-
1 Cum
1.cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.I.In gen., Plaut. Am. prol. 95:b.qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,
id. ib. prol. 125:cum Pansā vixi in Pompeiano,
Cic. Att. 14, 20, 4:semper ille antea cum uxore, tum sine eā,
id. Mil. 21, 55:quibuscum essem libenter,
id. Fam. 5, 21, 1; cf.:cum quibus in ceteris intellegis afuisse,
id. Sull. 3, 7:si cenas hodie mecum,
Hor. Ep. 1, 7, 70:vagamur egentes cum conjugibus et liberis,
Cic. Att. 8, 2, 3:errare malo cum Platone, etc.,
id. Tusc. 1, 17, 39:qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,
Caes. B. G. 2, 3 et saep.—In an expression of displeasure:B.in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,
Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—In a designation of time with which some action concurs:C.egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?
Plaut. Am. 2, 2, 121; so,cum primo luci,
id. Cist. 2, 1, 58:cras cum filio cum primo luci ibo hinc,
Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:cum primā luce,
id. Att. 4, 3, 4; and:cum primo lumine solis,
Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:pariter cum ortu solis,
Sall. J. 106, 5:pariter cum occasu solis,
id. ib. 68, 2; cf.:cum sole reliquit,
Verg. A. 3, 568 et saep.:mane cum luci simul,
Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:simul cum dono designavit templo Jovis fines,
id. 1, 10, 5; cf.:et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,
Cic. de Or. 3, 3, 10.—In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:b.cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,
id. Cat. 1, 13, 33:cum magno provinciae periculo,
Caes. B. G. 1, 10:cum summo probro,
Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:cum summā tuā dignitate,
Cic. Fin. 4, 22, 61:cum bonā alite,
Cat. 61, 19:ferendum hoc onus est cum labore,
Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:multis cum lacrimis aliquem obsecrare,
amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,
Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:orare cum lacrimis coepere,
Liv. 5, 30, 5:si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,
Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,cum curā,
Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:cum summo studio,
Sall. C. 51, 38:cum quanto studio periculoque,
Liv. 8, 25, 12 al.:cum multā venustate et omni sale,
Cic. Fin. 1, 3, 9:summā cum celeritate ad exercitum rediit,
Hirt. B. G. 8, 52:maximo cum clamore involant,
Plaut. Am. 1, 1, 89:cum clamore,
Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:cum clamore ac tumultu,
id. 9, 31, 8; cf.:Athenienses cum silentio auditi sunt,
id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:illud cum pace agemus,
Cic. Tusc. 5, 29, 83:cum bonā pace,
Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:cum bonā gratiā,
Cic. Fat. 4, 7:cum bonā veniā,
Liv. 29, 1, 7; cf.:cum veniā,
Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:cum virtute vivere,
Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:cum judicio,
Quint. 10, 1, 8:cum firmā memoriā,
id. 5, 10, 54:legata cum fide ac sine calumniā persolvere,
Suet. Calig. 16:spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,
Liv. 4, 20, 3.—Attributively, with subst.:2.et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,
Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:frumenti cum summā caritate inopia erat,
id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).(α).Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,(β).cum eo quidem, quod, etc.,
id. 2, 4, 30. —With subj.:sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,
Cic. Att. 6, 1, 7.—With ut:(γ).Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,
Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,
Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin. —With ne:3.obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,
Col. 5, 1, 4:cum eo, ne amplius quam has urant,
Cels. 7, 22; and with tamen:cum eo tamen, ne, etc.,
id. 2, 17.—Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:4.cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,
Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:agite, cum dis bene juvantibus arma capite,
Liv. 21, 43, 7; so,cum superis,
Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:D.ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,
ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,cum octavo, cum decimo,
Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:cum centesimo,
Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,
id. 5, 4, 3, § 24.—With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:II.cum linguā lingere,
Cat. 98, 3:cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),
Verg. A. 9, 816:cum vino et oleo ungere,
Veg. 1, 11, 8 et saep.:terra in Augurum libris scripta cum R uno,
Varr. L. L. 5, § 21 Müll.In partic.A.Completing the meaning of verbs.1.With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:2.ut proprie cohaereat cum narratione,
Auct. Her. 1, 7, 11:(haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,
id. 1, 9, 16:interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,
id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?
id. Clu. 31, 86:hanc sententiam cum virtute congruere semper,
id. Off. 3, 3, 13:foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,
id. ib. 3, 31, 111:capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,
Liv. 1, 52, 4:cum aliquo in gratiam redire,
id. 3, 58, 4:stabat cum eo senatūs majestas,
id. 8, 34, 1:conjurasse cum Pausaniā,
Curt. 7, 1, 6:Autronium secum facere,
Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—Of companionship, association, sharing, etc.:3.cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,
Cic. de Or. 2, 14, 61:quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,
id. Off. 1, 15, 46:nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,
id. ib. 1, 17, 51:cum civibus vivere,
id. ib. 1, 34, 124:cum M. Fabio mihi summus usus est,
id. Fam. 9, 25, 2; cf.:cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,
Liv. 1, 45, 2:partiri cum Dinaeā matre jussit,
Cic. Clu. 7, 21:cum Baebio communicare,
id. ib. 16, 47; cf.of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,
Liv. 1, 58, 4:duos tamen pudor cum eo tenuit,
id. 2, 10, 5.—Of intercourse, traffic, etc.:4.cum aliquo agere,
to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:cum eo Accius injuriarum agit,
Auct. Her. 1, 14, 24:si par est agere cum civibus,
Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:si mihi cum Peripateticis res esset,
Cic. Ac. 2, 35, 112:tecum enim mihi res est,
id. Rosc. Am. 30, 84:uni tibi et cum singulis res est,
Liv. 2, 12, 11:pacem cum Sabinis facere,
Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—Of deliberation and discussion:5.haec ego cum ipsis philosophis disserebam,
Cic. de Or. 1, 13, 57:tempus cum conjuratis consultando absumunt,
Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—Of strife, difference, etc.:6.quibuscum continenter bellum gerunt,
Caes. B. G. 1, 1:cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!
Cic. Ac. 2, 47, 143:neque tam quererer cum deo quod, etc.,
id. ib. 2, 25, 81:cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,
id. ib. 2, 4, 11:cum stomacheretur cum Metello,
id. Or. 2, 66, 267:manu cum hoste confligere,
id. Off. 1, 23, 81:utilia cum honestis pugnare,
id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:cum majoribus nostris bella gessit,
id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:cum Auruncis bellum inire,
id. 2, 16, 8; cf.:cum Volscis aequo Marte discessum est,
id. 2, 40, 14:inimicitias cum Africano gerere,
Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:cum Scipione dissentire,
Val. Max. 4, 1, 12:cum utrāque (uxore) divortium fecit,
Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—Of comparison:B.nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,
Cic. Ac. 2, 5, 14:hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,
id. de Or. 1, 2, 8:conferam Sullamne cum Junio,
id. Clu. 34, 94:(orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,
id. Off. 2, 6, 20.—Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:C.hominem sine re, sine fide,
Cic. Cael. 32, 78):a portu illuc nunc cum laternā advenit,
Plaut. Am. prol. 149:cadus cum vino,
id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:olla cum aquā,
Cato, R. R. 156:arcula cum ornamentis,
Plaut. Most. 1, 3, 91:fiscos cum pecuniā Siciliensi,
Cic. Verr. 1, 8, 22:onerariae naves cum commeatu,
Liv. 30, 24, 5 et saep.:cum servili schemā,
Plaut. Am. prol. 117;so of clothing,
id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:ut ne quis cum telo servus esset,
Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;so of weapons,
id. Phil. 2, 8, 19; cf.:inmissi cum falcibus, etc.,
id. Tusc. 5, 23, 65:vidi argenteum Cupidinem cum lampade,
holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:simulacrum Cereris cum faucibus,
id. ib. 2, 4, 49, §109: cum elephanti capite puer natus,
Liv. 27, 11, 5; cf.:cum quinque pedibus natus,
id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,
Liv. 9, 44, 14:te Romam venisse cum febri,
Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:ex eis qui cum imperio sint,
id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:cum imperio aut magistratu,
Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;D.v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,
Cic. de Or. 2, 33, 144:quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,
id. Verr. 2, 3, 80, § 187:Numidae... in eādem mecum Africā geniti,
Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.► a.Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:b.quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),
Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,
Cic. Fam. 14, 14, 3:adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,
id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—Before et... et, connecting two substt.:III.cum et diurno et nocturno metu,
Cic. Tusc. 5, 23, 66.In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—B.It designates,1.A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—2.The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.2.Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].I.Of time, when, as, while, sometimes = after, since.A.In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.1.The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.a.Cum with pres. indic., often equivalent to si.(α).With principal predicate in pres.:(β).nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,
Plaut. Truc. prol. 17:facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,
Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:cum semen maturum habet, tum tempestiva est,
Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,
id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,
Sen. Ep. 23, 11.—With principal predicate in fut. (rare):(γ).ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?
Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):b.haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,
Ter. Hec. 3, 5, 33:qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,
Cic. Fam. 12, 30, 2:(dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),
Verg. G. 3, 457:nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,
Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—With logical perf. indic.(α).With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:(β).gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,
id. Div. 2, 70, 145:cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,
Varr. R. R. 2, 2, 17:cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,
Caes. B. G. 6, 16, 5:(hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,
Sen. Ira, 1, 8, 2:quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,
Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—(γ).With two logical perff. (rare):c.cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,
Varr. R. R. 2, 2, 6:quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,
Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —With fut.(α).With principal predicate in fut.:(β).ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,
Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,
Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—With principal predicate in pres.:d.in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,
Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—With fut. perf.(α).With principal predicate in pres.:(β).quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,
Cic. Att. 1, 7:nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,
Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—With principal predicate in fut. indic.:(γ).cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,
Auct. Her. 2, 10, 15:cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?
Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,
Val. Max. 7, 2, ext. 4.—With principal predicate in fut. imper.:(δ).cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,
Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—With two fut. perff.:e.cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,
Sen. Cons. Helv. 10, 6.—In partic.(α).In definitions with pres, indic.:(β).humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,
Auct. Her. 1, 3, 5:purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,
Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:(γ).in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,
Cic. Rosc. Am. 22, 62:qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,
id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:etiam cum potentes nocere intendent,
Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:cum etiam plus contenderimus, etc.,
Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:2.sorba in sapa cum vis condere, arida facias,
Cato, R. R. 7 fin. — Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—With subj. referring to indefinite time.a. (α).With pres. subj.:(β).acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,
Plaut. Ep. 5, 2, 53:quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,
Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:difficile est tacere cum doleas,
Cic. Sull. 10, 31:etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,
id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—With perf. subj.:b.difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,
Cic. Off. 1, 19, 64:quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,
id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—c.In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):d.saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,
Cic. de Or. 2, 28, 129.—When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—e.If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:3.caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,
Cato, R. R. 28:quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?
Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:a.formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,
Cic. Att. 6, 3, 4:quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,
id. Rosc. Am. 25, 100:si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,
id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).Cum with pres. indic.(α).Principal predicate in pres.:(β).certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,
Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?
Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,
Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:quod cum ita est,
if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:quodsi ita est,
Cic. Mur. 2, 5); so,often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,
Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,
Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,
Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init. —With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):b.Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,
Plaut. Curc. 4, 4, 27:sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?
id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—Cum with logical perf. indic.(α).Principal predicate in pres.:(β).ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,
after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—With principal predicate in fut. ( poet.):c.at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),
Prop. 4 (5), 2, 30.—With fut.(α).With principal predicate in fut.:(β).quom videbis tum scies,
Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,
Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—With principal predicate in fut. perf.:(γ).cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,
Cic. Fam. 2, 12, 1.—With principal predicate in imper. fut.:(δ).mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,
Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—With principal predicate in subj. (potential):(ε).cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,
Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—d.With fut. perf.(α).With principal predicate in fut.:(β).mox dabo quom ab re divina rediero,
Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,
Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):(γ).quod quom dixero, si placuerit, Facitote,
Ter. Eun. 5, 8, 37:cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,
Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—With principal predicate in subj. (potential):4.quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,
Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,
Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—With subj. in definite time.a.Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—b.Sometimes by attraction:c.curata fac sint quom a foro redeam domum,
Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?
Cic. Planc. 24, 58. —In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.B.In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.1.With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:2.portisculus signum cum dare coepisset,
Enn. Ann. v. 234 Vahl.:quom testamento patris partisset bona,
Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:quom venisset,
Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,
Cic. de Or. 1, 11, 45:haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,
id. ib. 1, 35, 160:cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,
id. Inv. 2, 23, 69:Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,
id. N. D. 3, 34, 83:eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,
Caes. B. G. 5, 18:Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,
Liv. 1, 46, 9 et saep. —With pluperf. indic.a.Ante-class. in place of the class. subj.:b.idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,
Plaut. Cas. 2, 8, 28:Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,
Ter. And. 3, 2, 38.—If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—c.If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:3.nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,
Cic. Imp. Pomp. 7, 19:cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,
id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.a.With pluperf. indic.(α).With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:(β).cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:(Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,
Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,
Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—With principal predicate in perf. indic.:b.Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,
Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:4.cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,
Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,
Caes. B. C. 2, 41:cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,
Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—In anterior clauses with imperf. subj.(α).When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):(β).Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),
Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:(γ).(Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,
Cic. Fin. 2, 30, 97:cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,
id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—When the principal action takes place during the action of the dependent clause:5.qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,
Cic. Clu. 13, 38.—For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.C.In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:1.quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?
Cic. de Or. 2, 54, 220;where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,
Liv. 29, 37, 8; cf.:cum tecum Ephesi collocutus sum,
Cic. Fam. 13, 55, 1; and:cum te Puteolis prosequerer,
id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;also,
Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).a.The clause expressing a momentary action:b.posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,
id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,
Varr. R. R. 3, 3, 8:in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,
Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,
id. de Or. 2, 59, 242:cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,
id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,
Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,
Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,
Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,
Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,
Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,
Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,
Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,
Sen. Ben. 4, 39, 4:tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,
Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):c.in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,
Varr. R. R. 2, 5, 5:ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,
Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,
id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,
Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:d.ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,
Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:2.ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,
Varr. R. R. 3, 2, 2:me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,
Cic. Brut. 89, 303:itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,
id. Verr. 2, 5, 23, § 59:haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,
Caes. B. C. 3, 87:cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,
Liv. 42, 5, 8:Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,
Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.a.The action falling within the time of the principal predicate:b.set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?
Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,
Cic. Brut. 43, 161:eo cum venio, praetor quiescebat,
id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,
Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,
Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,
Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?
Sen. Ben. 5, 19, 7:bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,
Dig. 28, 18, § 1:pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,
Claud. IV. Cons. Hon. 413.—The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):3.cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,
Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].a.Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.(α).Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:(β).eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?
Plaut. Bacch. 3, 3, 17:alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?
Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,
Auct. Her. 4, 18, 25:qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,
Cic. Att. 8, 1, 4:res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,
id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,
id. Q. Fr. 2, 9, 3):Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,
id. Phil. 6, 4, 11:non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,
id. Red. Quir. 1, 3:etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,
id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,
Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,
Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,
Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?
Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?
id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?
Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,
id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,
id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,
id. Brut. 8, 293:cum censebam,
id. de Or. 1, 62, 264:cum dicebam,
id. Fam. 6, 1, 5:cum ponebas,
id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,
id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;sometimes cum dabam = cum scribebam,
Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,
id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,
Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:(γ).antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),
Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,
id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,
Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,
Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,
Cic. Fin. 4, 27, 54:cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,
Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:(δ).tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,
Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,
Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,
Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),
Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,according to class. usage,
Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;contrary to class. usage,
Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:b.nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,
Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,
Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?
id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),
id. de Or. 2, 16, 70; cf.:nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,
id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,
Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,
Liv. 29, 31, 1:cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,
id. 36, 5, 1; cf.:cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,
id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,
id. 36, 15, 1; cf.:cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,
id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),
Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,
Plin. 10, 41, 59, § 120.—If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter(α).In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:(β).res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,
Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?
Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,
Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),
Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,
Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,
id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:cum (censor) M. Antistio equum ademisset,
id. ib. 2, 71, 287).—With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):(γ).magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,
Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,
Cic. Inv. 2, 49, 144:armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,
Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,
Cic. Rep. 2, 12, 23:an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),
id. Sull. 17, 49:tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),
id. Verr. 2, 5, 4, § 8:quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),
Nep. Cim. 3, 1:sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,
Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,
Plaut. Merc. 5, 4, 19:consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,
Cic. Sest. 28, 61:haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,
id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,
id. Fam. 3, 5, 3:itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,
Liv. 1, 13, 6:Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,
id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,
Cic. Fam. 3, 11, 1;so with cum essem (essemus, etc.),
id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),
Liv. 42, 40, 8:Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,
Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,
Cic. Att. 13, 49, 2:proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,
Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,
Cic. Cat. 3, 3, 6:cum advesperasceret, cum lucesceret,
id. Fam. 15, 4, 8:cum lux appropinquaret,
id. Tull. 9, 21:cum dies instaret,
id. Inv. 2, 31, 96:cum comitiorum tempus adpeteret,
Liv. 28, 10, 1:cum dies comitiorum adpropinquaret,
id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:cum ea dies venit,
Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,
Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,
id. Brut. 68, 241:cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,
Liv. 40, 42, 10:cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,
id. 8, 33, 4:haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,
id. 1, 50, 7;so with cum maxime,
Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),
Cic. Sest. 63, 132:Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),
Nep. Reg. 3, 2:impulit ut cuperem habere, cum diceret,
Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,
Caes. B. C. 3, 57:cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,
Liv. 6, 1, 6:cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,
id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:D.illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,
Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,
Liv. 4, 3, 1:cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,
id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,
id. Quint. 16, 53):ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,
id. Q. Fr. 1, 3, 8:cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,
id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,
Gell. 14, 2, 10; cf.:cum secum reputavit,
Tac. A. 15, 54.In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.1.The predicate in present:2.amice facis Quom me laudas,
Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:bene facitis cum venitis,
Auct. Her. 4, 50, 63:quae cum taces, nulla esse concedis,
Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—With fut. (rare):3.cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,
Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—With fut. perf. (rare):4.quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,
Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—With perf.:5.fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,
Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,
Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—With histor. pres.:6.Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,
Auct. Her. 1, 15, 25.—With imperf.:7.cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,
Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;8.very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,
Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—With pluperf. (very rare):* 9.exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,
Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—Pluperf. and imperf.:10.quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,
Cic. Att. 8, 11, D, 5.—Imperf. subj. (post-class.):11.tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,
Sen. Cons. Helv. 10, 10.—Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:E.illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,
which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.1.Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.a.The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.(α).With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:(β).jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,
Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:(γ).erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,
Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:(δ).fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,
Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:fuerunt alia genera qui... dicebant,
id. de Or. 3, 17, 62):fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),
Liv. 7, 32, 13.—With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:b.quod fuit tempus cum rura colerent homines,
Varr. R. R. 3, 1:ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,
Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.(α).With pres. or fut. indic.:(β).incidunt saepe tempora cum ea commutantur,
Cic. Off. 1, 10, 31:longum illud tempus cum non ero, etc.,
id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:(γ).atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,
Cic. Lig. 7, 20:memini noctis illius cum... pollicebar,
id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:illa pugna quom, etc. ( = in qua),
Plaut. Poen. 2, 26;Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),
Cic. Att. 9, 9, 4:patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),
Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:c.accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,
Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?
id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),
Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,
while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:2.Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,
Cic. de Or. 2, 10, 41:omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,
id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,
Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.a.With pres., = Engl. pres. perf.(α).With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):(β).hanc domum Jam multos annos est quom possideo,
that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,
Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—With ordinals:(γ).vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,
Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—With diu:b.jam diu'st quom ventri victum non datis,
Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:c.quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,
Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —With pluperf., the principal predicate in imperf.:d.permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,
Liv. 9, 33, 3.—With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:3.dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,
Ter. Hec. 3, 4, 7:unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,
Cic. Clu. 26, 72.—The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.a.With cardinals.(α).Time in acc. (ante-class.):(β).annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,
Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—With nom.:b.nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,
Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—With diu or dudum:c.nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,
Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:4.omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,
Caes. B. G. 1, 23. —In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.a.Principal sentence defining time by temporal expressions.(α).Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:(β).dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,
Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:(γ).nondum lucebat cum Ameriae scitum est,
Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—Principal sentence with perf., cum with perf.:b.dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,
Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.(α).Principal sentence with imperf., cum with perf.:(β).non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,
Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,
Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:(γ).jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,
Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,
Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—(δ).Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—(ε).Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—(ζ).Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—(η).Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—(θ).Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—(κ).With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):5.quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,
Cic. Brut. 36, 138:jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,
Verg. G. 3, 422.—In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).a.When, on an occasion, on which, etc.(α).With perf. indic.:(β).Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,
Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—With imperf. indic.:(γ).num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?
Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):(δ).nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,
Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—(ε).So freq. cum quidem, always with indic.:b.sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,
Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).(α).With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:(β).fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,
Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,cum nihilo magis,
Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—6.Cum interea (interim).a.Adverbial (rare).(α).Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—(β).Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:b.simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,
Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,
Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,(α).To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:(β).anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,
Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—To the inverted clauses (4.):(γ).tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,
Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:F.post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,
Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.In clauses completing the idea of the governing verb.1.After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).a.Dependent on verbs of seeing and feeling.(α).With indic.:(β).nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),
Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:conspectum est cum obiit,
Liv. 5, 25, 3.—With subj.:b.is... numquam est conspectus cum veniret,
Cic. Sest. 59, 126:vidi... Cum tu terga dares,
Ov. M. 13, 224.—After verbs of hearing, always with subj.:c.L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,
Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—After memini, with indic. (sc. tempus):2.memini quom... haud audebat,
Plaut. Capt. 2, 2, 53:memini cum mihi desipere videbare,
Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:memini cum velles residere ferventissimo sole,
Sen. Ben. 5, 24, 1.—After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).a.Verbs of thanking:b.habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,
Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,
Cic. Fam. 13, 24, 2.—Of congratulation:c.quom tu's aucta liberis... gratulor,
Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—Of rejoicing and grieving:d.quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,
Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,
Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—Dependent on optative sentences:G.di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,
Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.Elliptical usages (without predicate).1.Cum maxime.a.With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:b.etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?
Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:2.nunc cum maxume operis aliquid facere credo,
Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,
Cic. Clu. 5, 12:castra amissa, et tum cum maxime ardere,
Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—Similarly with other superlatives (post-class.):H.foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,
at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:cum tardissime,
id. 18, 7, 10, § 51:cum longissime,
Suet. Tib. 38.For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.II.Causal, since, because, as.A.Anteclass., chiefly with indic.1.With pres. indic.:2.hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,
because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,
since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—With perf. indic.:3.praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,
Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—With subj.a.By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—b.Independent of such construction:B.jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,
Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,
id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,
Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.Class. and post-class., always with subj.1.With pres. subj.:2.cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,
Cic. Mur. 6, 13:cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,
id. Fin. 1, 20, 66:quae cum ita sint, videamus, etc.,
id. Clu. 44, 123:quod cum ita sit, etc.,
id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—With perf. subj.:3.cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,
Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—With imperf. subj.a.Denoting both cause and coincidence of time:b.vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,
Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,
Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—Denoting cause without time:4.cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,
Cic. Clu. 26, 70:quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,
id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—With pluperf. subj.:C.Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,
Caes. B. G. 5, 22.With adverbs of emphasis.1.Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:2.quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?
Cic. Arch. 5, 10:cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,
id. Fam. 1, 10, 1:cum praesertim vos alium miseritis,
id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:3.nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,
Cic. Lael. 8, 28:numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,
id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,
Curt. 4, 1, 29.—Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:III.me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,
Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.A.Ante-class., chiefly,1.With indic.:2.hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,
Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—Subj.a.By construction of principal predicate:b.tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?
Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):B.eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?
Plaut. Ps. 1, 2, 52.Class. and post-class., always with subj.1.With pres. subj.:2.cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,
Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?
Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:3.indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?
Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—With imperf. subj.:4.ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,
Cic. Deiot. 3, 10:hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,
id. Clu. 48, 135:eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,
Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin. —With pluperf. subj.:IV.Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,
Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.A.Ante-class., mostly with indic.1.Indic.:2.qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,
Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).B.Class. and post-class., always with subj.1.Pres. subj.:2.testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,
Cic. Brut. 7, 26:nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,
Liv. 21, 31, 11.—Imperf. subj.:3.ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,
Cic. Fam. 4, 1, 1:non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,
id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,quae cum ita essent... tamen,
although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—With pluperf. subj.:V.cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,
Cic. Fam. 1, 2, 4:patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,
id. Rosc. Am. 11, 32.In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.1.With imperf. subj.:2.quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?
Cic. Brut. 55, 194:etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?
id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—With pluperf. subj.:quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?
Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,
id. Balb. 6, 16. -
2 cum
1.cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.I.In gen., Plaut. Am. prol. 95:b.qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,
id. ib. prol. 125:cum Pansā vixi in Pompeiano,
Cic. Att. 14, 20, 4:semper ille antea cum uxore, tum sine eā,
id. Mil. 21, 55:quibuscum essem libenter,
id. Fam. 5, 21, 1; cf.:cum quibus in ceteris intellegis afuisse,
id. Sull. 3, 7:si cenas hodie mecum,
Hor. Ep. 1, 7, 70:vagamur egentes cum conjugibus et liberis,
Cic. Att. 8, 2, 3:errare malo cum Platone, etc.,
id. Tusc. 1, 17, 39:qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,
Caes. B. G. 2, 3 et saep.—In an expression of displeasure:B.in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,
Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—In a designation of time with which some action concurs:C.egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?
Plaut. Am. 2, 2, 121; so,cum primo luci,
id. Cist. 2, 1, 58:cras cum filio cum primo luci ibo hinc,
Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:cum primā luce,
id. Att. 4, 3, 4; and:cum primo lumine solis,
Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:pariter cum ortu solis,
Sall. J. 106, 5:pariter cum occasu solis,
id. ib. 68, 2; cf.:cum sole reliquit,
Verg. A. 3, 568 et saep.:mane cum luci simul,
Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:simul cum dono designavit templo Jovis fines,
id. 1, 10, 5; cf.:et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,
Cic. de Or. 3, 3, 10.—In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:b.cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,
id. Cat. 1, 13, 33:cum magno provinciae periculo,
Caes. B. G. 1, 10:cum summo probro,
Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:cum summā tuā dignitate,
Cic. Fin. 4, 22, 61:cum bonā alite,
Cat. 61, 19:ferendum hoc onus est cum labore,
Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:multis cum lacrimis aliquem obsecrare,
amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,
Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:orare cum lacrimis coepere,
Liv. 5, 30, 5:si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,
Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,cum curā,
Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:cum summo studio,
Sall. C. 51, 38:cum quanto studio periculoque,
Liv. 8, 25, 12 al.:cum multā venustate et omni sale,
Cic. Fin. 1, 3, 9:summā cum celeritate ad exercitum rediit,
Hirt. B. G. 8, 52:maximo cum clamore involant,
Plaut. Am. 1, 1, 89:cum clamore,
Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:cum clamore ac tumultu,
id. 9, 31, 8; cf.:Athenienses cum silentio auditi sunt,
id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:illud cum pace agemus,
Cic. Tusc. 5, 29, 83:cum bonā pace,
Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:cum bonā gratiā,
Cic. Fat. 4, 7:cum bonā veniā,
Liv. 29, 1, 7; cf.:cum veniā,
Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:cum virtute vivere,
Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:cum judicio,
Quint. 10, 1, 8:cum firmā memoriā,
id. 5, 10, 54:legata cum fide ac sine calumniā persolvere,
Suet. Calig. 16:spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,
Liv. 4, 20, 3.—Attributively, with subst.:2.et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,
Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:frumenti cum summā caritate inopia erat,
id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).(α).Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,(β).cum eo quidem, quod, etc.,
id. 2, 4, 30. —With subj.:sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,
Cic. Att. 6, 1, 7.—With ut:(γ).Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,
Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,
Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin. —With ne:3.obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,
Col. 5, 1, 4:cum eo, ne amplius quam has urant,
Cels. 7, 22; and with tamen:cum eo tamen, ne, etc.,
id. 2, 17.—Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:4.cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,
Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:agite, cum dis bene juvantibus arma capite,
Liv. 21, 43, 7; so,cum superis,
Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:D.ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,
ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,cum octavo, cum decimo,
Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:cum centesimo,
Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,
id. 5, 4, 3, § 24.—With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:II.cum linguā lingere,
Cat. 98, 3:cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),
Verg. A. 9, 816:cum vino et oleo ungere,
Veg. 1, 11, 8 et saep.:terra in Augurum libris scripta cum R uno,
Varr. L. L. 5, § 21 Müll.In partic.A.Completing the meaning of verbs.1.With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:2.ut proprie cohaereat cum narratione,
Auct. Her. 1, 7, 11:(haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,
id. 1, 9, 16:interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,
id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?
id. Clu. 31, 86:hanc sententiam cum virtute congruere semper,
id. Off. 3, 3, 13:foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,
id. ib. 3, 31, 111:capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,
Liv. 1, 52, 4:cum aliquo in gratiam redire,
id. 3, 58, 4:stabat cum eo senatūs majestas,
id. 8, 34, 1:conjurasse cum Pausaniā,
Curt. 7, 1, 6:Autronium secum facere,
Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—Of companionship, association, sharing, etc.:3.cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,
Cic. de Or. 2, 14, 61:quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,
id. Off. 1, 15, 46:nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,
id. ib. 1, 17, 51:cum civibus vivere,
id. ib. 1, 34, 124:cum M. Fabio mihi summus usus est,
id. Fam. 9, 25, 2; cf.:cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,
Liv. 1, 45, 2:partiri cum Dinaeā matre jussit,
Cic. Clu. 7, 21:cum Baebio communicare,
id. ib. 16, 47; cf.of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,
Liv. 1, 58, 4:duos tamen pudor cum eo tenuit,
id. 2, 10, 5.—Of intercourse, traffic, etc.:4.cum aliquo agere,
to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:cum eo Accius injuriarum agit,
Auct. Her. 1, 14, 24:si par est agere cum civibus,
Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:si mihi cum Peripateticis res esset,
Cic. Ac. 2, 35, 112:tecum enim mihi res est,
id. Rosc. Am. 30, 84:uni tibi et cum singulis res est,
Liv. 2, 12, 11:pacem cum Sabinis facere,
Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—Of deliberation and discussion:5.haec ego cum ipsis philosophis disserebam,
Cic. de Or. 1, 13, 57:tempus cum conjuratis consultando absumunt,
Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—Of strife, difference, etc.:6.quibuscum continenter bellum gerunt,
Caes. B. G. 1, 1:cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!
Cic. Ac. 2, 47, 143:neque tam quererer cum deo quod, etc.,
id. ib. 2, 25, 81:cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,
id. ib. 2, 4, 11:cum stomacheretur cum Metello,
id. Or. 2, 66, 267:manu cum hoste confligere,
id. Off. 1, 23, 81:utilia cum honestis pugnare,
id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:cum majoribus nostris bella gessit,
id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:cum Auruncis bellum inire,
id. 2, 16, 8; cf.:cum Volscis aequo Marte discessum est,
id. 2, 40, 14:inimicitias cum Africano gerere,
Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:cum Scipione dissentire,
Val. Max. 4, 1, 12:cum utrāque (uxore) divortium fecit,
Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—Of comparison:B.nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,
Cic. Ac. 2, 5, 14:hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,
id. de Or. 1, 2, 8:conferam Sullamne cum Junio,
id. Clu. 34, 94:(orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,
id. Off. 2, 6, 20.—Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:C.hominem sine re, sine fide,
Cic. Cael. 32, 78):a portu illuc nunc cum laternā advenit,
Plaut. Am. prol. 149:cadus cum vino,
id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:olla cum aquā,
Cato, R. R. 156:arcula cum ornamentis,
Plaut. Most. 1, 3, 91:fiscos cum pecuniā Siciliensi,
Cic. Verr. 1, 8, 22:onerariae naves cum commeatu,
Liv. 30, 24, 5 et saep.:cum servili schemā,
Plaut. Am. prol. 117;so of clothing,
id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:ut ne quis cum telo servus esset,
Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;so of weapons,
id. Phil. 2, 8, 19; cf.:inmissi cum falcibus, etc.,
id. Tusc. 5, 23, 65:vidi argenteum Cupidinem cum lampade,
holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:simulacrum Cereris cum faucibus,
id. ib. 2, 4, 49, §109: cum elephanti capite puer natus,
Liv. 27, 11, 5; cf.:cum quinque pedibus natus,
id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,
Liv. 9, 44, 14:te Romam venisse cum febri,
Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:ex eis qui cum imperio sint,
id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:cum imperio aut magistratu,
Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;D.v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,
Cic. de Or. 2, 33, 144:quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,
id. Verr. 2, 3, 80, § 187:Numidae... in eādem mecum Africā geniti,
Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.► a.Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:b.quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),
Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,
Cic. Fam. 14, 14, 3:adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,
id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—Before et... et, connecting two substt.:III.cum et diurno et nocturno metu,
Cic. Tusc. 5, 23, 66.In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—B.It designates,1.A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—2.The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.2.Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].I.Of time, when, as, while, sometimes = after, since.A.In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.1.The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.a.Cum with pres. indic., often equivalent to si.(α).With principal predicate in pres.:(β).nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,
Plaut. Truc. prol. 17:facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,
Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:cum semen maturum habet, tum tempestiva est,
Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,
id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,
Sen. Ep. 23, 11.—With principal predicate in fut. (rare):(γ).ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?
Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):b.haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,
Ter. Hec. 3, 5, 33:qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,
Cic. Fam. 12, 30, 2:(dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),
Verg. G. 3, 457:nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,
Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—With logical perf. indic.(α).With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:(β).gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,
id. Div. 2, 70, 145:cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,
Varr. R. R. 2, 2, 17:cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,
Caes. B. G. 6, 16, 5:(hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,
Sen. Ira, 1, 8, 2:quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,
Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—(γ).With two logical perff. (rare):c.cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,
Varr. R. R. 2, 2, 6:quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,
Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —With fut.(α).With principal predicate in fut.:(β).ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,
Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,
Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—With principal predicate in pres.:d.in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,
Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—With fut. perf.(α).With principal predicate in pres.:(β).quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,
Cic. Att. 1, 7:nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,
Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—With principal predicate in fut. indic.:(γ).cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,
Auct. Her. 2, 10, 15:cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?
Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,
Val. Max. 7, 2, ext. 4.—With principal predicate in fut. imper.:(δ).cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,
Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—With two fut. perff.:e.cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,
Sen. Cons. Helv. 10, 6.—In partic.(α).In definitions with pres, indic.:(β).humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,
Auct. Her. 1, 3, 5:purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,
Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:(γ).in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,
Cic. Rosc. Am. 22, 62:qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,
id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:etiam cum potentes nocere intendent,
Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:cum etiam plus contenderimus, etc.,
Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:2.sorba in sapa cum vis condere, arida facias,
Cato, R. R. 7 fin. — Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—With subj. referring to indefinite time.a. (α).With pres. subj.:(β).acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,
Plaut. Ep. 5, 2, 53:quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,
Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:difficile est tacere cum doleas,
Cic. Sull. 10, 31:etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,
id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—With perf. subj.:b.difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,
Cic. Off. 1, 19, 64:quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,
id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—c.In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):d.saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,
Cic. de Or. 2, 28, 129.—When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—e.If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:3.caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,
Cato, R. R. 28:quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?
Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:a.formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,
Cic. Att. 6, 3, 4:quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,
id. Rosc. Am. 25, 100:si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,
id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).Cum with pres. indic.(α).Principal predicate in pres.:(β).certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,
Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?
Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,
Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:quod cum ita est,
if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:quodsi ita est,
Cic. Mur. 2, 5); so,often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,
Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,
Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,
Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init. —With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):b.Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,
Plaut. Curc. 4, 4, 27:sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?
id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—Cum with logical perf. indic.(α).Principal predicate in pres.:(β).ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,
after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—With principal predicate in fut. ( poet.):c.at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),
Prop. 4 (5), 2, 30.—With fut.(α).With principal predicate in fut.:(β).quom videbis tum scies,
Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,
Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—With principal predicate in fut. perf.:(γ).cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,
Cic. Fam. 2, 12, 1.—With principal predicate in imper. fut.:(δ).mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,
Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—With principal predicate in subj. (potential):(ε).cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,
Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—d.With fut. perf.(α).With principal predicate in fut.:(β).mox dabo quom ab re divina rediero,
Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,
Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):(γ).quod quom dixero, si placuerit, Facitote,
Ter. Eun. 5, 8, 37:cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,
Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—With principal predicate in subj. (potential):4.quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,
Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,
Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—With subj. in definite time.a.Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—b.Sometimes by attraction:c.curata fac sint quom a foro redeam domum,
Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?
Cic. Planc. 24, 58. —In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.B.In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.1.With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:2.portisculus signum cum dare coepisset,
Enn. Ann. v. 234 Vahl.:quom testamento patris partisset bona,
Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:quom venisset,
Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,
Cic. de Or. 1, 11, 45:haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,
id. ib. 1, 35, 160:cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,
id. Inv. 2, 23, 69:Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,
id. N. D. 3, 34, 83:eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,
Caes. B. G. 5, 18:Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,
Liv. 1, 46, 9 et saep. —With pluperf. indic.a.Ante-class. in place of the class. subj.:b.idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,
Plaut. Cas. 2, 8, 28:Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,
Ter. And. 3, 2, 38.—If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—c.If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:3.nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,
Cic. Imp. Pomp. 7, 19:cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,
id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.a.With pluperf. indic.(α).With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:(β).cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:(Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,
Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,
Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—With principal predicate in perf. indic.:b.Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,
Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:4.cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,
Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,
Caes. B. C. 2, 41:cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,
Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—In anterior clauses with imperf. subj.(α).When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):(β).Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),
Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:(γ).(Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,
Cic. Fin. 2, 30, 97:cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,
id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—When the principal action takes place during the action of the dependent clause:5.qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,
Cic. Clu. 13, 38.—For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.C.In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:1.quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?
Cic. de Or. 2, 54, 220;where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,
Liv. 29, 37, 8; cf.:cum tecum Ephesi collocutus sum,
Cic. Fam. 13, 55, 1; and:cum te Puteolis prosequerer,
id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;also,
Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).a.The clause expressing a momentary action:b.posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,
id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,
Varr. R. R. 3, 3, 8:in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,
Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,
id. de Or. 2, 59, 242:cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,
id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,
Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,
Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,
Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,
Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,
Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,
Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,
Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,
Sen. Ben. 4, 39, 4:tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,
Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):c.in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,
Varr. R. R. 2, 5, 5:ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,
Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,
id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,
Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:d.ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,
Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:2.ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,
Varr. R. R. 3, 2, 2:me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,
Cic. Brut. 89, 303:itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,
id. Verr. 2, 5, 23, § 59:haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,
Caes. B. C. 3, 87:cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,
Liv. 42, 5, 8:Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,
Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.a.The action falling within the time of the principal predicate:b.set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?
Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,
Cic. Brut. 43, 161:eo cum venio, praetor quiescebat,
id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,
Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,
Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,
Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?
Sen. Ben. 5, 19, 7:bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,
Dig. 28, 18, § 1:pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,
Claud. IV. Cons. Hon. 413.—The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):3.cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,
Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].a.Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.(α).Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:(β).eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?
Plaut. Bacch. 3, 3, 17:alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?
Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,
Auct. Her. 4, 18, 25:qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,
Cic. Att. 8, 1, 4:res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,
id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,
id. Q. Fr. 2, 9, 3):Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,
id. Phil. 6, 4, 11:non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,
id. Red. Quir. 1, 3:etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,
id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,
Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,
Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,
Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?
Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?
id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?
Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,
id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,
id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,
id. Brut. 8, 293:cum censebam,
id. de Or. 1, 62, 264:cum dicebam,
id. Fam. 6, 1, 5:cum ponebas,
id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,
id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;sometimes cum dabam = cum scribebam,
Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,
id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,
Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:(γ).antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),
Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,
id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,
Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,
Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,
Cic. Fin. 4, 27, 54:cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,
Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:(δ).tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,
Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,
Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,
Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),
Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,according to class. usage,
Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;contrary to class. usage,
Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:b.nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,
Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,
Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?
id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),
id. de Or. 2, 16, 70; cf.:nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,
id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,
Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,
Liv. 29, 31, 1:cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,
id. 36, 5, 1; cf.:cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,
id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,
id. 36, 15, 1; cf.:cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,
id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),
Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,
Plin. 10, 41, 59, § 120.—If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter(α).In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:(β).res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,
Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?
Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,
Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),
Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,
Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,
id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:cum (censor) M. Antistio equum ademisset,
id. ib. 2, 71, 287).—With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):(γ).magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,
Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,
Cic. Inv. 2, 49, 144:armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,
Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,
Cic. Rep. 2, 12, 23:an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),
id. Sull. 17, 49:tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),
id. Verr. 2, 5, 4, § 8:quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),
Nep. Cim. 3, 1:sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,
Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,
Plaut. Merc. 5, 4, 19:consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,
Cic. Sest. 28, 61:haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,
id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,
id. Fam. 3, 5, 3:itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,
Liv. 1, 13, 6:Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,
id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,
Cic. Fam. 3, 11, 1;so with cum essem (essemus, etc.),
id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),
Liv. 42, 40, 8:Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,
Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,
Cic. Att. 13, 49, 2:proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,
Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,
Cic. Cat. 3, 3, 6:cum advesperasceret, cum lucesceret,
id. Fam. 15, 4, 8:cum lux appropinquaret,
id. Tull. 9, 21:cum dies instaret,
id. Inv. 2, 31, 96:cum comitiorum tempus adpeteret,
Liv. 28, 10, 1:cum dies comitiorum adpropinquaret,
id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:cum ea dies venit,
Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,
Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,
id. Brut. 68, 241:cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,
Liv. 40, 42, 10:cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,
id. 8, 33, 4:haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,
id. 1, 50, 7;so with cum maxime,
Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),
Cic. Sest. 63, 132:Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),
Nep. Reg. 3, 2:impulit ut cuperem habere, cum diceret,
Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,
Caes. B. C. 3, 57:cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,
Liv. 6, 1, 6:cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,
id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:D.illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,
Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,
Liv. 4, 3, 1:cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,
id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,
id. Quint. 16, 53):ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,
id. Q. Fr. 1, 3, 8:cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,
id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,
Gell. 14, 2, 10; cf.:cum secum reputavit,
Tac. A. 15, 54.In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.1.The predicate in present:2.amice facis Quom me laudas,
Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:bene facitis cum venitis,
Auct. Her. 4, 50, 63:quae cum taces, nulla esse concedis,
Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—With fut. (rare):3.cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,
Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—With fut. perf. (rare):4.quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,
Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—With perf.:5.fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,
Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,
Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—With histor. pres.:6.Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,
Auct. Her. 1, 15, 25.—With imperf.:7.cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,
Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;8.very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,
Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—With pluperf. (very rare):* 9.exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,
Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—Pluperf. and imperf.:10.quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,
Cic. Att. 8, 11, D, 5.—Imperf. subj. (post-class.):11.tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,
Sen. Cons. Helv. 10, 10.—Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:E.illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,
which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.1.Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.a.The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.(α).With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:(β).jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,
Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:(γ).erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,
Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:(δ).fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,
Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:fuerunt alia genera qui... dicebant,
id. de Or. 3, 17, 62):fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),
Liv. 7, 32, 13.—With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:b.quod fuit tempus cum rura colerent homines,
Varr. R. R. 3, 1:ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,
Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.(α).With pres. or fut. indic.:(β).incidunt saepe tempora cum ea commutantur,
Cic. Off. 1, 10, 31:longum illud tempus cum non ero, etc.,
id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:(γ).atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,
Cic. Lig. 7, 20:memini noctis illius cum... pollicebar,
id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:illa pugna quom, etc. ( = in qua),
Plaut. Poen. 2, 26;Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),
Cic. Att. 9, 9, 4:patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),
Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:c.accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,
Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?
id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),
Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,
while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:2.Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,
Cic. de Or. 2, 10, 41:omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,
id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,
Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.a.With pres., = Engl. pres. perf.(α).With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):(β).hanc domum Jam multos annos est quom possideo,
that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,
Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—With ordinals:(γ).vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,
Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—With diu:b.jam diu'st quom ventri victum non datis,
Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:c.quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,
Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —With pluperf., the principal predicate in imperf.:d.permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,
Liv. 9, 33, 3.—With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:3.dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,
Ter. Hec. 3, 4, 7:unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,
Cic. Clu. 26, 72.—The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.a.With cardinals.(α).Time in acc. (ante-class.):(β).annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,
Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—With nom.:b.nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,
Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—With diu or dudum:c.nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,
Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:4.omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,
Caes. B. G. 1, 23. —In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.a.Principal sentence defining time by temporal expressions.(α).Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:(β).dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,
Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:(γ).nondum lucebat cum Ameriae scitum est,
Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—Principal sentence with perf., cum with perf.:b.dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,
Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.(α).Principal sentence with imperf., cum with perf.:(β).non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,
Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,
Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:(γ).jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,
Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,
Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—(δ).Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—(ε).Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—(ζ).Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—(η).Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—(θ).Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—(κ).With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):5.quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,
Cic. Brut. 36, 138:jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,
Verg. G. 3, 422.—In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).a.When, on an occasion, on which, etc.(α).With perf. indic.:(β).Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,
Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—With imperf. indic.:(γ).num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?
Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):(δ).nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,
Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—(ε).So freq. cum quidem, always with indic.:b.sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,
Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).(α).With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:(β).fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,
Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,cum nihilo magis,
Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—6.Cum interea (interim).a.Adverbial (rare).(α).Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—(β).Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:b.simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,
Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,
Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,(α).To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:(β).anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,
Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—To the inverted clauses (4.):(γ).tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,
Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:F.post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,
Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.In clauses completing the idea of the governing verb.1.After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).a.Dependent on verbs of seeing and feeling.(α).With indic.:(β).nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),
Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:conspectum est cum obiit,
Liv. 5, 25, 3.—With subj.:b.is... numquam est conspectus cum veniret,
Cic. Sest. 59, 126:vidi... Cum tu terga dares,
Ov. M. 13, 224.—After verbs of hearing, always with subj.:c.L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,
Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—After memini, with indic. (sc. tempus):2.memini quom... haud audebat,
Plaut. Capt. 2, 2, 53:memini cum mihi desipere videbare,
Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:memini cum velles residere ferventissimo sole,
Sen. Ben. 5, 24, 1.—After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).a.Verbs of thanking:b.habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,
Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,
Cic. Fam. 13, 24, 2.—Of congratulation:c.quom tu's aucta liberis... gratulor,
Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—Of rejoicing and grieving:d.quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,
Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,
Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—Dependent on optative sentences:G.di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,
Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.Elliptical usages (without predicate).1.Cum maxime.a.With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:b.etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?
Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:2.nunc cum maxume operis aliquid facere credo,
Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,
Cic. Clu. 5, 12:castra amissa, et tum cum maxime ardere,
Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—Similarly with other superlatives (post-class.):H.foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,
at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:cum tardissime,
id. 18, 7, 10, § 51:cum longissime,
Suet. Tib. 38.For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.II.Causal, since, because, as.A.Anteclass., chiefly with indic.1.With pres. indic.:2.hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,
because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,
since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—With perf. indic.:3.praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,
Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—With subj.a.By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—b.Independent of such construction:B.jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,
Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,
id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,
Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.Class. and post-class., always with subj.1.With pres. subj.:2.cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,
Cic. Mur. 6, 13:cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,
id. Fin. 1, 20, 66:quae cum ita sint, videamus, etc.,
id. Clu. 44, 123:quod cum ita sit, etc.,
id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—With perf. subj.:3.cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,
Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—With imperf. subj.a.Denoting both cause and coincidence of time:b.vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,
Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,
Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—Denoting cause without time:4.cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,
Cic. Clu. 26, 70:quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,
id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—With pluperf. subj.:C.Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,
Caes. B. G. 5, 22.With adverbs of emphasis.1.Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:2.quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?
Cic. Arch. 5, 10:cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,
id. Fam. 1, 10, 1:cum praesertim vos alium miseritis,
id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:3.nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,
Cic. Lael. 8, 28:numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,
id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,
Curt. 4, 1, 29.—Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:III.me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,
Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.A.Ante-class., chiefly,1.With indic.:2.hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,
Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—Subj.a.By construction of principal predicate:b.tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?
Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):B.eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?
Plaut. Ps. 1, 2, 52.Class. and post-class., always with subj.1.With pres. subj.:2.cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,
Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?
Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:3.indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?
Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—With imperf. subj.:4.ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,
Cic. Deiot. 3, 10:hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,
id. Clu. 48, 135:eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,
Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin. —With pluperf. subj.:IV.Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,
Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.A.Ante-class., mostly with indic.1.Indic.:2.qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,
Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).B.Class. and post-class., always with subj.1.Pres. subj.:2.testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,
Cic. Brut. 7, 26:nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,
Liv. 21, 31, 11.—Imperf. subj.:3.ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,
Cic. Fam. 4, 1, 1:non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,
id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,quae cum ita essent... tamen,
although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—With pluperf. subj.:V.cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,
Cic. Fam. 1, 2, 4:patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,
id. Rosc. Am. 11, 32.In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.1.With imperf. subj.:2.quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?
Cic. Brut. 55, 194:etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?
id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—With pluperf. subj.:quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?
Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,
id. Balb. 6, 16. -
3 Cum2
1.cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.I.In gen., Plaut. Am. prol. 95:b.qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,
id. ib. prol. 125:cum Pansā vixi in Pompeiano,
Cic. Att. 14, 20, 4:semper ille antea cum uxore, tum sine eā,
id. Mil. 21, 55:quibuscum essem libenter,
id. Fam. 5, 21, 1; cf.:cum quibus in ceteris intellegis afuisse,
id. Sull. 3, 7:si cenas hodie mecum,
Hor. Ep. 1, 7, 70:vagamur egentes cum conjugibus et liberis,
Cic. Att. 8, 2, 3:errare malo cum Platone, etc.,
id. Tusc. 1, 17, 39:qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,
Caes. B. G. 2, 3 et saep.—In an expression of displeasure:B.in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,
Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—In a designation of time with which some action concurs:C.egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?
Plaut. Am. 2, 2, 121; so,cum primo luci,
id. Cist. 2, 1, 58:cras cum filio cum primo luci ibo hinc,
Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:cum primā luce,
id. Att. 4, 3, 4; and:cum primo lumine solis,
Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:pariter cum ortu solis,
Sall. J. 106, 5:pariter cum occasu solis,
id. ib. 68, 2; cf.:cum sole reliquit,
Verg. A. 3, 568 et saep.:mane cum luci simul,
Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:simul cum dono designavit templo Jovis fines,
id. 1, 10, 5; cf.:et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,
Cic. de Or. 3, 3, 10.—In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:b.cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,
id. Cat. 1, 13, 33:cum magno provinciae periculo,
Caes. B. G. 1, 10:cum summo probro,
Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:cum summā tuā dignitate,
Cic. Fin. 4, 22, 61:cum bonā alite,
Cat. 61, 19:ferendum hoc onus est cum labore,
Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:multis cum lacrimis aliquem obsecrare,
amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,
Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:orare cum lacrimis coepere,
Liv. 5, 30, 5:si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,
Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,cum curā,
Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:cum summo studio,
Sall. C. 51, 38:cum quanto studio periculoque,
Liv. 8, 25, 12 al.:cum multā venustate et omni sale,
Cic. Fin. 1, 3, 9:summā cum celeritate ad exercitum rediit,
Hirt. B. G. 8, 52:maximo cum clamore involant,
Plaut. Am. 1, 1, 89:cum clamore,
Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:cum clamore ac tumultu,
id. 9, 31, 8; cf.:Athenienses cum silentio auditi sunt,
id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:illud cum pace agemus,
Cic. Tusc. 5, 29, 83:cum bonā pace,
Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:cum bonā gratiā,
Cic. Fat. 4, 7:cum bonā veniā,
Liv. 29, 1, 7; cf.:cum veniā,
Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:cum virtute vivere,
Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:cum judicio,
Quint. 10, 1, 8:cum firmā memoriā,
id. 5, 10, 54:legata cum fide ac sine calumniā persolvere,
Suet. Calig. 16:spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,
Liv. 4, 20, 3.—Attributively, with subst.:2.et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,
Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:frumenti cum summā caritate inopia erat,
id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).(α).Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,(β).cum eo quidem, quod, etc.,
id. 2, 4, 30. —With subj.:sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,
Cic. Att. 6, 1, 7.—With ut:(γ).Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,
Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,
Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin. —With ne:3.obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,
Col. 5, 1, 4:cum eo, ne amplius quam has urant,
Cels. 7, 22; and with tamen:cum eo tamen, ne, etc.,
id. 2, 17.—Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:4.cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,
Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:agite, cum dis bene juvantibus arma capite,
Liv. 21, 43, 7; so,cum superis,
Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:D.ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,
ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,cum octavo, cum decimo,
Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:cum centesimo,
Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,
id. 5, 4, 3, § 24.—With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:II.cum linguā lingere,
Cat. 98, 3:cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),
Verg. A. 9, 816:cum vino et oleo ungere,
Veg. 1, 11, 8 et saep.:terra in Augurum libris scripta cum R uno,
Varr. L. L. 5, § 21 Müll.In partic.A.Completing the meaning of verbs.1.With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:2.ut proprie cohaereat cum narratione,
Auct. Her. 1, 7, 11:(haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,
id. 1, 9, 16:interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,
id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?
id. Clu. 31, 86:hanc sententiam cum virtute congruere semper,
id. Off. 3, 3, 13:foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,
id. ib. 3, 31, 111:capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,
Liv. 1, 52, 4:cum aliquo in gratiam redire,
id. 3, 58, 4:stabat cum eo senatūs majestas,
id. 8, 34, 1:conjurasse cum Pausaniā,
Curt. 7, 1, 6:Autronium secum facere,
Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—Of companionship, association, sharing, etc.:3.cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,
Cic. de Or. 2, 14, 61:quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,
id. Off. 1, 15, 46:nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,
id. ib. 1, 17, 51:cum civibus vivere,
id. ib. 1, 34, 124:cum M. Fabio mihi summus usus est,
id. Fam. 9, 25, 2; cf.:cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,
Liv. 1, 45, 2:partiri cum Dinaeā matre jussit,
Cic. Clu. 7, 21:cum Baebio communicare,
id. ib. 16, 47; cf.of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,
Liv. 1, 58, 4:duos tamen pudor cum eo tenuit,
id. 2, 10, 5.—Of intercourse, traffic, etc.:4.cum aliquo agere,
to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:cum eo Accius injuriarum agit,
Auct. Her. 1, 14, 24:si par est agere cum civibus,
Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:si mihi cum Peripateticis res esset,
Cic. Ac. 2, 35, 112:tecum enim mihi res est,
id. Rosc. Am. 30, 84:uni tibi et cum singulis res est,
Liv. 2, 12, 11:pacem cum Sabinis facere,
Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—Of deliberation and discussion:5.haec ego cum ipsis philosophis disserebam,
Cic. de Or. 1, 13, 57:tempus cum conjuratis consultando absumunt,
Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—Of strife, difference, etc.:6.quibuscum continenter bellum gerunt,
Caes. B. G. 1, 1:cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!
Cic. Ac. 2, 47, 143:neque tam quererer cum deo quod, etc.,
id. ib. 2, 25, 81:cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,
id. ib. 2, 4, 11:cum stomacheretur cum Metello,
id. Or. 2, 66, 267:manu cum hoste confligere,
id. Off. 1, 23, 81:utilia cum honestis pugnare,
id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:cum majoribus nostris bella gessit,
id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:cum Auruncis bellum inire,
id. 2, 16, 8; cf.:cum Volscis aequo Marte discessum est,
id. 2, 40, 14:inimicitias cum Africano gerere,
Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:cum Scipione dissentire,
Val. Max. 4, 1, 12:cum utrāque (uxore) divortium fecit,
Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—Of comparison:B.nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,
Cic. Ac. 2, 5, 14:hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,
id. de Or. 1, 2, 8:conferam Sullamne cum Junio,
id. Clu. 34, 94:(orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,
id. Off. 2, 6, 20.—Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:C.hominem sine re, sine fide,
Cic. Cael. 32, 78):a portu illuc nunc cum laternā advenit,
Plaut. Am. prol. 149:cadus cum vino,
id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:olla cum aquā,
Cato, R. R. 156:arcula cum ornamentis,
Plaut. Most. 1, 3, 91:fiscos cum pecuniā Siciliensi,
Cic. Verr. 1, 8, 22:onerariae naves cum commeatu,
Liv. 30, 24, 5 et saep.:cum servili schemā,
Plaut. Am. prol. 117;so of clothing,
id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:ut ne quis cum telo servus esset,
Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;so of weapons,
id. Phil. 2, 8, 19; cf.:inmissi cum falcibus, etc.,
id. Tusc. 5, 23, 65:vidi argenteum Cupidinem cum lampade,
holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:simulacrum Cereris cum faucibus,
id. ib. 2, 4, 49, §109: cum elephanti capite puer natus,
Liv. 27, 11, 5; cf.:cum quinque pedibus natus,
id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,
Liv. 9, 44, 14:te Romam venisse cum febri,
Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:ex eis qui cum imperio sint,
id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:cum imperio aut magistratu,
Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;D.v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,
Cic. de Or. 2, 33, 144:quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,
id. Verr. 2, 3, 80, § 187:Numidae... in eādem mecum Africā geniti,
Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.► a.Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:b.quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),
Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,
Cic. Fam. 14, 14, 3:adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,
id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—Before et... et, connecting two substt.:III.cum et diurno et nocturno metu,
Cic. Tusc. 5, 23, 66.In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—B.It designates,1.A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—2.The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.2.Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].I.Of time, when, as, while, sometimes = after, since.A.In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.1.The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.a.Cum with pres. indic., often equivalent to si.(α).With principal predicate in pres.:(β).nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,
Plaut. Truc. prol. 17:facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,
Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:cum semen maturum habet, tum tempestiva est,
Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,
id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,
Sen. Ep. 23, 11.—With principal predicate in fut. (rare):(γ).ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?
Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):b.haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,
Ter. Hec. 3, 5, 33:qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,
Cic. Fam. 12, 30, 2:(dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),
Verg. G. 3, 457:nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,
Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—With logical perf. indic.(α).With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:(β).gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,
id. Div. 2, 70, 145:cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,
Varr. R. R. 2, 2, 17:cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,
Caes. B. G. 6, 16, 5:(hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,
Sen. Ira, 1, 8, 2:quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,
Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—(γ).With two logical perff. (rare):c.cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,
Varr. R. R. 2, 2, 6:quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,
Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —With fut.(α).With principal predicate in fut.:(β).ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,
Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,
Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—With principal predicate in pres.:d.in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,
Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—With fut. perf.(α).With principal predicate in pres.:(β).quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,
Cic. Att. 1, 7:nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,
Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—With principal predicate in fut. indic.:(γ).cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,
Auct. Her. 2, 10, 15:cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?
Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,
Val. Max. 7, 2, ext. 4.—With principal predicate in fut. imper.:(δ).cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,
Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—With two fut. perff.:e.cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,
Sen. Cons. Helv. 10, 6.—In partic.(α).In definitions with pres, indic.:(β).humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,
Auct. Her. 1, 3, 5:purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,
Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:(γ).in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,
Cic. Rosc. Am. 22, 62:qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,
id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:etiam cum potentes nocere intendent,
Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:cum etiam plus contenderimus, etc.,
Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:2.sorba in sapa cum vis condere, arida facias,
Cato, R. R. 7 fin. — Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—With subj. referring to indefinite time.a. (α).With pres. subj.:(β).acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,
Plaut. Ep. 5, 2, 53:quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,
Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:difficile est tacere cum doleas,
Cic. Sull. 10, 31:etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,
id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—With perf. subj.:b.difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,
Cic. Off. 1, 19, 64:quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,
id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—c.In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):d.saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,
Cic. de Or. 2, 28, 129.—When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—e.If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:3.caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,
Cato, R. R. 28:quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?
Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:a.formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,
Cic. Att. 6, 3, 4:quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,
id. Rosc. Am. 25, 100:si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,
id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).Cum with pres. indic.(α).Principal predicate in pres.:(β).certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,
Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?
Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,
Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:quod cum ita est,
if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:quodsi ita est,
Cic. Mur. 2, 5); so,often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,
Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,
Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,
Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init. —With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):b.Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,
Plaut. Curc. 4, 4, 27:sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?
id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—Cum with logical perf. indic.(α).Principal predicate in pres.:(β).ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,
after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—With principal predicate in fut. ( poet.):c.at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),
Prop. 4 (5), 2, 30.—With fut.(α).With principal predicate in fut.:(β).quom videbis tum scies,
Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,
Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—With principal predicate in fut. perf.:(γ).cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,
Cic. Fam. 2, 12, 1.—With principal predicate in imper. fut.:(δ).mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,
Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—With principal predicate in subj. (potential):(ε).cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,
Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—d.With fut. perf.(α).With principal predicate in fut.:(β).mox dabo quom ab re divina rediero,
Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,
Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):(γ).quod quom dixero, si placuerit, Facitote,
Ter. Eun. 5, 8, 37:cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,
Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—With principal predicate in subj. (potential):4.quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,
Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,
Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—With subj. in definite time.a.Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—b.Sometimes by attraction:c.curata fac sint quom a foro redeam domum,
Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?
Cic. Planc. 24, 58. —In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.B.In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.1.With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:2.portisculus signum cum dare coepisset,
Enn. Ann. v. 234 Vahl.:quom testamento patris partisset bona,
Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:quom venisset,
Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,
Cic. de Or. 1, 11, 45:haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,
id. ib. 1, 35, 160:cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,
id. Inv. 2, 23, 69:Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,
id. N. D. 3, 34, 83:eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,
Caes. B. G. 5, 18:Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,
Liv. 1, 46, 9 et saep. —With pluperf. indic.a.Ante-class. in place of the class. subj.:b.idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,
Plaut. Cas. 2, 8, 28:Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,
Ter. And. 3, 2, 38.—If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—c.If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:3.nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,
Cic. Imp. Pomp. 7, 19:cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,
id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.a.With pluperf. indic.(α).With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:(β).cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:(Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,
Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,
Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—With principal predicate in perf. indic.:b.Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,
Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:4.cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,
Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,
Caes. B. C. 2, 41:cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,
Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—In anterior clauses with imperf. subj.(α).When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):(β).Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),
Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:(γ).(Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,
Cic. Fin. 2, 30, 97:cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,
id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—When the principal action takes place during the action of the dependent clause:5.qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,
Cic. Clu. 13, 38.—For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.C.In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:1.quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?
Cic. de Or. 2, 54, 220;where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,
Liv. 29, 37, 8; cf.:cum tecum Ephesi collocutus sum,
Cic. Fam. 13, 55, 1; and:cum te Puteolis prosequerer,
id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;also,
Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).a.The clause expressing a momentary action:b.posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,
id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,
Varr. R. R. 3, 3, 8:in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,
Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,
id. de Or. 2, 59, 242:cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,
id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,
Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,
Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,
Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,
Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,
Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,
Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,
Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,
Sen. Ben. 4, 39, 4:tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,
Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):c.in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,
Varr. R. R. 2, 5, 5:ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,
Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,
id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,
Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:d.ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,
Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:2.ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,
Varr. R. R. 3, 2, 2:me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,
Cic. Brut. 89, 303:itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,
id. Verr. 2, 5, 23, § 59:haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,
Caes. B. C. 3, 87:cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,
Liv. 42, 5, 8:Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,
Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.a.The action falling within the time of the principal predicate:b.set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?
Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,
Cic. Brut. 43, 161:eo cum venio, praetor quiescebat,
id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,
Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,
Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,
Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?
Sen. Ben. 5, 19, 7:bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,
Dig. 28, 18, § 1:pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,
Claud. IV. Cons. Hon. 413.—The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):3.cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,
Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].a.Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.(α).Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:(β).eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?
Plaut. Bacch. 3, 3, 17:alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?
Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,
Auct. Her. 4, 18, 25:qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,
Cic. Att. 8, 1, 4:res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,
id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,
id. Q. Fr. 2, 9, 3):Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,
id. Phil. 6, 4, 11:non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,
id. Red. Quir. 1, 3:etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,
id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,
Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,
Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,
Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?
Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?
id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?
Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,
id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,
id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,
id. Brut. 8, 293:cum censebam,
id. de Or. 1, 62, 264:cum dicebam,
id. Fam. 6, 1, 5:cum ponebas,
id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,
id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;sometimes cum dabam = cum scribebam,
Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,
id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,
Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:(γ).antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),
Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,
id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,
Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,
Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,
Cic. Fin. 4, 27, 54:cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,
Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:(δ).tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,
Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,
Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,
Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),
Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,according to class. usage,
Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;contrary to class. usage,
Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:b.nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,
Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,
Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?
id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),
id. de Or. 2, 16, 70; cf.:nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,
id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,
Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,
Liv. 29, 31, 1:cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,
id. 36, 5, 1; cf.:cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,
id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,
id. 36, 15, 1; cf.:cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,
id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),
Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,
Plin. 10, 41, 59, § 120.—If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter(α).In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:(β).res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,
Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?
Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,
Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),
Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,
Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,
id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:cum (censor) M. Antistio equum ademisset,
id. ib. 2, 71, 287).—With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):(γ).magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,
Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,
Cic. Inv. 2, 49, 144:armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,
Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,
Cic. Rep. 2, 12, 23:an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),
id. Sull. 17, 49:tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),
id. Verr. 2, 5, 4, § 8:quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),
Nep. Cim. 3, 1:sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,
Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,
Plaut. Merc. 5, 4, 19:consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,
Cic. Sest. 28, 61:haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,
id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,
id. Fam. 3, 5, 3:itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,
Liv. 1, 13, 6:Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,
id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,
Cic. Fam. 3, 11, 1;so with cum essem (essemus, etc.),
id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),
Liv. 42, 40, 8:Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,
Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,
Cic. Att. 13, 49, 2:proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,
Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,
Cic. Cat. 3, 3, 6:cum advesperasceret, cum lucesceret,
id. Fam. 15, 4, 8:cum lux appropinquaret,
id. Tull. 9, 21:cum dies instaret,
id. Inv. 2, 31, 96:cum comitiorum tempus adpeteret,
Liv. 28, 10, 1:cum dies comitiorum adpropinquaret,
id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:cum ea dies venit,
Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,
Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,
id. Brut. 68, 241:cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,
Liv. 40, 42, 10:cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,
id. 8, 33, 4:haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,
id. 1, 50, 7;so with cum maxime,
Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),
Cic. Sest. 63, 132:Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),
Nep. Reg. 3, 2:impulit ut cuperem habere, cum diceret,
Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,
Caes. B. C. 3, 57:cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,
Liv. 6, 1, 6:cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,
id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:D.illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,
Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,
Liv. 4, 3, 1:cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,
id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,
id. Quint. 16, 53):ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,
id. Q. Fr. 1, 3, 8:cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,
id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,
Gell. 14, 2, 10; cf.:cum secum reputavit,
Tac. A. 15, 54.In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.1.The predicate in present:2.amice facis Quom me laudas,
Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:bene facitis cum venitis,
Auct. Her. 4, 50, 63:quae cum taces, nulla esse concedis,
Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—With fut. (rare):3.cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,
Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—With fut. perf. (rare):4.quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,
Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—With perf.:5.fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,
Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,
Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—With histor. pres.:6.Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,
Auct. Her. 1, 15, 25.—With imperf.:7.cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,
Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;8.very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,
Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—With pluperf. (very rare):* 9.exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,
Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—Pluperf. and imperf.:10.quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,
Cic. Att. 8, 11, D, 5.—Imperf. subj. (post-class.):11.tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,
Sen. Cons. Helv. 10, 10.—Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:E.illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,
which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.1.Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.a.The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.(α).With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:(β).jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,
Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:(γ).erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,
Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:(δ).fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,
Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:fuerunt alia genera qui... dicebant,
id. de Or. 3, 17, 62):fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),
Liv. 7, 32, 13.—With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:b.quod fuit tempus cum rura colerent homines,
Varr. R. R. 3, 1:ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,
Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.(α).With pres. or fut. indic.:(β).incidunt saepe tempora cum ea commutantur,
Cic. Off. 1, 10, 31:longum illud tempus cum non ero, etc.,
id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:(γ).atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,
Cic. Lig. 7, 20:memini noctis illius cum... pollicebar,
id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:illa pugna quom, etc. ( = in qua),
Plaut. Poen. 2, 26;Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),
Cic. Att. 9, 9, 4:patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),
Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:c.accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,
Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?
id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),
Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,
while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:2.Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,
Cic. de Or. 2, 10, 41:omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,
id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,
Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.a.With pres., = Engl. pres. perf.(α).With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):(β).hanc domum Jam multos annos est quom possideo,
that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,
Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—With ordinals:(γ).vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,
Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—With diu:b.jam diu'st quom ventri victum non datis,
Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:c.quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,
Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —With pluperf., the principal predicate in imperf.:d.permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,
Liv. 9, 33, 3.—With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:3.dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,
Ter. Hec. 3, 4, 7:unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,
Cic. Clu. 26, 72.—The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.a.With cardinals.(α).Time in acc. (ante-class.):(β).annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,
Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—With nom.:b.nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,
Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—With diu or dudum:c.nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,
Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:4.omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,
Caes. B. G. 1, 23. —In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.a.Principal sentence defining time by temporal expressions.(α).Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:(β).dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,
Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:(γ).nondum lucebat cum Ameriae scitum est,
Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—Principal sentence with perf., cum with perf.:b.dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,
Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.(α).Principal sentence with imperf., cum with perf.:(β).non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,
Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,
Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:(γ).jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,
Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,
Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—(δ).Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—(ε).Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—(ζ).Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—(η).Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—(θ).Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—(κ).With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):5.quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,
Cic. Brut. 36, 138:jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,
Verg. G. 3, 422.—In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).a.When, on an occasion, on which, etc.(α).With perf. indic.:(β).Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,
Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—With imperf. indic.:(γ).num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?
Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):(δ).nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,
Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—(ε).So freq. cum quidem, always with indic.:b.sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,
Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).(α).With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:(β).fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,
Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,cum nihilo magis,
Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—6.Cum interea (interim).a.Adverbial (rare).(α).Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—(β).Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:b.simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,
Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,
Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,(α).To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:(β).anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,
Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—To the inverted clauses (4.):(γ).tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,
Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:F.post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,
Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.In clauses completing the idea of the governing verb.1.After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).a.Dependent on verbs of seeing and feeling.(α).With indic.:(β).nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),
Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:conspectum est cum obiit,
Liv. 5, 25, 3.—With subj.:b.is... numquam est conspectus cum veniret,
Cic. Sest. 59, 126:vidi... Cum tu terga dares,
Ov. M. 13, 224.—After verbs of hearing, always with subj.:c.L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,
Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—After memini, with indic. (sc. tempus):2.memini quom... haud audebat,
Plaut. Capt. 2, 2, 53:memini cum mihi desipere videbare,
Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:memini cum velles residere ferventissimo sole,
Sen. Ben. 5, 24, 1.—After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).a.Verbs of thanking:b.habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,
Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,
Cic. Fam. 13, 24, 2.—Of congratulation:c.quom tu's aucta liberis... gratulor,
Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—Of rejoicing and grieving:d.quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,
Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,
Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—Dependent on optative sentences:G.di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,
Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.Elliptical usages (without predicate).1.Cum maxime.a.With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:b.etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?
Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:2.nunc cum maxume operis aliquid facere credo,
Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,
Cic. Clu. 5, 12:castra amissa, et tum cum maxime ardere,
Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—Similarly with other superlatives (post-class.):H.foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,
at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:cum tardissime,
id. 18, 7, 10, § 51:cum longissime,
Suet. Tib. 38.For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.II.Causal, since, because, as.A.Anteclass., chiefly with indic.1.With pres. indic.:2.hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,
because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,
since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—With perf. indic.:3.praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,
Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—With subj.a.By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—b.Independent of such construction:B.jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,
Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,
id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,
Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.Class. and post-class., always with subj.1.With pres. subj.:2.cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,
Cic. Mur. 6, 13:cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,
id. Fin. 1, 20, 66:quae cum ita sint, videamus, etc.,
id. Clu. 44, 123:quod cum ita sit, etc.,
id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—With perf. subj.:3.cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,
Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—With imperf. subj.a.Denoting both cause and coincidence of time:b.vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,
Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,
Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—Denoting cause without time:4.cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,
Cic. Clu. 26, 70:quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,
id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—With pluperf. subj.:C.Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,
Caes. B. G. 5, 22.With adverbs of emphasis.1.Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:2.quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?
Cic. Arch. 5, 10:cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,
id. Fam. 1, 10, 1:cum praesertim vos alium miseritis,
id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:3.nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,
Cic. Lael. 8, 28:numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,
id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,
Curt. 4, 1, 29.—Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:III.me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,
Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.A.Ante-class., chiefly,1.With indic.:2.hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,
Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—Subj.a.By construction of principal predicate:b.tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?
Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):B.eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?
Plaut. Ps. 1, 2, 52.Class. and post-class., always with subj.1.With pres. subj.:2.cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,
Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?
Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:3.indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?
Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—With imperf. subj.:4.ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,
Cic. Deiot. 3, 10:hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,
id. Clu. 48, 135:eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,
Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin. —With pluperf. subj.:IV.Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,
Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.A.Ante-class., mostly with indic.1.Indic.:2.qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,
Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).B.Class. and post-class., always with subj.1.Pres. subj.:2.testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,
Cic. Brut. 7, 26:nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,
Liv. 21, 31, 11.—Imperf. subj.:3.ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,
Cic. Fam. 4, 1, 1:non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,
id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,quae cum ita essent... tamen,
although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—With pluperf. subj.:V.cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,
Cic. Fam. 1, 2, 4:patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,
id. Rosc. Am. 11, 32.In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.1.With imperf. subj.:2.quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?
Cic. Brut. 55, 194:etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?
id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—With pluperf. subj.:quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?
Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,
id. Balb. 6, 16. -
4 solutum
solvo, solvi, solutum, 3, v. a. ( perf. soluit, trisyll., Cat. 2, 13:I. A.soluisse,
Tib. 4, 5, 16) [for se-luo; cf. socors for se-cords], to loosen an object from any thing, to release or to loose, remove any thing which binds or restrains another.In a corporeal sense.1.Outwardly, to release.a.From fetters or custody, to free, set free, release; absol.:b.solvite istas,
i. e. from fetters, Plaut. Truc. 4, 3, 64:solvite istum,
id. Mil. 5, 32:numquam, nisi me orassis, solves,
id. Ep. 5, 2, 62:jube solvi (eum),
Ter. And. 5, 4, 52:ad palum adligati repente soluti sunt,
Cic. Verr. 2, 5, 5, § 11:ut vincti solvantur,
id. ib. 2, 5, 6, §12: qui in compedibus corporis semper fuerunt, etiam cum soluti sunt, tardius ingrediuntur,
id. Tusc. 1, 31, 75:ita nexi soluti (sunt),
Liv. 8, 28, 9:solvite me, pueri,
Verg. E. 6, 24:fore ut brevi solveretur,
Suet. Vesp. 5; id. Tib. 65; id. Vit. 12.—With abl.:canis solutus catena,
Phaedr. 3, 7, 20. — Transf., from the fetter of frost:solutis amnibus (i. e. frigoris vinculo),
Stat. Th. 5, 15:terrae quem (florem) ferunt solutae,
Hor. C. 1, 4, 10.—From reins, ties, bands, etc.: solve senescentem equum, from the rein, i. e. dismiss him from service, Hor. Ep. 1, 1, 8:c.solverat sol equos,
unhitched, Stat. Th. 3, 407: currum solvere (i. e. ab equis, poet. for equos a curru), Sen. Thyest. 794: solvere epistulam, i. e. from the string by which it was tied (= to open), Nep. Hann. 11, 3:et tibi sollicita solvitur illa (epistula) manu,
Ov. Tr. 5, 2, 2:et jacet in gremio charta soluta meo,
id. H. 11, 4:praecepit suis ne sarcinas solverent, aut onera deponerent,
Front. Strat. 1, 5, 3.—So of garments and sails, to unfurl, unfold: cum tunica soluta inambularet, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 32, 3; Front. Strat. 4, 1, 26:soluta toga,
Quint. 11, 3, 147:vela solvere,
Verg. A. 4, 574.—From any fastening (mostly poet. and post-Aug. prose), to detach from; constr. absol., or with ab or de, and abl.:d.Caucasia solvet de rupe Promethei bracchia,
Prop. 2, 1, 69:fraxinus solvitur,
from the ground, Stat. Th. 9, 498:ceciditque soluta pinus,
id. ib. 9, 409; cf.:pinus radice soluta, deficit,
id. S. 5, 1, 152:solutis radicibus arbusta procumbunt,
Sen. Q. N. 3, 27, 5:accepi epistulam quam, ut scribis, ancora soluta de phaselo dedisti, i. e. a litore,
detached, Cic. Att. 1, 13, 1 B. and K. (al. sublata;but soluta is perh. an error of Cic. in the use of a technical term, v Orell. ad loc.).—In the same sense: solvere retinacula classis,
Ov. M. 15, 696; 8, 102:querno solvunt de stipite funem,
id. F. 4, 333:fune soluto Currit in immensum carina,
id. Am. 2, 11, 23:curvo solves viscera cultro (i. e. de corpore ferarum),
Sen. Hippol. 53.—Of rain disengaged from the clouds:imber caelesti nube solutus,
Ov. A. A. 2, 237: (Lunam) imperfecta vi solvere tantum umorem, disengage only the moisture, i. e. from the earth:cum solis radii absumant,
Plin. 2, 9, 6, § 45:solutum a latere pugionem,
detached from his side, Suet. Vit. 15.—Esp., of ships: navem solvere, to free a ship from the land, i. e. to set sail, weigh anchor, leave land, depart.(α).With acc. alone:(β).eisce confectis navem solvimus,
Plaut. Merc. 1, 1, 91:navim cupimus solvere,
id. Mil. 4, 7, 17:naves solvit,
Caes. B. G. 4, 36; 5, 8; id. B. C. 1, 28; 3, 14; 3, 26;3, 102: primis tenebris solvit navem,
Liv. 45, 6:postero die solvere naves (jussi),
id. 29, 25 fin.; Nep. Hann. 8, 2:classem solvere,
Liv. 45, 41; Prop. 3, 7 (4, 6), 23.—With ab and abl.:(γ).navis a terra solverunt,
Caes. B. C. 3, 101:quinto inde die quam ab Corintho solverit naves,
Liv. 31, 7 med.:solvunt a litore puppes,
Luc. 2, 649.—With ex and abl.:(δ).nam noctu hac soluta est navis nostra e portu Persico,
Plaut. Am. 1, 1, 259:interea e portu nostra navis solvitur,
id. Bacch. 2, 3, 54.—With abl.:(ε).complures mercatores Alexandria solvisse,
Cic. Off. 3, 12, 50:portu solventibus,
id. Mur. 2, 4.—Absol. (sc. navem or naves):(ζ).tertia fere vigilia solvit,
Caes. B. G. 4, 23:nos eo die cenati solvimus,
Cic. Fam. 16, 9, 2:altero die quam a Brundusio solvit,
Liv. 31, 14 init.:qui inde solverant,
Val. Max. 1, 7, 3:solvi mare languido,
Sen. Ep. 53, 1:fortasse etiam ventis minantibus solves,
id. Ben. 2, 35, 5:non eadem est his et illis causa solvendi,
making sea-voyages, id. Q. N. 5, 18, 16.—With navis, etc., as subj., to leave the land (sc. se a litore):(η).naves XVIII. ex superiore portu solverunt,
Caes. B. G. 4, 28; and by another change of construction: solvimus oram, we freed the shore, i.e. from the ship, Quint. 4, 2, 41; id. Ep. ad Tryph. 3.—Poet. usages:e.de litore puppis solvit iter,
clears the voyage, Stat. S. 5, 1, 243:nec tibi Tyrrhena solvatur funis harena,
Prop. 1, 8, 11 (cf.: retinacula solvere, c. supra).—Of secretions from the body ( poet. and in post-Aug. prose):2.tempore eo quo menstrua solvit,
Lucr. 6, 706:cruor solvitur,
Stat. Th. 9, 530:lacrimas solvere,
id. Achill. 2, 256:solutis lacrimis,
Claud. Ruf. 2, 258; so,partus solvere,
to bear, bring forth, be delivered of offspring, Ov. F. 3, 258; Stat. Th. 5, 461; Plin. 28, 3, 6, § 33; 32, 1, 1, § 6.—To loosen an object from that which holds it together, to break up, part, dissolve, disperse, divide, take apart, scatter.a.In gen.:b.omne colligatum solvi potest,
Cic. Fin. 11.—Of structures ( poet. and in post-Aug. prose):c.solvere naves et rursus conjungere,
Curt. 8, 10, 3:solvere quassatae parcite membra ratis,
Ov. Tr. 1, 2, 2:dubitavit an solveret pontem,
Curt. 4, 16, 8:solvere pontem,
Tac. A. 1, 69:si pons solutus sit,
Dig. 2, 11, 2, § 7:solutus pons tempestatibus,
Just. 2, 13, 9:currum (solis) solutum,
Manil. 1, 740.—Of woven stuff:d.solvens texta,
Prop. 2, 9, 6.—Of mountains:e.utrimque montes solvit (Hercules),
Sen. Herc. Fur. 237:tridente Neptunus montem solvit,
id. Agam. 553.—Of the neck:f.soluta cervix silicis impulsu,
broken, Sen. Troad. 1119.—Of a comet:g.momentum quo cometes solutus et in duas partes redactus est,
Sen. Q. N. 7, 16, 3.—Of the hair, to loosen, untie, let fall:h.solve capillos,
Ov. Am. 3, 9, 3:crinem,
id. A. A. 3, 784; id. M. 11, 682; 13, 584; Prop. 2, 15 (3, 7), 46:comas casside,
Ov. F. 3, 2; cf. id. ib. 4, 854.—Of the earth (so mostly P. a., q. v. infra;3.post-Aug.): ita in terrae corpore evenit ut partes ejus vetustate solvantur, solutae cadant,
Sen. Q. N. 6, 10, 2:ubi montis latus nova ventis solvit hiems,
Stat. Th. 7, 745. —To dissolve; pass., to be dissolved, changed, to pass over into ( poet. and postclass. for dissolvere, or transire in); constr. absol., or with in and acc.(α).Of a change into air or gas:(β).calor mobiliter solvens, differt primordia vini,
dissolving, parts the molecules of the wine, Lucr. 6, 235:nam materiai copia ferretur per inane soluta,
id. 1, 1018; so id. 1, 1103:ita fatus in aera rursus solvitur,
Stat. Th. 5, 285;nec in aera solvi Passa, recentem animam caelestibus intulit astris,
Ov. M. 15, 845.—Into a liquid, to melt:(γ).saepe terra in tabem solvitur,
Sen. Q. N. 3, 15, 7:terram quam diximus esse mutabilem et solvi in umorem,
id. ib. 3, 29, 4:nullum tellus se solvit in amnem,
Luc. 2, 408; ipsum in conubia terrae Aethera, cum pluviis rarescunt nubila, solvo, dissolve into the embrace of the earth, i. e. change into rain, Stat. S. 1, 2, 186:ex Aethiopiae jugis solutas nives ad Nilum decurrere,
Sen. Q. N. 4, 2, 17; so,nivem solvere,
id. ib. 4, 5, 2; Ov. Am. 3, 6, 93; Sen. Herc. Oet. 729:rigor auri solvitur aestu,
Lucr. 1, 493:ferrum calidi solvant camini,
Manil. 4, 250:cerae igne solutae,
Ov. A. A. 2, 47:Iris cum vino triduo non solvitur,
Plin. 21, 20, 83, § 142:(herba) quinto die solvitur,
id. 26, 14, 88, § 148.—Of putrefaction:(δ).(vitulo) per integram solvuntur viscera pellem,
Verg. G. 4, 302.—Of change in general:(ε).inque novas abiit massa soluta domos,
Ov. F. 1, 108:repentino crementur incendio, atque ex tanta varietate solvantur atque eant in unum omnia (sc. all the heavenly bodies),
Sen. Ben. 6, 22.—Of expansion by heat:(ζ). (η).(uva) cum modo frigoribus premitur, modo solvitur aestu,
Ov. A. A. 2, 317.—Solvi in, to pass into, become:4.in cacumine (herbae) capitula purpurea quae solvantur in lanugines,
Plin. 27, 8, 39, § 61.—Of a wave:donec in planitiem immotarum aquarum solvatur,
disappears in, Sen. Q. N. 1, 2, 2:postremi (equi) solvuntur in aequora pisces (= solvuntur in pisces),
Stat. Th. 2, 47: lumina in lacrimas solventur, stream with tears. —Hence, solvere, causative, to make pass over, to make vanish in: circulum in pulverem, in quo descriptus est, solvere, Sen. Ep. 74, 27: soluti agri, the boundaries of which are effaced, Sic. Fl. Cond. Agr. p. 3 Goes.—To consume, to destroy, dissolve:B.solvere orbes,
Manil. 1, 497:ni calor et ventus... interemant sensum diductaque solvant (i.e. sensum),
Lucr. 3, 287:(Cato) ferrei prope corporis animique, quem ne senectus quidem, quae solvit omnia, fregerit,
Liv. 39, 40, 11:si (cometae) sunt purus ignis... nec illos conversio mundi solvit,
Sen. Q. N. 7, 2, 2:(turbo) ab eo motu, qui universum trahit, solveretur,
id. ib. 7, 9, 4:tabes solvit corpora,
Luc. 6, 18; 7, 809:nec solum silvas, sed saxa ingentia solvit (ignis),
id. 3, 506:ne tegat functos humus, ne solvat ignis,
Sen. Thyest. 750.—So, vitam solvere, to extinguish life, esp. of gradual or easy death:solvas potius (vitam), quam abrumpas, dummodo, si alia solvendi ratio non erit, vel abrumpas,
Sen. Ep. 22, 3:hanc mihi solvite vitam,
Prop. 2, 9, 39.—Trop.1.To free, release, loose, emancipate, set free; constr. absol., with abl. or ab and abl.; rarely with gen.a.From the body, etc.:b.teque isto corpore solvo,
Verg. A. 4, 703:soluta corpore anima,
Quint. 5, 14, 13:qui solutas vinculis animas recipit,
Sen. Cons. 28, 8: si animus somno relaxatus solute (i. e. free from the shackles of the body) moveatur ac libere, Cic. Div. 2, 48, 100:vocem solvere,
to set free the voice, to speak, Stat. S. 3, 1; Sen. Thyest. 682; so, responsa solve (pregn. = utter and disclose), Sen. Oedip. 292:suspiria solvit,
Stat. Th. 11, 604:solvat turba jocos,
Sen. Med. 114:solutos Qui captat risus hominum (= quem juvat risus hominum solvere),
Hor. S. 1, 4, 83:Ausonii... versibus incomptis ludunt risuque soluto,
unrestrained, free, Verg. G. 2, 386.—Of members or parts of the body: linguam solvere, to unfetter the tongue (sc. vinculis oris), to give flow to words:c.linguam (Juno) ad jurgia solvit,
Ov. M. 3, 261:lingua devincta nec in motus varios soluta,
Sen. Ira, 1, 3, 7:ut quisque contemptissimus est, ita linguae solutissimae est,
id. Const. 11, 3:(fama) innumeras solvit in praeconia linguas,
Luc. 1, 472. —Solvere bracchia, poet., to unfetter the arms, i. e. to move them:magna difficili solventem bracchia motu,
Stat. Achill. 1, 604; cf.of the free motions of animals: columbae soluto volatu multum velociores,
unrestrained flight, Plin. 10, 36, 52, § 108.—From obligations and debts:d.solvit me debito,
Sen. Ben. 6, 4, 1:an nos debito solverit,
id. Ep. 81, 3:ut religione civitas solvatur,
Cic. Caecin. 34, 98; Liv. 7, 3, 9:te decem tauri... Me tener solvet vitulus (sc. religione),
Hor. C. 4, 2, 54.—So from a military oath:hoc si impetro, solvo vos jurejurando,
Just. 14, 4, 7.—Sacramento or militia solvere, to dismiss a soldier from service:sacramento solvi,
Tac. A. 16, 13:cum quis propter delictum sacramento solvitur,
Dig. 49, 16, 13:militia solvere,
Tac. A. 1, 44.— Munere (publico) solvere, to exempt from public duties:ut Ilienses publico munere solverentur,
Tac. A. 12, 58.—With obj. inf.:ut manere solveretur,
that he should be excused from the duty of remaining, Tac. A. 3, 29.—From guilt and sin, to acquit, absolve, cleanse (cf. absolvere, to acquit of crime):e.si ille huic (insidias fecerit), ut scelere solvamur,
be held guiltless, Cic. Mil. 12, 31:atque hunc ille summus vir scelere solutum periculo liberavit,
id. ib. 4, 9:sit capitis damno Roma soluta mei,
Ov. F. 6, 452:ipsum quoque Pelea Phoci Caede per Haemonias solvit Acastus aquas,
id. ib. 2, 40:Helenen ego crimine solvo,
id. A. A. 2, 371:quid crimine solvis Germanum?
Stat. Th. 11, 379:solutam caede Gradivus manum restituit armis,
Sen. Herc. Fur. 1342. —From feelings, etc.:f.quae eos qui quaesissent cura et negotio solverent,
Cic. Rep. 1, 18, 30:cum ego vos solvi curis ceteris,
Ter. Hec. 2, 1, 33:senatus cura belli solutus,
Plin. 22, 3, 4, § 7:pectus linquunt cura solutum,
Lucr. 2, 45:his terroribus ab Epicuro soluti et in libertatem vindicati,
Cic. N. D. 1, 20, 56:soluti metu,
Liv. 41, 14 init.; 27, 51:solvent formidine terras,
Verg. E. 4, 14:solve metu patriam,
Prop. 4 (5), 6, 41:metu belli Scythas solvit,
Just. 9, 2, 2; so id. 14, 2, 5:haec est Vita solutorum misera ambitione,
Hor. S. 1, 6, 129:soluti a cupiditatibus,
Cic. Agr. 1, 9, 27:his concitationibus quem vacuum, solutum, liberum videris,
id. Tusc. 5, 15, 43: et tu solve me dementia, [p. 1726] Hor. Epod. 17, 43:longo luctu,
Verg. A. 2, 26:tristem juventam solve (i. e. juventam tristitia),
Sen. Hippol. 450:solvite tantis animum monstris, solvite, superi,
id. Herc. Fur. 1063:Quis te solvere Thessalis Magus venenis poterit?
Hor. C. 1, 27, 21. — Poet.:solvit animis miracula (for animos miraculis),
the soul from superstition, Manil. 1, 103.—And of animals:rabie tigrim,
Manil. 5, 707.— Absol.:ut ad praecepta quae damus possit ire animus, solvendus est (i. e. perturbationibus),
Sen. Ep. 95, 38:calices, quem non fecere contracta in paupertate solutum?
i. e. from cares, Hor. Ep. 1, 5, 20:solvite animos,
Manil. 4, 12.—With in:vix haec in munera solvo animum,
i. e. free it from passions and so make it fit for these duties, Stat. S. 5, 3, 33.—From sleep, very rare:g.ego somno solutus sum,
awoke, Cic. Rep. 6, 26, 29 (cf.: somno solvi, to be overwhelmed by sleep, 2. b, g infra).—From labor, business, etc.:h.volucres videmus... solutas opere volitare,
Cic. Or. 2, 6, 23:solutus onere regio, regni bonis fruor,
Sen. Oedip. 685.— Poet.:Romulus excubias decrevit in otia solvi,
to be relieved from guard and enjoy leisure, Prop. 4 (5), 4, 79.—From rigidity, austerity, stiffness, etc., to relax, smooth, unbend, quiet, soothe ( poet. and in post-Aug. prose):k.frontem solvere disce,
Mart. 14, 183:saltem ora trucesque solve genas,
Stat. Th. 11, 373:solvit feros tunc ipse rictus,
Sen. Herc. Fur. 797.— Poet.:solvatur fronte senectus = frons senectute (i. e. rugis), solvatur,
be cleared, Hor. Epod. 13, 5:vultum risu solvit,
relieves, Val. Max. 4, 3, 5:risum judicis movendo, et illos tristes affectus solvit, et animum renovat,
Quint. 6, 3, 1; so,solvere judicem,
unbend, excite his laughter, id. 11, 3, 3:solvere qui (potui) Curios Fabriciosque graves (sc. risu),
Mart. 9, 28 (29), 4:ut tamen arctum Solveret hospitiis animum,
Hor. S. 2, 6, 83:cujus non contractum sollicitudine animum illius argutiae solvant?
Sen. Cons. Helv. 18, 5.— Transf., pregn.:solventur risu tabulae,
i. e. the austerity of the judge will be relaxed by laughter, and the complaint dismissed, Hor. S. 2, 1, 86.—Imitated:quia si aliquid omiserimus, cum risu quoque tota res solvitur,
Quint. 5, 10, 67.—From any cause of restraint.(α).To release from siege:(β).Bassanitas obsidione solvere,
Liv. 44, 30:patriam obsidione solvere,
Val. Max. 3, 2, 2. —From moral restraints:l.hic palam cupiditates suas solvit,
gave vent to, Curt. 6, 6, 1; v. also P. a., B. 7. infra.—From laws and rules: legibus solvere.(α).To exempt from laws, i. e. by privilege:(β).Vopiscus, qui ex aedilitate consulatum petit, solvatur legibus,
Cic. Phil. 11, 5, 11:cur M. Brutus legibus est solutus, si, etc.,
id. ib. 2, 13, 31:ut interea magistratus reliquos, legibus omnibus soluti, petere possetis,
id. Agr. 2, 36, 99:Lurco, tribunus plebis, solutus est (et lege Aelia et Furia),
id. Att. 1, 16, 13:solvatne legibus Scipionem,
Auct. Her. 3, 2, 2:petente Flacco ut legibus solverentur,
Liv. 31, 50, 8:Scipio legibus solutus est,
id. Epit. 56:Licet enim, inquiunt, legibus soluti sumus, attamen legibus vivimus,
Just. Inst. 2, 17, 8; cf.:ut munere vigintiviratus solveretur,
Tac. A. 3, 29.— Transf., of the laws of nature, etc.:(aestus) illo tempore, solutus legibus, sine modo fertur,
Sen. Q. N. 3, 28, 6:solus (sapiens) generis humani legibus solvitur,
id. Brev. Vit. 15, 5:nec leti lege solutas,
Lucr. 3, 687:nec solvo Rutulos (i. e. legibus fati),
Verg. A. 10, 111.— With gen. (cf. libero), perh. only in phrase testamenti solvere, to release from a testamentary disposition:et is per aes et libram heredes testamenti solveret,
Cic. Leg. 2, 20, 51; 2, 21, 53 (less prop. testamenti is taken as attribute of heredes); cf. Gai. Inst. 3, 175, and Hor. C. 3, 17, 16, P. a., B. 5. fin. infra.—Legibus solutus, not subject to, released from:2. (α).reus Postumus est ea lege... solutus ac liber,
i. e. the law does not apply to him, Cic. Rab. Post. 5, 12:soluti (lege Julia) huc convenistis, ne constricti discedatis cavete,
id. ib. 7, 18.—Of other laws:solutus Legibus insanis,
Hor. S. 2, 6, 68:quae sedes expectent animam solutam legibus servitutis humanae,
Sen. Ep. 65, 20.— Transf., of things: soluta legibus scelera sunt, unrestrained by the laws, i. e. crimes are committed with impunity, Sen. Ben. 7, 27, 1.— Of the laws of versification: numerisque fertur Lege solutis, referring to dithyrambic measures, Hor. C. 4, 2, 12 (cf. P. a., B. 11. infra).—Of troops, ranks, etc.:(β).ubi ordines procursando solvissent,
Liv. 42, 65, 8:incomposito agmine, solutis ordinibus,
Curt. 8, 1, 5; so id. 8, 4, 6:agmina Diductis solvere choris,
Verg. A. 5, 581:solvit maniplos,
Juv. 8, 154:solvuntur laudata cohors,
Stat. Achill. 2, 167.—Hence, to separate armies engaged in battle:commissas acies ego possum solvere,
Prop. 4 (5), 4, 59.—Of banquets, assemblies, etc.:(γ).convivio soluto,
Liv. 40, 14 fin.:convivium solvit,
Curt. 8, 5, 24; 8, 6, 16:Quid cessas convivia solvere?
