facile

* * *

easily.

easily, without difficulty

• Acknowledged leader

• Opportunity is offered with difficulty, lost with ease. (Publius Syrus)

făcĭlis, e, adj. (archaic forms nom. sing. facil, Plaut. Trin. 3, 2, 53; adv. facul, like difficul, simul; v. under adv. 2, and cf. Paul. ex Fest. p. 87 Müll.), [facio, properly, that may be done or made; hence, pregn.], easy to do, easy, without difficulty.

In gen.

Prop., constr. absol., with ad (and the gerund), the supine, inf., ut, and the dat.

Absol.:

nulla est tam facilis res, quin difficilis siet, quam invitus facias,

Ter. Heaut. 4, 6, 1; cf.:

facilis et plana via (opp. difficilis),

Plaut. Trin. 3, 2, 20:

quae facilia ex difficillimis animi magnitudo redegerat,

Caes. B. G. 2, 27 fin.; cf.

also: mihi in causa facili atque explicata perdifficilis et lubrica defensionis ratio proponitur,

Cic. Planc. 2, 5:

justa res et facilis,

Plaut. Am. prol. 33:

facilis et prompta defensio,

Cic. de Or. 1, 56, 237; cf.:

facilis et expedita distinctio,

id. Fin. 1, 10, 33:

facilia, proclivia, jucunda,

id. Part. Or. 27, 95; cf.:

proclivi cursu et facili delabi,

id. Rep. 1, 28:

ascensus,

Caes. B. G. 1, 21:

aditus,

id. ib. 3, 25 fin.;

descensus Averno,

Verg. A. 6, 126; Cic. de Imp. Pomp. 14, 41; cf.:

celerem et facilem exitum habere,

Caes. B. C. 3, 22 fin.:

lutum,

easy to work, Tib. 1, 1, 40:

fagus,

Plin. 16, 43, 84, § 229:

humus,

easy to cultivate, mellow, Curt. 4, 6, 5:

arcus,

Val. Fl. 1, 109:

jugum,

easy to climb, Prop. 4 (5), 10, 4:

somnus,

easy to obtain, Hor. C. 2, 11, 8; 3, 21, 4:

irae,

easily excited, Luc. 1, 173:

saevitia,

easily overcome, Hor. C. 2, 12, 26 et saep.:

aurae,

gentle, Ov. H. 16, 123:

jactura,

easily borne, Verg. A. 2, 646:

cera,

easily shaped, Ov. M. 15, 169:

victus,

copious, Verg. G. 2, 460.— Comp.:

iter multo facilius atque expeditius,

Caes. B. G. 1, 6, 2:

cui censemus cursum ad deos faciliorem fuisse quam Scipioni?

Cic. Lael. 4, 14:

faciliore et commodiore judicio,

id. Caecin. 3, 8.— Sup.:

quod est facillimum, facis,

Plaut. Trin. 3, 2, 4; cf. Cic. Rep. 2, 3:

concordia,

id. ib. 1, 32:

hujus summae virtutis facillima est via,

Quint. 8, 3, 71:

in quibus (ceris) facillima est ratio delendi,

id. 10, 3, 31 et saep.—

With ad and the gerund:

nulla materies tam facilis ad exardescendum est,

Cic. de Or. 2, 45, 190:

ad subigendum,

id. Rep. 2, 41:

ad credendum,

id. Tusc. 1, 32, 78:

palmae ad scandendum,

Plin. 13, 4, 7, § 29.— Comp.:

faciliora ad intelligendum,

Quint. 2, 3, 8.— Sup.:

haec ad judicandum sunt facillima,

Cic. Off. 3, 6, 30; id. Fin. 2, 20.—

With ad and subst.:

faciles ad receptum angustiae,

Liv. 32, 12, 3:

mens ad pejora,

Quint. 1, 2, 4:

credulitas feminarum ad gaudia,

Tac. A. 14, 4.— Comp.:

mediocritas praeceptoris ad intellectum atque imitationem facilior,

Quint. 2, 3, 1.—

With supine:

facile inventust,

Plaut. Trin. 3, 2, 53:

res factu facilis,

Ter. Heaut. 4, 3, 26:

cuivis facile scitu est,

id. Hec. 3, 1, 15:

facilis victu gens,

abounding in resources, Verg. A. 1, 445 Wagn.:

(Cyclops) nec visu facilis nec dictu affabilis ulli,

id. ib. 3, 621; cf.:

sapiens facilis victu fuit,

Sen. Ep. 90, 11.— Comp.:

nihil est dictu facilius,

Ter. Ph. 2, 1, 70.— Sup.:

factu facillimum,

Sall. C. 14, 1.—

With inf.:

materia facilis est, in te et in tuos dicta dicere,

Cic. Phil. 2, 17, 42:

facilis vincere ac vinci vultu eodem,

Liv. 7, 33, 2:

facilis corrumpi,

Tac. H. 4, 39:

Roma capi facilis,

Luc. 2, 656.—So esp. freq. in the neuter, facile est, with a subject-clause:

id esse verum, cuivis facile est noscere,

Ter. Ad. 5, 4, 8:

quod illis prohibere erat facile,

Caes. B. C. 1, 50, 2:

neque erat facile nostris, uno tempore propugnare et munire,

id. ib. 3, 45, 4; Quint. 6, 4, 20:

nec origines persequi facile est,

Plin. 3, 5, 6, § 46:

quīs facile est aedem conducere,

Juv. 3, 31; 4, 103.— Comp.:

plerumque facilius est plus facere quam idem,

Quint. 10, 2, 10; 12, 6, 7.— Sup.:

stulta reprehendere facillimum est,

Quint. 6, 3, 71; 11, 1, 81.—

With ut:

facilius est, ut esse aliquis successor tuus possit, quam ut velit,

Plin. Pan. 44, 3; 87, 5; cf. with quod: facile est quod habeant conservam in villa, Varr. R. R. 2, 10, 6.—

With dat.:

terra facilis pecori,

i.e. suitable, proper, Verg. G. 2, 223; cf.:

campus operi,

Liv. 33, 17, 8:

facilis divisui (Macedonia),

id. 45, 30, 2:

neque Thraces commercio faciles erant,

Liv. 40, 58, 1:

homines bello faciles,

Tac. Agr. 21:

juvenis inanibus,

easily susceptible, open to, id. A. 2, 27; cf.:

facilis capessendis inimicitiis,

id. ib. 5, 11. —

With gen. ( poet.):

Hispania frugum facilis,

fertile in, Claud. Laud. Seren. 54.—

Adverbially, in facili, ex (e) facili, and rarely, de facili, easily:

cum exitus haud in facili essent,

not easy, Liv. 3, 8, 9 Drak.:

in facili,

Sen. Clem. 1, 7: Plin. 18, 28, 68, § 274; Dig. 26, 3, 8:

ita adducendum, ut ex facili subsequatur,

easily, Cels. 7, 9 med.:

ex facili tolerantibus,

Tac. Agr. 15 init.: ex facili, Cel. 6, 1, 1; Plin. 37, 4, 15, § 60;

for which: e facili,

Ov. A. A. 1, 356: de facili ab iis superabuntur, Firm. Math. 5, 6.—

Transf.

Of persons that do any thing with facility, ready, quick. — Constr. with ad, in, and simple abl.:

facilis et expeditus ad dicendum,

Cic. Brut. 48, 180:

sermone Graeco promptus et facilis,

Suet. Tib. 71; cf.:

promptus et facillis ad extemporalitatem usque,

id. Tit. 3:

faciles in excogitando et ad discendum prompti,

Quint. 1, 1, 1:

exiguo faciles,

content, Sil. 1, 615.—

Of things, easily moving:

oculi,

Verg. A. 8, 310:

manus,

Ov. F. 3, 536:

cervix,

Mart. Spect. 23:

canes, i. e. agiles,

Nemes. Cyneg. 50.

In partic.

Of character, easy, good-natured, compliant, willing, yielding, courteous, affable:

facilis benevolusque,

Ter. Hec. 5, 1, 35:

comes, benigni, faciles, suaves homines esse dicuntur,

Cic. Balb. 16, 36:

facilis et liberalis pater,

id. N. D. 3, 29, 73:

lenis et facilis,

id. Fam. 5, 2, 9:

facilis et clemens,

Suet. Aug. 67:

facilem populum habere,

Cic. Fam. 7, 1, 4:

facilem stillare in aurem,

Juv. 3, 122:

di,

id. 10, 8. —With in and abl.:

facilem se in rebus cognoscendis praebere,

Cic. Q. Fr. 1, 1, 11, § 32; cf.:

facilis in causis recipiendis,

id. Brut. 57, 207:

faciles in suum cuique tribuendo,

id. ib. 21, 85:

faciles ad concedendum,

id. Div. 2, 52, 107.—With in and acc.:

sic habeas faciles in tua vota deos,

Ov. H. 16, 282.—With inf.:

faciles aurem praebere,

Prop. 2, 21, 15 (3, 14, 5 M.):

O faciles dare summa deos,

Luc. 1, 505.—With gen.:

facilis impetrandae veniae,

Liv. 26, 15, 1:

alloquii facilis (al. alloquiis),

Val. Fl. 5, 407.— Absol.:

comi facilique naturā,

Suet. Gramm. 7:

facili ac prodigo animo,

id. Vit. 7.— Comp.:

facilior aut indulgentior,

Suet. Vesp. 21; Quint. 7, 1, 27; Flor. 4, 11, 2.— Sup.:

quid dicam de moribus facillimis,

Cic. Lael. 3, 11.—

Of fortune, favorable, prosperous:

res et fortunae tuae... quotidie faciliores mihi et meliores videntur,

Cic. Fam. 6, 5, 1; Liv. 23, 11, 2.— Adv. in four forms: facile, facul, faculter, and faciliter.

făcĭlĕ (the class. form).

easily, without trouble or difficulty:

facile cum valemus recta consilia aegrotis damus,

Ter. And. 2, 1, 9:

quis haec non vel facile vel certe aliquo modo posset ediscere?

Cic. de Or. 2, 57, 232:

vitia in contraria convertuntur,

id. Rep. 1, 45.— Comp.:

cave putes, aut mare ullum aut flammam esse tantam, quam non facilius sit sedare quam, etc.,

Cic. Rep. 1, 42 fin.:

quo facilius otio perfruantur,

id. ib. 1, 5: id hoc facilius eis persuasit, quod, etc., Caes, B. G. 1, 2, 3.— Sup.:

ut optimi cujusque animus in morte facillime evolet tamquam e custodia,

Cic. Lael. 4, 14:

facillime fingi,

id. Cael. 9, 22:

facillime decidit,

id. Rep. 2, 23:

mederi inopiae frumentariae,

Caes. B. G. 5, 24, 6 et saep.—

To add intensity to an expression which already signifies a high degree, certainly, unquestionably, without contradiction, beyond dispute, by far, far (often in Cic.;

elsewh. rare): virum unum totius Graeciae facile doctissimum,

Cic. Rab. Post. 9, 23:

facile deterrimus,

id. Tusc. 1, 33, 81:

genere et nobilitate et pecunia facile primus,

id. Rosc. Am. 6, 15; cf.:

virtute, existimatione, nobilitate facile princeps,

id. Clu. 5, 11:

facile princeps,

id. Div. 2, 42, 87; id. Fam. 6, 10, 2; id. Univ. 1; Flor. 3, 14, 1:

facile praecipuus,

Quint. 10, 1, 68:

facile hic plus mali est, quam illic boni,

Ter. And. 4, 3, 5: Pe. Sed tu novistin' fidicinam? Fi. Tam facile quam me, as well as I do myself, Plaut. Ep. 3, 4, 68.—With verbs that denote superiority (vincere, superare, etc.):

post illum (Herodotum) Thucydides omnes dicendi artificio, mea sententia, facile vicit,

Cic. de Or. 2, 13, 56; cf. id. Off. 2, 19, 59; id. Rep. 1, 23; cf.

also: stellarum globi terrae magnitudinem facile vincebant,

id. ib. 6, 16 fin.; id. de Or. 1, 33, 150:

Sisenna omnes adhuc nostros scriptores facile superavit,

id. Leg. 1, 2, 7; cf. id. de Or. 3, 11, 43:

facile palmam habes!

Plaut. Trin. 3, 2, 80.— In naming a large amount, quite, fully:

huic hereditas facile ad HS. tricies venit testamento propinqui sui,

Cic. Verr. 2, 2, 14, § 35.—

With a negative, non facile or haud facile, to add intensity, not easily, i.e. hardly:

mira accuratio, ut non facile in ullo diligentiorem majoremque cognoverim,

Cic. Brut. 67, 238:

sed haud facile dixerim, cur, etc.,

id. Rep. 1, 3 fin.; cf.:

de iis haud facile compertum narraverim,

Sall. J. 17, 2:

animus imbutus malis artibus haud facile libidinibus carebat,

id. C. 13, 5. —

Readily, willingly, without hesitation:

facile omnes perferre ac pati,

Ter. And. 1, 1, 35; cf.:

te de aeternitate dicentem aberrare a proposito facile patiebar,

Cic. Tusc. 1, 33, 81:

disertus homo et facile laborans,

id. Off. 2, 19, 66:

ego unguibus facile illi in oculos involem,

Ter. Eun. 4, 3, 6.— Comp.:

locum habeo nullum, ubi facilius esse possim quam Asturae,

Cic. Att. 13, 26, 2.—

(Acc. to facilis, II. B.) Pleasantly, agreeably, well:

propter eas (nugas) vivo facilius,

Plaut. Curc. 5, 2, 6:

cum animo cogites, Quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles,

Ter. Ad. 3, 4, 56:

facillime agitare,

Suet. Vit. Ter. 1:

ubi Crassus animadvertit, suas copias propter exiguitatem non facile diduci,

not safely, Caes. B. G. 3, 23, 7.—

făcul (anteclass.), easily: nobilitate facul propellere iniquos, Lucil. ap. Non. 111, 19; Pac. ib. 21:

haud facul, ut ait Pacuvius, femina una invenietur bona,

Afran. ib. 22:

advorsam ferre fortunam facul,

Att. ib. 24.—

‡ făculter, acc. to the statement of Paul. ex Fest. p. 87, 1 Müll.; cf. Mart. Cap. 3, § 325. —

făcĭlĭter (post-Aug.; predominating in Vitruvius; censured by Quint. 1, 6, 17), easily:

ferrum percalefactum faciliter fabricatur,

Vitr. 1, 4, 3 et saep.; Mart. Cap. 3, § 325.

* * *

sŭpĕro, āvi, ātum, 1, v. n. and a. [id.].

Neutr., to go over, to rise above, overtop, surmount.

Lit. (very rare; syn. transcendo): maximo saltu superabit gravidus armatis equus, surmounted, leaped the wall, Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Trag. v. 97 Vahl.):

sol superabat ex mari,

Plaut. Stich. 2, 2, 41:

ripis superat mihi atque abundat pectus laetitia meum,

id. ib. 2, 1, 6:

jugo superans,

passing over the summit, Verg. A. 11, 514:

superat agger ad auras,

Stat. Th. 4, 458:

(angues) superant capite et cervicibus altis,

Verg. A. 2, 219. —

Trop. (freq. and class.).

To have the upper hand or superiority, to be superior, to overcome, surpass (syn. vinco):

denique nostra superat manus,

Plaut. Am. 1, 1, 80:

quā (sc. virtute) nostri milites facile superabant,

Caes. B. G. 3, 14; 1, 40:

numero militum,

Liv. 29, 30, 8; cf.:

numero hostis, virtute Romanus superat,

id. 9, 32, 7:

tantum superantibus malis,

id. 3, 16, 4:

sorte,

id. 38, 36, 10:

victor, superans animis,

Verg. A. 5, 473:

hostes equitatu superare,

Nep. Ages. 3, 6:

unde salo superant venti,

Prop. 3, 5 (4, 4), 29:

superat sententia Sabini,

Caes. B. G. 5, 31:

si superaverit morbus,

Plin. Ep. 7, 1, 3.—

To exceed, be in excess, be superfluous; to be abundant, to abound (syn. supersum):

in quo et deesse aliquam partem et superare mendosum est,

Cic. de Or. 2, 19, 83:

pecunia superabat? at egebas,

id. Or. 67, 224:

uter igitur est divitior? cui deest an cui superat?

id. Par. 6, 3, 49:

quis tolerare potest, illis divitias superare, nobis rem familiarem etiam ad necessaria deesse?

Sall. C. 20, 11:

cui quamquam virtus, gloria... superabant,

id. J. 64, 1:

quae Jugurthae fesso superaverant,

had been too much for, id. ib. 70, 2:

de eo quod ipsis superat,

Cic. Fin. 5, 15, 42:

Quinto delegabo, si quid aeri meo alieno superabit et emptionibus,

id. Att. 13, 46, 3:

superabat umor in arvis,

Lucr. 5, 804:

superante multitudine,

Liv. 3, 5:

cum otium superat,

id. 3, 17:

num tibi superat superbia?

Plaut. Am. 2, 2, 86:

gentis superant tibi laudes,

Tib. 4, 1, 28:

dum superat gregibus juventas,

Verg. G. 3, 63:

si superant fetus,

id. ib. 1, 189: quam facile tunc sit omnia impedire et quam hoc Caesari superet, non te fallit, perh. how exceedingly easy it would have been, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 5, 3 dub.—

To be left over, to remain, survive (syn. supersum):

quae superaverint animalia capta, immolant,

Caes. B. G. 6, 17:

quod superaret pecuniae,

Cic. Verr. 2, 3, 84, § 195: quae arma superabunt, Pompon. ap. Cic. Att. 8, 12, A, § 4; Plaut. Truc. 5, 49:

nihil ex raptis commeatibus superabat,

Liv. 22, 40, 8:

pepulerunt jam paucos superantes,

id. 22, 49, 5:

si de quincunce remota est Uncia, quid superat?

Hor. A. P. 328:

sex superant versus,

Prop. 4 (5), 2, 57:

pars quae sola mei superabit corporis, ossa,

Tib. 3, 2, 17; Plaut. Truc. prol. 20:

superet modo Mantua nobis,

Verg. E. 9, 27: uter eorum vitā superarit, whichever survives, Caes. B. G. 6, 19:

quae superaverint animalia,

id. ib. 6, 17:

quid puer Ascanius? superatne et vescitur aurā?

Verg. A. 3, 339:

captae superavimus urbi,

id. ib. 2, 643; Liv. 29, 7, 7:

quid igitur superat, quod purgemus?

id. 45, 24, 1.—

Act., to go or pass over, rise above; to mount, ascend; to surmount, overtop.

Lit.

In gen.: in altisono Caeli clipeo temo superat Stellas, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 73 Müll. (Vahl. Enn. p. 119, om. stellas):

tempestas summas ripas fluminis superavit,

Caes. B. C. 1, 48:

ventosum aequor,

Ov. Ib. 591:

fluvium,

Luc. 4, 150:

mare,

Sen. Oet. 128:

pedibus salsas lacunas,

Lucr. 3, 1031:

munitiones,

Liv. 5, 8, 10:

quas (Alpes) nullā dum viā superatas,

id. 5, 34, 6; 21, 26, 4; 21, 30, 5; 21, 38, 1;

23, 45, 3: Tauro monte superato,

id. 35, 13, 4:

montes,

Verg. G. 3, 270:

Alpes cursu,

Luc. 1, 183:

immensa montium juga,

Plin. Pan. 81, 1:

Caucasum,

Curt. 7, 3, 22:

hoc jugum,

Verg. A. 6, 676:

fossas,

id. ib. 9, 314:

summi fastigia tecti Ascensu,

id. ib. 2, 303; cf.:

caprae gravido superant vix ubere limen,

id. G. 3, 317:

retia saltu (vulpes),

Ov. M. 7, 767:

tantum itineris,

to traverse, pass over, Tac. Agr. 33: regionem castrorum, to go past or beyond, Caes. B. C. 1, 69; cf. Cic. Tusc. 1, 19, 43:

insidias circa ipsum iter locatas,

Liv. 2, 50, 6:

collocatur in eo turris tabulatorum quae superaret fontis fastigium,

but so as to overtop, command, Hirt. B. G. 8, 41:

superat (Parnassus) cacumine nubes,

Ov. M. 1, 317.—

In partic.

Naut. t. t., to sail by or past a place, a promontory, etc.; to double or weather a point, etc.; promontorium, Lucil. ap. Serv. Verg. A. 1, 244; Auct. B. Afr. 62, 3; Liv. 26, 26, 1; 30, 25, 6; 31, 23, 3; Tac. A. 15, 46 et saep.:

Euboeam,

Nep. Them. 3, 3:

cursu Isthmon,

Ov. Tr. 1, 11, 5:

intima Regna Liburnorum et fontem Timavi,

Verg. A. 1, 244 Serv.— Poet., transf.: musarum scopulos, Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 223 Vahl.).—

To rise above, exceed in height:

ut alibi umbilico tenus aqua esset, alibi genua vix superaret,

Liv. 36, 45, 9; cf.: posterior partes superat mensura priores, i. e. exceeds in size, Ov. M. 15, 378.—

Trop., to surpass, excel, exceed, outdo, outstrip in any quality, in value, etc.

In gen.:

non potest quaestus consistere, si eum sumptus superat,

Plaut. Poen. 1, 2, 74:

ne sumptus fructum superet,

Varr. R. R. 1, 53:

qui omnes homines supero atque antideo cruciabilitatibus animi,

Plaut. Cist. 2, 1, 3:

virtute, laude, dignitate,

Cic. Planc. 2, 6 sq.:

aut ingenio aut fortunā aut dignitate superari,

id. Lael. 3, 11:

omnes homines constantiā et gravitate,

id. Fam. 1, 9, 16:

doctrinā Graecia nos et omni litterarum genere superabat,

id. Tusc. 1, 1, 3:

auctoritatis pondere et utilitatis ubertate,

id. de Or. 1, 44, 195; Hirt. B. G. 8, prooem. §

4: aliquem nobilitate,

Ov. P. 3, 2, 56:

Phoebum superare canendo,

Verg. E. 5, 9:

omnes scelere,

Liv. 29, 8:

aliquem dignitate vitae,

Nep. Alcib. 11, 2:

aliquem ingenio, id. Dion, 4, 1: duritiā ferrum,

Ov. H. 2, 137:

vel cursu superare canem vel viribus aprum,

Hor. Ep. 1, 18, 51:

omnes in ceteris artibus,

Nep. Epam. 2, 2:

summam spem civium incredibili virtute,

Cic. Lael. 3, 11:

non dubitabam, quin hanc epistulam multi nuntii, fama denique esset ipsa tua celeritate superatura,

will outstrip, id. Q. Fr. 1, 1, 1.—

In partic., in milit. lang., to overcome, subdue, conquer, vanquish (syn. debello):

victis hostibus, quos nemo posse superari ratu'st,

Plaut. Am. 2, 2, 24:

armatos ac victores,

Caes. B. G. 1, 40:

maximas nationes,

id. ib. 3, 28;

2, 24: quos integros superavissent,

id. B. C. 2, 5:

bello superatos esse Arvernos et Rutenos a Q. Fabio Maximo,

id. B. G. 1, 45:

si Helvetios superaverint Romani,

id. ib. 1, 17:

Massilienses bis proelio navali superati,

id. B. C. 2, 22:

clam ferro incautum superat,

Verg. A. 1, 350:

bello superatus,

Ov. M. 12, 364:

Asiam bello,

Nep. Ages. 4, 3:

tota insula in unā urbe superata est,

Flor. 2, 6.—

Transf., in gen.: quem (C. Curium) nemo ferro potuit superare nec auro, Enn. ap. Cic. Rep. 3, 3, 6 (Ann. v. 220 Vahl.):

in quo (genere officii) etiam si multi mecum contendent, omnes facile superabo,

Cic. Fam. 5, 8, 4:

si erum videt superare amorem,

Plaut. Aul. 4, 1, 7:

hanc (orationem) assidua ac diligens scriptura superabit,

Cic. de Or. 1, 33, 150: si meam spem vis improborum fefellerit atque superaverit, id. Cat. 4, 11, 23:

injurias fortunae facile veterum philosophorum praeceptis superabat,

id. Fin. 4, 7, 17:

pareatur necessitati, quam ne dii quidem superant,

which even the gods are not above, not superior to, Liv. 9, 4, 16:

casus omnes,

Verg. A. 11, 244:

superanda omnis fortuna ferendo est,

id. ib. 5, 710:

labores,

id. ib. 3, 368:

difficultates omnes,

Vell. 2, 120, 4:

cum incedendi nimietate jam superarer,

Amm. 19, 8, 6.—Hence, sŭpĕrans, antis, P. a.

