ūsquam

rĕ-fĕro, rettŭli (also written retuli), rĕlātum (rēlātum or rellatum, Lucr. 2, 1001), rĕferre, v. a. irr., to bear, carry, bring, draw, or give back (very freq. and class.; cf.: reduco, reporto, retraho).

Lit.

Ingen.: zonas, quas plenas argenti extuli, eas ex provinciā inanes rettuli, C. Gracchus ap. Gell. 15, 12 fin.:

arma,

Plaut. Ep. 2, 2, 25:

vasa domum,

id. Poen. 4, 2, 25; cf.:

pallam domum,

id. Men. 5, 7, 59; 4, 2, 97; 98; cf.:

anulum ad me,

id. Cas. 2, 1, 1;

and simply pallam, spinther,

id. Men. 3, 3, 16; 5, 1, 5; 5, 2, 56:

secum aurum,

id. Aul. 4, 5, 4:

exta,

id. Poen. 2, 44:

uvidum rete sine squamoso pecu,

id. Rud. 4, 3, 5:

aestus aliquem in portum refert,

id. As. 1, 3, 6:

Auster me ad tribulos tuos Rhegium rettulit,

Cic. Fam. 12, 25, 3: ut naves eodem, unde erant profectae, reterrentur, Caes. B. G. 4, 28:

me referunt pedes in Tusculanum,

Cic. Att. 15, 16, B; cf.:

aliquem lecticae impositum domum,

Suet. Caes. 82; and:

in Palatium,

id. Vit. 16: intro referre pedem, to turn one ' s feet back, to return, Plaut. Merc. 5, 4, 50; cf.:

incertus tuum cave ad me rettuleris pedem,

id. Ep. 3, 4, 3:

caelo rettulit illa pedem,

Ov. H. 16, 88; 15, 186:

fertque refertque pedes,

id. F. 6, 334 (for a different use of the phrase, v. infra B. 2.):

in decimum vestigia rettulit annum (victoria),

Verg. A. 11, 290:

in convivia gressum,

Sil. 11, 355:

in thalamos cursum,

id. 8, 89:

ad nomen caput ille refert,

turns his head, looks back, Ov. M. 3, 245:

suumque Rettulit os in se,

drew back, concealed, id. ib. 2, 303:

ad Tuneta rursum castra refert,

Liv. 30, 16:

corpus in monumentum,

Petr. 113:

relatis Lacedaemona (ossibus),

Just. 3, 3, 12:

gemmam non ad os, sed ad genas,

Ov. Tr. 5, 4, 5: digitos ad os referre, to draw back (v. digitus), Quint. 11, 3, 103:

digitos ad frontem saepe,

Ov. M. 15, 567:

manum ad capulum,

Tac. A. 15, 58 fin.:

rursus enses vaginae,

Sil. 7, 508:

pecunias monumentaque, in templum,

Caes. B. C. 2, 21:

caput ejus in castra,

id. B. G. 5, 58:

vulneratos in locum tutum,

id. B. C. 2, 41:

cornua (urorum) in publicum,

id. B. G. 6, 28:

frumentum omne ad se referri jubet,

id. ib. 7, 71:

signa militaria, scutum, litteras ad Caesarem,

id. ib. 7, 88; id. B. C. 3, 53; 3, 99; id. B. G. 1, 29; 5, 49:

Caesaris capite relato,

id. B. C. 3, 19 fin. —

Esp.: referre se, to go back, return:

Romam se rettulit,

Cic. Fl. 21, 50:

sese in castra,

Caes. B. C. 1, 72 fin.:

se huc,

id. ib. 2, 8, 2:

domum me Ad porri catinum,

Hor. S. 1, 6, 115:

sese ab Argis (Juno),

Verg. A. 7, 286:

se ab aestu,

Ov. M. 14, 52; cf.:

se de Britannis ovans,

Tac. A. 13, 32:

causam Cleanthes offert, cur se sol referat,

Cic. N. D. 3, 14, 37.—

Pass. in mid. sense, to return, arrive:

sin reiciemur, tamen eodem paulo tardius referamur necesse est,

Cic. Tusc. 1, 49, 119:

classem relatam,

Verg. A. 1, 390:

nunc Itali in tergum versis referuntur habenis,

Sil. 4, 317; 7, 623.—

To withdraw, remove:

fines benignitatis introrsus referre,

to narrow, Sen. Ben. 1, 14, 5:

Seleucia ab mari relata,

remote, Plin. 5, 27, 22, § 93. —

In partic.

To give back something due; to give up, return, restore, pay back, repay (= reddere):

scyphos, quos utendos dedi Philodamo, rettuleritne?

Plaut. As. 2, 4, 34; cf. id. Aul. 4, 10, 29; 37; 38;

and, pateram (surreptam),

Cic. Div. 1, 25, 54:

argentum,

Plaut. Ps. 2, 2, 29; so (with reddere) id. Curc. 5, 3, 45:

mercedem (with reddere),

id. As. 2, 4, 35; cf.:

octonis idibus aera,

to pay the money for tuition. Hor. S. 1, 6, 75 (v. idus):

si non Rettuleris pannum,

id. Ep. 1, 17, 32; 1, 6, 60:

verum, si plus dederis, referam,

Plaut. Ep. 2, 2, 112.—

Referre pedem or gradum, as a milit. t. t., to draw back, retire, withdraw, retreat (different from the gen. signif., to return, and the above passages):

vulneribus defessi pedem referre coeperunt,

Caes. B. G. 1, 25; cf.:

ut paulatim cedant ac pedem referant,

id. B. C. 2, 40; Liv. 7, 33; so,

referre pedem,

Caes. B. C. 1, 44 (with loco excedere); Cic. Phil. 12, 3 (opp. insistere); Liv. 3, 60 (opp. restituitur pugna);

21, 8 al.— For the sake of euphony: referre gradum: cum pedes referret gradum,

Liv. 1, 14. —

And, in a like sense, once mid.: a primā acie ad triarios sensim referebatur,

Liv. 8, 8, 11.—

Transf., out of the milit. sphere:

feroque viso retulit retro pedem (viator),

Phaedr. 2, 1, 8; cf.:

viso rettulit angue pedem,

Ov. F. 2, 342; 6, 334:

rettulit ille gradus horrueruntque comae,

id. ib. 2, 502:

(in judiciis) instare proficientibus et ab iis, quae non adjuvant, quam mollissime pedem oportet referre,

Quint. 6, 4, 19.

Trop., to bear or carry back, to bring, draw, or give back.

In gen.: (Saxum) ejulatu... Resonando mutum flebiles voces refert, Att. ap. Cic. Fin. 2, 29, 94 (Trag. Rel. p. 176 Rib.); cf. Cic. Q. Fr. 1, 1, 14, § 42:

sonum,

id. N. D. 2, 57, 144; id. Or. 12, 38; Hor. Ep. 2, 1, 201 al.:

voces,

Ov. M. 12, 47; cf.:

Coëamus rettulit Echo,

id. ib. 3, 387: cum ex CXXV. judicibus reus L. referret, restored to the list, i. e. retained, accepted (opp. quinque et LXX. reiceret), Cic. Planc. 17:

o mihi praeteritos referat si Juppiter annos!

Verg. A. 8, 560; cf.: tibi tempora, Hor. C. 4, 13, 13:

festas luces (sae culum),

id. ib. 4, 6, 42:

dies siccos (sol),

id. ib. 3, 29, 20 et saep.:

hoc quidem jam periit: Ni quid tibi hinc in spem referas,

Plaut. Ep. 3, 2, 3:

ad amicam meras querimonias referre,

id. Truc. 1, 2, 65:

hic in suam domum ignominiam et calamitatem rettulit,

Cic. Off. 1, 39, 138; cf.:

pro re certā spem falsam domum rettulerunt,

id. Rosc. Am. 38, 110:

rem publicam sistere negat posse, nisi ad equestrem ordinem judicia referantur,

id. Verr. 2, 3, 96, § 223:

servati civis decus referre,

Tac. A. 3, 21:

e cursu populari referre aspectum in curiam,

to turn back, turn towards, Cic. Prov. Cons. 16, 38; cf.:

oculos animumque ad aliquem,

id. Quint. 14, 47:

animum ad studia,

id. de Or. 1, 1, 1:

animum ad veritatem,

id. Rosc. Am. 16, 48:

animum ad firmitudinem,

Tac. A. 3, 6 et saep.:

multa dies variique labor mutabilis aevi Rettulit in melius,

brought to a better state, Verg. A. 11, 426:

uterque se a scientiae delectatione ad efficiendi utilitatem refert,

Cic. Rep. 5, 3, 5; so,

se ad philosophiam referre,

to go back, return, id. Off. 2, 1, 4:

ut eo, unde digressa est, referat se oratio,

id. ib. 2, 22, 77.—

In partic.

(Acc. to I. B. 1.) To pay back, give back, repay (syn. reddo):

denique Par pari referto,

Ter. Eun. 3, 1, 55; cf.:

quod ab ipso adlatum est, id sibi esse relatum putet,

id. Phorm. prol. 21:

ut puto, non poteris ipsa referre vicem,

pay him back in his own coin, Ov. A. A. 1, 370; Sen. Herc. Fur. 1337. — Esp. in the phrase referre gratiam (rarely gratias), to return thanks, show one ' s gratitude (by deeds), to recompense, requite (cf.:

gratiam habeo): spero ego mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratium referam parem,

Plaut. Merc. 5, 4, 39:

parem gratiam,

Ter. Eun. 4, 4, 51:

et habetur et refertur, Thais, a me ita, uti merita es, gratia,

id. ib. 4, 6, 12; cf.:

meritam gratiam debitamque,

Cic. de Or. 3, 4, 14:

justam ac debitam gratiam,

id. Balb. 26, 59:

pro eo mihi ac mereor relaturos esse gratiam,

id. Cat. 4, 2, 3; 1, 11, 28; id. Off. 2, 20, 69:

fecisti ut tibi numquam referre gratiam possim,

Plaut. Capt. 5, 1, 12; id. Most. 1, 3, 57; id. Pers. 5, 2, 71; id. Ps. 1, 3, 86; id. Rud. 5, 3, 36 al.; Cic. Lael. 15, 53; Caes. B. G. 1, 35:

alicui pro ejus meritis gratiam referre,

id. ib. 5, 27 fin.; id. B. C. 2, 39; 3, 1, fin.:

gratiam emeritis,

Ov. P. 1, 7, 61:

gratiam factis,

id. Tr. 5, 4, 47.— Plur.:

pro tantis eorum in rem publicam meritis honores ei habeantur gratiaeque referantur,

Cic. Phil. 3, 15, 39; 10, 11, 1:

dis advenientem gratias pro meritis agere,

Plaut. Am. 1, 1, 27; v. gratia.—

To bring back any thing; to repeat, renew, restore, = repetere, retractare, renovare, etc.:

(Hecyram) Iterum referre,

to produce it again, Ter. Hec. prol. 7; id. ib. prol. alt. 21 and 30; cf. Hor. A. P. 179.— So, to bring up for reconsideration:

rem judicatam,

Cic. Dom. 29, 78:

ludunt... Dictaeos referunt Curetas,

Lucr. 2, 633:

Actia pugna per pueros refertur,

Hor. Ep. 1, 18, 62: institutum referri ac renovari, Civ. Div. in Caecil. 21, 68; cf.:

consuetudo longo intervallo repetita ac relata,

id. ib. 21, 67:

te illud idem, quod tum explosum et ejectum est, nunc rettulisse demiror,

Cic. Clu. 31, 86:

cum ad idem, unde semel profecta sunt, cuncta astra redierint eandemque totius caeli descriptionem longis intervallis retulerint,

id. Rep. 6, 22, 24:

mysteria ad quae biduo serius veneram,

id. de Or. 3, 20, 75:

quasdam caerimonias ex magno intervallo,

Liv. 3, 55:

antiquum morem,

Suet. Caes. 20:

consuetudinem antiquam,

id. Tib. 32 et saep.:

cum aditus consul idem illud responsum rettulit,

repeated, Liv. 37, 6 fin.:

veterem Valeriae gentis in liberandā patriā laudem,

to restore, Cic. Fl. 1, 1:

hunc morem, hos casus atque haec certamina primus Ascanius Rettulit,

Verg. A. 5, 598:

O mihi praeteritos referat si Juppiter annos,

id. ib. 8, 560.—

To represent, set forth anew, reproduce, etc.:

referre Naturam, mores, victum motusque parentum,

to reproduce, Lucr. 1, 597:

majorum vultus vocesque comasque,

id. 4, 1221:

mores, os vultusque ejus (sc. patris),

Plin. Ep. 5, 16, 9:

parentis sui speciem,

Liv. 10, 7; cf.:

(Tellus) partim figuras Rettulit antiquas, partim nova monstra creavit,

Ov. M. 1, 437:

faciem demptā pelle novam,

Tib. 1, 8, 46:

temporis illius vultum,

Ov. M. 13, 443: si quis mihi parvulus aulā Luderet Aeneas, qui te tamen ore [p. 1545] referret, might represent, resemble thee, Verg. A. 4, 329; cf.:

nomine avum referens, animo manibusque parentem,

id. ib. 12, 348:

Marsigni sermone vultuque Suevos referunt,

Tac. G. 43:

neque amissos colores lana refert,

Hor. C. 3, 5, 28.—

To convey a report, account, intelligence, by speech or by writing; to report, announce, relate, recite, repeat, recount; to mention, allege (class.;

in late Lat. saepissime): certorum hominum sermones referebantur ad me,

Cic. Fam. 1, 9, 10 Orell. N. cr.:

tales miserrima fletus Fertque refertque soror (sc. ad Aeneam),

Verg. A. 4, 438:

pugnam referunt,

Ov. M. 12, 160:

factum dictumve,

Liv. 6, 40:

si quis hoc referat exemplum,

Quint. 5, 11, 8:

in epistulis Cicero haec Bruti refert verba,

id. 6, 3, 20:

quale refert Cicero de homine praelongo, caput eum, etc.,

id. 6, 3, 67 et saep.:

quaecunque refers,

Hor. Ep. 1, 7, 60; 2, 1, 130:

sermones deorum,

id. C. 3, 3, 71:

multum referens de Maecenate,

Juv. 1, 66. —With obj.-clause, Suet. Caes. 30; Ov. M. 1, 700; 4, 796:

Celso gaudere et bene rem gerere refer,

Hor. Ep. 1, 8, 2 al.; cf. poet. by Greek attraction:

quia rettulit Ajax Esse Jovis pronepos,

Ov. M. 13, 141; and:

referre aliquid in annales,

Liv. 4, 34 fin., and 43, 13, 2:

ut Proetum mulier perfida credulum Falsis impulerit criminibus, refert,

Hor. C. 3, 7, 16.— Absol.:

quantum, inquam, debetis? Respondent CVI. Refero ad Scaptium,

I report, announce it to Scaptius, Cic. Att. 5, 21, 12:

in quo primum saepe aliter est dictum, aliter ad nos relatum,

reported, stated, id. Brut. 57, 288:

(Hortensius) nullo referente, omnia adversariorum dicta meminisset,

id. ib. 88, 301:

abi, quaere, et refer,

Hor. Ep. 1, 7, 53. —

Poet. (mostly in Ovid), to repeat to one ' s self, call to mind:

tacitāque recentia mente Visa refert,

Ov. M. 15, 27:

si forte refers,

id. Am. 2, 8, 17:

haec refer,

id. R. Am. 308:

saepe refer tecum sceleratae facta puellae,

id. ib. 299:

mente memor refero,

id. M. 15, 451:

foeda Lycaoniae referens convivia mensae,

id. ib. 1, 165; cf.:

illam meminitque refertque,

id. ib. 11, 563.—

Pregn., to say in return, to rejoin, answer, reply (syn. respondeo):

id me non ad meam defensionem attulisse, sed illorum defensioni rettulisse,

Cic. Caecin. 29, 85:

ego tibi refero,

I reply to you, id. ib. 29, 85, §

84: ut si esset dictum, etc., et referret aliquis Ergo, etc.,

id. Fat. 13, 30:

quid a nobis autem refertur,

id. Quint. 13, 44: retices;

nec mutua nostris Dicta refers,

Ov. M. 1, 656; 14, 696:

Musa refert,

id. ib. 5, 337; id. F. 5, 278:

Anna refert,

Verg. A. 4, 31:

talia voce,

id. ib. 1, 94:

pectore voces,

id. ib. 5, 409:

tandem pauca refert,

id. ib. 4, 333 et saep. —

Publicists' t. t.