Ov. F. 6, 675:coetuque soluto Discedunt,
id. M. 13, 898.—Hence, urbem (Capuam) solutam ac debilitatam reliquerunt, disfranchised, Cic. Agr. 2, 33, 91.—Of the words in discourse, orationem or versum solvere, to break up a sentence or verse:3.(discant) versus primo solvere, mox mutatis verbis interpretari,
Quint. 1, 9, 2:quod cuique visum erit vehementer, dulciter, speciose dictum, solvat ac turbet,
id. 9, 4, 14:ut partes orationis sibi soluto versu desideret et pedum proprietates,
id. 1, 8, 13:non, ut si solvas Postquam discordia tetra, etc., invenias etiam disjecti membra poetae,
Hor. S. 1, 4, 60.—Implying a change for the worse.a.To relax, make effeminate, weaken, by ease, luxury, dissipation, etc. (post-Aug.):b.Hannibalem hiberna solverunt,
Sen. Ep. 51, 5:usque eo nimio delicati animi languore solvuntur,
Sen. Brev. Vit. 12, 6:infantiam statim deliciis solvimus,
Quint. 1, 2, 6:solutus luxu,
id. 3, 8, 28; so Tac. A. 11, 31.—With in and acc.:soluti in luxum,
Tac. H. 2, 99:in lasciviam,
id. ib. 3, 38.— Transf.: versum solvere, to deprive a verse of its proper rhythm:si quinque continuos dactylos confundas solveris versum,
Quint. 9, 4, 49.—To make torpid by removing sensation.(α).To relax, benumb the limbs or body;(β).as by narcotics, terror, sickness, exhaustion: multaque praeterea languentia membra per artus solvunt,
Lucr. 6, 798:ima Solvuntur latera,
Verg. G. 3, 523:solvi debilitate corporis,
paralyzed, Val. Max. 1, 7, 4:ut soluto labitur moriens gradu,
Sen. Hippol. 368.—In mal. part., Hor. Epod. 12, 8; cf. Verg. G. 3, 523.— Poet.:illum aget, penna metuente solvi, Fama superstes,
Hor. C. 2, 2, 7.—Of the mind:segnitia (oratoris) solvit animos,
wearies, Quint. 11, 3, 52:mentes solvere,
to make insane, Plin. 25, 3, 7, § 25.—By frost ( poet.):(γ).solvuntur illi frigore membra,
Verg. A. 12, 951; 1, 92.—By sleep ( poet. for sopio):(δ).homines volucresque ferasque Solverat alta quies,
Ov. M. 7, 186:corpora somnus Solverat,
id. ib. 10, 369:molli languore solutus,
id. ib. 11, 648;11, 612: altoque sopore solutum,
id. ib. 8, 817:somno vinoque solutos,
id. F. 2, 333; Verg. A. 9, 236:ut membra solvit sopor,
id. ib. 12, 867:non solvit pectora somnus,
Sen. Agam. 76.—With in:solvitur in somnos,
Verg. A. 4, 530.— Transf., of the sea:aequor longa ventorum pace solutum,
lulled to sleep, Stat. Th. 3, 255.—By death: solvi, to die ( poet. and in post-Aug. prose):4.ipse deus, simulatque volam, me solvet,
Hor. Ep. 1, 16, 78:corporibus quae senectus solvit,
Curt. 89, 32 (cf. A. 4. supra):(corpus) quam nullo negotio solvitur,
Sen. Q. N. 3, 27, 2:alius inter cenandum solutus est,
id. Ep. 66, 43:ubicumque arietaveris, solveris,
id. Cons. Marc. 11, 3:me fata maturo exitu facilique solvant,
Sen. Troad. 605:solvi inedia,
Petr. 111:sic morte quasi somno soluta est,
Flor. 2, 21, 11.—Hence,Of logical dissolution, to refute:b.non tradit Epicurus quomodo captiosa solvantur,
how fallacies are refuted, Cic. Fin. 1, 7, 22:argumentum solvere,
Quint. 2, 17, 34:solutum scies quod nobis opponitur,
Sen. Const. 12, 3.—To disperse, dispel, as of a cloud:II. A.deorum beneficia tempestiva ingentes minas interventu suo solventia,
Sen. Ben. 4, 4, 2.In a corporeal sense.1.In gen., to loose (weaker than rumpo;2.post-Aug.): effringere quam aperire, rumpere quam solvere putant robustius,
Quint. 2, 12, 1:qua convulsa tota operis colligatio solveretur,
Val. Max. 8, 14, 6:supera compage soluta,
Stat. Th. 8, 31.—To remove a fetter, bridle, etc.:3.nullo solvente catenas,
Ov. M. 3, 700: vincla jugis boum, Tib. 2, 1, 7:solvere frenum,
Phaedr. 1, 2, 3:loris solutis,
Ov. A. A. 1, 41.— Transf., of prisons:qui, solutis ergastulis, exercitus numerum implevit,
Liv. Ep. 56; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 10, 13; 11, 13, 2.—Of frost:gelu solvitur,
it thaws, Tac. H. 1, 79:solvitur acris hiems,
Hor. C. 1, 4, 1.—Of clouds:facit igitur ventum resoluta nubes, quae plurimis modis solvitur,
Sen. Q. N. 5, 12, 5; 5, 12, 1.—Of the grasp of hands, fingers, etc.:Aeacides a corpore bracchia solvit,
looses his hold, Ov. M. 11, 246:indigno non solvit bracchia collo,
Stat. Th. 5, 217:digitis solutis abjecit jaculum,
id. ib. 8, 585.—To untie a string, cord, necklace, etc., slacken or unlock an enclosure, open a box, trunk, etc.:B.solve vidulum ergo,
Plaut. Rud. 4, 4, 98:eam solve cistulam,
id. Am. 2, 2, 151:solve zonam,
untie, id. Truc. 5, 62:solvisse jugalem ceston fertur,
Stat. Th. 5, 62:animai nodos a corpore solvit,
Lucr. 2, 950:nihil interest quomodo (nodi) solvantur,
Curt. 3, 1, 18:quid boni est, nodos operose solvere, quos ipse ut solveres feceris?
Sen. Ben. 5, 12, 2:solvere nodum,
Stat. Th. 11, 646:laqueum quem nec solvere possis, nec abrumpere,
Sen. Tranq. 10, 1:vix solvi duros a pectore nexus,
Ov. M. 9, 58:fasciam solve,
Sen. Ep. 80, 10:solutis fasciis,
Curt. 7, 6, 5:solvi fasciculum,
Cic. Att. 11, 9, 2:crinales vittas,
Verg. A. 7, 403:Parmenion vinculum epistulae solvens,
Curt. 7, 2, 25:equum empturus solvi jubes stratum,
Sen. Ep. 80, 9:redimicula solvite collo,
Ov. F. 4, 135:corollas de fronte,
Prop. 1, 3, 21:solvere portas,
Stat. Th. 3, 492:munimina valli,
id. ib. 12, 10:ille pharetram Solvit,
Ov. M. 5, 380.— Transf., of the veins as enclosures of the blood:solutis ac patefactis venis,
Sen. Q. N. 3, 15, 5:venam cultello solvere,
Col. 6, 14; cf.also: lychnis alvum solvit,
looses the bowels, Plin. 21, 26, 98, § 171; 21, 20, 83, § 140; Suet. Vesp. 24; Tac. A. 12, 67:ventrem,
Plin. 20, 8, 30, § 74.— Absol. (sc. alvum), Mart. 13, 29:stomachus solutus = venter solutus,
loose bowels, Petr. 117; Scrib. Comp. 92.—Trop., to slacken or remove a bond.1.Solvere aliquid (aliquod vinculum; cf. I. B. 1. supra).a.Of the mouth, etc., to open:b.talibus ora solvit verbis,
Ov. M. 15, 74; so id. ib. 1, 181; Tib. 4, 5, 14:ternis ululatibus ora Solvit,
Ov. M. 7, 191; 9, 427; id. Tr. 3, 11, 20; Stat. Achill. 1, 525:vix ora solvi patitur etiamnum timor,
Sen. Herc. Oet. 725; so,os promptius ac solutius,
Val. Max. 8, 7, ext. 1.— Transf., of an abyss:hic ora solvit Ditis invisi domus,
Sen. Herc. Fur. 664.—To remove, cancel; to destroy the force of a legal or moral obligation by expiration, death, etc.:c.si mors alterutrius interveniat, solvitur mandatum,
Gai. Inst. 3, 160:cum aliquis renunciaverit societati, societas solvitur,
id. ib. 3, 151; so id. ib. 3, 152:morte solvetur compromissum,
Dig. 4, 8, 27:soluto matrimonio,
ib. 24, 3, 2:solutum conjugium,
Juv. 9, 79:qui... conjugalia solvit,
Sen. Med. 144:nec conjugiale solutum Foedus in alitibus,
Ov. M. 11, 743:(sapiens) invitus beneficium per compensationem injuriae solvet,
cancel the obligation of a favor by the set-off of a wrong, Sen. Ep. 81, 17.—To efface guilt or wrong:d.magnis injuria poenis Solvitur,
Ov. F. 5, 304:solve nefas, dixit: solvit et ille nefas,
id. ib. 2, 44:culpa soluta mea est,
id. Tr. 4, 4, 10:neque tu verbis solves unquam quod mi re male feceris (i. e. injuriam),
Ter. Ad. 2, 1, 10.—Poenam solvere, to suffer punishment, i. e. to cancel the obligation of suffering, etc. (cf. 3. infra;e.less freq. than poenam persolvere, exsolvere): serae, sed justae tamen et debitae poenae solutae sunt,
Cic. Mil. 31, 85:capite poenas solvit,
Sall. J. 69, 4:meritas poenas solventem,
Curt. 6, 3, 14:poenarum solvendi tempus,
Lucr. 5, 1224:nunc solvo poenas,
Sen. Phoen. 172:hac manu poenas tibi solvam,
id. Hippol. 1177.—To remove, relieve, soothe affections, passions, etc.:f.atque animi curas e pectore solvat,
Lucr. 4, 908:curam metumque juvat Dulci Lyaeo solvere,
Hor. Epod. 9, 38:patrimonii cura solvatur,
Sen. Q. N. 3, praef. §2: Pyrrhus impetus sui terrore soluto,
Val. Max. 4, 3, 14:solvite corde metum,
Verg. A. 1, 562; so id. ib. 9, 90:solve metus animo,
Stat. Th. 2, 356:solvi pericula et metus narrant,
Plin. 11, 37, 52, § 140: neque adhuc Stheneleius iras Solverat Eurystheus, [p. 1727] Ov. M. 9, 274:hoc uno solvitur ira modo,
id. A. A. 2, 460:solvitque pudorem,
Verg. A. 4, 55.—Of sleep:g.quasi clamore solutus Sit sopor,
Ov. M. 3, 6, 30:nec verba, nec herbae audebunt longae somnum tibi solvere Lethes,
Luc. 6, 768; cf.:lassitudinem solvere,
Plin. 37, 10, 54, § 143. —Of any checks and barriers to motion, to remove.(α).To raise a siege:(β).solutam cernebat obsidionem,
Liv. 36, 10, 14:soluta obsidione,
id. 36, 31, 7:ad Locrorum solvendam obsidionem,
id. 27, 28, 17; cf. id. 37, 7, 7; 38, 5, 6; 42, 56 init.; 44, 13, 7; Curt. 4, 4, 1; Tac. A. 4, 24; 4, 73; Just. 9, 2, 10.—Of passions, etc., to remove restraint:(γ).cujus si talis animus est, solvamus nos ejus vincula, et claustra (i. e. irae) refringamus,
Liv. 36, 7, 13.—To overthrow, subvert a higher authority, etc.:h.quos (milites), soluto imperio, licentia corruperat,
Sall. J. 39, 5:imperia solvit qui tacet, jussus loqui,
Sen. Oedip. 525:sonipedes imperia solvunt,
id. Hippol. 1084; cf.:sanctitas fori ludis solvitur,
Quint. 11, 3, 58.—Of laws and customs, to abolish, violate:2.solvendarum legum id principium esse censebant (post-Aug. for dissolvendarum),
Curt. 10, 2, 5:solutae a se legis monitus,
Val. Max. 6, 5, ext. 4:cum plus quam ducentorum annorum morem solveremus,
Liv. 8, 4, 7:(Tarquinius) morem de omnibus senatum consulendi solvit,
id. 1, 49, 7:oportebat istum morem solvi,
Curt. 8, 8, 18.—Esp. with acc. of the bond, etc. (taking the place of the constr. I. B. 1. 2. 3. supra, when the abl. of separation is not admissible).a.To subvert discipline:b.disciplinam militarem solvisti,
Liv. 8, 7, 16:luxuria solutam disciplinam militarem esse,
id. 40, 1, 4:quod cum, ne disciplina solveretur, fecisset,
Front. Strat. 2, 12, 2.—Of strength, energy, attention, etc., to loosen, impair, weaken, scatter, disperse:c.nobilitas factione magis pollebat, plebis vis soluta atque dispersa,
Sall. J. 41, 6:patrios nervos externarum deliciarum contagione solvi et hebetari noluerunt,
Val. Max. 2, 6, 1:vires solvere,
Quint. 9, 4, 7:vis illa dicendi solvitur, et frigescit affectus,
Quint. 11, 3, 133.—Of affection, etc., to sever, dissolve, destroy:d.segnes nodum (amicitiae) solvere Gratiae,
Hor. C. 3, 21, 22;similarly: solvit (ille deus) amicos,
Prop. 2, 34 (3, 32), 5; so id. 2, 15 (3, 7), 26:hoc firmos solvit amores,
Ov. A. A. 2, 385:amores cantibus et herbis solvere,
Tib. 1, 2, 60.—Of sickness and hunger, to end, remove:e.vitex dicitur febres solvere,
Plin. 24, 9, 38, § 60:solvit jejunia granis,
Ov. F. 4, 607:quoniam jejunia virgo Solverat,
id. M. 5, 535; cf. Luc. 3, 282; so,famem,
Sen. Thyest. 64.—To delay:f.hi classis moras hac morte solvi rentur,
Sen. Troad. 1131.—Of darkness, to dispel:g.lux solverat umbras,
Stat. Th. 10, 390.—Of war, strife, etc., to compose, settle:h.aut solve bellum, mater, aut prima excipe,
Sen. Phoen. 406:electus formae certamina solvere pastor,
Stat. Achill. 2, 337:jurgia solvere,
Manil. 3, 115:contradictiones solvere,
Quint. 7, 1, 38.—Of difficulties, riddles, questions, ambiguities, etc., to solve, explain, remove:3.quia quaestionem solvere non posset,
Val. Max. 9, 12, ext. 3:aenigmata,
Quint. 8, 6, 53:omnes solvere posse quaestiones,
Suet. Gram. 11:haec ipsa, quae volvuntur ab illis, solvere malim et expandere,
Sen. Ep. 82, 20; id. Q. N. 7, 14, 1:unum tantum hoc solvendum est,
that one question, id. ib. 1, 7, 3:puta nunc me istuc non posse solvere,
id. Ep. 48, 6:carmina non intellecta Solverat,
Ov. M. 7, 760:triste carmen alitis solvi ferae,
Sen. Oedip. 102:nodos juris,
Juv. 8, 50:proponere aliquid quod solvat quaestionem,
Quint. 5, 10, 96:plurimas quaestiones illis probationibus solvi solere,
id. 1, 10, 49:quo solvitur quaestio supra tractata,
id. 3, 7, 3:ambiguitatem or amphiboliam,
id. 7, 2, 49; 7, 9, 10.—In partic., of obligations, to fulfil.a.To pay.(α).Originally, rem solvere, to free one's property and person (rem familiarem) from debts (solutio per aes et libram), according to the ancient formula:(β).quod ego tibi tot millibus condemnatus sum, me eo nomine... a te solvo liberoque hoc aere aeneaque libra,
Gai. Inst. 3, 174 Huschke; cf.:inde rem creditori palam populo solvit (i. e. per aes et libram),
Liv. 6, 14, 5:quas res dari, fieri, solvi oportuit,
id. 1, 32, 11. —Hence, rem solvere, to pay; often with dat. of person:pro vectura rem solvit?
paid the freight, Plaut. As. 2, 4, 27:ubi nugivendis res soluta'st omnibus,
id. Aul. 3, 5, 51:tibi res soluta est recte,
id. Curc. 4, 3, 21:ego quidem pro istac rem solvo ab tarpessita meo,
id. ib. 5, 2, 20:rem solvo omnibus quibus dehibeo,
id. ib. 5, 3, 45:dum te strenuas, res erit soluta,
id. Ps. 2, 2, 35:res soluta'st, Gripe, ego habeo,
id. Rud. 5, 3, 57.— Trop.: saepe edunt (aves);semel si captae sunt, rem solvont aucupi,
they repay him, pay for his expenses, Plaut. As. 1, 3, 66.—And to pay by other things than money:si tergo res solvonda'st,
by a whipping, Plaut. As. 2, 2, 54:habent hunc morem ut pugnis rem solvant si quis poscat clarius,
id. Curc. 3, 9:tibi quidem copia'st, dum lingua vivet, qui rem solvas omnibus,
id. Rud. 2, 6, 74.—Hence,Absol. (sc. rem), to pay; with or without dat. of person:(γ).cujus bona, quod populo non solvebat, publice venierunt,
Cic. Fl. 18, 43:ei cum solveret, sumpsit a C. M. Fufiis,
id. ib. 20, 46:misimus qui pro vectura solveret,
id. Att. 1, 3, 2:qui nimis cito cupit solvere, invitus debet,
Sen. Ben. 4, 40, 5:ut creditori solvat,
Dig. 30, 1, 49, § 7.— Pass. impers.:si dare vis mihi, Magis solutum erit quam ipsi dederis,
it will be a more valid payment, Plaut. Ps. 2, 2, 46:numquam vehementius actum est quam me consule, ne solveretur,
to stop payments, Cic. Off. 2, 24, 84:fraudandi spe sublata solvendi necessitas consecuta est,
id. ib. 2, 24, 84:cum eo ipso quod necesse erat solvi, facultas solvendi impediretur,
Liv. 6, 34, 1.—Cf. in the two senses, to free from debt, and to pay, in the same sentence:non succurrere vis illi, sed solvere. Qui sic properat, ipse solvi vult, non solvere,
Sen. Ben. 6, 27, 1.—With acc. of the debt, to discharge, to pay:(δ).postquam Fundanio debitum solutum esset,
Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 10:hoc quod debeo peto a te ut... solutum relinquas,
settled, id. Att. 16, 6, 3:solverat Castricio pecuniam jam diu debitam,
id. Fl. 23, 54:ex qua (pensione) major pars est ei soluta,
id. Att. 16, 2, 1:solvi aes alienum Pompejus ex suo fisco jussit,
Val. Max. 6, 2, 11:aes alienum solvere,
Sen. Ep. 36, 5:quae jactatio est, solvisse quod debebas?
id. Ben. 4, 17, 1; so,debitum solvere,
id. ib. 6, 30, 2:ne pecunias creditas solverent,
Cic. Pis. 35, 86:ut creditae pecuniae solvantur,
Caes. B. C. 3, 20; 3, 1:ex thensauris Gallicis creditum solvi posse,
Liv. 6, 15, 5:ita bona veneant ut solidum suum cuique solvatur,
Cic. Rab. Post. 17, 46.—And of moral debts:cum patriae quod debes solveris,
Cic. Marcell. 9, 27:debet vero, solvitque praeclare,
id. Phil. 13, 11, 25:aliter beneficium, aliter creditum solvitur,
Sen. Ben. 2, 34, 1:qui grate beneficium accipit, primam ejus pensionem solvit,
id. ib. 2, 22 fin. —By a confusion of construction, solvere pecuniam, etc., to pay money, etc. (for pecunia rem or debitum solvere); constr. with dat. or absol.:(ε).emi: pecuniam solvi,
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 43:pro frumento nihil solvit,
id. ib. 2, 3, 72, §169: legatis pecuniam pro frumento solvit,
Liv. 44, 16:hanc pecuniam cum solvere in praesenti non posset,
Nep. Milt. 7, 6:nisi pecuniam solvisset,
id. Cim. 1, 1:condiciones pacis dictae ut decem millia talentum argenti... solverent,
Liv. 30, 37 med.:pro quo (frumento) pretium solveret populus Romanus,
id. 36, 3, 1:pretium servorum ex aerario solutum est dominis,
id. 32, 26, 14:pretium pro libris domino esse solvendum,
id. 40, 39 fin.:meritam mercedem,
id. 8, 22, 3; so id. 8, 11, 4: sorte creditum solvere, by paying the principal (i. e. without interest), id. 6, 36, 12:quae praemia senatus militibus ante constituit, ea solvantur,
Cic. Phil. 14, 14, 38:stipendium,
Liv. 28, 32, 1:dotem mulieri,
Dig. 24, 3, 2:litem aestimatam,
the amount of a fine, Nep. Cim. 5, 18 fin.:arbitria funeris,
the expenses of the funeral, Cic. Red. Sen. 7, 18:solvere dodrantem,
to pay seventy-five per cent., Mart. 8, 9, 1:dona puer solvit,
paid the promised gifts, Ov. M. 9, 794; so,munera,
id. ib. 11, 104.— Transf., of the dedication of a book, in return for favors:et exspectabo ea (munera) quae polliceris, et erunt mihi pergrata si solveris... Non solvam nisi prius a te cavero, etc.,
Cic. Brut. 4, 17 sq. —Of the delivery of slaves:si quis duos homines promise rit et Stichum solverit,
Dig. 46, 3, 67; 46, 3, 38, § 3.— Transf., poet.: dolorem solvisti, you have paid your grief, i. e. have duly mourned, Stat. S. 2, 6, 98.— Pass. with personal subject:si (actor) solutus fuisset,
Dig. 12, 1, 31 (cf.: solvere militem, b supra). —Esp., in certain phrases, to pay:b.aliquid praesens solvere,
to pay in cash, Cic. Att. 16, 2, 1; so,aliquid de praesentibus solvere,
Sen. Ep. 97, 16:solvere grates (= referre gratiam muneribus): Sulla solvit grates Dianae,
Vell. 2, 25:quas solvere grates sufficiam?
Stat. S. 4, 2, 7: cum homo avarus, ut ea (beneficia) solveret sibi imperare non posset, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12, 1; cf.: non dicimus reposuit beneficium aut solvit;nullum nobis placuit quod aeri alieno convenit verbum,
Sen. Ep. 81, 9; but v. id. Ben. 2, 18, 5: in debitum solvere, to make a partial payment:unum haec epistula in debitum solvet,
id. Ep. 7, 10: aliquid solvere ab aliquo (de aliqua re), to pay out of funds supplied by any one ( out of any fund):Quintus laborat ut tibi quod debet ab Egnatio solvat,
Cic. Att. 7, 18, 4:homines dicere, se a me solvere,
id. ib. 5, 21, 11:(summa) erat solvenda de meo,
Plin. Ep. 2, 4, 2:operas solvere alicui,
to work for somebody, Dig. 40, 7, 39: solvo operam Dianae, I work for Diana, i. e. offer a sacrifice to her, Afran. ap. Non. 12, 21: judicatum solvere, to pay the amount adjudged by the court, for which security (satisdatio) was required:stipulatio quae appellatur judicatum solvi,
Gai. Inst. 4, 90:iste postulat ut procurator judicatum solvi satisdaret,
Cic. Quint. 7, 29; so Dig. 3, 2, 28; 3, 3, 15; 2, 8, 8;2, 8, 14 et saep.: auctio solvendis nummis,
a cash auction, Mart. 14, 35.— Gerund.: solvendo esse, to be solvent; jurid. t. t., to be able to pay, i. e. one's debts; cf.in full: nec tamen solvendo aeri alieno respublica esset,
Liv. 31, 13:nemo dubitat solvendo esse eum qui defenditur,
Dig. 50, 17, 105:qui modo solvendo sint,
Gai. Inst. 1, 3, 121:si solvendo sint,
Paul. Sent. 1, 20, 1:nec interest, solvendo sit, necne,
Dig. 30, 1, 49, § 5; so ib. 46, 1, 10; 46, 1, 27, § 2; 46, 1, 51, §§ 1 and 4; 46, 1, 52, § 1; 46, 1, 28; 50, 17, 198 et saep.: non solvendo esse, to be insolvent:solvendo non erat,
Cic. Att. 13, 10, 3:cum solvendo civitates non essent,
id. Fam. 3, 8, 2:tu nec solvendo eras, nec, etc.,
id. Phil. 2, 2, 4:ne videatur non fuisse solvendo,
id. Off. 2, 22, 79;and very freq. in the jurists.—So, trop.: quid matri, quid flebili patriae dabis? Solvendo non es,
Sen. Oedip. 941; cf.:*non esse ad solvendum (i. e. able to pay),
Vitr. 10, 6 fin. —To fulfil the duty of burial.(α).Justa solvere; with dat. of the person:(β).qui nondum omnia paterno funeri justa solvisset,
who had not yet finished the burial ceremonies of his father, Cic. Rosc. Am. 8, 23:justis defunctorum corporibus solutis,
Curt. 3, 12, 15:proinde corpori quam primum justa solvamus,
id. 10, 6, 7:ut justa soluta Remo,
Ov. F. 5, 452:nunc justa nato solve,
Sen. Hippol. 1245.—Exsequias, inferias or suprema solvere:c.exsequiis rite solutis,
Verg. A. 7, 5:cruor sancto solvit inferias viro,
Sen. Hippol. 1198:solvere suprema militibus,
Tac. A. 1, 61.—Votum solvere, to fulfil a vow to the gods.(α).Alone:(β).vota ea quae numquam solveret nuncupavit,
Cic. Phil. 3, 4, 11:quod si factum esset, votum rite solvi non posse,
Liv. 31, 9 fin.:liberare et se et rempublicam religione votis solvendis,
id. 40, 44, 8:placatis diis votis rite solvendis,
id. 36, 37 fin.:petiit ut votum sibi solvere liceret,
id. 45, 44:animosius a mercatore quam a vectore solvitur votum,
Sen. Ep. 73, 5:vota pro incolumitate solvebantur,
Tac. A. 2, 69:vota pater solvit,
Ov. M. 9, 707:ne votum solvat,
Mart. 12, 91, 6; 8, 4, 2; Val. Max. 6, 9, 5 ext.; 1, 1, 8 ext. — Poet.:voti debita solvere,
Ov. F. 5, 596; cf.the abbrev. formula V. S. L. M. (voTVM SOLVIT LIBENS MERITO),
Inscr. Orell. 186; 1296 sq.:V.S.A.L. (ANIMO LIBENTI),
ib. 2022 et saep.:sacra solvere (=votum solvere),
Manil. 1, 427.—With dat.:d.ait sese Veneri velle votum solvere,
Plaut. Rud. prol. 60:vota Jovi solvo,
Ov. M. 7, 652; 8, 153:sunt vota soluta deae,
id. F. 6, 248:dis vota solvis,
Sen. Ben. 5, 19, 4:libamenta Veneri solvere (=votum per libamenta),
Just. 18, 5, 4.—Fidem solvere, to fulfil a promise (post-class. for fidem praestare, [p. 1728] exsolvere; cf.:e.fidem obligatam liberare,
Suet. Claud. 9):illi, ut fidem solverent, clipeis obruere,
Flor. 1, 1, 12;similarly: et voti solverat ille fidem (=votum solverat),
Ov. F. 1, 642; but cf.: itane imprudens? tandem inventa'st causa: solvisti fidem, you have found a pretext to evade your promise (cf. II. A. 3.), Ter. And. 4, 1, 18: esset, quam dederas, morte soluta fides, by my death your promise to marry me would have been cancelled (cf. II. B. 1. 6.), Ov. H. 10, 78; similarly: suam fidem (i. e. quam Lepido habuerit) solutam esse, that his faith in Lepidus was broken, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 21, 3.—With a different construction: se depositi fide solvere, to acquit one's self of the duty to return property intrusted to him (cf. I. B. 1. c.), Val. Max. 7, 3, 5 ext.: factique fide data munera solvit, he freed the gift already given from the obligation of an accomplished fact, i. e. he revoked the gifts, although already made, Ov. M. 11, 135.—Promissum solvere, to fulfil a promise (very rare):A.perinde quasi promissum solvens,
Val. Max. 9, 6, 1:solvitur quod cuique promissum est,
Sen. Cons. Marc. 20 fin.;similarly: solutum, quod juraverant, rebantur,
what they had promised under oath, Liv. 24, 18, 5.—Hence, sŏlūtus, a, um, P. a., free, loose, at large, unfettered, unbandaged.Lit.1.(Acc. to I.A. 1. supra.) Pigeat nostrum erum si eximat aut solutos sinat, Plaut. Capt. 2, 1, 11:2.tibi moram facis quom ego solutus sto,
id. Ep. 5, 2, 25:reus solutus causam dicis, testes vinctos attines,
id. Truc. 4, 3, 63:cum eos vinciret quos secum habebat, te solutum Romam mittebat?
Cic. Deiot. 7, 22:nec quisquam ante Marium solutus dicitur esse sectus,
unbandaged, id. Tusc. 2, 22, 53:duos (captivos) solutos ire ad Hannibalem jussit,
Liv. 27, 51:eum interdiu solutum custodes sequebantur, nocte clausum asservabant,
id. 24, 45, 10:non efficiatis ut solutos verear quos alligatos adduxit,
Val. Max. 6, 2, 3.—(Acc. to I. A. 2.) Of texture, etc.; esp. of soil, loose, friable (opp spissus;3.postAug.): quo solutior terra facilius pateat radicibus,
Sen. Ep. 90, 21;ordeum nisi solutum et siccum locum non patitur,
Col. 2, 9:soluta et facilis terra,
id. 3, 14;solum solutum vel spissum,
id. 2, 2 init.;seri vult raphanus terra soluta, umida,
Plin. 19, 5, 26, § 83:hordeum seri non vult, nisi in sicca et soluta terra,
id. 18, 7, 18, § 79:solutiores ripae,
Front. Aquaed. 15.—Of plants:mas spissior, femina solutior,
Plin. 25, 9, 57, § 103.—Hence, subst.: sŏlūtum, i, n., a state of looseness:dum vult describere, quem ad modum alia torqueantur fila, alia ex molli solutoque ducantur,
Sen. Ep. 90, 20.—(Acc. to I. A. 3.) Rarefied, thin, diffused:B.turbo, quo celsior eo solutior laxiorque est, et ob hoc diffunditur,
Sen. Q. N. 7, 9, 3:aer agitatus a sole calefactusque solutior est,
id. ib. 1, 2, 10:debet aer nec tam spissus esse, nec tam tenuis et solutus, ut, etc.,
id. ib. 1, 2, 11.—Trop.1.(Acc. to I. B. 1.) Of speech, unfettered, fluent, ready:2.(orator) solutus in explicandis sententiis,
Cic. Or. 47, 173:verbis solutus satis,
id. ib. 47, 174:solutissimus in dicendo,
id. ib. 48, 180.—Exempt, free from duties, obligations, etc.:3.quam ob rem viderer maximis beneficii vinculis obstrictus, cum liber essem et solutus?
Cic. Planc. 30, 72:soluta (praedia) meliore in causa sunt quam obligata,
unmortgaged, id. Agr. 3, 2, 9:si reddidi (debitum), solutus sum ac liber,
Sen. Ben. 2, 18, 5;non ut gratus, sed ut solutus sim,
id. ib. 4, 21, 3;solutus omni fenore,
Hor. Epod. 2, 4;nam ea (religione) magister equitum solutus ac liber potuerit esse,
Liv. 8, 32, 5:Mamertini soli in omni orbe terrarum vacui, expertes soluti ac liberi fuerunt ab omni sumptu, molestia, munere,
Cic. Verr. 2, 4, 10, § 23.—Free from punishment, not punishable, not liable, etc.: qui mancipia vendunt, certiores faciunt emptores quis fugitivus sit, noxave solutus, Edict. Aedil. ap. Dig. 21, 1, 1, § 1; Gell. 4, 2, 1; cf.:4.quod aiunt aediles noxae solutus non sit sic intellegendum est... noxali judicio subjectum non esse,
Dig. 21, 1, 17, § 17:apud quos libido etiam permissam habet et solutam licentiam,
Cic. Rep. 4, 4, 4:omne illud tempus habeat per me solutum ac liberum,
i. e. let the crimes then committed be unpunished, id. Verr. 2, 1, 12, § 33: antea vacuum id solutumque poena fuerat, Tac. A. 14, 28.—With subj. inf.:maxime solutum fuit, prodere de iis, etc.,
Tac. A. 4, 35: solutum existimatur esse, alteri male dicere, Caecil. ap. Cic. Fam. 6, 7, 3.—Free from cares, undistracted:5.animo soluto liberoque,
Cic. Verr. 2, 2, 75, § 185:sed paulo solutiore tamen animo,
id. ib. 2, 5, 31, § 82.—At leisure, free from labor, business, etc.:6.te rogo ut eum solutum, liberum, confectis ejus negotiis a te, quamprimum ad me remittas,
Cic. Fam. 13, 63, 2:quo mea ratio facilior et solutior esse possit,
id. ib. 3, 5, 1.—With gen.:Genium Curabis Cum famulis operum solutis,
Hor. C. 3, 17, 16.—Unbound, relaxed, merry, jovial:7.quam homines soluti ridere non desinant, tristiores autem, etc.,
Cic. Dom. 39, 104:an tu existimas quemquam soluto vultu et hilari oculo mortem contemnere?
Sen. Ep. 23, 4:vultus,
Stat. Th. 5, 355:(mores) naturam sequentium faciles sunt, soluti sunt,
unembarrassed, Sen. Ep. 122, 17.—Free from the rule of others, uncontrolled, independent:8.cum videas civitatis voluntatem solutam, virtutem alligatam,
Cic. Att. 2, 18, 1:ab omni imperio externo soluta in perpetuum Hispania,
Liv. 29, 1 fin.:Masinissae ab imperio Romano solutam libertatem tribuit,
Val. Max. 7, 2, 6:incerti, solutique, et magis sine domino quam in libertate, Vononem in regnum accipiunt,
Tac. A. 2, 4:quorum (militum) libertas solutior erat,
Just. 13, 2, 2.—Of animals:rectore solutos (solis) equos,
Stat. Th. 1, 219.—Free from influence or restraint; hence, independent, unbiassed, unprejudiced:9.nec vero deus ipse alio modo intellegi potest, nisi mens soluta quaedam et libera,
Cic. Tusc. 1, 27, 66;cum animi sine ratione motu ipsi suo soluto ac libero incitarentur,
id. Div. 1, 2, 4:judicio senatus soluto et libero,
id. Phil. 5, 15, 41:sum enim ad dignitatem in re publica solutus,
id. Att. 1, 13, 2:libero tempore cum soluta vobis est eligendi optio,
id. Fin. 1, 10, 33:si omnia mihi essent solutissima, tamen in re publica non alius essem atque nunc sum,
id. Fam. 1, 9, 21:liberi enim ad causas solutique veniebant,
uncommitted, id. Verr. 2, 2, 78, § 192.—Free from moral restraint; hence, unbridled, insolent, loose:10.amores soluti et liberi,
Cic. Rep. 4, 4, 4:licentia,
id. ib. 4, 4, 4:populi quamvis soluti ecfrenatique sint,
id. ib. 1, 34, 53:quis erat qui sibi solutam P. Clodii praeturam sine maximo metu proponeret? Solutam autem fore videbatis, nisi esset is consul qui eam auderet possetque constringere,
id. Mil. 13, 34:quominus conspectus, eo solutior erat,
Liv. 27, 31 fin.:adulescentes aliquot quorum, in regno, libido solutior fuerat,
id. 2, 1, 2:solutioris vitae primos adulescentiae annos egisse fertur,
a licentious life, Val. Max. 2, 6, 1:spectandi solutissimum morem corrigere,
Suet. Aug. 44:mores soluti,
licentious habits, Just. 3, 3, 10.—Regardless of rules, careless, loose:11.orator tam solutus et mollis in gestu,
Cic. Brut. 62, 225:dicta factaque ejus solutiora, et quandam sui neglegentiam praeferentia,
Tac. A. 16, 18.—Esp., of style, etc., free from rules of composition.(α).Oratio soluta, verba soluta, a free style, conversational or epistolary style:(β).est oratio aliqua vincta atque contexta, soluta alia, qualis in sermone et epistulis,
Quint. 9, 4, 19; 9, 4, 20; 9, 4, 69; 9, 4, 77.—More freq.: verba soluta, oratio soluta, prose (opp. to verse);(γ).in full: scribere conabar verba soluta modis, Ov Tr. 4, 10, 24: quod (Isocrates) verbis solutis numeros primus adjunxerit,
Cic. Or. 52, 174:mollis est enim oratio philosophorum... nec vincta numeris, sed soluta liberius,
id. ib. 19, 64; 71, 234;68, 228: si omnes soluta oratione scripserunt,
Varr. R. R. 4, 1; de heisce rebus treis libros ad te mittere institui;de oratione soluta duos, de poetica unum,
id. L. L. 6, 11 fin.:ut in soluta oratione, sic in poemateis,
id. ib. 7, 1:primus (Isocrates) intellexit. etiam in soluta oratione, dum versum effugeres modum et numerum quemdam debere servari,
Cic. Brut. 8, 32:Aristoteles judicat heroum numerum grandiorem quam desideret soluta oratio,
id. Or. 57, 192:et creticus et paeon quam commodissume putatur in solutam orationem illigari,
id. ib. 64, 215:a modis quibusdam, cantu remoto, soluta esse videatur oratio,
id. ib. 55, 183; 55, 184; id. de Or. 3, 48, 184: historia est quodammodo carmen solutum, Quint. 10, 1, 31.—Also in reference to a prose rhythm, loose, unrhythmical, inharmonious:(δ).ut verba neque inligata sint, quasi... versus, neque ita soluta ut vagentur,
Cic. de Or. 3, 44, 176; 3, 48, 186:nec vero haec (Callidii verba) soluta nec diffluentia, sed astricta numeris,
id. Brut. 79, 274:orator sic illigat sententiam verbis ut eam numero quodam complectatur et astricto et soluto,
id. de Or. 3, 44, 175; but: verba soluta suis figuris, words freed from their proper meaning, i.e. metaphors, Manil. 1, 24.—Rarely with reference to the thought: soluta oratio, a fragmentary, disconnected style:12.soluta oratio, et e singulis non membris, sed frustis, collata, structura caret,
Quint. 8, 5, 27; cf. id. 9, 4, 69:solutiora componere,
id. 10, 4, 1; 9, 4, 15.—Effeminate, luxurious (acc. to I. B. 3.):13.sinum togae in dextrum umerum reicere, solutum ac delicatum est,
Quint. 11, 3, 146.—Undisciplined, disorderly:14.omnia soluta apud hostes esse,
Liv. 8, 30, 3:nihil temeritate solutum,
Tac. A. 13, 40:apud Achaeos neglecta omnia ac soluta fuere,
Just. 34, 2, 2.—Lax, remiss, weak:C.mea lenitas adhuc si cui solutior visa erat,
Cic. Cat. 2, 12, 27:Ciceronem male audivisse, tamquam solutum et enervem,
Tac. Or. 18:soluti ac fluentes,
Quint. 1, 2, 8.—Hence:solutum genus orationis,
a lifeless, dull style, Val. Max. 8, 10, 3:quanto longius abscederent, eo solutiore cura,
laxer attention, Liv. 3, 8, 8.—(Acc. to II. B. 3. e supra.) Paid, discharged, only as subst.: sŏlūtum, i, n., that which is paid, a discharged debt, in certain phrases:1.aliquid in solutum dare,
to give something in payment, Dig. 46, 3, 45; 46, 3, 46; 46, 3, 60: in solutum accipere, to accept in payment:qui voluntatem bonam in solutum accipit,
Sen. Ben. 7, 16, 4:qui rem in solutum accipit,
Dig. 42, 4, 15; 12, 1, 19;in solutum imputare,
to charge as payment, Sen. Ep. 8, 10; aliquid pro soluto est, is considered as paid or cancelled:pro soluto id in quo creditor accipiendo moram fecit, oportet esse,
Dig. 46, 3, 72: pro soluto usucapere, to acquire by prescription something given in payment by the debtor, but not belonging to him:pro soluto usucapit qui rem debiti causa recepit,
Dig. 41, 3, 46.— Adv.: sŏlūtē.Thinly:2.corpora diffusa solute,
Lucr. 4, 53.—Of speech, fluently:3. 4.non refert videre quid dicendum est, nisi id queas solute ac suaviter dicere,
Cic. Brut. 29, 110:ita facile soluteque volvebat sententias,
id. ib. 81, 280:quid ipse compositus alias, et velut eluctantium verborum, solutius promptiusque eloquebatur,
Tac. A. 4, 31.—Freely, without restraint:5. 6.generaliter puto judicem justum... solutius aequitatem sequi,
i. e. without strictly regarding the letter of the law, Dig. 11, 7, 14, § 13.—Of manners and discipline, disorderly, negligently:7.praecipue sub imperio Cn. Manlii solute ac neglegenter habiti sunt (exercitus),
Liv. 39, 1, 4:in stationibus solute ac neglegenter agentes,
id. 23, 37, 6.—Weakly, tamely, without vigor:8.quod ille tam solute egisset, tam leniter, tam oscitanter,
Cic. Brut. 80, 277.—Of morals, loosely, without restraint:ventitabat illuc Nero, quo solutius urbem extra lasciviret,
Tac. A. 13, 47. -
5 solvo
solvo, solvi, solutum, 3, v. a. ( perf. soluit, trisyll., Cat. 2, 13:I. A.soluisse,
Tib. 4, 5, 16) [for se-luo; cf. socors for se-cords], to loosen an object from any thing, to release or to loose, remove any thing which binds or restrains another.In a corporeal sense.1.Outwardly, to release.a.From fetters or custody, to free, set free, release; absol.:b.solvite istas,
i. e. from fetters, Plaut. Truc. 4, 3, 64:solvite istum,
id. Mil. 5, 32:numquam, nisi me orassis, solves,
id. Ep. 5, 2, 62:jube solvi (eum),
Ter. And. 5, 4, 52:ad palum adligati repente soluti sunt,
Cic. Verr. 2, 5, 5, § 11:ut vincti solvantur,
id. ib. 2, 5, 6, §12: qui in compedibus corporis semper fuerunt, etiam cum soluti sunt, tardius ingrediuntur,
id. Tusc. 1, 31, 75:ita nexi soluti (sunt),
Liv. 8, 28, 9:solvite me, pueri,
Verg. E. 6, 24:fore ut brevi solveretur,
Suet. Vesp. 5; id. Tib. 65; id. Vit. 12.—With abl.:canis solutus catena,
Phaedr. 3, 7, 20. — Transf., from the fetter of frost:solutis amnibus (i. e. frigoris vinculo),
Stat. Th. 5, 15:terrae quem (florem) ferunt solutae,
Hor. C. 1, 4, 10.—From reins, ties, bands, etc.: solve senescentem equum, from the rein, i. e. dismiss him from service, Hor. Ep. 1, 1, 8:c.solverat sol equos,
unhitched, Stat. Th. 3, 407: currum solvere (i. e. ab equis, poet. for equos a curru), Sen. Thyest. 794: solvere epistulam, i. e. from the string by which it was tied (= to open), Nep. Hann. 11, 3:et tibi sollicita solvitur illa (epistula) manu,
Ov. Tr. 5, 2, 2:et jacet in gremio charta soluta meo,
id. H. 11, 4:praecepit suis ne sarcinas solverent, aut onera deponerent,
Front. Strat. 1, 5, 3.—So of garments and sails, to unfurl, unfold: cum tunica soluta inambularet, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 32, 3; Front. Strat. 4, 1, 26:soluta toga,
Quint. 11, 3, 147:vela solvere,
Verg. A. 4, 574.—From any fastening (mostly poet. and post-Aug. prose), to detach from; constr. absol., or with ab or de, and abl.:d.Caucasia solvet de rupe Promethei bracchia,
Prop. 2, 1, 69:fraxinus solvitur,
from the ground, Stat. Th. 9, 498:ceciditque soluta pinus,
id. ib. 9, 409; cf.:pinus radice soluta, deficit,
id. S. 5, 1, 152:solutis radicibus arbusta procumbunt,
Sen. Q. N. 3, 27, 5:accepi epistulam quam, ut scribis, ancora soluta de phaselo dedisti, i. e. a litore,
detached, Cic. Att. 1, 13, 1 B. and K. (al. sublata;but soluta is perh. an error of Cic. in the use of a technical term, v Orell. ad loc.).—In the same sense: solvere retinacula classis,
Ov. M. 15, 696; 8, 102:querno solvunt de stipite funem,
id. F. 4, 333:fune soluto Currit in immensum carina,
id. Am. 2, 11, 23:curvo solves viscera cultro (i. e. de corpore ferarum),
Sen. Hippol. 53.—Of rain disengaged from the clouds:imber caelesti nube solutus,
Ov. A. A. 2, 237: (Lunam) imperfecta vi solvere tantum umorem, disengage only the moisture, i. e. from the earth:cum solis radii absumant,
Plin. 2, 9, 6, § 45:solutum a latere pugionem,
detached from his side, Suet. Vit. 15.—Esp., of ships: navem solvere, to free a ship from the land, i. e. to set sail, weigh anchor, leave land, depart.(α).With acc. alone:(β).eisce confectis navem solvimus,
Plaut. Merc. 1, 1, 91:navim cupimus solvere,
id. Mil. 4, 7, 17:naves solvit,
Caes. B. G. 4, 36; 5, 8; id. B. C. 1, 28; 3, 14; 3, 26;3, 102: primis tenebris solvit navem,
Liv. 45, 6:postero die solvere naves (jussi),
id. 29, 25 fin.; Nep. Hann. 8, 2:classem solvere,
Liv. 45, 41; Prop. 3, 7 (4, 6), 23.—With ab and abl.:(γ).navis a terra solverunt,
Caes. B. C. 3, 101:quinto inde die quam ab Corintho solverit naves,
Liv. 31, 7 med.:solvunt a litore puppes,
Luc. 2, 649.—With ex and abl.:(δ).nam noctu hac soluta est navis nostra e portu Persico,
Plaut. Am. 1, 1, 259:interea e portu nostra navis solvitur,
id. Bacch. 2, 3, 54.—With abl.:(ε).complures mercatores Alexandria solvisse,
Cic. Off. 3, 12, 50:portu solventibus,
id. Mur. 2, 4.—Absol. (sc. navem or naves):(ζ).tertia fere vigilia solvit,
Caes. B. G. 4, 23:nos eo die cenati solvimus,
Cic. Fam. 16, 9, 2:altero die quam a Brundusio solvit,
Liv. 31, 14 init.:qui inde solverant,
Val. Max. 1, 7, 3:solvi mare languido,
Sen. Ep. 53, 1:fortasse etiam ventis minantibus solves,
id. Ben. 2, 35, 5:non eadem est his et illis causa solvendi,
making sea-voyages, id. Q. N. 5, 18, 16.—With navis, etc., as subj., to leave the land (sc. se a litore):(η).naves XVIII. ex superiore portu solverunt,
Caes. B. G. 4, 28; and by another change of construction: solvimus oram, we freed the shore, i.e. from the ship, Quint. 4, 2, 41; id. Ep. ad Tryph. 3.—Poet. usages:e.de litore puppis solvit iter,
clears the voyage, Stat. S. 5, 1, 243:nec tibi Tyrrhena solvatur funis harena,
Prop. 1, 8, 11 (cf.: retinacula solvere, c. supra).—Of secretions from the body ( poet. and in post-Aug. prose):2.tempore eo quo menstrua solvit,
Lucr. 6, 706:cruor solvitur,
Stat. Th. 9, 530:lacrimas solvere,
id. Achill. 2, 256:solutis lacrimis,
Claud. Ruf. 2, 258; so,partus solvere,
to bear, bring forth, be delivered of offspring, Ov. F. 3, 258; Stat. Th. 5, 461; Plin. 28, 3, 6, § 33; 32, 1, 1, § 6.—To loosen an object from that which holds it together, to break up, part, dissolve, disperse, divide, take apart, scatter.a.In gen.:b.omne colligatum solvi potest,
Cic. Fin. 11.—Of structures ( poet. and in post-Aug. prose):c.solvere naves et rursus conjungere,
Curt. 8, 10, 3:solvere quassatae parcite membra ratis,
Ov. Tr. 1, 2, 2:dubitavit an solveret pontem,
Curt. 4, 16, 8:solvere pontem,
Tac. A. 1, 69:si pons solutus sit,
Dig. 2, 11, 2, § 7:solutus pons tempestatibus,
Just. 2, 13, 9:currum (solis) solutum,
Manil. 1, 740.—Of woven stuff:d.solvens texta,
Prop. 2, 9, 6.—Of mountains:e.utrimque montes solvit (Hercules),
Sen. Herc. Fur. 237:tridente Neptunus montem solvit,
id. Agam. 553.—Of the neck:f.soluta cervix silicis impulsu,
broken, Sen. Troad. 1119.—Of a comet:g.momentum quo cometes solutus et in duas partes redactus est,
Sen. Q. N. 7, 16, 3.—Of the hair, to loosen, untie, let fall:h.solve capillos,
Ov. Am. 3, 9, 3:crinem,
id. A. A. 3, 784; id. M. 11, 682; 13, 584; Prop. 2, 15 (3, 7), 46:comas casside,
Ov. F. 3, 2; cf. id. ib. 4, 854.—Of the earth (so mostly P. a., q. v. infra;3.post-Aug.): ita in terrae corpore evenit ut partes ejus vetustate solvantur, solutae cadant,
Sen. Q. N. 6, 10, 2:ubi montis latus nova ventis solvit hiems,
Stat. Th. 7, 745. —To dissolve; pass., to be dissolved, changed, to pass over into ( poet. and postclass. for dissolvere, or transire in); constr. absol., or with in and acc.(α).Of a change into air or gas:(β).calor mobiliter solvens, differt primordia vini,
dissolving, parts the molecules of the wine, Lucr. 6, 235:nam materiai copia ferretur per inane soluta,
id. 1, 1018; so id. 1, 1103:ita fatus in aera rursus solvitur,
Stat. Th. 5, 285;nec in aera solvi Passa, recentem animam caelestibus intulit astris,
Ov. M. 15, 845.—Into a liquid, to melt:(γ).saepe terra in tabem solvitur,
Sen. Q. N. 3, 15, 7:terram quam diximus esse mutabilem et solvi in umorem,
id. ib. 3, 29, 4:nullum tellus se solvit in amnem,
Luc. 2, 408; ipsum in conubia terrae Aethera, cum pluviis rarescunt nubila, solvo, dissolve into the embrace of the earth, i. e. change into rain, Stat. S. 1, 2, 186:ex Aethiopiae jugis solutas nives ad Nilum decurrere,
Sen. Q. N. 4, 2, 17; so,nivem solvere,
id. ib. 4, 5, 2; Ov. Am. 3, 6, 93; Sen. Herc. Oet. 729:rigor auri solvitur aestu,
Lucr. 1, 493:ferrum calidi solvant camini,
Manil. 4, 250:cerae igne solutae,
Ov. A. A. 2, 47:Iris cum vino triduo non solvitur,
Plin. 21, 20, 83, § 142:(herba) quinto die solvitur,
id. 26, 14, 88, § 148.—Of putrefaction:(δ).(vitulo) per integram solvuntur viscera pellem,
Verg. G. 4, 302.—Of change in general:(ε).inque novas abiit massa soluta domos,
Ov. F. 1, 108:repentino crementur incendio, atque ex tanta varietate solvantur atque eant in unum omnia (sc. all the heavenly bodies),
Sen. Ben. 6, 22.—Of expansion by heat:(ζ). (η).(uva) cum modo frigoribus premitur, modo solvitur aestu,
Ov. A. A. 2, 317.—Solvi in, to pass into, become:4.in cacumine (herbae) capitula purpurea quae solvantur in lanugines,
Plin. 27, 8, 39, § 61.—Of a wave:donec in planitiem immotarum aquarum solvatur,
disappears in, Sen. Q. N. 1, 2, 2:postremi (equi) solvuntur in aequora pisces (= solvuntur in pisces),
Stat. Th. 2, 47: lumina in lacrimas solventur, stream with tears. —Hence, solvere, causative, to make pass over, to make vanish in: circulum in pulverem, in quo descriptus est, solvere, Sen. Ep. 74, 27: soluti agri, the boundaries of which are effaced, Sic. Fl. Cond. Agr. p. 3 Goes.—To consume, to destroy, dissolve:B.solvere orbes,
Manil. 1, 497:ni calor et ventus... interemant sensum diductaque solvant (i.e. sensum),
Lucr. 3, 287:(Cato) ferrei prope corporis animique, quem ne senectus quidem, quae solvit omnia, fregerit,
Liv. 39, 40, 11:si (cometae) sunt purus ignis... nec illos conversio mundi solvit,
Sen. Q. N. 7, 2, 2:(turbo) ab eo motu, qui universum trahit, solveretur,
id. ib. 7, 9, 4:tabes solvit corpora,
Luc. 6, 18; 7, 809:nec solum silvas, sed saxa ingentia solvit (ignis),
id. 3, 506:ne tegat functos humus, ne solvat ignis,
Sen. Thyest. 750.—So, vitam solvere, to extinguish life, esp. of gradual or easy death:solvas potius (vitam), quam abrumpas, dummodo, si alia solvendi ratio non erit, vel abrumpas,
Sen. Ep. 22, 3:hanc mihi solvite vitam,
Prop. 2, 9, 39.—Trop.1.To free, release, loose, emancipate, set free; constr. absol., with abl. or ab and abl.; rarely with gen.a.From the body, etc.:b.teque isto corpore solvo,
Verg. A. 4, 703:soluta corpore anima,
Quint. 5, 14, 13:qui solutas vinculis animas recipit,
Sen. Cons. 28, 8: si animus somno relaxatus solute (i. e. free from the shackles of the body) moveatur ac libere, Cic. Div. 2, 48, 100:vocem solvere,
to set free the voice, to speak, Stat. S. 3, 1; Sen. Thyest. 682; so, responsa solve (pregn. = utter and disclose), Sen. Oedip. 292:suspiria solvit,
Stat. Th. 11, 604:solvat turba jocos,
Sen. Med. 114:solutos Qui captat risus hominum (= quem juvat risus hominum solvere),
Hor. S. 1, 4, 83:Ausonii... versibus incomptis ludunt risuque soluto,
unrestrained, free, Verg. G. 2, 386.—Of members or parts of the body: linguam solvere, to unfetter the tongue (sc. vinculis oris), to give flow to words:c.linguam (Juno) ad jurgia solvit,
Ov. M. 3, 261:lingua devincta nec in motus varios soluta,
Sen. Ira, 1, 3, 7:ut quisque contemptissimus est, ita linguae solutissimae est,
id. Const. 11, 3:(fama) innumeras solvit in praeconia linguas,
Luc. 1, 472. —Solvere bracchia, poet., to unfetter the arms, i. e. to move them:magna difficili solventem bracchia motu,
Stat. Achill. 1, 604; cf.of the free motions of animals: columbae soluto volatu multum velociores,
unrestrained flight, Plin. 10, 36, 52, § 108.—From obligations and debts:d.solvit me debito,
Sen. Ben. 6, 4, 1:an nos debito solverit,
id. Ep. 81, 3:ut religione civitas solvatur,
Cic. Caecin. 34, 98; Liv. 7, 3, 9:te decem tauri... Me tener solvet vitulus (sc. religione),
Hor. C. 4, 2, 54.—So from a military oath:hoc si impetro, solvo vos jurejurando,
Just. 14, 4, 7.—Sacramento or militia solvere, to dismiss a soldier from service:sacramento solvi,
Tac. A. 16, 13:cum quis propter delictum sacramento solvitur,
Dig. 49, 16, 13:militia solvere,
Tac. A. 1, 44.— Munere (publico) solvere, to exempt from public duties:ut Ilienses publico munere solverentur,
Tac. A. 12, 58.—With obj. inf.:ut manere solveretur,
that he should be excused from the duty of remaining, Tac. A. 3, 29.—From guilt and sin, to acquit, absolve, cleanse (cf. absolvere, to acquit of crime):e.si ille huic (insidias fecerit), ut scelere solvamur,
be held guiltless, Cic. Mil. 12, 31:atque hunc ille summus vir scelere solutum periculo liberavit,
id. ib. 4, 9:sit capitis damno Roma soluta mei,
Ov. F. 6, 452:ipsum quoque Pelea Phoci Caede per Haemonias solvit Acastus aquas,
id. ib. 2, 40:Helenen ego crimine solvo,
id. A. A. 2, 371:quid crimine solvis Germanum?
Stat. Th. 11, 379:solutam caede Gradivus manum restituit armis,
Sen. Herc. Fur. 1342. —From feelings, etc.:f.quae eos qui quaesissent cura et negotio solverent,
Cic. Rep. 1, 18, 30:cum ego vos solvi curis ceteris,
Ter. Hec. 2, 1, 33:senatus cura belli solutus,
Plin. 22, 3, 4, § 7:pectus linquunt cura solutum,
Lucr. 2, 45:his terroribus ab Epicuro soluti et in libertatem vindicati,
Cic. N. D. 1, 20, 56:soluti metu,
Liv. 41, 14 init.; 27, 51:solvent formidine terras,
Verg. E. 4, 14:solve metu patriam,
Prop. 4 (5), 6, 41:metu belli Scythas solvit,
Just. 9, 2, 2; so id. 14, 2, 5:haec est Vita solutorum misera ambitione,
Hor. S. 1, 6, 129:soluti a cupiditatibus,
Cic. Agr. 1, 9, 27:his concitationibus quem vacuum, solutum, liberum videris,
id. Tusc. 5, 15, 43: et tu solve me dementia, [p. 1726] Hor. Epod. 17, 43:longo luctu,
Verg. A. 2, 26:tristem juventam solve (i. e. juventam tristitia),
Sen. Hippol. 450:solvite tantis animum monstris, solvite, superi,
id. Herc. Fur. 1063:Quis te solvere Thessalis Magus venenis poterit?
Hor. C. 1, 27, 21. — Poet.:solvit animis miracula (for animos miraculis),
the soul from superstition, Manil. 1, 103.—And of animals:rabie tigrim,
Manil. 5, 707.— Absol.:ut ad praecepta quae damus possit ire animus, solvendus est (i. e. perturbationibus),
Sen. Ep. 95, 38:calices, quem non fecere contracta in paupertate solutum?
i. e. from cares, Hor. Ep. 1, 5, 20:solvite animos,
Manil. 4, 12.—With in:vix haec in munera solvo animum,
i. e. free it from passions and so make it fit for these duties, Stat. S. 5, 3, 33.—From sleep, very rare:g.ego somno solutus sum,
awoke, Cic. Rep. 6, 26, 29 (cf.: somno solvi, to be overwhelmed by sleep, 2. b, g infra).—From labor, business, etc.:h.volucres videmus... solutas opere volitare,
Cic. Or. 2, 6, 23:solutus onere regio, regni bonis fruor,
Sen. Oedip. 685.— Poet.:Romulus excubias decrevit in otia solvi,
to be relieved from guard and enjoy leisure, Prop. 4 (5), 4, 79.—From rigidity, austerity, stiffness, etc., to relax, smooth, unbend, quiet, soothe ( poet. and in post-Aug. prose):k.frontem solvere disce,
Mart. 14, 183:saltem ora trucesque solve genas,
Stat. Th. 11, 373:solvit feros tunc ipse rictus,
Sen. Herc. Fur. 797.— Poet.:solvatur fronte senectus = frons senectute (i. e. rugis), solvatur,
be cleared, Hor. Epod. 13, 5:vultum risu solvit,
relieves, Val. Max. 4, 3, 5:risum judicis movendo, et illos tristes affectus solvit, et animum renovat,
Quint. 6, 3, 1; so,solvere judicem,
unbend, excite his laughter, id. 11, 3, 3:solvere qui (potui) Curios Fabriciosque graves (sc. risu),
Mart. 9, 28 (29), 4:ut tamen arctum Solveret hospitiis animum,
Hor. S. 2, 6, 83:cujus non contractum sollicitudine animum illius argutiae solvant?
Sen. Cons. Helv. 18, 5.— Transf., pregn.:solventur risu tabulae,
i. e. the austerity of the judge will be relaxed by laughter, and the complaint dismissed, Hor. S. 2, 1, 86.—Imitated:quia si aliquid omiserimus, cum risu quoque tota res solvitur,
Quint. 5, 10, 67.—From any cause of restraint.(α).To release from siege:(β).Bassanitas obsidione solvere,
Liv. 44, 30:patriam obsidione solvere,
Val. Max. 3, 2, 2. —From moral restraints:l.hic palam cupiditates suas solvit,
gave vent to, Curt. 6, 6, 1; v. also P. a., B. 7. infra.—From laws and rules: legibus solvere.(α).To exempt from laws, i. e. by privilege:(β).Vopiscus, qui ex aedilitate consulatum petit, solvatur legibus,
Cic. Phil. 11, 5, 11:cur M. Brutus legibus est solutus, si, etc.,
id. ib. 2, 13, 31:ut interea magistratus reliquos, legibus omnibus soluti, petere possetis,
id. Agr. 2, 36, 99:Lurco, tribunus plebis, solutus est (et lege Aelia et Furia),
id. Att. 1, 16, 13:solvatne legibus Scipionem,
Auct. Her. 3, 2, 2:petente Flacco ut legibus solverentur,
Liv. 31, 50, 8:Scipio legibus solutus est,
id. Epit. 56:Licet enim, inquiunt, legibus soluti sumus, attamen legibus vivimus,
Just. Inst. 2, 17, 8; cf.:ut munere vigintiviratus solveretur,
Tac. A. 3, 29.— Transf., of the laws of nature, etc.:(aestus) illo tempore, solutus legibus, sine modo fertur,
Sen. Q. N. 3, 28, 6:solus (sapiens) generis humani legibus solvitur,
id. Brev. Vit. 15, 5:nec leti lege solutas,
Lucr. 3, 687:nec solvo Rutulos (i. e. legibus fati),
Verg. A. 10, 111.— With gen. (cf. libero), perh. only in phrase testamenti solvere, to release from a testamentary disposition:et is per aes et libram heredes testamenti solveret,
Cic. Leg. 2, 20, 51; 2, 21, 53 (less prop. testamenti is taken as attribute of heredes); cf. Gai. Inst. 3, 175, and Hor. C. 3, 17, 16, P. a., B. 5. fin. infra.—Legibus solutus, not subject to, released from:2. (α).reus Postumus est ea lege... solutus ac liber,
i. e. the law does not apply to him, Cic. Rab. Post. 5, 12:soluti (lege Julia) huc convenistis, ne constricti discedatis cavete,
id. ib. 7, 18.—Of other laws:solutus Legibus insanis,
Hor. S. 2, 6, 68:quae sedes expectent animam solutam legibus servitutis humanae,
Sen. Ep. 65, 20.— Transf., of things: soluta legibus scelera sunt, unrestrained by the laws, i. e. crimes are committed with impunity, Sen. Ben. 7, 27, 1.— Of the laws of versification: numerisque fertur Lege solutis, referring to dithyrambic measures, Hor. C. 4, 2, 12 (cf. P. a., B. 11. infra).—Of troops, ranks, etc.:(β).ubi ordines procursando solvissent,
Liv. 42, 65, 8:incomposito agmine, solutis ordinibus,
Curt. 8, 1, 5; so id. 8, 4, 6:agmina Diductis solvere choris,
Verg. A. 5, 581:solvit maniplos,
Juv. 8, 154:solvuntur laudata cohors,
Stat. Achill. 2, 167.—Hence, to separate armies engaged in battle:commissas acies ego possum solvere,
Prop. 4 (5), 4, 59.—Of banquets, assemblies, etc.:(γ).convivio soluto,
Liv. 40, 14 fin.:convivium solvit,
Curt. 8, 5, 24; 8, 6, 16:Quid cessas convivia solvere?
Ov. F. 6, 675:coetuque soluto Discedunt,
id. M. 13, 898.—Hence, urbem (Capuam) solutam ac debilitatam reliquerunt, disfranchised, Cic. Agr. 2, 33, 91.—Of the words in discourse, orationem or versum solvere, to break up a sentence or verse:3.(discant) versus primo solvere, mox mutatis verbis interpretari,
Quint. 1, 9, 2:quod cuique visum erit vehementer, dulciter, speciose dictum, solvat ac turbet,
id. 9, 4, 14:ut partes orationis sibi soluto versu desideret et pedum proprietates,
id. 1, 8, 13:non, ut si solvas Postquam discordia tetra, etc., invenias etiam disjecti membra poetae,
Hor. S. 1, 4, 60.—Implying a change for the worse.a.To relax, make effeminate, weaken, by ease, luxury, dissipation, etc. (post-Aug.):b.Hannibalem hiberna solverunt,
Sen. Ep. 51, 5:usque eo nimio delicati animi languore solvuntur,
Sen. Brev. Vit. 12, 6:infantiam statim deliciis solvimus,
Quint. 1, 2, 6:solutus luxu,
id. 3, 8, 28; so Tac. A. 11, 31.—With in and acc.:soluti in luxum,
Tac. H. 2, 99:in lasciviam,
id. ib. 3, 38.— Transf.: versum solvere, to deprive a verse of its proper rhythm:si quinque continuos dactylos confundas solveris versum,
Quint. 9, 4, 49.—To make torpid by removing sensation.(α).To relax, benumb the limbs or body;(β).as by narcotics, terror, sickness, exhaustion: multaque praeterea languentia membra per artus solvunt,
Lucr. 6, 798:ima Solvuntur latera,
Verg. G. 3, 523:solvi debilitate corporis,
paralyzed, Val. Max. 1, 7, 4:ut soluto labitur moriens gradu,
Sen. Hippol. 368.—In mal. part., Hor. Epod. 12, 8; cf. Verg. G. 3, 523.— Poet.:illum aget, penna metuente solvi, Fama superstes,
Hor. C. 2, 2, 7.—Of the mind:segnitia (oratoris) solvit animos,
wearies, Quint. 11, 3, 52:mentes solvere,
to make insane, Plin. 25, 3, 7, § 25.—By frost ( poet.):(γ).solvuntur illi frigore membra,
Verg. A. 12, 951; 1, 92.—By sleep ( poet. for sopio):(δ).homines volucresque ferasque Solverat alta quies,
Ov. M. 7, 186:corpora somnus Solverat,
id. ib. 10, 369:molli languore solutus,
id. ib. 11, 648;11, 612: altoque sopore solutum,
id. ib. 8, 817:somno vinoque solutos,
id. F. 2, 333; Verg. A. 9, 236:ut membra solvit sopor,
id. ib. 12, 867:non solvit pectora somnus,
Sen. Agam. 76.—With in:solvitur in somnos,
Verg. A. 4, 530.— Transf., of the sea:aequor longa ventorum pace solutum,
lulled to sleep, Stat. Th. 3, 255.—By death: solvi, to die ( poet. and in post-Aug. prose):4.ipse deus, simulatque volam, me solvet,
Hor. Ep. 1, 16, 78:corporibus quae senectus solvit,
Curt. 89, 32 (cf. A. 4. supra):(corpus) quam nullo negotio solvitur,
Sen. Q. N. 3, 27, 2:alius inter cenandum solutus est,
id. Ep. 66, 43:ubicumque arietaveris, solveris,
id. Cons. Marc. 11, 3:me fata maturo exitu facilique solvant,
Sen. Troad. 605:solvi inedia,
Petr. 111:sic morte quasi somno soluta est,
Flor. 2, 21, 11.—Hence,Of logical dissolution, to refute:b.non tradit Epicurus quomodo captiosa solvantur,
how fallacies are refuted, Cic. Fin. 1, 7, 22:argumentum solvere,
Quint. 2, 17, 34:solutum scies quod nobis opponitur,
Sen. Const. 12, 3.—To disperse, dispel, as of a cloud:II. A.deorum beneficia tempestiva ingentes minas interventu suo solventia,
Sen. Ben. 4, 4, 2.In a corporeal sense.1.In gen., to loose (weaker than rumpo;2.post-Aug.): effringere quam aperire, rumpere quam solvere putant robustius,
Quint. 2, 12, 1:qua convulsa tota operis colligatio solveretur,
Val. Max. 8, 14, 6:supera compage soluta,
Stat. Th. 8, 31.—To remove a fetter, bridle, etc.:3.nullo solvente catenas,
Ov. M. 3, 700: vincla jugis boum, Tib. 2, 1, 7:solvere frenum,
Phaedr. 1, 2, 3:loris solutis,
Ov. A. A. 1, 41.— Transf., of prisons:qui, solutis ergastulis, exercitus numerum implevit,
Liv. Ep. 56; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 10, 13; 11, 13, 2.—Of frost:gelu solvitur,
it thaws, Tac. H. 1, 79:solvitur acris hiems,
Hor. C. 1, 4, 1.—Of clouds:facit igitur ventum resoluta nubes, quae plurimis modis solvitur,
Sen. Q. N. 5, 12, 5; 5, 12, 1.—Of the grasp of hands, fingers, etc.:Aeacides a corpore bracchia solvit,
looses his hold, Ov. M. 11, 246:indigno non solvit bracchia collo,
Stat. Th. 5, 217:digitis solutis abjecit jaculum,
id. ib. 8, 585.—To untie a string, cord, necklace, etc., slacken or unlock an enclosure, open a box, trunk, etc.:B.solve vidulum ergo,
Plaut. Rud. 4, 4, 98:eam solve cistulam,
id. Am. 2, 2, 151:solve zonam,
untie, id. Truc. 5, 62:solvisse jugalem ceston fertur,
Stat. Th. 5, 62:animai nodos a corpore solvit,
Lucr. 2, 950:nihil interest quomodo (nodi) solvantur,
Curt. 3, 1, 18:quid boni est, nodos operose solvere, quos ipse ut solveres feceris?
Sen. Ben. 5, 12, 2:solvere nodum,
Stat. Th. 11, 646:laqueum quem nec solvere possis, nec abrumpere,
Sen. Tranq. 10, 1:vix solvi duros a pectore nexus,
Ov. M. 9, 58:fasciam solve,
Sen. Ep. 80, 10:solutis fasciis,
Curt. 7, 6, 5:solvi fasciculum,
Cic. Att. 11, 9, 2:crinales vittas,
Verg. A. 7, 403:Parmenion vinculum epistulae solvens,
Curt. 7, 2, 25:equum empturus solvi jubes stratum,
Sen. Ep. 80, 9:redimicula solvite collo,
Ov. F. 4, 135:corollas de fronte,
Prop. 1, 3, 21:solvere portas,
Stat. Th. 3, 492:munimina valli,
id. ib. 12, 10:ille pharetram Solvit,
Ov. M. 5, 380.— Transf., of the veins as enclosures of the blood:solutis ac patefactis venis,
Sen. Q. N. 3, 15, 5:venam cultello solvere,
Col. 6, 14; cf.also: lychnis alvum solvit,
looses the bowels, Plin. 21, 26, 98, § 171; 21, 20, 83, § 140; Suet. Vesp. 24; Tac. A. 12, 67:ventrem,
Plin. 20, 8, 30, § 74.— Absol. (sc. alvum), Mart. 13, 29:stomachus solutus = venter solutus,
loose bowels, Petr. 117; Scrib. Comp. 92.—Trop., to slacken or remove a bond.1.Solvere aliquid (aliquod vinculum; cf. I. B. 1. supra).a.Of the mouth, etc., to open:b.talibus ora solvit verbis,
Ov. M. 15, 74; so id. ib. 1, 181; Tib. 4, 5, 14:ternis ululatibus ora Solvit,
Ov. M. 7, 191; 9, 427; id. Tr. 3, 11, 20; Stat. Achill. 1, 525:vix ora solvi patitur etiamnum timor,
Sen. Herc. Oet. 725; so,os promptius ac solutius,
Val. Max. 8, 7, ext. 1.— Transf., of an abyss:hic ora solvit Ditis invisi domus,
Sen. Herc. Fur. 664.—To remove, cancel; to destroy the force of a legal or moral obligation by expiration, death, etc.:c.si mors alterutrius interveniat, solvitur mandatum,
Gai. Inst. 3, 160:cum aliquis renunciaverit societati, societas solvitur,
id. ib. 3, 151; so id. ib. 3, 152:morte solvetur compromissum,
Dig. 4, 8, 27:soluto matrimonio,
ib. 24, 3, 2:solutum conjugium,
Juv. 9, 79:qui... conjugalia solvit,
Sen. Med. 144:nec conjugiale solutum Foedus in alitibus,
Ov. M. 11, 743:(sapiens) invitus beneficium per compensationem injuriae solvet,
cancel the obligation of a favor by the set-off of a wrong, Sen. Ep. 81, 17.—To efface guilt or wrong:d.magnis injuria poenis Solvitur,
Ov. F. 5, 304:solve nefas, dixit: solvit et ille nefas,
id. ib. 2, 44:culpa soluta mea est,
id. Tr. 4, 4, 10:neque tu verbis solves unquam quod mi re male feceris (i. e. injuriam),
Ter. Ad. 2, 1, 10.—Poenam solvere, to suffer punishment, i. e. to cancel the obligation of suffering, etc. (cf. 3. infra;e.less freq. than poenam persolvere, exsolvere): serae, sed justae tamen et debitae poenae solutae sunt,
Cic. Mil. 31, 85:capite poenas solvit,
Sall. J. 69, 4:meritas poenas solventem,
Curt. 6, 3, 14:poenarum solvendi tempus,
Lucr. 5, 1224:nunc solvo poenas,
Sen. Phoen. 172:hac manu poenas tibi solvam,
id. Hippol. 1177.—To remove, relieve, soothe affections, passions, etc.:f.atque animi curas e pectore solvat,
Lucr. 4, 908:curam metumque juvat Dulci Lyaeo solvere,
Hor. Epod. 9, 38:patrimonii cura solvatur,
Sen. Q. N. 3, praef. §2: Pyrrhus impetus sui terrore soluto,
Val. Max. 4, 3, 14:solvite corde metum,
Verg. A. 1, 562; so id. ib. 9, 90:solve metus animo,
Stat. Th. 2, 356:solvi pericula et metus narrant,
Plin. 11, 37, 52, § 140: neque adhuc Stheneleius iras Solverat Eurystheus, [p. 1727] Ov. M. 9, 274:hoc uno solvitur ira modo,
id. A. A. 2, 460:solvitque pudorem,
Verg. A. 4, 55.—Of sleep:g.quasi clamore solutus Sit sopor,
Ov. M. 3, 6, 30:nec verba, nec herbae audebunt longae somnum tibi solvere Lethes,
Luc. 6, 768; cf.:lassitudinem solvere,
Plin. 37, 10, 54, § 143. —Of any checks and barriers to motion, to remove.(α).To raise a siege:(β).solutam cernebat obsidionem,
Liv. 36, 10, 14:soluta obsidione,
id. 36, 31, 7:ad Locrorum solvendam obsidionem,
id. 27, 28, 17; cf. id. 37, 7, 7; 38, 5, 6; 42, 56 init.; 44, 13, 7; Curt. 4, 4, 1; Tac. A. 4, 24; 4, 73; Just. 9, 2, 10.—Of passions, etc., to remove restraint:(γ).cujus si talis animus est, solvamus nos ejus vincula, et claustra (i. e. irae) refringamus,
Liv. 36, 7, 13.—To overthrow, subvert a higher authority, etc.:h.quos (milites), soluto imperio, licentia corruperat,
Sall. J. 39, 5:imperia solvit qui tacet, jussus loqui,
Sen. Oedip. 525:sonipedes imperia solvunt,
id. Hippol. 1084; cf.:sanctitas fori ludis solvitur,
Quint. 11, 3, 58.—Of laws and customs, to abolish, violate:2.solvendarum legum id principium esse censebant (post-Aug. for dissolvendarum),
Curt. 10, 2, 5:solutae a se legis monitus,
Val. Max. 6, 5, ext. 4:cum plus quam ducentorum annorum morem solveremus,
Liv. 8, 4, 7:(Tarquinius) morem de omnibus senatum consulendi solvit,
id. 1, 49, 7:oportebat istum morem solvi,
Curt. 8, 8, 18.—Esp. with acc. of the bond, etc. (taking the place of the constr. I. B. 1. 2. 3. supra, when the abl. of separation is not admissible).a.To subvert discipline:b.disciplinam militarem solvisti,
Liv. 8, 7, 16:luxuria solutam disciplinam militarem esse,
id. 40, 1, 4:quod cum, ne disciplina solveretur, fecisset,
Front. Strat. 2, 12, 2.—Of strength, energy, attention, etc., to loosen, impair, weaken, scatter, disperse:c.nobilitas factione magis pollebat, plebis vis soluta atque dispersa,
Sall. J. 41, 6:patrios nervos externarum deliciarum contagione solvi et hebetari noluerunt,
Val. Max. 2, 6, 1:vires solvere,
Quint. 9, 4, 7:vis illa dicendi solvitur, et frigescit affectus,
Quint. 11, 3, 133.—Of affection, etc., to sever, dissolve, destroy:d.segnes nodum (amicitiae) solvere Gratiae,
Hor. C. 3, 21, 22;similarly: solvit (ille deus) amicos,
Prop. 2, 34 (3, 32), 5; so id. 2, 15 (3, 7), 26:hoc firmos solvit amores,
Ov. A. A. 2, 385:amores cantibus et herbis solvere,
Tib. 1, 2, 60.—Of sickness and hunger, to end, remove:e.vitex dicitur febres solvere,
Plin. 24, 9, 38, § 60:solvit jejunia granis,
Ov. F. 4, 607:quoniam jejunia virgo Solverat,
id. M. 5, 535; cf. Luc. 3, 282; so,famem,
Sen. Thyest. 64.—To delay:f.hi classis moras hac morte solvi rentur,
Sen. Troad. 1131.—Of darkness, to dispel:g.lux solverat umbras,
Stat. Th. 10, 390.—Of war, strife, etc., to compose, settle:h.aut solve bellum, mater, aut prima excipe,
Sen. Phoen. 406:electus formae certamina solvere pastor,
Stat. Achill. 2, 337:jurgia solvere,
Manil. 3, 115:contradictiones solvere,
Quint. 7, 1, 38.—Of difficulties, riddles, questions, ambiguities, etc., to solve, explain, remove:3.quia quaestionem solvere non posset,
Val. Max. 9, 12, ext. 3:aenigmata,
Quint. 8, 6, 53:omnes solvere posse quaestiones,
Suet. Gram. 11:haec ipsa, quae volvuntur ab illis, solvere malim et expandere,
Sen. Ep. 82, 20; id. Q. N. 7, 14, 1:unum tantum hoc solvendum est,
that one question, id. ib. 1, 7, 3:puta nunc me istuc non posse solvere,
id. Ep. 48, 6:carmina non intellecta Solverat,
Ov. M. 7, 760:triste carmen alitis solvi ferae,
Sen. Oedip. 102:nodos juris,
Juv. 8, 50:proponere aliquid quod solvat quaestionem,
Quint. 5, 10, 96:plurimas quaestiones illis probationibus solvi solere,
id. 1, 10, 49:quo solvitur quaestio supra tractata,
id. 3, 7, 3:ambiguitatem or amphiboliam,
id. 7, 2, 49; 7, 9, 10.—In partic., of obligations, to fulfil.a.To pay.(α).Originally, rem solvere, to free one's property and person (rem familiarem) from debts (solutio per aes et libram), according to the ancient formula:(β).quod ego tibi tot millibus condemnatus sum, me eo nomine... a te solvo liberoque hoc aere aeneaque libra,
Gai. Inst. 3, 174 Huschke; cf.:inde rem creditori palam populo solvit (i. e. per aes et libram),
Liv. 6, 14, 5:quas res dari, fieri, solvi oportuit,
id. 1, 32, 11. —Hence, rem solvere, to pay; often with dat. of person:pro vectura rem solvit?
paid the freight, Plaut. As. 2, 4, 27:ubi nugivendis res soluta'st omnibus,
id. Aul. 3, 5, 51:tibi res soluta est recte,
id. Curc. 4, 3, 21:ego quidem pro istac rem solvo ab tarpessita meo,
id. ib. 5, 2, 20:rem solvo omnibus quibus dehibeo,
id. ib. 5, 3, 45:dum te strenuas, res erit soluta,
id. Ps. 2, 2, 35:res soluta'st, Gripe, ego habeo,
id. Rud. 5, 3, 57.— Trop.: saepe edunt (aves);semel si captae sunt, rem solvont aucupi,
they repay him, pay for his expenses, Plaut. As. 1, 3, 66.—And to pay by other things than money:si tergo res solvonda'st,
by a whipping, Plaut. As. 2, 2, 54:habent hunc morem ut pugnis rem solvant si quis poscat clarius,
id. Curc. 3, 9:tibi quidem copia'st, dum lingua vivet, qui rem solvas omnibus,
id. Rud. 2, 6, 74.—Hence,Absol. (sc. rem), to pay; with or without dat. of person:(γ).cujus bona, quod populo non solvebat, publice venierunt,
Cic. Fl. 18, 43:ei cum solveret, sumpsit a C. M. Fufiis,
id. ib. 20, 46:misimus qui pro vectura solveret,
id. Att. 1, 3, 2:qui nimis cito cupit solvere, invitus debet,
Sen. Ben. 4, 40, 5:ut creditori solvat,
Dig. 30, 1, 49, § 7.— Pass. impers.:si dare vis mihi, Magis solutum erit quam ipsi dederis,
it will be a more valid payment, Plaut. Ps. 2, 2, 46:numquam vehementius actum est quam me consule, ne solveretur,
to stop payments, Cic. Off. 2, 24, 84:fraudandi spe sublata solvendi necessitas consecuta est,
id. ib. 2, 24, 84:cum eo ipso quod necesse erat solvi, facultas solvendi impediretur,
Liv. 6, 34, 1.—Cf. in the two senses, to free from debt, and to pay, in the same sentence:non succurrere vis illi, sed solvere. Qui sic properat, ipse solvi vult, non solvere,
Sen. Ben. 6, 27, 1.—With acc. of the debt, to discharge, to pay:(δ).postquam Fundanio debitum solutum esset,
Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 10:hoc quod debeo peto a te ut... solutum relinquas,
settled, id. Att. 16, 6, 3:solverat Castricio pecuniam jam diu debitam,
id. Fl. 23, 54:ex qua (pensione) major pars est ei soluta,
id. Att. 16, 2, 1:solvi aes alienum Pompejus ex suo fisco jussit,
Val. Max. 6, 2, 11:aes alienum solvere,
Sen. Ep. 36, 5:quae jactatio est, solvisse quod debebas?
id. Ben. 4, 17, 1; so,debitum solvere,
id. ib. 6, 30, 2:ne pecunias creditas solverent,
Cic. Pis. 35, 86:ut creditae pecuniae solvantur,
Caes. B. C. 3, 20; 3, 1:ex thensauris Gallicis creditum solvi posse,
Liv. 6, 15, 5:ita bona veneant ut solidum suum cuique solvatur,
Cic. Rab. Post. 17, 46.—And of moral debts:cum patriae quod debes solveris,
Cic. Marcell. 9, 27:debet vero, solvitque praeclare,
id. Phil. 13, 11, 25:aliter beneficium, aliter creditum solvitur,
Sen. Ben. 2, 34, 1:qui grate beneficium accipit, primam ejus pensionem solvit,
id. ib. 2, 22 fin. —By a confusion of construction, solvere pecuniam, etc., to pay money, etc. (for pecunia rem or debitum solvere); constr. with dat. or absol.:(ε).emi: pecuniam solvi,
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 43:pro frumento nihil solvit,
id. ib. 2, 3, 72, §169: legatis pecuniam pro frumento solvit,
Liv. 44, 16:hanc pecuniam cum solvere in praesenti non posset,
Nep. Milt. 7, 6:nisi pecuniam solvisset,
id. Cim. 1, 1:condiciones pacis dictae ut decem millia talentum argenti... solverent,
Liv. 30, 37 med.:pro quo (frumento) pretium solveret populus Romanus,
id. 36, 3, 1:pretium servorum ex aerario solutum est dominis,
id. 32, 26, 14:pretium pro libris domino esse solvendum,
id. 40, 39 fin.:meritam mercedem,
id. 8, 22, 3; so id. 8, 11, 4: sorte creditum solvere, by paying the principal (i. e. without interest), id. 6, 36, 12:quae praemia senatus militibus ante constituit, ea solvantur,
Cic. Phil. 14, 14, 38:stipendium,
Liv. 28, 32, 1:dotem mulieri,
Dig. 24, 3, 2:litem aestimatam,
the amount of a fine, Nep. Cim. 5, 18 fin.:arbitria funeris,
the expenses of the funeral, Cic. Red. Sen. 7, 18:solvere dodrantem,
to pay seventy-five per cent., Mart. 8, 9, 1:dona puer solvit,
paid the promised gifts, Ov. M. 9, 794; so,munera,
id. ib. 11, 104.— Transf., of the dedication of a book, in return for favors:et exspectabo ea (munera) quae polliceris, et erunt mihi pergrata si solveris... Non solvam nisi prius a te cavero, etc.,
Cic. Brut. 4, 17 sq. —Of the delivery of slaves:si quis duos homines promise rit et Stichum solverit,
Dig. 46, 3, 67; 46, 3, 38, § 3.— Transf., poet.: dolorem solvisti, you have paid your grief, i. e. have duly mourned, Stat. S. 2, 6, 98.— Pass. with personal subject:si (actor) solutus fuisset,
Dig. 12, 1, 31 (cf.: solvere militem, b supra). —Esp., in certain phrases, to pay:b.aliquid praesens solvere,
to pay in cash, Cic. Att. 16, 2, 1; so,aliquid de praesentibus solvere,
Sen. Ep. 97, 16:solvere grates (= referre gratiam muneribus): Sulla solvit grates Dianae,
Vell. 2, 25:quas solvere grates sufficiam?
Stat. S. 4, 2, 7: cum homo avarus, ut ea (beneficia) solveret sibi imperare non posset, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12, 1; cf.: non dicimus reposuit beneficium aut solvit;nullum nobis placuit quod aeri alieno convenit verbum,
Sen. Ep. 81, 9; but v. id. Ben. 2, 18, 5: in debitum solvere, to make a partial payment:unum haec epistula in debitum solvet,
id. Ep. 7, 10: aliquid solvere ab aliquo (de aliqua re), to pay out of funds supplied by any one ( out of any fund):Quintus laborat ut tibi quod debet ab Egnatio solvat,
Cic. Att. 7, 18, 4:homines dicere, se a me solvere,
id. ib. 5, 21, 11:(summa) erat solvenda de meo,
Plin. Ep. 2, 4, 2:operas solvere alicui,
to work for somebody, Dig. 40, 7, 39: solvo operam Dianae, I work for Diana, i. e. offer a sacrifice to her, Afran. ap. Non. 12, 21: judicatum solvere, to pay the amount adjudged by the court, for which security (satisdatio) was required:stipulatio quae appellatur judicatum solvi,
Gai. Inst. 4, 90:iste postulat ut procurator judicatum solvi satisdaret,
Cic. Quint. 7, 29; so Dig. 3, 2, 28; 3, 3, 15; 2, 8, 8;2, 8, 14 et saep.: auctio solvendis nummis,
a cash auction, Mart. 14, 35.— Gerund.: solvendo esse, to be solvent; jurid. t. t., to be able to pay, i. e. one's debts; cf.in full: nec tamen solvendo aeri alieno respublica esset,
Liv. 31, 13:nemo dubitat solvendo esse eum qui defenditur,
Dig. 50, 17, 105:qui modo solvendo sint,
Gai. Inst. 1, 3, 121:si solvendo sint,
Paul. Sent. 1, 20, 1:nec interest, solvendo sit, necne,
Dig. 30, 1, 49, § 5; so ib. 46, 1, 10; 46, 1, 27, § 2; 46, 1, 51, §§ 1 and 4; 46, 1, 52, § 1; 46, 1, 28; 50, 17, 198 et saep.: non solvendo esse, to be insolvent:solvendo non erat,
Cic. Att. 13, 10, 3:cum solvendo civitates non essent,
id. Fam. 3, 8, 2:tu nec solvendo eras, nec, etc.,
id. Phil. 2, 2, 4:ne videatur non fuisse solvendo,
id. Off. 2, 22, 79;and very freq. in the jurists.—So, trop.: quid matri, quid flebili patriae dabis? Solvendo non es,
Sen. Oedip. 941; cf.:*non esse ad solvendum (i. e. able to pay),
Vitr. 10, 6 fin. —To fulfil the duty of burial.(α).Justa solvere; with dat. of the person:(β).qui nondum omnia paterno funeri justa solvisset,
who had not yet finished the burial ceremonies of his father, Cic. Rosc. Am. 8, 23:justis defunctorum corporibus solutis,
Curt. 3, 12, 15:proinde corpori quam primum justa solvamus,
id. 10, 6, 7:ut justa soluta Remo,
Ov. F. 5, 452:nunc justa nato solve,
Sen. Hippol. 1245.—Exsequias, inferias or suprema solvere:c.exsequiis rite solutis,
Verg. A. 7, 5:cruor sancto solvit inferias viro,
Sen. Hippol. 1198:solvere suprema militibus,
Tac. A. 1, 61.—Votum solvere, to fulfil a vow to the gods.(α).Alone:(β).vota ea quae numquam solveret nuncupavit,
Cic. Phil. 3, 4, 11:quod si factum esset, votum rite solvi non posse,
Liv. 31, 9 fin.:liberare et se et rempublicam religione votis solvendis,
id. 40, 44, 8:placatis diis votis rite solvendis,
id. 36, 37 fin.:petiit ut votum sibi solvere liceret,
id. 45, 44:animosius a mercatore quam a vectore solvitur votum,
Sen. Ep. 73, 5:vota pro incolumitate solvebantur,
Tac. A. 2, 69:vota pater solvit,
Ov. M. 9, 707:ne votum solvat,
Mart. 12, 91, 6; 8, 4, 2; Val. Max. 6, 9, 5 ext.; 1, 1, 8 ext. — Poet.:voti debita solvere,
Ov. F. 5, 596; cf.the abbrev. formula V. S. L. M. (voTVM SOLVIT LIBENS MERITO),
Inscr. Orell. 186; 1296 sq.:V.S.A.L. (ANIMO LIBENTI),
ib. 2022 et saep.:sacra solvere (=votum solvere),
Manil. 1, 427.—With dat.:d.ait sese Veneri velle votum solvere,
Plaut. Rud. prol. 60:vota Jovi solvo,
Ov. M. 7, 652; 8, 153:sunt vota soluta deae,
id. F. 6, 248:dis vota solvis,
Sen. Ben. 5, 19, 4:libamenta Veneri solvere (=votum per libamenta),
Just. 18, 5, 4.—Fidem solvere, to fulfil a promise (post-class. for fidem praestare, [p. 1728] exsolvere; cf.:e.fidem obligatam liberare,
Suet. Claud. 9):illi, ut fidem solverent, clipeis obruere,
Flor. 1, 1, 12;similarly: et voti solverat ille fidem (=votum solverat),
Ov. F. 1, 642; but cf.: itane imprudens? tandem inventa'st causa: solvisti fidem, you have found a pretext to evade your promise (cf. II. A. 3.), Ter. And. 4, 1, 18: esset, quam dederas, morte soluta fides, by my death your promise to marry me would have been cancelled (cf. II. B. 1. 6.), Ov. H. 10, 78; similarly: suam fidem (i. e. quam Lepido habuerit) solutam esse, that his faith in Lepidus was broken, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 21, 3.—With a different construction: se depositi fide solvere, to acquit one's self of the duty to return property intrusted to him (cf. I. B. 1. c.), Val. Max. 7, 3, 5 ext.: factique fide data munera solvit, he freed the gift already given from the obligation of an accomplished fact, i. e. he revoked the gifts, although already made, Ov. M. 11, 135.—Promissum solvere, to fulfil a promise (very rare):A.perinde quasi promissum solvens,
Val. Max. 9, 6, 1:solvitur quod cuique promissum est,
Sen. Cons. Marc. 20 fin.;similarly: solutum, quod juraverant, rebantur,
what they had promised under oath, Liv. 24, 18, 5.—Hence, sŏlūtus, a, um, P. a., free, loose, at large, unfettered, unbandaged.Lit.1.(Acc. to I.A. 1. supra.) Pigeat nostrum erum si eximat aut solutos sinat, Plaut. Capt. 2, 1, 11:2.tibi moram facis quom ego solutus sto,
id. Ep. 5, 2, 25:reus solutus causam dicis, testes vinctos attines,
id. Truc. 4, 3, 63:cum eos vinciret quos secum habebat, te solutum Romam mittebat?
Cic. Deiot. 7, 22:nec quisquam ante Marium solutus dicitur esse sectus,
unbandaged, id. Tusc. 2, 22, 53:duos (captivos) solutos ire ad Hannibalem jussit,
Liv. 27, 51:eum interdiu solutum custodes sequebantur, nocte clausum asservabant,
id. 24, 45, 10:non efficiatis ut solutos verear quos alligatos adduxit,
Val. Max. 6, 2, 3.—(Acc. to I. A. 2.) Of texture, etc.; esp. of soil, loose, friable (opp spissus;3.postAug.): quo solutior terra facilius pateat radicibus,
Sen. Ep. 90, 21;ordeum nisi solutum et siccum locum non patitur,
Col. 2, 9:soluta et facilis terra,
id. 3, 14;solum solutum vel spissum,
id. 2, 2 init.;seri vult raphanus terra soluta, umida,
Plin. 19, 5, 26, § 83:hordeum seri non vult, nisi in sicca et soluta terra,
id. 18, 7, 18, § 79:solutiores ripae,
Front. Aquaed. 15.—Of plants:mas spissior, femina solutior,
Plin. 25, 9, 57, § 103.—Hence, subst.: sŏlūtum, i, n., a state of looseness:dum vult describere, quem ad modum alia torqueantur fila, alia ex molli solutoque ducantur,
Sen. Ep. 90, 20.—(Acc. to I. A. 3.) Rarefied, thin, diffused:B.turbo, quo celsior eo solutior laxiorque est, et ob hoc diffunditur,
Sen. Q. N. 7, 9, 3:aer agitatus a sole calefactusque solutior est,
id. ib. 1, 2, 10:debet aer nec tam spissus esse, nec tam tenuis et solutus, ut, etc.,
id. ib. 1, 2, 11.—Trop.1.(Acc. to I. B. 1.) Of speech, unfettered, fluent, ready:2.(orator) solutus in explicandis sententiis,
Cic. Or. 47, 173:verbis solutus satis,
id. ib. 47, 174:solutissimus in dicendo,
id. ib. 48, 180.—Exempt, free from duties, obligations, etc.:3.quam ob rem viderer maximis beneficii vinculis obstrictus, cum liber essem et solutus?