Rising high, prominent, high, lofty:

mons superantissimus,

Sol. 2 med. —

Prevailing, predominant:

superantior ignis,

Lucr. 5, 394.

tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.

As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.

As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.

In comparison between two adjj.:

tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,

a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):

non tam solido quam splendido nomine,

id. Fin. 1, 18, 61:

tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,

Val. Max. 3, 8, 1:

adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,

things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:

quorum vires quam repentinae tam breves,

Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:

non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,

Cic. Brut. 37, 140:

ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,

id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:

maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,

Liv. 7, 1, 8:

quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,

id. 21, 43, 11:

donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,

id. 4, 2, 4. —

In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.

As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;

not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,

as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:

quam placida'st aqua,

id. ib. 3, 2, 165:

tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,

id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:

nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,

Cic. Or. 30, 168:

tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,

id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—

The adjective not repeated.

The terms of comparison being nouns or pronouns:

tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),

Plaut. Capt. 2, 2, 60:

fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,

id. Bacch. 3, 3, 30:

tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,

id. Cas. 3, 6, 43:

ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,

id. Poen. 1, 2, 145:

tam crebri ad terram decidebant quam pira,

id. ib. 2, 38:

tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,

Ter. Ad. 5, 3, 63:

quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,

id. ib. 4, 1, 18:

tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,

Cic. Sull. 31, 87:

tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,

id. Fam. 13, 3:

nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,

Liv. 45, 22:

nihil est tam violentum quam magna vis aquae,

Sen. Q. N. 3, 30, 6:

(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),

Quint. 8, 2, 8:

(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,

Sen. Ira, 1, 9, 2.—

Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,

Plaut. Cist. 2, 1, 20:

nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,

Cic. Sen. 12, 41:

neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,

Lucr. 6, 101.—Virtually negative:

quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),

Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:

vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,

Liv. 28, 39, 13. —

With quam in subst.-clause:

quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,

Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:

juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,

Cic. Leg. 1, 4, 12. —

Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?

Cic. Leg. 1, 4, 14.—

With quam in adverb.-clause:

cupam facito tam crassam quam modioli postulant,

Cato, R. R. 21, 1:

si era mea sciat tam socordem esse quam sum,

Plaut. Cist. 4, 2, 5:

tua est imago: tam consimili'st quam potest,

id. Men. 5, 9, 4:

sororem tam similem quam lacte lacti est,

id. Mil. 2, 2, 87.—

Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.

Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:

quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?

Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:

nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,

Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—

The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:

tam facile vinces quam pirum volpes comest,

id. Most. 3, 1, 26:

tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,

id. Merc. 1, 2, 77:

tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,

id. Truc. 1, 2, 109:

tam facile quam tu arbitraris,

Cic. Div. 1, 6, 10:

tam cito evertetur quam navis, etc.,

id. Rep. 1, 34, 51:

nihil tam cito redditur quam a speculo imago,

Sen. Q. N. 1, 4, 2. —

Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,

Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):

quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,

Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —

With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.

One verb compared with another:

nam quod edit tam duim quam perduim,

for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:

vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,

Cic. Att. 13, 20, 4:

utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,

Quint. 2, 5, 17:

Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,

Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:

fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,

Lucr. 6, 115.—

The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,

Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;

tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,

Plaut. Capt. 2, 2, 61:

tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),

id. Aul. 3, 6, 12:

quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,

id. Capt. 2, 2, 6:

tam huic loqui licere oportet quam isti,

id. Cas. 2, 6, 58:

tam tibi istuc credo quam mihi,

id. Ep. 1, 2, 25:

haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,

Cic. Ac. 2, 44, 137:

tam moveor quam tu, Luculle,

id. ib. 2, 46, 141:

tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,

id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:

tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,

Cic. Tusc. 1, 24, 56:

sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,

Sen. Ira. 1, 12, 4:

meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),

id. ib. 1, 15, 1:

tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),

id. Q. N. 3, 16, 3:

quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),

Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.

sic),

Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —

Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,

Ter. Heaut. 4, 3, 8:

nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,

Cic. Tusc. 3, 16, 34:

quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,

id. Verr. 2, 2, 34, § 83:

cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,

id. Fam. 7, 3, 2:

qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,

id. Att. 2, 17, 2:

neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,

id. Verr. 1, 8, 21:

Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,

Liv. 38, 39, 10.—

Object-inff.:

qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,

Cic. Ac. 2, 14, 44:

quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,

id. Tusc. 1, 7, 13:

virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,

id. Lael. 26, 98.—

Subject-inff. or dependent clauses:

ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),

Plaut. As. 1, 1, 109:

Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,

Ter. Eun. 4, 4, 51:

tam teneor dono quam si dimittar onustus,

Hor. Ep. 1, 7, 18:

Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,

Ov. M. 4, 613:

tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,

Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):

nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,

Cic. Off. 1, 34, 125:

eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,

id. Att. 9, 2, a, 3:

nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,

id. Tusc. 2, 12, 28:

non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,

id. Or. 2, 72, 295:

cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,

id. Top. 1, 2:

auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,

Liv. 2, 44, 7:

Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,

id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —

With quam in adverb.-clause:

tam confido quam poti'st,

Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;

v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),

Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—

Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:

quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,

Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:

quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,

id. Brut. 15, 58.—

With esse and predic. noun:

tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,

Plaut. Mil. 2, 5, 47:

equidem tam sum servos quam tu,

id. Capt. 3, 4, 11:

tam ego homo sum quam tu,

id. As. 2, 4, 83:

nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,

Ter. Ad. 3, 3, 68:

tam es tu judex quam ego senator,

Cic. Rab. Post. 7, 17:

tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,

id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:

tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,

Plaut. Capt. 2, 2, 86:

qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,

Cic. Off. 1, 7, 23. —

Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,

Cic. Off. 3, 8, 35. —

With quasi in place of quam:

tam a me pudica est quasi soror mea sit,

Plaut. Curc. 1, 1, 51. —

Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):

quam magis adspecto, tam magis est nimbata,

Plaut. Poen. 1, 2, 138:

magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,

id. Bacch. 5, 1, 5:

quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

id. As. 1, 3, 6:

quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,

Lucr. 4, 999:

quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,

id. 5, 453:

tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:

quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,

Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:

verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,

Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:

quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,

Plaut. Trin. 4, 2, 19.—

Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.

the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,

Cato, R. R. 64 (65):

oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,

id. ib. 64 (65):

quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,

id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:

quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,

Plaut. Aul. 2, 2, 59:

quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,

Ter. Heaut. 5, 2, 44:

quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,

id. Ad. 3, 4, 56:

quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,

Varr. R. R. 2, 9:

quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,

Sall. J. 31, 14. —

With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):

nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),

Plaut. Mil. 4, 7, 26:

tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),

id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).

With a comp. clause understood.

With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:

quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),

Cic. Off. 1, 21, 73:

cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),

id. Tusc. 3, 1, 1:

nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),

id. ib. 1, 23, 55:

non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,

id. Ac. 2, 4, 10:

sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),

Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);

sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),

Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:

bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,

Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:

tam gratia'st,

id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;

nolo tibi molestos esse nos,

id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—

With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.

With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:

equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,

id. Most. 1, 3, 29:

ordine cum videas tam certo multa creari,

Lucr. 5, 735:

deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,

id. 5, 12:

quorsum igitur tam multa de voluptate?

Cic. Sen. 12, 44:

ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,

id. Tusc. 1, 42, 100:

inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,

id. Fin. 2, 23, 77:

quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?

as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:

tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,

id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:

ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,

id. Ac. 2, 21, 68:

tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,

at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:

supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,

Liv. 39, 31, 14:

tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,

Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:

qui tam crudelem tyrannum occideret,

id. 3, 1, 2:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,

id. 3, 2, 7:

tam contraria est pestis,

Plin. 8, 38, 57, § 136:

tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,

id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):

tamne indignus videar?

Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:

nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,

of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—

With advv.:

alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?

Plaut. Capt. 1, 2, 37:

quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?

id. Am. 1, 3, 4:

unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?

Ter. Phorm. 3, 3, 1:

quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,

Lucr. 5, 559:

jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,

Cic. Tusc. 1, 6, 12:

ista tam aperte et per versa et falsa,

id. Ac. 2, 18, 60:

cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,

id. Sen. 5, 13:

me pudet tam cito de sententia esse dejectum,

id. Tusc. 2, 5, 14:

etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,

id. Fin. 5, 11, 31:

an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,

as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:

nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,

id. Or. 1, 55, 274:

quid tu, inquit, tam mane?

id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:

quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,

id. ib. 1, 14:

cum tam procul a finibus Macedoniae absint,

Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:

qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,

Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:

tam vesperi,

Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—

With verbs:

ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,

Plaut. Bacch. 4, 5, 10:

quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?

id. Cist. 1, 1, 55:

quid tam properas?

id. Pers. 4, 6, 11:

cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),

Ter. Ad. 5, 7, 21:

age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,

id. Heaut. 5, 5, 8:

non pol temere'st quod tu tam times,

id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:

quam si explicavisset, non tam haesitaret,

i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:

quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),

Plaut. Cas. 4, 4, 31:

Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),

Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:

numquam ego te tam esse matulam credidi,

Plaut. Pers. 4, 3, 72.—

Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).

After hic:

etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?

Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:

hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,

id. ib. 2, 2, 31, §

77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,

id. Clu. 14, 42:

haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,

id. Sest. 13, 31:

in hoc tam exiguo vitae curriculo,

id. Arch. 11, 28:

hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,

id. Cat. 1, 5, 11:

in hac tam clara re publica natus,

id. Rep. 1, 19, 31:

hanc rem publicam tam praeclare fundatam,

id. Par. 1, 2, 10:

haec tam crebra Etruriae concilia,

Liv. 5, 5, 8:

in his tam parvis atque tam nullis,

Plin. 11, 2, 1, § 2:

quorsum haec tam putida tendant,

Hor. S. 2, 7, 21:

hac tam prospera pugna nuntiata,

Curt. 3, 11, 16.—

After ille:

ille homo tam locuples, tam honestus,

Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §

44: illud tam grave bellum,

Val. Max. 5, 6, ext. 1:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,

id. 3, 2, 7.—

After iste:

tamenne ista tam absurda defendes?

Cic. N. D. 1, 29, 81:

ista admonitio tua tam accurata,

id. Att. 6, 1, 20:

quae est ista tam infesta ira?

Liv. 7, 30, 15:

iste tam justus hostis, tam misericors victor,

Curt. 4, 10, 34.—

After id ipsum:

id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,

Liv. 1, 48, 9.—

After tot:

jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,

Cic. Ac. 2, 48, 147:

tot tam valida oppida,

Liv. 5, 54, 5:

tot tam opulenti tyranni regesque,

id. 25, 24, 13:

inter tot tam effrenatarum gentium arma,

id. 21, 9, 3:

tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,

id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:

cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,

id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—

After hic talis:

da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,

Cic. Fam. 16, 21, 3.

As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).

Without a negation ( = ita, adeo;

rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,

Plaut. Rud. 3, 4, 51:

quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,

Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:

ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,

Caes. B. C. 3, 36:

tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,

id. B. G. 2, 21:

tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,

Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:

tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,

id. ib. 16, 59:

quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,

Val. Max. 1, 8, ext. 14:

tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,

id. 3, 2, ext. 3:

in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,

Quint. 10, 1, 83:

(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,

Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:

3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,

Plin. 10, 29, 43, § 82:

ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,

Plin. Ep. 3, 14, 7.—

With a negation, or in a question implying a negation.

Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):

numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,

Ter. Hec. 1, 2, 33:

non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,

Lucr. 6, 887:

quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,

Cic. Rosc. Am. 50, 146:

non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,

id. Fam. 6, 12, 1:

nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,

id. ib. 6, 1, 3:

non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,

id. Or. 2, 90, 365:

non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,

id. Att. 13, 31, 1:

nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,

id. Phil. 2, 15, 37:

quis tam demens ut sua voluntate maereat?

id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:

non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,

id. Ac. 2, 17, 53:

non se tam barbarum ut non sciret, etc.,

Caes. B. G. 1, 44, 17:

nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,

Sen. Ira, 2, 12, 3:

nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,

id. Thyest. 619.—

With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:

generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,

id. Pers. 4, 4, 34:

an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?

id. Trin. 4, 2, 42:

nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,

Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:

nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,

id. Sen. 7, 24:

nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,

id. Div. 2, 58, 119:

nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,

id. Sull. 27, 76:

quae est anus tam delira quae timeat ista?

id. Tusc. 1, 21, 48:

ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?

id. N. D. 3, 16, 41:

sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,

id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:

neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,

Caes. B. C. 1, 21:

in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,

Liv. 25, 18, 3:

ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,

Nep. Milt. 8, 4:

ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?

Sen. Thyest. 196. —

With a negation, followed by quin ( = ut is non;

class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,

Plaut. Merc. 2, 3, 27:

nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,

id. Pers. 4, 6, 8:

nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,

id. As. 5, 2, 94:

numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,

Ter. Heaut. 1, 1, 15:

nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,

id. ib. 4, 2, 8:

ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,

Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:

numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,

id. Fam. 6, 1, 7:

ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,

Nep. Alcib. 6, 4.

Tam, ante-class., sometimes = tamen:

antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,

Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,

etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,

Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:

tam si nihil usus esset, jam non dicerem,

id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.

In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;

Tam modo, inquit Praenestinus,

Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372.

aeger, gra, grum, adj. [Curtius proposes to connect it with ep-eigô, to press, drive; aigis, storm-wind; aiges, waves; and Sanscr. egāmi, to tremble; trembling, shaking, being a common symptom of illness], designates indisposition, as well of mind as of body (while aegrotus is generally used only of physical disease; class.; in Cic. far more frequent than aegrotus; Celsus uses only aeger, never aegrotus).

Lit., of the body, ill, sick, unwell, diseased, suffering.

Of men:

homines aegri morbo gravi,

Cic. Cat. 1, 13:

graviter aegrum fuisse,

id. Div. 1, 25; id. Tusc. 2, 25, 61:

infirma atque aegra valetudo,

id. Brut. 48 fin.:

aegro corpore esse,

id. ad Quir. 1 fin.:

ex vulnere,

id. Rep. 2, 21:

vulneribus,

Nep. Milt. 7:

pedibus,

Sall. C. 59, 4; so Liv. 42, 28; Tac. H. 3, 38;

Wernsd. Poët. L. Min. 6, 197, 8: stomachus,

Hor. S. 2, 2, 43:

anhelitus,

shortness of breath, Verg. A. 5, 432.—At a later period constr. with gen. or acc.:

Psyche aegra corporis, animi saucia,

App. M. 4, 86, p. 310 Oud. (cf. id. ib. 5, 102, p. 360 Oud.: Psyche corporis et animi alioquin infirma; and Liv. Andron. ap. Prisc. p. 725 P.:

inops, aegra sanitatis, where, however, Bothe suspects aegra to be a gloss.): memini, me quondam pedes tunc graviter aegrum,

Gell. 19, 10.—Subst., a sick person, Cic. Div. 2, 3:

ne aegri quidem omnes convalescunt,

id. N. D. 2, 4: aegro adhibere medicinam, id. de Or. 2, 44, 186:

vicinum funus aegros exanimat,

Hor. S. 1, 4, 126:

ungebant oleo multos aegros,

Vulg. Marc. 6, 16; ib. Act. 5, 16. —Hence, ab aegris servus, an attendant on the sick, a nurse (cf. ab):

D. M. SEXTORIO AVG. LIB. AB AEGRIS CVBICVLARIORVM,

Inscr. Orell. 2886.—

Of brutes:

sues aegri,

Verg. G. 3, 496; so Col. 6, 5, 1:

avidos inlidit in aegrum Cornipedem cursus,

i. e. wounded, Stat. Th. 11, 517.—

Of plants, diseased:

seges aegra,

Verg. A. 3, 142:

aegra arbor,

Pall. Febr. 25, 23:

vitis,

id. Mart. 7, 4.—

Fig.

Of the mind, troubled, anxious, dejected, sad, sorrowful, etc., of any agitation of the passions or feelings, of love, hope, fear, anxiety, sorrow:

aeger animus,

Sall. J. 74:

aegris animis legati superveniunt,

Liv. 2, 3, 5; cf.

Drak. ad h. l.: scribendi cacoëthes aegro in corde senescit,

Juv. 7, 52: aegri mortales, i. e. miseri (deiloi brotoi, oizuroi, poluponoi), Verg. A. 2, 268; constr. with abl., gen., and ab.

With abl.: Medea animo aegra, amore saevo saucia, Enn. ap. Cic. Cael. 8 (the later edd. animo aegro, as B. and K.):

animus aeger avaritiā,

Sall. J. 31:

amore,

Liv. 30, 11:

curis,

Verg. A. 1, 208 al. —

With gen. of respect (cf. Drak. ad Liv. 30, 15, 9; Rudd. II. p. 73; and Roby, II. § 1321): aeger consilii, infirm in purpose, Sall. Fragm. ap. Arusian, p. 212 Lind., and Stat. Th. 9, 141:

animi,

Liv. 1, 58; 2, 36; Curt. 4, 3, 11.— Of cause:

rerum temere motarum,

Flor. 3, 17, 9:

morae,

Luc. 7, 240:

delicti,

Sil. 13, 52:

pericli,

id. 15, 135:

timoris,

id. 3, 72.—

With ab:

A morbo valui, ab animo aeger fui,

Plaut. Ep. 1, 2, 26.—

Trop., of a diseased condition of the state, suffering, weak, feeble:

maxime aegra et prope deposita rei publicae pars,

Cic. Verr. 2, 1, 2:

qui et semper aegri aliquid esse in re publica volunt,

Liv. 5, 3; Flor. 3, 23 al.— Of the eyes, evil, envious:

recentem aliorum felicitatem aegris oculis introspicere,

Tac. H. 2, 20 (Halm here reads acribus). —Of abstr. things, sad, sorrowful, grievous, unfortunate (class., but for the most part poet.):

numquam quidquam meo animo fuit aegrius,

Plaut. Am. 3, 2, 29 (where aegrius may be the adv.;

v. aegre below): dolores aegri,

Lucr. 3, 905:

luctus,

id. 3, 933:

amor,

Verg. G. 4, 464:

mors,

id. ib. 3, 512:

spes,

i. e. faint, slight hope, Sil. 9, 543:

fides,

wavering, id. 2, 392 al. —As subst.: aegrum, i, n.:

plus aegri ex abitu viri quam ex adventu voluptatis cepi,

more pain, Plaut. Am. 2, 2, 11:

sed cui nihil accidit aegri,

Lucr. 5, 171.— Adv.: aegrē.— Lit.

Object.

Uncomfortably:

nescio quid meo animost aegre,

disturbs my mind, vexes, annoys me, Plaut. Merc. 2, 3, 35; so, aegre esse alicui, often in Plaut. and Ter. (like bene or male esse alicui); Plaut. Bacch. 5, 1, 26; id. Capt. 3, 5, 43; Ter. Hec. 2, 1, 63 al.; cf.

opp. volupe, volup: si illis aegrest, mihi quod volup est,

Plaut. Mil. 3, 1, 152.— Absol.:

aegre est,

Ter. Ad. 1, 2, 57.—Also:

aegre facere alicui,

to vex, hurt, Plaut. Cas. 3, 4, 17; Ter. Eun. 5, 5, 31; and:

aegre audire aliquid ex aliquo,

any thing annoying, disagreeable, id. Hec. 5, 1, 39.—

With difficulty or effort (opp. facile):

omnis conglutinatio recens aegre, inveterata facile divellitur,

Cic. de Sen. 20, 72; cf.:

inveteratio, ut in corporibus, aegrius depellitur quam perturbatio,

id. Tusc. 4, 37, 81; and:

omne bellum sumi facile, ceterum aegerrime desinere,

Sall. J. 83, 1:

nec magis versutus nec quo ab caveas aegrius,

Plaut. As. 1, 1, 106:

aegre rastris terram rimantur,

Verg. G. 3, 534 al.:

non aegre persequi iter,

Col. 9, 8, 9; so,

haud aegre,

Curt. 4, 3, 10; 10, 8, 22. —More freq.,

= vix, Gr. mogis, hardly, scarcely:

aegre nimis risum continui,

Plaut. As. 3, 2, 36:

aegre me tenui,

Cic. Att. 16, 11:

aegre fero, v. fero: aegre abstinere quin, etc.,

Liv. 2, 45:

aegre stantes,

Tac. Agr. 36 al. —Hence often vix aegreque in connection, Plaut. Poen. 1, 2, 27; Flor. 2, 10; Macr. Somn. Scip. 1, 7; id. S. 1, 7; App. M. 1, p. 111.—

Subject., with grief, regret, displeasure, or dislike, unwillingly, reluctantly: discessit, aegre ferens, distempered, vexed (opp. laetus), Cic. Div. 1, 33 fin.:

aegre pati,

Liv. 1, 9 et saep.:

aegre tolerare,

Tac. Agr. 13:

si alibi plus perdiderim, minus aegre habeam, i. e. feram,

Plaut. Bacch. 5, 1, 16:

aegre carere,

Cic. Imp. Pomp. 5, 13. — Comp.:

quod aegrius patimur,

Liv. 7, 13: aegrius accipere, Tac. Ann. 4, 71.— Sup.:

aegerrime ferre,

Sall. J. 87: aegerrime pati Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 105.

aeger, gra, grum, adj. [Curtius proposes to connect it with ep-eigô, to press, drive; aigis, storm-wind; aiges, waves; and Sanscr. egāmi, to tremble; trembling, shaking, being a common symptom of illness], designates indisposition, as well of mind as of body (while aegrotus is generally used only of physical disease; class.; in Cic. far more frequent than aegrotus; Celsus uses only aeger, never aegrotus).

Lit., of the body, ill, sick, unwell, diseased, suffering.