To bring, convey, deliver any thing as an official report, to report, announce, notify, = renuntiare:

legati haec se ad suos relaturos dixerunt,

Caes. B. G. 4, 9; cf.:

cujus orationem legati domum referunt,

id. B. C. 1, 35: responsa (legati), Cic. Fragm. ap. Non. 380, 31:

legationem Romam,

Liv. 7, 32:

mandata ad aliquem,

Caes. B. C. 3, 57:

responsa,

id. B. G. 1, 35; cf.:

mandata alicui,

id. ib. 1, 37:

numerum capitum ad aliquem,

id. ib. 2, 33 fin.:

rumores excipere et ad aliquem referre,

Cic. Deiot. 9, 25; cf. Caes. B. G. 1, 47:

Ubii paucis diebus intermissis referunt, Suevos omnes, etc.,

id. ib. 6, 10; Liv. 3, 38, 12.—

Ad senatum de aliquā re referre (less freq with acc., a rel.-clause, or absol.), to make a motion or proposition in the Senate; to consult, refer to, or lay before the Senate; to move, bring forward, propose: VTI L. PAVLVS C. MARCELLVS COSS... DE CONSVLARIBVS PROVINCIIS AD SENATVM REFERRENT, NEVE QVID PRIVS... AD SENATVM REFERRENT, NEVE QVID CONIVNCTVM DE EA RE REFERRETVR A CONSVLIBVS, S. C. ap. Cic. Fam. 8, 8, 5 sq.: de legibus abrogandis ad senatum referre. Cic. Cornel. 1, Fragm. 8 (p. 448 Orell.); cf.:

de quo legando consules spero ad senatum relaturos,

id. Imp. Pomp. 19, 58:

de ejus honore ad senatum referre,

id. Phil. 8, 11, 33:

de eā re postulant uti referatur. Itaque consulente Cicerone frequens senatus decernit, etc.,

Sall. C. 48, 5, 6:

rem ad senatum refert,

id. ib. 29, 1; cf.:

tunc relata ex integro res ad senatum,

Liv. 21, 5:

rem ad senatum,

id. 2, 22:

consul convocato senatu refert, quid de his fieri placeat, qui, etc.,

Sall. C. 50, 3: ut ex litteris ad senatum referretur, impetrari (a consulibus) non potuit. Referunt consules de re publicā, Caes. B. C. 1, 1; cf.:

refer, inquis, ad senatum. Non referam,

Cic. Cat. 1, 8, 20.—

Of other bodies than the Senate (cf.: defero, fero): C. Cassium censorem de signo Concordiae dedicando ad pontificum collegium rettulisse,

Cic. Dom. 53, 136: eam rem ad consilium cum rettulisset Fabius. Liv. 24, 45, 2; 30, 4, 9:

est quod referam ad consilium,

id. 30, 31, 9; 44, 2, 5; Curt. 4, 11, 10.— Per syllepsin: DE EA RE AD SENATVM POPVLVMQVE REFERRI, since referre ad populum was not used in this sense (for ferre ad populum); v. fero, and the foll. g:

de hoc (sc. Eumene) Antigonus ad consilium rettulit,

Nep. Eum. 12, 1.— Transf., to make a reference, to refer (class.): de rebus et obscuris et incertis ad Apollinem censeo referendum;

ad quem etiam Athenienses publice de majoribus rebus semper rettulerunt,

Cic. Div. 1, 54, 122; cf. Nep. Lys. 3; Cic. Quint. 16, 53.— Different from this is, *

Referre ad populum (for denuo ferre), to propose or refer any thing anew to the people (cf. supra, II. B. 2.;

v. Krebs, Antibarb. p. 1006): factum est illorum aequitate et sapientiā consulum, ut id, quod senatus decreverat, id postea referendum ad populum non arbitrarentur,

Cic. Clu. 49, 137; cf. Att. ap. Non. p. 512, 29; Liv. 22, 20; Val. Max. 8, 10, 1.—

A mercantile and publicists' t. t., to note down, enter any thing in writing; to inscribe, register, record, etc.:

cum scirem, ita indicium in tabulas publicas relatum,

Cic. Sull. 15, 42:

in tabulas quodcumque commodum est,

id. Fl. 9, 20:

nomen in tabulas, in codicem,

id. Rosc. Com. 1, 4:

quod reliquum in commentarium,

id. Att. 7, 3, 7:

quid in libellum,

id. Phil. 1, 8, 19:

tuas epistulas in volumina,

i. e. to admit, id. Fam. 16, 17 init.; cf.:

orationem in Origines,

id. Brut. 23, 89 al.:

in reos, in proscriptos referri,

to be set down among, id. Rosc. Am. 10, 27:

absentem in reos,

id. Verr. 2, 5, 42, § 109; cf.:

aliquem inter proscriptos,

Suet. Aug. 70:

anulos quoque depositos a nobilitate, in annales relatum est,

Plin. 33, 1, 6, § 18:

senatūs consulta falsa (sc. in aerarium),

enter, register, Cic. Fam. 12, 1, 1; id. Phil. 5, 4, 12. —Entirely absol.:

ut nec triumviri accipiundo nec scribae referundo sufficerent,

Liv. 26, 36 fin. —Here, too, belongs referre rationes or aliquid (in rationibus, ad aerarium, ad aliquem, alicui), to give, present, or render an account:

rationes totidem verbis referre ad aerarium,

Cic. Fam. 5, 20, 2;

and rationes referre alone: in rationibus referendis... rationum referendarum jus, etc.,

id. ib. 5, 20, 1; id. Pis. 25, 61; id. Verr. 2, 1, 30, § 77; 2, 3, 71, § 167:

referre rationes publicas ad Caesarem cum fide,

Caes. B. C. 2, 20 fin.:

si hanc ex fenore pecuniam populo non rettuleris, reddas societati,

Cic. Verr. 2, 3, 71, § 167:

(pecuniam) in aerarium,

Liv. 37, 57, 12; cf.: pecuniam operi publico, to charge to, i. e. to set down as applied to, Cic. Fl. 19, 44.— So, too, acceptum and in acceptum referre, to place to one ' s credit, in a lit. and trop. sense (v. accipio).— Hence, transf.: aliquem (aliquid) in numero (as above, in rationibus), in numerum, etc., to count or reckon a person or thing among:

Democritus, qui imagines eorumque circuitus in deorum numero refert,

Cic. N. D. 1, 12, 29:

(Caesar, Claudius) in deorum numerum relatus est,

Suet. Caes. 88; id. Claud. 45:

Ponticus Heraclides terram et caelum refert in deos,

Cic. N. D. 1, 13, 34:

nostri oratorii libri in Eundem librorum numerum referendi videntur,

id. Div. 2, 1, 4: hoc nomen in codicem relatum, id. Rosc. Com. B. and K. (al. in codice).—With inter (postAug. and freq.):

ut inter deos referretur (August.),

Suet. Aug. 97:

diem inter festos, nefastos,

Tac. A. 13, 41 fin.:

hi tamen inter Germanos referuntur,

id. G. 46; Suet. Claud. 11; id. Tib. 53:

dumque refert inter meritorum maxima, demptos Aesonis esse situs,

Ov. M. 7, 302:

intellectum est, quod inter divos quoque referretur,

Lampr. Alex. Sev. 14:

inter sidera referre,

Hyg. Fab. 192:

inter praecipua crudelitatis indicia referendus,

Val. Max. 9, 2, ext. 5:

inter insulas,

Plin. 5, 9, 9, § 48:

dicebat quasdam esse quaestiones, quae deberent inter res judicatas referri,

Sen. Contr. 2, 11, 12:

eodem Q. Caepionem referrem,

I should place in the same category, Cic. Brut. 62, 223.—

Referre aliquid ad aliquid, to trace back, ascribe, refer a thing to any thing:

qui pecudum ritu ad voluptatem omnia referunt,

Cic. Lael. 9, 32:

omnia ad igneam vim,

id. N. D. 3, 14, 35:

omnia ad incolumitatem et ad libertatem suam,

id. Rep. 1, 32, 49; 1, 26, 41:

in historiā quaeque ad veritatem, in poëmate pleraque ad delectationem,

id. Leg. 1, 1, 5; id. Off. 1, 16, 52 et saep. al.:

hunc ipsum finem definiebas id esse, quo omnia, quae recte fierent, referrentur, neque id ipsum usquam referretur,

id. Fin. 2, 2, 5; cf.

nusquam,

id. ib. 1, 9, 29:

ad commonendum oratorem, quo quidque referat,

id. de Or. 1, 32, 145:

hinc omne principium, huc refer exitum,

Hor. C. 3, 6, 6.— With dat.:

cujus adversa pravitati ipsius, prospera ad fortunam referebat,

Tac. A. 14, 38 fin. — In Tac. once with in:

quidquid ubique magnificum est, in claritatem ejus (sc. Herculis) referre consensimus,

Tac. G. 34.—Rarely of persons;

as: tuum est Caesar, quid nunc mihi animi sit, ad te ipsum referre,

Cic. Deiot. 2, 7.— Absol.: ita inserere oportet referentem ad fructum, meliore genere ut sit surculus, etc., one who looks to or cares for the fruit, Varr. R. R. 1, 40, 6.—

Culpam in aliquem referre, to throw the blame upon, accuse, hold responsible for, etc. (post-Aug.):

hic, quod in adversis rebis solet fieri, alius in alium culpam referebant,

Curt. 4, 3, 7; Aug. contr. Man. 2, 17, 25 Hier. Epp. 1, 9 fin.: cf.:

augere ejus, in quem referet crimen, culpam,

Cic. Inv. 2, 28, 83:

causa ad matrem referebatur,

Tac. A. 6, 49:

causam abscessus ad Sejani artes,

id. ib. 4, 57.

sē-cūrus, a, um, adj. [se = sine and cura], i. q. non or nibil curans, free from care, careless, unconcerned, untroubled, fearless, quiet, easy, composed.

Lit.

In a good sense (class.; cf. tutus); constr. absol., with de, ab, gen., or a rel.-clause:

ut, meis ab tergo tutis, securus bellum Nabidi inferam,

Liv. 31, 25:

securus solutusque,

id. 25, 39;

(with otiosus),

Quint. 5, 13, 59:

securus Hermippus Temnum proficiscitur,

Cic. Fl. 20, 46:

sine militis usu Mollia securae peragebant otia gentes,

Ov. M. 1, 100; 11, 423; 12, 129:

non secura quidem, fausto tamen omine laeta Mater abit templo,

id. ib. 9, 784; cf.:

a non securo Eumene,

Liv. 45, 19:

Ceres natā secura receptā,

easy now that she had found, Ov. M. 5, 572; cf. Tib. 1, 1, 77 (v. infra, b.):

de linguā Latinā securi es animi,

Cic. Att. 12, 52 fin.:

de bello Romano,

Liv. 36, 41:

de facilitate credentis,

Tac. A. 16, 2: securos vos ab hac parte reddemus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 8; Curt. 9, 6, 24; so,

ab hac parte,

Suet. Tib. 11.— Comp.:

securior ab Samnitibus,

Liv. 9, 22:

Romani securi pro salute de gloriā certabant,

Tac. Agr. 26:

aut pro vobis sollicitior, aut pro me securior,

id. H. 4, 58.— With gen. ( poet. and in post-Aug. prose):

ne sis secura futuri,

Ov. M. 6, 137; so, suis ( gen. of sus), id. ib. 7, 435:

extremi sepulcri,

Stat. Th. 12, 781:

pelagi atque mei,

unconcerned about, Verg. A. 7, 304:

amorum germanae,

id. ib. 1, 350;

10, 326: poenae,

Hor. Ep. 2, 2, 17:

tam parvae observationis (Cicero),

Quint. 8, 3, 51:

odii,

Tac. Agr. 43:

potentiae,

id. A. 3, 28:

nec securam incrementi sui patiebatur esse Italiam,

Vell. 2, 109, 4:

qui (motus) Campaniam numquam securam hujus mali...vastavit,

Sen. Q. N. 6, 1, 2:

quem (rogum) uxoria pietas mortis secura conscendit,

Val. Max. 2, 6, ext. 14:

his persuadet, ut securo fugae suae Eumeni superveniant,

Just. 13, 8, 5:

periculi,

Curt. 5, 10, 15:

discurrunt securi casus ejus, qui supervenit ignaris,

id. 9, 9, 8 (v. infra, b.). —With rel.-clause:

gestit nummum in loculos demittere, post hoc Securus, cadat an recto stet fabula talo,

Hor. Ep. 2, 1, 176; id. S. 2, 4, 50 (opp. laboret); id. C. 1, 26, 6.— With ne and subj.:

ne quis etiam errore labatur vestrum quoque, non sum securus,

Liv. 39, 16, 6.—

Of inanim. things.

Free from care, untroubled, tranquil, serene, cheerful, bright ( poet. and in post-Aug. prose):

deos securum agere aevum,

Lucr. 5, 82; 6, 58; Hor. S. 1, 5, 101:

quies (leti),

Lucr. 3, 211; 3, 939:

otia,

Verg. G. 3, 376:

dies,

Tib. 3, 4, 54:

merum,

id. 2, 1, 46:

mensa,

id. 3, 6, 30:

convivia,

Sen. Clem. 1, 26:

artus (Herculis),

Ov. M. 9, 240:

gaudia nato recepto,

id. ib. 7, 455:

summa malorum,

careless, id. ib. 14, 490:

olus,

i.e. of the careless idler, Hor. S. 2, 7, 30 et saep.; Quint. 10, 5, 8:

causae,

id. 11, 3, 151:

vox securae claritatis,

id. 11, 3, 64:

tempus securius,

more free from care, id. 12, 1, 20; cf.:

securior materia,

Tac. H. 1, 1 et saep.:

securos ab eo metu somnos,

Plin. 28, 9, 42, § 149. —With gen.:

vota secura repulsae,

safe against, Ov. M. 12, 199.—

Poet., that frees from care or anxiety:

latices,

Verg. A. 6, 715 (securos ab effectu, Serv. ad l. l.).—

In a bad sense, careless, reckless, heedless, negligent (post-Aug. and very rare):

reus,

Quint. 6, 1, 14; cf. id. 4, 2, 55; 11, 3, 3.—Of abstract things: castrensis jurisdictio, easy, off-hand (shortly after, opp. gravis, intentus), Tac. Agr. 9:

luxus,

id. A. 3, 54.—

Transf., object., of a thing or place, free from danger, safe, secure (not till after the Aug. period, and rare for the class. tutus):

hostis levis et velox et repentinus, qui nullum usquam tempus, nullum locum quietum aut securum esse sineret,

Liv. 39, 1:

domus,

Plin. Pan. 62, 7:

Tripolim securissimam reddidit,

Spart. Sev. 18:

securiorem,

Tac. Or. 3:

quorum (hominum) ea natura est, ut secura velint,

safety, security, id. ib. 37 fin. —With gen.:

subitā inundatione Tiberis non modo jacentia et plana urbis loca sed secura ejusmodi casuum implevit,

secure from such accidents, Tac. H. 1, 86.— Adv., in two forms,

sē-cūrē.

(Acc. to I.) Carelessly, heedlessly, fearlessly, unconcernedly, quietly (not ante-Aug.):

lente ac secure aliquid ferre,

Suet. Ner. 40; Plin. Ep. 1, 4, 3 (with neglegenter); Vell. 2, 129, 3; Val. Max. 4, 7, 1 ext. al.— Comp., Sen. Ep. 18, 8.—

(Acc. to II.) Safely, securely, Plin. Ep. 2, 17, 6.—

sēcūrĭter (late Lat.), Aug. in Joan. Ep. ad Parth. Tr. 10, 8.

sē-cūrus, a, um, adj. [se = sine and cura], i. q. non or nibil curans, free from care, careless, unconcerned, untroubled, fearless, quiet, easy, composed.

Lit.

