Перевод: с латинского на английский

с английского на латинский

aratri

  • 21 dens

    dens, dentis ( gen. plur. usually dentium, but dentum is approved by Varr. L. L. 7, 38, 67), m. [root in Sanscr. dantas, Gr. odous, Goth. tunthus, Germ. Zahn, and Engl. tooth; cf. edo, Engl. eat], a tooth.
    I.
    Prop.: cui auro dentes juncti escunt, XII. Tab. 10, 9; Plin. 11, 37, 61, § 160 sq.; Cels. 8, 1; Cic. N. D. 2, 54; Isid. 11, 1, 52:

    primores,

    the front teeth, Plin. 7, 16, 15, § 68;

    also called adversi acuti,

    Cic. N. D. 2, 54:

    praecisores,

    Isid. 11, 1, 52;

    and in beasts: rapaces,

    Veg. Vet. 6, 1, 1:

    canini,

    the canine teeth, eye-teeth, Varr. R. R. 2, 7, 3; Cels. 8, 1; Plin. 11, 37, 61, § 160;

    in horses: columellares,

    Varr. R. R. 2, 7, 2; Plin. 11, 37, 61, § 160:

    maxillares,

    the jaw-teeth, grinders, Cels. 8, 1; called also genuini, Cic. l. l.;

    and molares, Isid. l. l. et saep.: dentes scalpere,

    Plin. 30, 4, 9, § 27:

    fricare,

    id. ib.:

    scariphare,

    id. 28, 11, 49, § 179; cf. id. 30, 3, 8, § 21:

    mobiles confirmare,

    id. 28, 11, 49, § 178; cf.:

    mobiles stabilire,

    id. 32, 7, 26, § 80:

    eximere,

    to extract, Cels. 6, 9; so,

    evellere,

    Plin. 30, 3, 8, § 25:

    extrahere,

    id. 32, 7, 26, § 79:

    excutere,

    Juv. 16, 10 et saep.:

    dens Indus,

    i. e. the elephant's, Ov. M. 8, 288; hence for ivory, id. ib. 11, 167;

    also called dens Libycus,

    Prop. 2, 31, 12 (3, 29, 12 M.):

    Numida,

    Ov. P. 4, 9, 28;

    and Erythraeus,

    Mart. 13, 100.—
    2.
    Prov.
    a.
    Albis dentibus deridere aliquem, i. e. to laugh heartily at a person (so as to show one's teeth), Plaut. Ep. 3, 3, 48.—
    b.
    Venire sub dentem, to fall into the jaws, under the clutches of, Petr. 58, 6.—
    c.
    Dentem pro dente, tooth for tooth, Vulg. Matt. 5, 38.—
    B.
    Meton. of things resembling a tooth, a tooth, point, spike, prong, tine, fluke, etc.:

    aratri,

    Col. 2, 4, 6; Verg. G. 2, 423 al.; cf. Varr. L. L. 5, § 135 Müll.: (irpicis) acc. to id. ib.:

    pectinis,

    id. ib.; Tib. 1, 9, 68: (clavi) id. 1, 2, 18:

    serrae,

    Plin. 16, 43, 83, § 227; Vitr. 1, 5; cf. Ov. M. 8, 246, and 6, 58;

    hence, in architecture, the walls indentated like the teeth of a saw, which connected the two main walls,

    Vitr. 6, 11:

    forcipis,

    id. 10, 2: (ancorae) Verg. A. 6, 3;

    for falx (vinitorum),

    the pruning-hook, id. G. 2, 406 et saep.—
    II.
    Trop., the tooth of envy, envy, ill-will:

    more hominum invident, in conviviis rodunt, in circulis vellicant: non illo inimico sed hoc maledico dente carpunt,

    Cic. Balb. 26:

    invidus,

    Hor. Od. 4, 3, 16:

    ater,

    id. Epod. 6, 15.—
    B.
    Of a destroying power:

    leti sub dentibus ipsis,

    Lucr. 1, 852; cf.

    of time: vitiataque dentibus aevi consumere omnia,

    Ov. M. 15, 235;

    and of water: aqua dentes habet,

    Petr. 42;

    of malice: malignitatis dentes vitare,

    Val. Max. 4, 7, extr. 2.

    Lewis & Short latin dictionary > dens

  • 22 duco

    dūco, xi, ctum, 3 ( imp. duc;

    but duce,

    Plaut. Ep. 3, 3, 18; id. Most. 1, 4, 11; id. Poen. 5, 4, 59; id. Rud. 2, 3, 55; id. Trin. 2, 2, 103; id. Truc. 2, 5, 26.— Perf. sync.: duxti, Varr. ap. Non. 283, 32; Cat. 91, 9; Prop. 1, 3, 27), v. a. [cf. Goth. tiuh-an; O. H. Germ. zieh-an, to draw; Germ. -zog, in Herzog, commander, duke], to lead, conduct, draw, bring forward, in all senses; very freq. passing over into the signif. of the compounds abducere, deducere, adducere, producere, etc., and of the synonyms agere, trahere, movere, etc. (very freq.).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    quo sequar? quo ducis nunc me?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 2: duc hos intro, id. Am. 2, 2, 224; id. Aul. 2, 6, 13:

    duc ac demonstra mihi,

    id. Cist. 2, 3, 36:

    suas secum mulierculas sunt in castra ducturi,

    Cic. Cat. 2, 10 fin.; cf. Caes. B. G. 5, 5 fin. et saep.:

    (difficile iter) vix qua singuli carri ducerentur,

    id. ib. 1, 6, 1; cf.

    plaustra,

    Ov. Tr. 3, 10, 34: aquam ducere, Cato ap. Charis. p. 192 P.; so,

    aquam per fundum ejus,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 2, § 4:

    spiritum naribus,

    Varr. R. R. 2, 3, 5: so,

    spiritum per siccas fauces,

    Sen. Ben. 3, 8; cf.:

    aërem spiritu,

    Cic. N. D. 2, 6 fin.:

    animam spiritu,

    id. ib. 2, 54, 136; and in gen.: spiritum, for to live, id. Fam. 10, 1; cf.:

    vitam et spiritum,

    id. de Imp. Pomp. 12, 33:

    tura naribus,

    to inhale, Hor. C. 4, 1, 22:

    sucos nectaris,

    to drink in full draughts, to quaff, id. ib. 3, 3, 34; cf.

    pocula,

    id. ib. 1, 17, 22; and:

    Liberum,

    id. ib. 4, 12, 14.— Poet.:

    jucunda oblivia vitae (referring to the waters of Lethe),

    Hor. S. 2, 6, 62 (cf. Verg. A. 6, 714 sq.) et saep.:

    mucronem,

    to draw from the scabbard, Verg. A. 12, 378; cf.:

    ferrum vaginā,

    Ov. F. 4, 929:

    ensem vagina,

    Sil. 8, 342;

    but: ensem duxerat faber,

    had beaten out, forged, Tib. 1, 3, 48:

    sortem,

    Cic. Div. 2, 33; Verg. A. 6, 22;

    hence, also transf. of that which is drawn by lot,

    Cic. Div. 1, 18, 34; id. Rep. 1, 34; Suet. Caes. 12; Tac. A. 1, 54; 3, 28 al.:

    pondus aratri,

    to draw, Ov. M. 7, 119:

    remos,

    to row, id. ib. 1, 294; cf. id. ib. 4, 353:

    numerosa brachia,

    in dancing, id. Am. 2, 4, 29:

    lanas,

    to spin, id. ib. 4, 34; cf.

    stamina,

    id. ib. 4, 221:

    ubera,

    to milk, id. ib. 9, 358:

    frena manu,

    to guide, govern, id. ib. 15, 518: vela, to haul (= navigare), Prop. 1, 6, 2:

    manus, of swimming,

    id. 3, 20, 2:

    ilia,

    to draw the flanks together, become broken-winded, Hor. Ep. 1, 1, 9:

    os,

    to draw awry, to make wry faces, Cic. Or. 25 fin.; Quint. 9, 3, 101; cf.

    vultum,

    Ov. M. 2, 774; id. P. 4, 8, 13; Mart. 1, 41 et saep.:

    non equus impiger Curru ducet Achaico Victorem,

    to draw along, Hor. C. 4, 3, 5; cf. id. Ep. 1, 1, 93.— Absol.:

    sibi quisque ducere, trahere, rapere,

    to take to one's self, appropriate, Sall. J. 41, 5.—
    B.
    Esp.
    1.
    To lead, conduct, as a way or road:

    via ducit (te), in urbem?

    Verg. E. 9, 1; cf. Plin. Ep. 7, 5; Verg. A. 1, 401; Ov. F. 2, 679:

    Brundisium Minuci melius via ducat an Appi,

    Hor. Ep. 1, 18, 20:

    via ad undas,

    Ov. M. 3, 602:

    via ad infernas sedes,

    id. ib. 4, 433; cf.:

    iter ad urbem,

    id. ib. 437; Curt. 3, 28, 19; Sen. Prov. 6, 7; id. Vit. Beat. 1; Plin. 18, 11, 29, § 111; Quint. 5, 9, 14; Liv. 5, 40, 8 al.—
    2.
    Se, in colloq. lang., to betake one's self, go:

    jam me ad regem recta ducam,

    Plaut. Am. 4, 3, 8; id. Aul. 4, 8, 8; id. Bacch. 4, 2, 11; Ter. Hec. 4, 1, 7: Balbus duxit se a Gadibus, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 32, 1.—
    3.
    A legal t. t., to take, lead away, drag, carry off a person before court, to prison, to punishment, etc.: POST. DEINDE. MANVS. INIECTIO. ESTO. IN. IVS. DVCITO, XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 45; so,

    in jus,

    Liv. 2, 27:

    illos duci in carcerem jubent,

    Cic. Verr. 2, 5, 30:

    aliquem in carcerem,

    Suet. Caes. 20:

    in vincula,

    id. ib. 79:

    ad mortem,

    Cic. Cat. 1, 1, 1; Nep. Phoc. 4, 3; and absol.:

    ducite, ubi capiat, etc.,

    Plaut. Capt. 3, 5, 65; Sen. de Ira, 1, 16, 14; Suet. Calig. 27; Plin. Ep. 10, 97, 3 al.: NI. IVDICATVM. FACIT. AVT. QVIS. ENDO. EM. IVRE. VINDICIT. SECVM. DVCITO. VINCITO, etc., XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 45:

    decreta ejus modi: SI PETIT DUCAS. C. Fuficium duci jussit petitorem,

    to be imprisoned, Cic. Verr. 2, 2, 12, § 31; so of a debtor (addictus) who is led off as a slave, Novat. ap. Cic. de Or. 2, 63, 255; Plaut. Bacch. 5, 2, 87; Cic. Fl. 20 fin.; Liv. 6, 14 sq.; cf. id. 2, 23 med.; cf.

    prov.: stultitiast venatum ducere invitas canes,

    Plaut. Stich. 1, 2, 83. —
    4.
    Uxorem, to lead a wife home, i. e. to marry:

    bona uxor si ea deducta est, etc.... Verum egon eam ducam domum, Quae, etc.?

    Plaut. Mil. 3, 1, 91:

    uxorem domum,

    id. Aul. 2, 1, 40; Ter. Ph. 2, 1, 68:

    filiam Orgetorigis in matrimonium,

    Caes. B. G. 1, 9, 3; cf. Liv. 4, 4:

    eum uxorem ducturum esse aliam,

    Plaut. Cist. 1, 1, 105:

    uxorem (or aliquam, filiam alicujus, etc.),

    id. Aul. 2, 1, 48; id. Cas. prol. 69 et saep.; Ter. And. 1, 1, 128; 2, 1, 21 et saep.; Cic. Sest. 3; Caes. B. G. 1, 53, 4; id. B. C. 3, 110, 2; Verg. E. 8, 29; Vulg. Marc. 10, 11 et saep.— Absol.:

    si tu negaris ducere,

    Ter. And. 2, 3, 5; 2, 3, 9; id. Phorm. 2, 3, 76; Liv. 4, 4 al.: jugum ducere cum infidelibus, i. e. to be yoked in marriage, Vulg. 2 Cor. 6, 14.—Rarely for nubere: si ignorans statum Erotis ut liberum duxisti, isque postea servus est judicatus, etc., Imp. Antonin. ap. Cod. Just. 5, 18, 3.—In the comic poets, of taking home prostitutes, Plaut. Most. 1, 1, 35; 4, 2, 44; id. Men. 1, 2, 15; id. Stich. 5, 4, 48; id. Truc. 3, 2, 10 et saep.—
    5.
    In milit. lang.
    a.
    Said of a commander, to lead, to cause to move, to march his army in any direction:

    locis apertis exercitum ducere,

    Caes. B. G. 1, 41, 4; cf. id. B. C. 1, 64 fin.; 1, 68, 1:

    exercitum ab Allobrogibus in Segusianos,

    id. B. G. 1, 10 fin.:

    exercitum in fines Suessionum,

    id. ib. 2, 12, 1; cf. id. ib. 4, 38, 3;

