aestus

aestus, ūs (archaic gen. aesti, Pac. 97 Rib.; rare form of nom. plur. aestuus). m. [kind. with aestas and Gr. aithô; v. aestas], an undulating, boiling, waving, tossing; a waving, heaving, billowy motion.

Lit.

Of fire; hence, in gen., fire, glow, heat (orig. in relation to its flashing up; while fervor denotes a glowing, ardor a burning, and calor a warming heat; yet it was early used for warming heat;

v. the following example): nam fretus ipse anni permiscet frigus et aestum,

heat and cold are blended, Lucr. 6, 364 (for which calor, id. 6, 368, 371 al.):

multa aestu victa per agros,

id. 5, 1104:

exsuperant flammae, furit aestus ad auras,

Verg. A. 2, 759:

caniculae,

Hor. C. 1, 17, 18; so id. Ep. 1, 8, 5:

labore et aestu languidus,

Sall. J. 51.—In plur.:

neque frigora neque aestus facile tolerabat,

Suet. Aug. 81.—So of midday heat:

aestibus at mediis umbrosam exquirere vallem,

Verg. G. 3, 331 (cf. Cic. Ac. 2, 22: ille cum aestuaret, umbram secutus est).—And of the heat of disease (of [p. 63] wounds, fever, inflammation, etc.): ulceris aestus, Att. ap. Cic. Tusc. 2, 7, 19:

homines aegri cum aestu febrique jactantur,

Cic. Cat. 1, 13.—

The undulating, heaving motion of the sea, the swell, surge: fervet aestu pelagus, Pac. ap. Cic. de Or. 3, 39; hence, meton. for the sea in agitation, waves, billows:

delphines aestum secabant,

Verg. A. 8, 674:

furit aestus harenis,

id. ib. 1, 107:

aestus totos campos inundaverant,

Curt. 9, 9, 18.—In Verg. once of the boiling up of water in a vessel: exsultant aestu latices, Aen. 7, 464.—

Esp., the periodical flux and reflux or ebb and flow of the sea, the tide (cf. Varr. L. L. 9, 19; Mel. 3, 1:

aestus maris accedere et reciprocare maxime mirum, pluribus quidem modis, sed causa in sole lunāque,

Plin. 2, 97, 99); Plaut. As. 1, 3, 6: quid de fretis aut de marinis aestibus dicam? quorum accessus et recessus ( flow and ebb) lunae motu gubernantur, Cic. Div. 2, 14 fin.:

crescens,

Plin. 2, 100, 97, § 219:

decedens,

id. ib.:

recedens,

id. 2, 98, 101, § 220: secundus, in our favor, Sall. Fragm. ap. Gell. 10, 26, 2: adversus, against us, id. ap. Non. 138, 8.—

Trop.

The passionate ferment or commotion of the mind, the fire, glow, ardor of any ( even a good) passion (cf. aestuo, II. A.):

et belli magnos commovit funditus aestus (genus humanum),

has stirred up from their very bottom the waves of discord, Lucr. 5, 1434:

civilis belli aestus,

Hor. Ep. 2, 2, 47 (cf. id. C. 2, 7, 15):

repente te quasi quidam aestus ingenii tui procul a terrā abripuit atque in altum abstraxit,

Cic. de Or. 3, 36:

hunc absorbuit aestus quidam gloriae,

id. Brut. 81:

stultorum regum et populorum continet aestus,

Hor. Ep. 1, 2, 8:

perstet et, ut pelagi, sic pectoris adjuvet aestum,

the glow of love, Ov. H. 16, 25.—

A vacillating, irresolute state of mind, doubt, uncertainty, hesitation, trouble, embarrassment, anxiely:

qui tibi aestus, qui error, quae tenebrae,

Cic. Div. in Caecin. 14:

vario fluctuat aestu,

Verg. A. 12, 486:

amor magno irarum fluctuat aestu,

id. ib. 4, 532; cf. id. ib. 8, 19:

aestus curaeque graves,

Hor. S. 1, 2, 110.—

In the Epicurean philos. lang. of Lucretius, the undulatory flow or stream of atoms, atomic efflux, as the cause of perception (cf. affluo, I.):

Perpetuoque fluunt certis ab rebus odores, Frigus ut a fluviis, calor ab sole, aestus ab undis Aequoris, exesor moerorum litora propter, etc.,

Lucr. 6, 926; and in id. 6, 1002 sq., the magnetic fluid is several times designated by aestus lapidis.

* * *

heat, tide.

af-flŭo (better adf-), xi, xum, 3, v. a. and n., to flow or run to or toward; with ad or dat.

Lit., of water:

aestus bis adfluunt bisque remeant,

Plin. 2, 97, 99, § 212:

Rhenus ad Gallicam ripam placidior adfluens,

Tac. A. 4, 6.—In the lang. of the Epicurean philos., of the flow of atoms from an object, as the cause of perception (cf. aestus, II. C.), Cic. N. D. 1, 19, 49.— Poet., of time: Maecenas meus adfluentes Ordinat annos, flowing on, increasing, = accrescentes, Hor. C. 4, 11, 19.—

Transf.

Of persons, to come to in haste, to hasten to, to run or flock to or toward (only poet. and in the histt. from the Aug. per.):

ingentem comitum adfluxisse Invenio numerum,

Verg. A. 2, 796:

copiae adfluebant,

Liv. 39, 31:

adfluentibus auxiliis Gallorum,

Tac. H. 4, 25:

multitudo adfluens,

id. A. 4, 41.— Of food, to flow down:

cibo adfluente,

Suet. Claud. 44.— Trop.:

si ea sola voluptas esset, quae ad eos (sensus) cum suavitate adflueret et inlaberetur,

Cic. Fin. 1, 11:

nihil ex istis locis litterarum adfluxit,

id. Q. Fr. 3, 3:

incautis amor,

Ov. R. A. 148:

opes adfluunt subito, repente dilabuntur,

Val. Max. 6, 9 fin. —

Aliquā re, to flow with a thing in rich abundance, to overflow with, to abound in, to have in abundance (more elevated than abundo; hence adfluens in Cic. Oratt. is much more freq. than abundans):

frumento,

Plaut. Ps. 1, 2, 57:

divitiis honore et laude,

Lucr. 6, 13:

voluptatibus,

Cic. Fin. 2, 28, 93:

cui cum domi otium atque divitiae adfluerent,

Sall. C. 36, 4:

ubi effuse adfluunt opes,

Liv. 3, 26.—Hence, afflŭ-ens ( adf-), entis, P. a., flowing abundantly with a thing, having in abundance or superfluity; abounding in; abundant, rich, copious, numerous: Asiatico ornatu, Liv. Andron. ap. Prisc. 1, 10:

unguentis,

Cic. Sest. 8:

urbs eruditissimis hominibus, liberalissimisque studiis adfluens,

id. Arch. 3; so id. Rosc. Com. 10; id. Verr. 2, 5, 54; id. Clu. 66; id. Agr. 2, 30; id. de Or. 3, 15; id. Off. 1, 43; id. Lael. 16 al.:

uberiores et adfluentiores aquae,

Vitr. 8, 1.— Poet.:

homo vestitu adfluens,

in ample, flowing robes, Phaedr. 5, 1, 22:

ex adfluenti,

in abundance, profusely, Tac. H. 1, 57 al. — Sup., Sol. c. 50; Aug. Conf. 2, 6.— Adv.: afflŭente ( adf-), richly, copiously, App. M. 4.— Comp., Cic. Tusc. 5, 6; Nep. Att. 14; Tac. A. 15, 54.

af-flŭo (better adf-), xi, xum, 3, v. a. and n., to flow or run to or toward; with ad or dat.

Lit., of water:

aestus bis adfluunt bisque remeant,

Plin. 2, 97, 99, § 212:

Rhenus ad Gallicam ripam placidior adfluens,

Tac. A. 4, 6.—In the lang. of the Epicurean philos., of the flow of atoms from an object, as the cause of perception (cf. aestus, II. C.), Cic. N. D. 1, 19, 49.— Poet., of time: Maecenas meus adfluentes Ordinat annos, flowing on, increasing, = accrescentes, Hor. C. 4, 11, 19.—

Transf.

Of persons, to come to in haste, to hasten to, to run or flock to or toward (only poet. and in the histt. from the Aug. per.):

ingentem comitum adfluxisse Invenio numerum,

Verg. A. 2, 796:

copiae adfluebant,

Liv. 39, 31:

adfluentibus auxiliis Gallorum,

Tac. H. 4, 25:

multitudo adfluens,

id. A. 4, 41.— Of food, to flow down:

cibo adfluente,

Suet. Claud. 44.— Trop.:

si ea sola voluptas esset, quae ad eos (sensus) cum suavitate adflueret et inlaberetur,

Cic. Fin. 1, 11:

nihil ex istis locis litterarum adfluxit,

id. Q. Fr. 3, 3:

incautis amor,

Ov. R. A. 148:

opes adfluunt subito, repente dilabuntur,

Val. Max. 6, 9 fin. —

Aliquā re, to flow with a thing in rich abundance, to overflow with, to abound in, to have in abundance (more elevated than abundo; hence adfluens in Cic. Oratt. is much more freq. than abundans):

frumento,

Plaut. Ps. 1, 2, 57:

divitiis honore et laude,

Lucr. 6, 13:

voluptatibus,

Cic. Fin. 2, 28, 93:

cui cum domi otium atque divitiae adfluerent,

Sall. C. 36, 4:

ubi effuse adfluunt opes,

Liv. 3, 26.—Hence, afflŭ-ens ( adf-), entis, P. a., flowing abundantly with a thing, having in abundance or superfluity; abounding in; abundant, rich, copious, numerous: Asiatico ornatu, Liv. Andron. ap. Prisc. 1, 10:

unguentis,

Cic. Sest. 8:

urbs eruditissimis hominibus, liberalissimisque studiis adfluens,

id. Arch. 3; so id. Rosc. Com. 10; id. Verr. 2, 5, 54; id. Clu. 66; id. Agr. 2, 30; id. de Or. 3, 15; id. Off. 1, 43; id. Lael. 16 al.:

uberiores et adfluentiores aquae,

Vitr. 8, 1.— Poet.:

homo vestitu adfluens,

in ample, flowing robes, Phaedr. 5, 1, 22:

ex adfluenti,

in abundance, profusely, Tac. H. 1, 57 al. — Sup., Sol. c. 50; Aug. Conf. 2, 6.— Adv.: afflŭente ( adf-), richly, copiously, App. M. 4.— Comp., Cic. Tusc. 5, 6; Nep. Att. 14; Tac. A. 15, 54.

aestŭo, āvi, ātum, 1, v. n. [aestus], to be in agilation or in violent commotion, to move to and fro, to rage, to toss, to boil up.

Lit.

Of fire, to rage, burn:

aestuat ut clausis rapidus fornacibus ignis,

as the fire heaves and roars in the closed furnaces, Verg. G. 4, 263:

tectus magis aestuat ignis,

Ov. M. 4, 64.—Hence,

Of the effect of fire, to be warm or hot, to burn, glow; both objectively, I am warm (Fr. je suis chaud), and subjectively, it is warm to me, I feel warm (Fr. j'ai chaud).

Object.: nunc dum occasio est, dum scribilitae aestuant ( while the cakes are warm) occurrite, Plaut. Poen. prol. 43; Verg. G. 1, 107:

torridus aestuat aër,

glows, Prop. 3, 24, 3; Luc. 1, 16. —

Subject., to feel warmth or heat (weaker than sudare, to sweat, and opp. algere, to be cold, to feel cold;

v. Doed. Syn. 3, 89): Lycurgi leges erudiunt juventutem esuriendo, sitiendo, algendo, aestuando,

Cic. Tusc. 2, 14, 34:

ille cum aestuaret, umbram secutus est,

id. Ac. 2, 22:

sub pondere,

Ov. M. 12, 514; Juv. 3, 103.—

Of the undulating, heaving motion of the sea, to rise in waves or billows (cf. aestus):

Maura unda,

Hor. C. 2, 6, 4:

gurges,

Verg. A. 6, 296.—

Of other things, to have an undulating, waving motion, to be tossed, to heave:

in ossibus umor,

Verg. G. 4, 308:

ventis pulsa aestuat arbor,

Lucr. 5, 1097; Gell. 17, 11, 5. —Of an agitated crowd, Prud. 11, 228.—

Trop.