In a good sense (class.; cf. tutus); constr. absol., with de, ab, gen., or a rel.-clause:

ut, meis ab tergo tutis, securus bellum Nabidi inferam,

Liv. 31, 25:

securus solutusque,

id. 25, 39;

(with otiosus),

Quint. 5, 13, 59:

securus Hermippus Temnum proficiscitur,

Cic. Fl. 20, 46:

sine militis usu Mollia securae peragebant otia gentes,

Ov. M. 1, 100; 11, 423; 12, 129:

non secura quidem, fausto tamen omine laeta Mater abit templo,

id. ib. 9, 784; cf.:

a non securo Eumene,

Liv. 45, 19:

Ceres natā secura receptā,

easy now that she had found, Ov. M. 5, 572; cf. Tib. 1, 1, 77 (v. infra, b.):

de linguā Latinā securi es animi,

Cic. Att. 12, 52 fin.:

de bello Romano,

Liv. 36, 41:

de facilitate credentis,

Tac. A. 16, 2: securos vos ab hac parte reddemus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 8; Curt. 9, 6, 24; so,

ab hac parte,

Suet. Tib. 11.— Comp.:

securior ab Samnitibus,

Liv. 9, 22:

Romani securi pro salute de gloriā certabant,

Tac. Agr. 26:

aut pro vobis sollicitior, aut pro me securior,

id. H. 4, 58.— With gen. ( poet. and in post-Aug. prose):

ne sis secura futuri,

Ov. M. 6, 137; so, suis ( gen. of sus), id. ib. 7, 435:

extremi sepulcri,

Stat. Th. 12, 781:

pelagi atque mei,

unconcerned about, Verg. A. 7, 304:

amorum germanae,

id. ib. 1, 350;

10, 326: poenae,

Hor. Ep. 2, 2, 17:

tam parvae observationis (Cicero),

Quint. 8, 3, 51:

odii,

Tac. Agr. 43:

potentiae,

id. A. 3, 28:

nec securam incrementi sui patiebatur esse Italiam,

Vell. 2, 109, 4:

qui (motus) Campaniam numquam securam hujus mali...vastavit,

Sen. Q. N. 6, 1, 2:

quem (rogum) uxoria pietas mortis secura conscendit,

Val. Max. 2, 6, ext. 14:

his persuadet, ut securo fugae suae Eumeni superveniant,

Just. 13, 8, 5:

periculi,

Curt. 5, 10, 15:

discurrunt securi casus ejus, qui supervenit ignaris,

id. 9, 9, 8 (v. infra, b.). —With rel.-clause:

gestit nummum in loculos demittere, post hoc Securus, cadat an recto stet fabula talo,

Hor. Ep. 2, 1, 176; id. S. 2, 4, 50 (opp. laboret); id. C. 1, 26, 6.— With ne and subj.:

ne quis etiam errore labatur vestrum quoque, non sum securus,

Liv. 39, 16, 6.—

Of inanim. things.

Free from care, untroubled, tranquil, serene, cheerful, bright ( poet. and in post-Aug. prose):

deos securum agere aevum,

Lucr. 5, 82; 6, 58; Hor. S. 1, 5, 101:

quies (leti),

Lucr. 3, 211; 3, 939:

otia,

Verg. G. 3, 376:

dies,

Tib. 3, 4, 54:

merum,

id. 2, 1, 46:

mensa,

id. 3, 6, 30:

convivia,

Sen. Clem. 1, 26:

artus (Herculis),

Ov. M. 9, 240:

gaudia nato recepto,

id. ib. 7, 455:

summa malorum,

careless, id. ib. 14, 490:

olus,

i.e. of the careless idler, Hor. S. 2, 7, 30 et saep.; Quint. 10, 5, 8:

causae,

id. 11, 3, 151:

vox securae claritatis,

id. 11, 3, 64:

tempus securius,

more free from care, id. 12, 1, 20; cf.:

securior materia,

Tac. H. 1, 1 et saep.:

securos ab eo metu somnos,

Plin. 28, 9, 42, § 149. —With gen.:

vota secura repulsae,

safe against, Ov. M. 12, 199.—

Poet., that frees from care or anxiety:

latices,

Verg. A. 6, 715 (securos ab effectu, Serv. ad l. l.).—

In a bad sense, careless, reckless, heedless, negligent (post-Aug. and very rare):

reus,

Quint. 6, 1, 14; cf. id. 4, 2, 55; 11, 3, 3.—Of abstract things: castrensis jurisdictio, easy, off-hand (shortly after, opp. gravis, intentus), Tac. Agr. 9:

luxus,

id. A. 3, 54.—

Transf., object., of a thing or place, free from danger, safe, secure (not till after the Aug. period, and rare for the class. tutus):

hostis levis et velox et repentinus, qui nullum usquam tempus, nullum locum quietum aut securum esse sineret,

Liv. 39, 1:

domus,

Plin. Pan. 62, 7:

Tripolim securissimam reddidit,

Spart. Sev. 18:

securiorem,

Tac. Or. 3:

quorum (hominum) ea natura est, ut secura velint,

safety, security, id. ib. 37 fin. —With gen.:

subitā inundatione Tiberis non modo jacentia et plana urbis loca sed secura ejusmodi casuum implevit,

secure from such accidents, Tac. H. 1, 86.— Adv., in two forms,

sē-cūrē.

(Acc. to I.) Carelessly, heedlessly, fearlessly, unconcernedly, quietly (not ante-Aug.):

lente ac secure aliquid ferre,

Suet. Ner. 40; Plin. Ep. 1, 4, 3 (with neglegenter); Vell. 2, 129, 3; Val. Max. 4, 7, 1 ext. al.— Comp., Sen. Ep. 18, 8.—

(Acc. to II.) Safely, securely, Plin. Ep. 2, 17, 6.—

sēcūrĭter (late Lat.), Aug. in Joan. Ep. ad Parth. Tr. 10, 8.

consŭlo, lŭi, ltum, 3, v. n. and a. [from con and root sal-; cf. consul and consilium].

To consider, reflect, deliberate, take counsel, reflect upon, consult.

Neutr.

In gen.

Absol.: quid nunc? etiam consulis? do you still deliberate, i. e. hesitate? Plaut. Trin. 2, 4, 171; cf. id. Truc. 2, 4, 75 Speng.: ne quid in consulendo adversi eveniat, Cato ap. Gell. 7, 3, 14:

consulto opus est,

there is need of deliberation, Sall. C. 1, 6:

dum tempus consulendi est,

Ter. Hec. 5, 1, 19:

satis facere consulentibus,

Cic. Or. 42, 143:

ut omnium rerum vobis ad consulendum potestas esset,

Liv. 8, 13, 18:

ut tot uno tempore motibus animi turbati trepidarent magis quam consulerent,

id. 21, 16, 2:

praesidium consulenti curiae,

Hor. C. 2, 1, 14 et saep.—

With in and acc.:

consulere in longitudinem,

to take thought for the future, Ter. Heaut. 5, 2, 10:

in commune,

for the common good, id. And. 3, 3, 16; Liv. 32, 21, 1; Tac. A. 12, 5; id. Agr. 12; Curt. 5, 9, 14;

and in the same sense: in medium,

Verg. A. 11, 335; Liv. 24, 22, 15; Tac. H. 2, 5; Luc. 5, 46:

in unum,

Tac. H. 1, 68; 4, 70:

in publicum (opp. suscipere proprias simultates),

Plin. Ep. 9, 13, 21; Tac. A. 1, 24.—

With de and abl.:

bello confecto de Rhodiis consultum est,

Sall. C. 51, 5; so,

de communibus negotiis,

id. J. 105, 1:

de salute suorum,

Cic. Sull. 22, 63:

omnibus de rebus,

Tac. A. 4, 40.—

With ut or ne:

consulere vivi ac prospicere debemus, ut illorum (liberorum) solitudo munita sit,

Cic. Verr. 2, 1, 58, § 153:

tu ne qua manus se attollere nobis A tergo possit, custodi et consule longe,

Verg. A. 9, 322.— Impers.:

ut urbi... satis esset praesidii, consultum atque provisum est,

Cic. Cat. 2, 12, 26:

ne deficerent, consulendum esse,

Cels. 3, 4, 31.—

Esp., consulere alicui or alicui rei, to take care for some person or thing, to be mindful of, take care of, look to, have regard for, to counsel or consult for:

tuae rei bene consulere cupio,

Plaut. Trin. 3, 2, 9:

quid me fiat, parvi pendis, dum illi consulas,

Ter. Heaut. 4, 3, 37:

qui parti civium consulunt, partem neglegunt,

Cic. Off. 1, 25, 85: consulere eorum commodis et utilitati salutique [p. 442] servire, id. Q. Fr. 1, 1, 9, § 27; so,

famae, pudicitiae tuae,

id. Phil. 2, 2, 3:

dignitati meae,

id. Fam. 11, 29, 1:

suae vitae,

Caes. B. G. 7, 12:

receptui sibi,

id. B. C. 3, 69:

reipublicae juxta ac sibi,

Sall. C. 37, 8; id. J. 58, 2; Hor. Ep. 1, 17, 1:

timori magis quam religioni,

Caes. B. C. 1, 67; cf.:

magis irae quam famae,

Sall. C. 51, 7:

qui mi consultum optime velit esse,

Ter. Phorm. 1, 3, 1: mi ires consultum male? to counsel evil or badly, Plaut. Bacch. 3, 6, 36; so,

male patriae,

Nep. Epam. 10, 1; id. Phoc. 2, 2.—With si:

melius consulet (sibi), si, etc.,

Cels. 1, 3, 55.—

Consulere aliquem (or aliquid), to consult with one, to ask his opinion or advice, to ask counsel of, to consult, question (for the sake of advice).

In gen.:

cum te consuluissem, quid mihi faciendum esse censeres,

Cic. Fam. 11, 29, 1:

te, qui philosophum audis,

id. ib. 9, 26, 1:

Apellem tragoedum, uter, etc.,

Suet. Calig. 33 al. —Of inanim. objects:

speculum suum,

Ov. A. A. 3, 136; cf.:

spectatas undas, quid se deceat,

id. M. 4, 312:

nares, an olerent aera Corinthōn,

Mart. 9, 60, 11:

diem de gemmis, etc.,

Ov. A. A. 1, 251 sq.:

animum nostrum,

Quint. 4, 2, 52:

aures meas,

id. 9, 4, 93:

suas vires,

id. 10, 2, 18 al. —With two accs.:

ibo et consulam hanc rem amicos, quid faciundum censeant,

Plaut. Men. 4, 3, 26:

nec te id consulo,

Cic. Att. 7, 20, 2:

consulere prudentiorem coepi aetates tabularum,

Petr. 88.—Freq.,

Esp. as t. t.

In the lang. of religion, to consult a deity, an oracle, omens, etc.:

Apollinem de re,

Cic. Leg. 2, 16, 40:

deum consuluit auguriis, quae suscipienda essent,

Liv. 1, 20, 7:

deos hominum fibris,

Tac. A. 14, 30 fin.:

Phoebi oracula,

Ov. M. 3, 9; Suet. Vesp. 5:

Tiresiam conjectorem,

Plaut. Am. 5, 1, 76:

haruspicem,

Cic. Div. 2, 4, 11; Suet. Tib. 63; Cato, R. R. 5, 4:

vates nunc extis, nunc per aves,

Liv. 2, 42, 10:

Cumaeam anum,

Ov. F. 4, 158:

avem primum visam augur,

id. ib. 1, 180:

spirantia exta,

Verg. A. 4, 64; so,

trepidantia exta,

Ov. M. 15, 576:

sacras sortes,

id. ib. 11, 412:

Etrusci haruspices male consulentes,

Gell. 4, 5, 5.— Pass. impers.:

si publice consuletur... sin privatim,

Tac. G. 10. —With dependent question:

senatus pontificum collegium consuli jussit, num omne id aurum in ludos consumi necessum esset,

Liv. 39, 5, 9:

consulti per ludibrium pontifices, an concepto necdum edito partu rite nuberet,

Tac. A. 1, 10.—

In judic. lang., to ask advice of a lawyer, to consult, etc.:

quam inanes domus eorum omnium, qui de jure civili consuli solent,

Cic. Verr. 2, 1, 46, § 120:

consuli quidem te a Caesare scribis: sed ego tibi ab illo consuli mallem,

id. Fam. 7, 11, 2:

si jus consuleres, peritissimus,

Liv. 39, 40, 6:

munus hoc eorum qui consuluntur,

i. e. who are skilled in the law, Cic. Leg. 1, 4, 14; so id. Quint. 16, 53.—

With dependent question: consulens eum, an seni jam testato suaderet ordinare suprema judicia,

Quint. 6, 3, 92.—The formula usual in asking advice was, licet consulere? Cic. Mur. 13, 28; cf. Hor. S. 2, 3, 192.—

In publicists' lang., to take counsel with the competent authorities, to consult:

Quirites, utrum, etc.,

Liv. 31, 7, 2; so,

senatum,

Sall. J. 28, 2:

senatum de foedere,

id. ib. 39, 2;

62, 10: populum de ejus morte,

Cic. Mil. 7, 16:

plebem in omnia (tribuni),

Liv. 6, 39, 2 al. —

Aliquid.

To take counsel or deliberate upon something, to consider:

est consulere quiddam quod tecum volo,

Plaut. Most. 5, 1, 53; id. Pers. 5, 2, 63:

rem delatam consulere ordine non licuit,

Liv. 2, 28, 2; so,

consulere et explorare rem,

Cic. Att. 2, 16, 4:

consulis rem nulli obscuram,

Verg. A. 11, 344 al.:

bis repulsi Galli quid agant consulunt,

Caes. B. G. 7, 83.—

To advise something, to give advice:

tun' consulis quicquam?

Ter. Ad. 1, 2, 47; id. Phorm. 1, 3, 22.— Absol.:

ab re consulit blandiloquentulus,

advises to his hurt, Plaut. Trin. 2, 1, 17.

Sometimes meton. (causa pro effectu).

To take a resolution, resolve, conclude, determine.

Neutr.; constr. absol. or with de aliquo or in aliquem:

de nullis quam de vobis infestius aut inimicius consuluerunt,

Liv. 28, 29, 8; so,

de perfugis gravius quam de fugitivis,

id. 30, 43, 13:

in humiliores libidinose crudeliterque consulebatur,

id. 3, 36, 7; so,

crudeliter in deditos victosque,

id. 8, 13, 15; cf. Tac. Agr. 16. —

Act.:

quid in concilio consuluistis?

Plaut. Bacch. 1, 1, 6:

animum ego inducam tamen, ut illud, quod tuam in rem bene conducat, consulam,

id. Cist. 3, 4: ne quid gravius de salute tuā consulas, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 16, 1:

pessime istuc in te atque in illum consulis,

Ter. Heaut. 3, 1, 28:

quae reges irā inpulsi male consuluerint,

Sall. C. 51, 4:

nisi quod de uxore potuit honestius consuli,

id. J. 95, 3.— Pass. impers.:

aliter mihi de illis ac de me ipso consulendum est,

Cic. Att. 7, 13, 3.—

With the access. idea of judging, in the connection boni, optimi aliquid consulere, to excuse, take in good part, interpret favorably; be contented, pleased, or satisfied with:

sit consul a consulendo vel a judicando: nam et hoc consulere veteres vocaverunt, unde adhuc remanet illud Rogat boni consulas, id est bonum judices,

Quint. 1, 6, 32; cf. Paul. ex Fest. p. 41, 8 Müll.: nemo hoc rex ausus est facere, eane fieri bonis, bono genere gnatis boni consulitis? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:

boni consulendum,

Varr. L. L. 7, § 40 Müll.:

tu haec quaeso consule missa boni,

Ov. P. 3, 8, 24; cf. id. Tr. 4, 1, 106; so,

nostrum laborem,

Quint. 6, prooem. § 16; Plin. Ep. 7, 12, 3:

hoc munus,

Sen. Ben. 1, 1, 8; id. Prov. 2, 4; id. Ep. 9, 20; 17, 9; 88, 17:

quaerebat argentum avaritia: boni consuluit interim invenisse minium,

Plin. 33, prooem. 2, § 4;

8, 16, 17, § 44: boni et optimi consulere,

App. M. 8, p. 205, 28.— Hence,

consultus, a, um, P. a.

