res+ita+est

fĕro, tuli, latum, ferre (ante-class. redupl. form in the tempp. perff.:

tetuli,

Plaut. Am. 2, 2, 84; 168; id. Men. 4, 2, 25; 66; id. Rud. prol. 68: tetulisti, Att. and Caecil. ap. Non. 178, 17 sq.:

tetulit,

Plaut. Most. 2, 2, 40; id. Men. 2, 3, 30; Ter. And. 5, 1, 13:

tetulerunt,

Lucr. 6, § 672:

tetulissem,

Ter. And. 4, 5, 13:

tetulisse,

Plaut. Rud. 4, 1, 2:

tetulero,

id. Cist. 3, 19:

tetulerit,

id. Poen. 3, 1, 58; id. Rud. 4, 3, 101), v. a. and n. [a wide-spread root; Sanscr. bhar-, carry, bharas, burden; Gr. pherô; Goth. bar, bairo, bear, produce, whence barn, child; Anglo-Saxon beran, whence Engl. bear, birth; cf. Curt. Gr. Etym. p. 300; Fick, Vergl. Wort. p. 135. The perf. forms, tuli, etc., from the root tul-, tol-; Sanscr. tol-jami, lift, weigh; Gr. tlênai, endure, cf. talas, talanton; Lat. tollo, tolerare, (t)latus, etc. Cf. Goth. thulan, Germ. dulden, Geduld; Anglo-Sax. tholian, suffer. Supine latum, i. e. tlatum; cf. supra; v. Curt. Gr. Etym. p. 220; Corss. Ausspr. 2, 73], to bear, carry, bring. (For syn. cf.: gero, porto, bajulo, veho; effero, infero; tolero, patior, sino, permitto, etc.)

Lit.

In gen.:

ferri proprie dicimus, quae quis suo corpore bajulat, portari ea, quae quis in jumento secum ducit, agi ea, quae animalia sunt,

Dig. 50, 16, 235: oneris quidvis feret, Ter. Ph. 3, 3, 29:

quin te in fundo conspicer fodere aut arare aut aliquid ferre,

id. Heaut. 1, 1, 17:

numerus eorum, qui arma ferre possent,

Caes. B. G. 1, 29, 1:

arma et vallum,

Hor. Epod. 9, 13:

sacra Junonis,

id. S. 1, 3, 11:

cadaver nudis humeris (heres),

id. ib. 2, 5, 86:

argentum ad aliquem,

Plaut. As. 3, 3, 142; cf.:

symbolum filio,

id. Bacch. 2, 3, 30:

olera et pisciculos minutos ferre obolo in cenam seni,

Ter. And. 2, 2, 32; cf.:

vina et unguenta et flores,

Hor. C. 2, 3, 14:

discerpta ferentes Memora gruis,

id. S. 2, 8, 86; cf.:

talos, nucesque sinu laxo,

id. ib. 2, 3, 172:

in Capitolium faces,

Cic. Lael. 11, 37:

iste operta lectica latus per oppidum est ut mortuus,

id. Phil. 2, 41, 106:

lectica in Capitolium latus est,

Suet. Claud. 2:

circa judices latus (puer),

Quint. 6, 1, 47:

prae se ferens (in essedo) Darium puerum,

Suet. Calig. 19.— Poet. with inf.:

natum ad Stygios iterum fero mergere fontes,

Stat. Ach. 1, 134.—Prov.:

ferre aliquem in oculis, or simply oculis,

i. e. to hold dear, love exceedingly, Cic. Phil. 6, 4, 11; id. Q. Fr. 3, 1, 3, § 9; Q. Cic. Fam. 16, 27, 2.—

In partic.

With the idea of motion predominating, to set in motion, esp. to move onward quickly or rapidly, to bear, lead, conduct, or drive away; with se or mid. (so esp. freq.), to move or go swiftly, to haste, speed, betake one's self; and of things, to flow, mount, run down.

Act.:

ubi in rapidas amnis dispeximus undas: Stantis equi corpus transvorsum ferre videtur Vis, et in advorsum flumen contrudere raptim: Et, quocumque oculos trajecimus, omnia ferri Et fluere assimili nobis ratione videntur,

Lucr. 4, 422 sq.:

ubi cernimus alta Exhalare vapore altaria, ferreque fumum,

to send up, id. 3, 432; cf.:

vis ut vomat ignes, Ad caelumque ferat flammai fulgura rursum,

id. 1, 725; and:

caelo supinas si tuleris manus,

raisest, Hor. C. 3, 23, 1:

te rursus in bellum resorbens Unda fretis tulit aestuosis,

id. ib. 2, 7, 16; cf.:

ire, pedes quocumque ferent,

id. Epod. 16, 21; and:

me per Aegaeos tumultus Aura feret,

id. C. 3, 29, 64:

signa ferre,

to put the standards in motion, to break up, Caes. B. G. 1, 39 fin.; 1, 40, 12; Liv. 10, 5, 1 al.:

pol, si id scissem, numquam huc tetulissem pedem,

have stirred foot, have come, Ter. And. 4, 5, 13:

pedem,

Verg. A. 2, 756; Val. Fl. 7, 112:

gressum,

to walk, Lucr. 4, 681; cf.:

agiles gressus,

Sil. 3, 180:

vagos gradus,

Ov. M. 7, 185:

vestigia,

Sil. 9, 101:

vagos cursus,

id. 9, 243.— Absol.:

quo ventus ferebat,

bore, drove, Caes. B. G. 3, 15, 3:

interim, si feret flatus, danda sunt vela,

Quint. 10, 3, 7:

itinera duo, quae extra murum ad portum ferebant,

led, Caes. B. C. 1, 27, 4:

pergit ad speluncam, si forte eo vestigia ferrent,

Liv. 1, 7, 6.—Prov.:

in silvam ligna ferre,

to carry coals to Newcastle, Hor. S. 1, 10, 34.—

With se or mid., to move or go swiftly, to hasten, rush:

cum ipsa paene insula mihi sese obviam ferre vellet,

to meet, Cic. Planc. 40, 96; cf.:

non dubitaverim me gravissimis tempestatibus obvium ferre,

id. Rep. 1, 4:

hinc ferro accingor rursus... meque extra tecta ferebam,

Verg. A. 2, 672; 11, 779:

grassatorum plurimi palam se ferebant,

Suet. Aug. 32.—Of things as subjects:

ubi forte ita se tetulerunt semina aquarum,

i. e. have collected themselves, Lucr. 6, 672.—Mid.:

ad eum omni celeritate et studio incitatus ferebatur,

proceeded, Caes. B. C. 3, 78, 2:

alii aliam in partem perterriti ferebantur,

betook themselves, fled, id. B. G. 2, 24, 3:

(fera) supra venabula fertur,

rushes, springs, Verg. A. 9, 553:

huc juvenis nota fertur regione viarum,

proceeds, id. ib. 11, 530:

densos fertur moribundus in hostes,

rushes, id. ib. 2, 511:

quocumque feremur, danda vela sunt,

Cic. Or. 23, 75; cf.:

non alto semper feremur,

Quint. 12, 10, 37:

ego, utrum Nave ferar magna an parva, ferar unus et idem,

Hor. Ep. 2, 2, 200:

non tenui ferar Penna biformis per liquidum aethera Vates,

fly, id. C. 2, 20, 1.—Of inanimate subjects:

(corpuscula rerum) ubi tam volucri levitate ferantur,

move, Lucr. 4, 195; cf.:

quae cum mobiliter summa levitate feruntur,

id. 4, 745; cf.:

tellus neque movetur et infima est, et in eam feruntur omnia nutu suo pondera,

Cic. Rep. 6, 17 fin.:

Rhenus longo spatio per fines Nantuatium, etc.... citatus fertur,

flows, Caes. B. G. 4, 10, 3; cf. Hirt. B. [p. 738] G. 8, 40, 3:

ut (flamma) ad caelum usque ferretur,

ascended, arose, Suet. Aug. 94.—

Rarely ferre = se ferre: quem procul conspiciens ad se ferentem pertimescit,

Nep. Dat. 4 fin. —

To carry off, take away by force, as a robber, etc.: to plunder, spoil, ravage:

alii rapiunt incensa feruntque Pergama,

Verg. A. 2, 374:

postquam te (i. e. exstinctum Daphnin) fata tulerunt,

snatched away, id. E. 5, 34. So esp. in the phrase ferre et agere, of taking booty, plundering, where ferre applies to portable things, and agere to men and cattle; v. ago.—

To bear, produce, yield:

plurima tum tellus etiam majora ferebat, etc.,

Lucr. 5, 942 sq.; cf.:

quae autem terra fruges ferre, et, ut mater, cibos suppeditare possit,

Cic. Leg. 2, 27, 67:

quem (florem) ferunt terrae solutae,

Hor. C. 1, 4, 10:

quibus jugera fruges et Cererem ferunt,

id. ib. 3, 24, 13:

angulus iste feret piper et thus,

id. Ep. 1, 14, 23:

(olea) fructum ramis pluribus feret,

Quint. 8, 3, 10.— Absol.:

ferundo arbor peribit,

Cato, R. R. 6, 2.—

Of a woman or sheanimal, to bear offspring, be pregnant:

ignorans nurum ventrem ferre,

Liv. 1, 34, 3;

of animals: equa ventrem fert duodecim menses, vacca decem, ovis et capra quinque, sus quatuor,

Varr. R. R. 2, 1, 19; cf.:

cervi octonis mensibus ferunt partus,

Plin. 8, 32, 50, § 112:

nec te conceptam saeva leaena tulit,

Tib. 3, 4, 90.— Poet.:

quem tulerat mater claro Phoenissa Laconi,

i. e. had borne, Sil. 7, 666.—

To offer as an oblation:

liba et Mopsopio dulcia melle feram,

Tib. 1, 7, 54; so,

liba,

id. 1, 10, 23:

lancesque et liba Baccho,

Verg. G. 2, 394:

tura superis, altaribus,

Ov. M. 11, 577.—

To get, receive, acquire, obtain, as gain, a reward, a possession, etc.:

quod posces, feres,

Plaut. Merc. 2, 3, 106; cf.: quodvis donum et praemium a me optato;

id optatum feres,

Ter. Eun. 5, 8, 27:

fructus ex sese (i. e. re publica) magna acerbitate permixtos tulissem,

Cic. Planc. 38, 92:

partem praedae,

id. Rosc. Am. 37, 107:

ille crucem pretium sceleris tulit, hic diadema,

Juv. 13, 105:

coram rege sua de paupertate tacentes Plus poscente ferent,

Hor. Ep. 1, 17, 44.

Trop.

In gen., to bear, carry, bring:

satis haec tellus morbi caelumque mali fert,

bears, contains, Lucr. 6, 663;

veterrima quaeque, ut ea vina, quae vetustatem ferunt, esse debent suavissima,

which carry age, are old, Cic. Lael. 19, 67:

scripta vetustatem si modo nostra ferent,

will have, will attain to, Ov. Tr. 5, 9, 8:

nomen alicujus,

to bear, have, Cic. Off. 3, 18, 74; cf.:

insani sapiens nomen ferat, aequus iniqui,

Hor. Ep. 1, 6, 15:

nomen,

Suet. Aug. 101; id. Calig. 47:

cognomen,

id. Aug. 43; id. Galb. 3; cf.:

ille finis Appio alienae personae ferendae fuit,

of bearing an assumed character, Liv. 3, 36, 1:

Archimimus personam ejus ferens,

personating, Suet. Vesp. 19; cf.

also: (Garyophyllon) fert et in spinis piperis similitudinem,

Plin. 12, 7, 15, § 30: fer mi auxilium, bring assistance, aid, help, Enn. ap. Cic. Ac. 2, 28, 29 (Trag. v. 50 ed. Vahl.); cf.:

alicui opem auxiliumque ferre,

Cic. Verr. 2, 2, 3, § 9:

auxilium alicui,

Plaut. Stich. 2, 2, 5; Ter. And. 1, 1, 115; Cic. Cat. 2, 9, 19; Caes. B. G. 1, 13, 5; 4, 12, 5; Hor. Epod. 1, 21 et saep.: opem, Enn. ap. Cic. Div. 1, 31, 66 (Trag. v. 86 ed. Vahl.):

opem alicui,

Plaut. Bacch. 4, 3, 23; Ter. And. 3, 1, 15; id. Ad. 3, 4, 41; Cic. Rab. Perd. 1, 3 (with succurrere saluti); id. Fin. 2, 35, 118 (with salutem); id. Fam. 5, 4, 2:

subsidium alicui,

Caes. B. G. 2, 26, 2:

condicionem,

to proffer, id. ib. 4, 11, 3; cf. Cic. Rosc. Am. 11, 30:

Coriolanus ab sede sua cum ferret matri obviae complexum,

offered, Liv. 2, 40, 5:

si qua fidem tanto est operi latura vetustas,

will bring, procure, Verg. A. 10, 792:

ea vox audita laborum Prima tulit finem,

id. ib. 7, 118: suspicionem falsam, to entertain suspicion, Enn. ap. Non. 511, 5 (Trag. v. 348 ed. Vahl.).—

In partic.

(Acc. to I. B. 1.) To move, to bring, lead, conduct, drive, raise:

quem tulit ad scenam ventoso gloria curru,

Hor. Ep. 2, 1, 177; so,

animi quaedam ingenita natura... recta nos ad ea, quae conveniunt causae, ferant,

Quint. 5, 10, 123; cf. absol.:

nisi illud, quod eo, quo intendas, ferat deducatque, cognoris,

Cic. de Or. 1, 30, 135:

exstincti ad caelum gloria fertur,

Lucr. 6, 8; cf.:

laudibus aliquem in caelum ferre,

to extol, praise, Cic. Fam. 10, 26, 2; cf. id. Rep. 1, 43; Quint. 10, 1, 99; Suet. Otho, 12; id. Vesp. 6:

eam pugnam miris laudibus,

Liv. 7, 10, 14; cf.:

saepe rem dicendo subiciet oculis: saepe supra feret quam fieri possit,

wilt exalt, magnify, Cic. Or. 40, 139:

ferte sermonibus et multiplicate fama bella,

Liv. 4, 5, 6:

ferre in majus vero incertas res fama solet,

id. 21, 32, 7:

crudelitate et scelere ferri,

to be impelled, carried away, Cic. Clu. 70, 199:

praeceps amentia ferebare,

id. Verr. 2, 5, 46, § 121; cf.:

ferri avaritia,

id. Quint. 11, 38:

orator suo jam impetu fertur,

Quint. 12 praef. §

3: eloquentia, quae cursu magno sonituque ferretur,

Cic. Or. 28, 97; cf.:

(eloquentia) feratur non semitis sed campis,

Quint. 5, 14, 31:

oratio, quae ferri debet ac fluere,

id. 9, 4, 112; cf.:

quae (historia) currere debet ac ferri,

id. 9, 4, 18; so often: animus fert (aliquem aliquo), the mind moves one to any thing:

quo cujusque animus fert, eo discedunt,

Sall. J. 54, 4; cf.:

milites procurrentes consistentesque, quo loco ipsorum tulisset animus,

Liv. 25, 21, 5; and:

qua quemque animus fert, effugite superbiam regiam,

id. 40, 4, 14:

si maxime animus ferat,

Sall. C. 58, 6; cf. Ov. M. 1, 775.—With an object-clause, the mind moves one to do any thing, Ov. M. 1, 1; Luc. 1, 67; Suet. Otho, 6; cf.

also: mens tulit nos ferro exscindere Thebas,

Stat. Th. 4, 753.—

(Acc. to I. B. 2.) To carry off, take away:

omnia fert aetas, animum quoque,

Verg. E. 9, 51:

postquam te fata tulerunt,

id. ib. 5, 34:

invida Domitium fata tulere sibi,

Anthol. Lat. 4, 123, 8;

like efferre,

to carry forth to burial, Ov. Tr. 1, 3, 89.—

(Acc. to I. B. 3.) To bear, bring forth, produce:

haec aetas prima Athenis oratorem prope perfectum tulit,

Cic. Brut. 12, 45:

aetas parentum, pejor avis, tulit Nos nequiores,

Hor. C. 3, 6, 46:

Curium tulit et Camillum Saeva paupertas,

id. ib. 1, 12, 42.—

(Acc. to I. B. 6.) To bear away, to get, obtain, receive:

Cotta et Sulpicius omnium judicio facile primas tulerunt,

Cic. Brut. 49, 183:

palmam,

to carry off, win, id. Att. 4, 15, 6:

victoriam ex inermi,

to gain, Liv. 39, 51, 10; 2, 50, 2; 8, 8, 18:

gratiam et gloriam annonae levatae,

id. 4, 12, 8:

maximam laudem inter suos,

Caes. B. G. 6, 21, 4:

centuriam, tribus,

i. e. to get their votes, Cic. Planc. 20, 49; 22, 53; id. Phil. 2, 2, 4:

suffragia,

Suet. Caes. 13 (diff. from 8. a.):

responsum ab aliquo,

to receive, Cic. Cat. 1, 8, 19; Caes. B. G. 6, 4 fin.:

repulsam a populo,

Cic. Tusc. 5, 19, 54:

repulsam,

id. de Or. 2, 69 fin.; id. Phil. 11, 8, 19; id. Att. 5, 19 al.: calumniam, i. e. to be convicted of a false accusation, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8, 1:

ita ut filius partem dimidiam hereditatis ferat,

Gai. Inst. 3, 8:

singulas portiones,

id. ib. 3, 16; 61.—

To bear, support any thing unpleasant; or pregn., to suffer, tolerate, endure.

To bear in any manner.

With acc.: servi injurias nimias aegre ferunt, Cato ap. Gell. 10, 3, 17:

(onus senectutis) modice ac sapienter sicut omnia ferre,

Cic. de Sen. 1, 2:

aegre ferre repulsam consulatus,

id. Tusc. 4, 17, 40:

hoc moderatiore animo ferre,

id. Fam. 6, 1, 6:

aliquid toleranter,

id. ib. 4, 6, 2:

clementer,

id. Att. 6, 1, 3:

quod eo magis ferre animo aequo videmur, quia, etc.,

id. Verr. 2, 5, 48, § 126:

ut tu fortunam, sic nos te, Celse, feremus,

Hor. Ep. 1, 8, 17.—

With an object-clause:

ut si quis aegre ferat, se pauperem esse,

take it ill, Cic. Tusc. 4, 27, 59:

hoc ereptum esse, graviter et acerbe ferre,

id. Verr. 2, 1, 58, § 152:

quomodo ferant veterani, exercitum Brutum habere,

id. Phil. 10, 7, 15.—

With de:

de Lentulo scilicet sic fero, ut debeo,

Cic. Att. 4, 6, 1:

quomodo Caesar ferret de auctoritate perscripta,

id. ib. 5, 2, 3:

numquid moleste fers de illo, qui? etc.,

id. ib. 6, 8, 3.—

Absol.:

sin aliter acciderit, humaniter feremus,

Cic. Att. 1, 2, 1:

si mihi imposuisset aliquid, animo iniquo tulissem,

id. ib. 15, 26, 4.—

Pregn., to bear or put up with, to suffer, tolerate, endure, sustain, resist.

With acc.: quis hanc contumeliam, quis hoc imperium, quis hanc servitutem ferre potest? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:

qui potentissimorum hominum contumaciam numquam tulerim, ferrem hujus asseclae?

Cic. Att. 6, 3, 6:

cujus desiderium civitas ferre diutius non potest,

id. Phil. 10, 10, 21:

cogitandi non ferebat laborem,

id. Brut. 77, 268:

unum impetum nostrorum,

Caes. B. G. 3, 19, 3:

vultum atque aciem oculorum,

id. ib. 1, 39, 1:

cohortatio gravior quam aures Sulpicii ferre didicissent,

to hear unmoved, Cic. Phil. 9, 4, 9:

vultum,

Hor. S. 1, 6, 121:

multa tulit fecitque puer, sudavit et alsit,

id. A. P. 413:

spectatoris fastidia,

id. Ep. 2, 1, 215:

fuisse (Epaminondam) patientem suorumque injurias ferentem civium,

Nep. Epam. 7.—Of personal objects:

quem ferret, si parentem non ferret suum?

brook, Ter. Heaut. 1, 2, 28:

optimates quis ferat, qui, etc.,

Cic. Rep. 1, 33:

vereor, ut jam nos ferat quisquam,

Quint. 8, 3, 25:

an laturi sint Romani talem regem,

id. 7, 1, 24:

quis enim ferat puerum aut adolescentulum, si, etc.,

id. 8, 5, 8.—

With an object-clause:

ferunt aures hominum, illa... laudari,

Cic. de Or. 2, 84, 344:

non feret assiduas potiori te dare noctes,

Hor. Epod. 15, 13; Ov. M. 2, 628:

illa quidem in hoc opere praecipi quis ferat?