Of the passions, love, desire, envy, jealousy, etc., to burn with desire, to be in violent, passionate excitement, to be agitated or excited, to be inflamed:

quod ubi auditum est, aestuare (hist. inf.) illi, qui dederant pecuniam,

Cic. Verr. 2, 2, 23:

quae cum dies noctesque aestuans agitaret,

Sall. J. 93:

desiderio alicujus,

Cic. Fam. 7, 18:

invidiā,

Sall. C. 23:

ingens in corde pudor,

Verg. A. 12, 666:

at rex Odrysius in illa Aestuat,

Ov. M. 6, 490 (cf. uri in id. ib. 7, 22;

and ardere in id,

ib. 9, 724); Mart. 9, 23:

aestuat (Alexander) infelix angusto limite mundi (the figure is derived from the swelling and raging of the sea when confined),

Juv. 10, 169; so Luc. 6, 63.—

Esp. in prose, to waver, to vacillate, to hesitate, to be uncertain or in doubt, to be undecided:

dubitatione,

Cic. Verr. 2, 2, 30: quod petiit, spernit; repetit quod nuper omisit;

Aestuat et vitae disconvenit ordine toto,

Hor. Ep. 1, 1, 99:

sic anceps inter utramque animus aestuat,

Quint. 10, 7, 33; Suet. Claud. 4:

aestuante rege,

Just. 1, 10.

af-flŭo (better adf-), xi, xum, 3, v. a. and n., to flow or run to or toward; with ad or dat.

Lit., of water:

aestus bis adfluunt bisque remeant,

Plin. 2, 97, 99, § 212:

Rhenus ad Gallicam ripam placidior adfluens,

Tac. A. 4, 6.—In the lang. of the Epicurean philos., of the flow of atoms from an object, as the cause of perception (cf. aestus, II. C.), Cic. N. D. 1, 19, 49.— Poet., of time: Maecenas meus adfluentes Ordinat annos, flowing on, increasing, = accrescentes, Hor. C. 4, 11, 19.—

Transf.

Of persons, to come to in haste, to hasten to, to run or flock to or toward (only poet. and in the histt. from the Aug. per.):

ingentem comitum adfluxisse Invenio numerum,

Verg. A. 2, 796:

copiae adfluebant,

Liv. 39, 31:

adfluentibus auxiliis Gallorum,

Tac. H. 4, 25:

multitudo adfluens,

id. A. 4, 41.— Of food, to flow down:

cibo adfluente,

Suet. Claud. 44.— Trop.:

si ea sola voluptas esset, quae ad eos (sensus) cum suavitate adflueret et inlaberetur,

Cic. Fin. 1, 11:

nihil ex istis locis litterarum adfluxit,

id. Q. Fr. 3, 3:

incautis amor,

Ov. R. A. 148:

opes adfluunt subito, repente dilabuntur,

Val. Max. 6, 9 fin. —

Aliquā re, to flow with a thing in rich abundance, to overflow with, to abound in, to have in abundance (more elevated than abundo; hence adfluens in Cic. Oratt. is much more freq. than abundans):

frumento,

Plaut. Ps. 1, 2, 57:

divitiis honore et laude,

Lucr. 6, 13:

voluptatibus,

Cic. Fin. 2, 28, 93:

cui cum domi otium atque divitiae adfluerent,

Sall. C. 36, 4:

ubi effuse adfluunt opes,

Liv. 3, 26.—Hence, afflŭ-ens ( adf-), entis, P. a., flowing abundantly with a thing, having in abundance or superfluity; abounding in; abundant, rich, copious, numerous: Asiatico ornatu, Liv. Andron. ap. Prisc. 1, 10:

unguentis,

Cic. Sest. 8:

urbs eruditissimis hominibus, liberalissimisque studiis adfluens,

id. Arch. 3; so id. Rosc. Com. 10; id. Verr. 2, 5, 54; id. Clu. 66; id. Agr. 2, 30; id. de Or. 3, 15; id. Off. 1, 43; id. Lael. 16 al.:

uberiores et adfluentiores aquae,

Vitr. 8, 1.— Poet.:

homo vestitu adfluens,

in ample, flowing robes, Phaedr. 5, 1, 22:

ex adfluenti,

in abundance, profusely, Tac. H. 1, 57 al. — Sup., Sol. c. 50; Aug. Conf. 2, 6.— Adv.: afflŭente ( adf-), richly, copiously, App. M. 4.— Comp., Cic. Tusc. 5, 6; Nep. Att. 14; Tac. A. 15, 54.

af-flŭo (better adf-), xi, xum, 3, v. a. and n., to flow or run to or toward; with ad or dat.

Lit., of water:

aestus bis adfluunt bisque remeant,

Plin. 2, 97, 99, § 212:

Rhenus ad Gallicam ripam placidior adfluens,

Tac. A. 4, 6.—In the lang. of the Epicurean philos., of the flow of atoms from an object, as the cause of perception (cf. aestus, II. C.), Cic. N. D. 1, 19, 49.— Poet., of time: Maecenas meus adfluentes Ordinat annos, flowing on, increasing, = accrescentes, Hor. C. 4, 11, 19.—

Transf.

Of persons, to come to in haste, to hasten to, to run or flock to or toward (only poet. and in the histt. from the Aug. per.):

ingentem comitum adfluxisse Invenio numerum,

Verg. A. 2, 796:

copiae adfluebant,

Liv. 39, 31:

adfluentibus auxiliis Gallorum,

Tac. H. 4, 25:

multitudo adfluens,

id. A. 4, 41.— Of food, to flow down:

cibo adfluente,

Suet. Claud. 44.— Trop.:

si ea sola voluptas esset, quae ad eos (sensus) cum suavitate adflueret et inlaberetur,

Cic. Fin. 1, 11:

nihil ex istis locis litterarum adfluxit,

id. Q. Fr. 3, 3:

incautis amor,

Ov. R. A. 148:

opes adfluunt subito, repente dilabuntur,

Val. Max. 6, 9 fin. —

Aliquā re, to flow with a thing in rich abundance, to overflow with, to abound in, to have in abundance (more elevated than abundo; hence adfluens in Cic. Oratt. is much more freq. than abundans):

frumento,

Plaut. Ps. 1, 2, 57:

divitiis honore et laude,

Lucr. 6, 13:

voluptatibus,

Cic. Fin. 2, 28, 93:

cui cum domi otium atque divitiae adfluerent,

Sall. C. 36, 4:

ubi effuse adfluunt opes,

Liv. 3, 26.—Hence, afflŭ-ens ( adf-), entis, P. a., flowing abundantly with a thing, having in abundance or superfluity; abounding in; abundant, rich, copious, numerous: Asiatico ornatu, Liv. Andron. ap. Prisc. 1, 10:

unguentis,

Cic. Sest. 8:

urbs eruditissimis hominibus, liberalissimisque studiis adfluens,

id. Arch. 3; so id. Rosc. Com. 10; id. Verr. 2, 5, 54; id. Clu. 66; id. Agr. 2, 30; id. de Or. 3, 15; id. Off. 1, 43; id. Lael. 16 al.:

uberiores et adfluentiores aquae,

Vitr. 8, 1.— Poet.:

homo vestitu adfluens,

in ample, flowing robes, Phaedr. 5, 1, 22:

ex adfluenti,

in abundance, profusely, Tac. H. 1, 57 al. — Sup., Sol. c. 50; Aug. Conf. 2, 6.— Adv.: afflŭente ( adf-), richly, copiously, App. M. 4.— Comp., Cic. Tusc. 5, 6; Nep. Att. 14; Tac. A. 15, 54.

altus, a, um, participle from alo., lit., grown or become great, great (altus ab alendo dictus, Paul. ex Fest. p. 7 Müll.; cf. the Germ. gross with the Engl. grow), a polar word meaning both high and deep.

Seen from below upwards, high.

Lit.: IN ALTOD MARID PVCNANDOD, etc., Columna Duilii; so, maria alta, Liv. Andron. ap. Macr. S. 6, 5, 10; id. ib. ap. Prisc. p. 725 P.: aequor, Pac. ap. Varr. L. L. 7, § 23 Müll.: parietes, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 19, 44:

sub ramis arboris altae,

Lucr. 2, 30:

acervus,

id. 3, 198 al.:

columellam tribus cubitis ne altiorem,

Cic. Leg. 2, 26, 66:

altior illis Ipsa dea est colloque tenus supereminet omnes,

taller, Ov. M. 3, 181:

altis de montibus,

Verg. E. 1, 83:

umbras Altorum nemorum,

Ov. M. 1, 591 al. —With the acc. of measure:

clausi lateribus pedem altis,

a foot high, Sall. H. Fragm. 4, 39 Gerl.; cf. Lind. C. Gr. I. p. 215.—With gen.:

triglyphi alti unius et dimidiati moduli, lati in fronte unius moduli,

Vitr. 4, 3:

majorem turrim altam cubitorum CXX.,

id. 10, 5:

alta novem pedum,

Col. 8, 14, 1:

singula latera pedum lata tricenum, alta quinquagenum,

Plin. 36, 13, 19, § 4.—

Trop., high, lofty, elevated, great, magnanimous, high-minded, noble, august, etc.:

altissimus dignitatis gradus,

Cic. Phil. 1, 6, 14; so id. Clu. 55; id. Dom. 37.—Of mind or thought:

te natura excelsum quendam videlicet et altum et humana despicientem genuit,

Cic. Tusc. 2, 4, 11:

homo sapiens et altā mente praeditus,

highminded, id. Mil. 8:

qui altiore animo sunt,

id. Fin. 5, 20, 57 al. —So of gods, or persons elevated in birth, rank, etc.;

also of things personified: rex aetheris altus Juppiter,

Verg. A. 12, 140:

Apollo,

id. ib. 10, 875:

Caesar,

Hor. C. 3, 4, 37:

Aeneas, i. e. deā natus,

id. S. 2, 5, 62:

Roma,

Ov. Tr. 1, 3, 33:

Carthago,

Prop. 2, 1, 23 al. —Of the voice, high, shrill, loud, clear:

Conclamate iterum altiore voce,

Cat. 42, 18:

haec fatus altā voce,

Sen. Troad. 196:

altissimus sonus,

Quint. 11, 3, 23 (cf.:

vox magna,

Ov. Tr. 4, 9, 24; Juv. 4, 32).— Subst.: altum, i, n., a height:

sic est hic ordo (senatorius) quasi propositus atque editus in altum,

on high, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 98:

aedificia in altum edita,

Tac. H. 3, 71:

quidquid in altum Fortuna tulit, ruitura levat,

Sen. Agam. 100.—Esp.

(Sc. caelum.) The height of heaven, high heaven, the heavens:

ex alto volavit avis,

Enn. Ann. 1, 108:

haec ait, et Maiā genitum demisit ab alto,

Verg. A. 1, 297.—Still more freq.,

(Sc. mare.) The high sea, the deep, the sea: rapit ex alto navīs velivolas, Enn. ap. Serv. ad Verg. A. 1, 224:

ubi sumus provecti in altum, capiunt praedones navem illam, ubi vectus fui,

Plaut. Mil. 2, 1, 39; so id. Men. 1, 2, 2; id. Rud. prol. 66; 2, 3, 64:

terris jactatus et alto,

Verg. A. 1, 3:

in altum Vela dabant,

id. ib. 1, 34:

collectae ex alto nubes,

id. G. 1, 324:

urget ab alto Notus,

id. ib. 1, 443 al.:

alto mersā classe,

Sil. 6, 665:

ab illā parte urbis navibus aditus ex alto est,

Cic. Verr. 2, 5, 32:

in alto jactari,

id. Inv. 2, 31, 95:

naves nisi in alto constitui non poterant,

Caes. B. G. 4, 24:

naves in altum provectae,

id. ib. 4, 28: scapha in altum navigat, Sall. Fragm.—So in the plur.:

alta petens,

Verg. A. 7, 362.— Trop.:

quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

Plaut. As. 1, 3, 6:

imbecillitas... in altum provehitur imprudens,

Cic. Tusc. 4, 18, 42:

te quasi quidam aestus ingenii tui in altum abstraxit,

id. de Or. 3, 36, 145.—

Seen from above downwards, deep, profound.