Well considered or weighed, deliberated upon, maturely pondered:

bene consultum consilium surripitur saepissume, si minus, etc.,

Plaut. Mil. 3, 1, 5 sq.:

ipsi omnia, quorum negotium est, consulta ad nos et exquisita deferunt,

Cic. de Or. 1, 58, 250: neque eam usquam invenio, neque quo eam, neque quā quaeram consultum'st, I know neither, etc., Plaut. Rud. 1, 4, 6:

operā consultā,

with mature reflection, Gell. 7 (6), 17, 3;

in the same sense, consulto consilio,

Paul. Sent. 1, 9, 6:

consultius est huic poenalem quoque stipulationem subjungere,

it is better. more advantageous, Dig. 2, 15, 15.—

(Acc. to I. B. 1.) Knowing, skilful, experienced, practised, esp. in law; skilled or learned in the law:

non ille magis juris consultus quam justitiae fuit,

Cic. Phil. 9, 5, 10:

juris atque eloquentiae,

Liv. 10, 22, 7:

consultissimus vir omnis divini atque humani juris,

id. 1, 18, 1; cf. Gell. 1, 13, 10:

insanientis sapientiae,

Hor. C. 1, 34, 3:

universae disciplinae,

Col. 11, 1, 12.—Hence, subst.: consultus, i, m., a lawyer:

tu consultus modo rusticus,

Hor. S. 1, 1, 17; id. Ep 2, 2, 87; 2, 2, 159; Ov. A. A. 1, 83.— Esp. with juris, often written as one word, jūrisconsultus, i, m., v. h. v.— Absol.:

ut natura non disciplinā consultus esse videatur,

Cic. Caecin. 27, 78:

consultorum alterum disertissimum, disertorum alterum consultissimum fuisse,

id. Brut. 40, 148:

consultiores sibimet videntur Deo,

Tert. adv. Marc. 2, 2.—

Subst.: consultum, i, n.

(Acc. to I. B. 1. b.) A consultation, inquiry of a deity:

Sostratus (sacerdos) ubi laeta et congruentia exta magnisque consultis annuere deam videt, etc.,

Tac. H. 2, 4.—

(Acc. to II.) A decree, decision, resolution, plan; so first, Senatus consultum, or in one word, Senatusconsul-tum, a decree of the Senate (most freq. in all periods; the senatus consulta were not, like the plebiscita, the supreme law of the republic; but under the emperors, all new laws took this form, v. esp. Sandars, Introd., Just. Inst. § 15;

1, 2, 5),

Sall. C. 42, 3; Cic. Verr. 2, 4, 66, § 149:

senatus consultum est quod senatus jubet atque constituit, nam cum auctus esset populus Romanus... aequum visum est senatum vice populi consuli,

Just. Inst. 1, 2, 5;

for which, consulta Patrum,

Hor. Ep. 1, 16, 41. —Of a decree of the Sicilian council:

ne senatus consultum Siculi homines facere possent,

Cic. Verr. 2, 4, 65, § 146.—Also in other connections:

facta et consulta fortium et sapientium,

Cic. Leg. 1, 24, 62; cf.:

facta consultaque Alexandri,

Sall. H. 3, 7 Dietsch:

consulta et decreta,

id. J. 11, 5:

consulta sese omnia cum illo integra habere,

all objects of consultation, plans, id. ib. 108, 2; cf.:

ab occultis cavendum hominibus consultisque,

plans, Liv. 25, 16, 4; and:

approbare collegam consulta,

id. 10, 39, 10:

dum consulta petis,

responses, oracles, divinations, Verg. A. 6, 151:

tua magna,

decisions, id. ib. 11, 410; so,

mollia,

Tac. A. 1, 40:

mala,

id. ib. 6, 6:

ex consulto factum,

purposely, voluntarily, Auct. Her. 2, 30, 49.—Hence, adv., considerately, deliberately, designedly, on purpose.

Form consultō (class. in prose and poetry):

utrum perturbatione aliquā animi an consulto et cogitata fiat injuria,

Cic. Off. 1, 8, 27; Plaut. Poen. 3, 5, 43; Cic. N. D. 1, 31, 85; id. Leg. 1, 8, 25; Caes. B. G. 5, 16; 5, 37; Sall. J. 60, 5; 64, 5; Quint. 8, 4, 19; Tac. A. 4, 16; Suet. Caes. 56; * Hor. S. 1, 10, 14 al. —

Form consultē (mostly ante- and post-class.):

qui consulte, docte atque astute cavet,

Plaut. Rud. 4, 7, 14:

caute atque consulte gesta,

Liv. 22, 38, 11; Spart. Had. 2.— Comp., Liv. 22, 24, 3; Tac. H. 2, 24. — Sup., Capitol. Pert. 7.

sĭmĭlis, e, adj. [Sanscr. samā, together; Gr. hama, omoios; Lat. simul, simulare; cf. simia], like, resembling, similar (cf. par); constr. with gen. (so usu. in ante-Aug. Lat.), with dat. (rare in Cic., except with neuter nouns), with inter, atque, and absol.

With gen. (mostly ante - Aug.; so always in Plaut. and Ter.; cf. Brix ad Plaut. Capt. 1, 2, 7; but in Cic. almost exclusively of living beings; yet always veri simile; v. Madv. ad Cic. Fin. 5, 5, 12);

of persons: similes avorum,

Lucr. 4, 1218:

nimis simili'st mei,

Plaut. Am. 1, 1, 286; cf. id. ib. 2, 2, 226:

ecquid mei similist (puer)?

id. Truc. 2, 6, 24 Speng.:

omnis inveniri similis tui vis,

id. Capt. 3, 4, 50 Brix:

ita est istaec (amica) hujus similis nostrae tua,

id. Mil. 2, 6, 39:

alia ejus similis,

id. ib. 2, 5, 38:

similis est Sagaristionis,

id. Pers. 1, 1, 14:

hominis similis,

Cic. N. D. 1, 28, 78; Val. Max. 9, 14, 2:

symbolum ejus similem,

Plaut. Ps. 1, 1, 55:

sui similem speciem,

Cic. Tusc. 1, 15, 34:

sui similis res,

Lucr. 5, 830:

volo me patris mei similem,

Plaut. As. 1, 1, 53: patris similem esse. Cic. Verr. 2, 5, 12, § 30:

non tam potuit patris similis esse, quam ille fuerat sui,

id. Off. 1, 33, 121: quaererem ex eo, cujus suorum similis fuisset Africani fratris nepos; facie vel patris, vitā omnium perditorum ita similis, ut esset facile deterrimus;

cujus etiam similis P. Crassi nepos, etc.,

id. Tusc. 1, 33, 81:

tui similis est probe,

Ter. Heaut. 5, 3, 18:

est similis majorum suorum,

id. Ad. 3, 3, 57:

haud similis virgo est virginum nostrarum,

id. Eun. 2, 3, 22: haud parasitorum aliorum simil'est, Naev. ap. Non. 224, 26:

virum non similem furis hujus,

Plaut. As. 3, 3, 91:

domini similis es,

Ter. Eun. 3, 2, 43:

in magistratu privatorum similes,

Cic. Rep. 1, 43, 67:

multi Gnathonum similes cum sint,

id. Lael. 25, 94:

plures Romuli quam Numae similes reges,

Liv. 1, 20:

ut sis tu similis Coeli Byrrhique latronum, Non ego sim Capri neque Sulci,

Hor. S. 1, 4, 69 et saep.:

deos esse tui similes putas?

Plaut. Am. 1, 1, 128; so,

tui,

id. Rud. 2, 6, 16; Liv. 22, 39:

nostri similes,

id. 26, 50:

sui similis,

Plaut. Trin. 2, 2, 7; cf.:

alterum similem sui quaerere,

Cic. Lael. 22, 82:

nihil est appetentius similium sui quam natura,

id. ib. 14, 50:

quam uterque est similis sui!

Ter. Phorm. 3, 2, 16:

tui similem esse,

Cic. Fam. 9, 14, 6:

sui similis gens,

Tac. G. 4.—Of things:

tam similem quam lacte lactist (i. e. lactis est, Brix ad loc.),

Plaut. Mil. 2, 2, 85:

haec atque hujus similia alia damna,

id. ib. 3, 1, 105:

perpulchra credo dona aut nostri similia,

Ter. Eun. 3, 2, 15 Umpfenb.:

quid habet illius carminis simile haec oratio,

Cic. Rep. 1, 36, 56:

si fabularum similia didicimus,

id. ib.:

paupertatem, ignominiam, similia horum,

id. Fin. 3, 15, 51:

similes meorum versus,

Hor. S. 2, 1, 3:

nonne hoc monstri simile'st?

Ter. Eun. 2, 3, 43; so,

monstri,

id. Phorm. 5, 7 (8), 61:

prodigii,

Cic. Lig. 4, 11:

narrationem veri similem,

id. de Or. 2, 19, 83; cf.

Cels. ap. Cuint. 2, 15, 32: simile veri,

Cic. Fam. 12, 5, 1:

quae similia veri sint,

Liv. 5, 21 Drak. N. cr.; v. verus, and cf. also in the foll.—In comparing persons with things:

hominem quojus rei Similem esse arbitrarer simulacrumque habere... Novarum aedium esse arbitror similem ego hominem,

Plaut. Most. 1, 2, 6 sq.:

amator simil'est oppidi hostilis,

id. Truc. 1, 2, 68:

meretricem esse similem sentis condecet,

id. ib. 2, 1, 16: tu pueri pausilli simili'es, Nov. ap. Non. 224, 28:

equi te Esse feri similem dico,

Hor. S. 1, 5, 57.— Comp.: hominem hominis similiorem numquam vid: ego alterum, Neque aqua aquae, neque lac [p. 1701] test lactis usquam similius, Plaut. Men. 5, 9, 29 sq. Brix ad loc.:

Rhodii Atticorum similiores,

Cic. Brut. 13, 52.— Sup.:

hic noster quaestus aucupii simillimu'st,

Plaut. As. 1, 3, 63; id. Bacch. 4, 8, 72:

meretrix fortunati oppidi,

id. Cist. 1, 1, 82:

tener et lactens puerique simillimus aevo,

Ov. M. 15, 201:

simillima societas hereditatis,

Cic. Rosc. Com. 18, 55:

quid esset simillimum veri,

id. Tusc. 5, 4, 11.—

With dat. (of both persons and things; freq., and in post-Aug. writers almost always; not in Plaut. or Ter. acc. to Ritschl, Opusc. 2, 570 sq.; 579 sq.; but contra, v. Ussing ad Plaut. Am. v. 595): simia quam similis nobis, Enn. ap. Cic. N. D. 1, 35, 97 (Sat. v. 45 Vahl.):

patri suo,

Cat. 61, 221; cf.:

similis quidem (genitos) alios avo et ex geminis quoque alterum patri, alterum matri, annoque post genitum majori similem fuisse ut geminum. Quasdam sibi similis semper parere, quasdam viro, quasdam nulli, quasdam feminam patri, marem sibi,

Plin. 7, 12, 10, § 51:

similis malo est,

Plaut. Poen. 3, 2, 36: Terentio non similem dices quempiam, Afran. ap. Suet. Vit. Ter. fin.:

filius patri similis,

Cic. Fin. 5, 5, 12 Madv. N. cr.:

sit suo similis patri,

Cat. 61, 217:

patri,

Ov. M. 6, 622:

parentibus ac majoribus suis,

Quint. 5, 10, 24:

par similisque ceteris,

Sall. C. 14, 4:

huic in hoc similis,

Cic. Ac. 2, 37, 118:

similes Icilio,

Liv. 3, 65:

hinnuleo,

Hor. C. 1, 23, 1:

puro te similem vespero petit Rhode,

id. ib. 3, 19, 26:

multum similis metuenti,

id. S. 2, 5, 92:

fluctuanti,

Liv. 6, 13 Drak.:

flenti,

Ov. M. 3, 652:

cognoscenti,

id. ib. 2, 501:

roganti,

id. ib. 3, 240:

cogitantibus et dubitantibus,

Quint. 11, 2, 47:

ediscenti,

id. 11, 2, 46:

legenti,

id. 11, 2, 32 et saep.—Of things:

res similis nostris rebus,

Lucr. 5, 435:

quid simile habet epistula aut judicio aut contioni?

Cic. Fam. 9, 21, 1:

quid illi simile bello fuit?

Caes. B. G. 7, 77:

qui non Fescennino versu (i. e. versui) similem jaciebant,

Liv. 7, 2 Drak. N. cr.:

argumentum vero simile comoediae,

Quint. 2, 4, 2; cf.:

similia veris erant,

Liv. 10, 20, 5:

partim vera partim mixta eoque similia veris,

id. 29, 20, 1; 8, 20, 5:

cui vitio simile sit schema, ut, etc.,

Quint. 9, 3, 10:

primus (iambus) ad extremum similis sibi,

Hor. A. P. 254:

versus sibi,

Quint. 9, 4, 60:

oratio fuit precibus quam jurgio similis, similior,

Liv. 3, 40 Drak. N. cr.—Comp.:

flunt omnia castris quam urbi similiora,

Liv. 4, 31 fin.:

similius vero facit ipsos in amicitiam redisse,

id. 8, 26, 6; 10, 26, 13; Quint. 3, 8, 31.— Sup.:

puro simillimus amni,

Hor. Ep. 2, 2, 120:

media simillima veris sunt,

Liv. 26, 49:

simillimum id vero fecit,

id. 44, 30, 4.—

With gen. and dat. together:

tum similes matrum materno semine fiunt, Ut patribus patrio,

Lucr. 4, 1211:

neque lac lacti magis est simile quam ille ego similis est mei,

Plaut. Am. 2, 1, 54 Ussing ad loc.:

deos hominum quam homines deorum, hoc illi, illud huic,

Cic. N. D. 1, 32, 90:

itaque plectri similem linguam nostri solent dicere, chordarum dentis, naris cornibus iis, qui, etc.,

id. ib. 2, 59, 149; cf. under e.—

In a doubtful construction. On account of the form:

fugae similis profectio,

Caes. B. G. 5, 47; 6, 7; 7, 43 fin.; id. B. C. 3, 13 et saep.—Because of an unsettled reading:

similem Caesaris (or Caesari),

Suet. Caes. 52.—

With in and acc.:

in speciem Junonis,

App. M. 10, p. 253 fin. —

With inter:

homines inter se cum formā tum moribus similes,

Cic. Clu. 16, 46; so,

homines inter se (opp. differentes),

Quint. 12, 10, 22:

(catulos) Inter se similes,

Ov. M. 13, 835:

quae sunt inter se similia,

Cic. de Or. 3, 54, 206:

res inter se similes,

Quint. 9, 2, 51.—In a twofold construction:

nihil est unum uni tam simile, tam par, quam omnes inter nosmetipsos sumus,

Cic. Leg. 1, 10, 29:

sunt inter se similia, sed non etiam prioribus,

Quint. 9, 3, 49.—

With atque ( ac), et, ut si, tamquam si:

si quid docere vis, aliquid ab isto simile in aestimatione atque a ceteris esse factum,

Cic. Verr. 2, 3, 83, § 193:

ut simili ratione atque ipse fecerit suas injurias persequantur,

Caes. B. G. 7, 38 fin.:

nec similem habeat vultum, et si ampullam perdidisset,

Cic. Fin. 4, 12, 31;

v. Madv. ad h. l.: similes sunt, ut si qui dicant, etc.,

id. Sen. 6, 17:

similes sunt di, tamquam si Poeni, etc.,

id. Div. 2, 64, 131.—

Absol.:

decet facta moresque hujus habere me similes,

Plaut. Am 1, 1, 114:

ex uno puteo similior numquam potis Aqua aeque sumi, quam haec est atque ista,

id. Mil. 2, 6, 68 Brix ad loc.:

ita formā simili pueri (gemini), ut, etc.,

id. Men. prol. 19:

meus est (puer), nimium quidem simili'st,

id. Truc. 2, 6, 26:

laudantur simili prole puerperae,

i. e. that look like their fathers, Hor. C. 4, 5, 23:

ecce similia omnia,

Ter. Phorm. 2, 1, 34:

par est avaritia, similis improbitas,

Cic. Rosc. Am. 40, 118;

but cf., in a more restricted sense: similia omnia magis quam paria,

Liv. 45, 43:

ad quam (amicitiam) se similis animus applicet,

Cic. Lael. 14, 48:

sicut erat in simili causā antea factum,

id. Rep. 2, 37, 63:

quod in simili culpā versabantur,

Caes. B. C. 3, 110:

simili ratione,

id. B. G. 7, 4; id. B. C. 3, 76 al.:

similem esse te volo quomodo filium, non quomodo imaginem,

Sen. Ep. 84, 8:

ecce aliud simile, dissimile,

Cic. Fin. 4, 27, 76:

si quis Aristotelem similem emit,

a likeness of Aristotle, Juv. 2, 6; cf.:

tabella, in quā tam similem videbis Issam, ut sit tam similis sibi nec ipsa,

Mart. 1, 109, 19 sq.; 7, 87, 4:

te similem,

your likeness, Stat. S. 3, 3, 201; 5, 1, 1.— Poet., adverb. (=similiter):

similis medios Juturna per hostīs Fertur,

Verg. A. 12, 477.— Comp.:

similiorem mulierem Magisque eandem non reor deos facere posse,

Plaut. Mil. 2, 6, 48:

nihil hoc simile est similius,

id. Am. 1, 1, 290. — Sup.:

simillimos dicito esse,

Plaut. Mil. 2, 2, 91.—Hence, subst.: sĭmĭle, is, n.