    5, 18, 1: exercitum (legiones, etc.) in Bellovacos,

    id. ib. 2, 13, 1; 5, 24, 2 et saep.; cf. Tac. A. 2, 57:

    cohortes ad eam partem munitionum, quae, etc.,

    Caes. B. C. 3, 62, 2:

    exercitum Uticam,

    id. ib. 2, 26, 1:

    reliquas copias contra Labienum,

    id. B. G. 7, 61 fin. et saep.—In pass., of the soldiers, to march, move:

    quam in partem aut quo consilio ducerentur,

    Caes. B. G. 1, 40, 2.—And in act., absol., of the general himself, to march, move (a favorite expression of Liv.;

    not in Caes. or Sall.): (Mettus) ducit, quam proxime ad hostem potest,

    Liv. 1, 23; 1, 27; 9, 35; 22, 18 et saep.—Hence,
    b.
    In gen., to lead, command an army or (more freq.) a division:

    qua in legatione duxit exercitum,

    Cic. Mur. 9, 20; so,

    exercitum,

    Nep. Eum. 13, 1; id. Epam. 7, 3:

    qui superiore anno primum pilum duxerat,

    Caes. B. G. 5, 35, 6; 6, 38, 1; id. B. C. 3, 91, 1:

    ordinem,

    id. ib. 1, 13, 4; 3, 104, 3; Suet. Vesp. 1:

    partem exercitūs,

    Sall. J. 55, 4 et saep.—Rarely, to lead a division in front, in advance:

    consuetudine sua Caesar sex legiones expeditas ducebat: post eas... inde, etc.,

    Caes. B. G. 2, 19, 2; hence also, to march in front, take the lead, said of the division that forms the van:

    pars equitum et auxiliariae cohortes ducebant, mox prima legio, etc.,

    Tac. A. 1, 51; cf. id. ib. 1, 64 fin.
    (β).
    Transf. beyond the milit. sphere, to lead, to be leader, head, chief, first in any thing:

    accedit etiam, quod familiam ducit,

    Cic. Fam. 7, 5 fin. Manut.; so,

    familiam,

    id. Phil. 5, 11, 30; id. Fin. 4, 16, 45:

    ordines,

    id. Phil. 1, 8, 20:

    classem (discipulorum),

    Quint. 1, 2, 24 Spald.:

    funus,

    Hor. Epod. 8, 12:

    toros,

    Ov. F. 6, 668 et saep.—
    c.
    To conduct as prisoners in a triumph:

    per triumphum,

    Cic. Verr. 2, 5, 26, § 67:

    in triumpho,

    Plin. 7, 43, 45, § 139, v. triumphus.—
    6.
    With the accessory idea of creation, formation, to produce, form, construct, make, fashion, shape, dispose (cf.:

    struo, pono, condo, fundo): parietem per vestibulum alicujus,

    to erect, Cic. Mil. 27 fin.; cf.

    muros,

    Hor. C. 4, 6, 23:

    vallum ex castris ad aquam,

    Caes. B. C. 1, 73, 2:

    fossam,

    id. B. G. 7, 72, 1; 7, 73, 2:

    arcum,

    Ov. M. 3, 160:

    lateres de terra,

    Vitr. 2, 3:

    vivos vultus de marmore (with excudere spirantia aera),

    Verg. A. 6, 849; cf. id. ib. 7, 634; Hor. Ep. 2, 1, 240; Varr. ap. Non. 283, 32; Plin. 7, 37, 38, § 125; Quint. 10, 3, 18 Spald.; Juv. 7, 237; hence, poet. also:

    epos,

    Hor. S. 1, 10, 44:

    carmen,

    Ov. Tr. 1, 11, 18; 3, 14, 32:

    versus,

    id. ib. 5, 12, 63 et saep.:

    liniam ex colore,

    Plin. 35, 10, 36, § 81; Quint. 2, 6, 2; cf.

    orbem,

    id. 11, 3, 118:

    alvum,

    to bring forth by clysters, Cels. 2, 12; 4, 4 et saep.: alapam alicui, qs. to fetch one a box on the ear, Phaedr. 5, 3, 2; cf.

    colaphum,

    Quint. 6, 3, 83 Spald.:

    pugnum,

    Dig. 47, 10, 4 et saep.;

    so esp. of processions, dances, etc.: funus,

    Cic. Quint. 15 fin.; Ov. M. 14, 746; Verg. G. 4, 256; cf.

    exsequias,

    Plin. 8, 42, 64, § 154:

    pompam,

    Ov. H. 12, 152; id. F. 6, 405; id. M. 13, 699:

    choros,

    Tib. 2, 1, 56; Hor. C. 1, 4, 5; 4, 7, 6 et saep.; cf.

    choreas,

    Ov. M. 8, 582; 14, 520.—
    7.
    To receive, admit, take any thing (not ante-Aug.):

    cicatricem,

    Ov. Tr. 3, 11, 66; Liv. 29, 32, 12:

    rimam,

    Ov. M. 4, 65:

    situm,

    to grow rusty, Quint. 1, 2, 18:

    formam,

    Ov. M. 1, 402:

    colorem,

    id. ib. 3, 485; cf.

    pallorem,

    to grow pale, id. ib. 8, 760:

    nomina,

    Hor. C. 3, 27, 76:

    notam,

    id. ib. 4, 2, 59 et saep.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., to lead, guide, draw, conduct:

    progredimur quo ducit quemque voluntas,

    Lucr. 2, 258; cf. Hor. Ep. 1, 3, 27; 1, 6, 57:

    ad strepitum citharae cessatum ducere curam,

    id. ib. 1, 2, 31:

    Liber vota bonos ducit ad exitus,

    id. C. 4, 8, 34; cf. Quint. 12, 1, 26:

    per quaedam parva sane ducant (futurum oratorem),

    id. 1, 10, 5; cf. id. 1, 1, 27; 1, 5, 58.—Prov.:

    ducunt volentem fata, nolentem trahunt,

    Sen. Ep. 107.—
    B.
    In partic.
    1.
    To draw, deduce, [p. 616] derive its origin or beginning from, any thing:

    ab aliqua re totius vitae ducere exordium,

    Cic. Fin. 5, 7, 18; cf.:

    exordium a nostra persona,

    Quint. 3, 8, 8; 4, 1, 7:

    principium disputationis a principe investigandae veritatis,

    Cic. N. D. 2, 21 fin.:

    belli initium a fame,

    id. Att. 9, 9, 2; cf. Quint. 1, 1, 21:

    initia causasque omnium ex quatuor temporum mutationibus,

    Cic. N. D. 2, 19, 49:

    originem ab Isocrate,

    Quint. 2, 15, 4; 1, 6, 38; Hor. C. 3, 17, 5 al.:

    ingressionem non ex oratoriis disputationibus, sed, etc.,

    Cic. Or. 3, 11:

    honestum ab iis rebus,

    id. Off. 1, 18, 60; id. Or. 39, 135:

    nomen ex quo,

    id. Ac. 11, 41; cf.:

    nomen a Graeco,

    Quint. 1, 6, 3; 3, 7, 1; Hor. S. 2, 1, 66 et saep.; cf.

    also: utrumque (sc. amor et amicitia) ductum (al. dictum) est ab amando,

    Cic. Lael. 27; id. Fin. 2, 24, 78.—
    2.
    To lead a person, as regards his will or opinions, in any direction; to move, incite, induce, allure, in a good or bad sense (most freq. in the pass.):

    ita me ad credendum tua ducit oratio,

    Cic. Tusc. 2, 18:

    nos ducit scholarum consuetudo,

    Quint. 4, 2, 28; 5, 11, 19; cf. id. 9, 1, 21:

    ducit te species,

    Hor. S. 2, 2, 35 et saep.:

    declamatores quosdam perversa ducit ambitio, ut, etc.,

    Quint. 10, 7, 21.—In the pass.:

    si quis statuarum honore aut gloria ducitur,

    Cic. Verr. 2, 2, 58 fin.:

    eloquentiae laude,

    id. Or. 32, 115:

    quaestu et lucro,

    id. Tusc. 5, 3, 9:

    hoc errore ut, etc.,

    id. Off. 1, 41; cf.:

    litteris eorum et urbanitate, ut, etc.,

    id. Rosc. Am. 41, 120:

    omnes trahimur et ducimur ad cognitionis et scientiae cupiditatem,

    id. Off. 1, 6 et saep.—
    b.
    In a bad sense, to cheat, deceive, Plaut. Most. 3, 2, 26; id. Capt. 4, 2, 7; Ter. And. 4, 1, 20; id. Ph. 3, 2, 15; Prop. 2, 17, 1 (3, 8, 1 M.); Ov. H. 19, 13; id. M. 3, 587 (with decipere).—
    3.
    With regard to time, to draw out, extend, protract, prolong:

    bellum,

    Caes. B. G. 1, 38, 4; id. B. C. 2, 18, 6; 2, 37, 5 sq.; Cic. Fam. 7, 3, 2; Liv. 22, 25 et saep.; cf.:

    bellum longius,

    Caes. B. C. 1, 64, 2; 3, 42, 3:

    bellum in hiemem,

    id. ib. 1, 61, 3:

    eam rem longius,

    id. B. G. 7, 11, 4; cf.:

    rem prope in noctem,

    id. B. C. 3, 51, 7:

    rem leniter,

    Liv. 3, 41 et saep. Also transf., of time itself:

    tempus,

    Cic. Verr. 2, 1, 11; Nep. Them. 7:

    diem ex die,

    Caes. B. G. 1, 16, 4; and of persons who are put off, delayed:

    ubi se diutius duci intellexit,

    id. ib. 1, 16, 5.—Less freq. (mostly poet.),
    b.
    In gen., of time, to pass, spend, enjoy:

    aetatem in litteris,

    Cic. Fin. 5, 19, 50; so,

    aetatem,

    Hor. Ep. 2, 2, 202:

    vitam,

    id. Epod. 17, 63; Sen. Ep. 45, 10; cf. Verg. A. 2, 641 (where, shortly before, vitam producere):

    noctes,

    Prop. 1, 11, 5; Plin. Ep. 6, 31, 13:

    somnos,

    Verg. A. 4, 560.—
    4.
    In mercant. lang., to calculate, compute, reckon: age nunc summam sumptus duc, Lucil. ap. Non. 283, 30:

    minimum ut sequamur, quoniam XC. medimnūm milia duximus, accedant eo, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 49; id. Att. 6, 1, 5 and 16; 6, 2, 7; Varr. R. R. 3, 16, 11; Gell. 1, 20, 5.—
    b.
    Transf. beyond the mercant. sphere.
    (α).
    Rationem alicujus, to consider, calculate, care for one's advantage or interest (a favorite expression of Cicero):

    duxi meam rationem, quam tibi facile me probaturum arbitrabar,

    Cic. Att. 8, 11 D, § 7; so,

    suam quoque rationem,

    to have respect to one's own advantage, id. Verr. 2, 1, 48; and:

    non minorem aratorum quam populi rationem,

    Suet. Aug. 42 fin.:

    salutis meae rationem,

    Cic. Fam. 7, 3:

    rationem officii, non commodi,

    id. Sest. 10, 23; cf. id. Rosc. Am. 44, 128:

    unius cujusque temporis ducta ratio est,

    id. Div. in Caecil. 4, 16:

    rationem officii atque existimationis,

    id. Quint. 16, 53.—
    (β).
    In gen., to reckon, consider, hold, account, esteem as any thing (cf. aestimo and existimo;

    very freq. in prose and poetry): parvi id ducebat,

    Cic. Fin. 2, 8, 24:

    pro nihilo aliquid,

    Plaut. Pers. 4, 4, 85; Cic. Verr. 2, 2, 16 fin.; id. Tusc. 5, 32, 90; cf. Auct. Her. 4, 20, 28:

    ea pro falsis ducit,

    Sall. C. 3, 2; cf.:

    innocentiam pro malevolentia,

    id. ib. 12, 1:

    vos eritis judices, Laudin' an vitio duci id factum oportuit,

    Ter. Ad. prol. 5; so,

    aliquid honori,

    Sall. J. 11, 3:

    aliquid laudi, Nep. praef. § 4: aliquem despicatui,

    Cic. Fl. 27, 65: nihil praeter virtutem in bonis ducere (for which, shortly after, in bonis habere = numerare), Cic. Fin. 3, 3;

    aliquem in numero hostium,

    id. Verr. 2, 5, 25 fin.; Caes. B. G. 6, 32, 1; cf. ib. 6, 23, 8; without in, ib. 6, 21, 2; cf.:

    aliquem loco affinium,

    Sall. J. 14, 1 Kritz. N. cr.: aliquid testimonii loco, Quint. 5, 9, 10:

    tutelae nostrae duximus, cum Africo bello urgerentur,

    Liv. 21, 41; cf.:

    officii duxit exorare filiae patrem, etc.,

    Suet. Tib. 11:

    faceret, quod e republica fideque sua duceret,

    id. ib. 25, 7 et saep.:

    malum cum amici tuum ducis malum,

    Plaut. Capt. 1, 2, 48; cf.:

    Archytas iracundiam seditionem quandam animi vere ducebat,

    Cic. Rep. 1, 38:

    eorum, quos idoneos ducebat, consilium habet,

    Sall. J. 62, 4:

    nil rectum nisi quod placuit sibi ducunt,

    Hor. Ep. 2, 1, 83.— With acc. and inf.:

    sic equidem ducebam animo rebarque futurum,

    Verg. A. 6, 690:

    ut omnia tua in te posita esse ducas humanosque casus virtute inferiores putes,

    Cic. Lael. 2, 7, 19 fin.; id. Rep. 1, 2; 1, 17; 1, 38; 3, 9 (three times); Sall. J. 93, 5; Liv. 22, 14, 6; 22, 59, 5; Caes. B. G. 1, 3, 2; 4, 30, 2; 6, 18 et saep.—Here too probably belongs the much disputed passage: ludos et inania honoris medio rationis atque abundantiae duxit (= ludos publicos cum aliis rebus quae ad inania honoris pertinent, duxit, i. e. existimavit habendos et ponendos in medio rationis atque abundantiae, ut inter rationem, quae plane spernit inania, et abundantiam, quae eadem ostentat, media via incederet), he thought right to manage them in a middle course between reason and profusion, Tac. Agr. 6 fin., v. Dübner and Orell. ad h. l.