Lit. (hence sometimes opp. summus): Acherusia templa alta Orci, salvete, Enn. ap. Varr. L. L. 7, 2, 81; Cic. Tusc. 1, 21, 48:

quom ex alto puteo sursum ad summum escenderis,

Plaut. Mil. 4, 4, 14:

altissimae radices,

Cic. Phil. 4, 5:

altae stirpes,

id. Tusc. 3, 6, 13:

altissima flumina,

Caes. B. C. 3, 77:

altior aqua,

id. ib. 1, 25:

alta theatri Fundamenta,

Verg. A. 1, 427:

gurgite in alto,

in the deep whirlpool, id. E. 6, 76:

altum vulnus,

id. A. 10, 857; Petr. 136; Sen. Troad. 48:

altum totā metitur cuspide pectus,

Sil. 4, 292; so id. 6, 580 al.:

unde altior esset Casus,

Juv. 10, 106.—With the abl. of measure:

faciemus (scrobes) tribus pedibus altas,

Pall. Jan. 10, 3.—

Trop. (more freq. in and after the Aug. per.), deep, profound:

somno quibus est opus alto,

Hor. S. 2, 1, 8; so Liv. 7, 35:

sopor,

Verg. A. 8, 27:

quies,

id. ib. 6, 522:

silentium,

id. ib. 10, 63; Quint. 10, 3, 22:

altissima tranquillitas,

Plin. Ep. 2, 1:

altissima eruditio,

id. ib. 4, 30:

altiores artes,

Quint. 8, 3, 2.— Subst.: altum, i, n., the depth, i. e. what is deep or far removed:

ex alto dissimulare,

Ov. Am. 2, 4, 16:

non ex alto venire nequitiam, sed summo, quod aiunt, animo inhaerere,

Sen. Ira, 1, 16 med. al.—Hence, ex alto repetere, or petere, in discourse, to bring from far; as P. a., farfetched:

quae de nostris officiis scripserim, quoniam ex alto repetita sunt,

Cic. Fam. 3, 5:

quid causas petis ex alto?

Verg. A. 8, 395 (cf.:

alte repetere in the same sense,

Cic. Sest. 13; id. Rep. 4, 4, and v. al. infra).—

Poet., in reference to a distant (past) time: cur vetera tam ex alto appetissis discidia, Agamemno? Att. ap. Non. 237, 22 (altum: vetus, antiquum, Non.); cf. Verg. G. 4, 285.—With the access. idea of venerable (cf. antiquus), ancient, old:

genus alto a sanguine Teucri,

Verg. A. 6, 500:

Thebanā de matre nothum Sarpedonis alti,

id. ib. 9, 697;

genus Clauso referebat ab alto,

Ov. F. 4, 305:

altā gente satus,

Val. Fl. 3, 202:

altis inclitum titulis genus,

Sen. Herc. Fur. 338.— Adv.: altē, and very rarely altum, high, deep (v. supra, altus, P. a. init.).

High, on high, high up, from on high, from above (v. altus, P. a., A.).

Lit.:

alte ex tuto prospectum aucupo,

Att. Trag. Rel. p. 188 Rib.:

colomen alte geminis aptum cornibus,

id. ib. p. 221:

alte jubatos angues,

Naev. ib. p. 9:

jubar erigere alte,

Lucr. 4, 404:

roseā sol alte lampade lucens,

id. 5, 610:

in vineā ficos subradito alte, ne eas vitis scandat,

Cato, R. R. 50:

cruentum alte extollens pugionem,

Cic. Phil. 2, 12, 28: non animadvertis cetarios escendere in malum alte, ut perspiciant pisces? Varr. ap. Non. 49, 15:

(aër) tollit se ac rectis ita faucibus eicit alte,

Lucr. 6, 689:

dextram Entellus alte extulit,

Verg. A. 5, 443:

alte suras vincire cothurno,

high up, id. ib. 1, 337:

puer alte cinctus,

Hor. S. 2, 8, 10, and Sen. Ep. 92:

unda alte subjectat arenam,

Verg. G. 3, 240:

Nihil tam alte natura constituit, quo virtus non possit eniti,

Curt. 7, 11, 10: alte maesti in terram cecidimus, from on high, Varr. ap. Non. 79, 16:

eo calcem cribro succretam indito alte digitos duo,

to the height of two fingers, Cato, R. R. 18, 7; so Col. R. R. 5, 6, 6.— Comp.:

quae sunt humiliora neque se tollere a terrā altius possunt,

Cic. Tusc. 5, 13, 37:

tollam altius tectum,

id. Har. Resp. 15, 33:

altius praecincti,

Hor. S. 1, 5, 5:

pullus in arvis altius ingreditur,

Verg. G. 3, 75:

caput altius effert,

id. ib. 3, 553:

altius atque cadant imbres,

id. E. 6, 38 ubi v. Forb.:

altius aliquid tenere,

Sen. Q. N. 1, 5.— Sup.: [p. 96] cum altissime volāsset (aquila), Suet. Aug. 94.—

Trop.:

alte natus,

Albin. 1, 379 (cf.: altus Aeneas, supra, P. a., A. II.):

alte enim cadere non potest,

Cic. Or. 28, 98:

video te alte spectare,

id. Tusc. 1, 34, 82; id. Rep. 6, 23, 25.— Comp.:

altius se efferre,

Cic. Rep. 6, 23, 25; 3, 3, 4:

altius irae surgunt ductori,

Verg. A. 10, 813:

altius aliquid agitare,

Cels. 1 prooem.:

attollitur vox altius,

Quint. 11, 3, 65:

verbis altius atque altius insurgentibus,

id. 8, 4, 27.— Sup.:

Ille dies virtutem Catonis altissime illuminavit,

Vell. 2, 35:

ingenium altissime adsurgit,

Plin. Ep. 8, 4.—

Deep, deeply (v. altus, P. a. B.).

Lit.:

ablaqueato ficus non alte,

Cato, R. R. 36:

ferrum haud alte in corpus descendere,

Liv. 1, 41:

alte vulnus adactum,

Verg. A. 10, 850; Ov. M. 6, 266; Curt. 4, 6, 18; Cels. 5, 26, 30:

timidum caput abdidit alte,

Verg. G. 3, 422:

alte consternunt terram frondes,

deeply strew, id. A. 4, 443:

ut petivit Suspirium alte!

Plaut. Cist. 1, 1, 58 (cf.:

ingentem gemitum dat pectore ab imo,

Verg. A. 1, 485):

inter cupam pertundito alte digitos primorīs tres,

Cato, R. R. 21, 2:

minimum alte pedem,

Col. de Arb. 30.— Comp.:

ne radices altius agant,

Col. 5, 6, 8:

terra altius effossa,

Quint. 10, 3, 2:

cum sulcus altius esset impressus,

Cic. Div. 2, 23, 50:

frigidus imber Altius ad vivum persedit, Verg G. 3, 441: tracti altius gemitus,

Sen. Ira, 3, 4, 2.— Sup.:

(latronibus gladium) altissime demergo,

App. M. 2, 32.—

Trop., deeply, profoundly, far, from afar:

privatus ut altum Dormiret,

Juv. 1, 16:

alte terminus haerens,

Lucr. 1, 77:

longo et alte petito prooemio respondere,

Cic. Clu. 21, 58:

ratio alte petita,

Quint. 11, 1, 62:

alte et a capite repetis, quod quaerimus,

Cic. Leg. 1, 6, 18; id. Rep. 4, 4, 4; id. Sest. 13, 31.— Comp.:

qui altius perspiciebant,

had a deeper insight, Cic. Verr. 1, 7, 19:

quae principia sint, repetendum altius videtur,

must be sought out more deeply, id. Off. 1, 16:

altius repetitae causae,

Quint. 11, 1, 62:

de quo si paulo altius ordiri ac repetere memoriam religionis videbor,

Cic. Verr. 4, 105:

Hisce tibi in rebus latest alteque videndum,

Lucr. 6, 647:

altius supprimere iram,

Curt. 6, 7, 35:

altius aliquem percellere,

Tac. A. 4, 54:

altius metuere,

id. ib. 4, 41:

altius animis maerere,

id. ib. 2, 82:

cum verbum aliquod altius transfertur,

Cic. Or. 25, 82:

Altius omnem Expediam primā repetens ab origine famam,

Verg. G. 4, 285;

so,

Tac. H. 4, 12:

altius aliquid persequi,

Plin. 2, 23, 31, § 35:

hinc altius cura serpit,

id. 4, 11, 13, § 87.— Sup.:

qui vir et quantus esset, altissime inspexi,

Plin. Ep. 5, 15, 5.

altus, ūs, m. [alo], a nourishing, support:

terrae altu,

Macr. S. 1, 20 fin.

ef-fervesco, ferbui (so Cic. Cael. 31, 77 al.; ante- and post-class. fervi, Cato R. R. 115, 1; Tac. A. 1, 74), 3, v. inch. n.

To boil up or over, to foam up, to effervesce, ferment, to grow violent, rage (class.).

Lit.:

dictum fretum a similitudine ferventis aquae, quod in fretum saepe concurrat aestus atque effervescat,

Varr. L. L. 7, § 22 Müll.; cf.:

aquae, quae effervescunt subditis ignibus,

Cic. N. D. 2, 10, 27:

ubi satis efferverit (vinum mustum),

Cato R. R. 115, 1; cf. Col. 12, 25, 4:

efferbuit coctio ejus,

Vulg. Ezech. 24, 5.—

Trop. (a favorite expression of Cic.):

illae undae comitiorum, ut mare profundum et immensum, sic efervescunt quodam quasi aestu,

Cic. Planc 6, 15; cf.:

Pontum armatum, effervescentem in Asiam atque erumpentem,

id. Prov. Cons. 4, 6:

luxuriae effervescentis aestus,

Gell. 2, 24 fin.:

verbis effervescentibus et paulo nimium redundantibus,

Cic. de Or. 2, 21:

si cui nimium efferbuisse videtur hujus vis,

id. Cael. 31 fin.; cf. Lucr. 5, 1335; and Tac. Or. 10:

iracundaque mens facile effervescit in ira,

Lucr. 3, 295; cf. Cic. Brut. 70, 246;

so of an ebullition of anger,

Tac. A. 1, 74 fin.; Gell. 1, 26, 8; cf.:

interiora mea efferbuerunt,

Vulg. Job, 30, 27.—

Transf.:

sidera coeperunt toto effervescere caelo,

to light up, shine out, Ov. M. 1, 71.—

To boil out, i. e. to subside, abate:

quoad iracundia effervesceret,

Dig. 21, 1, 17, § 4.

ex-aestŭo, āvi, ātum, 1, v. n. and a., to boil up, foam up, ferment (not freq. till after the Aug. period; in Cic. and Caes. not at all).

Lit.

In gen.:

exaestuat mare,

Liv. 26, 42 fin.; Curt. 6, 4:

fretum,

id. 4, 2:

unda ima verticibus,

Verg. G. 3, 240:

Aetna fundo imo,

id. A. 3, 577:

bitumen e terra,

Just. 1, 2, 7:

Nilus in fossas,

Suet. Aug, 18.—

In partic., to effervesce, to glow with heat:

Aegyptus torrenti calore solis exaestuat,

Just. 2, 1, 16.— Absol.:

ut exaestuarat,

had overheated himself, Suet. Tib. 72 med. —

Trop.:

mens exaestuat irā,

Verg. A. 9, 798; so,

irā,

Ov. M. 6, 623; 13, 559; Stat. Th. 11, 297:

dolor exaestuat intus,

Ov. Tr. 5, 1, 63; cf.

ignis (amoris),

id. M. 13, 867; poet.:

vates magno igni,

Luc. 5, 173.—

Act., to boil up with, to give forth, exhale (very rarely):

hos igitur tellus omnes exaestuat aestus,

Lucr. 6, 816; so,

aestus,

id. 2, 1137.

flŭo, xi, xum, 3 (archaic form of the sup.: FLUCTUM, acc. to Prisc. p. 817 P.; cf.: fluo, fluctum, Not. Tir. From this form are derived fluctio and fluctus. In Lucr. 6, 800, the correct read. is laveris, not flueris, v. Lachm. ad h. l.), v. n. [Gr. phlu-, phlusai, anaphluô, etc.; Lat. fleo, fletus; flumen, fluctus, etc.; orig. one root with fla-, to blow, q. v. and cf. Curt. Gr. Etym. p. 302], to flow (cf.: mano, labor, etc.).