Of men:

homines aegri morbo gravi,

Cic. Cat. 1, 13:

graviter aegrum fuisse,

id. Div. 1, 25; id. Tusc. 2, 25, 61:

infirma atque aegra valetudo,

id. Brut. 48 fin.:

aegro corpore esse,

id. ad Quir. 1 fin.:

ex vulnere,

id. Rep. 2, 21:

vulneribus,

Nep. Milt. 7:

pedibus,

Sall. C. 59, 4; so Liv. 42, 28; Tac. H. 3, 38;

Wernsd. Poët. L. Min. 6, 197, 8: stomachus,

Hor. S. 2, 2, 43:

anhelitus,

shortness of breath, Verg. A. 5, 432.—At a later period constr. with gen. or acc.:

Psyche aegra corporis, animi saucia,

App. M. 4, 86, p. 310 Oud. (cf. id. ib. 5, 102, p. 360 Oud.: Psyche corporis et animi alioquin infirma; and Liv. Andron. ap. Prisc. p. 725 P.:

inops, aegra sanitatis, where, however, Bothe suspects aegra to be a gloss.): memini, me quondam pedes tunc graviter aegrum,

Gell. 19, 10.—Subst., a sick person, Cic. Div. 2, 3:

ne aegri quidem omnes convalescunt,

id. N. D. 2, 4: aegro adhibere medicinam, id. de Or. 2, 44, 186:

vicinum funus aegros exanimat,

Hor. S. 1, 4, 126:

ungebant oleo multos aegros,

Vulg. Marc. 6, 16; ib. Act. 5, 16. —Hence, ab aegris servus, an attendant on the sick, a nurse (cf. ab):

D. M. SEXTORIO AVG. LIB. AB AEGRIS CVBICVLARIORVM,

Inscr. Orell. 2886.—

Of brutes:

sues aegri,

Verg. G. 3, 496; so Col. 6, 5, 1:

avidos inlidit in aegrum Cornipedem cursus,

i. e. wounded, Stat. Th. 11, 517.—

Of plants, diseased:

seges aegra,

Verg. A. 3, 142:

aegra arbor,

Pall. Febr. 25, 23:

vitis,

id. Mart. 7, 4.—

Fig.

Of the mind, troubled, anxious, dejected, sad, sorrowful, etc., of any agitation of the passions or feelings, of love, hope, fear, anxiety, sorrow:

aeger animus,

Sall. J. 74:

aegris animis legati superveniunt,

Liv. 2, 3, 5; cf.

Drak. ad h. l.: scribendi cacoëthes aegro in corde senescit,

Juv. 7, 52: aegri mortales, i. e. miseri (deiloi brotoi, oizuroi, poluponoi), Verg. A. 2, 268; constr. with abl., gen., and ab.

With abl.: Medea animo aegra, amore saevo saucia, Enn. ap. Cic. Cael. 8 (the later edd. animo aegro, as B. and K.):

animus aeger avaritiā,

Sall. J. 31:

amore,

Liv. 30, 11:

curis,

Verg. A. 1, 208 al. —

With gen. of respect (cf. Drak. ad Liv. 30, 15, 9; Rudd. II. p. 73; and Roby, II. § 1321): aeger consilii, infirm in purpose, Sall. Fragm. ap. Arusian, p. 212 Lind., and Stat. Th. 9, 141:

animi,

Liv. 1, 58; 2, 36; Curt. 4, 3, 11.— Of cause:

rerum temere motarum,

Flor. 3, 17, 9:

morae,

Luc. 7, 240:

delicti,

Sil. 13, 52:

pericli,

id. 15, 135:

timoris,

id. 3, 72.—

With ab:

A morbo valui, ab animo aeger fui,

Plaut. Ep. 1, 2, 26.—

Trop., of a diseased condition of the state, suffering, weak, feeble:

maxime aegra et prope deposita rei publicae pars,

Cic. Verr. 2, 1, 2:

qui et semper aegri aliquid esse in re publica volunt,

Liv. 5, 3; Flor. 3, 23 al.— Of the eyes, evil, envious:

recentem aliorum felicitatem aegris oculis introspicere,

Tac. H. 2, 20 (Halm here reads acribus). —Of abstr. things, sad, sorrowful, grievous, unfortunate (class., but for the most part poet.):

numquam quidquam meo animo fuit aegrius,

Plaut. Am. 3, 2, 29 (where aegrius may be the adv.;

v. aegre below): dolores aegri,

Lucr. 3, 905:

luctus,

id. 3, 933:

amor,

Verg. G. 4, 464:

mors,

id. ib. 3, 512:

spes,

i. e. faint, slight hope, Sil. 9, 543:

fides,

wavering, id. 2, 392 al. —As subst.: aegrum, i, n.:

plus aegri ex abitu viri quam ex adventu voluptatis cepi,

more pain, Plaut. Am. 2, 2, 11:

sed cui nihil accidit aegri,

Lucr. 5, 171.— Adv.: aegrē.— Lit.

Object.

Uncomfortably:

nescio quid meo animost aegre,

disturbs my mind, vexes, annoys me, Plaut. Merc. 2, 3, 35; so, aegre esse alicui, often in Plaut. and Ter. (like bene or male esse alicui); Plaut. Bacch. 5, 1, 26; id. Capt. 3, 5, 43; Ter. Hec. 2, 1, 63 al.; cf.

opp. volupe, volup: si illis aegrest, mihi quod volup est,

Plaut. Mil. 3, 1, 152.— Absol.:

aegre est,

Ter. Ad. 1, 2, 57.—Also:

aegre facere alicui,

to vex, hurt, Plaut. Cas. 3, 4, 17; Ter. Eun. 5, 5, 31; and:

aegre audire aliquid ex aliquo,

any thing annoying, disagreeable, id. Hec. 5, 1, 39.—

With difficulty or effort (opp. facile):

omnis conglutinatio recens aegre, inveterata facile divellitur,

Cic. de Sen. 20, 72; cf.:

inveteratio, ut in corporibus, aegrius depellitur quam perturbatio,

id. Tusc. 4, 37, 81; and:

omne bellum sumi facile, ceterum aegerrime desinere,

Sall. J. 83, 1:

nec magis versutus nec quo ab caveas aegrius,

Plaut. As. 1, 1, 106:

aegre rastris terram rimantur,

Verg. G. 3, 534 al.:

non aegre persequi iter,

Col. 9, 8, 9; so,

haud aegre,

Curt. 4, 3, 10; 10, 8, 22. —More freq.,

= vix, Gr. mogis, hardly, scarcely:

aegre nimis risum continui,

Plaut. As. 3, 2, 36:

aegre me tenui,

Cic. Att. 16, 11:

aegre fero, v. fero: aegre abstinere quin, etc.,

Liv. 2, 45:

aegre stantes,

Tac. Agr. 36 al. —Hence often vix aegreque in connection, Plaut. Poen. 1, 2, 27; Flor. 2, 10; Macr. Somn. Scip. 1, 7; id. S. 1, 7; App. M. 1, p. 111.—

Subject., with grief, regret, displeasure, or dislike, unwillingly, reluctantly: discessit, aegre ferens, distempered, vexed (opp. laetus), Cic. Div. 1, 33 fin.:

aegre pati,

Liv. 1, 9 et saep.:

aegre tolerare,

Tac. Agr. 13:

si alibi plus perdiderim, minus aegre habeam, i. e. feram,

Plaut. Bacch. 5, 1, 16:

aegre carere,

Cic. Imp. Pomp. 5, 13. — Comp.:

quod aegrius patimur,

Liv. 7, 13: aegrius accipere, Tac. Ann. 4, 71.— Sup.:

aegerrime ferre,

Sall. J. 87: aegerrime pati Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 105.

haud or haut (in the form hau, before consonants, several times in Plautus acc. to the Cod. Ambros., and in Inscr. Orell. 4848: HEIC. EST. SEPVLCRVM. HAV. PVLCRVM. PVLCRAI. FEMINAE; also Tac. A. 2, 36; 6, 43 (49), Nipperdey, Ritter; hence, also hauscio = haud scio; cf. Ritschl, prol. ad Plaut. Trin. p. 99 sq. and p. 325), adv. [perh. orig. hau = ou, v. Ritschl l. l. But cf. Hand, Turs. III. 15.—Acc. to Corss. Ausspr. 1, 205, haud = pronom. stem ho + au (Sanscr. ava, away) + de, as in unde, etc.], a subjective and intensive negative particle, not at all, by no means; in class. prose most freq. with adverbs; rarely with adjectives, pronouns, or verbs (the last construction in Cic. only in the formulae: haud scio an, and haud dubito; in Caes. it occurs but once; v. also Krebs, Antibarb. p. 516).

With advv.:

hau longe,

Plaut. Bacch. 4, 2, 13:

hau longe abesse oportet,

id. Am. 1, 1, 166:

haut sane diu est,

it is but a very little while ago, id. Merc. 3, 1, 44:

haud sane commodum,

Ter. Ad. 5, 2, 8:

haud sane intellego, quidnam sit, quod laudandum putat,

Cic. Off. 2, 2, 5; cf.

also: rem haud sane difficilem admirari videmini,

id. de Sen. 2, 4:

haud sane facile,

id. ib. 23, 83:

facio quod manifesto moechi haud ferme solent,

Plaut. Poen. 4, 2, 40: haud ferme Ter. And. 3, 1, 2:

haud ita jussi,

id. ib. 5, 4, 52:

haud ita est,

id. Phorm. 2, 1, 35; cf.:

eia, haud sic decet,

id. Eun. 5, 9, 35; id. Ad. 3, 4, 7:

haut aliter esse duco,

Plaut. Bacch. 3, 1, 2:

aliter hau dicetis,

id. Most. 1, 2, 15:

haud aliter censeo,

Ter. Ad. 5, 8, 5; cf.

also: ac veluti lupus... Haud aliter Rutulo, muros et castra tuenti, Ignescunt irae,

Verg. A. 9, 65; v. aliter;

and cf. also secus: nam ego hau diu apud hunc servitutem servio,

Plaut. Mil. 2, 1, 17 Ritschl, N. cr.:

haud diu est,

Ter. Eun. 2, 3, 67; cf.:

scies hau multo post,

Plaut. Bacch. 4, 8, 12; Ter. Phorm. 5, 6, 39:

haud paulo plus,

Cic. Fam. 7, 1, 3:

haud minus aegre patior,

Ter. Heaut. 5, 2, 5:

haud minus,

Liv. 2, 60, 3:

Getae praetorii praefecto haud satis fidebant,

Tac. A. 11, 33:

sed haud facile dixerim, cur, etc.,

Cic. Rep. 1, 3 fin.; so,

haud facile,

Sall. J. 17, 2; id. C. 13, 5; cf.:

eorum animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur,

id. ib. 14, 5:

haud cito,

Ter. Ad. 3, 3, 89: haud temere est, quod tu tristi cum corde gubernas, Enn. ap. Serv. ad Verg. A. 9, 329 (Ann. v. 473 Vahl.):

haud temere est visum,

Verg. A. 9, 375:

familiaris accipiere faxo hau familiariter,

Plaut. Am. 1, 1, 199:

haud stulte sapis,

Ter. Heaut. 2, 3, 82:

haud commode,

id. Hec. 1, 2, 20:

consul haud dubie jam victor,

Sall. J. 102, 1:

Vergilius haud dubie proximus,

Quint. 10, 1, 85:

dubie: mihi hau saepe eveniunt tales hereditates,

Plaut. Curc. 1, 2, 33:

morbus haud saepe quemquam superat,

Sall. J. 17, 6:

haud cunctanter,

Suet. Tit. 6. For the connection with dum and quamquam, v. infra fin. —

With adjj.:

id esse hau perlonginquom,

Plaut. Bacch. 5, 2, 76:

in aetate hau bonum'st,

id. Trin. 2, 4, 61: haut doctis dictis certantes, sed male dictis, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 274 Vahl.): ille vir haut magna cum re, id. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 342 ib.):

hau mala'st mulier,

Plaut. Bacch. 5, 2, 42:

conveni hodie hominem haud impurum,

Ter. Eun. 2, 2, 4:

anus haud impura,

id. Heaut. 4, 1, 16:

servum haud illiberalem praebes te,

id. Ad. 5, 5, 5:

haud mediocris vir,

Cic. Rep. 2, 31:

haut consimili ingenio,

Plaut. Bacch. 3, 3, 50:

compendium haut aetati optabile,

id. ib. 1, 2, 51:

hau permultum attulit,

id. ib. 2, 3, 86:

haud mirabile est,

Ter. Heaut. 2, 4, 8:

bene dicere haut absurdum est,

Sall. C. 3, 1; cf.:

ingenium ejus haut absurdum,

id. ib. 25, 5:

haud ignotae belli artes,

Liv. 21, 1, 2:

annus haud dubiis consulibus,

id. 4, 8;

v. dubius and dubium: certe extrema linea Amare haud nihil est,

Ter. Eun. 4, 2, 13.—

With pronn.:

haut quisquam quaeret, qui siem,

no one certainly, Plaut. Am. prol. 130:

eum salutat magis haut quiquam quam canem,

id. ib. 2, 2, 48; id. Bacch. 1, 1, 25; cf.:

faxo haut quicquam sit morae,

id. Am. 3, 3, 17; Ter. And. 2, 1, 36:

hic se ipsus fallit, haud ego,

id. ib. 3, 2, 15; cf.:

haud pol me quidem,

id. Hec. 2, 3, 5.—

With verbs: Ni. Etiam dimidium censes (eum attulisse)? Ch. Non edepol scio:

Verum haut opinor,

Plaut. Bacch. 2, 3, 88:

hauscio, quid eo opus sit,

id. ib. 5, 2, 15:

hau nosco tuum,

id. Trin. 2, 4, 44:

ne ego cum illo pignus haut ausim dare,

id. Bacch. 4, 9, 133:

quod dixi semel, hau mutabo,

id. ib. 5, 2, 85; cf.: haud muto factum, Ter. And. 1, 1, 13:

hau moror,

Plaut. Bacch. 5, 1, 30: philosophari est mihi necesse; nam omnino haut placet, Enn. ap. Cic. Tusc. 2, 1, 1 (cf. id. de Or. 2, 38, 156; id. Rep. 1, 18; Gell. 5, 15 fin.;

Trag. v. 417 Vahl.): pol me hau paenitet,

Plaut. Am. 5, 1, 72:

facit ille, quod vulgo hau solent,

id. ib. 1, 1, 30:

ego faxo hau dicet nactam, quem deluserit,

id. Bacch. 3, 4, 7; 4, 8, 23:

nae ille haud scit, quam, etc.,

Ter. Heaut. 2, 1, 10; cf. id. ib. 4, 4, 25:

tum ille haud dubitavit, etc.,

Cic. Rep. 1, 15:

quod somno supererit, haud deerit,

Quint. 10, 3, 26:

haud erit, ut merito immortalis possit haberi,

it cannot be, Lucr. 3, 715;

v. sum: quem (Drusum) haud fratris interitu trucem quam remoto aemulo aequiorem sibi sperabat,

not so much... as, Tac. A. 3, 8.—For the phrase haud scio an (in Plautus hauscio an), see an; cf. also, haud scio, -ne: idque adeo haud scio, mirandumne sit, etc., * Caes. B. G. 5, 54, 5: Am. Exspectatusne advenio? So. Hau vidi magis exspectatum, I never saw any one welcomer, ironically, Plaut. Am. 2, 2, 47; so,

hau vidi magis,

id. Capt. 3, 4, 29; id. Poen. 1, 1, 13.—Pleonastic with another negative:

neque ego haut committam, ut, si peccatum siet, etc.,

Plaut. Bacch. 4, 9, 114:

neque ille haud obiciet mihi, Pedibus sese provocatum,

id. Ep. 5, 1, 57:

post si quis vellet te, haut nevelles dividi?

id. Aul. 2, 4, 7.—Ellipt.: Al. Quid istuc est, mi vir, negoti, quod tu tam subito domo Abeas? Ju. Edepol haut quod tui me neque domi distaedeat, Plaut. Am. 1, 3, 5.—Hence,

Esp., joined with dum and quaquam.

haud dum, or, as one word, haud-dum, an intensive nondum, not at all as yet, not yet (very rare):

concilione... Pro Superi! Ausonius miles sedet? armaque tantum Hauddum sumpta viro?

Sil. 2, 332; Liv. 2, 52; 10, 6; 25; 22, 12; 28, 2; 33, 11 al.—

haud quāquam, or, as one word, haudquāquam, by no means whatever, not at all (class.): haudquaquam quemquam semper Fortuna secuta est, Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 299 Vahl.):

haudquaquam etiam cessant,

Ter. Heaut. 1, 2, 1:

haudquaquam id est difficile Crasso,

Cic. de Or. 2, 33, 143:

haudquaquam hercle mirandum est esse, etc.,

id. ib. 3, 22, 82:

haudquaquam boni est, ratione vinctum velle dissolvere,

id. Univ. 11:

homo prudens et gravis, haudquaquam eloquens,

id. de Or. 1, 9, 38:

accedat huc suavitas quaedam oportet sermonum atque morum haudquaquam mediocre condimentum amicitiae,

id. Lael. 18, 66:

haudquaquam par gloria,

Sall. C. 3, 2:

haudquaquam certamine ambiguo,

Liv. 7, 26, 8:

tibi has, miserabilis Orpheus Haudquaquam ob meritum, poenas, ni Fata resistant, Suscitat,

Verg. G. 4, 455:

haudquaquam dictis violentia Turni flectitur,

id. A. 12, 45 al.

haud or haut (in the form hau, before consonants, several times in Plautus acc. to the Cod. Ambros., and in Inscr. Orell. 4848: HEIC. EST. SEPVLCRVM. HAV. PVLCRVM. PVLCRAI. FEMINAE; also Tac. A. 2, 36; 6, 43 (49), Nipperdey, Ritter; hence, also hauscio = haud scio; cf. Ritschl, prol. ad Plaut. Trin. p. 99 sq. and p. 325), adv. [perh. orig. hau = ou, v. Ritschl l. l. But cf. Hand, Turs. III. 15.—Acc. to Corss. Ausspr. 1, 205, haud = pronom. stem ho + au (Sanscr. ava, away) + de, as in unde, etc.], a subjective and intensive negative particle, not at all, by no means; in class. prose most freq. with adverbs; rarely with adjectives, pronouns, or verbs (the last construction in Cic. only in the formulae: haud scio an, and haud dubito; in Caes. it occurs but once; v. also Krebs, Antibarb. p. 516).

With advv.:

hau longe,

Plaut. Bacch. 4, 2, 13:

hau longe abesse oportet,

id. Am. 1, 1, 166:

haut sane diu est,

it is but a very little while ago, id. Merc. 3, 1, 44:

haud sane commodum,

Ter. Ad. 5, 2, 8:

haud sane intellego, quidnam sit, quod laudandum putat,

Cic. Off. 2, 2, 5; cf.

also: rem haud sane difficilem admirari videmini,

id. de Sen. 2, 4:

haud sane facile,

id. ib. 23, 83:

facio quod manifesto moechi haud ferme solent,

Plaut. Poen. 4, 2, 40: haud ferme Ter. And. 3, 1, 2:

haud ita jussi,

id. ib. 5, 4, 52:

haud ita est,

id. Phorm. 2, 1, 35; cf.:

eia, haud sic decet,

id. Eun. 5, 9, 35; id. Ad. 3, 4, 7:

haut aliter esse duco,

Plaut. Bacch. 3, 1, 2:

aliter hau dicetis,

id. Most. 1, 2, 15:

haud aliter censeo,

Ter. Ad. 5, 8, 5; cf.

also: ac veluti lupus... Haud aliter Rutulo, muros et castra tuenti, Ignescunt irae,

Verg. A. 9, 65; v. aliter;

and cf. also secus: nam ego hau diu apud hunc servitutem servio,

Plaut. Mil. 2, 1, 17 Ritschl, N. cr.:

haud diu est,

Ter. Eun. 2, 3, 67; cf.:

scies hau multo post,

Plaut. Bacch. 4, 8, 12; Ter. Phorm. 5, 6, 39:

haud paulo plus,

Cic. Fam. 7, 1, 3:

haud minus aegre patior,

Ter. Heaut. 5, 2, 5:

haud minus,

Liv. 2, 60, 3:

Getae praetorii praefecto haud satis fidebant,

Tac. A. 11, 33:

sed haud facile dixerim, cur, etc.,

Cic. Rep. 1, 3 fin.; so,

haud facile,

Sall. J. 17, 2; id. C. 13, 5; cf.:

eorum animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur,

id. ib. 14, 5:

haud cito,

Ter. Ad. 3, 3, 89: haud temere est, quod tu tristi cum corde gubernas, Enn. ap. Serv. ad Verg. A. 9, 329 (Ann. v. 473 Vahl.):

haud temere est visum,

Verg. A. 9, 375:

familiaris accipiere faxo hau familiariter,

Plaut. Am. 1, 1, 199:

haud stulte sapis,

Ter. Heaut. 2, 3, 82:

haud commode,

id. Hec. 1, 2, 20:

consul haud dubie jam victor,

Sall. J. 102, 1:

Vergilius haud dubie proximus,

Quint. 10, 1, 85:

dubie: mihi hau saepe eveniunt tales hereditates,

Plaut. Curc. 1, 2, 33:

morbus haud saepe quemquam superat,

Sall. J. 17, 6:

haud cunctanter,

Suet. Tit. 6. For the connection with dum and quamquam, v. infra fin. —

With adjj.:

id esse hau perlonginquom,

Plaut. Bacch. 5, 2, 76:

in aetate hau bonum'st,

id. Trin. 2, 4, 61: haut doctis dictis certantes, sed male dictis, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 274 Vahl.): ille vir haut magna cum re, id. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 342 ib.):

hau mala'st mulier,

Plaut. Bacch. 5, 2, 42:

conveni hodie hominem haud impurum,

Ter. Eun. 2, 2, 4:

anus haud impura,

id. Heaut. 4, 1, 16:

servum haud illiberalem praebes te,

id. Ad. 5, 5, 5:

haud mediocris vir,

Cic. Rep. 2, 31:

haut consimili ingenio,

Plaut. Bacch. 3, 3, 50:

compendium haut aetati optabile,

id. ib. 1, 2, 51:

hau permultum attulit,

id. ib. 2, 3, 86:

haud mirabile est,

Ter. Heaut. 2, 4, 8:

bene dicere haut absurdum est,

Sall. C. 3, 1; cf.:

ingenium ejus haut absurdum,

id. ib. 25, 5:

haud ignotae belli artes,

Liv. 21, 1, 2:

annus haud dubiis consulibus,

id. 4, 8;

v. dubius and dubium: certe extrema linea Amare haud nihil est,

Ter. Eun. 4, 2, 13.—

With pronn.:

haut quisquam quaeret, qui siem,

no one certainly, Plaut. Am. prol. 130:

eum salutat magis haut quiquam quam canem,

id. ib. 2, 2, 48; id. Bacch. 1, 1, 25; cf.:

faxo haut quicquam sit morae,

id. Am. 3, 3, 17; Ter. And. 2, 1, 36:

hic se ipsus fallit, haud ego,

id. ib. 3, 2, 15; cf.:

haud pol me quidem,

id. Hec. 2, 3, 5.—

With verbs: Ni. Etiam dimidium censes (eum attulisse)? Ch. Non edepol scio:

Verum haut opinor,

Plaut. Bacch. 2, 3, 88:

hauscio, quid eo opus sit,

id. ib. 5, 2, 15:

hau nosco tuum,

id. Trin. 2, 4, 44:

ne ego cum illo pignus haut ausim dare,

id. Bacch. 4, 9, 133:

quod dixi semel, hau mutabo,

id. ib. 5, 2, 85; cf.: haud muto factum, Ter. And. 1, 1, 13:

hau moror,

Plaut. Bacch. 5, 1, 30: philosophari est mihi necesse; nam omnino haut placet, Enn. ap. Cic. Tusc. 2, 1, 1 (cf. id. de Or. 2, 38, 156; id. Rep. 1, 18; Gell. 5, 15 fin.;

Trag. v. 417 Vahl.): pol me hau paenitet,

Plaut. Am. 5, 1, 72:

facit ille, quod vulgo hau solent,

id. ib. 1, 1, 30:

ego faxo hau dicet nactam, quem deluserit,

id. Bacch. 3, 4, 7; 4, 8, 23:

nae ille haud scit, quam, etc.,

Ter. Heaut. 2, 1, 10; cf. id. ib. 4, 4, 25:

tum ille haud dubitavit, etc.,

Cic. Rep. 1, 15:

quod somno supererit, haud deerit,

Quint. 10, 3, 26:

haud erit, ut merito immortalis possit haberi,

it cannot be, Lucr. 3, 715;

v. sum: quem (Drusum) haud fratris interitu trucem quam remoto aemulo aequiorem sibi sperabat,

not so much... as, Tac. A. 3, 8.—For the phrase haud scio an (in Plautus hauscio an), see an; cf. also, haud scio, -ne: idque adeo haud scio, mirandumne sit, etc., * Caes. B. G. 5, 54, 5: Am. Exspectatusne advenio? So. Hau vidi magis exspectatum, I never saw any one welcomer, ironically, Plaut. Am. 2, 2, 47; so,

hau vidi magis,

id. Capt. 3, 4, 29; id. Poen. 1, 1, 13.—Pleonastic with another negative:

neque ego haut committam, ut, si peccatum siet, etc.,

Plaut. Bacch. 4, 9, 114:

neque ille haud obiciet mihi, Pedibus sese provocatum,

id. Ep. 5, 1, 57:

post si quis vellet te, haut nevelles dividi?

id. Aul. 2, 4, 7.—Ellipt.: Al. Quid istuc est, mi vir, negoti, quod tu tam subito domo Abeas? Ju. Edepol haut quod tui me neque domi distaedeat, Plaut. Am. 1, 3, 5.—Hence,

Esp., joined with dum and quaquam.

haud dum, or, as one word, haud-dum, an intensive nondum, not at all as yet, not yet (very rare):

concilione... Pro Superi! Ausonius miles sedet? armaque tantum Hauddum sumpta viro?