A comparison, likeness, parallel case, or example:

quo facilius res perspici possit hoc simile ponitur,

Cic. Fin. 3, 16, 54:

utuntur simili,

id. ib. 3, 14, 46:

nec improbum sit pro simili accipi, quod plus sit,

Quint. 7, 1, 61:

qui memoriam ab aliquo simili transferunt ad id, quod, etc.,

id. 11, 2, 30 et saep.:

ignavi et erepti et similia,

id. 1, 5, 69; 1, 6, 2; 2, 4, 26; 3, 5, 16 et saep.; cf.:

latitatio, metus, similia,

id. 7, 2, 46:

de philosophiā, de republicā, similibus,

id. 9, 4, 19; 11, 3, 153.—

Resemblance, simile et majus est et par et minus, Quint. 7, 8, 7.— Adv. in two forms, simulter (ante-class.) and similiter (class.).

sĭmulter, in like manner, similarly:

exossabo ego illum simulter itidem ut muraenam coquos,

Plaut. Ps. 1, 3, 148 (cited ap. Non. 170, 25: simulter pro similiter); v. Ritschl ad Plaut. 1. 1.—

sĭmĭlĭter, in like manner, similarly (syn. pariter).

Absol. (so most freq.):

ecquid adsimulo similiter?

Plaut. Men. 1, 2, 37:

similiter atque uno modo,

Cic. Brut. 66, 233:

illa quae similiter desinunt aut quae cadunt similiter,

id. de Or. 3, 54, 206; id. Tusc. 4, 11, 25:

si non similiter semper ingrediamur in argumentationem,

id. Inv. 1, 41, 76:

addunt etiam C. Marium... Similiter vos, cum, etc.,

id. Ac. 2, 5, 14:

quorum non similiter fides est nec justitia laudata,

id. Rep. 2, 36, 61 et saep.— Comp.: scurram multo similius imitatum, more perfectly or naturally, Phaedr. 5, 5, 34.— Sup.:

ut, etc.... simillime, etc.,

just so, Cic. Tusc. 2, 23, 54.—

With atque ( ac), et, ut si:

neque vero illum similiter, atque ipse eram, commotum esse vidi,

Cic. Phil. 1, 4, 9; id. Ac. 2, 23, 72; Quint. 3, 7, 26:

similiter facis, ac si me roges, cur, etc.,

Cic. N. D. 3, 3, 8:

similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc.,

id. Off. 1, 25, 87:

similiter facit ut si posse putet,

id. Tusc. 4, 18, 41:

similiter et si dicat, etc.,

id. Fin. 2, 7, 21; v. Madv. ad h. l.— Sup.:

hic excipit Pompeium, simillime atque ut illā lege Glaucippus excipitur,

Cic. Agr. 1, 4, 13.—

With dat.:

similiter his, etc.,

Plin. 11, 25, 30, § 86.

sĭmĭlis, e, adj. [Sanscr. samā, together; Gr. hama, omoios; Lat. simul, simulare; cf. simia], like, resembling, similar (cf. par); constr. with gen. (so usu. in ante-Aug. Lat.), with dat. (rare in Cic., except with neuter nouns), with inter, atque, and absol.

With gen. (mostly ante - Aug.; so always in Plaut. and Ter.; cf. Brix ad Plaut. Capt. 1, 2, 7; but in Cic. almost exclusively of living beings; yet always veri simile; v. Madv. ad Cic. Fin. 5, 5, 12);

of persons: similes avorum,

Lucr. 4, 1218:

nimis simili'st mei,

Plaut. Am. 1, 1, 286; cf. id. ib. 2, 2, 226:

ecquid mei similist (puer)?

id. Truc. 2, 6, 24 Speng.:

omnis inveniri similis tui vis,

id. Capt. 3, 4, 50 Brix:

ita est istaec (amica) hujus similis nostrae tua,

id. Mil. 2, 6, 39:

alia ejus similis,

id. ib. 2, 5, 38:

similis est Sagaristionis,

id. Pers. 1, 1, 14:

hominis similis,

Cic. N. D. 1, 28, 78; Val. Max. 9, 14, 2:

symbolum ejus similem,

Plaut. Ps. 1, 1, 55:

sui similem speciem,

Cic. Tusc. 1, 15, 34:

sui similis res,

Lucr. 5, 830:

volo me patris mei similem,

Plaut. As. 1, 1, 53: patris similem esse. Cic. Verr. 2, 5, 12, § 30:

non tam potuit patris similis esse, quam ille fuerat sui,

id. Off. 1, 33, 121: quaererem ex eo, cujus suorum similis fuisset Africani fratris nepos; facie vel patris, vitā omnium perditorum ita similis, ut esset facile deterrimus;

cujus etiam similis P. Crassi nepos, etc.,

id. Tusc. 1, 33, 81:

tui similis est probe,

Ter. Heaut. 5, 3, 18:

est similis majorum suorum,

id. Ad. 3, 3, 57:

haud similis virgo est virginum nostrarum,

id. Eun. 2, 3, 22: haud parasitorum aliorum simil'est, Naev. ap. Non. 224, 26:

virum non similem furis hujus,

Plaut. As. 3, 3, 91:

domini similis es,

Ter. Eun. 3, 2, 43:

in magistratu privatorum similes,

Cic. Rep. 1, 43, 67:

multi Gnathonum similes cum sint,

id. Lael. 25, 94:

plures Romuli quam Numae similes reges,

Liv. 1, 20:

ut sis tu similis Coeli Byrrhique latronum, Non ego sim Capri neque Sulci,

Hor. S. 1, 4, 69 et saep.:

deos esse tui similes putas?

Plaut. Am. 1, 1, 128; so,

tui,

id. Rud. 2, 6, 16; Liv. 22, 39:

nostri similes,

id. 26, 50:

sui similis,

Plaut. Trin. 2, 2, 7; cf.:

alterum similem sui quaerere,

Cic. Lael. 22, 82:

nihil est appetentius similium sui quam natura,

id. ib. 14, 50:

quam uterque est similis sui!

Ter. Phorm. 3, 2, 16:

tui similem esse,

Cic. Fam. 9, 14, 6:

sui similis gens,

Tac. G. 4.—Of things:

tam similem quam lacte lactist (i. e. lactis est, Brix ad loc.),

Plaut. Mil. 2, 2, 85:

haec atque hujus similia alia damna,

id. ib. 3, 1, 105:

perpulchra credo dona aut nostri similia,

Ter. Eun. 3, 2, 15 Umpfenb.:

quid habet illius carminis simile haec oratio,

Cic. Rep. 1, 36, 56:

si fabularum similia didicimus,

id. ib.:

paupertatem, ignominiam, similia horum,

id. Fin. 3, 15, 51:

similes meorum versus,

Hor. S. 2, 1, 3:

nonne hoc monstri simile'st?

Ter. Eun. 2, 3, 43; so,

monstri,

id. Phorm. 5, 7 (8), 61:

prodigii,

Cic. Lig. 4, 11:

narrationem veri similem,

id. de Or. 2, 19, 83; cf.

Cels. ap. Cuint. 2, 15, 32: simile veri,

Cic. Fam. 12, 5, 1:

quae similia veri sint,

Liv. 5, 21 Drak. N. cr.; v. verus, and cf. also in the foll.—In comparing persons with things:

hominem quojus rei Similem esse arbitrarer simulacrumque habere... Novarum aedium esse arbitror similem ego hominem,

Plaut. Most. 1, 2, 6 sq.:

amator simil'est oppidi hostilis,

id. Truc. 1, 2, 68:

meretricem esse similem sentis condecet,

id. ib. 2, 1, 16: tu pueri pausilli simili'es, Nov. ap. Non. 224, 28:

equi te Esse feri similem dico,

Hor. S. 1, 5, 57.— Comp.: hominem hominis similiorem numquam vid: ego alterum, Neque aqua aquae, neque lac [p. 1701] test lactis usquam similius, Plaut. Men. 5, 9, 29 sq. Brix ad loc.:

Rhodii Atticorum similiores,

Cic. Brut. 13, 52.— Sup.:

hic noster quaestus aucupii simillimu'st,

Plaut. As. 1, 3, 63; id. Bacch. 4, 8, 72:

meretrix fortunati oppidi,

id. Cist. 1, 1, 82:

tener et lactens puerique simillimus aevo,

Ov. M. 15, 201:

simillima societas hereditatis,

Cic. Rosc. Com. 18, 55:

quid esset simillimum veri,

id. Tusc. 5, 4, 11.—

With dat. (of both persons and things; freq., and in post-Aug. writers almost always; not in Plaut. or Ter. acc. to Ritschl, Opusc. 2, 570 sq.; 579 sq.; but contra, v. Ussing ad Plaut. Am. v. 595): simia quam similis nobis, Enn. ap. Cic. N. D. 1, 35, 97 (Sat. v. 45 Vahl.):

patri suo,

Cat. 61, 221; cf.:

similis quidem (genitos) alios avo et ex geminis quoque alterum patri, alterum matri, annoque post genitum majori similem fuisse ut geminum. Quasdam sibi similis semper parere, quasdam viro, quasdam nulli, quasdam feminam patri, marem sibi,

Plin. 7, 12, 10, § 51:

similis malo est,

Plaut. Poen. 3, 2, 36: Terentio non similem dices quempiam, Afran. ap. Suet. Vit. Ter. fin.:

filius patri similis,

Cic. Fin. 5, 5, 12 Madv. N. cr.:

sit suo similis patri,

Cat. 61, 217:

patri,

Ov. M. 6, 622:

parentibus ac majoribus suis,

Quint. 5, 10, 24:

par similisque ceteris,

Sall. C. 14, 4:

huic in hoc similis,

Cic. Ac. 2, 37, 118:

similes Icilio,

Liv. 3, 65:

hinnuleo,

Hor. C. 1, 23, 1:

puro te similem vespero petit Rhode,

id. ib. 3, 19, 26:

multum similis metuenti,

id. S. 2, 5, 92:

fluctuanti,

Liv. 6, 13 Drak.:

flenti,

Ov. M. 3, 652:

cognoscenti,

id. ib. 2, 501:

roganti,

id. ib. 3, 240:

cogitantibus et dubitantibus,

Quint. 11, 2, 47:

ediscenti,

id. 11, 2, 46:

legenti,

id. 11, 2, 32 et saep.—Of things:

res similis nostris rebus,

Lucr. 5, 435:

quid simile habet epistula aut judicio aut contioni?

Cic. Fam. 9, 21, 1:

quid illi simile bello fuit?

Caes. B. G. 7, 77:

qui non Fescennino versu (i. e. versui) similem jaciebant,

Liv. 7, 2 Drak. N. cr.:

argumentum vero simile comoediae,

Quint. 2, 4, 2; cf.:

similia veris erant,

Liv. 10, 20, 5:

partim vera partim mixta eoque similia veris,

id. 29, 20, 1; 8, 20, 5:

cui vitio simile sit schema, ut, etc.,

Quint. 9, 3, 10:

primus (iambus) ad extremum similis sibi,

Hor. A. P. 254:

versus sibi,

Quint. 9, 4, 60:

oratio fuit precibus quam jurgio similis, similior,

Liv. 3, 40 Drak. N. cr.—Comp.:

flunt omnia castris quam urbi similiora,

Liv. 4, 31 fin.:

similius vero facit ipsos in amicitiam redisse,

id. 8, 26, 6; 10, 26, 13; Quint. 3, 8, 31.— Sup.:

puro simillimus amni,

Hor. Ep. 2, 2, 120:

media simillima veris sunt,

Liv. 26, 49:

simillimum id vero fecit,

id. 44, 30, 4.—

With gen. and dat. together:

tum similes matrum materno semine fiunt, Ut patribus patrio,

Lucr. 4, 1211:

neque lac lacti magis est simile quam ille ego similis est mei,

Plaut. Am. 2, 1, 54 Ussing ad loc.:

deos hominum quam homines deorum, hoc illi, illud huic,

Cic. N. D. 1, 32, 90:

itaque plectri similem linguam nostri solent dicere, chordarum dentis, naris cornibus iis, qui, etc.,

id. ib. 2, 59, 149; cf. under e.—

In a doubtful construction. On account of the form:

fugae similis profectio,

Caes. B. G. 5, 47; 6, 7; 7, 43 fin.; id. B. C. 3, 13 et saep.—Because of an unsettled reading:

similem Caesaris (or Caesari),

Suet. Caes. 52.—

With in and acc.:

in speciem Junonis,

App. M. 10, p. 253 fin. —

With inter:

homines inter se cum formā tum moribus similes,

Cic. Clu. 16, 46; so,

homines inter se (opp. differentes),

Quint. 12, 10, 22:

(catulos) Inter se similes,

Ov. M. 13, 835:

quae sunt inter se similia,

Cic. de Or. 3, 54, 206:

res inter se similes,

Quint. 9, 2, 51.—In a twofold construction:

nihil est unum uni tam simile, tam par, quam omnes inter nosmetipsos sumus,

Cic. Leg. 1, 10, 29:

sunt inter se similia, sed non etiam prioribus,

Quint. 9, 3, 49.—

With atque ( ac), et, ut si, tamquam si:

si quid docere vis, aliquid ab isto simile in aestimatione atque a ceteris esse factum,

Cic. Verr. 2, 3, 83, § 193:

ut simili ratione atque ipse fecerit suas injurias persequantur,

Caes. B. G. 7, 38 fin.:

nec similem habeat vultum, et si ampullam perdidisset,

Cic. Fin. 4, 12, 31;

v. Madv. ad h. l.: similes sunt, ut si qui dicant, etc.,

id. Sen. 6, 17:

similes sunt di, tamquam si Poeni, etc.,

id. Div. 2, 64, 131.—

Absol.:

decet facta moresque hujus habere me similes,

Plaut. Am 1, 1, 114:

ex uno puteo similior numquam potis Aqua aeque sumi, quam haec est atque ista,

id. Mil. 2, 6, 68 Brix ad loc.:

ita formā simili pueri (gemini), ut, etc.,

id. Men. prol. 19:

meus est (puer), nimium quidem simili'st,

id. Truc. 2, 6, 26:

laudantur simili prole puerperae,

i. e. that look like their fathers, Hor. C. 4, 5, 23:

ecce similia omnia,

Ter. Phorm. 2, 1, 34:

par est avaritia, similis improbitas,

Cic. Rosc. Am. 40, 118;

but cf., in a more restricted sense: similia omnia magis quam paria,

Liv. 45, 43:

ad quam (amicitiam) se similis animus applicet,

Cic. Lael. 14, 48:

sicut erat in simili causā antea factum,

id. Rep. 2, 37, 63:

quod in simili culpā versabantur,

Caes. B. C. 3, 110:

simili ratione,

id. B. G. 7, 4; id. B. C. 3, 76 al.:

similem esse te volo quomodo filium, non quomodo imaginem,

Sen. Ep. 84, 8:

ecce aliud simile, dissimile,

Cic. Fin. 4, 27, 76:

si quis Aristotelem similem emit,

a likeness of Aristotle, Juv. 2, 6; cf.:

tabella, in quā tam similem videbis Issam, ut sit tam similis sibi nec ipsa,

Mart. 1, 109, 19 sq.; 7, 87, 4:

te similem,

your likeness, Stat. S. 3, 3, 201; 5, 1, 1.— Poet., adverb. (=similiter):

similis medios Juturna per hostīs Fertur,

Verg. A. 12, 477.— Comp.:

similiorem mulierem Magisque eandem non reor deos facere posse,

Plaut. Mil. 2, 6, 48:

nihil hoc simile est similius,

id. Am. 1, 1, 290. — Sup.:

simillimos dicito esse,

Plaut. Mil. 2, 2, 91.—Hence, subst.: sĭmĭle, is, n.