Quint. 11, 3, 27; 11, 1, 69:

servo nubere nympha tuli,

Ov. H. 5, 12; cf.:

alios vinci potuisse ferendum est,

id. M. 12, 555. —

With quod:

quod rapta, feremus, dummodo reddat eam,

Ov. M. 5, 520:

illud non ferendum, quod, etc.,

Quint. 11, 3, 131. —

With the access, notion of publicity, to make public, to disclose, show, exhibit:

eum ipsum dolorem hic tulit paulo apertius,

Cic. Planc. 14, 34; cf.:

laetitiam apertissime tulimus omnes,

id. Att. 14, 13, 2:

neque id obscure ferebat nec dissimulare ullo modo poterat,

id. Clu. 19, 54:

haud clam tulit iram adversus praetorem,

Liv. 31, 47, 4; cf.:

tacite ejus verecundiam non tulit senatus, quin, etc.,

id. 5, 28, 1.—

Prae se ferre, to show, manifest, to let be seen, to declare:

cujus rei tantae facultatem consecutum esse me, non profiteor: secutum me esse, prae me fero,

Cic. N. D. 1, 5, 12:

noli, quaeso, prae te ferre, vos plane expertes esse doctrinae,

id. ib. 2, 18, 47:

non mediocres terrores... prae se fert et ostentat,

id. Att. 2, 23, 3:

hanc virtutem prae se ferunt,

Quint. 2, 13, 11:

liberalium disciplinarum prae se scientiam tulit,

id. 12, 11, 21:

magnum animum (verba),

id. 11, 1, 37.—Of inanim. and abstr. subjects:

(comae) turbatae prae se ferre aliquid affectus videntur,

Quint. 11, 3, 148:

oratio prae se fert felicissimam facilitatem,

id. 10, 1, 11.—

Of speech, to report, relate, make known, assert, celebrate:

haec omnibus ferebat sermonibus,

Caes. B. C. 2, 17, 2:

alii alia sermonibus ferebant Romanos facturos,

Liv. 33, 32, 3:

ferte sermonibus et multiplicate fama bella,

id. 4, 5, 6:

patres ita fama ferebant, quod, etc.,

id. 23, 31, 13; cf. with acc.:

hascine propter res maledicas famas ferunt,

Plaut. Trin. 1, 2, 149:

famam,

id. Pers. 3, 1, 23:

fama eadem tulit,

Tac. A. 1, 5; cf. id. ib. 15, 60:

nec aliud per illos dies populus credulitate, prudentes diversa fama, tulere,

talk about, id. ib. 16, 2:

inimici famam non ita, ut nata est, ferunt,

Plaut. Pers. 3, 1, 23:

quod fers, cedo,

tell, say, Ter. Ph. 5, 6, 17:

nostra (laus) semper feretur et praedicabitur, etc.,

Cic. Arch. 9, 21.—With an object-clause:

cum ipse... acturum se id per populum aperte ferret,

Liv. 28, 40, 2; id. ib. §

1: saepe homines morbos magis esse timendos ferunt quam Tartara leti,

Lucr. 3, 42:

Prognen ita velle ferebat,

Ov. M. 6, 470; 14, 527:

ipsi territos se ferebant,

Tac. H. 4, 78; id. A. 4, 58; 6, 26 (32); cf.:

mihi fama tulit fessum te caede procubuisse, etc.,

Verg. A. 6, 503:

commentarii ad senatum missi ferebant, Macronem praesedisse, etc.,

Tac. A. 6, 47 (53).—

Ferunt, fertur, feruntur, etc., they relate, tell, say; it is said, it appears, etc.—With inf.:

quin etiam Xenocratem ferunt, cum quaereretur ex eo, etc... respondisse, etc.,

Cic. Rep. 1, 2:

fuisse quendam ferunt Demaratum, etc.,

id. ib. 2, 19:

quem ex Hyperboreis Delphos ferunt advenisse,

id. N. D. 3, 23, 57; Hor. C. 3, 17, 2:

homo omnium in dicendo, ut ferebant, accrrimus et copiosissimus,

Cic. de Or. 1, 11, 45:

Ceres fertur fruges... mortalibus instituisse,

Lucr. 5, 14:

in Syria quoque fertur item locus esse, etc.,

id. 6, 755:

is Amulium regem interemisse fertur,

Cic. Rep. 2, 3:

qui in contione dixisse fertur,

id. ib. 2, 10 fin.:

quam (urbem) Juno fertur terris omnibus unam coluisse,

Verg. A. 1, 15:

non sat idoneus Pugnae ferebaris,

you were accounted, held, Hor. C. 2, 19, 27:

si ornate locutus est, sicut fertur et mihi videtur,

Cic. de Or. 1, 11, 49; cf.: cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas florente [p. 739] Academia, ut temporibus illis ferebatur, id. ib. § 45.—

To give out, to pass off a person or thing by any name or for any thing; and, in the pass., to pass for any thing, to pass current:

hunc (Mercurium) omnium inventorem artium ferunt,

Caes. B. G. 6, 17, 1:

ut Servium conditorem posteri fama ferrent,

Liv. 1, 42, 4:

qui se Philippum regiaeque stirpis ferebat, cum esset ultimae,

set himself up for, boast, Vell. 1, 11, 1:

avum M. Antonium, avunculum Augustum ferens,

boasting of, Tac. A. 2, 43; cf.:

qui ingenuum se et Lachetem mutato nomine coeperat ferre,

Suet. Vesp. 23:

ante Periclem, cujus scripta quaedam feruntur,

Cic. Brut. 7, 27 (quoted paraphrastically, Quint. 3, 1, 12): sub nomine meo libri ferebantur artis rhetoricae, Quint. prooem. 7; cf.:

cetera, quae sub nomine meo feruntur,

id. 7, 2, 24; Suet. Caes. 55; id. Aug. 31; id. Caes. 20:

multa ejus (Catonis) vel provisa prudenter vel acta constanter vel responsa acute ferebantur,

Cic. Lael. 2, 6:

qua ex re in pueritia nobilis inter aequales ferebatur,

Nep. Att. 1, 3.—

Polit. and jurid. t. t.

Suffragium or sententiam, to give in one's vote, to vote, Varr. R. R. 3, 2, 1; cf.:

ferunt suffragia,

Cic. Rep. 1, 31; id. Fam. 11, 27, 7:

de quo foedere populus Romanus sententiam non tulit,

id. Balb. 15, 34; cf.:

de quo vos (judices) sententiam per tabellam feretis,

id. Verr. 2, 4, 47, § 104;

so of the voting of judges,

id. Clu. 26, 72;

of senators: parcite, ut sit qui in senatu de bello et pace sententiam ferat,

id. Verr. 2, 2, 31, § 76; cf. id. Fam. 11, 21, 2.—

Legem (privilegium, rogationem) ad populum, or absol., to bring forward or move a proposition, to propose a law, etc.:

perniciose Philippus in tribunatu, cum legem agrariam ferret, etc.,

Cic. Off. 2, 21, 73; cf. id. Sull. 23, 65:

quae lex paucis his annis lata esset,

id. Corn. 1, 3 (vol. xi. p. 10 B. and K.):

familiarissimus tuus de te privilegium tulit, ut, etc.,

id. Par. 4, 32:

Sullam illam rogationem de se nolle ferri (shortly before: Lex ferri coepta),

id. Sull. 23, 65:

rogationem de aliquo, contra or in aliquem, ad populum, ad plebem,

id. Balb. 14, 33; id. Clu. 51, 140; id. Brut. 23, 89; Caes. B. C. 3, 1, 4; Liv. 33, 25, 7:

nescis, te ipsum ad populum tulisse, ut, etc.,

proposed a bill, Cic. Phil. 2, 43, 100:

ut P. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem, vellentne, etc.,

id. Fin. 2, 16, 54; cf. Liv. 33, 25, 6:

quod Sulla ipse ita tulit de civitate, ut, etc.,

Cic. Caecin. 35, 102:

nihil de judicio ferebat,

id. Sull. 22, 63:

cum, ut absentis ratio haberetur, ferebamus,

id. Att. 7, 6, 2.— Impers.:

lato ut solet ad populum, ut equum escendere liceret,

Liv. 23, 14, 2. —

Judicem, said of the plaintiff, to offer or propose to the defendant as judge:

quem ego si ferrem judicem, refugere non deberet,

Cic. Rosc. Com. 15, 45; id. de Or. 2, 70, 285.—Hence, judicem alicui, in gen., to propose a judge to, i. e. to bring a suit against, to sue a person:

se iterum ac saepius judicem illi ferre,

Liv. 3, 57, 5; 3, 24, 5; 8, 33, 8.—

Mercant. t. t., to enter, to set or note down a sum in a book:

quod minus Dolabella Verri acceptum rettulit, quam Verres illi expensum tulerit, etc.,

i. e. has set down as paid, has paid, Cic. Verr. 2, 1, 39, § 100 sq., v. expendo.—

Absol., of abstr. subjects, to require, demand, render necessary; to allow, permit, suffer:

ita sui periculi rationes ferre ac postulare,

Cic. Verr. 2, 5, 40, § 105; cf.:

gravioribus verbis uti, quam natura fert,

id. Quint. 18, 57: quid ferat Fors, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. 203 ed. Vahl.):

quamdiu voluntas Apronii tulit,

Cic. Verr. 2, 3, 23, § 57:

ut aetas illa fert,

as is usual at that time of life, id. Clu. 60, 168:

ad me, ut tempora nostra, non ut amor tuus fert, vere perscribe,

id. Q. Fr. 1, 4, 5:

quod ita existimabam tempora rei publicae ferre,

id. Pis. 2, 5:

si ita commodum vestrum fert,

id. Agr. 2, 28, 77:

prout Thermitani hominis facultates ferebant,

id. Verr. 2, 2, 34, § 83:

si vestra voluntas feret,

if such be your pleasure, id. de Imp. Pomp. 24, 70:

ut opinio et spes et conjectura nostra fert,

according to our opinion, hope, and belief, id. Att. 2, 25, 2:

ut mea fert opinio,

according to my opinion, id. Clu. 16, 46: si occasio tulerit, if occasion require, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 21, 6:

dum tempus ad eam rem tulit, sivi, animum ut expleret suum,

Ter. And. 1, 2, 17: in hac ratione quid res, quid causa, quid tempus ferat, tu perspicies, Cic. Fam. 1, 7, 6:

natura fert, ut extrema ex altera parte graviter, ex altera autem acute sonent,

id. Rep. 6, 18.— Impers.:

sociam se cujuscumque fortunae, et, si ita ferret, comitem exitii promittebat (sc. res or fortuna),

Tac. A. 3, 15; so,

si ita ferret,

id. H. 2, 44.

fĭdes, ĕi ( gen. sing. scanned fĭdēï, Enn. ap. Cic. de Sen. 1, 1; Lucr. 5, 102.— Ante-class. and poet. form of the gen. fide, like die, facie, etc., Plaut. Aul. 4, 6, 1; id. Poen. 4, 2, 68; Ov. M. 3, 341; 6, 506; 7, 728; 737; Hor. C. 3, 7, 4; cf. Prisc. p. 781 P.; Charis. p. 53 ib.; Ritschl, Proleg. p. 90.— Dat. fide, Plaut. Trin. 1, 2, 80; 91; 105; Enn. ap. Non. 112, 1, or Ann. v. 111 ed. Vahl.; Hor. S. 1, 3, 95), f. [fido], trust in a person or thing, faith, confidence, reliance, credence, belief (syn.: fidelitas, fiducia, confidentia).

Lit.

In gen.:

si sciat noster senex, fidem non esse huic habitam,

that he has not been trusted, Plaut. As. 2, 4, 52; cf.:

fides ut habeatur, duabus rebus effici potest... iis fidem habemus, quos plus intelligere quam nos arbitramur... bonis viris ita fides habetur, ut nulla sit in iis fraudis injuriaeque suspicio... prudentia sine justitia nihil valeat ad faciendam fidem, etc.,

to give confidence, produce confidence, Cic. Off. 2, 9, 33; see in the foll.: neque pauci, neque leves sunt, qui se duo soles vidisse dicant;

ut non tam fides non habenda, quam ratio quaerenda sit,

to give credence, id. Rep. 1, 10; cf.:

quod si insanorum visis fides non est habenda, quia falsa sunt, cur credatur somniantium visis, etc.,

id. Div. 2, 59, 122:

si ita posset defendere, tamen fides huic defensioni non haberetur,

id. Verr. 2, 5, 57, § 148:

me miseram! forsitan hic mihi parvam habeat fidem,

Ter. Eun. 1, 2, 117; cf.:

cum jam minor fabulis haberetur fides,

Cic. Rep. 2, 10:

(fidem) majorem tibi habui quam paene ipsi mihi,

id. Fam. 5, 20, 2; cf. id. ib. 7, 18, 1:

ex aliis ei maximam fidem habebat,

Caes. B. G. 1, 41, 4:

cui maximam fidem suarum rerum habeat,

Cic. Verr. 2, 2, 53, § 131; cf.:

cui summam omnium rerum fidem habebat,

Caes. B. G. 1, 19, 3:

fidem commenticiis rebus adjungere,

Cic. Div. 2, 55, 113:

testimonio fidem tribuere,

id. Sull. 3, 10; cf.:

Cratippus iisdem rebus fidem tribuit,

id. Div. 1, 3, 5:

et auctoritatem orationi affert et fidem,

id. Or. 34, 120:

si tota oratio nostra omnem sibi fidem sensibus confirmat,

id. Fin. 1, 21, 71:

constituere fidem,

id. Part. Or. 9, 31: fidem facit oratio, awakens or produces belief, id. Brut. 50, 187; cf.:

quoniam auribus vestris... minorem fidem faceret oratio mea,

id. Cat. 3, 2, 4:

aliquamdiu fides fieri non poterat,

Caes. B. C. 2, 37, 1;

so with dare (rare): res ipsa fidem sermoni meo dabit,

App. M. 4, p. 146, 25:

Hercules cui ea res immortalitatis fidem dedit,

assured of, Just. 24, 4, 4; Plin. Pan. 74, 3.—With object-clauses:

fac fidem, te nihil nisi populi utilitatem et fructum quaerere,

evince, show, Cic. Agr. 2, 8, 22: tibi fidem faciemus, nos ea suadere, quae, etc., will convince, Balb. et Opp. ap. Cic. Att. 9, 8, A. fin.:

mihi fides apud hunc est, nihil me istius facturum,

Ter. Heaut. 3, 3, 10; cf.:

cum vix fides esset, rem ullo modo successuram,

Suet. Vesp. 7:

male fidem servando illis quoque abrogant fidem,

Plaut. Trin. 4, 3, 41:

quorum rebus gestis, fidem et auctoritatem in testimonio inimicitiarum suspicio derogavit,

Cic. Font. 7, 13; cf.:

alicui abrogare fidem juris jurandi,

id. Rosc. Com. 15, 44; and:

omnibus abrogatur fides,

id. Ac. 2, 11, 36:

quae res fidem abrogat orationi,

Auct. Her. 1, 10, 17:

imminuit et oratoris auctoritatem et orationis fidem,

Cic. de Or. 2, 37, 156:

multa fidem promissa levant,

Hor. Ep. 2, 2, 10: fidem addere, to give credence (opp. fidem demere):

ex ingenio suo quisque demat vel addat fidem,

Tac. G. 3 fin. —

In partic., in mercant. lang., credit:

cum fides totā Italiā esset angustior, neque creditae pecuniae solverentur,

Caes. B. C. 3, 1, 2; cf.:

scimus, Romae solutione impedita fidem concidisse,

Cic. de Imp. Pomp. 7, 19:

fides de foro sublata erat,

id. Agr. 2, 3, 8:

labefacta jam fide,

credit being impaired, Suet. Vesp. 4:

pecunia suā aut amicorum fide sumpta mutua,

Sall. C. 24, 2:

non contentus agrariis legibus fidem moliri coepit,

Liv. 6, 11, 8; cf.:

fidem abrogare,

id. 6, 41, 11:

fidemque remque, perdere,

credit and means, Plaut. Ep. 2, 2, 36; cf.:

res eos jampridem, fides deficere nuper coepit,

Cic. Cat. 2, 5, 10:

nisi fide staret res publica, opibus non staturam,

Liv. 23, 48, 9 Drak.; freq.: res fidesque, for fame and fortune, property and credit, i. e. entire resources, Plaut. Curc. 4, 2, 18; id. Truc. 1, 1, 24; 38; id. Most. 1, 2, 64; Sall. J. 73, 6 Cort.—

Beyond the mercant. sphere ( poet. and in post-Aug. prose):

segetis certa fides meae,

i. e. return, yield, Hor. C. 3, 16, 30:

at tibi... Persolvat nullā semina certa fide,

Tib. 2, 3, 62:

fallax fides unius anni,

Plin. Pan. 32, 4:

quia hanc ejus terrae fidem Menander eludit,

Quint. 12, 10, 25.

Transf., that which produces confidence or belief.

The quality that produces confidence in a person, trustworthiness, faithfulness, conscientiousness, credibility, honesty; in things, credibility, truth, etc.

In gen. (erroneously regarded by Cicero as the primary signif. of the word; wherefore he derived it from fio; v. the foll. passages):

fundamentum justitiae est fides, id est dictorum conventorumque constantia et veritas. Ex quo, audeamus imitari Stoicos, credamusque, quia fiat, quod dictum est, appellatam fidem,

Cic. Off. 1, 7, 23 Beier; cf. id. Fragm. ap. Non. 24, 17 (Rep. 4, 7, p. 428 ed. Mos.); id. Fam. 16, 10 fin.:

justitia creditis in rebus fides nominatur,

id. Part. Or. 22, 78:

meo periculo hujus ego experiar fidem,

Plaut. Capt. 2, 2, 99; cf.:

fides fidelitasque amicum erga,

id. Trin. 5, 2, 2:

homo antiqua virtute ac fide,

Ter. Ad. 3, 3, 88; cf.:

exemplum antiquae probitatis et fidei,

Cic. Rep. 3, 5:

esse summa probitate ac fide,

id. ib. 3, 17:

vir aequissimus, singulari fide,

id. ib. 3, 17:

quorum fides est laudata,

id. ib. 2, 36:

quibus facillime justitia et fides convalescit,

id. ib. 2, 14:

unde justitia, fides, aequitas?

id. ib. 1, 2:

cujus virtuti, fidei, felicitati (Gallia) commendata est,

id. Prov. Cons. 14, 35:

aequitas et fides,

id. Rep. 1, 35; cf.:

si pudor quaeritur, si probitas, si fides,

id. ib. 3, 18 fin.:

quanta fide, quanta religione,

id. Font. 6, 13:

hinc fides, illinc fraudatio,

id. Cat. 2, 11, 25: ille vir haud magna cum re sed plenu' fidei, Enn. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 342 ed. Vahl.): ubi societas? ubi fides majorum? Cato ap. Gell. 10, 3, 17: nulla sancta societas, nec fides regni est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 8, 26 (Trag. v. 412 ed. Vahl.):

mea eraga te fides et benevolentia,

Cic. Fam. 1, 5, 1:

pro vetere ac perpetua erga populum Romanum fide,

Caes. B. G. 5, 54, 4:

in fide atque amicitia civitatis Aeduae,

id. ib. 2, 14, 2:

in fide manere,

id. ib. 7, 4, 5; cf.:

sincera fide in pace Ligures esse,

Liv. 40, 34, 11:

si tibi optima fide sua omnia concessit,

Cic. Rosc. Am. 49, 144:

praestare fidem,

id. Div. 2, 37, 79; id. Top. 10, 42; id. Att. 16, 7, 2; id. Fam. 1, 7, 6:

te oro per tuam fidem, ne, etc.,

Ter. And. 1, 5, 55: Eu. Dic bona fide: tu id aurum non surripuisti? Ly. Bona. Eu. Neque scis, quis abstulerit? Ly. Istuc quoque bona, Plaut. Mil. 4, 10, 42:

de pace cum fide agere,

Liv. 32, 33, 10:

jussas cum fide poenas luam,

Hor. Epod. 17, 37:

haecne marita fides?

Prop. 4 (5), 3, 11:

Aeacidae dederat pacis pignusque fidemque,

faithful bail, Ov. M. 12, 365:

perjura patris fides,

perjured faith, dishonesty, Hor. C. 3, 24, 59 et saep.—Prov.:

fides ut anima, unde abiit, eo numquam redit,

Pub. Syr. 181 (Rib.):

fidem qui perdit, quo se servet relicuo,

id. 166.—

Of inanim. and abstr. things:

nam cum Gabinii levitas... omnem tabularum fidem resignasset, etc.,

trustworthiness, credibility, Cic. Arch. 5, 9; cf.:

nunc vero quam habere auctoritatem et quam fidem possunt (litterae)?

id. Fl. 9, 21; and:

visa, quae fidem nullam habebunt,

id. Ac. 2, 18, 58 fin.; and:

qui non speciem expositionis sed fidem quaerit,

truth, Quint. 10, 1, 32:

aliter oraculorum, aliter haruspicum fides confirmari aut refelli potest,

id. 5, 7, 36:

probationum,

id. 4 praef. §

6: liber spectatae fidei,

Gell. 1, 7, 1:

paulum distare ab eo (lapide) in unguentorum fide multi existimant Lygdinos, etc.,

in faithful preservation, keeping in good condition, Plin. 36, 8, 13, § 62.—

In poets several times, faithful, true fulfilment of a promise:

dicta fides sequitur,

Ov. M. 3, 527 (cf.:

res dicta secuta est,

id. ib. 4, 550):

vota fides sequitur,

id. ib. 8, 713:

promissa exhibuere fidem,

were fulfilled, id. ib. 7, 323; cf.:

en haec promissa fides est?

is this the fulfilment of the oracle? Verg. A. 6, 346.—

In partic., in jurid. lang., bona fides, good faith, sincerity; hence, EX FIDE BONA or BONA FIDE, in good faith, sincerely, honestly, conscientiously:

arbitrum illum adegit, QVICQVID SIBI DARE FACERE OPORTERET EX FIDE BONA,

Cic. Off. 3, 16, 66; cf.: quanti verba illa: VTI NE PROPTER TE FIDEMVE TVAM CAPTVS FRAVDATVSVE SIEM, etc.... Q. quidem Scaevola, pontifex maximus, summam vim esse dicebat in omnibus iis arbitriis, in quibus adderetur EX FIDE BONA;

fideique bonae, nomen existimabat manare latissime, idque versari in tutelis societatibus, fiduciis mandatis, rebus emptis venditis, conductis locatis, etc.,

id. ib. 3, 17, 70; id. Att. 6, 1, 15: praetor ait: QVI [p. 747] BONA FIDE EMIT, etc., Dig. 6, 2, 7, § 11 sq.; cf.:

bonae fidei emptori subrepta re quam emerit,

Just. Inst. 4, 1, 15:

ubi lex inhibet usucapionem, bona fides possidenti nihil prodest,

Dig. 41, 3, 24:

tot judicia de fide mala, quae ex empto aut vendito aut conducto aut locato contra fidem fiunt, etc.,

i. e. deception, dishonesty, Cic. N. D. 3, 30, 74:

bonā fide = certissime,

Plaut. Truc. 2, 7, 30; id. Aul. 4, 10, 42; id. Capt. 4, 2, 110; cf.:

mala fide,

Dig. 41, 2, 1, § 6.—

An assurance that produces confidence, a promise, engagement, word, assurance, confirmation.