Sil. 2, 332; Liv. 2, 52; 10, 6; 25; 22, 12; 28, 2; 33, 11 al.—

haud quāquam, or, as one word, haudquāquam, by no means whatever, not at all (class.): haudquaquam quemquam semper Fortuna secuta est, Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 299 Vahl.):

haudquaquam etiam cessant,

Ter. Heaut. 1, 2, 1:

haudquaquam id est difficile Crasso,

Cic. de Or. 2, 33, 143:

haudquaquam hercle mirandum est esse, etc.,

id. ib. 3, 22, 82:

haudquaquam boni est, ratione vinctum velle dissolvere,

id. Univ. 11:

homo prudens et gravis, haudquaquam eloquens,

id. de Or. 1, 9, 38:

accedat huc suavitas quaedam oportet sermonum atque morum haudquaquam mediocre condimentum amicitiae,

id. Lael. 18, 66:

haudquaquam par gloria,

Sall. C. 3, 2:

haudquaquam certamine ambiguo,

Liv. 7, 26, 8:

tibi has, miserabilis Orpheus Haudquaquam ob meritum, poenas, ni Fata resistant, Suscitat,

Verg. G. 4, 455:

haudquaquam dictis violentia Turni flectitur,

id. A. 12, 45 al.

haud or haut (in the form hau, before consonants, several times in Plautus acc. to the Cod. Ambros., and in Inscr. Orell. 4848: HEIC. EST. SEPVLCRVM. HAV. PVLCRVM. PVLCRAI. FEMINAE; also Tac. A. 2, 36; 6, 43 (49), Nipperdey, Ritter; hence, also hauscio = haud scio; cf. Ritschl, prol. ad Plaut. Trin. p. 99 sq. and p. 325), adv. [perh. orig. hau = ou, v. Ritschl l. l. But cf. Hand, Turs. III. 15.—Acc. to Corss. Ausspr. 1, 205, haud = pronom. stem ho + au (Sanscr. ava, away) + de, as in unde, etc.], a subjective and intensive negative particle, not at all, by no means; in class. prose most freq. with adverbs; rarely with adjectives, pronouns, or verbs (the last construction in Cic. only in the formulae: haud scio an, and haud dubito; in Caes. it occurs but once; v. also Krebs, Antibarb. p. 516).

With advv.:

hau longe,

Plaut. Bacch. 4, 2, 13:

hau longe abesse oportet,

id. Am. 1, 1, 166:

haut sane diu est,

it is but a very little while ago, id. Merc. 3, 1, 44:

haud sane commodum,

Ter. Ad. 5, 2, 8:

haud sane intellego, quidnam sit, quod laudandum putat,

Cic. Off. 2, 2, 5; cf.

also: rem haud sane difficilem admirari videmini,

id. de Sen. 2, 4:

haud sane facile,

id. ib. 23, 83:

facio quod manifesto moechi haud ferme solent,

Plaut. Poen. 4, 2, 40: haud ferme Ter. And. 3, 1, 2:

haud ita jussi,

id. ib. 5, 4, 52:

haud ita est,

id. Phorm. 2, 1, 35; cf.:

eia, haud sic decet,

id. Eun. 5, 9, 35; id. Ad. 3, 4, 7:

haut aliter esse duco,

Plaut. Bacch. 3, 1, 2:

aliter hau dicetis,

id. Most. 1, 2, 15:

haud aliter censeo,

Ter. Ad. 5, 8, 5; cf.

also: ac veluti lupus... Haud aliter Rutulo, muros et castra tuenti, Ignescunt irae,

Verg. A. 9, 65; v. aliter;

and cf. also secus: nam ego hau diu apud hunc servitutem servio,

Plaut. Mil. 2, 1, 17 Ritschl, N. cr.:

haud diu est,

Ter. Eun. 2, 3, 67; cf.:

scies hau multo post,

Plaut. Bacch. 4, 8, 12; Ter. Phorm. 5, 6, 39:

haud paulo plus,

Cic. Fam. 7, 1, 3:

haud minus aegre patior,

Ter. Heaut. 5, 2, 5:

haud minus,

Liv. 2, 60, 3:

Getae praetorii praefecto haud satis fidebant,

Tac. A. 11, 33:

sed haud facile dixerim, cur, etc.,

Cic. Rep. 1, 3 fin.; so,

haud facile,

Sall. J. 17, 2; id. C. 13, 5; cf.:

eorum animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur,

id. ib. 14, 5:

haud cito,

Ter. Ad. 3, 3, 89: haud temere est, quod tu tristi cum corde gubernas, Enn. ap. Serv. ad Verg. A. 9, 329 (Ann. v. 473 Vahl.):

haud temere est visum,

Verg. A. 9, 375:

familiaris accipiere faxo hau familiariter,

Plaut. Am. 1, 1, 199:

haud stulte sapis,

Ter. Heaut. 2, 3, 82:

haud commode,

id. Hec. 1, 2, 20:

consul haud dubie jam victor,

Sall. J. 102, 1:

Vergilius haud dubie proximus,

Quint. 10, 1, 85:

dubie: mihi hau saepe eveniunt tales hereditates,

Plaut. Curc. 1, 2, 33:

morbus haud saepe quemquam superat,

Sall. J. 17, 6:

haud cunctanter,

Suet. Tit. 6. For the connection with dum and quamquam, v. infra fin. —

With adjj.:

id esse hau perlonginquom,

Plaut. Bacch. 5, 2, 76:

in aetate hau bonum'st,

id. Trin. 2, 4, 61: haut doctis dictis certantes, sed male dictis, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 274 Vahl.): ille vir haut magna cum re, id. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 342 ib.):

hau mala'st mulier,

Plaut. Bacch. 5, 2, 42:

conveni hodie hominem haud impurum,

Ter. Eun. 2, 2, 4:

anus haud impura,

id. Heaut. 4, 1, 16:

servum haud illiberalem praebes te,

id. Ad. 5, 5, 5:

haud mediocris vir,

Cic. Rep. 2, 31:

haut consimili ingenio,

Plaut. Bacch. 3, 3, 50:

compendium haut aetati optabile,

id. ib. 1, 2, 51:

hau permultum attulit,

id. ib. 2, 3, 86:

haud mirabile est,

Ter. Heaut. 2, 4, 8:

bene dicere haut absurdum est,

Sall. C. 3, 1; cf.:

ingenium ejus haut absurdum,

id. ib. 25, 5:

haud ignotae belli artes,

Liv. 21, 1, 2:

annus haud dubiis consulibus,

id. 4, 8;

v. dubius and dubium: certe extrema linea Amare haud nihil est,

Ter. Eun. 4, 2, 13.—

With pronn.:

haut quisquam quaeret, qui siem,

no one certainly, Plaut. Am. prol. 130:

eum salutat magis haut quiquam quam canem,

id. ib. 2, 2, 48; id. Bacch. 1, 1, 25; cf.:

faxo haut quicquam sit morae,

id. Am. 3, 3, 17; Ter. And. 2, 1, 36:

hic se ipsus fallit, haud ego,

id. ib. 3, 2, 15; cf.:

haud pol me quidem,

id. Hec. 2, 3, 5.—

With verbs: Ni. Etiam dimidium censes (eum attulisse)? Ch. Non edepol scio:

Verum haut opinor,

Plaut. Bacch. 2, 3, 88:

hauscio, quid eo opus sit,

id. ib. 5, 2, 15:

hau nosco tuum,

id. Trin. 2, 4, 44:

ne ego cum illo pignus haut ausim dare,

id. Bacch. 4, 9, 133:

quod dixi semel, hau mutabo,

id. ib. 5, 2, 85; cf.: haud muto factum, Ter. And. 1, 1, 13:

hau moror,

Plaut. Bacch. 5, 1, 30: philosophari est mihi necesse; nam omnino haut placet, Enn. ap. Cic. Tusc. 2, 1, 1 (cf. id. de Or. 2, 38, 156; id. Rep. 1, 18; Gell. 5, 15 fin.;

Trag. v. 417 Vahl.): pol me hau paenitet,

Plaut. Am. 5, 1, 72:

facit ille, quod vulgo hau solent,

id. ib. 1, 1, 30:

ego faxo hau dicet nactam, quem deluserit,

id. Bacch. 3, 4, 7; 4, 8, 23:

nae ille haud scit, quam, etc.,

Ter. Heaut. 2, 1, 10; cf. id. ib. 4, 4, 25:

tum ille haud dubitavit, etc.,

Cic. Rep. 1, 15:

quod somno supererit, haud deerit,

Quint. 10, 3, 26:

haud erit, ut merito immortalis possit haberi,

it cannot be, Lucr. 3, 715;

v. sum: quem (Drusum) haud fratris interitu trucem quam remoto aemulo aequiorem sibi sperabat,

not so much... as, Tac. A. 3, 8.—For the phrase haud scio an (in Plautus hauscio an), see an; cf. also, haud scio, -ne: idque adeo haud scio, mirandumne sit, etc., * Caes. B. G. 5, 54, 5: Am. Exspectatusne advenio? So. Hau vidi magis exspectatum, I never saw any one welcomer, ironically, Plaut. Am. 2, 2, 47; so,

hau vidi magis,

id. Capt. 3, 4, 29; id. Poen. 1, 1, 13.—Pleonastic with another negative:

neque ego haut committam, ut, si peccatum siet, etc.,

Plaut. Bacch. 4, 9, 114:

neque ille haud obiciet mihi, Pedibus sese provocatum,

id. Ep. 5, 1, 57:

post si quis vellet te, haut nevelles dividi?

id. Aul. 2, 4, 7.—Ellipt.: Al. Quid istuc est, mi vir, negoti, quod tu tam subito domo Abeas? Ju. Edepol haut quod tui me neque domi distaedeat, Plaut. Am. 1, 3, 5.—Hence,

Esp., joined with dum and quaquam.

haud dum, or, as one word, haud-dum, an intensive nondum, not at all as yet, not yet (very rare):

concilione... Pro Superi! Ausonius miles sedet? armaque tantum Hauddum sumpta viro?

Sil. 2, 332; Liv. 2, 52; 10, 6; 25; 22, 12; 28, 2; 33, 11 al.—

haud quāquam, or, as one word, haudquāquam, by no means whatever, not at all (class.): haudquaquam quemquam semper Fortuna secuta est, Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 299 Vahl.):

haudquaquam etiam cessant,

Ter. Heaut. 1, 2, 1:

haudquaquam id est difficile Crasso,

Cic. de Or. 2, 33, 143:

haudquaquam hercle mirandum est esse, etc.,

id. ib. 3, 22, 82:

haudquaquam boni est, ratione vinctum velle dissolvere,

id. Univ. 11:

homo prudens et gravis, haudquaquam eloquens,

id. de Or. 1, 9, 38:

accedat huc suavitas quaedam oportet sermonum atque morum haudquaquam mediocre condimentum amicitiae,

id. Lael. 18, 66:

haudquaquam par gloria,

Sall. C. 3, 2:

haudquaquam certamine ambiguo,

Liv. 7, 26, 8:

tibi has, miserabilis Orpheus Haudquaquam ob meritum, poenas, ni Fata resistant, Suscitat,

Verg. G. 4, 455:

haudquaquam dictis violentia Turni flectitur,

id. A. 12, 45 al.

haud or haut (in the form hau, before consonants, several times in Plautus acc. to the Cod. Ambros., and in Inscr. Orell. 4848: HEIC. EST. SEPVLCRVM. HAV. PVLCRVM. PVLCRAI. FEMINAE; also Tac. A. 2, 36; 6, 43 (49), Nipperdey, Ritter; hence, also hauscio = haud scio; cf. Ritschl, prol. ad Plaut. Trin. p. 99 sq. and p. 325), adv. [perh. orig. hau = ou, v. Ritschl l. l. But cf. Hand, Turs. III. 15.—Acc. to Corss. Ausspr. 1, 205, haud = pronom. stem ho + au (Sanscr. ava, away) + de, as in unde, etc.], a subjective and intensive negative particle, not at all, by no means; in class. prose most freq. with adverbs; rarely with adjectives, pronouns, or verbs (the last construction in Cic. only in the formulae: haud scio an, and haud dubito; in Caes. it occurs but once; v. also Krebs, Antibarb. p. 516).

With advv.:

hau longe,

Plaut. Bacch. 4, 2, 13:

hau longe abesse oportet,

id. Am. 1, 1, 166:

haut sane diu est,

it is but a very little while ago, id. Merc. 3, 1, 44:

haud sane commodum,

Ter. Ad. 5, 2, 8:

haud sane intellego, quidnam sit, quod laudandum putat,

Cic. Off. 2, 2, 5; cf.

also: rem haud sane difficilem admirari videmini,

id. de Sen. 2, 4:

haud sane facile,

id. ib. 23, 83:

facio quod manifesto moechi haud ferme solent,

Plaut. Poen. 4, 2, 40: haud ferme Ter. And. 3, 1, 2:

haud ita jussi,

id. ib. 5, 4, 52:

haud ita est,

id. Phorm. 2, 1, 35; cf.:

eia, haud sic decet,

id. Eun. 5, 9, 35; id. Ad. 3, 4, 7:

haut aliter esse duco,

Plaut. Bacch. 3, 1, 2:

aliter hau dicetis,

id. Most. 1, 2, 15:

haud aliter censeo,

Ter. Ad. 5, 8, 5; cf.

also: ac veluti lupus... Haud aliter Rutulo, muros et castra tuenti, Ignescunt irae,

Verg. A. 9, 65; v. aliter;

and cf. also secus: nam ego hau diu apud hunc servitutem servio,

Plaut. Mil. 2, 1, 17 Ritschl, N. cr.:

haud diu est,

Ter. Eun. 2, 3, 67; cf.:

scies hau multo post,

Plaut. Bacch. 4, 8, 12; Ter. Phorm. 5, 6, 39:

haud paulo plus,

Cic. Fam. 7, 1, 3:

haud minus aegre patior,

Ter. Heaut. 5, 2, 5:

haud minus,

Liv. 2, 60, 3:

Getae praetorii praefecto haud satis fidebant,

Tac. A. 11, 33:

sed haud facile dixerim, cur, etc.,

Cic. Rep. 1, 3 fin.; so,

haud facile,

Sall. J. 17, 2; id. C. 13, 5; cf.:

eorum animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur,

id. ib. 14, 5:

haud cito,

Ter. Ad. 3, 3, 89: haud temere est, quod tu tristi cum corde gubernas, Enn. ap. Serv. ad Verg. A. 9, 329 (Ann. v. 473 Vahl.):

haud temere est visum,

Verg. A. 9, 375:

familiaris accipiere faxo hau familiariter,

Plaut. Am. 1, 1, 199:

haud stulte sapis,

Ter. Heaut. 2, 3, 82:

haud commode,

id. Hec. 1, 2, 20:

consul haud dubie jam victor,

Sall. J. 102, 1:

Vergilius haud dubie proximus,

Quint. 10, 1, 85:

dubie: mihi hau saepe eveniunt tales hereditates,

Plaut. Curc. 1, 2, 33:

morbus haud saepe quemquam superat,

Sall. J. 17, 6:

haud cunctanter,

Suet. Tit. 6. For the connection with dum and quamquam, v. infra fin. —

With adjj.:

id esse hau perlonginquom,

Plaut. Bacch. 5, 2, 76:

in aetate hau bonum'st,

id. Trin. 2, 4, 61: haut doctis dictis certantes, sed male dictis, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 274 Vahl.): ille vir haut magna cum re, id. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 342 ib.):

hau mala'st mulier,

Plaut. Bacch. 5, 2, 42:

conveni hodie hominem haud impurum,

Ter. Eun. 2, 2, 4:

anus haud impura,

id. Heaut. 4, 1, 16:

servum haud illiberalem praebes te,

id. Ad. 5, 5, 5:

haud mediocris vir,

Cic. Rep. 2, 31:

haut consimili ingenio,

Plaut. Bacch. 3, 3, 50:

compendium haut aetati optabile,

id. ib. 1, 2, 51:

hau permultum attulit,

id. ib. 2, 3, 86:

haud mirabile est,

Ter. Heaut. 2, 4, 8:

bene dicere haut absurdum est,

Sall. C. 3, 1; cf.:

ingenium ejus haut absurdum,

id. ib. 25, 5:

haud ignotae belli artes,

Liv. 21, 1, 2:

annus haud dubiis consulibus,

id. 4, 8;

v. dubius and dubium: certe extrema linea Amare haud nihil est,

Ter. Eun. 4, 2, 13.—

With pronn.:

haut quisquam quaeret, qui siem,

no one certainly, Plaut. Am. prol. 130:

eum salutat magis haut quiquam quam canem,

id. ib. 2, 2, 48; id. Bacch. 1, 1, 25; cf.:

faxo haut quicquam sit morae,

id. Am. 3, 3, 17; Ter. And. 2, 1, 36:

hic se ipsus fallit, haud ego,

id. ib. 3, 2, 15; cf.:

haud pol me quidem,

id. Hec. 2, 3, 5.—

With verbs: Ni. Etiam dimidium censes (eum attulisse)? Ch. Non edepol scio:

Verum haut opinor,

Plaut. Bacch. 2, 3, 88:

hauscio, quid eo opus sit,

id. ib. 5, 2, 15:

hau nosco tuum,

id. Trin. 2, 4, 44:

ne ego cum illo pignus haut ausim dare,

id. Bacch. 4, 9, 133:

quod dixi semel, hau mutabo,

id. ib. 5, 2, 85; cf.: haud muto factum, Ter. And. 1, 1, 13:

hau moror,

Plaut. Bacch. 5, 1, 30: philosophari est mihi necesse; nam omnino haut placet, Enn. ap. Cic. Tusc. 2, 1, 1 (cf. id. de Or. 2, 38, 156; id. Rep. 1, 18; Gell. 5, 15 fin.;

Trag. v. 417 Vahl.): pol me hau paenitet,

Plaut. Am. 5, 1, 72:

facit ille, quod vulgo hau solent,

id. ib. 1, 1, 30:

ego faxo hau dicet nactam, quem deluserit,

id. Bacch. 3, 4, 7; 4, 8, 23:

nae ille haud scit, quam, etc.,

Ter. Heaut. 2, 1, 10; cf. id. ib. 4, 4, 25:

tum ille haud dubitavit, etc.,

Cic. Rep. 1, 15:

quod somno supererit, haud deerit,

Quint. 10, 3, 26:

haud erit, ut merito immortalis possit haberi,

it cannot be, Lucr. 3, 715;

v. sum: quem (Drusum) haud fratris interitu trucem quam remoto aemulo aequiorem sibi sperabat,

not so much... as, Tac. A. 3, 8.—For the phrase haud scio an (in Plautus hauscio an), see an; cf. also, haud scio, -ne: idque adeo haud scio, mirandumne sit, etc., * Caes. B. G. 5, 54, 5: Am. Exspectatusne advenio? So. Hau vidi magis exspectatum, I never saw any one welcomer, ironically, Plaut. Am. 2, 2, 47; so,

hau vidi magis,

id. Capt. 3, 4, 29; id. Poen. 1, 1, 13.—Pleonastic with another negative:

neque ego haut committam, ut, si peccatum siet, etc.,

Plaut. Bacch. 4, 9, 114:

neque ille haud obiciet mihi, Pedibus sese provocatum,

id. Ep. 5, 1, 57:

post si quis vellet te, haut nevelles dividi?

id. Aul. 2, 4, 7.—Ellipt.: Al. Quid istuc est, mi vir, negoti, quod tu tam subito domo Abeas? Ju. Edepol haut quod tui me neque domi distaedeat, Plaut. Am. 1, 3, 5.—Hence,

Esp., joined with dum and quaquam.

haud dum, or, as one word, haud-dum, an intensive nondum, not at all as yet, not yet (very rare):

concilione... Pro Superi! Ausonius miles sedet? armaque tantum Hauddum sumpta viro?