    Lewis & Short latin dictionary > duco

  • 23 gravis

    grăvis, e, adj. [Sanscr. gurus (root gar-); Gr. barus, heavy; gravis, for gar-uis; cf. also Brutus]. With respect to weight, heavy, weighty, ponderous, burdensome; or pass., loaded, laden, burdened (opp. levis, light; in most of its significations corresp. to the Gr. barus; cf. onerosus, onerarius).
    I.
    Lit. Absol. or with abl.
    1.
    In gen.: imber et ignis, spiritus et gravis terra, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 37 Müll.; so,

    tellus,

    Ov. M. 7, 355:

    corpora,

    Lucr. 2, 225 sq.; cf. id. 5, 450 sq.:

    limus,

    id. 5, 496:

    in eo etiam cavillatus est, aestate grave esse aureum amiculum, hieme frigidum,

    Cic. N. D. 3, 34, 83:

    navigia,

    Caes. B. G. 5, 8, 4; cf.:

    tot ora navium gravi Rostrata duci pondere,

    Hor. Epod. 4, 17:

    cum gravius dorso (aselli) subiit onus,

    id. S. 1, 9, 21:

    sarcina,

    id. Ep. 1, 13, 6: inflexi grave robur aratri, Verg. G. 1, 162:

    cujus (tibicinae) Ad strepitum salias terrae gravis,

    Hor. Ep. 1, 14, 26: terra, burdened (by the heavy body), Ov. M. 12, 118:

    naves hostilibus spoliis graves,

    heavily laden, Liv. 29, 35, 5; cf.:

    agmen grave praedā,

    id. 21, 5, 8;

    for which also simply: grave agmen,

    id. 31, 39, 2:

    miles,

    heavy-armed, Tac. A. 12, 35:

    gravis aere dextra,

    Verg. E. 1, 36:

    cum fatalis equus saltu super ardua venit Pergama et armatum peditem gravis attulit alvo,

    i. e. filled, full, id. A. 6, 516 (an imitation of Maximo saltu superavit Gravidus armatis equus, Enn. ap. Macr. S. 6, 2; v. gravidus, II. b):

    graves imbre nubes,

    Liv. 28, 15, 11:

    graves fructu vites,

    Quint. 8, 3, 8:

    gravis vinculis,

    Plin. Ep. 7, 27, 10.—
    2.
    In partic.
    a.
    With respect to value or number, heavy, great. So, aes grave, heavy money, money of the oldest standard, in which an as weighed a full pound: grave aes dictum a pondere, quia deni asses, singuli pondo libras, efficiebant denarium, etc., Paul. ex Fest. p. 98 Müll.:

    et quia nondum argentum signatum erat, aes grave plaustris quidam (ex patribus) ad aerarium convehentes, etc.,

    Liv. 4, 60, 6; 10, 46, 5; 22, 33, 2 et saep.:

    populus Romanus ne argento quidem signato ante Pyrrhum regem devictum usus est: librales appendebantur asses. Quare aeris gravis poena dicta,

    Plin. 33, 3, 13, § 42: argentum, i. e. uncoined = rude:

    placet argentum grave rustici patris sine ullo opere et nomine artificis,

    Sen. Tranq. 1, 4:

    notavit aliquos, quod pecunias levioribus usuris mutuati graviore fenore collocassent,

    at a higher rate, Suet. Aug. 39; cf.:

    in graviore annona,

    id. ib. 25: grave pretium, a high price, Sall. Fragm. ap. Non. 314, 25.—With respect to number: graves pavonum greges, great or numerous flocks, Varr. ap. Non. 314, 31. —
    b.
    For the usual gravidus, with young, pregnant ( poet. and in post-Aug. prose):

    regina sacerdos Marte gravis,

    Verg. A. 1, 274; cf.

    uterus (shortly after: gravidus tumet venter),

    Ov. M. 10, 495:

    balaenae utero graves (shortly before, gravidae),

    Plin. 9, 6, 5, § 13.—
    B.
    Transf.
    1.
    Of hearing or sound, deep, grave, low, bass (opp. acutus, treble):

    vocem ab acutissimo sono usque ad gravissimum sonum recipiunt,

    Cic. de Or. 1, 59, 251; cf. id. ib. 3, 57, 216:

    qui (sonus) acuta cum gravibus temperans, varios aequabiliter concentus efficit,

    id. Rep. 6, 18:

    vox,

    Quint. 11, 3, 17; 42: sonus, 2, 8, 15; 5, 10, 125; 11, 3, 41; Ov. M. 12, 203:

    tenor,

    Quint. 1, 5, 26:

    syllaba,

    i. e. unaccented, id. 1, 5, 22 sq.; 12, 10, 33.—
    2.
    Of smell or flavor, strong, unpleasant, offensive:

    an gravis hirsutis cubet hircus in alis,

    rank, Hor. Epod. 12, 5:

    chelydri,

    Verg. G. 3, 415:

    ellebori,

    id. ib. 3, 451:

    odor calthae,

    strong, Plin. 21, 6, 15, § 28; cf.:

    herba odore suaviter gravi,

    id. 25, 9, 70, § 118; cf.

    117: habrotonum odore jucunde gravi floret,

    id. 21, 10, 34, § 60: absynthium ut bibam gravem, i. e. bitter, Varr. ap. Non. 19, 27, and 314, 14.—
    3.
    Of the state of the body or health, gross, indigestible, unwholesome, noxious, severe; sick:

    (Cleanthes) negat ullum esse cibum tam gravem, quin is die et nocte concoquatur,

    Cic. N. D. 2, 9, 24; so,

    genera cibi graviora,

    Cels. 2, 18:

    gravissima bubula (caro),

    id. ib.:

    pisces gravissimi,

    id. ib.:

    neque ex salubri loco in gravem, neque ex gravi in salubrem transitus satis tutus est,

    id. 1, 3; cf.:

    solum caelumque juxta grave,

    Tac. H. 5, 7:

    solet esse gravis cantantibus umbra,

    Verg. E. 10, 75:

    anni tempore gravissimo et caloribus maximis,

    Cic. Q. Fr. 2, 16, 1; cf.:

    gravis auctumnus in Apulia circumque Brundisium ex saluberrimis Galliae et Hispaniae regionibus, omnem exercitum valetudine tentaverat,

    Caes. B. C. 3, 2 fin.:

    grave tempus et forte annus pestilens erat urbi agrisque,

    Liv. 3, 6, 1; cf. also id. 3, 8, 1:

    aestas,

    Verg. G. 2, 377:

    morbo gravis,

    sick, id. ib. 3, 95; cf.:

    gravis vulnere,

    Liv. 21, 48, 4:

    aetate et viribus gravior,

    id. 2, 19, 6:

    gravior de vulnere,

    Val. Fl. 6, 65:

    non insueta graves tentabunt pabula fetas,

    sick, feeble, Verg. E. 1, 50; so absol.:

    aut abit in somnum gravis,

    heavy, languid, Lucr. 3, 1066.
    II.
    Trop.
    A.
    In a bad sense, heavy, burdensome, oppressive, troublesome, grievous, painful, hard, harsh, severe, disagreeable, unpleasant (syn.: molestus, difficilis, arduus): qui labores morte finisset graves, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 48, 115:

    quod numquam tibi senectutem gravem esse senserim... quibus nihil est in ipsis opis ad bene beateque vivendum, iis omnis aetas gravis est,

    Cic. de Sen. 2, 4; cf.:

    onus officii,

    id. Rosc. Am. 38, 112; id. Rep. 1, 23:

    et facilior et minus aliis gravis aut molesta vita est otiosorum,

    id. Off. 1, 21, 70; id. Rep. 1, 4:

    miserior graviorque fortuna,

    Caes. B. G. 1, 32, 4:

    haec si gravia aut acerba videantur, multo illa gravius aestimare debere, etc.,

    id. ib. 7, 14 fin.:

    velim si tibi grave non erit, me certiorem facias,

    Cic. Fam. 13, 73, 2:

    grave est homini pudenti petere aliquid magnum,

    id. Fam. 2, 6, 1; id. Att. 1, 5, 4:

    est in populum Romanum grave, non posse, etc.,

    id. Balb. 7, 24:

    verbum gravius,

    id. Verr. 2, 3, 58, § 134:

    ne quid gravius in fratrem statueret... quod si quid ei a Caesare gravius accidisset, etc.,

    Caes. B. G. 1, 20, 1 and 4:

    gravissimum supplicium,

    id. ib. 1, 31, 15:

    habemus senatusconsultum in te, Catilina, vehemens et grave,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    edictum,

    Liv. 29, 21, 5:

    gravioribus bellis,

    Cic. Rep. 1, 40:

    gravis esse alicui,

    id. Fam. 13, 76, 2; cf.:

    adversarius imperii,

    id. Off. 3, 22, 86:

    gravior hostis,

    Liv. 10, 18, 6:

    senes ad ludum adolescentium descendant, ne sint iis odiosi et graves,

    Cic. Rep. 1, 43:

    gravis popularibus esse coepit,

    Liv. 44, 30, 5.—Prov.:

    gravis malae conscientiae lux est,

    Sen. Ep. 122.—
    B.
    In a good sense, weighty, important, grave; with respect to character, of weight or authority, eminent, venerable, great:

    numquam erit alienis gravis, qui suis se concinnat levem,

    Plaut. Trin. 3, 2, 58:

    quod apud omnes leve et infirmum est, id apud judicem grave et sanctum esse ducetur?

    Cic. Rosc. Com. 2, 6:

    ea (honestas) certe omni pondere gravior habenda est quam reliqua omnia,

    id. Off. 3, 8, 35; id. Deiot. 2, 5:

    cum gravibus seriisque rebus satisfecerimus,

    id. ib. 1, 29, 103:

    auctoritas clarissimi viri et in rei publicae maximis gravissimisque causis cogniti,

    id. Fam. 5, 12, 7; cf. causa, Lucil. ap. Non. 315, 31; Quint. 1, 2, 3; Caes. B. C. 1, 44, 4:

    gravius erit tuum unum verbum ad eam rem, quam centum mea,

    Plaut. Trin. 2, 2, 107:

    ut potentia senatus atque auctoritas minueretur: quae tamen gravis et magna remanebat,

    Cic. Rep. 2, 34:

    sententiis non tam gravibus et severis quam concinnis et venustis,

    id. Brut. 95, 325:

    gravior oratio,

    id. de Or. 2, 56, 227:

    nihil sibi gravius esse faciendum, quam ut, etc.,

    id. Clu. 6, 16:

    inceptis gravibus et magna professis,

    Hor. A. P. 14:

    exemplum grave praebet ales, etc.,

    id. C. 4, 11, 26:

    non tulit ullos haec civitas aut gloria clariores, aut auctoritate graviores, aut humanitate politiores,

    Cic. de Or. 2, 37, 154:

    et esse et videri omnium gravissimus et severissimus,

    id. ib. 2, 56, 228:

    homo prudens et gravis,

    id. ib. 1, 9, 38:

    neque oratio abhorrens a persona hominis gravissimi,

    id. Rep. 1, 15 fin.:

    auctor,

    id. Pis. 6, 14:

    testis,

    id. Fam. 2, 2:

    non idem apud graves viros, quod leviores (decet),

    Quint. 11, 1, 45:

    vir bonus et gravis,

    id. 11, 3, 184:

    gravissimi sapientiae magistri,

    id. 12, 1, 36:

    tum pietate gravem ac meritis si forte virum quem Conspexere,

    Verg. A. 1, 151:

    gravissima civitas,

    Cic. Rep. 1, 3:

    gravem atque opulentam civitatem vineis et pluteis cepit,

    an important city, Liv. 34, 17, 12.— Hence, adv.: grăvĭter.
    1.
    Weightily, heavily, ponderously (very rare):

    aëra per purum graviter simulacra feruntur,

    Lucr. 4, 302; cf.:

    graviter cadere,

    id. 1, 741; Ov. P. 1, 7, 49.—
    b.
    Transf.
    (α).
    Of tones, deeply:

    natura fert, ut extrema ex altera parte graviter, ex altera autem acute sonent,

    Cic. Rep. 6, 18; Lucr. 4, 543.—Far more freq.,
    (β).
    Vehemently, strongly, violently:

    graviter crepuerunt fores,

    Ter. Heaut. 3, 3, 52; so,

    spirantibus flabris,

    Lucr. 6, 428; Ter. Ad. 5, 3, 2:

    pertentat tremor terras,

    Lucr. 6, 287:

    ferire aliquem,

    Verg. A. 12, 295:

    conquassari omnia,

    Lucr. 5, 105; cf.:

    quae gravissime afflictae erant naves,

    Caes. B. G. 4, 31, 2.—
    2.
    Trop.
    a.
    Vehemently, violently, deeply, severely; harshly, unpleasantly, disagreeably:

    graviter aegrotare,

    Cic. Off. 1, 10, 32:

    se habere,

    id. Att. 7, 2, 3:

    neque is sum, qui gravissime ex vobis mortis periculo terrear,

    Caes. B. G. 5, 30, 2:

    gravissime dolere,

    id. ib. 5, 54 fin.:

    quem ego amarem graviter,

    Plaut. Cist. 1, 1, 87; cf.: placere occoepit graviter, postquam est mortua, [p. 829] Caecil. ap. Non. 314, 19:

    tibi edepol iratus sum graviter,

    Ter. Hec. 4, 4, 2:

    cives gravissime dissentientes,

    Cic. Phil. 12, 11, 27:

    si me meis civibus injuria suspectum tam graviter atque offensum viderem,

    id. Cat. 1, 7, 17:

    graviter angi,

    id. Lael. 3, 10:

    tulit hoc commune dedecus jam familiae graviter filius,

    with chagrin, vexation, id. Clu. 6, 16; cf.:

    graviter et acerbe aliquid ferre,

    id. Verr. 2, 1, 58, § 152:

    graviter accipere aliquid,

    id. de Or. 2, 52, 211; Tac. A. 13, 36; cf.:

    adolescentulus saepe eadem et graviter audiendo victus est,

    Ter. Heaut. 1, 1, 62:

    nolo in illum gravius dicere,

    more harshly, id. Ad. 1, 2, 60; cf.:

    de amplissimis viris gravissime acerbissimeque decernitur,

    Caes. B. C. 1, 5, 4; id. B. G. 3, 16, 4; cf.

    also: severe et graviter et prisce agere,

    Cic. Cael. 14, 33:

    ut non gravius accepturi viderentur, si nuntiarentur omnibus eo loco mortem oppetendam esse,

    more sorrowfully, Liv. 9, 4, 6.—
    b.
    In an impressive or dignified manner, impressively, gravely, seriously, with propriety or dignity:

    his de rebus tantis tamque atrocibus neque satis me commode dicere neque satis graviter conqueri neque satis libere vociferari posse intelligo. Nam commoditati ingenium, gravitati aetas, libertati tempora sunt impedimento,

    Cic. Rosc. Am. 4, 9:

    (Scipio) utrumque egit graviter,

    with dignity, id. Lael. 21, 77:

    res gestas narrare graviter,

    id. Or. 9, 30; cf.:

    locum graviter et copiose tractare,

    id. Fin. 4, 2, 5.