In gen.:

fide data, credamus,

Plaut. Pers. 2, 2, 61: accipe daque fidem, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 33 ed. Vahl.):

atque etiam, si quid singuli temporibus adducti hosti promiserunt, est in eo ipso fides conservanda: ut primo Punico bello Regulus... ad supplicium redire maluit, quam fidem hosti datam fallere,

Cic. Off. 1, 13, 39; cf. id. Fin. 2, 20, 65:

fidem dare, violare, in fide non stare,

id. Rab. Perd. 10, 28:

Pompei fides, quam de me Caesari dederat,

id. Fam. 1, 9, 12:

inter se fidem et jusjurandum dare,

Caes. B. G. 1, 3 fin.:

obligare fidem alicui,

to plight one's faith, Cic. Phil. 5, 18, 51; cf.:

fidem reliquis interponere,

Caes. B. G. 5, 6 fin.:

fide mea spondeo, futurum ut, etc.,

Plin. Ep. 1, 14, 10:

diffidens, de numero dierum Caesarem fidem servaturum,

Caes. B. G. 6, 36, 1:

si fidem mecum servas,

Plaut. Curc. 1, 2, 48:

tecum servavi fidem,

id. Capt. 5, 1, 10; id. Merc. 3, 1, 33:

fides juris jurandi cum hoste servanda,

Cic. Off. 3, 29, 107:

fidem erga imperatorem conservare,

Caes. B. C. 1, 84, 3:

fidem erga populum Romanum servare,

Liv. 24, 4, 5:

servata erga Galbam,

Tac. H. 1, 71:

in regem suum servata,

Curt. 6, 5, 2:

ut fidem vobis praestaremus,

Liv. 28, 39, 2; so,

fidem alicui praestare,

Curt. 6, 4, 9; Liv. 30, 15, 5; Sen. Ben. 5, 21, 1:

non servata fides deditis est,

Liv. 24, 1, 10; cf. Cic. de Sen. 20, 75; Sen. Ep. 71, 17:

fidem suam liberare,

to perform his promise, Cic. Fl. 20, 47; cf.:

fidem alicujus liberare,

id. Fam. 12, 7, 2: so,

fidem exsolvere,

Liv. 3, 19, 1; 22, 23, 8; 24, 16, 12; Plin. Ep. 2, 12, 6; Luc. 9, 98 al.:

fidem frangere,

Cic. Rosc. Com. 6, 16;

for which violare, v. above,

id. Rab. Perd. 10, 28:

fidem amittere,

Nep. Eum. 10:

istius fide ac potius perfidiā decepti,

Cic. Rosc. Am. 38, 110: quantum mea fides studii mihi afferat, my plighted word (to defend the king), id. Deiot. 1, 1:

contioni deinde edicto addidit fidem,

confirmed, Liv. 2, 24, 6.—

Pregn., a given promise of protection or security, a guaranty; hence, in gen., protection, guardian care:

introduxi Vulturcium sine Gallis: fidem ei publicam jussu senatus dedi,

promised him protection, security, in the name of the public, Cic. Cat. 3, 4, 8; cf.: Vulturcius interrogatus... primo fingere alia;

post, ubi fide publica dicere jussus est, omnia uti gesta erant aperit,

Sall. C. 47, 1:

cum se diceret indicaturum de conjuratione, si fides publica data esset,

id. ib. 48, 4:

uti L. Cassius ad Jugurtham mitteretur, eumque interposita fide publica Romam duceret,

id. J. 32, 1; cf.:

privatim praeterea fidem suam interponit, quam ille non minoris quam publicam ducebat,

id. ib. fin.:

qui Romam fide publica venerat,

id. ib. 35, 7; so,

too, simply fides: Lusitani contra interpositam fidem interfecti,

Cic. Brut. 23, 89:

fide accepta ab legatis, vim abfuturam,

Liv. 38, 33, 3:

Thais patri se commendavit in clientelam et fidem,

Ter. Eun. 5, 9, 9; cf.:

se in Chrysogoni fidem et clientelam contulerunt,

Cic. Rosc. Am. 37, 106:

quaere in cujus fide sint et clientela,

id. ib. 33, 93:

aliquid in fidem alicujus tradere,

Liv. 38, 31, 2:

frugi hominem, plenum religionis videtis positum in vestra fide ac potestate: atque ita, ut commissus sit fidei, permissus potestati,

Cic. Font. 14, 30; cf.:

se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere,

Caes. B. G. 2, 3, 2:

in alicujus fidem ac potestatem venire,

id. ib. 2, 13, 2:

in fide alicujus esse,

Cic. Planc. 41, 97; cf. id. Fam. 13, 65, 2:

ea (jura) fidei suae commissa,

id. Off. 1, 34, 124:

civitas in Catonis fide locata,

id. Att. 6, 1, 5:

recipere aliquid in fidem,

id. ib. 15, 14, 3; cf.:

aliquem in fidem necessitudinemque suam recipere,

id. Fam. 13, 19, 2:

recipere aliquem in fidem,

Caes. B. G. 2, 15, 1; 4, 22, 3:

hortatur, ut populi Romani fidem sequantur,

id. ib. 4, 21, 8: jura fidemque supplicis erubuit (Achilles), the protection due to a suppliant, Verg. A. 2, 541:

di, obsecro vostram fidem!

your protection, assistance, help, Plaut. Cist. 4, 1, 11; id. Am. 5, 1, 78; id. Most. 1, 1, 74; 2, 2, 97; cf.:

fidem vestram oro atque obsecro, judices,

Cic. Mur. 40, 86:

deum atque hominum fidem implorabis,

id. Verr. 2, 1, 9, § 25;

so in colloq. lang. frequently elliptic. as an exclamation: Di vostram fidem!

by the protection of the gods! for heaven's sake! Plaut. Capt. 2, 3, 58, id. Men. 5, 2, 119; id. Poen. 4, 78 al.; Ter. And. 4, 3, 1; 4, 4, 5; id. Eun. 3, 1, 28 al.; cf.:

tuam fidem, Venus!

Plaut. Curc. 1, 3, 40:

pro deum atque hominum fidem!

id. ib. 5, 3, 16; id. Ep. 4, 2, 10; Ter. And. 1. 5, 2; 1, 5, 11; id. Heaut. 1, 1, 9 al.; Sall. C. 20, 10 al.;

for which: pro deorum atque hominum fidem!

Cic. Tusc. 5, 16, 48;

and in a different order: pro deorum fidem atque hominum,

id. Lael. 15, 52;

also simply pro deum fidem,

Liv. 3, 67, 7 Drak. N. cr.; and:

per fidem!

Petr. 100, 5; Tac. Or. 35; App. M. 6, p. 175.—

The faith, the Christian religion as a system of belief (eccl. Lat.):

domicilium fidei,

Lact. 4, 30 fin.; Vulg. Apoc. 14, 12 al.

Fides, personified as a goddess:

praeclare Ennius: O Fides alma, apta pinnis, et jus jurandum Jovis! Qui jus igitur jurandum violat, is Fidem violat,

Cic. Off. 3, 29, 104 (Enn. Trag. v. 410 ed. Vahl.); cf. Varr. L. L. 5, § 74 Müll.; Cic. N. D. 3, 18, 47; 2, 23, 61; 31, 79; id. Leg. 2, 8, 19; 11, 28; Plaut. Cas. prol. 2; id. Aul. 3, 6, 46; 50; 4, 2, 14; Verg. A. 1, 292; Hor. C. 1, 35, 21; 4, 5, 20; id. C. S. 57.

fĭdes, ium, plur., or fides, is, sing., f. [= sphidê], a stringed instrument, lyre, lute, cithern.

Lit.

In gen.

In plur. (only so in classic prose): Fides genus citharae, Paul. ex Fest. p. 89, 16 Müll.:

(hominis) omnis vultus omnesque voces, ut nervi in fidibus, ita sonant, ut a motu animi quoque sunt pulsae,

Cic. de Or. 3, 57, 216;

so different from nervi,

id. Div. 2, 14, 33; id. Leg. 2, 15, 39; id. Brut. 54, 199; id. Fin. 4, 27, 75 (v. Madv. ad h. l., p. 601 sq.):

ut in fidibus aut tibiis, atque in cantu ipso ac vocibus concentus est quidam tenendus ex distinctis sonis, etc.,

id. Rep. 2, 42; id. Fin. 4, 27, 75; cf. id. de Or. 3, 51, 197: Fi. Fides non reddis? Pe. Neque fides neque tibias, Plaut. Ep. 3, 4, 77;

with tibiae,

Quint. 1, 10, 14; 20; 11, 3, 59:

Orpheus, Threïciā fretus citharā fidibusque canoris,

Verg. A. 6, 120:

fidibus cantare alicui,

Plaut. Ep. 3, 4, 64:

fidibus canere praeclare,

Cic. Tusc. 1, 2, 4; id. Div. 2, 59, 122:

uti,

id. Tusc. 5, 39, 113:

dicere longum melos,

Hor. C. 3, 4, 4:

placare deos,

id. ib. 1, 36, 1:

discere,

Cic. de Sen. 8, 26:

docere aliquem,

id. Fam. 9, 22, 3:

scire,

Ter. Eun. 1, 2, 53:

vivunt commissi calores Aeoliae fidibus puellae,

Hor. C. 4, 9, 12:

fidibusne Latinis Thebanos aptare modos studet,

i. e. to imitate Pindaric odes in Latin poetry, id. Ep. 1, 3, 12.—

Sing. ( poet.):

sume fidem et pharetram: fies manifestus Apollo,

Ov. H. 15, 23; so,

Teïa,

Hor. C. 1, 17, 18:

Cyllenea,

id. Epod. 13, 9:

quodsi blandius Orpheo moderere fidem,

id. C. 1, 24, 14.—

Prov.: vetus adagium est: Nihil cum fidibus graculo, i. e. ignoramuses have nothing to do with poetry, Gell. N. A. praef. § 19.—

Esp., Fides, is, f., a constellation, i. q. Lyra, the Lyre:

cedit clara Fides Cyllenia,

Cic. Arat. 381; Varr. R. R. 2, 5, 12;

in the form Fidis,

Col. 11, 2, 14; 40; Sid. Carm. 16, 5.—

Transf., in sing., i. q. nervus, chorda, a string of a musical instrument:

quae tuba quaeve lyra Flatibus incluta vel fidibus,

Prud. Cath. 3, 81.

rătĭo, onis (abl. rationi, Lucr. 6, 66), f. [reor, ratus], a reckoning, account, calculation, computation.

Lit.

Sing.: Les. Nequaquam argenti ratio conparet tamen. Sta. Ratio quidem hercle adparet: argentum oichetai, Plaut. Trin. 2, 4, 15 sq.:

rationem putare... bene ratio accepti atque expensi inter nos convenit,

id. Most. 1, 3, 141; 146; cf.: ad calculos vocare amicitiam, ut par sit ratio acceptorum et datorum, Cic. Lael. 16, 58:

itur, putatur ratio cum argentario... Ubi disputata est ratio cum argentario,

Plaut. Aul. 3, 5, 53 sq.:

dextera digitis rationem computat,

id. Mil. 2, 2, 49:

magna ratio C. Verruci,

Cic. Verr. 2, 2, 77, § 188:

direptio ejus pecuniae, cujus ratio in aede Opis confecta est,

id. Phil. 5, 6, 16; cf.:

quibus in tabulis nominatim, ratio confecta erat, qui numerus domo exisset, etc.,... Quarum omnium rerum summa erat, etc.,

Caes. B. G. 1, 29: auri ratio constat: aurum in aerario est, the account agrees, i. e. is correct, Cic. Fl. 28, 69 (v. consto):

decumo post mense, ut rationem te dictare intellego,

to make the reckoning, Plaut. Am. 2, 2, 38 (al. ductare):

rationem ducere,

to make a computation, to compute, calculate, reckon, Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129; so, rationem habere, to take an account, make a computation:

omnium proeliorum,

Caes. B. C. 3, 53; cf.:

hujus omnis pecuniae conjunctim ratio habetur,

id. B. G. 6, 19; and:

piratarum,

Cic. Verr. 2, 5, 28, § 71:

rationem inire,

to cast up, reckon, calculate, Caes. B. G. 7, 71, 4:

quattuor minae periere, ut ratio redditur,

Plaut. Men. 1, 3, 23; cf.:

tibi ego rationem reddam?

id. Aul. 1, 1, 6; id. Trin. 2, 4, 114:

rationem referre,

Cic. Verr. 2, 1, 39, § 98:

rationem repetere de pecuniis repetundis,

id. Clu. 37, 104: Py. Quanta istaec hominum summa est? Ar. Septem millia. Py. Tantum esse oportet:

recte rationem tenes,

Plaut. Mil. 1, 1, 47 et saep.:

drachumae, quas de ratione debuisti,

according to the account, id. Trin. 2, 4, 24:

grandem (pecuniam) quemadmodum in rationem inducerent, non videbant,

how they should bring it into their accounts, Cic. Verr. 2, 1, 41, § 106.—

Plur.: rationes putare argentariam, frumentariam, pabuli causa quae parata sunt;

rationem vinariam, oleariam, quid venierit, etc.,

Cato, R. R. 2, 5:

rationes ad aerarium continuo detuli... quas rationes si cognoris, intelleges, etc.,

Cic. Pis. 25, 61:

ut rationes cum publicanis putarent,

id. Att. 4, 11, 1:

rationes a colono accepit,

id. Caecin. 32, 94:

quid opus est? inquam. Rationes conferatis. Assidunt, subducunt, ad nummum convenit,

id. Att. 5, 21, 12:

rationes referre... rationes deferre,

id. Fam. 5, 20, 2:

Romani pueri longis rationibus assem Discunt in partes centum diducere,

Hor. A. P. 325 et saep.:

A RATIONIBVS,

an accountant, Inscr. Orell. 1494; 2973; 2986; 4173 et saep. (cf. ab).—

Transf.

A list, roll, register (rare):

cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur, quo quisque die datus in custodiam, quo mortuus, quo necatus sit,

Cic. Verr. 2, 5, 57, § 147:

rationes imperii, ab Augusto proponi solitas, sed a Tiberio intermissas, publicavit (sc. Caligula),

Suet. Calig. 16 ( = breviarium) totius imperii, id. Aug. 101 fin.:

rationarium imperii,

id. ib. 28.—

A sum, number (rare), Plaut. Trin. 2, 4, 11:

nunc lenonum et scortorum plus est fere Quam olim muscarum est. Ea nimia est ratio,

id. Truc. 1, 1, 49:

pro ratione pecuniae liberalius est Brutus tractatus quam Pompeius,

Cic. Att. 6, 3, 5; cf. II. B. 1. c. infra.—

A business matter, transaction, business; also, a matter, affair, in gen. (a favorite word of Cicero):

res rationesque eri Ballionis curo,

Plaut. Ps. 2, 2, 31:

res rationesque vestrorum omnium,

id. Am. prol. 4:

re ac ratione cum aliquo conjunctus,

Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

de tota illa ratione atque re Gallicana inter se multa communicare,

id. Quint. 4, 15:

cum (Druides) in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus, Graecis utantur litteris,

Caes. B. G. 6, 14 (metaphrast. pragmasi):

ratio nummaria,

Cic. Att. 10, 11, 2:

aeraria ratio,

id. Quint. 4, 15:

ratio domestica... bellica,

id. Off. 1, 22, 76:

quod ad popularem rationem attinet,

id. Fam. 1, 2, 4:

rationes familiares componere,

Tac. A. 6, 16 fin.:

fori judiciique rationem Messala suscepit,

Cic. Rosc. Am. 51, 149; cf.:

in explicandis rationibus rerum civilium,

id. Rep. 1, 8, 13:

rationes civitatis,

id. ib. 1, 6, 11:

quantos aestus habet ratio comitiorum... nihil fallacius ratione tota comitiorum,

id. Mur. 17, 35:

propter rationem Gallici belli,

id. Prov. Cons. 8, 19; so id. ib. 8, 14, 35:

ad omnem rationem humanitatis,

id. Mur. 31, 66: in hac ratione quid res, quid causa, quid tempus ferat, tu facillime perspicies, id. Fam. 1, 7, 6 fin.:

ad eam rationem existimabam satis aptam naturam meam,

id. Att. 9, 11, A, 1.—

Pregn.: meae (tuae, etc.) rationes, my ( thy, etc.) interest, my ( thy, etc.) advantage (cf. in Engl. to find one's account in any thing):

me ad ejus rationes adjungo, quem tu in meis rationibus tibi esse adjungendum putasti,

Cic. Fam. 1, 8, 2; cf.:

exemplum meis alienissimum rationibus,

id. Corn. Fragm. 1, 7 B. and K.:

consideres, quid tuae rationes postulent,

Sall. C. 44, 5: servitia repudiabat... alienum suis rationibus existimans videri causam civium cum servis fugitivis communicasse, inconsistent with his policy or interests, id. ib. 56, 5:

si meas rationes unquam vestrae saluti anteposuissem,

Cic. Red. ad Quir. 1, 1.

Trop., a reckoning, account, computation:

postquam hanc rationem cordi ventrique edidi,

presented this reckoning, Plaut. Aul. 2, 7, 12:

itidem hic ut Acheronti ratio accepti scribitur,

i.e. things are taken only, nothing is given back, id. Truc. 4, 2, 36:

nomen (comoediae) jam habetis, nunc rationes ceteras Accipite,

an account of the rest, id. Poen. prol. 55; cf.:

census quom sum, juratori recte rationem dedi,

id. Trin. 4, 2, 30; so,

rationem dare, for the more usual rationem reddere,

Varr. L. L. 6, § 86 Mull.; Cic. Verr. 2, 1, 36, § 92 Zumpt:

(argentarii) ratione utuntur,

make a reckoning, settle up, Plaut. Cas. prol. 27:

cum eam mecum rationem puto,

go into that calculation, think over the matter, id. ib. 3, 2, 25; cf.:

frustra egomet mecum has rationes puto,

Ter. Ad. 2, 1, 54:

(Medea et Atreus) inita subductaque ratione nefaria scelera meditantes,

Cic. N. D. 3, 29, 71:

quod posteaquam iste cognovit hanc rationem habere coepit,

to make the following calculation, reflection, id. Verr. 2, 5, 39, § 101; cf.: totius rei consilium his rationibus explicavit, ut si, etc.,... si, etc.,... sin, etc., drew the plan of the whole undertaking according to the following calculation, that if, etc., Caes. B. C. 3, 78;

and herewith cf.: rationem consilii mei accipite,

id. ib. 3, 86:

ut habere rationem possis, quo loco me convenias, etc.,

that you may calculate, Cic. Fam. 3, 6, 6:

semper ita vivamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur,

id. Verr. 2, 2, 11, § 28; cf.:

nihil est, quod minus ferendum sit, quam rationem ab altero vitae reposcere eum, qui non possit suae reddere,

id. Div. in Caecil. 9, 28;

and with this cf.: si gravius quid acciderit, abs te rationem reposcent,

will call you to account, Caes. B. G. 5, 30: clarorum virorum atque magnorum non minus otii, quam negotii rationem exstare oportere, an account must be capable of being given, Cato ap. Cic. Planc. 27, 66:

tam otii quam negotii rationem reddere majores censuisse,

Col. 11 fin.: eam condicionem esse imperandi, ut non aliter ratio constet, quam si uni reddatur, that the account is not correct unless, etc., Tac. A. 1, 6 fin.:

mirum est quam singulis diebus in urbe ratio aut constet aut constare videatur,

Plin. Ep. 1, 9, 1; 1, 5, 16 et saep.; cf. Just. praef. 5.—

Transf.

Relation, reference, respect to a thing:

(agricolae) habent rationem cum terra, quae nunquam recusat imperium,

have an account, have to do, have dealings with the earth, Cic. Sen. 15, 51; cf.:

ubi ratio cum Orco habetur,

Varr. R. R. 1, 4, 3;

for which: ubi sit cum Orco ratio ponenda,

Col. 1, 3, 2:

cum omnibus Musis rationem habere cogito,

Cic. Att. 2, 5, 2:

cum hac (muliere) aliquid adulescentem hominem habuisse rationis,

id. Cael. 20, 50; cf. id. Verr. 2, 2, 77, § 190. omnes, quibuscum ratio huic aut est aut fuit, assunt, defendunt, id. Quint. 23, 75; cf.