Sil. 2, 332; Liv. 2, 52; 10, 6; 25; 22, 12; 28, 2; 33, 11 al.—

haud quāquam, or, as one word, haudquāquam, by no means whatever, not at all (class.): haudquaquam quemquam semper Fortuna secuta est, Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 299 Vahl.):

haudquaquam etiam cessant,

Ter. Heaut. 1, 2, 1:

haudquaquam id est difficile Crasso,

Cic. de Or. 2, 33, 143:

haudquaquam hercle mirandum est esse, etc.,

id. ib. 3, 22, 82:

haudquaquam boni est, ratione vinctum velle dissolvere,

id. Univ. 11:

homo prudens et gravis, haudquaquam eloquens,

id. de Or. 1, 9, 38:

accedat huc suavitas quaedam oportet sermonum atque morum haudquaquam mediocre condimentum amicitiae,

id. Lael. 18, 66:

haudquaquam par gloria,

Sall. C. 3, 2:

haudquaquam certamine ambiguo,

Liv. 7, 26, 8:

tibi has, miserabilis Orpheus Haudquaquam ob meritum, poenas, ni Fata resistant, Suscitat,

Verg. G. 4, 455:

haudquaquam dictis violentia Turni flectitur,

id. A. 12, 45 al.

tunc, adv. demonstr., of time [tum, and demonstr. suffix -ce], then, at that time; but in ante-class. and class. prose tunc is always emphatic, and generally refers to a point of time. In post-Aug. style tunc freq. occurs without emphasis, and is freely used of periods of time. Tunc = deinde occurs first in the class. per. and rarely in prose; but is very freq. after the Aug. per. Tunc in mere co-ordinative use is very rare and not ante-class. (v. I. C.). Tunc coupled with an emphatic or temporal particle is very rare in class. prose, but freq. in the postAug. period. Poets often use tunc instead of tum before vowels for the sake of the metre. In general, tunc is not freq. till after the Aug. period. Cic. has tum about thirty times as often as tunc; Caes. has tunc only five times; Livy, in the first two books, has tunc five times, tum eighty-two times; but Val. Max. has tunc four times as often as tum. Sen. almost always has tunc; tum only in a few passages, mostly in co ordinative use. In Vitr., Suet., Plin., Just., and the jurists, tunc largely predominates; but Nep. has tunc once only, and Tac., who employs both words sparingly, has tum oftener than tunc. The Codd. very freq. vary between the words, and in many passages the reading is still doubtful. Undue weight has been given by some critics to opposition to nunc and connection with cum; cf. Kritz ad Sall. J. 5, 1; Zumpt ad Cic. Verr. 2, 4, 64, § 142; 2, 5, 10, § 27. Both tum and tunc are freq. opposed to nunc, and connected with cum.

Referring an event to a time before mentioned.

To definite past time.

To a period of time, = illis temporibus (only post-Aug.):

tunc melius tenuere fidem cum paupere cultu Stabat in exigua ligneus aede deus,

Tib. 1, 10, 19:

nulli tunc subsessores alienorum matrimoniorum oculi metuebantur,

Val. Max. 2, 1, 5:

sed tunc clarissimus quisque juvenum pro amplificanda patria plurimum periculi sustinebat,

id. 3, 2, 6:

nunc quo ventum est? A servis vix impetrari potest ne eam supellectilem fastidiant qua tunc consul non erubuit,

id. 4, 3, 7:

quo pacto inter amicos viguisse tunc justitiam credimus, cum inter accusatores quoque, etc.,

id. 6, 5, 6:

si vere aestimare Macedonas qui tunc erant volumus, fatebimur, etc.,

Curt. 4, 16, 33:

sed civitati nullae tunc leges erant,

Just. 2, 7, 3; 6, 9, 5.—

Referring to a point of time spoken of: cives Romani [p. 1914] tunc facti sunt Campani, Enn. ap. Censor. 14 (Ann. v. 174 Vahl.): tanto sublatae sunt Augmine tunc lapides, id. ap. Non. p. 211, 8 (Ann. v. 542 ib.): tunc ipsos adoriant, ne quis Spartam referat nuntium, Naev. ap. Prisc. 8, p. 801 P. (Trag. Rel. v. 16 Rib.):

(Sulla) statim ex iis rebus quas tunc vendebat jussit ei praemium tribui, etc.,

Cic. Arch. 10, 25:

neque ego tunc princeps ad salutem esse potuissem si, etc.,

id. Sull. 3, 9:

his tunc cognitis rebus amici regis his... liberaliter responderunt,

Caes. B. C. 3, 104:

tunc duces Nerviorum... colloqui sese velle dicunt,

at this time, id. B. G. 5, 41:

quod se facturos minabantur, aegreque tunc sunt retenti quin oppidum irrumperent,

id. B. C. 2, 13 fin.:

Romanus tunc exercitus in agro Larinati erat,

Liv. 22, 24, 1:

itaque cum in ipsum, et innocentia tutum et magistratu in quo tunc erat, impetus fieri non posset, etc.,

id. 4, 44, 6; cf. id. 2, 2, 2; 4, 8, 6; 10, 37, 10;

44, 44, 3: nec, si rescindere posses (sc. jussa Jovis), Tunc aderas,

Ov. M. 2, 679:

tunc ego nec cithara poteram gaudere sonora, nec, etc.,

Tib. 3, 4, 69:

tunc urbis custodiis praepositus C. Maecenas,

Vell. 2, 88, 2:

forte evenit ut tunc summae dignitatis ibi femina veneno consumere se destinarit,

Val. Max. 2, 6, 8:

qui tunc Libitinam exercebant,

id. 5, 2, 10:

Coriolanus ad Volscos, infestos tunc Romanis, confugit,

id. 5, 4, 1; cf. id. 2, 10, 3; 4, 8, 5; 5, 5, 3; 7, 6, 5 fin.;

8, 1 damn. 1: Carthaginiensium legati ad celebrandum sacrum anniversarium more patrio tunc venerant,

Curt. 4, 2, 10:

et tunc aestas erat, cujus calor, etc.,

id. 3, 5, 1:

perierat imperium, quod tunc in extremo stabat, si Fabius, etc.,

Sen. Troad. 1, 11, 5:

tunc,distractis Orientis viribus, casus Mithridati datus est occupandi Armeniam,

Tac. A. 11, 9; cf. id. ib. 2, 25:

quidam ex eis qui tunc egerant, decesserunt,

Plin. Ep. 4, 24, 3:

ardente tunc in Africa bello,

Suet. Caes. 70; cf. id. Calig. 48; id. Ner. 20; 21:

Asiam tunc tenebat imperio rex Darius,

Gell. 17, 9, 20:

hostes tunc populi Romani fuerant Fidenates,

id. 17, 21, 17; cf. id. 13, 5, 2 and 3; 14, 1, 8; Ael. Spart. Had. 11; 23; 24.—Repeated by anaphora:

tunc victus abiere feri, tunc consita pomus, tunc bibit inriguas fertilis hortus aquas, Aurea tunc pressos, etc.,

Tib. 2, 1, 43:

tunc Parmenio et Philotas, tunc Amyntas consobrinus, tunc noverca fratresque interfecti, tunc Attalus, Eurylochus... occurrebant,

Just. 12, 6, 14; so id. 43, 3, 2; 43, 4, 2.—Attributively:

regem tunc Lacedaemoniorum,

Just. 6, 2, 4.—

Referring to a state no longer in existence:

silvae tunc circa viam erant, plerisque incultis,

Liv. 21, 25, 8:

urbs (Corinthus) erat tunc praeclara ante excidium,

id. 45, 28, 2:

hic (Curio) primo pro Pompei partibus, id est, ut tunc habebatur, pro republica, mox... pro Caesare stetit,

Vell. 2, 48, 3:

certissimum tunc proscriptorum perfugium penetravit,

Val. Max. 7, 3, 9:

docuit in atrio Catulinae domus, quae pars Palatii tunc erat,

Suet. Gram. 17: tunc (i. e. olim) in usu erat, eam hereditatem, etc., Gai Inst. 2, 254 erat autem tunc mos ut cum princeps causam cognosceret... sententiam ex omnium deliberatione proferret, Ael. Spart. Had. 8.—

Expressly opposed to present time: tunc igitur pelles, nunc aurum et purpura exercent hominum vitam, Lucr 5, 1423;

ea lege quae tunc erat Sempronia, nunc est Cornelia,

Cic. Clu. 56, 154:

cum vero causam justam deus ipse dederit, ut tunc Socrati, nunc Catoni, etc.,

id. Tusc. 1, 30, 74, cf. id. Verr. 2, 2, 18, § 45; 2, 3, 67, § 156; id. Arch. 3, 5; id. Pis. 13, 30; id. Rab. Post. 12, 34; id. Phil. 7, 5, 14:

cur privati non damus remiges, sicut tunc dedimus?

Liv. 34, 6, 18:

munitiones et locis opportunioribus tunc fuerunt et validiores impositae (i. e. quam nunc),

id. 36, 17, 4:

parva nunc res videri potest quae tunc patres ac plebem accendit,

id. 4, 25, 13; cf. id. 8, 31, 4; 21, 18, 5:

Macedones milites ea tunc erant fama qua nunc Romani feruntur,

Nep. Eum. 3, 4: nunc solvo poenas;

tunc tibi inferias dedi,

Sen. Phoen. 172:

nunc haberent socios quos tunc hostes habuerant,

Just. 6, 7, 5; cf. id. 8, 2, 9:

hoc tunc Veii fuere, nunc fuisse quis meminit?

Flor. 1, 12, 11.—And tunc and tum in co-ordinated sentences: qui ager nunc multo pluris est quam tunc fuit. Tum enim, etc., nunc, etc.;

tum erat ager incultus, nunc est cultissimus,

Cic. Rosc. Com. 12, 33: vos etiamsi tunc faciendum non fuerit, nunc utique faciendum putatis;

ego contra, etiamsi tum migrandum fuisset, nunc has ruipas relinquendas non censerem,

Liv. 5, 53, 3 (in such connections tum generally refers to a previous tunc, rarely vice versa).—

Opposed to a previous or a later time:

quae ipsum Hannibalem, armis tunc invictum voluptate vicit (i. e. etsi non postea),

Cic. Agr. 2, 35, 95:

raro alias tribuni popularis oratio acceptior plebi quam tunc severissimi consulis fuit,

Liv. 3, 69, 1:

(Syphax) tunc accessio Punici belli fuerat, sicut Gentius Macedonici,

id. 45, 7, 2; 5, 37, 2; 45, 25, 10:

non ab Scipionibus aliisque veteribus Romanorum ducum quidquam ausum fortius quam tunc a Caesare,

Vell. 2, 80, 3:

et tunc Aeanti, ut deo, immolaverunt, et deinceps, etc.,

Val. Max. 1, 5, ext. 2:

praetor hic Alexandri fuerat, tunc transfuga,

Curt. 3, 11, 18; cf. id. 4, 13, 18:

Cilicum nationes saepe et alias commotae, tunc Troxoboro duce, montes asperos castris cepere,

Tac. A. 12, 55; cf. id. ib. 2, 62; id. H. 3, 58:

ob res et tunc in Africa, et olim in Germania gestas,

Suet. Galb. 8; cf. id. Tib. 10; 18; id. Oth. 4:

idem tunc Faesulae quod Carrhae nuper,

Flor. 1, 5, 8.—

In general statements, applied to the actual state of affairs:

mos est regibus quotiens in societatem coeant, pollices inter se vincire, etc. Sed tunc, qui ea vincula admovebat decidisse simulans, genua Mithridatis invadit,

Tac. A. 12, 47:

legebatur ergo ibi tunc in carmine Latino, etc.,

Gell. 2, 22, 2.— Pregn., as matters then stood:

aptissimum tempus fuerat, delinimentum animis Bolani agri divisionem obici: tunc haec ipsa indignitas angebat animos,

Liv. 4, 51, 6.—

Of coincidence in time: tunc = cum hoc fieret, on that occasion:

quodsi tu tunc, Crasse, dixisses, omnem eorum importunitatem evellisset oratio tua,

Cic. de Or. 1, 53, 230; id. Clu. 56, 153; id. Lig. 5, 16; id. Phil. 7, 5, 14:

tunc Lacedaemoniis accusantibus respondendum erat, nunc a vobis ipsis accusati sumus,

Liv. 39, 36, 7:

jam Horatius secundam pugnam petebat. Tunc... clamore adjuvant militem suum,

while he was doing so, id. 1, 25, 9; 45, 23, 17:

sed neque... nubes Tunc habuit, nec... imbres,

Ov. M. 2, 310:

quid mihi tunc animi fuit?

id. ib. 7, 582:

quid mihi tunc animi credis, germane, fuisse?

id. H. 11, 87; 12, 31:

quid tunc homines timuerint, quae senatus trepidatio... neque mihi exprimere vacat, neque, etc.,

Vell. 2, 124, 1:

non Catoni tunc praetura, sed praeturae Cato negatus est,

Val. Max. 7, 5, 6; cf. id. 1, 8, 6; 4, 5, 3; 6, 1, 8; 6, 2, 3; 6, 2, 6; 6, 6, ext. 1;

9, 3, 1: tunc ego dicere debui,

Sen. Ep. 63, 15:

non possum dicere aliud tunc mihi quam deos adfuisse,

Plin. Ep. 1, 5, 5:

tunc domus priscorum ducum arserunt,

Suet. Ner. 38; Just. 18, 3, 14; Gell. 6 (7), 3, 48; 12, 13, 21; 19, 1, 11.—Tunc and tum co-ordinate: sanguine tunc (Phaethontis) credunt... Tum facta'st Libya... arida;

tum, etc.,

Ov. M. 2, 235 sqq.: tunc... sorores Debuerant, etc.;

Tum potui Medea mori bene,

id. H. 12, 3 sqq.—And referring to a supposed action at a definite time:

nobis tunc repente trepidandum in acie instruenda erat,

if we had accepted the battle then, Liv. 44, 38, 11.—

Redundant (post-class.):

id quale fuerit, neque ipse tunc prodidit, neque cuiquam facile succurrat,

Suet. Tit. 10; cf.: in ejusmodi temporibus tunc eae ambulationes aperiuntur, Vitr 5, 9, 9.—

= nunc, in oblique discourse (rare):

quod si consulatus tanta dulcedo sit, jam tunc ita in animum inducant, consulatum captum a tribunicia potestate esse,

Liv. 2, 54, 5:

ut cum multis saeculis murus urbi civium virtus fuerit, tunc cives salvos se fore non existimaverint nisi intra muros laterent,

Just. 14, 5, 7.—

Referring to indefinite time.

Then, at such a time of the year, day, etc.; at such a season:

tunc (i. e. autumno) praecidi arbores oportere secundum terram,

Varr. R. R. 1, 27:

ab eo in fastis dies hordicalia nominantur, quod tunc hordae boves immolantur,

id. ib. 2, 5:

omnes (nubes sol) enim sub se tunc (= medio die),

Sen. Q. N. 1, 8, 7:

tunc enim maximae et integrae adhuc nives (= aestate prima),

id. ib. 4, 2, 21:

et tunc potest ventis concitari mare,

id. ib. 4, 2, 25; cf. id. ib. 4, 5, 2.—

With the force of an indefinite temporal clause:

tunc ignes tenuissimi iter exile designant et caelo producunt, of shooting stars,

Sen. Q. N. 1, 1, 6: nemo observat lunam nisi laborantem. Tunc urbes conclamant, tunc pro se quisque superstitione vana trepidat, id. ib. 7, 1, 2:

adjuvari se tunc (i. e. cum faces vident) periclitantes existimant Pollucis et Castoris numine,

id. ib. 1, 1, 13; cf. id. ib. 1, 8, 3; 2, 55, 2; 5, 3, 1; 6, 12, 2; id. Ep. 42, 4; id. Brev. Vit. 11, 1: si ancilla ex cive Romand conceperit, deinde civis Romana facta sit, et tunc pariat, etc., Gai Inst. 1, 88; 1, 90; Dig. 1, 6, 8; 40, 12, 22, § 3.—

With the force of a conditional clause, in this instance: Tr. Erus peregre venit. Si. Tunc tibi actutum chorda tenditur, Plaut. Most. 3, 2, 55 Lorenz (al. tum):

dominae mentem convertite... Tunc ego crediderim vobis, et sidera et amnes Posse, etc.,

Prop. 1, 1, 23:

itaque tunc dividere optimum erit (= si plura sunt quae nocent),

Quint. 4, 2, 101; so id. 6, 1, 22:

cuperem tecum communicare tam subitam mutationem mei: tunc amicitiae nostrae certiorem fiduciam habere coepissem,

Sen. Ep. 6, 2: nemo est ex inprudentibus qui reliqui sibi debeat. Tunc mala consilia agitant, tunc aut aliis aut ipsis pericula struunt;

tunc cupiditates improbas ordinant, tunc... tunc... denique, etc.,

id. ib. 10, 2;

7, 2: tunc enim (i. e. si cottidie reputes) subit recordatio: Quot dies quam frigidis rebus absumpsi!

Plin. Ep. 1, 9, 3:

propter liberos retentio fit (dotis) si culpa mulieris divortium factum sit, tunc enim sextae retinentur ex dote,

Ulp. Fragm. 6, 10: veluti si a femina manumissa sit: tunc enim e lege Atilia petere debet tutorem, Gai Inst. 1, 195; 1, 76; 1, 40; 3, 181; Fragm. Vat. 52; Dig. 2, 4, 8; 5, 3, 13, § 12; 7, 3, 1; 19, 1, 11, § 15; 11, 1, 20; Just. Inst. 1, 12, § 6; in the jurists, saep.—

Referring to future time.

In gen.: tunc illud vexillum... coloniae Capuae inferetur;

tunc contra hanc Romam illa altera Roma quaeretur,

Cic. Agr. 2, 32, 86:

tunc, ut quaeque causa crit statuetis, nunc libertatem repeti satis est,

Liv. 3, 53, 10:

senatus consultum adjectum est ut... praetor qui tunc esset... apud eorum quem qui manumitteretur... jusjurandum daret, etc.,

id. 41, 9, 11:

nec taedebit avum parvo advigilare nepoti... Tunc operata deo pubes discumbet in herba, etc.,

Tib. 2, 5, 95:

tunc interea tempus exercitus ex hoc loco educendi habebis,

Gell. 3, 7, 7.—

With the force of a conditional clause:

tunc me biremis Tutum... Aura feret geminusque Pollux (i. e. si mugiat malus procellis),

Hor. C. 3, 29, 62:

vectabor umeris tunc ego inimicis eques (i. e. si hoc feceris),

id. Epod. 17, 74:

tunc tua me infortunia laedent (i. e. si dolebis tibi),

id. A. P. 103:

tunc ego jurabo quaevis tibi numina... Tunc ego... Efficiam, etc.,

Ov. H. 15 (16), 319:

tunc piger ad nandum, tunc ego cautus ero,

id. ib. 17 (18), 210.—

Representing sequence or succession in events, = deinde.

Simple sequence in time.

Time proper (rare till after the Aug. per.;

in Cic. perh. only in the foll. passages): Herodotus cum Roma reverteretur, offendit eum mensem qui sequitur mensem comitialem. Tunc Cephaloeditani decrerunt intercalarium XLV dies longum,

Cic. Verr. 2, 2, 52, § 130:

veni in eum sermonem ut docerem, etc. Tunc mihi ille dixit quod, etc.,

id. Fam. 3, 5, 3:

dixi ei, me ita facturum esse ut, etc. Tunc ille a me petivit, etc.,

id. ib. 3, 6, 2 is finis pugnae equestris fuit. Tunc adorti peditum aciem, nuntios ad consules rei gestae mittunt, Liv. 3, 70, 8:

tandem curia excesserunt. Tunc sententiae interrogari coeptae,

id. 45, 25, 1:

equites, relictis equis, provolant ante signa... Tunc inter priores duorum populorum res geritur,

id. 7, 8, 1:

iterum deinde interpellatus, in proposito persistit. Tunc Poppedius, abjecturum inde se... minatus est,

Val. Max. 3, 1, 2; cf. id. 5, 4, 1; 7, 3, 2; 7, 3, 6: tunc intendit arcum, et ipsum cor adulescentis figit, Sen. de Ira, 3, 14, 2; so id. Ot. Sap. 1, 1; id. Q. N. 1, 12, 1:

Dareum XXX inde stadia abesse praemissi indicabant. Tunc consistere agmen jubet,

Curt. 3, 8, 24:

contionem discedere in manipulos jubet. Tunc a veneratione Augusti orsus flexit ad victorias,

Tac. A. 1, 34; cf. id. ib. 1, 67; 12, 31; 12, 33; 12, 69; id. H. 4, 72; Vitr. 1, 4, 12; 1, 6, 7; 2, 1, 2; 2, 1, 4; 5, 12, 5; 7, praef. 5; 7, 1, 3; 7, 2, 2; 8, 1, 1; Suet. Ner. 49; id. Vit. 15 fin.; id. Dom. 16; Front. Strat. 2, 5, 4; Gell. 1, 22, 6; 6 (7), 17, 6; 13, 31 (30), 6; 14, 2, 9; [p. 1915] Flor. 2, 13 (4, 2), 71; Just. 11, 4, 1; 11, 10, 2; 12, 7, 7; 13, 3, 4; 18, 4, 10 et saep.; Dig. 1, 2, 2, § 26.—

Before an abl. absol. (postclass.):

statuunt tempus quo foedissimum quemque invadant. Tunc, signo inter se dato, inrumpunt contubernia,

Tac. A. 1, 48:

tunc, Campaniae ora proximisque insulis circuitis, Caprearum secessui quadriduum impendit,

Suet. Aug. 98:

tunc, exercitu in Aetoliam promoto, pecunias civitatibus imperat,

Just. 14, 1, 6; 21, 5, 2; 22, 2, 7; 25, 2, 6.—

Implying a consequence, then, under these circumstances, hence, accordingly:

caedere januam saxis, instare ferro, ligna circumdare ignemque circumicere coeperunt. Tunc cives Romani, qui Lampsaci negotiabantur, concurrunt,

Cic. Verr. 2, 1, 27, § 69: huc tota Vari conversa acies suos fugere videbat. Tunc Rebilus; Perterritum, inquit, hostem vides;

quid dubitas, etc.,

Caes. B. C. 2, 34:

animadversum est, extra consuetudinem longius a vallo esse aciem Pompei progressum. Tunc Caesar apud suos Differendum est iter, inquit, etc.,

id. ib. 3, 85:

omnium spe celerius Saguntum oppugnari adlatum est. Tunc relata de integro res ad senatum,

Liv. 21, 6, 5; cf. id. 9, 30, 10:

Tisiphoneque Saevit et huc illuc impia turba fugit. Tunc niger in porta serpentum Cerberus ore Stridet,

Tib. 1, 3, 71:

apud patres disseruit, nec posse Orientem nisi Germanici sapientia conponi, etc. Tunc decreto patrum permissae Germanico provinciae,

Tac. A. 2, 43; id. H. 4, 83; Vitr. 2, 8, 14; 2, 9, 16; Just. 39, 3, 11.—Emphatically, = tum vero:

donec ipse quoque longinquo morbo est implicitus. Tunc adeo fracti simul cum corpore sunt spiritus illi feroces ut, etc.,

Liv. 1, 31, 6.—And = tum primum:

multitudo tandem perrumpit ordines hostium. Tunc vinci pertinacia coepta, et averti manipuli quidam,

Liv. 9, 39, 10. —

In enumerations with tum... deinde... postea, etc.