    Lewis & Short latin dictionary > gravis

  • 24 immunis

    immūnis ( inm- and archaic in-moenis), e, adj. [in-munus], free or exempt from a public service, burāen, or charge (class.; cf.: expers, exsors).
    I.
    Lit.:

    melius hi quam nos, qui piratas immunes, socios vectigales habemus,

    Cic. Off. 3, 11, 49:

    quid immunes? hi certe nihil debent,

    id. Verr. 2, 5, 21, § 53:

    sine foedere immunes civitates ac liberae,

    id. ib. 2, 3, 6, § 13; id. Font. 4, 7:

    immunis militiā,

    Liv. 1, 43, 8:

    Ilienses ab omni onere immunes praestitit,

    Suet. Claud. 25:

    qui agros immunes liberosque arant, i. e.,

    free from taxes, tax-free, Cic. Verr. 2, 2, 69, § 166; cf. id. Agr. 3, 2, 9:

    duo milia jugerum Sexto Clodio rhetori assignasti, et quidem immunia,

    Suet. Rhet. 5.—
    (β).
    With gen.:

    immunes portoriorum,

    Liv. 38, 14:

    ceterorum immunes nisi propulsandi hostis,

    Tac. A. 1, 36.—
    B.
    Transf., beyond the polit. and milit. sphere, free or exempt from, that contributes or gives nothing (mostly poet.):

    non cnim est inhumana virtus neque immunis neque superba,

    inactive, Cic. Lael. 14, 50:

    quem scis inmunem Cinarae placuisse rapaci,

    who made no presents, without presents, Hor. Ep. 1, 14, 33; id. C. 4, 12, 23:

    Enipeus,

    Ov. M. 7, 229:

    immunisque sedens aliena ad pabula fucus,

    doing nothing, idle, Verg. G. 4, 244:

    ipsa quoque immunis rastroque intacta,

    without compulsion, free, Ov. M. 1, 101.—In a play on the word: Ly. Civi inmuni scin quid cantari solet?... Ph. Verum, gnate mi, is est inmunis, quoi nihil est qui munus fungatur suum, Plaut. Trin. 2, 2, 69; 73.—
    (β).
    With gen.:

    bos curvi immunis aratri,

    Ov. M. 3, 11:

    immunes operum,

    id. ib. 4, 5.—
    II.
    Trop., not sharing or partaking in, free from, devoid of, without any thing ( poet. and in post-Aug. prose); constr. with gen., abl., with ab, or absol.
    (α).
    With gen.:

    aspicit urbem Immunem tanti belli,

    Verg. A. 12, 559:

    tanti boni,

    Ov. Tr. 4, 2, 62:

    mali,

    id. M. 8, 691:

    necis,

    exempt from, id. ib. 9, 253:

    caedis manus,

    free from, unstained with, id. H. 14, 8:

    delictorum paternorum,

    Vell. 2, 7:

    aequoris Arctos,

    not setting in, Ov. M. 13, 293 (an imitation of the Homeric ammoros loetrôn Ôkeanoio, Il. 18, 489); Ov. F. 4, 575.—
    (β).
    With abl.:

    animum immunem esse tristitiā,

    Sen. Ep. 85:

    Cato omnibus humanis vitiis,

    Vell. 2, 35, 2:

    exercitum immunem tanta calamitate servavit,

    id. 2, 120, 3.—
    (γ).
    With ab:

    immunis ab omnibus arbitris esse,

    Vell. 2, 14 fin.:

    dentes a dolore,

    Plin. 32, 4, 14, § 37. —
    (δ).
    Absol.:

    immunis aram si tetigit manus,

    stainless, pure, Hor. C. 3, 23, 17:

    amicum castigare ob meritam noxiam, Inmoenest facinus,

    a thankless office, Plaut. Trin. 1, 1, 1; cf.: inmoene, improbum, culpandum, vel interdum munere liberatum, Gloss. Plac. p. 476.

    Lewis & Short latin dictionary > immunis

  • 25 inmoenis

    immūnis ( inm- and archaic in-moenis), e, adj. [in-munus], free or exempt from a public service, burāen, or charge (class.; cf.: expers, exsors).
    I.
    Lit.:

    melius hi quam nos, qui piratas immunes, socios vectigales habemus,

    Cic. Off. 3, 11, 49:

    quid immunes? hi certe nihil debent,

    id. Verr. 2, 5, 21, § 53:

    sine foedere immunes civitates ac liberae,

    id. ib. 2, 3, 6, § 13; id. Font. 4, 7:

    immunis militiā,

    Liv. 1, 43, 8:

    Ilienses ab omni onere immunes praestitit,

    Suet. Claud. 25:

    qui agros immunes liberosque arant, i. e.,

    free from taxes, tax-free, Cic. Verr. 2, 2, 69, § 166; cf. id. Agr. 3, 2, 9:

    duo milia jugerum Sexto Clodio rhetori assignasti, et quidem immunia,

    Suet. Rhet. 5.—
    (β).
    With gen.:

    immunes portoriorum,

    Liv. 38, 14:

    ceterorum immunes nisi propulsandi hostis,

    Tac. A. 1, 36.—
    B.
    Transf., beyond the polit. and milit. sphere, free or exempt from, that contributes or gives nothing (mostly poet.):

    non cnim est inhumana virtus neque immunis neque superba,

    inactive, Cic. Lael. 14, 50:

    quem scis inmunem Cinarae placuisse rapaci,

    who made no presents, without presents, Hor. Ep. 1, 14, 33; id. C. 4, 12, 23:

    Enipeus,

    Ov. M. 7, 229:

    immunisque sedens aliena ad pabula fucus,

    doing nothing, idle, Verg. G. 4, 244:

    ipsa quoque immunis rastroque intacta,

    without compulsion, free, Ov. M. 1, 101.—In a play on the word: Ly. Civi inmuni scin quid cantari solet?... Ph. Verum, gnate mi, is est inmunis, quoi nihil est qui munus fungatur suum, Plaut. Trin. 2, 2, 69; 73.—
    (β).
    With gen.:

    bos curvi immunis aratri,

    Ov. M. 3, 11:

    immunes operum,

    id. ib. 4, 5.—
    II.
    Trop., not sharing or partaking in, free from, devoid of, without any thing ( poet. and in post-Aug. prose); constr. with gen., abl., with ab, or absol.
    (α).
    With gen.:

    aspicit urbem Immunem tanti belli,

    Verg. A. 12, 559:

    tanti boni,

    Ov. Tr. 4, 2, 62:

    mali,

    id. M. 8, 691:

    necis,

    exempt from, id. ib. 9, 253:

    caedis manus,

    free from, unstained with, id. H. 14, 8:

    delictorum paternorum,

    Vell. 2, 7:

    aequoris Arctos,

    not setting in, Ov. M. 13, 293 (an imitation of the Homeric ammoros loetrôn Ôkeanoio, Il. 18, 489); Ov. F. 4, 575.—
    (β).
    With abl.:

    animum immunem esse tristitiā,

    Sen. Ep. 85:

    Cato omnibus humanis vitiis,

    Vell. 2, 35, 2:

    exercitum immunem tanta calamitate servavit,

    id. 2, 120, 3.—
    (γ).
    With ab:

    immunis ab omnibus arbitris esse,

    Vell. 2, 14 fin.:

    dentes a dolore,

    Plin. 32, 4, 14, § 37. —
    (δ).
    Absol.:

    immunis aram si tetigit manus,

    stainless, pure, Hor. C. 3, 23, 17:

    amicum castigare ob meritam noxiam, Inmoenest facinus,

    a thankless office, Plaut. Trin. 1, 1, 1; cf.: inmoene, improbum, culpandum, vel interdum munere liberatum, Gloss. Plac. p. 476.

    Lewis & Short latin dictionary > inmoenis

  • 26 inmunis

    immūnis ( inm- and archaic in-moenis), e, adj. [in-munus], free or exempt from a public service, burāen, or charge (class.; cf.: expers, exsors).
    I.
    Lit.:

    melius hi quam nos, qui piratas immunes, socios vectigales habemus,

    Cic. Off. 3, 11, 49:

    quid immunes? hi certe nihil debent,

    id. Verr. 2, 5, 21, § 53:

    sine foedere immunes civitates ac liberae,

    id. ib. 2, 3, 6, § 13; id. Font. 4, 7:

    immunis militiā,

    Liv. 1, 43, 8:

    Ilienses ab omni onere immunes praestitit,

    Suet. Claud. 25:

    qui agros immunes liberosque arant, i. e.,

    free from taxes, tax-free, Cic. Verr. 2, 2, 69, § 166; cf. id. Agr. 3, 2, 9:

    duo milia jugerum Sexto Clodio rhetori assignasti, et quidem immunia,

    Suet. Rhet. 5.—
    (β).
    With gen.:

    immunes portoriorum,

    Liv. 38, 14:

    ceterorum immunes nisi propulsandi hostis,

    Tac. A. 1, 36.—
    B.
    Transf., beyond the polit. and milit. sphere, free or exempt from, that contributes or gives nothing (mostly poet.):

    non cnim est inhumana virtus neque immunis neque superba,

    inactive, Cic. Lael. 14, 50:

    quem scis inmunem Cinarae placuisse rapaci,

    who made no presents, without presents, Hor. Ep. 1, 14, 33; id. C. 4, 12, 23:

    Enipeus,

    Ov. M. 7, 229:

    immunisque sedens aliena ad pabula fucus,

    doing nothing, idle, Verg. G. 4, 244:

    ipsa quoque immunis rastroque intacta,

    without compulsion, free, Ov. M. 1, 101.—In a play on the word: Ly. Civi inmuni scin quid cantari solet?... Ph. Verum, gnate mi, is est inmunis, quoi nihil est qui munus fungatur suum, Plaut. Trin. 2, 2, 69; 73.—
    (β).
    With gen.:

    bos curvi immunis aratri,

    Ov. M. 3, 11:

    immunes operum,

    id. ib. 4, 5.—
    II.
    Trop., not sharing or partaking in, free from, devoid of, without any thing ( poet. and in post-Aug. prose); constr. with gen., abl., with ab, or absol.
    (α).
    With gen.:

    aspicit urbem Immunem tanti belli,

    Verg. A. 12, 559:

    tanti boni,

    Ov. Tr. 4, 2, 62:

    mali,

    id. M. 8, 691:

    necis,

    exempt from, id. ib. 9, 253:

    caedis manus,

    free from, unstained with, id. H. 14, 8:

    delictorum paternorum,

    Vell. 2, 7:

    aequoris Arctos,

    not setting in, Ov. M. 13, 293 (an imitation of the Homeric ammoros loetrôn Ôkeanoio, Il. 18, 489); Ov. F. 4, 575.—
    (β).
    With abl.:

    animum immunem esse tristitiā,

    Sen. Ep. 85:

    Cato omnibus humanis vitiis,

    Vell. 2, 35, 2:

    exercitum immunem tanta calamitate servavit,

    id. 2, 120, 3.—
    (γ).
    With ab:

    immunis ab omnibus arbitris esse,

    Vell. 2, 14 fin.:

    dentes a dolore,

    Plin. 32, 4, 14, § 37. —
    (δ).
    Absol.:

    immunis aram si tetigit manus,

    stainless, pure, Hor. C. 3, 23, 17:

    amicum castigare ob meritam noxiam, Inmoenest facinus,

    a thankless office, Plaut. Trin. 1, 1, 1; cf.: inmoene, improbum, culpandum, vel interdum munere liberatum, Gloss. Plac. p. 476.

    Lewis & Short latin dictionary > inmunis

  • 27 monstrator

    monstrātor, ōris, m. [monstro], a shower, pointer out, introducer, inventor, teacher, informant ( poet. and in post-Aug. prose):

    aratri,

    i. e. Triptolemus, Verg. G. 1, 19:

    sacri iniqui,

    an introducer of human sacrifices, Ov. Ib. 399:

    hospitii,

    Tac. G. 21; Luc. 9, 979.