. quae ratio tibi cum eo intercesserat?

id. Rosc. Com. 14, 41:

pacis vero quae potest esse cum eo ratio, in quo est incredibilis crudelitas, fides nulla?

id. Phil. 4, 6, 14:

quod si habenda cum M. Antonii latrocinio pacis ratio fuit, etc.,

id. ib. 12, 7, 17:

fontes ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum sane recentes,

in respect to our annals, id. Brut. 13, 49.—

Pregn., a respect, regard, concern, consideration, care for a thing (usu. in the connection habere and ducere alicujus rei rationem): ad hanc rationem quoniam maximam vim natura habet, fortuna proximam: utriusque omnino habenda ratio est in deligendo genere vitae, Cic. Off. 1, 33, 120:

quorum (civium Romanorum) nobis pro vestra sapientia, Quirites, habenda est ratio diligenter,

id. Imp. Pomp. 7, 17:

(deos) piorum et impiorum habere rationem,

id. Leg. 2, 7, 15:

cujus absentis rationem haberi proximis comitiis populus jussisset,

Caes. B. C. 1, 9; so,

absentis,

id. ib. 1, 32; 3, 82 fin.:

sauciorum et aegrorum habita ratione,

id. ib. 3, 75:

moneret, frumenti rationem esse habendam,

Hirt. B. G. 8, 34;

so (al. frumentandi), rationem habere,

Caes. B. G. 7, 75 Oud.; cf. id. ib. 7, 71:

alicujus vel dignitatis vel commodi rationem non habere,

Cic. de Or. 2, 4, 17: ut summae rei publicae rationem habeamus, Pompeius ap. Cic. Att. 8, 12, c, 3:

alicujus salutis rationem habere,

i. e. to regard, care for, be concerned about, Caes. B. G. 7, 71; so id. B. C. 1, 20:

turpissimae fugae rationem habere,

id. ib. 2, 31:

ut in ceteris habenda ratio non sui solum sed etiam aliorum, sic, etc.,

Cic. Off. 1, 39, 139:

proinde habeat rationem posteritatis et periculi sui,

Caes. B. C. 1, 13:

habere nunc se rationem officii pro beneficiis Caesaris,

id. B. G. 5, 27:

non ullius rationem sui commodi ducit,

Cic. Rosc. Am. 44, 128:

cum hujusce periculi tum ceterorum quoque officiorum et amicitiarum ratio,

id. Clu. 42, 117:

omnis hac in re habenda ratio et diligentia est, ut, etc.,

id. Lael. 24, 89; cf.:

didici ex tuis litteris, te omnibus in rebus habuisse rationem, ut mihi consuleres,

id. Fam. 3, 5, 1:

habeo rationem, quid a populo Romano acceperim,

bring into consideration, consider, id. Verr. 2, 5, 14, § 36:

ut habere rationem possis, quo loco me salva lege Cornelia convenias, ego veni, etc.,

id. Fam. 3, 6, 6:

neque illud rationis habuisti, eam provinciam ad summam stultitiam nequitiamque venisse,

id. Verr. 2, 5, 15, § 38; cf.:

hoc rationis habebant, facere eos nullo modo posse, ut, etc.,

id. ib. 2, 2, 29, e70.—

Relation to a thing, i. e.

Subject., course, conduct, procedure, mode, manner, method, fashion, plan, etc. (cf. consilium):

nunc sic rationem incipissam, hanc instituam astutiam, ut, etc.,

Plaut. Mil. 2, 2, 82; cf. id. ib. 3, 1, 175 sqq.:

ubi cenas hodic, si hanc rationem instituis?

Plaut. Stich. 3, 1, 26; id. Truc. 1, 1, 3:

tua ratio est, ut secundum binos ludos mihi respondere incipias: mea, ut ante primos ludos comperendinem. Ita fiet, ut tua ista ratio existimetur astuta, meum hoc consilium necessarium,

Cic. Verr. 1, 11, 34; cf.:

ratio viaque defensionis,

id. Verr. 2, 5, 1, § 4:

itaque in praesentia Pompeii insequendi rationem omittit,

Caes. B. C. 1, 30:

mea autem ratio in dicendo haec esse solet, ut, etc.,

Cic. de Or. 2, 72, 292:

haec in philosophia ratio contra omnia disserendi,

id. N. D. 1, 5, 11:

dicendi,

id. Or. 32, 114; id. de Or. 3, 15, 56; cf.:

aliquot ante annis inita ratio est, ut, etc.,

id. Rep. 2, 36, 61:

ut, quo primum occurreretur, vix ratio iniri possit,

Caes. B. G. 7, 24:

quia reponendarum (tegularum) nemo artifex inire rationem potuerit,

Liv. 42, 3 fin. —In plur.:

hoc aditu laudis non mea me voluntas sed meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt,

plan of life, Cic. Imp. Pomp. 1, 1:

de rationibus rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarum,

id. Rep. 1, 6, 11.—

Object., relation, condition, nature, kind, sort, fashion, way, etc. (cf. modus):

sed ratio ordoque agminis aliter se habebat ac Belgae ad Nervios detulerant,

Caes. B. G. 2, 19; cf.:

ut rei militaris ratio atque ordo postulabat,

id. ib. 2, 22; so,

rei militaris,

id. ib. 4, 23:

ratio atque usus belli,

the art and practice of war, id. ib. 4, 1; id. B. C. 1, 76 fin.; 2, 18; 3, 17 et saep. al.; cf.:

novae rationes bellandi,

id. ib. 3, 50:

ratio equestris proelii,

id. B. G. 5, 16:

quorum operum haec erat ratio, etc.,

id. B. C. 1, 25; cf.: rationem pontis hanc instituit;

tigna bina, etc.,

id. B. G. 4, 17:

serpit per omnium vitas amicitia, nec ullam aetatis degendae rationem patitur esse expertem sui,

Cic. Lael. 23, 87; cf.:

ita ratio comparata est vitae naturaeque nostrae, ut, etc.,

id. ib. 27, 101; id. Ac. 2, 43, 132:

civitas (Platonis) non quae possit esse, sed in qua ratio rerum civilium perspici posset,

id. Rep. 2, 30, 52 init.; cf.:

reliqui disseruerunt de generibus et de rationibus civitatum,

id. ib. 2, 11, 22;

1, 8, 13: quam creberrimis litteris faciam ut tibi nota sit omnis ratio dierum atque itinerum meorum,

id. Fam. 3, 5, 4: quoniam eadem est ratio juris in utroque, id. Rep. 3, 12, 21; cf.:

haec eadem ratio est in summa totius Galliae,

Caes. B. G. 6, 11 fin.:

ab nostris eadem ratione, qua pridie, resistitur,

id. ib. 5, 40; id. B. C. 3, 100; cf. id. ib. 3, 101:

docet, longe alia ratione esse bellum gerendum atque antea sit gestum,

id. B. G. 7, 14:

hoc si Romae fieri posset, certe aliqua ratione expugnasset iste,

Cic. Verr. 2, 2, 52, ee130:

quid refert, qua me ratione cogatis?

id. Lael. 8, 26:

quod fuit illis conandum atque omni ratione efficiendum,

Caes. B. C. 1, 65 fin.; 1, 67 fin.:

simili ratione Pompeius in suis castris consedit,

id. ib. 3, 76:

auxilium ferri nulla ratione poterat,

id. ib. 1, 70:

nec quibus rationibus superare possent, sed quem ad modum uti victoria deberent, cogitabant,

id. ib. 3, 83 fin.; 3, 58; 3, 18 fin. et saep.—

With gen. of a subst. in circumlocution for the subst. itself (v. Zumpt, Gram. §

678): vereor ne oratio mea aliena ab judiciorum ratione esse videatur,

Cic. Verr. 2, 4, 49, ee109:

multa autem propter rationem brevitatis praetermittenda,

id. ib. 2, 1, 40, ee

103: quantas perturbationes et quantos aestus habet ratio comitiorum?

id. Mur. 17, 35:

nihil fallacius ratione tota comitiorum,

id. ib. 17, 36:

praedicere tempestatum rationem et praedonum,

id. ib. 2, 4:

tota ratio talium largitionum genere vitiosa est,

id. Off. 2, 17, 60.—

Pregn., that faculty of the mind which forms the basis of computation and calculation, and hence of mental action in general, i. e. judgment, understanding, reason: duplex est vis animorum atque natura: una pars in appetitu posita est, quae est hormê Graece, quae hominem huc et illuc rapit;

altera in ratione, quae docet et explanat, quid faciendum, quid fugiendum sit. Ita fit, ut ratio praesit, appetitus obtemperet,

Cic. Off. 1, 28, 101:

homo, quod rationis est particeps, per quam consequentia cernit, causas rerum videt earumque progressus et quasi antecessiones non ignorat, similitudines comparat rebusque praesentibus adjungit atque annectit futuras, facile totius vitae cursum videt ad eamque degendam praeparat res necessarias. Eademque natura vi rationis hominem concilia homini et ad orationis et ad vitae societatem, etc.,

id. ib. 1, 4, 11 sq.:

haud scio, an melius fuerit, humano generi motum istum celerem cogitationis, acumen, sollertiam, quam rationem vocamus, non dari omnino quam tam munifice et tam large dari, etc.,

id. N. D. 2, 27, 69:

lex est ratio summa, insita in natura, quae jubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria. Eadem ratio, cum est in hominis mente confirmata et confecta, lex est,

id. Leg. 1, 6, 18:

ut, quos ratio non posset, eos ad officium religio duceret,

id. N. D. 1, 42, 118:

mens et ratio et consilium in senibus est,

id. Sen. 19, 67; cf. Liv. 28, 28:

si pudor quaeritur, si probitas, si fides, Mancinus haec attulit, si ratio, consilium, prudentia, Pompeius antistat,

Cic. Rep. 3, 18, 28; cf. id. Quint. 16, 53; and:

si ratio et prudentia curas aufert,

Hor. Ep. 1, 11, 25:

quibus in rebus temeritas et casus, non ratio nec consilium valet,

Cic. Div. 2, 41, 85; cf.:

illa de urbis situ revoces ad rationem quae a Romulo casu aut necessitate facta sunt,

id. Rep. 2, 11, 22; and:

moneo ut agentem te ratio ducat, non fortuna,

Liv. 22, 39 fin.: mulier abundat audacia;

consilio et ratione deficitur,

Cic. Clu. 65, 184:

Ariovistum magis ratione et consilio quam virtute vicisse. Cui rationi contra homines barbaros locus fuisset, etc.,

Caes. B. G. 1, 40: arma amens capio;

nec sat rationis in armis,

Verg. A. 2, 314:

rationis egens,

id. ib. 8, 299 et saep.:

iracundia dissidens a ratione,

Cic. Rep. 1, 38, 60:

majora quam hominum ratio consequi possit,

id. ib. 1, 10, 15:

quantum ratione provideri poterat,

Caes. B. G. 7, 16 fin.:

quantumque in ratione esset, exploratum habuit,

Hirt. B. G. 8, 6 init.:

nec majore ratione bellum administrari posse,

Caes. B. C. 7, 21:

minari divisoribus ratio non erat,

it was not reasonable, was contrary to reason, Cic. Verr. 1, 9, 24; so, nulla ratio est, with an objectclause, id. Caecin. 5, 15; so,

too, minime rationis est,

Col. 3, 5, 3; cf. with dat.:

Vitellianus exercitus, cui acquiescere Cremonae ratio fuit,

which, as reason dictated, ought to have rested at Cremona, Tac. H. 3, 22:

quod domi te inclusisti, ratione fecisti,

reasonably, sensibly, judiciously, Cic. Att. 12, [p. 1527] 14, 3.—

The reasonable cause of a thing, a ground, motive, reason:

ratio est causa, quae demonstrat, verum esse id, quod intendimus, brevi subjectione. Rationis confirmatio est ea, quae pluribus argumentis corroborat breviter expositam rationem,

Auct. Her. 2, 18, 28:

quid tandem habuit argumenti aut rationis res, quamobrem, etc.,

Cic. Verr. 2, 2, 47, § 115; cf.:

nostra confirmare argumentis ac rationibus: deinde contraria refutare,

id. de Or. 2, 19, 80:

noverit orator argumentorum et rationum locos,

id. Or. 14, 44 (v. also argumentum):

si mei consilii causam rationemque cognoverit,

id. Div. in Caecil. 1, 1; cf.:

ad eam sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod, etc.,

Caes. B. G. 2, 10 fin.:

quam habet rationem, non quaero aequitatis, sed ipsius improbitatis atque impudentiae?... facti, si non bonam, at aliquam rationem afferre,

Cic. Verr. 2, 3, 85, e196; cf.:

deinde nihil rationis affert, quamobrem, etc.,

id. Caecin. 33, 96:

non deest hoc loco copia rationum, quibus docere velitis, humanas esse formas deorum: primum quod, etc.... deinde quod, etc.... tertiam rationem affertis, quod, etc.,

id. N. D. 1, 27, 76:

et quidem, cur sic opinetur, rationem subicit,

id. Div. 2, 50, 104:

idcirco minus existimo te nihil nisi summa ratione fecisse,

id. Att. 8, 11, D, §

5: nunc non modo agendi rationem nullam habeo, sed ne cogitandi quidem,

id. Fam. 4, 13, 3:

rationes in ea disputatione a te collectae vetabant me rei publicae penitus diffidere,

id. Fam. 5, 13, 3; cf. id. Ac. 2, 36, 116:

rationibus conquisitis de voluptate et dolore disputandum putant,

id. Fin. 1, 9, 31; cf.:

quod cum disputando rationibusque docuisset,

id. Rep. 1, 16, 25:

his rationibus tam certis tamque illustribus opponuntur ab his, qui contra disputant primum labores, etc.,

id. ib. 1, 3, 4 et saep.:

num parva causa aut prava ratio est?

reason, excuse, Ter. Eun. 3, 5, 27.—

In rhet., a showing cause, argument, reasoning in support of a proposition:

ratio est, quae continet causam, quae si sublata sit, nihil in causa controversiae relinquatur, hoc modo: Orestes si accusetur matricidii, nisi hoc dicat, Jure feci, illa enim patrem meum occiderat, non habet defensionem,

Cic. Inv. 1, 13, 18:

ad propositum subjecta ratio, et item in distributis supposita ratio,

id. de Or. 3, 54, 207; cf. Quint. 3, 11, 4; 5, 14, 1; 16; 7, 8, 3.—

Reasonableness, reason, propriety, law, rule, order, conformity, etc.:

in omnibus, quae ratione docentur et via, primum constituendum est, quid quidque sit, etc.,

in a reasonable, regular manner, Cic. Or. 33, 116; cf.:

ut ratione et via procedat oratio,

id. Fin. 1, 9, 29:

modo et ratione aliquid facere (along with recte atque ordine facere),

id. Quint. 7, 28; cf.:

quae res Nec modum habet neque consilium, ratione modoque Tractari non vult,

Hor. S. 2, 3, 266:

nihil est, quod ratione et numero moveri possit sine consilio,

Cic. N. D. 2, 16, 43:

intervallis imparibus, sed tamen pro rata parte ratione distinctis,

divided proportionally by rule, id. Rep. 6, 18, 18; cf.:

ex summis et infimis et mediis interjectis ordinibus ut sonis moderata ratione civitas concinit,

in symmetrical proportion, id. ib. 2, 42, 69:

in quo defuit fortasse ratio, sed tamen vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem,

order, system, id. ib. 2, 33, 57;

5, 5, 7: declinatio si cum ratione fiet,

reasonably, id. Tusc. 4, 6, 13:

ratio et distributio,

a reasonable division, Q. Cic. Pet. Cons. 1, 1.—

A theory, doctrine, or system based upon reason; science, and (less freq.), subject., knowledge:

erat enim tunc haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficere,

Cic. Rep. 1, 16, 25; cf.:

nova et a nobis inventa ratio,

id. ib. 1, 8, 13;

2, 39, 66: si animum contulisti in istam rationem et quasi artem,

id. ib. 1, 23, 37; cf.:

omnes tacito quodam sensu sine ulla arte aut ratione, quae sint in artibus ac rationibus recta ac prava dijudicant,

id. de Or. 3, 50, 195; id. Brut. 74, 258:

continet enim totam hanc quaestionem ea ratio, quae est de natura deorum,

id. Div. 1, 51, 117:

Epicuri ratio, quae plerisque notissima est,

doctrine, system, philosophy, id. Fin. 1, 5, 13; cf.:

Stoicorum ratio disciplinaque,

id. Off. 3, 4, 20:

Cynicorum ratio,

id. ib. 1, 41, 148; so id. Fin. 3, 20, 68: ratio vivendi... ratio civilis et disciplina populorum, the art of living... statesmanship, id. Rep. 3, 3, 4; cf.:

etiamsi cui videbitur illa in optimis studiis et artibus quieta vitae ratio beatior, haec civilis laudabilior est certe et illustrior,

id. ib. 3, 3, 4:

improba navigii ratio tum caeca jacebat,

Lucr. 5, 1004: saltationis ac musicae rationis studiosi, Col. prooem. e3 al.—Subject., knowledge:

si qua (est in me) exercitatio dicendi aut si hujus rei ratio aliqua, ab optimarum artium studiis ac disciplina profecta,

Cic. Arch. 1, 1.—

A view or opinion resting upon reasonable grounds:

mea sic est ratio,

Ter. Ad. 1, 1, 43; cf.:

inventus est nemo, cujus non haec et sententia esset et oratio, non esse metuendum, etc.... Haec cum omnes sentirent et cum in eam rationem pro suo quisque sensu ac dolore loqueretur,

Cic. Verr. 2, 1, 27, § 68 sq.; and with this cf. id. Att. 1, 11, 1:

cujus ratio etsi non valuit,

Nep. Milt. 3, 6 (just before: hujus cum sententiam plurimi essent secuti).—

In philos. lang., a production of proof, argumentation, reasoning: (Epicurus) tollit definitiones; nihil de dividendo ac partiendo docet;

non, quo modo efficiatur concludaturque ratio, tradit,

Cic. Fin. 1, 7, 22; cf. id. Div. 2, 10, 25; id. de Or. 2, 38, 158:

ratio ipsa coget, et ex aeternitate quaedam esse vera et ea non esse nexa causis aeternis, etc.,

id. Fat. 16, 38; cf.:

ergo, ubi tyrannus est, ibi non vitiosam ut heri dicebam, sed, ut nunc ratio cogit, dicendum est, plane nullam esse rem publicam,

id. Rep. 3, 31, 43.

ăn, conj. [etym. very obscure; v. the various views adduced in Hand, I. p. 296, with which he seems dissatisfied; if it is connected with the Sanscr. anjas, = Germ. ander, = Engl. other, we may comp. the Engl. other and or with the Germ. oder, = or]. It introduces the second part of a disjunctive interrogation, or a phrase implying doubt, and thus unites in itself the signif. of aut and num or -ne, or, or whether (hence the clause with an is entirely parallel with that introduced by num, utrum, -ne, etc., while aut forms only a subdivision in the single disjunctive clause; utrum... aut—an... aut, whether... or, etc.; cf. Ochsn. Eclog. p. 150; v. also aut).

In disjunctive interrogations.

Direct.

Introd. by utrum (in Engl. the introd. particle whether is now obsolete, and the interrogation is denoted simply by the order of the words):

Utrum hac me feriam an ab laevā latus?

Plaut. Cist. 3, 10:

sed utrum tu amicis hodie an inimicis tuis Daturu's cenam?

id. Ps. 3, 2, 88; id. Pers. 3, 1, 13; id. Trin. 1, 2, 138; id. Cas. 2, 4, 11:

Utrum sit annon voltis?

id. Am. prol. 56:

quid facies? Utrum hoc tantum crimen praetermittes an obicies?

Cic. Div. in Caecil. 30 sq.:

in plebem vero Romanam utrum superbiam prius commemorem an crudelitatem?

id. Verr. 1, 122; id. Deiot. 23; id. Fam. 7, 13:

Utrum enim defenditis an impugnatis plebem?

Liv. 5, 3. —And with an twice:

Utrum hoc signum cupiditatis tuae an tropaeum necessitudinis atque hospitii an amoris indicium esse voluisti?

Cic. Verr. 2, 115; id. Imp. Pomp. 57 sq.; id. Rab. 21.—With an three times:

Utrum res ab initio ita ducta est, an ad extremum ita perducta, an ita parva est pecunia, an is (homo) Verres, ut haec quae dixi, gratis facta esse videantur?

Cic. Verr. 2, 61; 3, 83; id. Clu. 183; Liv. 21, 10; and seven times in Cic. Dom. 56-58.—With -ne pleon. (not to be confounded with cases where utrum precedes as pron.; as Cic. Tusc. 4, 4, 9):

sed utrum tu masne an femina es, qui illum patrem voces?

Plaut. Rud. 1, 2, 16; id. Bacch. 1, 1, 42; id. Stich. 5, 4, 26:

Utrum studione id sibi habet an laudi putat Fore, si etc.,

Ter. Ad. 3, 3, 28:

Utrum igitur tandem perspicuisne dubia aperiuntur an dubiis perspicua tolluntur?

Cic. Fin. 4, 24, 67.—And affixed to utrum, but rarely:

Utrumne jussi persequemur otium... an hunc laborem etc.,

Hor. Epod. 1, 7; Plin. 17, 1, 1, § 4; Quint. 12, 1, 40.—

Introduced by -ne:

quid fit? seditio tabetne an numeros augificat suos?

Enn. Trag. Rel. p. 23 Rib.:

servos esne an liber?

Plaut. Am. 1, 1, 186:

idne agebas, ut tibi cum sceleratis an ut cum bonis civibus conveniret?