In gen. (postclass.): ante omnia instituit ut e libertorum bonis dextans... cogeretur; deinde ut ingratorum, etc.;

tunc ut lege majestatis facta omnia... tenerentur,

Suet. Ner. 32 med.; so,

tunc... deinde... tunc, etc.,

Vitr. 1, 6, 12 and 13:

tunc... tunc... deinde... tunc,

id. 3, 5, 5 and 6; cf. id. 5, 12, 4; cf. Suet. Oth. 6; Flor. 4, 2, 88.—With tum: terras primum situmque earum quaerit; deinde condicionem maris;

tunc quidquid inter caelum terrasque interjacet perspicit... tum, peragratis humilioribus, ad summa prorumpit,

Sen. Cons. Helv. 17 fin.; so Gai Inst. 3, 6, 3.—

Of successive speakers in dialogue (rare):

tu vero abi, inquit, etc. Tunc Mucius Quandoquidem, inquit, est apud te virtuti honos, etc.,

Liv. 2, 12, 15:

apud quem Valerius in hunc modum egit, etc. Tunc Collatinus Quaero inquit, etc.,

Val. Max. 2, 8, 2.—With tum:

tunc poeta... inquit, etc. Tum Fronto ita respondit, etc.,

Gell. 19, 8, 10 and 11; 12, 13, 19; Val. Max. 7, 3, ext. 4.—

In co-ordination (very rare).

= praeterea, and then:

(Romulus) hoc consilio fultus... locupletari civis non destitit. Tunc, id quod retinemus hodie magna cum salute rei publicae, auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,

Cic. Rep. 2, 9, 15 sq.:

praeter has, frugalitas et continentia... splendorem illi suum adfunderent. Tunc providentia cum elegantia quantum decoris illi adderent!

Sen. Ep. 115, 3.—

In the connection cum... tunc (v. tum, I. C. 3.):

vivendum recte est cum propter plurima, tunc est Idcirco, etc.,

Juv. 9, 118 ( poet. for tum, on account of the foll. vowel).—

Vid. tunc etiam, III. B. 7. b.

As correlative of dependent clauses.

Of temporal clauses with cum.

Referring to definite past time.

Tunc as antecedent of the clause:

set Stalagmus quojus erat tunc nationis quom hinc abit?

Plaut. Capt. 4, 2, 108:

etiamne in ara tunc sedebant mulieres Quom ad me profectu's ire?

id. Rud. 3, 6, 8:

quo damnato tunc, cum judicia fiebant, HS. IV milibus lis aestimata est,

Cic. Verr. 2, 4, 10, § 22:

etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiscebatur,

id. ib. 2, 5, 43, §

111: atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat: vos tunc paruistis cum paruit nemo nisi qui voluit,

id. Lig. 7, 20: se ita pugnaturos ut Romae pugnaverint in repetenda patria, ut postero die ad Gabios, tunc cum effecerint ne quis hostium, etc., Liv. 6, 28, 9:

et quod tunc fecimus cum hostem Hannibalem in Italia haberemus, id nunc, pulso Hannibale, cunctamur facere?

id. 31, 7, 5:

infelix Dido, nunc te facta impia tangunt? Tunc decuit cum sceptra dabas,

Verg. A. 4, 597 (Rib. tum; v. Prisc. p. 8, 841 P.):

prudenter sensit tunc incrementum Romano imperio petendum fuisse cum intra septimum lapidem triumphi quaerebantur,

Val. Max. 4, 1, 10:

quorum nihil tunc cum diceretur parum aptum fuit,

Quint. 11, 1, 89; cf. Val. Max. 8, 8, ext. 1; 9, 8, ext. 1.—

Introducing the apodosis.

Of coincident actions:

cum jam adpropinquantium forma lemborum haud dubie esset... tunc injecta trepidatio,

Liv. 44, 28, 10.—

= deinde:

adversus singula quaeque cum respondere haud facile esset, et quereretur... purgaretque se invicem, tunc Papirius, redintegrata ira, virgas et secures expediri jussit,

Liv. 8, 32, 10:

divus Caesar cum exercitum habuisset circa Alpes, imperavissetque, etc., tunc qui in eo castello fuerunt... noluerunt imperio parere,

Vitr. 2, 9, 15:

cum nuntiatum esset Leonidae a XX milibus hostium summum cacumen teneri, tunc hortatur socios, recedant,

Just. 2, 11, 5.—

Of definite present time, tunc is not found; v. tum.—

Referring to indefinite time.

As antecedent:

arbitror, quo nos etiam tunc utimur cum ea dicimus jurati quae comperta habemus,

Cic. Font. 13, 29 (9, 19):

tunc obsequatur naturae cum senserit, etc.,

id. Fragm. Hort. Phil. 75 B. and K.; id. Tusc. 2, 6, 16; id. Verr. 1, 18, 55; 2, 5, 12, § 29: qui tunc vocat me, cum malum librum legi, only... when, never... unless (= tote dê), Cat. 44, 21 Ellis (Mull. tum):

deum tunc adfuisse cum id evenisset, veteres oratores aiebant,

Quint. 10, 7, 14:

tunc est commovendum theatrum cum ventum est ad illud Plodite,

id. 6, 1, 52; cf. id. 4, 2, 8; 12, 11, 7; Vitr. 2, 9, 3:

voluptas tunc, cum maxime delectat, exstinguitur,

Sen. Vit. Beat. 7, 4; cf. id. Q. N. 1, prol. 3; 5, 3, 3; 6, 3, 1; id. Ep. 10, 5; 85, 38:

in tantam quantitatem tenetur quae tunc in peculio fuit cum sententiam dicebat,

Dig. 5, 1, 15: tunc cum certum esse coeperit neminem ex eo testamento fore heredem, Gai Inst. 3, 13; 4, 71; Dig. 28, 3, 6, § 6; 40, 12, 16, § 2; 40, 7, 34.—

Introducing the apodosis:

cum autem fundamenta ita distantia inter se fuerint constituta, tunc inter ea alia transversa... collocentur,

Vitr. 1, 5, 7; 2, 1, 6; 2, 3, 2; 2, 5, 2;

3, 5, 13: cum folia pauca in acumine germinent, tunc maxime serendas ficus,

Plin. 18, 26, 65, § 245; Just. 41, 2, 9.—

Referring to future time:

ex ceteris autem generibus tunc pecunia expedietur cum legionibus victricibus erunt quae spopondimus persolvenda, Cic. Fragm. Ep. Caes. jun. 1, 8: tunc inter eas fore finem belli dixit cum alterutra urbs in habitum pulveris esset redacta,

Val. Max. 9, 3, ext. 3:

poterant videri tunc incohanda cum omnia quae... peregissem,

Quint. 6, 4, 1; Col. praef. 33; v. infra, III. A. 2. b.—

With temporal clauses introduced by ubi (rare).

Of definite past time:

ad quod bellum ubi consules dilectum habere occipiunt, obstare tunc enixe tribuni,

Liv. 4, 55, 2:

haec ubi convenerunt, tunc vero Philomelus consuetudinem nocte egrediendi frequentiorem facere,

id. 25, 8, 9.—

Of indefinite time.

As antecedent:

tunc autem est consummata infelicitas, ubi turpia non solum delectant, sed etiam placent,

Sen. Ep. 39, 6; id. Ben. 2, 3, 3; 2, 17, 3; id. Ep. 89, 19.—

In apodosis:

stillicidia ubi plura coiere et turba vires dedit, tunc fluere et ire dicuntur,

Sen. Q. N. 5, 13, 4; 6, 17, 2; 6, 18, 2.—

With temporal clauses introduced by postquam (posteaquam); rare.

Of definite past time:

posteaquam ingenuae virgines et ephebi venerunt ad deprecandum, tunc est pollicitus his legibus ut, etc.,

Vitr. 10, 16, 7 (but in Sall. C. 51, 40 Dietsch reads tum).—

Of indefinite time: si vero posteaquam eam destinasses, tunc perierit, etc., Dig 17, 2, 58, § 1.—

With temporal clauses introduced by ut (very rare):

ut vero... casus suorum miseris eluxit, tunc toto littore plangentium gemitus, tunc infelicium matrum ululatus... audiebantur,

Just. 19, 2, 11.—

With temporal clauses introduced by quando (rare).

As antecedent:

tunc quando abiero,

Plaut. Pers. 4, 7, 19 (4, 8, 8): tunc inserentur (cerasi) quando his vel non est, vel desinit gummi effluere, Pall. Oct. 12.—

In apodosis:

quando quodque eorum siderum cursum decorum est adeptum... tunc ex alterius naturae motione transversa... vinci a tardioribus videbantur,

Cic. Univ. 9.—

With temporal clauses introduced by dum (very rare):

tunc tamen utrumque tolerabile est, dum illi vis sua est,

Sen. Ep. 83, 21.—

With conditional clauses.

In gen.

As antecedent:

consilium istud tunc esset prudens si rationes ad Hispaniensem casum accommodaturi essemus,

Cic. Att. 10, 8, 2:

sin autem ventus interpellaverit et... tunc habeat canalem longum pedes quinque, etc.,

Vitr. 8, 5, 2:

tunc fidem fallam, tunc inconstantiae crimen audiam si, cum omnia eadem sint quae erant promittente me, non praestitero promissum,

Sen. Ben. 4, 35, 2.—

In apodosis:

si se simul cum gloria rei gestae exstinxisset, tunc victorem, quidquid licuerit in magistro equitum, in militibus ausurum,

Liv. 8, 31, 7:

quem si inclusit mare, tum ille exitu simul redituque praecluso, volutatur,

Sen. Q. N. 6, 15:

quod si non illum, sed me peccasse putabis, tunc ego te credam cordis habere nihil,

Mart. 2, 8, 6: si nullus sit suorum heredum, tunc hereditas pertinet ad adgnatos, Gai Inst. 3, 9:

si vero dissentiunt, tunc praetoris partes necessariae sunt,

Dig. 2, 14, 7, § 19; Sen. Q. N. 6, 9, 2; Gai Inst. 3, 205; Dig. 1, 3, 22.—

With a supposition contrary to fact:

audivi te cum alios consolareris: tunc conspexissem, si te ipse consolatus esses,

Sen. Prov. 4, 5.—

After abl. absol. (rare):

legatis auditis, tunc de bello referre sese Aemilius dixit,

Liv. 44, 21, 1:

his ita praeparatis, tunc in rotae modiolo tympanum includatur,

Vitr. 10, 9 (14), 2.

Particular connections.

With other particles of time.

Jam tunc (rare):

nisi jam tunc omnia negotia diligentissime confecissem,

Cic. Fam. 3, 12, 3: bellum jam tunc ab illis geri coeptum cum sibi Phrygiam ademerint, Trog. Pomp. ap. Just. 38, 53:

At. C. Marius L. Sullam jam tunc, ut praecaventibus fatis, copulatum sibi quaestorem habuit,

Vell. 2, 12, 1:

Archilochum Nepos Cornelius tradit, Tullo Hostilio Romae regnante, jam tunc fuisse poematis clarum et nobilem,

Gell. 17, 21, 8:

palam jam tunc multae civitates libertatem bello vindicandam fremebant,

Just. 13, 5, 5. —

With demum and denique, not until then, then only, then at last.

Tunc demum.

Absol.:

tunc demum nuntius missus ad tertiam legionem revocandam,

Liv. 41, 3, 5:

tunc demum pectora plangi Contigit,

Ov. H. 11, 91:

tunc demum intrat tabernaculum,

Curt. 4, 13, 20:

tunc demum alia mala (exstiterunt),

Sen. Q. N. 1, 17, 6:

(aquilae) primo deponunt, expertaeque pondus, tunc demum abeunt,

Plin. 10, 3, 4, § 14:

tunc demum... invidiam quae sibi fieret deprecati sunt,

Suet. Calig. 9:

tunc demum ad otium concessit,

id. Claud. 5.—

With cum clause:

postero die cum circumsessi aqua arceremur, nec ulla... erumpendi spes esset, tunc demum pacti sumus, etc.,

Liv. 21, 59, 6:

et serius cum redisset, tum demum, recepto sospite filio, victoriae tantae gaudium consul sensit,

id. 44, 44, 3:

cum ab his oritur, tunc demum ei ratio constat,

Val. Max. 4, 8 prooem.: quos ordine suo tunc demum persequar cum praefaturus fuero, Col. praef. 33; Sen. Ep. 84, 6; id. Q. N. 7, 13, 1.—

Tunc denique (very rare): hi dicebantur in eo tempore mathêmatikoi. Exinde ad perspicienda principia naturae procedebant ac tunc denique nominabantur phusikoi, Gell. 1, 9, 7.—

Tunc primum:

quia tunc primum superbiae nobilitatis obviam itum est,

Sall. J. 5, 2:

tunc primum circo qui nunc maximus dicitur, designatus locus est,

Liv. 1, 35, 8:

eum dolorem ulta est (plebs) tunc primum plebeis quaestoribus creatis,

id. 4, 54, 2:

tunc primum equo merere equites coeperunt,

id. 5, 7, 13:

lectisternio tunc primum in urbe Romana facto,

id. 5, 13, 6; Tac. A. 11, 38; Suet. Ner. 17; Just. 8, 5, 1; 11, 10, 2; Jul. Capitol. Anton. Phil. 5; 7.—

With deinde (cf.: tum deinde).

Deinde tunc:

roga bonam mentem, bonam valetudinem animi, deinde tunc corporis,

Sen. Ep. 10, 4; 74, 23; 117, 1.—

Tunc deinde: primum militiae vinculum est religio et signorum amor, et deserendi nefas; tunc deinde facile cetera [p. 1916] exiguntur, Sen. Ep. 95, 35; 11, 4; Val. Fl. 8, 109; Cels. 4, 15.—So, tunc postea, Vitr. 1, 6, 7.—

Tunc tandem:

simul enim cessit possessione Dii, excitavit hostem, ut tunc tandem sciret recuperanda esse quae prius amissa forent,

Liv. 44, 8, 4.—

With emphatic particles.

Tunc vero (or enimvero):

in turbatos jam hostes equos inmittunt. Tunc vero Celtiberi omnes in fugam effunduntur,

Liv. 40, 40, 10:

cunctantem tamen ingens vis morbi adorta est. Tunc enim vero deorum ira admonuit,

id. 2, 36, 6:

tunc vero impotentis fortunae species conspici potuit,

Curt. 3, 11, 23: Tiberioque suspensa semper verba;

tunc vero nitenti, etc.,

Tac. A. 1, 11.—

Tunc quidem: et tunc quidem Perseus copias reduxit;

postero die, etc.,

Liv. 42, 57, 9:

tunc quidem sacrificio rite perpetrato, reliquum noctis rediit, etc.,

Curt. 4, 13, 16; cf. id. 3, 12, 21.—

Ne tunc quidem:

quia ne tunc quidem obsistebatur,

Front. Strat. 3, 17, 9:

ac ne tum quidem senatu aut populo appellato,

Suet. Ner. 41; cf. Just. 27, 3, 6.—

Tunc maxime (or tunc cum maxime).

Chiefly at that time, especially then:

Theophrastus est auctor, in Ponto quosdam amnes crescere tempore aestivo... aut quia tunc maxime in umorem mutabilis terra est, aut quia, etc.,

Sen. Q. N. 3, 26, 2.—

Just then:

hospitem tunc cum maxime utilia suadentem abstrahi jussit ad capitale supplicium,

Curt. 3, 2, 17:

non incidunt causae quae iram lacessant? sed tunc maxime illi oppugnandae manus sunt, Sen. de Ira, 2, 14, 2: sapiens tunc maxime paupertatem meditatur cum in mediis divitiis constitit,

id. Vit. Beat. 26, 1.—

Tunc interea, Gell. 3, 7, 7; v. supra, I. A. 4. a.—

Etiam tunc.

Even then:

experiri etiam tunc volens an ullae sibi reliquae vires essent, etc.,

Gell. 15, 16, 3.—

Still:

quam defunctam praetextatus etiam tunc pro rostris laudavit,

Suet. Calig. 10.— And with cum, Plaut. Rud. 3, 6, 8; v. supra, II. A. 1. a.—

Tunc etiam.

Etiam as connective, tum = eo tempore:

in civitate plena religionum, tunc etiam ob recentem cladem superstitiosis principibus, ut renovarentur auspicia, res ad interregnum redit,

Liv. 6, 5, 6.—

Poet. for tum etiam, on account of the vowel:

ultima prona via est, et eget moderamine certo, Tunc etiam... Tethys solet ipsa vereri,

Ov. M. 2, 68.—

Tunc quoque.

Also then:

irae adversus Vejentes in insequentem annum dilatae sunt. Tunc quoque ne confestim bellum indiceretur religio obstitit,

Liv. 4, 30, 13; 44, 37, 12: saepe legit flores;

et tunc quoque forte legebat,

Ov. M. 4, 315:

quare et sereno tonat? quia tunc quoque per quassum et scissum aera spiritus prosilit,

Sen. Q. N. 2, 18:

cum quidam histriones producti olim, tunc quoque producerentur,

Suet. Claud. 21:

tunc quoque in Hyrcaniam remittitur,

Just. 38, 9, 9.—

Even then:

tunc quoque cum antiqui illi viri inclite viverent, cura comere capillum fuit,

Sen. Q. N. 1, 17, 7:

faba vero non antequam trium foliorum. Tunc quoque levi sarculo purgare melius quam fodere,

Plin. 18, 26, 65, § 241; Suet. Ner. 26; Flor. 1, 7, 12.—With tum demum:

tametsi ad audiendum pigre coitur. Plerique in stationibus sedent... ac sibi nuntiari jubent an jam recitator intraverit... an ex magna parte evolverit librum: tum demum ac tunc quoque lente cunctanterque veniunt,

Plin. Ep. 1, 13, 2.—

= sic quoque, even as it was:

quin nisi firmata extrema agminis fuissent, ingens in eo saltu accipienda clades fuerit. Tunc quoque ad extremum periculi ventum est,

Liv. 21, 34, 8.—

Tunc temporis (postclass.;

v. tum, III. E.): ex gente obscura tunc temporis Persarum,

Just. 1, 4, 4:

parvae tunc temporis vires Atheniensibus erant,

id. 3, 6, 6:

ad abolendam invidiae famam qua insignis praeter ceteros tunc temporis habebatur,

id. 8, 3, 7:

erat namque tunc temporis urbs Appulis Brundisium,

id. 12, 2, 7.

vŏlo (2 d pers. sing. vis, orig. veis, Prisc. 9, 1, 6, p. 847 P.; 1 st pers. plur. volumus, but volimus, Plaut. Truc. 1, 2, 89 Speng.; 3 d pers. sing. volt, and 2 d pers. plur. voltis always in ante-class. writers;

also volt,

Cic. Verr. 2, 2, 17, § 42; 2, 5, 49, § 128; id. Sest. 42, 90; id. Phil. 8, 9, 26; id. Par. 5, 1, 34; id. Rep. 3, 33, 45:

voltis,

id. Verr. 2, 3, 53, § 122; 2, 3, 94, § 219; 2, 5, 5, § 11; 2, 3, 89, § 208; id. Clu. 30, 83; id. Rab. Perd. 12, 33; id. Sest. 30, 64; id. Par. 1, 2, 11 et saep. — Pres. subj. velim, but sometimes volim, Plaut. Merc. 1, 2, 44 Ritschl; cf. Prisc. 9, 1, 8, p. 848 P.;

so volint,

Plaut. Most. 1, 3, 65 Ritschl), velle, volui ( part. fut. voliturus, Serv. ad Verg. A. 5, 712; contr. forms, vin for visne, freq. in Plaut. and Ter., also Hor. S. 1, 9, 69; Pers. 6, 63:

sis for si vis,

Plaut. Capt. 1, 2, 70; id. Merc. 4, 4, 37; id. Pers. 3, 3, 8; Ter. Eun. 2, 3, 20; id. Heaut. 1, 2, 38; Cic. Tusc. 2, 18, 42; id. Rosc. Am. 16, 48; id. Mil. 22, 60; Liv. 34, 32, 20:

sultis for si voltis, only ante-class.,

Plaut. Stich. 1, 2, 8; id. As. prol. 1; id. Capt. 2, 3, 96; 3, 5, 9; 4, 4, 11), v. irreg. a. [Sanscr. var-; Gr. bol-, boulomai; cf. the strengthened root Wel- in eeldomai, elpomai; Germ. wollen; Engl. will], expressing any exercise of volition, and corresponding, in most cases, to the Germ. wollen; in Engl. mostly rendered, to wish, want, intend, purpose, propose, be willing, consent, mean, will, and, impersonally, it is my will, purpose, intention, plan, policy (syn.: cupio, opto; but volo properly implies a purpose).

In gen.

With object-infinitive.

With pres. inf.