Lit.: per amoenam urbem leni fluit agmine flumen, Enn. ap. Macr. S. 6, 4 (Ann. v. 177 ed. Vahl.); cf.:

ut flumina in contrarias partes fluxerint,

Cic. Div. 1, 35, 78:

flumen quod inter eum et Domitii castra fluebat,

Caes. B. C. 3, 37, 1; cf.

also: aurea tum dicat per terras flumina vulgo Fluxisse,

Lucr. 5, 911:

fluvius Eurotas, qui propter Lacedaemonem fluit,

Cic. Inv. 2, 31, 96:

Helvetiorum inter fines et Allobrogum Rhodanus fluit,

Caes. B. G. 1, 6, 2:

Arar in utram partem fluat,

id. ib. 1, 12, 1:

ea, quae natura fluerent atque manarent, ut aqua,

Cic. N. D. 1, 15, 39: fluens unda, water from a stream (opp.: putealis unda, spring-water), Col. 1, 5, 1:

in foveam,

Lucr. 2, 475; cf. id. 5, 271:

fluxit in terram Remi cruor,

Hor. Epod. 7, 19; cf. Luc. 6, 61:

imber,

Ov. P. 4, 4, 2:

sanguis,

id. M. 12, 312:

fluit de corpore sudor,

id. ib. 9, 173; cf.:

sudor fluit undique rivis,

Verg. A. 5, 200:

aes rivis,

id. ib. 8, 445:

nudo sub pede musta fluunt,

Ov. R. Am. 190:

madidis fluit unda capillis,

drips, id. M. 11, 656:

cerebrum molle fluit,

id. ib. 12, 435:

fluunt lacrimae more perennis aquae,

id. F. 2, 820:

fluens nausea,

Hor. Epod. 9, 35; cf.:

alvus fluens,

Cels. 2, 6:

fluit ignibus aurum,

becomes fluid, melts, Ov. M. 2, 251.—

Transf.

Of bodies, to flow, overflow, run down, drip with any fluid.— With abl.:

cum fluvius Atratus sanguine fluxit,

Cic. Div. 1, 43, 98; Ov. M. 8, 400:

cruore fluens,

id. ib. 7, 343:

sudore fluentia brachia,

id. ib. 9, 57; cf.:

fluunt sudore et lassitudine membra,

Liv. 38, 17, 7; 7, 33, 14; cf. id. 10, 28, 4:

pingui fluit unguine tellus,

Val. Fl. 6, 360:

vilisque rubenti Fluxit mulctra mero,

overflows, Sil. 7, 190. —Without abl.:

madidāque fluens in veste Menoetes,

Verg. A. 5, 179:

fluentes cerussataeque buccae,

dripping with paint, Cic. Pis. 11, 25 (cf. Cic. de Or. 2, 66, 266, 2. b. infra):

Graeculae vites acinorum exiguitate minus fluunt,

i. e. yield but little wine, Col. 3, 2, 24; 3, 2, 5; 12, 52, 1.—With acc. of kin. signif.:

Oenotria vina fluens,

Claud. Laud. Stil. 2, 264.—

To move in the manner of fluids, to flow, stream, pour:

inde alium (aëra) supra fluere,

to flow, Lucr. 5, 514 and 522:

unde fluens volvat varius se fluctus odorum,

id. 4, 675 sq.; cf.:

principio omnibus a rebus, quascumque videmus, Perpetuo fluere ac mitti spargique necesse est Corpora, quae feriant oculos visumque lacessant: Perpetuoque fluunt certis ab rebus odores, Frigus ut a fluviis, calor a sole, aestus ab undis Aequoris,

id. 6, 922 sq.:

aestus e lapide,

id. 6, 1002:

venti,

id. 1, 280:

fluit undique victor Mulciber,

Sil. 17, 102:

comae per levia colla fluentes,

flowing, spreading, Prop. 2, 3, 13; cf.:

blanditiaeque fluant per mea colla rosae,

id. 4 (5), 6, 72:

vestis fluens,

flowing, loose, id. 3, 17 (4, 16), 32:

tunicisque fluentibus,

Ov. A. A. 3, 301:

nodoque sinus collecta fluentes,

Verg. A. 1, 320; cf.

also: balteus nec strangulet nec fluat,

Quint. 11, 3, 140:

nec mersa est pelago, nec fluit ulla ratis,

floats, is tossed about, Mart. 4, 66, 14:

ramos compesce fluentes,

floating around, spreading out, Verg. G. 2, 370:

ad terram fluit devexo pondere cervix,

droops, id. ib. 3, 524:

omnisque relictis Turba fluit castris,

pour forth, id. A. 12, 444:

olli fluunt ad regia tecta,

id. ib. 11, 236;

so of a multitude or crowd of men: densatis ordinibus effuse fluentem in se aciem excepere,

Curt. 6, 1, 6.—

Pregn., of bodies, to pass away, fall away, to fall off or out, to vanish:

excident gladii, fluent arma de manibus,

Cic. Phil. 12, 3, 8:

capilli fluunt,

Cels. 6, 1; Plin. 27, 4, 5, § 17:

sponte fluent (poma) matura suā,

Ov. Am. 2, 14, 25:

quasi longinquo fluere omnia cernimus aevo,

Lucr. 2, 69; cf.:

cuncta fluunt omnisque vagans formatur imago,

Ov. M. 15, 178: dissolvuntur enim tum demum membra fluuntque, Lucr. 4, 919:

surae fluxere,

Luc. 9, 770:

buccae fluentes,

fallen in, lank, Cic. de Or. 2, 66, 266.

Trop.

In gen., to flow, spring, arise, come forth; to go, proceed:

ex ejus (Nestoris) lingua melle dulcior fluebat oratio,

Cic. de Sen. 10, 31:

carmen vena pauperiore fluit,

Ov. Pont. 4, 2, 20:

Calidii oratio ita libere fluebat, ut nusquam adhaeresceret,

Cic. Brut. 79, 274:

in Herodoto omnia leniter fluunt,

Quint. 9, 4, 18; cf.

also: grammatice pleno jam satis alveo fluit,

id. 2, 1, 4:

quae totis viribus fluit oratio,

id. 9, 4, 7:

oratio ferri debet ac fluere,

id. 9, 4, 112.— Transf., of the writer himself:

alter (Herodotus) sine ullis salebris quasi sedatus amnis fluit,

Cic. Or. 12, 39; cf.:

(Lucilius) cum flueret lutulentus,

Hor. S. 1, 4, 11; 1, 10, 50; 1, 7, 28:

facetiis,

Plaut. Mil. 4, 8, 12:

multa ab ea (luna) manant et fluunt, quibus animantes alantur augescantque,

Cic. N. D. 2, 19, 50:

haec omnia ex eodem fonte fluxerunt,

id. ib. 3, 19, 48:

dicendi facultatem ex intimis sapientiae fontibus fluere,

Quint. 12, 2, 6; 5, 10, 19; 5, 9, 14:

omnia ex natura rerum hominumque fluere,

id. 6, 2, 13:

nomen ex Graeco fluxisse,

id. 3, 4, 12:

ab isto capite fluere necesse est omnem rationem bonorum et malorum,

Cic. Fin. 2, 11, 34; Quint. 1, 1, 12:

unde id quoque vitium fluit,

id. 11, 3, 109; 7, 3, 33:

Pythagorae doctrina cum longe lateque flueret,

spread itself, Cic. Tusc. 4, 1, 2:

multum fluxisse video de libris nostris variumque sermonem,

id. N. D. 1, 3, 6:

sic mihi tarda fluunt ingrataque tempora,

flow, pass, Hor. Ep. 1, 1, 23:

in rebus prosperis et ad voluntatem nostram fluentibus,

going, Cic. Off. 1, 26, 90: rebus supra votum fluentibus, Sall. H. Fragm. ap. Serv. Verg. A. 2, 169 (Hist. 1, 101 Dietsch); Tac. H. 3, 48; Just. 23, 3; cf.:

rebus prospere fluentibus,

succeeding, prospering, Tac. Or. 5; id. A. 15, 5: illius rationes quorsum fluant, proceed, Attic. ap. Cic. Att. 9, 10, 4; cf.:

res fluit ad interregnum,

Cic. Att. 4, 16, 11;

cuncta in Mithridatem fluxere,

Tac. A. 11, 9.—

In partic.

Of speech, etc., to flow uniformly, be monotonous:

efficiendum est ne fluat oratio, ne vagetur, etc.,

Cic. de Or. 3, 49, 190:

quod species ipsa carminum docet, non impetu et instinctu nec ore uno fluens,

Tac. A. 14, 16; cf. Cic. Brut. 79.—Pregn., to dissolve, vanish, perish:

qua (voluptate) cum liquescimus fluimusque mollitia,

Cic. Tusc. 2, 22, 52:

fluens mollitiis,

Vell. 1, 6, 2; 2, 88, 2:

cetera nasci, occidere, fluere, labi, nec diutius esse uno et eodem statu,

Cic. Or. 3, 10:

fluit voluptas corporis et prima quaeque avolat,

id. Fin. 2, 32, 106:

fluentem procumbentemque rem publicam populi Romani restituere,

Vell. 2, 16 fin. —Hence,

fluens, entis, P. a.

Lax, relaxed, debauched, enervated, effeminate:

inde soluti ac fluentes non accipiunt e scholis mala ista, sed in scholas afferunt,

Quint. 1, 2, 8:

Campani fluentes luxu,

Liv. 7, 29, 5:

incessu ipso ultra muliebrem mollitiem fluentes,

Sen. Tranq. 15:

fluentibus membris, incessu femineo,

Aug. Civ. D. 7, 26.—

Of speech,

Flowing, fluent:

sed in his tracta quaedam et fluens expetitur, non haec contorta et acris oratio,

Cic. Or. 20, 66:

lenis et fluens contextus,

Quint. 9, 4, 127.—

Lax, unrestrained:

ne immoderata aut angusta aut dissoluta aut fluens sit oratio,

Cic. Or. 58, 198:

dissipata et inculta et fluens oratio,

id. ib. 65, 220;

and transf. of the speaker: in locis ac descriptionibus fusi ac fluentes sumus,

Quint. 9, 4, 138.— Adv.: flŭenter, in a flowing, waving manner (very rare):

res quaeque fluenter fertur,

Lucr. 6, 935 (but not ib. 520, where the correct read. is cientur;

v. Lachm.): capillo fluenter undante,

App. M. 2, p. 122, 7. —

fluxus, a, um, P. a. (mostly poet. and in post-Aug. prose).

Lit., flowing, fluid:

elementa arida atque fluxa, App. de Mundo: sucus,

Plin. 9, 38, 62, § 133:

vas fluxum pertusumque,

i. e. leaking, Lucr. 6, 20.—

Transf., flowing, loose, slack:

ipsa crine fluxo thyrsum quatiens,

Tac. A. 11, 31:

habena,

Liv. 38, 29, 6:

amictus,

Luc. 2, 362; cf.:

ut cingeretur fluxiore cinctura,

Suet. Caes. 45 fin.:

fluxa arma,

hanging slack, loose, Tac. H. 2, 99.—

Pregn., frail, perishable, weak:

corpora,

Tac. H. 2, 32; cf.:

spadone eviratior fluxo,

Mart. 5, 41, 1:

(murorum) aevo fluxa,

Tac. H. 2, 22. —

Trop.