    Lewis & Short latin dictionary > monstrator

  • 28 nescium

    nescĭus, a, um, adj. [ne-scio], unknowing, ignorant, unaware (syn.: inscius, ignarus).—With gen.:

    nescia mens hominum fati sortisque futurae,

    Verg. A. 10, 501:

    impendentis mali nescius,

    Plin. Ep. 8, 23, 8.— With de, Ov. H. 16, 140.—With a rel.-clause:

    nescia, quae faceret subitos mihi causa dolores,

    Ov. H. 11, 47:

    arvaque Cyclopum, quid rastra, quid usus aratri, Nescia,

    id. M. 14, 2. —With a preced. neg.:

    neque tamen, cum haec scribebam, eram nescius, quantis oneribus premerere susceptarum rerum,

    Cic. Fam. 5, 12, 2.—With inf.:

    non sum nescius, Scaevola, ista inter Graecos dici,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    non eram nescius, fore, etc.,

    id. Fin. 1, 1, 1; id. Att. 15, 11, 4.—
    B.
    Not knowing how, not understanding, unable; with inf. ( poet.):

    nescii fari pueri,

    Hor. C. 4, 6, 18:

    cedere nescius,

    id. ib. 1, 6, 6:

    nescia fallere vita,

    Verg. G. 2, 467:

    corda,

    id. ib. 4, 470:

    Graias mirari artes,

    Juv. 11, 100:

    vinci nescius,

    Ov. P. 2, 9, 45:

    natura mutari nescia,

    Juv. 13, 240.—
    II.
    Pass., not known, unknown (rare;

    not in Cic.): in locis nesciis nesciā spe sumus,

    Plaut. Rud. 1, 5, 17; id. Capt. 2, 2, 15:

    tributa,

    Tac. A. 1, 59.—As subst.: nescĭum, ĭi, n., an unknown thing, a piece of ignorance:

    siquid nescibo, id nescium tradam tibi,

    Plaut. Capt. 2, 2, 15; cf.: neque nescium habebat, Anteium invisum Neroni, nor was he ignorant, Tac. A. 16, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > nescium

  • 29 nescius

    nescĭus, a, um, adj. [ne-scio], unknowing, ignorant, unaware (syn.: inscius, ignarus).—With gen.:

    nescia mens hominum fati sortisque futurae,

    Verg. A. 10, 501:

    impendentis mali nescius,

    Plin. Ep. 8, 23, 8.— With de, Ov. H. 16, 140.—With a rel.-clause:

    nescia, quae faceret subitos mihi causa dolores,

    Ov. H. 11, 47:

    arvaque Cyclopum, quid rastra, quid usus aratri, Nescia,

    id. M. 14, 2. —With a preced. neg.:

    neque tamen, cum haec scribebam, eram nescius, quantis oneribus premerere susceptarum rerum,

    Cic. Fam. 5, 12, 2.—With inf.:

    non sum nescius, Scaevola, ista inter Graecos dici,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    non eram nescius, fore, etc.,

    id. Fin. 1, 1, 1; id. Att. 15, 11, 4.—
    B.
    Not knowing how, not understanding, unable; with inf. ( poet.):

    nescii fari pueri,

    Hor. C. 4, 6, 18:

    cedere nescius,

    id. ib. 1, 6, 6:

    nescia fallere vita,

    Verg. G. 2, 467:

    corda,

    id. ib. 4, 470:

    Graias mirari artes,

    Juv. 11, 100:

    vinci nescius,

    Ov. P. 2, 9, 45:

    natura mutari nescia,

    Juv. 13, 240.—
    II.
    Pass., not known, unknown (rare;

    not in Cic.): in locis nesciis nesciā spe sumus,

    Plaut. Rud. 1, 5, 17; id. Capt. 2, 2, 15:

    tributa,

    Tac. A. 1, 59.—As subst.: nescĭum, ĭi, n., an unknown thing, a piece of ignorance:

    siquid nescibo, id nescium tradam tibi,

    Plaut. Capt. 2, 2, 15; cf.: neque nescium habebat, Anteium invisum Neroni, nor was he ignorant, Tac. A. 16, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > nescius

  • 30 robor

    rōbur ( rōbor, v. Lucr. p. 140 Lachm.; also an older form rōbus, Cato, R. R. 17, 1; Col. 2, 6, 1; cf. Paul. ex Fest. p. 264 Müll.), ŏris, n. [cf. Sanscr. radh-as, abundance; Gr. rhônnumi for rhôthnumi, to strengthen, rhômê], a very hard kind of oak (cf.:

    quercus, ilex),

    Plin. 16, 6, 8, § 19; 16, 7, 10, § 28; 16, 38, 73, § 186; 16, 40, 76, § 204; 16, 40, 77, § 218.— Hence,
    I.
    Lit.
    1.
    In gen., a very hard kind of tree or wood:

    morsus roboris,

    i. e. of the wild olive, Verg. A. 12, 783 (a little before: foliis oleaster amaris Hic steterat);

    so of the same,

    id. G. 2, 305; cf.:

    solido de robore myrtus,

    id. ib. 2, 64:

    annoso validam robore quercum,

    i. e. of an old and sturdy trunk, id. A. 4, 441; so,

    annoso robore quercus,

    Ov. M. 8, 743:

    antiquo robore quercus,

    with ancient trunk, Verg. G. 3, 332:

    Massyla, i. e. citri,

    Stat. S. 3, 3, 94; also,

    Maurorum,

    id. ib. 4, 2, 39.—
    2.
    Absol., usu., an oak-tree, an oak in gen.:

    fixa est pariter cum robore cervix,

    i. e. was pinned fast to the oak, Ov. M. 3, 92:

    agitata robora pulsant (delphines),

    id. ib. 1, 303.—
    3.
    Oak-wood, oak:

    naves totae factae ex robore,

    Caes. B. G. 3, 13; cf.:

    (sapiens) non est e saxo sculptus aut e robore dolatus,

    Cic. Ac. 2, 31, 101; and with this cf. id. Div. 2, 41, 85. — Poet.:

    illi robur et aes triplex Circa pectus erat,

    Hor. C. 1, 3, 9; cf.:

    o saxis nimirum et robore nati!

    Stat. Th. 4, 340. —
    II.
    Transf.
    A.
    Of things made of oak or of any other hard wood.
    1.
    In gen.:

    Lacedaemonii cottidianis epulis in robore accumbunt,

    i. e. on oaken, hard benches, Cic. Mur. 35, 74.— So of the wooden horse before Troy:

    sacrum,

    Verg. A. 2, 230; of a lance:

    ferro praefixum,

    id. ib. 10, 479; Sil. 2, 244; 267; of a club, Ov. M. 12, 349; Mart. 9, 44, 4 et saep.:

    aratri,

    i. e. the oaken plough, Verg. G. 1, 162; Val. Fl. 7, 555.—
    2.
    In partic., the lower and stronger part of the prison at Rome, built by Servius Tullius, was called Robur (also Tullianum):

    Robus in carcere dicitur is locus, quo praecipitatur maleficorum genus, quod ante arcis robusteis includebatur, Paul. ex Fest. s. v. robum, p. 264 Müll.: in robore et tenebris exspiret,

    Liv. 38, 59 fin.:

    robur et saxum minitari,

    Tac. A. 4, 29; Val. Max. 6, 3, 1:

    verbera, carnifices, robur,

    Lucr. 3, 1017; Hor. C. 2, 13, 19 (v. carcer and Tullianum).—
    B.
    Hardness, strength, firmness, vigor, power (cf. vires; v. Fabri ad Liv. 21, 1, 2).
    1.
    Lit.:

    duri robora ferri,

    Lucr. 2, 449; so,

    ferri,

    Verg. A. 7, 609:

    saxi,

    Lucr. 1, 882:

    navium,

    Liv. 37, 30: omnia pariter crescunt et robora sumunt, gain strength, [p. 1598] Lucr. 5, 820; 895; cf.:

    qui si jam satis aetatis atque roboris haberet, ipse pro Sex. Roscio diceret,

    Cic. Rosc. Am. 51, 149:

    paululum jam roboris accessit aetati,

    id. Cael. 30, 73:

    solidaeque suo stant robore vires,

    Verg. A. 2, 639; Vulg. Judic. 8, 21:

    si quod est robur,

    Flor. 2, 1, 1.—
    2.
    Trop., power, strength, force, vigor (very freq.):

    alter virtutis robore firmior quam aetatis,

    Cic. Phil. 10, 8, 16:

    in animi excelsi atque invicti magnitudine ac robore,

    id. Off. 1, 5, 14; so,

    animi (with magnitudo),

    id. de Or. 2, 84, 343; id. Tusc. 1, 40, 95:

    robur incredibile animi,

    id. Mil. 37, 101:

    quantum in cujusque animo roboris est ac nervorum,

    id. Fam. 6, 1, 3:

    multo plus firmamenti ac roboris,

    id. Imp. Pomp. 4, 10; so (with firmamentum) id. Mur. 28, 58; (with firmitas) id. Fin. 5, 5, 12:

    hi tot equites Romani quid roboris hujus petitioni attulerunt?

    id. Planc. 8, 21:

    pectus robore fultum,

    Ov. Tr. 5, 12, 11:

    te mea robora fallunt,

    id. H. 16, 367:

    velocitate pari, robore animi virumque praestanti,

    Liv. 24, 26, 11:

    verba quanti roboris plena,

    Sen. Ep 10, 3:

    qui robur aliquod in stilo fecerint,

    Quint. 10, 3, 10; cf.:

    robur oratorium adicere sententiis,

    id. 10, 5, 4; 8, prooem. §

    3: illi robur et aes triplex Circa pectus erat,

    Hor. C. 1, 3, 9; cf.:

    O saxis nimirum et robore nati,

    Stat. Th. 4, 340. —
    b.
    Authority: nostrarum constitutionum, Just. Inst. prooem. 6.—
    c.
    Concr., the strongest, most effective, or best part, the pith, kernel, strength of any thing; of soldiers, the flower of the troops, choice troops, etc. (freq. and class.):

    versaris in optimorum civium vel flore vel robore,

    Cic. Or. 10, 34: et robur et suboles militum interiit, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33; cf.:

    quod fuit roboris, duobus proeliis interiit,

    Caes. B. C. 3, 87:

    quod roboris ea provincia habuerat,

    Liv. 30, 2; Ov. M. 14, 454 al.:

    senatūs robur,

    Liv. 5, 39. — Plur.:

    tunc C. Flavius Pusio, Cn. Titinnius, C. Maecenas, illa robora populi Romani,

    Cic. Clu. 56, 163:

    haec sunt nostra robora,

    id. Att. 6, 5, 3; Liv. 7, 7; 12; 21, 54; 22, 6; 23, 16; 25, 6 init.:

    robora pubis,

    Verg. A. 8, 518; Ov. M. 7, 510:

    ingentia robora virorum,

    Plin. Pan. 34, 3:

    conferta robora virorum,

    Curt. 3, 5, 13: betae, i. e. stalks, Col. poët. 10, 326. — Of a place, a stronghold:

    quod coloniam virium et opum validam robur ac sedem bello legisset,

    Tac. H. 2, 19.— Absol.: robus, the name of an excellent kind of wheat:

    quoniam et pondere et nitore praestat,

    Col. 2, 6, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > robor

  • 31 robur

    rōbur ( rōbor, v. Lucr. p. 140 Lachm.; also an older form rōbus, Cato, R. R. 17, 1; Col. 2, 6, 1; cf. Paul. ex Fest. p. 264 Müll.), ŏris, n. [cf. Sanscr. radh-as, abundance; Gr. rhônnumi for rhôthnumi, to strengthen, rhômê], a very hard kind of oak (cf.:

    quercus, ilex),

    Plin. 16, 6, 8, § 19; 16, 7, 10, § 28; 16, 38, 73, § 186; 16, 40, 76, § 204; 16, 40, 77, § 218.— Hence,
    I.
    Lit.
    1.
    In gen., a very hard kind of tree or wood:

    morsus roboris,

    i. e. of the wild olive, Verg. A. 12, 783 (a little before: foliis oleaster amaris Hic steterat);

    so of the same,

    id. G. 2, 305; cf.:

    solido de robore myrtus,

    id. ib. 2, 64:

    annoso validam robore quercum,

    i. e. of an old and sturdy trunk, id. A. 4, 441; so,

    annoso robore quercus,

    Ov. M. 8, 743:

    antiquo robore quercus,

    with ancient trunk, Verg. G. 3, 332:

    Massyla, i. e. citri,

    Stat. S. 3, 3, 94; also,

    Maurorum,

    id. ib. 4, 2, 39.—
    2.
    Absol., usu., an oak-tree, an oak in gen.:

    fixa est pariter cum robore cervix,

    i. e. was pinned fast to the oak, Ov. M. 3, 92:

    agitata robora pulsant (delphines),

    id. ib. 1, 303.—
    3.
    Oak-wood, oak:

    naves totae factae ex robore,

    Caes. B. G. 3, 13; cf.:

    (sapiens) non est e saxo sculptus aut e robore dolatus,

    Cic. Ac. 2, 31, 101; and with this cf. id. Div. 2, 41, 85. — Poet.:

    illi robur et aes triplex Circa pectus erat,

    Hor. C. 1, 3, 9; cf.:

    o saxis nimirum et robore nati!

    Stat. Th. 4, 340. —
    II.
    Transf.
    A.
    Of things made of oak or of any other hard wood.
    1.
    In gen.:

    Lacedaemonii cottidianis epulis in robore accumbunt,

    i. e. on oaken, hard benches, Cic. Mur. 35, 74.— So of the wooden horse before Troy:

    sacrum,

    Verg. A. 2, 230; of a lance:

    ferro praefixum,

    id. ib. 10, 479; Sil. 2, 244; 267; of a club, Ov. M. 12, 349; Mart. 9, 44, 4 et saep.:

    aratri,

    i. e. the oaken plough, Verg. G. 1, 162; Val. Fl. 7, 555.—
    2.
    In partic., the lower and stronger part of the prison at Rome, built by Servius Tullius, was called Robur (also Tullianum):

    Robus in carcere dicitur is locus, quo praecipitatur maleficorum genus, quod ante arcis robusteis includebatur, Paul. ex Fest. s. v. robum, p. 264 Müll.: in robore et tenebris exspiret,

    Liv. 38, 59 fin.:

    robur et saxum minitari,

    Tac. A. 4, 29; Val. Max. 6, 3, 1:

    verbera, carnifices, robur,

    Lucr. 3, 1017; Hor. C. 2, 13, 19 (v. carcer and Tullianum).—
    B.
    Hardness, strength, firmness, vigor, power (cf. vires; v. Fabri ad Liv. 21, 1, 2).
    1.
    Lit.:

    duri robora ferri,

    Lucr. 2, 449; so,

    ferri,

    Verg. A. 7, 609:

    saxi,

    Lucr. 1, 882:

    navium,

    Liv. 37, 30: omnia pariter crescunt et robora sumunt, gain strength, [p. 1598] Lucr. 5, 820; 895; cf.:

    qui si jam satis aetatis atque roboris haberet, ipse pro Sex. Roscio diceret,

    Cic. Rosc. Am. 51, 149:

    paululum jam roboris accessit aetati,

    id. Cael. 30, 73:

    solidaeque suo stant robore vires,

    Verg. A. 2, 639; Vulg. Judic. 8, 21:

    si quod est robur,

    Flor. 2, 1, 1.—
    2.
    Trop., power, strength, force, vigor (very freq.):

    alter virtutis robore firmior quam aetatis,

    Cic. Phil. 10, 8, 16:

    in animi excelsi atque invicti magnitudine ac robore,

    id. Off. 1, 5, 14; so,

    animi (with magnitudo),

    id. de Or. 2, 84, 343; id. Tusc. 1, 40, 95:

    robur incredibile animi,

    id. Mil. 37, 101:

    quantum in cujusque animo roboris est ac nervorum,

    id. Fam. 6, 1, 3:

    multo plus firmamenti ac roboris,

    id. Imp. Pomp. 4, 10; so (with firmamentum) id. Mur. 28, 58; (with firmitas) id. Fin. 5, 5, 12:

    hi tot equites Romani quid roboris hujus petitioni attulerunt?