A comparison, likeness, parallel case, or example:

quo facilius res perspici possit hoc simile ponitur,

Cic. Fin. 3, 16, 54:

utuntur simili,

id. ib. 3, 14, 46:

nec improbum sit pro simili accipi, quod plus sit,

Quint. 7, 1, 61:

qui memoriam ab aliquo simili transferunt ad id, quod, etc.,

id. 11, 2, 30 et saep.:

ignavi et erepti et similia,

id. 1, 5, 69; 1, 6, 2; 2, 4, 26; 3, 5, 16 et saep.; cf.:

latitatio, metus, similia,

id. 7, 2, 46:

de philosophiā, de republicā, similibus,

id. 9, 4, 19; 11, 3, 153.—

Resemblance, simile et majus est et par et minus, Quint. 7, 8, 7.— Adv. in two forms, simulter (ante-class.) and similiter (class.).

sĭmulter, in like manner, similarly:

exossabo ego illum simulter itidem ut muraenam coquos,

Plaut. Ps. 1, 3, 148 (cited ap. Non. 170, 25: simulter pro similiter); v. Ritschl ad Plaut. 1. 1.—

sĭmĭlĭter, in like manner, similarly (syn. pariter).

Absol. (so most freq.):

ecquid adsimulo similiter?

Plaut. Men. 1, 2, 37:

similiter atque uno modo,

Cic. Brut. 66, 233:

illa quae similiter desinunt aut quae cadunt similiter,

id. de Or. 3, 54, 206; id. Tusc. 4, 11, 25:

si non similiter semper ingrediamur in argumentationem,

id. Inv. 1, 41, 76:

addunt etiam C. Marium... Similiter vos, cum, etc.,

id. Ac. 2, 5, 14:

quorum non similiter fides est nec justitia laudata,

id. Rep. 2, 36, 61 et saep.— Comp.: scurram multo similius imitatum, more perfectly or naturally, Phaedr. 5, 5, 34.— Sup.:

ut, etc.... simillime, etc.,

just so, Cic. Tusc. 2, 23, 54.—

With atque ( ac), et, ut si:

neque vero illum similiter, atque ipse eram, commotum esse vidi,

Cic. Phil. 1, 4, 9; id. Ac. 2, 23, 72; Quint. 3, 7, 26:

similiter facis, ac si me roges, cur, etc.,

Cic. N. D. 3, 3, 8:

similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc.,

id. Off. 1, 25, 87:

similiter facit ut si posse putet,

id. Tusc. 4, 18, 41:

similiter et si dicat, etc.,

id. Fin. 2, 7, 21; v. Madv. ad h. l.— Sup.:

hic excipit Pompeium, simillime atque ut illā lege Glaucippus excipitur,

Cic. Agr. 1, 4, 13.—

With dat.:

similiter his, etc.,

Plin. 11, 25, 30, § 86.

supplĭco ( subpl-), āvi, ātum, 1 ( perf. subj. supplicassis, Plaut. As. 2, 4, 61; in tmesi: sub vos placo, Auct. ap. Fest. s. v. sub, p. 309, and s. v. ob, p. 190 Müll.), v. n. and a. [supplex], to kneel down or humble one ' s self, to pray or beg humbly, to beseech, implore, supplicate (class.; cf.: oro, adoro, precor).

In gen.

With dat.:

cui irato supplicet,

Plaut. As. 1, 2, 24:

nec quoiquam supplico,

id. Bacch. 2, 2, 47:

ipsum hunc orabo: huic supplicabo,

Ter. And. 2, 1, 12:

is sibi me supplicaturum putat,

id. Hec. 3, 5, 50:

populo Romano supplicare,

Cic. Planc. 20, 50:

alicui summisse,

id. ib. 5, 12:

neque Caesari solum, sed etiam amicis ejus omnibus pro te libentissime supplicabo,

id. Fam. 6, 14, 3; cf. id. ib. 6, 13, 2; id. Font. 15, 35 (11, 25):

cum tot res sint, quae vestris animis supplicent,

id. ib. 14, 31:

supplicare indignis,

Ov. M. 6, 367. — Pass. impers.:

ut, si tui nobis potestas saepius fieret, non multum Graecis supplicandum putarem,

Cic. Fin. 5, 25, 75. —

Absol.:

supplicabo, exobsecrabo, ut quemque amicum videro,

Plaut. As. 1, 3, 93:

venire domum ad eum, precari, denique supplicare,

Cic. Par. 5, 3, 40:

precari ab indigno, supplicare, etc.,

id. Lael. 16, 57:

nemo rem publicam imploravit, nemo supplicavit,

id. de Or. 1, 53, 230:

missitare supplicantes legatos, Sall J. 38, 1: Pompeiani querentes supplicavere,

Plin. 8, 7, 7, § 21; Suet. Claud. 1.—

With acc. (ante- and post-class.):

quod domi'st, numquam ulli supplicabo,

Plaut. Rud. 5, 2, 48:

sub vos placo, Auct. ap. Fest. l. l.: imperatores nostros,

Dig. 28, 5, 92:

contrarios,

Amm. 30, 8, 10.—

In partic., to pray to or supplicate as a god; to pray, worship:

vilica Lari familiari pro copia supplicet,

Cato, R. R. 143, 2; cf. Plaut. Aul. prol. 24:

in fano supplicare,

id. Curc. 4, 2, 41:

a dis supplicans invenire veniam sibi,

id. Rud. prol. 26:

per hostias diis supplicare,

Sall. J. 63, 1:

populus frequens iit supplicatum,

Liv. 3, 63, 5; 10, 23, 2:

circa fana deorum,

id. 24, 23, 1:

molā salsā supplicare,

Plin. 12, 18, 41, § 83:

sacrificio supplicari,

Capitol. Max. 24. — Impers. pass.: Metello venienti ture, quasi deo, supplicabatur, Sall. Fragm. ap. Macr. S. 2, 9:

ut, cujus sepulcrum usquam exstet... ei publice supplicetur,

Cic. Phil. 1, 6, 13:

supplicatum totā urbe est,

Liv. 27, 23, 7:

ture nec supplicabatur,

Plin. 13, 1, 1, § 2.

sŭper, adj., v. superus.

sŭper, adv. and prep. [Sanscr. upari; Gr. huper; Goth. ufar], above, over (often confounded in MSS. and edd. with supra, q. v.).

Adv., above, on top, thereupon, upon, etc. (rare but class.).

Lit., of place:

Anien infraque superque Saxeus,

Stat. S. 1, 3, 20:

eo super tigna bipedalia, iniciunt,

Caes. B. C. 2, 10:

haec super e vallo prospectant Troes,

Verg. A. 9, 168: implenturque super puppes, from above, i. e. by rain, id. ib. 5, 697:

purpureas super vestes... Coniciunt,

id. ib. 6, 221; cf. id. ib. 6, 217:

renes tunicis super conteguntur,

Cels. 3, 1 med.:

imponendum super medicamentum,

id. 6, 19 med. —

Transf.

Of that which is over and above in number or quantity, over, moreover, besides:

satis superque esse sibi suarum cuique rerum,

enough and to spare, more than enough, Cic. Lael. 13, 45:

satis superque prudentes,

id. Har. Resp. 9, 18:

contra Epicurum satis superque dictum est,

id. N. D. 2, 1, 2:

ut satis superque vixisse videamur,

id. Tusc. 1, 45, 110; Hor. Epod. 1, 31; Liv. 3, 53:

quidque furor valeat, satisque Ac super ostendit,

Ov. M. 4, 430:

poenas dedit usque superque Quam satis est,

Hor. S. 1, 2, 65: cui neque apud Danaos usquam locus;

et super ipsi Dardanidae infensi, etc.,

and moreover, and besides, Verg. A. 2, 71:

saevit amor ferri... Ira super,

id. ib. 7, 462:

super talis effundit pectore voces,

id. ib. 5, 482; 11, 670: voto deus aequoris alti Annuerat;

dederatque super, ne saucius ullis Vulneribus fieri posset,

Ov. M. 12, 206; 4, 751; 15, 308; Hor. S. 2, 7, 78; id. Ep. 2, 2, 33; Phaedr. 4, 24, 18:

annum agens aetatis sexagensimum ac nonum, superque mensem ac diem septimum,

Suet. Vesp. 24.— With gen. part.:

non operae est satis superque oneris sustinenti res a populo Romano gestas scribere,

Liv. 41, 25, 8:

primoribus, super quam quod dissenserant a consilio, territis etiam duplici prodigio,

besides that, Liv. 22, 3, 14; so,

super quam quod,

id. 27, 20, 10.—

Less freq. of that which is left over, over, left, remaining:

Atheniensibus exhaustis praeter arma et naves nihil erat super,

Nep. Alcib. 8, 1; cf.:

nec spes ulla super,

Val. Fl. 8, 435:

quid super sanguinis, qui dari pro republicā possit? rogitantes,

Liv. 4, 58, 13:

super tibi erunt, qui dicere laudes tuas cupiant,

Verg. E. 6, 6:

o mihi sola mei super Astyanactis imago,

id. A. 3, 489.

Prep. with acc. and abl., over, above, on the top of, upon, on.

With acc.

Lit., of place or situation:

super terrae tumulum noluit quid statui, nisi columellam,

Cic. Leg. 2, 26, 66:

super lateres coria inducuntur,

Caes. B. C. 2, 10; cf. id. ib. 2, 10, §

4: super quas (naves) turrim ad introitum opposuit,

id. ib. 3, 39 Dinter (al. quā):

super vallum praecipitari,

Sall. J. 58, 6; cf.:

cum alii super aliorum capita ruerent,

Liv. 24, 39, 5:

super caput hostium pervenire,

id. 32, 11, 8:

aqua super montium juga concreta,

id. 21, 58, 8:

domos super se ipsos concremaverunt,

id. 21, 14, 4:

cenaculum super aedes datum est,

id. 39, 14, 2:

ad senaculum ac super id curiam,

id. 41, 27, 7:

equi super eum ruentis,

id. 39, 49, 3:

super eam (aspidem) assidere,

Cic. Fin. 2, 18, 59:

super theatrum consistere,

Liv. 24, 39, 1:

aquila super carpentum volitans,

id. 1, 34, 8:

illa super terram defecto poplite labens,

Ov. M. 13, 477:

collis erat, collemque super planissima Area,

id. ib. 10, 86:

ut scopulum super duram illidat corticem,

Phaedr. 2, 6, 11:

clatri super aquam emineant,

Col. 8, 17, 10:

super arcem pensiles horti sunt,

Curt. 5, 1, 32:

vestis super genua est,

id. 5, 6, 18:

super pulpitum consulares conlocare,

Suet. Calig. 54.—

Of position or distance, above, beyond: Nomentanus erat super ipsum, Porcius infra, was above him (at table), Hor. S. 2, 8, 23:

Polypercon, qui cubabat super regem,

Curt. 8, 5, 22:

super se collocavit,

Suet. Aug. 43.—Of geographical situation:

super Numidiam Gaetulos accepimus,

beyond Numidia, Sall. J. 19, 5:

super et Garamantas et Indos Proferet imperium,

Verg. A. 6, 795:

super Sunium navigans,

Liv. 28, 8, 11:

sita est super Ambracium sinum,

id. 43, 21, 6:

super Demetriadem promunturium,

id. 31, 46, 7; 43, 21, 6:

qui super Bosporum colunt,

Curt. 6, 2, 13; 7, 6, 12; 8, 1, 7:

Lydia super Ioniam procedit,

extends beyond, Plin. 5, 29, 30, § 110.—Of official position ( = supra):

super armamentarium positus,

Curt. 6, 7, 22; Scrib. Comp. 162.—

Transf.

Of time, during, at (postAug.):

de hujus nequitiā omnes super cenam loquebantur,

Plin. Ep. 4, 22, 6; 3, 5, 11; 9, 33, 1; cf.:

super vinum et epulas,

Curt. 8, 4, 30; 8, 12, 17; Suet. Aug. 77; id. Caes. 87:

super mensam,

Curt. 7, 4, 7:

super hos divum honores,

i. e. during the sacrifice, Stat. Th. 1, 676; Flor. 4, 2, 69.—

Of that which is over and above a certain number or quantity, over, above, beyond, upon, besides, in addition to (not freq. till after the Aug. period):

quod alii super alios legati venirent speculaturi,

i. e. in rapid succession, constantly, Liv. 42, 25, 8: vox non paene tragoedorum sed super omnes tragoedos, [p. 1804] Quint. 12, 5, 5:

super modum ac paene naturam,

id. 11, 3, 169:

super necessitatem,

id. 9, 3, 46:

famosissima super ceteras fuit cena ei data adventicia,

Suet. Vit. 13:

super veteres amicos,

id. Tib. 55.—With numerals:

super tris modios,

Liv. 23, 12, 1:

super LX. milia,

Tac. G. 33:

super octingentos annos,

id. A. 13, 58:

super quadraginta reos,

Suet. Calig. 38:

super HS. millies,

id. Caes. 26; id. Ner. 30:

senioribus super sexaginta annos in Epirum missis,

Liv. 26, 25, 11; cf.:

super triginta ducibus triumphos decernendos curavit,

Suet. Aug. 38:

Punicum exercitum super morbum etiam fames affecit,

Liv. 28, 46, 15:

super tam evidentem tristis ominis eventum, etiam, etc.,

id. 41, 18, 14:

super dotem haec tibi dona accedent,

id. 26, 50, 12; 2, 51, 2:

super solitos honores,

id. 2, 31, 3:

super vota fluere,

beyond all wishes, Tac. H. 3, 48:

super obscena dicta et petulans jurgium,

Phaedr. 3, 11, 2:

dare savia super savia,

kisses upon kisses, Plaut. Ps. 4, 1, 38:

alii super alios trucidentur,

Liv. 1, 50, 6:

vulnus super vulnus,

id. 22, 54, 9:

ut habitationes super pretium libertatis praestarentur,

Dig. 18, 6, 19.—Esp. freq.: super omnia, above all, before all (in Plin. the elder, super omnia and super omnes always at the beginning of the phrase; v. Sillig ad Plin. 33, 3, 19, § 62):

talia carminibus celebrant: super omnia Caci Speluncam adiciunt,

Verg. A. 8, 303:

aetas et forma et super omnia Romanum nomen,

Liv. 31, 18, 3; Plin. 36, 15, 24, § 118; Quint. 12, 9, 12; Ov. M. 6, 526; 8, 677; so,

tu super omnes beatus,

Plin. Ep. 7, 13, 2; Suet. Vit. 13; Quint. 12, 5, 5.—

Hence, transf., in gen., for plus quam, amplius quam, more than (late Lat.):

qui amat filium aut filiam super me,

Vulg. Matt. 10, 37; cf.:

dulciora sunt super mel et favum,

id. Psa. 18, 11.—

With abl.

Lit., of place or situation (rare and mostly poet.):

regulae, quae lateres, qui super musculo struantur, contineant,

Caes. B. C. 2, 10:

ensis cui super Cervice pendet,

Hor. C. 3, 1, 17:

ligna super foco Large reponens,

id. ib. 1, 9, 5:

parumne campis atque Neptuno super Fusum est Latini sanguinis,

id. Epod. 7, 3:

super Pindo,

id. C. 1, 12, 6:

requiescere Fronde super viridi,

Verg. E. 1, 81. —

Transf.