Cic. Lig. 18; 23:

custosne urbis an direptor et vexator esset Antonius?

id. Phil. 3, 27; id. Mur. 88; id. Sull. 22.—

So with an twice,

Cic. Cat. 1, 28; id. Att. 16, 8;

and five times,

id. Balb. 9.—

Introduced by nonne:

Nonne ad servos videtis rem publicam venturam fuisse? An mihi ipsi fuit mors aequo animo oppetenda?

Cic. Sest. 47; id. Sex. Rosc. 43 sq.; id. Dom. 26; 127.—So with an twice, Cic. Phil. 11, 36.—

Introduced by num:

si quis invidiae metus, num est vehementius severitatis invidia quam inertiae pertimescenda?

Cic. Cat. 1, 29; id. Mur. 76; id. Sest. 80:

Num quid duas habetis patrias an est illa patria communis?

id. Leg. 2, 2.—

Without introductory particle:

quid igitur? haec vera an falsa sunt?

Cic. Ac. 2, 29, 95:

quid enim exspectas? bellum an tabulas novas?

id. Cat. 2, 18:

ipse percussit an aliis occidendum dedit?

id. Sex. Rosc. 74; id. Verr. 2, 106; id. Imp. Pomp. 53; id. Phil. 2, 27:

eloquar an sileam?

Verg. A. 3, 37:

auditis an me ludit amabilis Insania?

Hor. C. 3, 4, 5.—So an twice, Cic. Mil. 54;

three times,

Plin. Ep. 2, 8;

and six times,

Cic. Rab. 14; id. Pis. 40.—

Indirect.

Introduced by utrum:

quid tu, malum, curas, Utrum crudum an coctum edim?

Plaut. Aul. 3, 2, 16; id. Cist. 4, 2, 11; id. Bacch. 3, 4, 1; id. Mil. 2, 3, 74:

quaero, si quis... utrum is clemens an inhumanissimus esse videatur,

Cic. Cat. 4, 12:

agitur, utrum M. Antonio facultas detur an horum ei facere nihil liceat,

id. Phil. 5, 6; id. Sex. Rosc. 72; id. Imp. Pomp. 42; id. Verr. 1, 105.

aut for an: Loquimini de me utrum bovem cujusquam tulerim aut asinum, 1 Reg. 12, 3.—And with -ne pleon.:

res in discrimine versatur, utrum possitne se contra luxuriem parsimonia defendere an deformata cupiditati addicatur,

Cic. Quinct. 92:

numquamne intelleges statuendum tibi esse, utrum illi, qui istam rem gesserunt, homicidaene sint an vindices libertatis?

id. Phil. 2, 30.—

Introduced by -ne:

Fortunāne an forte repertus,

Att. Trag. Rel. p. 159 Rib. agitur autem liberine vivamus an mortem obeamus, Cic. Phil. 11, 24; id. Verr. 4, 73; id. Mil. 16:

nunc vero non id agitur, bonisne an malis moribus vivamus etc.,

Sall. C. 52, 10.—So with an three times, Cic. Or. 61.—

Introduced by an:

haud scio an malim te videri... an amicos tuos plus habuisse,

Cic. Pis. 39.—

Without introd. particle:

... vivam an moriar, nulla in me est metus,

Enn. Trag. Rel. p. 72 Rib.:

vivat an mortuus sit, quis aut scit aut curat?

Cic. Phil. 13, 33; 3, 18; id. Sex. Rosc. 88; id. Red. in Sen. 14.—

Sometimes the opinion of the speaker or the probability inclines to the second interrogative clause (cf. infra, II. E.). and this is made emphatic, as a corrective of the former, or rather, or on the contrary:

ea quae dixi ad corpusne refers? an est aliquid, quod te suā sponte delectet?

Cic. Fin. 2, 33, 107:

Cur sic agere voluistis? An ignoratis quod etc.,

Vulg. Gen. 44, 15.—Hence, in the comic poets, an potius:

cum animo depugnat suo, Utrum itane esse mavelit ut... An ita potius ut etc.,

Plaut. Trin. 2, 2, 31: id. Stich. 1, 2, 18; id. Trin. 2, 2, 25:

an id flagitium est, An potius hoc patri aequomst fieri, ut a me ludatur dolis?

Ter. Eun. 2, 3, 94.—

The first part of the interrogation is freq. not expressed, but is to be supplied from the context; in this case, an begins the interrog., or, or rather, or indeed, or perhaps (but it does not begin an absolute, i. e. not disjunctive, interrog.): De. Credam ego istuc, si esse te hilarem videro. Ar. An tu esse me tristem putas? (where nonne me hilarem esse vides? is implied), Plaut. As. 5, 1, 10: Ch. Sed Thaïs multon ante venit? Py. An abiit jam a milite? Ter. Eun. 4, 5, 7:

An ego Ulixem obliscar umquam?

Att. Trag. Rel. p. 199 Rib.:

An parum vobis est quod peccatis?

Vulg. Josh. 22, 17:

est igitur aliquid, quod perturbata mens melius possit facere quam constans? an quisquam potest sine perturbatione mentis irasci?

Cic. Tusc. 4, 24, 54; cf. id. Clu. 22; id. Off. 3, 29: Debes hoc etiam rescribere, sit tibi curae Quantae conveniat Munatius; an male sarta Gratia nequiquam coit...? or is perhaps, etc., Hor. Ep. 1, 3, 31 K. and H. —So esp. in Cic., in order to make the truth of an assertion more certain, by an argumentum a minore ad majus:

cur (philosophus) pecuniam magno opere desideret vel potius curet omnino? an Scythes Anacharsis potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates philosophi non potuerunt?

Cic. Tusc. 5, 32, 89 sq.:

An vero P. Scipio T. Gracchum privatus interfecit, Catilinam vero nos consules perferemus?

id. Cat. 1, 1; so id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 14, 5, 12 Muret.; id. Fin. 1, 2, 5, ubi v. Madv.—It sometimes introduces a question suggested by the words of another: He. Mane. Non dum audisti, Demea, Quod est gravissimum? De. An quid est etiam anplius? Is there then etc., Ter. Ad. 3, 4, 21:

sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. An me, inquam, nisi te audire vellem censes haec dicturum fuisse?

Cic. Fin. 1, 8, 28; 2, 22, 74; id. Tusc. 5, 26, 73; 5, 12, 35; id. Brut. 184; id. Fat. 2, 4; v. Madv. ad Cic. Fin. 1, 8, 28.—It sometimes anticipates an answer to something going before: At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? shall we not say that, must we not think that etc., Cic. Fin. 5, 14, 38, ubi v. Madv.—

An non. and in one word, annon (in direct questions more freq. than necne):

isne est quem quaero an non?

Ter. Phorm. 5, 6, 12:

Hocine agis an non?

id. And. 1, 2, 15:

Tibi ego dico an non?

id. ib. 4, 4, 23:

utrum sit an non voltis?

Plaut. Am. prol. 56:

utrum cetera nomina in codicem accepti et expensi digesta habes annon?

Cic. Rosc. Com. 3 al. —Also in indirect questions = necne, q. v.:

abi, vise redieritne jam an non dum domum,

Ter. Phorm. 3, 4, 5:

videbo utrum clamorem opere conpleverint, an non est ita,

Vulg. Gen. 18, 21; 24, 21.—

An ne, usually written anne, pleon. for an.

In direct questions:

anne tu dicis quā ex causā vindicaveris?

Cic. Mur. 26. —

In indirect questions:

nec. aequom anne iniquom imperet, cogitabit,

Plaut. Am. 1, 1, 19; id. Ps. 1, 1, 122:

percontarier, Utrum aurum reddat anne eat secum simul,

id. Bacch. 4, 1, 4:

Nam quid ego de consulato loquar, parto vis, anue gesto?

Cic. Pis. 1, 3:

cum interrogetur, tria pauca sint anne multa,

id. Ac. 2, 29:

Gabinio dicam anne Pompeio, an utrique,

id. Imp. Pomp. 19, 57; so id. Or. 61, 206:

Quid enim interest, divitias, opes, valetudinem bona dicas anne praeposita, cum etc.,

id. Fin. 4, 9, 23 Madv.; August. ap. Suet. Aug. 69 al. (for the omission of the second disjunctive clause or the particle necne representing it, v. utrum;

instances of this usage in eccl. Lat. are,

Vulg. Lev. 13, 36; 14, 36; ib. Num. 11, 23 al.).—

In disjunctive clauses that express doubt, or.

Utrum stultitiā facere ego hunc an malitiā Dicam, scientem an imprudentem, incertus sum. Ter. Phorm. 4, 3, 54:

ut nescias, utrum res oratione an verba sententiis illustrentur,

Cic. de Or. 2, 13, 56:

honestumne factu sit an turpe, dubitant,

id. Off. 1, 3, 9:

nescio, gratulerne tibi an timeam,

id. Fam. 2, 5; Caes. B. G. 7, 5:

pecuniae an famae minus parceret, haud facile discerneres,

Sall. C. 25, 3; so id. ib. 52, 10; Suet. Aug. 19; id. Tib. 10; id. Claud. 15:

cognoscet de doctrinā, utrum ex Deo sit an ego a me ipso loquar,

Vulg. Joan. 7, 17; ib. Eccl. 2, 19 al.—

An sometimes denotes uncertainty by itself, without a verb of doubting (dubito, dubium or incertum est, etc., vet in such cases the editors are divided between an and aut; cf. Mos. and Orell. ad Cic. Rep. 1, 12): verene hoc memoriae proditum est [p. 115] regem istum Numam Pythagorae ipsius discipulum, an certe Pythagoreum fuisse? Cic. Rep. 2, 15, where B. and K. read aut certe: Cn. Octavius est an Cn. Cornelius quidam tuus familiaris, summo genere natus, terrae filius;

is etc.,

id. Fam. 7, 9 B. and K.:

Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem,

Simonides or some other person, id. Fin. 2, 32, 104; id. Fam. 7, 9, 3; id. Att. 1, 3, 2; 2, 7, 3; v. Madv. ad Cic. Fin. 2, 32, 104.—

It often stands for sive (so esp. in and after the Aug. per.):

quod sit an non, nihil commovet analogiam,

whether this be so or not, Varr. L. L. 9, § 105 Müll.; Att. ap. Prisc. p. 677 P.; Ov. R. Am. 797:

saucius an sanus, numquid tua signa reliqui,

id. F. 4, 7:

Illa mihi referet, si nostri mutua curast, An minor, an toto pectore deciderim,

Tib. 3, 1, 20; Tac. A. 11, 26:

sive nullam opem praevidebat inermis atque exul, seu taedio ambiguae spei an amore conjugis et liberorum,

id. ib. 14, 59.—

The first disjunctive clause is freq. to be supplied from the gen. idea or an may stand for utrum—necne (cf. supra, I. D.):

qui scis, an, quae jubeam, sine vi faciat? (vine coactus is to be supplied),

how knowest thou whether or not he will do it without compulsion? Ter. Eun. 4, 7, 20:

An dolo malo factum sit, ambigitur,

Cic. Tull. 23:

quaesivi an misisset (periplasmata),

id. Verr. 4, 27:

Vide an facile fieri tu potueris, cum etc.,

id. Fragm. B. 13, 2, 1:

praebete aurem et videte an mentiar,

Vulg. Job, 6, 28: de L. Bruto fortasse dubitaverim an propter infinitum odium tyranni effrenatius in Aruntem invaserit, I might doubt whether or not, etc., Cic. Tusc. 4, 22, 50; id. Verr. 3, 76:

Quis scit an adiciant hodiernae crastina summae Tempora di superi?

Hor. C. 4, 7, 17; Plin. Ep. 6, 21, 3; Quint. 2, 17, 38:

Sine videamus an veniat Elias,

Vulg. Matt. 27, 49:

tria sine dubio rursus spectanda sunt, an sit, quid sit, quale sit,

Quint. 5, 10, 53:

dubium an quaesitā morte,

Tac. A. 1, 5; 6, 50; 4, 74:

Multitudo an vindicatura Bessum fuerit, incertum est,

Curt. 7, 5:

diu Lacedaemonii, an eum summae rei praeponerent, deliberaverunt,

Just. 6, 2, 4 et saep.—

Since in such distrib. sentences expressive of doubt, the opinion of the speaker or the probability usually inclines to the second, i. e. to the clause beginning with an, the expressions haud scio an, nescio an, dubito an (the latter through all pers. and tenses), incline to an affirmative signification, I almost know, I am inclined to think, I almost think, I might say, I might assert that, etc., for perhaps, probably (hence the opinion is incorrect that an, in this situation, stands for an non; for by an non a negation of the objective clause is expressed, e. g. nescio an non beatus sit, I am almost of the opinion that he is not happy, v. infra, and cf. Beier ad Cic. Off. 1, Exc. XI. p. 335 sq.; Cic. uses haud scio an eleven times in his Orations;

nescio an, four times): atque haud scio an, quae dixit sint vera omnia,

Ter. And. 3, 2, 45:

crudele gladiatorum spectaculum et inhumanum non nullis videri solet: et haud scio an ita sit, ut nunc fit,

Cic. Tusc. 2, 17, 41; id. Fl. 26:

testem non mediocrem, sed haud scio an gravissimum,

perhaps, id. Off. 3, 29:

constantiam dico? nescio an melius patientiam possim dicere,

id. Lig. 9; id. Fam. 9, 19:

ingens eo die res, ac nescio an maxima illo bello gesta sit,

Liv. 23, 16; Quint. 12, 11, 7 al.:

si per se virtus sine fortunā ponderanda sit, dubito an Thrasybulum primum omuium ponam,

I am not certain whether I should not prefer Thrasybulus to all others, Nep. Thras. 1 Dähne:

dicitur acinace stricto Darius dubitāsse an fugae dedecus honestā morte vitaret,

i. e. was almost resolved upon, Curt. 4, 5, 30:

ego dubito an id improprium potius appellem,

Quint. 1, 5, 46; Gell. 1, 3 al.—Hence, a neg. objective clause must contain in this connection the words non, nemo, nullus, nihil, numquam, nusquam, etc.:

dubitet an turpe non sit,

he is inclined to believe that it is not bad, Cic. Off. 3, 12, 50:

haud scio an ne opus quidem sit, nihil umquam deesse amicis,

id. Am. 14, 51:

eloquentiā quidem nescio an habuisset parem neminem,

id. Brut. 33: quod cum omnibus est faciendum tum haud scio an nemini potius quam tibi, to no one perhaps more, id. Off. 3, 2, 6:

meā sententiā haud scio an nulla beatior esse possit,

id. Sen. 16; id. Leg. 1, 21:

non saepe atque haud scio an numquam,

id. Or. 2, 7 al. —

Sometimes the distributive clause beginning with an designates directly the opposite, the more improbable, the negative; in which case nescio an, haud scio an, etc., like the Engl. I know not whether, signify I think that not, I believe that not, etc.; hence, in the object. clause, aliquis, quisquam, ullus, etc., must stand instead of nemo, nullus, etc. (so for the most part only after Cic.): an profecturus sim, nescio, I know not (i. e. I doubt, I am not confident) whether I shall effect any thing, Sen. Ep. 25:

opus nescio an superabile, magnum certe tractemus,

id. Q. N. 3, praef. 4; Caecil. ap. Cic. Fam. 6, 7, 6: haud scio an vivere nobis liceret, I know not whether we, etc., Cic. Har. Resp. 11, 22: doleo enim maximam feminam eripi oculis civitatis, nescio an aliquid simile visuris, for I know not whether they will ever see any thing of this kind, Plin. Ep. 7, 19; Val. Max. 5, 2, 9:

nescio an ullum tempus jucundius exegerim,

I do not know whether I have ever passed time more pleasantly, id. 3, 1:

namque huic uni contigit, quod nescio an ulli,

Nep. Timol. 1, 1; Sen. Contr. 3 praef.; Quint. 9, 4, 1:

nostri quoque soloecum, soloecismum nescio an umquam dixerint,

Gell. 5, 20 al. Cf. upon this word Hand, Turs. I. pp. 296-361, and Beier, Exc. ad Cic. Am. pp. 202-238.

an-, v. ambi.

- ăn. This word appears in forsan, forsitan, and fortasse an (Att. Trag. Rel. p. 151 Rib.) or fortassan, seeming to enhance the idea of uncertainty and doubt belonging to fors, etc., and is regarded by some as the Greek conditional particle an, and indeed one of these compounds, forsitan, sometimes in the Vulgate, translates an; as, Joan. 4, 10; 5, 46; 8, 19; and in 3, Joan. 9, it still represents the various reading, an.

sī (orig. and ante-class. form seī), conj. [from a pronominal stem = Gr. he; Sanscr. sva-, self; cf. Corss. Ausspr. 1, 778; Curt. Gr. Etym. 396], a conditional particle, if.

Prop.

With indic.; so in gen., in conditions which are assumed to be true, with the verb in pres. or perf.; less freq. in imperf or pluperf.; and in conditions which may probably become true, with the verb in fut. or fut. perf. (Madv. Gram. § 332; Zumpt, Gram. § 517).

Pres.: SI IN IVS VOCAT, Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25, and ap. Porphyr. Hor. S. 1, 9, 65: SI MORBVS AEVITASVE VITIVM ESCIT... SI NOLET, etc., id. ap. Gell. l. l.: spero, si speres quicquam prodesse potis sunt, Enn. ap. Fest. p. 333 Müll. (Ann. v. 410 Vahl.):

si vis, dabo tibi testes,

Cic. Rep. 1, 37, 58:

si voltis,

id. ib. 1, 28, 44:

si placet,

id. ib. 2, 44, 71;

1, 21, 34: si tuo commodo fleri potest,

id. ib. 1, 9, 14:

si studia Graecorum vos tanto opere delectant,

id. ib. 1, 18, 30:

si populus plurimum potest,

id. ib. 3, 14, 23:

si Massilienses per delectos cives summā justitiā reguntur, inest tamen, etc.,

id. ib. 1, 27, 43; cf. id. Off. 3, 8, 35:

quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si nec privata domus continere voces conjurationis tuae potest? si illustrantur, si erumpunt omnia?

id. Cat. 1, 3, 6:

si pudor quaeritur, si probitas, si fides, Mancinus haec attulit,

id. Rep. 3, 18, 28:

Si quaerimus, cur, etc.,

id. Brut. 95, 325. —Strengthened by modo:

magnifica quidem res, si modo est ulla,

Cic. Div. 1, 1, 1:

deliget populus, si modo salvus esse vult, optimum quemque,

id. Rep. 1, 34, 51:

quae (virtus) est una, si modo est, maxime munifica,

id. ib. 3, 8, 12; id. Tusc. 2, 4, 33; id. de Or. 2, 43, 182:

si quisquam est facilis, hic est,

id. Att. 14, 1, 2:

si ulla res est, quam tibi me petente faciendam putes, haec ea sit,

id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 11:

SI AGNATVS NEC ESCIT, GENTILIS FAMILIAM NANCITOR, Fragm. XII. Tab. in Collat. Leg. Mos. et Rom. 16, 4: quae (libertas), si aequa non est, ne libertas quidem est,

Cic. Rep. 1, 31, 47; 1, 32, 49:

id si minus intellegitur, ex dissensionibus percipi potest,

id. Lael. 7, 23: BACANALIA SEI QVA SVNT, EXSTRAD QVAM SEI QVID IBEI SACRI EST... FACIATIS VTEI DISMOTA SIENT, S. C. de Bacch. fin.:

dicito, si quid vis, non nocebo,

Plaut. Am. 1, 1, 235:

si qui sunt, qui philosophorum auctoritate moveantur,

Cic. Rep. 1, 7, 12:

si quid generis istiusmodi me delectat, pictura delectat,

id. Fam. 7, 23, 3:

si aliquid dandum est voluptati,

id. Sen. 13, 44;

four times repeated,

id. ib. 11, 38.—So esp. after mirum est or miror, as expressing reality (= quod or cum; cf. Gr. ei):

noli mirari, si hoc non impetras,

Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

ecquid mirum est, si tam ab amico animo pacem petit? Curt 4, 11, 4: miraris, si superbiam tuam ferre non possumus?

id. 8, 7, 14.—

With a negative conclusion, to denote that, although the condition is true, or is conceded, a certain inference does not follow: nec, si omne enuntiatum aut verum aut falsum est, sequitur ilico esse causas, etc.,

Cic. Fat. 12, 28:

nec. si non obstatur, propterea etiam permittitur,

id. Phil. 13, 6, 19:

si veniam meretur qui inprudens nocuit, non meretur praemium qui inprudens profuit,

Quint. 5, 10, 73:

nec ideo ignis minus urere potest, si in materiam incidit inviolabilem flammis,

Sen. Ben. 5, 5, 1.—

Imperf.:

ea si erant, magnas habebas omnibus, dis gratias,

Plaut. As. 1, 2, 17; Cic. Rep. 1, 27, 43:

si quis antea mirabatur, quid esset, quod, etc.,

id. Sest. 1.—

Perf.:

SI MEMBRVM RVPIT NI CVM EO PACIT TALIO ESTO, Fragm. XII. Tab. ap. Fest. s. v. talio, p. 363 Müll.: si animum contulisti in istam rationem, etc.,

Cic. Rep. 1, 23, 37:

si Roma condita est secundo anno Olympiadis septimae, etc.,

id. ib. 2, 10, 18:

quos (tyrannos) si boni oppresserunt, recreatur civitas: sin audaces, fit illa factio,

id. ib. 1, 44, 68; cf. id. ib. 1, 42, 65:

si ita sensit, ut loquitur,

id. ib. 3, 21, 32;

1, 27, 43: si modo hoc in Lycurgi potestate potuit esse,

id. ib. 2, 12, 24:

si modo in philosophiā aliquid profecimus,

id. Off. 3, 8, 37: si quis eorum [p. 1689] (servorum) sub centone crepuit, nullum mihi vitium facit, Cato ap. Fest. s. v. prohibere, p. 234 sq. Müll.:

si quid sceleste fecit,

Plaut. As. 2, 2, 27:

si quam opinionem jam vestris mentibus comprehendistis, etc.,

Cic. Clu. 2, 6:

si quando regi justo vim populus attulit regnove eum spoliavit, etc.,

id. Rep. 1, 42, 65; cf. id. ib. 1, 38, 59; id. Lael. 7, 24.—After mirum est or miror, to express a reality (cf. a, supra):

minime mirum, si ista res adhuc nostrā linguā inlustrata non est,

Cic. de Or. 2, 13, 55; id. Deiot. 4, 12:

quid mirum, si haec invitus amisi?