    id. Planc. 8, 21:

    pectus robore fultum,

    Ov. Tr. 5, 12, 11:

    te mea robora fallunt,

    id. H. 16, 367:

    velocitate pari, robore animi virumque praestanti,

    Liv. 24, 26, 11:

    verba quanti roboris plena,

    Sen. Ep 10, 3:

    qui robur aliquod in stilo fecerint,

    Quint. 10, 3, 10; cf.:

    robur oratorium adicere sententiis,

    id. 10, 5, 4; 8, prooem. §

    3: illi robur et aes triplex Circa pectus erat,

    Hor. C. 1, 3, 9; cf.:

    O saxis nimirum et robore nati,

    Stat. Th. 4, 340. —
    b.
    Authority: nostrarum constitutionum, Just. Inst. prooem. 6.—
    c.
    Concr., the strongest, most effective, or best part, the pith, kernel, strength of any thing; of soldiers, the flower of the troops, choice troops, etc. (freq. and class.):

    versaris in optimorum civium vel flore vel robore,

    Cic. Or. 10, 34: et robur et suboles militum interiit, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33; cf.:

    quod fuit roboris, duobus proeliis interiit,

    Caes. B. C. 3, 87:

    quod roboris ea provincia habuerat,

    Liv. 30, 2; Ov. M. 14, 454 al.:

    senatūs robur,

    Liv. 5, 39. — Plur.:

    tunc C. Flavius Pusio, Cn. Titinnius, C. Maecenas, illa robora populi Romani,

    Cic. Clu. 56, 163:

    haec sunt nostra robora,

    id. Att. 6, 5, 3; Liv. 7, 7; 12; 21, 54; 22, 6; 23, 16; 25, 6 init.:

    robora pubis,

    Verg. A. 8, 518; Ov. M. 7, 510:

    ingentia robora virorum,

    Plin. Pan. 34, 3:

    conferta robora virorum,

    Curt. 3, 5, 13: betae, i. e. stalks, Col. poët. 10, 326. — Of a place, a stronghold:

    quod coloniam virium et opum validam robur ac sedem bello legisset,

    Tac. H. 2, 19.— Absol.: robus, the name of an excellent kind of wheat:

    quoniam et pondere et nitore praestat,

    Col. 2, 6, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > robur

  • 32 robustus

    rōbustus, a, um, adj. [id.].
    I.
    Of oakwood, oaken, oak-:

    capitulum,

    Cato, R. R. 18, 4:

    stipites,

    id. ib. 18, 8:

    materia,

    Varr. R. R. 1, 38, 3; Col. 2, 14, 6:

    caudices,

    Plin. 11, 37, 55, § 151:

    stipites,

    Liv. 38, 5:

    fores,

    Hor. C. 3, 16, 2:

    plaustra,

    id. Ep. 2, 2, 74 et saep.: carcer (referring to the Robur in the Roman carcer;

    v. robur, II. A. 2.),

    Plaut. Curc. 5, 3, 13; cf.

    codex,

    id. Poen. 5, 3, 39. —
    II.
    Transf., hard, firm, solid, strong, hardy, lusty, robust (freq. and class.; syn.: valens, nervosus).
    A.
    Lit.:

    lapides,

    Plin. 36, 22, 48, § 167:

    cornua,

    id. 11, 37, 45, § 125:

    palmes,

    id. 17, 22, 35, § 175:

    cibus,

    hearty, nourishing, Cels. 2, 18:

    robustior cibus,

    id. 2, 18:

    triticum,

    Col. 2, 9, 3; Plin. 18, 17, 46, § 166; 18, 30, 72, § 298:

    robustissima terra,

    Col. 2, 2, 17:

    robustissimum solum,

    id. 1, praef. §

    24: robustissima oppida,

    strongly fortified, Flor. 1, 12, 3. —

    Esp. of persons: robusti et valentes satellites,

    Cic. Agr. 2, 31, 84; cf.:

    transit in aestatem post ver robustior annus, Fitque valens juvenis,

    Ov. M. 15, 206:

    usu atque aetate robustior,

    Cic. Sull. 16, 47; cf. id. Phil. 5, 16, 43; id. Cat. 2, 9, 20:

    robustiores vinum bibere, infirmiores aquam,

    Plin. 27, 4, 10, § 27:

    moderator aratri,

    Lucr. 5, 933; 6, 1253; cf.

    vires,

    id. 3, 449:

    puer acri militiā,

    Hor. C. 3, 2, 2:

    corpore amplo atque robusto,

    Suet. Tib. 68:

    robustissima juventus,

    id. Ner. 20. —
    B.
    Trop., firm, solid, strong, etc.: facilius quod est propositum consequar, si nostram rem, publicam vobis et nascentem et crescentem et adultam et jam firmam atque robustam ostendero, Cic. Rep. 2, 1, 3:

    solidam et robustam et assiduam frequentiam praebuerunt,

    id. Planc. 8, 21:

    res vetustate robustas calumniando pervertere,

    id. Div. 1, 18, 35; cf.:

    robusta et solida eloquentia,

    Quint. 10, 1, 2:

    robusta et stabilis fortitudo,

    Cic. Tusc. 4, 23, 51:

    inveteratum (malum) fit plerumque robustius,

    id. Phil. 5, 11, 31:

    quae robustioris improbitatis,

    id. ib. 2, 25, 63:

    animus (with magna constantia),

    id. Off. 1, 20, 67:

    vox,

    Plin. 7, 16, 17, § 76:

    carmen,

    Pers. 5, 5:

    amicitiae exempla,

    Val. Max. 4, 7, 2:

    populus Romanus,

    Flor. 2, 1, 1. — Adv.: rōbustē, stoutly, strongly, firmly, Naz. Pan. ad Constant. 17.— Comp., Aug. Conf. 8, 11.— Sup.:

    robustissime,

    Cassiod. Var. 12, 21.

    Lewis & Short latin dictionary > robustus

  • 33 semita

    sēmĭta, ae,f. [se-(=sed-), i.e. aside; and root mi-, to go; cf.: meo, trames], a narrow way, a path, foot - path, lane, by - way, etc. (opp. via, a highway; cf.: callis, trames): quā ibant, ab itu iter appellarunt;

    quā id anguste, semita ut semiter, dictum,

    Varr. L. L. 5, § 35 Müll.
    I.
    Lit. (freq. and class.):

    angustissimae semitae,

    Cic. Agr. 2, 35, 96; cf. Mart. 7, 61, 4:

    aut viam aut semitam monstrare,

    Plaut. Rud. 1, 3, 30:

    decedam ego illi de viā, de semitā,

    id. Trin. 2, 4, 80; cf. id. Curc. 2, 3, 8; Sen. Ep. 64, 10:

    scabras lutosasque semitas spectant, id. Ira, 3, 35, 5: omnibus viis notis semitisque essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; so (opp. via) id. ib. 7, 8; Liv. 44, 43:

    semita angusta et ardua,

    id. 9, 24:

    ut Oresti nuper prandia in semitis decumae nomine magno honori fuerunt,

    Cic. Off. 2, 17, 58; Suet. Ner. 48; Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 44 Vahl.):

    rara per occultos lucebat semita calles,

    Verg. A. 9, 383:

    quā jacet Herculeis semita litoribus,

    the narrow way, Prop. 1, 11, 2 et saep.—In mal. part., Plaut. Curc. 1, 1, 36; cf.

    vulgi,

    Prop. 2, 23 (3, 17), 1.—Prov.: qui sibi semitam non sapiunt, alteri monstrant viam, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. v. 358 Vahl.):

    de viā in semitam degredi,

    Plaut. Cas. 3, 5, 40.—
    B.
    Transf., of other ways or paths ( poet. and in post-Aug. prose):

    formicae praedam Convectant calle angusto... opere omnis semita fervet,

    Verg. A. 4, 407;

    so of the same,

    Plin. 11, 30, 36, § 110:

    Phryxi quā semita jungi Europamque Asiamque vetat,

    Stat. Achill. 1, 409:

    spumea semita fugientis clavi,

    Val. Fl. 4, 420:

    velox Lunae pigraque Saturni,

    Claud. Laud. Stil. 2, 438:

    umida Iridis,

    id. Rapt. Pros. 2, 99:

    aratri, id. de Apono, 25: arteriae, id est spiritus semitae,

    Plin. 11, 37, 89, § 219.—
    II.
    Trop. (rare but class.), a way, path, road:

    locuples et speciosa vult esse eloquentia... feratur ergo non semitis, sed campis: non uti fontes angustis fistulis colliguntur, sed ut latissimi amnes totis vallibus fluat ac sibi viam, si quando non acceperit, faciat,

    Quint. 5, 14, 31:

    illius ego semita feci viam,

    Phaedr. 3, prol. 38:

    jam intellegetis, hanc pecuniam, quae via modo visa est exire ab isto, eandem semita revertisse,

    Cic. Verr. 2, 2, 23, § 57:

    secretum iter et fallentis semita vitae,

    Hor. Ep. 1, 18, 103:

    semita certe Tranquillae per virtutem patet unica vitae,

    Juv. 10, 364:

    novum ad victoriam iter sanguinis sui semita aperire,

    Flor. 1, 14, 4; so in eccl. Lat., freq., of a way of life, course of conduct, etc.:

    justitiae,

    Vulg. Prov. 2, 8:

    justorum,

    id. ib. 16, 17.

    Lewis & Short latin dictionary > semita

  • 34 tempora

    tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].
    I.
    Lit., a portion or period of time, a time:

    tempus diei,

    daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

    extremum diei,

    Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

    matutina tempora,

    morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

    anni tempora,

    the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

    quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

    Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

    maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

    Caes. B. G. 1, 54:

    erat hibernum tempus anni,

    Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—
    2.
    Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

    longo post tempore,

    Verg. E. 1, 68:

    magno post tempore,

    Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

    brevi post tempore,

    id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

    parvo post tempore,

    Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

    longis temporibus ante,

    Cic. Rep. 2, 34, 5.—
    B.
    Transf., time, in general.
    1.
    Lit.
    a.
    In gen.:

    tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

    Cic. Inv. 1, 26, 39:

    tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

    Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

    neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

    Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

    nisi tempus et spatium datum sit,

    Cic. Quint. 1, 4:

    vix huic tantulae epistulae tempus habui,

    id. Att. 1, 14, 1:

    egeo tempore,

    id. Q. Fr. 3, 5, 4:

    unius horae tempus,

    Liv. 44, 9, 4:

    aliquot dierum tempus amisit,

    Lact. Mort. Pers. 45, 5:

    tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

    Liv. 29, 5, 7:

    triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

    id. 38, 37, 10:

    tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

    Cic. de Or. 3, 55, 211:

    ut tempora postulabant belli,

    Liv. 24, 8, 7:

    nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

    id. 35, 28, 1:

    temporibus Punici belli,

    Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

    mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

    Cic. Rep. 1, 9, 14:

    erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

    id. Mil. 26, 69:

    ex quo tempore tu me diligere coepisti,

    id. Fam. 3, 4, 2:

    eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

    Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

    tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

    id. 2, 32, 9:

    privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

    id. 3, 20, 4:

    per idem tempus,

    Cic. Brut. 83, 286:

    quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

    at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

    scripta in aliquod tempus reponantur,

    Quint. 10, 4, 2:

    non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

    Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

    uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

    Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

    alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

    id. Fam. 3, 10, 6:

    dare tempus exponendi de aliquā re,

    id. ib. 1, 9, 3:

    committendi proelii,

    Caes. B. G. 2, 19:

    edendi,

    Hor. Ep. 1, 16, 22:

    curandi,

    id. ib. 1, 2, 39:

    tyranno ad consultandum tempus datum est,

    Liv. 34, 33, 5:

    datum cum iis conloquendi tempus,

    id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

    id certis temporibus futurum,

    Cic. Rep. 1, 15, 23:

    si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

    id. ib. 1, 27, 43:

    superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

    id. Fam. 5, 17, 1:

    illis temporibus,

    id. Lael. 1, 5:

    temporibus illis,

    id. Arch. 3, 6. —
    b.
    In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

    nunc occasio est et tempus,

    Plaut. Ps. 4, 2, 3:

    tempus maximum est, ut, etc.,

    id. Mil. 4, 3, 9:

    spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

    id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

    tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

    Cic. Phil. 7, 9, 27:

    dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

    Plaut. Mil. 4, 3, 8:

    nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

    Sil. 11, 194:

    consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

    Liv. 8, 10, 1:

    cum jam moriendi tempus urgueret,

    was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

    verno inserentis tempus urguet,

    Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

    sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

    Cic. Top. 1, 5:

    dicere aliquid de ordine argumentorum,

    id. de Or. 2, 42, 181:

    conari etiam majora,

    Liv. 6, 18, 12:

    nunc corpora curare tempus est,

    id. 21, 54, 2:

    tibi abire,

    Hor. Ep. 2, 2, 215:

    jam tempus agi res,

    Verg. A. 5, 638:

    tempus est jam hinc abire me,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99:

    suo tempore,

    at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—
    (β).
    tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

    duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

    Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

    contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

    Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

    jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

    upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

    tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

    Cat. 61, 162. —
    2.
    Transf.
    a.
    The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

    si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

    time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

    omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

    id. Imp. Pomp. 1, 1:

    quid a me cujusque tempus poscat,

    id. Planc. 32, 79:

    tempori meo defuerunt,

    my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

    qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

    id. Arch. 6, 12:

    tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

    id. Fam. 4, 9, 2:

    nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

    id. Tusc. 4, 4, 8:

    neque poëtae tempori meo defuerunt,

    id. Sest. 58, 123; cf.:

    suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

    id. Div. in Caecil. 2, 5:

    in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

    id. Fl. 3, 6:

    tempore summo rei publicae,

    id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

    pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

    id. Off. 3, 24, 93:

    pro tempore atque periculo exercitum conparare,

    Sall. C. 30, 5:

    o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

    to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

    eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

    at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

    nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

    Lucr. 1, 93:

    indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

    Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

    incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

    id. Clu. 50, 139:

    tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

    id. Fam. 2, 18, 3:

    scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

    id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

    11: dubia formidolosaque tempora,

    id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

    cedere temporibus,

    id. Mil. 1, 2:

    animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

    Hor. C. 4, 9, 36:

    Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

    Curt. 5, 3, 4.—
    b.
    Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

    idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

    Cic. Or. 57, 194; cf.:

    tempora certa modique,

    Hor. S. 1, 4, 58:

    rhythmi spatio temporum constant,

    Quint. 9, 4, 46 sq. —
    c.
    In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—
    II.
    Adverb. phrases.
    A.
    tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

    rogat, satisne tempori opera sient confecta,

    Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

    qui vult sua tempori conficere officia,

    Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

    sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

    Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

    temperi huic anteveni,

    id. Trin. 4, 2, 66:

    temperi ego faxo scies,

    id. Ps. 1, 3, 153:

    ut cenam coqueret temperi,

    id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

    postquam implevisti fusti fissorum caput,

    Plaut. Aul. 3, 3, 6:

    ego renovabo commendationem, sed tempore,

    Cic. Fam. 7, 18, 1:

    temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

    Ov. R. Am. 131 sq.:

    tempore abest,

    id. H. 4, 109.— Comp.:

    memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

    Cic. Fam. 9, 16, 8:

    modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

    more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

    ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

    Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—
    B.
    Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

    tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

    Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —
    C.
    Ad tempus.
    1.
    At the right or appointed time, in time:

    ad tempus redire,

    Cic. Att. 13, 45, 2:

    ad tempus venire,

    Liv. 38, 25:

    ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

    Cic. Cael. 7, 17.—
    2.
    For some time, for the time being, for a while, for the moment:

    quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

    Cic. Off. 1, 8, 27:

    coli ad tempus,

    id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

    ad breve (sc. tempus),

    Suet. Tib. 68. —
    D.
    Ante tempus, before the right time, too soon:

    ante tempus mori miserum esse,

    Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

    ante tempus domo digressus,

    Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

    sero post tempus venis,

    Plaut. Capt. 4, 2, 90.—
    E.
    Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

    versus fundere ex tempore,

    Cic. de Or. 3, 50, 194:

    magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

    id. Arch. 8, 18:

    scribere,

    Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—
    2.
    According to circumstances:

    expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

    Cic. Off. 2, 9, 33:

    haec melius ex re et ex tempore constitues,

    id. Fam. 12, 19, 2.—
    F.
    In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

    in tempore ad eam veni,

    Ter. Heaut. 2, 3, 123:

    in ipso tempore eccum ipsum,

    in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

    ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

    Liv. 33, 5, 2:

    in tempore memorare,

    Tac. A. 1, 58 fin.
    G.
    In tempus, for a time, temporarily:

    scena in tempus structa,

    Tac. A. 14, 20; cf.:

    in omne tempus,

    forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—
    H.
    Per tempus, at the right time, in time:

    non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

    Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

    per tempus subvenistis mihi,

    id. Truc. 1, 2, 85.—
    K.
    Pro tempore, according to circumstances:

    consilium pro tempore et pro re capere,

    Caes. B. G. 5, 8:

    pauca pro tempore milites hortatus,

    Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

    Lewis & Short latin dictionary > tempora

  • 35 tempore

    tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].
    I.
    Lit., a portion or period of time, a time:

    tempus diei,

    daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

    extremum diei,

    Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

    matutina tempora,

    morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

    anni tempora,

    the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

    quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

    Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

    maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

    Caes. B. G. 1, 54:

    erat hibernum tempus anni,

    Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—
    2.
    Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

    longo post tempore,

    Verg. E. 1, 68:

    magno post tempore,

    Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

    brevi post tempore,

    id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

    parvo post tempore,

    Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

    longis temporibus ante,

    Cic. Rep. 2, 34, 5.—
    B.
    Transf., time, in general.
    1.
    Lit.
    a.
    In gen.:

    tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

    Cic. Inv. 1, 26, 39:

    tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

    Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

    neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

    Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

    nisi tempus et spatium datum sit,

    Cic. Quint. 1, 4:

    vix huic tantulae epistulae tempus habui,

    id. Att. 1, 14, 1:

    egeo tempore,

    id. Q. Fr. 3, 5, 4:

    unius horae tempus,

    Liv. 44, 9, 4:

    aliquot dierum tempus amisit,

    Lact. Mort. Pers. 45, 5:

    tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

    Liv. 29, 5, 7:

    triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

    id. 38, 37, 10:

    tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

    Cic. de Or. 3, 55, 211:

    ut tempora postulabant belli,

    Liv. 24, 8, 7:

    nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

    id. 35, 28, 1:

    temporibus Punici belli,

    Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

    mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

    Cic. Rep. 1, 9, 14:

    erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

    id. Mil. 26, 69:

    ex quo tempore tu me diligere coepisti,

    id. Fam. 3, 4, 2:

    eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

    Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

    tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

    id. 2, 32, 9:

    privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

    id. 3, 20, 4:

    per idem tempus,

    Cic. Brut. 83, 286:

    quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

    at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

    scripta in aliquod tempus reponantur,

    Quint. 10, 4, 2:

    non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

    Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

    uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

    Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

    alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

    id. Fam. 3, 10, 6:

    dare tempus exponendi de aliquā re,

    id. ib. 1, 9, 3:

    committendi proelii,

    Caes. B. G. 2, 19:

    edendi,

    Hor. Ep. 1, 16, 22:

    curandi,

    id. ib. 1, 2, 39:

    tyranno ad consultandum tempus datum est,

    Liv. 34, 33, 5:

    datum cum iis conloquendi tempus,

    id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

    id certis temporibus futurum,

    Cic. Rep. 1, 15, 23:

    si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

    id. ib. 1, 27, 43:

    superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

    id. Fam. 5, 17, 1:

    illis temporibus,

    id. Lael. 1, 5:

    temporibus illis,

    id. Arch. 3, 6. —
    b.
    In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

    nunc occasio est et tempus,

    Plaut. Ps. 4, 2, 3:

    tempus maximum est, ut, etc.,

    id. Mil. 4, 3, 9:

    spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

    id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

    tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

    Cic. Phil. 7, 9, 27:

    dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

    Plaut. Mil. 4, 3, 8:

    nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

    Sil. 11, 194:

    consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

    Liv. 8, 10, 1:

    cum jam moriendi tempus urgueret,

    was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

    verno inserentis tempus urguet,

    Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

    sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

    Cic. Top. 1, 5:

    dicere aliquid de ordine argumentorum,

    id. de Or. 2, 42, 181:

    conari etiam majora,

    Liv. 6, 18, 12:

    nunc corpora curare tempus est,

    id. 21, 54, 2:

    tibi abire,

    Hor. Ep. 2, 2, 215:

    jam tempus agi res,

    Verg. A. 5, 638:

    tempus est jam hinc abire me,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99:

    suo tempore,

    at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—
    (β).
    tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

    duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

    Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

    contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

    Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

    jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

    upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

    tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

    Cat. 61, 162. —
    2.
    Transf.
    a.
    The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

    si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

    time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

    omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

    id. Imp. Pomp. 1, 1:

    quid a me cujusque tempus poscat,

    id. Planc. 32, 79:

    tempori meo defuerunt,

    my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

    qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

    id. Arch. 6, 12:

    tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

    id. Fam. 4, 9, 2:

    nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

    id. Tusc. 4, 4, 8:

    neque poëtae tempori meo defuerunt,

    id. Sest. 58, 123; cf.:

    suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

    id. Div. in Caecil. 2, 5:

    in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

    id. Fl. 3, 6:

    tempore summo rei publicae,

    id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

    pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

    id. Off. 3, 24, 93:

    pro tempore atque periculo exercitum conparare,

    Sall. C. 30, 5:

    o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

    to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

    eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

    at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

    nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

    Lucr. 1, 93:

    indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

    Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

    incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

    id. Clu. 50, 139:

    tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

    id. Fam. 2, 18, 3:

    scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

    id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

    11: dubia formidolosaque tempora,

    id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

    cedere temporibus,

    id. Mil. 1, 2:

    animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

    Hor. C. 4, 9, 36:

    Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

    Curt. 5, 3, 4.—
    b.
    Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

    idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

    Cic. Or. 57, 194; cf.:

    tempora certa modique,

    Hor. S. 1, 4, 58:

    rhythmi spatio temporum constant,

    Quint. 9, 4, 46 sq. —
    c.
    In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—
    II.
    Adverb. phrases.
    A.
    tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

    rogat, satisne tempori opera sient confecta,

    Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

    qui vult sua tempori conficere officia,

    Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

    sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

    Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

    temperi huic anteveni,

    id. Trin. 4, 2, 66:

    temperi ego faxo scies,

    id. Ps. 1, 3, 153:

    ut cenam coqueret temperi,

    id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

    postquam implevisti fusti fissorum caput,

    Plaut. Aul. 3, 3, 6:

    ego renovabo commendationem, sed tempore,

    Cic. Fam. 7, 18, 1:

    temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

    Ov. R. Am. 131 sq.:

    tempore abest,

    id. H. 4, 109.— Comp.:

    memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

    Cic. Fam. 9, 16, 8:

    modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

    more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

    ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

    Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—
    B.
    Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

    tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

    Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —
    C.
    Ad tempus.
    1.
    At the right or appointed time, in time:

    ad tempus redire,

    Cic. Att. 13, 45, 2:

    ad tempus venire,

    Liv. 38, 25:

    ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

    Cic. Cael. 7, 17.—
    2.
    For some time, for the time being, for a while, for the moment:

    quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

    Cic. Off. 1, 8, 27:

    coli ad tempus,

    id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

    ad breve (sc. tempus),

    Suet. Tib. 68. —
    D.
    Ante tempus, before the right time, too soon:

    ante tempus mori miserum esse,

    Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

    ante tempus domo digressus,

    Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

    sero post tempus venis,

    Plaut. Capt. 4, 2, 90.—
    E.
    Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

    versus fundere ex tempore,

    Cic. de Or. 3, 50, 194:

    magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

    id. Arch. 8, 18:

    scribere,

    Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—
    2.
    According to circumstances:

    expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

    Cic. Off. 2, 9, 33:

    haec melius ex re et ex tempore constitues,

    id. Fam. 12, 19, 2.—
    F.
    In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

    in tempore ad eam veni,

    Ter. Heaut. 2, 3, 123:

    in ipso tempore eccum ipsum,

    in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

    ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

    Liv. 33, 5, 2:

    in tempore memorare,

    Tac. A. 1, 58 fin.
    G.
    In tempus, for a time, temporarily:

    scena in tempus structa,

    Tac. A. 14, 20; cf.:

    in omne tempus,

    forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—
    H.
    Per tempus, at the right time, in time:

    non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

    Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

    per tempus subvenistis mihi,

    id. Truc. 1, 2, 85.—
    K.
    Pro tempore, according to circumstances:

    consilium pro tempore et pro re capere,

    Caes. B. G. 5, 8:

    pauca pro tempore milites hortatus,

    Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

    Lewis & Short latin dictionary > tempore

  • 36 tempus

    tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].
    I.
    Lit., a portion or period of time, a time:

    tempus diei,

    daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

    extremum diei,

    Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

    matutina tempora,

    morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

    anni tempora,

    the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

    quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

    Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

    maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

    Caes. B. G. 1, 54:

    erat hibernum tempus anni,

    Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—
    2.
    Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

    longo post tempore,

    Verg. E. 1, 68:

    magno post tempore,

    Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

    brevi post tempore,

    id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

    parvo post tempore,

    Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

    longis temporibus ante,

    Cic. Rep. 2, 34, 5.—
    B.
    Transf., time, in general.
    1.
    Lit.
    a.
    In gen.:

    tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

    Cic. Inv. 1, 26, 39:

    tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

    Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

    neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

    Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

    nisi tempus et spatium datum sit,

    Cic. Quint. 1, 4:

    vix huic tantulae epistulae tempus habui,

    id. Att. 1, 14, 1:

    egeo tempore,

    id. Q. Fr. 3, 5, 4:

    unius horae tempus,

    Liv. 44, 9, 4:

    aliquot dierum tempus amisit,

    Lact. Mort. Pers. 45, 5:

    tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

    Liv. 29, 5, 7:

    triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

    id. 38, 37, 10:

    tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

    Cic. de Or. 3, 55, 211:

    ut tempora postulabant belli,

    Liv. 24, 8, 7:

    nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

    id. 35, 28, 1:

    temporibus Punici belli,

    Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

    mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

    Cic. Rep. 1, 9, 14:

    erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

    id. Mil. 26, 69:

    ex quo tempore tu me diligere coepisti,

    id. Fam. 3, 4, 2:

    eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

    Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

    tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

    id. 2, 32, 9:

    privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

    id. 3, 20, 4:

    per idem tempus,

    Cic. Brut. 83, 286:

    quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

    at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

    scripta in aliquod tempus reponantur,

    Quint. 10, 4, 2:

    non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

    Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

    uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

    Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

    alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

    id. Fam. 3, 10, 6:

    dare tempus exponendi de aliquā re,

    id. ib. 1, 9, 3:

    committendi proelii,

    Caes. B. G. 2, 19:

    edendi,

    Hor. Ep. 1, 16, 22:

    curandi,

    id. ib. 1, 2, 39:

    tyranno ad consultandum tempus datum est,

    Liv. 34, 33, 5:

    datum cum iis conloquendi tempus,

    id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

    id certis temporibus futurum,

    Cic. Rep. 1, 15, 23:

    si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

    id. ib. 1, 27, 43:

    superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

    id. Fam. 5, 17, 1:

    illis temporibus,

    id. Lael. 1, 5:

    temporibus illis,

    id. Arch. 3, 6. —
    b.
    In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