Cic. Planc. 30, 72:soluta (praedia) meliore in causa sunt quam obligata,
unmortgaged, id. Agr. 3, 2, 9:si reddidi (debitum), solutus sum ac liber,
Sen. Ben. 2, 18, 5;non ut gratus, sed ut solutus sim,
id. ib. 4, 21, 3;solutus omni fenore,
Hor. Epod. 2, 4;nam ea (religione) magister equitum solutus ac liber potuerit esse,
Liv. 8, 32, 5:Mamertini soli in omni orbe terrarum vacui, expertes soluti ac liberi fuerunt ab omni sumptu, molestia, munere,
Cic. Verr. 2, 4, 10, § 23.—Free from punishment, not punishable, not liable, etc.: qui mancipia vendunt, certiores faciunt emptores quis fugitivus sit, noxave solutus, Edict. Aedil. ap. Dig. 21, 1, 1, § 1; Gell. 4, 2, 1; cf.:4.quod aiunt aediles noxae solutus non sit sic intellegendum est... noxali judicio subjectum non esse,
Dig. 21, 1, 17, § 17:apud quos libido etiam permissam habet et solutam licentiam,
Cic. Rep. 4, 4, 4:omne illud tempus habeat per me solutum ac liberum,
i. e. let the crimes then committed be unpunished, id. Verr. 2, 1, 12, § 33: antea vacuum id solutumque poena fuerat, Tac. A. 14, 28.—With subj. inf.:maxime solutum fuit, prodere de iis, etc.,
Tac. A. 4, 35: solutum existimatur esse, alteri male dicere, Caecil. ap. Cic. Fam. 6, 7, 3.—Free from cares, undistracted:5.animo soluto liberoque,
Cic. Verr. 2, 2, 75, § 185:sed paulo solutiore tamen animo,
id. ib. 2, 5, 31, § 82.—At leisure, free from labor, business, etc.:6.te rogo ut eum solutum, liberum, confectis ejus negotiis a te, quamprimum ad me remittas,
Cic. Fam. 13, 63, 2:quo mea ratio facilior et solutior esse possit,
id. ib. 3, 5, 1.—With gen.:Genium Curabis Cum famulis operum solutis,
Hor. C. 3, 17, 16.—Unbound, relaxed, merry, jovial:7.quam homines soluti ridere non desinant, tristiores autem, etc.,
Cic. Dom. 39, 104:an tu existimas quemquam soluto vultu et hilari oculo mortem contemnere?
Sen. Ep. 23, 4:vultus,
Stat. Th. 5, 355:(mores) naturam sequentium faciles sunt, soluti sunt,
unembarrassed, Sen. Ep. 122, 17.—Free from the rule of others, uncontrolled, independent:8.cum videas civitatis voluntatem solutam, virtutem alligatam,
Cic. Att. 2, 18, 1:ab omni imperio externo soluta in perpetuum Hispania,
Liv. 29, 1 fin.:Masinissae ab imperio Romano solutam libertatem tribuit,
Val. Max. 7, 2, 6:incerti, solutique, et magis sine domino quam in libertate, Vononem in regnum accipiunt,
Tac. A. 2, 4:quorum (militum) libertas solutior erat,
Just. 13, 2, 2.—Of animals:rectore solutos (solis) equos,
Stat. Th. 1, 219.—Free from influence or restraint; hence, independent, unbiassed, unprejudiced:9.nec vero deus ipse alio modo intellegi potest, nisi mens soluta quaedam et libera,
Cic. Tusc. 1, 27, 66;cum animi sine ratione motu ipsi suo soluto ac libero incitarentur,
id. Div. 1, 2, 4:judicio senatus soluto et libero,
id. Phil. 5, 15, 41:sum enim ad dignitatem in re publica solutus,
id. Att. 1, 13, 2:libero tempore cum soluta vobis est eligendi optio,
id. Fin. 1, 10, 33:si omnia mihi essent solutissima, tamen in re publica non alius essem atque nunc sum,
id. Fam. 1, 9, 21:liberi enim ad causas solutique veniebant,
uncommitted, id. Verr. 2, 2, 78, § 192.—Free from moral restraint; hence, unbridled, insolent, loose:10.amores soluti et liberi,
Cic. Rep. 4, 4, 4:licentia,
id. ib. 4, 4, 4:populi quamvis soluti ecfrenatique sint,
id. ib. 1, 34, 53:quis erat qui sibi solutam P. Clodii praeturam sine maximo metu proponeret? Solutam autem fore videbatis, nisi esset is consul qui eam auderet possetque constringere,
id. Mil. 13, 34:quominus conspectus, eo solutior erat,
Liv. 27, 31 fin.:adulescentes aliquot quorum, in regno, libido solutior fuerat,
id. 2, 1, 2:solutioris vitae primos adulescentiae annos egisse fertur,
a licentious life, Val. Max. 2, 6, 1:spectandi solutissimum morem corrigere,
Suet. Aug. 44:mores soluti,
licentious habits, Just. 3, 3, 10.—Regardless of rules, careless, loose:11.orator tam solutus et mollis in gestu,
Cic. Brut. 62, 225:dicta factaque ejus solutiora, et quandam sui neglegentiam praeferentia,
Tac. A. 16, 18.—Esp., of style, etc., free from rules of composition.(α).Oratio soluta, verba soluta, a free style, conversational or epistolary style:(β).est oratio aliqua vincta atque contexta, soluta alia, qualis in sermone et epistulis,
Quint. 9, 4, 19; 9, 4, 20; 9, 4, 69; 9, 4, 77.—More freq.: verba soluta, oratio soluta, prose (opp. to verse);(γ).in full: scribere conabar verba soluta modis, Ov Tr. 4, 10, 24: quod (Isocrates) verbis solutis numeros primus adjunxerit,
Cic. Or. 52, 174:mollis est enim oratio philosophorum... nec vincta numeris, sed soluta liberius,
id. ib. 19, 64; 71, 234;68, 228: si omnes soluta oratione scripserunt,
Varr. R. R. 4, 1; de heisce rebus treis libros ad te mittere institui;de oratione soluta duos, de poetica unum,
id. L. L. 6, 11 fin.:ut in soluta oratione, sic in poemateis,
id. ib. 7, 1:primus (Isocrates) intellexit. etiam in soluta oratione, dum versum effugeres modum et numerum quemdam debere servari,
Cic. Brut. 8, 32:Aristoteles judicat heroum numerum grandiorem quam desideret soluta oratio,
id. Or. 57, 192:et creticus et paeon quam commodissume putatur in solutam orationem illigari,
id. ib. 64, 215:a modis quibusdam, cantu remoto, soluta esse videatur oratio,
id. ib. 55, 183; 55, 184; id. de Or. 3, 48, 184: historia est quodammodo carmen solutum, Quint. 10, 1, 31.—Also in reference to a prose rhythm, loose, unrhythmical, inharmonious:(δ).ut verba neque inligata sint, quasi... versus, neque ita soluta ut vagentur,
Cic. de Or. 3, 44, 176; 3, 48, 186:nec vero haec (Callidii verba) soluta nec diffluentia, sed astricta numeris,
id. Brut. 79, 274:orator sic illigat sententiam verbis ut eam numero quodam complectatur et astricto et soluto,
id. de Or. 3, 44, 175; but: verba soluta suis figuris, words freed from their proper meaning, i.e. metaphors, Manil. 1, 24.—Rarely with reference to the thought: soluta oratio, a fragmentary, disconnected style:12.soluta oratio, et e singulis non membris, sed frustis, collata, structura caret,
Quint. 8, 5, 27; cf. id. 9, 4, 69:solutiora componere,
id. 10, 4, 1; 9, 4, 15.—Effeminate, luxurious (acc. to I. B. 3.):13.sinum togae in dextrum umerum reicere, solutum ac delicatum est,
Quint. 11, 3, 146.—Undisciplined, disorderly:14.omnia soluta apud hostes esse,
Liv. 8, 30, 3:nihil temeritate solutum,
Tac. A. 13, 40:apud Achaeos neglecta omnia ac soluta fuere,
Just. 34, 2, 2.—Lax, remiss, weak:C.mea lenitas adhuc si cui solutior visa erat,
Cic. Cat. 2, 12, 27:Ciceronem male audivisse, tamquam solutum et enervem,
Tac. Or. 18:soluti ac fluentes,
Quint. 1, 2, 8.—Hence:solutum genus orationis,
a lifeless, dull style, Val. Max. 8, 10, 3:quanto longius abscederent, eo solutiore cura,
laxer attention, Liv. 3, 8, 8.—(Acc. to II. B. 3. e supra.) Paid, discharged, only as subst.: sŏlūtum, i, n., that which is paid, a discharged debt, in certain phrases:1.aliquid in solutum dare,
to give something in payment, Dig. 46, 3, 45; 46, 3, 46; 46, 3, 60: in solutum accipere, to accept in payment:qui voluntatem bonam in solutum accipit,
Sen. Ben. 7, 16, 4:qui rem in solutum accipit,
Dig. 42, 4, 15; 12, 1, 19;in solutum imputare,
to charge as payment, Sen. Ep. 8, 10; aliquid pro soluto est, is considered as paid or cancelled:pro soluto id in quo creditor accipiendo moram fecit, oportet esse,
Dig. 46, 3, 72: pro soluto usucapere, to acquire by prescription something given in payment by the debtor, but not belonging to him:pro soluto usucapit qui rem debiti causa recepit,
Dig. 41, 3, 46.— Adv.: sŏlūtē.Thinly:2.corpora diffusa solute,
Lucr. 4, 53.—Of speech, fluently:3. 4.non refert videre quid dicendum est, nisi id queas solute ac suaviter dicere,
Cic. Brut. 29, 110:ita facile soluteque volvebat sententias,
id. ib. 81, 280:quid ipse compositus alias, et velut eluctantium verborum, solutius promptiusque eloquebatur,
Tac. A. 4, 31.—Freely, without restraint:5. 6.generaliter puto judicem justum... solutius aequitatem sequi,
i. e. without strictly regarding the letter of the law, Dig. 11, 7, 14, § 13.—Of manners and discipline, disorderly, negligently:7.praecipue sub imperio Cn. Manlii solute ac neglegenter habiti sunt (exercitus),
Liv. 39, 1, 4:in stationibus solute ac neglegenter agentes,
id. 23, 37, 6.—Weakly, tamely, without vigor:8.quod ille tam solute egisset, tam leniter, tam oscitanter,
Cic. Brut. 80, 277.—Of morals, loosely, without restraint:ventitabat illuc Nero, quo solutius urbem extra lasciviret,
Tac. A. 13, 47. -
6 volo
1.vŏlo (2 d pers. sing. vis, orig. veis, Prisc. 9, 1, 6, p. 847 P.; 1 st pers. plur. volumus, but volimus, Plaut. Truc. 1, 2, 89 Speng.; 3 d pers. sing. volt, and 2 d pers. plur. voltis always in ante-class. writers;I.also volt,
Cic. Verr. 2, 2, 17, § 42; 2, 5, 49, § 128; id. Sest. 42, 90; id. Phil. 8, 9, 26; id. Par. 5, 1, 34; id. Rep. 3, 33, 45:voltis,
id. Verr. 2, 3, 53, § 122; 2, 3, 94, § 219; 2, 5, 5, § 11; 2, 3, 89, § 208; id. Clu. 30, 83; id. Rab. Perd. 12, 33; id. Sest. 30, 64; id. Par. 1, 2, 11 et saep. — Pres. subj. velim, but sometimes volim, Plaut. Merc. 1, 2, 44 Ritschl; cf. Prisc. 9, 1, 8, p. 848 P.;so volint,
Plaut. Most. 1, 3, 65 Ritschl), velle, volui ( part. fut. voliturus, Serv. ad Verg. A. 5, 712; contr. forms, vin for visne, freq. in Plaut. and Ter., also Hor. S. 1, 9, 69; Pers. 6, 63:sis for si vis,
Plaut. Capt. 1, 2, 70; id. Merc. 4, 4, 37; id. Pers. 3, 3, 8; Ter. Eun. 2, 3, 20; id. Heaut. 1, 2, 38; Cic. Tusc. 2, 18, 42; id. Rosc. Am. 16, 48; id. Mil. 22, 60; Liv. 34, 32, 20:sultis for si voltis, only ante-class.,
Plaut. Stich. 1, 2, 8; id. As. prol. 1; id. Capt. 2, 3, 96; 3, 5, 9; 4, 4, 11), v. irreg. a. [Sanscr. var-; Gr. bol-, boulomai; cf. the strengthened root Wel- in eeldomai, elpomai; Germ. wollen; Engl. will], expressing any exercise of volition, and corresponding, in most cases, to the Germ. wollen; in Engl. mostly rendered, to wish, want, intend, purpose, propose, be willing, consent, mean, will, and, impersonally, it is my will, purpose, intention, plan, policy (syn.: cupio, opto; but volo properly implies a purpose).In gen.A.With object-infinitive.1.With pres. inf.a.To wish.(α).Exire ex urbe priusquam luciscat volo, Plaut. Am. 1, 3, 35:(β).potare ego hodie tecum volo,
id. Aul. 3, 6, 33:ego quoque volo esse liber: nequiquam volo,
id. Trin. 2, 4, 39; so id. ib. 2, 4, 164:ait rem seriam agere velle mecum,
Ter. Eun. 3, 3, 8:natus enim debet quicunque est velle manere In vita,
Lucr. 5, 177:video te alte spectare et velle in caelum migrare,
Cic. Tusc. 1, 34, 82:quid poetae? Nonne post mortem nobilitari volunt?
id. ib. 1, 15, 34:si innocentes existimari volumus,
id. Verr. 2, 2, 10, § 28:quoniam opinionis meae voluistis esse participes,
id. de Or. 1, 37, 172:quod eas quoque nationes adire et regiones cognoscere volebat,
Caes. B. G. 3, 7:si velit suos recipere, obsides sibi remittat,
id. ib. 3, 8 fin.:dominari illi volunt, vos liberi esse,
Sall. J. 31, 23:si haec relinquere voltis,
id. C. 58, 15:priusquam liberi estis, dominari jam in adversarios vultis,
Liv. 3, 53, 7:si quis vestrum suos invisere volt, commeatum do,
id. 21, 21, 5:non enim vincere tantum noluit, sed vinci voluit,
id. 2, 59, 2:suspitionem Caesar quibusdam reliquit, neque voluisse se diutius vivere, neque curasse,
Suet. Caes. 85:Eutrapelus cuicunque nocere volebat, Vestimenta dabat pretiosa,
Hor. Ep. 1, 18, 31.—Idiomatically: quid arbitramini Rheginos merere velle ut ab iis marmorea illa Venus auferatur? what do you think the Rhegini would take for, etc., Cic. Verr. 2, 4, 60, § 135.—(γ).Transf., of things: fabula quae posci vult et spectata reponi, a comedy which wishes (i. e. is meant) to be in demand, etc., Hor. A. P. 190:b.neque enim aut hiare semper vocalibus aut destitui temporibus volunt sermo atque epistula,
Quint. 9, 4, 20; cf. id. 8, prooem. 23.—Of the wishes of those that have a right to command, the gods, masters, parents, commanders, etc., I want, wish, will, am resolved, it is my will:c.in acdibus quid tibi meis erat negoti...? Volo scire,
Plaut. Aul. 3, 2, 14; 3, 2, 17; 3, 2, 18; 3, 6, 27; id. Curc. 4, 3, 11; id. Ep. 3, 4, 74; id. Mil. 2, 3, 74; 3, 1, 17; id. Stich. 1, 2, 56; Ter. And. 1, 2, 9; 4, 2, 17:maxima voce clamat populus, neque se uni, nec paucis velle parere,
Cic. Rep. 1, 35, 55:consuesse deos immortalis, quos pro scelere eorum ulcisci velint, etc.,
Caes. B. G. 1, 13:hic experiri vim virtutemque volo,
Liv. 23, 45, 9.—= in animo habere, to intend, purpose, mean, design:d.ac volui inicere tragulam in nostrum senem,
Plaut. Ps. 1, 4, 14:eadem quae illis voluisti facere tu, faciunt tibi,
id. Mil. 3, 1, 11; so id. Most. 2, 2, 5:puerumque clam voluit exstinguere,
Ter. Hec. 5, 1, 23:necare candem voluit,
Cic. Cael. 13, 31: quid enim ad illum qui te captare vult, utrum [p. 2005] tacentem te irretiat an loquentem? id. Ac. 2, 29, 94:hostis hostem occidere volui,
Liv. 2, 12, 9; 7, 34, 11: volui interdiu eum... occidere; volui, cum ad cenam invitavi, veneno scilicet tollere;volui... ferro interficere (ironically),
id. 40, 13, 2:tuum crimen erit, hospitem occidere voluisse,
the intention to kill your guest-friend, Val. Max. 5, 1, 3 fin.; 6, 1, 8:non enim vult mori, sed invidiam filio facere,
Quint. 9, 2, 85.—Pregn., opp. optare: non vult mori qui optat,
Sen. Ep. 117, 24:sed eo die is, cui dare volueram (epistulam), non est profectus,
Cic. Att. 9, 7, 1:cum de senectute vellem aliquid scribere,
id. Sen. 1, 2:ego te volui castigare, tu mihi accussatrix ades,
Plaut. As. 3, 1, 10:bonus volo jam ex hoc die esse,
id. Pers. 4, 3, 10:ego jam a principio amici filiam, Ita ut aequom fuerat, volui uxorem ducere,
Ter. Phorm. 4, 3, 46:at etiam eo negotio M. Catonis splendorem maculare voluerunt,
it was their purpose, Cic. Sest. 28, 60:eum (tumulum) non tam capere sine certamine volebat, quam causam certaminis cum Minucio contrahere,
his plan was, Liv. 22, 28, 4.—Of things:cum lex venditionibus occurrere voluit,
when it was the purpose of the law, Dig. 46, 1, 46: sed quid ea drachuma facere vis? Ca. Restim volo Mihi emere... qui me faciam pensilem, Plaut. Ps. 1, 1, 87: Ch. Revorsionem ad terram faciunt vesperi. Ni. Aurum hercle auferre voluere, id. Bacch. 2, 3, 63:si iis qui haec omnia flamma ac ferro delere voluerunt... bellum indixi, etc.,
Cic. Prov. Cons. 10, 24:(plebem) per caedem senatus vacuam rem publicam tradere Hannibali velle,
Liv. 23, 2, 7:rem Nolanam in jus dicionemque dare voluerat Poeno,
id. 23, 15, 9: qui (majores nostri) tanta cura Siculos tueri ac retinere voluerunt ut, etc., whose policy it was to protect, etc., Cic. Verr. 2, 3, 6, § 14:ut qui a principio mitis omnibus Italicis praeter Romanos videri vellet, etc.,
Liv. 23, 15, 4: idem istuc, si in vilitate largiri voluisses, derisum tuum beneficium esset, if you had offered to grant the same thing during low prices, etc., Cic. Verr. 2, 3, 92, § 215.—= studere, conari, to try, endeavor, attempt:e.quas (i. e. magnas res) qui impedire vult, is et infirmus est mobilisque natura, et, etc.,
Cic. Lael. 20, 75:nam si quando id (exordium) primum invenire volui, nullum mihi occurrit, nisi aut exile, aut, etc.,
id. Or. 2, 77, 315:de Antonio dico, numquam illum... nonnullorum de ipso suspitionem infitiando tollere voluisse,
that he never attempted to remove, id. Sest. 3, 8; id. Div. 1, 18, 35:audes Fatidicum fallere velle deum?
do you dare attempt? Ov. F. 2, 262.—To mean, of actions and expressions:f.hic respondere voluit, non lacessere,
the latter meant to answer, not to provoke, Ter. Phorm. prol. 19:non te judices urbi sed carceri reservarunt, neque to retinere in civitate, sed exilio privare voluerunt,
Cic. Att. 1, 16, 9.—So, volo dicere, I mean (lit. I intend to say):quid aliud volui dicere?
Ter. Eun. 3, 2, 51:volo autem dicere, illud homini longe optimum esse quod ipsum sit optandum per se,
Cic. Tusc. 2, 20, 46.—Often with the acc. illud or id, as a correction: Tr. Specta quam arcte dormiunt. Th. Dormiunt? Tr. Illut quidem ut conivent volui dicere, I mean how they nod, Plaut. Most. 3, 2, 145: Py. Quid? bracchium? Ar. Illud dicere volui femur, id. Mil. 1, 1, 27:adduxi volui dicere,
id. Ps. 2, 4, 21; id. Am. 1, 1, 233; 1, 1, 235; id. Cas. 2, 6, 14; id. Mil. 3, 2, 7; id. Ps. 3, 2, 54; id. Rud. 2, 4, 9.—To be going to: haec argumenta ego aedificiis dixi; nunc etiam volo docere ut homines aedium esse similes arbitremini, now I am going to show how, etc., Plaut. Most. 1, 2, 37: quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare, I am going to worship here, etc., id. Curc. 4, 2, 41:g.nunc quod relicuom restat volo persolvere,
id. Cist. 1, 3, 40:sustine hoc, Penicule, exuvias facere quas vovi volo,
id. Men. 1, 3, 13:sinite me prospectare ne uspiam insidiae sint, consilium quod habere volumus,
id. Mil. 3, 1, 3; id. As. 2, 2, 113; id. Cas. 4, 2, 3; id. Bacch. 1, 1, 61:si Prometheus, cum mortalibus ignem dividere vellet, ipse a vicinis carbunculos conrogaret, ridiculus videretur,
Auct. Her. 4, 6, 9:ait se velle de illis HS. LXXX. cognoscere,
Cic. Verr. 2, 2, 23, § 56:hinc se recipere cum vellent, rursus illi ex loco superiore nostros premebant,
Caes. B. C. 1, 45. —To be about to, on the point of: quom mittere signum Volt, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 88 Vahl.):h.quotiens ire volo foras, retines me, rogitas quo ego eam,
Plaut. Men. 1, 2, 5:quae sese in ignem inicere voluit, prohibui,
Ter. And. 1, 1, 113:si scires aspidem latere uspiam, et velle aliquem imprudentem super eam adsidere,
Cic. Fin. 2, 18, 59; id. Div. 1, 52, 118:quod cum facere vellent, intervenit M. Manilius,
id. Rep. 1, 12, 18:qui cum opem ferre vellet, nuntiatum sibi esse aliam classem ad Aegates insulas stare,
Liv. 22, 56, 7:at Libys obstantes dum vult obvertere remos, In spatium resilire manus breve vidit,
Ov. M. 3, 676; 1, 635:P. Claudius cum proelium navale committere vellet,
Val. Max. 1, 4, 3.—Will, and in oblique discourse and questions would, the auxiliaries of the future and potential: animum advortite: Comediai nomen dari vobis volo, I will give you, etc., Plaut. Cas. prol. 30:k.sed, nisi molestum est, nomen dare vobis volo comediai,
id. Poen. prol. 50:vos ite intro. Interea ego ex hac statua verberea volo erogitare... quid sit factum,
id. Capt. 5, 1, 30:i tu atque arcessi illam: ego intus quod facto est opus volo adcurare,
id. Cas. 3, 3, 35; id. Cist. 1, 1, 113; id. Most. 1, 1, 63; id. Poen. 2, 44; id. Pers. 1, 3, 85; id. Rud. 1, 2, 33: cum vero (gemitus) nihil imminuat doloris, cur frustra turpes esse volumus? why will ( would) we be disgraceful to no purpose? Cic. Tusc. 2, 24, 57:illa enim (ars) te, verum si loqui volumus, ornaverat,
id. ib. 1, 47, 112:ergo, si vere aestimare volumus, etc.,
Val. Max. 7, 5, 6:si vere aestimare Macedonas, qui tunc erant, volumus,
Curt. 4, 16, 33:ejus me compotem facere potestis, si meminisse vultis, etc.,
Liv. 7, 40, 5:visne igitur, dum dies ista venit... interea tu ipse congredi mecum ut, etc....?
id. 8, 7, 7:volo tibi Chrysippi quoque distinctionem indicare,
Sen. Ep. 9, 14: vis tu homines urbemque feris praeponere silvis? will you prefer, etc., Hor. S. 2, 6, 92; cf. velim and vellem, would, II. A. 2.—Sometimes volui = mihi placuit, I resolved, concluded (generally, in this meaning, followed by an infinitive clause, v. I. B. 4.):1.uti tamen tuo consilio volui,
still I concluded to follow your advice, Cic. Att. 8, 3, 1.—To be willing, ready, to consent, like to do something: si sine bello velint rapta... tradere... se exercitum domum reducturum, if they were willing, would consent to, would deliver, etc., Plaut. Am. 1, 1, 52:m.is dare volt, is se aliquid posci,
likes to give, id. As. 1, 3, 29:hoc dixit, si hoc de cella concederetur, velle Siculos senatui polliceri frumentum in cellam gratis,
Cic. Verr. 2, 3, 87, § 200:ei laxiorem daturos, si venire ad causam dicendam vellet,
Liv. 39, 17, 2; 5, 36, 4: nemo invenitur qui pecuniam suam dividere velit. Sen. Brev. Vit. 3, 1:plerique concessam sibi sub condicione vitam si militare adversus eum vellent, recusarunt,
Suet. Caes. 68:dedere etiam se volebant, si toleranda viris imperarentur,
Flor. 1, 33 (2, 18), 12.—So with negatives, to be not willing, not to suffer, not to like, not to allow, refuse:heri nemo voluit Sostratam intro admittere,
Ter. Hec. 3, 1, 49:cum alter verum audire non vult,
Cic. Lael. 26, 98: a proximis quisque minime anteiri vult, likes least to be surpassed, etc., Liv. 6, 34, 7:nihil ex his praeter... accipere voluit,
refused to accept, Val. Max. 4, 3, 4.—To do something voluntarily or intentionally: volo facere = mea voluntate or sponte facio: si voluit accusare, pietati tribuo;n.si jussus est, necessitati,
if he accused of his own free will, I ascribe it to his filial love, Cic. Cael. 1, 2:utrum statuas voluerint tibi statuere, an coacti sint,
id. Verr. 2, 2, 65, § 157:de risu quinque sunt quae quaerantur... sitne oratoris risum velle permovere,
on purpose, id. Or. 2, 58, 235:laedere numquam velimus,
Quint. 6, 3, 28.—So, non velle with inf., to do something unwillingly, with reluctance:vivere noluit qui mori non vult,
who dies with reluctance, Sen. Ep. 30, 10.—To be of opinion, think, mean, pretend (rare with inf.; usu. with acc. and inf.; v. B. 8.):o.haec tibi scripsi ut isto ipso in genere in quo aliquid posse vis, te nihil esse cognosceres,
in which you imagine you have some influence, Cic. Fam. 7, 27, 2:in hoc homo luteus etiam callidus ac veterator esse vult, quod ita scribit, etc.,
pretends, means to be, id. Verr. 2, 3, 14, § 35: sed idem Aelius Stoicus esse voluit, orator autem nec studuit um quam, nec fuit, id. Brut. 56, 206:Pythago. ras, qui etiam ipse augur esse vellet,
id. Div. 1, 3, 5.—To like, have no objection to, approve of (cf. E. 1. sq.):2.magis eum delectat qui se ait philosophari velle sed paucis: nam omnino haud placere,
that he liked, had no objection to philosophizing, Cic. Rep. 1, 18, 30; v. also II. A.—With pres. inf. understood.a.Supplied from a preceding or subsequent clause.(α).To wish, it is his will, etc. (cf. 1. a. and b. supra):(β).nunc bene vivo et fortunate atque ut volo, i. e. vivere,
as I wish, Plaut. Mil. 3, 1, 111: quod diu vivendo multa quae non volt (i. e. videre) videt, Caecil. ap. Cic. Sen. 8, 25:proinde licet quotvis vivendo condere saecla,
Lucr. 3, 1090:nec tantum proficiebam quantum volebam,
Cic. Att. 1, 17, 1:tot autem rationes attulit, ut velle (i. e. persuadere) ceteris, sibi certe persuasisse videatur,
id. Tusc. 1, 21, 49:sed liceret, si velint, in Ubiorum finibus considere,
Caes. B. G. 4, 81:quo praesidio senatus libere quae vellet decernere auderet,
id. B. C. 1, 2.—Of things:neque chorda sonum reddit quem vult manus et mens,
Hor. A. P. 348.—To choose, be pleased (freq.):(γ).tum mihi faciat quod volt magnus Juppiter,
Plaut. Aul. 4, 10, 50:id repetundi copia est, quando velis,
id. Trin. 5, 2, 7:habuit aurum quamdiu voluit,
Cic. Cael. 13, 31:rapiebat et asportabat quantum a quoque volebat Apronius,
id. Verr. 2, 3, 12, § 29:provincias quas vellet, quibus vellet, venderet?
id. Sest. 39, 84:quotiens ille tibi potestatem facturus sit ut eligas utrum velis,
id. Div. in Caecil. 14, 45:daret utrum vellet subclamatum est,
Liv. 21, 18, 14:senatus consultum factum est ut plebes praeficeret quaestioni quem vellet,
id. 4, 51, 2:saxi materiaeque caedendae unde quisque vellet jus factum,
id. 5, 55, 3; cf. id. 2, 13, 9; 5, 46, 10; 6, 25, 5; 22, 10, 23; 23, 6, 2; 23, 15, 15; 23, 45, 10; 23, 47, 2;26, 21, 11: vicem suam conquestus, quod sibi soli non liceret amicis, quatenus vellet, irasci,
Suet. Aug. 66:at tu quantum vis tolle,
Hor. Ep. 1, 7, 16.—To intend, it is my purpose, etc. (v. 1. c. supra):(δ).sine me pervenire quo volo,
let me come to my point, Ter. Eun. 1, 2, 44:scripsi igitur Aristotelio more, quemadmodum quidem volui, tres libros... de Oratore,
as I intended, Cic. Fam. 1, 9, 23:ut meliore condicione quam qua ipse vult imitetur homines eos qui, etc.,
id. Div. in Caecil. 8, 25:ego istos posse vincere scio, velle ne scirem ipsi fecerunt,
Liv. 2, 45, 12. —To be willing, to consent, I will (v. 1. h. and l. supra): tu eum orato... St. Sane volo, yes, I will, Plaut. Cas. 2, 3, 57:(ε).jube me vinciri. Volo, dum istic itidem vinciatur,
id. Capt. 3, 4, 75:patri dic velle (i. e. uxorem ducere),
that you consent, are willing, Ter. And. 2, 3, 20 (cf.: si vis, II. A. 2, and sis, supra init.).—To do something voluntarily (v. 1. m. supra):b.tu selige tantum, Me quoque velle velis, anne coactus amem,
Ov. Am. 3, 11, 50.—With ellipsis of inf.(α).Volo, with a designation of place, = ire volo:(β).nos in Formiano morabamur, quo citius audiremus: deinde Arpinum volebamus,
I intended to go to Arpinum, Cic. Att. 9, 1, 3:volo mensi Quinctili in Graeciam,
id. ib. 14, 7, 2:hactenus Vitellius voluerat (i. e. procedere),
Tac. A. 12, 42 fin. —With other omissions, supplied from context: volo Dolabellae valde desideranti, non reperio quid (i. e. to dedicate some writing to him), Cic. Att. 13, 13, 2.—(γ).In mal. part., Plaut. Aul. 2, 4, 7; Ov. Am. 2, 4, 16; 2. 19, 2; Prop. 1, 13, 36.—3.With perfect infinitive active (rare).a.In negative imperative sentences dependent on ne velis, ne velit (in oblique discourse also ne vellet), where ne velis has the force of noli. The perfect infinitive emphatically represents the action as completed (ante-class. and poet.).(α).In ancient ordinances of the Senate and of the higher officers (not in laws proper): NEIQVIS EORVM BACANAL HABVISE VELET... BACAS VIR NEQVIS ADIESE VELET CEIVIS ROMANVS... NEVE PECVNIAM QVISQVAM EORVM COMOINEM HABVISE VELET... NEVE... QVIQVAM FECISE VELET. NEVE INTER SED CONIOVRASE, NEVE COMVOVISE NEVE CONSPONDISE, etc., S. C. de Bacch. 4-13 ap. Wordsworth, Fragm. and Spec. p. 172.—So, in quoting such ordinances: per totam Italiam edicta mitti ne quis qui Bacchis initiatus esset, coisse aut convenisse causa sacrorum velit. [p. 2006] neu quid talis rei divinae fecisse, Liv. 39, 14, 8:(β).edixerunt ne quis quid fugae causa vendidisse neve emisse vellet,
id. 39, 17, 3. —In imitation of official edicts: (vilicus) ne quid emisse velit insciente domino, neu quid domino celasse velit, the overseer must not buy any thing, etc., Cato, R. R. 5, 4:b.interdico, ne extulisse extra aedis puerum usquam velis,
Ter. Hec. 4, 1, 48:oscula praecipue nulla dedisse velis (= noli dare),
Ov. Am. 1, 4, 38:ne quis humasse velit Ajacem, Atride, vetas? Cur?
Hor. S. 2, 3, 187.—In affirmative sentences, implying command (in any mood or tense; mostly poet.): neminem nota strenui aut ignavi militis notasse volui, I have decided to mark no one, etc., Liv. 24, 16, 11: quia pepercisse vobis volunt, committere vos cur pereatis non patiuntur, because they have decided to spare you, etc., id. 32, 21, 33:c.sunt delicta tamen quibus ignovisse velimus (= volumus),
which should be pardoned, Hor. A. P. 347.—To represent the will as referring to a completed action.(α).In optative sentences with vellem or velim, v. II. B. 5. b. a, and II. C. 1. b.—(β).In other sentences ( poet. and post-class.): ex omnibus praediis ex quibus non hac mente recedimus ut omisisse possessionem velimus, with the will to abandon (omittere would denote the purpose to give up at some future time), Dig. 43, 16, 1, § 25; so,B.an erit qui velle recuset Os populi meruisse?
Pers. 1, 41:qui me volet incurvasse querela,
id. 1, 91.With acc. and inf.1.To wish (v. A. 1. a.).a.With a different subject: hoc volo scire te: Perditus sum miser, I wish you to know, etc., Plaut. Curc. 1, 2, 46:b.deos volo consilia vostra vobis recte vortere,
id. Trin. 5, 2, 31:emere oportet quem tibi oboedire velis,
id. Pers. 2, 4, 2:scin' quid nunc te facere volo?
Ter. Heaut. 3, 1, 85:si perpetuam vis esse adfinitatem hanc,
id. Hec. 2, 2, 10:consul ille egit eas res quarum me participem esse voluit,
Cic. Prov. Cons. 17, 41:vim volumus exstingui: jus valeat necesse est,
id. Sest. 42, 92:nec mihi hunc errorem extorqueri volo,
id. Sen. 23, 85:hoc te scire volui,
id. Att. 7, 18, 4:harum causarum fuit justissima quod Germanos suis quoque rebus timere voluit,
Caes. B. G. 4, 16:ut equites qui salvam esse rempublicam vellent ex equis desilirent,
Liv. 4, 38, 2:si me vivere vis recteque videre valentem,
Hor. Ep. 1, 7, 3:si vis me flere, dolendum est Primum ipsi tibi,
id. A. P. 102.—With pass. inf. impers.:regnari tamen omnes volebant,
that there should be a king, Liv. 1, 17, 3:mihi volo ignosci,
I wish to be pardoned, Cic. Or. 1, 28, 130:volt sibi quisque credi,
Liv. 22, 22, 14. —With the same subject.(α).With inf. act.:(β).quae mihi est spes qua me vivere velim,
what hope have I, that I should wish to live? Plaut. Rud. 1, 3, 33:volo me placere Philolachi,
id. Most. 1, 3, 11; cf. id. Trin. 2, 2, 47; id. Rud. 2, 6, 1:judicem esse me, non doctorem volo,
Cic. Or. 33, 117:vult, credo, se esse carum suis,
id. Sen. 20, 73; so id. Off. 1, 31, 113; id. de Or. 1, 24, 112; 2, 23, 95. —With inf. pass.:2.quod certiorem te vis fieri quo quisque in me animo sit,
Cic. Att. 11, 13, 1; cf. id. Fam. 1, 9, 18:qui se ex his minus timidos existimari volebant,
Caes. B. G. 1, 39; cf. id. B. C. 2, 29:religionis se causa... Bacchis initiari velle,
Liv. 39, 10, 2:Agrippae se nepotem neque credi neque dici volebat,
Suet. Calig. 22 fin. —Of the will of superiors, gods, etc. (cf. A. 1. b. supra), I want, it is my will:3.me absente neminem volo intromitti,
Plaut. Aul. 1, 3, 21:viros nostros quibus tu voluisti esse nos matres familias,
id. Stich. 1, 2, 41; id. Most. 1, 4, 2; id. Rud. 4, 5, 9; id. Trin. 1, 2, 1:pater illum alterum (filium) secum omni tempore volebat esse,
Cic. Rosc. Am. 15, 42:(deus) quinque reliquis motibus orbem esse voluit expertem,
id. Univ. 10; cf. id. Sest. 69, 147; id. Verr. 2, 4, 25, § 57; 1, 5, 14:causa mittendi fuit quod iter per Alpes... patefieri volebat,
Caes. B. G. 3, 1; cf. id. ib. 5, 9; id. B. C. 1, 4:quippe (senatus) foedum hominem a republica procul esse volebat,
Sall. C. 19, 2:nec (di) patefieri (crimina) ut impunita essent, sed ut vindicarentur voluerunt,
Liv. 39, 16, 11; cf. id. 1, 56, 3; 2, 28, 5; 25, 32, 6:senatus... Romano sanguini pudicitiam tutam esse voluit,
Val. Max. 6, 1, 9; cf. id. 6, 9, 2.—So in the historians: quid fieri vellet (velit), after a verbum imperandi or declarandi, he gave his orders, explained his will:quid fieri velit praecipit,
Caes. B. G. 5, 56:ibi quid fieri vellet imperabat,
id. ib. 7, 16:quid fieri vellet ostendit,
id. ib. 7, 27:quae fieri vellet edocuit,
id. B. C. 3, 108; cf. id. B. G. 7, 45; id. B. C. 3, 78; 3, 89:quid fieri vellet edixit,
Curt. 8, 10, 30; 4, 13, 24; Val. Max. 7, 4, 2.— Frequently majores voluerunt, it was the will of our ancestors, referring to ancient customs and institutions:sacra Cereris summa majores nostri religione confici caerimoniaque voluerunt,
Cic. Balb. 24, 55: majores vestri ne vos quidem temere coire voluerunt, cf. id. ib. 17, 39; 23, 54; id. Agr. 2, 11, 26; id. Fl. 7, 15; id. Imp. Pomp. 13, 39; id. Div. 1, 45, 103; id. Font. 24, 30 (10, 20); id. Rosc. Am. 25, 70.—Of testamentary dispositions: cum Titius, heres meus, mortuus erit, volo hereditatem meam ad P. Mevium pertinere, Gai Inst. 2, 277. Except in the institution of the first heir: at illa (institutio) non est comprobata: Titum heredem esse volo, Gai Inst. 2, 117. —Of the intention of a writer, etc., to want, to mean, intend:4.Asinariam volt esse (nomen fabulae) si per vos licet,
Plaut. As. prol. 12:Plautus hanc mihi gnatam esse voluit Inopiam,
has wanted Poverty to be my daughter, made her my daughter, id. Trin. prol. 9:primumdum huic esse nomen Diphilus Cyrenas voluit,
id. Rud. prol. 33:quae ipsi qui scripserunt voluerunt vulgo intellegi,
meant to be understood by all, Cic. Or. 2, 14, 60:si non hoc intellegi volumus,
id. Fat. 18, 41:quale intellegi vult Cicero cum dicit orationem suam coepisse canescere,
Quint. 11, 1, 31; so id. 9, 4, 82; 9, 3, 9:quamquam illi (Prometheo) quoque ferreum anulum dedit antiquitas vinculumque id, non gestamen, intellegi voluit,
Plin. 33, 1, 4, § 8.—To resolve:5.Siculi... me defensorem calamitatum suarum... esse voluerunt,
Cic. Div. in Caecil. 4, 11:si a me causam hanc vos (judices) agi volueritis,
if you resolve, id. ib. 8, 25:senatus te voluit mihi nummos, me tibi frumentum dare,
id. Verr. 2, 3, 85, § 196:qua (statua) abjecta, basim tamen in foro manere voluerunt,
id. ib. 2, 2, 66, §160: liberam debere esse Galliam quam (senatus) suis legibus uti voluisset,
Caes. B. G. 1, 45:tu Macedonas tibi voluisti genua ponere, venerarique te ut deum,
Curt. 8 (7), 13.— Hence,To order, command: erus meus tibi me salutem multam voluit dicere, has ordered me, etc., Plaut. Ps. 4, 2, 25:6.montem quem a Labieno occupari voluerit,
which he had ordered to be occupied, Caes. B. G. 1, 22:ibi futuros esse Helvetios ubi eos Caesar... esse voluisset,
id. ib. 1, 13 (for velitis jubeatis with inf.-clause, v. II. B. 5. d.).—To consent, allow (cf. A. 1. I.):7.obtinuere ut (tribuni) tribuniciae potestatis vires salubres vellent reipublicae esse,
they prevailed upon them to permit the tribunitian power to be wholesome to the republic, Liv. 2, 44, 5:Hiero tutores... puero reliquit quos precatus est moriens ut juvenum suis potissimum vestigiis insistere vellent,
id. 24, 4, 5:petere ut eum... publicae etiam curae ac velut tutelae vellent esse (i. e. senatus),
id. 42, 19, 5:orare tribunos ut uno animo cum consulibus bellum ab urbe ac moenibus propulsari vellent,
id. 3, 69, 5:quam superesse causam Romanis cur non... incolumis Syracusas esse velint?
id. 25, 28, 8:si alter ex heredibus voluerit rem a legatario possideri, alter non, ei qui noluit interdictum competet,
Dig. 43, 3, 1, § 15.—So negatively = not to let, not to suffer:cum P. Attio agebant ne sua pertinacia omnium fortunas perturbari vellet,
Caes. B. C. 2, 36.—To be of opinion that something should be, to require, demand:8.voluisti enim in suo genere unumquemque... esse Roscium,
Cic. Or. 1, 61, 258: eos exercitus quos contra se multos jam annos aluerint velle dimitti, he demanded the disbanding of, etc., Caes. B. C. 1, 85:(Cicero) vult esse auctoritatem in verbis,
Quint. 8, 3, 43:vult esse Celsus aliquam et superiorem compositionem,
id. 9, 4, 137:si tantum irasci vis sapientem quantum scelerum indignitas exigit,
Sen. Ira, 2, 9, 4. —To be of opinion that something is or was, = censere, dicere, but implying that the opinion is erroneous or doubtful, usu. in the third pers., sometimes in the second.(α).To imagine, consider:(β).est genus hominum qui esse se primos omnium rerum volunt, Nec sunt,
Ter. Eun. 2, 2, 17:semper auget adsentator id quod is cujus ad voluntatem dicitur vult esse magnum,
Cic. Lael. 26, 98:si quis patricius, si quis—quod illi volunt invidiosius esse—Claudius diceret,
Liv. 6, 40, 13.—To be of opinion, to hold:(γ).vultis, opinor, nihil esse... in natura praeter ignem,
Cic. N. D. 3, 14, 36:volunt illi omnes... eadem condicione nasci,
id. Div. 2, 44, 93:vultis evenire omnia fato,
id. ib. 2, 9, 24:alteri censent, etc., alteri volunt a rebus fatum omne relegari,
id. Fat. 19, 45:vultis a dis immortalibus hominibus dispertiri somnia,
id. N. D. 3, 39, 93; id. Tusc. 1, 10, 20; id. Fin. 3, 11, 36; id. Rep. 2, 26, 48:volunt quidam... iram in pectore moveri effervescente circa cor sanguine,
Sen. Ira, 2, 19, 3.—To say, assert:(δ).si tam familiaris erat Clodiae quam tu esse vis,
as you say he is, Cic. Cael. 21, 53:sit sane tanta quanta tu illam esse vis,
id. Or. 1, 55, 23:ad pastum et ad procreandi voluptatem hoc divinum animal procreatum esse voluerunt: quo nihil mihi videtur esse absurdius,
id. Fin. 2, 13, 40; 2, 17, 55; 2, 42, 131; 2, 46, 142; id. Fat. 18, 41.—With perf. inf.:Rhodi ego non fui: me vult fuisse,
Cic. Planc. 34, 84.—To pretend, with perf. inf., both subjects denoting the same person:(ε).unde homines dum se falso terrore coacti Effugisse volunt, etc.,
Lucr. 3, 69 (cf. A. 1. n. supra).—To mean, with perf. inf.:(ζ).utrum scientem vultis contra foedera fecisse, an inscientem?
Cic. Balb. 5, 13.— With pres. inf.:quam primum istud, quod esse vis?
what do you mean by as soon as possible? Sen. Ep. 117, 24.—Rarely in the first pers., implying that the opinion is open to discussion:9.ut et mihi, quae ego vellem non esse oratoris, concederes,
what according to my opinion is not the orator's province, Cic. Or. 1, 17, 74.—In partic.a.With things as subjects.(α).Things personified:(β).ne res publica quidem haec pro se suscipi volet,
would have such things done for it, Cic. Off. 1, 45, 159:cui tacere grave sit, quod homini facillimum voluerit esse natura,
which nature willed should be easiest for man, Curt. 4, 6, 6: fortuna Q. Metellum... nasci in urbe terrarum principe voluit, fate ordained that, etc., Val. Max. 7, 1, 1: nihil rerum ipsa natura voluit magnum effici cito, it is the law of nature that, etc., Quint. 10, 3, 4:quid non ingenio voluit natura licere?
what license did nature refuse to genius? Mart. 8, 68, 9:me sine, quem semper voluit fortuna jacere,
Prop. 1, 6, 25:hanc me militiam fata subire volunt,
id. 1, 6, 30.—Of laws, to provide:b.duodecim tabulae nocturnum furem... interfici impune voluerunt,
Cic. Mil. 3, 9:lex duodecim tabularum tignum aedibus junctum... solvi prohibuit, pretiumque ejus dari voluit,
Dig. 46, 3, 98, § 8 fin. (cf. Cic. Div. in Caecil. 6, 21, b. a, infra).—With perf. pass. inf., to represent a state or result wished for.(α).The inf. being in full, with esse expressed: si umquam quemquam di immortales voluere esse auxilio adjutum, tum me et Calidorum servatum volunt, if it ever was the will of the gods that any one should be assisted, etc., Plaut. Ps. 4, 1, 1: Corinthum patres vestri, totius Graeciae lumen, exstinctum esse voluerunt, it was their will that Corinth should be ( and remain) destroyed, Cic. Imp. Pomp. 5, 11:(β).nostri... leges et jura tecta esse voluerunt,
id. Or. 1, 59, 253:propter eam partem epistulae tuae per quam te et mores tuos purgatos et probatos esse voluisti,
id. Att. 1, 17, 7; id. Fin. 4, 27, 76; id. de Or. 1, 51, 221:daturum se operam ne cujus suorum popularium mutatam secum fortunam esse vellent,
Liv. 21, 45, 6: for velle redundant in this construction, v. II. A. 2. 3. infra.—With pass. inf. impers.:sociis maxime lex consultum esse vult,
Cic. Div. in Caecil. 6, 21.—With ellips. of esse (cf. Quint. 9, 3, 9): perdis me tuis dictis. Cu. Imo, servo et servatum volo, and mean that you should remain saved, Plaut. Curc. 2, 3, 56:c.aunt qui volum te conventam,
who want to see you, id. Cist. 4, 2, 39:eidem homini, si quid recte cura tum velis, mandes,
if you want to have anything done well, id. As. 1, 1, 106:sed etiam est paucis vos quod monitos voluerim,
id. Capt. prol. 53: id nunc res indicium haeo [p. 2007] facit, quo pacto factum volueris, this shows now why you wished this to be done, Ter. Hec. 4, 1, 31 (cf. Plaut. Stich. 4, 2, 33; id. Aul. 3, 5, 30, II. B. 1, b, and II. B. 3. b. infra): domestica cura te levatum volo, I wish to see you relieved, etc., Cic. Q. Fr. 3, 9, 3:nulla sedes quo concurrant qui rem publicam defensam velint,
id. Att. 8, 3, 4:rex celatum voluerat (i. e. donum),
id. Verr. 2, 4, 28, § 64:Hannibal non Capuam neglectam, neque desertos volebat socios,
Liv. 25, 20, 5; 2, 15, 2; 2, 44, 3; 3, 21, 4; 22, 7, 4;26, 31, 6: contemptum hominis quem destructum volebat,
Quint. 8, 3, 21:si te non emptam vellet, emendus erat,
Ov. Am. 1, 8, 34 (so with velle redundant, v. II. A. 1. d., and II. A. 3. infra).—Both subjects denoting the same person:velle Pompeium se Caesari purgatum,
Caes. B. C. 1, 8.— Esp., with pass. inf. impers.: alicui consultum velle, to take care for or advocate somebody's interests:liberis consultum volumus propter ipsos,
Cic. Fin. 3, 17, 57:obliviscere illum aliquando adversario tuo voluisse consultum,
id. Att. 16, 16 C, 10:quibus tribuni plebis nunc consultum repente volunt,
Liv. 5, 5, 3; so id. 25, 25, 17:quamquam senatus subventum voluit heredibus,
Dig. 36, 1, 1, § 4; so with dep. part., used passively:volo amori ejus obsecutum,
Plaut. As. 1, 1, 63.—With predic. adj., without copula.(α).The subjects being different (mostly aliquem salvum velle):(β).si me vivum vis, pater, Ignosce,
if you wish me to live, Ter. Heaut. 5, 5, 7:ille, si me alienus adfinem volet, Tacebit,
id. Phorm. 4, 1, 16:ut tu illam salvam magis velis quam ego,
id. Hec. 2, 2, 17; 3, 5, 14:quoniam ex tota provincia soli sunt qui te salvum velint,
Cic. Verr. 2, 4, 67, § 150:irent secum extemplo qui rempublicam salvam vellent,
Liv. 22, 53, 7.—Both subjects denoting the same person (virtually = object infinitive):d.in occulto jacebis quom te maxime clarum voles (= clarus esse voles),
when you will most wish to be famous, Plaut. Trin. 3, 2, 38:volo me patris mei similem,
I wish to be like my father, id. As. 1, 1, 54: ut iste qui se vult dicacem et mehercule est, Appius, who means to be witty, etc., Cic. Or. 2, 60, 246:qui vero se populares volunt,
who mean to be popular, id. Off. 2, 22, 78:ut integrum se salvumque velit,
id. Fin. 2, 11, 33:ut (omne animal) se et salvum in suo genere incolumeque vellet,
id. ib. 4, 8, 19. —With an inf.-clause understood.(α).Velle, to wish: utinam hinc abierit in malam crucem! Ad. Ita nos velle aequom est (ita = eum abire, etc.), Plaut. Poen. 4, 1, 5:(β).stulta es, soror, magis quam volo (i.e. te esse),
id. Pers. 4, 4, 78; id. Trin. 1, 2, 8; 2, 4, 175; id. Stich. 1, 1, 13; id. Ps. 1, 5, 55:senatum non quod sentiret, sed quod ego vellem decernere,
Cic. Mil. 5, 12:neque enim facile est ut irascatur cui tu velis judex (= cui tu eum irasci velis),
id. Or. 2, 45, 190; cf. id. Sest. 38, 82.—Referring to the will of superiors, etc.:(γ).deos credo voluisse, nam ni vellent, non fieret,
Plaut. Aul. 4, 10, 46: jamne abeo? St. Volo (sc. te abire), so I will, id. Cas. 2, 8, 57; cf. id. Mil. 4, 6, 12; id. Merc. 2, 3, 33.—To mean, intend (v. B. 3.):(δ).acutum etiam illud est cum ex alterius oratione aliud atque ille vult (sc. te excipere),
Cic. Or. 2, 67, 273.—To require, demand (v B. 7.):(ε).veremur quidem vos, Romani, et, si ita vultis, etiam timemus,
Liv. 39, 37, 17;and of things as subjects: cadentque vocabula, si volet usus (i. e. ea cadere),
Hor. A. P. 71.—To be of opinion, will have (v. B. 8.):(ζ).ergo ego, inimicus, si ita vultis, homini, amicus esse rei publicae debeo,
Cic. Prov. Cons. 8, 19:nam illi regi tolerabili, aut, si voltis, etiam amabili, Cyro,
id. Rep. 1, 28, 44; id. Fin. 2, 27, 89; 3, 4, 12; id. Cael. 21, 53; Liv. 21, 10, 7; Quint. 2, 17, 41.—With ellips. of predic. inf. (v. A. 2. b.): cras de reliquiis nos volo (i. e. cenare), it is my intention that we dine, etc., Plaut. Stich. 3, 2, 40:C.volo Varronem (i. e. hos libros habere),
Cic. Att. 13, 25, 3.With ut, ne, or ut ne.1.With ut.a.To wish:b.volo ut quod jubebo facias,
Plaut. Bacch. 4, 8, 65:quia enim id maxime volo ut illi istac confugiant,
id. Most. 5, 1, 49:ut mihi aedes aliquas conducat volo,
id. Merc. 3, 2, 17: hoc prius volo meam rem agere. Th. Quid id est? Ph. Ut mihi hanc despondeas, id. Curc. 5, 2, 71: quid vis, nisi ut maneat Phanium? Ter. Phorm. 2, 2, 8:velim ut tibi amicus sit,
Cic. Att. 10, 16, 1:quare id quoque velim... ut sit qui utamur,
id. ib. 11, 11, 2:maxime vellem, judices, ut P. Sulla... modestiae fructum aliquem percipere potuisset,
id. Sull. 1, 1:equidem vellem uti pedes haberent (res tuae),
id. Fam. 7, 33, 2:his ut sit digna puella volo,
Mart. 11, 27, 14.—Both subjects denoting the same person: volueram, inquit, ut quam plurimum tecum essem, Brut. ap. Cic. Att. 13, 38, 1.—It is the will of, to want, ordain (v. B. 2.):c.at ego deos credo voluisse ut apud te me in nervo enicem,
Plaut. Aul. 4, 10, 17: numquid me vis? Le. Ut valeas, id. Cist. 1, 1, 120: numquid vis? Ps. Dormitum ut abeas, id. Ps. 2, 2, 70:volo ut mihi respondeas,
Cic. Vatin. 6, 14; 7, 17; 7, 18; 9, 21;12, 29: nuntia Romanis, caelestes ita velle ut mea Roma caput orbis terrarum sit,
Liv. 1, 16, 7.—To intend, it is the purpose, aim, etc., the two subjects being the same:d.id quaerunt, volunt haec ut infecta faciant,
Plaut. Cas. 4, 4, 9.—With other verbs:2.quod peto et volo parentes meos ut commonstres mihi,
Ter. Heaut. 5, 4, 4:quasi vero aut populus Romanus hoc voluerit, aut senatus tibi hoc mandaverit ut... privares,
Cic. Verr. 2, 3, 19, § 48;with opto,
id. Imp. Pomp. 16, 48;with laboro,
Liv. 42, 14, 3;with aequum censere,
id. 39, 19, 7.—With ne:3.at ne videas velim,
Plaut. Rud. 4, 4, 23:quid nunc vis? ut opperiare hos sex dies saltem modo, ne illam vendas, neu me perdas, etc.,
id. Ps. 1, 3, 102:credibile est hoc voluisse legumlatorem, ne auxilia liberorum innocentibus deessent,
intended, Quint. 7, 1, 56.—With ut ne: quid nunc tibi vis? Mi. Ut quae te cupit, eam ne spernas, Plaut. Mil. 4, 2, 60.D.With subjunct. of dependent verb (mostly ante-class.; class. and freq. with velim and vellem; but in Cic. mostly epistolary and colloquial).1.To wish:2.ergo animum advortas volo,
Plaut. Capt. 2, 3, 23; 2, 3, 28; 2, 3, 70:volo amet me patrem,
id. As. 1, 1, 63 dub.:hoc volo agatis,
id. Cist. 1, 1, 83:ducas volo hodie uxorem,
Ter. And. 2, 3, 14:quid vis faciam?
Plaut. Merc. 1, 2, 49; Ter. Eun. 5, 8, 24; Plaut. Mil. 2, 3, 64; 2, 3, 65; 2, 6, 65; 3, 3, 3; id. Ps. 4, 1, 17; 4, 7, 19; id. Cas. 2, 3, 56; id. Capt. 1, 2, 12; id. Poen. 3, 2, 16; id. Pers. 2, 4, 23; id. Rud. 5, 2, 45; 5, 3, 58; id. Stich. 5, 2, 21; Ter. Heaut. 4, 6, 14:volo etiam exquiras quam diligentissime poteris quid Lentulus agat?
Cic. Att. 8, 12, 6:Othonem vincas volo,
id. ib. 13, 29, 2:eas litteras volo habeas,
id. ib. 13, 32, 3:visne igitur videamus quidnam sit, etc.,
id. Rep. 1, 10, 15: visne igitur descendatur ad Lirim? id. Fragm. ap. Macr. S. 6, 4:volo, inquis, sciat,
Sen. Ben. 2, 10, 2.—To be of opinion that something should be, demand, require (v. B. 7.): volo enim se efferat in adulescentia fecunditas, I like to see, etc., Cic. Or. 2, 21, 88:3.volo hoc oratori contingat ut, etc.,
id. Brut. 84, 290.—With subj.-clause understood:E.abi atque obsona, propera! sed lepide volo (i. e. obsones),
Plaut. Cas. 2, 8, 55.With object nouns, etc.1.With acc. of a thing.a.With a noun, to want, wish for, like to have:b.voltisne olivas, aut pulmentum, aut capparim?
Plaut. Curc. 1, 1, 90:animo male est: aquam velim,
id. Am. 5, 1, 6:quia videt me suam amicitiam velle,
id. Aul. 2, 3, 68; so,gratiam tuam,
id. Curc. 2, 3, 52; 2, 3, 56:aquam,
id. ib. 2, 3, 34:discidium,
Ter. And. 4, 2, 14: nullam ego rem umquam in vita mea Volui quin tu in ea re mihi advorsatrix fueris, I never had any wish in my life, etc., id. Heaut. 5, 3, 5: (dixit) velle Hispaniam, he wanted Spain, i. e. as a province, Cic. Att. 12, 7, 1:mihi frumento non opus est: nummos volo,
I want the money, id. Verr. 2, 3, 85, § 196:non poterat scilicet negare se velle pacem,
id. Att. 15, 1 a, 3; cf. id. ib. 13, 32, 2 (v. II. C. 4. infra):si amplius obsidum (= plures obsides) vellet, dare pollicentur,
Caes. B. G. 6, 9 fin.:pacem etiam qui vincere possunt, volunt,
Liv. 7, 40, 18:ferunt (eum)... honestum finem voluisse,
Tac. A. 6, 26:cum Scipio veram vellet et sine exceptione victoriam,
Flor. 1, 33 (2, 18), 12:mensae munera si voles secundae, Marcentes tibi porrigentur uvae,
Mart. 5, 78, 11.—Neutr. adjj., denoting things, substantively used: utrum vis opta, dum licet. La. Neutrum volo, Plaut. Ps. 3, 6, 16:c.quorum isti neutrum volunt,
acknowledge neither, Cic. Fat. 12, 28:voluimus quaedam, contendimus... Obtenta non sunt,
we aspired to certain things, id. Balb. 27, 61:restat ut omnes unum velint,
hold one opinion, id. Marcell. 10, 32:si plura velim,
if I wished for more, Hor. C. 3, 16, 38:per quod probemus aliud legislatorem voluisse,
that the law-giver intended something different, Quint. 7, 6, 8:ut putent, aliud quosdam dicere, aliud velle,
that they say one thing and mean another, id. 9, 2, 85:utrum is qui scripsit... voluerit,
which of the two was meant by the author, id. 7, 9, 15:ut nemo contra id quod vult dicit, ita potest melius aliquid velle quam dicit,
mean better than he speaks, id. 9, 2, 89:quis enim pudor omnia velle?
to desire every thing, Mart. 12, 94, 11.—With neutr. demonstr. expressed or understood, to want, intend, aim at, like, will:d.immo faenus: id primum volo,
Plaut. Most. 3, 1, 64:proximum quod sit bono... id volo,
id. Capt. 2, 2, 22:nisi ea quae tu vis volo,
unless my purpose is the same as yours, id. Ep. 2, 2, 82:siquidem id sapere'st, velle te id quod non potest contingere,
Ter. Heaut. 2, 3, 83:hoc (i. e. otium cum dignitate) qui volunt omnes optimates putantur,
who aim at this, Cic. Sest. 45, 98:privatum oportet in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint,
id. Off. 1, 34, 124:quid est sapientia? Semper idem velle atque idem nolle,
Sen. Ep. 20, 5:pudebit eadem velle quae volueras puer,
id. ib. 27, 2:nec volo quod cruciat, nec volo quod satiat,
Mart. 1, 57, 4.—With demonstr. in place of inf.-clause:hoc Ithacus velit, et magno mercentur Atridae (sc. poenas in me sumi),
Verg. A. 2, 104:hoc velit Eurystheus, velit hoc germana Tonantis (sc. verum esse, Herculem, etc.),
Ov. H. 9, 7; Hor. S. 2, 3, 88.—With neutr. of interrog. pron.: quid nunc vis? Am. Sceleste, at etiam quid velim, id tu me rogas? what do you want now? Plaut. Am. 4, 2, 5:e.eloquere quid velis,
id. Cas. 2, 4, 2: heus tu! Si. Quid vis? id. Ps. 4, 7, 21; so Ter. Eun. 2, 1, 11; cf. Hor. S. 2, 3, 152:sed plane quid velit nescio,
what his intentions are, Cic. Att. 15, 1 a, 5; id. de Or. 2, 20, 84:mittunt etiam ad dominos qui quaerant quid velint,
to ask for their orders, id. Tusc. 2, 17, 41:quid? Si haec... ipsius amici judicarunt? Quid amplius vultis?
what more do you require, will you have? id. Verr. 2, 3, 65, § 152:quid amplius vis?
Hor. Epod. 17, 30:spectatur quid voluerit scriptor,
we find out the author's intention, Quint. 7, 10, 1.—Sometimes quid vult = quid sibi vult (v. 4. b.), to mean, signify:capram illam suspicor jam invenisse... quid voluerit,
what it signified, Plaut. Merc. 2, 1, 30:sed tamen intellego quid velit,
Cic. Fin. 2, 31, 101:quid autem volunt ea di immortales significantes quae sine interpretibus non possimus intellegere? etc.,
id. Div. 2, 25, 54.—Of things as subjects:hunc ensem mittit tibi... Et jubet ex merito scire quid iste velit,
Ov. H. 11, 96.—With rel. pron.:f.quod volui, ut volui, impetravi... a Philocomasio,
Plaut. Mil. 4, 5, 1:ut quod frons velit oculi sciant,
that the eyes know what the forehead wants, id. Aul. 4, 1, 13:illi quae volo concedere,
to yield to him my wishes, id. Cas. 2, 3, 49:si illud quod volumus dicitur,
what we like, id. Truc. 1, 2, 95:multa eveniunt homini quae volt, quae nevolt,
id. Trin. 2, 2, 84; id. Ep. 2, 2, 4:quamquam (litterae tuae) semper aliquid adferunt quod velim,
Cic. Att. 11, 11, 1:quae vellem quaeque sentirem dicendi,
id. Marcell. 1, 1:uti ea quae vellent impetrarent,
Caes. B. G. 1, 31:satis animi ad id quod tam diu vellent,
to carry out what they had desired so long, Liv. 4, 54, 5:sed quod volebant non... expediebant,
their purpose, id. 24, 23, 9. —Idiomatically: quod volo = quod demonstrare volo, what I intend to prove:illud quod volumus expressum est, ut vaticinari furor vera soleat,
Cic. Div. 1, 31, 67:bis sumpsit quod voluit,
he has twice begged the question, id. ib. 2, 52, 107.—With indef. relations:cornucopia ubi inest quidquid volo,
whatever I wish for, Plaut. Ps. 2, 3, 5:Caesar de Bruto solitus est dicere: magni refert hic quid velit, sed quidquid volt, valde volt,
whatever he wills he wills strongly, Cic. Att. 14, 1, 2.—With indef. pronn.(α).Si quid vis, if you want any thing: illo praesente mecum agito si quid voles, [p. 2008] Plaut. Most. 5, 1, 72: Py. Adeat si quid volt. Pa. Si quid vis, adi, mulier, id. Mil. 4, 2, 47:(β).eumque Alexander cum rogaret, si quid vellet, ut diceret,
id. Or. 2, 66, 266; Caes. B. G. 1, 7 fin. —Nisi quid vis, unless you wish to give some order, to make some remark, etc.:(γ).ego eo ad forum nisi quid vis,
Plaut. As. 1, 1, 94:nunc de ratione videamus, nisi quid vis ad haec,
Cic. Tusc. 2, 18, 42.—Numquid vis or ecquid vis? have you any orders to give? a formula used by inferiors before leaving their superiors; cf. Don. ad Ter. Ad. 2, 2, 39:2.visunt, quid agam, ecquid velim,
Plaut. Mil. 3, 1, 113:numquid vis aliud?
Ter. Eun. 1, 2, 111; 1, 2, 106; id. Ad. 2, 2, 39; 3, 3, 78; id. Hec. 2, 2, 30:numquid vellem rogavit,
Cic. Att. 6, 3, 6:frequentia rogantium num quid vellet,
Liv. 6, 34, 7:rogavit num quid in Sardiniam vellet. Te puto saepe habere qui num quid Romam velis quaerant,
Cic. Q. Fr. 2, 2, 1.—With acc. of the person: aliquem velle.(α).To want somebody, i. e. in order to see him, to speak with him (ante-class. and colloq.):(β).Demenaetum volebam,
I wanted, wished to see, Demenoetus, Plaut. As. 2, 3, 12:bona femina et malus masculus volunt te,
id. Cist. 4, 2, 40:solus te solum volo,
id. Capt. 3, 4, 70:quia non est intus quem ego volo,
id. Mil. 4, 6, 40:hae oves volunt vos,
id. Bacch. 5, 2, 24:quis me volt? Perii, pater est,
Ter. And. 5, 3, 1:centuriones trium cohortium me velle postridie,
Cic. Att. 10, 16, 4.—With paucis verbis or paucis, for a few words ( moments):volo te verbis pauculis,
Plaut. Ep. 3, 4, 28:sed paucis verbis te volo, Palaestrio,
id. Mil. 2, 4, 22:Sosia, Adesdum, paucis te volo,
Ter. And. 1, 1, 2.—To love, like somebody, to be fond of somebody (anteclass. and poet.):(γ).hanc volo (= amo),
Plaut. As. 5, 1, 18:sine me amare unum Argyrippum... quem volo,
id. ib. 3, 2, 38:quom quae te volt, eamdem tu vis,
id. Mil. 4, 2, 80:aut quae (vitia) corpori' sunt ejus siquam petis ac vis,
Lucr. 4, 1152:quam volui nota fit arte mea,
Ov. Am. 1, 10, 60: nolo virum, facili redimit qui sanguine famam: hunc volo, laudari qui sine morte potest, I like the one who, etc., Mart. 1, 8, 6.—To wish to have:3.roga, velitne an non uxorem,
whether he wishes to have his wife or not, Ter. Hec. 4, 1, 43:ut sapiens velit gerere rem publicam, atque... uxorem adjungere, et velle ex ea liberos (anacoluth.),
Cic. Fin. 3, 20, 68.—With two accusatives: (narrato) illam te amare et velle uxorem,
that you wish to have her as your wife, Ter. Heaut. 4, 3, 25; cf. id. Phorm. 1, 2, 65.—With two accusatives, of the person and the thing: aliquem aliquid velle, to want something of somebody (cf.: aliquem aliquid rogare; mostly ante-class.;4.not in Cic.): numquid me vis?
Plaut. Cist. 1, 1, 120:face certiorem me quid meus vir me velit,
id. Cas. 2, 6, 1:num quidpiam me vis aliud?
id. Truc. 2, 4, 81:nunc verba in pauca conferam quid te velim,
id. As. 1, 1, 74:narrabit ultro quid sese velis,
id. Ps. 2, 4, 60:quid me voluisti?
id. Mil. 4, 2, 35:numquid aliud me vis?
Ter. Phorm. 1, 2, 101:quin tu uno verbo dic quid est quod me velis,
id. And. 1, 1, 18; Plaut. Capt. 3, 4, 85; id. Cist. 2, 3, 49; id. As. 2, 3, 12; id. Merc. 5, 2, 27; id. Pers. 4, 6, 11; Ter. Heaut. 4, 8, 31; id. Phorm. 2, 4, 18; id. Eun. 2, 3, 47; id. Hec. 3, 4, 15:si quid ille se velit, illum ad se venire oportere,
Caes. B. G. 1, 34:cum mirabundus quidnam (Taurea) sese vellet, resedisset Flaccus, Me quoque, inquit, etc.,
Liv. 26, 15, 11; also, I want to speak with somebody (v. 2. a. a):paucis, Euclio, est quod te volo,
Plaut. Aul. 2, 2, 22:est quod te volo secreto,
id. Bacch. 5, 2, 33.—With acc. of thing and dat. of the person: aliquid alicui velle, to wish something to somebody (= cupio aliquid alicui; v. cupio;a.rare): quamquam vobis volo quae voltis, mulieres,
Plaut. Rud. 4, 4, 1:si ex me illa liberos vellet sibi,
Ter. Hec. 4, 4, 33:praesidium velle se senectuti suae,
id. ib. 1, 2, 44:nihil est mali quod illa non initio filio voluerit, optaverit,
Cic. Clu. 66, 188:rem Romanam huc provectam ut externis quoque gentibus quietem velit,
Tac. A. 12, 11:cui ego omnia meritissimo volo et debeo,
to whom I give and owe my best wishes, Quint. 9, 2, 35.—Esp., in the phrase quid vis (vult) with reflex. dat. of interest, lit. what do you want for yourself?Quid tibi vis = quid vis, the dat. being redundant (rare):b.quid aliud tibi vis?
what else do you want? Ter. Heaut. 2, 3, 90.—With quisque:haud ita vitam agerent ut nunc plerumque videmus Quid sibi quisque velit nescire,
be ignorant as to their own aims and purposes, Lucr. 3, 1058.—What do you mean? what do you drive at? what is your scope, object, drift (rare in post-Aug. writers; Don. ad Ter. Eun. prol. 45, declares it an archaism).(α).In 1 st pers. (rare):(β).nunc quid processerim huc, et quid mihi voluerim dicam,
and what I meant thereby, what was the purpose of my coming, Plaut. As. prol. 6:quid mihi volui? quid mihi nunc prodest bona voluntas?
Sen. Ben. 4, 21, 6.—In 2 d pers.:(γ).quid nunc tibi vis, mulier, memora,
what is the drift of your talk? Plaut. Mil. 4, 2, 60: sed quid nunc tibi vis? what do you want to come at (i.e. by your preamble)? id. Poen. 1, 1, 24: quid tu tibi vis? Ego non tangam meam? what do you mean? i. e. what is your purpose? Ter. Eun. 4, 7, 28:quid tibi vis? quid cum illa rei tibi est?
id. ib. 4, 7, 34:quid est quod sic gestis? quid sibi hic vestitus quaerit? Quid est quod laetus sis? quid tibi vis?
what do you mean by all this? id. ib. 3, 5, 11:quid est, inepta? quid vis tibi? quid rides?
id. ib. 5, 6, 6:quid vis tibi? Quid quaeris?
id. Heaut. 1, 1, 9: Ph. Fabulae! Ch. Quid vis tibi? id. Phorm. 5, 8, 53:roganti ut se in Asiam praefectum duceret, Quid tibi vis, inquit, insane,
Cic. Or. 2, 67, 269; so in 2 d pers. plur.:pro deum fidem, quid vobis vultis?
Liv. 3, 67, 7.—In 3 d pers.:(δ).quid igitur sibi volt pater? cur simulat?
Ter. And. 2, 3, 1:quid hic volt veterator sibi?
id. ib. 2, 6, 26:proinde desinant aliquando me isdem inflare verbis: quid sibi iste vult?... Cur ornat eum a quo desertus est?
Cic. Dom. 11, 29:quid sibi vellet (Caesar)? cur in suas possessiones veniret?
Caes. B. G. 1, 44 med.:conicere in eum oculos, mirantes quid sibi vellet (i. e. by courting the plebeians),
Liv. 3, 35, 5:qui quaererent quid sibi vellent qui armati Aventinum obsedissent,
id. 3, 50, 15:quid sibi voluit providentia quae Aridaeum regno imposuit?
Sen. Ben. 4, 31, 1: volt, non volt dare Galla mihi, nec dicere possum quod volt et non volt, quid sibi Galla velit, Mart: 3, 90, 2.—Transf. of things as subjects, what means, what signifies? quid volt sibi, Syre, haec oratio? Ter. Heaut. 4, 1, 2:5.ut pernoscatis quid sibi Eunuchus velit,
id. Eun. prol. 45:quid ergo illae sibi statuae equestres inauratae volunt?
Cic. Verr. 2, 2, 61, § 150:quid haec sibi horum civium Romanorum dona voluerunt?
id. ib. 2, 3, 80, §186: avaritia senilis quid sibi velit, non intellego,
what is the meaning of the phrase, id. Sen. 18, 66:quid ergo illa sibi vult pars altera orationis qua Romanos a me cultos ait?
Liv. 40, 12, 14:tacitae quid vult sibi noctis imago?
Ov. M. 9, 473.—Bene or male alicui velle, to wish one well or ill, to like or dislike one (ante-class. and poet.): Ph. Bene volt tibi. St. Nequam est illud verbum bene volt, nisi qui bene facit, Plaut. Trin. 2, 4, 37 sq.:6.jam diu ego huic bene et hic mihi volumus,
id. Ps. 1, 3, 4:ut tibi, dum vivam, bene velim plus quam mihi,
id. Cas. 2, 8, 30:egone illi ut non bene vellem?
id. Truc. 2, 4, 90; cf. id. ib. 2, 4, 95; id. Merc. 2, 1, 21; id. Ps. 4, 3, 7; id. Poen. 3, 3, 9:nisi quod tibi bene ex animo volo,
Ter. Heaut. 5, 2, 6:quo tibi male volt maleque faciet,
Plaut. Pers. 5, 2, 44:atque isti etiam parum male volo,
id. Truc. 5, 7; cf. id. As. 5, 1, 13:utinam sic sient qui mihi male volunt,
Ter. Eun. 4, 3, 13:non sibi male vult,
he does not dislike himself, Petr. 38; so, melius or optime alicui velle, to like one better or best:nec est quisquam mihi aeque melius quoi vellem,
Plaut. Capt. 3, 5, 42; id. Merc. 5, 2, 57:illi ego ex omnibus optime volo,
id. Most. 1, 4, 24.—And bene velle = velle: bene volueris in precatione augurali Messalla augur ait, significare volueris, Fest. s. v. bene sponsis, p. 351.—With abl.: alicujus causa velle, to like one for his own sake, i. e. personally, a Ciceronian phrase, probably inst. of omnia alicujus causa velle; lit. to wish every thing (i.e. good) in somebody's behalf.(α).With omnia expressed: etsi mihi videor intellexisse cum tecum de re M. Annaeii locutus sum, te ipsius causa vehementer omnia velle, tamen, etc.... ut non dubitem quin magnus cumulus accedat commenda tionis meae, Cic. Fam. 13, 55, 1:(β).repente coepit dicere, se omnia Verris causa velle,
that he had the most friendly disposition towards Verres, id. Verr. 2, 2, 26, § 64:accedit eo quod Varro magnopere ejus causa vult omnia,
id. Fam. 13, 22, 1.—Without omnia:7.per eos qui nostra causa volunt, valentque apud illum,
Cic. Att. 11, 8, 1:sed et Phameae causa volebam,
id. ib. 13, 49, 1:etsi te ipsius Attici causa velle intellexeram,
id. ib. 16, 16, A, 6:valde enim ejus causa volo,
id. Fam. 16, 17, 2 fin.:illud non perficis quo minus tua causa velim,
id. ib. 3, 7, 6;12, 7, 1: si me velle tua causa putas,
id. ib. 7, 17, 2:regis causa si qui sunt qui velint,
id. ib. 1, 1, 1:credo tua causa velle Lentulum,
id. Q. Fr. 1, 4, 5; id. Div. in Caecil. 6, 21; cf. id. Imp. Pomp. (v. C. 1. b. supra), where the phrase has its literal meaning; cf. also: alicujus causa (omnia) cupere; v. cupio.—With acc. and subjunct. per ecthesin (ante-class.): nunc ego illum meum virum veniat velim (by mixture of constructions: meum virum velim; and:F.meus vir veniat velim),
Plaut. Cas. 3, 2, 29:nunc ego Simonidem mi obviam veniat velim,
id. Ps. 4, 5, 10:nimis hercle ego illum corvum ad me veniat velim,
id. Aul. 4, 6, 4:saltem aliquem velim qui mihi ex his locis viam monstret,
id. Rud. 1, 3, 35:patrem atque matrem viverent vellem tibi,
id. Poen. 5, 2, 106; cf. id. Merc. 2, 1, 30 (v. E. 1. d. supra).Velle used absolutely, variously rendered to will, have a will, wish, consent, assent:II.quod vos, malum... me sic ludificamini? Nolo volo, volo nolo rursum,
I nill I will, I will I nill again, Ter. Phorm. 5, 8, 57: novi ingenium mulierum: Nolunt ubi velis, ubi nolis cupiunt ultro, they will not where you will, etc., id. Eun. 4, 7, 43:quis est cui velle non liceat?
who is not free to wish? Cic. Att. 7, 11. 2:in magnis et voluisse sat est,
Prop. 2, 10 (3, 1), 6:tarde velle nolentis est,
slow ness in consenting betrays the desire to refuse, Sen. Ben. 2, 5, 4:quae (animalia) nullam injuriam nobis faciunt, quia velle non possunt, id. Ira, 2, 26, 4: ejus est nolle qui potest velle,
the power to assent implies the power to dissent, Dig. 50, 17, 3.—So velle substantively:sed ego hoc ipsum velle miserius duco quam in crucem tolli,
that very wishing, Cic. Att. 7, 11, 2: inest enim velle in carendo, the word carere implies the notion of a wish, id. Tusc. 1, 36, 88:velle ac posse in aequo positum erat,
his will and power were balanced, Val. Max. 6, 9, ext. 5:velle tuum nolo, Didyme, nolle volo,
Mart. 5, 83, 2:velle suum cuique est,
each has his own likings, Pers. 5, 53.In partic.A.Redundant, when the will to do is identified with the act itself.1.In imperative sentences.a.In independent sentences introduced by noli velle, where noli has lost the idea of volition:b.nolite, judices, hunc velle maturius exstingui vulnere vestro quam suo fato,
do not resolve, Cic. Cael. 32, 79:nolite igitur id velle quod fieri non potest,
id. Phil. 7, 8, 25: qui timor bonis omnibus injectus sit... nolite a me commoneri velle, do not wish, expect, to be reminded by me, etc., id. Mur. 25, 50: nolite hunc illi acerbum nuntium velle perferri, let it not be your decision that, etc., id. Balb. 28, 64: cujus auspicia pro vobis experti nolite adversus vos velle experiri, do not desire, etc., Liv. 7, 40, 16:noli adversum eos me velle ducere, etc.,
Nep. Att. 4, 2.—Ne velis or ne velit fecisse = ne feceris, or ne facito (v. I. A. 3. a. supra).—So ne velis with pres. inf.:c.neve, revertendi liber, abesse velis (= neve abfueris),
Ov. H. 1, 80.—In affirmative imperative sentences (velim esse = esto;d.rare): tu tantum fida sorori Esse velis (= fida esto or sis),
Ov. M. 2, 745; and in 3 d pers.:di procul a cunctis... Hujus notitiam gentis habere velint (= habeant),
id. P. 1, 7, 8:credere modo qui discet velit (= credat qui discet),
Quint. 8, prooem. 12. —In clauses dependent on verbs of commanding and wishing:2.aut quia significant divam praedicere ut armis Ac virtute velint patriam defendere terram (= ut defendant),
Lucr. 2, 641: precor quaesoque ne ante oculos patris facere et pati omnia infanda velis (= facias et patiaris). Liv. 23, 9, 2:monentes ne experiri vellet imperium cujus vis, etc.,
id. 2, 59, 4; 39, 13, 2:et mea... opto Vulnera qui fecit facta levare velit,
Ov. Tr. 5, 2, 18: nos contra (oravimus) [p. 2009]... ne vertere secum Cuncta pater fatoque urguenti incumbere vellet, Verg. A. 2, 653. —With pass. perf. inf. (v. I. B. 9. b. b):legati Sullam orant ut filii innocentis fortunas conservatas velit (virtually = fortunas conservet),
Cic. Rosc. Am. 9, 25:a te peto ut utilitatem sociorum per te quam maxime defensam et auctam velis (= defendas et augeas),
id. Fam. 13, 9, 3.—So after utinam or ut:utinam illi qui prius eum viderint me apud eum velint adjutum tantum quantum ego vellem si quid possem (= utinam illi me adjuvent quantum ego adjuvarem, etc.),
id. Att. 11, 7, 7:cautius ut saevo velles te credere Marti (= utinam te credidisses),
Verg. A. 11, 153:edictum praemittit ad quam diem magistratus... sibi esse praesto Cordubae vellet (= sibi praesto essent),
Caes. B. C. 1, 19 (cf. also I. B. 9. b. b, and I. B. 2. fin. supra).—In conditional clauses, si facere velim = si faciam, often rendered by the potential or future auxiliaries would or will:3.non tu scis, Bacchae bacchanti si velis advorsarier, ex insana insaniorem facies? (= si advorseris),
Plaut. Am. 2, 2, 80:si meum Imperium exsequi voluisset, interemptam oportuit (= si executus esset),
Ter. Heaut. 4, 1, 22:si id confiteri velim, tamen istum condemnetis necesse est (= si id confitear),
if I would acknowledge, Cic. Verr. 2, 2, 18, § 45:si quis velit ita dicere... nihil dicat (= si quis dicat),
id. Fat. 14, 32:dies deficiat si velim numerare, etc.,
id. N. D. 3, 32, 81;so,
id. Tusc. 5, 35, 102; id. Verr. 2, 2, 21, § 52:qua in sententia si constare voluissent, suam auctoritatem... recuperassent,
id. Fam. 1, 9, 14; id. Verr. 2, 1, 11, § 31; id. Lael. 20, 75:conicere potestis, si recordari volueritis quanta, etc.,
if you will remember, id. Verr. 2, 4, 58, § 129; so id. Or. 1, 44, 197; id. Brut. 1, 2, 5:quod si audire voletis externa, maximas res publicas ab adulescentibus labefactatas reperietis,
id. Sen. 6, 20; so id. Or. 1, 60, 256; 2, 23, 95:ejus me compotem voti vos facere potestis, si meminisse vultis, non vos in Samnio, etc.,
Liv. 7, 40, 5; 23, 13, 6; 23, 15, 4: cum olera Diogeni lavanti Aristippus dixisset: si Dionysium adulare velles, ista non esses;Imo, inquit, si tu ista esse velles, non adulares Dionysium,
Val. Max. 4, 3, ext. 4:ut si his (legibus) perpetuo uti voluissent, sempiternum habituri fuerint imperium,
id. 5, 3, ext. 3:quid enim si mirari velit, non in silvestribus dumis poma pendere,
Sen. Ira, 2, 10, 6; cf. Curt. 5, 1, 1; 3, 5, 6; Ov. H. 17 (18), 43.—With perf. inf. pass.:nisi ea (opera) certi auctores monumentis suis testata esse voluissent,
Val. Max. 3, 2, 24.—In declarative sentences.a.Volo in 1 st pers. with perf. pass. inf. or part. (volo oratum esse or oratum = oro; v. I. B. 9. b. a and b):b.vos omnes opere magno esse oratos volo benigne ut operam detis, etc.,
Plaut. Cas. prol. 21:justam rem et facilem esse oratam a vobis volo,
id. Am. prol. 33:illud tamen te esse admonitum volo, etc.,
Cic. Cael. 3, 8:sed etiam est paucis vos quod monitos voluerim,
Plaut. Capt. prol. 53:illud te, Tulli, monitum velim etc.,
Liv. 1, 23, 8:quamobrem omnes eos oratos volo Ne, etc.,
Ter. Heaut. prol. 26; so, factum volo = faciam: serva tibi sodalem, et mihi filium. Mne. Factum volo, I will, Plaut. Bacch. 3, 3, 91: pariter nunc opera me adjuves ac, etc. Nau. Factum volo, Ter. Phorm. 5, 3, 4; so Plaut. Pers. 2, 5, 10.—In 3 d pers.:esse salutatum vult te mea littera primum,
Ov. P. 2, 7, 1.—With pres. inf.:c.propterea te vocari ad cenam volo (= voco te),
Plaut. Capt. 1, 2, 72:sed nunc rogare hoc ego vicissim te volo: quid fuit, etc. (= nunc te rogo),
id. Trin. 1, 2, 136.—With perf. act. inf.:d.pace tua dixisse velim (= pace tua dixerim),
Ov. P. 3, 1, 9.—In other connections, when the will or purpose is made more prominent than the action:B.eorum alter, qui Antiochus vocatur, iter per Siciliam facere voluit (= fecit),
Cic. Verr. 2, 4, 27, § 61:si suscipere eam (religionem) nolletis, tamen in eo qui violasset sancire vos velle oporteret (= sancire vos oporteret),
id. ib. 2, 4, 51, §114: ut insequentibus diebus nemo eorum forum aut publicum adspicere vellet (= adspiceret),
Liv. 9, 7, 11:talentis mille percussorem in me emere voluisti (= emisti),
Curt. 3, 5, 6: quin etiam senatus gratias ei agentem quod redire voluisset ante portas eduxit (= quod redisset), Val. Max. 3, 4, 4:utri prius gratulemur, qui hoc dicere voluit, an cui audire contigit? (= qui hoc dixit),
id. 4, 7, ext. 2:sic tua non paucae carpere facta volent (= carpent),
Ov. P. 3, 1, 64.Velim, as potential subjunctive (mostly in 1 st pers. sing., as subjunctive of modest statement), = volo, I wish, I should like.1.With verb in the second person.a.With pres. subj., so most frequently in Cic.(α).As a modest imperative of the dependent verb: velim facias = fac, I wish you would do it, please do it:(β).ego quae in rem tuam sint, ea velim facias,
Ter. Phorm. 2, 4, 9:eas (litteras) in eundem fasciculum velim addas,
Cic. Att. 12, 53:eum salvere jubeas velim,
id. ib. 7, 7, 7:velim me facias certiorem, etc.,
id. ib. 1, 19, 9:tu velim saepe ad nos scribas,
id. ib. 1, 12, 4:velim mihi ignoscas,
id. Fam. 13, 75, 1:tu velim animum a me parumper avertas,
id. Lael. 1, 5; cf. id. Att. 1, 11, 3; 7, 3, 11; 8, 12, 5; id. Fam. 15, 3, 2 et saep.:haec pro causa mea dicta accipiatis velim,
Liv. 42, 34, 13: velim, inquit, hoc mihi probes, Aug. ap. Suet. Aug. 51:Musa velim memores, etc.,
Hor. S. 1, 5, 53.—Expressing a wish without a command (v. vellem):b.vera dicas velim,
I wish you told the truth, Plaut. Cas. 2, 3, 18:quam velim Bruto persuadeas ut Asturae sit,
Cic. Att. 14, 15, 4:ipse velim poenas experiare meas,
Ov. Tr. 3, 11, 74;so in asseverations: ita velim me promerentem ames, dum vivas, mi pater, ut... id mihi vehementer dolet,
Ter. Ad. 4, 5, 47.—With infinitive clause.(α).With the force of a modest imperative:(β).sed qui istuc credam ita esse, mihi dici velim (i. e. a te),
Ter. Phorm. 5, 6, 15:extremum illud est quod mihi abs te responderi velim,
Cic. Vat. 17, 41 (may be a dependent subjunctive):itaque vos ego, milites, non eo solum animo.... pugnare velim, etc.,
Liv. 21, 41, 10.—As a mere wish:c.velim te arbitrari, frater, etc.,
Plaut. Aul. 2, 1, 1:primum te arbitrari id quod res est velim,
Ter. Eun. 5, 5, 9.—With perf. act.:hanc te quoque ad ceteras tuas eximias virtutes, Masinissa, adjecisse velim,
Liv. 30, 14, 6.—With perf. pass., Liv. 1, 23, 8 (v. II. A. 3. a. supra).—With ut (rare):d.de tuis velim ut eo sis animo, quo debes esse,
Cic. Fam. 4, 14, 4. —With ne (rare), Plaut. Rud. 4, 4, 23 (v. I. C. 2. supra).—2.With dependent verb in the third person, expressing a wish.a.With pres. subj.:b.ita se defatigent velim Ut, etc.,
Ter. Ad. 4, 1, 3:de Cicerone quae mihi scribis, jucunda mihi sunt: velim sint prospera,
Cic. Att. 14, 11, 2:velim seu Himilco, seu Mago respondeat,
Liv. 23, 12, 15:sint haec vera velim,
Verg. Cir. 306:nulla me velim syllaba effugiat,
Quint. 11, 2, 45.—With final clause:tu velim mihi ad urbem praesto sis, ut tuis consiliis utar,
Cic. Att. 9, 16, 3; cf. id. ib. 11, 11, 2 (v. I. C. 2. supra).—With ellips. of pres. subj.:velim mehercule Asturae Brutus (i. e. sit),
Cic. Att. 14, 11, 1.—With perf. subj. (a wish referring to the past):c.nimis velim improbissumo homini malas edentaverint,
Plaut. Rud. 3, 2, 48.—With inf.-clause:3.ne ego nunc mihi modium mille esse argenti velim!
Plaut. Stich. 4, 2, 9: di me perdant! Me. Quodcunque optes, velim tibi contingere, id. Cist. 2, 1, 30:velim eum tibi placere quam maxime,
Cic. Brut. 71, 249: idque primum ita esse velim;deinde etiam, si non sit, mihi persuaderi tamen velim,
id. Tusc. 1, 11, 24:quod faxitis, deos velim fortunare,
Liv. 6, 41, 12.—With perf. pass. inf. (v. I. B. 9. b. b, supra):edepol te hodie lapide percussum velim,
Plaut. Stich. 4, 2, 33:moribus praefectum mulierum hunc factum velim,
id. Aul. 3, 5, 30.—With inf.-clause understood:nimium plus quam velim nostrorum ingenia sunt mobilia,
Liv. 2, 37, 4.—With verb in the first person.a.With inf. pres. (so most freq.):b.atque hoc velim probare omnibus, etc.,
Cic. Prov. Cons. 20, 47:velim scire ecquid de te recordere,
id. Tusc. 1, 6, 13:quare te, ut polliceris, videre plane velim,
id. Att. 11, 9, 3:nec vero velim... a calce ad carceres revocari,
id. Sen. 23, 83:sed multitudo ea quid animorum... habeat scire velim,
Liv. 23, 12, 7:interrogare tamen velim, an Isocrates Attice dixerit,
Quint. 12, 10, 22.—With perf. inf. act., Ov. P. 3, 1, 9 (v. II. A. 3. c.).—With acc. and inf.:c.quod velis, modo id velim me scire,
Plaut. Cas. 2, 4, 8.—So with perf. pass. inf.:ego praeterquam quod nihil haustum ex vano velim, Fabium... potissimum auctorem habui,
Liv. 22, 7, 4.—With subj. pres.:4.eo velim tam facili uti possim et tam bono in me quam Curione,
Cic. Att. 10, 8, 10 B. and K. ex conj. Mull. (Lachm., Hoffm. posse; al. possem).—Velim in the principal sentence of conditional clauses, I would, I should be willing:5.aetatem velim servire, Libanum ut (= si) conveniam modo,
Plaut. As. 2, 2, 8:velim, si fieri possit,
id. Truc. 2, 4, 12:si quid tibi compendi facere possim, factum edepol velim (redundant),
id. ib. 2, 4, 26:si possim, velim,
id. Stich. 4, 2, 9:nec velim (imitari orationes Thucydidis) si possim,
Cic. Brut. 83, 287:si liceat, nulli cognitus esse velim,
Ov. Tr. 5, 12, 42.—The other persons of velim in potential use (rare).a.Velis.(α).Imperatively = cupito:(β).quoniam non potest fieri quod vis, Id velis quod possit,
Ter. And. 2, 1, 6:atque aliquos tamen esse velis tibi, alumna, penates,
Verg. Cir. 331.—Declaratively with indef. subj.: quom inopia'st, cupias; quando ejus copia'st, tum non velis, then you (i.e. people, they) do not want it, Plaut. Trin. 3, 2, 45.—(γ).Redundant, as a form of the imperative of the dependent verb, Ov. Am. 1, 4, 38 (v. I. A. 3. a. b); id. H. 1, 80 (v. II. A. 1. b.); id. M. 2, 746 (v. II. A. 1. c.).—b.Velit.(α).Modestly for vult:(β).te super aetherias licentius auras Haud pater ille velit, etc.,
Verg. A. 7, 558: nemo enim minui velit id in quo maximus fuit, would like that to be diminished in which, etc., Quint. 12, 11, 6; cf. Verg. A. 2, 104, and Ov. H. 9, 7 (v. I. E. 1. c. supra).— So, poet., instead of vellet with perf. inf.:ut fiat, quid non illa dedisse velit?
Ov. Am. 2, 17, 30.—= imperative of third person:c.arma velit, poscatque simul rapiatque juventus,
Verg. A. 7, 340.—Redundantly, giving to the dependent verb the force of an imperative, Quint. 8, prooem. 12 (v. II. A. 1. c. supra; v. also I. A. 3. a. supra).—Velimus.(α).In the optative sense of velim:(β). d.sed scire velimus quod tibi nomen siet,
Plaut. Pers. 4, 6, 18.—Velitis = velim velitis (i. e. jubeatis, jubete):e.novos consules ita cum Samnite gerere bellum velitis ut omnia ante nos bella gesta sunt,
Liv. 9, 8, 10.—So especially in velitis jubeatis, a formula in submitting a law to the votes of the people in the comitia centuriata or tributa, let it be resolved and ordered by you:rogatus in haec verba populus: velitis jubeatisne haec sic fieri, si respublica populi Romani Quiritium, etc.,
Liv. 22, 10, 2:velitis jubeatis, Quirites... uti de ea re Ser. Sulpicius praetor urbanus ad senatum referat, etc.,
id. 38, 54, 3.—And parodied by Cic.:velitis jubeatis ut quod Cicero versum fecerit,
Cic. Pis. 29, 72.—So in oblique discourse, vellent juberent:rogationem promulgavit, vellent juberent Philippo... bellum indici,
Liv. 31, 6, 1:vellent juberentne se regnare,
id. 1, 46, 1; cf.in the resolution of the people: plebis sic jussit: quod senatus... censeat, id volumus jubemusque,
id. 26, 33, 14.—Velint, optative and redundant, Cic. Att. 11, 7, 7 (v. II. A. 1. d.); Ov. P. 1, 7, 8 (v. II. A. 1. c.).C.Vellem, as potential subjunctive, I wish, should like, should have liked, representing the wish as contrary to fact, while velim refers to a wish which may be realized:1.de Menedemo vellem verum fuisset, de regina velim verum sit,
Cic. Att. 15, 4, 4. It is not used with imperative force; cf.:quod scribis, putare te... vellem scriberes, cur ita putares... tu tamen velim scribas,
Cic. Att. 11, 24, 5.—Often quam vellem, how I wish, i. e. I wish very much; and in the same sense: nimium vellem, v. infra.With verb in first person.a.With inf. pres., I wish, would like, referring to present or future actions:b.videre equidem vos vellem, cum huic aurum darem,
Plaut. Poen. 3, 3, 68:vellem equidem idem posse gloriari quod Cyrus,
Cic. Sen. 10, 32:vellem equidem vobis placere, Quirites, sed, etc.,
Liv. 3, 68, 9:quam fieri vellem meus libellus!