Of time (cf. supra, A. 2. a.), during, in:

nocte super mediā,

Verg. A. 9, 61; cf.:

Centaurea cum Lapithis rixa super mero Debellata,

Hor. C. 1, 18, 8.—

For the usual de, to indicate respect, reference, upon, about, concerning, respecting (freq. in the ante-class. and after the Aug. period; in Cic. only a few times in his letters; not in Cæs.): nemo antea fecit super tali re cum hoc magistratu utique rem, Cato ap. Fest. s. v. superescit, p. 305 Müll.; so Pac. ib.; Plaut. Am. prol. 58; id. Most. 3, 2, 39:

hac super re scribam ad te Rhegio,

Cic. Att. 16, 6, 1:

sed hac super re nimis (sc. dixi),

id. ib. 10, 8, 10:

litteras super tantā re exspectare,

Liv. 26, 15, 5:

cura super tali re principum laudata est,

id. 40, 46, 15:

multus eā super re rumor,

Tac. A. 11, 23:

quid nuntias super anu?

Plaut. Cist. 4, 1, 8:

super Euclionis filia,

id. Aul. 4, 7, 2:

super ancillā,

id. Cas. 2, 3, 36:

super amicā,

id. Bacch. 2, 3, 133; 3, 6, 33; 4, 2, 25:

quid agendum nobis sit super legatione votivā,

Cic. Att. 14, 22, 2:

super tali causā missi,

Nep. Paus. 4:

legare super familia pecuniave sua,

Auct. Her. 1, 13, 23:

super tali causā,

Nep. Paus. 4, 1:

multa super Priamo rogitans, super Hectore multa,

Verg. A. 1, 750; 4, 233:

super arvorum cultu,

id. G. 4, 559:

mitte civiles super Urbe curas,

Hor. C. 3, 8, 17:

publicus ludus super impetrato Augusti reditu,

id. ib. 4, 2, 42:

decreta super jugandis Feminis,

id. C. S. 18:

consultant bello super,

Sil. 2, 271; 5, 615:

ne super tali scelere suspectum sese haberet,

Sall. J. 71, 5:

super adimendā vitā,

Amm. 14, 7, 12.—

Over and above, besides, beyond (very rare):

modus agri... hortus... fons... Et paulum silvae super his,

Hor. S. 2, 6, 3:

excogitatum est super his, ut, etc.,

Amm. 14, 1, 6; Sil. 1, 60.

► In composition, super denotes,

Above, over, of place: supercerno, supercresco, superdo, superemineo, superemorior, superferc, superfluo, superfugio, superfundo, supergredior, superjacio, superimpono, superincumbo, superinduco, supernato, superpono, supersedeo, supersterno, supersto, supervehor, supervenio, etc.—

Less freq., over and above, besides, in addition: superaddo, superbibo, supersum, superstes, superfio.

supplĭco ( subpl-), āvi, ātum, 1 ( perf. subj. supplicassis, Plaut. As. 2, 4, 61; in tmesi: sub vos placo, Auct. ap. Fest. s. v. sub, p. 309, and s. v. ob, p. 190 Müll.), v. n. and a. [supplex], to kneel down or humble one ' s self, to pray or beg humbly, to beseech, implore, supplicate (class.; cf.: oro, adoro, precor).

In gen.

With dat.:

cui irato supplicet,

Plaut. As. 1, 2, 24:

nec quoiquam supplico,

id. Bacch. 2, 2, 47:

ipsum hunc orabo: huic supplicabo,

Ter. And. 2, 1, 12:

is sibi me supplicaturum putat,

id. Hec. 3, 5, 50:

populo Romano supplicare,

Cic. Planc. 20, 50:

alicui summisse,

id. ib. 5, 12:

neque Caesari solum, sed etiam amicis ejus omnibus pro te libentissime supplicabo,

id. Fam. 6, 14, 3; cf. id. ib. 6, 13, 2; id. Font. 15, 35 (11, 25):

cum tot res sint, quae vestris animis supplicent,

id. ib. 14, 31:

supplicare indignis,

Ov. M. 6, 367. — Pass. impers.:

ut, si tui nobis potestas saepius fieret, non multum Graecis supplicandum putarem,

Cic. Fin. 5, 25, 75. —

Absol.:

supplicabo, exobsecrabo, ut quemque amicum videro,

Plaut. As. 1, 3, 93:

venire domum ad eum, precari, denique supplicare,

Cic. Par. 5, 3, 40:

precari ab indigno, supplicare, etc.,

id. Lael. 16, 57:

nemo rem publicam imploravit, nemo supplicavit,

id. de Or. 1, 53, 230:

missitare supplicantes legatos, Sall J. 38, 1: Pompeiani querentes supplicavere,

Plin. 8, 7, 7, § 21; Suet. Claud. 1.—

With acc. (ante- and post-class.):

quod domi'st, numquam ulli supplicabo,

Plaut. Rud. 5, 2, 48:

sub vos placo, Auct. ap. Fest. l. l.: imperatores nostros,

Dig. 28, 5, 92:

contrarios,

Amm. 30, 8, 10.—

In partic., to pray to or supplicate as a god; to pray, worship:

vilica Lari familiari pro copia supplicet,

Cato, R. R. 143, 2; cf. Plaut. Aul. prol. 24:

in fano supplicare,

id. Curc. 4, 2, 41:

a dis supplicans invenire veniam sibi,

id. Rud. prol. 26:

per hostias diis supplicare,

Sall. J. 63, 1:

populus frequens iit supplicatum,

Liv. 3, 63, 5; 10, 23, 2:

circa fana deorum,

id. 24, 23, 1:

molā salsā supplicare,

Plin. 12, 18, 41, § 83:

sacrificio supplicari,

Capitol. Max. 24. — Impers. pass.: Metello venienti ture, quasi deo, supplicabatur, Sall. Fragm. ap. Macr. S. 2, 9:

ut, cujus sepulcrum usquam exstet... ei publice supplicetur,

Cic. Phil. 1, 6, 13:

supplicatum totā urbe est,

Liv. 27, 23, 7:

ture nec supplicabatur,

Plin. 13, 1, 1, § 2.

tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.

As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.

As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.

In comparison between two adjj.:

tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,

a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):

non tam solido quam splendido nomine,

id. Fin. 1, 18, 61:

tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,

Val. Max. 3, 8, 1:

adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,

things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:

quorum vires quam repentinae tam breves,

Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:

non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,

Cic. Brut. 37, 140:

ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,

id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:

maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,

Liv. 7, 1, 8:

quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,

id. 21, 43, 11:

donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,

id. 4, 2, 4. —

In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.

As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;

not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,

as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:

quam placida'st aqua,

id. ib. 3, 2, 165:

tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,

id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:

nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,

Cic. Or. 30, 168:

tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,

id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—

The adjective not repeated.

The terms of comparison being nouns or pronouns:

tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),

Plaut. Capt. 2, 2, 60:

fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,

id. Bacch. 3, 3, 30:

tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,

id. Cas. 3, 6, 43:

ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,

id. Poen. 1, 2, 145:

tam crebri ad terram decidebant quam pira,

id. ib. 2, 38:

tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,

Ter. Ad. 5, 3, 63:

quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,

id. ib. 4, 1, 18:

tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,

Cic. Sull. 31, 87:

tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,

id. Fam. 13, 3:

nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,

Liv. 45, 22:

nihil est tam violentum quam magna vis aquae,

Sen. Q. N. 3, 30, 6:

(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),

Quint. 8, 2, 8:

(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,

Sen. Ira, 1, 9, 2.—

Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,

Plaut. Cist. 2, 1, 20:

nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,

Cic. Sen. 12, 41:

neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,

Lucr. 6, 101.—Virtually negative:

quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),

Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:

vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,

Liv. 28, 39, 13. —

With quam in subst.-clause:

quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,

Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:

juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,

Cic. Leg. 1, 4, 12. —

Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?

Cic. Leg. 1, 4, 14.—

With quam in adverb.-clause:

cupam facito tam crassam quam modioli postulant,

Cato, R. R. 21, 1:

si era mea sciat tam socordem esse quam sum,

Plaut. Cist. 4, 2, 5:

tua est imago: tam consimili'st quam potest,

id. Men. 5, 9, 4:

sororem tam similem quam lacte lacti est,

id. Mil. 2, 2, 87.—

Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.

Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:

quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?

Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:

nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,

Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—

The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:

tam facile vinces quam pirum volpes comest,

id. Most. 3, 1, 26:

tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,

id. Merc. 1, 2, 77:

tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,

id. Truc. 1, 2, 109:

tam facile quam tu arbitraris,

Cic. Div. 1, 6, 10:

tam cito evertetur quam navis, etc.,

id. Rep. 1, 34, 51:

nihil tam cito redditur quam a speculo imago,

Sen. Q. N. 1, 4, 2. —

Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,

Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):

quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,

Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —

With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.

One verb compared with another:

nam quod edit tam duim quam perduim,

for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:

vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,

Cic. Att. 13, 20, 4:

utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,

Quint. 2, 5, 17:

Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,

Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:

fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,

Lucr. 6, 115.—

The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,

Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;

tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,

Plaut. Capt. 2, 2, 61:

tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),

id. Aul. 3, 6, 12:

quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,

id. Capt. 2, 2, 6:

tam huic loqui licere oportet quam isti,

id. Cas. 2, 6, 58:

tam tibi istuc credo quam mihi,

id. Ep. 1, 2, 25:

haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,

Cic. Ac. 2, 44, 137:

tam moveor quam tu, Luculle,

id. ib. 2, 46, 141:

tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,

id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:

tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,

Cic. Tusc. 1, 24, 56:

sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,

Sen. Ira. 1, 12, 4:

meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),

id. ib. 1, 15, 1:

tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),

id. Q. N. 3, 16, 3:

quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),

Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.

sic),

Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —

Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,

Ter. Heaut. 4, 3, 8:

nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,

Cic. Tusc. 3, 16, 34:

quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,

id. Verr. 2, 2, 34, § 83:

cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,

id. Fam. 7, 3, 2:

qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,

id. Att. 2, 17, 2:

neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,

id. Verr. 1, 8, 21:

Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,

Liv. 38, 39, 10.—

Object-inff.:

qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,

Cic. Ac. 2, 14, 44:

quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,

id. Tusc. 1, 7, 13:

virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,

id. Lael. 26, 98.—

Subject-inff. or dependent clauses:

ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),

Plaut. As. 1, 1, 109:

Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,

Ter. Eun. 4, 4, 51:

tam teneor dono quam si dimittar onustus,

Hor. Ep. 1, 7, 18:

Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,

Ov. M. 4, 613:

tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,

Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):

nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,

Cic. Off. 1, 34, 125:

eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,

id. Att. 9, 2, a, 3:

nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,

id. Tusc. 2, 12, 28:

non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,

id. Or. 2, 72, 295:

cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,

id. Top. 1, 2:

auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,

Liv. 2, 44, 7:

Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,

id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —

With quam in adverb.-clause:

tam confido quam poti'st,

Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;

v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),

Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—

Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:

quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,

Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:

quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,

id. Brut. 15, 58.—

With esse and predic. noun:

tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,

Plaut. Mil. 2, 5, 47:

equidem tam sum servos quam tu,

id. Capt. 3, 4, 11:

tam ego homo sum quam tu,

id. As. 2, 4, 83:

nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,

Ter. Ad. 3, 3, 68:

tam es tu judex quam ego senator,

Cic. Rab. Post. 7, 17:

tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,

id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:

tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,

Plaut. Capt. 2, 2, 86:

qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,

Cic. Off. 1, 7, 23. —

Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,

Cic. Off. 3, 8, 35. —

With quasi in place of quam:

tam a me pudica est quasi soror mea sit,

Plaut. Curc. 1, 1, 51. —

Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):

quam magis adspecto, tam magis est nimbata,

Plaut. Poen. 1, 2, 138:

magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,

id. Bacch. 5, 1, 5:

quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

id. As. 1, 3, 6:

quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,

Lucr. 4, 999:

quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,

id. 5, 453:

tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:

quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,

Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:

verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,

Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:

quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,

Plaut. Trin. 4, 2, 19.—

Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.

the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,

Cato, R. R. 64 (65):

oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,

id. ib. 64 (65):

quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,

id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:

quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,

Plaut. Aul. 2, 2, 59:

quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,

Ter. Heaut. 5, 2, 44:

quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,

id. Ad. 3, 4, 56:

quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,

Varr. R. R. 2, 9:

quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,

Sall. J. 31, 14. —

With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):

nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),

Plaut. Mil. 4, 7, 26:

tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),

id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).

With a comp. clause understood.

With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:

quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),

Cic. Off. 1, 21, 73:

cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),

id. Tusc. 3, 1, 1:

nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),

id. ib. 1, 23, 55:

non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,

id. Ac. 2, 4, 10:

sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),

Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);

sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),

Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:

bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,

Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:

tam gratia'st,

id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;

nolo tibi molestos esse nos,

id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—

With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.

With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:

equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,

id. Most. 1, 3, 29:

ordine cum videas tam certo multa creari,

Lucr. 5, 735:

deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,

id. 5, 12:

quorsum igitur tam multa de voluptate?

Cic. Sen. 12, 44:

ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,

id. Tusc. 1, 42, 100:

inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,

id. Fin. 2, 23, 77:

quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?

as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:

tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,

id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:

ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,

id. Ac. 2, 21, 68:

tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,

at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:

supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,

Liv. 39, 31, 14:

tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,

Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:

qui tam crudelem tyrannum occideret,

id. 3, 1, 2:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,

id. 3, 2, 7:

tam contraria est pestis,

Plin. 8, 38, 57, § 136:

tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,

id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):

tamne indignus videar?

Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:

nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,

of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—

With advv.:

alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?

Plaut. Capt. 1, 2, 37:

quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?

id. Am. 1, 3, 4:

unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?

Ter. Phorm. 3, 3, 1:

quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,

Lucr. 5, 559:

jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,

Cic. Tusc. 1, 6, 12:

ista tam aperte et per versa et falsa,

id. Ac. 2, 18, 60:

cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,

id. Sen. 5, 13:

me pudet tam cito de sententia esse dejectum,

id. Tusc. 2, 5, 14:

etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,

id. Fin. 5, 11, 31:

an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,

as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:

nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,

id. Or. 1, 55, 274:

quid tu, inquit, tam mane?

id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:

quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,

id. ib. 1, 14:

cum tam procul a finibus Macedoniae absint,

Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:

qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,

Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:

tam vesperi,

Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—

With verbs:

ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,

Plaut. Bacch. 4, 5, 10:

quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?

id. Cist. 1, 1, 55:

quid tam properas?

id. Pers. 4, 6, 11:

cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),

Ter. Ad. 5, 7, 21:

age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,

id. Heaut. 5, 5, 8:

non pol temere'st quod tu tam times,

id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:

quam si explicavisset, non tam haesitaret,

i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:

quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),

Plaut. Cas. 4, 4, 31:

Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),

Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:

numquam ego te tam esse matulam credidi,

Plaut. Pers. 4, 3, 72.—

Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).

After hic:

etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?

Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:

hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,

id. ib. 2, 2, 31, §

77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,

id. Clu. 14, 42:

haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,

id. Sest. 13, 31:

in hoc tam exiguo vitae curriculo,

id. Arch. 11, 28:

hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,

id. Cat. 1, 5, 11:

in hac tam clara re publica natus,

id. Rep. 1, 19, 31:

hanc rem publicam tam praeclare fundatam,

id. Par. 1, 2, 10:

haec tam crebra Etruriae concilia,

Liv. 5, 5, 8:

in his tam parvis atque tam nullis,

Plin. 11, 2, 1, § 2:

quorsum haec tam putida tendant,

Hor. S. 2, 7, 21:

hac tam prospera pugna nuntiata,

Curt. 3, 11, 16.—

After ille:

ille homo tam locuples, tam honestus,

Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §

44: illud tam grave bellum,

Val. Max. 5, 6, ext. 1:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,

id. 3, 2, 7.—

After iste:

tamenne ista tam absurda defendes?

Cic. N. D. 1, 29, 81:

ista admonitio tua tam accurata,

id. Att. 6, 1, 20:

quae est ista tam infesta ira?

Liv. 7, 30, 15:

iste tam justus hostis, tam misericors victor,

Curt. 4, 10, 34.—

After id ipsum:

id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,

Liv. 1, 48, 9.—

After tot:

jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,

Cic. Ac. 2, 48, 147:

tot tam valida oppida,

Liv. 5, 54, 5:

tot tam opulenti tyranni regesque,

id. 25, 24, 13:

inter tot tam effrenatarum gentium arma,

id. 21, 9, 3:

tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,

id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:

cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,

id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—

After hic talis:

da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,

Cic. Fam. 16, 21, 3.