    nunc occasio est et tempus,

    Plaut. Ps. 4, 2, 3:

    tempus maximum est, ut, etc.,

    id. Mil. 4, 3, 9:

    spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

    id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

    tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

    Cic. Phil. 7, 9, 27:

    dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

    Plaut. Mil. 4, 3, 8:

    nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

    Sil. 11, 194:

    consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

    Liv. 8, 10, 1:

    cum jam moriendi tempus urgueret,

    was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

    verno inserentis tempus urguet,

    Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

    sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

    Cic. Top. 1, 5:

    dicere aliquid de ordine argumentorum,

    id. de Or. 2, 42, 181:

    conari etiam majora,

    Liv. 6, 18, 12:

    nunc corpora curare tempus est,

    id. 21, 54, 2:

    tibi abire,

    Hor. Ep. 2, 2, 215:

    jam tempus agi res,

    Verg. A. 5, 638:

    tempus est jam hinc abire me,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99:

    suo tempore,

    at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—
    (β).
    tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

    duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

    Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

    contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

    Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

    jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

    upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

    tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

    Cat. 61, 162. —
    2.
    Transf.
    a.
    The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

    si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

    time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

    omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

    id. Imp. Pomp. 1, 1:

    quid a me cujusque tempus poscat,

    id. Planc. 32, 79:

    tempori meo defuerunt,

    my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

    qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

    id. Arch. 6, 12:

    tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

    id. Fam. 4, 9, 2:

    nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

    id. Tusc. 4, 4, 8:

    neque poëtae tempori meo defuerunt,

    id. Sest. 58, 123; cf.:

    suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

    id. Div. in Caecil. 2, 5:

    in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

    id. Fl. 3, 6:

    tempore summo rei publicae,

    id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

    pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

    id. Off. 3, 24, 93:

    pro tempore atque periculo exercitum conparare,

    Sall. C. 30, 5:

    o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

    to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

    eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

    at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

    nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

    Lucr. 1, 93:

    indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

    Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

    incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

    id. Clu. 50, 139:

    tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

    id. Fam. 2, 18, 3:

    scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

    id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

    11: dubia formidolosaque tempora,

    id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

    cedere temporibus,

    id. Mil. 1, 2:

    animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

    Hor. C. 4, 9, 36:

    Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

    Curt. 5, 3, 4.—
    b.
    Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

    idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

    Cic. Or. 57, 194; cf.:

    tempora certa modique,

    Hor. S. 1, 4, 58:

    rhythmi spatio temporum constant,

    Quint. 9, 4, 46 sq. —
    c.
    In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—
    II.
    Adverb. phrases.
    A.
    tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

    rogat, satisne tempori opera sient confecta,

    Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

    qui vult sua tempori conficere officia,

    Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

    sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

    Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

    temperi huic anteveni,

    id. Trin. 4, 2, 66:

    temperi ego faxo scies,

    id. Ps. 1, 3, 153:

    ut cenam coqueret temperi,

    id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

    postquam implevisti fusti fissorum caput,

    Plaut. Aul. 3, 3, 6:

    ego renovabo commendationem, sed tempore,

    Cic. Fam. 7, 18, 1:

    temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

    Ov. R. Am. 131 sq.:

    tempore abest,

    id. H. 4, 109.— Comp.:

    memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

    Cic. Fam. 9, 16, 8:

    modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

    more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

    ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

    Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—
    B.
    Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

    tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

    Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —
    C.
    Ad tempus.
    1.
    At the right or appointed time, in time:

    ad tempus redire,

    Cic. Att. 13, 45, 2:

    ad tempus venire,

    Liv. 38, 25:

    ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

    Cic. Cael. 7, 17.—
    2.
    For some time, for the time being, for a while, for the moment:

    quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

    Cic. Off. 1, 8, 27:

    coli ad tempus,

    id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

    ad breve (sc. tempus),

    Suet. Tib. 68. —
    D.
    Ante tempus, before the right time, too soon:

    ante tempus mori miserum esse,

    Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

    ante tempus domo digressus,

    Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

    sero post tempus venis,

    Plaut. Capt. 4, 2, 90.—
    E.
    Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

    versus fundere ex tempore,

    Cic. de Or. 3, 50, 194:

    magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

    id. Arch. 8, 18:

    scribere,

    Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—
    2.
    According to circumstances:

    expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

    Cic. Off. 2, 9, 33:

    haec melius ex re et ex tempore constitues,

    id. Fam. 12, 19, 2.—
    F.
    In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

    in tempore ad eam veni,

    Ter. Heaut. 2, 3, 123:

    in ipso tempore eccum ipsum,

    in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

    ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

    Liv. 33, 5, 2:

    in tempore memorare,

    Tac. A. 1, 58 fin.
    G.
    In tempus, for a time, temporarily:

    scena in tempus structa,

    Tac. A. 14, 20; cf.:

    in omne tempus,

    forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—
    H.
    Per tempus, at the right time, in time:

    non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

    Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

    per tempus subvenistis mihi,

    id. Truc. 1, 2, 85.—
    K.
    Pro tempore, according to circumstances:

    consilium pro tempore et pro re capere,

    Caes. B. G. 5, 8:

    pauca pro tempore milites hortatus,

    Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

    Lewis & Short latin dictionary > tempus

  • 37 tenuo

    tĕnŭo, āvi, ātum, 1, v. a. [tenuis], to make thin, slender, meagre, fine, rare; to dilute, rarefy, attenuate, etc. ( poet. and in post-Aug. prose; syn.: rarefacio, minuo).
    I.
    Lit.:

    assiduo vomer tenuatur ab usu,

    Ov. P. 2, 7, 43:

    hoc (tempus) tenuat dentem aratri,

    id. Tr. 4, 6, 13:

    sol matutinum aëra spissum et umidum ortu suo tenuat,

    Sen. Q. N. 5, 3, 2; so,

    aëra,

    to rarefy, Stat. Th. 1, 338:

    auras,

    Ov. M. 14, 399:

    ipsā autem macie tenuant armenta volentes,

    make lean, Verg. G. 3, 129:

    tenuatum corpus,

    Hor. S. 2, 2, 84:

    corpus parvo victu tenuatum,

    Tac. A. 15, 63:

    exiles videor tenuatus in artus,

    Prop. 2, 22 (3, 15), 21:

    se in undas,

    to dissolve into water, Ov. A. A. 1, 761; so,

    artus in undas,

    id. M. 15, 551; cf.:

    tenuatus in auras, Aëraque umor abit,

    id. ib. 15, 246:

    vocis via est tenuata,

    narrowed, contracted, id. ib. 14, 498:

    flumina per multos rivos,

    id. R. Am. 445:

    chartam interpolatione,

    Plin. 13, 12, 23, § 75:

    adipes,

    Quint. 2, 10, 6:

    luna quater plenum tenuata retexuit orbem,

    i. e. waning, Ov. M. 7, 531: ne ad [p. 1857] spadonum exilitatem vox nostra tenuetur, Quint. 11, 3, 19; so,

    vocem,

    id. 11, 3, 32.—
    II.
    Trop., to make small or trifling, to lessen, diminish, reduce, weaken, enfeeble:

    utque meae famam tenuent oblivia culpae,

    Ov. Tr. 3, 11, 65:

    iram,

    id. H. 20, 73:

    vires amoris,

    id. M. 5, 374:

    magna modis tenuare parvis,

    to lessen, degrade, Hor. C. 3, 3, 72:

    gesta tanti viri enumerando,

    Pac. Pan. ad Theod. 5; Claud. IV. Cons. Hon. 127:

    dicite, quo pariter carmen tenuastis in antro,

    have spun out a slight elegiac poem, Prop. 3 (4), 1, 5; cf.:

    Maximo carmen tenuare tanto,

    Stat. S. 4, 7, 2; v. tenuis, II. B.

    Lewis & Short latin dictionary > tenuo

  • 38 uncus

    1.
    uncus, i, m. [Sanscr. root ak, ankami, bend; Gr. ankôn, onkos; cf.: ancus, ungulus], a hook, barb.
    I.
    In gen., Liv. 30, 10, 16; Col. 3, 18, 2:

    ferrei,

    Cato, R. R. 10; 13.—As an attribute of Necessitas, Hor. C. 1, 35, 20.— Poet., an anchor, Val. Fl. 2, 428.—
    II.
    In partic.
    A.
    A hook that was fastened to the neck of condemned criminals, and by which they were dragged to the Tiber, Cic. Phil. 1, 2, 5; id. rab. Perd. 5, 16; Ov. Ib. 168; Juv. 10, 66; cf.:

    et bene cum fixum mento discusseris uncum, Nil erit hoc: rostro te premet ansa suo,

    Prop. 4 (5), 1, 141. —
    B.
    A surgical instrument, Cels. 7, 29.
    2.
    uncus, a, um, adj. [1. uncus], hooked, bent in, crooked, curved, barbed ( poet. and in post-Aug. prose;

    syn.: curvus, recurvus): uncus hamus,

    Ov. M. 15, 476;

    also called unca aera,

    id. P. 2, 7, 10:

    cornua (tauri),

    Prop. 2, 5, 19:

    aratrum,

    Verg. G. 1, 19; Ov. M. 5, 341; 7, 210; cf.:

    vomer aratri,

    Lucr. 1, 313;

    also called dens,

    Verg. G. 2, 423:

    pedes (harpyiae),

    id. A. 3, 233:

    ungues,

    Lucr. 5, 1322:

    manus,

    Verg. G. 2, 365:

    digiti,

    Col. 7, 11, 2:

    cauda,

    Ov. M. 15, 371:

    labrum,

    Lucr. 4, 588; 5, 1407.—
    II.
    Transf.:

    unco non alligat ancora morsu,

    Verg. A. 1, 169:

    avis Minervae,

    i. e. with crooked beak and talons, Stat. Th. 3, 507; cf.

    alites,

    id. ib. 12, 212.

    Lewis & Short latin dictionary > uncus

  • 39 urbo

    urvo ( urbo), āre, v. n. [urvum], to plough round, mark out with a plough:

    urvat, Ennius in Andromedā significat circumdat, ab eo sulco, qui fit in urbe condendā urvo aratri... Ait autem: Circum sese urvat ad pedes, etc.,

    Fest. p. 375 Müll. N. cr. (Trag. v. 141 Vahl.); cf.:

    urvare est aratro definire,

    Dig. 50, 16, 239, § 6.

    Lewis & Short latin dictionary > urbo

  • 40 urvo

    urvo ( urbo), āre, v. n. [urvum], to plough round, mark out with a plough:

    urvat, Ennius in Andromedā significat circumdat, ab eo sulco, qui fit in urbe condendā urvo aratri... Ait autem: Circum sese urvat ad pedes, etc.,

    Fest. p. 375 Müll. N. cr. (Trag. v. 141 Vahl.); cf.:

    urvare est aratro definire,

    Dig. 50, 16, 239, § 6.

    Lewis & Short latin dictionary > urvo

См. также в других словарях:

  • ārātri-vivāsam — आरात्रिविवासम् …   Indonesian dictionary

  • eleemosyna regis, and eleemosyna aratri, or carucarum — /elamosana riyjas/ areytray/ kabrakeram/ A penny which King Ethelred ordered to be paid for every plow in England towards the support of the poor …   Black's law dictionary

  • eleemosyna regis, and eleemosyna aratri, or carucarum — /elamosana riyjas/ areytray/ kabrakeram/ A penny which King Ethelred ordered to be paid for every plow in England towards the support of the poor …   Black's law dictionary

  • BURA vel BURIS — I. BURA, vel BURIS pars est temonis ima et incurva, quae Graecis γύης. Virg. Georgic. l. 1. v. 169. Continuo in silvis magnâ vi flexa domatur In burim et curvi formam accipit ulmus aratri. Huic a stirpe pedes temo protentus in octo, Binae aures,… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • ARATRO asinum simulbovemque jungere — vetitum Deuteronom. c. 22. v. 10. Nempe etiam asinos arâsse, constatex Esaiae c. 30. v. 24. et c. 32. v. 20. Hinc Ioseph. contra Apion. l. 2. Sunt apud nos asini operibus et ad agriculturam rebus necessarus minisirantes. Sed et Romani Scriptores… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • ՄԱՃ — (ոյ, ով, կամ ի, իւ, աւ.) NBH 2 0200 Chronological Sequence: Unknown date, Early classical, 13c գ. ἑχέτλη stiva, aratri manica ἅροτρον, ἁροτρόπους vomer, aratrum, aratri ferrum. Փայտ երկայն իբրեւ զղեկ արօրոյ ʼի ձեռս հերկողի՝ մաճակալ կոչեցելոյ. եւ… …   հայերեն բառարան (Armenian dictionary)

  • charruë — I. Charruë, f. penac. Se prend proprement pour ce petit attelage à deux basses et petites roües, garny de soc, oreilles, coutre, et autre equipage servant à rayonner la terre, dont les terres sont labourées, Carruca. Duquel mot Latin il procede.… …   Thresor de la langue françoyse

  • List of tractor manufacturers — The following companies and organisations currently manufacture tractors.: Also see: List of former tractor manufacturers : Also see: List of traction engine and steam tractor manufacturers : Also see: List of tractors built by other companies… …   Wikipedia

  • List of Roman deities — Ancient Roman religion Marcus Aurelius (head covered) sacrificing at the Temple of Jupiter …   Wikipedia

  • УРБС, ГОРОД — •Urbs. Обряды при основании городов были заимствованы римлянами у этрусков. Основатель, облаченный в Gabinus cinctus (см. это слово), проводил плугом очертание будущей стены (aratri circumductio), бросая при этом землю вовнутрь и пронося плуг над …   Реальный словарь классических древностей

  • Pflug [1] — Pflug, ein Ackergeräth zum Pflügen (s.d.). In neuerer Zeit hat man den P. auf alle mögliche Weise zu verbessern gesucht, u. seine Erbauung auf sorgfältige Berechnung der Friction, des Keils u. der Wirksamkeit der Kraft gegründet. Der P. soll… …   Pierer's Universal-Lexikon

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»