Mart. 8, 72, 9.—With cuperem and optarem:nunc ego Triptolemi cuperem conscendere currus... Nunc ego Medeae vellem frenare dracones... Nunc ego jactandas optarem sumere pennas, etc.,
Ov. Tr. 3, 8, 1 sqq.— [p. 2010] Rarely, I should have liked:tum equidem istuc os tuum inpudens videre nimium vellem!
Ter. Eun. 3, 5, 49.—And in conditional sense:maerorem minui: dolorem nec potui, nec, si possem, vellem (i. e. minuere),
Cic. Att. 12, 28, 2:certe ego, si sineres, titulum tibi reddere vellem,
Ov. Tr. 4, 5, 13:sic nec amari quidem vellem (i. e. if I were in his place),
Sen. Ira, 1, 20, 4.—With perf. inf., I wish I had:c.abiit, vah! Rogasse vellem,
I wish I had asked him, Ter. Heaut. 5, 2, 25:maxime vellem semper tecum fuisse,
Cic. Att. 8, 11, D, 5:quam vellem petisse ab eo quod audio Philippum impetrasse,
id. ib. 10, 4, 10:non equidem vellem, quoniam nocitura fuerunt, Pieridum sacris imposuisse manum,
Ov. Tr. 4, 1, 27:ante equidem summa de re statuisse, Latini, Et vellem, et fuerat melius,
Verg. A. 11, 303. —With inf.-clause, the predicate being a perf. part. (v. I. B. 9. b. b, supra):d.virum me natam vellem,
would I had been born a man! Ter. Phorm. 5, 3, 9.—With subj. imperf. (rare):2.quam vellem, Panaetium nostrum nobiscum haberemus,
Cic. Rep. 1, 10, 15.—The subject of the dependent verb in the second person.a.With subj. imperf. (the regular construction):b.hodie igitur me videbit, ac vellem tum tu adesses,
I wish you could be present, Cic. Att. 13, 7, 2:quam vellem de his etiam oratoribus tibi dicere luberet,
I wish you would please, id. Brut. 71, 248.—With subj. pluperf., I wish you had:c.vellem Idibus Martiis me ad cenam invitasses,
Cic. Fam. 12, 4, 1:quam vellem te ad Stoicos inclinavisses,
id. Fin. 3, 3, 10:vellem suscepisses juvenem regendum,
id. Att. 10, 6, 2:quam vellem Bruto studium tuum navare potuisses,
id. ib. 15, 4, 5.—With ne and pluperf. subj.:d.tu vellem ne veritus esses ne parum libenter legerem tuas litteras,
Cic. Fam. 7, 33, 2.—With ellipsis of verb: vera cantas, vana vellem (i. e. cantares). Plaut. Most. 3, 4, 41.—3.With verb in third person.a.With imperf. subj. (the regular construction):b.patrem atque matrem viverent vellem tibi (per ecthesin, v. I. E. b.),
Plaut. Poen. 5, 2, 106:vellem adesset Antonius, modo sine advocatis,
Cic. Phil. 1, 7, 16:vellem nobis hoc idem vere dicere liceret,
id. Off. 3, 1, 1:vellem adesse posset Panaetius,
id. Tusc. 1, 33, 81:vellem hoc esset laborare,
id. Or. 2, 71, 287.—With pluperf. subj.:c.vellem aliqui ex vobis robustioribus hunc male dicendi locum suscepissent,
Cic. Cael. 3, 7:vellem dictum esset ab eodem etiam de Dione,
id. ib. 10, 23; so id. ib. 31, 74; id. Brut. 44, 163:quam vellem Dareus aliquid ex hac indole hausisset!
Curt. 3, 32 (12), 26.—With inf.-clause.(α).With inf. pres., I wish he were:(β).quam non abesse ab hujus judicio L. Vulsionem vellem!
Cic. Clu. 70, 198:nunc mihi... Vellem, Maeonide, pectus inesse tuum,
Ov. F. 2, 120.—With perf. inf. or part., I wish he had, had been:d.quam vellem Menedemum invitatum!
Ter. Heaut. 1, 2, 11:epistulas, quas quidem vellem mihi numquam redditas,
Cic. Att. 11, 22, 1.—With ellipsis of predicate: illud quoque vellem antea (i. e. factum, or factum esse),
Cic. Att. 11, 23, 3.—With ut, Cic. Sull. 1, 1; id. Fam. 7, 33, 2 (v. I. C. 1. a. supra).—4.With acc. of a neuter pronoun or of a noun:5.aliquando sentiam us nihil nobis nisi, id quod minime vellem, spiritum reliquum esse,
Cic. Att. 9, 19, 2: tris eos libros maxime nunc vellem: apti essent ad id quod cogito, I would like to have (cf. I. E. 1. a.), id. ib. 13, 22, 2.—In the other persons of vellem (mostly poet.).a.Velles.(α).In optative sentences redundant, Verg. A. 11, 153 (v. II. A. 1. d.).—(β).Of an indefinite subject:b.velles eum (Senecam) suo ingenio dixisse, alieno judicio,
Quint. 10, 1, 130.—Vellet.(α).In the potential sense of vellem: vellet abesse quidem;(β).sed adest. Velletque videre, Non etiam sentire canum fera facta suorum,
Ov. M. 3, 247.—Conditionally:c.quis vellet tanti nuntius esse mali (i. e. if in this situation)?
Ov. H. 12, 146.—Vellent.(α).In the potential sense of vellem:(β).quam vellent aethere in alto Nunc of pauperiem et duros perferre labores!
Verg. A. 6, 436.—Conditionally: nec superi vellent hoc licuisse sibi, would wish, i. e. if in this situation, Mart. 4, 44, 8.D.Volam and voluero.1.In gen.: respiciendus erit sermo stipulationis, utrumne talis sit: quem voluero, an quem volam. Nam si talis fuerit quem voluero, cum semel elegerit, mutare voluntatem non poterit;2.si vero... quem volam, donec judicium dictet, mutandi potestatem habebit,
Dig. 45, 1, 112.—Volam in principal sentences.(α).= Engl. future, I shall wish, etc.:(β).et commeminisse hoc ego volam te,
I shall require you to recollect this, Plaut. Curc. 4, 2, 7: cum omnia habueris, tunc habere et sapientiam voles? will you also wish to have wisdom when? etc., Sen. Ep. 17, 8.—Denoting present probability: et scilicet jam me hoc voles patrem exorare, ut, etc., you doubtless wish me, etc., Ter. Heaut. 4, 3, 27.—3.In clauses dependent on predicates implying a future, generally rendered by an English present:E.quid si sors aliter quam voles evenerit?
otherwise than as you wish, Plaut. Cas. 2, 5, 35:tum te, si voles, cum patriae quod debes solveris, satis diu vixisse dicito,
then if you choose, if you will, Cic. Marcell. 9, 27:decedes cum voles,
id. Att. 6, 3, 2:qui magis effugies eos qui volent fingere?
those who are bent upon inventing, who will invent, falsehoods, id. ib. 8, 2, 2; cf. id. ib. 1, 1, 4; id. Verr. 2, 4, 25, § 55; id. Prov. Cons. 9, 24:quod voles gratum esse, rarum effice,
Sen. Ben. 1, 14, 1; cf. id. Brev. Vit. 7, 9: si di volent, the gods permitting, August. ap. Suet. Calig. 8:invenies, vere si reperire voles,
Ov. P. 3, 1, 34; cf. Hor. Ep. 1, 16, 78; Tib. 1, 4, 45.—So, voluero:quem (locum) si qui vitare voluerit, sex milium circuitu in oppidum pervenit,
who wishes to avoid this spot, Caes. B. C. 2, 24.Si vis, parenthetically.1.If you please (cf. sis, supra init.):2.paulum opperirier, Si vis,
Ter. Eun. 5, 2, 52:audi, si vis, nunc jam,
id. Ad. 2, 1, 30:dic, si vis, de quo disputari velis,
Cic. Tusc. 2, 5, 13.—If you wish, choose, insist upon it:F.hanc quoque jucunditatem, si vis, transfer in animum,
Cic. Fin. 2, 4, 14:addam, si vis, animi, etc.,
id. ib. 2, 27, 89:concedam hoc ipsum, si vis, etc.,
id. Div. 2, 15, 34.Quam, with any person of the pres. indic. or subj., or imperf. subj. or future, = quamvis, in a concessive sense, virtually, however, however much.1.3 d pers. sing.:2.quod illa, quam velit sit potens, numquam impetravisset (= quamvis sit potens),
however powerful she may be, Cic. Cael. 26, 63:C. Gracchus dixit, sibi in somnis Ti. fratrem visum esse dicere, quam vellet cunctaretur, tamen eodem sibi leto... esse pereundum,
id. Div. 1, 26, 56:quam volet jocetur,
id. N. D. 2, 17, 46.—1 st pers. plur.:3.quam volumus licet ipsi nos amemus, tamen, etc.,
Cic. Har. Resp. 9, 19.—2 d pers. plur.: exspectate facinus quam vultis improbum, vincam tamen, etc., expect a crime, however wicked ( ever so wicked), etc., Cic. Verr. 2, 5, 5, § 11;4.but: hac actione quam voletis multi dicent,
as many as you choose, id. ib. 2, 2, 42, § 102.—3 d pers. plur.:G.quam volent illi cedant, tamen a re publica revocabuntur,
Cic. Phil. 2, 44, 113:quam volent in conviviis faceti, dicaces, etc., sint, alia fori vis est, alia triclinii,
id. Cael. 28, 67;but: et ceteri quam volent magnas pecunias capere possint,
as much money as they choose, id. Verr. 2, 2, 58, § 142.Volo = malo, to prefer, with a comparative clause (rare):H.quodsi in ceteris quoque studiis a multis eligere homines commodissimum quodque, quam sese uni alicui certo vellent addicere, = si se eligere mallent quam se uni addicere,
Cic. Inv. 2, 2, 5:malae rei quam nullius duces esse volunt,
Liv. 3, 68, 11:famaene credi velis quanta urbs a te capta sit, quam posteris quoque eam spectando esse?
id. 25, 29, 6.With magis and maxime.1.Magis velle: ut tu illam salvam magis velles quam ego, you wish more than I, etc., Ter. Hec. 2, 2, 17.—2.With maxime, to wish above all, more than any thing or any one else, to be most agreeable to one, to like best, to prefer (among more than two alternatives):K.quia id maxime volo ut illi istoc confugiant,
wish above all, Plaut. Most. 5, 1, 49; so id. Trin. 3, 2, 38:maxime vellem, judices, ut P. Sulla, etc.,
Cic. Sull. 1, 1:caritate nos capiunt reges, consilio optimates, libertate populi, ut in comparando difficile ad eligendum sit, quid maxime velis,
which you prefer, like best, id. Rep. 1, 35, 55; so, quemadmodum ego maxime vellem, id. Att. 13, 1, 1:tris eos libros maxime nunc vellem,
above all others, id. ib. 13, 32, 2:alia excusanti juveni, alia recipienti futura, ita ut maxime vellet senatus responderi placuit,
as it was most agreeable to him, Liv. 39, 47:si di tibi permisissent quo modo maxime velles experiri animum meum,
in the manner most convenient to yourself, Curt. 3, 6, 12.In disjunctive co - ordination.1.With sive... sive:2.tu nunc, sive ego volo, seu nolo, sola me ut vivam facis,
whether I choose or not, Plaut. Cist. 3, 14:itaque Campanos sive velint, sive nolint, quieturos,
Liv. 8, 2, 13.—Without connectives.a.Vis tu... vis:b.congredi cum hoste liceat... vis tu mari, vis terra, vis acie, vis urbibus expugnandis experiri virtutem?
Liv. 25, 6, 22.—Velim nolim.(α).Interrogatively, = utrum velim nec ne:(β).velit nolit scire, difficile est,
it is difficult to know whether he intends it or not, Cic. Q. Fr. 3, 8, 4.—= seu velim seu nolim:A.ut mihi, velim nolim, sit certa quaedam tuenda sententia,
whether I will or not, Cic. N. D. 1, 7, 17:velim nolim, in cognomine Scipionum haeream necesse est,
Val. Max. 3, 7, 3:mors interim adest, cui velis nolis vacandum est,
Sen. Brev. Vit. 8, 5:hunc ita fundatum necesse est, velit nolit, sequatur hilaritas continua,
id. Vit. Beat. 4, 4:velint nolint, respondendum est... beate vivere bonum non esse,
id. Ep. 117, 4:praeterea futuri principes, velint nolint, sciant, etc.,
Plin. Pan. 20 fin. Part. and P. a.: vŏlens, entis.As a part. proper, retaining the meaning and construction of velle, with the force of a relative or adverbial clause.1.Agreeing with some member of the sentence ( poet. and in post-class. prose;2.rare): neque illum... multa volentem Dicere praeterea vidit (= qui multa voluit dicere),
Verg. G. 4, 501; id. A. 2, 790:nec me vis ulla volentem Avertet (i. e. si adhaerere foederi volo),
id. ib. 12, 203: decemviri, minuere volentes hujuscemodi violentiam... putaverunt, etc., intending ( who intended) to diminish such a violence, etc., Gell. 20, 1, 34:Milo, experiri etiamtunc volens, an ullae sibi reliquae vires adessent... rescindere quercum conatus est,
id. 15, 16, 3:scio quosdam testatores, efficere volentes ne servi sui umquam ad libertatem venirent, etc., hactenus scribere solitos,
Dig. 40, 4, 61:si te volentem ad prohibendum venire, deterruerit aliquis, etc.,
ib. 43, 24, 1, § 10.—Abl. absol. (not ante-Aug.):B. 1.ne cujus militis scripti nomen nisi ipso volente deleretur,
except with his consent, Liv. 7, 41, 4; so,Teum ex medio cursu classem repente avertit, aut volentibus iis usurus commeatu parato hostibus, aut ipsos pro hostibus habiturus,
with their consent, id. 37, 27, 3:ponuntque ferocia Poeni Corda, volente deo,
since the god willed it, Verg. A. 1, 303: Thrasippo supplicium a se voluntaria morte exigere volente, while he was about to inflict punishment on himself, etc., Val. Max. 5, 1, ext. 2: scire volentibus immortalibus dis an Romana virtus imperium orbis mereretur, it being the will of the gods to know, etc., Flor. 1, 13, 3 (1, 7, 3): qui sciente aut volente eo ad quem res pertinet, possessionem nanciscitur, with the knowledge and consent of the person who, etc., Dig. 41, 2, 6. —Attributively.a.In the phrase cum dis volentibus, lit. with the willing or favoring gods, i. e. with the will, permission, or favor of the gods: dono ducite doque volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 208 Vahl.):b.sequere hac, mea gnata, me cum dis volentibus,
Plaut. Pers. 3, 1, 4:cum dis volentibus quodque bene eveniat mando tibi Mani uti illaec suovetaurilia, etc.,
Cato, R. R. 141 (142).— And without cum, abl. absol.:virtute ac dis volentibus magni estis et opulenti,
Sall. J. 14, 19.—Volenti animo.(α).= cupide, eagerly:(β).Romae plebes litteris quae de Metello ac Mario missae erant, volenti animo de ambobus acceperant,
Sall. J. 73, 3. —On purpose, intentionally:2.consilio hanc omnes animisque volentibus urbem Adferimur,
Verg. A. 7, 216.—Predicatively.a.Agreeing with the subject-nom. or subject - acc.(α).Voluntarily, willingly, [p. 2011] gladly (class.):(β).(hi) divini generis appellentur... vobisque jure et lege volentes pareant,
Cic. Univ. 11 fin.:quas victi ab hostibus poenas metuerant, eas ipsi volentes pendere,
Sall. J. 76, 6:quia volentes in amicitiam non veniebant,
Liv. 21, 39, 4:si volentes ac non coacti mansissent in amicitia,
id. 24, 37, 7:quocunque loco seu volens seu invitus constitisti,
id. 7, 40, 13:itaque se numquam volentem parte qua posset rerum consilio gerendarum cessurum,
id. 22, 27, 9:(virtus), quidquid evenerit, feret, non patiens tantum, sed etiam volens,
Sen. Vit. Beat. 15, 5:non est referre gratiam quod volens acceperis nolenti reddere,
id. Ben. 4, 40, 4:volens vos Turnus adoro,
Verg. A. 10, 677; 3, 457; 6, 146;12, 833: date vina volentes,
id. ib. 8, 275: ipsa autem macie tenuant armenta volentes ( on purpose), id. G. 3, 129.—And referring to subjects denoting things: quos rami fructus, quos ipsa volentia rura Sponte tulere sua, carpsit ( spontaneously and willingly), Verg. G. 2, 500.—Favorably; with propitius, favorably and kindly, referring to the gods:b.precantes Jovem ut volens propitius praebeat sacra arma pro patria,
Liv. 24, 21, 10:precantibus ut volens propitiaque urbem Romanam iniret,
id. 29, 14, 13:in ea arce (Victoriam) sacratam, volentem propitiamque, firmam ac stabilem fore populo Romano,
id. 22, 37, 12; 1, 16, 3; 7, 26, 3; 24, 38, 8; Inscr. Orell. 2489 sq.—Parodied by Plautus:agite, bibite, festivae fores! fite mihi volentes propitiae,
Plaut. Curc. 1, 1, 89.— Abl. absol.:omnia diis propitiis volentibusque ea faciemus,
with the favor and help of the gods, Liv. 39, 16, 11 Weissenb. ad loc.:si (Jovem) invocem ut dexter ac volens assit,
Quint. 4, prooem. 5.—Agreeing with other terms of the sentence (rare): volenti consuli causa in Pamphyliam devertendi oblata est, a welcome cause was offered to the consul, etc., Liv. 38, 15, 3:c.quod nobis volentibus facile continget,
if we wish, Quint. 6, 2, 30:is Ariobarzanem volentibus Armeniis praefecit,
to their satisfaction, Tac. A. 2, 4:gemis... hominem, Urse, tuum, cui dulce volenti servitium... erat,
to whom his servitude was sweet, since he liked it, Stat. S. 2, 6, 15:me mea virtus, etc., fatis egere volentem,
Verg. A. 8, 133:saepe ille volentem castigabat erum,
administered kindly received rebukes, Stat. S. 2, 6, 50.—In the phrase aliquid mihi volenti est or putatur, etc., something is welcome, acceptable to me, pleases me (= volens habeo or accipio aliquid; cf. the Gr. Humin tauta boulomenois estin, and, mihi aliquid cupienti est; v. cupio;3.rare but class.): uti militibus exaequatus cum imperatore labos volentibus esset,
that the equalization of labor was acceptable to the soldier, Sall. J. 100, 4:quia neque plebei militia volenti putabatur,
id. ib. 84, 3 Dietsch:grande periculum maritumis civitatibus esse, et quibusdam volentibus novas res fore,
that to some a change of the government would be welcome, Liv. 21, 50, 10:quibus bellum volentibus erat, probare exemplum,
Tac. Agr. 18.— Impers. with subject - inf.: ceterisque remanere et in verba Vespasiani adigi volentibus fuit, to the rest it was acceptable to remain, etc., Tac. H. 3, 43.—With subject-inf. understood:si volentibus vobis erit, in medium profero quae... legisse memini,
Macr. S. 7, 13, 11:si volentibus vobis erit, diem fabulis et epulis exigamus,
id. ib. 1, 7; 2, 3 fin.; 6, 6 init. —As subst. (mostly post-Aug.).a.vŏlens, entis, m., = is qui vult, in the different meanings, and often with the construction of the verb.(α).One who wishes:(β).nunc cis Hiberum castra Romana esse, arcem tutam perfugiumque novas volentibus res,
Liv. 22, 22, 11:consulere se volentibus vacuas aures accommodavit,
Val. Max. 5, 8, 3:quid opus libertate si volentibus luxu perire non licet,
id. 2, 9, 5:discere meliora volentibus promptum est,
i. e. it depends on our own will to learn better things, Quint. 11, 11, 12:nec sum in hoc sollicitus, dum res ipsa volentibus discere appareat,
to the students, id. 8, 4, 15:mori volentibus vis adhibita vivendi,
Suet. Tib. 61.—One who intends, is about:(γ).juris ignorantia non prodest acquirere volentibus,
i. e. in the acquisition of property, Dig. 22, 6, 7:si quis volentem incipere uti frui prohibuit,
one who is about to enter upon a usufruct, ib. 43, 16, 3, § 14. —One who is willing:(δ).non refert quid sit quod datur, nisi a volente volenti datur,
unless it is both willingly given and received, Sen. Ben. 2, 18, 8:ducunt volentem fata, nolentem trahunt,
those willing to follow, id. Ep. 107, 11.—One who consents:(ε).tutiusque rati volentibus quam coactis imperitare,
to rule men with their consent, Sall. J. 102, 6:quippe rempublicam si a volentibus nequeat ab invitis jus expetituram,
peaceably if they could, forcibly if they must, Liv. 3, 40, 4:si quis aliam rem pro alia volenti solverit,
if one pays with the consent of the receiver, Dig. 46, 3, 46:nulla injuria est quae in volentem fiat,
ib. 47, 10, 1, § 5.—One who does a thing voluntarily:(ζ).pecuniam etiam a volentibus acceperant,
the contributions of money were voluntary, Vell. 2, 62, 3:parce, puer, stimulis... (solis equi) Sponte sua properant. Labor est inhibere volentis (i. e. properare),
Ov. M. 2, 128.—Volens = bene volens: munificus nemo habebatur nisi pariter volens, unless he was just as kindly disposed, sc. as he was liberal, Sall. J. 103, 6.—Often referring to a previously mentioned noun:b.hunc cape consiliis socium et conjunge volentem,
and unite with him, since he wishes it, Verg. A. 5, 712; so may be taken Ov. M. 2, 128 (v. e).—In the neutr. plur. (volentia) rare, always with dat., things pleasing, acceptable:2.Pompeius multis suspitionibus volentia plebi facturus habebatur,
that he would do what pleased the common people, Sall. H. 4, 31 Dietsch:haec atque talia plebi volentia fuere,
Tac. A. 15, 36 Draeg. ad loc. al.:iique Muciano volentia rescripsere,
id. H. 3, 52.—Hence, adv.: vŏlenter, willingly, App. M. 6, p. 178, 4.vŏlo, āvi, ātum ( part. gen. plur. volantūm, Verg. A. 6, 728; Lucr. 2, 1083), 1, v. n. [Sanscr. val-, to turn one's self, etc.; cf.: vŏlucer, vēlox, and vol- in velivolus], to fly.I.Lit.: ex alto... laeva volavit avis, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 95 Vahl.):2. II.aves,
Lucr. 6, 742:accipitres,
id. 4, 1010:corvi,
id. 2, 822:altam supra volat ardea nubem,
Verg. G. 1, 364:volat ille per aëra magnum Remigio alarum,
id. A. 1, 300:columbae venere volantes,
id. ib. 6, 191; Prop. 2, 30 (3, 28), 30; Juv. 8, 251:apes,
Ov. A. A. 1, 96; cf. Plin. 10, 38, 54, § 112:volasse eum (Antonium), non iter fecisse diceres,
Cic. Phil. 10, 5, 11.—Prov.:sine pennis volare haud facile est,
Plaut. Poen. 4, 2, 49.—Transf., to fly, i. e. to move swiftly like one flying, to fleet, speed, hasten along:3.i sane... vola curriculo,
Plaut. Pers. 2, 2, 17; cf.:per summa levis volat aequora curru,
Verg. A. 5, 819:medios volat ecce per hostes Vectus equo spumante Saces,
id. ib. 12, 650:illa (Argo) volat,
Ov. H. 6, 66:currus,
Verg. G. 3, 181:axis,
id. ib. 3, 107:nubes,
Lucr. 5, 254:fulmina,
id. 2, 213:tempestates,
id. 6, 612:telum,
id. 1, 971; cf. Sall. J. 60, 2; Verg. A. 9, 698; Liv. 26, 44, 7 al.:litterae Capuam ad Pompeium volare dicebantur,
Cic. Att. 2, 19, 3:volat aetas,
id. Tusc. 1, 31, 76:hora,
Sen. Hippol. 1141:fama,
Verg. A. 3, 121:et semel emissum volat irrevocabile verbum,
Hor. Ep. 1, 18, 71.— Poet., with inf.:ast Erebi virgo ditem volat aethere Memphim Praecipere et Phariā venientem pellere terrā,
Val. Fl. 4, 407.vŏlo, ōnis, m. [1. volo], a volunteer, first applied to the slaves who, after the battle at Cannæ, were enrolled upon their own expressed desire to serve (cf. Liv. 22, 57, 11; Val. Max. 7, 6, 1):volones dicti sunt milites, qui post Cannensem cladem usque ad octo milia, cum essent servi, voluntarie se ad militiam obtulere,
Paul. Diac. p. 370:volones, quia sponte hoc voluerunt, appellati,
Macr. S. 1, 11, 30:vetus miles tironi, liber voloni sese exaequari sineret,
Liv. 23, 35, 6; 23, 32, 1; Capitol. Anton. Phil. 21, 6; Macr. S. 1, 11, 30. -
7 tum
tum, adv. demonstr., of time [pronom. demonstr. stems to-, ta-; Gr. to, seen in ita, tam, etc.; cf. quom or cum], then.I.Absol.A.Referring to a time previously specified.1.To a definite past time.(α).To a period of time in which something was or happened (opp. later periods) = illis temporibus:(β).is dictu'st ollis popularibus olim Qui tum vivebant homines,
Enn. Ann. v. 308 Vahl.:quod tum erat res in pecore et locorum possessionibus, i. e. Romuli temporibus,
Cic. Rep. 2, 9, 16:cum illi male dicerent, quod tum fieri licebat, i. e. Periclis temporibus,
id. de Or. 3, 34, 138:erat omnino tum mos ut faciles essent in suum cuique tribuendo,
id. Brut. 21, 85; cf. id. Tusc. 1, 46, 111:vastae tum in his locis solitudines erant,
Liv. 1, 4, 6; 2, 6, 8; 3, 29, 3; 4, 6, 12; 42, 62, 11;44, 9, 4: ut tum erant tempora,
Nep. Att. 1, 2; 12, 3; Liv. 1, 3, 3; 1, 8, 4; 2, 7, 4; 2, 9, 8; 2, 50, 2; 2, 63, 6;39, 6, 7 and 9.—With illis temporibus: nam jam tum illis temporibus fortius... loquebantur quam pugnabant,
Nep. Thras. 2, 4.—Referring to a point of time, then, at that time:(γ).insigneita fere tum milia militum octo Duxit,
Enn. Ann. v. 336 Vahl.: ut jacui exsurgo;ardere censui aedis: ita tum confulgebant,
Plaut. Am. 5, 1, 15:jam duo restabant fata tum,
id. Bacch. 4, 9, 35; id. Cist. 1, 3, 14: quot eras annos gnatus tum, quom, etc.? Me Septuennis, nam tum dentes mihi cadebant primulum, id. Men. 5, 9, 56; id. Merc. prol. 66; id. Most. 1, 2, 49; id. Am. 2, 1, 56; Ter. And. 1, 1, 82: sic igitur tum se levis ac diffusilis aether... undique flexit. Lucr. 5, 467; 5, 837; 5, 911; 5, 432;5, 942: atque huic anno proximus Sulla consule et Pompejo fuit. Tum P. Sulpicii in tribunatu, cottidie contionantis, totum genus dicendi cognovimus,
Cic. Brut. 89, 306; id. Ac. 2, 22, 69:scribit Eudemum Pheras venisse, quae erat urbs in Thessalia tum admodum nobilis,
id. Div. 1, 25, 53; id. Rep. 2, 37, 63:hi tum in Asia rhetorum principes,
id. Brut. 91, 316; id. Sest. 11, 26; id. Planc. 37, 90; id. Quint. 61, 170; id. Fam. 9, 21, 2:hoc tum veritus Caesar Pharum prehendit,
Caes. B. C. 3, 112:eodem anno a Campanis Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiuntur,
Liv. 4, 44, 13; 1, 7, 14; 2, 9, 5;2, 37, 7: praetores tum duos Latium habebat,
id. 8, 3, 9:Aemilius, cujus tum fasces erant, dictatorem dixit,
id. 8, 12, 13; 5, 8, 4; 22, 46, 6;1, 7, 12: tum Athenis perpetui archontes esse desierunt,
Vell. 1, 8, 3:tum Cimbri et Teutoni transcendere Rhenum,
id. 2, 8, 3; Val. Max. 1, 5, 3; Tac. H. 4, 49; 3, 57:non timido, non ignavo cessare tum licuit,
Curt. 3, 11, 5:Archiae, qui tum maximum magistratum Thebis obtinebat,
Nep. Pelop. 3, 2; id. Phoc. 3, 3.—With in eo tempore: eum quem virile secus tum in eo tempore habebat, Asell. ap. Gell. 2, 13, 5.—Repeated by anaphora:quae nox omnium temporum conjurationis acerrima fuit. Tum Catilinae dies exeundi, tum ceteris manendi condicio, tum descriptio... constituta est, tum tuus pater, etc.,
Cic. Sull. 18, 52; cf. Lucr. 5, 1377; 5, 1399.—Esp., referring to a former state, implying that it no longer exists:(δ).quaesivit ex lege illa Cornelia quae tum erat,
Cic. Clu. 20, 55:cum sententias Oppianicus, quae tum erat potestas, palam ferri velle dixisset,
id. ib. 27, 75:Caere, opulento tum oppido,
Liv. 1, 2, 3; 3, 52, 3:praetores aerarii (nam tum a praetoribus tractabatur aerarium), etc.,
Tac. H. 4, 9.—Expressly opposed to present time (hodie, nunc, hoc tempore, etc.; class. and very freq.; but in post-Aug. writers tunc is regularly used): prius non is eras qui eras;(ε).nunc is factu's qui tum non eras,
Plaut. Trin. 4, 2, 138:tu nunc tibi Id laudi ducis quod tum fecisti inopia?
Ter. Ad. 1, 2, 25; id. Hec. 3, 3, 48:quae tabula, tum imperio tuo revulsa, nunc a me tamen reportata est,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112:tum imperator populi Romani deos patrios reportabat, nunc praetor ejusdem populi eosdem illos deos... auferebat,
id. ib. 2, 4, 35, § 77; cf. id. ib. 2, 4, 35, § 78; 2, 5, 20, § 51; id. Clu. 31, 86; id. Planc. 9, 22; id. Quint. 22, 71; id. Phil. 14, 8, 21; id. Leg. 2, 22, 57; Caes. B. C. 3, 17; Liv. 5, 3, 5; 6, 15, 11; 10, 9, 6.—Opposed to another time specified:(ζ).itaque tum eos exire jussit. Post autem e provincia litteras ad conlegium misit, se, etc.,
Cic. N. D. 2, 4, 11:itaque ut tum carere rege, sic pulso Tarquinio nomen regis audire non poterat,
id. Rep. 2, 30, 53; id. Mil. 21, 55:sicut legatorum antea, ita tum novorum colonorum caede imbutis armis,
Liv. 4, 31, 7; 39, 22, 10; 9, 36, 1; 2, 52, 7; 4, 2, 10; 4, 57, 11;21, 17, 1: et tum sicca, prius celeberrima fontibus, Ide,
Ov. M. 2, 218; Verg. A. 11, 33; Nep. Arist. 2, 3; id. Ham. 11, 7.—In the historians in applying general statements or truths to the state of affairs spoken of: communi enim fit vitio naturae ut invisis atque incognitis rebus... vehementius exterreamur;(η).ut tum accidit,
Caes. B. C. 2, 4; 3, 68; id. B. G. 7, 3; 2, 6; id. B. C. 1, 80:foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt. Tum ita factum accepimus,
Liv. 1, 24, 4; 1, 32, 14; 21, 31, 12.—Denoting coincidence or inner connection with an action before mentioned = a temporal clause (tum = cum hoc fieret), then, on that occasion:(θ).quis tum non ingemuit?
Cic. Vatin. 13, 31:ne tum quidem hominum venustatem et facetias perspicere potuisti? i. e. cum coronam auream imponebant,
id. Fl. 31, 76: apud imperitos tum illa dicta sunt;nunc agendum est subtilius,
id. Fin. 4, 27, 74:itaque tum Stajenus condemnatus est,
i. e. in that trial, id. Clu. 36, 101; id. Sen. 7, 22:M. Porcius Cato qui, asper ingenio, tum lenem mitemque senatorem egit,
Liv. 45, 25; Val. Max. 8, 3, 3:sed tum supplicia dis... decernuntur,
Tac. A. 3, 64; 3, 72:Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri,
Ov. M. 14, 474.—With the occasion referred to specified in the same clause: Manlius... ex petulanti scurra in discordiis civitatis ad eam columnam tum suffragiis populi pervenerat,
Cic. Clu. 13, 39:emisti tum in naufragio hujus urbis... tum, inquam, emisti ut, etc.,
id. Prov. Cons. 4, 7.—Repeated by anaphora: et Capitolinis injecit sedibus ignes. Tum statua Nattae, tum simulacra deorum, Romulusque et Remus cum altrice belua vi fulminis icti conciderunt, Cic. Div. 2, 20, 45;so repeated seven times,
id. Rep. 1, 40, 62.—Redundant, the time of the action being clear without it (esp. in Cic.):2.atque hoc tum judicio facto... tamen Avitus Oppianicum reum statim non facit,
Cic. Clu. 20, 56:itaque tum ille inopia et necessitate coactus ad Caepasios confugit,
id. ib. 20, 57; id. Brut. 23, 90; 39, 145; 43, 161; cf. id. Sull. 18, 51, where tum redundant occurs six times successively.—In oblique discourse, referring to the time of the speaker, = nunc in direct discourse:3.quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore?
if they were not now so, Liv. 3, 62, 1:(dixit Sempronius)... nec tum agrum plebi, sed sibi invidiam quaeri,
id. 4, 44, 9; 4, 57, 4:moenia eos tum transcendere non Italiae modo, sed etiam urbis Romanae,
id. 21, 35, 9; 5, 21, 7 (in this use nunc is also freq.).—Referring to indefinite time.(α).Then, at such a time of the year, day, etc., at such a season:(β).tum denique tauros in gregem redigo (after Lyra rises),
Varr. R. R. 2, 5, 12; 1, 35 fin.; Col. 11, 2, 87.—With the force of an indefinite temporal clause, at such a time, in such circumstances, i. e. when such a thing happens as has happened:(γ).qui (porci) a partu decimo die habentur puri, ab eo appellantur sacres, quod tum ad sacrificium idonei habentur primum,
Varr. R. R. 2, 4, 16; 2, 7, 13:deinde cibum sequitur somnus... quia plurima tum se corpora conturbant (i. e. cum cibum ceperunt),
Lucr. 4, 957; 3, 599; 4, 892; 4, 919;4, 1030: quam regionem cum superavit animus... finem altius se efferendi facit. Tum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus... nullam in partem movetur,
Cic. Tusc. 1, 19, 43; 1, 31, 75; 3, 23, 55; 4, 24, 54; Tac. Dial. 7.—With the force of a conditional clause, then, in this instance, if so: immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis. Ph. Tum tu igitur, qua causa missus es ad portum, id expedi (i. e. si ita est), Plaut. Stich. 2, 2, 39; id. Most. 5, 1, 55; id. As. 1, 1, 93; 2, 2, 64; 3, 3, 36; id. Aul. 3, 6, 31; id. Capt. 3, 4, 108; 4, 2, 78: non potitus essem;4.fuisset tum illos mi aegre aliquot dies,
Ter. Phorm. 1, 3, 7; id. Eun. 2, 2, 50; 5, 1, 23; id. Hec. 3, 5, 12:ego C. Caesaris laudibus desim, quas, etc.? Tum hercule me confitear non judicium aliquod habuisse,
Cic. Planc. 39, 93: scribant aliquid Isocrateo more...;tum illos existimabo non desperatione formidavisse genus hoc,
id. Or. 70, 235; id. Font. 21, 49 (17, 39); id. Tusc. 1, 35, 85; id. Fam. 9, 8, 2; Ov. H. 18 (19), 81: vellem tam ferax saeculum haberemus...;tum ego te primus hortarer, etc.,
Plin. Ep. 4, 15, 8.—Referring to future time.(α).To a definite time before mentioned:(β).ut sit satius perdere Quam aut nunc manere tam diu, aut tum persequi,
i. e. after my future return, Ter. Ad. 2, 2, 27:jam nunc mente prospicio quae tum studia hominum, qui concursus futuri sint,
Cic. Div. in Caecin. 13, 42; id. Verr. 1, 13, 37; 1, 10, 30; id. Prov. Cons. 7, 17; id. Marcell. 9, 30:tum meae... Vocis accedet bona pars,
Hor. C. 4, 2, 45.—With the force of a conditional clause (cf. 3. b, supra), then, in this instance, if so: specta, tum scies. Plaut. Bacch. 4, 9, 100; cf.:B.quom videbis, tum scies,
id. ib. 1, 2, 37: tuom incendes genus;Tum igitur aquae erit tibi cupido, etc.,
id. Trin. 3, 2, 50; id. Curc. 2, 3, 17:confer sudantes, ructantes, refertos epulis... tum intelleges, etc.,
Cic. Tusc. 5, 34, 100; id. Planc. 18, 45; id. Phil. 2, 45, 115:agedum, dictatorem creemus... Pulset tum mihi lictorem qui sciet, etc.,
Liv. 2, 29, 12; Cic. Phil. 10, 3, 6; id. Or. 23, 78; 71, 235; Liv. 4, 22, 11; 5, 16, 10; 9, 11, 4.—Referring to a time subsequent to a time mentioned, then, thereupon.1.Simple sequence in time.(α).Time proper (only of an immediate sequence;(β).otherwise deinde, postea, etc., are used): tum cum corde suo divum pater atque hominum rex Effatur, etc.,
Enn. Ann. 179:dico ei quo pactod eam viderim erilem nostram filiam sustollere. Extimuit tum illa,
Plaut. Cist. 2, 3, 9; id. Bacch. 3, 3, 29; id. As. 4, 1, 58: tum ille egens forte adplicat Primum ad Chrysidis patrem se. Ter. And. 5, 4, 21; id. Eun. 3, 1, 17; Cato, R. R. 48 (49); 135 (136); so id. ib. 112 (113): equos quinto anno... amittere binos (dentes);tum renascentes eis sexto anno impleri,
Varr. R. R. 2, 7, 2 sq.: collo [p. 1909] cari jussit hominem in aureo lecto, abacosque complures ornavit... Tum ad mensam eximia forma pueros jussit consistere, eosque, etc., Cic. Tusc. 5, 21, 61:dixerat hoc ille, cum puer nuntiavit venire ad eum Laelium... Tum Scipio e cubiculo est egressus, etc.,
id. Rep. 1, 12, 18; id. Div. 2, 66, 135; id. Clu. 14, 40; id. Cat. 3, 5, 10; id. Ac. 2, 5, 13; id. Div. 1, 35, 77:hostes suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more conclamaverunt ut, etc.,
Caes. B. G. 5, 26; cf. id. ib. 7, 64; 5, 43 fin.;5, 48: adsurgentem ibi regem cuspide ad terram adfixit. Tum spolia caputque abscisum spiculo gerens... hostes fudit,
Liv. 4, 19, 5; 5, 21, 1; 1, 26, 9; 1, 18, 10; 1, 20, 1; 1, 22, 6; 1, 28, 4; 1, 28, 9; 2, 24, 4;3, 8, 11, etc.: tum Caesar cum exercitu Thessaliam petit,
Vell. 2, 52, 1; Val. Max. 5, 1, 3; Curt. 4, 3, 7; Tac. A. 3, 28; 11, 35; id. H. 4, 84; Ov. M. 2, 122; 4, 80; 7, 121; 10, 481; 14, 386; Flor. 1, 13, 12; Gell. 1, 19, 5; 1, 23, 5.—In partic., foll. by an abl. absol.:(γ).tum, prope jam perculsis aliis tribunis, A. Verginius Caesoni capitis diem dicit,
Liv. 3, 11, 9; 8, 32, 1; 10, 29, 12:tum omni spe perdita, Meherdates dolo ejus vincitur, traditurque victori,
Tac. A. 12, 15; 12, 16:tum, ferro extracto, confestim exanimatus est,
Nep. Epam. 9, 4.—Implying a connection between two events, hence, under these circumstances, accordingly, thereupon:2.at pater omnipotens ira tum percitus acri... Phaethonta... Deturbavit in terram,
Lucr. 5, 399:madefactum iri Graeciam sanguine... tum neque te ipsum non esse commotum, Marcumque Varronem et M. Catonem... vehementer esse perterritos,
Cic. Div. 1, 32, 68; cf. id. ib. 1, 34, 76; Caes. B. G. 4, 25; cf. id. ib. 5, 49; 5, 51;7, 59: quippe quibus nec domi spes prolis, nec cum finitimis conubia essent. Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit,
Liv. 1, 9, 2; 3, 26, 1; 3, 31, 7; 4, 45, 7.—Enumeration of a series of events; the co-ordinate clauses introduced by tum... tum, or primum (primo)... deinde... tum, etc.(α).Succession of time proper:(β).ducem Hannibali unum e concilio datum (a Jove), tum ei ducem illum praecepisse ne respiceret, illum autem respexisse, tum visam beluam vastam, etc.,
Cic. Div. 1, 24, 49; 1, 27, 57; 2, 28, 58 sq.:primo... deinde... tum... tum,
id. Fin. 1, 16, 50; 5, 23, 65; id. Tusc. 5, 2, 5:primum... deinde... tum... postremo,
id. N. D. 2, 1, 3; 3, 3, 6: primum colonos inde Romanos expulit: inde in Latinam viam transgressus, etc., inde Lavinium recepit; tum deinceps Corbionem, Vitelliam;postremum, etc.,
Liv. 2, 39, 4:primi consules sub jugum missi, tum ut quisque gradu proximus erat, tum deinceps singulae legiones,
id. 9, 6, 1:primo... deinde... tum... tum,
id. 21, 22, 8; id. praef. 9; 3, 28, 8: 5, 39, 7;23, 23, 6: deinde... deinde... Tum... post quas, etc.,
Curt. 3, 3, 24: primum... deinde... deinde... tum... postea, Masur. Gabin. ap. Gell. 5, 13, 5; Gai. Inst. 4, 60.—So in partic.: tum (also hic, et;(γ).not deinde or postea), to denote the succession of speakers in dialogue: immo duas dabo, inquit adulescens... Tum senex ille: Si vis, inquit, quattuor sane dato,
Plaut. Stich. 4, 1, 46 dub.:tum Piso... inquit, etc. Tum Quintus... inquit, etc. Hic ego... inquam, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Piso... inquit, etc. Et ille ridens... inquit, etc. Tum Piso exorsus est, etc.,
Cic. Fin. 5, 1, 2 sqq.:tum Atticus... inquit, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Brutus, etc. Tum ille, etc. Tum Atticus, etc. Tum Pomponius... inquit, etc.,
id. Brut. 3, 11 sqq., and through the whole treatise; cf. id. Ac. 1, 2, 4; 1, 3, 9; 1, 4, 13; 1, 12, 43 and 44; 2, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 15 sqq.; id. Rep. 1, 13, 19 sqq.; Liv. 7, 10, 2 sqq.; 23, 12, 8; Tac. Dial. 3; 15; 25; 42; Gell. 3, 1, 11 sqq.; 18, 1, 9 sqq.; Ov. M. 14, 594.—Transf., of sequence or succession of thought, passing into mere co-ordination (v. C. 2. b, g), then... again... furthermore:C.qui mi in cursu obstiterit, faxo vitae is obstiterit suae. Prius edico ne quis, etc. Tum pistores scrofipasci qui, etc. Tum piscatores.... Tum lanii autem qui, etc.,
Plaut. Capt. 4, 2, 28; 4, 2, 34; 4, 2, 39: (res familiaris) primum bene parta sit, tum quam plurimis se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, diligentia, etc., Cic. Off. 1, 26, 92; id. Ac. 2, 47, 146; id. Tusc. 1, 28, 68 sq.; 5, 40, 117; id. Ac. 2, 10, 30; id. de Or. 1, 42, 190; id. Cat. 4, 3, 5; id. Agr. 1, 2, 5; id. Clu. 2, 6; Liv. 3, 26, 11.—Hence, as co-ordinating conjunction, introducing an additional assertion, or thought.1.Alone, = praeterea, and then, besides, also, moreover, on the other hand (freq. in ante-class. style and in Cic.;2.rare in Livy and post-Aug. prose): argenti aurique advexit multum, lanam purpuramque multam... tum Babylonica peristromata, etc.,
Plaut. Stich. 2, 3, 54; id. Rud. 2, 4, 10; id. Bacch. 4, 3, 71; 4, 8, 17; id. Ps. 3, 2, 78; id. Aul. 1, 2, 6; 1, 3, 16; id. Men. 5, 5, 41; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 15; 4, 2, 3; Ter. And. 1, 5, 27; 1, 2, 21; 2, 3, 7; id. Eun. prol. 4; 5, 6, 15; id. Heaut. 2, 1, 16; Lucr. 4, 680; cf. id. 1, 494; 4, 1152:magnum ingenium L. Luculli, magnumque optimarum artium studium, tum omnis ab eo percepta doctrina... caruit omnino rebus urbanis,
Cic. Ac. 2, 1, 1; 2, 14, 43; id. Div. 1, 24, 50; 1, 42, 94; id. de Or. 1, 46, 201; id. Off. 1, 6, 19; id. Fin. 1, 6, 21; 2, 16, 53; id. Leg. 1, 5, 17; 1, 9, 26; id. Rab. Post. 14, 40; id. Phil. 13, 12, 26:altera ex parte Bellovaci instabant, alteram Camulogenus tenebat: tum legiones a praesidio interclusas maximum flumen distinebat,
Caes. B. G. 7, 59; id. B. C. 3, 49: naves convenerunt duae Punicae quinqueremes;duae ab Heraclea triremes... tum quinque Rhodiae quadriremes,
Liv. 42, 56, 6; 1, 40, 4; Sen. Vit. Beat. 3, 4; Just. 5, 10, 3.—Sometimes connecting two terms of the same clause, with the force of cum... tum (v. infra, 3. d.):quot me censes homines jam deverberasse, hospites tum civis?
Ter. Phorm. 2, 2, 14:faciendum est igitur nobis ut... veteranorum, tum legionis Martiae quartaeque consensus... confirmetur,
Cic. Phil. 3, 3, 7; Liv. 28, 43, 1 (in co-ordination often with etiam, autem, and sometimes with praeterea and porro; v. III. infra).—Tum as correlative of a preceding tum.(α).With an added assertion or thought: ita est haec hominum natio: voluptarii atque potatores, Tum sycophantae... plurimi In urbe habitant;(β).tum meretrices mulieres Nusquam perhibentur blandiores gentium,
Plaut. Men. 2, 1, 35; id. Ep. 2, 2, 28; id. Mil. 3, 1, 100; 3, 1, 102.—Tum... tum = nunc... nunc (modo... modo), sometimes... sometimes, now... now, at one time... at another (freq. in Cic., not in Caes., rare in Liv., and very rare in postAug. writers):(γ).tum huc, tum illuc inretitos impedit piscis,
Plaut. Truc. 1, 1, 17:tum hoc mihi probabilius, tum illud videtur,
Cic. Ac. 2, 43, 134:mihi... tum hoc tum illud probabilius videtur,
id. Off. 3, 7, 33; so id. Am. 4, 13; id. Sen. 13, 45; id. Top. 7, 31; id. N. D. 2, 19, 49:(alvus) tum restringitur, tum relaxatur,
id. ib. 2, 54, 136; id. Rep. 3, 13 (14), 23; id. Leg. 2, 7, 16; id. Or. 63, 212; id. Sen. 3, 7; id. Inv. 1, 37, 66:dictator tum appellare tum adhortari milites,
Liv. 8, 39, 4; Suet. Ner. 1; Gell. 1, 11, 15.—Tum may be repeated several times:plerique propter voluptatem tum in morbos graves, tum in damna, tum in dedecora incurrunt,
Cic. Fin. 1, 14, 47; 3, 7, 26;so three times,
id. N. D. 1, 12, 29; 1, 14, 37; 1, 15, 39; id. Inv. 1, 52, 98; id. Or. 3, 45, 177; id. Off. 1, 7, 22; id. Leg. 2, 17, 43; id. Top. 25, 96;four times,
id. N. D. 1, 43, 120; 2, 20, 52; 2, 39, 101; id. Verr. 2, 4, 34, § 75;five times,
id. N. D. 2, 5, 14; id. Inv. 1, 13, 17; 1, 41, 76; id. Verr. 2, 5, 36, § 94;six times,
id. ib. 1, 53, 120;seven times,
Quint. 9, 4, 133;nine times,
Cic. N. D. 2, 50, 51.—And in chronological order (to be distinguished from the instances B. 2. a and g):Atheniensium (rem publicam constituerunt) tum Theseus, tum Draco, tum Solo, tum Clisthenes, tum multi alii,
at different times, successively, Cic. Rep. 2, 1, 2.—Preceded or followed by other co-ordinate words (alias, modo, aliquando, aut... aut, nunc... nunc):(δ).ex quo intellegitur qualis ille sit quem tum moderatum, alias modestum, tum temperantem, alias constantem continentemque dicimus,
Cic. Tusc. 4, 16, 36:tum... tum... aliquando,
id. Div. 2, 2, 6:tum... tum... aut... aut,
id. Or. 61, 204:modo... tum autem,
id. N. D. 2, 40, 142:nunc... nunc... tum... tum,
Flor. 1, 17, 5.—Tum... tum = et... et, both... and, not only... but also, partly... partly, without regard to time, the second term being frequently strengthened by etiam (mostly post-Aug.):3.Milo Compsam oppugnans, ictusque lapide tum Clodio, tum patriae, quam armis petebat, poenas dedit,
Vell. 2, 68, 3:Muciam et Fulviam, tum a patre, tum a viro utramque inclitam,
Val. Max. 9, 1, 8:Caesar Pompejo tum proprias, tum etiam filiae lacrimas reddidit,
id. 5, 1, 10; Quint. 7, 3, 18; Sen. Q. N. 4, 2, 28; id. Clem. 1, 19, 2; Front. Aquaed. 1; Tac. A. 12, 33; Suet. Tit. 3; Nep. praef. 8;and with etiam,
Val. Max. 2, 2, 8; 5, 9, 1; 7, 6 prooem.; Nep. Them. 2, 3.—As correlative with a preceding cum, introducing particular after a universal or a stronger or more important assertion after a weaker or less important.a.Connecting complete sentences with different predicates, cum... tum = as... so, while... (tum being not translated; ante-class. cum always with indic.; class. with subj. or indic.):b.quom antehac te amavi, et mihi amicam esse crevi... tum id mihi hodie aperuisti,
Plaut. Cist. 1, 1, 2; id. Truc. 4, 1, 6:quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia Bona dicere,
Ter. And. 1, 1, 69; id. Phorm. 1, 4, 10:quae cum res tota ficta sit pueriliter, tum ne efficit quidem quod vult,
Cic. Fin. 1, 6, 19; id. Tusc. 5, 39, 13; id. Fam. 13, 16, 1; and so with subj., id. N. D. 1, 1, 1; id. Off. 3, 2, 5; id. Lael. 7, 23; id. Brut. 39, 145; 11, 250:cum omnium rerum simulatio est vitiosa, tum amicitiae repugnat maxime,
id. Lael. 25, 91; id. Div. 2, 27, 58; and so with indic., id. Planc. 33, 80; id. Tull. 4, 8; id. Div. in Caecil. 20, 65; id. Sest. 1, 2; id. Fam. 16, 4, 4:haec cum merito ejus fieri intellegebat, tum magni interesse arbitrabatur, etc.,
Caes. B. G. 5, 4; 3, 16; id. B. C. 1, 58; Liv. 3, 34, 1; 4, 53, 4.—Clauses with the same predicate, which is placed after the first clause (always with indic.):c.nam mihi, cum multa eximie divineque videntur Athenae tuae peperisse, tum nihil melius illis mysteriis quibus, etc.,
Cic. Leg. 2, 14, 36; id. Tusc. 4, 18, 42; id. Phil. 2, 5, 12; Liv. 4, 46, 10; 6, 38, 10.—Clauses with a common predicate placed before both co-ordinate terms, cum... tum = not only, but also; as... so especially:d.visa est Arcesilae cum vera sententia, tum honesta et digna sapiente,
Cic. Ac. 2, 24, 77; id. Fin. 1, 16, 51; 2, 35, 119; 3, 1, 3:movit patres conscriptos cum causa tum auctor,
Liv. 9, 10, 1; 4, 57, 2; Suet. Ner. 46 init. —With a common predicate after both co-ordinate terms:e.quom virum tum uxorem, di vos perdant,
Plaut. Men. 4, 2, 103:luxuria cum omni aetati turpis tum senectuti foedissima est,
Cic. Off. 1, 34, 123; id. Clu. 59, 161; id. Verr. 2, 1, 34, § 86; id. N. D. 1, 21, 57; id. Deiot. 9, 26; id. Clu. 16, 46:concitatos animos flecti quam frangi putabat cum tutius tum facilius esse,
Liv. 2, 23, 15; 6, 9, 8; 1, 57, 1; 10, 26, 13; Tac. Dial. 5.—With tum several times repeated:quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus, tum aequitati magistratuum, tum judiciis vestris commendatum putavit,
Cic. Verr. 2, 1, 58, § 151; cf. esp. id. Planc. 40, 95. —Tum, in this construction, is freq. strengthened,(α).By vero:(β).cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni, etc.,
in particular, Cic. Clu. 58, 159; id. Mur. 27, 55; id. Phil. 3, 5, 12; 7, 3, 9; cf. id. Or. 1, 23, 106; 3, 16, 60; Liv. 34, 39, 9; Quint. 12, 1, 25.—By maxime, above all, most of all, especially, chiefly:(γ).cum omnibus in rebus temeritas in adsentando turpis est, tum in eo loco maxime in quo ju dicandum est quantum, etc.,
Cic. Div. 1, 4, 7; id. Tusc. 4, 1, 1; 5, 12, 36; id. Rosc. Am. 25, 69:cum infamia atque indignitas rei impediebat, tum maxime quod, etc.,
Caes. B. G. 7, 56; Sall. J. 43, 5; Liv. 1, 8, 2; Suet. Claud. 30; Quint. 6, 1, 29.—By praecipue, especially, chiefly, above all:(δ).cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae,
Cic. Verr. 2, 2, 1, § 2; id. Fam. 13, 11, 3:fortuna quae plurimum potest cum in reliquis rebus, tum praecipue in bello,
Caes. B. C. 3, 68; Liv. 22, 43, 11; 1, 40, 3; Quint. 1, 1, 29; 1, 10, 13; 5, 10, 106; Plin. Ep. 4, 3, 2.—By inprimis, chiefly, principally:(ε).cum multa non probo, tum illud inprimis quod, etc.,
Cic. Fin. 1, 6, 18; id. Fam. 12, 22, 3.—By cumprimis, chiefly, principally: quapropter bene cum superis de rebus habenda Nobis est ratio... tum cumprimis Unde anima atque animi constet [p. 1910] natura videndum, Lucr. 1, 131.—(ζ).By certe, especially, at least, assuredly:(η).at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis,
Cic. Fin. 4, 5, 13; id. Fam. 7, 4; cf. Quint. 2, 1, 10.—By nimirum, assuredly, undoubtedly:(θ).cum plurimas... commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus quod, etc.,
Cic. Am. 7, 23. —By etiam, besides, as well:(ι).cum omnes omnibus ex terris homines improbos audacesque collegerat, tum etiam multos fortes viros et bonos... tenebat,
Cic. Cael. 6, 14; id. Ac. 2, 10, 31; id. Tusc. 1, 1, 2:quos tu cum memoriter, tum etiam erga nos amice et benevole collegisti,
id. Fin. 1, 10, 34; id. Verr. 2, 3, 23, § 56:cum sua virtute, tum etiam alienis vitiis,
id. Leg. 23, 67; id. Fin. 2, 12, 38; id. N. D. 2, 37, 95; id. de Or. 3, 60, 225; Liv. 1, 21, 2; 7, 23, 6; 7, 32, 10; Val. Max. 7, 2, 3; 3, 2, 10; 9, 6, 3; Quint. 9, 1, 20; 9, 4, 143.—By quoque, also, besides, as well:(κ).cum potestas major, tum vir quoque potestati par hostes trans Anienem submovere,
Liv. 4, 17, 11; 1, 22, 2; cf. Quint. 12, 10, 72.—By et, also, besides, too:(λ).cujus mortem cum luctus civitatis, tum et dictaturae undecim insignem fecere,
Just. 19, 1, 7.—By praeterea, moreover, besides:II.dicimus C. Verrem cum multa libidinose fecerit, tum praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia abstulisse,
Cic. Verr. 1, 18, 56.Tum as correlative of dependent clauses (freq. in ante - class. writings and Cic., rare in post-Aug. writings).A. 1.Referring to definite past time.a.Tum as antecedent of cum:b.jam tum cum primum jussit me ad se arcessier, Roget quis, Quid tibi cum illa?
Ter. Eun. 3, 3, 4; id. Heaut. 2, 3, 21:qui (Hercules) tum dolore frangebatur cum immortalitatem ipsa morte quaerebat,
Cic. Tusc. 2, 8, 20:bene apud majores nostros senatus tum cum florebat imperium decrevit ut, etc.,
id. Div. 1, 41, 91; id. Phil. 2, 44, 114; id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 2, 66, § 160; id. Clu. 33, 89; id. Verr. 1, 2, 5; id. Brut. 2, 7; 23, 89; id. Off. 3, 27, 100; id. Agr. 2, 24, 64; id. Phil. 2, 39, 100; 3, 4, 11:tum mittendos legatos fuisse cum Perseus Graecas urbes obsideret,
Liv. 45, 3, 7:tum cum Vipereos sparsi... dentes,
Ov. M. 4, 572; id. H. 3, 23; Val. Max. 6, 1, 12.—After pluperf.:nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant scimus Romae solutione impedita fidem concidisse,
Cic. Imp. Pomp. 7, 19; Val. Max. 3, 6, 1; 2, 8, 15 fin. —Tum inserted in the temporal clause:cum Davo egomet vidi jurgantem ancillam... quom ibi me adesse neuter tum praesenserat,
Ter. And. 5, 1, 20.—Tum, introducing the apodosis of the temporal clause (generally not transl. in Engl.).(α).Of coincident events, cum... tum = while: quom genui tum morituros scivi, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. Rel. v. 361 Vahl.); Ter. Phorm. 3, 2, 18:(β).cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,
Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Agr. 2, 11, 26; id. Cael. 26, 63; id. Phil. 3, 5, 13:cum pavida mulier nullam opem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, etc.,
Liv. 1, 58, 3; 5, 11, 4. —Tum = deinde, usu. after a pluperf.:2.id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum Nolam Samnitium castra cepit,
Cic. Div. 1, 33, 72; id. Brut. 92, 319; id. Ac. 2, 3, 9; 2, 3, 15; id. Fin. 1, 8, 26; id. Tusc. 4, 20, 45; id. Div. 1, 25, 53; 2, 2, 7; id. Rep. 2, 25, 47; Liv. 21, 11, 8; cf. id. 1, 26, 7; 23, 22, 4.—Inserted in the apodosis:cum jam humanae opes egestae a Veis essent, amoliri tum deum dona,
Liv. 5, 22, 3.—Referring to definite present time:3.quem esse negas, eundem esse dicis. Cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit, dicis esse,
Cic. Tusc. 1, 6, 12.—Referring to indefinite time.a.As antecedent of the clause, = at the time when, at a time when, whenever: hominum inmortalis est infamia;b.etiam tum vivit quom esse credas mortuam,
Plaut. Pers. 3, 1, 28; id. As. 1, 3, 55; id. Merc. 3, 2, 7; Cato, R. R. 31:nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt,
Lucr. 3, 919; 4, 444; 4, 455;4, 1166: omnis praedictio mali tum probatur cum ad praedictionem cautio adjungitur,
Cic. Div. 2, 25, 54; id. Fin. 2, 32, 104; id. N. D. 2, 3, 9: tum cum sine pondere suci Mobilibus ventis arida facta volant, Ov. H. 5, 109; Cic. Ac. 1, 12, 44; 2, 27, 88; id. Fin. 4, 8, 20; id. Tusc. 3, 9, 20; 5, 26, 73; id. N. D. 1, 4, 9; id. Off. 1, 27, 93.—Tum maxime... cum plurimum = eo magis quo magis:eam (partem animi) tum maxime vigere cum plurimum absit a corpore,
Cic. Div. 1, 32, 70; so, cum maxime... tum maxime; v. b. a foll.—Tum introducing the apodosis.(α).As coincident:(β).quom amamus, tum perimus,
Plaut. Truc. 1, 2, 94:ulmus, cum folia cadunt, tum iterum tempestiva est,
Cato, R. R. 17; so id. ib. 155 (156):cum ea quae quasi involuta fuerunt, aperti sunt, tum inventa dicuntur,
Cic. Ac. 2, 8, 26; id. Fin. 5, 10, 29; 1, 17, 57; id. N. D. 2, 52, 129; 1, 19, 49; id. Imp. Pomp. 6, 15.—Cum maxime... tum maxime = quo magis eo magis:nam quom pugnabant maxume, ego tum fugiebam maxume,
Plaut. Am. 1, 1, 45:quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxume Meditari secum oportet, etc.,
Cic. Tusc. 3, 14, 30 poet. —As subsequent:4.ad legionem quom itum, adminiculum eis danunt tum jam aliquem cognatum suum,
Plaut. Most. 1, 2, 47:eo cum accessit ratio argumentique conclusio... tum et perceptio eorum omnium apparet,
Cic. Ac. 2, 10, 30; 2, 41, 128; id. Fin. 5, 9, 24; 1, 20, 69; 5, 15, 41; id. Tusc. 1, 4, 8; 1, 24, 58; 3, 2, 3; id. N. D. 2, 48, 123; id. Div. 2, 19, 44.—Referring to future time.(α).Tum as antecedent of cum:(β).quom mi haec dicentur dicta, tum tu, furcifer, quasi mus in medio pariete vorsabere,
Plaut. Cas. 1, 51; id. Bacch. 3, 4, 20:non committam ut tum haec res judicetur cum haec frequentia Roma discesserit,
Cic. Verr. 1, 18, 54; id. Agr. 2, 17, 44; 2, 25, 67; id. Fin. 4, 22, 62; id. Tusc. 1, 20, 46; Liv. 23, 13, 4; 41, 10, 7; Ov. M. 2, 651; id. H. 15, 293; Nep. Them. 6, 5.—Tum introducing the apodosis:B.quom videbis, tum scies,
Plaut. Bacch. 1, 2, 37; 4, 6, 30:de quo cum perpauca dixero, tum ad jus civile veniam,
Cic. Leg. 1, 12, 34; id. Clu. 2, 6; 4, 9; Liv. 3, 56, 10.—With temporal clause, introduced by ubi.1.Tum as antecedent of the clause (very rare):2.vitem novellam resecare tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33:tum tu igitur demum id adulescenti aurum dabis, ubi erit locata virgo in matrimonium?
Plaut. Trin. 3, 3, 52.—Tum introducing the apodosis.(α).Referring to definite past time (tum always = deinde):(β).ubi eorum dolorem majorem quam ceterorum cognovi, tum meum animum in illos, tum mei consilii causam proposui, tum eos hortatus sum, etc.,
Cic. Verr. 2, 4, 63, § 140; Sall. J. 94, 3:ubi illuxit, et Romanis Punica et Gallica arma cognita, tum dubitationem exemere,
Liv. 25, 10, 5; 1, 9, 10; 4, 57, 3; 9, 43, 16; 21, 25, 12; 23, 11, 4.—Referring to indefinite time:(γ).post ubi tempust promissa jam perfici, Tum coacti necessario se aperiunt,
Ter. And. 4, 1, 8: Cato, R. R. 3 init.; 17:ubi jam morbi se flexit causa... Tum quasi vaccillans primum consurgit,
Lucr. 3, 503; 6, 129; 6, 526.—Referring to future time:C.otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo,
Plaut. Rud. 2, 4, 13; id. Stich. 4, 2, 14:ubi tu voles, Ubi tempus erit, sat habet si tum recipitur,
Ter. Eun. 3, 2, 32; Plaut. Truc. 4, 4, 18; id. Bacch. 4, 3, 72; id. Pers. 4, 7, 19; id. Cas. 3, 2, 27:ut ubi id interrogando argumentis firmavero, tum testes ad crimen accommodem,
Cic. Verr. 1, 18, 55:ubi haerere jam aciem videris, tum terrorem equestrem infer,
Liv. 6, 12, 10; 22, 55, 8.—With a temporal clause introduced by postquam.1.Tum as antecedent of the clause (very rare):2.Flaminius qui ne quieto quidem hoste ipse quieturus erat, tum vero postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri vidit, suum id dedecus ratus, etc.,
Liv. 22, 3, 7; Val. Max. 3, 8, 1 (v. infra, III. A. 2. a. b).—Tum introducing the apodosis (always = deinde).(α).Referring to definite past time:(β).posteaquam e portu piratae exierunt, tum coeperunt quaerere homines, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 38, § 100; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40 (al. tunc):postquam satis virium collectum videbat, tum ex suis unum sciscitatum Romam ad patrem misit,
Liv. 1, 54, 5; 3, 66, 5; 6, 13, 4; 22, 48, 4; 25, 10, 6; Gell. 5, 3, 6.—Referring to indefinite time: postquam vero commoditas quaedam... dicendi copiam consecuta est, tum ingenio freta malitia pervertere urbes adsuevit, Cic. Inv. 1, 2, 3.—D.With a temporal clause introduced by ut.1.Tum as antecedent of the clause (very rare):2.tum vero ingentem gemitum dat Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici... conspexit,
Verg. A. 1, 485; cf. id. ib. 12, 218.—Tum introducing the apodosis.(α).Of definite past time:(β).nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi, puto, prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46:sed ut intellectum est quantam vim haberet accurata... oratio, tum etiam magistri dicendi multi subito exstiterunt,
Cic. Brut. 8, 30; id. Phil. 9, 4, 9; Liv. 24, 44, 10; id. 21, 54, 9; 23, 34, 6.—Referring to future time:E.neque ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. de Or. 2, 34, 146:traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum, si eam Romanus rite emisisset, victoriam de Vejentibus dari (= si quando),
Liv. 5, 15, 11 Weissenb. ad loc.—With a temporal clause introduced by quando.1.Tum as antecedent of the clause.(α).Of definite past time:(β).auctoritatem senatus exstare sentio, tum, quando Alexandro mortuo, legatos Tyrum misimus,
Cic. Agr. 2, 16, 41.—Of future time:2.at scire tum memento quando id quod voles habebis,
Plaut. Capt. 2, 1, 41; id. Mil. 3, 1, 213; id. Most. 3, 1, 136; id. Men. 5, 7, 57:utinam tum essem natus quando Romani dona accipere coepissent,
Cic. Off. 2, 21, 75.—Tum introducing the apodosis.(α).Of indefinite time (quando = whenever):(β).quando esurio tum crepant (intestina),
Plaut. Men. 5, 5, 27; id. Truc. 1, 1, 15; id. Ps. 4, 7, 85:quando mulier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat reciperare dicebatur,
Gell. 17, 6, 6; 7 (6), 14, 4.—Of future time:F.at tu, quando habebis, tum dato,
Plaut. Men. 3, 3, 23:quando ab eadem parte sol eodemque tempore iterum defecerit, tum signis omnibus ad principium revocatis, expletum annum habeto,
Cic. Rep. 6, 22, 24:quando mihi usus venerit, tum quaeram ex te atque discam,
Gell. 6 (7), 17, 4.—In the apodosis after simul ac:G.an simul ac nubes successere, ipse in eas tum Descendit (Juppiter), prope ut hinc teli determinet ictus?
Lucr. 6, 402.—With a temporal clause introduced by dum.1.Tum as antecedent:2.sanctius visum est nomen Augusti, ut scilicet jam tum dum colit terras, ipso numine ac titulo consecretur,
Flor. 2, 33, 66 (4, 12, 66).—Tum introducing the apodosis:H.dum habeat, tum amet,
Plaut. Truc. 2, 1, 23:dum se glomerant... tum pondere turris Procubuit,
Verg. A. 9, 540.—As antecedent of quamdiu:K.qui cum tibi amicus non modo tum fuerit quamdiu tecum in provincia fuerit, verum etiam nunc sit cum, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 24, § 58.—Denoting a logical consequence after quando and cum:L.quando ergo erga te benignus fui... tum te mihi benigne itidem addecet... referre gratiam,
Plaut. Rud. 5, 3, 35:cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum... substituere coepit cives Romanos,
Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72.—After relative clauses denoting time: qua tempestate Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, Ego tum gravida expletis jam fere ad pariendum mensibus, Poet. ap. Cic. de Or. 3, 58, 219 (Trag. Rel. p. 246 Rib.).—M.With conditional clauses.1. (α).Tum as antecedent of clause:(β).tum pol ego interii, homo si ille abiit,
Plaut. Ps. 4, 1, 6; id. Men. 2, 2, 71; Ter. Heaut. 4, 3, 40:si tenuis causa est, tum etiam argumentandi tenue filum,
Cic. Or. 36, 124; id. Rep. 1, 40, 62; 2, 9, 15; id. Fin. 1, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 13; id. Verr. 2, 3, 47, § 112:tum vero ego nequiquam Capitolium servaverim si civem in servitutem duci videam,
Liv. 6, 14, 4; 3, 9, 11; 6, 14, 4; 7, 34, 14; Cato ap. Plin. 29, 1, 7, § 14; Gell. 2, 12, 1 sq.; 4, 13, 1; 14, 2, 21.—Tum introducing the apodosis:2.si triduum hoc hic erimus, tum arbores in te cadent,
Plaut. Men. 2, 3, 30; id. Rud. 5, 2, 59; 3, 4, 49; id. As. 1, 3, 89; id. Rud. 1, 3, 13; id. Ps. 4, 1, 1; 4, 1, 48 (39); Ter. Eun. 2, 3, 64; 3, 1, 17; id. Phorm. 1, 3, 19; Cato, R. R. 26; cf. id. ib. 27:quod si, ut spero, cepero, tum vero litteras publice mittam,
Cic. Fam. 2, 10, 3; id. Div. 1, 44, 100; cf. id. Ac. 2, 10, 32; id. Fin. 2, 4, 79; id. N. D. 3, 36, 87; id. Rep. 1, 43, 66: id. [p. 1911] Rosc. Am. 49, 142:si dimicandum erit, tum tu in novissimos te recipito,
Liv. 7, 40, 13; 8, 10, 12; Hor. S. 1, 2, 97; Ov. M. 7, 32.—Esp., denoting the consequences of perjury in ancient formulas of oaths: si ego injuste illos homines dedier mihi exposco, tum patriae compotem me numquam siris esse,
Liv. 1, 32, 7; 1, 24, 8; 22, 53, 11; hence, quid si falles? Me. Tum Mercurius Sosiae iratus siet, Plaut. Am. 1, 1, 239; 3, 2, 52; id. Aul. 4, 10, 50; cf. also Liv. 3, 64, 10.—With a condition contrary to fact.(α).Tum, antecedent of clause:(β).tum esset ostentum, si anguem vectis circumplicavisset,
Cic. Div. 2, 28, 62; id. Verr. 2, 2, 68, § 164:tum id audirem si tibi soli viveres,
id. Marcell. 8, 25; id. Fin. 4, 13, 33; id. Div. 2, 35, 73.—Tum introducing the apodosis:N.si quidem me amaret, tum istuc prodesset,
Ter. Eun. 3, 1, 56:quodsi omnia nobis quae ad victum pertinent. suppeditarentur, tum optimo quisque ingenio, totum se in cognitione et scientia collocaret,
Cic. Off. 1, 44, 158. —After an abl. absol.1. (α).Referring to definite past time:(β).ut morte ejus nuntiata tum denique bellum confectum arbitraretur,
Cic. Mur. 16, 34:sed confecto proelio tum vero cerneres quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae,
Sall. C. 61, 1:ita rebus divinis peractis tum de bello deque republica dictator rettulit,
Liv. 22, 11, 1; 2, 29, 1; 2, 29, 3; 3, 56, 1; 5, 50, 8; Plin. 11, 20, 22, § 68.—Referring to indefinite time:(γ).hisce omnibus rebus consideratis, tum denique id quod primum est dicendum, postremum soleo cogitare, quo utar exordio,
Cic. Or. 2, 77, 315.—Referring to future time (the abl. absol. = a fut. perf.):2.ita prope XL. diebus interpositis tum denique se responsuros esse arbitrantur,
Cic. Verr. 1, 10, 31; 1, 18, 54; id. Fin. 4, 13, 32; id. Scaur. Fragm. 10, 22.—With pres. participles (post-class.):III.tacentibus cunctis, tum ipse (dixit), etc.,
Just. 12, 15, 6.Particular connections.A.With other particles of time.1.Jam tum, already at that time, i. e. earlier than might be anticipated:2.jam tum erat suspitio Dolo malo haec fieri,
Ter. Eun. 3, 3, 8; cf. id. ib. 4, 4, 58; id. Phorm. 5, 8, 34:quippe etenim jam tum divom mortalia saecla Egregias animo facies vigilante videbant,
Lucr. 5, 1169; 5, 1037:ut mihi jam tum divinasse ille (Romulus) videatur hanc urbem sedem aliquando summo esse imperio praebituram,
Cic. Rep. 2, 5, 10; 2, 7, 12; id. Div. 2, 57, 118; id. Tusc. 4, 2, 4:jam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt,
Liv. 1, 5, 1; 1, 7, 16; 1, 41, 7; 10, 21, 14;24, 49, 1: ut jam tum qualis futurus esset ostenderet,
Suet. Dom. 1; Curt. 4, 6, 29.—Tum demum and tum denique, then only, then at length, then at last, not till then, i. e. later than might be expected, implying delayed action.a.Tum demum.(α).In gen.:(β).adversisque in rebus noscere qui sit. Nam verae voces tum demum pectore ab imo Eiciuntur,
Lucr. 3, 58:tum demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat proponit,
Caes. B. G. 1, 17; 5, 33; Sall. J. 46, 1:nec ante in campum degressi sunt quam, etc. Tum demum castra Etruscorum pro moenibus Fidenarum posita,
Liv. 4, 17, 12; 45, 12, 6; 2, 20, 11; 5, 39, 2; 23, 19, 15 et saep.; Val. Max. 1, 6, 10; 1, 7, 4; Curt. 3, 12, 12; Tac. A. 3, 18; 3, 47.—In partic., referring to clauses introduced by cum, ubi, si, or abl. absol. (v. II. A. B. L. M.), denoting absolute restriction to the terms of the clause:(γ).imo etiam ubi expolivero, magis hoc tum demum dices,
Plaut. Poen. 1, 1, 60:tum demum mihi procax Academia videbitur si aut consenserint omnes, aut, etc.,
Cic. N. D. 1, 6, 13:cum is Casilini eo die mansurum dixisset, tum demum cognitus est error,
Liv. 22, 13, 8; Vell. 2, 115, 4; Val. Max. 3, 8, 1 fin.; 7, 2, 4; Curt. 3, 11, 6; Plin. Ep. 8, 20, 7.—Sometimes = nunc demum (anteclass.): victus es, Chaline. St. Tum nos demum vivere. Olympio. Gaudeo, Plaut. Cas. 2, 6, 65.—b.Tum denique.(α).In gen.:(β).tum denique tauros in gregem redigo,
Varr. R. R. 2, 5:injecta glaeba tumulus is (locus) ubi humatus est vocatur, ac tum denique multa religiosa jura complectitur,
Cic. Leg. 2, 22, 57; id. Fin. 3, 22, 76; id. Tusc. 3, 26, 61: nequiquam temptati ut tum denique desisterent impediendo bello, Liv. 4, 55, 5; Ov. M. 4, 519; 7, 857; 10, 664.—Referring to clauses with cum, etc. (v. II. A. B. L. M.):3.tum denique homines nostra intellegimus bona quom quae in potestate habuimus ea amisimus,
Plaut. Capt. 1, 2, 33:quo cum venerimus, tum denique vivemus,
Cic. Tusc. 1, 31, 75; 3, 31, 75; id. Leg. 2, 4, 10; id. Rep. 1, 6, 11; so,tum denique si,
id. Fam. 14, 2, 3; id. Q. Fr. 1, 1, 10, § 29; id. Verr. 2, 2, 1, § 1:indicandum primum fuisse, dein petendum praesidium, postremo ni impetraretur, tum denique querendum,
Liv. 23, 43, 2; Cato ap. Plin. 17, 18, 29, § 126 (for tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9, v. II. D. 2. a).—Tum primum (rarely primo), then for the first time:4. a.tum genus humanum primum mollescere coepit,
Lucr. 5, 1014:ludorum gratia quos tum primum anniversarios in circo facere constituisset,
Cic. Rep. 2, 7, 12; id. Sen. 21, 78; Caes. B. G. 7, 11:ponte sublicio tum primum in Tiberi facto,
Liv. 1, 33, 6; 2, 41, 3; 39, 22, 2; 2, 20, 6; 39, 49, 4; Vell. 2, 37, 5; Tac. A. 2, 27; id. H. 4, 57; Curt. 3, 12, 26. —Deinde tum (very rare):b.primum ea quae sumus acturi cogitare debemus, deinde tum dicere ac facere,
Varr. L. L. 6, 6, 62.—Tum deinde.(α).= tum demum or tum denique, then at length, not till then, then only:(β).nonne optime patronus occurrat prius conviciis luxuriae, etc., tum deinde narret de bonis Pallae? etc.,
Quint. 4, 2, 27; 12, 10, 11:emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram: tum deinde lassam senectutem in otium referam,
Sen. Ep. 101, 4; Plin. 16, 44, 95, § 251.—So corresp. with cum:quas cum solus pertulisset, tum deinde comitia collegae subrogando habuit,
Liv. 2, 8, 3 (Weissenb. demum, by conj.); Col. R. R. 1, 6, 13. —= an emphatic deinde: nam praetermisit quod in prima parte sumere debuit;c.tum deinde eodem ipso quod omiserat quasi proposito ad confirmandum aliud utitur,
Gell. 2, 8, 3; 13, 24 (23), 1; Just. 2, 1, 19.—With hic:d.hic tum repente Pacilius quidam accedit, ait, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94:hic ego tum ad respondendum surrexi,
id. Clu. 18, 51; 27, 73:hic tum injectus est hominibus scrupulus,
id. ib. 28, 76; id. Sest. 11, 25.—Tum postea:5.tum postea complorantibus nostris, dies quidem tandem inluxit,
Gell. 19, 1, 3; so id. 14, 3, 10 (for quid tum postea, v. D. 1.).—With interim:B.unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat... Tum interim, Q. Hortensio, Q. Metello coss.... despondet ei filiam suam,
Cic. Clu. 64, 179.—With particles of emphasis.1.Tum vero (sometimes tum enimvero or enimvero tum), then indeed, at that crisis, then if not before, etc., or merely = emphatic then, denoting either coincidence or sequence of action.(α).In gen.:(β).discedit a Melino Cluentia. Tum vero illa egregia mater palam exsultare... coepit,
Cic. Clu. 5, 14; 22, 61; id. Agr. 1, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 41, § 107:semper equidem magno cum metu incipio dicere... tum vero ita sum perturbatus ut, etc.,
id. Clu. 18, 51:tum vero dubitandum non existimavit quin ad eos proficisceretur,
Caes. B. G. 2, 8; 5, 37; id. B. C. 1, 82; 2, 42:Aruns Tarquinius et Tullia minor... junguntur nuptiis. Tum vero in dies infestior Tulli senectus... coepit esse,
Liv. 1, 47, 1; 2, 22, 6; 4, 49, 13; 10, 19, 12; 21, 45, 9; 21, 58, 5; Ov. M. 2, 227; 7, 685; Curt. 4, 13, 1; 3, 11, 5; Tac. Agr. 37.—And in enumerations:deinde... post autem... tum vero ipsam veterem Karthaginem vendunt,
Cic. Agr. 1, 2, 5.—As correlative of temporal or conditional clauses, and after abl. absol.:2.quod ubi Romam est nuntiatum, senatui metum injecit ne tum vero sustineri nec in urbe seditio, nec in castris posset,
Liv. 5, 7, 4; Sall. J. 94, 3:tum vero... si,
Cic. Fin. 1, 19, 63; Liv. 6, 14, 4 (v. II. M. 1. a, b).—With cum, Liv. 32, 12, 1:quae postquam frustra temptata rogumque parari... vidit, Tum vero gemitus... Edidit,
Ov. M. 2, 621; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40; v. C. 1. b. (so, tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9; v. II. D. 2. and M. 1.).—Tum quidem, at that time, thereupon, then at least (usu. opposed to a later time): dixit sibi in somnis visum esse, etc. Et tum quidem incolumis exercitum liberavit; post triennium autem devovit se, etc., Cic. Div. 1, 24, 51; so,3.actum quidem,
id. Fl. 25, 59; id. Lael. 11, 39:et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni recepit se... post dies paucos, etc.,
Liv. 42, 39, 1; 1, 57, 10; 3, 2, 10;7, 17, 3.—Often in resuming the narrative after a digression: ac tum quidem regem... filium appellat,
Curt. 4, 7, 25.—Merely emphatic:Duillio Cornelioque coss. etiam mari congredi ausus est. Tum quidem ipsa velocitas classis comparatae victoriae auspicium fuit,
Flor. 1, 18 (2, 2), 7; so id. 1, 22 (2, 6), 20; 1, 40 (3, 5), 12.—With cum, Tac. Dial. 11.—Ne tum quidem, not even then:4.num quis horum miser hodie? Ne tum quidem, post spiritum extremum,
Cic. Tusc. 1, 37, 89; id. Div. 1, 26, 55; id. Verr. 2, 2, 40, § 98:ubi ne tum quidem eos prodire intellexit,
Caes. B. G. 1, 50; 7, 53; Tac. H. 5, 21; Curt. 3, 2, 18.—With cum:ille vere ne tum quidem miser cum ab Oroete in crucem actus est,
Cic. Fin. 5, 30, 92; so id. Tusc. 5, 20, 57; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; Liv. praef. 12; 39, 39, 11.—Tum maxime (sometimes tum cummaxime).(α).Especially at that time, chiefly then: illi sumposia, nos convivia quod tum maxime simul vivitur, Cic. Fam. 9, 24, 35; id. Leg. 2, 11, 26.—With cum:(β).quae quidem vis tum maxime cognita est cum... M. Cato, legem suadens, in Galbam multa dixit,
Cic. Brut. 23, 89; id. Sest. 21, 47; id. Par. 4, 1, 29.—Just then, just at that moment (not ante-Aug.):(γ).regi, tum maxime captivos ex Illyrico vendenti,
Liv. 43, 20, 3; 1, 10, 1:per totam aciem vulgatum est, castra amissa esse, et tum cummaxime ardere,
id. 40, 32, 1; so,tum cummaxime,
id. 43, 7, 8:corpus enim suum a caupone trucidatum tum maxime plaustro ad portam ferri,
Val. Max. 1, 7, ext. 10; 2, 10, 2; 3, 2, 2 fin.; Curt. 3, 4, 14; 6, 6, 10; Plin. 2, 63, 63, § 154; Quint. 2, 15, 30; 2, 61, 31; Suet. Caes. 65; id. Calig. 53.—So with cum:et quod tum maxime Abydum oppugnaret cum rex ab Attalo et Rhodiis ultro se bello lacessitum diceret,
Liv. 31, 18, 2; Sen. Ira, 1, 15, 2.—Strengthening the co-ordinate tum after cum, so especially; v. I. C. 3. e. b (for cum maxime... tum maxime and tum maxime... cum plurimum, v. II. A. 3. a. b.).—5.Tum potissimum = tum maxime, just then (rare):6.C. Caesar... tum potissimum acie commissa impeditos religione hostes vicit,
Front. Strat. 2, 1, 16.—Etiam tum.(α).Even then:(β).etiam tum vivit cum esse credas mortuam,
Plaut. Pers. 3, 1, 28:totum se Servilio etiam tum tradidit,
even then, at so late a time, Cic. Sest. 62, 130:etiam tum cum verisimile erit,
id. Rosc. Am. 20, 57.— So with cum, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; id. Dom. 13, 23; id. Sest. 38, 81.—Still, as yet (also as one word; cf. etiamtum, and v. the foll. additional passages), Cic. Verr. 2, 4, 19, § 41; id. Fin. 3, 14, 48; id. Rep. 2, 12, 24; id. Arch. 3, 5; id. de Or. 2, 3, 12; id. Brut. 20, 80; id. Off. 2, 14, 47; Caes. B. C. 3, 93; Liv. 5, 40, 10; Val. Max. 9, 6, 3; Tac. A. 3, 72; Suet. Claud. 27 fin.; id. Dom. 22.—7.And with a negation, = nondum: ipsa ego non longos etiam tum scissa capillos,
not yet long, Ov. H. 8, 79.—Tum etiam.(α).Followed by si or cum, even if, even when:(β).atque equidem filium Tum etiam si nolit, cogam,
Ter. Ad. 5, 3, 65:qui tum etiam cum... circumfusi erant caligine,
Cic. Tusc. 1, 19, 45.—Then also, then too, besides:8.tum etiam illud cogitatote, sic vivere Cornelium ut, etc.,
Cic. Balb. 28, 65; id. N. D. 1, 16, 43; so id. Leg. 1, 13, 35; id. Fin. 2, 16, 53; Col. 12 praef.—Tum quoque.(α).Also then, then likewise, then as before, then as on another occasion mentioned before: ceu lapidem si Percutiat lapis aut ferrum;(β).nam tum quoque lumen Exsilit,
Lucr. 6, 162:tum quoque homini plus tribui quam nescio cui necessitati,
Cic. Prov. Cons. 11, 28:tum quoque multis milibus Latinorum in civitatem acceptis,
Liv. 1, 33, 5; 2, 52, 2; 21, 22, 4; Caes. B. C. 3, 37; Ov. M. 14, 369.—Even then, = etiam tum (rare):(γ).et tamen tum quoque se absentes triumphare credunt,
Liv. 45, 38, 13; 39, 41, 3; 39, 47, 11; Ov. H. 17 (18), 190.—In orat. obliq. (v. I. A. 2.), even now:(δ).quod si Romani tum quoque aequa aspernarentur,
Liv. 42, 62, 7. —= sic quoque, even under the circumstances, even as it was, etc. (v. sic, V. 3.): ut si effugium patuisset in publicum, impleturae urbem tumultu fuerint. Tum quoque [p. 1912] aliquotiens integro corpore evaserunt, Liv. 24, 26, 13; 40, 16, 6; 43, 4, 1;9.9, 13, 9: tum quoque, amputata dextra, navem sinistra comprehendit,
Just. 2, 9, 18.—Tum ipsum = eo ipso tempore, at the very time, just then, even then (only in Cic. in four passages; cf.:C.nunc ipsum): tota igitur ratio talium largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum... moderanda est,
Cic. Off. 2, 17, 60:quem quidem cum sua voluntate ex patria Karthaginem revertisset, tum ipsum cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam Thorium,
id. Fin. 2, 20, 65 Madv. ad loc.:tum ipsum cum immolare velis extorum fieri mutatio potest,
id. Div. 1, 52, 118:ita (oratores), non injuria, quotienscunque dicerent, id quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,
id. Or. 1, 27, 123.—Tum with co-ordinating particles.1.Tum autem.(α).= praeterea, and then, besides (v. I. C. 1.): turpilucricupidum te vocant cives tui;(β).tum autem sunt alii qui te volturium vocant,
Plaut. Trin. 1, 2, 64:oves scabrae sunt... Tum autem Surorum nemo exstat qui ibi sex menses vixerit,
id. ib. 2, 4, 141; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 4, 2, 3; id. Poen. 5, 5, 34; 5, 7, 22; Ter. And. 1, 5, 34; id. Eun. 5, 9, 7; id. Hec. 2, 1, 14; 3, 2, 10:tum autem qui non ipso honesto movemur... callidi sumus, non boni,
Cic. Leg. 1, 14, 41; id. Or. 1, 58, 247; 2, 19, 80.—= tum... tum:(γ).visne igitur inter hos populos inambulantes, tum autem residentes quaeramus eisdem de rebus?
Cic. Leg. 1, 5, 15.—= eo tempore, with autem as connective:(δ).tum illic autem Lemnius... uxorem duxit, etc.,
Plaut. Cist. 1, 3, 25:tum autem ex omnibus montibus nives proluit,
Caes. B. C. 1, 48.—But in this instance:2.uxori emunda ancilla'st: tum autem pluscula Supellectile opus est,
Ter. Phorm. 4, 3, 60; 5, 7, 25 sq.—For tum etiam, v. B. 7. b.—3.Tum praeterea:4.nam tui similis est probe. Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium,
Ter. Heaut. 5, 3, 20; so id. Ad. 3, 2, 47; id. Phorm. 3, 2, 33; Cic. Verr. 1, 18, 56 (v. I. C. 3. e. l).—Tum porro:D.tum porro venti magnam quoque tollere partem Umoris possunt,
Lucr. 6, 623; 4, 829 (827).—Quid tum?1.In dialogue, what then? what next? what further? novi ego hos pugnos meos. Ca. Quid tum? Th. Quid tum? Rogitas? Hisce ego, si tu me inritaveris, placidum te hodie reddam, Plaut. Curc. 5, 3, 49; so id. As. 2, 2, 83; Ter. Eun. 2, 2, 47; 3, 5, 66; id. Phorm. 3, 3, 8.—And strengthened:2.quid tum postea?
Plaut. Trin. 3, 3, 41; id. As. 2, 2, 68; 2, 2, 79; Ter. Eun. 2, 3, 78; 4, 2, 9; 4, 7, 23; id. Ad. 4, 5, 15; id. Hec. 4, 1, 36: videsne abundare me otio? A. Quid tum? Cic. Tusc. 2, 11, 26.—In imitation of a dialogue:3.at mulctantur bonis exsules. Quid tum? Parumne multa de toleranda paupertate dicuntur?
Cic. Tusc. 5, 37, 107; so id. Quint. 22, 72; 27, 84; id. Verr. 2, 4, 59, § 132; id. Dom. 47, 123; id. Dejot. 7, 22; id. Phil. 1, 10, 26; Hor. S. 2, 3, 230.—As emphatic co-ordinative in quoting the different items of a document, law, etc.: quive in senatu sententiam dixit, dixerit. Quid tum? Qui eorum coiit, coierit, etc., what next? i. e. and then, listen! Cic. Clu. 54, 148; so id. Agr. 1, 5, 16; 3, 3, 11; id. Mur. 12, 26; id. Fl. 23, 55.—E.Tum temporis = eo tempore (post class. and rare; cf.:tunc temporis): postera die civitas principem suum, ac tum temporis consulem in foro expectabat,
Just. 31, 2, 6. -
8 tunc
tunc, adv. demonstr., of time [tum, and demonstr. suffix -ce], then, at that time; but in ante-class. and class. prose tunc is always emphatic, and generally refers to a point of time. In post-Aug. style tunc freq. occurs without emphasis, and is freely used of periods of time. Tunc = deinde occurs first in the class. per. and rarely in prose; but is very freq. after the Aug. per. Tunc in mere co-ordinative use is very rare and not ante-class. (v. I. C.). Tunc coupled with an emphatic or temporal particle is very rare in class. prose, but freq. in the postAug. period. Poets often use tunc instead of tum before vowels for the sake of the metre. In general, tunc is not freq. till after the Aug. period. Cic. has tum about thirty times as often as tunc; Caes. has tunc only five times; Livy, in the first two books, has tunc five times, tum eighty-two times; but Val. Max. has tunc four times as often as tum. Sen. almost always has tunc; tum only in a few passages, mostly in co ordinative use. In Vitr., Suet., Plin., Just., and the jurists, tunc largely predominates; but Nep. has tunc once only, and Tac., who employs both words sparingly, has tum oftener than tunc. The Codd. very freq. vary between the words, and in many passages the reading is still doubtful. Undue weight has been given by some critics to opposition to nunc and connection with cum; cf. Kritz ad Sall. J. 5, 1; Zumpt ad Cic. Verr. 2, 4, 64, § 142; 2, 5, 10, § 27. Both tum and tunc are freq. opposed to nunc, and connected with cum.I.Absol.A.Referring an event to a time before mentioned.1.To definite past time.(α).To a period of time, = illis temporibus (only post-Aug.):(β).tunc melius tenuere fidem cum paupere cultu Stabat in exigua ligneus aede deus,
Tib. 1, 10, 19:nulli tunc subsessores alienorum matrimoniorum oculi metuebantur,
Val. Max. 2, 1, 5:sed tunc clarissimus quisque juvenum pro amplificanda patria plurimum periculi sustinebat,
id. 3, 2, 6:nunc quo ventum est? A servis vix impetrari potest ne eam supellectilem fastidiant qua tunc consul non erubuit,
id. 4, 3, 7:quo pacto inter amicos viguisse tunc justitiam credimus, cum inter accusatores quoque, etc.,
id. 6, 5, 6:si vere aestimare Macedonas qui tunc erant volumus, fatebimur, etc.,
Curt. 4, 16, 33:sed civitati nullae tunc leges erant,
Just. 2, 7, 3; 6, 9, 5.—Referring to a point of time spoken of: cives Romani [p. 1914] tunc facti sunt Campani, Enn. ap. Censor. 14 (Ann. v. 174 Vahl.): tanto sublatae sunt Augmine tunc lapides, id. ap. Non. p. 211, 8 (Ann. v. 542 ib.): tunc ipsos adoriant, ne quis Spartam referat nuntium, Naev. ap. Prisc. 8, p. 801 P. (Trag. Rel. v. 16 Rib.):(γ).(Sulla) statim ex iis rebus quas tunc vendebat jussit ei praemium tribui, etc.,
Cic. Arch. 10, 25:neque ego tunc princeps ad salutem esse potuissem si, etc.,
id. Sull. 3, 9:his tunc cognitis rebus amici regis his... liberaliter responderunt,
Caes. B. C. 3, 104:tunc duces Nerviorum... colloqui sese velle dicunt,
at this time, id. B. G. 5, 41:quod se facturos minabantur, aegreque tunc sunt retenti quin oppidum irrumperent,
id. B. C. 2, 13 fin.:Romanus tunc exercitus in agro Larinati erat,
Liv. 22, 24, 1:itaque cum in ipsum, et innocentia tutum et magistratu in quo tunc erat, impetus fieri non posset, etc.,
id. 4, 44, 6; cf. id. 2, 2, 2; 4, 8, 6; 10, 37, 10;44, 44, 3: nec, si rescindere posses (sc. jussa Jovis), Tunc aderas,
Ov. M. 2, 679:tunc ego nec cithara poteram gaudere sonora, nec, etc.,
Tib. 3, 4, 69:tunc urbis custodiis praepositus C. Maecenas,
Vell. 2, 88, 2:forte evenit ut tunc summae dignitatis ibi femina veneno consumere se destinarit,
Val. Max. 2, 6, 8:qui tunc Libitinam exercebant,
id. 5, 2, 10:Coriolanus ad Volscos, infestos tunc Romanis, confugit,
id. 5, 4, 1; cf. id. 2, 10, 3; 4, 8, 5; 5, 5, 3; 7, 6, 5 fin.;8, 1 damn. 1: Carthaginiensium legati ad celebrandum sacrum anniversarium more patrio tunc venerant,
Curt. 4, 2, 10:et tunc aestas erat, cujus calor, etc.,
id. 3, 5, 1:perierat imperium, quod tunc in extremo stabat, si Fabius, etc.,
Sen. Troad. 1, 11, 5:tunc,distractis Orientis viribus, casus Mithridati datus est occupandi Armeniam,
Tac. A. 11, 9; cf. id. ib. 2, 25:quidam ex eis qui tunc egerant, decesserunt,
Plin. Ep. 4, 24, 3:ardente tunc in Africa bello,
Suet. Caes. 70; cf. id. Calig. 48; id. Ner. 20; 21:Asiam tunc tenebat imperio rex Darius,
Gell. 17, 9, 20:hostes tunc populi Romani fuerant Fidenates,
id. 17, 21, 17; cf. id. 13, 5, 2 and 3; 14, 1, 8; Ael. Spart. Had. 11; 23; 24.—Repeated by anaphora:tunc victus abiere feri, tunc consita pomus, tunc bibit inriguas fertilis hortus aquas, Aurea tunc pressos, etc.,
Tib. 2, 1, 43:tunc Parmenio et Philotas, tunc Amyntas consobrinus, tunc noverca fratresque interfecti, tunc Attalus, Eurylochus... occurrebant,
Just. 12, 6, 14; so id. 43, 3, 2; 43, 4, 2.—Attributively:regem tunc Lacedaemoniorum,
Just. 6, 2, 4.—Referring to a state no longer in existence:(δ).silvae tunc circa viam erant, plerisque incultis,
Liv. 21, 25, 8:urbs (Corinthus) erat tunc praeclara ante excidium,
id. 45, 28, 2:hic (Curio) primo pro Pompei partibus, id est, ut tunc habebatur, pro republica, mox... pro Caesare stetit,
Vell. 2, 48, 3:certissimum tunc proscriptorum perfugium penetravit,
Val. Max. 7, 3, 9:docuit in atrio Catulinae domus, quae pars Palatii tunc erat,
Suet. Gram. 17: tunc (i. e. olim) in usu erat, eam hereditatem, etc., Gai Inst. 2, 254 erat autem tunc mos ut cum princeps causam cognosceret... sententiam ex omnium deliberatione proferret, Ael. Spart. Had. 8.—Expressly opposed to present time: tunc igitur pelles, nunc aurum et purpura exercent hominum vitam, Lucr 5, 1423;(ε).ea lege quae tunc erat Sempronia, nunc est Cornelia,
Cic. Clu. 56, 154:cum vero causam justam deus ipse dederit, ut tunc Socrati, nunc Catoni, etc.,
id. Tusc. 1, 30, 74, cf. id. Verr. 2, 2, 18, § 45; 2, 3, 67, § 156; id. Arch. 3, 5; id. Pis. 13, 30; id. Rab. Post. 12, 34; id. Phil. 7, 5, 14:cur privati non damus remiges, sicut tunc dedimus?