Lax, loose, dissolute, careless:

animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur,

Sall. C. 14, 5: cf.:

animi fluxioris esse,

Suet. Tib. 52:

duces noctu dieque fluxi,

Tac. H. 3, 76:

spectaculum non enerve nec fluxum,

Plin. Pan. 33, 1:

fluxa atque aperta securitas,

Gell. 4, 20, 8.—

Pregn., frail, weak, fleeting, transient, perishable:

res nostrae ut in secundis fluxae, ut in adversis bonae,

decayed, impaired, disordered, Cic. Att. 4, 2, 1: hujus belli fortuna, ut in secundis, fluxa;

ut in adversis, bona,

id. ad Brut. 1, 10, 2:

res humanae fluxae et mobiles,

Sall. J. 104, 2:

divitiarum et formae gloria fluxa atque fragilis est,

id. C. 1, 4; cf.:

instabile et fluxum,

Tac. A. 13, 19:

fluxa auctoritas,

id. H. 1, 21:

cave fidem fluxam geras,

Plaut. Capt. 2, 3, 79:

fides,

Sall. J. 111, 2; Liv. 40, 50, 5; cf.:

fluxa et vana fides,

unreliable, unstable, id. 28, 6, 11; Tac. H. 2, 75; 4, 23:

studia inania et fluxa,

id. A. 3, 50 fin.:

fluxa senio mens,

id. ib. 6, 38.— Adv.: fluxē, remissly, negligently (post-class. and rare):

more vitae remissioris fluxius agens,

Amm. 18, 7.

frĕtum, i, n., and frĕtus, ūs, m. [root phru, to be in uneasy motion, boil, flash; cf. Sanscr. bhur; Lat. ferveo], a strait, sound, channel.

Lit.

In gen.

Form fretum:

fretum dictum a similitudine ferventis aquae, quod in fretum saepe concurrat aestus atque differvescat,

Varr. L. L. 7, § 22; Isid. Orig. 13, 18:

(presteres) freta circum Fervescunt,

Lucr. 6, 427:

quid de fretis aut de marinis aestibus plura dicam?

Cic. Div. 2, 14, 34; cf.:

aestus maritimi, fretorumque angustiae,

id. N. D. 2, 7, 19; id. Mur. 17, 35:

Seston Abydena separat urbe fretum,

Ov. Tr. 1, 10, 28:

fretum Siciliense,

the Sicilian Strait, the Strait of Messina, Cic. N. D. 3, 10, 24;

also called fretum Siciliae,

Caes. B. C. 2, 3, 1; v. infra:

fretum nostri maris et Oceani,

i. e. the Gaditanian Strait, Strait of Gibraltar, Sall. J. 17, 4.—

Form fretus: salis fretus, Lucil. ap. Non. 205, 30; Naev. ib. 27 (Trag. Rel. p. 12 Rib.):

angusto fretu,

Lucr. 1, 720; cf.:

ut perangusto fretu divisa servitutis ac libertatis jura cognosceret,

Cic. Verr. 2, 5, 66, § 169 (cf. Gell. 13, 20, 15):

in Scyllaeo illo aeris alieni tamquam in fretu,

Cic. Sest. 8, 18: inter Italiam et Siciliam qui est fretus, Varr. ap. Non. 205, 31: a Gaditano fretu, Cic. ap. Charis. p. 103 P.: angustiae fretus, Messala, ib.: salsi fretus, Licin. ib.—

In partic., the Strait, for the Strait of Sicily:

cum se ille septimo die venisse a freto dixisset,

Cic. Att. 2, 1, 5; id. Verr. 2, 1, 59, § 154; 2, 2, 7 fin.; Caes. B. C. 1, 29, 1; Suet. Tib. 2; Flor. 2, 2; Hor. Epod. 9, 7 al.—

Hence, Frĕtensis, e, adj.:

Fretense mare,

i. e. the Strait of Sicily, Cic. Att. 10, 7, 1.—

Poet. transf.

In gen., the sea (syn.: mare, oceanus, pelagus, pontus).— Plur.:

fervet fretis spirantibus aequor,

Verg. G. 1, 327:

in freta dum fluvii current,

id. A. 1, 607; cf. Ov. M. 1, 36:

pastor cum traheret per freta navibus Idaeis Helenen,

Hor. C. 1, 15, 1:

fretis acrior Hadriae,

id. ib. 1, 33, 15.— Sing.:

Euxinum,

Ov. P. 2, 2, 2:

Libycum,

id. F. 3, 568.—

Of the sky: (pulvis) omnem pervolat caeli fretum, Enn. ap. Non. 205, 29 (Trag. v. 31 Vahl.).—

Of the spring, as the period of transition from cold to heat:

fretus ipse anni permiscet frigus et aestum,

Lucr. 6, 364; so,

freta anni,

ib. 374 ex conject. Lachm. v. ej. annot. p. 369.—

A raging, swelling, heat, violence:

aetatis freta,

Lucr. 4, 1030; cf.:

fretum adolescentiae, id est secunda imperii aetas,

Flor. 1, 26:

invidiae atque acerbitatis fretum effervescit,

Gell. 10, 3, 7.

rătĭo, onis (abl. rationi, Lucr. 6, 66), f. [reor, ratus], a reckoning, account, calculation, computation.

Lit.

Sing.: Les. Nequaquam argenti ratio conparet tamen. Sta. Ratio quidem hercle adparet: argentum oichetai, Plaut. Trin. 2, 4, 15 sq.:

rationem putare... bene ratio accepti atque expensi inter nos convenit,

id. Most. 1, 3, 141; 146; cf.: ad calculos vocare amicitiam, ut par sit ratio acceptorum et datorum, Cic. Lael. 16, 58:

itur, putatur ratio cum argentario... Ubi disputata est ratio cum argentario,

Plaut. Aul. 3, 5, 53 sq.:

dextera digitis rationem computat,

id. Mil. 2, 2, 49:

magna ratio C. Verruci,

Cic. Verr. 2, 2, 77, § 188:

direptio ejus pecuniae, cujus ratio in aede Opis confecta est,

id. Phil. 5, 6, 16; cf.:

quibus in tabulis nominatim, ratio confecta erat, qui numerus domo exisset, etc.,... Quarum omnium rerum summa erat, etc.,

Caes. B. G. 1, 29: auri ratio constat: aurum in aerario est, the account agrees, i. e. is correct, Cic. Fl. 28, 69 (v. consto):

decumo post mense, ut rationem te dictare intellego,

to make the reckoning, Plaut. Am. 2, 2, 38 (al. ductare):

rationem ducere,

to make a computation, to compute, calculate, reckon, Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129; so, rationem habere, to take an account, make a computation:

omnium proeliorum,

Caes. B. C. 3, 53; cf.:

hujus omnis pecuniae conjunctim ratio habetur,

id. B. G. 6, 19; and:

piratarum,

Cic. Verr. 2, 5, 28, § 71:

rationem inire,

to cast up, reckon, calculate, Caes. B. G. 7, 71, 4:

quattuor minae periere, ut ratio redditur,

Plaut. Men. 1, 3, 23; cf.:

tibi ego rationem reddam?

id. Aul. 1, 1, 6; id. Trin. 2, 4, 114:

rationem referre,

Cic. Verr. 2, 1, 39, § 98:

rationem repetere de pecuniis repetundis,

id. Clu. 37, 104: Py. Quanta istaec hominum summa est? Ar. Septem millia. Py. Tantum esse oportet:

recte rationem tenes,

Plaut. Mil. 1, 1, 47 et saep.:

drachumae, quas de ratione debuisti,

according to the account, id. Trin. 2, 4, 24:

grandem (pecuniam) quemadmodum in rationem inducerent, non videbant,

how they should bring it into their accounts, Cic. Verr. 2, 1, 41, § 106.—

Plur.: rationes putare argentariam, frumentariam, pabuli causa quae parata sunt;

rationem vinariam, oleariam, quid venierit, etc.,

Cato, R. R. 2, 5:

rationes ad aerarium continuo detuli... quas rationes si cognoris, intelleges, etc.,

Cic. Pis. 25, 61:

ut rationes cum publicanis putarent,

id. Att. 4, 11, 1:

rationes a colono accepit,

id. Caecin. 32, 94:

quid opus est? inquam. Rationes conferatis. Assidunt, subducunt, ad nummum convenit,

id. Att. 5, 21, 12:

rationes referre... rationes deferre,

id. Fam. 5, 20, 2:

Romani pueri longis rationibus assem Discunt in partes centum diducere,

Hor. A. P. 325 et saep.:

A RATIONIBVS,

an accountant, Inscr. Orell. 1494; 2973; 2986; 4173 et saep. (cf. ab).—

Transf.

A list, roll, register (rare):

cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur, quo quisque die datus in custodiam, quo mortuus, quo necatus sit,

Cic. Verr. 2, 5, 57, § 147:

rationes imperii, ab Augusto proponi solitas, sed a Tiberio intermissas, publicavit (sc. Caligula),

Suet. Calig. 16 ( = breviarium) totius imperii, id. Aug. 101 fin.:

rationarium imperii,

id. ib. 28.—

A sum, number (rare), Plaut. Trin. 2, 4, 11:

nunc lenonum et scortorum plus est fere Quam olim muscarum est. Ea nimia est ratio,

id. Truc. 1, 1, 49:

pro ratione pecuniae liberalius est Brutus tractatus quam Pompeius,

Cic. Att. 6, 3, 5; cf. II. B. 1. c. infra.—

A business matter, transaction, business; also, a matter, affair, in gen. (a favorite word of Cicero):

res rationesque eri Ballionis curo,

Plaut. Ps. 2, 2, 31:

res rationesque vestrorum omnium,

id. Am. prol. 4:

re ac ratione cum aliquo conjunctus,

Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

de tota illa ratione atque re Gallicana inter se multa communicare,

id. Quint. 4, 15:

cum (Druides) in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus, Graecis utantur litteris,

Caes. B. G. 6, 14 (metaphrast. pragmasi):

ratio nummaria,

Cic. Att. 10, 11, 2:

aeraria ratio,

id. Quint. 4, 15:

ratio domestica... bellica,

id. Off. 1, 22, 76:

quod ad popularem rationem attinet,

id. Fam. 1, 2, 4:

rationes familiares componere,

Tac. A. 6, 16 fin.:

fori judiciique rationem Messala suscepit,

Cic. Rosc. Am. 51, 149; cf.:

in explicandis rationibus rerum civilium,

id. Rep. 1, 8, 13:

rationes civitatis,

id. ib. 1, 6, 11:

quantos aestus habet ratio comitiorum... nihil fallacius ratione tota comitiorum,

id. Mur. 17, 35:

propter rationem Gallici belli,

id. Prov. Cons. 8, 19; so id. ib. 8, 14, 35:

ad omnem rationem humanitatis,

id. Mur. 31, 66: in hac ratione quid res, quid causa, quid tempus ferat, tu facillime perspicies, id. Fam. 1, 7, 6 fin.:

ad eam rationem existimabam satis aptam naturam meam,

id. Att. 9, 11, A, 1.—

Pregn.: meae (tuae, etc.) rationes, my ( thy, etc.) interest, my ( thy, etc.) advantage (cf. in Engl. to find one's account in any thing):

me ad ejus rationes adjungo, quem tu in meis rationibus tibi esse adjungendum putasti,

Cic. Fam. 1, 8, 2; cf.:

exemplum meis alienissimum rationibus,

id. Corn. Fragm. 1, 7 B. and K.:

consideres, quid tuae rationes postulent,

Sall. C. 44, 5: servitia repudiabat... alienum suis rationibus existimans videri causam civium cum servis fugitivis communicasse, inconsistent with his policy or interests, id. ib. 56, 5:

si meas rationes unquam vestrae saluti anteposuissem,

Cic. Red. ad Quir. 1, 1.