Exire ex urbe priusquam luciscat volo, Plaut. Am. 1, 3, 35:

potare ego hodie tecum volo,

id. Aul. 3, 6, 33:

ego quoque volo esse liber: nequiquam volo,

id. Trin. 2, 4, 39; so id. ib. 2, 4, 164:

ait rem seriam agere velle mecum,

Ter. Eun. 3, 3, 8:

natus enim debet quicunque est velle manere In vita,

Lucr. 5, 177:

video te alte spectare et velle in caelum migrare,

Cic. Tusc. 1, 34, 82:

quid poetae? Nonne post mortem nobilitari volunt?

id. ib. 1, 15, 34:

si innocentes existimari volumus,

id. Verr. 2, 2, 10, § 28:

quoniam opinionis meae voluistis esse participes,

id. de Or. 1, 37, 172:

quod eas quoque nationes adire et regiones cognoscere volebat,

Caes. B. G. 3, 7:

si velit suos recipere, obsides sibi remittat,

id. ib. 3, 8 fin.:

dominari illi volunt, vos liberi esse,

Sall. J. 31, 23:

si haec relinquere voltis,

id. C. 58, 15:

priusquam liberi estis, dominari jam in adversarios vultis,

Liv. 3, 53, 7:

si quis vestrum suos invisere volt, commeatum do,

id. 21, 21, 5:

non enim vincere tantum noluit, sed vinci voluit,

id. 2, 59, 2:

suspitionem Caesar quibusdam reliquit, neque voluisse se diutius vivere, neque curasse,

Suet. Caes. 85:

Eutrapelus cuicunque nocere volebat, Vestimenta dabat pretiosa,

Hor. Ep. 1, 18, 31.—

Idiomatically: quid arbitramini Rheginos merere velle ut ab iis marmorea illa Venus auferatur? what do you think the Rhegini would take for, etc., Cic. Verr. 2, 4, 60, § 135.—

Transf., of things: fabula quae posci vult et spectata reponi, a comedy which wishes (i. e. is meant) to be in demand, etc., Hor. A. P. 190:

neque enim aut hiare semper vocalibus aut destitui temporibus volunt sermo atque epistula,

Quint. 9, 4, 20; cf. id. 8, prooem. 23.—

Of the wishes of those that have a right to command, the gods, masters, parents, commanders, etc., I want, wish, will, am resolved, it is my will:

in acdibus quid tibi meis erat negoti...? Volo scire,

Plaut. Aul. 3, 2, 14; 3, 2, 17; 3, 2, 18; 3, 6, 27; id. Curc. 4, 3, 11; id. Ep. 3, 4, 74; id. Mil. 2, 3, 74; 3, 1, 17; id. Stich. 1, 2, 56; Ter. And. 1, 2, 9; 4, 2, 17:

maxima voce clamat populus, neque se uni, nec paucis velle parere,

Cic. Rep. 1, 35, 55:

consuesse deos immortalis, quos pro scelere eorum ulcisci velint, etc.,

Caes. B. G. 1, 13:

hic experiri vim virtutemque volo,

Liv. 23, 45, 9.—

= in animo habere, to intend, purpose, mean, design:

ac volui inicere tragulam in nostrum senem,

Plaut. Ps. 1, 4, 14:

eadem quae illis voluisti facere tu, faciunt tibi,

id. Mil. 3, 1, 11; so id. Most. 2, 2, 5:

puerumque clam voluit exstinguere,

Ter. Hec. 5, 1, 23:

necare candem voluit,

Cic. Cael. 13, 31: quid enim ad illum qui te captare vult, utrum [p. 2005] tacentem te irretiat an loquentem? id. Ac. 2, 29, 94:

hostis hostem occidere volui,

Liv. 2, 12, 9; 7, 34, 11: volui interdiu eum... occidere; volui, cum ad cenam invitavi, veneno scilicet tollere;

volui... ferro interficere (ironically),

id. 40, 13, 2:

tuum crimen erit, hospitem occidere voluisse,

the intention to kill your guest-friend, Val. Max. 5, 1, 3 fin.; 6, 1, 8:

non enim vult mori, sed invidiam filio facere,

Quint. 9, 2, 85.—

Pregn., opp. optare: non vult mori qui optat,

Sen. Ep. 117, 24:

sed eo die is, cui dare volueram (epistulam), non est profectus,

Cic. Att. 9, 7, 1:

cum de senectute vellem aliquid scribere,

id. Sen. 1, 2:

ego te volui castigare, tu mihi accussatrix ades,

Plaut. As. 3, 1, 10:

bonus volo jam ex hoc die esse,

id. Pers. 4, 3, 10:

ego jam a principio amici filiam, Ita ut aequom fuerat, volui uxorem ducere,

Ter. Phorm. 4, 3, 46:

at etiam eo negotio M. Catonis splendorem maculare voluerunt,

it was their purpose, Cic. Sest. 28, 60:

eum (tumulum) non tam capere sine certamine volebat, quam causam certaminis cum Minucio contrahere,

his plan was, Liv. 22, 28, 4.—Of things:

cum lex venditionibus occurrere voluit,

when it was the purpose of the law, Dig. 46, 1, 46: sed quid ea drachuma facere vis? Ca. Restim volo Mihi emere... qui me faciam pensilem, Plaut. Ps. 1, 1, 87: Ch. Revorsionem ad terram faciunt vesperi. Ni. Aurum hercle auferre voluere, id. Bacch. 2, 3, 63:

si iis qui haec omnia flamma ac ferro delere voluerunt... bellum indixi, etc.,

Cic. Prov. Cons. 10, 24:

(plebem) per caedem senatus vacuam rem publicam tradere Hannibali velle,

Liv. 23, 2, 7:

rem Nolanam in jus dicionemque dare voluerat Poeno,

id. 23, 15, 9: qui (majores nostri) tanta cura Siculos tueri ac retinere voluerunt ut, etc., whose policy it was to protect, etc., Cic. Verr. 2, 3, 6, § 14:

ut qui a principio mitis omnibus Italicis praeter Romanos videri vellet, etc.,

Liv. 23, 15, 4: idem istuc, si in vilitate largiri voluisses, derisum tuum beneficium esset, if you had offered to grant the same thing during low prices, etc., Cic. Verr. 2, 3, 92, § 215.—

= studere, conari, to try, endeavor, attempt:

quas (i. e. magnas res) qui impedire vult, is et infirmus est mobilisque natura, et, etc.,

Cic. Lael. 20, 75:

nam si quando id (exordium) primum invenire volui, nullum mihi occurrit, nisi aut exile, aut, etc.,

id. Or. 2, 77, 315:

de Antonio dico, numquam illum... nonnullorum de ipso suspitionem infitiando tollere voluisse,

that he never attempted to remove, id. Sest. 3, 8; id. Div. 1, 18, 35:

audes Fatidicum fallere velle deum?

do you dare attempt? Ov. F. 2, 262.—

To mean, of actions and expressions:

hic respondere voluit, non lacessere,

the latter meant to answer, not to provoke, Ter. Phorm. prol. 19:

non te judices urbi sed carceri reservarunt, neque to retinere in civitate, sed exilio privare voluerunt,

Cic. Att. 1, 16, 9.—So, volo dicere, I mean (lit. I intend to say):

quid aliud volui dicere?

Ter. Eun. 3, 2, 51:

volo autem dicere, illud homini longe optimum esse quod ipsum sit optandum per se,

Cic. Tusc. 2, 20, 46.—Often with the acc. illud or id, as a correction: Tr. Specta quam arcte dormiunt. Th. Dormiunt? Tr. Illut quidem ut conivent volui dicere, I mean how they nod, Plaut. Most. 3, 2, 145: Py. Quid? bracchium? Ar. Illud dicere volui femur, id. Mil. 1, 1, 27:

adduxi volui dicere,

id. Ps. 2, 4, 21; id. Am. 1, 1, 233; 1, 1, 235; id. Cas. 2, 6, 14; id. Mil. 3, 2, 7; id. Ps. 3, 2, 54; id. Rud. 2, 4, 9.—

To be going to: haec argumenta ego aedificiis dixi; nunc etiam volo docere ut homines aedium esse similes arbitremini, now I am going to show how, etc., Plaut. Most. 1, 2, 37: quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare, I am going to worship here, etc., id. Curc. 4, 2, 41:

nunc quod relicuom restat volo persolvere,

id. Cist. 1, 3, 40:

sustine hoc, Penicule, exuvias facere quas vovi volo,

id. Men. 1, 3, 13:

sinite me prospectare ne uspiam insidiae sint, consilium quod habere volumus,

id. Mil. 3, 1, 3; id. As. 2, 2, 113; id. Cas. 4, 2, 3; id. Bacch. 1, 1, 61:

si Prometheus, cum mortalibus ignem dividere vellet, ipse a vicinis carbunculos conrogaret, ridiculus videretur,

Auct. Her. 4, 6, 9:

ait se velle de illis HS. LXXX. cognoscere,

Cic. Verr. 2, 2, 23, § 56:

hinc se recipere cum vellent, rursus illi ex loco superiore nostros premebant,

Caes. B. C. 1, 45. —

To be about to, on the point of: quom mittere signum Volt, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 88 Vahl.):

quotiens ire volo foras, retines me, rogitas quo ego eam,

Plaut. Men. 1, 2, 5:

quae sese in ignem inicere voluit, prohibui,

Ter. And. 1, 1, 113:

si scires aspidem latere uspiam, et velle aliquem imprudentem super eam adsidere,

Cic. Fin. 2, 18, 59; id. Div. 1, 52, 118:

quod cum facere vellent, intervenit M. Manilius,

id. Rep. 1, 12, 18:

qui cum opem ferre vellet, nuntiatum sibi esse aliam classem ad Aegates insulas stare,

Liv. 22, 56, 7:

at Libys obstantes dum vult obvertere remos, In spatium resilire manus breve vidit,

Ov. M. 3, 676; 1, 635:

P. Claudius cum proelium navale committere vellet,

Val. Max. 1, 4, 3.—

Will, and in oblique discourse and questions would, the auxiliaries of the future and potential: animum advortite: Comediai nomen dari vobis volo, I will give you, etc., Plaut. Cas. prol. 30:

sed, nisi molestum est, nomen dare vobis volo comediai,

id. Poen. prol. 50:

vos ite intro. Interea ego ex hac statua verberea volo erogitare... quid sit factum,

id. Capt. 5, 1, 30:

i tu atque arcessi illam: ego intus quod facto est opus volo adcurare,

id. Cas. 3, 3, 35; id. Cist. 1, 1, 113; id. Most. 1, 1, 63; id. Poen. 2, 44; id. Pers. 1, 3, 85; id. Rud. 1, 2, 33: cum vero (gemitus) nihil imminuat doloris, cur frustra turpes esse volumus? why will ( would) we be disgraceful to no purpose? Cic. Tusc. 2, 24, 57:

illa enim (ars) te, verum si loqui volumus, ornaverat,

id. ib. 1, 47, 112:

ergo, si vere aestimare volumus, etc.,

Val. Max. 7, 5, 6:

si vere aestimare Macedonas, qui tunc erant, volumus,

Curt. 4, 16, 33:

ejus me compotem facere potestis, si meminisse vultis, etc.,

Liv. 7, 40, 5:

visne igitur, dum dies ista venit... interea tu ipse congredi mecum ut, etc....?

id. 8, 7, 7:

volo tibi Chrysippi quoque distinctionem indicare,

Sen. Ep. 9, 14: vis tu homines urbemque feris praeponere silvis? will you prefer, etc., Hor. S. 2, 6, 92; cf. velim and vellem, would, II. A. 2.—

Sometimes volui = mihi placuit, I resolved, concluded (generally, in this meaning, followed by an infinitive clause, v. I. B. 4.):

uti tamen tuo consilio volui,

still I concluded to follow your advice, Cic. Att. 8, 3, 1.—

To be willing, ready, to consent, like to do something: si sine bello velint rapta... tradere... se exercitum domum reducturum, if they were willing, would consent to, would deliver, etc., Plaut. Am. 1, 1, 52:

is dare volt, is se aliquid posci,

likes to give, id. As. 1, 3, 29:

hoc dixit, si hoc de cella concederetur, velle Siculos senatui polliceri frumentum in cellam gratis,

Cic. Verr. 2, 3, 87, § 200:

ei laxiorem daturos, si venire ad causam dicendam vellet,

Liv. 39, 17, 2; 5, 36, 4: nemo invenitur qui pecuniam suam dividere velit. Sen. Brev. Vit. 3, 1:

plerique concessam sibi sub condicione vitam si militare adversus eum vellent, recusarunt,

Suet. Caes. 68:

dedere etiam se volebant, si toleranda viris imperarentur,

Flor. 1, 33 (2, 18), 12.—So with negatives, to be not willing, not to suffer, not to like, not to allow, refuse:

heri nemo voluit Sostratam intro admittere,

Ter. Hec. 3, 1, 49:

cum alter verum audire non vult,

Cic. Lael. 26, 98: a proximis quisque minime anteiri vult, likes least to be surpassed, etc., Liv. 6, 34, 7:

nihil ex his praeter... accipere voluit,

refused to accept, Val. Max. 4, 3, 4.—

To do something voluntarily or intentionally: volo facere = mea voluntate or sponte facio: si voluit accusare, pietati tribuo;

si jussus est, necessitati,

if he accused of his own free will, I ascribe it to his filial love, Cic. Cael. 1, 2:

utrum statuas voluerint tibi statuere, an coacti sint,

id. Verr. 2, 2, 65, § 157:

de risu quinque sunt quae quaerantur... sitne oratoris risum velle permovere,

on purpose, id. Or. 2, 58, 235:

laedere numquam velimus,

Quint. 6, 3, 28.—So, non velle with inf., to do something unwillingly, with reluctance:

vivere noluit qui mori non vult,

who dies with reluctance, Sen. Ep. 30, 10.—

To be of opinion, think, mean, pretend (rare with inf.; usu. with acc. and inf.; v. B. 8.):

haec tibi scripsi ut isto ipso in genere in quo aliquid posse vis, te nihil esse cognosceres,

in which you imagine you have some influence, Cic. Fam. 7, 27, 2:

in hoc homo luteus etiam callidus ac veterator esse vult, quod ita scribit, etc.,

pretends, means to be, id. Verr. 2, 3, 14, § 35: sed idem Aelius Stoicus esse voluit, orator autem nec studuit um quam, nec fuit, id. Brut. 56, 206:

Pythago. ras, qui etiam ipse augur esse vellet,

id. Div. 1, 3, 5.—

To like, have no objection to, approve of (cf. E. 1. sq.):

magis eum delectat qui se ait philosophari velle sed paucis: nam omnino haud placere,

that he liked, had no objection to philosophizing, Cic. Rep. 1, 18, 30; v. also II. A.—

With pres. inf. understood.

Supplied from a preceding or subsequent clause.

To wish, it is his will, etc. (cf. 1. a. and b. supra):

nunc bene vivo et fortunate atque ut volo, i. e. vivere,

as I wish, Plaut. Mil. 3, 1, 111: quod diu vivendo multa quae non volt (i. e. videre) videt, Caecil. ap. Cic. Sen. 8, 25:

proinde licet quotvis vivendo condere saecla,

Lucr. 3, 1090:

nec tantum proficiebam quantum volebam,

Cic. Att. 1, 17, 1:

tot autem rationes attulit, ut velle (i. e. persuadere) ceteris, sibi certe persuasisse videatur,

id. Tusc. 1, 21, 49:

sed liceret, si velint, in Ubiorum finibus considere,

Caes. B. G. 4, 81:

quo praesidio senatus libere quae vellet decernere auderet,

id. B. C. 1, 2.—Of things:

neque chorda sonum reddit quem vult manus et mens,

Hor. A. P. 348.—

To choose, be pleased (freq.):

tum mihi faciat quod volt magnus Juppiter,

Plaut. Aul. 4, 10, 50:

id repetundi copia est, quando velis,

id. Trin. 5, 2, 7:

habuit aurum quamdiu voluit,

Cic. Cael. 13, 31:

rapiebat et asportabat quantum a quoque volebat Apronius,

id. Verr. 2, 3, 12, § 29:

provincias quas vellet, quibus vellet, venderet?

id. Sest. 39, 84:

quotiens ille tibi potestatem facturus sit ut eligas utrum velis,

id. Div. in Caecil. 14, 45:

daret utrum vellet subclamatum est,

Liv. 21, 18, 14:

senatus consultum factum est ut plebes praeficeret quaestioni quem vellet,

id. 4, 51, 2:

saxi materiaeque caedendae unde quisque vellet jus factum,

id. 5, 55, 3; cf. id. 2, 13, 9; 5, 46, 10; 6, 25, 5; 22, 10, 23; 23, 6, 2; 23, 15, 15; 23, 45, 10; 23, 47, 2;

26, 21, 11: vicem suam conquestus, quod sibi soli non liceret amicis, quatenus vellet, irasci,

Suet. Aug. 66:

at tu quantum vis tolle,

Hor. Ep. 1, 7, 16.—

To intend, it is my purpose, etc. (v. 1. c. supra):

sine me pervenire quo volo,

let me come to my point, Ter. Eun. 1, 2, 44:

scripsi igitur Aristotelio more, quemadmodum quidem volui, tres libros... de Oratore,

as I intended, Cic. Fam. 1, 9, 23:

ut meliore condicione quam qua ipse vult imitetur homines eos qui, etc.,

id. Div. in Caecil. 8, 25:

ego istos posse vincere scio, velle ne scirem ipsi fecerunt,

Liv. 2, 45, 12. —

To be willing, to consent, I will (v. 1. h. and l. supra): tu eum orato... St. Sane volo, yes, I will, Plaut. Cas. 2, 3, 57:

jube me vinciri. Volo, dum istic itidem vinciatur,

id. Capt. 3, 4, 75:

patri dic velle (i. e. uxorem ducere),

that you consent, are willing, Ter. And. 2, 3, 20 (cf.: si vis, II. A. 2, and sis, supra init.).—

To do something voluntarily (v. 1. m. supra):

tu selige tantum, Me quoque velle velis, anne coactus amem,

Ov. Am. 3, 11, 50.—

With ellipsis of inf.

Volo, with a designation of place, = ire volo:

nos in Formiano morabamur, quo citius audiremus: deinde Arpinum volebamus,

I intended to go to Arpinum, Cic. Att. 9, 1, 3:

volo mensi Quinctili in Graeciam,

id. ib. 14, 7, 2:

hactenus Vitellius voluerat (i. e. procedere),

Tac. A. 12, 42 fin. —

With other omissions, supplied from context: volo Dolabellae valde desideranti, non reperio quid (i. e. to dedicate some writing to him), Cic. Att. 13, 13, 2.—

In mal. part., Plaut. Aul. 2, 4, 7; Ov. Am. 2, 4, 16; 2. 19, 2; Prop. 1, 13, 36.—

With perfect infinitive active (rare).

In negative imperative sentences dependent on ne velis, ne velit (in oblique discourse also ne vellet), where ne velis has the force of noli. The perfect infinitive emphatically represents the action as completed (ante-class. and poet.).

In ancient ordinances of the Senate and of the higher officers (not in laws proper): NEIQVIS EORVM BACANAL HABVISE VELET... BACAS VIR NEQVIS ADIESE VELET CEIVIS ROMANVS... NEVE PECVNIAM QVISQVAM EORVM COMOINEM HABVISE VELET... NEVE... QVIQVAM FECISE VELET. NEVE INTER SED CONIOVRASE, NEVE COMVOVISE NEVE CONSPONDISE, etc., S. C. de Bacch. 4-13 ap. Wordsworth, Fragm. and Spec. p. 172.—So, in quoting such ordinances: per totam Italiam edicta mitti ne quis qui Bacchis initiatus esset, coisse aut convenisse causa sacrorum velit. [p. 2006] neu quid talis rei divinae fecisse, Liv. 39, 14, 8:

edixerunt ne quis quid fugae causa vendidisse neve emisse vellet,

id. 39, 17, 3. —

In imitation of official edicts: (vilicus) ne quid emisse velit insciente domino, neu quid domino celasse velit, the overseer must not buy any thing, etc., Cato, R. R. 5, 4:

interdico, ne extulisse extra aedis puerum usquam velis,

Ter. Hec. 4, 1, 48:

oscula praecipue nulla dedisse velis (= noli dare),

Ov. Am. 1, 4, 38:

ne quis humasse velit Ajacem, Atride, vetas? Cur?

Hor. S. 2, 3, 187.—

In affirmative sentences, implying command (in any mood or tense; mostly poet.): neminem nota strenui aut ignavi militis notasse volui, I have decided to mark no one, etc., Liv. 24, 16, 11: quia pepercisse vobis volunt, committere vos cur pereatis non patiuntur, because they have decided to spare you, etc., id. 32, 21, 33:

sunt delicta tamen quibus ignovisse velimus (= volumus),

which should be pardoned, Hor. A. P. 347.—

To represent the will as referring to a completed action.

In optative sentences with vellem or velim, v. II. B. 5. b. a, and II. C. 1. b.—

In other sentences ( poet. and post-class.): ex omnibus praediis ex quibus non hac mente recedimus ut omisisse possessionem velimus, with the will to abandon (omittere would denote the purpose to give up at some future time), Dig. 43, 16, 1, § 25; so,

an erit qui velle recuset Os populi meruisse?

Pers. 1, 41:

qui me volet incurvasse querela,

id. 1, 91.

With acc. and inf.

To wish (v. A. 1. a.).

With a different subject: hoc volo scire te: Perditus sum miser, I wish you to know, etc., Plaut. Curc. 1, 2, 46:

deos volo consilia vostra vobis recte vortere,

id. Trin. 5, 2, 31:

emere oportet quem tibi oboedire velis,

id. Pers. 2, 4, 2:

scin' quid nunc te facere volo?

Ter. Heaut. 3, 1, 85:

si perpetuam vis esse adfinitatem hanc,

id. Hec. 2, 2, 10:

consul ille egit eas res quarum me participem esse voluit,

Cic. Prov. Cons. 17, 41:

vim volumus exstingui: jus valeat necesse est,

id. Sest. 42, 92:

nec mihi hunc errorem extorqueri volo,

id. Sen. 23, 85:

hoc te scire volui,

id. Att. 7, 18, 4:

harum causarum fuit justissima quod Germanos suis quoque rebus timere voluit,

Caes. B. G. 4, 16:

ut equites qui salvam esse rempublicam vellent ex equis desilirent,

Liv. 4, 38, 2:

si me vivere vis recteque videre valentem,

Hor. Ep. 1, 7, 3:

si vis me flere, dolendum est Primum ipsi tibi,

id. A. P. 102.—With pass. inf. impers.:

regnari tamen omnes volebant,

that there should be a king, Liv. 1, 17, 3:

mihi volo ignosci,

I wish to be pardoned, Cic. Or. 1, 28, 130:

volt sibi quisque credi,

Liv. 22, 22, 14. —

With the same subject.