Liv. 34, 6, 18:munitiones et locis opportunioribus tunc fuerunt et validiores impositae (i. e. quam nunc),
id. 36, 17, 4:parva nunc res videri potest quae tunc patres ac plebem accendit,
id. 4, 25, 13; cf. id. 8, 31, 4; 21, 18, 5:Macedones milites ea tunc erant fama qua nunc Romani feruntur,
Nep. Eum. 3, 4: nunc solvo poenas;tunc tibi inferias dedi,
Sen. Phoen. 172:nunc haberent socios quos tunc hostes habuerant,
Just. 6, 7, 5; cf. id. 8, 2, 9:hoc tunc Veii fuere, nunc fuisse quis meminit?
Flor. 1, 12, 11.—And tunc and tum in co-ordinated sentences: qui ager nunc multo pluris est quam tunc fuit. Tum enim, etc., nunc, etc.;tum erat ager incultus, nunc est cultissimus,
Cic. Rosc. Com. 12, 33: vos etiamsi tunc faciendum non fuerit, nunc utique faciendum putatis;ego contra, etiamsi tum migrandum fuisset, nunc has ruipas relinquendas non censerem,
Liv. 5, 53, 3 (in such connections tum generally refers to a previous tunc, rarely vice versa).—Opposed to a previous or a later time:(ζ).quae ipsum Hannibalem, armis tunc invictum voluptate vicit (i. e. etsi non postea),
Cic. Agr. 2, 35, 95:raro alias tribuni popularis oratio acceptior plebi quam tunc severissimi consulis fuit,
Liv. 3, 69, 1:(Syphax) tunc accessio Punici belli fuerat, sicut Gentius Macedonici,
id. 45, 7, 2; 5, 37, 2; 45, 25, 10:non ab Scipionibus aliisque veteribus Romanorum ducum quidquam ausum fortius quam tunc a Caesare,
Vell. 2, 80, 3:et tunc Aeanti, ut deo, immolaverunt, et deinceps, etc.,
Val. Max. 1, 5, ext. 2:praetor hic Alexandri fuerat, tunc transfuga,
Curt. 3, 11, 18; cf. id. 4, 13, 18:Cilicum nationes saepe et alias commotae, tunc Troxoboro duce, montes asperos castris cepere,
Tac. A. 12, 55; cf. id. ib. 2, 62; id. H. 3, 58:ob res et tunc in Africa, et olim in Germania gestas,
Suet. Galb. 8; cf. id. Tib. 10; 18; id. Oth. 4:idem tunc Faesulae quod Carrhae nuper,
Flor. 1, 5, 8.—In general statements, applied to the actual state of affairs:(η).mos est regibus quotiens in societatem coeant, pollices inter se vincire, etc. Sed tunc, qui ea vincula admovebat decidisse simulans, genua Mithridatis invadit,
Tac. A. 12, 47:legebatur ergo ibi tunc in carmine Latino, etc.,
Gell. 2, 22, 2.— Pregn., as matters then stood:aptissimum tempus fuerat, delinimentum animis Bolani agri divisionem obici: tunc haec ipsa indignitas angebat animos,
Liv. 4, 51, 6.—Of coincidence in time: tunc = cum hoc fieret, on that occasion:(θ).quodsi tu tunc, Crasse, dixisses, omnem eorum importunitatem evellisset oratio tua,
Cic. de Or. 1, 53, 230; id. Clu. 56, 153; id. Lig. 5, 16; id. Phil. 7, 5, 14:tunc Lacedaemoniis accusantibus respondendum erat, nunc a vobis ipsis accusati sumus,
Liv. 39, 36, 7:jam Horatius secundam pugnam petebat. Tunc... clamore adjuvant militem suum,
while he was doing so, id. 1, 25, 9; 45, 23, 17:sed neque... nubes Tunc habuit, nec... imbres,
Ov. M. 2, 310:quid mihi tunc animi fuit?
id. ib. 7, 582:quid mihi tunc animi credis, germane, fuisse?
id. H. 11, 87; 12, 31:quid tunc homines timuerint, quae senatus trepidatio... neque mihi exprimere vacat, neque, etc.,
Vell. 2, 124, 1:non Catoni tunc praetura, sed praeturae Cato negatus est,
Val. Max. 7, 5, 6; cf. id. 1, 8, 6; 4, 5, 3; 6, 1, 8; 6, 2, 3; 6, 2, 6; 6, 6, ext. 1;9, 3, 1: tunc ego dicere debui,
Sen. Ep. 63, 15:non possum dicere aliud tunc mihi quam deos adfuisse,
Plin. Ep. 1, 5, 5:tunc domus priscorum ducum arserunt,
Suet. Ner. 38; Just. 18, 3, 14; Gell. 6 (7), 3, 48; 12, 13, 21; 19, 1, 11.—Tunc and tum co-ordinate: sanguine tunc (Phaethontis) credunt... Tum facta'st Libya... arida;tum, etc.,
Ov. M. 2, 235 sqq.: tunc... sorores Debuerant, etc.;Tum potui Medea mori bene,
id. H. 12, 3 sqq.—And referring to a supposed action at a definite time:nobis tunc repente trepidandum in acie instruenda erat,
if we had accepted the battle then, Liv. 44, 38, 11.—Redundant (post-class.):2.id quale fuerit, neque ipse tunc prodidit, neque cuiquam facile succurrat,
Suet. Tit. 10; cf.: in ejusmodi temporibus tunc eae ambulationes aperiuntur, Vitr 5, 9, 9.—= nunc, in oblique discourse (rare):3.quod si consulatus tanta dulcedo sit, jam tunc ita in animum inducant, consulatum captum a tribunicia potestate esse,
Liv. 2, 54, 5:ut cum multis saeculis murus urbi civium virtus fuerit, tunc cives salvos se fore non existimaverint nisi intra muros laterent,
Just. 14, 5, 7.—Referring to indefinite time.(α).Then, at such a time of the year, day, etc.; at such a season:(β).tunc (i. e. autumno) praecidi arbores oportere secundum terram,
Varr. R. R. 1, 27:ab eo in fastis dies hordicalia nominantur, quod tunc hordae boves immolantur,
id. ib. 2, 5:omnes (nubes sol) enim sub se tunc (= medio die),
Sen. Q. N. 1, 8, 7:tunc enim maximae et integrae adhuc nives (= aestate prima),
id. ib. 4, 2, 21:et tunc potest ventis concitari mare,
id. ib. 4, 2, 25; cf. id. ib. 4, 5, 2.—With the force of an indefinite temporal clause:(γ).tunc ignes tenuissimi iter exile designant et caelo producunt, of shooting stars,
Sen. Q. N. 1, 1, 6: nemo observat lunam nisi laborantem. Tunc urbes conclamant, tunc pro se quisque superstitione vana trepidat, id. ib. 7, 1, 2:adjuvari se tunc (i. e. cum faces vident) periclitantes existimant Pollucis et Castoris numine,
id. ib. 1, 1, 13; cf. id. ib. 1, 8, 3; 2, 55, 2; 5, 3, 1; 6, 12, 2; id. Ep. 42, 4; id. Brev. Vit. 11, 1: si ancilla ex cive Romand conceperit, deinde civis Romana facta sit, et tunc pariat, etc., Gai Inst. 1, 88; 1, 90; Dig. 1, 6, 8; 40, 12, 22, § 3.—With the force of a conditional clause, in this instance: Tr. Erus peregre venit. Si. Tunc tibi actutum chorda tenditur, Plaut. Most. 3, 2, 55 Lorenz (al. tum):4.dominae mentem convertite... Tunc ego crediderim vobis, et sidera et amnes Posse, etc.,
Prop. 1, 1, 23:itaque tunc dividere optimum erit (= si plura sunt quae nocent),
Quint. 4, 2, 101; so id. 6, 1, 22:cuperem tecum communicare tam subitam mutationem mei: tunc amicitiae nostrae certiorem fiduciam habere coepissem,
Sen. Ep. 6, 2: nemo est ex inprudentibus qui reliqui sibi debeat. Tunc mala consilia agitant, tunc aut aliis aut ipsis pericula struunt;tunc cupiditates improbas ordinant, tunc... tunc... denique, etc.,
id. ib. 10, 2;7, 2: tunc enim (i. e. si cottidie reputes) subit recordatio: Quot dies quam frigidis rebus absumpsi!
Plin. Ep. 1, 9, 3:propter liberos retentio fit (dotis) si culpa mulieris divortium factum sit, tunc enim sextae retinentur ex dote,
Ulp. Fragm. 6, 10: veluti si a femina manumissa sit: tunc enim e lege Atilia petere debet tutorem, Gai Inst. 1, 195; 1, 76; 1, 40; 3, 181; Fragm. Vat. 52; Dig. 2, 4, 8; 5, 3, 13, § 12; 7, 3, 1; 19, 1, 11, § 15; 11, 1, 20; Just. Inst. 1, 12, § 6; in the jurists, saep.—Referring to future time.(α).In gen.: tunc illud vexillum... coloniae Capuae inferetur;(β).tunc contra hanc Romam illa altera Roma quaeretur,
Cic. Agr. 2, 32, 86:tunc, ut quaeque causa crit statuetis, nunc libertatem repeti satis est,
Liv. 3, 53, 10:senatus consultum adjectum est ut... praetor qui tunc esset... apud eorum quem qui manumitteretur... jusjurandum daret, etc.,
id. 41, 9, 11:nec taedebit avum parvo advigilare nepoti... Tunc operata deo pubes discumbet in herba, etc.,
Tib. 2, 5, 95:tunc interea tempus exercitus ex hoc loco educendi habebis,
Gell. 3, 7, 7.—With the force of a conditional clause:B.tunc me biremis Tutum... Aura feret geminusque Pollux (i. e. si mugiat malus procellis),
Hor. C. 3, 29, 62:vectabor umeris tunc ego inimicis eques (i. e. si hoc feceris),
id. Epod. 17, 74:tunc tua me infortunia laedent (i. e. si dolebis tibi),
id. A. P. 103:tunc ego jurabo quaevis tibi numina... Tunc ego... Efficiam, etc.,
Ov. H. 15 (16), 319:tunc piger ad nandum, tunc ego cautus ero,
id. ib. 17 (18), 210.—Representing sequence or succession in events, = deinde.1.Simple sequence in time.(α).Time proper (rare till after the Aug. per.;(β).in Cic. perh. only in the foll. passages): Herodotus cum Roma reverteretur, offendit eum mensem qui sequitur mensem comitialem. Tunc Cephaloeditani decrerunt intercalarium XLV dies longum,
Cic. Verr. 2, 2, 52, § 130:veni in eum sermonem ut docerem, etc. Tunc mihi ille dixit quod, etc.,
id. Fam. 3, 5, 3:dixi ei, me ita facturum esse ut, etc. Tunc ille a me petivit, etc.,
id. ib. 3, 6, 2 is finis pugnae equestris fuit. Tunc adorti peditum aciem, nuntios ad consules rei gestae mittunt, Liv. 3, 70, 8:tandem curia excesserunt. Tunc sententiae interrogari coeptae,
id. 45, 25, 1:equites, relictis equis, provolant ante signa... Tunc inter priores duorum populorum res geritur,
id. 7, 8, 1:iterum deinde interpellatus, in proposito persistit. Tunc Poppedius, abjecturum inde se... minatus est,
Val. Max. 3, 1, 2; cf. id. 5, 4, 1; 7, 3, 2; 7, 3, 6: tunc intendit arcum, et ipsum cor adulescentis figit, Sen. de Ira, 3, 14, 2; so id. Ot. Sap. 1, 1; id. Q. N. 1, 12, 1:Dareum XXX inde stadia abesse praemissi indicabant. Tunc consistere agmen jubet,
Curt. 3, 8, 24:contionem discedere in manipulos jubet. Tunc a veneratione Augusti orsus flexit ad victorias,
Tac. A. 1, 34; cf. id. ib. 1, 67; 12, 31; 12, 33; 12, 69; id. H. 4, 72; Vitr. 1, 4, 12; 1, 6, 7; 2, 1, 2; 2, 1, 4; 5, 12, 5; 7, praef. 5; 7, 1, 3; 7, 2, 2; 8, 1, 1; Suet. Ner. 49; id. Vit. 15 fin.; id. Dom. 16; Front. Strat. 2, 5, 4; Gell. 1, 22, 6; 6 (7), 17, 6; 13, 31 (30), 6; 14, 2, 9; [p. 1915] Flor. 2, 13 (4, 2), 71; Just. 11, 4, 1; 11, 10, 2; 12, 7, 7; 13, 3, 4; 18, 4, 10 et saep.; Dig. 1, 2, 2, § 26.—Before an abl. absol. (postclass.):(γ).statuunt tempus quo foedissimum quemque invadant. Tunc, signo inter se dato, inrumpunt contubernia,
Tac. A. 1, 48:tunc, Campaniae ora proximisque insulis circuitis, Caprearum secessui quadriduum impendit,
Suet. Aug. 98:tunc, exercitu in Aetoliam promoto, pecunias civitatibus imperat,
Just. 14, 1, 6; 21, 5, 2; 22, 2, 7; 25, 2, 6.—Implying a consequence, then, under these circumstances, hence, accordingly:2.caedere januam saxis, instare ferro, ligna circumdare ignemque circumicere coeperunt. Tunc cives Romani, qui Lampsaci negotiabantur, concurrunt,
Cic. Verr. 2, 1, 27, § 69: huc tota Vari conversa acies suos fugere videbat. Tunc Rebilus; Perterritum, inquit, hostem vides;quid dubitas, etc.,
Caes. B. C. 2, 34:animadversum est, extra consuetudinem longius a vallo esse aciem Pompei progressum. Tunc Caesar apud suos Differendum est iter, inquit, etc.,
id. ib. 3, 85:omnium spe celerius Saguntum oppugnari adlatum est. Tunc relata de integro res ad senatum,
Liv. 21, 6, 5; cf. id. 9, 30, 10:Tisiphoneque Saevit et huc illuc impia turba fugit. Tunc niger in porta serpentum Cerberus ore Stridet,
Tib. 1, 3, 71:apud patres disseruit, nec posse Orientem nisi Germanici sapientia conponi, etc. Tunc decreto patrum permissae Germanico provinciae,
Tac. A. 2, 43; id. H. 4, 83; Vitr. 2, 8, 14; 2, 9, 16; Just. 39, 3, 11.—Emphatically, = tum vero:donec ipse quoque longinquo morbo est implicitus. Tunc adeo fracti simul cum corpore sunt spiritus illi feroces ut, etc.,
Liv. 1, 31, 6.—And = tum primum:multitudo tandem perrumpit ordines hostium. Tunc vinci pertinacia coepta, et averti manipuli quidam,
Liv. 9, 39, 10. —In enumerations with tum... deinde... postea, etc.(α).In gen. (postclass.): ante omnia instituit ut e libertorum bonis dextans... cogeretur; deinde ut ingratorum, etc.;(β).tunc ut lege majestatis facta omnia... tenerentur,
Suet. Ner. 32 med.; so,tunc... deinde... tunc, etc.,
Vitr. 1, 6, 12 and 13:tunc... tunc... deinde... tunc,
id. 3, 5, 5 and 6; cf. id. 5, 12, 4; cf. Suet. Oth. 6; Flor. 4, 2, 88.—With tum: terras primum situmque earum quaerit; deinde condicionem maris;tunc quidquid inter caelum terrasque interjacet perspicit... tum, peragratis humilioribus, ad summa prorumpit,
Sen. Cons. Helv. 17 fin.; so Gai Inst. 3, 6, 3.—Of successive speakers in dialogue (rare):C.tu vero abi, inquit, etc. Tunc Mucius Quandoquidem, inquit, est apud te virtuti honos, etc.,
Liv. 2, 12, 15:apud quem Valerius in hunc modum egit, etc. Tunc Collatinus Quaero inquit, etc.,
Val. Max. 2, 8, 2.—With tum:tunc poeta... inquit, etc. Tum Fronto ita respondit, etc.,
Gell. 19, 8, 10 and 11; 12, 13, 19; Val. Max. 7, 3, ext. 4.—In co-ordination (very rare).1.= praeterea, and then:2.(Romulus) hoc consilio fultus... locupletari civis non destitit. Tunc, id quod retinemus hodie magna cum salute rei publicae, auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
Cic. Rep. 2, 9, 15 sq.:praeter has, frugalitas et continentia... splendorem illi suum adfunderent. Tunc providentia cum elegantia quantum decoris illi adderent!
Sen. Ep. 115, 3.—In the connection cum... tunc (v. tum, I. C. 3.):3.vivendum recte est cum propter plurima, tunc est Idcirco, etc.,
Juv. 9, 118 ( poet. for tum, on account of the foll. vowel).—Vid. tunc etiam, III. B. 7. b.II.As correlative of dependent clauses.A.Of temporal clauses with cum.1.Referring to definite past time.a.Tunc as antecedent of the clause:b.set Stalagmus quojus erat tunc nationis quom hinc abit?
Plaut. Capt. 4, 2, 108:etiamne in ara tunc sedebant mulieres Quom ad me profectu's ire?
id. Rud. 3, 6, 8:quo damnato tunc, cum judicia fiebant, HS. IV milibus lis aestimata est,
Cic. Verr. 2, 4, 10, § 22:etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiscebatur,
id. ib. 2, 5, 43, §111: atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat: vos tunc paruistis cum paruit nemo nisi qui voluit,
id. Lig. 7, 20: se ita pugnaturos ut Romae pugnaverint in repetenda patria, ut postero die ad Gabios, tunc cum effecerint ne quis hostium, etc., Liv. 6, 28, 9:et quod tunc fecimus cum hostem Hannibalem in Italia haberemus, id nunc, pulso Hannibale, cunctamur facere?
id. 31, 7, 5:infelix Dido, nunc te facta impia tangunt? Tunc decuit cum sceptra dabas,
Verg. A. 4, 597 (Rib. tum; v. Prisc. p. 8, 841 P.):prudenter sensit tunc incrementum Romano imperio petendum fuisse cum intra septimum lapidem triumphi quaerebantur,
Val. Max. 4, 1, 10:quorum nihil tunc cum diceretur parum aptum fuit,
Quint. 11, 1, 89; cf. Val. Max. 8, 8, ext. 1; 9, 8, ext. 1.—Introducing the apodosis.(α).Of coincident actions:(β).cum jam adpropinquantium forma lemborum haud dubie esset... tunc injecta trepidatio,
Liv. 44, 28, 10.—= deinde:2.adversus singula quaeque cum respondere haud facile esset, et quereretur... purgaretque se invicem, tunc Papirius, redintegrata ira, virgas et secures expediri jussit,
Liv. 8, 32, 10:divus Caesar cum exercitum habuisset circa Alpes, imperavissetque, etc., tunc qui in eo castello fuerunt... noluerunt imperio parere,
Vitr. 2, 9, 15:cum nuntiatum esset Leonidae a XX milibus hostium summum cacumen teneri, tunc hortatur socios, recedant,
Just. 2, 11, 5.—Of definite present time, tunc is not found; v. tum.—3.Referring to indefinite time.a.As antecedent:b.arbitror, quo nos etiam tunc utimur cum ea dicimus jurati quae comperta habemus,
Cic. Font. 13, 29 (9, 19):tunc obsequatur naturae cum senserit, etc.,
id. Fragm. Hort. Phil. 75 B. and K.; id. Tusc. 2, 6, 16; id. Verr. 1, 18, 55; 2, 5, 12, § 29: qui tunc vocat me, cum malum librum legi, only... when, never... unless (= tote dê), Cat. 44, 21 Ellis (Mull. tum):deum tunc adfuisse cum id evenisset, veteres oratores aiebant,
Quint. 10, 7, 14:tunc est commovendum theatrum cum ventum est ad illud Plodite,
id. 6, 1, 52; cf. id. 4, 2, 8; 12, 11, 7; Vitr. 2, 9, 3:voluptas tunc, cum maxime delectat, exstinguitur,
Sen. Vit. Beat. 7, 4; cf. id. Q. N. 1, prol. 3; 5, 3, 3; 6, 3, 1; id. Ep. 10, 5; 85, 38:in tantam quantitatem tenetur quae tunc in peculio fuit cum sententiam dicebat,
Dig. 5, 1, 15: tunc cum certum esse coeperit neminem ex eo testamento fore heredem, Gai Inst. 3, 13; 4, 71; Dig. 28, 3, 6, § 6; 40, 12, 16, § 2; 40, 7, 34.—Introducing the apodosis:4.cum autem fundamenta ita distantia inter se fuerint constituta, tunc inter ea alia transversa... collocentur,
Vitr. 1, 5, 7; 2, 1, 6; 2, 3, 2; 2, 5, 2;3, 5, 13: cum folia pauca in acumine germinent, tunc maxime serendas ficus,
Plin. 18, 26, 65, § 245; Just. 41, 2, 9.—Referring to future time:B.ex ceteris autem generibus tunc pecunia expedietur cum legionibus victricibus erunt quae spopondimus persolvenda, Cic. Fragm. Ep. Caes. jun. 1, 8: tunc inter eas fore finem belli dixit cum alterutra urbs in habitum pulveris esset redacta,
Val. Max. 9, 3, ext. 3:poterant videri tunc incohanda cum omnia quae... peregissem,
Quint. 6, 4, 1; Col. praef. 33; v. infra, III. A. 2. b.—With temporal clauses introduced by ubi (rare).1.Of definite past time:2.ad quod bellum ubi consules dilectum habere occipiunt, obstare tunc enixe tribuni,
Liv. 4, 55, 2:haec ubi convenerunt, tunc vero Philomelus consuetudinem nocte egrediendi frequentiorem facere,
id. 25, 8, 9.—Of indefinite time.a.As antecedent:b.tunc autem est consummata infelicitas, ubi turpia non solum delectant, sed etiam placent,
Sen. Ep. 39, 6; id. Ben. 2, 3, 3; 2, 17, 3; id. Ep. 89, 19.—In apodosis:C.stillicidia ubi plura coiere et turba vires dedit, tunc fluere et ire dicuntur,
Sen. Q. N. 5, 13, 4; 6, 17, 2; 6, 18, 2.—With temporal clauses introduced by postquam (posteaquam); rare.1.Of definite past time:2.posteaquam ingenuae virgines et ephebi venerunt ad deprecandum, tunc est pollicitus his legibus ut, etc.,
Vitr. 10, 16, 7 (but in Sall. C. 51, 40 Dietsch reads tum).—Of indefinite time: si vero posteaquam eam destinasses, tunc perierit, etc., Dig 17, 2, 58, § 1.—D.With temporal clauses introduced by ut (very rare):E.ut vero... casus suorum miseris eluxit, tunc toto littore plangentium gemitus, tunc infelicium matrum ululatus... audiebantur,
Just. 19, 2, 11.—With temporal clauses introduced by quando (rare).1.As antecedent:2.tunc quando abiero,
Plaut. Pers. 4, 7, 19 (4, 8, 8): tunc inserentur (cerasi) quando his vel non est, vel desinit gummi effluere, Pall. Oct. 12.—In apodosis:F.quando quodque eorum siderum cursum decorum est adeptum... tunc ex alterius naturae motione transversa... vinci a tardioribus videbantur,
Cic. Univ. 9.—With temporal clauses introduced by dum (very rare):G.tunc tamen utrumque tolerabile est, dum illi vis sua est,
Sen. Ep. 83, 21.—With conditional clauses.1.In gen.(α).As antecedent:(β).consilium istud tunc esset prudens si rationes ad Hispaniensem casum accommodaturi essemus,
Cic. Att. 10, 8, 2:sin autem ventus interpellaverit et... tunc habeat canalem longum pedes quinque, etc.,
Vitr. 8, 5, 2:tunc fidem fallam, tunc inconstantiae crimen audiam si, cum omnia eadem sint quae erant promittente me, non praestitero promissum,
Sen. Ben. 4, 35, 2.—In apodosis:2.si se simul cum gloria rei gestae exstinxisset, tunc victorem, quidquid licuerit in magistro equitum, in militibus ausurum,
Liv. 8, 31, 7:quem si inclusit mare, tum ille exitu simul redituque praecluso, volutatur,
Sen. Q. N. 6, 15:quod si non illum, sed me peccasse putabis, tunc ego te credam cordis habere nihil,
Mart. 2, 8, 6: si nullus sit suorum heredum, tunc hereditas pertinet ad adgnatos, Gai Inst. 3, 9:si vero dissentiunt, tunc praetoris partes necessariae sunt,
Dig. 2, 14, 7, § 19; Sen. Q. N. 6, 9, 2; Gai Inst. 3, 205; Dig. 1, 3, 22.—With a supposition contrary to fact:H.audivi te cum alios consolareris: tunc conspexissem, si te ipse consolatus esses,
Sen. Prov. 4, 5.—After abl. absol. (rare):III.legatis auditis, tunc de bello referre sese Aemilius dixit,
Liv. 44, 21, 1:his ita praeparatis, tunc in rotae modiolo tympanum includatur,
Vitr. 10, 9 (14), 2.Particular connections.A.With other particles of time.1.Jam tunc (rare):2. a.nisi jam tunc omnia negotia diligentissime confecissem,
Cic. Fam. 3, 12, 3: bellum jam tunc ab illis geri coeptum cum sibi Phrygiam ademerint, Trog. Pomp. ap. Just. 38, 53:At. C. Marius L. Sullam jam tunc, ut praecaventibus fatis, copulatum sibi quaestorem habuit,
Vell. 2, 12, 1:Archilochum Nepos Cornelius tradit, Tullo Hostilio Romae regnante, jam tunc fuisse poematis clarum et nobilem,
Gell. 17, 21, 8:palam jam tunc multae civitates libertatem bello vindicandam fremebant,
Just. 13, 5, 5. —Tunc demum.(α).Absol.:(β).tunc demum nuntius missus ad tertiam legionem revocandam,
Liv. 41, 3, 5:tunc demum pectora plangi Contigit,
Ov. H. 11, 91:tunc demum intrat tabernaculum,
Curt. 4, 13, 20:tunc demum alia mala (exstiterunt),
Sen. Q. N. 1, 17, 6:(aquilae) primo deponunt, expertaeque pondus, tunc demum abeunt,
Plin. 10, 3, 4, § 14:tunc demum... invidiam quae sibi fieret deprecati sunt,
Suet. Calig. 9:tunc demum ad otium concessit,
id. Claud. 5.—With cum clause:b.postero die cum circumsessi aqua arceremur, nec ulla... erumpendi spes esset, tunc demum pacti sumus, etc.,
Liv. 21, 59, 6:et serius cum redisset, tum demum, recepto sospite filio, victoriae tantae gaudium consul sensit,
id. 44, 44, 3:cum ab his oritur, tunc demum ei ratio constat,
Val. Max. 4, 8 prooem.: quos ordine suo tunc demum persequar cum praefaturus fuero, Col. praef. 33; Sen. Ep. 84, 6; id. Q. N. 7, 13, 1.—Tunc denique (very rare): hi dicebantur in eo tempore mathêmatikoi. Exinde ad perspicienda principia naturae procedebant ac tunc denique nominabantur phusikoi, Gell. 1, 9, 7.—3.Tunc primum:4.quia tunc primum superbiae nobilitatis obviam itum est,
Sall. J. 5, 2:tunc primum circo qui nunc maximus dicitur, designatus locus est,
Liv. 1, 35, 8:eum dolorem ulta est (plebs) tunc primum plebeis quaestoribus creatis,
id. 4, 54, 2:tunc primum equo merere equites coeperunt,
id. 5, 7, 13:lectisternio tunc primum in urbe Romana facto,
id. 5, 13, 6; Tac. A. 11, 38; Suet. Ner. 17; Just. 8, 5, 1; 11, 10, 2; Jul. Capitol. Anton. Phil. 5; 7.—With deinde (cf.: tum deinde).(α).Deinde tunc:(β).roga bonam mentem, bonam valetudinem animi, deinde tunc corporis,
Sen. Ep. 10, 4; 74, 23; 117, 1.—Tunc deinde: primum militiae vinculum est religio et signorum amor, et deserendi nefas; tunc deinde facile cetera [p. 1916] exiguntur, Sen. Ep. 95, 35; 11, 4; Val. Fl. 8, 109; Cels. 4, 15.—So, tunc postea, Vitr. 1, 6, 7.—5.Tunc tandem:B.simul enim cessit possessione Dii, excitavit hostem, ut tunc tandem sciret recuperanda esse quae prius amissa forent,
Liv. 44, 8, 4.—With emphatic particles.1.Tunc vero (or enimvero):2.in turbatos jam hostes equos inmittunt. Tunc vero Celtiberi omnes in fugam effunduntur,
Liv. 40, 40, 10:cunctantem tamen ingens vis morbi adorta est. Tunc enim vero deorum ira admonuit,
id. 2, 36, 6:tunc vero impotentis fortunae species conspici potuit,
Curt. 3, 11, 23: Tiberioque suspensa semper verba;tunc vero nitenti, etc.,
Tac. A. 1, 11.—Tunc quidem: et tunc quidem Perseus copias reduxit;3.postero die, etc.,
Liv. 42, 57, 9:tunc quidem sacrificio rite perpetrato, reliquum noctis rediit, etc.,
Curt. 4, 13, 16; cf. id. 3, 12, 21.—Ne tunc quidem:4.quia ne tunc quidem obsistebatur,
Front. Strat. 3, 17, 9:ac ne tum quidem senatu aut populo appellato,
Suet. Ner. 41; cf. Just. 27, 3, 6.—Tunc maxime (or tunc cum maxime).(α).Chiefly at that time, especially then:(β).Theophrastus est auctor, in Ponto quosdam amnes crescere tempore aestivo... aut quia tunc maxime in umorem mutabilis terra est, aut quia, etc.,
Sen. Q. N. 3, 26, 2.—Just then:5.hospitem tunc cum maxime utilia suadentem abstrahi jussit ad capitale supplicium,
Curt. 3, 2, 17:non incidunt causae quae iram lacessant? sed tunc maxime illi oppugnandae manus sunt, Sen. de Ira, 2, 14, 2: sapiens tunc maxime paupertatem meditatur cum in mediis divitiis constitit,
id. Vit. Beat. 26, 1.—Tunc interea, Gell. 3, 7, 7; v. supra, I. A. 4. a.—6.Etiam tunc.(α).Even then:(β).experiri etiam tunc volens an ullae sibi reliquae vires essent, etc.,
Gell. 15, 16, 3.—Still:7.quam defunctam praetextatus etiam tunc pro rostris laudavit,
Suet. Calig. 10.— And with cum, Plaut. Rud. 3, 6, 8; v. supra, II. A. 1. a.—Tunc etiam.(α).Etiam as connective, tum = eo tempore:(β).in civitate plena religionum, tunc etiam ob recentem cladem superstitiosis principibus, ut renovarentur auspicia, res ad interregnum redit,
Liv. 6, 5, 6.—Poet. for tum etiam, on account of the vowel:8.ultima prona via est, et eget moderamine certo, Tunc etiam... Tethys solet ipsa vereri,
Ov. M. 2, 68.—Tunc quoque.(α).Also then:(β).irae adversus Vejentes in insequentem annum dilatae sunt. Tunc quoque ne confestim bellum indiceretur religio obstitit,
Liv. 4, 30, 13; 44, 37, 12: saepe legit flores;et tunc quoque forte legebat,
Ov. M. 4, 315:quare et sereno tonat? quia tunc quoque per quassum et scissum aera spiritus prosilit,
Sen. Q. N. 2, 18:cum quidam histriones producti olim, tunc quoque producerentur,
Suet. Claud. 21:tunc quoque in Hyrcaniam remittitur,
Just. 38, 9, 9.—Even then:(γ).tunc quoque cum antiqui illi viri inclite viverent, cura comere capillum fuit,
Sen. Q. N. 1, 17, 7:faba vero non antequam trium foliorum. Tunc quoque levi sarculo purgare melius quam fodere,
Plin. 18, 26, 65, § 241; Suet. Ner. 26; Flor. 1, 7, 12.—With tum demum:tametsi ad audiendum pigre coitur. Plerique in stationibus sedent... ac sibi nuntiari jubent an jam recitator intraverit... an ex magna parte evolverit librum: tum demum ac tunc quoque lente cunctanterque veniunt,
Plin. Ep. 1, 13, 2.—= sic quoque, even as it was:C.quin nisi firmata extrema agminis fuissent, ingens in eo saltu accipienda clades fuerit. Tunc quoque ad extremum periculi ventum est,
Liv. 21, 34, 8.—Tunc temporis (postclass.;v. tum, III. E.): ex gente obscura tunc temporis Persarum,
Just. 1, 4, 4:parvae tunc temporis vires Atheniensibus erant,
id. 3, 6, 6:ad abolendam invidiae famam qua insignis praeter ceteros tunc temporis habebatur,
id. 8, 3, 7:erat namque tunc temporis urbs Appulis Brundisium,
id. 12, 2, 7. -
9 bonae
bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.I.Attributively.A.As adjunct of nouns denoting persons.1.Vir bonus.(α).A man morally good (kalos kagathos):(β).quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—An honest man:(γ).justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—A man of good standing in the community:(δ).id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—Ironically of bad men:(ε).sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):(ζ).bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—As a conventional courtesy:2.homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:3.in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:4.bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:senator bonus,
id. Dom. 4, 8:bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:bonus defensor,
id. 5, 13, 3:bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:dominus bonus,
Cato, R. R. 14:bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:patres,
Quint. 11, 3, 178:parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—Bonus and optimus as epithets of the gods.(α).In gen.:(β).sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:(γ).(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:(δ).di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—Bona Dea, etc., v. 6.—5.Optimus as a laudatory epithet.(α).Vir optimus:(β).per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—Femina bona, optima:(γ).tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —Senex, pater, frater, etc.:(δ).optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—With proper names ( poet.):(ε).optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—Esp. as an epithet of the Roman emperors:6.quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—Bonus and Bona, names of deities.(α).Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):(β).Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—(γ).Bona Fortuna:(δ).si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —Bona Spes:(ε).Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:B.Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.With nouns denoting things.1.Things concrete, denoting excellence:2.navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:bonus pons,
Cat. 17, 5:scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:bona cena,
Cat. 13, 3:boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:fruges bonae,
Cat. 34, 19:ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—Things abstract.a.Of physical well-being:b.ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—Of the mind and soul:c.meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—Of moral relations:d.ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—Of external, artistic, and literary value and usefulness:e.bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:meliora poemata,
Hor. A. P. 303:in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—Favorable, prosperous, lucky, fortunate:f.de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:g.optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—Good = large, considerable:h.bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:k.si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.(α).Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:(β).primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—Bona pax, without quarrelling:(γ).bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:(δ).igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—Bona societas, alliance:C.Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.In particular phrases.1.Bonae res.a.= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:b.concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:c.bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:d.homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —Costly things, articles of luxury:e.capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—Moral, morally good:f.illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:2.res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—Bonae artes.(α).A good, laudable way of dealing:(β).qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—Liberal arts and sciences:3.litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—Bona fides, or fides bona.a.Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:b.dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—Jurid. t. t.(α).Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:(β).ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:4.actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—Bona verba.(α).Kind words:(β).Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—Words of good omen (v. omen):(γ).dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—Elegant or well-chosen expressions:(δ).quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—Moral sayings:5.non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —Bona dicta.(α).Polite, courteous language:(β).hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:6.dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—Bona facta.(α).= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:(β).nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):(γ).bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:7.peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—Bona gratia.(α).A friendly understanding:(β).cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—8.Bona pars.(α).The well-disposed part of a body of persons:(β).ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):(γ).civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):(δ).bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:(ε).nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—Adverb.:(ζ).bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:9.Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—Dies bonus or bona.(α).A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):(β).tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—10.Bonus mos.(α).Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:(β).nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:11.ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —Adverbial phrases.a.Bono animo esse, or bonum animum habere.(α).To be of good cheer or courage:(β).bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:(γ).audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—Bonus animus, good temper, patience:b.bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—Bono modo.(α).= placide, with composure, moderation:(β).si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—In a decent manner:c.neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:II.te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.As subst.A.bŏnus, boni, m.; of persons.1.In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.(α).Plur.:(β).bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—Sing.:2.malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—Bonus, a man of honor.(α).A brave man:(β).pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —A gentleman:3. (α).quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;(β).so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—Without reference to political views;4.opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—5.Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.(α).Referring to morality:(β).esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—Of the educated classes:(γ). (δ).adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—In gen., excellent:(ε).optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—Distributively:(ζ).ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):(η).hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—Attributively, with a noun:2. 1.optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;2.nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:3.quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—Bonum or bona, prosperity:4.fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—Good qualities, gifts:5.omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—Advantage, benefit:6.si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:7. a.si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—In gen.:b.paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.(α).Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—(β).Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:(γ).postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—c.In bonis esse;III.with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.Predicative use.A.With nouns or pronouns as subjects.1.Bonum esse, to be morally good, honest:2.nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:3.jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—To be kind:4.bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—With reference to the gods:B.ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—Impers.1.Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).(α). (β).With subject inf.:2.nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—Melius est.(α).With subject inf.:(β).melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—With subject inf.-clause:(γ).meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—With ut-clause:(δ).quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—With subjectclause in the subjunctive:3.nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—Optimum est.(α).With subject inf.:(β).optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—With inf.-clause:(γ).constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—With ut and subj:(δ).hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—With quod:(ε).illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):IV.sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:V.di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.With object expressed,1.By dat.(α).= good, useful, beneficial for:(β).ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—= benignus or propitius, kind to:(γ).vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—= idoneus, fit for, adapted to:(δ).qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:(ε).accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—With dat. gerund:2.ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—By ad and acc.:refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14. -
10 bonus
bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.I.Attributively.A.As adjunct of nouns denoting persons.1.Vir bonus.(α).A man morally good (kalos kagathos):(β).quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—An honest man:(γ).justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—A man of good standing in the community:(δ).id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—Ironically of bad men:(ε).sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):(ζ).bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—As a conventional courtesy:2.homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:3.in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:4.bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:senator bonus,
id. Dom. 4, 8:bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:bonus defensor,
id. 5, 13, 3:bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:dominus bonus,
Cato, R. R. 14:bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:patres,
Quint. 11, 3, 178:parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—Bonus and optimus as epithets of the gods.(α).In gen.:(β).sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:(γ).(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:(δ).di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—Bona Dea, etc., v. 6.—5.Optimus as a laudatory epithet.(α).Vir optimus:(β).per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—Femina bona, optima:(γ).tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —Senex, pater, frater, etc.:(δ).optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—With proper names ( poet.):(ε).optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—Esp. as an epithet of the Roman emperors:6.quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—Bonus and Bona, names of deities.(α).Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):(β).Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—(γ).Bona Fortuna:(δ).si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —Bona Spes:(ε).Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:B.Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.With nouns denoting things.1.Things concrete, denoting excellence:2.navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:bonus pons,
Cat. 17, 5:scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:bona cena,
Cat. 13, 3:boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:fruges bonae,
Cat. 34, 19:ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—Things abstract.a.Of physical well-being:b.ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—Of the mind and soul:c.meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—Of moral relations:d.ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—Of external, artistic, and literary value and usefulness:e.bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:meliora poemata,
Hor. A. P. 303:in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—Favorable, prosperous, lucky, fortunate:f.de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:g.optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—Good = large, considerable:h.bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:k.si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.(α).Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:(β).primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—Bona pax, without quarrelling:(γ).bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:(δ).igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—Bona societas, alliance:C.Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.In particular phrases.1.Bonae res.a.= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:b.concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:c.bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:d.homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —Costly things, articles of luxury:e.capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—Moral, morally good:f.illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:2.res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—Bonae artes.(α).A good, laudable way of dealing:(β).qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—Liberal arts and sciences:3.litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—Bona fides, or fides bona.a.Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:b.dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—Jurid. t. t.(α).Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:(β).ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:4.actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—Bona verba.(α).Kind words:(β).Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—Words of good omen (v. omen):(γ).dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—Elegant or well-chosen expressions:(δ).quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—Moral sayings:5.non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —Bona dicta.(α).Polite, courteous language:(β).hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:6.dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—Bona facta.(α).= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:(β).nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):(γ).bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:7.peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—Bona gratia.(α).A friendly understanding:(β).cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—8.Bona pars.(α).The well-disposed part of a body of persons:(β).ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):(γ).civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):(δ).bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:(ε).nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—Adverb.:(ζ).bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:9.Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—Dies bonus or bona.(α).A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):(β).tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—10.Bonus mos.(α).Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:(β).nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:11.ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —Adverbial phrases.a.Bono animo esse, or bonum animum habere.(α).To be of good cheer or courage:(β).bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:(γ).audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—Bonus animus, good temper, patience:b.bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—Bono modo.(α).= placide, with composure, moderation:(β).si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—In a decent manner:c.neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:II.te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.As subst.A.bŏnus, boni, m.; of persons.1.In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.(α).Plur.:(β).bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—Sing.:2.malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—Bonus, a man of honor.(α).A brave man:(β).pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —A gentleman:3. (α).quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;(β).so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—Without reference to political views;4.opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—5.Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.(α).Referring to morality:(β).esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—Of the educated classes:(γ). (δ).adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—In gen., excellent:(ε).optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—Distributively:(ζ).ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):(η).hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—Attributively, with a noun:2. 1.optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;2.nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:3.quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—Bonum or bona, prosperity:4.fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—Good qualities, gifts:5.omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—Advantage, benefit:6.si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:7. a.si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—In gen.:b.paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.(α).Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—(β).Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:(γ).postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—c.In bonis esse;III.with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.Predicative use.A.With nouns or pronouns as subjects.1.Bonum esse, to be morally good, honest:2.nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:3.jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—To be kind:4.bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—With reference to the gods:B.ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—Impers.1.Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).(α). (β).With subject inf.:2.nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—Melius est.(α).With subject inf.:(β).melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—With subject inf.-clause:(γ).meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—With ut-clause:(δ).quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—With subjectclause in the subjunctive:3.nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—Optimum est.(α).With subject inf.:(β).optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—With inf.-clause:(γ).constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—With ut and subj:(δ).hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—With quod:(ε).illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):IV.sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:V.di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.With object expressed,1.By dat.(α).= good, useful, beneficial for:(β).ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—= benignus or propitius, kind to:(γ).vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—= idoneus, fit for, adapted to:(δ).qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:(ε).accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—With dat. gerund:2.ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—By ad and acc.:refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14. -
11 meliores
bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.I.Attributively.A.As adjunct of nouns denoting persons.1.Vir bonus.(α).A man morally good (kalos kagathos):(β).quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—An honest man:(γ).justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—A man of good standing in the community:(δ).id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—Ironically of bad men:(ε).sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):(ζ).bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—As a conventional courtesy:2.homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:3.in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:4.bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:senator bonus,
id. Dom. 4, 8:bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:bonus defensor,
id. 5, 13, 3:bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:dominus bonus,
Cato, R. R. 14:bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:patres,
Quint. 11, 3, 178:parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—Bonus and optimus as epithets of the gods.(α).In gen.:(β).sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:(γ).(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:(δ).di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—Bona Dea, etc., v. 6.—5.Optimus as a laudatory epithet.(α).Vir optimus:(β).per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—Femina bona, optima:(γ).tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —Senex, pater, frater, etc.:(δ).optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—With proper names ( poet.):(ε).optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—Esp. as an epithet of the Roman emperors:6.quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—Bonus and Bona, names of deities.(α).Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):(β).Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—(γ).Bona Fortuna:(δ).si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —Bona Spes:(ε).Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:B.Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.With nouns denoting things.1.Things concrete, denoting excellence:2.navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:bonus pons,
Cat. 17, 5:scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:bona cena,
Cat. 13, 3:boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:fruges bonae,
Cat. 34, 19:ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—Things abstract.a.Of physical well-being:b.ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—Of the mind and soul:c.meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—Of moral relations:d.ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—Of external, artistic, and literary value and usefulness:e.bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:meliora poemata,
Hor. A. P. 303:in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—Favorable, prosperous, lucky, fortunate:f.de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:g.optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—Good = large, considerable:h.bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:k.si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.(α).Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:(β).primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—Bona pax, without quarrelling:(γ).bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:(δ).igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—Bona societas, alliance:C.Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.In particular phrases.1.Bonae res.a.= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:b.concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:c.bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:d.homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —Costly things, articles of luxury:e.capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—Moral, morally good:f.illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:2.res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—Bonae artes.(α).A good, laudable way of dealing:(β).qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—Liberal arts and sciences:3.litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—Bona fides, or fides bona.a.Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:b.dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—Jurid. t. t.(α).Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:(β).ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:4.actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—Bona verba.(α).Kind words:(β).Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—Words of good omen (v. omen):(γ).dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—Elegant or well-chosen expressions:(δ).quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—Moral sayings:5.non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —Bona dicta.(α).Polite, courteous language:(β).hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:6.dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—Bona facta.(α).= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:(β).nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):(γ).bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:7.peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—Bona gratia.(α).A friendly understanding:(β).cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—8.Bona pars.(α).The well-disposed part of a body of persons:(β).ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):(γ).civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):(δ).bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:(ε).nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—Adverb.:(ζ).bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:9.Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—Dies bonus or bona.(α).A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):(β).tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—10.Bonus mos.(α).Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:(β).nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:11.ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —Adverbial phrases.a.Bono animo esse, or bonum animum habere.(α).To be of good cheer or courage:(β).bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:(γ).audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—Bonus animus, good temper, patience:b.bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—Bono modo.(α).= placide, with composure, moderation:(β).si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—In a decent manner:c.neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:II.te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.As subst.A.bŏnus, boni, m.; of persons.1.In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.(α).Plur.:(β).bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—Sing.:2.malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—Bonus, a man of honor.(α).A brave man:(β).pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —A gentleman:3. (α).quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;(β).so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—Without reference to political views;4.opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—5.Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.(α).Referring to morality:(β).esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—Of the educated classes:(γ). (δ).adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—In gen., excellent:(ε).optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—Distributively:(ζ).ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):(η).hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—Attributively, with a noun:2. 1.optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;2.nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:3.quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—Bonum or bona, prosperity:4.fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—Good qualities, gifts:5.omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—Advantage, benefit:6.si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:7. a.si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—In gen.:b.paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.(α).Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—(β).Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:(γ).postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—c.In bonis esse;III.with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.Predicative use.A.With nouns or pronouns as subjects.1.Bonum esse, to be morally good, honest:2.nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:3.jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—To be kind:4.bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—With reference to the gods:B.ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—Impers.1.Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).(α). (β).With subject inf.:2.nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—Melius est.(α).With subject inf.:(β).melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—With subject inf.-clause:(γ).meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—With ut-clause:(δ).quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—With subjectclause in the subjunctive:3.nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—Optimum est.(α).With subject inf.:(β).optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—With inf.-clause:(γ).constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—With ut and subj:(δ).hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—With quod:(ε).illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):IV.sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:V.di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.With object expressed,1.By dat.(α).= good, useful, beneficial for:(β).ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—= benignus or propitius, kind to:(γ).vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—= idoneus, fit for, adapted to:(δ).qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:(ε).accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—With dat. gerund:2.ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—By ad and acc.:refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14. -
12 optimum
bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.I.Attributively.A.As adjunct of nouns denoting persons.1.Vir bonus.(α).A man morally good (kalos kagathos):(β).quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—An honest man:(γ).justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—A man of good standing in the community:(δ).id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—Ironically of bad men:(ε).sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):(ζ).bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—As a conventional courtesy:2.homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:3.in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:4.bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:senator bonus,
id. Dom. 4, 8:bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:bonus defensor,
id. 5, 13, 3:bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:dominus bonus,
Cato, R. R. 14:bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:patres,
Quint. 11, 3, 178:parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—Bonus and optimus as epithets of the gods.(α).In gen.:(β).sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:(γ).(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:(δ).di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—Bona Dea, etc., v. 6.—5.Optimus as a laudatory epithet.(α).Vir optimus:(β).per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—Femina bona, optima:(γ).tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —Senex, pater, frater, etc.:(δ).optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—With proper names ( poet.):(ε).optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—Esp. as an epithet of the Roman emperors:6.quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—Bonus and Bona, names of deities.(α).Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):(β).Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—(γ).Bona Fortuna:(δ).si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —Bona Spes:(ε).Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:B.Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.With nouns denoting things.1.Things concrete, denoting excellence:2.navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:bonus pons,
Cat. 17, 5:scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:bona cena,
Cat. 13, 3:boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:fruges bonae,
Cat. 34, 19:ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—Things abstract.a.Of physical well-being:b.ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—Of the mind and soul:c.meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—Of moral relations:d.ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—Of external, artistic, and literary value and usefulness:e.bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:meliora poemata,
Hor. A. P. 303:in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—Favorable, prosperous, lucky, fortunate:f.de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:g.optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—Good = large, considerable:h.bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:k.si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.(α).Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:(β).primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—Bona pax, without quarrelling:(γ).bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:(δ).igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—Bona societas, alliance:C.Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.In particular phrases.1.Bonae res.a.= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:b.concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:c.bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:d.homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —Costly things, articles of luxury:e.capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—Moral, morally good:f.illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:2.res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—Bonae artes.(α).A good, laudable way of dealing:(β).qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—Liberal arts and sciences:3.litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—Bona fides, or fides bona.a.Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:b.dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—Jurid. t. t.(α).Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:(β).ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:4.actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—Bona verba.(α).Kind words:(β).Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—Words of good omen (v. omen):(γ).dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—Elegant or well-chosen expressions:(δ).quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—Moral sayings:5.non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —Bona dicta.(α).Polite, courteous language:(β).hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:6.dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—Bona facta.(α).= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:(β).nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):(γ).bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:7.peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—Bona gratia.(α).A friendly understanding:(β).cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—8.Bona pars.(α).The well-disposed part of a body of persons:(β).ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):(γ).civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):(δ).bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:(ε).nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—Adverb.:(ζ).bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:9.Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—Dies bonus or bona.(α).A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):(β).tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—10.Bonus mos.(α).Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:(β).nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:11.ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —Adverbial phrases.a.Bono animo esse, or bonum animum habere.(α).To be of good cheer or courage:(β).bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:(γ).audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—Bonus animus, good temper, patience:b.bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—Bono modo.(α).= placide, with composure, moderation:(β).si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—In a decent manner:c.neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:II.te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.As subst.A.bŏnus, boni, m.; of persons.1.In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.(α).Plur.:(β).bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—Sing.:2.malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—Bonus, a man of honor.(α).A brave man:(β).pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —A gentleman:3. (α).quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;(β).so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—Without reference to political views;4.opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—5.Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.(α).Referring to morality:(β).esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—Of the educated classes:(γ). (δ).adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—In gen., excellent:(ε).optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—Distributively:(ζ).ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):(η).hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—Attributively, with a noun:2. 1.optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;2.nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:3.quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—Bonum or bona, prosperity:4.fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—Good qualities, gifts:5.omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—Advantage, benefit:6.si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:7. a.si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—In gen.:b.paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.(α).Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—(β).Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:(γ).postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—c.In bonis esse;III.with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.Predicative use.A.With nouns or pronouns as subjects.1.Bonum esse, to be morally good, honest:2.nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:3.jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—To be kind:4.bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—With reference to the gods:B.ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—Impers.1.Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).(α). (β).With subject inf.:2.nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—Melius est.(α).With subject inf.:(β).melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—With subject inf.-clause:(γ).meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—With ut-clause:(δ).quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—With subjectclause in the subjunctive:3.nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—Optimum est.(α).With subject inf.:(β).optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—With inf.-clause:(γ).constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—With ut and subj:(δ).hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—With quod:(ε).illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):IV.sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:V.di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.With object expressed,1.By dat.(α).= good, useful, beneficial for:(β).ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—= benignus or propitius, kind to:(γ).vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—= idoneus, fit for, adapted to:(δ).qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:(ε).accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—With dat. gerund:2.ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—By ad and acc.:refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14. -
13 sua
sŭus, a, um (old form sos, sa, sum; dat. plur. sis, Enn. ap. Fest. p. 301 Mull.; acc. sas. id. ib. p. 325 ib.; cf. Paul. ex Fest. p. 47; Schol. Pers. 1, 108; sing. sam for suam, Fest. p. 47 Mull.;I.so for suo, C. I. L. 5, 2007. In ante-class. verse su- with the following vowel freq. forms one syllable,
Plaut. Merc. 1, 1, 48; id. Ps. 1, 3, 5; Ter. And. 1, 1, 68; Lucr. 1, 1022; v. Neue, Formenl. 2, 189 sqq.), pron. poss., 3 d pers. [root SVA-; Sanscr. sva, own; cf. sui; Gr. seWo-, whence sphe, etc., and he; cf. heos], of or belonging to himself, herself, etc.; his own, her own, etc.; his, her, its, their; one ' s; hers, theirs.Ordinary possessive use his, etc. (cf. the similar use of the pers. pron. sui, q. v.).A.With antecedent in the same sentence.1.The antecedent a subject-nominative, expressed or understood.(α).His:(β).Caesar copias suas divisit,
Caes. B. C. 3, 97:ille in sua sententia perseverat,
id. ib. 1, 72:tantam habebat suarum rerum fiduciam,
id. ib. 2, 37:cum sceleris sui socios Romae reliquisset,
Cic. Cat. 3, 1, 3:cur ego non ignoscam si anteposuit suam salutem meae?
id. Pis. 32, 79; id. Phil. 2, 18, 45; id. Mil. 10, 27; id. Fam. 15, 14, 1:Hanno praefecturam ejus (i.e. Muttinis) filio suo (Hannonis) dedit,
Liv. 26, 40, 7:imperat princeps civibus suis,
Sen. Clem. 1, 16, 2:nemo rem suam emit,
id. Ben. 7, 4, 8.—Her:(γ).mea Glycerium suos parentes repperit,
Ter. And. 5, 6, 5:utinam haec ignoraret suum patrem,
id. Phorm. 5, 6, 34:si nunc facere volt era officium suom,
Plaut. Cas. 2, 8, 72:ne eadem mulier cum suo conjuge honestissimum adulescentem oppressisse videatur,
Cic. Cael. 32, 78:si omnibus suis copiis excellentem virum res publica armasset,
id. Phil. 13, 16, 32.—Its:(δ).omne animal, simul et ortum est, et se ipsum et omnes partes suas diligit,
Cic. Fin. 2, 11, 33:cum mea domus ardore suo deflagrationem Italiae toti minaretur,
id. Planc. 40, 95.—Their: (legiones) si consulem suum reliquerunt, vituperandae sunt Cic. Phil. 5, 2, 4:2.mittent aliquem de suo numero,
id. ib. 11, 10, 25:rationem illi sententiae suae non fere reddebant,
id. Tusc. 1, 17, 38:qui agellos suos redimere a piratis solebant,
id. Verr. 2, 3, 37, § 85:edicunt ut ad suum vestitum senatores redirent,
id. Sest. 14, 32:suis finibus eos prohibent,
Caes. B. G. 1, 1: Allobrogibus sese persuasuros existimabant ut per suos (Allobrogum) fines eos (Helvetios) ire paterentur, id. id. 1, 6;and distributively: ac naves onerariae LXIII. in portu expugnatae, quaedam cum suis oneribus, frumento, armis, aere, etc.,
some with their several cargoes, Liv. 26, 47, 9.—With a subject-clause as antecedent:3.id sua sponte apparebat tuta celeribus consiliis praepositurum,
was selfevident, Liv. 22, 38, 13:ad id quod sua sponte satis collectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,
id. 3, 62, 1:secutum tamen sua sponte est ut vilior ob ea regi Hannibal et suspectior fieret,
id. 35, 14, 4. —With subject-acc. as antecedent:4.hanc dicam Athenis advenisse cum aliquo amatore suo, Plant. Mil. 2, 2, 86: doceo gratissimum esse in sua tribu Plancium,
Cic. Planc. 19, 47:cupio eum suae causae confidere,
id. Sest. 64, 135:suspicari debuit (Milo), eum (Clodium) ad villam suam (Clodii) deversurum,
id. Mil. 19, 51: Medeam praedicant in fuga fratris sui membra dissipavisse, id. Imp. Pomp. 9, 22:(dixit) Caesarem pro sua dignitate debere et studium et iracundiam suam reipublicae dimittere,
Caes. B. C. 1, 8.—With object-acc. as antecedent.(α).Suus being an adjunct of the subject (generally rendered in Engl. by a pass. constr.):(β).hunc pater suus de templo deduxit,
he was taken from the temple by his father, Cic. Inv. 2, 17, 52:hunc sui cives e civitate ejecerunt,
id. Sest. 68, 142:Alexandrum uxor sua... occidit,
id. Inv. 2, 49, 144:illum ulciscentur mores sui,
id. Att. 9, 12, 2:quodsi quem natura sua... forte deficiet,
id. Or. 1, 14:utrumque regem sua multitudo consalutaverat,
Liv. 1, 7, 1:quas (urbes) sua virtus ac dii juvent, magnas sibi opes facere,
id. 1, 9, 3; 1, 7, 15; 6, 33, 5:quos nec sua conscientia impulerit, nec, etc.,
id. 26, 33, 3; 25, 14, 7:consulem C. Marium servus suus interemit,
Val. Max. 6, 8, 2:quis non Vedium Pollionem pejus oderat quam servi sui?
Sen. Clem. 1, 18, 2:sera dies sit qua illum gens sua caelo adserat,
id. Cons. Poll. 12 (31), 5.—With the antecedent understood from the principal sentence:ita forma simili pueri ut mater sua internoscere (sc. eos) non posset,
Plaut. Men. prol. 19; and with suus as adjunct both of the subject and of the antecedent: jubet salvere suos vir uxorem suam, id. merc. 4, 3, 11. —With impers. verbs:(γ).sunt homines, quos libidinis infamiaeque suae neque pudeat neque taedeat,
Cic. Verr. 1, 12, 35:video fore ut inimicos tuos poeniteat intemperantiae suae,
id. Fam. 3, 10, 1:si Caesarem beneficii sui poeniteret,
id. Lig. 10, 29; so id. Agr. 2, 11, 26:jam ne nobilitatis quidem suae plebejos poenitere,
Liv. 10, 7, 8:militem jam minus virtutis poenitere suae,
id. 22, 12, 10.—As adjunct of other members of the sentence:5.ad parentes suos ducas Silenium,
Plaut. Cist. 2, 3, 86. nam is illius filiam conicit in navem clam matrem suam (i.e. filiae), id. Mil. 2, 1, 34:eosdem ad quaestoris sui aut imperatoris, aut commilitonum suorum pericula impulistis,
Cic. Phil. 13, 17, 34:totum enim ex sua patria sustulisti,
id. Verr. 2, 5, 49, § 127; id. Or. 3, 32, 126: quem (Hammonium) tibi etiam suo nomine ( on his own account) commendo... itaque peto a te ut ejus procuratorem et ipsum suo nomine diligas, id. Fam. 13, 21, 2:Caesar Fabium in sua remittit hiberna,
Caes. B. G. 5, 33; id. B. C. 3, 24:introire ad Ciceronem, et domi suae imparatum confodere,
Sall. C. 28, 1:suis flammis delete Fidenas,
i. e. the flames kindled by the Fidenates, Liv. 4, 33, 5:suo igni involvit hostes,
Tac. A. 14, 30:quid Caesarem in sua fata inmisit?
Sen. Ep. 94, 65; id. Q. N. 1, praef. 7; cf.with antecedent supplied from preceding sentence: non destiti rogare et petere (sc. Brutum) mea causa, suadere et hortari sua,
Cic. Att. 6, 2, 7.—With dat. as antecedent.(α).As adjunct of subject (cf. 4. supra):(β).suus rex reginae placet,
a queen likes her own king, Plaut. Stich. 1, 2, 76:ei nunc alia ducenda'st domum, sua cognata Lemniensis,
id. Cist. 1, 1, 101:Autronio nonne sodales, non collegae sui... defuerunt?
Cic. Sull. 2, 7:si ceteris facta sua recte prosunt,
id. Cat. 3, 12, 27:cui non magistri sui atque doctores, cui non... locus ipse... in mente versetur?
id. Planc. 33, 81:haec omnia plane... Siculis erepta sunt: primum suae leges, etc.,
id. Verr. 2, 2, 13, § 33:Romanis multitudo sua auxit animum,
Liv. 21, 50, 4:sicuti populo Romano sua fortuna labet,
id. 42, 50, 7:Lanuvinis sacra sua reddita,
id. 8, 14, 2:vilitas sua illis detrahit pretium,
Sen. Ben. 4, 29, 2:nemo est cui felicitas sua satisfaciat,
id. Ep. 115, 17:labor illi suus restitutus est,
id. Brev. Vit. 20, 3:magnitudo sua singulis constat,
id. Q. N. 1, 1, 10:tantum sapienti sua, quantum Dec omnis aetas patet,
id. Ep. 53, 11. —With antecedent supplied from principal sentence: mater quod suasit sua Adulescens mulier fecit, i.e. ei,
Ter. Hec. 4, 4, 38.—Of other words:6.regique Thebano regnum stabilivit suum,
Plaut. Am. 1, 1, 40:mittam hodie huic suo die natali malam rem magnam,
id. Ps. 1, 3, 5:ego Metello non irascor, neque ei suam vacationem eripio,
Cic. Verr. 2, 2, 68, § 164:desinant insidiari domui suae consuli,
id. Cat. 1, 13, 32:quibus ea res honori fuerit a suis civibus,
id. Mil. 35, 96: Scipio suas res Syracusanis restituit, Liv. [p. 1824] 29, 1, 17:nos non suas (leges Lacedaemoniis arbitror) ademisse, sed nostras leges dedisse,
id. 39, 37, 6:Graccho et Tuditano provinciae Lucani et Galliae cum suis exercitibus prorogatae,
id. 25, 3, 5.—With gen., abl., or object of a prep. as antecedent:7.nec illius animi aciem praestringit splendor sui nominis,
Cic. Rab. Post. 16, 43:nolite a sacris patriis Junonis Sospitae domesticum et suum consulem avellere,
id. Mur. 41, 90:quamvis tu magna mihi scripseris de Bruti adventu ad suas legiones,
id. Att. 14, 13, 12:suae legis ad scriptum ipsam quoque sententiam adjungere,
the meaning of their law to which they refer, id. Inv. 2, 49, 147:cum ambitio alterius suam primum apud eos majestatem solvisset,
Liv. 22, 42, 12:nunc causam instituendorum ludorum ab origine sua repetam,
Val. Max. 2, 4, 4:Jubam in regno suo non locorum notitia adjuvet, non popularium pro rege suo virtus,
Sen. Ep. 71, 10; id. Ben. 7, 6, 3; id. Clem. 1, 3, 4.—Esp. with cujusque as antecedent:in qua deliberatione ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,
Cic. Off. 1, 33, 119 (v. II. D. 2. infra).— Abl.:operam dare ut sua lex ipso scripto videatur niti,
Cic. Inv. 2, 49, 147 (cf. supra):(Caesar reperiebat) ad Galbam propter justitiam prudentiamque suam totius belli summam deferri,
Caes. B. G. 2, 4:credere, ad suum concilium a Jove deos advocari,
Sen. Q. N. 2, 42, 1.—With predic. nom. as antecedent:8.sapientissimi artis suae professores sunt a quibus et propria studia verecunde et aliena callide administrantur,
Val. Max. 8, 12, 1.—With appositive noun.(α).With gram. subject as antecedent:(β).hoc Anaximandro, populari ac sodali suo, non persuasit,
Cic. Ac. 2, 37, 118:vidit fortissimum virum, inimicissimum suum,
id. Mil. 9, 25:(hic) fuit in Creta contubernalis Saturnini, propinqui sui,
id. Planc. 11, 27:ut non per L. Crassum, adfinem suum... causam illam defenderit,
id. Balb. 21, 49:ne cum hoc T. Broccho, avunculo, ne cum ejus filio, consobrino suo, ne nobiscum vivat,
id. Lig. 4, 11:Caesar mittit ad eum A. Clodium, suum atque illius familiarem,
Caes. B. C. 3, 57.—With object as antecedent:(γ).Dicaearchum cum Aristoxeno, aequali et condiscipulo suo, omittamus,
Cic. Tusc. 1, 18, 41:tres fratres optimos, non solum sibi ipsos, neque nobis, necessariis suis, sed etiam rei publicae condonavit,
id. Lig. 12, 36:Varroni, quem, sui generis hominem,... vulgus extrahere ad consulatum nitebatur,
Liv. 22, 34, 2.—With appositive noun as antecedent:9.si P. Scipionem, clarissimum virum, majorumque suorum simillimum res publica tenere potuisset,
Cic. Phil. 13, 14, 29:M. Fabi Ambusti, potentis viri cum inter sui corporis homines, tum ad plebem, etc.,
Liv. 6, 34, 5:C. vero Fabricii, et Q. Aemilii Papi, principum saeculi sui, domibus argentum fuisse confitear oportet,
Val. Max. 4, 4, 3.—In participial clauses.(α).The antecedent being the logical subject of the participle, and other than the principal subject:(β).credamus igitur Panaetio, a Platone suo dissentienti ( = qui dissentiebat),
Cic. Tusc. 1, 32, 79:ea Sex. Roscium, expulsum ex suis bonis, recepit domum,
id. Rosc. Am. 10, 27:diffidentemque rebus suis confirmavit,
id. Imp. Pomp. 9, 23:Dejotarum ad me venientem cum omnibus copiis suis, certiorem feci, etc.,
id. Fam. 15, 4, 7; id. Cat. 4, 9, 18: si hominis et suis et populi Romani ornamentis amplissimi ( being greatly distinguished) causam repudiassem, id. Mur. 4, 8:stupentes tribunos et suam jam vicem magis anxios quam, etc., liberavit consensus populi Romani,
Liv. 8, 35, 1; 22, 42, 8:manet in folio scripta querela suo ( = quam scripsit),
Ov. F. 5, 224; cf. in abl. absol.:et ipsis (hostibus) regressis in castra sua,
Liv. 22, 60, 9:quibus (speculis) si unum ostenderis hominem, populus adparet, unaquaque parte faciem exprimente sua,
Sen. Q. N. 1, 5, 5.—The logical subject of the participle, being also the principal subject:(γ).sic a suis legionibus condemnatus irrupit in Galliam,
Cic. Phil. 10, 10, 21:hunc agrum patres nostri, acceptum a majoribus suis ( = quem acceperant), perdiderunt,
id. Agr. 2, 31, 84:ut in suis ordinibus dispositi dispersos adorirentur,
Caes. B. C. 3, 92: Appius, odium in se aliorum suo in eos metiens odio, haud ignaro, inquit, imminet fortuna, Liv. 3, 54, 3:ipsa capit Condita in pharetra ( = quae condiderat) tela minora sua,
Ov. F. 2, 326; cf. in abl. absol.:Sopater, expositis suis difficultatibus ( = cum exposuisset, etc.): Timarchidem... perducit,
Cic. Verr. 2, 2, 28, § 69:Caesar, primum suo deinde omnium ex conspectu remotis equis, etc.,
Caes. B. G. 1, 25:Campani, audita sua pariter sociorumque clade, legatos ad Hannibalem miserunt,
Liv. 25, 15, 1:(Appius) deposito suo magistratu... domum est reductus,
id. 4, 24, 7; 3, 35, 9; 9, 10, 13; 9, 41, 9.—The antecedent being the principal subject, not the logical subject of the participle:10.M. Papirius dicitur Gallo, barbam suam (i.e. Papirii) permulcenti,... iram movisse,
Liv. 5, 41, 9: cum Gracchus, verecundia deserendi socios, implorantis fidem suam populique Romani, substitisset. id. 23, 36, 8; cf. in abl. absol.:si sine maximo dedecore, tam impeditis suis rebus, potuisset emori,
Cic. Rab. Post. 10, 29; id. Mil. 14, 38; id. Planc. 21, 51; id. Clu. 14, 42:ita (consul) proelio uno accidit Vestinorum res, haudquaquam tamen incruento milite suo (consulis),
Liv. 8, 29, 12; cf.with antecedent to be supplied: Campani, cum, robore juventutis suae acciso, nulla (sc. eis) propinqua spes esset, etc.,
id. 7, 29, 7.—In gerund. construction. ( a) With subject as antecedent:(β).mihi ipsa Roma ad complectendum conservatorem suum progredi visa est,
Cic. Pis. 22, 52.—With object, the logical subjects of the gerund as antecedent:(γ).cur iis persequendi juris sui... adimis potestatem?
Cic. Div. in Caecil. 6, 21:si senatui doloris sui de me declarandi potestas esset erepta,
id. Sest. 23, 51:nec tribunis plebis (spatium datur) sui periculi deprecandi,
Caes. B. C. 1, 5.—With antecedent dependent on the gerund:11.eamque rem illi putant a suum cuique tribuendo appellatam,
Cic. Leg. 1, 6, 19.—As adjunct of a noun dependent on a subjectinf., with its logical subject as antecedent:B. 1.magnum Miloni fuit, conficere illam pestem nulla sua invidia?
Cic. Mil. 15, 40:neque enim fuit Gabinii, remittere tantum de suo nec regis, imponere tantum plus suis,
his claim, id. Rab. Post. 11, 31:Piso, cui fructum pietatis suae neque ex me neque a populo Romano ferre licuit,
id. Sest. 31, 68:ei cujus magis intersit, vel sua, vel rei publicae causa vivere,
id. Off. 3, 23, 90:sapientis est consilium explicare suum de maximis rebus,
id. Or. 2, 81, 333; id. Mil. 15, 41.—With logical subject understood:totam Italiam suis colonis ut complere (sc. eis) liceat, permittitur,
Cic. Agr. 2, 13, 34:maximum (sc. eis) solacium erit, propinquorum eodem monumento declarari, et virtutem suorum, et populi Romani pietatem,
id. Phil. 14, 13, 35.Dependent on subject-inff.:2.ejusdem animi est, posteris suis amplitudinem nobis quam non acceperit tradere, et memoriam prope intermortuam generis sui, virtute renovare,
Cic. Mur. 7, 16:siquidem atrocius est, patriae parentem quam suum occidere,
id. Phil. 2, 13, 31:miliens perire est melius quam in sua civitate sine armorum praesidio non posse vivere,
id. ib. 2, 44, 112: quanto est honestius, alienis injuriis quam suis commoveri, one ' s own, id. Verr. 2, 3, 72, § 169:contentum suis rebus esse maximae sunt certissimaeque divitiae,
id. Par. 6, 51:ut non liceat sui commodi causa nocere alteri,
id. Off. 3, 5, 23:detrahere de altero sui commodi causa,
id. ib. 3, 5, 24:suis exemplis melius est uti,
Auct. Her. 4, 1, 2:levius est sua decreta tollere quam aliorum,
Liv. 3, 21. 5; 39, 5, 2;29, 37, 11: satius est vitae suae rationes quam frumenti publici nosse,
Sen. Brev. Vit. 18, 3:quanto satius est sua mala exstinguere quam aliena posteris tradere?
id. Q. N. 3, praef. 5:cum initia beneficiorum suorum spectare, tum etiam exitus decet,
id. Ben. 2, 14, 2; 3, 1, 5:Romani nominis gloriae, non suae, composuisse illa decuit,
Plin. 1, prooem. § 16.—With 1 st pers. plur., as indef. antecedent: cum possimus ab Ennio sumere... exemplum, videtur esse arrogantia illa relinquere, et ad sua devenire, to one ' s own = to our own, Auct. Her. 4, 1, 2.—Without a subject-inf.:C.omnia torquenda sunt ad commodum suae causae... sua diligenter narrando,
Cic. Inv. 1, 21, 30: ut in ceteris habenda ratio non sua (al. sui) solum, sed etiam aliorum, id. Off. 1, 39, 139:erat Dareo mite ac tractabile ingenium, nisi suam naturam plerumque fortuna corrumperet (suam not referring to Dareo),
Curt. 3, 2, 17 MSS. (Foss, mansuetam). — With 1 st pers. plur., as indef. antecedent (cf. 1. supra):non erit ista amicitia sed mercatura quaedam utilitatum suarum,
Cic. N. D. 1, 44, 122; cf.: pro suo possidere, II. A. 2. a. g; and Cic. Off. 2, 21, 73, II. A. 2. b. a; cf. also II. B. 1. a; II. B. 5. c.; II. B. 7. b.; II. C. 8. b. b infra.With antec. in a previous sentence. Here ejus, eorum, earum are used for his, her, their, unless the clause is oblique in regard to the antecedent, i. e. the antecedent is conceived as the author of the statement.1.In clauses dependent on a verbum sentiendi or dicendi, expressed or understood, referring to the grammatical or logical subject of the verb.a.In infinitive clauses:b.(Clodius) Caesaris potentiam suam potentiam esse dicebat,
Cic. Mil. 32, 88:(Caelius) a sua (causa) putat ejus (i.e. Ascitii) esse sejunctam,
id. Cael. 10, 24:ipsos certo scio non negare ad haec bona Chrysogonum accessisse impulsu suo (referring to ipsos),
id. Rosc. Am. 37, 107:hostes viderunt,... suorum tormentorum usum spatio propinquitatis interire,
Caes. B. C. 2, 16:docent, sui judicii rem non esse,
id. ib. 1, 13.—The reference of suus may be ambiguous, esp. if an infinitive is dependent on another:hoc Verrem dicere ajebant, te... opera sua consulem factum, i.e. Verris, though grammatically it might refer to the subj. of aiebant,
Cic. Verr. 1, 10, 29:(Ariovistus) dixit neminem secum sine sua pernicie contendisse,
Caes. B. G. 1, 36; cf. the context with, in all, eleven reflexive pronouns referring to four different antecedents (populus Romanus, Ariovistus, Caesar, nemo); cf.also: occurrebat ei, mancam praeturam suam futuram consule Milone,
Cic. Mil. 9, 25; 32, 88; Liv. 3, 42, 2.—Suus in a clause dependent on inf.:c.scio equidem, ut, qui argentum afferret atque expressam imaginem suam (i.e. militis) huc ad nos, cum eo ajebat velle mitti mulierem,
Plaut. Ps. 2, 2, 55:isti bonorum emptores arbitrantur, vos hic sedere qui excipiatis eos qui de suis (i.e. emptorum) manibus effugerint,
Cic. Rosc. Am. 52, 151:Siculi venisse tempus ajebant ut commoda sua defenderem,
id. Div. in Caecil. 1, 3:ut tunc tandem sentiret recuperanda esse quae prius sua culpa amissa forent,
Liv. 44, 8, 4. —Ambiguous: velle Pompejum se Caesari purgatum, ne ea quae reipublicae causa egerit (Pompejus) in suam (i.e. Caesaris) contumeliam vertat (where suam might be referred to Pompejus),
Caes. B. C. 1, 8.—In oblique clauses introduced by ut or ne, or clauses subordinate to such:d.Cassius constituit ut ludi absente te fierent suo nomine,
Cic. Att. 15, 11, 2:postulat ut ad hanc suam praedam tam nefariam adjutores vos profiteamini,
id. Rosc. Am. 2, 6:Nasidius eos magnopere hortatur ut rursus cum Bruti classe, additis suis (i.e. Nasidii) auxiliis confligant,
Caes. B. C. 2, 3:(regem) denuntiasse sibi ut triduo regni sui decederent finibus,
Liv. 42, 25, 12:Sabinae mulieres, hinc patres, hinc viros orantes, ne parricidio macularent partus suos (i.e. mulierum),
id. 1, 13, 2:Patron praecepit suis ut arma induerent, ad omne imperium suum parati,
Curt. 5, 11, 1.—With reflex. pron., referring to a different antecedent:ad hanc (Laidem) Demosthenes clanculum adit, et ut sibi copiam sui faceret, petit,
Gell. 1, 8, 5. —In subordinate clauses introduced by quin or quod:e.(Dejotarus) non recusat quin id suum facinus judices,
Cic. Deiot. 15, 43; so id. ib. 4, 15;16, 45: parietes hujus curiae tibi gratias agere gestiunt, quod futura sit illa auctoritas in his majorum suorum et suis sedibus,
id. Marcell. 3, 10:quidni gauderet quod iram suam nemo sentiret?
Sen. Troad. 3, 13:querenti quod uxor sua e fico se suspendisset,
Quint. 6, 3, 88;and with intentional ambiguity: cum Proculejus quereretur de filio quod is mortem suam expectaret,
id. 9, 3, 68. —In interrogative clauses:2.si, quod officii sui sit, non occurrit animo, nihil umquam omnino aget,
Cic. Ac. 2, 8, 25:ut non auderet iterum dicere quot milia fundus suus abesset ab urbe,
id. Caecin. 10, [p. 1825] 28:donec sciat unisquisque quid sui, quid alieni sit,
Liv. 6, 27, 8:rex ignarus, quae cum Hannibale legatis suis convenisset, quaeque legati ejus ad se allaturi fuissent,
id. 23, 39, 2:postquam animadvertit quantus agminis sui terror esset,
id. 43, 19, 5. —In a virtually oblique clause.a.In final clause, introduced by ut, ne, or rel., referring to the subject of the purpose:b.me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori suae,
Plaut. Am. 1, 1, 41:quasi Appius ille Caecus viam muniverit, non qua populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur, i. e. Appii,
Cic. Mil. 7, 17:quae gens ad Caesarem legatos mise. rat, ut suis omnibus facultatibus uteretur,
Caes. B. C. 3, 80:inde castra movent, ne qua vis sociis suis ab Romano exercitu inferri possit,
Liv. 43, 23, 5:(Romani) Albam a fundamentis proruerunt, ne memoria originum suarum exstaret,
id. 26, 13, 16:oppidani nuntios Romam, qui certiorem de suo casu senatum facerent, misere,
id. 6, 33, 7; cf.:tanto intervallo ab hostibus consedit, ut nec adventus suus propinquitate nimia nosci posset, et, etc.,
Liv. 10, 20, 7:Datames locum delegit talem ut non multum obesse multitudo hostium suae paucitati posset,
Nep. Dat. 7, 3:quid si gubernator a diis procellas petat ut gratior ars sua periculo fiat?
Sen. Ben. 6, 25, 4. —In other dependent clauses represented as conceived by an antecedent in the principal sentence:D.Sulla, si sibi suus pudor ac dignitas non prodesset, nullum auxilium requisivit ( = negavit se defendi velle, si, etc.),
Cic. Sull. 5, 15:Paetus omnes libros quos frater suus reliquisset mihi donavit ( = dixit se donare libros quos, etc.),
id. Att. 2, 1, 12:non enim a te emit, sed, priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit ( = potitus est, ne, etc.),
id. Phil. 2, 37, 96:Africanus, si sua res ageretur, testimonium non diceret,
id. Rosc. Am. 36, 3:ille ipse (Pompejus) proposuit epistulam illam, in qua est Pro tuis rebus gestis amplissimis. Amplioribusne quam suis, quam Africani?
id. Att. 8, 9, 2:spiritus dabat (Manlio) quod... vinculorum suorum invidiam dictator fugisset,
Liv. 6, 18, 4:(Numa) Camenis eum lucum sacravit, quod earum ibi concilia cum conjuge sua Egeria essent,
id. 1, 21, 3:adulescens deos omnis invocare ad gratiam illi pro se referendam, quoniam sibi nequaquam satis facultatis pro suo animo atque illius erga se esset,
id. 26, 50, 4 (cf. D. 1. a. infra).In the place of ejus.1.In clauses virtually oblique, but with indicative, being conceived by the antecedent (hence suus, not ejus), but asserted as fact by the author (hence indicative, not subjunctive):2.Cicero tibi mandat ut Aristodemo idem respondeas, quod de fratre suo (Ciceronis) respondisti,
Cic. Att. 2, 7, 4:oriundi ab Sabinis, ne, quia post Tatii mortem ab sua parte non erat regnatum, imperium amitterent, sui corporis creari regem volebant,
Liv. 1, 17, 2:C. Caesar villam pulcherrimam, quia mater sua aliquando in illa custodita erat, diruit,
Sen. Ira, 3, 21, 5:Philemonem, a manu servum, qui necem suam per venenum inimicis promiserat, non gravius quam simplici morte punivit,
Suet. Caes. 74; cf.:quomodo excandescunt si quid e juba sua decisum est,
Sen. Brev. Vit. 12, 3.—To avoid ambiguity:3.petunt rationes illius (Catilinae) ut orbetur consilio res publica, ut minuatur contra suum (i.e. Catilinae) furorem imperatorum copia (instead of ejus, which might be referred to res publica),
Cic. Mur. 39, 83:equites a cornibus positos, cum jam pelleretur media peditum suorum acies, incurrisse ab lateribus ferunt,
Liv. 1, 37, 3.—Colloquially and in epistolary style suus is used emphatically instead of ejus, with the meaning own, peculiar: deinde ille actutum subferret suus servus poenas Sosia, his own slave (opp. Mercury, who personates Sosias), Plaut. Am. 3, 4, 19: mira erant in civitatibus ipsorum furta Graecorum quae magistratus sui fecerant, their own magistrates ( = ipsorum), Cic. Att. 6, 2, 5:4.in quibus (litteris Bruti) unum alienum summa sua prudentia (est), ut spectem ludos suos,
his peculiar prudence, id. ib. 15, 26, 1; so,quod quidem ille (Nero) decernebat, quorumdam dolo ad omina sui exitus vertebatur,
Tac. A. 16, 24; cf. II. A. 1. b and g; II. A. 2. a. b; II. B. 3.—Without particular emphasis (mostly ante- and post-class. and poet.):II.tum erit tempestiva cum semen suum maturum erit,
Cato, R. R. 31:vitis si macra erit, sarmenta sua concidito minute,
id. ib. 37:qui sic purgatus erit, diuturna valetudine utatur, neque ullus morbus veniet, nisi sua culpa,
id. ib. 157:Cimon in eandem invidiam incidit quam pater suus,
Nep. Cim. 3, 1:id qua ratione consecutus sit (Lysander) latet. Non enim virtute sui exercitus factum est, etc.,
id. Lys. 1, 2:ipse sub Esquiliis, ubi erat regia sua, Concidit,
Ov. F. 6, 601:quodque suus conjux riguo collegerat horto, Truncat olus foliis,
id. M. 8, 646; so id. ib. 15, 819.In partic.A.As substt.1.sui, suorum, m., his, their (etc.) friends, soldiers, fellow-beings, equals, adherents, followers, partisans, posterity, slaves, family, etc., of persons in any near connection with the antecedent.(α).(Corresp. to the regular usage, I. A. B. C.) Cupio abducere ut reddam (i.e. eam) suis, to her family, friends, Ter. Eun. 1, 2, 77; cf. id. ib. 1, 2, 66:(β).cum animus societatem caritatis coierit cum suis, omnesque natura conjunctos suos duxerit,
fellow-beings, Cic. Leg. 1, 23, 60:mulier ingeniosa praecepit suis omnia Caelio pollicerentur,
her slaves, id. Cael. 25, 62:quo facilius et nostras domos obire, et ipse a suis coli possit,
his friends, id. ib. 7, 18:qua gratiam beneficii vestri cum suorum laude conjungant,
their family, id. Agr. 2, 1, 1:vellem hanc contemptionem pecuniae suis reliquisset,
to his posterity, id. Phil. 3, 6, 16:cum divisurum se urbem palam suis polliceretur,
his partisans, id. ib. 13, 9, 19:Caesar, cohortatus suos, proelium commisit,
Caes. B. G. 1, 25; so,Curio exercitum reduxit, suis omnibus praeter Fabium incolumibus,
id. B. C. 2, 35:Caesar receptui suorum timens,
id. ib. 3, 46:certior ab suis factus est, praeclusas esse portas,
id. ib. 2, 20:omnium suorum consensu, Curio bellum ducere parabat,
id. ib. 2, 37: so,Pompejus suorum omnium hortatu statuerat proelio decertare,
id. ib. 3, 86:Caesar Brundisium ad suos severius scripsit,
to his officers, id. ib. 3, 25:naviculam conscendit cum paucis suis,
a few of his followers, id. ib. 3, 104:multum cum suis consiliandi causa secreto praeter consuetudinem loqueretur,
id. ib. 1, 19:nupsit Melino, adulescenti inprimis inter suos et honesto et nobili,
his equals, associates, Cic. Clu. 5, 11:rex raptim a suis in equum impositus fugit,
his suite, Liv. 41, 4, 7:subsidio suorum proelium restituere,
comrades, id. 21, 52, 10:feras bestias... ad opem suis ferendam avertas,
their young, id. 26, 13, 12:abstulit sibi in suos potestatem,
his slaves, Sen. Ira, 3, 12, 6:Besso et Nabarzani nuntiaverant sui regem... interemptum esse,
their fellow - conspirators, Curt. 5, 12, 14. — Very rarely sing.:ut bona mens suis omnibus fuerit. Si quem libido abripuit, illorum eum, cum quibus conjuravit, non suum judicet esse,
Liv. 39, 16, 5.—Irregular use (acc. to I. D.): sui = ejus amici, etc. (freq.;(γ).the absolute use of ejus in this sense being inadmissible): quasi vero quisquam dormiat? ne sui quidem hoc velint, non modo ipse (sui = ejus amici, liberi),
Cic. Tusc. 1, 38, 92:is (annus) ejus omnem spem... morte pervertit. Fuit hoc luctuosum suis, acerbum patriae, etc.,
id. Or. 3, 2, 8:quadrigas, quia per suos ( = ipsius milites) agendae erant, in prima acie locaverat rex,
Liv. 37, 41, 8:auctoritatem Pisistrati qui inter suos ( = ejus cives) maxima erat,
id. 37, 12:quo cum multitudine adversariorum sui superarentur, ipse fuit superior, etc.,
Nep. Hann. 8, 4; v. g.—Without antecedent (cf. I. B. supra): quoties necesse est fallere aut falli a suis, by one ' s friends, Sen. Phoen. 493.—(δ).Sing.: sŭa, suae. f., a sweetheart, mistress (rare): illam suam suas res sibi habere jussit. Cic. Phil. 2, 28. 69:2. a.cedo quid hic faciet sua?