Trop., a reckoning, account, computation:

postquam hanc rationem cordi ventrique edidi,

presented this reckoning, Plaut. Aul. 2, 7, 12:

itidem hic ut Acheronti ratio accepti scribitur,

i.e. things are taken only, nothing is given back, id. Truc. 4, 2, 36:

nomen (comoediae) jam habetis, nunc rationes ceteras Accipite,

an account of the rest, id. Poen. prol. 55; cf.:

census quom sum, juratori recte rationem dedi,

id. Trin. 4, 2, 30; so,

rationem dare, for the more usual rationem reddere,

Varr. L. L. 6, § 86 Mull.; Cic. Verr. 2, 1, 36, § 92 Zumpt:

(argentarii) ratione utuntur,

make a reckoning, settle up, Plaut. Cas. prol. 27:

cum eam mecum rationem puto,

go into that calculation, think over the matter, id. ib. 3, 2, 25; cf.:

frustra egomet mecum has rationes puto,

Ter. Ad. 2, 1, 54:

(Medea et Atreus) inita subductaque ratione nefaria scelera meditantes,

Cic. N. D. 3, 29, 71:

quod posteaquam iste cognovit hanc rationem habere coepit,

to make the following calculation, reflection, id. Verr. 2, 5, 39, § 101; cf.: totius rei consilium his rationibus explicavit, ut si, etc.,... si, etc.,... sin, etc., drew the plan of the whole undertaking according to the following calculation, that if, etc., Caes. B. C. 3, 78;

and herewith cf.: rationem consilii mei accipite,

id. ib. 3, 86:

ut habere rationem possis, quo loco me convenias, etc.,

that you may calculate, Cic. Fam. 3, 6, 6:

semper ita vivamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur,

id. Verr. 2, 2, 11, § 28; cf.:

nihil est, quod minus ferendum sit, quam rationem ab altero vitae reposcere eum, qui non possit suae reddere,

id. Div. in Caecil. 9, 28;

and with this cf.: si gravius quid acciderit, abs te rationem reposcent,

will call you to account, Caes. B. G. 5, 30: clarorum virorum atque magnorum non minus otii, quam negotii rationem exstare oportere, an account must be capable of being given, Cato ap. Cic. Planc. 27, 66:

tam otii quam negotii rationem reddere majores censuisse,

Col. 11 fin.: eam condicionem esse imperandi, ut non aliter ratio constet, quam si uni reddatur, that the account is not correct unless, etc., Tac. A. 1, 6 fin.:

mirum est quam singulis diebus in urbe ratio aut constet aut constare videatur,

Plin. Ep. 1, 9, 1; 1, 5, 16 et saep.; cf. Just. praef. 5.—

Transf.

Relation, reference, respect to a thing:

(agricolae) habent rationem cum terra, quae nunquam recusat imperium,

have an account, have to do, have dealings with the earth, Cic. Sen. 15, 51; cf.:

ubi ratio cum Orco habetur,

Varr. R. R. 1, 4, 3;

for which: ubi sit cum Orco ratio ponenda,

Col. 1, 3, 2:

cum omnibus Musis rationem habere cogito,

Cic. Att. 2, 5, 2:

cum hac (muliere) aliquid adulescentem hominem habuisse rationis,

id. Cael. 20, 50; cf. id. Verr. 2, 2, 77, § 190. omnes, quibuscum ratio huic aut est aut fuit, assunt, defendunt, id. Quint. 23, 75; cf.

. quae ratio tibi cum eo intercesserat?

id. Rosc. Com. 14, 41:

pacis vero quae potest esse cum eo ratio, in quo est incredibilis crudelitas, fides nulla?

id. Phil. 4, 6, 14:

quod si habenda cum M. Antonii latrocinio pacis ratio fuit, etc.,

id. ib. 12, 7, 17:

fontes ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum sane recentes,

in respect to our annals, id. Brut. 13, 49.—

Pregn., a respect, regard, concern, consideration, care for a thing (usu. in the connection habere and ducere alicujus rei rationem): ad hanc rationem quoniam maximam vim natura habet, fortuna proximam: utriusque omnino habenda ratio est in deligendo genere vitae, Cic. Off. 1, 33, 120:

quorum (civium Romanorum) nobis pro vestra sapientia, Quirites, habenda est ratio diligenter,

id. Imp. Pomp. 7, 17:

(deos) piorum et impiorum habere rationem,

id. Leg. 2, 7, 15:

cujus absentis rationem haberi proximis comitiis populus jussisset,

Caes. B. C. 1, 9; so,

absentis,

id. ib. 1, 32; 3, 82 fin.:

sauciorum et aegrorum habita ratione,

id. ib. 3, 75:

moneret, frumenti rationem esse habendam,

Hirt. B. G. 8, 34;

so (al. frumentandi), rationem habere,

Caes. B. G. 7, 75 Oud.; cf. id. ib. 7, 71:

alicujus vel dignitatis vel commodi rationem non habere,

Cic. de Or. 2, 4, 17: ut summae rei publicae rationem habeamus, Pompeius ap. Cic. Att. 8, 12, c, 3:

alicujus salutis rationem habere,

i. e. to regard, care for, be concerned about, Caes. B. G. 7, 71; so id. B. C. 1, 20:

turpissimae fugae rationem habere,

id. ib. 2, 31:

ut in ceteris habenda ratio non sui solum sed etiam aliorum, sic, etc.,

Cic. Off. 1, 39, 139:

proinde habeat rationem posteritatis et periculi sui,

Caes. B. C. 1, 13:

habere nunc se rationem officii pro beneficiis Caesaris,

id. B. G. 5, 27:

non ullius rationem sui commodi ducit,

Cic. Rosc. Am. 44, 128:

cum hujusce periculi tum ceterorum quoque officiorum et amicitiarum ratio,

id. Clu. 42, 117:

omnis hac in re habenda ratio et diligentia est, ut, etc.,

id. Lael. 24, 89; cf.:

didici ex tuis litteris, te omnibus in rebus habuisse rationem, ut mihi consuleres,

id. Fam. 3, 5, 1:

habeo rationem, quid a populo Romano acceperim,

bring into consideration, consider, id. Verr. 2, 5, 14, § 36:

ut habere rationem possis, quo loco me salva lege Cornelia convenias, ego veni, etc.,

id. Fam. 3, 6, 6:

neque illud rationis habuisti, eam provinciam ad summam stultitiam nequitiamque venisse,

id. Verr. 2, 5, 15, § 38; cf.:

hoc rationis habebant, facere eos nullo modo posse, ut, etc.,

id. ib. 2, 2, 29, e70.—

Relation to a thing, i. e.

Subject., course, conduct, procedure, mode, manner, method, fashion, plan, etc. (cf. consilium):

nunc sic rationem incipissam, hanc instituam astutiam, ut, etc.,

Plaut. Mil. 2, 2, 82; cf. id. ib. 3, 1, 175 sqq.:

ubi cenas hodic, si hanc rationem instituis?

Plaut. Stich. 3, 1, 26; id. Truc. 1, 1, 3:

tua ratio est, ut secundum binos ludos mihi respondere incipias: mea, ut ante primos ludos comperendinem. Ita fiet, ut tua ista ratio existimetur astuta, meum hoc consilium necessarium,

Cic. Verr. 1, 11, 34; cf.:

ratio viaque defensionis,

id. Verr. 2, 5, 1, § 4:

itaque in praesentia Pompeii insequendi rationem omittit,

Caes. B. C. 1, 30:

mea autem ratio in dicendo haec esse solet, ut, etc.,

Cic. de Or. 2, 72, 292:

haec in philosophia ratio contra omnia disserendi,

id. N. D. 1, 5, 11:

dicendi,

id. Or. 32, 114; id. de Or. 3, 15, 56; cf.:

aliquot ante annis inita ratio est, ut, etc.,

id. Rep. 2, 36, 61:

ut, quo primum occurreretur, vix ratio iniri possit,

Caes. B. G. 7, 24:

quia reponendarum (tegularum) nemo artifex inire rationem potuerit,

Liv. 42, 3 fin. —In plur.:

hoc aditu laudis non mea me voluntas sed meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt,

plan of life, Cic. Imp. Pomp. 1, 1:

de rationibus rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarum,

id. Rep. 1, 6, 11.—

Object., relation, condition, nature, kind, sort, fashion, way, etc. (cf. modus):

sed ratio ordoque agminis aliter se habebat ac Belgae ad Nervios detulerant,

Caes. B. G. 2, 19; cf.:

ut rei militaris ratio atque ordo postulabat,

id. ib. 2, 22; so,

rei militaris,

id. ib. 4, 23:

ratio atque usus belli,

the art and practice of war, id. ib. 4, 1; id. B. C. 1, 76 fin.; 2, 18; 3, 17 et saep. al.; cf.:

novae rationes bellandi,

id. ib. 3, 50:

ratio equestris proelii,

id. B. G. 5, 16:

quorum operum haec erat ratio, etc.,

id. B. C. 1, 25; cf.: rationem pontis hanc instituit;

tigna bina, etc.,

id. B. G. 4, 17:

serpit per omnium vitas amicitia, nec ullam aetatis degendae rationem patitur esse expertem sui,

Cic. Lael. 23, 87; cf.:

ita ratio comparata est vitae naturaeque nostrae, ut, etc.,

id. ib. 27, 101; id. Ac. 2, 43, 132:

civitas (Platonis) non quae possit esse, sed in qua ratio rerum civilium perspici posset,

id. Rep. 2, 30, 52 init.; cf.:

reliqui disseruerunt de generibus et de rationibus civitatum,

id. ib. 2, 11, 22;

1, 8, 13: quam creberrimis litteris faciam ut tibi nota sit omnis ratio dierum atque itinerum meorum,

id. Fam. 3, 5, 4: quoniam eadem est ratio juris in utroque, id. Rep. 3, 12, 21; cf.:

haec eadem ratio est in summa totius Galliae,

Caes. B. G. 6, 11 fin.:

ab nostris eadem ratione, qua pridie, resistitur,

id. ib. 5, 40; id. B. C. 3, 100; cf. id. ib. 3, 101:

docet, longe alia ratione esse bellum gerendum atque antea sit gestum,

id. B. G. 7, 14:

hoc si Romae fieri posset, certe aliqua ratione expugnasset iste,

Cic. Verr. 2, 2, 52, ee130:

quid refert, qua me ratione cogatis?

id. Lael. 8, 26:

quod fuit illis conandum atque omni ratione efficiendum,

Caes. B. C. 1, 65 fin.; 1, 67 fin.:

simili ratione Pompeius in suis castris consedit,

id. ib. 3, 76:

auxilium ferri nulla ratione poterat,

id. ib. 1, 70:

nec quibus rationibus superare possent, sed quem ad modum uti victoria deberent, cogitabant,

id. ib. 3, 83 fin.; 3, 58; 3, 18 fin. et saep.—

With gen. of a subst. in circumlocution for the subst. itself (v. Zumpt, Gram. §

678): vereor ne oratio mea aliena ab judiciorum ratione esse videatur,

Cic. Verr. 2, 4, 49, ee109:

multa autem propter rationem brevitatis praetermittenda,

id. ib. 2, 1, 40, ee

103: quantas perturbationes et quantos aestus habet ratio comitiorum?

id. Mur. 17, 35:

nihil fallacius ratione tota comitiorum,

id. ib. 17, 36:

praedicere tempestatum rationem et praedonum,

id. ib. 2, 4:

tota ratio talium largitionum genere vitiosa est,

id. Off. 2, 17, 60.—

Pregn., that faculty of the mind which forms the basis of computation and calculation, and hence of mental action in general, i. e. judgment, understanding, reason: duplex est vis animorum atque natura: una pars in appetitu posita est, quae est hormê Graece, quae hominem huc et illuc rapit;

altera in ratione, quae docet et explanat, quid faciendum, quid fugiendum sit. Ita fit, ut ratio praesit, appetitus obtemperet,

Cic. Off. 1, 28, 101:

homo, quod rationis est particeps, per quam consequentia cernit, causas rerum videt earumque progressus et quasi antecessiones non ignorat, similitudines comparat rebusque praesentibus adjungit atque annectit futuras, facile totius vitae cursum videt ad eamque degendam praeparat res necessarias. Eademque natura vi rationis hominem concilia homini et ad orationis et ad vitae societatem, etc.,

id. ib. 1, 4, 11 sq.:

haud scio, an melius fuerit, humano generi motum istum celerem cogitationis, acumen, sollertiam, quam rationem vocamus, non dari omnino quam tam munifice et tam large dari, etc.,

id. N. D. 2, 27, 69:

lex est ratio summa, insita in natura, quae jubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria. Eadem ratio, cum est in hominis mente confirmata et confecta, lex est,

id. Leg. 1, 6, 18:

ut, quos ratio non posset, eos ad officium religio duceret,

id. N. D. 1, 42, 118:

mens et ratio et consilium in senibus est,

id. Sen. 19, 67; cf. Liv. 28, 28:

si pudor quaeritur, si probitas, si fides, Mancinus haec attulit, si ratio, consilium, prudentia, Pompeius antistat,