Tac. A. 12, 37:

miraris, si eo tempore matrona dicere potuit, escende?

Sen. Contr. 2, 13, 1:

minime est mirandum, si vita ejus fuit secura,

Nep. Cim. 4, 4.—Very often followed by certe, profecto, etc., to express a conclusion, as certain as the unquestionable assumption:

quod si fuit in re publicā tempus ullum, cum, etc., tum profecto fuit,

Cic. Brut. 2, 7:

si quisquam fuit umquam remotus ab inani laude, ego profecto is sum,

id. Fam. 15, 4, 13:

etenim si nulla fuit umquam tam imbecillo mulier animo, quae, etc., certe nos, etc.,

id. Fam. 5, 16, 6:

si umquam in dicendo fuimus aliquid, tum profecto, etc.,

id. Att. 4, 2, 2; id. Mil. 2, 4; 7, 19.—Esp. with a negative conclusion (v. a fin. supra, and cf. quia, etsi):

non, si tibi ante profuit, semper proderit,

Cic. Phil. 8, 4, 12:

non, si Opimium defendisti, idcirco te isti bonum civem putabunt,

id. de Or. 2, 40, 170:

neque enim, si tuae res gestae ceterorum laudibus obscuritatem attulerunt, idcirco Pompeii memoriam amisimus,

id. Deiot. 4, 12:

nec, si capitis dolorem facit, inutilis hominibus sol est,

Quint. 5, 10, 82.—

Pluperf.: si improbum Cresphontem existimaveras, etc., Enn. ap. Auct. Her. 2, 24, 38:

nec mirum, eos si orationes turbaverant,

Liv. 32, 20, 2 (Trag. v. 156 Vahl.):

si hoc ita fato datum erat, ut,

Liv. 30, 30, 3.—So esp. in indef. clauses of repeated action:

plausum si quis eorum aliquando acceperat, ne quid peccasset pertimescebat,

whenever, Cic. Sest. 49, 105:

si quando nostri navem religaverant, hostes succurrebant,

Caes. B. C. 2, 6:

si quando suis fortunis forte desperare coeperant,

id. B. G. 3, 12.—

Fut.: SI VOLET SVO VIVITO... SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 45; cf.: si voles advortere animum, comiter monstrabitur, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 89 Müll. (Trag. v. 386 Vahl.); and:

alte spectare si voles, etc.,

Cic. Rep. 6, 23, 25:

si jam eminebit foras,

id. ib. 6, 26, 29:

si me audietis,

id. ib. 1, 19, 32:

si mutuas non potero certum est sumam fenore,

Plaut. As. 1, 3, 95:

id persequar, si potero, subtilius,

Cic. Rep. 2, 23, 42; cf. in the foll. z:

nihil (offendet) si modo opus exstabit,

id. ib. 5, 3, 5:

si quid te volam, ubi eris?

Plaut. As. 1, 1, 96: si quod aliud oikeion reperies, Cic. Att. 1, 10, 3.—

Fut. perf.: si te hic offendero, moriere, Enn. ap. Cic. Att. 7, 26, 1 (Trag. v. 301 Vahl.):

si nostram rem publicam vobis et nascentem et crescentem ostendero,

Cic. Rep. 2, 1, 3:

tum magis assentiere, si ad majora pervenero,

id. ib. 1, 40, 62:

expediri quae restant vix poterunt, si hoc incohatum reliqueris,

id. ib. 1, 35, 55;

1, 24, 38: pergratum mihi feceris, si de amicitiā disputaris,

id. Lael. 4, 16:

accommodabo ad eam (rem publicam), si potuero, omnem illam orationem, etc.... quod si tenere et consequi potuero, etc.,

id. Rep. 1, 46, 70; so,

si potuero,

id. ib. 2, 30, 53; id. Brut. 5, 21:

si potuerit,

id. Off. 3, 23, 89:

si modo id exprimere Latine potuero,

id. Rep. 1, 43, 66:

si modo interpretari potuero,

id. Leg. 2, 18, 45:

si ne ei caput exoculassitis,

Plaut. Rud. 3, 4, 26: si quid vos per laborem recte feceritis... Sed si quā per voluptatem nequiter feceritis, etc., Cato ap. Gell. 16, 1, 4:

de iis te, si qui me forte locus admonuerit, commonebo,

Cic. de Or. 3, 12, 47.—

With subj.; so in gen. of conditions assumed in statement, but implied not to be actual; the verb in pres. (rarely perf.) implies that the condition is still possible; in the imperf. and pluperf., that it is known to be unreal (Madv. Gram. § 347 sqq.; Zumpt, Gram. § 524).

Pres.:

si habeat aurum,

Plaut. Bacch. 1, 1, 12:

abire hinc nullo pacto possim, si velim,

id. ib. 2, 2, 2; so,

si velim,

Cic. Rep. 3, 10, 17:

cum ipsi auxilium ferre, si cupiant, non queant,

id. ib. 1, 5, 9:

si singulos numeremus,

id. ib. 3, 4, 7: si jus suum populi teneant, id. ib. 1, 32, 48:

si Scipionis desiderio me moveri negem,

id. Lael. 3, 10:

si ad verba rem deflectere velimus,

id. Caecin. 18, 51:

si quis varias gentes despicere possit, videat primum, etc.,

id. Rep. 3, 9, 14.—In expressing a wish ( poet. for utinam), usu. with O:

O si angulus ille accedat, qui, etc.,

Hor. S. 2, 6, 8; 2, 6, 10:

O mihi praeteritos referat si Juppiter annos,

Verg. A. 8, 560;

also alone: si nunc se nobis ille aureus arbore ramus Ostendat nemore in tanto!

would that, yet if, if however, id. ib. 6, 187:

si quā fata aspera rumpas, Tu Marcellus eris,

id. ib. 6, 882; cf. b, infra.—

Imperf.:

qui si unus omnia consequi posset, nihil opus esset pluribus, etc.,

Cic. Rep. 1, 34, 52:

quae descriptio si esset ignota vobis, explicaretur a me,

id. ib. 2, 22, 39:

si ullum probarem simplex rei publicae genus,

id. ib. 2, 23, 43:

quod non fecissent profecto, si nihil ad eos pertinere arbitrarentur,

id. Lael. 4, 13; cf. id. Verr. 2, 5, 51, § 133; v. Zumpt, Gram. § 525: SEI QVES ESENT, QVEI SIBEI DEICERENT, S. C. de Bacch (twice). —Also with O, expressing a wish ( poet.):

O si solitae quicquam virtutis adesset,

Verg. A. 11, 415;

and without O: si mihi, quae quondam fuerat... si nunc foret illa juventus,

id. ib. 5, 398.—

Perf.: SI INIVRIAM FAXIT ALTERI, VIGINTI QVINQVE AERIS POENAE SVNTO, Fragm. XII. Tabularum ap. Gell. 20, 1, 12: si jam data sit frux, Enn. ap. Prisc. p. 724 P. (Ann. v. 412 Vahl.):

perii, si me aspexerit!

Plaut. Am. 1, 1, 164:

victus sum, si dixeris,

id. ib. 1, 1, 272:

Romani si casu intervenerint,

Caes. B. G. 7, 20, Cic. Rep. 3, 5, 8.—

Pluperf.:

si aliter accidisset,

Cic. Rep. 1, 4, 7:

tum magis id diceres, si nuper in hortis Scipionis affuisses,

id. Lael. 7, 25:

mansisset eadem voluntas in eorum posteris, si regum similitudo permansisset,

id. Rep. 1, 41, 64:

si id fecisses,

id. Phil. 2, 2, 3; 2, 15, 38; 2, 36, 90:

si quis in caelum ascendisset, etc.,

id. Lael. 23, 88:

si aliquid de summā gravitate Pompeius remisisset,

id. Phil. 13, 1, 2.—

Ellipt.

With pron. indef:

istae artes, si modo aliquid, valent, ut acuant ingenia,

Cic. Rep. 1, 18, 30:

aut nemo, aut, si quisquam, ille sapiens fuit,

id. Lael. 2, 9; id. Or. 29, 103.—

In a negation, usu. si minus, si contra (= sin minus, sin aliter):

plures haec tulit una civitas, si minus sapientes, at certe summā laude dignos,

Cic. Rep. 3, 4, 7:

educ tecum omnes tuos: si minus, quam plurimos,

id. Cat. 1, 5, 10; id. de Or. 2, 16, 68, in this sense less freq. si non:

utrum cetera nomina digesta habes an non? Si non... si etiam,

id. Rosc. Com. 3, 9:

si haec civitas est, civem esse me: si non, exsulem esse, etc.,

id. Fam. 7, 3, 5; Plaut. Rud. 4, 3, 104 sq.; id. Ps. 3, 2, 87; id. Poen. 5, 2, 24; Hor. Ep. 1, 1, 66; 1, 6, 68; Liv. 28, 29, 4:

hic venit in judicium, si nihil aliud, saltem ut, etc.,

Cic. Verr. 2, 1, 58, § 152; so, si nihil aliud, Liv 22, 29; 30, 35; 45, 37 fin., Curt. 4, 6, 28:

si aliud nihil,

id. 2, 43.—

With forte:

intelleges esse nihil a me nisi orationis acerbitatem et, si forte, raro litterarum missarum indiligentiam reprehensam,

perhaps, Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7; cf.:

vereor, ne nihil sim tui, nisi supplosionem pedis imitatus et pauca quaedam verba et aliquem, si forte, motum,

id. de Or. 3, 12, 47.—

With quod, and if, but if, if however, if:

quod si in philosophiā tantum interest... quid tandem in causis existimandum est?

Cic. Or. 16, 51:

quod si fuit in re publicā tempus ullum... tum profecto fuit,

id. Brut. 2, 7:

quod si exemeris ex rerum naturā benevolentiae conjunctionem, nec domus ulla nec urbs stare poterit,

id. Lael. 7, 23; id. Rep. 3, 4, 7:

quod si non hic tantus fructus ostenderetur et si ex his studiis delectatio sola peteretur: tamen, etc.,

id. Arch. 7, 16; id. Cat. 2, 5, 10; id. Rosc. Com. 18, 54.—

In partic.

In subject or object-clauses, si with subj. sometimes takes the place of an inf.:

apud Graecos opprobrio fuit adulescentibus, si amatores non haberent,

Cic. Rep. 4, 3, 3: summa gloria constat ex tribus his;

si diligit multitudo, si fidem habet, etc.,

id. Off. 2, 9, 31:

unam esse spem salutis docent, si eruptione factā extremum auxilium experirentur,

Caes. B. G. 3, 5:

illud ignoscere aequum erit, si... ne tuam quidem gloriam praeponam, etc.,

Liv. 28, 41, 1; Nep. Ages. 4, 3: infinitum est, si singulos velim persequi. Sen. Q. N. 5, 17, 5; id. Tranq. 16, 2 (cf. si after mirum est, I. a. fin. supra).—

In subst. clauses, to denote a doubtful assumption or future event (cf. quod):

dixerunt, in eo verti puellae salutem, si postero die vindex injuriae ad tempus praesto esset,

Liv. 3, 46:

adjecerunt, Scipionem in eo positam habuisse spem pacis, si Hannibal et Mago ex Italiā non revocarentur,

id. 30, 23; 35, 18.—

Si with a relative takes the place of a relative clause, to express a class the existence or extent of which is doubtful: mortem proposuit, non eis solum qui illam rem gesserunt, sed eis etiam si qui non moleste tulerunt, i. e. if such there were, whether few or many, Cic. Phil. 13, 18, 39; id. Verr. 2, 1, 4, § 9:

dixit errare, si qui in bello omnis secundos rerum proventus expectent,

Caes. B. G. 7, 29:

errat, si quis existimat facilem rem esse donare,

Sen. Vit. Beat. 24, 1; Cic. Off. 2, 13, 44; Liv. 42, 31.—

In syllogistic reasonings:

si oportet velle sapere, dare operam philosophiae convenit. Oportet autem velle sapere, etc.,

Cic. Inv. 1, 36, 65:

si enim est verum, quod ita conectitur: si quis oriente Caniculā natus est, in mari non morietur, illud quoque verum est: si Fabius oriente Canicula natus est, Fabius in mari non morietur,

id. Fat. 6, 12.—

= etiamsi, with foll. tamen, even if, although, albeit (class.):

quae si exsequi nequirem, tamen, etc.,

Cic. Sen. 11, 38; cf.:

quae si causa non esset, tamen, etc.,

id. Mur. 4, 8; and:

quae si dubia essent, tamen, etc.,

Sall. J. 85, 48.—

Transf., in dependent clauses expressing an interrogation or doubt, it is nearly = num, but forms a looser connection, if, whether, if perchance (class., but very rare in Cic.):

ibo et visam huc ad eum, si forte est domi,

Plaut. Bacch. 3, 5, 4; Ter. Eun. 3, 4, 7; id. Heaut. 1, 1, 118; cf. id. Phorm. 3, 3, 20:

jam sciam, si quid titubatum est, ubi reliquias videro,

Plaut. Men. 1, 2, 33; cf. id. Merc. 1, 2, 44:

fatis incerta feror, si Juppiter unam Esse velit urbem,

Verg. A. 4, 110; Plaut. Mil. 4, 8, 52:

primum ab iis quaesivit, si aquam hominibus in totidem dies, quot frumentum imposuissent,

Liv. 29, 25; 39, 50:

id modo quaeritur, si (lex) majori parti et in summam prodest,

id. 34, 3; cf. id. 40, 49 fin.:

jam dudum exspecto, si tuom officium scias,

Plaut. Poen. prol. 12:

hanc (paludem) si nostri transirent, hostes exspectabant,

Caes. B. G. 2, 9; id. B. C. 2, 34; cf.:

Pompeius eadem spectans, si itinere impeditos deprehendere posset,

id. ib. 3, 75:

non recusavit quo minus vel extremo spiritu, si quam opem rei publicae ferre posset, experiretur,

Cic. Phil. 9, 1, 2; cf. id. de Or. 2, 85, 398:

statui expectandum esse si quid certius adferretur,

id. Fam. 15, 1, 2:

Philopoemen quaesivit si Lycortas incolumis evasisset,

Liv. 39, 50:

expertique simul, si tela artusque sequantur,

Val. Fl. 5, 562:

Helvetii nonnumquam interdiu, saepius noctu, si perrumpere possent, conati,

Caes. B. G. 1, 8 fin.; cf.:

temptata res est, si primo impetu capi Ardea posset,

Liv. 1, 57.—

With ellipsis of a verb or clause on which the condition depends (cf. I. c. supra): ei rei suam operam dat, si possiet illam invenire ( to see) whether he can, Plaut. Cist. 1, 3, 37:

L. Minucium cum omni equitatu praemittit, si quid celeritate itineris proficere possit,

to see, to try, Caes. B. G. 6, 29 fin.:

circumfunduntur hostes, si quem aditum reperire possent,

id. ib. 6, 37:

fame et inopiā adductos clam ex castris exisse, si quid frumenti in agris reperire possent,

id. ib. 7, 20, 10; cf. id. ib. 7, 55 fin.; 7, 89 fin.; id. B. C. 3, 8 fin.; 3, 56:

pergit ad speluncam, si forte eo vestigia ferrent,

Liv. 1, 7:

saxa volvebant, si quā Possent tectam aciem perrumpere,

Verg. A. 9, 512:

ad Gonnum castra movet, si potiri oppido posset,

Liv. 42, 67, 6: haud aspernatus Tullius, tamen, si vana adferantur, in aciem educit ( that he might be ready) if, etc., id. 1, 23, 6:

milites in praesidio erant, si quo operā eorum opus esset,

id. 27, 28, 5:

alii offerunt se, si quo usus operae sit,

id. 26, 9, 9: ille postea, si comitia sua non fierent, urbi minari, i. e. ( that he would attack it) if, etc., Cic. Att. 4, 3, 3:

Carthaginiensibus in Hasdrubale ita, si is movisset Syphacem, spes omnis erat,

Liv. 29, 35, 9; 5, 8, 9:

consul aedem Fortunae vovit, si eo die hostis fudisset,

id. 29, 36, 8: erat Athenis reo damnato, si fraus capitalis non esset, quasi [p. 1690] poenae aestimatio, Cic. de Or. 1, 54, 232: quattuor legiones Cornelio, si qui ex Etruriā novi motus nuntiarentur, relictae, to meet the case, that, to be ready, if, etc., Liv. 6, 22:

is in armis tenuit militem, si opus foret auxilio,

id. 5, 8:

ut patricios indignatio, si cum his gerendus esset honos, deterreret,

id. 4, 6, 10; 1, 40, 2; 24, 36.—

Si... si, for sive... sive, whether... or:

si deus si dea es,

Cato, R. R. 139; cf.:

hostiam si deo, si deae immolabant,

Gell. 2, 28, 3.

sī (orig. and ante-class. form seī), conj. [from a pronominal stem = Gr. he; Sanscr. sva-, self; cf. Corss. Ausspr. 1, 778; Curt. Gr. Etym. 396], a conditional particle, if.

Prop.

With indic.; so in gen., in conditions which are assumed to be true, with the verb in pres. or perf.; less freq. in imperf or pluperf.; and in conditions which may probably become true, with the verb in fut. or fut. perf. (Madv. Gram. § 332; Zumpt, Gram. § 517).

Pres.: SI IN IVS VOCAT, Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25, and ap. Porphyr. Hor. S. 1, 9, 65: SI MORBVS AEVITASVE VITIVM ESCIT... SI NOLET, etc., id. ap. Gell. l. l.: spero, si speres quicquam prodesse potis sunt, Enn. ap. Fest. p. 333 Müll. (Ann. v. 410 Vahl.):

si vis, dabo tibi testes,

Cic. Rep. 1, 37, 58:

si voltis,

id. ib. 1, 28, 44:

si placet,

id. ib. 2, 44, 71;

1, 21, 34: si tuo commodo fleri potest,

id. ib. 1, 9, 14:

si studia Graecorum vos tanto opere delectant,

id. ib. 1, 18, 30:

si populus plurimum potest,

id. ib. 3, 14, 23:

si Massilienses per delectos cives summā justitiā reguntur, inest tamen, etc.,

id. ib. 1, 27, 43; cf. id. Off. 3, 8, 35:

quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si nec privata domus continere voces conjurationis tuae potest? si illustrantur, si erumpunt omnia?

id. Cat. 1, 3, 6:

si pudor quaeritur, si probitas, si fides, Mancinus haec attulit,

id. Rep. 3, 18, 28:

Si quaerimus, cur, etc.,

id. Brut. 95, 325. —Strengthened by modo:

magnifica quidem res, si modo est ulla,

Cic. Div. 1, 1, 1:

deliget populus, si modo salvus esse vult, optimum quemque,

id. Rep. 1, 34, 51:

quae (virtus) est una, si modo est, maxime munifica,

id. ib. 3, 8, 12; id. Tusc. 2, 4, 33; id. de Or. 2, 43, 182:

si quisquam est facilis, hic est,

id. Att. 14, 1, 2:

si ulla res est, quam tibi me petente faciendam putes, haec ea sit,

id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 11:

SI AGNATVS NEC ESCIT, GENTILIS FAMILIAM NANCITOR, Fragm. XII. Tab. in Collat. Leg. Mos. et Rom. 16, 4: quae (libertas), si aequa non est, ne libertas quidem est,

Cic. Rep. 1, 31, 47; 1, 32, 49:

id si minus intellegitur, ex dissensionibus percipi potest,

id. Lael. 7, 23: BACANALIA SEI QVA SVNT, EXSTRAD QVAM SEI QVID IBEI SACRI EST... FACIATIS VTEI DISMOTA SIENT, S. C. de Bacch. fin.:

dicito, si quid vis, non nocebo,

Plaut. Am. 1, 1, 235:

si qui sunt, qui philosophorum auctoritate moveantur,

Cic. Rep. 1, 7, 12:

si quid generis istiusmodi me delectat, pictura delectat,

id. Fam. 7, 23, 3:

si aliquid dandum est voluptati,

id. Sen. 13, 44;

four times repeated,

id. ib. 11, 38.—So esp. after mirum est or miror, as expressing reality (= quod or cum; cf. Gr. ei):

noli mirari, si hoc non impetras,

Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

ecquid mirum est, si tam ab amico animo pacem petit? Curt 4, 11, 4: miraris, si superbiam tuam ferre non possumus?

id. 8, 7, 14.—

With a negative conclusion, to denote that, although the condition is true, or is conceded, a certain inference does not follow: nec, si omne enuntiatum aut verum aut falsum est, sequitur ilico esse causas, etc.,

Cic. Fat. 12, 28:

nec. si non obstatur, propterea etiam permittitur,

id. Phil. 13, 6, 19:

si veniam meretur qui inprudens nocuit, non meretur praemium qui inprudens profuit,

Quint. 5, 10, 73:

nec ideo ignis minus urere potest, si in materiam incidit inviolabilem flammis,

Sen. Ben. 5, 5, 1.—

Imperf.:

ea si erant, magnas habebas omnibus, dis gratias,

Plaut. As. 1, 2, 17; Cic. Rep. 1, 27, 43:

si quis antea mirabatur, quid esset, quod, etc.,

id. Sest. 1.—

Perf.:

SI MEMBRVM RVPIT NI CVM EO PACIT TALIO ESTO, Fragm. XII. Tab. ap. Fest. s. v. talio, p. 363 Müll.: si animum contulisti in istam rationem, etc.,

Cic. Rep. 1, 23, 37:

si Roma condita est secundo anno Olympiadis septimae, etc.,

id. ib. 2, 10, 18:

quos (tyrannos) si boni oppresserunt, recreatur civitas: sin audaces, fit illa factio,

id. ib. 1, 44, 68; cf. id. ib. 1, 42, 65:

si ita sensit, ut loquitur,

id. ib. 3, 21, 32;

1, 27, 43: si modo hoc in Lycurgi potestate potuit esse,

id. ib. 2, 12, 24:

si modo in philosophiā aliquid profecimus,

id. Off. 3, 8, 37: si quis eorum [p. 1689] (servorum) sub centone crepuit, nullum mihi vitium facit, Cato ap. Fest. s. v. prohibere, p. 234 sq. Müll.:

si quid sceleste fecit,

Plaut. As. 2, 2, 27:

si quam opinionem jam vestris mentibus comprehendistis, etc.,

Cic. Clu. 2, 6:

si quando regi justo vim populus attulit regnove eum spoliavit, etc.,

id. Rep. 1, 42, 65; cf. id. ib. 1, 38, 59; id. Lael. 7, 24.—After mirum est or miror, to express a reality (cf. a, supra):

minime mirum, si ista res adhuc nostrā linguā inlustrata non est,

Cic. de Or. 2, 13, 55; id. Deiot. 4, 12:

quid mirum, si haec invitus amisi?