Ter. Heaut. 2, 3, 92.—Sing.(α).Lit.:(β).nec suom adimerem alteri,
his property, his own, Plaut. Trin. 2, 2, 38 (34):nunc si ille salvos revenit, reddam suom sibi (v. D. 3. a. infra),
id. ib. 1, 2, 119:illum studeo quam facillime ad suum pervenire,
Cic. Fam. 13, 26, 4:populi Romani hanc esse consuetudinem ut socios sui nihil deperdere velit,
Caes. B. G. 1, 43; cf. Cic. Rab. Post. 11, 3, I. A. 11. supra:nec donare illi de suo dicimur,
Sen. Ben. 7, 4, 2; so esp. with quisque; v. infra — Hence, de suo = per se, or sua sponte;(stellae) quae per igneos tractus labentia inde splendorem trahant caloremque, non de suo clara,
Sen. Q. N. 7, 1, 6. —Trop.:(γ).meum mihi placebat, illi suum (of a literary essay),
Cic. Att. 14, 20, 3: suom quemque decet, his own manners, etc., Plaut. Stich. 5, 4, 11; so, expendere oportet quid quisque habeat sui ( what peculiarities) nec velle experiri quam se aliena deceant;id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,
Cic. Off. 1, 31, 113.—Jurid. term: aliquid pro suo possidere, to possess in the belief of one ' s legal right:b.pro suo possessio tale est, cum dominium nobis acquiri putamus. Et ea causa possidemus ex qua acquiritur, et praeterea pro suo,
Dig. 41, 10, 1;so without an antecedent, and referring to a first person: item re donata, pro donato et pro suo possideo,
ib. 41, 10, 1; v. the whole tit. ib. 42, 10 (Pro suo); cf. ib. 23, 3, 67; cf. C., infra fin.;similarly: usucapere pro suo = acquire dominion by a possession pro suo, Fragm. Vat. 111: res pro suo, quod justam causam possidendi habet, usucapit,
id. ib. 260; Dig. 41, 3, 27. —Plur.(α).One ' s property:(β).Roscius tibi omnia sua praeter animam tradidit,
Cic. Rosc. Am. 50, 146:qui etiam hostibus externis victis sua saepissime reddiderunt,
id. Agr. 1, 6, 19:tu autem vicinis tuis Massiliensibus sua reddis,
id. Att. 14, 14, 6:Remi legatos miserunt qui dicerent se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere,
Caes. B. G. 2, 3, 2; 1, 11, 2; 2, 13, 2:ipsi milites alveos informes quibus se suaque transveherent, faciebant,
their baggage, Liv. 21, 26, 9:docere eos qui sua permisere fortunae,
Sen. Q. N. 3, praef. 7; so without an antecedent, one ' s own property (cf. I. B. 2. supra):hanc ob causam maxime ut sua tenerentur res publicae constitutae sunt,
Cic. Off. 2, 21, 73;rarely = eorum res: quod vero etiam sua reddiderint (i.e. Gallis),
Liv. 39, 55, 3. —One ' s own affairs:B.aliena ut melius videant et dijudicent Quam sua,
Ter. Heaut. 3, 1, 96:cognoscunt... immobile agmen et sua quemque molientem,
Liv. 10, 20, 8:omnia ei hostium non secus quam sua nota erant,
id. 22, 41, 5:aliena cum suis perdidit,
Sen. Ben. 7, 16, 3.— Absol., referring to a noun fem.: sua (finxit) C. Cassius ( = suas persuasiones; cf.the context),
Quint. 6, 3, 90.Predicative uses: suum esse, facere, fieri, putare, etc., like a gen. poss., to be, etc., the property, or under the dominion, control, power of the antecedent.1.Of property in things.(α).Corporeal:(γ).scripsit causam dicere Prius aurum quare sit suum,
Ter. Eun. prol. 11:nihil erat cujusquam quod non hoc anno suum fore putabat (Clodius),
Cic. Mil. 32, 87:quia suum cujusque fit, eorum quae natura fuerant communia quod cuique obtigit, id quisque teneat,
id. Off. 1, 7, 21:Juba suam esse praedicans praedam,
Caes. B. C. 3, 84:gratum sibi populum facturum, si omnes res Neapolitanorum suas duxissent,
Liv. 22, 32, 8: libros esse dicimus Ciceronis;eosdem Dorus librarius suos vocat,
Sen. Ben. 7, 6, 1:cum enim istarum personarum nihil suum esse possit,
since these persons can own nothing, Gai. Inst. 2, 96; cf. Dig. 1, 7, 15 pr.—Virtually predicative:referas ad eos qui suam rem nullam habent ( = rem quae sua sit),
nothing of their own, Cic. Phil. 2, 6, 15:qui in potestate nostra est, nihil suum habere potest,
Gai. Inst. 2, 84. — ( b) Of literary works:quae convenere in Andriam ex Perinthia Fatetur transtulisse, atque usum pro suis ( = quasi sua essent),
Ter. And. prol. 14:potest autem... quae tum audiet... ingenue pro suis dicere,
his own thoughts, Quint. 12, 3, 3.—Of a country or people:(δ).suum facere = suae dicionis facere: commemorat ut (Caesar) magnam partem Italiae beneficio atque auctoritate eorum suam fecerit,
Caes. B. C. 2, 32:in quam (Asiam) jam ex parte suam fecerit,
Liv. 44, 24, 4:crudelissima ac superbissima gens sua omnia suique arbitrii facit,
id. 21, 44, 5.—Trop.:2.omnia sua putavit quae vos vestra esse velletis,
Cic. Phil. 11, 12, 27:non meminit, illum exercitum senatus populique Romani esse, non suum,
id. ib. 13, 6, 4: [p. 1826] probavit, non rempublicam suam esse, sed se reipublicae, Sen. Clem. 1, 19, 8;so of incorporeal things: hi si velint scire quam brevis eorum vita sit, cogitent ex quota parte sua sit,
how much of it is their own, id. Brev. Vit. 19, 3; so, suum facere, to appropriate:prudentis est, id quod in quoque optimum est, si possit, suum facere,
Quint. 10, 2, 26:quaeremus quomodo animus (hanc virtutem) usu suam faciat,
Sen. Clem. 1, 3, 1.—Of persons.(α).Under a master ' s or father ' s control:(β).ut lege caverent, ne quis quem civitatis mutandae causa suum faceret, neve alienaret,
make any one his slave, Liv. 41, 8, 12: quid eam tum? suamne esse ajebat, his daughter, i.e. in his power? Ter. And. 5, 4, 29:eduxit mater pro sua ( = quasi sua esset),
id. Eun. 1, 2, 76.—Reflexively = sui juris, independent, one ' s own master or mistress, not subject to another ' s control, under one ' s own control (v. sui juris, infra):(γ).ancilla, quae mea fuit hodie, sua nunc est,
Plaut. Pers. 4, 3, 3.—Of moral power over others: suus = devoted to one:(δ).hice hoc munere arbitrantur Suam Thaidem esse,
Ter. Eun. 2, 2, 38:eos hic fecit suos Paulo sumptu,
id. Ad. 5, 4, 21:sed istunc exora, ut (mulierem) suam esse adsimulet,
to be friendly to him, id. Heaut. 2, 3, 117:cum Antonio sic agens ut perspiciat, si in eo negotio nobis satisfecerit, totum me futurum suum,
Cic. Att. 14, 1 a, 2:Alpheus... utebatur populo sane suo,
devoted to him, id. Quint. 7, 29.— Poet.: vota suos habuere deos, the vows (inst. of the persons uttering them) had the gods on their side, Ov. M. 4, 373. —Of power over one's self, etc.:3.nam qui sciet ubi quidque positum sit, quaque eo veniat, is poterit eruere, semperque esse in disputando suus,
self-possessed, Cic. Fin. 4, 4, 10:inaestimabile bonum est suum fieri,
selfcontrol, Sen. Ep. 75, 18:(furiosus) qui suus non est,
Dig. 42, 4, 7, § 9:vix sua, vix sanae virgo Niseia compos Mentis erat,
Ov. M. 8, 35. —Suum est, as impers. predicate: = ejus est, characteristic of, peculiar to one (very rare):C.dixit antea, sed suum illud est, nihil ut affirmet,
Cic. Tusc. 1, 42, 99.Attributive usages, almost always (except in Seneca) with suus before its noun.1.The property, relations, affairs, etc., of one opposed to those of another, own.a.Opposition expressed:b.nihil de suo casu, multa de vestro querebatur,
Cic. Balb. 8, 21:sua sibi propiora pericula quam mea loquebantur,
id. Sest. 18, 40:suasque et imperatoris laudes canentes,
Liv. 45, 38, 12:damnatione collegae et sua,
id. 22, 35, 3:Senecae fratris morte pavidum et pro sua incolumitate pavidum,
Tac. A. 14, 73:velut pro Vitellio conquerentes suum dolorem proferebant,
id. H. 3, 37;opp. alienus: ut suo potius tempore mercatorem admitterent, quam celerius alieno,
at a time convenient to themselves, Varr. R. R. 3, 16, 11. —Without antecedent, opp. externus:(Platoni) duo placet esse motus, unum suum, alterum externum, esse autem divinius quod ipsum ex se sua sponte moveatur, etc.,
Cic. N. D. 2, 12, 32. —Implied:c.voluptatem suis se finibus tenere jubeamus,
within the limits assigned to it, Cic. Fin. 3, 1, 1:cum vobis immortale monumentum suis paene manibus senatus... exstruxerit,
id. Phil. 14, 12, 33:superiores (amnes) in Italia, hic (Rhodanus) trans Alpes, hospitales suas tantum, nec largiores quam intulere aquas vehentes,
Plin. 2, 103, 106, § 224: colligitur aqua ex imbribus;ex suo fonte nativa est,
Sen. Q. N. 3, 3:pennas ambo non habuere suas (non suas = alienas),
Ov. Tr. 3, 4, 24. —In particular phrases. ( a) Sua sponte and suo Marte, of one ' s own accord, by one ' s self, without the suggestion, influence, aid, etc., of others:(β).Caesar bellum contra Antonium sua sponte suscepit,
Cic. Phil. 8, 2, 5:sua sponte ad Caesarem in jus adierunt,
Caes. B. C. 1, 87.—So of things, = per se, by or of itself, for itself, for its own sake:jus et omne honestum sua sponte expetendum (cf. in the context: per se igitur jus est expetendum),
Cic. Leg. 1, 18, 48: justitium sua sponte inceptum priusquam indiceretur, by itself, i. e. without a decree, Liv. 9, 7, 8; so,sortes sua sponte attenuatas,
id. 22, 1, 11 (cf. id. 22, 38, 13; 35, 14, 4, I. A. 2., supra): rex enim ipse, sua sponte, nullis commentariis Caesaris, simul atque audivit ejus interitum suo Marte res suas recuperavit, Cic. Phil. 2, 37, 95.—Suus locus, in milit. lang., one ' s own ground, position, or lines:(γ).restitit suo loco Romana acies (opp. to the advance of the enemy),
Liv. 22, 16, 2.—So figuratively:et staturas suo loco leges,
Sen. Ben. 2, 20, 2:aciem instruxit primum suis locis, pauloque a castris Pompeji longius,
Caes. B. C. 3, 84 (cf.: suo loco, 7. b. g, infra).—For suo jure v. 3. infra.—(δ).Sua Venus = one's own Venus, i. e. good luck (v. Venus): ille non est mihi par virtutibus, nec officiis;2.sed habuit suam Venerem,
Sen. Ben. 2, 28, 2. —Of private relations (opp. to public):3.ut in suis rebus, ita in re publica luxuriosus nepos,
Cic. Agr. 2, 18, 48:deinde ut communibus pro communibus utatur, privatis ut suis,
id. Off. 1, 7, 20:quod oppidum Labienus sua pecunia exaedificaverat,
Caes. B. C. 1, 15:militibus agros ex suis possessionibus pollicetur,
i. e. his private property, id. ib. 1, 17; Sen. Ben. 7, 6, 3. —Of just rights or claims:4.imperatori senatuique honos suus redditus,
due to them, Liv. 3, 10, 3:neque inpedimento fuit, quominus religionibus suus tenor suaque observatio redderetur,
Val. Max. 1, 1, 8:quibus omnibus debetur suus decor,
Quint. 11, 1, 41. —So distributively: is mensibus suis dimisit legionem,
in the month in which each soldier was entitled to his discharge, Liv. 40, 41, 8. — Esp.: suo jure (so, meo, nostro, tuo, etc., jure), by his own right:Tullus Hostilius qui suo jure in porta nomen inscripsit,
Cic. Phil. 13, 12, 26:earum rerum hic A. Licinius fructum a me repetere prope suo jure debet,
id. Arch. 1, 1; id. Marcell. 2, 6; id. Phil. 2, 25, 62; id. Balb. 8, 21:numquam illum res publica suo jure esset ulta,
by its unquestionable right, id. Mil. 33, 88. —Of that to which one is exclusively devoted:5. a.huic quaestioni suum diem dabimus,
a day for its exclusive discussion, Sen. Ep. 94, 52:homini autem suum bonum ratio est,
his exclusive good, id. ib. 76, 10:in majorem me quaestionem vocas, cui suus locus, suus dies dandus est,
id. Q. N. 2, 46, 1. —With proprius: mentio inlata apud senatum est, rem suo proprio magistratu egere,
that the business needed a particular officer exclusively for itself, Liv. 4, 8, 4:et Hannibalem suo proprio occupandum bello,
id. 27, 38, 7; cf.:dissupasset hostes, ni suo proprio eum proelio equites Volscorum exceptum tenuissent,
in which they alone fought, id. 3, 70, 4:mare habet suas venas quibus impletur,
by which it alone is fed, Sen. Q. N. 3, 14, 3. —Of persons, devoted to one, friendly, dear:b.Milone occiso (Clodius) habuisset suos consules,
after his own heart, Cic. Mil. 33, 89:collegit ipse se contra suum Clodium,
his dear Clodius, id. Pis. 12, 27 (cf.: suum facere, habere, II. B. 2. g).—Of things, favorable.(α).Of place: neque Jugurtham nisi... suo loco pugnam facere, on his own ground, i. e. chosen by him, favorable, Sall. J. 61, 1:(β).hic magna auxilia expectabant et suis locis bellum in hiemem ducere cogitabant,
Caes. B. C. 1, 61; cf.:numquam nostris locis laboravimus,
Liv. 9, 19, 15.—Of time:c.cum Perseus suo maxime tempore et alieno hostibus incipere bellum posset,
Liv. 42, 43, 3; v. 7. b, infra. —Of circumstances: sua occasio, a favorable opportunity; sometimes without antecedent:6.neque occasioni tuae desis, neque suam occasionem hosti des,
Liv. 22, 39, 21:tantum abfuit ut ex incommodo alieno sua occasio peteretur,
id. 4, 58, 2:aestuque suo Locros trajecit,
a favorable tide, id. 23, 41, 11:ignoranti quem portum petat nullus suus ventus est,
Sen. Ep. 71, 3:orba suis essent etiamnunc lintea ventis,
Ov. M. 13, 195:aut ille Ventis iturus non suis,
Hor. Epod. 9, 30. —Of persons or things, peculiar, particular:7.quae est ei (animo) natura? Propria, puto, et sua,
Cic. Tusc. 1, 29, 70:omnis enim motus animi suum quendam a natura habet vultum,
id. de Or. 3, 57, 316:geometrae et musici... more quodam loquuntur suo. Ipsae rhetorum artes verbis in docendo quasi privatis utuntur ac suis,
id. Fin. 3, 1, 4:sensus omnis habet suum finem,
its peculiar limits, Quint. 9, 4, 61: animus cum suum ambitum complevit et finibus se suis cinxit, consummatum est summum bonum, Sen. Vit. Beat. 9, 3: est etiam in nominibus ( nouns) diverso collocatis sua gratia, their peculiar elegance, Quint. 9, 3, 86:ibi non bello aperto, sed suis artibus, fraude et insidiis, est paene circumventus,
Liv. 21, 34, 1:nec Hannibalem fefellit, suis se artibus peti,
id. 22, 16, 5:adversus hostem non virtute tantum, sed suis (i. e. hostis) etiam pugnare consiliis oportebat,
Flor. 2, 6, 26:liberam Minucii temeritatem se suo modo expleturum,
Liv. 22, 28, 2:equites ovantes sui moris carmine,
id. 10, 26, 11:exsultans cum sui moris tripudiis,
id. 21, 42, 3:tripudiantes suo more,
id. 23, 26, 9.—So, suo Marte, referring to the style of fighting peculiar to the different arms:equitem suo alienoque Marte pugnare,
that the cavalry were fighting both in their own style and in that of the other arms, Liv. 3, 62, 9; cf.: suo Marte, 1, c. a, supra.—And distributively ( = suus quisque):suos autem haec operum genera ut auctores, sic etiam amatores habent,
Quint. 12, 10, 2:illa vero fatidica fulmina ex alto et ex suis venire sideribus,
Plin. 2, 43, 43, § 113; cf.:quae quidem planiora suis exemplis reddentur,
Val. Max. 3, 4 prooem.—Proper, right.a.Referring to one's ordinary or normal condition:b. (α).quod certe non fecisset, si suum numerum naves habuissent,
their regular complement, Cic. Verr. 2, 5, 51, § 133. — So poet.:flecte ratem! numerum non habet illa suum,
its full number, Ov. H. 10, 36:novus exercitus consulibus est decretus: binae legiones cum suo equitatu,
Liv. 40, 36, 6:cum suo justo equitatu,
id. 21, 17, 8:totam (disciplinam) in suum statum redegit,
Val. Max. 2, 7, 2:tranquilla mente et vultu suo,
with the ordinary expression of his face, Sen. Clem. 2, 6, 2:media pars aeris ab his (ignibus) submota, in frigore suo manet. Natura enim aeris gelida est,
id. Q. N. 2, 10, 4:cornuaque in patriis non sua vidit aquis,
not natural to her, Ov. H. 14, 90. —So, non suus, of ingrafted branches and their fruit: miraturque (arbos) novas frondis et non sua poma,
Verg. G. 2, 82. —The regular time ( = stato tempore):(β).signum quod semper tempore exoritur suo,
Plaut. Rud. prol. 4:cum et recte et suo tempore pepererit,
Ter. Hec. 4, 1, 16: aestas suo tempore incanduit...;tam solstitium quam aequinoctium suos dies retulit,
Sen. Q. N. 3, 16, 3:omnes venti vicibus suis spirant majore ex parte,
Plin. 2, 47, 48, § 128. —The right or proper time:(γ).salictum suo tempore caedito,
Cato, R. R. 33:cessit e vita suo magis quam suorum civium tempore,
the right time for himself, Cic. Brut. 1, 4; so,exstingui homini suo tempore optabile est,
id. Sen. 23, 85:Scandilius dicit se suo tempore rediturum,
id. Verr. 2, 3, 60, § 139:si Ardeates sua tempora exspectare velint,
Liv. 4, 7, 6:Chrysippus dicit, illum... opperiri debere suum tempus, ad quod velut dato signo prosiliat,
Sen. Ben. 2, 25, 3:quam multi exercitus tempore suo victorem hostem pepulerunt!
Liv. 44, 39, 4. — Without antecedent: sed suo tempore totius sceleris hujus fons aperietur. Cic. Phil. 14, 6, 15; cf.:de ordine laudis, etc., praecipiemus suo tempore,
Quint. 2, 4, 21. —Suo loco = at the proper place:(δ).quae erant prudentiae propria suo loco dicta sunt,
Cic. Off. 1, 40, 143:quod reddetur suo loco,
Quint. 11, 1, 16:ut suo loco dicetur,
Plin. 2, 90, 102, § 221:inscripta quae suis locis reddam,
id. 1, prooem. § 27; Sen. Ben. 2, 20, 2; cf. 1, c. b; 4. supra. —Suited, appropriate, adapted to one:8.in eodem fundo suum quidquid conseri oportet,
Cato, R. R. 7:siquidem hanc vendidero pretio suo,
at a suitable price, Plaut. Pers. 4, 4, 30:in partes suas digerenda causa,
Quint. 11, 1, 6:confundetur quidquid in suas partes natura digessit,
Sen. Q. N. 3, 29, 8. — Poet.: haec ego dumque queror, lacrimae sua verba sequuntur, Deque meis oculis in tua membra cadunt, appropriate, i. e. tristia, Ov. H. 14, 67.—Without antecedent: suum quidquid genus talearum serito, any fit kind, i. e. suited to the ground, Cato, R. R. 48. —Own, with the notion of independence of, or dependence on others (cf. B. 2. g d).a.Of political independence: pacem condicionibus his fecerunt ut Capuae suae leges, sui magistratus essent, her own laws, i. e. not subject to Carthage, Liv. 23, 7, 2: liberos [p. 1827] eos ac suis legibus victuros, id. 25, 23, 4. —b.Esp. in the phrases suae potestatis or in sua potestate esse, suo jure uti, sui juris esse: Puteolos, qui nunc in sua potestate sunt, suo jure, libertate aequa utuntur, totos occupabunt,
Cic. Agr. 2, 31, 86:Rhegini potestatis suae ad ultimum remanserunt,
retained their self-government, Liv. 23, 30, 9:urbem ne quam formulae sui juris facerent,
id. 38, 9, 10. —Of paternal authority.(α).Free from the power of the paterfamilias; in the phrases sui juris esse, suae potestatis esse, to be independent:(β).quaedam personae sui juris sunt, quaedam alieno juri sunt subjectae, Gai,
Inst. 1, 48:sui juris sunt familiarum suarum principes, id est pater familiae, itemque mater familiae,
Ulp. Fragm. 4, 1:liberi parentum potestate liberantur emancipatione. Sed filius quidem ter manumissus sui juris fit, ceteri autem liberi una manumissione sui juris fiunt,
id. ib. 10, 1:morte patris filius et filia sui juris fiunt,
id. ib. 10, 2:patres familiarum sunt qui sunt suae potestatis,
Dig. 1, 6, 4:si modo defunctus testator suae potestatis mortis tempore fuerit,
Gai. Inst. 2, 147. —With indef. reference: si sui juris sumus,
Dig. 46, 2, 20; cf.:pro suo possideo, 2. a. supra.—Attributively: sui juris arrogatio feminae,
Cod. Just. 8, 47, 8:homo sui juris,
ib. 10, § 5.— Trop.:sapiens numquam semiliber erit: integrae semper libertatis et sui juris,
Sen. Brev. Vit. 5, 3:non illarum coitu fieri cometen, sed proprium et sui juris esse,
id. Q. N. 7, 12, 2: nullique sunt tam feri et sui juris adfectus, ut non disciplina perdomentur, id. Ira, 2, 12, 3. —Subject to paternal authority, in the phrases suus heres, sui liberi; suus heres, an heir who had been in the paternal power of the deceased:D.CVI SVVS HERES NON SIT, XII. Tab. fr. 5, 4.—In the jurists without antecedent: sui et necessarii heredes sunt velut filius filiave, nepos neptisve ex filia, deinceps ceteri qui modo in potestate morientis fuerunt,
Gai. Inst. 2, 156:(emancipati liberi) non sunt sui heredes,
ib. 2, 135:alia facta est juris interpretatio inter suos heredes,
ib. 3, 15:datur patrono adversus suos heredes bonorum possessio (where patrono is not the antecedent of suos),
ib. 3, 41:sui heredes vel instituendi sunt vel exheredandi,
Ulp. Fragm. 22, 14:accrescunt suis quidem heredibus in partem virilem, extraneis autem in partem dimidiam,
id. ib. 22, 17. —Sui liberi, children in paternal power: de suis et legitimis liberis,
Cod. Just. 6, 55 inscr.In particular connections.1.With ipse, his own, etc. (cf. Zumpt, Gram. § 696).a.Ipse agreeing with the antecedent of suus, the antecedent being,(α).A subjectnom.:(β).(ingenium ejus) valet ipsum suis viribus,
by its own strength, Cic. Cael. 19, 45:legio Martia non ipsa suis decretis hostem judicavit Antonium?
by its own resolutions, id. Phil. 4, 2, 5:ruit ipse suis cladibus,
id. ib. 14, 3, 8:si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,
id. de Or. 2, 2, 8:qui se ipse sua gravitate et castimonia defenderet,
id. Cael. 5, 11:quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,
Caes. B. G. 1, 3:suamet ipsae fraude omnes interierunt,
Liv. 8, 18, 9; 39, 49, 3:ut saeviret ipse in suum sanguinem effecerunt,
id. 40, 5, 1:respicerent suum ipsi exercitum,
id. 42, 52, 10; 21, 31, 12; 22, 38, 3; 6, 19, 6.—A subject-acc.:(γ).sunt qui dicant eam sua ipsam peremptam mercede,
Liv. 1, 11, 9:(tribuniciam potestatem) suis ipsam viribus dissolvi,
id. 2, 44, 2.—An object in dat. or acc.:b.sic ut ipsis consistendi in suis munitionibus locus non esset,
Caes. B. C. 2, 6:tribuni (hostem) intra suamet ipsum moenia compulere,
Liv. 6, 36, 4:alios sua ipsos invidia opportunos interemit,
id. 1, 54, 8; 22, 14, 13.—Suus as adjunct of subject (rare):aliquando sua praesidia in ipsos consurrexerunt,
their own garrisons revolted against them, Sen. Clem. 1, 26, 1.—With gen. of ipse, strengthening the possessive notion (cf. 4.;c.post-Aug. and very rare, but freq. in modern Lat.): aves (foetus suos) libero caelo suaeque ipsorum fiduciae permittunt,
Quint. 2, 6, 7 (but tuus ipsius occurs in Cic.:tuo ipsius studio,
Cic. Mur. 4, 9:tuam ipsius amicitiam,
id. Verr. 2, 3, 4, § 7).—Both suus and ipse agreeing with the governing noun (very rare; not in Cic. or Caes.): quae tamen in ipso cursu suo dissipata est (= ipsa in cursu suo), in its very course, Sen. Q. N. 1, 1, 3 dub.:2.suamet ipsa scelera,
Sall. C. 23, 2 (Dietsch ex conj. ipse):suismet ipsis corporibus,
Liv. 2, 19, 5 MSS. (Weissenb. ex conj. ipsi):a suismet ipsis praesidiis,
id. 8, 25, 6 MSS. (Weissenb. ipsi).—With quisque, distributively, each ( every one)... his own; in prose quisque is generally preceded by suus.a.Quisque and suus in different cases.(α).Quisque as subjectnom.:(β).sentit enim vim quisque suam quoad possit abuti,
Lucr. 5, 1033:suo quisque loco cubet,
Cato, R. R. 5:suum quisque noscat ingenium,
Cic. Off. 1, 31, 114:ad suam quisque (me disciplinam) rapiet,
id. Ac. 2, 36, 114:quod suos quisque servos in tali re facere voluisset,
id. Mil. 10, 29:cum suo quisque auxilio uteretur,
Caes. B. C. 1, 51:celeriter ad suos quisque ordines redit,
id. ib. 3, 37.—In apposition with plur. subj. (freq. in Liv.):nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem Sentiat,
Lucr. 4, 522:ut omnes cives Romani in suis quisque centuriis prima luce adessent,
that all the Roman citizens should be present, each in his own centuria, Liv. 1, 44, 1:hinc senatus, hinc plebs, suum quisque intuentes ducem constiterant,
id. 6, 15, 3:ut (trigemini) pro sua quisque patria dimicent,
id. 1, 24, 2:stabant compositi suis quisque ordinibus,
id. 44, 38, 11:(consules) in suas quisque provincias proficiscuntur,
id. 25, 12, 2; 25, 26, 13:in suo quaeque (stella) motu naturam suam exercent,
Plin. 2, 39, 39, § 106.—With abl. absol.:omnes, velut dis auctoribus in spem suam quisque acceptis, proelium una voce poscunt,
Liv. 21, 45, 9 Weissenb. ad loc.:relictis suis quisque stationibus... concurrerunt,
id. 32, 24, 4; 4, 44, 10; 39, 49, 3; 2, 38, 6.—With acc. of quisque as subj.:(γ).fabrum esse suae quemque fortunae, App. Claud. ap. Ps.-Sall. Ep. ad Caes. Rep. c. l.: sui quemque juris et retinendi et dimittendi esse dominum,
Cic. Balb. 13, 31:recipere se in domos suas quemque jussit,
Liv. 25, 10, 9; and (ungrammatically) nom., as apposition to a subj.-acc.:se non modo suam quisque patriam, sed totam Siciliam relicturos,
id. 26, 29, 3 MSS. (Weissenb. ex conj. quosque).—As adjunct of the subject-nom., with a case of quisque as object, attribut. gen., etc.:(δ).sua cujusque animantis natura est,
Cic. Fin. 5, 9, 25:sua quemque fraus, suum facinus, suum scelus, etc., de sanitate ac mente deturbat,
id. Pis. 20, 46:sua quemque fraus et suus terror maxime vexat,
id. Rosc. Am. 24, 67:suum cuique incommodum ferendum est,
id. Off. 3, 6, 30:ut solidum suum cuique solvatur,
id. Rab. Post. 17, 46:ne suus cuique domi hostis esset,
Liv. 3, 16, 3:ut sua cuique respublica in manu esset,
id. 26, 8, 11:animus suus cuique ordinem pugnandi dabat,
id. 22, 5, 8:tentorium suum cuique militi domus ac penates sunt,
id. 44, 39, 5:suus cuique (stellae) color est,
Plin. 2, 18, 16, § 79:trahit sua quemque voluptas,
Verg. E. 2, 65:stat sua cuique dies,
id. A. 10, 467.—As predicate-nom. (v. II. B.):(ε).opinionem, quae sua cuique conjectanti esse potest,
Liv. 6, 12, 3.—As adjunct of subj.-acc.:(ζ).suum cuique honorem et gradum redditum gaudeo,
Cic. Rosc. Am. 47, 136:scientiam autem suam cujusque artis esse,
id. Fin. 5, 9, 26.—As adjunct of an object, with a case of quisque as object or attribut. gen.: suam cuique sponsam, mihi meam: suum cuique amorem, mihi meum, Atil. Fragm. inc. 1: suom cuique per me uti atque frui licet, Cato ap. Gell. 13, 24 (23), 1:b.ut suo quemque appellem nomine,
Plaut. Ps. 1, 2, 52:placet Stoicis suo quamque rem nomine appellare,
Cic. Fam. 9, 22, 1:ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,
id. Off. 1, 33, 119:justitia quae suum cuique distribuit,
id. N. D. 3, 15, 38:in tribuendo suum cuique,
id. Off. 1, 5, 14:Turnus sui cuique periculi recens erat documentum,
Liv. 1, 52, 4:in trimatu suo cuique dimidiam esse mensuram futurae certum esse,
Plin. 7, 15, 16, § 73:certa cuique rerum suarum possessio,
Vell. 2, 89, 4; cf.: qua re suum unicuique studium suaque omnibus delectatio relinquatur, Ps.-Cic. Cons. 26, 93.—With quemque in apposition with acc. plur.:Camillus vidit intentos opifices suo quemque operi,
Liv. 6, 25, 9; so cujusque in appos. with gen. plur.: trium clarissimorum suae cujusque gentis virorum mors, id. 39, 52, 7; and cuique with dat. plur.: sui cuique mores fingunt fortunam hominibus, Poet. ap. Nep. Att. 11, 6 (where Lachm. ad Lucr. 2, 372, reads quique, ex conj.; cf. b. b, infra).—Attraction of suus and quisque as adjuncts of nouns.(α).Attraction of suus:(β).ut nemo sit nostrum quin in sensibus sui cujusque generis judicium requirat acrius (= suum cujusque generis judicium),
Cic. Ac. 2, 7, 19:quas tamen inter omnes (voces) est suo quoque in genere (vox) mediocris ( = inter omnes voces est mediocris vox, sua quoque in genere),
id. de Or. 3, 57, 216:eo concilia suae cujusque regionis indici jussit (= sua cujusque regionis concilia),
Liv. 45, 29, 10:equites suae cuique parti post principia collocat (= equites suos cuique parti),
id. 3, 22, 6:cum motibus armorum et corporum suae cuique genti assuetis,
id. 25, 17, 5:legiones deducebantur cum tribunis et centurionibus et sui cujusque ordinis militibus (= suis cujusque),
Tac. A. 14, 27:quae sui cujusque sunt ingenii,
Quint. 7, 10, 10 Halm (al. sua):sui cujusque ingenii poma vel semina gerunt (= sua cujusque),
Col. 3, 1;and by a double attraction: has (cohortes) subsidiariae ternae et aliae totidem suae cujusque legionis subsequebantur (= has cohortes... totidem cujusque legionis, suam quaeque legionem, subsequebantur),
Caes. B. C. 1, 83. —Attraction of quisque:c.tanta ibi copia venustatum in suo quique loco sita,
Plaut. Poen. 5, 4, 6 (al. quaeque):quodvis frumentum non tamen omne Quique suo genere inter se simile esse videbis,
Lucr. 2, 372 Lachm. and Munro ad loc.:cum verba debeant sui cujusque generis copulari,
Varr. L. L. 10, 48:in sensibus sui cujusque generis judicium,
Cic. Ac. 2, 7, 19:haec igitur proclivitas ad suum quodque genus aegrotatio dicatur,
id. Tusc. 4, 12, 28:separatim greges sui cujusque generis nocte remeabant (= greges sui quisque generis),
Liv. 24, 3, 5:ut sui cujusque mensis acciperet (frumentum),
Suet. Aug. 40;and quisque both attracted and in its own case: quia cujusque partis naturae et in corpore et in animo sua quaeque vis sit (where either cujusque or quaeque is redundant),
Cic. Fin. 5, 17, 46; v. Madv. ad loc.; Cato, R. R. 23 fin.;so esp. in the phrases suo quoque tempore, anno, die, loco, etc.: pecunia, quae in stipendium Romanis suo quoque anno penderetur, deerat (= suo quaeque anno),
each instalment in the year when due, Liv. 33, 46, 9 Weissenb. ad loc.:suo quoque loco,
Varr. R. R. 1, 7, 2; 1, 22, 6:opera quae suis quibusque temporibus anni vilicum exsequi oporteret,
Col. 11, 3:suo quoque tempore,
Vitr. 2, 9, 4:nisi sua quaque die usurae exsolverentur (= sua quaeque die),
Dig. 22, 1, 12 init.; 13, 7, 8, § 3:ut opera rustica suo quoque tempore faciat,
ib. 19, 2, 25, § 3 (al. quaeque)—In the order quisque... suus.(α).In relative clauses, comparative clauses with ut, and interrogative clauses introduced by quid, etc., where quisque immediately follows the relative, etc.:(β).ut quisque suom volt esse, ita est,
Ter. Ad. 3, 3, 45; cf.with sibi,
Cic. Leg. 1, 18, 49; id. Lael. 9, 30:expendere oportere quid quisque habeat sui... nec velle experiri quam se aliena deceant. Id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,
id. Off. 1, 31, 113:neque solum quid in senatu quisque civitatis suae dicerent ignorabant, sed, etc.,
Liv. 32, 19, 9:gratius id fore laetiusque quod quisque sua manu ex hoste captum rettulerit,
id. 5, 20, 8; 6, 25, 10; cf.:in quibus cum multa sint quae sua quisque dicere velit, nihil est quod quisque suum possit dicere,
Sen. Vit. Beat. 23, 1.—If the emphasis is not on suus, but (for quisque, when emphatic, unusquisque is used) on some other word:(γ).in civitates quemque suas... dimisit,
Liv. 21, 48, 2:in patriam quisque suam remissus est,
Just. 33, 2, 8:in vestigio quemque suo vidit,
Liv. 28, 22, 15; cf.:hospitibus quisque suis scribebant,
id. 33, 45, 6:pro facultatibus quisque suis,
id. 42, 53, 3; cf.:respiciendae sunt cuique facultates suae,
Sen. Ben. 2, 15, 3:praecipitat quisque vitam suam et futuri desiderio laborat,
id. Brev. Vit. 7, 5; id. Ben. 7, 5, 1:tunc praeceps quisque se proripit et penates suos deserit,
id. Q. N. 6, 1, 5; 5, 18, 8:summum quisque causae suae judicem facit,
Plin. 1, prooem. § 10: aestimatione nocturnae [p. 1828] quietis, dimidio quisque spatio vitae suae vivit, id. 7, 50, 51, § 167.—Poets adopt the order quisque suus when the metre requires it, Verg. A. 6, 743:(δ).oscula quisque suae matri tulerunt,
Ov. F. 2, 715. —When suus and quisque belong to different clauses:d.atque earum quaeque, suum tenens munus... manet in lege naturae,
Cic. Tusc. 5, 13, 38. —Suus uterque, or uterque suus, distributively of two subjects:3.suas uterque legiones reducit in castra,
Caes. B. C. 1, 40; 2, 28:ideo quod uterque suam legem confirmare debebit,
Cic. Inv. 2, 49, 142:cum sui utrosque adhortarentur,
Liv. 1, 25, 1:ad utrumque ducem sui redierunt,
id. 21, 29, 5:utraque (lex) sua via it,
Sen. Ben. 6, 6, 1; cf.uterque, in apposit.: nec ipsi tam inter se acriter contenderunt, quam studia excitaverant uterque sui corporis hominum,
Liv. 26, 48, 6.—With sibi.(α).Sibi with pronom. force (cf. sui, IV. C. fin.):(β).reddam suum sibi,
Plaut. Trin. 1, 2, 119 ( = ei; but referred to b, infra, by Brix ad loc.); cf.:suam rem sibi salvam sistam,
id. Poen. 5, 2, 123:idem lege sibi sua curationem petet,
for himself, Cic. Agr. 2, 9, 22 (cf. id. Phil. 2, 37, 96;I. B. 2. b. supra): ut vindicare sibi suum fulgorem possint,
Sen. Q. N. 1, 1, 11; cf.the formula of divorce: tuas res tibi habeto,
Dig. 24, 2, 2.—Hence, illam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2, 28, 69.—With sibi redundant, to strengthen suus (anteand post-class. and colloq.):4.quo pacto serviat suo sibi patri,
Plaut. Capt. prol. 5:eum necabam ilico per cerebrum pinna sua sibi, quasi turturem,
id. Poen. 2, 40; v. sui, IV. C. and the passages there cited.—With gen. agreeing with the subject of suus:5.quas cum solus pertulisset ut sua unius in his gratia esset,
that the credit of it should belong to him alone, Liv. 2, 8, 3:qui de sua unius sententia omnia gerat,
id. 44, 22, 11; cf.:unam Aegyptus in hoc spem habet suam,
Sen. Q. N. 4, 2, 2.—For suus ipsius, etc., v. D. 1. b. supra.—With demonstr., rel., or indef. pronn. and adjj., of his, hers, etc.:6.postulat ut ad hanc suam praedam adjutores vos profiteamini,
to this booty of his, Cic. Rosc. Am. 2, 6:Sestius cum illo exercitu suo,
id. Sest. 5, 12:qua gravitate sua,
id. ib. 61, 129:suam rem publicam illam defenderunt,
that republic of theirs, id. ib. 67, 141:in istum civem suum,
against this citizen of theirs, id. Balb. 18, 41:cum illo suo pari,
id. Pis. 8, 18:te nulla sua calamitate civitas satiare potest?
id. Phil. 8, 6, 19:dubitatis igitur, quin vos M. Laterensis ad suam spem aliquam delegerit,
for some hope of his, id. Planc. 16, 39:non tam sua ulla spe quam militum impetu tractus,
by any hope of his, Liv. 25, 21, 5:nullo suo merito,
from no fault of theirs, id. 26, 29, 4:ipse arcano cum paucis familiaribus suis colloquitur,
with a few of his friends, Caes. B. C. 1, 19.—With descriptive adjj.(α).Standing before the adj. and noun (so most freq.):(β).suorum improbissimorum sermonum domicilium,
Cic. Pis. 31, 76:causam sui dementissimi consilii,
id. Phil. 2, 22, 53:suam insatiabilem crudelitatem,
id. ib. 11, 3, 8:suis amplissimis fortunis,
id. ib. 13, 8, 16:suum pristinum morem,
id. Pis. 12, 27:suis lenissimis postulatis,
Caes. B. C. 1, 5: simili ratione Pompeius in suis veteribus castris consedit (suis emphatic; cf. b, infra), id. ib. 3, 76.—Between the adj. and noun (less emphatic):(γ).pro eximiis suis beneficiis,
Cic. Prov. Cons. 4, 7:propter summam suam humanitatem,
id. Fam. 15, 14, 1:ex praeteritis suis officiis,
Caes. B. C. 3, 60:Caesar in veteribus suis castris consedit,
id. ib. 3, 76.—After adj. and noun:7.veterem amicum suum excepit,
Cic. Rab. Post. 16, 43:in illo ardenti tribunatu suo,
id. Sest. 54, 116.—Objectively for the pers. pron. (rare):8.neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur ( = sibi illatae),
Sall. C. 51, 11; so,neglectam ab Scipione et nimis leviter latam suam injuriam ratus,
Liv. 29, 9, 9:ipsae enim leges te a cognitione sua judicio publico reppulerunt ( = a se cognoscendo),
Cic. Balb. 14, 32:suam invidiam tali morte quaesitam ( = quaesitum esse ab eo ut homines se inviderent),
Tac. A. 3, 16; so,nulla sua invidia,
Cic. Mil. 15, 40.—Abl. fem. sua, with refert or interest, for gen. of the pers. pron.: neminem esse qui quomodo se habeat nihil sua censeat interesse, Cic. Fin. 5, 10, 30:9.si scit sua nihil interesse utrum anima per os, an per jugulum exeat,
Sen. Ep. 76, 33; v. intersum, III.—Strengthened by the suffix - pte or -met.(α).By - pte (not used with ipse) affixed to the forms sua, suo, and (ante-class.) suum:(β).quom illa osculata esset suumpte amicum,
Plaut. Mil. 2, 4, 38:ut terrena suopte nutu et suo pondere in terram ferantur,
Cic. Tusc. 1, 17, 40:ferri suopte pondere,
id. N. D. 1, 25, 69:suapte natura,
id. Fat. 18, 42:suapte vi et natura,
id. ib. 19, 43; id. Fin. 1, 16, 54; 5, 22, 61:suopte ingenio,
Liv. 25, 18; so id. 1, 25, 1; 1, 18, 4:suapte manu,
Cic. Or. 3, 3, 10:locus suapte natura infestus,
Liv. 44, 6, 9; so,suapte natura,
id. 4, 22, 4:flumina suapte natura vasta,
Sen. Q. N. 3, 27, 8; so id. Ben. 4, 17, 2:sponte suapte,
Varr. L. L. 6, 7, § 70.—With - met, almost always followed by ipse (in all forms of suus except suus, suum, suae, and suorum):suomet ipsi more,
Sall. J. 31, 6:suomet ipsi instrumento,
Liv. 22, 14, 13:suomet ipsi metu,
Tac. H. 3, 16 fin.:suamet ipsum pecunia,
Sall. J. 8, 2:suamet ipsae fraude,
Liv. 8, 18, 9:intra suamet ipsum moenia,
id. 6, 36, 4:suismet ipsi praesidiis,
id. 8, 25, 6:suismet ipsis corporibus,
id. 2, 19, 5:suosmet ipsi cives,
id. 2, 9, 5:suasmet ipse spes,
Tac. A. 3, 66 fin. —Without ipse:populum suimet sanguinis mercede,
Sall. H. Fragm. 1, 41, 25 Dietsch:magna pars suismet aut proxumorum telis obtruncabantur,
id. ib. 2, 52 ib. -
14 suum
sŭus, a, um (old form sos, sa, sum; dat. plur. sis, Enn. ap. Fest. p. 301 Mull.; acc. sas. id. ib. p. 325 ib.; cf. Paul. ex Fest. p. 47; Schol. Pers. 1, 108; sing. sam for suam, Fest. p. 47 Mull.;I.so for suo, C. I. L. 5, 2007. In ante-class. verse su- with the following vowel freq. forms one syllable,
Plaut. Merc. 1, 1, 48; id. Ps. 1, 3, 5; Ter. And. 1, 1, 68; Lucr. 1, 1022; v. Neue, Formenl. 2, 189 sqq.), pron. poss., 3 d pers. [root SVA-; Sanscr. sva, own; cf. sui; Gr. seWo-, whence sphe, etc., and he; cf. heos], of or belonging to himself, herself, etc.; his own, her own, etc.; his, her, its, their; one ' s; hers, theirs.Ordinary possessive use his, etc. (cf. the similar use of the pers. pron. sui, q. v.).A.With antecedent in the same sentence.1.The antecedent a subject-nominative, expressed or understood.(α).His:(β).Caesar copias suas divisit,
Caes. B. C. 3, 97:ille in sua sententia perseverat,
id. ib. 1, 72:tantam habebat suarum rerum fiduciam,
id. ib. 2, 37:cum sceleris sui socios Romae reliquisset,
Cic. Cat. 3, 1, 3:cur ego non ignoscam si anteposuit suam salutem meae?
id. Pis. 32, 79; id. Phil. 2, 18, 45; id. Mil. 10, 27; id. Fam. 15, 14, 1:Hanno praefecturam ejus (i.e. Muttinis) filio suo (Hannonis) dedit,
Liv. 26, 40, 7:imperat princeps civibus suis,
Sen. Clem. 1, 16, 2:nemo rem suam emit,
id. Ben. 7, 4, 8.—Her:(γ).mea Glycerium suos parentes repperit,
Ter. And. 5, 6, 5:utinam haec ignoraret suum patrem,
id. Phorm. 5, 6, 34:si nunc facere volt era officium suom,
Plaut. Cas. 2, 8, 72:ne eadem mulier cum suo conjuge honestissimum adulescentem oppressisse videatur,
Cic. Cael. 32, 78:si omnibus suis copiis excellentem virum res publica armasset,
id. Phil. 13, 16, 32.—Its:(δ).omne animal, simul et ortum est, et se ipsum et omnes partes suas diligit,
Cic. Fin. 2, 11, 33:cum mea domus ardore suo deflagrationem Italiae toti minaretur,
id. Planc. 40, 95.—Their: (legiones) si consulem suum reliquerunt, vituperandae sunt Cic. Phil. 5, 2, 4:2.mittent aliquem de suo numero,
id. ib. 11, 10, 25:rationem illi sententiae suae non fere reddebant,
id. Tusc. 1, 17, 38:qui agellos suos redimere a piratis solebant,
id. Verr. 2, 3, 37, § 85:edicunt ut ad suum vestitum senatores redirent,
id. Sest. 14, 32:suis finibus eos prohibent,
Caes. B. G. 1, 1: Allobrogibus sese persuasuros existimabant ut per suos (Allobrogum) fines eos (Helvetios) ire paterentur, id. id. 1, 6;and distributively: ac naves onerariae LXIII. in portu expugnatae, quaedam cum suis oneribus, frumento, armis, aere, etc.,
some with their several cargoes, Liv. 26, 47, 9.—With a subject-clause as antecedent:3.id sua sponte apparebat tuta celeribus consiliis praepositurum,
was selfevident, Liv. 22, 38, 13:ad id quod sua sponte satis collectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,
id. 3, 62, 1:secutum tamen sua sponte est ut vilior ob ea regi Hannibal et suspectior fieret,
id. 35, 14, 4. —With subject-acc. as antecedent:4.hanc dicam Athenis advenisse cum aliquo amatore suo, Plant. Mil. 2, 2, 86: doceo gratissimum esse in sua tribu Plancium,
Cic. Planc. 19, 47:cupio eum suae causae confidere,
id. Sest. 64, 135:suspicari debuit (Milo), eum (Clodium) ad villam suam (Clodii) deversurum,
id. Mil. 19, 51: Medeam praedicant in fuga fratris sui membra dissipavisse, id. Imp. Pomp. 9, 22:(dixit) Caesarem pro sua dignitate debere et studium et iracundiam suam reipublicae dimittere,
Caes. B. C. 1, 8.—With object-acc. as antecedent.(α).Suus being an adjunct of the subject (generally rendered in Engl. by a pass. constr.):(β).hunc pater suus de templo deduxit,
he was taken from the temple by his father, Cic. Inv. 2, 17, 52:hunc sui cives e civitate ejecerunt,
id. Sest. 68, 142:Alexandrum uxor sua... occidit,
id. Inv. 2, 49, 144:illum ulciscentur mores sui,
id. Att. 9, 12, 2:quodsi quem natura sua... forte deficiet,
id. Or. 1, 14:utrumque regem sua multitudo consalutaverat,
Liv. 1, 7, 1:quas (urbes) sua virtus ac dii juvent, magnas sibi opes facere,
id. 1, 9, 3; 1, 7, 15; 6, 33, 5:quos nec sua conscientia impulerit, nec, etc.,
id. 26, 33, 3; 25, 14, 7:consulem C. Marium servus suus interemit,
Val. Max. 6, 8, 2:quis non Vedium Pollionem pejus oderat quam servi sui?
Sen. Clem. 1, 18, 2:sera dies sit qua illum gens sua caelo adserat,
id. Cons. Poll. 12 (31), 5.—With the antecedent understood from the principal sentence:ita forma simili pueri ut mater sua internoscere (sc. eos) non posset,
Plaut. Men. prol. 19; and with suus as adjunct both of the subject and of the antecedent: jubet salvere suos vir uxorem suam, id. merc. 4, 3, 11. —With impers. verbs:(γ).sunt homines, quos libidinis infamiaeque suae neque pudeat neque taedeat,
Cic. Verr. 1, 12, 35:video fore ut inimicos tuos poeniteat intemperantiae suae,
id. Fam. 3, 10, 1:si Caesarem beneficii sui poeniteret,
id. Lig. 10, 29; so id. Agr. 2, 11, 26:jam ne nobilitatis quidem suae plebejos poenitere,
Liv. 10, 7, 8:militem jam minus virtutis poenitere suae,
id. 22, 12, 10.—As adjunct of other members of the sentence:5.ad parentes suos ducas Silenium,
Plaut. Cist. 2, 3, 86. nam is illius filiam conicit in navem clam matrem suam (i.e. filiae), id. Mil. 2, 1, 34:eosdem ad quaestoris sui aut imperatoris, aut commilitonum suorum pericula impulistis,
Cic. Phil. 13, 17, 34:totum enim ex sua patria sustulisti,
id. Verr. 2, 5, 49, § 127; id. Or. 3, 32, 126: quem (Hammonium) tibi etiam suo nomine ( on his own account) commendo... itaque peto a te ut ejus procuratorem et ipsum suo nomine diligas, id. Fam. 13, 21, 2:Caesar Fabium in sua remittit hiberna,
Caes. B. G. 5, 33; id. B. C. 3, 24:introire ad Ciceronem, et domi suae imparatum confodere,
Sall. C. 28, 1:suis flammis delete Fidenas,
i. e. the flames kindled by the Fidenates, Liv. 4, 33, 5:suo igni involvit hostes,
Tac. A. 14, 30:quid Caesarem in sua fata inmisit?
Sen. Ep. 94, 65; id. Q. N. 1, praef. 7; cf.with antecedent supplied from preceding sentence: non destiti rogare et petere (sc. Brutum) mea causa, suadere et hortari sua,
Cic. Att. 6, 2, 7.—With dat. as antecedent.(α).As adjunct of subject (cf. 4. supra):(β).suus rex reginae placet,
a queen likes her own king, Plaut. Stich. 1, 2, 76:ei nunc alia ducenda'st domum, sua cognata Lemniensis,
id. Cist. 1, 1, 101:Autronio nonne sodales, non collegae sui... defuerunt?
Cic. Sull. 2, 7:si ceteris facta sua recte prosunt,
id. Cat. 3, 12, 27:cui non magistri sui atque doctores, cui non... locus ipse... in mente versetur?
id. Planc. 33, 81:haec omnia plane... Siculis erepta sunt: primum suae leges, etc.,
id. Verr. 2, 2, 13, § 33:Romanis multitudo sua auxit animum,
Liv. 21, 50, 4:sicuti populo Romano sua fortuna labet,
id. 42, 50, 7:Lanuvinis sacra sua reddita,
id. 8, 14, 2:vilitas sua illis detrahit pretium,
Sen. Ben. 4, 29, 2:nemo est cui felicitas sua satisfaciat,
id. Ep. 115, 17:labor illi suus restitutus est,
id. Brev. Vit. 20, 3:magnitudo sua singulis constat,
id. Q. N. 1, 1, 10:tantum sapienti sua, quantum Dec omnis aetas patet,
id. Ep. 53, 11. —With antecedent supplied from principal sentence: mater quod suasit sua Adulescens mulier fecit, i.e. ei,
Ter. Hec. 4, 4, 38.—Of other words:6.regique Thebano regnum stabilivit suum,
Plaut. Am. 1, 1, 40:mittam hodie huic suo die natali malam rem magnam,
id. Ps. 1, 3, 5:ego Metello non irascor, neque ei suam vacationem eripio,
Cic. Verr. 2, 2, 68, § 164:desinant insidiari domui suae consuli,
id. Cat. 1, 13, 32:quibus ea res honori fuerit a suis civibus,
id. Mil. 35, 96: Scipio suas res Syracusanis restituit, Liv. [p. 1824] 29, 1, 17:nos non suas (leges Lacedaemoniis arbitror) ademisse, sed nostras leges dedisse,
id. 39, 37, 6:Graccho et Tuditano provinciae Lucani et Galliae cum suis exercitibus prorogatae,
id. 25, 3, 5.—With gen., abl., or object of a prep. as antecedent:7.nec illius animi aciem praestringit splendor sui nominis,
Cic. Rab. Post. 16, 43:nolite a sacris patriis Junonis Sospitae domesticum et suum consulem avellere,
id. Mur. 41, 90:quamvis tu magna mihi scripseris de Bruti adventu ad suas legiones,
id. Att. 14, 13, 12:suae legis ad scriptum ipsam quoque sententiam adjungere,
the meaning of their law to which they refer, id. Inv. 2, 49, 147:cum ambitio alterius suam primum apud eos majestatem solvisset,
Liv. 22, 42, 12:nunc causam instituendorum ludorum ab origine sua repetam,
Val. Max. 2, 4, 4:Jubam in regno suo non locorum notitia adjuvet, non popularium pro rege suo virtus,
Sen. Ep. 71, 10; id. Ben. 7, 6, 3; id. Clem. 1, 3, 4.—Esp. with cujusque as antecedent:in qua deliberatione ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,
Cic. Off. 1, 33, 119 (v. II. D. 2. infra).— Abl.:operam dare ut sua lex ipso scripto videatur niti,
Cic. Inv. 2, 49, 147 (cf. supra):(Caesar reperiebat) ad Galbam propter justitiam prudentiamque suam totius belli summam deferri,
Caes. B. G. 2, 4:credere, ad suum concilium a Jove deos advocari,
Sen. Q. N. 2, 42, 1.—With predic. nom. as antecedent:8.sapientissimi artis suae professores sunt a quibus et propria studia verecunde et aliena callide administrantur,
Val. Max. 8, 12, 1.—With appositive noun.(α).With gram. subject as antecedent:(β).hoc Anaximandro, populari ac sodali suo, non persuasit,
Cic. Ac. 2, 37, 118:vidit fortissimum virum, inimicissimum suum,
id. Mil. 9, 25:(hic) fuit in Creta contubernalis Saturnini, propinqui sui,
id. Planc. 11, 27:ut non per L. Crassum, adfinem suum... causam illam defenderit,
id. Balb. 21, 49:ne cum hoc T. Broccho, avunculo, ne cum ejus filio, consobrino suo, ne nobiscum vivat,
id. Lig. 4, 11:Caesar mittit ad eum A. Clodium, suum atque illius familiarem,
Caes. B. C. 3, 57.—With object as antecedent:(γ).Dicaearchum cum Aristoxeno, aequali et condiscipulo suo, omittamus,
Cic. Tusc. 1, 18, 41:tres fratres optimos, non solum sibi ipsos, neque nobis, necessariis suis, sed etiam rei publicae condonavit,
id. Lig. 12, 36:Varroni, quem, sui generis hominem,... vulgus extrahere ad consulatum nitebatur,
Liv. 22, 34, 2.—With appositive noun as antecedent:9.si P. Scipionem, clarissimum virum, majorumque suorum simillimum res publica tenere potuisset,
Cic. Phil. 13, 14, 29:M. Fabi Ambusti, potentis viri cum inter sui corporis homines, tum ad plebem, etc.,
Liv. 6, 34, 5:C. vero Fabricii, et Q. Aemilii Papi, principum saeculi sui, domibus argentum fuisse confitear oportet,
Val. Max. 4, 4, 3.—In participial clauses.(α).The antecedent being the logical subject of the participle, and other than the principal subject:(β).credamus igitur Panaetio, a Platone suo dissentienti ( = qui dissentiebat),
Cic. Tusc. 1, 32, 79:ea Sex. Roscium, expulsum ex suis bonis, recepit domum,
id. Rosc. Am. 10, 27:diffidentemque rebus suis confirmavit,
id. Imp. Pomp. 9, 23:Dejotarum ad me venientem cum omnibus copiis suis, certiorem feci, etc.,
id. Fam. 15, 4, 7; id. Cat. 4, 9, 18: si hominis et suis et populi Romani ornamentis amplissimi ( being greatly distinguished) causam repudiassem, id. Mur. 4, 8:stupentes tribunos et suam jam vicem magis anxios quam, etc., liberavit consensus populi Romani,
Liv. 8, 35, 1; 22, 42, 8:manet in folio scripta querela suo ( = quam scripsit),
Ov. F. 5, 224; cf. in abl. absol.:et ipsis (hostibus) regressis in castra sua,
Liv. 22, 60, 9:quibus (speculis) si unum ostenderis hominem, populus adparet, unaquaque parte faciem exprimente sua,
Sen. Q. N. 1, 5, 5.—The logical subject of the participle, being also the principal subject:(γ).sic a suis legionibus condemnatus irrupit in Galliam,
Cic. Phil. 10, 10, 21:hunc agrum patres nostri, acceptum a majoribus suis ( = quem acceperant), perdiderunt,
id. Agr. 2, 31, 84:ut in suis ordinibus dispositi dispersos adorirentur,
Caes. B. C. 3, 92: Appius, odium in se aliorum suo in eos metiens odio, haud ignaro, inquit, imminet fortuna, Liv. 3, 54, 3:ipsa capit Condita in pharetra ( = quae condiderat) tela minora sua,
Ov. F. 2, 326; cf. in abl. absol.:Sopater, expositis suis difficultatibus ( = cum exposuisset, etc.): Timarchidem... perducit,
Cic. Verr. 2, 2, 28, § 69:Caesar, primum suo deinde omnium ex conspectu remotis equis, etc.,
Caes. B. G. 1, 25:Campani, audita sua pariter sociorumque clade, legatos ad Hannibalem miserunt,
Liv. 25, 15, 1:(Appius) deposito suo magistratu... domum est reductus,
id. 4, 24, 7; 3, 35, 9; 9, 10, 13; 9, 41, 9.—The antecedent being the principal subject, not the logical subject of the participle:10.M. Papirius dicitur Gallo, barbam suam (i.e. Papirii) permulcenti,... iram movisse,
Liv. 5, 41, 9: cum Gracchus, verecundia deserendi socios, implorantis fidem suam populique Romani, substitisset. id. 23, 36, 8; cf. in abl. absol.:si sine maximo dedecore, tam impeditis suis rebus, potuisset emori,
Cic. Rab. Post. 10, 29; id. Mil. 14, 38; id. Planc. 21, 51; id. Clu. 14, 42:ita (consul) proelio uno accidit Vestinorum res, haudquaquam tamen incruento milite suo (consulis),
Liv. 8, 29, 12; cf.with antecedent to be supplied: Campani, cum, robore juventutis suae acciso, nulla (sc. eis) propinqua spes esset, etc.,
id. 7, 29, 7.—In gerund. construction. ( a) With subject as antecedent:(β).mihi ipsa Roma ad complectendum conservatorem suum progredi visa est,
Cic. Pis. 22, 52.—With object, the logical subjects of the gerund as antecedent:(γ).cur iis persequendi juris sui... adimis potestatem?
Cic. Div. in Caecil. 6, 21:si senatui doloris sui de me declarandi potestas esset erepta,
id. Sest. 23, 51:nec tribunis plebis (spatium datur) sui periculi deprecandi,
Caes. B. C. 1, 5.—With antecedent dependent on the gerund:11.eamque rem illi putant a suum cuique tribuendo appellatam,
Cic. Leg. 1, 6, 19.—As adjunct of a noun dependent on a subjectinf., with its logical subject as antecedent:B. 1.magnum Miloni fuit, conficere illam pestem nulla sua invidia?
Cic. Mil. 15, 40:neque enim fuit Gabinii, remittere tantum de suo nec regis, imponere tantum plus suis,
his claim, id. Rab. Post. 11, 31:Piso, cui fructum pietatis suae neque ex me neque a populo Romano ferre licuit,
id. Sest. 31, 68:ei cujus magis intersit, vel sua, vel rei publicae causa vivere,
id. Off. 3, 23, 90:sapientis est consilium explicare suum de maximis rebus,
id. Or. 2, 81, 333; id. Mil. 15, 41.—With logical subject understood:totam Italiam suis colonis ut complere (sc. eis) liceat, permittitur,
Cic. Agr. 2, 13, 34:maximum (sc. eis) solacium erit, propinquorum eodem monumento declarari, et virtutem suorum, et populi Romani pietatem,
id. Phil. 14, 13, 35.Dependent on subject-inff.:2.ejusdem animi est, posteris suis amplitudinem nobis quam non acceperit tradere, et memoriam prope intermortuam generis sui, virtute renovare,
Cic. Mur. 7, 16:siquidem atrocius est, patriae parentem quam suum occidere,
id. Phil. 2, 13, 31:miliens perire est melius quam in sua civitate sine armorum praesidio non posse vivere,
id. ib. 2, 44, 112: quanto est honestius, alienis injuriis quam suis commoveri, one ' s own, id. Verr. 2, 3, 72, § 169:contentum suis rebus esse maximae sunt certissimaeque divitiae,
id. Par. 6, 51:ut non liceat sui commodi causa nocere alteri,
id. Off. 3, 5, 23:detrahere de altero sui commodi causa,
id. ib. 3, 5, 24:suis exemplis melius est uti,
Auct. Her. 4, 1, 2:levius est sua decreta tollere quam aliorum,
Liv. 3, 21. 5; 39, 5, 2;29, 37, 11: satius est vitae suae rationes quam frumenti publici nosse,
Sen. Brev. Vit. 18, 3:quanto satius est sua mala exstinguere quam aliena posteris tradere?
id. Q. N. 3, praef. 5:cum initia beneficiorum suorum spectare, tum etiam exitus decet,
id. Ben. 2, 14, 2; 3, 1, 5:Romani nominis gloriae, non suae, composuisse illa decuit,
Plin. 1, prooem. § 16.—With 1 st pers. plur., as indef. antecedent: cum possimus ab Ennio sumere... exemplum, videtur esse arrogantia illa relinquere, et ad sua devenire, to one ' s own = to our own, Auct. Her. 4, 1, 2.—Without a subject-inf.:C.omnia torquenda sunt ad commodum suae causae... sua diligenter narrando,
Cic. Inv. 1, 21, 30: ut in ceteris habenda ratio non sua (al. sui) solum, sed etiam aliorum, id. Off. 1, 39, 139:erat Dareo mite ac tractabile ingenium, nisi suam naturam plerumque fortuna corrumperet (suam not referring to Dareo),
Curt. 3, 2, 17 MSS. (Foss, mansuetam). — With 1 st pers. plur., as indef. antecedent (cf. 1. supra):non erit ista amicitia sed mercatura quaedam utilitatum suarum,
Cic. N. D. 1, 44, 122; cf.: pro suo possidere, II. A. 2. a. g; and Cic. Off. 2, 21, 73, II. A. 2. b. a; cf. also II. B. 1. a; II. B. 5. c.; II. B. 7. b.; II. C. 8. b. b infra.With antec. in a previous sentence. Here ejus, eorum, earum are used for his, her, their, unless the clause is oblique in regard to the antecedent, i. e. the antecedent is conceived as the author of the statement.1.In clauses dependent on a verbum sentiendi or dicendi, expressed or understood, referring to the grammatical or logical subject of the verb.a.In infinitive clauses:b.(Clodius) Caesaris potentiam suam potentiam esse dicebat,
Cic. Mil. 32, 88:(Caelius) a sua (causa) putat ejus (i.e. Ascitii) esse sejunctam,
id. Cael. 10, 24:ipsos certo scio non negare ad haec bona Chrysogonum accessisse impulsu suo (referring to ipsos),
id. Rosc. Am. 37, 107:hostes viderunt,... suorum tormentorum usum spatio propinquitatis interire,
Caes. B. C. 2, 16:docent, sui judicii rem non esse,
id. ib. 1, 13.—The reference of suus may be ambiguous, esp. if an infinitive is dependent on another:hoc Verrem dicere ajebant, te... opera sua consulem factum, i.e. Verris, though grammatically it might refer to the subj. of aiebant,
Cic. Verr. 1, 10, 29:(Ariovistus) dixit neminem secum sine sua pernicie contendisse,
Caes. B. G. 1, 36; cf. the context with, in all, eleven reflexive pronouns referring to four different antecedents (populus Romanus, Ariovistus, Caesar, nemo); cf.also: occurrebat ei, mancam praeturam suam futuram consule Milone,
Cic. Mil. 9, 25; 32, 88; Liv. 3, 42, 2.—Suus in a clause dependent on inf.:c.scio equidem, ut, qui argentum afferret atque expressam imaginem suam (i.e. militis) huc ad nos, cum eo ajebat velle mitti mulierem,
Plaut. Ps. 2, 2, 55:isti bonorum emptores arbitrantur, vos hic sedere qui excipiatis eos qui de suis (i.e. emptorum) manibus effugerint,
Cic. Rosc. Am. 52, 151:Siculi venisse tempus ajebant ut commoda sua defenderem,
id. Div. in Caecil. 1, 3:ut tunc tandem sentiret recuperanda esse quae prius sua culpa amissa forent,
Liv. 44, 8, 4. —Ambiguous: velle Pompejum se Caesari purgatum, ne ea quae reipublicae causa egerit (Pompejus) in suam (i.e. Caesaris) contumeliam vertat (where suam might be referred to Pompejus),
Caes. B. C. 1, 8.—In oblique clauses introduced by ut or ne, or clauses subordinate to such:d.Cassius constituit ut ludi absente te fierent suo nomine,
Cic. Att. 15, 11, 2:postulat ut ad hanc suam praedam tam nefariam adjutores vos profiteamini,
id. Rosc. Am. 2, 6:Nasidius eos magnopere hortatur ut rursus cum Bruti classe, additis suis (i.e. Nasidii) auxiliis confligant,
Caes. B. C. 2, 3:(regem) denuntiasse sibi ut triduo regni sui decederent finibus,
Liv. 42, 25, 12:Sabinae mulieres, hinc patres, hinc viros orantes, ne parricidio macularent partus suos (i.e. mulierum),
id. 1, 13, 2:Patron praecepit suis ut arma induerent, ad omne imperium suum parati,
Curt. 5, 11, 1.—With reflex. pron., referring to a different antecedent:ad hanc (Laidem) Demosthenes clanculum adit, et ut sibi copiam sui faceret, petit,
Gell. 1, 8, 5. —In subordinate clauses introduced by quin or quod:e.(Dejotarus) non recusat quin id suum facinus judices,
Cic. Deiot. 15, 43; so id. ib. 4, 15;16, 45: parietes hujus curiae tibi gratias agere gestiunt, quod futura sit illa auctoritas in his majorum suorum et suis sedibus,
id. Marcell. 3, 10:quidni gauderet quod iram suam nemo sentiret?
Sen. Troad. 3, 13:querenti quod uxor sua e fico se suspendisset,
Quint. 6, 3, 88;and with intentional ambiguity: cum Proculejus quereretur de filio quod is mortem suam expectaret,
id. 9, 3, 68. —In interrogative clauses:2.si, quod officii sui sit, non occurrit animo, nihil umquam omnino aget,
Cic. Ac. 2, 8, 25:ut non auderet iterum dicere quot milia fundus suus abesset ab urbe,
id. Caecin. 10, [p. 1825] 28:donec sciat unisquisque quid sui, quid alieni sit,
Liv. 6, 27, 8:rex ignarus, quae cum Hannibale legatis suis convenisset, quaeque legati ejus ad se allaturi fuissent,
id. 23, 39, 2:postquam animadvertit quantus agminis sui terror esset,
id. 43, 19, 5. —In a virtually oblique clause.a.In final clause, introduced by ut, ne, or rel., referring to the subject of the purpose:b.me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori suae,
Plaut. Am. 1, 1, 41:quasi Appius ille Caecus viam muniverit, non qua populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur, i. e. Appii,
Cic. Mil. 7, 17:quae gens ad Caesarem legatos mise. rat, ut suis omnibus facultatibus uteretur,
Caes. B. C. 3, 80:inde castra movent, ne qua vis sociis suis ab Romano exercitu inferri possit,
Liv. 43, 23, 5:(Romani) Albam a fundamentis proruerunt, ne memoria originum suarum exstaret,
id. 26, 13, 16:oppidani nuntios Romam, qui certiorem de suo casu senatum facerent, misere,
id. 6, 33, 7; cf.:tanto intervallo ab hostibus consedit, ut nec adventus suus propinquitate nimia nosci posset, et, etc.,
Liv. 10, 20, 7:Datames locum delegit talem ut non multum obesse multitudo hostium suae paucitati posset,
Nep. Dat. 7, 3:quid si gubernator a diis procellas petat ut gratior ars sua periculo fiat?
Sen. Ben. 6, 25, 4. —In other dependent clauses represented as conceived by an antecedent in the principal sentence:D.Sulla, si sibi suus pudor ac dignitas non prodesset, nullum auxilium requisivit ( = negavit se defendi velle, si, etc.),
Cic. Sull. 5, 15:Paetus omnes libros quos frater suus reliquisset mihi donavit ( = dixit se donare libros quos, etc.),
id. Att. 2, 1, 12:non enim a te emit, sed, priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit ( = potitus est, ne, etc.),
id. Phil. 2, 37, 96:Africanus, si sua res ageretur, testimonium non diceret,
id. Rosc. Am. 36, 3:ille ipse (Pompejus) proposuit epistulam illam, in qua est Pro tuis rebus gestis amplissimis. Amplioribusne quam suis, quam Africani?
id. Att. 8, 9, 2:spiritus dabat (Manlio) quod... vinculorum suorum invidiam dictator fugisset,
Liv. 6, 18, 4:(Numa) Camenis eum lucum sacravit, quod earum ibi concilia cum conjuge sua Egeria essent,
id. 1, 21, 3:adulescens deos omnis invocare ad gratiam illi pro se referendam, quoniam sibi nequaquam satis facultatis pro suo animo atque illius erga se esset,
id. 26, 50, 4 (cf. D. 1. a. infra).In the place of ejus.1.In clauses virtually oblique, but with indicative, being conceived by the antecedent (hence suus, not ejus), but asserted as fact by the author (hence indicative, not subjunctive):2.Cicero tibi mandat ut Aristodemo idem respondeas, quod de fratre suo (Ciceronis) respondisti,
Cic. Att. 2, 7, 4:oriundi ab Sabinis, ne, quia post Tatii mortem ab sua parte non erat regnatum, imperium amitterent, sui corporis creari regem volebant,
Liv. 1, 17, 2:C. Caesar villam pulcherrimam, quia mater sua aliquando in illa custodita erat, diruit,
Sen. Ira, 3, 21, 5:Philemonem, a manu servum, qui necem suam per venenum inimicis promiserat, non gravius quam simplici morte punivit,
Suet. Caes. 74; cf.:quomodo excandescunt si quid e juba sua decisum est,
Sen. Brev. Vit. 12, 3.—To avoid ambiguity:3.petunt rationes illius (Catilinae) ut orbetur consilio res publica, ut minuatur contra suum (i.e. Catilinae) furorem imperatorum copia (instead of ejus, which might be referred to res publica),
Cic. Mur. 39, 83:equites a cornibus positos, cum jam pelleretur media peditum suorum acies, incurrisse ab lateribus ferunt,
Liv. 1, 37, 3.—Colloquially and in epistolary style suus is used emphatically instead of ejus, with the meaning own, peculiar: deinde ille actutum subferret suus servus poenas Sosia, his own slave (opp. Mercury, who personates Sosias), Plaut. Am. 3, 4, 19: mira erant in civitatibus ipsorum furta Graecorum quae magistratus sui fecerant, their own magistrates ( = ipsorum), Cic. Att. 6, 2, 5:4.in quibus (litteris Bruti) unum alienum summa sua prudentia (est), ut spectem ludos suos,
his peculiar prudence, id. ib. 15, 26, 1; so,quod quidem ille (Nero) decernebat, quorumdam dolo ad omina sui exitus vertebatur,
Tac. A. 16, 24; cf. II. A. 1. b and g; II. A. 2. a. b; II. B. 3.—Without particular emphasis (mostly ante- and post-class. and poet.):II.tum erit tempestiva cum semen suum maturum erit,
Cato, R. R. 31:vitis si macra erit, sarmenta sua concidito minute,
id. ib. 37:qui sic purgatus erit, diuturna valetudine utatur, neque ullus morbus veniet, nisi sua culpa,
id. ib. 157:Cimon in eandem invidiam incidit quam pater suus,
Nep. Cim. 3, 1:id qua ratione consecutus sit (Lysander) latet. Non enim virtute sui exercitus factum est, etc.,
id. Lys. 1, 2:ipse sub Esquiliis, ubi erat regia sua, Concidit,
Ov. F. 6, 601:quodque suus conjux riguo collegerat horto, Truncat olus foliis,
id. M. 8, 646; so id. ib. 15, 819.In partic.A.As substt.1.sui, suorum, m., his, their (etc.) friends, soldiers, fellow-beings, equals, adherents, followers, partisans, posterity, slaves, family, etc., of persons in any near connection with the antecedent.(α).(Corresp. to the regular usage, I. A. B. C.) Cupio abducere ut reddam (i.e. eam) suis, to her family, friends, Ter. Eun. 1, 2, 77; cf. id. ib. 1, 2, 66:(β).cum animus societatem caritatis coierit cum suis, omnesque natura conjunctos suos duxerit,
fellow-beings, Cic. Leg. 1, 23, 60:mulier ingeniosa praecepit suis omnia Caelio pollicerentur,
her slaves, id. Cael. 25, 62:quo facilius et nostras domos obire, et ipse a suis coli possit,
his friends, id. ib. 7, 18:qua gratiam beneficii vestri cum suorum laude conjungant,
their family, id. Agr. 2, 1, 1:vellem hanc contemptionem pecuniae suis reliquisset,
to his posterity, id. Phil. 3, 6, 16:cum divisurum se urbem palam suis polliceretur,
his partisans, id. ib. 13, 9, 19:Caesar, cohortatus suos, proelium commisit,
Caes. B. G. 1, 25; so,Curio exercitum reduxit, suis omnibus praeter Fabium incolumibus,
id. B. C. 2, 35:Caesar receptui suorum timens,
id. ib. 3, 46:certior ab suis factus est, praeclusas esse portas,
id. ib. 2, 20:omnium suorum consensu, Curio bellum ducere parabat,
id. ib. 2, 37: so,Pompejus suorum omnium hortatu statuerat proelio decertare,
id. ib. 3, 86:Caesar Brundisium ad suos severius scripsit,
to his officers, id. ib. 3, 25:naviculam conscendit cum paucis suis,
a few of his followers, id. ib. 3, 104:multum cum suis consiliandi causa secreto praeter consuetudinem loqueretur,
id. ib. 1, 19:nupsit Melino, adulescenti inprimis inter suos et honesto et nobili,
his equals, associates, Cic. Clu. 5, 11:rex raptim a suis in equum impositus fugit,
his suite, Liv. 41, 4, 7:subsidio suorum proelium restituere,
comrades, id. 21, 52, 10:feras bestias... ad opem suis ferendam avertas,
their young, id. 26, 13, 12:abstulit sibi in suos potestatem,
his slaves, Sen. Ira, 3, 12, 6:Besso et Nabarzani nuntiaverant sui regem... interemptum esse,
their fellow - conspirators, Curt. 5, 12, 14. — Very rarely sing.:ut bona mens suis omnibus fuerit. Si quem libido abripuit, illorum eum, cum quibus conjuravit, non suum judicet esse,
Liv. 39, 16, 5.—Irregular use (acc. to I. D.): sui = ejus amici, etc. (freq.;(γ).the absolute use of ejus in this sense being inadmissible): quasi vero quisquam dormiat? ne sui quidem hoc velint, non modo ipse (sui = ejus amici, liberi),
Cic. Tusc. 1, 38, 92:is (annus) ejus omnem spem... morte pervertit. Fuit hoc luctuosum suis, acerbum patriae, etc.,
id. Or. 3, 2, 8:quadrigas, quia per suos ( = ipsius milites) agendae erant, in prima acie locaverat rex,
Liv. 37, 41, 8:auctoritatem Pisistrati qui inter suos ( = ejus cives) maxima erat,
id. 37, 12:quo cum multitudine adversariorum sui superarentur, ipse fuit superior, etc.,
Nep. Hann. 8, 4; v. g.—Without antecedent (cf. I. B. supra): quoties necesse est fallere aut falli a suis, by one ' s friends, Sen. Phoen. 493.—(δ).Sing.: sŭa, suae. f., a sweetheart, mistress (rare): illam suam suas res sibi habere jussit. Cic. Phil. 2, 28. 69:2. a.cedo quid hic faciet sua?
Ter. Heaut. 2, 3, 92.—Sing.(α).Lit.:(β).nec suom adimerem alteri,
his property, his own, Plaut. Trin. 2, 2, 38 (34):nunc si ille salvos revenit, reddam suom sibi (v. D. 3. a. infra),
id. ib. 1, 2, 119:illum studeo quam facillime ad suum pervenire,
Cic. Fam. 13, 26, 4:populi Romani hanc esse consuetudinem ut socios sui nihil deperdere velit,
Caes. B. G. 1, 43; cf. Cic. Rab. Post. 11, 3, I. A. 11. supra:nec donare illi de suo dicimur,
Sen. Ben. 7, 4, 2; so esp. with quisque; v. infra — Hence, de suo = per se, or sua sponte;(stellae) quae per igneos tractus labentia inde splendorem trahant caloremque, non de suo clara,
Sen. Q. N. 7, 1, 6. —Trop.:(γ).meum mihi placebat, illi suum (of a literary essay),
Cic. Att. 14, 20, 3: suom quemque decet, his own manners, etc., Plaut. Stich. 5, 4, 11; so, expendere oportet quid quisque habeat sui ( what peculiarities) nec velle experiri quam se aliena deceant;id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,
Cic. Off. 1, 31, 113.—Jurid. term: aliquid pro suo possidere, to possess in the belief of one ' s legal right:b.pro suo possessio tale est, cum dominium nobis acquiri putamus. Et ea causa possidemus ex qua acquiritur, et praeterea pro suo,
Dig. 41, 10, 1;so without an antecedent, and referring to a first person: item re donata, pro donato et pro suo possideo,
ib. 41, 10, 1; v. the whole tit. ib. 42, 10 (Pro suo); cf. ib. 23, 3, 67; cf. C., infra fin.;similarly: usucapere pro suo = acquire dominion by a possession pro suo, Fragm. Vat. 111: res pro suo, quod justam causam possidendi habet, usucapit,
id. ib. 260; Dig. 41, 3, 27. —Plur.(α).One ' s property:(β).Roscius tibi omnia sua praeter animam tradidit,
Cic. Rosc. Am. 50, 146:qui etiam hostibus externis victis sua saepissime reddiderunt,
id. Agr. 1, 6, 19:tu autem vicinis tuis Massiliensibus sua reddis,
id. Att. 14, 14, 6:Remi legatos miserunt qui dicerent se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere,
Caes. B. G. 2, 3, 2; 1, 11, 2; 2, 13, 2:ipsi milites alveos informes quibus se suaque transveherent, faciebant,
their baggage, Liv. 21, 26, 9:docere eos qui sua permisere fortunae,
Sen. Q. N. 3, praef. 7; so without an antecedent, one ' s own property (cf. I. B. 2. supra):hanc ob causam maxime ut sua tenerentur res publicae constitutae sunt,
Cic. Off. 2, 21, 73;rarely = eorum res: quod vero etiam sua reddiderint (i.e. Gallis),
Liv. 39, 55, 3. —One ' s own affairs:B.aliena ut melius videant et dijudicent Quam sua,
Ter. Heaut. 3, 1, 96:cognoscunt... immobile agmen et sua quemque molientem,
Liv. 10, 20, 8:omnia ei hostium non secus quam sua nota erant,
id. 22, 41, 5:aliena cum suis perdidit,
Sen. Ben. 7, 16, 3.— Absol., referring to a noun fem.: sua (finxit) C. Cassius ( = suas persuasiones; cf.the context),
Quint. 6, 3, 90.Predicative uses: suum esse, facere, fieri, putare, etc., like a gen. poss., to be, etc., the property, or under the dominion, control, power of the antecedent.1.Of property in things.(α).Corporeal:(γ).scripsit causam dicere Prius aurum quare sit suum,
Ter. Eun. prol. 11:nihil erat cujusquam quod non hoc anno suum fore putabat (Clodius),
Cic. Mil. 32, 87:quia suum cujusque fit, eorum quae natura fuerant communia quod cuique obtigit, id quisque teneat,
id. Off. 1, 7, 21:Juba suam esse praedicans praedam,
Caes. B. C. 3, 84:gratum sibi populum facturum, si omnes res Neapolitanorum suas duxissent,
Liv. 22, 32, 8: libros esse dicimus Ciceronis;eosdem Dorus librarius suos vocat,
Sen. Ben. 7, 6, 1:cum enim istarum personarum nihil suum esse possit,
since these persons can own nothing, Gai. Inst. 2, 96; cf. Dig. 1, 7, 15 pr.—Virtually predicative:referas ad eos qui suam rem nullam habent ( = rem quae sua sit),
nothing of their own, Cic. Phil. 2, 6, 15:qui in potestate nostra est, nihil suum habere potest,
Gai. Inst. 2, 84. — ( b) Of literary works:quae convenere in Andriam ex Perinthia Fatetur transtulisse, atque usum pro suis ( = quasi sua essent),
Ter. And. prol. 14:potest autem... quae tum audiet... ingenue pro suis dicere,
his own thoughts, Quint. 12, 3, 3.—Of a country or people:(δ).suum facere = suae dicionis facere: commemorat ut (Caesar) magnam partem Italiae beneficio atque auctoritate eorum suam fecerit,
Caes. B. C. 2, 32:in quam (Asiam) jam ex parte suam fecerit,
Liv. 44, 24, 4:crudelissima ac superbissima gens sua omnia suique arbitrii facit,
id. 21, 44, 5.—Trop.:2.omnia sua putavit quae vos vestra esse velletis,
Cic. Phil. 11, 12, 27:non meminit, illum exercitum senatus populique Romani esse, non suum,
id. ib. 13, 6, 4: [p. 1826] probavit, non rempublicam suam esse, sed se reipublicae, Sen. Clem. 1, 19, 8;so of incorporeal things: hi si velint scire quam brevis eorum vita sit, cogitent ex quota parte sua sit,
how much of it is their own, id. Brev. Vit. 19, 3; so, suum facere, to appropriate:prudentis est, id quod in quoque optimum est, si possit, suum facere,
Quint. 10, 2, 26:quaeremus quomodo animus (hanc virtutem) usu suam faciat,
Sen. Clem. 1, 3, 1.—Of persons.(α).Under a master ' s or father ' s control:(β).ut lege caverent, ne quis quem civitatis mutandae causa suum faceret, neve alienaret,
make any one his slave, Liv. 41, 8, 12: quid eam tum? suamne esse ajebat, his daughter, i.e. in his power? Ter. And. 5, 4, 29:eduxit mater pro sua ( = quasi sua esset),
id. Eun. 1, 2, 76.—Reflexively = sui juris, independent, one ' s own master or mistress, not subject to another ' s control, under one ' s own control (v. sui juris, infra):(γ).ancilla, quae mea fuit hodie, sua nunc est,
Plaut. Pers. 4, 3, 3.—Of moral power over others: suus = devoted to one:(δ).hice hoc munere arbitrantur Suam Thaidem esse,
Ter. Eun. 2, 2, 38:eos hic fecit suos Paulo sumptu,
id. Ad. 5, 4, 21:sed istunc exora, ut (mulierem) suam esse adsimulet,
to be friendly to him, id. Heaut. 2, 3, 117:cum Antonio sic agens ut perspiciat, si in eo negotio nobis satisfecerit, totum me futurum suum,
Cic. Att. 14, 1 a, 2:Alpheus... utebatur populo sane suo,
devoted to him, id. Quint. 7, 29.— Poet.: vota suos habuere deos, the vows (inst. of the persons uttering them) had the gods on their side, Ov. M. 4, 373. —Of power over one's self, etc.:3.nam qui sciet ubi quidque positum sit, quaque eo veniat, is poterit eruere, semperque esse in disputando suus,
self-possessed, Cic. Fin. 4, 4, 10:inaestimabile bonum est suum fieri,
selfcontrol, Sen. Ep. 75, 18:(furiosus) qui suus non est,
Dig. 42, 4, 7, § 9:vix sua, vix sanae virgo Niseia compos Mentis erat,
Ov. M. 8, 35. —Suum est, as impers. predicate: = ejus est, characteristic of, peculiar to one (very rare):C.dixit antea, sed suum illud est, nihil ut affirmet,
Cic. Tusc. 1, 42, 99.Attributive usages, almost always (except in Seneca) with suus before its noun.1.The property, relations, affairs, etc., of one opposed to those of another, own.a.Opposition expressed:b.nihil de suo casu, multa de vestro querebatur,
Cic. Balb. 8, 21:sua sibi propiora pericula quam mea loquebantur,
id. Sest. 18, 40:suasque et imperatoris laudes canentes,
Liv. 45, 38, 12:damnatione collegae et sua,
id. 22, 35, 3:Senecae fratris morte pavidum et pro sua incolumitate pavidum,
Tac. A. 14, 73:velut pro Vitellio conquerentes suum dolorem proferebant,
id. H. 3, 37;opp. alienus: ut suo potius tempore mercatorem admitterent, quam celerius alieno,
at a time convenient to themselves, Varr. R. R. 3, 16, 11. —Without antecedent, opp. externus:(Platoni) duo placet esse motus, unum suum, alterum externum, esse autem divinius quod ipsum ex se sua sponte moveatur, etc.,
Cic. N. D. 2, 12, 32. —Implied:c.voluptatem suis se finibus tenere jubeamus,
within the limits assigned to it, Cic. Fin. 3, 1, 1:cum vobis immortale monumentum suis paene manibus senatus... exstruxerit,
id. Phil. 14, 12, 33:superiores (amnes) in Italia, hic (Rhodanus) trans Alpes, hospitales suas tantum, nec largiores quam intulere aquas vehentes,
Plin. 2, 103, 106, § 224: colligitur aqua ex imbribus;ex suo fonte nativa est,
Sen. Q. N. 3, 3:pennas ambo non habuere suas (non suas = alienas),
Ov. Tr. 3, 4, 24. —In particular phrases. ( a) Sua sponte and suo Marte, of one ' s own accord, by one ' s self, without the suggestion, influence, aid, etc., of others:(β).Caesar bellum contra Antonium sua sponte suscepit,
Cic. Phil. 8, 2, 5:sua sponte ad Caesarem in jus adierunt,
Caes. B. C. 1, 87.—So of things, = per se, by or of itself, for itself, for its own sake:jus et omne honestum sua sponte expetendum (cf. in the context: per se igitur jus est expetendum),
Cic. Leg. 1, 18, 48: justitium sua sponte inceptum priusquam indiceretur, by itself, i. e. without a decree, Liv. 9, 7, 8; so,sortes sua sponte attenuatas,
id. 22, 1, 11 (cf. id. 22, 38, 13; 35, 14, 4, I. A. 2., supra): rex enim ipse, sua sponte, nullis commentariis Caesaris, simul atque audivit ejus interitum suo Marte res suas recuperavit, Cic. Phil. 2, 37, 95.—Suus locus, in milit. lang., one ' s own ground, position, or lines:(γ).restitit suo loco Romana acies (opp. to the advance of the enemy),
Liv. 22, 16, 2.—So figuratively:et staturas suo loco leges,
Sen. Ben. 2, 20, 2:aciem instruxit primum suis locis, pauloque a castris Pompeji longius,
Caes. B. C. 3, 84 (cf.: suo loco, 7. b. g, infra).—For suo jure v. 3. infra.—(δ).Sua Venus = one's own Venus, i. e. good luck (v. Venus): ille non est mihi par virtutibus, nec officiis;2.sed habuit suam Venerem,
Sen. Ben. 2, 28, 2. —Of private relations (opp. to public):3.ut in suis rebus, ita in re publica luxuriosus nepos,
Cic. Agr. 2, 18, 48:deinde ut communibus pro communibus utatur, privatis ut suis,
id. Off. 1, 7, 20:quod oppidum Labienus sua pecunia exaedificaverat,
Caes. B. C. 1, 15:militibus agros ex suis possessionibus pollicetur,
i. e. his private property, id. ib. 1, 17; Sen. Ben. 7, 6, 3. —Of just rights or claims:4.imperatori senatuique honos suus redditus,
due to them, Liv. 3, 10, 3:neque inpedimento fuit, quominus religionibus suus tenor suaque observatio redderetur,
Val. Max. 1, 1, 8:quibus omnibus debetur suus decor,
Quint. 11, 1, 41. —So distributively: is mensibus suis dimisit legionem,
in the month in which each soldier was entitled to his discharge, Liv. 40, 41, 8. — Esp.: suo jure (so, meo, nostro, tuo, etc., jure), by his own right:Tullus Hostilius qui suo jure in porta nomen inscripsit,
Cic. Phil. 13, 12, 26:earum rerum hic A. Licinius fructum a me repetere prope suo jure debet,
id. Arch. 1, 1; id. Marcell. 2, 6; id. Phil. 2, 25, 62; id. Balb. 8, 21:numquam illum res publica suo jure esset ulta,
by its unquestionable right, id. Mil. 33, 88. —Of that to which one is exclusively devoted:5. a.huic quaestioni suum diem dabimus,
a day for its exclusive discussion, Sen. Ep. 94, 52:homini autem suum bonum ratio est,
his exclusive good, id. ib. 76, 10:in majorem me quaestionem vocas, cui suus locus, suus dies dandus est,
id. Q. N. 2, 46, 1. —With proprius: mentio inlata apud senatum est, rem suo proprio magistratu egere,
that the business needed a particular officer exclusively for itself, Liv. 4, 8, 4:et Hannibalem suo proprio occupandum bello,
id. 27, 38, 7; cf.:dissupasset hostes, ni suo proprio eum proelio equites Volscorum exceptum tenuissent,
in which they alone fought, id. 3, 70, 4:mare habet suas venas quibus impletur,
by which it alone is fed, Sen. Q. N. 3, 14, 3. —Of persons, devoted to one, friendly, dear:b.Milone occiso (Clodius) habuisset suos consules,
after his own heart, Cic. Mil. 33, 89:collegit ipse se contra suum Clodium,
his dear Clodius, id. Pis. 12, 27 (cf.: suum facere, habere, II. B. 2. g).—Of things, favorable.(α).Of place: neque Jugurtham nisi... suo loco pugnam facere, on his own ground, i. e. chosen by him, favorable, Sall. J. 61, 1:(β).hic magna auxilia expectabant et suis locis bellum in hiemem ducere cogitabant,
Caes. B. C. 1, 61; cf.:numquam nostris locis laboravimus,
Liv. 9, 19, 15.—Of time:c.cum Perseus suo maxime tempore et alieno hostibus incipere bellum posset,
Liv. 42, 43, 3; v. 7. b, infra. —Of circumstances: sua occasio, a favorable opportunity; sometimes without antecedent:6.neque occasioni tuae desis, neque suam occasionem hosti des,
Liv. 22, 39, 21:tantum abfuit ut ex incommodo alieno sua occasio peteretur,
id. 4, 58, 2:aestuque suo Locros trajecit,
a favorable tide, id. 23, 41, 11:ignoranti quem portum petat nullus suus ventus est,
Sen. Ep. 71, 3:orba suis essent etiamnunc lintea ventis,
Ov. M. 13, 195:aut ille Ventis iturus non suis,
Hor. Epod. 9, 30. —Of persons or things, peculiar, particular:7.quae est ei (animo) natura? Propria, puto, et sua,
Cic. Tusc. 1, 29, 70:omnis enim motus animi suum quendam a natura habet vultum,
id. de Or. 3, 57, 316:geometrae et musici... more quodam loquuntur suo. Ipsae rhetorum artes verbis in docendo quasi privatis utuntur ac suis,
id. Fin. 3, 1, 4:sensus omnis habet suum finem,
its peculiar limits, Quint. 9, 4, 61: animus cum suum ambitum complevit et finibus se suis cinxit, consummatum est summum bonum, Sen. Vit. Beat. 9, 3: est etiam in nominibus ( nouns) diverso collocatis sua gratia, their peculiar elegance, Quint. 9, 3, 86:ibi non bello aperto, sed suis artibus, fraude et insidiis, est paene circumventus,
Liv. 21, 34, 1:nec Hannibalem fefellit, suis se artibus peti,
id. 22, 16, 5:adversus hostem non virtute tantum, sed suis (i. e. hostis) etiam pugnare consiliis oportebat,
Flor. 2, 6, 26:liberam Minucii temeritatem se suo modo expleturum,
Liv. 22, 28, 2:equites ovantes sui moris carmine,
id. 10, 26, 11:exsultans cum sui moris tripudiis,
id. 21, 42, 3:tripudiantes suo more,
id. 23, 26, 9.—So, suo Marte, referring to the style of fighting peculiar to the different arms:equitem suo alienoque Marte pugnare,
that the cavalry were fighting both in their own style and in that of the other arms, Liv. 3, 62, 9; cf.: suo Marte, 1, c. a, supra.—And distributively ( = suus quisque):suos autem haec operum genera ut auctores, sic etiam amatores habent,
Quint. 12, 10, 2:illa vero fatidica fulmina ex alto et ex suis venire sideribus,
Plin. 2, 43, 43, § 113; cf.:quae quidem planiora suis exemplis reddentur,
Val. Max. 3, 4 prooem.—Proper, right.a.Referring to one's ordinary or normal condition:b. (α).quod certe non fecisset, si suum numerum naves habuissent,
their regular complement, Cic. Verr. 2, 5, 51, § 133. — So poet.:flecte ratem! numerum non habet illa suum,
its full number, Ov. H. 10, 36:novus exercitus consulibus est decretus: binae legiones cum suo equitatu,
Liv. 40, 36, 6:cum suo justo equitatu,
id. 21, 17, 8:totam (disciplinam) in suum statum redegit,
Val. Max. 2, 7, 2:tranquilla mente et vultu suo,
with the ordinary expression of his face, Sen. Clem. 2, 6, 2:media pars aeris ab his (ignibus) submota, in frigore suo manet. Natura enim aeris gelida est,
id. Q. N. 2, 10, 4:cornuaque in patriis non sua vidit aquis,
not natural to her, Ov. H. 14, 90. —So, non suus, of ingrafted branches and their fruit: miraturque (arbos) novas frondis et non sua poma,
Verg. G. 2, 82. —The regular time ( = stato tempore):(β).signum quod semper tempore exoritur suo,
Plaut. Rud. prol. 4:cum et recte et suo tempore pepererit,
Ter. Hec. 4, 1, 16: aestas suo tempore incanduit...;tam solstitium quam aequinoctium suos dies retulit,
Sen. Q. N. 3, 16, 3:omnes venti vicibus suis spirant majore ex parte,
Plin. 2, 47, 48, § 128. —The right or proper time:(γ).salictum suo tempore caedito,
Cato, R. R. 33:cessit e vita suo magis quam suorum civium tempore,
the right time for himself, Cic. Brut. 1, 4; so,exstingui homini suo tempore optabile est,
id. Sen. 23, 85:Scandilius dicit se suo tempore rediturum,
id. Verr. 2, 3, 60, § 139:si Ardeates sua tempora exspectare velint,
Liv. 4, 7, 6:Chrysippus dicit, illum... opperiri debere suum tempus, ad quod velut dato signo prosiliat,
Sen. Ben. 2, 25, 3:quam multi exercitus tempore suo victorem hostem pepulerunt!