Cic. Rep. 3, 18, 28; cf. id. Quint. 16, 53; and:

si ratio et prudentia curas aufert,

Hor. Ep. 1, 11, 25:

quibus in rebus temeritas et casus, non ratio nec consilium valet,

Cic. Div. 2, 41, 85; cf.:

illa de urbis situ revoces ad rationem quae a Romulo casu aut necessitate facta sunt,

id. Rep. 2, 11, 22; and:

moneo ut agentem te ratio ducat, non fortuna,

Liv. 22, 39 fin.: mulier abundat audacia;

consilio et ratione deficitur,

Cic. Clu. 65, 184:

Ariovistum magis ratione et consilio quam virtute vicisse. Cui rationi contra homines barbaros locus fuisset, etc.,

Caes. B. G. 1, 40: arma amens capio;

nec sat rationis in armis,

Verg. A. 2, 314:

rationis egens,

id. ib. 8, 299 et saep.:

iracundia dissidens a ratione,

Cic. Rep. 1, 38, 60:

majora quam hominum ratio consequi possit,

id. ib. 1, 10, 15:

quantum ratione provideri poterat,

Caes. B. G. 7, 16 fin.:

quantumque in ratione esset, exploratum habuit,

Hirt. B. G. 8, 6 init.:

nec majore ratione bellum administrari posse,

Caes. B. C. 7, 21:

minari divisoribus ratio non erat,

it was not reasonable, was contrary to reason, Cic. Verr. 1, 9, 24; so, nulla ratio est, with an objectclause, id. Caecin. 5, 15; so,

too, minime rationis est,

Col. 3, 5, 3; cf. with dat.:

Vitellianus exercitus, cui acquiescere Cremonae ratio fuit,

which, as reason dictated, ought to have rested at Cremona, Tac. H. 3, 22:

quod domi te inclusisti, ratione fecisti,

reasonably, sensibly, judiciously, Cic. Att. 12, [p. 1527] 14, 3.—

The reasonable cause of a thing, a ground, motive, reason:

ratio est causa, quae demonstrat, verum esse id, quod intendimus, brevi subjectione. Rationis confirmatio est ea, quae pluribus argumentis corroborat breviter expositam rationem,

Auct. Her. 2, 18, 28:

quid tandem habuit argumenti aut rationis res, quamobrem, etc.,

Cic. Verr. 2, 2, 47, § 115; cf.:

nostra confirmare argumentis ac rationibus: deinde contraria refutare,

id. de Or. 2, 19, 80:

noverit orator argumentorum et rationum locos,

id. Or. 14, 44 (v. also argumentum):

si mei consilii causam rationemque cognoverit,

id. Div. in Caecil. 1, 1; cf.:

ad eam sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod, etc.,

Caes. B. G. 2, 10 fin.:

quam habet rationem, non quaero aequitatis, sed ipsius improbitatis atque impudentiae?... facti, si non bonam, at aliquam rationem afferre,

Cic. Verr. 2, 3, 85, e196; cf.:

deinde nihil rationis affert, quamobrem, etc.,

id. Caecin. 33, 96:

non deest hoc loco copia rationum, quibus docere velitis, humanas esse formas deorum: primum quod, etc.... deinde quod, etc.... tertiam rationem affertis, quod, etc.,

id. N. D. 1, 27, 76:

et quidem, cur sic opinetur, rationem subicit,

id. Div. 2, 50, 104:

idcirco minus existimo te nihil nisi summa ratione fecisse,

id. Att. 8, 11, D, §

5: nunc non modo agendi rationem nullam habeo, sed ne cogitandi quidem,

id. Fam. 4, 13, 3:

rationes in ea disputatione a te collectae vetabant me rei publicae penitus diffidere,

id. Fam. 5, 13, 3; cf. id. Ac. 2, 36, 116:

rationibus conquisitis de voluptate et dolore disputandum putant,

id. Fin. 1, 9, 31; cf.:

quod cum disputando rationibusque docuisset,

id. Rep. 1, 16, 25:

his rationibus tam certis tamque illustribus opponuntur ab his, qui contra disputant primum labores, etc.,

id. ib. 1, 3, 4 et saep.:

num parva causa aut prava ratio est?

reason, excuse, Ter. Eun. 3, 5, 27.—

In rhet., a showing cause, argument, reasoning in support of a proposition:

ratio est, quae continet causam, quae si sublata sit, nihil in causa controversiae relinquatur, hoc modo: Orestes si accusetur matricidii, nisi hoc dicat, Jure feci, illa enim patrem meum occiderat, non habet defensionem,

Cic. Inv. 1, 13, 18:

ad propositum subjecta ratio, et item in distributis supposita ratio,

id. de Or. 3, 54, 207; cf. Quint. 3, 11, 4; 5, 14, 1; 16; 7, 8, 3.—

Reasonableness, reason, propriety, law, rule, order, conformity, etc.:

in omnibus, quae ratione docentur et via, primum constituendum est, quid quidque sit, etc.,

in a reasonable, regular manner, Cic. Or. 33, 116; cf.:

ut ratione et via procedat oratio,

id. Fin. 1, 9, 29:

modo et ratione aliquid facere (along with recte atque ordine facere),

id. Quint. 7, 28; cf.:

quae res Nec modum habet neque consilium, ratione modoque Tractari non vult,

Hor. S. 2, 3, 266:

nihil est, quod ratione et numero moveri possit sine consilio,

Cic. N. D. 2, 16, 43:

intervallis imparibus, sed tamen pro rata parte ratione distinctis,

divided proportionally by rule, id. Rep. 6, 18, 18; cf.:

ex summis et infimis et mediis interjectis ordinibus ut sonis moderata ratione civitas concinit,

in symmetrical proportion, id. ib. 2, 42, 69:

in quo defuit fortasse ratio, sed tamen vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem,

order, system, id. ib. 2, 33, 57;

5, 5, 7: declinatio si cum ratione fiet,

reasonably, id. Tusc. 4, 6, 13:

ratio et distributio,

a reasonable division, Q. Cic. Pet. Cons. 1, 1.—

A theory, doctrine, or system based upon reason; science, and (less freq.), subject., knowledge:

erat enim tunc haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficere,

Cic. Rep. 1, 16, 25; cf.:

nova et a nobis inventa ratio,

id. ib. 1, 8, 13;

2, 39, 66: si animum contulisti in istam rationem et quasi artem,

id. ib. 1, 23, 37; cf.:

omnes tacito quodam sensu sine ulla arte aut ratione, quae sint in artibus ac rationibus recta ac prava dijudicant,

id. de Or. 3, 50, 195; id. Brut. 74, 258:

continet enim totam hanc quaestionem ea ratio, quae est de natura deorum,

id. Div. 1, 51, 117:

Epicuri ratio, quae plerisque notissima est,

doctrine, system, philosophy, id. Fin. 1, 5, 13; cf.:

Stoicorum ratio disciplinaque,

id. Off. 3, 4, 20:

Cynicorum ratio,

id. ib. 1, 41, 148; so id. Fin. 3, 20, 68: ratio vivendi... ratio civilis et disciplina populorum, the art of living... statesmanship, id. Rep. 3, 3, 4; cf.:

etiamsi cui videbitur illa in optimis studiis et artibus quieta vitae ratio beatior, haec civilis laudabilior est certe et illustrior,

id. ib. 3, 3, 4:

improba navigii ratio tum caeca jacebat,

Lucr. 5, 1004: saltationis ac musicae rationis studiosi, Col. prooem. e3 al.—Subject., knowledge:

si qua (est in me) exercitatio dicendi aut si hujus rei ratio aliqua, ab optimarum artium studiis ac disciplina profecta,

Cic. Arch. 1, 1.—

A view or opinion resting upon reasonable grounds:

mea sic est ratio,

Ter. Ad. 1, 1, 43; cf.:

inventus est nemo, cujus non haec et sententia esset et oratio, non esse metuendum, etc.... Haec cum omnes sentirent et cum in eam rationem pro suo quisque sensu ac dolore loqueretur,

Cic. Verr. 2, 1, 27, § 68 sq.; and with this cf. id. Att. 1, 11, 1:

cujus ratio etsi non valuit,

Nep. Milt. 3, 6 (just before: hujus cum sententiam plurimi essent secuti).—

In philos. lang., a production of proof, argumentation, reasoning: (Epicurus) tollit definitiones; nihil de dividendo ac partiendo docet;

non, quo modo efficiatur concludaturque ratio, tradit,

Cic. Fin. 1, 7, 22; cf. id. Div. 2, 10, 25; id. de Or. 2, 38, 158:

ratio ipsa coget, et ex aeternitate quaedam esse vera et ea non esse nexa causis aeternis, etc.,

id. Fat. 16, 38; cf.:

ergo, ubi tyrannus est, ibi non vitiosam ut heri dicebam, sed, ut nunc ratio cogit, dicendum est, plane nullam esse rem publicam,

id. Rep. 3, 31, 43.

rĕcī̆prŏco, āvi, ātum, 1, v. a. and n. [reciprocus].

Act., to move backwards or back and forth (rare but class.; cf.: meo, remeo).

Lit.: rursus prorsus reciprocat fluctus feram, bears to and fro, Enn. ap. Non. 165, 11, and 384 fin. (Trag. v. 143 Vahl.):

refluusque reciprocat aestus,

Sil. 15, 225:

(ventus) cum jam spiritum includeret nec reciprocare animam sineret,

to breathe, fetch their breath, Liv. 21, 58, 4:

spiritum per fistulam,

Gell. 17, 11, 4:

aurae per anhelitum reciprocatae,

Arn. 2, 54:

manu telum reciprocans,

brandishing, Gell. 9, 11, 5:

quid Chalcidico Euripo in motu identidem reciprocando putas fieri posse constantius?

Cic. N. D. 3, 10, 24; cf.

under II.: serram,

to draw back and forth, Tert. Cor. Mil. 3: circulos, Prud. steph. 10, 573:

quinqueremem in adversum aestum reciprocari non posse,

would not be able to tack about, Liv. 28, 30; cf.:

quoniam aestus semper e Ponto profluens nunquam reciprocetur,

flow back, Plin. 4, 13, 27, § 93:

reciprocari mare coepit,

Curt. 9, 9, 20.—

Trop., to reverse, convert a proposition:

si quidem ista sic reciprocantur, ut et, si divinatio sit, dii sint, et si dii sint, sit divinatio,

Cic. Div. 1, 6, 10.—

Neutr., to move backwards, go back; to move back and forth, to come and go, reciprocate (perh. only since the Aug. per.):

fretum ipsum Euripi non septies die temporibus statis reciprocat,

rises and falls, Liv. 28, 6;

so of the ebb and flow: Euripus,

Plin. 2, 97, 100, § 219:

mare,

Curt. 9, 9, 20:

aquae,

Flor. 2, 8, 9;

and of the ebb (opp. accedere),

Plin. 2, 97, 89, § 212.—

Of stars: saepe citra eos ad solem reciprocent,

Plin. 2, 17, 14, § 72:

nubem eos arcentem a reciprocando,

from going back, id. 9, 46, 70, § 151.

p. 229 Müll.

tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.

As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.

As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.

In comparison between two adjj.:

tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,

a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):

non tam solido quam splendido nomine,

id. Fin. 1, 18, 61:

tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,

Val. Max. 3, 8, 1:

adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,

things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:

quorum vires quam repentinae tam breves,

Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:

non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,

Cic. Brut. 37, 140:

ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,

id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:

maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,

Liv. 7, 1, 8:

quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,

id. 21, 43, 11:

donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,

id. 4, 2, 4. —

In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.

As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;

not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,

as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:

quam placida'st aqua,

id. ib. 3, 2, 165:

tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,

id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:

nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,

Cic. Or. 30, 168:

tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,

id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—

The adjective not repeated.