Tac. A. 12, 37:

miraris, si eo tempore matrona dicere potuit, escende?

Sen. Contr. 2, 13, 1:

minime est mirandum, si vita ejus fuit secura,

Nep. Cim. 4, 4.—Very often followed by certe, profecto, etc., to express a conclusion, as certain as the unquestionable assumption:

quod si fuit in re publicā tempus ullum, cum, etc., tum profecto fuit,

Cic. Brut. 2, 7:

si quisquam fuit umquam remotus ab inani laude, ego profecto is sum,

id. Fam. 15, 4, 13:

etenim si nulla fuit umquam tam imbecillo mulier animo, quae, etc., certe nos, etc.,

id. Fam. 5, 16, 6:

si umquam in dicendo fuimus aliquid, tum profecto, etc.,

id. Att. 4, 2, 2; id. Mil. 2, 4; 7, 19.—Esp. with a negative conclusion (v. a fin. supra, and cf. quia, etsi):

non, si tibi ante profuit, semper proderit,

Cic. Phil. 8, 4, 12:

non, si Opimium defendisti, idcirco te isti bonum civem putabunt,

id. de Or. 2, 40, 170:

neque enim, si tuae res gestae ceterorum laudibus obscuritatem attulerunt, idcirco Pompeii memoriam amisimus,

id. Deiot. 4, 12:

nec, si capitis dolorem facit, inutilis hominibus sol est,

Quint. 5, 10, 82.—

Pluperf.: si improbum Cresphontem existimaveras, etc., Enn. ap. Auct. Her. 2, 24, 38:

nec mirum, eos si orationes turbaverant,

Liv. 32, 20, 2 (Trag. v. 156 Vahl.):

si hoc ita fato datum erat, ut,

Liv. 30, 30, 3.—So esp. in indef. clauses of repeated action:

plausum si quis eorum aliquando acceperat, ne quid peccasset pertimescebat,

whenever, Cic. Sest. 49, 105:

si quando nostri navem religaverant, hostes succurrebant,

Caes. B. C. 2, 6:

si quando suis fortunis forte desperare coeperant,

id. B. G. 3, 12.—

Fut.: SI VOLET SVO VIVITO... SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 45; cf.: si voles advortere animum, comiter monstrabitur, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 89 Müll. (Trag. v. 386 Vahl.); and:

alte spectare si voles, etc.,

Cic. Rep. 6, 23, 25:

si jam eminebit foras,

id. ib. 6, 26, 29:

si me audietis,

id. ib. 1, 19, 32:

si mutuas non potero certum est sumam fenore,

Plaut. As. 1, 3, 95:

id persequar, si potero, subtilius,

Cic. Rep. 2, 23, 42; cf. in the foll. z:

nihil (offendet) si modo opus exstabit,

id. ib. 5, 3, 5:

si quid te volam, ubi eris?

Plaut. As. 1, 1, 96: si quod aliud oikeion reperies, Cic. Att. 1, 10, 3.—

Fut. perf.: si te hic offendero, moriere, Enn. ap. Cic. Att. 7, 26, 1 (Trag. v. 301 Vahl.):

si nostram rem publicam vobis et nascentem et crescentem ostendero,

Cic. Rep. 2, 1, 3:

tum magis assentiere, si ad majora pervenero,

id. ib. 1, 40, 62:

expediri quae restant vix poterunt, si hoc incohatum reliqueris,

id. ib. 1, 35, 55;

1, 24, 38: pergratum mihi feceris, si de amicitiā disputaris,

id. Lael. 4, 16:

accommodabo ad eam (rem publicam), si potuero, omnem illam orationem, etc.... quod si tenere et consequi potuero, etc.,

id. Rep. 1, 46, 70; so,

si potuero,

id. ib. 2, 30, 53; id. Brut. 5, 21:

si potuerit,

id. Off. 3, 23, 89:

si modo id exprimere Latine potuero,

id. Rep. 1, 43, 66:

si modo interpretari potuero,

id. Leg. 2, 18, 45:

si ne ei caput exoculassitis,

Plaut. Rud. 3, 4, 26: si quid vos per laborem recte feceritis... Sed si quā per voluptatem nequiter feceritis, etc., Cato ap. Gell. 16, 1, 4:

de iis te, si qui me forte locus admonuerit, commonebo,

Cic. de Or. 3, 12, 47.—

With subj.; so in gen. of conditions assumed in statement, but implied not to be actual; the verb in pres. (rarely perf.) implies that the condition is still possible; in the imperf. and pluperf., that it is known to be unreal (Madv. Gram. § 347 sqq.; Zumpt, Gram. § 524).

Pres.:

si habeat aurum,

Plaut. Bacch. 1, 1, 12:

abire hinc nullo pacto possim, si velim,

id. ib. 2, 2, 2; so,

si velim,

Cic. Rep. 3, 10, 17:

cum ipsi auxilium ferre, si cupiant, non queant,

id. ib. 1, 5, 9:

si singulos numeremus,

id. ib. 3, 4, 7: si jus suum populi teneant, id. ib. 1, 32, 48:

si Scipionis desiderio me moveri negem,

id. Lael. 3, 10:

si ad verba rem deflectere velimus,

id. Caecin. 18, 51:

si quis varias gentes despicere possit, videat primum, etc.,

id. Rep. 3, 9, 14.—In expressing a wish ( poet. for utinam), usu. with O:

O si angulus ille accedat, qui, etc.,

Hor. S. 2, 6, 8; 2, 6, 10:

O mihi praeteritos referat si Juppiter annos,

Verg. A. 8, 560;

also alone: si nunc se nobis ille aureus arbore ramus Ostendat nemore in tanto!

would that, yet if, if however, id. ib. 6, 187:

si quā fata aspera rumpas, Tu Marcellus eris,

id. ib. 6, 882; cf. b, infra.—

Imperf.:

qui si unus omnia consequi posset, nihil opus esset pluribus, etc.,

Cic. Rep. 1, 34, 52:

quae descriptio si esset ignota vobis, explicaretur a me,

id. ib. 2, 22, 39:

si ullum probarem simplex rei publicae genus,

id. ib. 2, 23, 43:

quod non fecissent profecto, si nihil ad eos pertinere arbitrarentur,

id. Lael. 4, 13; cf. id. Verr. 2, 5, 51, § 133; v. Zumpt, Gram. § 525: SEI QVES ESENT, QVEI SIBEI DEICERENT, S. C. de Bacch (twice). —Also with O, expressing a wish ( poet.):

O si solitae quicquam virtutis adesset,

Verg. A. 11, 415;

and without O: si mihi, quae quondam fuerat... si nunc foret illa juventus,

id. ib. 5, 398.—

Perf.: SI INIVRIAM FAXIT ALTERI, VIGINTI QVINQVE AERIS POENAE SVNTO, Fragm. XII. Tabularum ap. Gell. 20, 1, 12: si jam data sit frux, Enn. ap. Prisc. p. 724 P. (Ann. v. 412 Vahl.):

perii, si me aspexerit!

Plaut. Am. 1, 1, 164:

victus sum, si dixeris,

id. ib. 1, 1, 272:

Romani si casu intervenerint,

Caes. B. G. 7, 20, Cic. Rep. 3, 5, 8.—

Pluperf.:

si aliter accidisset,

Cic. Rep. 1, 4, 7:

tum magis id diceres, si nuper in hortis Scipionis affuisses,

id. Lael. 7, 25:

mansisset eadem voluntas in eorum posteris, si regum similitudo permansisset,

id. Rep. 1, 41, 64:

si id fecisses,

id. Phil. 2, 2, 3; 2, 15, 38; 2, 36, 90:

si quis in caelum ascendisset, etc.,

id. Lael. 23, 88:

si aliquid de summā gravitate Pompeius remisisset,

id. Phil. 13, 1, 2.—

Ellipt.

With pron. indef:

istae artes, si modo aliquid, valent, ut acuant ingenia,

Cic. Rep. 1, 18, 30:

aut nemo, aut, si quisquam, ille sapiens fuit,

id. Lael. 2, 9; id. Or. 29, 103.—

In a negation, usu. si minus, si contra (= sin minus, sin aliter):

plures haec tulit una civitas, si minus sapientes, at certe summā laude dignos,

Cic. Rep. 3, 4, 7:

educ tecum omnes tuos: si minus, quam plurimos,

id. Cat. 1, 5, 10; id. de Or. 2, 16, 68, in this sense less freq. si non:

utrum cetera nomina digesta habes an non? Si non... si etiam,

id. Rosc. Com. 3, 9:

si haec civitas est, civem esse me: si non, exsulem esse, etc.,

id. Fam. 7, 3, 5; Plaut. Rud. 4, 3, 104 sq.; id. Ps. 3, 2, 87; id. Poen. 5, 2, 24; Hor. Ep. 1, 1, 66; 1, 6, 68; Liv. 28, 29, 4:

hic venit in judicium, si nihil aliud, saltem ut, etc.,

Cic. Verr. 2, 1, 58, § 152; so, si nihil aliud, Liv 22, 29; 30, 35; 45, 37 fin., Curt. 4, 6, 28:

si aliud nihil,

id. 2, 43.—

With forte:

intelleges esse nihil a me nisi orationis acerbitatem et, si forte, raro litterarum missarum indiligentiam reprehensam,

perhaps, Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7; cf.:

vereor, ne nihil sim tui, nisi supplosionem pedis imitatus et pauca quaedam verba et aliquem, si forte, motum,

id. de Or. 3, 12, 47.—

With quod, and if, but if, if however, if:

quod si in philosophiā tantum interest... quid tandem in causis existimandum est?

Cic. Or. 16, 51:

quod si fuit in re publicā tempus ullum... tum profecto fuit,

id. Brut. 2, 7:

quod si exemeris ex rerum naturā benevolentiae conjunctionem, nec domus ulla nec urbs stare poterit,

id. Lael. 7, 23; id. Rep. 3, 4, 7:

quod si non hic tantus fructus ostenderetur et si ex his studiis delectatio sola peteretur: tamen, etc.,

id. Arch. 7, 16; id. Cat. 2, 5, 10; id. Rosc. Com. 18, 54.—

In partic.

In subject or object-clauses, si with subj. sometimes takes the place of an inf.:

apud Graecos opprobrio fuit adulescentibus, si amatores non haberent,

Cic. Rep. 4, 3, 3: summa gloria constat ex tribus his;

si diligit multitudo, si fidem habet, etc.,

id. Off. 2, 9, 31:

unam esse spem salutis docent, si eruptione factā extremum auxilium experirentur,

Caes. B. G. 3, 5:

illud ignoscere aequum erit, si... ne tuam quidem gloriam praeponam, etc.,

Liv. 28, 41, 1; Nep. Ages. 4, 3: infinitum est, si singulos velim persequi. Sen. Q. N. 5, 17, 5; id. Tranq. 16, 2 (cf. si after mirum est, I. a. fin. supra).—

In subst. clauses, to denote a doubtful assumption or future event (cf. quod):

dixerunt, in eo verti puellae salutem, si postero die vindex injuriae ad tempus praesto esset,

Liv. 3, 46:

adjecerunt, Scipionem in eo positam habuisse spem pacis, si Hannibal et Mago ex Italiā non revocarentur,

id. 30, 23; 35, 18.—

Si with a relative takes the place of a relative clause, to express a class the existence or extent of which is doubtful: mortem proposuit, non eis solum qui illam rem gesserunt, sed eis etiam si qui non moleste tulerunt, i. e. if such there were, whether few or many, Cic. Phil. 13, 18, 39; id. Verr. 2, 1, 4, § 9:

dixit errare, si qui in bello omnis secundos rerum proventus expectent,

Caes. B. G. 7, 29:

errat, si quis existimat facilem rem esse donare,

Sen. Vit. Beat. 24, 1; Cic. Off. 2, 13, 44; Liv. 42, 31.—

In syllogistic reasonings:

si oportet velle sapere, dare operam philosophiae convenit. Oportet autem velle sapere, etc.,

Cic. Inv. 1, 36, 65:

si enim est verum, quod ita conectitur: si quis oriente Caniculā natus est, in mari non morietur, illud quoque verum est: si Fabius oriente Canicula natus est, Fabius in mari non morietur,

id. Fat. 6, 12.—

= etiamsi, with foll. tamen, even if, although, albeit (class.):

quae si exsequi nequirem, tamen, etc.,

Cic. Sen. 11, 38; cf.:

quae si causa non esset, tamen, etc.,

id. Mur. 4, 8; and:

quae si dubia essent, tamen, etc.,

Sall. J. 85, 48.—

Transf., in dependent clauses expressing an interrogation or doubt, it is nearly = num, but forms a looser connection, if, whether, if perchance (class., but very rare in Cic.):

ibo et visam huc ad eum, si forte est domi,

Plaut. Bacch. 3, 5, 4; Ter. Eun. 3, 4, 7; id. Heaut. 1, 1, 118; cf. id. Phorm. 3, 3, 20:

jam sciam, si quid titubatum est, ubi reliquias videro,

Plaut. Men. 1, 2, 33; cf. id. Merc. 1, 2, 44:

fatis incerta feror, si Juppiter unam Esse velit urbem,

Verg. A. 4, 110; Plaut. Mil. 4, 8, 52:

primum ab iis quaesivit, si aquam hominibus in totidem dies, quot frumentum imposuissent,

Liv. 29, 25; 39, 50:

id modo quaeritur, si (lex) majori parti et in summam prodest,

id. 34, 3; cf. id. 40, 49 fin.:

jam dudum exspecto, si tuom officium scias,

Plaut. Poen. prol. 12:

hanc (paludem) si nostri transirent, hostes exspectabant,

Caes. B. G. 2, 9; id. B. C. 2, 34; cf.:

Pompeius eadem spectans, si itinere impeditos deprehendere posset,

id. ib. 3, 75:

non recusavit quo minus vel extremo spiritu, si quam opem rei publicae ferre posset, experiretur,

Cic. Phil. 9, 1, 2; cf. id. de Or. 2, 85, 398:

statui expectandum esse si quid certius adferretur,

id. Fam. 15, 1, 2:

Philopoemen quaesivit si Lycortas incolumis evasisset,

Liv. 39, 50:

expertique simul, si tela artusque sequantur,

Val. Fl. 5, 562:

Helvetii nonnumquam interdiu, saepius noctu, si perrumpere possent, conati,

Caes. B. G. 1, 8 fin.; cf.:

temptata res est, si primo impetu capi Ardea posset,

Liv. 1, 57.—

With ellipsis of a verb or clause on which the condition depends (cf. I. c. supra): ei rei suam operam dat, si possiet illam invenire ( to see) whether he can, Plaut. Cist. 1, 3, 37:

L. Minucium cum omni equitatu praemittit, si quid celeritate itineris proficere possit,

to see, to try, Caes. B. G. 6, 29 fin.:

circumfunduntur hostes, si quem aditum reperire possent,

id. ib. 6, 37:

fame et inopiā adductos clam ex castris exisse, si quid frumenti in agris reperire possent,

id. ib. 7, 20, 10; cf. id. ib. 7, 55 fin.; 7, 89 fin.; id. B. C. 3, 8 fin.; 3, 56:

pergit ad speluncam, si forte eo vestigia ferrent,

Liv. 1, 7:

saxa volvebant, si quā Possent tectam aciem perrumpere,

Verg. A. 9, 512:

ad Gonnum castra movet, si potiri oppido posset,

Liv. 42, 67, 6: haud aspernatus Tullius, tamen, si vana adferantur, in aciem educit ( that he might be ready) if, etc., id. 1, 23, 6:

milites in praesidio erant, si quo operā eorum opus esset,

id. 27, 28, 5:

alii offerunt se, si quo usus operae sit,

id. 26, 9, 9: ille postea, si comitia sua non fierent, urbi minari, i. e. ( that he would attack it) if, etc., Cic. Att. 4, 3, 3:

Carthaginiensibus in Hasdrubale ita, si is movisset Syphacem, spes omnis erat,

Liv. 29, 35, 9; 5, 8, 9:

consul aedem Fortunae vovit, si eo die hostis fudisset,

id. 29, 36, 8: erat Athenis reo damnato, si fraus capitalis non esset, quasi [p. 1690] poenae aestimatio, Cic. de Or. 1, 54, 232: quattuor legiones Cornelio, si qui ex Etruriā novi motus nuntiarentur, relictae, to meet the case, that, to be ready, if, etc., Liv. 6, 22:

is in armis tenuit militem, si opus foret auxilio,

id. 5, 8:

ut patricios indignatio, si cum his gerendus esset honos, deterreret,

id. 4, 6, 10; 1, 40, 2; 24, 36.—

Si... si, for sive... sive, whether... or:

si deus si dea es,

Cato, R. R. 139; cf.:

hostiam si deo, si deae immolabant,

Gell. 2, 28, 3.

vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.

Lit., of physical strength, vigor, or health.

In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).

Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):

puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!

Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;

plus valebat,

id. Truc. 4, 3, 38 sq.:

sanus homo, qui bene valet,

Cels. 1, 1 init.:

si magis valet,

id. 3, 18:

si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),

id. 4, 7 init.:

prout nervi valent,

id. 8, 16.—Of plants:

vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,

Cato, R. R. 33, 3 sq. —

To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.

Of personal subjects, etc.

With ad and acc.:

alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,

Cic. Off. 1, 30, 107.—

With inf.:

manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,

Suet. Galb. 21:

mustela cum mures veloces non valeret assequi,

Phaedr. 4, 1, 10:

valet ima summis Mutare deus,

Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:

illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,

Lucr. 6, 1057:

versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),

Hor. A. P. 40:

nec valuere manus infixum educere telum,

Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —

Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:

fimum potum ad dysentericos valet,

Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:

cimices valent contra serpentium morsus,

Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:

id quoque collyrium eodem valet,

Cels. 6, 6, 21.—With pro:

ruta per se pro antidoto valet,

Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:

dictamnus valet potu et illitu et suffitu,

Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:

sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,

Plin. 34, 18, 55, § 177.—

Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—

Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.

In gen.

Absol.:

equidem valeo recte et salvus sum,

Plaut. Am. 2, 1, 36:

perpetuon' valuisti?

id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:

valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,

id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:

dicit vilicus servos non valuisse,

Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:

boves ut recte valeant,

id. ib. 103:

optime valere et gravissime aegrotare,

Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:

cura est, ut valeat,

Plaut. Stich. 5, 2, 4:

ego valeo recte et rem gero,

id. Pers. 2, 3, 34:

te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,

Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:

commode,

Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:

minus valere... melius valere,

Cic. Att. 4, 14, 1:

nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,

Plaut. Mil. 4, 8, 8.—

With abl.:

si corpore valuisset,

Cic. Brut. 20, 77:

nec melius valeo quam corpore, mente,

Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:

pedibus,

Nep. Phoc. 4, 1:

stomacho,

Juv. 6, 100.—

With ab and abl.:

ab oculis,

Gell. 13, 30, 10:

a morbo,

Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—

Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;

and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),

Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:

mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,

Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—

Rarely impers. pass.:

quid agitur, Sagaristio? ut valetur?

Plaut. Pers. 2, 5, 8.—

Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).