Liv. 44, 39, 4. — Without antecedent: sed suo tempore totius sceleris hujus fons aperietur. Cic. Phil. 14, 6, 15; cf.:de ordine laudis, etc., praecipiemus suo tempore,
Quint. 2, 4, 21. —Suo loco = at the proper place:(δ).quae erant prudentiae propria suo loco dicta sunt,
Cic. Off. 1, 40, 143:quod reddetur suo loco,
Quint. 11, 1, 16:ut suo loco dicetur,
Plin. 2, 90, 102, § 221:inscripta quae suis locis reddam,
id. 1, prooem. § 27; Sen. Ben. 2, 20, 2; cf. 1, c. b; 4. supra. —Suited, appropriate, adapted to one:8.in eodem fundo suum quidquid conseri oportet,
Cato, R. R. 7:siquidem hanc vendidero pretio suo,
at a suitable price, Plaut. Pers. 4, 4, 30:in partes suas digerenda causa,
Quint. 11, 1, 6:confundetur quidquid in suas partes natura digessit,
Sen. Q. N. 3, 29, 8. — Poet.: haec ego dumque queror, lacrimae sua verba sequuntur, Deque meis oculis in tua membra cadunt, appropriate, i. e. tristia, Ov. H. 14, 67.—Without antecedent: suum quidquid genus talearum serito, any fit kind, i. e. suited to the ground, Cato, R. R. 48. —Own, with the notion of independence of, or dependence on others (cf. B. 2. g d).a.Of political independence: pacem condicionibus his fecerunt ut Capuae suae leges, sui magistratus essent, her own laws, i. e. not subject to Carthage, Liv. 23, 7, 2: liberos [p. 1827] eos ac suis legibus victuros, id. 25, 23, 4. —b.Esp. in the phrases suae potestatis or in sua potestate esse, suo jure uti, sui juris esse: Puteolos, qui nunc in sua potestate sunt, suo jure, libertate aequa utuntur, totos occupabunt,
Cic. Agr. 2, 31, 86:Rhegini potestatis suae ad ultimum remanserunt,
retained their self-government, Liv. 23, 30, 9:urbem ne quam formulae sui juris facerent,
id. 38, 9, 10. —Of paternal authority.(α).Free from the power of the paterfamilias; in the phrases sui juris esse, suae potestatis esse, to be independent:(β).quaedam personae sui juris sunt, quaedam alieno juri sunt subjectae, Gai,
Inst. 1, 48:sui juris sunt familiarum suarum principes, id est pater familiae, itemque mater familiae,
Ulp. Fragm. 4, 1:liberi parentum potestate liberantur emancipatione. Sed filius quidem ter manumissus sui juris fit, ceteri autem liberi una manumissione sui juris fiunt,
id. ib. 10, 1:morte patris filius et filia sui juris fiunt,
id. ib. 10, 2:patres familiarum sunt qui sunt suae potestatis,
Dig. 1, 6, 4:si modo defunctus testator suae potestatis mortis tempore fuerit,
Gai. Inst. 2, 147. —With indef. reference: si sui juris sumus,
Dig. 46, 2, 20; cf.:pro suo possideo, 2. a. supra.—Attributively: sui juris arrogatio feminae,
Cod. Just. 8, 47, 8:homo sui juris,
ib. 10, § 5.— Trop.:sapiens numquam semiliber erit: integrae semper libertatis et sui juris,
Sen. Brev. Vit. 5, 3:non illarum coitu fieri cometen, sed proprium et sui juris esse,
id. Q. N. 7, 12, 2: nullique sunt tam feri et sui juris adfectus, ut non disciplina perdomentur, id. Ira, 2, 12, 3. —Subject to paternal authority, in the phrases suus heres, sui liberi; suus heres, an heir who had been in the paternal power of the deceased:D.CVI SVVS HERES NON SIT, XII. Tab. fr. 5, 4.—In the jurists without antecedent: sui et necessarii heredes sunt velut filius filiave, nepos neptisve ex filia, deinceps ceteri qui modo in potestate morientis fuerunt,
Gai. Inst. 2, 156:(emancipati liberi) non sunt sui heredes,
ib. 2, 135:alia facta est juris interpretatio inter suos heredes,
ib. 3, 15:datur patrono adversus suos heredes bonorum possessio (where patrono is not the antecedent of suos),
ib. 3, 41:sui heredes vel instituendi sunt vel exheredandi,
Ulp. Fragm. 22, 14:accrescunt suis quidem heredibus in partem virilem, extraneis autem in partem dimidiam,
id. ib. 22, 17. —Sui liberi, children in paternal power: de suis et legitimis liberis,
Cod. Just. 6, 55 inscr.In particular connections.1.With ipse, his own, etc. (cf. Zumpt, Gram. § 696).a.Ipse agreeing with the antecedent of suus, the antecedent being,(α).A subjectnom.:(β).(ingenium ejus) valet ipsum suis viribus,
by its own strength, Cic. Cael. 19, 45:legio Martia non ipsa suis decretis hostem judicavit Antonium?
by its own resolutions, id. Phil. 4, 2, 5:ruit ipse suis cladibus,
id. ib. 14, 3, 8:si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,
id. de Or. 2, 2, 8:qui se ipse sua gravitate et castimonia defenderet,
id. Cael. 5, 11:quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,
Caes. B. G. 1, 3:suamet ipsae fraude omnes interierunt,
Liv. 8, 18, 9; 39, 49, 3:ut saeviret ipse in suum sanguinem effecerunt,
id. 40, 5, 1:respicerent suum ipsi exercitum,
id. 42, 52, 10; 21, 31, 12; 22, 38, 3; 6, 19, 6.—A subject-acc.:(γ).sunt qui dicant eam sua ipsam peremptam mercede,
Liv. 1, 11, 9:(tribuniciam potestatem) suis ipsam viribus dissolvi,
id. 2, 44, 2.—An object in dat. or acc.:b.sic ut ipsis consistendi in suis munitionibus locus non esset,
Caes. B. C. 2, 6:tribuni (hostem) intra suamet ipsum moenia compulere,
Liv. 6, 36, 4:alios sua ipsos invidia opportunos interemit,
id. 1, 54, 8; 22, 14, 13.—Suus as adjunct of subject (rare):aliquando sua praesidia in ipsos consurrexerunt,
their own garrisons revolted against them, Sen. Clem. 1, 26, 1.—With gen. of ipse, strengthening the possessive notion (cf. 4.;c.post-Aug. and very rare, but freq. in modern Lat.): aves (foetus suos) libero caelo suaeque ipsorum fiduciae permittunt,
Quint. 2, 6, 7 (but tuus ipsius occurs in Cic.:tuo ipsius studio,
Cic. Mur. 4, 9:tuam ipsius amicitiam,
id. Verr. 2, 3, 4, § 7).—Both suus and ipse agreeing with the governing noun (very rare; not in Cic. or Caes.): quae tamen in ipso cursu suo dissipata est (= ipsa in cursu suo), in its very course, Sen. Q. N. 1, 1, 3 dub.:2.suamet ipsa scelera,
Sall. C. 23, 2 (Dietsch ex conj. ipse):suismet ipsis corporibus,
Liv. 2, 19, 5 MSS. (Weissenb. ex conj. ipsi):a suismet ipsis praesidiis,
id. 8, 25, 6 MSS. (Weissenb. ipsi).—With quisque, distributively, each ( every one)... his own; in prose quisque is generally preceded by suus.a.Quisque and suus in different cases.(α).Quisque as subjectnom.:(β).sentit enim vim quisque suam quoad possit abuti,
Lucr. 5, 1033:suo quisque loco cubet,
Cato, R. R. 5:suum quisque noscat ingenium,
Cic. Off. 1, 31, 114:ad suam quisque (me disciplinam) rapiet,
id. Ac. 2, 36, 114:quod suos quisque servos in tali re facere voluisset,
id. Mil. 10, 29:cum suo quisque auxilio uteretur,
Caes. B. C. 1, 51:celeriter ad suos quisque ordines redit,
id. ib. 3, 37.—In apposition with plur. subj. (freq. in Liv.):nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem Sentiat,
Lucr. 4, 522:ut omnes cives Romani in suis quisque centuriis prima luce adessent,
that all the Roman citizens should be present, each in his own centuria, Liv. 1, 44, 1:hinc senatus, hinc plebs, suum quisque intuentes ducem constiterant,
id. 6, 15, 3:ut (trigemini) pro sua quisque patria dimicent,
id. 1, 24, 2:stabant compositi suis quisque ordinibus,
id. 44, 38, 11:(consules) in suas quisque provincias proficiscuntur,
id. 25, 12, 2; 25, 26, 13:in suo quaeque (stella) motu naturam suam exercent,
Plin. 2, 39, 39, § 106.—With abl. absol.:omnes, velut dis auctoribus in spem suam quisque acceptis, proelium una voce poscunt,
Liv. 21, 45, 9 Weissenb. ad loc.:relictis suis quisque stationibus... concurrerunt,
id. 32, 24, 4; 4, 44, 10; 39, 49, 3; 2, 38, 6.—With acc. of quisque as subj.:(γ).fabrum esse suae quemque fortunae, App. Claud. ap. Ps.-Sall. Ep. ad Caes. Rep. c. l.: sui quemque juris et retinendi et dimittendi esse dominum,
Cic. Balb. 13, 31:recipere se in domos suas quemque jussit,
Liv. 25, 10, 9; and (ungrammatically) nom., as apposition to a subj.-acc.:se non modo suam quisque patriam, sed totam Siciliam relicturos,
id. 26, 29, 3 MSS. (Weissenb. ex conj. quosque).—As adjunct of the subject-nom., with a case of quisque as object, attribut. gen., etc.:(δ).sua cujusque animantis natura est,
Cic. Fin. 5, 9, 25:sua quemque fraus, suum facinus, suum scelus, etc., de sanitate ac mente deturbat,
id. Pis. 20, 46:sua quemque fraus et suus terror maxime vexat,
id. Rosc. Am. 24, 67:suum cuique incommodum ferendum est,
id. Off. 3, 6, 30:ut solidum suum cuique solvatur,
id. Rab. Post. 17, 46:ne suus cuique domi hostis esset,
Liv. 3, 16, 3:ut sua cuique respublica in manu esset,
id. 26, 8, 11:animus suus cuique ordinem pugnandi dabat,
id. 22, 5, 8:tentorium suum cuique militi domus ac penates sunt,
id. 44, 39, 5:suus cuique (stellae) color est,
Plin. 2, 18, 16, § 79:trahit sua quemque voluptas,
Verg. E. 2, 65:stat sua cuique dies,
id. A. 10, 467.—As predicate-nom. (v. II. B.):(ε).opinionem, quae sua cuique conjectanti esse potest,
Liv. 6, 12, 3.—As adjunct of subj.-acc.:(ζ).suum cuique honorem et gradum redditum gaudeo,
Cic. Rosc. Am. 47, 136:scientiam autem suam cujusque artis esse,
id. Fin. 5, 9, 26.—As adjunct of an object, with a case of quisque as object or attribut. gen.: suam cuique sponsam, mihi meam: suum cuique amorem, mihi meum, Atil. Fragm. inc. 1: suom cuique per me uti atque frui licet, Cato ap. Gell. 13, 24 (23), 1:b.ut suo quemque appellem nomine,
Plaut. Ps. 1, 2, 52:placet Stoicis suo quamque rem nomine appellare,
Cic. Fam. 9, 22, 1:ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,
id. Off. 1, 33, 119:justitia quae suum cuique distribuit,
id. N. D. 3, 15, 38:in tribuendo suum cuique,
id. Off. 1, 5, 14:Turnus sui cuique periculi recens erat documentum,
Liv. 1, 52, 4:in trimatu suo cuique dimidiam esse mensuram futurae certum esse,
Plin. 7, 15, 16, § 73:certa cuique rerum suarum possessio,
Vell. 2, 89, 4; cf.: qua re suum unicuique studium suaque omnibus delectatio relinquatur, Ps.-Cic. Cons. 26, 93.—With quemque in apposition with acc. plur.:Camillus vidit intentos opifices suo quemque operi,
Liv. 6, 25, 9; so cujusque in appos. with gen. plur.: trium clarissimorum suae cujusque gentis virorum mors, id. 39, 52, 7; and cuique with dat. plur.: sui cuique mores fingunt fortunam hominibus, Poet. ap. Nep. Att. 11, 6 (where Lachm. ad Lucr. 2, 372, reads quique, ex conj.; cf. b. b, infra).—Attraction of suus and quisque as adjuncts of nouns.(α).Attraction of suus:(β).ut nemo sit nostrum quin in sensibus sui cujusque generis judicium requirat acrius (= suum cujusque generis judicium),
Cic. Ac. 2, 7, 19:quas tamen inter omnes (voces) est suo quoque in genere (vox) mediocris ( = inter omnes voces est mediocris vox, sua quoque in genere),
id. de Or. 3, 57, 216:eo concilia suae cujusque regionis indici jussit (= sua cujusque regionis concilia),
Liv. 45, 29, 10:equites suae cuique parti post principia collocat (= equites suos cuique parti),
id. 3, 22, 6:cum motibus armorum et corporum suae cuique genti assuetis,
id. 25, 17, 5:legiones deducebantur cum tribunis et centurionibus et sui cujusque ordinis militibus (= suis cujusque),
Tac. A. 14, 27:quae sui cujusque sunt ingenii,
Quint. 7, 10, 10 Halm (al. sua):sui cujusque ingenii poma vel semina gerunt (= sua cujusque),
Col. 3, 1;and by a double attraction: has (cohortes) subsidiariae ternae et aliae totidem suae cujusque legionis subsequebantur (= has cohortes... totidem cujusque legionis, suam quaeque legionem, subsequebantur),
Caes. B. C. 1, 83. —Attraction of quisque:c.tanta ibi copia venustatum in suo quique loco sita,
Plaut. Poen. 5, 4, 6 (al. quaeque):quodvis frumentum non tamen omne Quique suo genere inter se simile esse videbis,
Lucr. 2, 372 Lachm. and Munro ad loc.:cum verba debeant sui cujusque generis copulari,
Varr. L. L. 10, 48:in sensibus sui cujusque generis judicium,
Cic. Ac. 2, 7, 19:haec igitur proclivitas ad suum quodque genus aegrotatio dicatur,
id. Tusc. 4, 12, 28:separatim greges sui cujusque generis nocte remeabant (= greges sui quisque generis),
Liv. 24, 3, 5:ut sui cujusque mensis acciperet (frumentum),
Suet. Aug. 40;and quisque both attracted and in its own case: quia cujusque partis naturae et in corpore et in animo sua quaeque vis sit (where either cujusque or quaeque is redundant),
Cic. Fin. 5, 17, 46; v. Madv. ad loc.; Cato, R. R. 23 fin.;so esp. in the phrases suo quoque tempore, anno, die, loco, etc.: pecunia, quae in stipendium Romanis suo quoque anno penderetur, deerat (= suo quaeque anno),
each instalment in the year when due, Liv. 33, 46, 9 Weissenb. ad loc.:suo quoque loco,
Varr. R. R. 1, 7, 2; 1, 22, 6:opera quae suis quibusque temporibus anni vilicum exsequi oporteret,
Col. 11, 3:suo quoque tempore,
Vitr. 2, 9, 4:nisi sua quaque die usurae exsolverentur (= sua quaeque die),
Dig. 22, 1, 12 init.; 13, 7, 8, § 3:ut opera rustica suo quoque tempore faciat,
ib. 19, 2, 25, § 3 (al. quaeque)—In the order quisque... suus.(α).In relative clauses, comparative clauses with ut, and interrogative clauses introduced by quid, etc., where quisque immediately follows the relative, etc.:(β).ut quisque suom volt esse, ita est,
Ter. Ad. 3, 3, 45; cf.with sibi,
Cic. Leg. 1, 18, 49; id. Lael. 9, 30:expendere oportere quid quisque habeat sui... nec velle experiri quam se aliena deceant. Id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,
id. Off. 1, 31, 113:neque solum quid in senatu quisque civitatis suae dicerent ignorabant, sed, etc.,
Liv. 32, 19, 9:gratius id fore laetiusque quod quisque sua manu ex hoste captum rettulerit,
id. 5, 20, 8; 6, 25, 10; cf.:in quibus cum multa sint quae sua quisque dicere velit, nihil est quod quisque suum possit dicere,
Sen. Vit. Beat. 23, 1.—If the emphasis is not on suus, but (for quisque, when emphatic, unusquisque is used) on some other word:(γ).in civitates quemque suas... dimisit,
Liv. 21, 48, 2:in patriam quisque suam remissus est,
Just. 33, 2, 8:in vestigio quemque suo vidit,
Liv. 28, 22, 15; cf.:hospitibus quisque suis scribebant,
id. 33, 45, 6:pro facultatibus quisque suis,
id. 42, 53, 3; cf.:respiciendae sunt cuique facultates suae,
Sen. Ben. 2, 15, 3:praecipitat quisque vitam suam et futuri desiderio laborat,
id. Brev. Vit. 7, 5; id. Ben. 7, 5, 1:tunc praeceps quisque se proripit et penates suos deserit,
id. Q. N. 6, 1, 5; 5, 18, 8:summum quisque causae suae judicem facit,
Plin. 1, prooem. § 10: aestimatione nocturnae [p. 1828] quietis, dimidio quisque spatio vitae suae vivit, id. 7, 50, 51, § 167.—Poets adopt the order quisque suus when the metre requires it, Verg. A. 6, 743:(δ).oscula quisque suae matri tulerunt,
Ov. F. 2, 715. —When suus and quisque belong to different clauses:d.atque earum quaeque, suum tenens munus... manet in lege naturae,
Cic. Tusc. 5, 13, 38. —Suus uterque, or uterque suus, distributively of two subjects:3.suas uterque legiones reducit in castra,
Caes. B. C. 1, 40; 2, 28:ideo quod uterque suam legem confirmare debebit,
Cic. Inv. 2, 49, 142:cum sui utrosque adhortarentur,
Liv. 1, 25, 1:ad utrumque ducem sui redierunt,
id. 21, 29, 5:utraque (lex) sua via it,
Sen. Ben. 6, 6, 1; cf.uterque, in apposit.: nec ipsi tam inter se acriter contenderunt, quam studia excitaverant uterque sui corporis hominum,
Liv. 26, 48, 6.—With sibi.(α).Sibi with pronom. force (cf. sui, IV. C. fin.):(β).reddam suum sibi,
Plaut. Trin. 1, 2, 119 ( = ei; but referred to b, infra, by Brix ad loc.); cf.:suam rem sibi salvam sistam,
id. Poen. 5, 2, 123:idem lege sibi sua curationem petet,
for himself, Cic. Agr. 2, 9, 22 (cf. id. Phil. 2, 37, 96;I. B. 2. b. supra): ut vindicare sibi suum fulgorem possint,
Sen. Q. N. 1, 1, 11; cf.the formula of divorce: tuas res tibi habeto,
Dig. 24, 2, 2.—Hence, illam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2, 28, 69.—With sibi redundant, to strengthen suus (anteand post-class. and colloq.):4.quo pacto serviat suo sibi patri,
Plaut. Capt. prol. 5:eum necabam ilico per cerebrum pinna sua sibi, quasi turturem,
id. Poen. 2, 40; v. sui, IV. C. and the passages there cited.—With gen. agreeing with the subject of suus:5.quas cum solus pertulisset ut sua unius in his gratia esset,
that the credit of it should belong to him alone, Liv. 2, 8, 3:qui de sua unius sententia omnia gerat,
id. 44, 22, 11; cf.:unam Aegyptus in hoc spem habet suam,
Sen. Q. N. 4, 2, 2.—For suus ipsius, etc., v. D. 1. b. supra.—With demonstr., rel., or indef. pronn. and adjj., of his, hers, etc.:6.postulat ut ad hanc suam praedam adjutores vos profiteamini,
to this booty of his, Cic. Rosc. Am. 2, 6:Sestius cum illo exercitu suo,
id. Sest. 5, 12:qua gravitate sua,
id. ib. 61, 129:suam rem publicam illam defenderunt,
that republic of theirs, id. ib. 67, 141:in istum civem suum,
against this citizen of theirs, id. Balb. 18, 41:cum illo suo pari,
id. Pis. 8, 18:te nulla sua calamitate civitas satiare potest?
id. Phil. 8, 6, 19:dubitatis igitur, quin vos M. Laterensis ad suam spem aliquam delegerit,
for some hope of his, id. Planc. 16, 39:non tam sua ulla spe quam militum impetu tractus,
by any hope of his, Liv. 25, 21, 5:nullo suo merito,
from no fault of theirs, id. 26, 29, 4:ipse arcano cum paucis familiaribus suis colloquitur,
with a few of his friends, Caes. B. C. 1, 19.—With descriptive adjj.(α).Standing before the adj. and noun (so most freq.):(β).suorum improbissimorum sermonum domicilium,
Cic. Pis. 31, 76:causam sui dementissimi consilii,
id. Phil. 2, 22, 53:suam insatiabilem crudelitatem,
id. ib. 11, 3, 8:suis amplissimis fortunis,
id. ib. 13, 8, 16:suum pristinum morem,
id. Pis. 12, 27:suis lenissimis postulatis,
Caes. B. C. 1, 5: simili ratione Pompeius in suis veteribus castris consedit (suis emphatic; cf. b, infra), id. ib. 3, 76.—Between the adj. and noun (less emphatic):(γ).pro eximiis suis beneficiis,
Cic. Prov. Cons. 4, 7:propter summam suam humanitatem,
id. Fam. 15, 14, 1:ex praeteritis suis officiis,
Caes. B. C. 3, 60:Caesar in veteribus suis castris consedit,
id. ib. 3, 76.—After adj. and noun:7.veterem amicum suum excepit,
Cic. Rab. Post. 16, 43:in illo ardenti tribunatu suo,
id. Sest. 54, 116.—Objectively for the pers. pron. (rare):8.neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur ( = sibi illatae),
Sall. C. 51, 11; so,neglectam ab Scipione et nimis leviter latam suam injuriam ratus,
Liv. 29, 9, 9:ipsae enim leges te a cognitione sua judicio publico reppulerunt ( = a se cognoscendo),
Cic. Balb. 14, 32:suam invidiam tali morte quaesitam ( = quaesitum esse ab eo ut homines se inviderent),
Tac. A. 3, 16; so,nulla sua invidia,
Cic. Mil. 15, 40.—Abl. fem. sua, with refert or interest, for gen. of the pers. pron.: neminem esse qui quomodo se habeat nihil sua censeat interesse, Cic. Fin. 5, 10, 30:9.si scit sua nihil interesse utrum anima per os, an per jugulum exeat,
Sen. Ep. 76, 33; v. intersum, III.—Strengthened by the suffix - pte or -met.(α).By - pte (not used with ipse) affixed to the forms sua, suo, and (ante-class.) suum:(β).quom illa osculata esset suumpte amicum,
Plaut. Mil. 2, 4, 38:ut terrena suopte nutu et suo pondere in terram ferantur,
Cic. Tusc. 1, 17, 40:ferri suopte pondere,
id. N. D. 1, 25, 69:suapte natura,
id. Fat. 18, 42:suapte vi et natura,
id. ib. 19, 43; id. Fin. 1, 16, 54; 5, 22, 61:suopte ingenio,
Liv. 25, 18; so id. 1, 25, 1; 1, 18, 4:suapte manu,
Cic. Or. 3, 3, 10:locus suapte natura infestus,
Liv. 44, 6, 9; so,suapte natura,
id. 4, 22, 4:flumina suapte natura vasta,
Sen. Q. N. 3, 27, 8; so id. Ben. 4, 17, 2:sponte suapte,
Varr. L. L. 6, 7, § 70.—With - met, almost always followed by ipse (in all forms of suus except suus, suum, suae, and suorum):suomet ipsi more,
Sall. J. 31, 6:suomet ipsi instrumento,
Liv. 22, 14, 13:suomet ipsi metu,
Tac. H. 3, 16 fin.:suamet ipsum pecunia,
Sall. J. 8, 2:suamet ipsae fraude,
Liv. 8, 18, 9:intra suamet ipsum moenia,
id. 6, 36, 4:suismet ipsi praesidiis,
id. 8, 25, 6:suismet ipsis corporibus,
id. 2, 19, 5:suosmet ipsi cives,
id. 2, 9, 5:suasmet ipse spes,
Tac. A. 3, 66 fin. —Without ipse:populum suimet sanguinis mercede,
Sall. H. Fragm. 1, 41, 25 Dietsch:magna pars suismet aut proxumorum telis obtruncabantur,
id. ib. 2, 52 ib. -
15 suus
sŭus, a, um (old form sos, sa, sum; dat. plur. sis, Enn. ap. Fest. p. 301 Mull.; acc. sas. id. ib. p. 325 ib.; cf. Paul. ex Fest. p. 47; Schol. Pers. 1, 108; sing. sam for suam, Fest. p. 47 Mull.;I.so for suo, C. I. L. 5, 2007. In ante-class. verse su- with the following vowel freq. forms one syllable,
Plaut. Merc. 1, 1, 48; id. Ps. 1, 3, 5; Ter. And. 1, 1, 68; Lucr. 1, 1022; v. Neue, Formenl. 2, 189 sqq.), pron. poss., 3 d pers. [root SVA-; Sanscr. sva, own; cf. sui; Gr. seWo-, whence sphe, etc., and he; cf. heos], of or belonging to himself, herself, etc.; his own, her own, etc.; his, her, its, their; one ' s; hers, theirs.Ordinary possessive use his, etc. (cf. the similar use of the pers. pron. sui, q. v.).A.With antecedent in the same sentence.1.The antecedent a subject-nominative, expressed or understood.(α).His:(β).Caesar copias suas divisit,
Caes. B. C. 3, 97:ille in sua sententia perseverat,
id. ib. 1, 72:tantam habebat suarum rerum fiduciam,
id. ib. 2, 37:cum sceleris sui socios Romae reliquisset,
Cic. Cat. 3, 1, 3:cur ego non ignoscam si anteposuit suam salutem meae?
id. Pis. 32, 79; id. Phil. 2, 18, 45; id. Mil. 10, 27; id. Fam. 15, 14, 1:Hanno praefecturam ejus (i.e. Muttinis) filio suo (Hannonis) dedit,
Liv. 26, 40, 7:imperat princeps civibus suis,
Sen. Clem. 1, 16, 2:nemo rem suam emit,
id. Ben. 7, 4, 8.—Her:(γ).mea Glycerium suos parentes repperit,
Ter. And. 5, 6, 5:utinam haec ignoraret suum patrem,
id. Phorm. 5, 6, 34:si nunc facere volt era officium suom,
Plaut. Cas. 2, 8, 72:ne eadem mulier cum suo conjuge honestissimum adulescentem oppressisse videatur,
Cic. Cael. 32, 78:si omnibus suis copiis excellentem virum res publica armasset,
id. Phil. 13, 16, 32.—Its:(δ).omne animal, simul et ortum est, et se ipsum et omnes partes suas diligit,
Cic. Fin. 2, 11, 33:cum mea domus ardore suo deflagrationem Italiae toti minaretur,
id. Planc. 40, 95.—Their: (legiones) si consulem suum reliquerunt, vituperandae sunt Cic. Phil. 5, 2, 4:2.mittent aliquem de suo numero,
id. ib. 11, 10, 25:rationem illi sententiae suae non fere reddebant,
id. Tusc. 1, 17, 38:qui agellos suos redimere a piratis solebant,
id. Verr. 2, 3, 37, § 85:edicunt ut ad suum vestitum senatores redirent,
id. Sest. 14, 32:suis finibus eos prohibent,
Caes. B. G. 1, 1: Allobrogibus sese persuasuros existimabant ut per suos (Allobrogum) fines eos (Helvetios) ire paterentur, id. id. 1, 6;and distributively: ac naves onerariae LXIII. in portu expugnatae, quaedam cum suis oneribus, frumento, armis, aere, etc.,
some with their several cargoes, Liv. 26, 47, 9.—With a subject-clause as antecedent:3.id sua sponte apparebat tuta celeribus consiliis praepositurum,
was selfevident, Liv. 22, 38, 13:ad id quod sua sponte satis collectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,
id. 3, 62, 1:secutum tamen sua sponte est ut vilior ob ea regi Hannibal et suspectior fieret,
id. 35, 14, 4. —With subject-acc. as antecedent:4.hanc dicam Athenis advenisse cum aliquo amatore suo, Plant. Mil. 2, 2, 86: doceo gratissimum esse in sua tribu Plancium,
Cic. Planc. 19, 47:cupio eum suae causae confidere,
id. Sest. 64, 135:suspicari debuit (Milo), eum (Clodium) ad villam suam (Clodii) deversurum,
id. Mil. 19, 51: Medeam praedicant in fuga fratris sui membra dissipavisse, id. Imp. Pomp. 9, 22:(dixit) Caesarem pro sua dignitate debere et studium et iracundiam suam reipublicae dimittere,
Caes. B. C. 1, 8.—With object-acc. as antecedent.(α).Suus being an adjunct of the subject (generally rendered in Engl. by a pass. constr.):(β).hunc pater suus de templo deduxit,
he was taken from the temple by his father, Cic. Inv. 2, 17, 52:hunc sui cives e civitate ejecerunt,
id. Sest. 68, 142:Alexandrum uxor sua... occidit,
id. Inv. 2, 49, 144:illum ulciscentur mores sui,
id. Att. 9, 12, 2:quodsi quem natura sua... forte deficiet,
id. Or. 1, 14:utrumque regem sua multitudo consalutaverat,
Liv. 1, 7, 1:quas (urbes) sua virtus ac dii juvent, magnas sibi opes facere,
id. 1, 9, 3; 1, 7, 15; 6, 33, 5:quos nec sua conscientia impulerit, nec, etc.,
id. 26, 33, 3; 25, 14, 7:consulem C. Marium servus suus interemit,
Val. Max. 6, 8, 2:quis non Vedium Pollionem pejus oderat quam servi sui?
Sen. Clem. 1, 18, 2:sera dies sit qua illum gens sua caelo adserat,
id. Cons. Poll. 12 (31), 5.—With the antecedent understood from the principal sentence:ita forma simili pueri ut mater sua internoscere (sc. eos) non posset,
Plaut. Men. prol. 19; and with suus as adjunct both of the subject and of the antecedent: jubet salvere suos vir uxorem suam, id. merc. 4, 3, 11. —With impers. verbs:(γ).sunt homines, quos libidinis infamiaeque suae neque pudeat neque taedeat,
Cic. Verr. 1, 12, 35:video fore ut inimicos tuos poeniteat intemperantiae suae,
id. Fam. 3, 10, 1:si Caesarem beneficii sui poeniteret,
id. Lig. 10, 29; so id. Agr. 2, 11, 26:jam ne nobilitatis quidem suae plebejos poenitere,
Liv. 10, 7, 8:militem jam minus virtutis poenitere suae,
id. 22, 12, 10.—As adjunct of other members of the sentence:5.ad parentes suos ducas Silenium,
Plaut. Cist. 2, 3, 86. nam is illius filiam conicit in navem clam matrem suam (i.e. filiae), id. Mil. 2, 1, 34:eosdem ad quaestoris sui aut imperatoris, aut commilitonum suorum pericula impulistis,
Cic. Phil. 13, 17, 34:totum enim ex sua patria sustulisti,
id. Verr. 2, 5, 49, § 127; id. Or. 3, 32, 126: quem (Hammonium) tibi etiam suo nomine ( on his own account) commendo... itaque peto a te ut ejus procuratorem et ipsum suo nomine diligas, id. Fam. 13, 21, 2:Caesar Fabium in sua remittit hiberna,
Caes. B. G. 5, 33; id. B. C. 3, 24:introire ad Ciceronem, et domi suae imparatum confodere,
Sall. C. 28, 1:suis flammis delete Fidenas,
i. e. the flames kindled by the Fidenates, Liv. 4, 33, 5:suo igni involvit hostes,
Tac. A. 14, 30:quid Caesarem in sua fata inmisit?
Sen. Ep. 94, 65; id. Q. N. 1, praef. 7; cf.with antecedent supplied from preceding sentence: non destiti rogare et petere (sc. Brutum) mea causa, suadere et hortari sua,
Cic. Att. 6, 2, 7.—With dat. as antecedent.(α).As adjunct of subject (cf. 4. supra):(β).suus rex reginae placet,
a queen likes her own king, Plaut. Stich. 1, 2, 76:ei nunc alia ducenda'st domum, sua cognata Lemniensis,
id. Cist. 1, 1, 101:Autronio nonne sodales, non collegae sui... defuerunt?
Cic. Sull. 2, 7:si ceteris facta sua recte prosunt,
id. Cat. 3, 12, 27:cui non magistri sui atque doctores, cui non... locus ipse... in mente versetur?
id. Planc. 33, 81:haec omnia plane... Siculis erepta sunt: primum suae leges, etc.,
id. Verr. 2, 2, 13, § 33:Romanis multitudo sua auxit animum,
Liv. 21, 50, 4:sicuti populo Romano sua fortuna labet,
id. 42, 50, 7:Lanuvinis sacra sua reddita,
id. 8, 14, 2:vilitas sua illis detrahit pretium,
Sen. Ben. 4, 29, 2:nemo est cui felicitas sua satisfaciat,
id. Ep. 115, 17:labor illi suus restitutus est,
id. Brev. Vit. 20, 3:magnitudo sua singulis constat,
id. Q. N. 1, 1, 10:tantum sapienti sua, quantum Dec omnis aetas patet,
id. Ep. 53, 11. —With antecedent supplied from principal sentence: mater quod suasit sua Adulescens mulier fecit, i.e. ei,
Ter. Hec. 4, 4, 38.—Of other words:6.regique Thebano regnum stabilivit suum,
Plaut. Am. 1, 1, 40:mittam hodie huic suo die natali malam rem magnam,
id. Ps. 1, 3, 5:ego Metello non irascor, neque ei suam vacationem eripio,
Cic. Verr. 2, 2, 68, § 164:desinant insidiari domui suae consuli,
id. Cat. 1, 13, 32:quibus ea res honori fuerit a suis civibus,
id. Mil. 35, 96: Scipio suas res Syracusanis restituit, Liv. [p. 1824] 29, 1, 17:nos non suas (leges Lacedaemoniis arbitror) ademisse, sed nostras leges dedisse,
id. 39, 37, 6:Graccho et Tuditano provinciae Lucani et Galliae cum suis exercitibus prorogatae,
id. 25, 3, 5.—With gen., abl., or object of a prep. as antecedent:7.nec illius animi aciem praestringit splendor sui nominis,
Cic. Rab. Post. 16, 43:nolite a sacris patriis Junonis Sospitae domesticum et suum consulem avellere,
id. Mur. 41, 90:quamvis tu magna mihi scripseris de Bruti adventu ad suas legiones,
id. Att. 14, 13, 12:suae legis ad scriptum ipsam quoque sententiam adjungere,
the meaning of their law to which they refer, id. Inv. 2, 49, 147:cum ambitio alterius suam primum apud eos majestatem solvisset,
Liv. 22, 42, 12:nunc causam instituendorum ludorum ab origine sua repetam,
Val. Max. 2, 4, 4:Jubam in regno suo non locorum notitia adjuvet, non popularium pro rege suo virtus,
Sen. Ep. 71, 10; id. Ben. 7, 6, 3; id. Clem. 1, 3, 4.—Esp. with cujusque as antecedent:in qua deliberatione ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,
Cic. Off. 1, 33, 119 (v. II. D. 2. infra).— Abl.:operam dare ut sua lex ipso scripto videatur niti,
Cic. Inv. 2, 49, 147 (cf. supra):(Caesar reperiebat) ad Galbam propter justitiam prudentiamque suam totius belli summam deferri,
Caes. B. G. 2, 4:credere, ad suum concilium a Jove deos advocari,
Sen. Q. N. 2, 42, 1.—With predic. nom. as antecedent:8.sapientissimi artis suae professores sunt a quibus et propria studia verecunde et aliena callide administrantur,
Val. Max. 8, 12, 1.—With appositive noun.(α).With gram. subject as antecedent:(β).hoc Anaximandro, populari ac sodali suo, non persuasit,
Cic. Ac. 2, 37, 118:vidit fortissimum virum, inimicissimum suum,
id. Mil. 9, 25:(hic) fuit in Creta contubernalis Saturnini, propinqui sui,
id. Planc. 11, 27:ut non per L. Crassum, adfinem suum... causam illam defenderit,
id. Balb. 21, 49:ne cum hoc T. Broccho, avunculo, ne cum ejus filio, consobrino suo, ne nobiscum vivat,
id. Lig. 4, 11:Caesar mittit ad eum A. Clodium, suum atque illius familiarem,
Caes. B. C. 3, 57.—With object as antecedent:(γ).Dicaearchum cum Aristoxeno, aequali et condiscipulo suo, omittamus,
Cic. Tusc. 1, 18, 41:tres fratres optimos, non solum sibi ipsos, neque nobis, necessariis suis, sed etiam rei publicae condonavit,
id. Lig. 12, 36:Varroni, quem, sui generis hominem,... vulgus extrahere ad consulatum nitebatur,
Liv. 22, 34, 2.—With appositive noun as antecedent:9.si P. Scipionem, clarissimum virum, majorumque suorum simillimum res publica tenere potuisset,
Cic. Phil. 13, 14, 29:M. Fabi Ambusti, potentis viri cum inter sui corporis homines, tum ad plebem, etc.,
Liv. 6, 34, 5:C. vero Fabricii, et Q. Aemilii Papi, principum saeculi sui, domibus argentum fuisse confitear oportet,
Val. Max. 4, 4, 3.—In participial clauses.(α).The antecedent being the logical subject of the participle, and other than the principal subject:(β).credamus igitur Panaetio, a Platone suo dissentienti ( = qui dissentiebat),
Cic. Tusc. 1, 32, 79:ea Sex. Roscium, expulsum ex suis bonis, recepit domum,
id. Rosc. Am. 10, 27:diffidentemque rebus suis confirmavit,
id. Imp. Pomp. 9, 23:Dejotarum ad me venientem cum omnibus copiis suis, certiorem feci, etc.,
id. Fam. 15, 4, 7; id. Cat. 4, 9, 18: si hominis et suis et populi Romani ornamentis amplissimi ( being greatly distinguished) causam repudiassem, id. Mur. 4, 8:stupentes tribunos et suam jam vicem magis anxios quam, etc., liberavit consensus populi Romani,
Liv. 8, 35, 1; 22, 42, 8:manet in folio scripta querela suo ( = quam scripsit),
Ov. F. 5, 224; cf. in abl. absol.:et ipsis (hostibus) regressis in castra sua,
Liv. 22, 60, 9:quibus (speculis) si unum ostenderis hominem, populus adparet, unaquaque parte faciem exprimente sua,
Sen. Q. N. 1, 5, 5.—The logical subject of the participle, being also the principal subject:(γ).sic a suis legionibus condemnatus irrupit in Galliam,
Cic. Phil. 10, 10, 21:hunc agrum patres nostri, acceptum a majoribus suis ( = quem acceperant), perdiderunt,
id. Agr. 2, 31, 84:ut in suis ordinibus dispositi dispersos adorirentur,
Caes. B. C. 3, 92: Appius, odium in se aliorum suo in eos metiens odio, haud ignaro, inquit, imminet fortuna, Liv. 3, 54, 3:ipsa capit Condita in pharetra ( = quae condiderat) tela minora sua,
Ov. F. 2, 326; cf. in abl. absol.:Sopater, expositis suis difficultatibus ( = cum exposuisset, etc.): Timarchidem... perducit,
Cic. Verr. 2, 2, 28, § 69:Caesar, primum suo deinde omnium ex conspectu remotis equis, etc.,
Caes. B. G. 1, 25:Campani, audita sua pariter sociorumque clade, legatos ad Hannibalem miserunt,
Liv. 25, 15, 1:(Appius) deposito suo magistratu... domum est reductus,
id. 4, 24, 7; 3, 35, 9; 9, 10, 13; 9, 41, 9.—The antecedent being the principal subject, not the logical subject of the participle:10.M. Papirius dicitur Gallo, barbam suam (i.e. Papirii) permulcenti,... iram movisse,
Liv. 5, 41, 9: cum Gracchus, verecundia deserendi socios, implorantis fidem suam populique Romani, substitisset. id. 23, 36, 8; cf. in abl. absol.:si sine maximo dedecore, tam impeditis suis rebus, potuisset emori,
Cic. Rab. Post. 10, 29; id. Mil. 14, 38; id. Planc. 21, 51; id. Clu. 14, 42:ita (consul) proelio uno accidit Vestinorum res, haudquaquam tamen incruento milite suo (consulis),
Liv. 8, 29, 12; cf.with antecedent to be supplied: Campani, cum, robore juventutis suae acciso, nulla (sc. eis) propinqua spes esset, etc.,
id. 7, 29, 7.—In gerund. construction. ( a) With subject as antecedent:(β).mihi ipsa Roma ad complectendum conservatorem suum progredi visa est,
Cic. Pis. 22, 52.—With object, the logical subjects of the gerund as antecedent:(γ).cur iis persequendi juris sui... adimis potestatem?
Cic. Div. in Caecil. 6, 21:si senatui doloris sui de me declarandi potestas esset erepta,
id. Sest. 23, 51:nec tribunis plebis (spatium datur) sui periculi deprecandi,
Caes. B. C. 1, 5.—With antecedent dependent on the gerund:11.eamque rem illi putant a suum cuique tribuendo appellatam,
Cic. Leg. 1, 6, 19.—As adjunct of a noun dependent on a subjectinf., with its logical subject as antecedent:B. 1.magnum Miloni fuit, conficere illam pestem nulla sua invidia?
Cic. Mil. 15, 40:neque enim fuit Gabinii, remittere tantum de suo nec regis, imponere tantum plus suis,
his claim, id. Rab. Post. 11, 31:Piso, cui fructum pietatis suae neque ex me neque a populo Romano ferre licuit,
id. Sest. 31, 68:ei cujus magis intersit, vel sua, vel rei publicae causa vivere,
id. Off. 3, 23, 90:sapientis est consilium explicare suum de maximis rebus,
id. Or. 2, 81, 333; id. Mil. 15, 41.—With logical subject understood:totam Italiam suis colonis ut complere (sc. eis) liceat, permittitur,
Cic. Agr. 2, 13, 34:maximum (sc. eis) solacium erit, propinquorum eodem monumento declarari, et virtutem suorum, et populi Romani pietatem,
id. Phil. 14, 13, 35.Dependent on subject-inff.:2.ejusdem animi est, posteris suis amplitudinem nobis quam non acceperit tradere, et memoriam prope intermortuam generis sui, virtute renovare,
Cic. Mur. 7, 16:siquidem atrocius est, patriae parentem quam suum occidere,
id. Phil. 2, 13, 31:miliens perire est melius quam in sua civitate sine armorum praesidio non posse vivere,
id. ib. 2, 44, 112: quanto est honestius, alienis injuriis quam suis commoveri, one ' s own, id. Verr. 2, 3, 72, § 169:contentum suis rebus esse maximae sunt certissimaeque divitiae,
id. Par. 6, 51:ut non liceat sui commodi causa nocere alteri,
id. Off. 3, 5, 23:detrahere de altero sui commodi causa,
id. ib. 3, 5, 24:suis exemplis melius est uti,
Auct. Her. 4, 1, 2:levius est sua decreta tollere quam aliorum,
Liv. 3, 21. 5; 39, 5, 2;29, 37, 11: satius est vitae suae rationes quam frumenti publici nosse,
Sen. Brev. Vit. 18, 3:quanto satius est sua mala exstinguere quam aliena posteris tradere?
id. Q. N. 3, praef. 5:cum initia beneficiorum suorum spectare, tum etiam exitus decet,
id. Ben. 2, 14, 2; 3, 1, 5:Romani nominis gloriae, non suae, composuisse illa decuit,
Plin. 1, prooem. § 16.—With 1 st pers. plur., as indef. antecedent: cum possimus ab Ennio sumere... exemplum, videtur esse arrogantia illa relinquere, et ad sua devenire, to one ' s own = to our own, Auct. Her. 4, 1, 2.—Without a subject-inf.:C.omnia torquenda sunt ad commodum suae causae... sua diligenter narrando,
Cic. Inv. 1, 21, 30: ut in ceteris habenda ratio non sua (al. sui) solum, sed etiam aliorum, id. Off. 1, 39, 139:erat Dareo mite ac tractabile ingenium, nisi suam naturam plerumque fortuna corrumperet (suam not referring to Dareo),
Curt. 3, 2, 17 MSS. (Foss, mansuetam). — With 1 st pers. plur., as indef. antecedent (cf. 1. supra):non erit ista amicitia sed mercatura quaedam utilitatum suarum,
Cic. N. D. 1, 44, 122; cf.: pro suo possidere, II. A. 2. a. g; and Cic. Off. 2, 21, 73, II. A. 2. b. a; cf. also II. B. 1. a; II. B. 5. c.; II. B. 7. b.; II. C. 8. b. b infra.With antec. in a previous sentence. Here ejus, eorum, earum are used for his, her, their, unless the clause is oblique in regard to the antecedent, i. e. the antecedent is conceived as the author of the statement.1.In clauses dependent on a verbum sentiendi or dicendi, expressed or understood, referring to the grammatical or logical subject of the verb.a.In infinitive clauses:b.(Clodius) Caesaris potentiam suam potentiam esse dicebat,
Cic. Mil. 32, 88:(Caelius) a sua (causa) putat ejus (i.e. Ascitii) esse sejunctam,
id. Cael. 10, 24:ipsos certo scio non negare ad haec bona Chrysogonum accessisse impulsu suo (referring to ipsos),
id. Rosc. Am. 37, 107:hostes viderunt,... suorum tormentorum usum spatio propinquitatis interire,
Caes. B. C. 2, 16:docent, sui judicii rem non esse,
id. ib. 1, 13.—The reference of suus may be ambiguous, esp. if an infinitive is dependent on another:hoc Verrem dicere ajebant, te... opera sua consulem factum, i.e. Verris, though grammatically it might refer to the subj. of aiebant,
Cic. Verr. 1, 10, 29:(Ariovistus) dixit neminem secum sine sua pernicie contendisse,
Caes. B. G. 1, 36; cf. the context with, in all, eleven reflexive pronouns referring to four different antecedents (populus Romanus, Ariovistus, Caesar, nemo); cf.also: occurrebat ei, mancam praeturam suam futuram consule Milone,
Cic. Mil. 9, 25; 32, 88; Liv. 3, 42, 2.—Suus in a clause dependent on inf.:c.scio equidem, ut, qui argentum afferret atque expressam imaginem suam (i.e. militis) huc ad nos, cum eo ajebat velle mitti mulierem,
Plaut. Ps. 2, 2, 55:isti bonorum emptores arbitrantur, vos hic sedere qui excipiatis eos qui de suis (i.e. emptorum) manibus effugerint,
Cic. Rosc. Am. 52, 151:Siculi venisse tempus ajebant ut commoda sua defenderem,
id. Div. in Caecil. 1, 3:ut tunc tandem sentiret recuperanda esse quae prius sua culpa amissa forent,
Liv. 44, 8, 4. —Ambiguous: velle Pompejum se Caesari purgatum, ne ea quae reipublicae causa egerit (Pompejus) in suam (i.e. Caesaris) contumeliam vertat (where suam might be referred to Pompejus),
Caes. B. C. 1, 8.—In oblique clauses introduced by ut or ne, or clauses subordinate to such:d.Cassius constituit ut ludi absente te fierent suo nomine,
Cic. Att. 15, 11, 2:postulat ut ad hanc suam praedam tam nefariam adjutores vos profiteamini,
id. Rosc. Am. 2, 6:Nasidius eos magnopere hortatur ut rursus cum Bruti classe, additis suis (i.e. Nasidii) auxiliis confligant,
Caes. B. C. 2, 3:(regem) denuntiasse sibi ut triduo regni sui decederent finibus,
Liv. 42, 25, 12:Sabinae mulieres, hinc patres, hinc viros orantes, ne parricidio macularent partus suos (i.e. mulierum),
id. 1, 13, 2:Patron praecepit suis ut arma induerent, ad omne imperium suum parati,
Curt. 5, 11, 1.—With reflex. pron., referring to a different antecedent:ad hanc (Laidem) Demosthenes clanculum adit, et ut sibi copiam sui faceret, petit,
Gell. 1, 8, 5. —In subordinate clauses introduced by quin or quod:e.(Dejotarus) non recusat quin id suum facinus judices,
Cic. Deiot. 15, 43; so id. ib. 4, 15;16, 45: parietes hujus curiae tibi gratias agere gestiunt, quod futura sit illa auctoritas in his majorum suorum et suis sedibus,
id. Marcell. 3, 10:quidni gauderet quod iram suam nemo sentiret?
Sen. Troad. 3, 13:querenti quod uxor sua e fico se suspendisset,
Quint. 6, 3, 88;and with intentional ambiguity: cum Proculejus quereretur de filio quod is mortem suam expectaret,
id. 9, 3, 68. —In interrogative clauses:2.si, quod officii sui sit, non occurrit animo, nihil umquam omnino aget,
Cic. Ac. 2, 8, 25:ut non auderet iterum dicere quot milia fundus suus abesset ab urbe,
id. Caecin. 10, [p. 1825] 28:donec sciat unisquisque quid sui, quid alieni sit,
Liv. 6, 27, 8:rex ignarus, quae cum Hannibale legatis suis convenisset, quaeque legati ejus ad se allaturi fuissent,
id. 23, 39, 2:postquam animadvertit quantus agminis sui terror esset,
id. 43, 19, 5. —In a virtually oblique clause.a.In final clause, introduced by ut, ne, or rel., referring to the subject of the purpose:b.me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori suae,
Plaut. Am. 1, 1, 41:quasi Appius ille Caecus viam muniverit, non qua populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur, i. e. Appii,
Cic. Mil. 7, 17:quae gens ad Caesarem legatos mise. rat, ut suis omnibus facultatibus uteretur,
Caes. B. C. 3, 80:inde castra movent, ne qua vis sociis suis ab Romano exercitu inferri possit,
Liv. 43, 23, 5:(Romani) Albam a fundamentis proruerunt, ne memoria originum suarum exstaret,
id. 26, 13, 16:oppidani nuntios Romam, qui certiorem de suo casu senatum facerent, misere,
id. 6, 33, 7; cf.:tanto intervallo ab hostibus consedit, ut nec adventus suus propinquitate nimia nosci posset, et, etc.,
Liv. 10, 20, 7:Datames locum delegit talem ut non multum obesse multitudo hostium suae paucitati posset,
Nep. Dat. 7, 3:quid si gubernator a diis procellas petat ut gratior ars sua periculo fiat?
Sen. Ben. 6, 25, 4. —In other dependent clauses represented as conceived by an antecedent in the principal sentence:D.Sulla, si sibi suus pudor ac dignitas non prodesset, nullum auxilium requisivit ( = negavit se defendi velle, si, etc.),
Cic. Sull. 5, 15:Paetus omnes libros quos frater suus reliquisset mihi donavit ( = dixit se donare libros quos, etc.),
id. Att. 2, 1, 12:non enim a te emit, sed, priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit ( = potitus est, ne, etc.),
id. Phil. 2, 37, 96:Africanus, si sua res ageretur, testimonium non diceret,
id. Rosc. Am. 36, 3:ille ipse (Pompejus) proposuit epistulam illam, in qua est Pro tuis rebus gestis amplissimis. Amplioribusne quam suis, quam Africani?
id. Att. 8, 9, 2:spiritus dabat (Manlio) quod... vinculorum suorum invidiam dictator fugisset,
Liv. 6, 18, 4:(Numa) Camenis eum lucum sacravit, quod earum ibi concilia cum conjuge sua Egeria essent,
id. 1, 21, 3:adulescens deos omnis invocare ad gratiam illi pro se referendam, quoniam sibi nequaquam satis facultatis pro suo animo atque illius erga se esset,
id. 26, 50, 4 (cf. D. 1. a. infra).In the place of ejus.1.In clauses virtually oblique, but with indicative, being conceived by the antecedent (hence suus, not ejus), but asserted as fact by the author (hence indicative, not subjunctive):2.Cicero tibi mandat ut Aristodemo idem respondeas, quod de fratre suo (Ciceronis) respondisti,
Cic. Att. 2, 7, 4:oriundi ab Sabinis, ne, quia post Tatii mortem ab sua parte non erat regnatum, imperium amitterent, sui corporis creari regem volebant,
Liv. 1, 17, 2:C. Caesar villam pulcherrimam, quia mater sua aliquando in illa custodita erat, diruit,
Sen. Ira, 3, 21, 5:Philemonem, a manu servum, qui necem suam per venenum inimicis promiserat, non gravius quam simplici morte punivit,
Suet. Caes. 74; cf.:quomodo excandescunt si quid e juba sua decisum est,
Sen. Brev. Vit. 12, 3.—To avoid ambiguity:3.petunt rationes illius (Catilinae) ut orbetur consilio res publica, ut minuatur contra suum (i.e. Catilinae) furorem imperatorum copia (instead of ejus, which might be referred to res publica),
Cic. Mur. 39, 83:equites a cornibus positos, cum jam pelleretur media peditum suorum acies, incurrisse ab lateribus ferunt,
Liv. 1, 37, 3.—Colloquially and in epistolary style suus is used emphatically instead of ejus, with the meaning own, peculiar: deinde ille actutum subferret suus servus poenas Sosia, his own slave (opp. Mercury, who personates Sosias), Plaut. Am. 3, 4, 19: mira erant in civitatibus ipsorum furta Graecorum quae magistratus sui fecerant, their own magistrates ( = ipsorum), Cic. Att. 6, 2, 5:4.in quibus (litteris Bruti) unum alienum summa sua prudentia (est), ut spectem ludos suos,
his peculiar prudence, id. ib. 15, 26, 1; so,quod quidem ille (Nero) decernebat, quorumdam dolo ad omina sui exitus vertebatur,
Tac. A. 16, 24; cf. II. A. 1. b and g; II. A. 2. a. b; II. B. 3.—Without particular emphasis (mostly ante- and post-class. and poet.):II.tum erit tempestiva cum semen suum maturum erit,
Cato, R. R. 31:vitis si macra erit, sarmenta sua concidito minute,
id. ib. 37:qui sic purgatus erit, diuturna valetudine utatur, neque ullus morbus veniet, nisi sua culpa,
id. ib. 157:Cimon in eandem invidiam incidit quam pater suus,
Nep. Cim. 3, 1:id qua ratione consecutus sit (Lysander) latet. Non enim virtute sui exercitus factum est, etc.,
id. Lys. 1, 2:ipse sub Esquiliis, ubi erat regia sua, Concidit,
Ov. F. 6, 601:quodque suus conjux riguo collegerat horto, Truncat olus foliis,
id. M. 8, 646; so id. ib. 15, 819.In partic.A.As substt.1.sui, suorum, m., his, their (etc.) friends, soldiers, fellow-beings, equals, adherents, followers, partisans, posterity, slaves, family, etc., of persons in any near connection with the antecedent.(α).(Corresp. to the regular usage, I. A. B. C.) Cupio abducere ut reddam (i.e. eam) suis, to her family, friends, Ter. Eun. 1, 2, 77; cf. id. ib. 1, 2, 66:(β).cum animus societatem caritatis coierit cum suis, omnesque natura conjunctos suos duxerit,
fellow-beings, Cic. Leg. 1, 23, 60:mulier ingeniosa praecepit suis omnia Caelio pollicerentur,
her slaves, id. Cael. 25, 62:quo facilius et nostras domos obire, et ipse a suis coli possit,
his friends, id. ib. 7, 18:qua gratiam beneficii vestri cum suorum laude conjungant,
their family, id. Agr. 2, 1, 1:vellem hanc contemptionem pecuniae suis reliquisset,
to his posterity, id. Phil. 3, 6, 16:cum divisurum se urbem palam suis polliceretur,
his partisans, id. ib. 13, 9, 19:Caesar, cohortatus suos, proelium commisit,
Caes. B. G. 1, 25; so,Curio exercitum reduxit, suis omnibus praeter Fabium incolumibus,
id. B. C. 2, 35:Caesar receptui suorum timens,
id. ib. 3, 46:certior ab suis factus est, praeclusas esse portas,
id. ib. 2, 20:omnium suorum consensu, Curio bellum ducere parabat,
id. ib. 2, 37: so,Pompejus suorum omnium hortatu statuerat proelio decertare,
id. ib. 3, 86:Caesar Brundisium ad suos severius scripsit,
to his officers, id. ib. 3, 25:naviculam conscendit cum paucis suis,
a few of his followers, id. ib. 3, 104:multum cum suis consiliandi causa secreto praeter consuetudinem loqueretur,
id. ib. 1, 19:nupsit Melino, adulescenti inprimis inter suos et honesto et nobili,
his equals, associates, Cic. Clu. 5, 11:rex raptim a suis in equum impositus fugit,
his suite, Liv. 41, 4, 7:subsidio suorum proelium restituere,
comrades, id. 21, 52, 10:feras bestias... ad opem suis ferendam avertas,
their young, id. 26, 13, 12:abstulit sibi in suos potestatem,
his slaves, Sen. Ira, 3, 12, 6:Besso et Nabarzani nuntiaverant sui regem... interemptum esse,
their fellow - conspirators, Curt. 5, 12, 14. — Very rarely sing.:ut bona mens suis omnibus fuerit. Si quem libido abripuit, illorum eum, cum quibus conjuravit, non suum judicet esse,
Liv. 39, 16, 5.—Irregular use (acc. to I. D.): sui = ejus amici, etc. (freq.;(γ).the absolute use of ejus in this sense being inadmissible): quasi vero quisquam dormiat? ne sui quidem hoc velint, non modo ipse (sui = ejus amici, liberi),
Cic. Tusc. 1, 38, 92:is (annus) ejus omnem spem... morte pervertit. Fuit hoc luctuosum suis, acerbum patriae, etc.,
id. Or. 3, 2, 8:quadrigas, quia per suos ( = ipsius milites) agendae erant, in prima acie locaverat rex,
Liv. 37, 41, 8:auctoritatem Pisistrati qui inter suos ( = ejus cives) maxima erat,
id. 37, 12:quo cum multitudine adversariorum sui superarentur, ipse fuit superior, etc.,
Nep. Hann. 8, 4; v. g.—Without antecedent (cf. I. B. supra): quoties necesse est fallere aut falli a suis, by one ' s friends, Sen. Phoen. 493.—(δ).Sing.: sŭa, suae. f., a sweetheart, mistress (rare): illam suam suas res sibi habere jussit. Cic. Phil. 2, 28. 69:2. a.cedo quid hic faciet sua?
Ter. Heaut. 2, 3, 92.—Sing.(α).Lit.:(β).nec suom adimerem alteri,
his property, his own, Plaut. Trin. 2, 2, 38 (34):nunc si ille salvos revenit, reddam suom sibi (v. D. 3. a. infra),
id. ib. 1, 2, 119:illum studeo quam facillime ad suum pervenire,
Cic. Fam. 13, 26, 4:populi Romani hanc esse consuetudinem ut socios sui nihil deperdere velit,
Caes. B. G. 1, 43; cf. Cic. Rab. Post. 11, 3, I. A. 11. supra:nec donare illi de suo dicimur,
Sen. Ben. 7, 4, 2; so esp. with quisque; v. infra — Hence, de suo = per se, or sua sponte;(stellae) quae per igneos tractus labentia inde splendorem trahant caloremque, non de suo clara,
Sen. Q. N. 7, 1, 6. —Trop.:(γ).meum mihi placebat, illi suum (of a literary essay),
Cic. Att. 14, 20, 3: suom quemque decet, his own manners, etc., Plaut. Stich. 5, 4, 11; so, expendere oportet quid quisque habeat sui ( what peculiarities) nec velle experiri quam se aliena deceant;id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,
Cic. Off. 1, 31, 113.—Jurid. term: aliquid pro suo possidere, to possess in the belief of one ' s legal right:b.pro suo possessio tale est, cum dominium nobis acquiri putamus. Et ea causa possidemus ex qua acquiritur, et praeterea pro suo,
Dig. 41, 10, 1;so without an antecedent, and referring to a first person: item re donata, pro donato et pro suo possideo,
ib. 41, 10, 1; v. the whole tit. ib. 42, 10 (Pro suo); cf. ib. 23, 3, 67; cf. C., infra fin.;similarly: usucapere pro suo = acquire dominion by a possession pro suo, Fragm. Vat. 111: res pro suo, quod justam causam possidendi habet, usucapit,
id. ib. 260; Dig. 41, 3, 27. —Plur.(α).One ' s property:(β).Roscius tibi omnia sua praeter animam tradidit,
Cic. Rosc. Am. 50, 146:qui etiam hostibus externis victis sua saepissime reddiderunt,
id. Agr. 1, 6, 19:tu autem vicinis tuis Massiliensibus sua reddis,
id. Att. 14, 14, 6:Remi legatos miserunt qui dicerent se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere,
Caes. B. G. 2, 3, 2; 1, 11, 2; 2, 13, 2:ipsi milites alveos informes quibus se suaque transveherent, faciebant,
their baggage, Liv. 21, 26, 9:docere eos qui sua permisere fortunae,
Sen. Q. N. 3, praef. 7; so without an antecedent, one ' s own property (cf. I. B. 2. supra):hanc ob causam maxime ut sua tenerentur res publicae constitutae sunt,
Cic. Off. 2, 21, 73;rarely = eorum res: quod vero etiam sua reddiderint (i.e. Gallis),
Liv. 39, 55, 3. —One ' s own affairs:B.aliena ut melius videant et dijudicent Quam sua,
Ter. Heaut. 3, 1, 96:cognoscunt... immobile agmen et sua quemque molientem,
Liv. 10, 20, 8:omnia ei hostium non secus quam sua nota erant,
id. 22, 41, 5:aliena cum suis perdidit,
Sen. Ben. 7, 16, 3.— Absol., referring to a noun fem.: sua (finxit) C. Cassius ( = suas persuasiones; cf.the context),
Quint. 6, 3, 90.Predicative uses: suum esse, facere, fieri, putare, etc., like a gen. poss., to be, etc., the property, or under the dominion, control, power of the antecedent.1.Of property in things.(α).Corporeal:(γ).scripsit causam dicere Prius aurum quare sit suum,
Ter. Eun. prol. 11:nihil erat cujusquam quod non hoc anno suum fore putabat (Clodius),
Cic. Mil. 32, 87:quia suum cujusque fit, eorum quae natura fuerant communia quod cuique obtigit, id quisque teneat,
id. Off. 1, 7, 21:Juba suam esse praedicans praedam,
Caes. B. C. 3, 84:gratum sibi populum facturum, si omnes res Neapolitanorum suas duxissent,
Liv. 22, 32, 8: libros esse dicimus Ciceronis;eosdem Dorus librarius suos vocat,
Sen. Ben. 7, 6, 1:cum enim istarum personarum nihil suum esse possit,
since these persons can own nothing, Gai. Inst. 2, 96; cf. Dig. 1, 7, 15 pr.—Virtually predicative:referas ad eos qui suam rem nullam habent ( = rem quae sua sit),
nothing of their own, Cic. Phil. 2, 6, 15:qui in potestate nostra est, nihil suum habere potest,
Gai. Inst. 2, 84. — ( b) Of literary works:quae convenere in Andriam ex Perinthia Fatetur transtulisse, atque usum pro suis ( = quasi sua essent),
Ter. And. prol. 14:potest autem... quae tum audiet... ingenue pro suis dicere,
his own thoughts, Quint. 12, 3, 3.—Of a country or people:(δ).suum facere = suae dicionis facere: commemorat ut (Caesar) magnam partem Italiae beneficio atque auctoritate eorum suam fecerit,
Caes. B. C. 2, 32:in quam (Asiam) jam ex parte suam fecerit,
Liv. 44, 24, 4:crudelissima ac superbissima gens sua omnia suique arbitrii facit,
id. 21, 44, 5.—Trop.:2.omnia sua putavit quae vos vestra esse velletis,
Cic. Phil. 11, 12, 27:non meminit, illum exercitum senatus populique Romani esse, non suum,
id. ib. 13, 6, 4: [p. 1826] probavit, non rempublicam suam esse, sed se reipublicae, Sen. Clem. 1, 19, 8;so of incorporeal things: hi si velint scire quam brevis eorum vita sit, cogitent ex quota parte sua sit,
how much of it is their own, id. Brev. Vit. 19, 3; so, suum facere, to appropriate:prudentis est, id quod in quoque optimum est, si possit, suum facere,
Quint. 10, 2, 26:quaeremus quomodo animus (hanc virtutem) usu suam faciat,
Sen. Clem. 1, 3, 1.—Of persons.(α).Under a master ' s or father ' s control:(β).ut lege caverent, ne quis quem civitatis mutandae causa suum faceret, neve alienaret,
make any one his slave, Liv. 41, 8, 12: quid eam tum? suamne esse ajebat, his daughter, i.e. in his power? Ter. And. 5, 4, 29:eduxit mater pro sua ( = quasi sua esset),
id. Eun. 1, 2, 76.—Reflexively = sui juris, independent, one ' s own master or mistress, not subject to another ' s control, under one ' s own control (v. sui juris, infra):(γ).ancilla, quae mea fuit hodie, sua nunc est,
Plaut. Pers. 4, 3, 3.—Of moral power over others: suus = devoted to one:(δ).hice hoc munere arbitrantur Suam Thaidem esse,
Ter. Eun. 2, 2, 38:eos hic fecit suos Paulo sumptu,
id. Ad. 5, 4, 21:sed istunc exora, ut (mulierem) suam esse adsimulet,
to be friendly to him, id. Heaut. 2, 3, 117:cum Antonio sic agens ut perspiciat, si in eo negotio nobis satisfecerit, totum me futurum suum,
Cic. Att. 14, 1 a, 2:Alpheus... utebatur populo sane suo,
devoted to him, id. Quint. 7, 29.— Poet.: vota suos habuere deos, the vows (inst. of the persons uttering them) had the gods on their side, Ov. M. 4, 373. —Of power over one's self, etc.:3.nam qui sciet ubi quidque positum sit, quaque eo veniat, is poterit eruere, semperque esse in disputando suus,
self-possessed, Cic. Fin. 4, 4, 10:inaestimabile bonum est suum fieri,
selfcontrol, Sen. Ep. 75, 18:(furiosus) qui suus non est,
Dig. 42, 4, 7, § 9:vix sua, vix sanae virgo Niseia compos Mentis erat,
Ov. M. 8, 35. —Suum est, as impers. predicate: = ejus est, characteristic of, peculiar to one (very rare):C.dixit antea, sed suum illud est, nihil ut affirmet,
Cic. Tusc. 1, 42, 99.Attributive usages, almost always (except in Seneca) with suus before its noun.1.The property, relations, affairs, etc., of one opposed to those of another, own.a.Opposition expressed:b.nihil de suo casu, multa de vestro querebatur,
Cic. Balb. 8, 21:sua sibi propiora pericula quam mea loquebantur,
id. Sest. 18, 40:suasque et imperatoris laudes canentes,
Liv. 45, 38, 12:damnatione collegae et sua,
id. 22, 35, 3:Senecae fratris morte pavidum et pro sua incolumitate pavidum,
Tac. A. 14, 73:velut pro Vitellio conquerentes suum dolorem proferebant,
id. H. 3, 37;opp. alienus: ut suo potius tempore mercatorem admitterent, quam celerius alieno,
at a time convenient to themselves, Varr. R. R. 3, 16, 11. —Without antecedent, opp. externus:(Platoni) duo placet esse motus, unum suum, alterum externum, esse autem divinius quod ipsum ex se sua sponte moveatur, etc.,
Cic. N. D. 2, 12, 32. —Implied:c.voluptatem suis se finibus tenere jubeamus,
within the limits assigned to it, Cic. Fin. 3, 1, 1:cum vobis immortale monumentum suis paene manibus senatus... exstruxerit,
id. Phil. 14, 12, 33:superiores (amnes) in Italia, hic (Rhodanus) trans Alpes, hospitales suas tantum, nec largiores quam intulere aquas vehentes,
Plin. 2, 103, 106, § 224: colligitur aqua ex imbribus;ex suo fonte nativa est,
Sen. Q. N. 3, 3:pennas ambo non habuere suas (non suas = alienas),
Ov. Tr. 3, 4, 24. —In particular phrases. ( a) Sua sponte and suo Marte, of one ' s own accord, by one ' s self, without the suggestion, influence, aid, etc., of others:(β).Caesar bellum contra Antonium sua sponte suscepit,
Cic. Phil. 8, 2, 5:sua sponte ad Caesarem in jus adierunt,
Caes. B. C. 1, 87.—So of things, = per se, by or of itself, for itself, for its own sake:jus et omne honestum sua sponte expetendum (cf. in the context: per se igitur jus est expetendum),
Cic. Leg. 1, 18, 48: justitium sua sponte inceptum priusquam indiceretur, by itself, i. e. without a decree, Liv. 9, 7, 8; so,sortes sua sponte attenuatas,
id. 22, 1, 11 (cf. id. 22, 38, 13; 35, 14, 4, I. A. 2., supra): rex enim ipse, sua sponte, nullis commentariis Caesaris, simul atque audivit ejus interitum suo Marte res suas recuperavit, Cic. Phil. 2, 37, 95.—Suus locus, in milit. lang., one ' s own ground, position, or lines:(γ).restitit suo loco Romana acies (opp. to the advance of the enemy),
Liv. 22, 16, 2.—So figuratively:et staturas suo loco leges,
Sen. Ben. 2, 20, 2:aciem instruxit primum suis locis, pauloque a castris Pompeji longius,
Caes. B. C. 3, 84 (cf.: suo loco, 7. b. g, infra).—For suo jure v. 3. infra.—(δ).Sua Venus = one's own Venus, i. e. good luck (v. Venus): ille non est mihi par virtutibus, nec officiis;2.sed habuit suam Venerem,
Sen. Ben. 2, 28, 2. —Of private relations (opp. to public):3.ut in suis rebus, ita in re publica luxuriosus nepos,
Cic. Agr. 2, 18, 48:deinde ut communibus pro communibus utatur, privatis ut suis,
id. Off. 1, 7, 20:quod oppidum Labienus sua pecunia exaedificaverat,
Caes. B. C. 1, 15:militibus agros ex suis possessionibus pollicetur,
i. e. his private property, id. ib. 1, 17; Sen. Ben. 7, 6, 3. —Of just rights or claims:4.imperatori senatuique honos suus redditus,
due to them, Liv. 3, 10, 3:neque inpedimento fuit, quominus religionibus suus tenor suaque observatio redderetur,
Val. Max. 1, 1, 8:quibus omnibus debetur suus decor,
Quint. 11, 1, 41. —So distributively: is mensibus suis dimisit legionem,
in the month in which each soldier was entitled to his discharge, Liv. 40, 41, 8. — Esp.: suo jure (so, meo, nostro, tuo, etc., jure), by his own right:Tullus Hostilius qui suo jure in porta nomen inscripsit,
Cic. Phil. 13, 12, 26:earum rerum hic A. Licinius fructum a me repetere prope suo jure debet,
id. Arch. 1, 1; id. Marcell. 2, 6; id. Phil. 2, 25, 62; id. Balb. 8, 21:numquam illum res publica suo jure esset ulta,
by its unquestionable right, id. Mil. 33, 88. —Of that to which one is exclusively devoted:5. a.huic quaestioni suum diem dabimus,
a day for its exclusive discussion, Sen. Ep. 94, 52:homini autem suum bonum ratio est,
his exclusive good, id. ib. 76, 10:in majorem me quaestionem vocas, cui suus locus, suus dies dandus est,
id. Q. N. 2, 46, 1. —With proprius: mentio inlata apud senatum est, rem suo proprio magistratu egere,
that the business needed a particular officer exclusively for itself, Liv. 4, 8, 4:et Hannibalem suo proprio occupandum bello,
id. 27, 38, 7; cf.:dissupasset hostes, ni suo proprio eum proelio equites Volscorum exceptum tenuissent,
in which they alone fought, id. 3, 70, 4:mare habet suas venas quibus impletur,
by which it alone is fed, Sen. Q. N. 3, 14, 3. —Of persons, devoted to one, friendly, dear:b.Milone occiso (Clodius) habuisset suos consules,
after his own heart, Cic. Mil. 33, 89:collegit ipse se contra suum Clodium,
his dear Clodius, id. Pis. 12, 27 (cf.: suum facere, habere, II. B. 2. g).—Of things, favorable.(α).Of place: neque Jugurtham nisi... suo loco pugnam facere, on his own ground, i. e. chosen by him, favorable, Sall. J. 61, 1:(β).hic magna auxilia expectabant et suis locis bellum in hiemem ducere cogitabant,
Caes. B. C. 1, 61; cf.:numquam nostris locis laboravimus,
Liv. 9, 19, 15.—Of time:c.cum Perseus suo maxime tempore et alieno hostibus incipere bellum posset,
Liv. 42, 43, 3; v. 7. b, infra. —Of circumstances: sua occasio, a favorable opportunity; sometimes without antecedent:6.neque occasioni tuae desis, neque suam occasionem hosti des,
Liv. 22, 39, 21:tantum abfuit ut ex incommodo alieno sua occasio peteretur,
id. 4, 58, 2:aestuque suo Locros trajecit,
a favorable tide, id. 23, 41, 11:ignoranti quem portum petat nullus suus ventus est,
Sen. Ep. 71, 3:orba suis essent etiamnunc lintea ventis,
Ov. M. 13, 195:aut ille Ventis iturus non suis,
Hor. Epod. 9, 30. —Of persons or things, peculiar, particular:7.quae est ei (animo) natura? Propria, puto, et sua,
Cic. Tusc. 1, 29, 70:omnis enim motus animi suum quendam a natura habet vultum,
id. de Or. 3, 57, 316:geometrae et musici... more quodam loquuntur suo. Ipsae rhetorum artes verbis in docendo quasi privatis utuntur ac suis,
id. Fin. 3, 1, 4:sensus omnis habet suum finem,
its peculiar limits, Quint. 9, 4, 61: animus cum suum ambitum complevit et finibus se suis cinxit, consummatum est summum bonum, Sen. Vit. Beat. 9, 3: est etiam in nominibus ( nouns) diverso collocatis sua gratia, their peculiar elegance, Quint. 9, 3, 86:ibi non bello aperto, sed suis artibus, fraude et insidiis, est paene circumventus,
Liv. 21, 34, 1:nec Hannibalem fefellit, suis se artibus peti,
id. 22, 16, 5:adversus hostem non virtute tantum, sed suis (i. e. hostis) etiam pugnare consiliis oportebat,
Flor. 2, 6, 26:liberam Minucii temeritatem se suo modo expleturum,
Liv. 22, 28, 2:equites ovantes sui moris carmine,
id. 10, 26, 11:exsultans cum sui moris tripudiis,
id. 21, 42, 3:tripudiantes suo more,
id. 23, 26, 9.—So, suo Marte, referring to the style of fighting peculiar to the different arms:equitem suo alienoque Marte pugnare,
that the cavalry were fighting both in their own style and in that of the other arms, Liv. 3, 62, 9; cf.: suo Marte, 1, c. a, supra.—And distributively ( = suus quisque):suos autem haec operum genera ut auctores, sic etiam amatores habent,
Quint. 12, 10, 2:illa vero fatidica fulmina ex alto et ex suis venire sideribus,
Plin. 2, 43, 43, § 113; cf.:quae quidem planiora suis exemplis reddentur,
Val. Max. 3, 4 prooem.—Proper, right.a.Referring to one's ordinary or normal condition:b. (α).quod certe non fecisset, si suum numerum naves habuissent,
their regular complement, Cic. Verr. 2, 5, 51, § 133. — So poet.:flecte ratem! numerum non habet illa suum,
its full number, Ov. H. 10, 36:novus exercitus consulibus est decretus: binae legiones cum suo equitatu,
Liv. 40, 36, 6:cum suo justo equitatu,
id. 21, 17, 8:totam (disciplinam) in suum statum redegit,
Val. Max. 2, 7, 2:tranquilla mente et vultu suo,
with the ordinary expression of his face, Sen. Clem. 2, 6, 2:media pars aeris ab his (ignibus) submota, in frigore suo manet. Natura enim aeris gelida est,
id. Q. N. 2, 10, 4:cornuaque in patriis non sua vidit aquis,
not natural to her, Ov. H. 14, 90. —So, non suus, of ingrafted branches and their fruit: miraturque (arbos) novas frondis et non sua poma,
Verg. G. 2, 82. —The regular time ( = stato tempore):(β).signum quod semper tempore exoritur suo,
Plaut. Rud. prol. 4:cum et recte et suo tempore pepererit,
Ter. Hec. 4, 1, 16: aestas suo tempore incanduit...;tam solstitium quam aequinoctium suos dies retulit,
Sen. Q. N. 3, 16, 3:omnes venti vicibus suis spirant majore ex parte,
Plin. 2, 47, 48, § 128. —The right or proper time:(γ).salictum suo tempore caedito,
Cato, R. R. 33:cessit e vita suo magis quam suorum civium tempore,
the right time for himself, Cic. Brut. 1, 4; so,exstingui homini suo tempore optabile est,
id. Sen. 23, 85:Scandilius dicit se suo tempore rediturum,
id. Verr. 2, 3, 60, § 139:si Ardeates sua tempora exspectare velint,
Liv. 4, 7, 6:Chrysippus dicit, illum... opperiri debere suum tempus, ad quod velut dato signo prosiliat,
Sen. Ben. 2, 25, 3:quam multi exercitus tempore suo victorem hostem pepulerunt!
Liv. 44, 39, 4. — Without antecedent: sed suo tempore totius sceleris hujus fons aperietur. Cic. Phil. 14, 6, 15; cf.:de ordine laudis, etc., praecipiemus suo tempore,
Quint. 2, 4, 21. —Suo loco = at the proper place:(δ).quae erant prudentiae propria suo loco dicta sunt,
Cic. Off. 1, 40, 143:quod reddetur suo loco,
Quint. 11, 1, 16:ut suo loco dicetur,
Plin. 2, 90, 102, § 221:inscripta quae suis locis reddam,
id. 1, prooem. § 27; Sen. Ben. 2, 20, 2; cf. 1, c. b; 4. supra. —Suited, appropriate, adapted to one:8.in eodem fundo suum quidquid conseri oportet,
Cato, R. R. 7:siquidem hanc vendidero pretio suo,
at a suitable price, Plaut. Pers. 4, 4, 30:in partes suas digerenda causa,
Quint. 11, 1, 6:confundetur quidquid in suas partes natura digessit,
Sen. Q. N. 3, 29, 8. — Poet.: haec ego dumque queror, lacrimae sua verba sequuntur, Deque meis oculis in tua membra cadunt, appropriate, i. e. tristia, Ov. H. 14, 67.—Without antecedent: suum quidquid genus talearum serito, any fit kind, i. e. suited to the ground, Cato, R. R. 48. —Own, with the notion of independence of, or dependence on others (cf. B. 2. g d).a.Of political independence: pacem condicionibus his fecerunt ut Capuae suae leges, sui magistratus essent, her own laws, i. e. not subject to Carthage, Liv. 23, 7, 2: liberos [p. 1827] eos ac suis legibus victuros, id. 25, 23, 4. —b.Esp. in the phrases suae potestatis or in sua potestate esse, suo jure uti, sui juris esse: Puteolos, qui nunc in sua potestate sunt, suo jure, libertate aequa utuntur, totos occupabunt,
Cic. Agr. 2, 31, 86:Rhegini potestatis suae ad ultimum remanserunt,
retained their self-government, Liv. 23, 30, 9:urbem ne quam formulae sui juris facerent,
id. 38, 9, 10. —Of paternal authority.(α).Free from the power of the paterfamilias; in the phrases sui juris esse, suae potestatis esse, to be independent:(β).quaedam personae sui juris sunt, quaedam alieno juri sunt subjectae, Gai,
Inst. 1, 48:sui juris sunt familiarum suarum principes, id est pater familiae, itemque mater familiae,
Ulp. Fragm. 4, 1:liberi parentum potestate liberantur emancipatione. Sed filius quidem ter manumissus sui juris fit, ceteri autem liberi una manumissione sui juris fiunt,
id. ib. 10, 1:morte patris filius et filia sui juris fiunt,
id. ib. 10, 2:patres familiarum sunt qui sunt suae potestatis,
Dig. 1, 6, 4:si modo defunctus testator suae potestatis mortis tempore fuerit,
Gai. Inst. 2, 147. —With indef. reference: si sui juris sumus,
Dig. 46, 2, 20; cf.:pro suo possideo, 2. a. supra.—Attributively: sui juris arrogatio feminae,
Cod. Just. 8, 47, 8:homo sui juris,
ib. 10, § 5.— Trop.:sapiens numquam semiliber erit: integrae semper libertatis et sui juris,
Sen. Brev. Vit. 5, 3:non illarum coitu fieri cometen, sed proprium et sui juris esse,
id. Q. N. 7, 12, 2: nullique sunt tam feri et sui juris adfectus, ut non disciplina perdomentur, id. Ira, 2, 12, 3. —Subject to paternal authority, in the phrases suus heres, sui liberi; suus heres, an heir who had been in the paternal power of the deceased:D.CVI SVVS HERES NON SIT, XII. Tab. fr. 5, 4.—In the jurists without antecedent: sui et necessarii heredes sunt velut filius filiave, nepos neptisve ex filia, deinceps ceteri qui modo in potestate morientis fuerunt,
Gai. Inst. 2, 156:(emancipati liberi) non sunt sui heredes,
ib. 2, 135:alia facta est juris interpretatio inter suos heredes,
ib. 3, 15:datur patrono adversus suos heredes bonorum possessio (where patrono is not the antecedent of suos),
ib. 3, 41:sui heredes vel instituendi sunt vel exheredandi,
Ulp. Fragm. 22, 14:accrescunt suis quidem heredibus in partem virilem, extraneis autem in partem dimidiam,
id. ib. 22, 17. —Sui liberi, children in paternal power: de suis et legitimis liberis,
Cod. Just. 6, 55 inscr.In particular connections.1.With ipse, his own, etc. (cf. Zumpt, Gram. § 696).a.Ipse agreeing with the antecedent of suus, the antecedent being,(α).A subjectnom.:(β).(ingenium ejus) valet ipsum suis viribus,
by its own strength, Cic. Cael. 19, 45:legio Martia non ipsa suis decretis hostem judicavit Antonium?
by its own resolutions, id. Phil. 4, 2, 5:ruit ipse suis cladibus,
id. ib. 14, 3, 8:si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,
id. de Or. 2, 2, 8:qui se ipse sua gravitate et castimonia defenderet,
id. Cael. 5, 11:quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,
Caes. B. G. 1, 3:suamet ipsae fraude omnes interierunt,
Liv. 8, 18, 9; 39, 49, 3:ut saeviret ipse in suum sanguinem effecerunt,
id. 40, 5, 1:respicerent suum ipsi exercitum,
id. 42, 52, 10; 21, 31, 12; 22, 38, 3; 6, 19, 6.—A subject-acc.:(γ).sunt qui dicant eam sua ipsam peremptam mercede,
Liv. 1, 11, 9:(tribuniciam potestatem) suis ipsam viribus dissolvi,
id. 2, 44, 2.—An object in dat. or acc.:b.sic ut ipsis consistendi in suis munitionibus locus non esset,
Caes. B. C. 2, 6:tribuni (hostem) intra suamet ipsum moenia compulere,
Liv. 6, 36, 4:alios sua ipsos invidia opportunos interemit,
id. 1, 54, 8; 22, 14, 13.—Suus as adjunct of subject (rare):aliquando sua praesidia in ipsos consurrexerunt,
their own garrisons revolted against them, Sen. Clem. 1, 26, 1.—With gen. of ipse, strengthening the possessive notion (cf. 4.;c.post-Aug. and very rare, but freq. in modern Lat.): aves (foetus suos) libero caelo suaeque ipsorum fiduciae permittunt,
Quint. 2, 6, 7 (but tuus ipsius occurs in Cic.:tuo ipsius studio,
Cic. Mur. 4, 9:tuam ipsius amicitiam,
id. Verr. 2, 3, 4, § 7).—Both suus and ipse agreeing with the governing noun (very rare; not in Cic. or Caes.): quae tamen in ipso cursu suo dissipata est (= ipsa in cursu suo), in its very course, Sen. Q. N. 1, 1, 3 dub.:2.suamet ipsa scelera,
Sall. C. 23, 2 (Dietsch ex conj. ipse):suismet ipsis corporibus,
Liv. 2, 19, 5 MSS. (Weissenb. ex conj. ipsi):a suismet ipsis praesidiis,
id. 8, 25, 6 MSS. (Weissenb. ipsi).—With quisque, distributively, each ( every one)... his own; in prose quisque is generally preceded by suus.a.Quisque and suus in different cases.(α).Quisque as subjectnom.:(β).sentit enim vim quisque suam quoad possit abuti,
Lucr. 5, 1033:suo quisque loco cubet,
Cato, R. R. 5:suum quisque noscat ingenium,
Cic. Off. 1, 31, 114:ad suam quisque (me disciplinam) rapiet,
id. Ac. 2, 36, 114:quod suos quisque servos in tali re facere voluisset,
id. Mil. 10, 29:cum suo quisque auxilio uteretur,
Caes. B. C. 1, 51:celeriter ad suos quisque ordines redit,
id. ib. 3, 37.—In apposition with plur. subj. (freq. in Liv.):nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem Sentiat,
Lucr. 4, 522:ut omnes cives Romani in suis quisque centuriis prima luce adessent,
that all the Roman citizens should be present, each in his own centuria, Liv. 1, 44, 1:hinc senatus, hinc plebs, suum quisque intuentes ducem constiterant,
id. 6, 15, 3:ut (trigemini) pro sua quisque patria dimicent,
id. 1, 24, 2:stabant compositi suis quisque ordinibus,
id. 44, 38, 11:(consules) in suas quisque provincias proficiscuntur,
id. 25, 12, 2; 25, 26, 13:in suo quaeque (stella) motu naturam suam exercent,
Plin. 2, 39, 39, § 106.—With abl. absol.:omnes, velut dis auctoribus in spem suam quisque acceptis, proelium una voce poscunt,
Liv. 21, 45, 9 Weissenb. ad loc.:relictis suis quisque stationibus... concurrerunt,
id. 32, 24, 4; 4, 44, 10; 39, 49, 3; 2, 38, 6.—With acc. of quisque as subj.:(γ).fabrum esse suae quemque fortunae, App. Claud. ap. Ps.-Sall. Ep. ad Caes. Rep. c. l.: sui quemque juris et retinendi et dimittendi esse dominum,
Cic. Balb. 13, 31:recipere se in domos suas quemque jussit,
Liv. 25, 10, 9; and (ungrammatically) nom., as apposition to a subj.-acc.:se non modo suam quisque patriam, sed totam Siciliam relicturos,
id. 26, 29, 3 MSS. (Weissenb. ex conj. quosque).—As adjunct of the subject-nom., with a case of quisque as object, attribut. gen., etc.:(δ).sua cujusque animantis natura est,
Cic. Fin. 5, 9, 25:sua quemque fraus, suum facinus, suum scelus, etc., de sanitate ac mente deturbat,
id. Pis. 20, 46:sua quemque fraus et suus terror maxime vexat,
id. Rosc. Am. 24, 67:suum cuique incommodum ferendum est,
id. Off. 3, 6, 30:ut solidum suum cuique solvatur,
id. Rab. Post. 17, 46:ne suus cuique domi hostis esset,
Liv. 3, 16, 3:ut sua cuique respublica in manu esset,
id. 26, 8, 11:animus suus cuique ordinem pugnandi dabat,
id. 22, 5, 8:tentorium suum cuique militi domus ac penates sunt,
id. 44, 39, 5:suus cuique (stellae) color est,
Plin. 2, 18, 16, § 79:trahit sua quemque voluptas,
Verg. E. 2, 65:stat sua cuique dies,
id. A. 10, 467.—As predicate-nom. (v. II. B.):(ε).opinionem, quae sua cuique conjectanti esse potest,
Liv. 6, 12, 3.—As adjunct of subj.-acc.:(ζ).suum cuique honorem et gradum redditum gaudeo,
Cic. Rosc. Am. 47, 136:scientiam autem suam cujusque artis esse,
id. Fin. 5, 9, 26.—As adjunct of an object, with a case of quisque as object or attribut. gen.: suam cuique sponsam, mihi meam: suum cuique amorem, mihi meum, Atil. Fragm. inc. 1: suom cuique per me uti atque frui licet, Cato ap. Gell. 13, 24 (23), 1:b.ut suo quemque appellem nomine,
Plaut. Ps. 1, 2, 52:placet Stoicis suo quamque rem nomine appellare,
Cic. Fam. 9, 22, 1:ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,
id. Off. 1, 33, 119:justitia quae suum cuique distribuit,
id. N. D. 3, 15, 38:in tribuendo suum cuique,
id. Off. 1, 5, 14:Turnus sui cuique periculi recens erat documentum,
Liv. 1, 52, 4:in trimatu suo cuique dimidiam esse mensuram futurae certum esse,
Plin. 7, 15, 16, § 73:certa cuique rerum suarum possessio,
Vell. 2, 89, 4; cf.: qua re suum unicuique studium suaque omnibus delectatio relinquatur, Ps.-Cic. Cons. 26, 93.—With quemque in apposition with acc. plur.:Camillus vidit intentos opifices suo quemque operi,
Liv. 6, 25, 9; so cujusque in appos. with gen. plur.: trium clarissimorum suae cujusque gentis virorum mors, id. 39, 52, 7; and cuique with dat. plur.: sui cuique mores fingunt fortunam hominibus, Poet. ap. Nep. Att. 11, 6 (where Lachm. ad Lucr. 2, 372, reads quique, ex conj.; cf. b. b, infra).—Attraction of suus and quisque as adjuncts of nouns.(α).Attraction of suus:(β).ut nemo sit nostrum quin in sensibus sui cujusque generis judicium requirat acrius (= suum cujusque generis judicium),
Cic. Ac. 2, 7, 19:quas tamen inter omnes (voces) est suo quoque in genere (vox) mediocris ( = inter omnes voces est mediocris vox, sua quoque in genere),
id. de Or. 3, 57, 216:eo concilia suae cujusque regionis indici jussit (= sua cujusque regionis concilia),
Liv. 45, 29, 10:equites suae cuique parti post principia collocat (= equites suos cuique parti),
id. 3, 22, 6:cum motibus armorum et corporum suae cuique genti assuetis,
id. 25, 17, 5:legiones deducebantur cum tribunis et centurionibus et sui cujusque ordinis militibus (= suis cujusque),
Tac. A. 14, 27:quae sui cujusque sunt ingenii,
Quint. 7, 10, 10 Halm (al. sua):sui cujusque ingenii poma vel semina gerunt (= sua cujusque),
Col. 3, 1;and by a double attraction: has (cohortes) subsidiariae ternae et aliae totidem suae cujusque legionis subsequebantur (= has cohortes... totidem cujusque legionis, suam quaeque legionem, subsequebantur),
Caes. B. C. 1, 83. —Attraction of quisque:c.tanta ibi copia venustatum in suo quique loco sita,
Plaut. Poen. 5, 4, 6 (al. quaeque):quodvis frumentum non tamen omne Quique suo genere inter se simile esse videbis,
Lucr. 2, 372 Lachm. and Munro ad loc.:cum verba debeant sui cujusque generis copulari,
Varr. L. L. 10, 48:in sensibus sui cujusque generis judicium,
Cic. Ac. 2, 7, 19:haec igitur proclivitas ad suum quodque genus aegrotatio dicatur,
id. Tusc. 4, 12, 28:separatim greges sui cujusque generis nocte remeabant (= greges sui quisque generis),
Liv. 24, 3, 5:ut sui cujusque mensis acciperet (frumentum),
Suet. Aug. 40;and quisque both attracted and in its own case: quia cujusque partis naturae et in corpore et in animo sua quaeque vis sit (where either cujusque or quaeque is redundant),
Cic. Fin. 5, 17, 46; v. Madv. ad loc.; Cato, R. R. 23 fin.;so esp. in the phrases suo quoque tempore, anno, die, loco, etc.: pecunia, quae in stipendium Romanis suo quoque anno penderetur, deerat (= suo quaeque anno),
each instalment in the year when due, Liv. 33, 46, 9 Weissenb. ad loc.:suo quoque loco,
Varr. R. R. 1, 7, 2; 1, 22, 6:opera quae suis quibusque temporibus anni vilicum exsequi oporteret,
Col. 11, 3:suo quoque tempore,
Vitr. 2, 9, 4:nisi sua quaque die usurae exsolverentur (= sua quaeque die),
Dig. 22, 1, 12 init.; 13, 7, 8, § 3:ut opera rustica suo quoque tempore faciat,
ib. 19, 2, 25, § 3 (al. quaeque)—In the order quisque... suus.(α).In relative clauses, comparative clauses with ut, and interrogative clauses introduced by quid, etc., where quisque immediately follows the relative, etc.:(β).ut quisque suom volt esse, ita est,
Ter. Ad. 3, 3, 45; cf.with sibi,
Cic. Leg. 1, 18, 49; id. Lael. 9, 30:expendere oportere quid quisque habeat sui... nec velle experiri quam se aliena deceant. Id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,
id. Off. 1, 31, 113:neque solum quid in senatu quisque civitatis suae dicerent ignorabant, sed, etc.,
Liv. 32, 19, 9:gratius id fore laetiusque quod quisque sua manu ex hoste captum rettulerit,
id. 5, 20, 8; 6, 25, 10; cf.:in quibus cum multa sint quae sua quisque dicere velit, nihil est quod quisque suum possit dicere,
Sen. Vit. Beat. 23, 1.—If the emphasis is not on suus, but (for quisque, when emphatic, unusquisque is used) on some other word:(γ).in civitates quemque suas... dimisit,
Liv. 21, 48, 2:in patriam quisque suam remissus est,
Just. 33, 2, 8:in vestigio quemque suo vidit,
Liv. 28, 22, 15; cf.:hospitibus quisque suis scribebant,
id. 33, 45, 6:pro facultatibus quisque suis,
id. 42, 53, 3; cf.:respiciendae sunt cuique facultates suae,
Sen. Ben. 2, 15, 3:praecipitat quisque vitam suam et futuri desiderio laborat,
id. Brev. Vit. 7, 5; id. Ben. 7, 5, 1:tunc praeceps quisque se proripit et penates suos deserit,
id. Q. N. 6, 1, 5; 5, 18, 8:summum quisque causae suae judicem facit,
Plin. 1, prooem. § 10: aestimatione nocturnae [p. 1828] quietis, dimidio quisque spatio vitae suae vivit, id. 7, 50, 51, § 167.—Poets adopt the order quisque suus when the metre requires it, Verg. A. 6, 743:(δ).oscula quisque suae matri tulerunt,
Ov. F. 2, 715. —When suus and quisque belong to different clauses:d.atque earum quaeque, suum tenens munus... manet in lege naturae,
Cic. Tusc. 5, 13, 38. —Suus uterque, or uterque suus, distributively of two subjects:3.suas uterque legiones reducit in castra,
Caes. B. C. 1, 40; 2, 28:ideo quod uterque suam legem confirmare debebit,
Cic. Inv. 2, 49, 142:cum sui utrosque adhortarentur,
Liv. 1, 25, 1:ad utrumque ducem sui redierunt,
id. 21, 29, 5:utraque (lex) sua via it,
Sen. Ben. 6, 6, 1; cf.uterque, in apposit.: nec ipsi tam inter se acriter contenderunt, quam studia excitaverant uterque sui corporis hominum,
Liv. 26, 48, 6.—With sibi.(α).Sibi with pronom. force (cf. sui, IV. C. fin.):(β).reddam suum sibi,
Plaut. Trin. 1, 2, 119 ( = ei; but referred to b, infra, by Brix ad loc.); cf.:suam rem sibi salvam sistam,
id. Poen. 5, 2, 123:idem lege sibi sua curationem petet,
for himself, Cic. Agr. 2, 9, 22 (cf. id. Phil. 2, 37, 96;I. B. 2. b. supra): ut vindicare sibi suum fulgorem possint,
Sen. Q. N. 1, 1, 11; cf.the formula of divorce: tuas res tibi habeto,
Dig. 24, 2, 2.—Hence, illam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2, 28, 69.—With sibi redundant, to strengthen suus (anteand post-class. and colloq.):4.quo pacto serviat suo sibi patri,
Plaut. Capt. prol. 5:eum necabam ilico per cerebrum pinna sua sibi, quasi turturem,
id. Poen. 2, 40; v. sui, IV. C. and the passages there cited.—With gen. agreeing with the subject of suus:5.quas cum solus pertulisset ut sua unius in his gratia esset,
that the credit of it should belong to him alone, Liv. 2, 8, 3:qui de sua unius sententia omnia gerat,
id. 44, 22, 11; cf.:unam Aegyptus in hoc spem habet suam,
Sen. Q. N. 4, 2, 2.—For suus ipsius, etc., v. D. 1. b. supra.—With demonstr., rel., or indef. pronn. and adjj., of his, hers, etc.:6.postulat ut ad hanc suam praedam adjutores vos profiteamini,
to this booty of his, Cic. Rosc. Am. 2, 6:Sestius cum illo exercitu suo,
id. Sest. 5, 12:qua gravitate sua,
id. ib. 61, 129:suam rem publicam illam defenderunt,
that republic of theirs, id. ib. 67, 141:in istum civem suum,
against this citizen of theirs, id. Balb. 18, 41:cum illo suo pari,
id. Pis. 8, 18:te nulla sua calamitate civitas satiare potest?
id. Phil. 8, 6, 19:dubitatis igitur, quin vos M. Laterensis ad suam spem aliquam delegerit,
for some hope of his, id. Planc. 16, 39:non tam sua ulla spe quam militum impetu tractus,
by any hope of his, Liv. 25, 21, 5:nullo suo merito,
from no fault of theirs, id. 26, 29, 4:ipse arcano cum paucis familiaribus suis colloquitur,
with a few of his friends, Caes. B. C. 1, 19.—With descriptive adjj.(α).Standing before the adj. and noun (so most freq.):(β).suorum improbissimorum sermonum domicilium,
Cic. Pis. 31, 76:causam sui dementissimi consilii,
id. Phil. 2, 22, 53:suam insatiabilem crudelitatem,
id. ib. 11, 3, 8:suis amplissimis fortunis,
id. ib. 13, 8, 16:suum pristinum morem,
id. Pis. 12, 27:suis lenissimis postulatis,
Caes. B. C. 1, 5: simili ratione Pompeius in suis veteribus castris consedit (suis emphatic; cf. b, infra), id. ib. 3, 76.—Between the adj. and noun (less emphatic):(γ).pro eximiis suis beneficiis,
Cic. Prov. Cons. 4, 7:propter summam suam humanitatem,
id. Fam. 15, 14, 1:ex praeteritis suis officiis,
Caes. B. C. 3, 60:Caesar in veteribus suis castris consedit,
id. ib. 3, 76.—After adj. and noun:7.veterem amicum suum excepit,
Cic. Rab. Post. 16, 43:in illo ardenti tribunatu suo,
id. Sest. 54, 116.—Objectively for the pers. pron. (rare):8.neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur ( = sibi illatae),
Sall. C. 51, 11; so,neglectam ab Scipione et nimis leviter latam suam injuriam ratus,
Liv. 29, 9, 9:ipsae enim leges te a cognitione sua judicio publico reppulerunt ( = a se cognoscendo),
Cic. Balb. 14, 32:suam invidiam tali morte quaesitam ( = quaesitum esse ab eo ut homines se inviderent),
Tac. A. 3, 16; so,nulla sua invidia,
Cic. Mil. 15, 40.—Abl. fem. sua, with refert or interest, for gen. of the pers. pron.: neminem esse qui quomodo se habeat nihil sua censeat interesse, Cic. Fin. 5, 10, 30:9.si scit sua nihil interesse utrum anima per os, an per jugulum exeat,
Sen. Ep. 76, 33; v. intersum, III.—Strengthened by the suffix - pte or -met.(α).By - pte (not used with ipse) affixed to the forms sua, suo, and (ante-class.) suum:(β).quom illa osculata esset suumpte amicum,
Plaut. Mil. 2, 4, 38:ut terrena suopte nutu et suo pondere in terram ferantur,
Cic. Tusc. 1, 17, 40:ferri suopte pondere,
id. N. D. 1, 25, 69:suapte natura,
id. Fat. 18, 42:suapte vi et natura,
id. ib. 19, 43; id. Fin. 1, 16, 54; 5, 22, 61:suopte ingenio,
Liv. 25, 18; so id. 1, 25, 1; 1, 18, 4:suapte manu,
Cic. Or. 3, 3, 10:locus suapte natura infestus,
Liv. 44, 6, 9; so,suapte natura,
id. 4, 22, 4:flumina suapte natura vasta,
Sen. Q. N. 3, 27, 8; so id. Ben. 4, 17, 2:sponte suapte,
Varr. L. L. 6, 7, § 70.—With - met, almost always followed by ipse (in all forms of suus except suus, suum, suae, and suorum):suomet ipsi more,
Sall. J. 31, 6:suomet ipsi instrumento,
Liv. 22, 14, 13:suomet ipsi metu,
Tac. H. 3, 16 fin.:suamet ipsum pecunia,
Sall. J. 8, 2:suamet ipsae fraude,
Liv. 8, 18, 9:intra suamet ipsum moenia,
id. 6, 36, 4:suismet ipsi praesidiis,
id. 8, 25, 6:suismet ipsis corporibus,
id. 2, 19, 5:suosmet ipsi cives,
id. 2, 9, 5:suasmet ipse spes,
Tac. A. 3, 66 fin. —Without ipse:populum suimet sanguinis mercede,
Sall. H. Fragm. 1, 41, 25 Dietsch:magna pars suismet aut proxumorum telis obtruncabantur,
id. ib. 2, 52 ib. -
16 statuo
stătŭo, ui, utum, 3, v. a. [statum, sup. of sto], to cause to stand (cf.: colloco, pono).I.Corporeally.A. 1.To set up, set in the ground, erect:2.ibi arbores pedicino in lapide statuito,
Cato, R. R. 18:inter parietes arbores ubi statues,
id. ib.:stipites statuito,
id. ib.:palis statutis crebris,
Varr. R. R. 1, 14 init.:pedamenta jacentia statuenda,
are to be raised, Col. 4, 26:pedamentum inter duas vitis,
Plin. 17, 22, 21, § 194:hic statui volo primum aquilam,
the standard of the troops, Plaut. Pers. 5, 1, 7:signifer, statue signum,
plant the ensign, Liv. 5, 55, 1; Val. Max. 1, 5, 1.—To plant (rare):3. a.eodem modo vineam statuito, alligato, flexatoque uti fuerit,
Plin. 17, 22, 35, § 198:agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem),
Hor. C. 2, 13, 10.—Without specifying the place:b.ollam statuito cum aqua,
let a jar stand with water, Cato, R. R. 156 (157):crateras magnos statuunt, i. e. on the table,
Verg. A. 1, 724; so,crateras laeti statuunt,
id. ib. 7, 147: haec carina satis probe fundata et bene statuta est, well placed, i. e. so that the hull stands perpendicularly (cf.:bene lineatam carinam collocavit, v. 42),
Plaut. Mil. 3, 3, 44:nec quidquam explicare, nec statuere potuerant, nec quod statutum esset, manebat, omnia perscindente vento,
Liv. 21, 58, 7:eo die tabernacula statui passus non est,
to pitch, Caes. B. C. 1, 81; so, aciem statuere, to draw up an army:aciem quam arte statuerat, latius porrigit,
Sall. J. 52, 6.—With designation of the place by in and abl.; by adv. of place; by ante, apud, ad, circa, super, and acc.; by pro and abl.; by abl. alone (very rare), or by in and acc. (very rare): signa domi pro supellectile statuere, Cato ap. Prisc. 7, 19, 95 (p. 782 P.):4. a.statuite hic lectulos,
Plaut. Pers. 5, 1, 7:etiamsi in caelo Capitolium statueretur,
Cic. Or. 3, 46, 180:statuitur Sollius in illo gladiatorum convivio... atuitur, ut dico, eques Romanus in Apronii convivio,
is taken to the banquet, id. Verr. 2, 3, 25, § 61 sq.:tabernacula in foro statuere,
Liv. 39, 46, 3:in principiis statuit tabernaculum,
Nep. Eum. 7, 1:in nostris castris tibi tabernaculum statue,
Curt. 5, 11, 6; 8, 13, 20:statui in medium undique conspicuum tabernaculum jussit,
id. 9, 6, 1:(sagittae) longae, nisi prius in terra statuerent arcum, haud satis apte imponuntur,
id. 8, 14, 19:sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querceae coronae statuerentur,
Tac. A. 2, 83:donum deae apud Antium statuitur,
id. ib. 3, 71:pro rigidis calamos columnis,
Ov. F. 3, 529:jamque ratem Scythicis auster statuisset in oris,
Val. Fl. 3, 653:statuere vas in loco frigido,
Pall. Oct. 22.—Of living beings:capite in terram statuerem, Ut cerebro dispergat viam,
Ter. Ad. 3, 2, 18:qui capite ipse sua in statuit vestigia sese (= qui sese ipse capite in sua vestigia statuit),
i. e. stands on his head, Lucr. 4, 472:patrem ejus a mortuis excitasses, statuisses ante oculos,
Cic. Or. 1, 57, 245:captivos vinctos in medio statuit,
Liv. 21, 42, 1:ubi primum equus Curtium in vado statuit,
id. 1, 13, 5:quattuor cohortes in fronte statuit,
id. 28, 33, 12:ante se statuit funditores,
id. 42, 58, 10:puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,
id. 7, 2, 9:procul in conspectu eum (Philopoemenem) statuerunt,
id. 39, 49, 11:media porta robora legionum, duabus circa portis milites levemque armaturam statuit,
id. 23, 16, 8:bovem ad fanum Dianae et ante aram statuit,
id. 1, 45, 6:cum Calchanta circa aram statuisset,
Val. Max. 8, 11, ext. 6:marium si qui eo loci statuisset,
id. 3, 1, 2 fin.:adulescentes ante Caesarem statuunt,
Tac. A. 4, 8:in fronte statuerat ferratos, in cornibus cohortes,
id. ib. 3, 45:puer quis Ad cyathum statuetur?