With inf. act.:

quae mihi est spes qua me vivere velim,

what hope have I, that I should wish to live? Plaut. Rud. 1, 3, 33:

volo me placere Philolachi,

id. Most. 1, 3, 11; cf. id. Trin. 2, 2, 47; id. Rud. 2, 6, 1:

judicem esse me, non doctorem volo,

Cic. Or. 33, 117:

vult, credo, se esse carum suis,

id. Sen. 20, 73; so id. Off. 1, 31, 113; id. de Or. 1, 24, 112; 2, 23, 95. —

With inf. pass.:

quod certiorem te vis fieri quo quisque in me animo sit,

Cic. Att. 11, 13, 1; cf. id. Fam. 1, 9, 18:

qui se ex his minus timidos existimari volebant,

Caes. B. G. 1, 39; cf. id. B. C. 2, 29:

religionis se causa... Bacchis initiari velle,

Liv. 39, 10, 2:

Agrippae se nepotem neque credi neque dici volebat,

Suet. Calig. 22 fin. —

Of the will of superiors, gods, etc. (cf. A. 1. b. supra), I want, it is my will:

me absente neminem volo intromitti,

Plaut. Aul. 1, 3, 21:

viros nostros quibus tu voluisti esse nos matres familias,

id. Stich. 1, 2, 41; id. Most. 1, 4, 2; id. Rud. 4, 5, 9; id. Trin. 1, 2, 1:

pater illum alterum (filium) secum omni tempore volebat esse,

Cic. Rosc. Am. 15, 42:

(deus) quinque reliquis motibus orbem esse voluit expertem,

id. Univ. 10; cf. id. Sest. 69, 147; id. Verr. 2, 4, 25, § 57; 1, 5, 14:

causa mittendi fuit quod iter per Alpes... patefieri volebat,

Caes. B. G. 3, 1; cf. id. ib. 5, 9; id. B. C. 1, 4:

quippe (senatus) foedum hominem a republica procul esse volebat,

Sall. C. 19, 2:

nec (di) patefieri (crimina) ut impunita essent, sed ut vindicarentur voluerunt,

Liv. 39, 16, 11; cf. id. 1, 56, 3; 2, 28, 5; 25, 32, 6:

senatus... Romano sanguini pudicitiam tutam esse voluit,

Val. Max. 6, 1, 9; cf. id. 6, 9, 2.—So in the historians: quid fieri vellet (velit), after a verbum imperandi or declarandi, he gave his orders, explained his will:

quid fieri velit praecipit,

Caes. B. G. 5, 56:

ibi quid fieri vellet imperabat,

id. ib. 7, 16:

quid fieri vellet ostendit,

id. ib. 7, 27:

quae fieri vellet edocuit,

id. B. C. 3, 108; cf. id. B. G. 7, 45; id. B. C. 3, 78; 3, 89:

quid fieri vellet edixit,

Curt. 8, 10, 30; 4, 13, 24; Val. Max. 7, 4, 2.— Frequently majores voluerunt, it was the will of our ancestors, referring to ancient customs and institutions:

sacra Cereris summa majores nostri religione confici caerimoniaque voluerunt,

Cic. Balb. 24, 55: majores vestri ne vos quidem temere coire voluerunt, cf. id. ib. 17, 39; 23, 54; id. Agr. 2, 11, 26; id. Fl. 7, 15; id. Imp. Pomp. 13, 39; id. Div. 1, 45, 103; id. Font. 24, 30 (10, 20); id. Rosc. Am. 25, 70.—Of testamentary dispositions: cum Titius, heres meus, mortuus erit, volo hereditatem meam ad P. Mevium pertinere, Gai Inst. 2, 277. Except in the institution of the first heir: at illa (institutio) non est comprobata: Titum heredem esse volo, Gai Inst. 2, 117. —

Of the intention of a writer, etc., to want, to mean, intend:

Asinariam volt esse (nomen fabulae) si per vos licet,

Plaut. As. prol. 12:

Plautus hanc mihi gnatam esse voluit Inopiam,

has wanted Poverty to be my daughter, made her my daughter, id. Trin. prol. 9:

primumdum huic esse nomen Diphilus Cyrenas voluit,

id. Rud. prol. 33:

quae ipsi qui scripserunt voluerunt vulgo intellegi,

meant to be understood by all, Cic. Or. 2, 14, 60:

si non hoc intellegi volumus,

id. Fat. 18, 41:

quale intellegi vult Cicero cum dicit orationem suam coepisse canescere,

Quint. 11, 1, 31; so id. 9, 4, 82; 9, 3, 9:

quamquam illi (Prometheo) quoque ferreum anulum dedit antiquitas vinculumque id, non gestamen, intellegi voluit,

Plin. 33, 1, 4, § 8.—

To resolve:

Siculi... me defensorem calamitatum suarum... esse voluerunt,

Cic. Div. in Caecil. 4, 11:

si a me causam hanc vos (judices) agi volueritis,

if you resolve, id. ib. 8, 25:

senatus te voluit mihi nummos, me tibi frumentum dare,

id. Verr. 2, 3, 85, § 196:

qua (statua) abjecta, basim tamen in foro manere voluerunt,

id. ib. 2, 2, 66, §

160: liberam debere esse Galliam quam (senatus) suis legibus uti voluisset,

Caes. B. G. 1, 45:

tu Macedonas tibi voluisti genua ponere, venerarique te ut deum,

Curt. 8 (7), 13.— Hence,

To order, command: erus meus tibi me salutem multam voluit dicere, has ordered me, etc., Plaut. Ps. 4, 2, 25:

montem quem a Labieno occupari voluerit,

which he had ordered to be occupied, Caes. B. G. 1, 22:

ibi futuros esse Helvetios ubi eos Caesar... esse voluisset,

id. ib. 1, 13 (for velitis jubeatis with inf.-clause, v. II. B. 5. d.).—

To consent, allow (cf. A. 1. I.):

obtinuere ut (tribuni) tribuniciae potestatis vires salubres vellent reipublicae esse,

they prevailed upon them to permit the tribunitian power to be wholesome to the republic, Liv. 2, 44, 5:

Hiero tutores... puero reliquit quos precatus est moriens ut juvenum suis potissimum vestigiis insistere vellent,

id. 24, 4, 5:

petere ut eum... publicae etiam curae ac velut tutelae vellent esse (i. e. senatus),

id. 42, 19, 5:

orare tribunos ut uno animo cum consulibus bellum ab urbe ac moenibus propulsari vellent,

id. 3, 69, 5:

quam superesse causam Romanis cur non... incolumis Syracusas esse velint?

id. 25, 28, 8:

si alter ex heredibus voluerit rem a legatario possideri, alter non, ei qui noluit interdictum competet,

Dig. 43, 3, 1, § 15.—So negatively = not to let, not to suffer:

cum P. Attio agebant ne sua pertinacia omnium fortunas perturbari vellet,

Caes. B. C. 2, 36.—

To be of opinion that something should be, to require, demand:

voluisti enim in suo genere unumquemque... esse Roscium,

Cic. Or. 1, 61, 258: eos exercitus quos contra se multos jam annos aluerint velle dimitti, he demanded the disbanding of, etc., Caes. B. C. 1, 85:

(Cicero) vult esse auctoritatem in verbis,

Quint. 8, 3, 43:

vult esse Celsus aliquam et superiorem compositionem,

id. 9, 4, 137:

si tantum irasci vis sapientem quantum scelerum indignitas exigit,

Sen. Ira, 2, 9, 4. —

To be of opinion that something is or was, = censere, dicere, but implying that the opinion is erroneous or doubtful, usu. in the third pers., sometimes in the second.

To imagine, consider:

est genus hominum qui esse se primos omnium rerum volunt, Nec sunt,

Ter. Eun. 2, 2, 17:

semper auget adsentator id quod is cujus ad voluntatem dicitur vult esse magnum,

Cic. Lael. 26, 98:

si quis patricius, si quis—quod illi volunt invidiosius esse—Claudius diceret,

Liv. 6, 40, 13.—

To be of opinion, to hold:

vultis, opinor, nihil esse... in natura praeter ignem,

Cic. N. D. 3, 14, 36:

volunt illi omnes... eadem condicione nasci,

id. Div. 2, 44, 93:

vultis evenire omnia fato,

id. ib. 2, 9, 24:

alteri censent, etc., alteri volunt a rebus fatum omne relegari,

id. Fat. 19, 45:

vultis a dis immortalibus hominibus dispertiri somnia,

id. N. D. 3, 39, 93; id. Tusc. 1, 10, 20; id. Fin. 3, 11, 36; id. Rep. 2, 26, 48:

volunt quidam... iram in pectore moveri effervescente circa cor sanguine,

Sen. Ira, 2, 19, 3.—

To say, assert:

si tam familiaris erat Clodiae quam tu esse vis,

as you say he is, Cic. Cael. 21, 53:

sit sane tanta quanta tu illam esse vis,

id. Or. 1, 55, 23:

ad pastum et ad procreandi voluptatem hoc divinum animal procreatum esse voluerunt: quo nihil mihi videtur esse absurdius,

id. Fin. 2, 13, 40; 2, 17, 55; 2, 42, 131; 2, 46, 142; id. Fat. 18, 41.—With perf. inf.:

Rhodi ego non fui: me vult fuisse,

Cic. Planc. 34, 84.—

To pretend, with perf. inf., both subjects denoting the same person:

unde homines dum se falso terrore coacti Effugisse volunt, etc.,

Lucr. 3, 69 (cf. A. 1. n. supra).—

To mean, with perf. inf.:

utrum scientem vultis contra foedera fecisse, an inscientem?

Cic. Balb. 5, 13.— With pres. inf.:

quam primum istud, quod esse vis?

what do you mean by as soon as possible? Sen. Ep. 117, 24.—

Rarely in the first pers., implying that the opinion is open to discussion:

ut et mihi, quae ego vellem non esse oratoris, concederes,

what according to my opinion is not the orator's province, Cic. Or. 1, 17, 74.—

In partic.

With things as subjects.

Things personified:

ne res publica quidem haec pro se suscipi volet,

would have such things done for it, Cic. Off. 1, 45, 159:

cui tacere grave sit, quod homini facillimum voluerit esse natura,

which nature willed should be easiest for man, Curt. 4, 6, 6: fortuna Q. Metellum... nasci in urbe terrarum principe voluit, fate ordained that, etc., Val. Max. 7, 1, 1: nihil rerum ipsa natura voluit magnum effici cito, it is the law of nature that, etc., Quint. 10, 3, 4:

quid non ingenio voluit natura licere?

what license did nature refuse to genius? Mart. 8, 68, 9:

me sine, quem semper voluit fortuna jacere,

Prop. 1, 6, 25:

hanc me militiam fata subire volunt,

id. 1, 6, 30.—

Of laws, to provide:

duodecim tabulae nocturnum furem... interfici impune voluerunt,

Cic. Mil. 3, 9:

lex duodecim tabularum tignum aedibus junctum... solvi prohibuit, pretiumque ejus dari voluit,

Dig. 46, 3, 98, § 8 fin. (cf. Cic. Div. in Caecil. 6, 21, b. a, infra).—

With perf. pass. inf., to represent a state or result wished for.

The inf. being in full, with esse expressed: si umquam quemquam di immortales voluere esse auxilio adjutum, tum me et Calidorum servatum volunt, if it ever was the will of the gods that any one should be assisted, etc., Plaut. Ps. 4, 1, 1: Corinthum patres vestri, totius Graeciae lumen, exstinctum esse voluerunt, it was their will that Corinth should be ( and remain) destroyed, Cic. Imp. Pomp. 5, 11:

nostri... leges et jura tecta esse voluerunt,

id. Or. 1, 59, 253:

propter eam partem epistulae tuae per quam te et mores tuos purgatos et probatos esse voluisti,

id. Att. 1, 17, 7; id. Fin. 4, 27, 76; id. de Or. 1, 51, 221:

daturum se operam ne cujus suorum popularium mutatam secum fortunam esse vellent,

Liv. 21, 45, 6: for velle redundant in this construction, v. II. A. 2. 3. infra.—With pass. inf. impers.:

sociis maxime lex consultum esse vult,

Cic. Div. in Caecil. 6, 21.—

With ellips. of esse (cf. Quint. 9, 3, 9): perdis me tuis dictis. Cu. Imo, servo et servatum volo, and mean that you should remain saved, Plaut. Curc. 2, 3, 56:

aunt qui volum te conventam,

who want to see you, id. Cist. 4, 2, 39:

eidem homini, si quid recte cura tum velis, mandes,

if you want to have anything done well, id. As. 1, 1, 106:

sed etiam est paucis vos quod monitos voluerim,

id. Capt. prol. 53: id nunc res indicium haeo [p. 2007] facit, quo pacto factum volueris, this shows now why you wished this to be done, Ter. Hec. 4, 1, 31 (cf. Plaut. Stich. 4, 2, 33; id. Aul. 3, 5, 30, II. B. 1, b, and II. B. 3. b. infra): domestica cura te levatum volo, I wish to see you relieved, etc., Cic. Q. Fr. 3, 9, 3:

nulla sedes quo concurrant qui rem publicam defensam velint,

id. Att. 8, 3, 4:

rex celatum voluerat (i. e. donum),

id. Verr. 2, 4, 28, § 64:

Hannibal non Capuam neglectam, neque desertos volebat socios,

Liv. 25, 20, 5; 2, 15, 2; 2, 44, 3; 3, 21, 4; 22, 7, 4;

26, 31, 6: contemptum hominis quem destructum volebat,

Quint. 8, 3, 21:

si te non emptam vellet, emendus erat,

Ov. Am. 1, 8, 34 (so with velle redundant, v. II. A. 1. d., and II. A. 3. infra).—Both subjects denoting the same person:

velle Pompeium se Caesari purgatum,

Caes. B. C. 1, 8.— Esp., with pass. inf. impers.: alicui consultum velle, to take care for or advocate somebody's interests:

liberis consultum volumus propter ipsos,

Cic. Fin. 3, 17, 57:

obliviscere illum aliquando adversario tuo voluisse consultum,

id. Att. 16, 16 C, 10:

quibus tribuni plebis nunc consultum repente volunt,

Liv. 5, 5, 3; so id. 25, 25, 17:

quamquam senatus subventum voluit heredibus,

Dig. 36, 1, 1, § 4; so with dep. part., used passively:

volo amori ejus obsecutum,

Plaut. As. 1, 1, 63.—

With predic. adj., without copula.

The subjects being different (mostly aliquem salvum velle):

si me vivum vis, pater, Ignosce,

if you wish me to live, Ter. Heaut. 5, 5, 7:

ille, si me alienus adfinem volet, Tacebit,

id. Phorm. 4, 1, 16:

ut tu illam salvam magis velis quam ego,

id. Hec. 2, 2, 17; 3, 5, 14:

quoniam ex tota provincia soli sunt qui te salvum velint,

Cic. Verr. 2, 4, 67, § 150:

irent secum extemplo qui rempublicam salvam vellent,

Liv. 22, 53, 7.—

Both subjects denoting the same person (virtually = object infinitive):

in occulto jacebis quom te maxime clarum voles (= clarus esse voles),

when you will most wish to be famous, Plaut. Trin. 3, 2, 38:

volo me patris mei similem,

I wish to be like my father, id. As. 1, 1, 54: ut iste qui se vult dicacem et mehercule est, Appius, who means to be witty, etc., Cic. Or. 2, 60, 246:

qui vero se populares volunt,

who mean to be popular, id. Off. 2, 22, 78:

ut integrum se salvumque velit,

id. Fin. 2, 11, 33:

ut (omne animal) se et salvum in suo genere incolumeque vellet,

id. ib. 4, 8, 19. —

With an inf.-clause understood.

Velle, to wish: utinam hinc abierit in malam crucem! Ad. Ita nos velle aequom est (ita = eum abire, etc.), Plaut. Poen. 4, 1, 5:

stulta es, soror, magis quam volo (i.e. te esse),

id. Pers. 4, 4, 78; id. Trin. 1, 2, 8; 2, 4, 175; id. Stich. 1, 1, 13; id. Ps. 1, 5, 55:

senatum non quod sentiret, sed quod ego vellem decernere,

Cic. Mil. 5, 12:

neque enim facile est ut irascatur cui tu velis judex (= cui tu eum irasci velis),

id. Or. 2, 45, 190; cf. id. Sest. 38, 82.—

Referring to the will of superiors, etc.:

deos credo voluisse, nam ni vellent, non fieret,

Plaut. Aul. 4, 10, 46: jamne abeo? St. Volo (sc. te abire), so I will, id. Cas. 2, 8, 57; cf. id. Mil. 4, 6, 12; id. Merc. 2, 3, 33.—

To mean, intend (v. B. 3.):

acutum etiam illud est cum ex alterius oratione aliud atque ille vult (sc. te excipere),

Cic. Or. 2, 67, 273.—

To require, demand (v B. 7.):

veremur quidem vos, Romani, et, si ita vultis, etiam timemus,

Liv. 39, 37, 17;

and of things as subjects: cadentque vocabula, si volet usus (i. e. ea cadere),

Hor. A. P. 71.—

To be of opinion, will have (v. B. 8.):

ergo ego, inimicus, si ita vultis, homini, amicus esse rei publicae debeo,

Cic. Prov. Cons. 8, 19:

nam illi regi tolerabili, aut, si voltis, etiam amabili, Cyro,

id. Rep. 1, 28, 44; id. Fin. 2, 27, 89; 3, 4, 12; id. Cael. 21, 53; Liv. 21, 10, 7; Quint. 2, 17, 41.—

With ellips. of predic. inf. (v. A. 2. b.): cras de reliquiis nos volo (i. e. cenare), it is my intention that we dine, etc., Plaut. Stich. 3, 2, 40:

volo Varronem (i. e. hos libros habere),

Cic. Att. 13, 25, 3.

With ut, ne, or ut ne.

With ut.

To wish:

volo ut quod jubebo facias,

Plaut. Bacch. 4, 8, 65:

quia enim id maxime volo ut illi istac confugiant,

id. Most. 5, 1, 49:

ut mihi aedes aliquas conducat volo,

id. Merc. 3, 2, 17: hoc prius volo meam rem agere. Th. Quid id est? Ph. Ut mihi hanc despondeas, id. Curc. 5, 2, 71: quid vis, nisi ut maneat Phanium? Ter. Phorm. 2, 2, 8:

velim ut tibi amicus sit,

Cic. Att. 10, 16, 1:

quare id quoque velim... ut sit qui utamur,

id. ib. 11, 11, 2:

maxime vellem, judices, ut P. Sulla... modestiae fructum aliquem percipere potuisset,

id. Sull. 1, 1:

equidem vellem uti pedes haberent (res tuae),

id. Fam. 7, 33, 2:

his ut sit digna puella volo,

Mart. 11, 27, 14.—Both subjects denoting the same person: volueram, inquit, ut quam plurimum tecum essem, Brut. ap. Cic. Att. 13, 38, 1.—

It is the will of, to want, ordain (v. B. 2.):

at ego deos credo voluisse ut apud te me in nervo enicem,

Plaut. Aul. 4, 10, 17: numquid me vis? Le. Ut valeas, id. Cist. 1, 1, 120: numquid vis? Ps. Dormitum ut abeas, id. Ps. 2, 2, 70:

volo ut mihi respondeas,

Cic. Vatin. 6, 14; 7, 17; 7, 18; 9, 21;

12, 29: nuntia Romanis, caelestes ita velle ut mea Roma caput orbis terrarum sit,

Liv. 1, 16, 7.—

To intend, it is the purpose, aim, etc., the two subjects being the same:

id quaerunt, volunt haec ut infecta faciant,

Plaut. Cas. 4, 4, 9.—

With other verbs:

quod peto et volo parentes meos ut commonstres mihi,

Ter. Heaut. 5, 4, 4:

quasi vero aut populus Romanus hoc voluerit, aut senatus tibi hoc mandaverit ut... privares,

Cic. Verr. 2, 3, 19, § 48;

with opto,

id. Imp. Pomp. 16, 48;

with laboro,

Liv. 42, 14, 3;

with aequum censere,

id. 39, 19, 7.—

With ne:

at ne videas velim,

Plaut. Rud. 4, 4, 23:

quid nunc vis? ut opperiare hos sex dies saltem modo, ne illam vendas, neu me perdas, etc.,

id. Ps. 1, 3, 102:

credibile est hoc voluisse legumlatorem, ne auxilia liberorum innocentibus deessent,

intended, Quint. 7, 1, 56.—

With ut ne: quid nunc tibi vis? Mi. Ut quae te cupit, eam ne spernas, Plaut. Mil. 4, 2, 60.

With subjunct. of dependent verb (mostly ante-class.; class. and freq. with velim and vellem; but in Cic. mostly epistolary and colloquial).

To wish:

ergo animum advortas volo,

Plaut. Capt. 2, 3, 23; 2, 3, 28; 2, 3, 70:

volo amet me patrem,

id. As. 1, 1, 63 dub.:

hoc volo agatis,

id. Cist. 1, 1, 83:

ducas volo hodie uxorem,

Ter. And. 2, 3, 14:

quid vis faciam?

Plaut. Merc. 1, 2, 49; Ter. Eun. 5, 8, 24; Plaut. Mil. 2, 3, 64; 2, 3, 65; 2, 6, 65; 3, 3, 3; id. Ps. 4, 1, 17; 4, 7, 19; id. Cas. 2, 3, 56; id. Capt. 1, 2, 12; id. Poen. 3, 2, 16; id. Pers. 2, 4, 23; id. Rud. 5, 2, 45; 5, 3, 58; id. Stich. 5, 2, 21; Ter. Heaut. 4, 6, 14:

volo etiam exquiras quam diligentissime poteris quid Lentulus agat?

Cic. Att. 8, 12, 6:

Othonem vincas volo,

id. ib. 13, 29, 2:

eas litteras volo habeas,

id. ib. 13, 32, 3:

visne igitur videamus quidnam sit, etc.,

id. Rep. 1, 10, 15: visne igitur descendatur ad Lirim? id. Fragm. ap. Macr. S. 6, 4:

volo, inquis, sciat,

Sen. Ben. 2, 10, 2.—

To be of opinion that something should be, demand, require (v. B. 7.): volo enim se efferat in adulescentia fecunditas, I like to see, etc., Cic. Or. 2, 21, 88:

volo hoc oratori contingat ut, etc.,

id. Brut. 84, 290.—

With subj.-clause understood:

abi atque obsona, propera! sed lepide volo (i. e. obsones),

Plaut. Cas. 2, 8, 55.

With object nouns, etc.

With acc. of a thing.

With a noun, to want, wish for, like to have:

voltisne olivas, aut pulmentum, aut capparim?

Plaut. Curc. 1, 1, 90:

animo male est: aquam velim,

id. Am. 5, 1, 6:

quia videt me suam amicitiam velle,

id. Aul. 2, 3, 68; so,

gratiam tuam,

id. Curc. 2, 3, 52; 2, 3, 56:

aquam,

id. ib. 2, 3, 34:

discidium,

Ter. And. 4, 2, 14: nullam ego rem umquam in vita mea Volui quin tu in ea re mihi advorsatrix fueris, I never had any wish in my life, etc., id. Heaut. 5, 3, 5: (dixit) velle Hispaniam, he wanted Spain, i. e. as a province, Cic. Att. 12, 7, 1:

mihi frumento non opus est: nummos volo,

I want the money, id. Verr. 2, 3, 85, § 196:

non poterat scilicet negare se velle pacem,

id. Att. 15, 1 a, 3; cf. id. ib. 13, 32, 2 (v. II. C. 4. infra):

si amplius obsidum (= plures obsides) vellet, dare pollicentur,

Caes. B. G. 6, 9 fin.:

pacem etiam qui vincere possunt, volunt,

Liv. 7, 40, 18:

ferunt (eum)... honestum finem voluisse,

Tac. A. 6, 26:

cum Scipio veram vellet et sine exceptione victoriam,

Flor. 1, 33 (2, 18), 12:

mensae munera si voles secundae, Marcentes tibi porrigentur uvae,

Mart. 5, 78, 11.—

Neutr. adjj., denoting things, substantively used: utrum vis opta, dum licet. La. Neutrum volo, Plaut. Ps. 3, 6, 16:

quorum isti neutrum volunt,

acknowledge neither, Cic. Fat. 12, 28:

voluimus quaedam, contendimus... Obtenta non sunt,

we aspired to certain things, id. Balb. 27, 61:

restat ut omnes unum velint,

hold one opinion, id. Marcell. 10, 32:

si plura velim,

if I wished for more, Hor. C. 3, 16, 38:

per quod probemus aliud legislatorem voluisse,

that the law-giver intended something different, Quint. 7, 6, 8:

ut putent, aliud quosdam dicere, aliud velle,

that they say one thing and mean another, id. 9, 2, 85:

utrum is qui scripsit... voluerit,

which of the two was meant by the author, id. 7, 9, 15:

ut nemo contra id quod vult dicit, ita potest melius aliquid velle quam dicit,

mean better than he speaks, id. 9, 2, 89:

quis enim pudor omnia velle?

to desire every thing, Mart. 12, 94, 11.—

With neutr. demonstr. expressed or understood, to want, intend, aim at, like, will:

immo faenus: id primum volo,

Plaut. Most. 3, 1, 64:

proximum quod sit bono... id volo,

id. Capt. 2, 2, 22:

nisi ea quae tu vis volo,

unless my purpose is the same as yours, id. Ep. 2, 2, 82:

siquidem id sapere'st, velle te id quod non potest contingere,

Ter. Heaut. 2, 3, 83:

hoc (i. e. otium cum dignitate) qui volunt omnes optimates putantur,

who aim at this, Cic. Sest. 45, 98:

privatum oportet in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint,

id. Off. 1, 34, 124:

quid est sapientia? Semper idem velle atque idem nolle,

Sen. Ep. 20, 5:

pudebit eadem velle quae volueras puer,

id. ib. 27, 2:

nec volo quod cruciat, nec volo quod satiat,

Mart. 1, 57, 4.—With demonstr. in place of inf.-clause:

hoc Ithacus velit, et magno mercentur Atridae (sc. poenas in me sumi),

Verg. A. 2, 104:

hoc velit Eurystheus, velit hoc germana Tonantis (sc. verum esse, Herculem, etc.),

Ov. H. 9, 7; Hor. S. 2, 3, 88.—