In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:

bene vale, Alcumena,

id. Am. 1, 3, 1:

vale atque salve,

id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:

bene valete et vivite,

id. Mil. 4, 8, 30:

ite intro cito: valete,

id. As. 3, 3, 155:

abeo: valete, judices justissimi,

id. Capt. prol. 67:

vos valete et plaudite,

Ter. Eun. 5, 8, 64:

in hoc biduom vale,

id. ib. 1, 2, 110:

vive valeque,

Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:

et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,

Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—

At the conclusion of letters:

Vale,

Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:

cura ut valeas,

Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:

tu me diligis et valebis,

Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—

Also in bidding farewell to the dead:

salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,

Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;

v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,

Cat. 101, 10:

terque, Vale, dixit,

Ov. F. 3, 563:

supremumque vale... dixit,

id. M. 10, 62.—

As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:

valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,

Plaut. Am. 3, 2, 46:

immo habeat, valeat, vivat cum illa,

Ter. And. 5, 3, 18:

valeas, habeas illam quae placet,

id. Ad. 4, 4, 14:

si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,

good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:

valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,

Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:

quare ista valeant: me res familiaris movet,

Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:

valete curae,

Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—

With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:

illum salutavi: post etiam jussi valere,

Cic. Att. 5, 2, 2:

vix illud potui dicere triste vale,

Ov. H. 13, 14:

saepe vale dicto rursus sum multa locutus,

id. Tr. 1, 3, 57:

tibi valedicere non licet gratis,

Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):

vale facere (or valefacere),

August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.

Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.

In gen.:

fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,

will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:

fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,

id. Dom. 30, 79:

dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,

id. Brut. 14, 57:

tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,

id. Red. in Sen. 5, 11:

in more majorum, qui tum ut lex valebat,

id. Leg. 2, 10, 23:

valuit auctoritas,

id. Tusc. 2, 22, 53:

verba si valent,

id. Caecin. 21, 61:

(ejus) valet opinio tarditatis,

is established, id. de Or. 1, 27, 125:

si conjuratio valuisset,

id. ib. 17, 7:

cujus ratio non valuit,

Nep. Milt. 3, 7:

jus tamen gentium valuit,

Liv. 2, 4, 7:

praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,

id. 44, 31, 6:

et vestrae valuere preces,

Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—

Esp.

With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.

With abl.:

non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,

Plaut. Bacch. 2, 2, 50:

reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,

Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):

multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,

id. Verr. 2, 2, 49, § 122:

ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,

id. Leg. 3, 17, 38:

quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,

id. Mur. 18, 38:

parum valent (Graeci) verbo,

i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:

qui aut gratia aut misericordia valerent,

Caes. B. C. 2, 44:

dicendo,

Nep. Ages. 1, 2:

qui pedum cursu valet,

Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:

Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,

Ov. Am. 1, 15, 14:

plerique plus ingenio quam arte valuerunt,

Quint. 1, 8, 8:

rogando,

Ov. M. 2, 183:

subtilitate vincimur, valeamus pondere,

Quint. 12, 11, 8.—

With in and abl.:

Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,

Cic. Brut. 36, 136:

quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,

id. Caecin. 19, 55:

in his maxime valet similitudo,

Quint. 6, 3, 57:

mire in causis valet praesumptio,

id. 9, 2, 16:

(digitus) in exprobrando et indicando valet,

id. 11, 3, 94.—

With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.

With in and acc.:

hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,

Cic. Tusc. 2, 26, 63:

quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,

id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:

cum illud verbum unde in utramque rem valeat,

id. Caecin. 31, 89:

num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,

Plin. 17, 7, 4, § 44:

etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,

Quint. 2, 16, 10:

hoc etiam in praeteritum valet,

id. 9, 2, 20; cf.:

cum... idque in omnis partis valeret,

Cic. Fam. 4, 10, 2.—

With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:

id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,

Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—

With ad and acc. of thing:

tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,

Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;

ad omnis certe non valebit,

id. Fat. 4, 8:

illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,

id. Cat. 3, 12, 29:

vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,

id. Ac. 1, 5, 21:

ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,

id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:

eadem fictio valet et ad qualitates,

Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—

With apud or ad and acc. of person influenced, etc.

With apud:

ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,

Ter. Heaut. 3, 1, 79:

non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,

Cic. Fam. 13, 16, 3:

apud te veritas valebit,

id. Quint. 1, 5:

sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?

id. Tusc. 2, 4, 11:

magnis meritis apud regem... valebat,

Nep. Con. 3, 1:

jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

Sall. C. 9, 1:

apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,

Liv. 31, 48, 1:

apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,

Quint. 6, 2, 28.—

With ad:

dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,

Cic. Brut. 14, 57:

clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,

Liv. 21, 6, 4:

metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,

id. 38, 28, 6.—

With contra and acc.:

hoc nonne videtur contra te valere?

Cic. Ac. 2, 27, 86:

quae valeant contra falsam criminationem,

id. de Or. 2, 79, 321:

ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,

id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:

cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,

Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—

With pro and abl.:

multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,

Ov. Tr. 1, 3, 46:

epitheton valet pro nomine,

Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—

With dat. gerund. (post-class. and rare):

nam et augendae rei et minuendae valet (particula),

Gell. 5, 12, 10.—

With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;

not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,

Lucr. 1, 108:

hanc ob rem vitam retinere valemus,

id. 3, 257:

nec continere suos ab direptione castrorum valuit,

Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:

quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,

Hor. Epod. 16, 3:

cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,

id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:

nec valuit locos coeptos avertere cursus,

Tib. 4, 1, 55:

qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,

Curt. 3, 4, 5:

neque ex eo infamiam discutere valuit,

Suet. Caes. 79.—With things as subj.:

ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,

Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,

With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.

Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):

plus potest qui plus valet,

Plaut. Truc. 4, 3, 38:

neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,

Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):

ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,

Cic. Sest. 28, 60:

illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,

id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;

eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,

id. Brut. 37, 139:

cur minus Venena Medaeae valent?

Hor. Epod. 5. 62.—

With abl.:

quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,

Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.

v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,

Caes. B. G. 2, 17:

qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,

Cic. Fam. 1, 7, 10:

quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,

id. Dom. 6, 14:

Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,

id. Brut. 14, 55:

quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,

Caes. B. G. 7, 63:

Caesar multum equitatu valebat,

id. B. C. 1, 61:

cum tantum equitatu valeamus,

id. ib. 3, 86:

equitatu plurimum valere,

id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—

With in and abl.:

nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,

Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:

hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,

Hor. Ep. 1, 6, 52. —

With ad and acc.:

multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,

Cic. Phil. 9, 5, 12:

ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,

id. Div. 2, 46, 97:

valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,

id. de Or. 2, 43, 182:

ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,

Caes. B. G. 6, 30:

genus ad probandam speciem minimum valet,

Quint. 5, 10, 56.—

With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:

apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,

Cic. Fam. 6, 6, 13:

utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,

Caes. B. G. 1, 40:

tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,

id. ib. 5, 54:

potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,

Cic. Imp. Pomp. 16, 46:

non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,

id. Fam. 1, 9, 11:

facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,

id. Verr. 2, 5, 43, § 112:

apud quem ut multum gratia valeret, effecit,

Nep. Con. 2, 1.—

With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—

With pro:

pro periculo magis quam contra salutem valere,

Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:

quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,

Caes. B. G. 1, 51.—

With inter:

plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,

Caes. B. G. 2, 4.—

With adv. of pur pose:

hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,

Nep. Them. 4, 4:

non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,

Quint. 1, 2, 16:

nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?

Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —

Idiomatic uses.

Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;

quinarii, quod quinos,

Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:

dum pro argenteis decem aureus unus valeret,

Liv. 38, 11, 8:

ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,

Plin. 33, 3, 13, § 47:

si haec praedia valeant nunc decem,

Dig. 24, 1, 7, § 4:

quasi minimo valeret hereditas,

ib. 19, 1, 13:

quanti omnibus valet (servus),

ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—

Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:

quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,

Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;

sed quae dicit, idem valent,

id. Tusc. 5, 10, 24:

quamquam vocabula prope idem valere videantur,

id. Top. 8, 34:

hoc verbum quid valeat, non vident,

id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;

id valet gallinacei rostrum,

Suet. Vit. 18:

pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,

Quint. 1, 4, 29 et saep.:

et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,

id. 10, 1, 13:

duo quae idem significant ac tantumdem valent,

id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).

Lit.

In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;

valens adflictet me,

Plaut. Bacch. 2, 1, 44:

virgatores,

id. As. 3, 2, 19:

robusti et valentes et audaces satellites,

Cic. Agr. 2, 31, 84:

cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,

id. Fam. 7, 1, 3:

valentissimi lictores,

id. Verr. 2, 5, 54, § 142:

homines,

id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:

hic membris et mole valens,

Verg. A. 5, 431:

membris valens,

Ov. M. 9, 108:

corpore esse vegeto et valenti,

Gell. 3, 1, 11:

nervi musculique,

Cels. 8, 20:

trunci,

Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:

tunicae,

stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—

In partic.

Well in health, healthy, hale, hearty:

valeo et venio ad minus valentem,

Plaut. Truc. 2, 7, 24:

medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,

Cic. Fam. 16, 9, 2:

puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,

id. Clu. 9, 27; cf.

valens (opp. imbecillus),

id. Fam. 16, 5, 2:

(sensus) si sani sunt et valentes,

id. Ac. 2, 7, 19:

si valens corpus est neque magno opere vexatum,

Cels. 7, 26, 5:

sive aegra, sive valens,

Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:

qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,

Cic. Off. 2, 4, 15;

so opp. aeger,

id. de Or. 2, 44, 186.—

Of medicines, strong, powerful, active:

valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,

Cels. 4, 15 fin.:

medicamenta,

id. 1, 3 med.:

silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,

Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—

Trop., strong, powerful, mighty:

mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,

Cic. Att. 7, 3, 4:

fuit quondam ita firma haec civitas et valens,

id. Har. Resp. 28, 60:

cum valentiore pugnare,

id. Fam. 5, 21, 2:

valens dialecticus,

id. Fat. 6, 12:

ut fieri nihil possit valentius,

id. Brut. 16, 64:

Philippus jam tum valens multa moliebatur,

Nep. Timoth. 3, 1:

opibus jam valentes,

id. Eum. 10, 3:

argumenta valentiora,

Quint. 5, 13, 12:

quid pars adversa habeat valentissimum,

id. 5, 13, 52:

nec fraus valentior quam consilium meum,

Cic. Univ. 11:

ad letum causae satis valentes,

Ov. M. 5, 174; so,

causae,

id. Tr. 1, 8, 29:

causa valentior,

id. P. 1, 10, 35:

deus morbo omni valentior,

Stat. S. 1, 4, 111:

oppida valentissima,

Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).

Lit.:

resistere,

Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:

nimis valenter ibi retenta materia,

Cels. 5, 26, 21:

praeceps spirare valentius Eurus (coepit),

Ov. M. 11, 481.—

Trop., of speech, forcibly, energetically:

non diu dicebat sed valenter,

Sen. Contr. 3, 22 med.:

si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,

Val. Max. 3, 7, ext. 6.

vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.

Lit., of physical strength, vigor, or health.

In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).

Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):

puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!

Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;

plus valebat,

id. Truc. 4, 3, 38 sq.:

sanus homo, qui bene valet,

Cels. 1, 1 init.:

si magis valet,

id. 3, 18:

si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),

id. 4, 7 init.:

prout nervi valent,

id. 8, 16.—Of plants:

vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,

Cato, R. R. 33, 3 sq. —

To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.

Of personal subjects, etc.

With ad and acc.:

alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,

Cic. Off. 1, 30, 107.—

With inf.:

manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,

Suet. Galb. 21:

mustela cum mures veloces non valeret assequi,

Phaedr. 4, 1, 10:

valet ima summis Mutare deus,

Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:

illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,

Lucr. 6, 1057:

versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),

Hor. A. P. 40:

nec valuere manus infixum educere telum,

Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —

Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:

fimum potum ad dysentericos valet,

Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:

cimices valent contra serpentium morsus,

Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:

id quoque collyrium eodem valet,

Cels. 6, 6, 21.—With pro:

ruta per se pro antidoto valet,

Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:

dictamnus valet potu et illitu et suffitu,

Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:

sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,

Plin. 34, 18, 55, § 177.—

Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—

Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.

In gen.

Absol.:

equidem valeo recte et salvus sum,

Plaut. Am. 2, 1, 36:

perpetuon' valuisti?

id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:

valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,

id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:

dicit vilicus servos non valuisse,

Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:

boves ut recte valeant,

id. ib. 103:

optime valere et gravissime aegrotare,

Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:

cura est, ut valeat,

Plaut. Stich. 5, 2, 4:

ego valeo recte et rem gero,

id. Pers. 2, 3, 34:

te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,

Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:

commode,

Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:

minus valere... melius valere,

Cic. Att. 4, 14, 1:

nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,

Plaut. Mil. 4, 8, 8.—

With abl.:

si corpore valuisset,

Cic. Brut. 20, 77:

nec melius valeo quam corpore, mente,

Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:

pedibus,

Nep. Phoc. 4, 1:

stomacho,

Juv. 6, 100.—

With ab and abl.:

ab oculis,

Gell. 13, 30, 10:

a morbo,

Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—

Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;

and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),

Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:

mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,

Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—

Rarely impers. pass.:

quid agitur, Sagaristio? ut valetur?

Plaut. Pers. 2, 5, 8.—

Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).

In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:

bene vale, Alcumena,

id. Am. 1, 3, 1:

vale atque salve,

id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:

bene valete et vivite,

id. Mil. 4, 8, 30:

ite intro cito: valete,

id. As. 3, 3, 155:

abeo: valete, judices justissimi,

id. Capt. prol. 67:

vos valete et plaudite,

Ter. Eun. 5, 8, 64:

in hoc biduom vale,

id. ib. 1, 2, 110:

vive valeque,

Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:

et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,

Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—

At the conclusion of letters:

Vale,

Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:

cura ut valeas,

Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:

tu me diligis et valebis,

Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—

Also in bidding farewell to the dead:

salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,

Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;

v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,

Cat. 101, 10:

terque, Vale, dixit,

Ov. F. 3, 563:

supremumque vale... dixit,

id. M. 10, 62.—

As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:

valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,

Plaut. Am. 3, 2, 46:

immo habeat, valeat, vivat cum illa,

Ter. And. 5, 3, 18:

valeas, habeas illam quae placet,

id. Ad. 4, 4, 14:

si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,

good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:

valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,

Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:

quare ista valeant: me res familiaris movet,

Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:

valete curae,

Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—

With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:

illum salutavi: post etiam jussi valere,

Cic. Att. 5, 2, 2:

vix illud potui dicere triste vale,

Ov. H. 13, 14:

saepe vale dicto rursus sum multa locutus,

id. Tr. 1, 3, 57:

tibi valedicere non licet gratis,

Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):

vale facere (or valefacere),

August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.

Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.

In gen.:

fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,

will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:

fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,

id. Dom. 30, 79:

dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,

id. Brut. 14, 57:

tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,

id. Red. in Sen. 5, 11:

in more majorum, qui tum ut lex valebat,

id. Leg. 2, 10, 23:

valuit auctoritas,

id. Tusc. 2, 22, 53:

verba si valent,

id. Caecin. 21, 61:

(ejus) valet opinio tarditatis,

is established, id. de Or. 1, 27, 125:

si conjuratio valuisset,

id. ib. 17, 7:

cujus ratio non valuit,

Nep. Milt. 3, 7:

jus tamen gentium valuit,

Liv. 2, 4, 7:

praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,

id. 44, 31, 6:

et vestrae valuere preces,

Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—

Esp.

With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.

With abl.:

non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,

Plaut. Bacch. 2, 2, 50:

reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,

Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):

multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,

id. Verr. 2, 2, 49, § 122:

ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,

id. Leg. 3, 17, 38:

quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,

id. Mur. 18, 38:

parum valent (Graeci) verbo,

i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:

qui aut gratia aut misericordia valerent,

Caes. B. C. 2, 44:

dicendo,

Nep. Ages. 1, 2:

qui pedum cursu valet,

Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:

Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,

Ov. Am. 1, 15, 14:

plerique plus ingenio quam arte valuerunt,

Quint. 1, 8, 8:

rogando,

Ov. M. 2, 183:

subtilitate vincimur, valeamus pondere,

Quint. 12, 11, 8.—

With in and abl.:

Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,

Cic. Brut. 36, 136:

quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,

id. Caecin. 19, 55:

in his maxime valet similitudo,

Quint. 6, 3, 57:

mire in causis valet praesumptio,

id. 9, 2, 16:

(digitus) in exprobrando et indicando valet,

id. 11, 3, 94.—

With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.

With in and acc.:

hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,

Cic. Tusc. 2, 26, 63:

quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,

id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:

cum illud verbum unde in utramque rem valeat,

id. Caecin. 31, 89:

num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,

Plin. 17, 7, 4, § 44:

etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,

Quint. 2, 16, 10:

hoc etiam in praeteritum valet,

id. 9, 2, 20; cf.:

cum... idque in omnis partis valeret,

Cic. Fam. 4, 10, 2.—

With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:

id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,

Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—

With ad and acc. of thing:

tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,

Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;

ad omnis certe non valebit,

id. Fat. 4, 8:

illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,

id. Cat. 3, 12, 29:

vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,

id. Ac. 1, 5, 21:

ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,

id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:

eadem fictio valet et ad qualitates,

Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—

With apud or ad and acc. of person influenced, etc.

With apud:

ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,

Ter. Heaut. 3, 1, 79:

non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,

Cic. Fam. 13, 16, 3:

apud te veritas valebit,

id. Quint. 1, 5:

sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?

id. Tusc. 2, 4, 11:

magnis meritis apud regem... valebat,

Nep. Con. 3, 1:

jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

Sall. C. 9, 1:

apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,

Liv. 31, 48, 1:

apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,

Quint. 6, 2, 28.—

With ad:

dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,

Cic. Brut. 14, 57:

clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,

Liv. 21, 6, 4:

metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,

id. 38, 28, 6.—

With contra and acc.:

hoc nonne videtur contra te valere?

Cic. Ac. 2, 27, 86:

quae valeant contra falsam criminationem,

id. de Or. 2, 79, 321:

ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,

id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:

cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,

Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—

With pro and abl.:

multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,

Ov. Tr. 1, 3, 46:

epitheton valet pro nomine,

Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—

With dat. gerund. (post-class. and rare):

nam et augendae rei et minuendae valet (particula),

Gell. 5, 12, 10.—

With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;

not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,

Lucr. 1, 108:

hanc ob rem vitam retinere valemus,

id. 3, 257:

nec continere suos ab direptione castrorum valuit,

Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:

quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,

Hor. Epod. 16, 3:

cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,

id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:

nec valuit locos coeptos avertere cursus,

Tib. 4, 1, 55:

qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,

Curt. 3, 4, 5:

neque ex eo infamiam discutere valuit,

Suet. Caes. 79.—With things as subj.:

ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,

Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,

With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.

Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):

plus potest qui plus valet,

Plaut. Truc. 4, 3, 38:

neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,

Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):

ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,

Cic. Sest. 28, 60:

illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,

id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;

eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,

id. Brut. 37, 139:

cur minus Venena Medaeae valent?

Hor. Epod. 5. 62.—

With abl.:

quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,

Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.

v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,

Caes. B. G. 2, 17:

qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,

Cic. Fam. 1, 7, 10:

quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,

id. Dom. 6, 14:

Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,

id. Brut. 14, 55:

quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,

Caes. B. G. 7, 63:

Caesar multum equitatu valebat,

id. B. C. 1, 61:

cum tantum equitatu valeamus,

id. ib. 3, 86:

equitatu plurimum valere,

id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—

With in and abl.:

nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,

Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:

hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,

Hor. Ep. 1, 6, 52. —

With ad and acc.:

multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,

Cic. Phil. 9, 5, 12:

ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,

id. Div. 2, 46, 97:

valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,

id. de Or. 2, 43, 182:

ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,

Caes. B. G. 6, 30:

genus ad probandam speciem minimum valet,

Quint. 5, 10, 56.—

With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:

apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,

Cic. Fam. 6, 6, 13:

utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,

Caes. B. G. 1, 40:

tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,

id. ib. 5, 54:

potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,

Cic. Imp. Pomp. 16, 46:

non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,

id. Fam. 1, 9, 11:

facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,

id. Verr. 2, 5, 43, § 112:

apud quem ut multum gratia valeret, effecit,

Nep. Con. 2, 1.—

With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—

With pro:

pro periculo magis quam contra salutem valere,

Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:

quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,

Caes. B. G. 1, 51.—

With inter:

plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,

Caes. B. G. 2, 4.—

With adv. of pur pose:

hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,

Nep. Them. 4, 4:

non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,

Quint. 1, 2, 16:

nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?

Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —

Idiomatic uses.

Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;

quinarii, quod quinos,

Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:

dum pro argenteis decem aureus unus valeret,

Liv. 38, 11, 8:

ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,

Plin. 33, 3, 13, § 47:

si haec praedia valeant nunc decem,

Dig. 24, 1, 7, § 4:

quasi minimo valeret hereditas,

ib. 19, 1, 13:

quanti omnibus valet (servus),

ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—

Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:

quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,

Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;

sed quae dicit, idem valent,

id. Tusc. 5, 10, 24:

quamquam vocabula prope idem valere videantur,

id. Top. 8, 34:

hoc verbum quid valeat, non vident,

id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;

id valet gallinacei rostrum,

Suet. Vit. 18:

pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,

Quint. 1, 4, 29 et saep.:

et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,

id. 10, 1, 13:

duo quae idem significant ac tantumdem valent,

id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).

Lit.

In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;

valens adflictet me,

Plaut. Bacch. 2, 1, 44:

virgatores,

id. As. 3, 2, 19:

robusti et valentes et audaces satellites,

Cic. Agr. 2, 31, 84:

cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,

id. Fam. 7, 1, 3:

valentissimi lictores,

id. Verr. 2, 5, 54, § 142:

homines,

id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:

hic membris et mole valens,

Verg. A. 5, 431:

membris valens,

Ov. M. 9, 108:

corpore esse vegeto et valenti,

Gell. 3, 1, 11:

nervi musculique,

Cels. 8, 20:

trunci,

Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:

tunicae,

stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—