Hor. C. 1, 29, 8:tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras,
id. S. 2, 3, 199:et statuam ante aras aurata fronte juvencum,
Verg. A. 9, 627:clara regione profundi Aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,
Stat. Th. 3, 525.—Of statues, temples, columns, altars, trophies, etc.; constr. with acc. alone, or acc. of the structure and dat. of the person for whom or in whose honor it is erected:b.siquidem mihi aram et statuam statuis,
Plaut. As. 3, 3, 122:huic statuam statui decet ex auro,
id. Bacch. 4, 4, 1:ne ego aurea pro statua vineam tibi statuam,
id. Curc. 1, 2, 52:eique statuam equestrem in rostris statui placere,
Cic. Phil. 5, 15, 41; so id. ib. 9, 5, 10; 9, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 62, § 151; 2, 2, 20, § 48; so,simulacrum alicui statuere,
Val. Max. 1, 1, 8:effigiem,
Verg. A. 2, 184:Mancinus eo habitu sibi statuit quo, etc. (effigiem),
Plin. 34, 5, 10, § 18:simulacrum in curia,
Tac. A. 14, 12:quanam in civitate tempium statueretur,
id. ib. 4, 55:se primos templum urbis Romae statuisse,
id. ib. 4, 56; so id. ib. 4, 15:nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum,
Ov. P. 4, 8, 31:templa tibi statuam, tribuam tibi turis honorem,
id. M. 14, 128:super terrae tumulum noluit quid statui nisi columellam,
Cic. Leg. 2, 26, 66:victimas atque aras diis Manibus statuentes,
Tac. A. 3, 2:statuitque aras e cespite,
Ov. M. 7, 240:statuantur arae,
Sen. Med. 579:aeneum statuerunt tropaeum,
Cic. Inv. 2, 23, 69:monumentum,
id. ib. § 70; so,in alio orbe tropaea statuere,
Curt. 7, 7, 14;so,
Plin. 3, 3, 4, § 18: ut illum di perdant qui primus statuit hic solarium, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5:princeps Romanis solarium horologium statuisse L. Papirius Cursor proditur,
Plin. 7, 60, 60, § 213:a miliario in capite Romani fori statuto,
id. 3, 5, 9, § 66:carceres eo anno in Circo primum statuti,
Liv. 8, 20, 1:quo molem hanc immanis equi statuere?
Verg. A. 2, 150:multo altiorem statui crucem jussit,
Suet. Galb. 9:obeliscam,
Plin. 36, 9, 14, § 71:at nunc disturba quas statuisti machinas,
Plaut. Ps. 1, 5, 137:incensis operibus quae statuerat,
Nep. Milt. 7, 4:si vallum statuitur procul urbis illecebris,
Tac. A. 4, 2:castra in quinto lapide a Carthagine statuit,
Just. 22, 6, 9.—Poet. and in post-class. prose (rare):5.aliquem statuere = alicui statuam statuere: inter et Aegidas media statuaris in urbe,
Ov. H. 2, 67:statuarque tumulo hilaris et coronatus,
my statue will be erected, Tac. Dial. 13; so with two acc.: custodem medio statuit quam vilicus horto, whose statue he placed as protectress, etc., Mart. 3, 68, 9; cf.in double sense: nudam te statuet, i. e. nudam faciet (= nudabit fortunis), and statuam tibi nu dam faciet,
Mart. 4, 28, 8.—Of cities, etc., to establish, found, build (in class. prose usu. condo):B.Agamemnon tres ibi urbes statuit,
Vell. 1, 1, 2:urbem quam statuo vestra est,
Verg. A. 1, 573:urbom praeclaram,
id. ib. 4, 655:Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,
Prop. 3, 11 (4, 10), 21:ibi civitatem statuerunt,
Just. 23, 1; so,licentia et impunitas asyla statuendi (= aperiendi),
Tac. A. 3, 60.—Hence, transf.: carmen statuere = carmen condere, to compose, devise a song:nunc volucrum... inexpertum carmen, quod tacita statuere bruma,
Stat. S. 4, 5, 12.—To cause to stand still, to stop (rare; cf.C.sisto, III. B.): navem extemplo statuimus,
Plaut. Bacch. 2, 3, 57:et statuit fessos, fessus et ipse, boves,
Prop. 4 (5), 9, 4:famuli hoc modo statuerunt aquas,
Arn. 1, p. 30: sanguinem, Oct. Hor. 4.—To cause to stand firm, strengthen, support (rare; = stabilire), only transf.: qui rem publicam certo animo adjuverit, statuerit, Att. ap. Cic. Sest. 56, 120 (Trag. Rel. v. 357 Rib.).II.Trop.A.To establish, constitute (= constituo).1.Esp.: exemplum or documentum (v. edo fin., and cf. Sen. Phoen. 320), to set forth an example or precedent for warning or imitation:2.statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,
Plaut. Rud. 3, 2, 6:exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placere studeant potius quam sibi,
Ter. Heaut. prol. 51; Auct. Her. 4, 35, 47:ut illi intellegere possint, in quo homine statueris exemplum hujus modi,
Cic. Verr. 2, 2, 45, § 111:in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere,
id. ib. 2, 3, 90, §210: statuam in te exemplum, ne quis posthac infelicibus miseriis patriae illudat,
Just. 8, 7, 14:documentum autem statui oportere, si quis resipiscat et antiquam societatem respiciat,
Liv. 24, 45, 5: statueretur immo [p. 1753] documentum, quo uxorem imperator acciperet, a precedent, Tac. A. 12, 6.—Jus statuere, to establish a principle or relation of law:3.ut (majores nostri) omnia omnium rerum jura statuerint,
Cic. Caecin. 12, 34: qui magistratum potestatemve habebit, si quid in aliquem novi juris statuerit, ipse quoque, adversario postulante, eodem jure uti debebit, if he has established any new principle of law, Edict. Praet. in Dig. 2, 2, 1, § 1:si quid injungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse juris statueris, facilius omnes oboedientes habeas,
if you first admit it against yourself, Liv. 26, 36, 3:si dicemus in omnibus aequabile jus statui convenire,
equal principles of law should be applied to all, Auct. Her. 3, 3, 4. —In gen., to establish by authority (of relations, institutions, rights, duties, etc.):4.(Numa) omnis partis religionis statuit sanctissime,
Cic. Rep. 2, 14, 26:hoc judicium sic exspectatur ut non unae rei statui, sed omnibus constitui putetur,
id. Tull. 15, 36:ad formandos animos statuendasque vitae leges, Quint. prooem. 14: sic hujus (virtutis) ut caelestium statuta magnitudo est,
Sen. Ep. 79, 10:vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt,
Liv. 29, 37, 2:novos statuere fines,
id. 42, 24, 8:neque eos quos statuit terminos observat,
id. 21, 44, 5:quibus rebus cum pax statuta esset,
Just. 5, 10, 8; so id. 25, 1, 1:sedesque ibi statuentibus,
id. 18, 5, 11.—With double acc., to constitute, appoint, create:B.Hirtius arbitrum me statuebat non modo hujus rei, sed totius consulatus sui,
Cic. Att. 14, 1, a, 2:telluris erum natura nec illum, nec quemquam constituit,
Hor. S. 2, 2, 130:de principatu (vinorum) se quisque judicem statuet,
Plin. 14, 6, 8, § 59:praefectus his statuitur Andragoras,
Just. 21, 4, 5.—To determine, fix, etc. (of temporal or local relations); constr. usually with acc. and dat. or acc. and gen.1.Modum statuere alicui or alicujus rei, to determine the manner, mode, or measure of, assign limits, restrictions or restraints to a thing or person, to impose restraints upon.(α).With dat.:(β).diuturnitati imperii modum statuendum putavistis,
that a limit should be assigned to the duration of his power, Cic. Imp. Pomp. 9, 26:statui mihi tum modum et orationi meae,
imposed restraints upon myself and my words, id. Verr. 2, 5, 63, § 163:non statuendo felicitati modum, nec cohibendo fortunam,
by not assigning any limits to his success, Liv. 30, 30, 23 (Pompeium) affirmabant, libertati publicae statuturum modum, Vell. 2, 40:cupidinibus statuat natura modum,
Hor. S. 1, 2, 111:quem modum sibi ipsa statuit (crudelitas)?
Val. Max. 9, 2 pr.:modum ipsae res statuunt (i. e. sibi),
Plin. 28, 15, 61, § 216:modum nuptiarum sumptibus statuerunt,
Just. 21, 4, 5:timori quem meo statuam modum?
Sen. Thyest. 483;and with finem: jam statui aerumnis modum et finem cladi,
id. Herc. Fur. 206. —With gen.:2.honestius te inimicitiarum modum statuere potuisse quam me humanitatis,
Cic. Sull. 17, 48:ipse modum statuam carminis,
Ov. Tr. 1, 11, 44:errorisque sui sic statuisse modum,
Prop. 3, 12 (4, 11), 36:modum statuunt fellis pondere denarii,
they limit the quantity of the gall to the weight of a denarius, Plin. 28, 19, 77, § 254.—Condicionem or legem alicui, to impose a condition or law upon one, to dictate, assign a condition to:3.hanc tu condicionem statuis Gaditanis,
Cic. Balb. 10, 25:providete ne duriorem vobis condicionem statuatis ordinique vestro quam ferre possit,
id. Rab. Post. 6, 15:alter eam sibi legem statuerat ut, etc.,
id. Phil. 10, 6, 12: pretio statuta lege ne modum excederet, etc., the law being assigned to the price that not, etc., i. e. the price being limited by the law, etc., Plin. 33, 7, 40, § 118:pacis legem universae Graeciae statuit,
Just. 9, 5, 2.—So with ellipsis of dat., to agree upon, stipulate:statutis condicionibus,
Just. 6, 1, 3:omnibus consentientibus Carthago conditur, statuto annuo vectigali pro solo urbis,
id. 18, 5, 14. —Finem, to assign or put an end to, make an end of:4.haud opinor commode Finem statuisse orationi militem,
Ter. Hec. 1, 2, 21:et finem statuit cuppedinis atque timoris,
Lucr. 6, 25:cum Fulvius Flaccus finem poenae eorum statuere cogeretur,
Val. Max. 3, 2, ext. 1: majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi ab diis sunt, et finem statuerunt, finished, Liv. 45, 39, 10; so,terminum: nam templis numquam statuetur terminus aevi,
Stat. S. 3, 1, 180:cum consilii tui bene fortiterque suscepti eum tibi finem statueris, quem ipsa fortuna terminum nostrarum contentionum esse voluisset,
since you have assigned that end, Cic. Fam. 6, 22, 2.—Pretium alicui rei, to assign a price to something; fix, determine the price of something:5.quae probast mers, pretium ei statuit,
Plaut. Mil. 3, 1, 132:numquam avare pretium statui arti meae,
Ter. Heaut. prol. 48:statuit frumento pretium,
Tac. A. 2, 87; so with dat. understood:ut eos (obsides) pretio quantum ipsi statuissent patres redimi paterentur,
Liv. 45, 42, 7:pretium statuit (i. e. vecturae et sali),
id. 45, 29, 13; so with in and acc.: ut in singulas amphoras (vini) centeni nummi statuantur, that the price may be set down at 100 sesterces for an amphora, Plin. 14, 4, 6, § 56.—Statuere diem, horam, tempus, locum alicui rei, or alicui, or with dat. gerund., to assign or appoint a day, time, place, etc. (for the more usual diem dicere):6.statutus est comitiis dies,
Liv. 24, 27, 1:diem patrando facinori statuerat,
id. 35, 35, 15:multitudini diem statuit ante quam sine fraude liceret ab armis discedere,
Sall. C. 36, 2:dies insidiis statuitur,
id. J. 70, 3:ad tempus locumque colloquio statuendum,
Liv. 28, 35, 4:subverti leges quae sua spatia (= tempora) quaerendis aut potiundis honoribus statuerint,
Tac. A. 2, 36.—With ellipsis of dat.:observans quem statuere diem,
Mart. 4, 54, 6:noctem unam poscit: statuitur nox,
Tac. A. 13, 44.—Esp. in the part. statutus, fixed, appointed (in MSS. and edd. often confounded with status; v. sisto fin.):institum ut quotannis... libri diebus statutis (statis) recitarentur,
Suet. Claud. 42:ut die statuta omnes equos ante regiam producerent,
Just. 1, 10, 1:quaedam (genera) statutum tempus anni habent,
Plin. 17, 18, 30, § 135:fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant,
Curt. 6, 3, 7:sacrificium non esse redditum statuto tempore,
id. 8, 2, 6:statuto tempore quo urbem Mithridati traderet,
Just. 16, 4, 9:cum ad statutam horam omnes convenissent,
id. 1, 10, 8:intra tempus statutum,
fixed by the law, Dig. 4, 4, 19 and 20.—To recount, count up, state (very rare): statue sex et quinquaginta annos, quibus mox divus Augustus rempublicam rexit: adice Tiberii tres et viginti... centum et viginti anni colliguntur, count, fix the number at, Tac. Or. 17:C.Cinyphiae segetis citius numerabis aristas... quam tibi nostrorum statuatur summa laborum,
Ov. P. 2, 7, 29.—To decide, determine, with reference to a result, to settle, fix, bring about, choose, make a decision.1.Of disputes, differences, questions, etc., between others.(α).With interrog.-clause:(β).ut statuatis hoc judicio utrum posthac amicitias clarorum virorum calamitati hominibus an ornamento esse malitis,
Cic. Balb. 28, 65:eam potestatem habetis ut statuatis utrum nos... semper miseri lugeamus, an, etc.,
id. Mil. 2, 4:in hoc homine statuatis, possitne senatoribus judicantibus homo nocentissim us pecuniosissimusque damnari,
id. Verr. 1, 16, 47:vos statuite, recuperatores, utra (sententia) utilior esse videatur,
id. Caecin. 27, 77:decidis tu statuisque quid iis ad denarium solveretur,
id. Quint. 4, 17:magni esse judicis statuere quid quemque cuique praestare oporteret,
id. Off. 3, 17, 70:mihi vero Pompeius statuisse videtur quid vos in judicando spectare oporteret,
id. Mil. 6, 15:semel (senatus) statuerent quid donatum Masinissae vellent,
Liv. 42, 23:nec quid faciendum modo sit statuunt, sed, etc.,
decide, dictate, id. 44, 22:nondum statuerat conservaret eum necne,
Nep. Eum. 11, 2:statutumque (est) quantum curules, quantum plebei pignoris caperent,
Tac. A. 13, 28: semel nobis esse statuendum quod consilium in illo sequamur, August. ap. Suet. Claud. 4. —With de:(γ).ut consules de Caesaris actis cognoscerent, statuerent, judicarent,
Cic. Att. 16, 16, B, 8:et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos,
id. ib. 4, 2, 4:ut de absente eo C. Licinius statueret ac judicaret,
Liv. 42, 22:si de summa rerum liberum senatui permittat rex statuendi jus,
id. 42, 62: qui ab exercitu ab imperatore eove cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit, Edict. Praet. in Dig. 3, 2, 1.—Often with reference to punishment:cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae decernere,
Sall. C. 52, 17:satis visum de Vestilia statuere,
to pass sentence against, Tac. A. 2, 85:jus statuendi de procuratoribus,
id. ib. 12, 54:facta patribus potestate statuendi de Caeciliano,
id. ib. 6, 7; so id. ib. 13, 28; cf. id. ib. 15, 14; 2, 85; Suet. Tib. 61 fin. —In partic.: de se statuere, to decide on, or dispose of one's self, i. e. of one's life, = to commit suicide:eorum qui de se statuebant humabantur corpora,
Tac. A. 6, 29.—With de and abl. and interrog.-clause:(δ).si quibusdam populis permittendum esse videatur ut statuant ipsi de suis rebus quo jure uti velint,
Cic. Balb. 8, 22.—With contra:(ε).consequeris tamen ut eos ipsos quos contra statuas aequos placatosque dimittas,
Cic. Or. 10, 34. —With indef. obj., usu. a neutr. pron.:(ζ).utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?
Cic. Fl. 12, 27:dixisti quippiam: fixum (i. e. id) et statutum est,
id. Mur. 30, 62:eoque utrique quod statuit contenti sunt,
Caes. B. C. 1, 87:senatus, ne quid absente rege statueret,
Liv. 39, 24, 13:maturato opus est, quidquid statuere placet (senatui),
id. 8, 13, 17:id ubi in P. Licinio ita statutum est,
id. 41, 15, 10:interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,
Curt. 8, 14, 43:quid in futurum statuerim, aperiam,
Tac. A. 4, 37:utque rata essent quae procuratores sui in judicando statuerent,
Suet. Claud. 12;qul statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit,
Sen. Med. 2, 199:non ergo quod libet statuere arbiter potest,
Dig. 4, 8, 32, § 15; cf.:earum rerum quas Caesar statuisset, decrevisset, egisset,
Cic. Att. 16, 16, C, 11.—With de or super and abl.:(η).vos de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini?
Sall. C. 52, 31:nihil super ea re nisi ex voluntate filii statuere,
Suet. Tib. 13:ne quid super tanta re absente principe statueretur,
Tac. H. 4, 9.—Absol., mostly pass. impers.:(θ).ita expediri posse consilium ut pro merito cujusque statueretur,
Liv. 8, 14, 1:tunc ut quaeque causa erit statuetis,
id. 3, 53, 10:non ex rumore statuendum,
decisions should not be founded on rumors, Tac. A. 3, 69.—With cognoscere, to examine ( officially) and decide:2.petit ut vel ipse de eo causa cognita statuat, vel civitatem statuere jubeat,
Caes. B. G. 1, 19:consuli ut cognosceret statueretque senatus permiserat,
Liv. 39, 3, 2:missuros qui de eorum controversiis cognoscerent statuerentque,
id. 40, 20, 1; 45, 13, 11:quod causa cognita erit statuendum,
Dig. 2, 11, 2, § 8.—With reference to the mind of the subject, to decide, to make up one's mind, conclude, determine, be convinced, usu. with interrog.clause:D. 1.numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum illi homicidae sint an vindices libertatis,
Cic. Phil. 2, 12, 30:illud mirum videri solet, tot homines... statuere non potuisse, utrum judicem an arbitrum, rem an litem dici oporteret,
id. Mur. 12, 27:neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.,
id. de Or. 3, 22, 82:ipsi statuerent, quo tempore possent suo jure arma capere,
id. Tull. 5, 12:ut statuerem quid esset faciendum,
id. Att. 7, 26, 3:statuere enim qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis,
id. Ac. 2, 3, 9:si habes jam statutum quid tibi agendum putes,
id. Fam. 4, 2, 4:tu quantum tribuendum nobis putes statuas ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate,
id. ib. 5, 8, 4:vix statui posse utrum quae pro se, an quae contra fratrem petiturus esset ab senatu magis impetrabilia forent,
Liv. 45, 19, 6:quam satis statuerat, utram foveret partem,
id. 42, 29, 11:posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum, an, etc.,
Tac. A. 4, 40:statue quem poenae extrahas,
Sen. Troad. 661.—So with apud animum, to make up one's mind:vix statuere apud animum meum possum atrum pejor ipsa res an pejore exemplo agatur,
Liv. 34, 2, 4:proinde ipsi primum statuerent apud animos quid vellent,
id. 6, 39, 11.—Rarely with neutr, pron. as object:quidquid nos de communi sententia statuerimus,
Cic. Fam. 4, 1, 2:sic statue, quidquid statuis, ut causam famamque tuam in arto stare scias,
Sen. Herc. Fur. 1306.—With ut or ne: statuunt ut decem milia hominum in oppidum submittantur, [p. 1754] Caes. B. G. 7, 21:2.eos (Siculos) statuisse ut hoc quod dico postularet,
Cic. Verr. 2, 2, 42, § 103:statuunt illi atque decernunt ut eae litterae... removerentur,
id. ib. 2, 2, 71, §173: statuit iste ut arator... vadimonium promitteret,
id. ib. 2, 3, 15, §38: orare patres ut statuerent ne absentium nomina reciperentur,
id. ib. 2, 2, 42, §103: statuitur ne post M. Brutum proconsulem sit Creta provincia,
id. Phil. 2, 38, 97:(Tiberius) auxit patrum honorem statuendo ut qui ad senatum provocavissent, etc.,
Tac. A. 14, 28:statuiturque (a senatu) ut... in servitute haberentur,
id. ib. 12, 53.—So of a decree, determination, or agreement by several persons or parties to be carried out by each of them:statutum esse (inter plebem et Poenos) ut... impedimenta diriperent,
Liv. 23, 16, 6:Athenienses cum statuerent, ut urbe relicta naves conscenderent,
Cic. Off. 3, 11, 48:statuunt ut fallere custodes tentent,
Ov. M. 4, 84.—With acc. (post-Aug.):3.remedium statuere,
to prescribe a remedy against public abuses, Tac. A. 3, 28; 6, 4:Caesar ducentesimam (vectigalis) in posterum statuit,
decreed that one half of one per cent. be the tax, id. ib. 2, 42.—So with sic (= hoc):sic, di, statuistis,
Ov. M. 4, 661.—With dat. and acc. (not ante-Aug.):4.eis (Vestalibus) stipendium de publico statuit,
decreed, allowed a salary, Liv. 1, 20, 3:Aurelio quoque annuam pecuniam statuit princeps,
decreed, granted, Tac. A. 13, 34:biduum criminibus obiciendis statuitur,
are allowed, id. ib. 3, 13:itaque et alimenta pueris statuta... et patribus praemia statuta,
Just. 12, 4, 8:ceu Aeolus insanis statuat certamina ventis,
Stat. Th. 6, 300:non hoc statui sub tempore rebus occasum Aeoniis,
id. ib. 7, 219:statuere alicui munera,
Val. Fl. 2, 566.—With dat. and interrog.-clause:5. (α).cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti darent,
Cic. Verr. 2, 5, 21, § 53:ordo iis quo quisque die supplicarent, statutus,
Liv. 7, 28, 8.—With poenam, etc., with or without in and acc. pers. (mostly post-Aug.):(β).considerando... in utra (lege) major poena statuatur,
Cic. Inv. 2, 49, 145:poenam statui par fuisse,
Tac. A. 14, 49:qui non judicium, sed poenam statui videbant,
id. ib. 11, 6:eadem poena in Catum Firmium statuitur,
id. ib. 6, 31:senatu universo in socios facinoris ultimam statuente poenam,
Suet. Caes. 14;so with mercedem (= poenam): debuisse gravissimam temeritatis mercedem statui,
Liv. 39, 55, 3; cf.also: Thrasea, non quidquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe statuendum disseruit,
Tac. A. 14, 48.— Absol.:non debere eripi patribus vim statuendi (sc. poenas),
Tac. A. 3, 70.—With indef. obj., generally with in and acc.: aliquid gravius in aliquem, to proceed severely against:(γ).obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret,
Caes. B. G. 1, 20:fac aliquid gravius in Hejum statuisse Mamertinos,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 19:res monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare,
Sall. C. 52, 3:qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse,
Ov. P. 2, 2, 119:si quid ob eam rem de se crudelius statuerent,
Just. 2, 15, 10.—With a word expressing the kind of punishment (post-Aug.):(δ).in Pompeiam Sabinam exilium statuitur,
Tac. A. 6, 24 (18).—De capite, to pass sentence of death:E.legem illam praeclaram quae de capite civis Romani nisi comitiis centuriatis statui vetaret,
Cic. Rep. 2, 36, 61.—Referring to one's own acts, to resolve, determine, purpose, to propose, with inf. (first in Cic.;F.freq. and class.): statuit ab initio et in eo perseveravit, jus publicano non dicere,
Cic. Prov. Cons. 5, 10:P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam,
id. Mil. 9, 24:statuerat excusare,
to decline the office, id. Lig. 7, 21:cum statuissem scribere ad te aliquid,
id. Off. 1, 2, 4:quod iste certe statuerat et deliberaverat non adesse,
id. Verr. 2, 1, 1, § 1:se statuisse animum advertere in omnes nauarchos,
id. ib. 2, 5, 40, §105: nam statueram in perpetuum tacere,
id. Fam. 4, 4, 4:statueram... nihil de illo dicere,
id. Fragm. Clod. 1, 1:statueram recta Appia Romam (i. e. venire),
id. Att. 16, 10, 1:Pompeius statuerat bello decertare,
Caes. B. C. 3, 86: si cedere hinc statuisset, Liv. 44, 39, 7:triumphare mense Januario statuerat,
id. 39, 15:immemor sim propositi quo statui non ultra attingere externa nisi qua Romanis cohaererent rebus,
id. 39, 48:rex quamquam dissimulare statuerat,
id. 42, 21:opperiri ibi hostium adventum statuit,
id. 42, 54, 9:ut statuisse non pugnare consules cognitum est,
id. 2, 45, 9:exaugurare fana statuit,
id. 1, 55, 2:Delphos mittere statuit,
id. 1, 56, 5:eos deducere in agros statuerunt,
id. 40, 38, 2:tradere se, ait, moenia statuisse,
id. 8, 25, 10:Samnitium exercitus certamine ultimo fortunam experiri statuit,
id. 7, 37, 4:statuit sic adfectos hosti non obicere,
id. 44, 36, 2:sub idem tempus statuit senatus Carthaginem excidere,
Vell. 1, 12, 2:statui pauca disserere,
Tac. H. 4, 73:amoliri juvenem specie honoris statuit,
id. A. 2, 42:statuerat urbem novam condere,
Curt. 4, 8, 1:statuerat parcere urbi conditae a Cyro,
id. 7, 6, 20:rex statuerat inde abire,
id. 7, 11, 4:Alexander statuerat ex Syria petere Africam,
id. 10, 1, 17; 10, 5, 24; 5, 27 (9), 13; so,statutum habere cum animo ac deliberatum,
to have firmly and deliberately resolved, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 95.—With sic:caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat,
id. Phil. 3, 7, 29.—To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold (especially of legal opinions), think, consider (always implying the establishment of a principle, or a decided conviction; cf.: existimo, puto, etc.).1.With acc. and inf.a.In gen.:b.senatus consulta falsa delata ab eo judicavimus... leges statuimus per vim et contra auspicia latas,
Cic. Phil. 12, 5, 12:statuit senatus hoc ne illi quidem esse licitum cui concesserat omnia,
id. Verr. 2, 3, 35, § 81:quin is tamen (judex) statuat fieri non posse ut de isto non severissime judicetur,
id. ib. 2, 3, 62, §144: hujusce rei vos (recuperatores) statuetis nullam esse actionem qui obstiterit armatis hominibus?
id. Caecin. 13, 39, ut quisquam juris numeretur peritus, qui id statuit esse jus quod non oporteat judicari, who holds that to be the law, id. ib. 24, 68:is (Pompeius) se in publico statuit esse non posse,
id. Pis. 13, 29:tu unquam tantam plagam tacitus accipere potuisses, nisi hoc ita statuisses, quidquid dixisses te deterius esse facturum?
id. Verr. 2, 3, 58, § 133:si causa cum causa contenderet, nos nostram perfacile cuivis probaturos statuebamus,
we were sure, id. Quint. 30, 92:non statuit sibi quidquam licere quod non patrem suum facere vidisset,
id. Verr. 2, 3, 90, § 211:hi sibi nullam societatem communis utilitatis causa statuunt esse cum civibus,
assume, id. Off. 3, 6, 28:cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pecunia,
had become convinced, id. ib. 2, 23, 82:quo cive neminem ego statuo in hac re publica esse fortiorem,
id. Planc. 21, 51:quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam,
id. Fam. 5, 13, 1:hoc anno statuit temporis esse satis,
Ov. F. 1, 34:nolim statuas me mente maligna id facere,
Cat. 67, 37.— So with sic:velim sic statuas tuas mihi litteras longissimas quasque gratissimas fore,
Cic. Fam. 7, 33 fin.:ego sic statuo a me in hac causa pietatis potius quam defensionis partes esse susceptas,
I hold, lay down as the principle of my defence, id. Sest. 2, 3:quod sic statuit omnino consularem legem nullam putare,
id. ib. 64, 135:sic statuo et judico, neminem tot et tanta habuisse ornamenta dicendi,
id. Or. 2, 28, 122. —Hence, statui, I have judged, i. e. I know, and statueram, I had judged, i. e. I knew:ut ego qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium dare quam me, ironically,
Cic. Att. 1, 5, 4:qui saepe audissent, nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros,
id. Verr. 2, 5, 36, § 95.—With neutr. pron.:si dicam non recte aliquid statuere eos qui consulantur,
that they hold an erroneous opinion, Cic. Caecin. 24, 68; cf.:quis hoc statuit umquam, aut cui concedi potest, ut eum jure potuerit occidere a quo, etc.,
id. Tull. 24, 56; Quint. 5, 13, 21.—Particularly of a conclusion drawn from circumstances, to judge, infer, conclude; declare (as an inference):c.cum tuto senatum haberi non posse judicavistis, tum statuiistis, etiam intra muros Antonii scelus versari,
Cic. Phil. 3, 5, 13: quod si aliter statuetis, videte ne hoc vos statuatis, qui vivus decesserit, ei vim non esse factam, id. Caecin. 16, 46:quid? si tu ipse statuisti, bona P. Quinctii ex edicto possessa non esse?
id. Quint. 24, 76:ergo ad fidem bonam statuit pertinere notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
id. Off. 3, 16, 67:Juppiter esse pium statuit quodcumque juvaret,
Ov. H. 4, 133.—With neutr. pron.:hoc (i. e. litteris Gabinii credendum non esse) statuit senatus cum frequens supplicationem Gabinio denegavit,
Cic. Prov. Cons. 6, 14:quod si tum statuit opus esse, quid cum ille decessisset, Flacco existimatis statuendum et faciendum fuisse?
id. Fl. 12, 29; cf. id. Caecin. 16, 46, supra; so,hoc si ita statuetis,
id. ib. 16, 47.—Esp. with gerund.-clause.(α).To hold, judge, think, consider, acknowledge, that something must be done, or should have been done:(β).tu cum tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas... non statuebas tibi de illorum factis rationem esse reddendam?
did you not consider, did it not strike you? Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29: statuit, si hoc crimen extenuari vellet, nauarchos omnes vita esse privandos, he thought it necessary to deprive, etc., id. ib. 2, 5, 40, §103: ut statuas mihi non modo non cedendum, sed etiam tuo auxilio utendum fuisse,
id. Fam. 5, 2, 10:statuebam sic, boni nihil ab illis nugis expectandum,
id. Sest. 10, 24:Antigonus statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum,
Nep. Eum. 8, 4. —So with opus fuisse:ut hoc statuatis oratione longa nihil opus fuisse,
acknowledge, Cic. Verr. 1, 18, 56: causam sibi dicendam esse statuerat jam ante quam hoc usu venit, knew (cf. a. supra), id. ib. 2, 5, 39, § 101. —To think that one must do something, to resolve, propose, usu. with dat. pers.:2.manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria,
Cic. Phil. 1, 1, 1: quae vobis fit injuria si statuimus, vestro nobis judicio standum esse, if we conclude, purpose, to abide, etc., id. Fl. 27, 65:ut ea quae statuisses tibi in senatu dicenda, reticeres,
id. Fam. 5, 2, 1:statuit tamen nihil sibi in tantis injuriis gravius faciendum,
id. Clu. 6, 16:Caesar statuit exspectandam classem,
Caes. B. G. 3, 14:non expectandum sibi statuit dum, etc.,
id. ib. 1, 11:quod eo tempore statuerat non esse faciendum,
id. B. C. 3, 44:statuit sibi nihil agitandum,
Sall. J. 39, 5:Metellus statuit alio more bellum gerendum,
id. ib. 54, 5:Laco statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo,
Nep. Alcib. 10, 2:sororis filios tollendos statuit,
Just. 38, 1.—With ut:3.si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum (= ut judicandum esse statuebat),
Cic. Caecin. 24, 69:ut veteres statuerunt poetae (ut = quod ita esse),
id. Arat. 267 (33): quae majora auribus accepta sunt quam oculis noscuntur, ut statuit, as he thought, i. e. that those things were greater, etc., Liv. 45, 27:cum esset, ut ego mihi statuo, talis qualem te esse video,
Cic. Mur. 14, 32.—With two acc. (= duco, existimo):omnes qui libere de re publica sensimus, statuit ille quidem non inimicos, sed hostes,
regarded not as adversaries, but as foes, Cic. Phil. 11, 1, 3:Anaximenes aera deum statuit,
id. N. D. 10, 26:voluptatem summum bonum statuens,
id. Off. 1, 2, 5:video Lentulum cujus ego parentem deum ac patronum statuo fortunae ac nominis mei,
id. Sest. 69, 144:si rectum statuerimus concedere amicis quidquid velint,
id. Lael. 11, 38:Hieronymus summum bonum statuit non dolere,
id. Fin. 2, 6, 19:noster vero Plato Titanum e genere statuit eos qui... adversentur magistratibus,
id. Leg. 3, 2, 5:decretum postulat, quo justae inter patruos fratrumque filias nuptiae statuerentur,
Tac. A. 12, 7:optimum in praesentia statuit reponere odium,
id. Agr. 39.— P. a.: stătūtus, a, um, i. e. baculo, propped, leaning on a stick (dub. v. I. C. supra):vidistis senem... statutum, ventriosum?
Plaut. Rud. 2, 2, 11.—Hence, subst.: stătūtum, i, n., a law, decision, determination, statute (late Lat.):Dei,
Lact. 2, 16, 14:Parcarum leges ac statuta,
id. 1, 11, 14:statuta Dei et placita,
id. 7, 25, 8. -
17 status
1.stătus, a, um, v. sisto.2.stătus, ūs, m. [sto and sisto].I.In a corporeal sense.A.Mode or way of standing, of holding one's body (at rest), posture, position, attitude, station, carriage; sing. and plur.: Ps. Statur hic ad hunc modum. Si. Statum vide hominis, Callipho, quasi basilicum, look at the way he stands, Plaut. Ps. 1, 5, 41:B.stat in statu senex ut adoriatur moechum,
in an attitude of attack, ready, id. Mil. 4, 9, 12: concrepuit digitis, laborat;crebro conmutat status,
his posture, id. ib. 2, 2, 51:qui esset status (videre vellem) flabellulum tenere te asinum tantum,
what your attitude was, what figure you cut, in holding the fan, Ter. Eun. 3, 5, 50:in gestu status (oratoris erit) erectus et celsus, rarus incessus,
attitude, Cic. Or. 18, 59:status quidem rectus sit, sed diducti paulum pedes,
Quint. 11, 3, 159:abesse plurimum a saltatore debet orator... non effingere status quosdam, et quidquid dicet ostendere,
id. 11, 3, 89:ut recta sint bracchia, ne indoctae rusticaeve manus, ne status indecorus,
id. 1, 11, 16:stare solitus Socrates dicitur... immobilis, iisdem in vestigiis,
Gell. 2, 1, 2:dumque silens astat, status est vultusque diserti,
Ov. P. 2, 5, 51:statum proeliantis componit,
Petr. 95 fin. —So of the pose of statues: non solum numerum signorum, sed etiam uniuscujusque magnitudinem, figuram, statum litteris definiri vides,
Cic. Verr. 2, 1, 21, § 57:expedit saepe, ut in statuis atque picturis videmus, variari habitus, vultus, status,
Quint. 2, 13, 8:ut illo statu Chabrias sibi statuam fieri voluerit. Ex quo factum est ut postea athletae his statibus in statuis ponendis uterentur,
Nep. Chabr. 1, 3.—And of images in a dream:ubi prima (imago somni) perit, alioque est altera nata inde statu, prior hic gestum mutasse videtur,
Lucr. 4, 772:(opp. motus, incessus) quorum (iratorum) vultus, voces, motus statusque mutantur,
motions and postures, Cic. Off. 1, 29, 102:decorum istud in corporis motu et statu cernitur,
id. ib. 1, 35, 126:habitus oris et vultūs, status, motus,
id. Fin. 3, 17, 56; 5, 17, 47:in quibus si peccetur... motu statuve deformi,
id. ib. 5, 12, 35:eo erant vultu, oratione, omni reliquo motu et statu, ut, etc.,
id. Tusc. 3, 22, 53:status, incessus, sessio, accubatio... teneat illud decorum,
id. Off. 1, 35, 129:in pedibus observentur status et incessus,
the posture and gait, Quint. 11, 3, 124.—Of external appearance, manners, dress, and apparel:C.quoniam formam hujus cepi in me et statum, decet et facta moresque hujus habere me similis item,
Plaut. Am. 1, 1, 111:redegitque se ad pallium et crepidas, atque in tali statu biennio fere permansit,
Suet. Tib. 13.—Size, height, stature of living and inanimate beings (cf. statura;D.post-Aug.): pumilionem, quos natura brevi statu peractos, etc.,
Stat. S. 1, 6, 58: longissimum... aratorem faciemus;mediastenus qualiscunque status potest esse,
Col. 1, 9, 3:in gallinaceis maribus status altior quaeritur,
id. 8, 2, 9; so id. 7, 9, 2; 7, 12 med.:plantae majoris statūs,
Pall. Febr. 25, 20.—A position, place, in the phrase de statu movere, deicere, or statum conturbare, to displace, drive out, eject, expel, throw from a position (esp. of battle and combat):II. A.equestrem procellam excitemus oportet, si turbare ac statu movere (hostes) volumus,
Liv. 30, 18, 14:nihil statu motus, cum projecto prae se clipeo staret, in praesidio urbis moriturum se... respondit,
id. 38, 25: Manlius scutum scuto percussit atque statum Galli conturbavit (cf. the next sentence: atque de loco hominem iterum dejecit), Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 16.—So, out of the military sphere, in order to avoid an attack:ea vis est... quae, periculo mortis injecto, formidine animum perterritum loco saepe et certo de statu demovet,
Cic. Caecin. 15, 42.— Transf., of mental position, conviction, argument, etc.:saepe adversarios de statu omni dejecimus,
Cic. Or. 37, 129:voluptas quo est major, eo magis mentem e suā sede et statu demovet,
throws the mind off its balance, id. Par. 1, 3, 15.—Similarly: de statu deducere, recedere, from one's position or principles:fecerunt etiam ut me prope de vitae meae statu deducerent, ut ego istum accusarem,
Cic. Verr. 2, 2, 4, § 10:neque de statu nobis nostrae dignitatis est recedendum, neque sine nostris copiis in alterius praesidia veniendum,
id. Att. 1, 20, 2.—So, de statu suo declinare = moveri:neque dubito quin, suspitione aliquā perculsi repentinā, de statu suo declinarint,
i. e. became unsettled, Cic. Clu. 38, 106:qui cum me firmissimis opibus... munire possim, quamvis excipere fortunam malui quam... de meo statu declinare,
than abandon my position, id. Prov. Cons. 17, 41; cf.of the position of heavenly bodies: qui eodem statu caeli et stellarum nati sunt,
aspect, id. Div. 2, 44, 92.Of persons, condition in regard to public rights, political or civil status, any loss of which was a capitis deminutio (v. caput):2.capitis minutio est statūs permutatio,
Gai. Dig. 4, 5, 1; id. Inst. 1, 159; cf. Dig. 4, 5, 11:quo quisque loco nostrum est natus... hunc vitae statum usque ad senectutem obtinere debet,
Cic. Balb. 7, 18:ad quem proscripti confluebant. Quippe nullum habentibus statum quilibet dux erat idoneus,
with regard to the civil death of the proscribed, Vell. 2, 72, 5:illorum salus omnibus accepta fuit... quia tam grati exoptatum libertatis statum recuperaverint,
Val. Max. 5, 26:si statu periclitari litigator videtur,
if his civil status seems in peril, Quint. 6, 1, 36:nec ulla tam familiaris est infelicibus patria quam solitudo et prioris statūs oblivio,
i. e. the status of full citizenship, lost by banishment, Curt. 5, 5, 11:permanent tamen in statu servitutis,
Suet. Gram. 21:vetuit quaeri de cujusquam defunctorum statu,
id. Tit. 8 fin.:multorum excisi status,
Tac. A. 3, 28: qui illegitime concipiuntur, statum sumunt ex eo tempore quo nascuntur, i. e. whether freemen or slaves, etc., Gai. Inst. 1, 89:cum servus manumittitur: eo die enim incipit statum habere,
a civil status, Dig. 4, 5, 4:homo liber qui se vendidit, manumissus non ad suum statum revertitur, sed efficitur libertinae condicionis, i. e. that of an ingenuus,
ib. 1, 5, 21:primo de personarum statu dicemus,
civil status, ib. 1, 5, 2; so Titin. 5:de statu hominum (sometimes status used in the jurists absolutely with reference to freedom and slavery): si status controversiam cui faciat procurator, sive ex servitute in libertatem, etc.,
Dig. 3, 3, 39, § 5; so ib. 3, 3, 33, § 1.—Similarly in the later jurists: status suus = aetas XXV. annorum, years of discretion:cum ad statum suum frater pervenisset,
Dig. 31, 1, 77, § 19.—Condition and position with reference to rank, profession, trade, occupation, social standing, reputation, and character:3.an tibi vis inter istas vorsarier prosedas... quae tibi olant stabulum statumque?
their trade, Plaut. Poen. 1, 2, 59:quod in civitatibus agnationibus familiarum distinguuntur status,
the ranks of the families, Cic. Leg. 1, 7, 23:regum status decemviris donabantur,
the rank of kings was assigned to the decemvirs, id. Agr. 1, 1, 2:cum alii rem ipsam publicam atque hunc bonorum statum odissent,
the social position of the higher classes, id. Sest. 20, 46:non ut aliquid ex pristino statu nostro retineamus,
id. Fam. 4, 4, 1:ecquis umquam tam ex amplo statu concidit?
id. Att. 3, 10, 2:non enim jam quam dignitatem, quos honores, quem vitae statum amiserim cogito,
id. ib. 10, 4, 1:quam (statuam) esse ejusdem status amictus, anulus, imago ipsa declarat,
id. ib. 1, 1, 17:praesidium petebamus ex potentissimi viri benevolentiā ad omnem statum nostrae dignitatis,
id. Q. Fr. 3, 8, 1: noster autem status est hic:apud bonos iidem sumus quos reliquisti, apud sordem, etc.,
id. Att. 1, 16, 11:ego me non putem tueri meum statum ut neque offendam animum cujusquam, nec frangam dignitatem meam?
maintain my character, id. Fam. 9, 16, 6:quos fortuna in amplissimo statu (i. e. regum) collocarat,
Auct. Her. 4, 16, 23:tantam in eodem homine varietatem status,
high and low position in life, ups and downs, Val. Max. 6, 9, 4:cum classiarios quos Nero ex remigibus justos milites fecerat, redire ad pristinum statum cogeret,
Suet. Galb. 12:quaedam circa omnium ordinum statum correxit,
id. Claud. 22:cum redieritis in Graeciam, praestabo ne quis statum suum vestro credat esse meliorem,
social position, Curt. 5, 5, 22:omnis Aristippum decuit color et status et res,
Hor. Ep. 1, 17, 23.—Condition in reference to prosperity, happiness or unhappiness, and health (mostly poet. and post-Aug.):4.at iste non dolendi status non vocatur voluptas,
Cic. Fin. 2, 9, 28:neque hic est Nunc status Aurorae meritos ut poscat honores,
Ov. M. 13, 594:flebilis ut noster status est, ita flebile carmen,
id. Tr. 5, 1, 5:quid enim status hic a funere differt?
id. P. 2, 3, 3:pejor ab admonitu fit status iste boni,
id. ib. 1, 2, 54:his enim quorum felicior in domo status fuerat,
Val. Max. 6, 8, 7:sin nostros status sive proximorum ingenia contemplemur,
id. 6, 9 pr.:caelum contemplare: vix tamen ibi talem statum (i. e. felicitatis deorum) reperias,
id. 7, 1, 1:haec quidem (vox) animi magnifici et prosperi status (fuit),
id. 6, 5, ext. 4:obliti statūs ejus quem beneficio exuistis meo,
Curt. 10, 2, 22:sumus in hoc tuo statu iidem qui florente te fuimus,
i. e. distress, id. 5, 11, 5:res magna et ex beatissimo animi statu profecta,
Sen. Ep. 81, 21: voverat, si sibi incolumis status (of health) permisisset, proditurum se... hydraulam, Suet. Ner. 54. —Condition, circumstances, in gen., of life or of the mind:B.homines hoc uno plurimum a bestiis differunt quod rationem habent, mentemque quae... omnem complectatur vitae consequentis statum,
Cic. Fin. 2, 14, 45:facias me certiorem et simul de toto statu tuo consiliisque omnibus,
id. Fam. 7, 10, 3:tibi declaravi adventus noster qualis fuisset, et quis esset status,
id. Att. 4, 2, 1:quid enim ego laboravi, si... nihil consecutus sum ut in eo statu essem quem neque fortunae temeritas, neque, etc., labefactaret,
id. Par. 2, 17:sed hoc videant ii qui nulla sibi subsidia ad omnes vitae status paraverunt,
id. Fam. 9, 6, 4: atque is quidem qui cuncta composuit constanter in suo manebat statu (transl. of emeinen en tôi heautou kata tropon êthei, Plat. Tim. p. 42, c. Steph.), in his own state, being, Cic. Tim. 13:vitae statum commutatum ferre non potuit,
Nep. Dion, 4, 4:id suis rebus tali in statu saluti fore,
Curt. 5, 1, 5: haec sunt fulmina quae prima accepto patrimonio et in novi hominis aut urbis statu fiunt, in any new condition (when a stroke of lightning was considered an omen), Sen. Q. N. 2, 47.—Rarely of a state:libere hercle hoc quidem. Sed vide statum (i. e. ebrietatis),
Plaut. Ps. 5, 2, 4.—Esp., in augury: fulmen status, a thunderbolt sent to one who is not expecting a sign, as a warning or suggestion, = fulmen monitorium:status est, ubi quietis nec agitantibus quidquam nec cogitantibus fulmen intervenit,
Sen. Q. N. 2, 39, 2.—Of countries, communities, etc., the condition of society, or the state, the public order, public affairs.1.In gen.:2.Siciliam ita vexavit ac perdidit ut ea restitui in antiquum statum nullo modo possit,
Cic. Verr. 1, 4, 12:nunc in eo statu civitas est ut omnes idem de re publicā sensuri esse videantur,
id. Sest. 50, 106:omnem condicionem imperii tui statumque provinciae mihi demonstravit Tratorius,
id. Fam. 12, 23, 1; so id. ib. 13, 68, 1:mihi rei publicae statum per te notum esse voluisti,
id. ib. 3, 11, 4; so,status ipse nostrae civitatis,
id. ib. 5, 16, 2:non erat desperandum fore aliquem tolerabilem statum civitatis,
id. Phil. 13, 1, 2:sane bonum rei publicae genus, sed tamen inclinatum et quasi pronum ad perniciosissimum statum,
id. Rep. 2, 26, 48:aliquo, si non bono, at saltem certo statu civitatis,
id. Fam. 9, 8, 2:ex hoc qui sit status totius rei publicae videre potes,
id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 15: ex eodem de toto statu rerum communium [p. 1756] cognosces, id. Fam. 1, 8, 1:tamen illa, quae requiris, suum statum tenent, nec melius, si tu adesses, tenerent,
id. ib. 6, 1, 1:non illi nos de unius municipis fortunis arbitrantur, sed de totius municipii statu, dignitate, etc., sententias esse laturos,
id. Clu. 69, 196:ego vitam omnium civium, statum orbis terrae... redemi,
id. Sull. 11, 33:Ti. Gracchum mediocriter labefactantem statum rei publicae,
id. Cat. 1, 1, 3:eo tum statu res erat ut longe principes haberentur Aedui,
Caes. B. G. 6, 12, 9:cum hoc in statu res esset,
Liv. 26, 5, 1; so id. 32, 11, 1:eam regiam servitutem (civitatis) collatam cum praesenti statu praeclaram libertatem visam,
id. 41, 6, 9:statum quoque civitatis ea victoria firmavit ut jam inde res inter se contrahere auderent,
i. e. commercial prosperity, id. 27, 51:ut deliberare de statu rerum suarum posset,
id. 44, 31:ut taedio praesentium consules duo et status pristinus rerum in desiderium veniant,
id. 3, 37, 3:jam Latio is status erat rerum ut neque bellum neque pacem pati possent,
id. 8, 13, 2:qui se moverit ad sollicitandum statum civitatis,
internal peace, id. 3, 20, 8:omni praesenti statu spem cuique novandi res suas blandiorem esse,
more attractive than any condition of public affairs, id. 35, 17:tranquillitatis status,
Val. Max. 7, 2, 1:in sollicito civitatis statu,
Quint. 6, 1, 16:principes regesque et quocumque alio nomine sunt tutores status publici,
guardians of public order, Sen. Clem. 1, 4, 3: curis omnium ad formandum publicum statum a tam sollemni munere aversis, Curt, 10, 10, 9; so,ad formandum rerum praesentium statum,
Just. 9, 5, 1:populo jam praesenti statu laeto,
Suet. Caes. 50:ad componendum Orientis statum,
id. Calig. 1:deploravit temporum statum,
id. Galb. 10:ad explorandum statum Galliarum,
id. Caes. 24:delegatus pacandae Germaniae status,
id. Tib. 16: et omnia habet rerum status iste mearum ( poet., = reipublicae meae), Ov. M. 7, 509.—Esp., of the political sentiments of the citizens:3.a Maronitis certiora de statu civitatium scituros,
Liv. 39, 27:ad visendum statum regionis ejus,
id. 42, 17, 1:suas quoque in eodem statu mansuras res esse,
id. 42, 29, 9:cum hic status in Boeotiā esset,
id. 42, 56, 8.—Of the constitution, institutions, form of government, etc.:4.Scipionem rogemus ut explicet quem existimet esse optimum statum civitatis,
Cic. Rep. 1, 20, 33; 1, 21, 34; 1, 46, 70;1, 47, 71: ob hanc causam praestare nostrae civitatis statum ceteris civitatibus,
id. ib. 2, 1, 2:itaque cum patres rerum potirentur, numquam constitisse statum civitatis,
the form of the government had never been permanent, id. ib. 1, 32, 49:in hoc statu rei publicae (decemvirali), quem dixi non posse esse diuturnum,
id. ib. 2, 37, 62:providete ne rei publicae status commutetur,
id. Har. Resp. 27, 60:eademque oritur etiam ex illo saepe optimatium praeclaro statu,
aristocratic form of government, id. Rep. 1, 44, 68:ut totum statum civitatis in hoc uno judicio positam esse putetis,
id. Fl. 1, 3:ut rei publicae statum convulsuri viderentur,
id. Pis. 2, 4:pro meā salute, pro vestrā auctoritate, pro statu civitatis nullum vitae discrimen vitandum umquam putavit,
id. Red. in Sen. 8, 20:cum hoc coire ausus es, ut consularem dignitatem, ut rei publicae statum... addiceres?
id. ib. 7, 16:omnia quae sunt in imperio et in statu civitatis ab iis defendi putantur,
id. Mur. 11, 24:intelleges (te habere) nihil quod aut hoc aut aliquo rei publicae statu timeas,
id. Fam. 6, 2, 3:quod ad statum Macedoniae pertinebat,
Liv. 45, 32, 2:ex commutatione statūs publici,
Vell. 2, 35, 4:haec oblivio concussum et labentem civitatis statum in pristinum habitum revocavit,
Val. Max. 4, 1, ext. 4:Gracchi civitatis statum conati erant convellere,
id. 6, 3, 1 fin.:Cicero ita legibus Sullae cohaerere statum civitatis affirmat ut his solutis stare ipsa non possit,
Quint. 11, 1, 85:qui eloquentiā turbaverant civitatium status vel everterant,
id. 2, 16, 4:id biduum quod de mutando reipublicae statu haesitatum erat,
Suet. Claud. 11:nec dissimulasse unquam pristinum se reipublicae statum restituturum,
id. ib. 1:conversus hieme ad ordinandum reipublicae statum, fastos correxit, etc.,
id. Caes. 40:tu civitatem quis deceat status Curas,
what institutions, Hor. C. 3, 29, 25.—Hence,Existence of the republic:C.quae lex ad imperium, ad majestatem, ad statum patriae, ad salutem omnium pertinet,
Cic. Cael. 29, 70 (= eo, ut stet patria, the country's existence):si enim status erit aliquis civitatis, quicunque erit,
id. Fam. 4, 14, 4: status enim rei publicae maxime judicatis rebus continetur, the existence of the republic depends on the decisions of the courts, i. e. their sacredness, id. Sull. 22, 63. —In nature, state, condition, etc.:D. 1.incolumitatis ac salutis omnium causā videmus hunc statum esse hujus totius mundi atque naturae,
Cic. Or. 3, 45, 178:ex alio alius status (i. e. mundi) excipere omnia debet,
Lucr. 5, 829:ex alio terram status excipit alter,
id. 5, 835:est etiam quoque pacatus status aëris ille,
id. 3, 292:non expectato solis ortu, ex quo statum caeli notare gubernatores possent,
Liv. 37, 12, 11:idem (mare) alio caeli statu recipit in se fretum,
Curt. 6, 4, 19:incertus status caeli,
Col. 11, 2:pluvius caeli status,
id. 2, 10:mitior caeli status,
Sen. Oedip. 1054.—In gen.:2.atque hoc loquor de tribus his generibus rerum publicarum non perturbatis atque permixtis, sed suum statum tenentibus,
preserving their essential features, Cic. Rep. 1, 28, 44.—Hence,Esp. in rhet. jurisp.(α).The answer to the action (acc. to Cic., because the defence: primum insistit in eo = the Gr. stasis):(β).refutatio accusationis appellatur Latine status, in quo primum insistit quasi ad repugnandum congressa defensio,
Cic. Top. 25, 93; so,statu (sic enim appellamus controversiarum genera),
id. Tusc. 3, 33, 79:statum quidam dixerunt primam causarum conflictionem,
Quint. 3, 6, 4; cf. Cic. Part. Or. 29, 102.—The main question, the essential point:E.quod nos statum id quidam constitutionem vocant, alii quaestionem, alii quod ex quaestione appareat, Theodorus caput, ad quod referantur omnia,
Quint. 3, 6, 2:non est status prima conflictio, sed quod ex primā conflictione nascitur, id est genus quaestionis,
the kind, nature of the question, id. 3, 6, 5; cf. the whole chapter.—In gram., the mood of the verb, instead of modus, because it distinguishes the conceptions of the speaker:► For statu liber, v.et tempora et status,
tenses and moods, Quint. 9, 3, 11:fiunt soloecismi per modos, sive cui status eos dici placet,
id. 1, 5, 41.statuliber. -
18 subicio
I.Lit., to throw, lay, place, or bring under or near (cf. subdo); in all senses construed with acc. and dat., or with acc. and sub and acc.; not with sub and abl. (v. Madvig. ad Cic. Fin. 2, 15, 48; cf. II. B. 2. infra).A.In gen.: si parum habet lactis mater, ut subiciat (agnum) sub alterius mammam. Varr. R. R. 2, 1, 20:B.manum ventri et sub femina (boum),
Col. 6, 2, 6: nonnulli inter carros rotasque mataras ac tragulas subiciebant, discharged their javelins and darts below, i. e. between the wagons and the wheels, Caes. B. G. 1, 26:biremes, subjectis scutulis, subduxit,
id. B. C. 3, 40:ligna et sarmenta circumdare ignemque circum subicere coeperunt,
Cic. Verr. 2, 1, 27, § 69; cf.:ignes tectis ac moenibus,
id. Cat. 3, 1, 2:ignem,
id. Rab. Post. 6, 13; Auct. B. Afr. 87, 1; 91, 3; Ov. M. 1, 229 al.:faces,
Cic. Mil. 35, 98; Vell. 2, 48, 3; Val. Max. 5, 5, 4:bracchia pallae,
Ov. M. 3, 167:eburnea collo Bracchia,
id. Am. 3, 7, 7:scuto sinistram, Canitiem galeae,
id. Tr. 4, 1, 74:laxiorem sinum sinistro bracchio,
Quint. 11, 3, 146:umeros lecto,
Val. Max. 4, 1, 12:pallium togae,
id. 2, 2, 2:ova gallinis,
Plin. 18, 26, 62, § 231; 10, 59, 79, § 161:cum tota se luna sub orbem solis subjecisset,
Cic. Rep. 1, 16:ossa subjecta corpori,
id. N. D. 2, 55, 139 et saep:sub aspectum omnium rem subicit,
Auct. Her. 4, 47, 60:res sub oculos,
Quint. 8, 6, 19:aliquid oculis,
Cic. Or. 40, 139; Liv. 3, 69; Quint. 2, 18, 2:oves sub umbriferas rupes,
to place near, close to, Varr. R. R. 2, 2, 11:castris legiones,
Caes. B. C. 3, 56:aciem suam castris Scipionis,
id. ib. 3, 37:se iniquis locis,
id. ib. 3, 85:terram ferro,
to throw up with the share, to plough up, Cic. Leg. 2, 18, 45 Moser N. cr.: corpora saltu Subiciunt in equos, throw up, i. e. mount, Verg. A. 12, 288:pavidum regem in equum,
to set, Liv. 31, 37:me e postremo in tertium locum esse subjectum,
have been brought, Cic. Toga Cand. Fragm. p. 522 Orell.: copias integras vulneratis defessisque subiciebat, i. e. put in the place of, substituted, Auct. B. Alex. 26, 2.—Hence ( poet.): se subicere, to mount, grow:quantum vere novo viridis se subicit alnus,
shoots up, Verg. E. 10, 74:laurus Parva sub ingenti matris se subicit umbrā,
id. G. 2, 19 Forbig. ad loc.—In partic.1.To hand to, supply:2.cum ei libellum malus poëta de populo subjecisset,
Cic. Arch. 10, 25:ipse manu subicit gladios ac tela ministrat,
Luc. 7, 574.—To substitute false for true; to forge, counterfeit (syn.:3.suppono, substituo): testamenta,
Cic. Phil. 14, 3, 7:testamentum mariti,
Quint. 9, 2, 73:locupleti falsum testamentum,
Val. Max. 9, 4, 1:partum,
Dig. 25, 4, 1 fin.:falsum aliquid,
Quint. 12, 3, 3:aes pro auro in pignore dando,
Dig. 13, 7, 36:fratrem suum,
Just. 1, 9.—To suborn:II.subicitur L. Metellus ab inimicis Caesaris, qui hanc rem distrahat,
Caes. B. C. 1, 33:testes frequenter subici ab adversario solent,
Quint. 5, 7, 12:suspitione subjecti petitoris non carebit,
id. 4, 2, 96.Trop.A.In gen.1.To submit, subject:2.ea quae sub sensus subjecta sunt,
Cic. Ac. 2, 23, 74:res, quae subjectae sunt sensibus,
id. Fin. 5, 12, 36; id. Ac. 1, 8, 31:cogitationi aliquid subicere,
submit, id. Clu. 2, 6; Quint. 5, 12, 13;ait (Epicurus), eos neque intellegere neque videre, sub hanc vocem honestatis quae sit subicienda sententia,
i. e. what meaning is to be attributed to it, Cic. Fin. 2, 15, 48 B. and K.; Madvig. ad loc.; cf.:huic verbo (voluptas) omnes qui Latine sciunt duas res subiciunt, laetitiam in animo, commotionem suavem jucunditatis in corpore,
id. ib. 2, 4, 13:dico eum non intellegere interdum, quid sonet haec vox voluptatis, id est, quae res huic voci subiciatur,
id. ib. 2, 2, 6; cf.: quaeritur, quae res ei (nomini) subicienda sit, Quint. 7, 3, 4.—To substitute:B.mutata, in quibus pro verbo proprio subicitur aliud, quod idem significet,
Cic. Or. 27, 92; so Quint. 3, 6, 28:aliud pro eo, quod neges,
id. 6, 3, 74 et saep.—In partic.1.Pregn., to place under, to make subject, to subject:2.subiciunt se homines imperio alterius et potestati,
i. e. submit, Cic. Off. 2, 6, 22; cf. Caes. B. G. 7, 1:exteras gentes servitio,
Liv. 26, 49:Albius et Atrius quibus vos subjecistis,
id. 28, 28, 9:ut alter alterius imperio subiceretur,
id. 28, 21, 9:gentem suam dicioni nostrae,
Tac. A. 13, 55; Curt. 8, 1, 37; cf.:Gallia securibus subjecta,
Caes. B. G. 7, 77:omnia praeter eam (virtutem) subjecta, sunt sub fortunae dominationem,
Auct. Her. 4, 17, 24:nos sub eorum potestatem,
id. 2, 31, 50:matribus familias sub hostilem libidinem subjectis,
id. 4, 8, 12:sub aspectus omnium rem subjecit,
id. 4, 47, 60; cf.:deos penatis subjectos esse libidini tribuniciae,
Cic. Dom. 40, 106:populum senatui,
Val. Max. 8, 9, 1:si virtus subjecta sub varios incertosque casus famula fortunae est,
Cic. Tusc. 5, 1, 2:id quod sub eam vim subjectum est,
id. Top. 15, 58:cujus victus vestitusque necessarius sub praeconem subjectus est,
id. Quint. 15, 49 B. and K.:bona civium voci praeconis,
id. Off. 2, 23. 83;for which, simply reliquias spectaculorum,
to expose for sale, Suet. Calig. 38; so,delatores,
id. Tit. 8:hiemi navigationem,
to subject, expose, Caes. B. G. 4, 36:domum periculo,
Quint. 7, 1, 53:scelus fraudemque nocentis odio civium,
Cic. de Or. 1, 46, 202:fortunas innocentium fictis auditionibus,
id. Planc. 23, 56:aliquid calumniae,
Liv. 38, 48.—To subject or subordinate a particular to a general, to range or treat it under, append it to, etc.; in the pass., to be ranged under or comprised in any thing:3.quattuor partes, quae subiciuntur sub vocabulum recti,
Auct. Her. 3, 4, 7 B. and K.:unum quodque genus exemplorum sub singulos artis locos subicere,
id. 4, 2, 3; cf. with dat.:formarum certus est numerus, quae cuique generi subiciantur,
Cic. Top. 8, 33:qui vocabulum sive appellationem nomini subjecerunt tamquam speciem ejus,
Quint. 1, 4, 20; cf.:sub metum subjecta sunt pigritia, pudor, terror, etc.,
Cic. Tusc. 4, 7, 16; 4, 8, 19; Quint. 3, 5, 1:fas, justum, etc.... subici possunt honestati,
id. 3, 8, 26:dicere apte plerique ornatui subiciunt,
id. 1, 5, 1 et saep.—To place under in succession or order, in speaking or writing, i. e. to place after, let follow, affix, annex, append, subjoin (cf.:4.addo, adicio): post orationis figuras tertium quendam subjecit locum,
Quint. 9, 1, 36:longis (litteris) breves subicere,
id. 9, 4, 34:B litterae absonam et ipsam S subiciendo,
id. 12, 10, 32:narrationem prooemio,
id. 4, 2, 24; cf. id. 5, 13, 59:cur sic opinetur, rationem subicit,
adds, subjoins, Cic. Div. 2, 50, 104:quod subicit, Pompeianos esse a Sullā impulsos, etc.,
id. Sull. 21, 60:a quibusdam senatoribus subjectum est,
Liv. 29, 15, 1:subicit Scrofa: De formā culturae hoc dico, etc.,
Varr. R. R. 1, 7, 2:non exspectare responsum et statim subicere, etc.,
Quint. 9, 2, 15:edicto subjecisti, quid in utrumque vestrum esset impensum,
Plin. Pan. 20, 5 et saep.:vix pauca furenti Subicio,
i. e. answer, reply, Verg. A. 3, 314.—To comprehend under, collect or embrace in:5.per quam res disperse et diffuse dictae unum sub aspectum subiciuntur,
Cic. Inv. 1, 52, 98.—To bring forward, propose, adduce; to bring to mind, prompt, suggest, etc.:A.si meministi id, quod olim dictum est, subice,
Ter. Phorm. 2, 3, 40 Ruhnk.; cf.:cupio mihi ab illo subici, si quid forte praetereo,
Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25:subiciens, quid dicerem,
id. Fl. 22, 53:quae dolor querentibus subicit,
Liv. 3, 48; 45, 18:nec tibi subiciet carmina serus amor,
Prop. 1, 7, 20:spes est Peliā subjecta creatis,
Ov. M. 7, 304.—Hence, sub-jectus, a, um, P. a.Of places, lying under or near, bordering upon, neighboring, adjacent:B.alter (cingulus terrae) subjectus aquiloni,
Cic. Rep. 6, 20:Heraclea, quae est subjecta Candaviae,
Caes. B. C. 3, 79:Ossa,
Ov. M. 1, 155:rivus castris Scipionis subjectus,
Caes. B. C. 3, 37:subjectus viae campus,
Liv. 2, 38: Armenia subjecta suo regno (opp. Cappadocia longius remota), Auct. B. Alex. 35, 2; 28, 3: genae deinde ab inferiore parte tutantur subjectae, Cic. N. D. 2, 57, 143.—(Acc. to II. B. 1.) Subjected, subject:C.si quidem Ea (natura deorum) subjecta est ei necessitati,
Cic. N. D. 2, 30, 77:servitio,
Liv. 26, 49, 8:subjectior in diem et horam Invidiae,
exposed, Hor. S. 2, 6, 47:ancipiti fortunae,
Val. Max. 7, 2, ext. 2:species, quae sunt generi subjectae,
subordinate, Quint. 5, 10, 57:tum neque subjectus solito nec blandior esto,
submissive, Ov. A. A. 2, 411; cf.:parcere subjectis et debellare superbos,
Verg. A. 6, 853.— Subst.: sub-jectus, i, m., an inferior, subject:(vilicus), qui, quid aut qualiter faciendum sit, ab subjecto discit,
Col. 1, 2, 4; 11, 1, 25:Mithridates ab omnibus subjectis singula exquirens, etc.,
Plin. 25, 2, 3, § 7.—In the later philos. and gram. lang.: subjec-tum, i, n. (sc. verbum), that which is spoken of, the foundation or subject of a proposition:omne quicquid dicimus aut subjectum est aut de subjecto aut in subjecto est. Subjectum est prima substantia, quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter, etc.,
Mart. Cap. 4, § 361; App. Dogm. Plat. 3, p. 34, 4 et saep.—* Adv.: subjectē (cf. B. supra), humbly, submissively:haec quam potest demississime et subjectissime exponit,
Caes. B. C. 1, 84 fin. -
19 tam
tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.I.As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.A.As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.1.In comparison between two adjj.:2.tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,
a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):non tam solido quam splendido nomine,
id. Fin. 1, 18, 61:tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,
Val. Max. 3, 8, 1:adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,
things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:quorum vires quam repentinae tam breves,
Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,
Cic. Brut. 37, 140:ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,
id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,
Liv. 7, 1, 8:quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,
id. 21, 43, 11:donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,
id. 4, 2, 4. —In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.a.As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;b.not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,
as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:quam placida'st aqua,
id. ib. 3, 2, 165:tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,
id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,
Cic. Or. 30, 168:tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,
id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—The adjective not repeated.(α).The terms of comparison being nouns or pronouns:(β).tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),
Plaut. Capt. 2, 2, 60:fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,
id. Bacch. 3, 3, 30:tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,
id. Cas. 3, 6, 43:ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,
id. Poen. 1, 2, 145:tam crebri ad terram decidebant quam pira,
id. ib. 2, 38:tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,
Ter. Ad. 5, 3, 63:quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,
id. ib. 4, 1, 18:tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,
Cic. Sull. 31, 87:tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,
id. Fam. 13, 3:nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,
Liv. 45, 22:nihil est tam violentum quam magna vis aquae,
Sen. Q. N. 3, 30, 6:(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),
Quint. 8, 2, 8:(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,
Sen. Ira, 1, 9, 2.—Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,
Plaut. Cist. 2, 1, 20:nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,
Cic. Sen. 12, 41:neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,
Lucr. 6, 101.—Virtually negative:quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),
Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,
Liv. 28, 39, 13. —With quam in subst.-clause:(γ).quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,
Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,
Cic. Leg. 1, 4, 12. —Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?
Cic. Leg. 1, 4, 14.—With quam in adverb.-clause:B.cupam facito tam crassam quam modioli postulant,
Cato, R. R. 21, 1:si era mea sciat tam socordem esse quam sum,
Plaut. Cist. 4, 2, 5:tua est imago: tam consimili'st quam potest,
id. Men. 5, 9, 4:sororem tam similem quam lacte lacti est,
id. Mil. 2, 2, 87.—Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.1.Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:2.quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?
Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,
Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:C.tam facile vinces quam pirum volpes comest,
id. Most. 3, 1, 26:tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,
id. Merc. 1, 2, 77:tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,
id. Truc. 1, 2, 109:tam facile quam tu arbitraris,
Cic. Div. 1, 6, 10:tam cito evertetur quam navis, etc.,
id. Rep. 1, 34, 51:nihil tam cito redditur quam a speculo imago,
Sen. Q. N. 1, 4, 2. —Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,
Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,
Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.1.One verb compared with another:2.nam quod edit tam duim quam perduim,
for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,
Cic. Att. 13, 20, 4:utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,
Quint. 2, 5, 17:Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,
Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,
Lucr. 6, 115.—The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,(α).Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;(β).tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,
Plaut. Capt. 2, 2, 61:tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),
id. Aul. 3, 6, 12:quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,
id. Capt. 2, 2, 6:tam huic loqui licere oportet quam isti,
id. Cas. 2, 6, 58:tam tibi istuc credo quam mihi,
id. Ep. 1, 2, 25:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,
Cic. Ac. 2, 44, 137:tam moveor quam tu, Luculle,
id. ib. 2, 46, 141:tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,
id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,
Cic. Tusc. 1, 24, 56:sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,
Sen. Ira. 1, 12, 4:meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),
id. ib. 1, 15, 1:tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),
id. Q. N. 3, 16, 3:quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),
Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.sic),
Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,
Cic. Tusc. 3, 16, 34:quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,
id. Verr. 2, 2, 34, § 83:cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,
id. Fam. 7, 3, 2:qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,
id. Att. 2, 17, 2:neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,
id. Verr. 1, 8, 21:Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,
Liv. 38, 39, 10.—Object-inff.:(γ).qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,
Cic. Ac. 2, 14, 44:quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,
id. Tusc. 1, 7, 13:virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,
id. Lael. 26, 98.—Subject-inff. or dependent clauses:(δ).ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),
Plaut. As. 1, 1, 109:Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,
Ter. Eun. 4, 4, 51:tam teneor dono quam si dimittar onustus,
Hor. Ep. 1, 7, 18:Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,
Ov. M. 4, 613:tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,
Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,
Cic. Off. 1, 34, 125:eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,
id. Att. 9, 2, a, 3:nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,
id. Tusc. 2, 12, 28:non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,
id. Or. 2, 72, 295:cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,
id. Top. 1, 2:auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,
Liv. 2, 44, 7:Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,
id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —With quam in adverb.-clause:(ε).tam confido quam poti'st,
Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),
Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:D.quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,
Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,
id. Brut. 15, 58.—With esse and predic. noun:E. F.tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,
Plaut. Mil. 2, 5, 47:equidem tam sum servos quam tu,
id. Capt. 3, 4, 11:tam ego homo sum quam tu,
id. As. 2, 4, 83:nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,
Ter. Ad. 3, 3, 68:tam es tu judex quam ego senator,
Cic. Rab. Post. 7, 17:tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,
id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,
Plaut. Capt. 2, 2, 86:qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,
Cic. Off. 1, 7, 23. —Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,
Cic. Off. 3, 8, 35. —Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):G.quam magis adspecto, tam magis est nimbata,
Plaut. Poen. 1, 2, 138:magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,
id. Bacch. 5, 1, 5:quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,
id. As. 1, 3, 6:quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,
Lucr. 4, 999:quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,
id. 5, 453:tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,
Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,
Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,
Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,
Plaut. Trin. 4, 2, 19.—Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.H.the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,
Cato, R. R. 64 (65):oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,
id. ib. 64 (65):quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,
id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,
Plaut. Aul. 2, 2, 59:quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,
Ter. Heaut. 5, 2, 44:quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,
id. Ad. 3, 4, 56:quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,
Varr. R. R. 2, 9:quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,
Sall. J. 31, 14. —With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):II.nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),
Plaut. Mil. 4, 7, 26:tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),
id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).With a comp. clause understood.A.With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:B.quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),
Cic. Off. 1, 21, 73:cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),
id. Tusc. 3, 1, 1:nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),
id. ib. 1, 23, 55:non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,
id. Ac. 2, 4, 10:sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),
Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),
Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,
Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:tam gratia'st,
id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;nolo tibi molestos esse nos,
id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.1.With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:2.equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,
id. Most. 1, 3, 29:ordine cum videas tam certo multa creari,
Lucr. 5, 735:deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,
id. 5, 12:quorsum igitur tam multa de voluptate?
Cic. Sen. 12, 44:ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,
id. Tusc. 1, 42, 100:inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,
id. Fin. 2, 23, 77:quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?
as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,
id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,
id. Ac. 2, 21, 68:tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,
at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,
Liv. 39, 31, 14:tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,
Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:qui tam crudelem tyrannum occideret,
id. 3, 1, 2:ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,
id. 3, 2, 7:tam contraria est pestis,
Plin. 8, 38, 57, § 136:tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,
id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):tamne indignus videar?
Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,
of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—With advv.:3.alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?
Plaut. Capt. 1, 2, 37:quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?
id. Am. 1, 3, 4:unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?
Ter. Phorm. 3, 3, 1:quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,
Lucr. 5, 559:jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,
Cic. Tusc. 1, 6, 12:ista tam aperte et per versa et falsa,
id. Ac. 2, 18, 60:cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,
id. Sen. 5, 13:me pudet tam cito de sententia esse dejectum,
id. Tusc. 2, 5, 14:etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,
id. Fin. 5, 11, 31:an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,
as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,
id. Or. 1, 55, 274:quid tu, inquit, tam mane?
id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,
id. ib. 1, 14:cum tam procul a finibus Macedoniae absint,
Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,
Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:tam vesperi,
Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—With verbs:4.ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,
Plaut. Bacch. 4, 5, 10:quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?
id. Cist. 1, 1, 55:quid tam properas?
id. Pers. 4, 6, 11:cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),
Ter. Ad. 5, 7, 21:age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,
id. Heaut. 5, 5, 8:non pol temere'st quod tu tam times,
id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:quam si explicavisset, non tam haesitaret,
i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),
Plaut. Cas. 4, 4, 31:Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),
Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:numquam ego te tam esse matulam credidi,
Plaut. Pers. 4, 3, 72.—Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).(α).After hic:(β).etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?
Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,
id. ib. 2, 2, 31, §77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,
id. Clu. 14, 42:haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,
id. Sest. 13, 31:in hoc tam exiguo vitae curriculo,
id. Arch. 11, 28:hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,
id. Cat. 1, 5, 11:in hac tam clara re publica natus,
id. Rep. 1, 19, 31:hanc rem publicam tam praeclare fundatam,
id. Par. 1, 2, 10:haec tam crebra Etruriae concilia,
Liv. 5, 5, 8:in his tam parvis atque tam nullis,
Plin. 11, 2, 1, § 2:quorsum haec tam putida tendant,
Hor. S. 2, 7, 21:hac tam prospera pugna nuntiata,
Curt. 3, 11, 16.—After ille:(γ).ille homo tam locuples, tam honestus,
Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §44: illud tam grave bellum,
Val. Max. 5, 6, ext. 1:ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,
id. 3, 2, 7.—After iste:(δ).tamenne ista tam absurda defendes?
Cic. N. D. 1, 29, 81:ista admonitio tua tam accurata,
id. Att. 6, 1, 20:quae est ista tam infesta ira?
Liv. 7, 30, 15:iste tam justus hostis, tam misericors victor,
Curt. 4, 10, 34.—After id ipsum:(ε).id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,
Liv. 1, 48, 9.—After tot:(ζ).jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,
Cic. Ac. 2, 48, 147:tot tam valida oppida,
Liv. 5, 54, 5:tot tam opulenti tyranni regesque,
id. 25, 24, 13:inter tot tam effrenatarum gentium arma,
id. 21, 9, 3:tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,
id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,
id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—After hic talis:III.da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,
Cic. Fam. 16, 21, 3.As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).A.Without a negation ( = ita, adeo;B.rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,
Plaut. Rud. 3, 4, 51:quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,
Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,
Caes. B. C. 3, 36:tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,
id. B. G. 2, 21:tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,
Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,
id. ib. 16, 59:quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,
Val. Max. 1, 8, ext. 14:tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,
id. 3, 2, ext. 3:in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,
Quint. 10, 1, 83:(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,
Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,
Plin. 10, 29, 43, § 82:ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,
Plin. Ep. 3, 14, 7.—With a negation, or in a question implying a negation.1.Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):2.numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,
Ter. Hec. 1, 2, 33:non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,
Lucr. 6, 887:quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 50, 146:non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,
id. Fam. 6, 12, 1:nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,
id. ib. 6, 1, 3:non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,
id. Or. 2, 90, 365:non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,
id. Att. 13, 31, 1:nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,
id. Phil. 2, 15, 37:quis tam demens ut sua voluntate maereat?
id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,
id. Ac. 2, 17, 53:non se tam barbarum ut non sciret, etc.,
Caes. B. G. 1, 44, 17:nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,
Sen. Ira, 2, 12, 3:nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,
id. Thyest. 619.—With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:3.generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,
id. Pers. 4, 4, 34:an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?
id. Trin. 4, 2, 42:nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,
id. ib. 2, 4, 43, §95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,
id. Sen. 7, 24:nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,
id. Div. 2, 58, 119:nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,
id. Sull. 27, 76:quae est anus tam delira quae timeat ista?
id. Tusc. 1, 21, 48:ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?
id. N. D. 3, 16, 41:sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,
id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,
Caes. B. C. 1, 21:in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,
Liv. 25, 18, 3:ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,
Nep. Milt. 8, 4:ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?
Sen. Thyest. 196. —With a negation, followed by quin ( = ut is non;IV.class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,
Plaut. Merc. 2, 3, 27:nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,
id. Pers. 4, 6, 8:nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,
id. As. 5, 2, 94:numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,
Ter. Heaut. 1, 1, 15:nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,
id. ib. 4, 2, 8:ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,
Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,
id. ib. 2, 4, 43, §95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,
id. Fam. 6, 1, 7:ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,
Nep. Alcib. 6, 4.Tam, ante-class., sometimes = tamen:V.antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,
Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,
Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:tam si nihil usus esset, jam non dicerem,
id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;Tam modo, inquit Praenestinus,
Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372. -
20 sestertius
sestertĭus, a, um, num. adj. [contr. from semis-tertius], two and a half; only in the phrases sestertius nummus and milia sestertia; v. I. A. and I. B. 1. infra.— Mostly as subst.I.sestertĭus (written also with the characters HS.; v. B. 4. infra), ii, m. (sc. nummus); also in full: sestertius nummus; gen. plur. sestertiūm; rarely sestertiorum or sestertiūm nummūm, a sesterce, a small silver coin, originally equal to two and a half asses, or one fourth of a denarius. When the as was reduced in weight, during the Punic wars, the denarius was made equal to sixteen asses, and the sestertius continued to be one fourth of the denarius. Its value, up to the time of Augustus, was twopence and half a farthing sterling, or four and one tenth cents; afterwards about one eighth less. The sestertius was the ordinary coin of the Romans, by which the largest sums were reckoned. The sestertium (1000 sestertii) was equal (up to the time of Augustus, afterwards about one eighth less) to► 8 17 s.1 d. sterling, or $42.94 in United States coin (v. Zumpt, Gram. § 842; Dict. of Ant. s. v. as, sestertius).A.In gen.:B.sestertius, quod duobus semis additur (dupondius enim et semis antiquus sestertius est) et veteris consuetudinis, ut retro aere dicerent, ita ut semis tertius, quartus semis pronunciarent, ab semis tertius sestertius dicitur,
Varr. L. L. 5, § 173 Müll.: nostri quartam denarii partem, quod efficie [p. 1686] batur ex duobus assibus et tertio semisse, sestertium nominaverunt, Vitr. 3, 1 med.; Cic. Div. in Caecil. 10, 30:taxatio in libras sestertii singuli et in penuriā bini,
Plin. 18, 13, 34, § 130.—Freq. joined with nummus:mille nongentos quinquaginta sestertios nummos,
Col. 3, 3, 9.— Gen. plur. sestertiūm: quid verum sit, intellego;sed alias ita loquor, ut concessum est, ut hoc vel pro deum dico vel pro deorum, alias, ut necesse est, cum triumvirum non virorum, cum sestertiūm nummūm non nummorum, quod in his consuetudo varia non est,
Cic. Or. 46, 56:sestertiūm sexagena milia nummūm,
Varr. R. R. 3, 6, 1; cited ap. Plin. 10, 20, 23, § 45.—Rarely, sestertiorum:duo milia sestertiorum,
Col. 3, 3, 13.—In partic.1.As adj. in neutr. plur., with milia (in Varr. and Col.):2.ut asinus venierit sestertiis milibus LX. (= sexaginta milibus sestertium),
Varr. R. R. 2, 1, 14:grex centenarius facile quadragena milia sestertia ut reddat,
id. ib. 3, 6, 6:hos numquam minus dena milia sestertia ex melle recipere,
id. ib. 3, 6, 11:Hirrius ex aedificiis duodena milia sestertia capiebat,
id. ib. 3, 17, 3:sestertiis octo milibus,
Col. 3, 3, 8; 3, 3, 9; 3, 3, 10.—To express more than two complete thousands sestertia is used as plurale tantum, with distrib. numerals (rare before the Aug. per.):3.si qui vilicus ex eo fundo, qui sestertia dena meritasset... domino XX. milia nummūm pro X. miserit (= decem milia sestertiūm),
Cic. Verr. 2, 3, 50, § 119:candidati apud eum HS. quingena deposuerunt (= quindecim milia sestertiūm),
id. Att. 4, 15, 7:capit ille ex suis praediis sexcena sestertia, ego centena ex meis,
id. Par. 6, 3, 49:bis dena super sestertia nummum,
Hor. Ep. 2, 2, 33:Tiberius Hortalo se respondisse ait, daturum liberis ejus ducena sestertia singulis,
Tac. A. 2, 38:princeps capiendis pecuniis posuit modum usque ad dena sestertia,
id. ib. 11, 7.—Rarely with card. numerals:sestertia centum,
Sall. C. 30, 6:septem donat sestertia,
Hor. Ep. 1, 7, 80:centum sestertia,
Mart. 6, 20, 1:sex sestertia,
id. 6, 30, 1; cf.:ne cui jus esset nisi qui... HS. CCCC. census fuisset,
Plin. 33, 2, 8, § 32.—Millions of sesterces were expressed in three ways:a.By the words centena (or centum) milia sestertiūm, preceded by a numeral adverb (rare): miliens centena milia sestertium, a hundred millions, etc., Plin. 12, 18, 41, § 84.—b.With ellips. of the words centena milia, the gen. plur. sestertiūm being preceded by the numeral adv. (rare;c.once in Cic.): HS. (i. e. sestertium) quater decies P. Tadio numerata Athenis... planum faciam (i.e. sestertiūm quater decies centena milia, = 1,400,000 sesterces),
Cic. Verr. 2, 1, 39, § 100 (where B. and K. after Orell. read. ex conj., sestertium; v. Kühner, Gram. § 229, 5 b.).—With sestertium, declined as subst. neutr., and the numeral adverbs from decies upward (also with ellips. of centena or centum milia; sestertium here = centum milia sestertiūm. The origin of this usage, which became general, has been much disputed, and it is usual to explain it, after Non. p. 495 (cf. Quint. 1, 6, 18), as a grammatical blunder, by which the gen. plur. sestertium has been mistaken for a neutr. sing., Zumpt, Gram. § 873; but it more probably grew out of the adj. use of sestertium with mille, supra; v. Fischer, Gram. 2, p. 269; cf. Neue, Formenl. 1, p. 116; Kühner, Gram. § 209).(α).Nom. and acc.:(β).quom ei testamento sestertium milies relinquatur,
Cic. Off. 3, 24, 93:nonne sestertium centies et octogies... Romae in quaestu reliquisti?
id. Pis. 35, 86:sestertium sexagies, quod advexerat Domitius,
Caes. B. C. 1, 23, 4:sestertium quadringenties aerario illatum est,
Tac. A. 13, 31:sestertium deciens numeratum esse,
Cic. Verr. 2, 2, 7, § 20; 2, 3, 70, § 163:quadringenties sestertium, quod debuisti,
id. Phil. 2, 37, 93; id. Off. 3, 24, 93; Nep. Att. 14, 2:sestertium ducenties ex eā praedā redactum esse,
Liv. 45, 43, 8; Val. Max. 9, 1, 6:sestertium milies in culinam congerere,
Sen. Cons. ad Helv. 10, 3:quater milies sestertium suum vidit,
id. Ben. 2, 27, 1; Plin. 18, 6, 7, § 37; Tac. A. 6, 45; 12, 22; 12, 53; 13, 31; id. H. 4, 47; Suet. Calig. 37; id. Galb. 5.—Sometimes with ellips. of sestertium:dissipatio, per quam Antonius septies miliens avertit,
Cic. Phil. 5, 4, 11.—Gen.:(γ).syngrapha sestertii centies per legatos facta,
Cic. Phil. 2, 37, 95:argenti ad summam sestertii decies in aerarium rettulit,
Liv. 45, 4, 1:sestertii milies servus,
Sen. Q. N. 1, 16, 1:liberalitas decies sestertii,
Tac. A. 2, 37; 2, 86:centies sestertii largitio,
id. ib. 12, 58; 12, 53; Plin. Ep. 10, 3 (5), 2.—Abl.:C.quadragies sestertio villam venisse,
Varr. R. R. 3, 17, 3:sexagies sestertio, tricies sestertio,
Val. Max. 9, 1, 4:centies sestertio cenavit uno die,
Sen. Cons. ad Helv. 9, 11:pantomimae decies sestertio nubunt,
id. ib. 12, 5; id. Ben. 4, 36, 1; Plin. 8, 48, 74, § 196:accepto quinquagies sestertio,
Tac. A. 3, 17; 6, 17; 16, 13; id. H. 4, 42; Plin. Ep. 3, 19, 7; Suet. Caes. 50; id. Tib. 48; id. Calig. 38, 4.—The sign HS., i.e. II. and semis, stands for sestertius, sestertia, and sestertium, in all the uses described above; when it is necessary, to avoid ambiguity, its meanings are distinguished thus: HS. XX. stands for sestertii viginti; HS. X̅X̅., with a line over the numeral, = sestertia vicena, or 20,000 sesterces; H̅S̅. X̅X̅., with lines over both signs, = sestertium vicies, or 2,000,000 sesterces (Kühner, Gram. § 229 Anm. 1). But in recent edd. the numerals are usu. written in full, when the meaning would otherwise be doubtful.—Transf., in gen.a.Nummo sestertio or sestertio nummo, for a small sum, for a trifle (good prose):* b. D.ecquis est, qui bona C. Rabirii Postumi nummo sestertio sibi addici velit? Tua, Postume, nummo sestertio a me addicuntur,
Cic. Rab. Post. 17, 45; Val. Max. 5, 2, 10:C. Matienus damnatus sestertio nummo veniit,
Liv. Epit. 55:quae maxima inter vos habentur, divitiae, gratia, potentia, sestertio nummo aestiman da sunt,
Sen. Ep. 95, 59; Val. Max. 8, 2, 3.—In the times of the emperors, also, a copper coin, worth four asses, Plin. 34, 2, 2, § 4; cf. Eckhel. Doctr. Num. 6, p. 283.—* II.ses-tertĭum, ii, n., in econom. lang., as a measure of dimension, two and a half feet deep:ipsum agrum sat erit bipalio vertere: quod vocant rustici sestertium,
Col. Arb. 1, 5 (for which:siccus ager bipalio subigi debet, quae est altitudo pastinationis, cum in duos pedes et semissem convertitur humus,
id. ib. 3, 5, 3).
См. также в других словарях:
Max — Max, originally an abbreviation of Maximilian may refer to: Contents 1 First name 2 Surname 3 Fictional characters … Wikipedia
Max-A — Industry Pornography Founded 1992 Headquarters , Japan Products Pornographic films Website http://www.max a.co.jp/top … Wikipedia
Max B — in 2008 Background information Birth name Charly Wingate Also known as Max B Biggaveli … Wikipedia
MAX — bezeichnet die eigenständige Kurzform des Vornamens Maximilian einen der Buben in Wilhelm Buschs Max und Moritz den Sohn der Zeichentrickfigur Goofy einen Motorradtyp der Marke NSU, siehe NSU Max ein Pkw Modell des Autoherstellers Daihatsu einen… … Deutsch Wikipedia
Max — bezeichnet: Maximilian, als eigenständige Kurzform des Vornamens einen der Buben in Wilhelm Buschs Max und Moritz den Sohn der Zeichentrickfigur Goofy NSU Max, einen Motorradtyp der Marke NSU ein Pkw Modell des Autoherstellers Daihatsu Max… … Deutsch Wikipedia
MAX — ● MAX o MAdrid LinuX es un Sistema Operativo basado en Knoppix (que a su vez está basado en Debian GNU/Linux creado por la Consejería de Educación de la Comunidad de Madrid. Este Sistema Operativo puede utilizarse en modo Live DVD, y también… … Enciclopedia Universal
Max FM — Original Max FM Logo Location: Stoke on Trent, UK Broadcast information: Reciva Radio 15266 Nokia Internet Radio MP3 96k via Shoutcast iTunes Online Streaming on max fm.co.uk Listener Peak: 1,564 Web … Wikipedia
Max & Co — Max et Co Pour les articles homonymes, voir Max Co (homonymie). Max et Co Titre original Max et Co Réalisation Samuel Guillaume, Frédéric Guillaume Acteurs principaux (voix) Lorànt Deutsch, Denis Pod … Wikipédia en Français
Max & co — Max et Co Pour les articles homonymes, voir Max Co (homonymie). Max et Co Titre original Max et Co Réalisation Samuel Guillaume, Frédéric Guillaume Acteurs principaux (voix) Lorànt Deutsch, Denis Pod … Wikipédia en Français
Max et Co — Données clés Titre original Max et Co Réalisation Samuel Guillaume, Frédéric Guillaume Scénario Emmanuel Salinger, Christine Dory Acteurs principaux (voix) Lorànt Deutsch, Denis Podalydès … Wikipédia en Français
Max, 13 — Directed by Abe Levy Produced by Abe Levy Written by Abe Levy Starring Max Hurwitz Jorja Dwyer Christopher Jaymes … Wikipedia