The terms of comparison being nouns or pronouns:

tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),

Plaut. Capt. 2, 2, 60:

fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,

id. Bacch. 3, 3, 30:

tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,

id. Cas. 3, 6, 43:

ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,

id. Poen. 1, 2, 145:

tam crebri ad terram decidebant quam pira,

id. ib. 2, 38:

tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,

Ter. Ad. 5, 3, 63:

quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,

id. ib. 4, 1, 18:

tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,

Cic. Sull. 31, 87:

tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,

id. Fam. 13, 3:

nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,

Liv. 45, 22:

nihil est tam violentum quam magna vis aquae,

Sen. Q. N. 3, 30, 6:

(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),

Quint. 8, 2, 8:

(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,

Sen. Ira, 1, 9, 2.—

Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,

Plaut. Cist. 2, 1, 20:

nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,

Cic. Sen. 12, 41:

neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,

Lucr. 6, 101.—Virtually negative:

quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),

Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:

vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,

Liv. 28, 39, 13. —

With quam in subst.-clause:

quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,

Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:

juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,

Cic. Leg. 1, 4, 12. —

Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?

Cic. Leg. 1, 4, 14.—

With quam in adverb.-clause:

cupam facito tam crassam quam modioli postulant,

Cato, R. R. 21, 1:

si era mea sciat tam socordem esse quam sum,

Plaut. Cist. 4, 2, 5:

tua est imago: tam consimili'st quam potest,

id. Men. 5, 9, 4:

sororem tam similem quam lacte lacti est,

id. Mil. 2, 2, 87.—

Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.

Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:

quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?

Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:

nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,

Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—

The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:

tam facile vinces quam pirum volpes comest,

id. Most. 3, 1, 26:

tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,

id. Merc. 1, 2, 77:

tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,

id. Truc. 1, 2, 109:

tam facile quam tu arbitraris,

Cic. Div. 1, 6, 10:

tam cito evertetur quam navis, etc.,

id. Rep. 1, 34, 51:

nihil tam cito redditur quam a speculo imago,

Sen. Q. N. 1, 4, 2. —

Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,

Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):

quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,

Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —

With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.

One verb compared with another:

nam quod edit tam duim quam perduim,

for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:

vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,

Cic. Att. 13, 20, 4:

utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,

Quint. 2, 5, 17:

Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,

Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:

fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,

Lucr. 6, 115.—

The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,

Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;

tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,

Plaut. Capt. 2, 2, 61:

tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),

id. Aul. 3, 6, 12:

quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,

id. Capt. 2, 2, 6:

tam huic loqui licere oportet quam isti,

id. Cas. 2, 6, 58:

tam tibi istuc credo quam mihi,

id. Ep. 1, 2, 25:

haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,

Cic. Ac. 2, 44, 137:

tam moveor quam tu, Luculle,

id. ib. 2, 46, 141:

tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,

id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:

tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,

Cic. Tusc. 1, 24, 56:

sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,

Sen. Ira. 1, 12, 4:

meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),

id. ib. 1, 15, 1:

tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),

id. Q. N. 3, 16, 3:

quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),

Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.

sic),

Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —

Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,

Ter. Heaut. 4, 3, 8:

nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,

Cic. Tusc. 3, 16, 34:

quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,

id. Verr. 2, 2, 34, § 83:

cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,

id. Fam. 7, 3, 2:

qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,

id. Att. 2, 17, 2:

neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,

id. Verr. 1, 8, 21:

Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,

Liv. 38, 39, 10.—

Object-inff.:

qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,

Cic. Ac. 2, 14, 44:

quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,

id. Tusc. 1, 7, 13:

virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,

id. Lael. 26, 98.—

Subject-inff. or dependent clauses:

ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),

Plaut. As. 1, 1, 109:

Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,

Ter. Eun. 4, 4, 51:

tam teneor dono quam si dimittar onustus,

Hor. Ep. 1, 7, 18:

Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,

Ov. M. 4, 613:

tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,

Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):

nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,

Cic. Off. 1, 34, 125:

eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,

id. Att. 9, 2, a, 3:

nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,

id. Tusc. 2, 12, 28:

non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,

id. Or. 2, 72, 295:

cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,

id. Top. 1, 2:

auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,

Liv. 2, 44, 7:

Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,

id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —

With quam in adverb.-clause:

tam confido quam poti'st,

Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;

v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),

Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—

Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:

quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,

Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:

quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,

id. Brut. 15, 58.—

With esse and predic. noun:

tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,

Plaut. Mil. 2, 5, 47:

equidem tam sum servos quam tu,

id. Capt. 3, 4, 11:

tam ego homo sum quam tu,

id. As. 2, 4, 83:

nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,

Ter. Ad. 3, 3, 68:

tam es tu judex quam ego senator,

Cic. Rab. Post. 7, 17:

tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,

id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:

tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,

Plaut. Capt. 2, 2, 86:

qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,

Cic. Off. 1, 7, 23. —

Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,

Cic. Off. 3, 8, 35. —

With quasi in place of quam:

tam a me pudica est quasi soror mea sit,

Plaut. Curc. 1, 1, 51. —

Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):

quam magis adspecto, tam magis est nimbata,

Plaut. Poen. 1, 2, 138:

magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,

id. Bacch. 5, 1, 5:

quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

id. As. 1, 3, 6:

quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,

Lucr. 4, 999:

quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,

id. 5, 453:

tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:

quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,

Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:

verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,

Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:

quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,

Plaut. Trin. 4, 2, 19.—

Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.

the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,

Cato, R. R. 64 (65):

oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,

id. ib. 64 (65):

quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,

id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:

quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,

Plaut. Aul. 2, 2, 59:

quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,

Ter. Heaut. 5, 2, 44:

quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,

id. Ad. 3, 4, 56:

quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,

Varr. R. R. 2, 9:

quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,

Sall. J. 31, 14. —

With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):

nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),

Plaut. Mil. 4, 7, 26:

tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),

id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).

With a comp. clause understood.

With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:

quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),

Cic. Off. 1, 21, 73:

cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),

id. Tusc. 3, 1, 1:

nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),

id. ib. 1, 23, 55:

non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,

id. Ac. 2, 4, 10:

sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),

Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);

sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),

Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:

bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,

Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:

tam gratia'st,

id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;

nolo tibi molestos esse nos,

id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—

With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.

With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:

equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,

id. Most. 1, 3, 29:

ordine cum videas tam certo multa creari,

Lucr. 5, 735:

deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,

id. 5, 12:

quorsum igitur tam multa de voluptate?

Cic. Sen. 12, 44:

ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,

id. Tusc. 1, 42, 100:

inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,

id. Fin. 2, 23, 77:

quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?

as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:

tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,

id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:

ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,

id. Ac. 2, 21, 68:

tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,

at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:

supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,

Liv. 39, 31, 14:

tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,

Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:

qui tam crudelem tyrannum occideret,

id. 3, 1, 2:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,

id. 3, 2, 7:

tam contraria est pestis,

Plin. 8, 38, 57, § 136:

tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,

id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):

tamne indignus videar?

Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:

nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,

of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—

With advv.:

alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?

Plaut. Capt. 1, 2, 37:

quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?

id. Am. 1, 3, 4:

unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?

Ter. Phorm. 3, 3, 1:

quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,

Lucr. 5, 559:

jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,

Cic. Tusc. 1, 6, 12:

ista tam aperte et per versa et falsa,

id. Ac. 2, 18, 60:

cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,

id. Sen. 5, 13:

me pudet tam cito de sententia esse dejectum,

id. Tusc. 2, 5, 14:

etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,

id. Fin. 5, 11, 31:

an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,

as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:

nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,

id. Or. 1, 55, 274:

quid tu, inquit, tam mane?

id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:

quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,

id. ib. 1, 14:

cum tam procul a finibus Macedoniae absint,

Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:

qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,

Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:

tam vesperi,

Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—

With verbs:

ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,

Plaut. Bacch. 4, 5, 10:

quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?

id. Cist. 1, 1, 55:

quid tam properas?

id. Pers. 4, 6, 11:

cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),

Ter. Ad. 5, 7, 21:

age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,

id. Heaut. 5, 5, 8:

non pol temere'st quod tu tam times,

id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:

quam si explicavisset, non tam haesitaret,

i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:

quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),

Plaut. Cas. 4, 4, 31:

Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),

Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:

numquam ego te tam esse matulam credidi,

Plaut. Pers. 4, 3, 72.—

Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).

After hic:

etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?

Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:

hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,

id. ib. 2, 2, 31, §

77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,

id. Clu. 14, 42:

haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,

id. Sest. 13, 31:

in hoc tam exiguo vitae curriculo,

id. Arch. 11, 28:

hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,

id. Cat. 1, 5, 11:

in hac tam clara re publica natus,

id. Rep. 1, 19, 31:

hanc rem publicam tam praeclare fundatam,

id. Par. 1, 2, 10:

haec tam crebra Etruriae concilia,

Liv. 5, 5, 8:

in his tam parvis atque tam nullis,

Plin. 11, 2, 1, § 2:

quorsum haec tam putida tendant,

Hor. S. 2, 7, 21:

hac tam prospera pugna nuntiata,

Curt. 3, 11, 16.—

After ille:

ille homo tam locuples, tam honestus,

Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §

44: illud tam grave bellum,

Val. Max. 5, 6, ext. 1:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,

id. 3, 2, 7.—

After iste:

tamenne ista tam absurda defendes?

Cic. N. D. 1, 29, 81:

ista admonitio tua tam accurata,

id. Att. 6, 1, 20:

quae est ista tam infesta ira?

Liv. 7, 30, 15:

iste tam justus hostis, tam misericors victor,

Curt. 4, 10, 34.—

After id ipsum:

id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,

Liv. 1, 48, 9.—

After tot:

jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,

Cic. Ac. 2, 48, 147:

tot tam valida oppida,

Liv. 5, 54, 5:

tot tam opulenti tyranni regesque,

id. 25, 24, 13:

inter tot tam effrenatarum gentium arma,

id. 21, 9, 3:

tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,

id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:

cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,

id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—

After hic talis:

da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,

Cic. Fam. 16, 21, 3.

As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).

Without a negation ( = ita, adeo;

rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,

Plaut. Rud. 3, 4, 51:

quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,

Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:

ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,

Caes. B. C. 3, 36:

tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,

id. B. G. 2, 21:

tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,

Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:

tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,

id. ib. 16, 59:

quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,

Val. Max. 1, 8, ext. 14:

tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,

id. 3, 2, ext. 3:

in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,

Quint. 10, 1, 83:

(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,

Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:

3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,

Plin. 10, 29, 43, § 82:

ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,

Plin. Ep. 3, 14, 7.—

With a negation, or in a question implying a negation.

Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):

numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,

Ter. Hec. 1, 2, 33:

non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,

Lucr. 6, 887:

quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,

Cic. Rosc. Am. 50, 146:

non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,

id. Fam. 6, 12, 1:

nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,

id. ib. 6, 1, 3:

non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,

id. Or. 2, 90, 365:

non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,

id. Att. 13, 31, 1:

nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,

id. Phil. 2, 15, 37:

quis tam demens ut sua voluntate maereat?

id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:

non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,

id. Ac. 2, 17, 53:

non se tam barbarum ut non sciret, etc.,

Caes. B. G. 1, 44, 17:

nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,

Sen. Ira, 2, 12, 3:

nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,

id. Thyest. 619.—

With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:

generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,

id. Pers. 4, 4, 34:

an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?

id. Trin. 4, 2, 42:

nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,

Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:

nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,

id. Sen. 7, 24:

nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,

id. Div. 2, 58, 119:

nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,

id. Sull. 27, 76:

quae est anus tam delira quae timeat ista?

id. Tusc. 1, 21, 48:

ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?

id. N. D. 3, 16, 41:

sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,

id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:

neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,

Caes. B. C. 1, 21:

in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,

Liv. 25, 18, 3:

ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,

Nep. Milt. 8, 4:

ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?

Sen. Thyest. 196. —

With a negation, followed by quin ( = ut is non;

class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,

Plaut. Merc. 2, 3, 27:

nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,

id. Pers. 4, 6, 8:

nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,

id. As. 5, 2, 94:

numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,

Ter. Heaut. 1, 1, 15:

nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,

id. ib. 4, 2, 8:

ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,

Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:

numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,

id. Fam. 6, 1, 7:

ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,

Nep. Alcib. 6, 4.

Tam, ante-class., sometimes = tamen:

antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,

Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,

etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,

Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:

tam si nihil usus esset, jam non dicerem,

id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.

In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;

Tam modo, inquit Praenestinus,

Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372.

* * *

* * *