As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).

Without a negation ( = ita, adeo;

rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,

Plaut. Rud. 3, 4, 51:

quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,

Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:

ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,

Caes. B. C. 3, 36:

tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,

id. B. G. 2, 21:

tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,

Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:

tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,

id. ib. 16, 59:

quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,

Val. Max. 1, 8, ext. 14:

tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,

id. 3, 2, ext. 3:

in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,

Quint. 10, 1, 83:

(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,

Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:

3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,

Plin. 10, 29, 43, § 82:

ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,

Plin. Ep. 3, 14, 7.—

With a negation, or in a question implying a negation.

Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):

numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,

Ter. Hec. 1, 2, 33:

non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,

Lucr. 6, 887:

quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,

Cic. Rosc. Am. 50, 146:

non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,

id. Fam. 6, 12, 1:

nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,

id. ib. 6, 1, 3:

non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,

id. Or. 2, 90, 365:

non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,

id. Att. 13, 31, 1:

nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,

id. Phil. 2, 15, 37:

quis tam demens ut sua voluntate maereat?

id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:

non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,

id. Ac. 2, 17, 53:

non se tam barbarum ut non sciret, etc.,

Caes. B. G. 1, 44, 17:

nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,

Sen. Ira, 2, 12, 3:

nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,

id. Thyest. 619.—

With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:

generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,

id. Pers. 4, 4, 34:

an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?

id. Trin. 4, 2, 42:

nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,

Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:

nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,

id. Sen. 7, 24:

nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,

id. Div. 2, 58, 119:

nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,

id. Sull. 27, 76:

quae est anus tam delira quae timeat ista?

id. Tusc. 1, 21, 48:

ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?

id. N. D. 3, 16, 41:

sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,

id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:

neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,

Caes. B. C. 1, 21:

in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,

Liv. 25, 18, 3:

ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,

Nep. Milt. 8, 4:

ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?

Sen. Thyest. 196. —

With a negation, followed by quin ( = ut is non;

class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,

Plaut. Merc. 2, 3, 27:

nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,

id. Pers. 4, 6, 8:

nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,

id. As. 5, 2, 94:

numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,

Ter. Heaut. 1, 1, 15:

nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,

id. ib. 4, 2, 8:

ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,

Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:

numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,

id. Fam. 6, 1, 7:

ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,

Nep. Alcib. 6, 4.

Tam, ante-class., sometimes = tamen:

antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,

Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,

etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,

Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:

tam si nihil usus esset, jam non dicerem,

id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.

In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;

Tam modo, inquit Praenestinus,

Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372.

uspĭam, adv. [us-piam, v. usque], at or in any place, anywhere, somewhere (rare but class; mostly in affirmative clauses; cf.

usquam): sive est illa (lex) scripta uspiam, sive nusquam,

Cic. Leg. 1, 15, 42:

si avenam uspiam videris,

id. Fin. 5, 30, 91: non dubitabam, quin te ille aut Dyrrhachii aut in istis locis uspiam visurus esset, id. [p. 1937] Att. 1, 17, 2:

utrum consistere uspiam velit, an mare transire, nescitur,

id. ib. 7, 12, 2:

malo esse in Tusculano aut uspiam in suburbano,

id. ib. 16, 13, b, 1:

perscrutabor fanum, si inveniam uspiam Aurum,

Plaut. Aul. 4, 2, 13:

ne uspiam insidiae fient,

id. Mil. 3, 1, 2:

metuo ne opsint mihi, neve opstent uspiam,

id. ib. 4, 2, 6.—With gen.:

nec uspiam ruris reperitur ille,

App. M. 7, p. 119:

scripturarum,

Aug. Ep. 164, 7.—

Transf., in any business or affair: Ol. Nimis tenax es. St. Num me expertus uspiam? Plaut. Cas. 4, 3, 19; cf. id. Mil. 3, 1, 2 supra.

usquĕ, adv. [us- for ubs-, from ubi with locative s; and que for qued, old abl. of quis; v. Corss. Ausspr. 2, 471; 838; cf.: quisque, usquam].

Lit., all the way to or from any limit of space, time, etc. (cf.: fine, tenus); of place, all the way, right on, without interruption, continuously, constantly.

With prepositions.

With ab:

qui a fundamento mihi usque movisti mare,

Plaut. Rud. 2, 6, 55:

usque a mari supero Romam proficisci,

Cic. Clu. 68, 192:

ex omnibus spectaculis usque a Capitolio plausus excitatus,

id. Sest. 58, 124:

usque a rubro mari,

Nep. Hann. 2, 1.— Poet.:

Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno,

Verg. A. 7, 289 (sometimes as one word, v. abusque).—

With ex:

usque ex ultimā Syriā atque Aegypto navigare,

Cic. Verr. 2, 5, 60, § 157. —

With ad:

usque a Dianio ad Sinopen navigaverunt,

Cic. Verr. 2, 1, 34, § 87:

ab imis unguibus usque ad verticem summum,

id. Rosc. Com. 7, 20:

usque ad Iconium,

id. Fam. 3, 8, 4:

ab Atticā ad Thessaliam usque,

Plin. 4, 12, 21, § 63:

usque ad Numantiam misit,

Cic. Dejot. 7, 19:

usque ad castra hostium accessit,

Caes. B. G. 1, 51 ( poet. and post-Aug. ad usque; often as one word, v. adusque).—

With in and acc.:

cum ad eum usque in Pamphyliam legatos misissent,

Cic. Imp. Pomp. 12, 35:

portūs usque in sinūs oppidis et ad urbis crepidines infusi,

id. Rep. 3, 31, 43.—

With trans:

trans Alpes usque transfertur,

Cic. Quint. 3, 12.—

With sub and acc.:

admōrunt oculis usque sub ora faces,

Ov. Ib. 240 (236).—

With adverbs of place:

quod eos usque istinc exauditos putem,

Cic. Att. 1, 14, 4.—

Esp., with quaque (less correctly as one word, usquequaque; v. II. A. 3. e. and II. B. 3. infra), everywhere: non usque quaque idoneum invenias locum, ubi, etc., Afran. ap. Non. p. 518, 6 (Com. Rel. v. 198 Rib.):

immo vero, quom usquequaque umbra'st, tamen Sol semper hic est,

Plaut. Most. 3, 2, 79:

mari terrāque illas usque quaque quaeritat,

id. Poen. prol. 105:

aut undique religionem tolle, aut usque quaque conserva,

Cic. Phil. 2, 43, 110:

effugere non est, Flacce, basiatores. Instant... occurrunt, et hinc et illinc, usquequaque, quacunque,

Mart. 11, 98, 3; cf.:

QVAQVE VSQVE,

Inscr. Grut. 611, 13.—

With acc. of the place whither, all the way to, as far as, to.

With names of towns (class.; acc. to Reisig. Vorles. p. 216, usque ad Numantiam means all the way to the town, i. e. to its walls or gates: usque Numantiam, all the way to or into it, implying entrance of the town; cf.

the passages cited infra): theatrum ita resonans, ut usque Romam significationes vocesque referantur,

Cic. Q. Fr. 1, 1, 14, § 42:

Miletum usque? obsecro,

Ter. Ad. 4, 5, 21.—

With other names than those of towns (post-Aug.):

ab hac (sc. Siciliā) Cretam usque Siculum (mare) vocat,

Plin. 3, 5, 10, § 75:

imperium usque extremos Orientis terminos prolatum,

Just. 7, 1, 4:

terminos usque Libyae,

id. 1, 1, 5:

ab Atticā Thessaliam usque,

Plin. 4, 12, 21, § 63:

ab eo usque Jovem,

id. 2, 22, 20, § 84:

horrendus ab astris Descendit vos usque fragor,

Stat. Th. 11, 89.—

Meton.

Of time, all the time, continually, perpetually, all the while from or to a period, as long or as far as, until.

With prepositions.

With ab:

mihi magna cum eo jam inde usque a pueritiā Fuit semper familiaritas,

Ter. Heaut. 1, 2, 9:

primus esses memoriter Progeniem nostram usque ab avo proferens,

id. Phorm. 2, 3, 48:

augures omnes usque a Romulo,

Cic. Vatin. 8, 20:

opinio jam usque ab heroicis ducta temporibus,

from as far back as the heroic ages, id. Div. 1, 1, 1:

usque a Thale Milesio,

id. N. D. 1, 33, 91:

bona paterna et avita et usque a nobis repetita,

id. Cael. 14, 34.—

With ad:

usque a mane ad vesperum,

Plaut. Am. 1, 1, 97:

a mane ad noctem usque in foro dego diem,

id. Most. 3, 1, 3:

inde usque ad diurnam stellam crastinam potabimus,

id. Men. 1, 2, 62; cf. Cic. Rep. 1, 16, 25:

ille nihil difficilius esse dicebat, quam amicitiam usque ad extremum vitae diem permanere,

id. Lael. 10, 33:

deinceps retro usque ad Romulum,

as far as, up to, id. Rep. 1, 37, 58.—

With acc. (post-Aug.):

paucae, aegre se defen dentes, usque tempora Alexandri Magni duraverunt,

Just. 2, 4, 32:

a rege Romulo usque Caesarem Augustum,

Flor. 1, prooem. 1 (al. usque in).—

With adverbs.

With inde:

pueritiae memoriam recordari ultimam, inde usque repetens, etc.,

Cic. Arch. 1, 1.—

With antehac:

ut animus in spe usque antehac attentus fuit, Ita, etc.,

Ter. And. 2, 1, 3.—

With adhuc:

quod occultatum'st usque adhuc nunc non potest,

Plaut. Aul. 2, 3, 10:

qui me tam leni passus animost usque adhuc facere, etc.,

Ter. And. 1, 5, 27:

cessatum usque adhuc est,

until now, hitherto, id. Ad. 4, 4, 23:

qui mos usque adhuc est retentus,

Cic. Rep. 2, 20, 35:

usque adhuc certe animum meum probastis,

Suet. Dom. 18; v. adhuc, II. A.—

With eo:

tamen usque eo se tenuit, quoad, etc.,

Cic. Dejot. 4, 11:

usque eo animadverti eum jocari,

id. Rosc. Am. 22, 60; v. 2. eo, II. C.—

With quaque, continually, always:

Chrusalus mihi usque quaque loquitur nec recte,

Plaut. Bacch. 4, 4, 83: usque quaque sapere oportet, Poët. ap. Cic. Fam. 7, 16, 1; so,

usque quaque,

Cat. 39, 2; Plin. Ep. 7, 20, 2; 1, 7, 5; Gell. 16, 3, 1:

usquequaque, de hoc cum dicemus,

whenever, Cic. Att. 4, 9, 1.—

Opp. nusquam: atque hoc non alienum est, quod ad multa pertineat, ne aut nusquam aut usquequaque dicatur, hic admonere,

Cic. Inv. 2, 21, 63.—

With dum:

usque dum regnum optinebit Juppiter,

Plaut. Men. 5, 1, 28: conplebo familiam adeo usque satietatem dum capiet pater, id. Am. 1, 2, 9:

usque id egi dudum, dum loquitur pater,

Ter. Heaut. 5, 2, 30; Cato, R. R. 156:

mihi quidem usque curae erit, quid agas, dum, quid egeris, sciero,

Cic. Fam. 12, 19, 3; id. Verr. 2, 1, 5, § 12; 2, 1, 6, § 16; Hor. C. 3, 30, 7; cf. dum, I. B. 1. b. —

With interea:

nam usque dum ille vitam colet Inopem... Interea usque illi de me supplicium dabo,

Ter. Heaut. 1, 1, 84 sqq.—

With donec:

ibo odorans quasi canis venaticus Usque donec persecutus volpem ero vestigiis,

Plaut. Mil. 2, 2, 114. —

With quoad:

usque illum, quoad ei nuntiatum esset consules descendisse, omnibus exclusis commentatum, etc.,

Cic. Brut. 22, 87:

dandum ordeum, usque quoad erunt lactentes,

Varr. R. R. 2, 7, 12.—

With adeo:

usque adeo in periculo fuisse, quoad, etc.,

Cic. Sest. 38, 82; cf. Cato, R. R. 67:

instare usque adeo, donec se adjurat,

Plaut. Cist. 2, 3, 40; id. Rud. 3, 5, 32: usque adeo, dum, C. Gracch. ap. Gell. 10, 3, 5; cf. Plaut. Am. 1, 2, 10 sub f. supra.—

With nunc (post-class.):

nunc usque,

to this day, Amm. 14, 2, 12:

usque nunc,

Hier. Ep. 3, 87.—

In other relations.

Of extent or degree, even to, quite up to, or as far as.

Absol.:

ego vapulando, ille verberando, usque ambo defessi sumus,

Ter. Ad. 2, 2, 5 Fleck. (al. verberando usque, ambo:

incerta est distinctio, Don. ad loc.): poenasque dedit usque superque (= usque eo quod satis esset),

Hor. S. 1, 2, 65.—

With ad:

usque ad ravim poscam,

Plaut. Aul. 2, 5, 10:

usque ad necem,

Ter. And. 1, 2, 28:

hoc malum usque ad bestias perveniat,

Cic. Rep. 1, 43, 67:

usque ad eum finem, dum, etc.,

id. Verr. 1, 6, 16; v. dum: assenserunt consules designati, omnes etiam consulares usque ad Pompeium, up to, i. e. except Pompey, Plin. Ep. 2, 11, 20.—

With adeo:

undique totis Usque adeo turbatur agris,

to so great an extent, Verg. E. 1, 12.—

With terminal adverbs:

Anco regi familiaris est factus (sc. L. Tarquinius) usque eo, ut, etc.,

Cic. Rep. 2, 20, 35; v. eo, under is fin.:

usque quo non vis subici mihi?

how long? Vulg. Exod. 10, 3; cf. quousque.—

Right on, always, without stop, continuously, constantly, incessantly: Ep. Ne abeas, priusquam ego ad te venero. Ap. Usque opperiar, Plaut. Ep. 2, 2, 122:

Ctesipho me pugnis miserum Usque occidit,

Ter. Ad. 4, 2, 20:

an usque In nostrum jacies verba superba caput?

Prop. 2, 8, 16:

cantantes licet usque, minus via laedit, eamus,

Verg. E. 9, 64; cf.:

nec vidisse semel satis est, juvat usque morari,

id. A. 6, 487:

naturam expelles furcā, tamen usque recurret,

Hor. Ep. 1, 10, 24.—Repeated:

allatres licet usque nos et usque,

Mart. 5, 60, 1:

ergo, qui prius usque et usque et usque Furum scindere podices solebam,

Auct. Priap. 78.—

Esp.: usque quāque (less correctly as one word, usquequaque), in every thing, on every occasion:

nolite usque quaque idem quaerere,

Cic. Verr. 2, 5, 5, § 10:

an hoc usque quaque, aliter in vitā?

id. Fin. 5, 30, 91 Madv. ad loc.:

et id usquequaque quantum sit appareat,

in each particular, id. Or. 22, 73; Plin. Ep. 7, 12, 5:

religionum usque quaque contemptor, praeter unius Deae Syriae,

Suet. Ner. 56 init.

ūtor (old form oetor, oesus, etc., from oitor, oisus, Lex. Thor. lin. 11; inf. parag. oetier, Rogat. Tribun. ap. Fest. p. 246 Müll.; Cic. Leg. 3, 4), ūsus ( inf. utier, Plaut. Cas. 2, 3, 4; Ter. Phorm. 4, 2, 13), 3, v. dep. [etym. dub.].

Prop., to use.

With abl.

To make use of, employ: cave... ne tibi hoc scipione malum magnum dem. Paeg. Jam utere eo, Plaut. Pers. 5, 2, 36: Th. Oh Epidicumne ego conspicor? Ep. Certe oculis utere, Plaut. Ep. 1, 1, 4:

hoc oculo,

id. Mil. 4, 7, 25:

sola potest animi per se natura... durare et sensibus uti,

Lucr. 3, 560:

de rebus ipsis utere tuo judicio,

Cic. Off. 1, 1, 2:

utinam, quem ad modum oratione sum usurus alienā, sic mihi ore uti liceret alieno,

id. Rep. 3, 5, 8:

utor neque perantiquis neque inhumanis ac feris testibus,

cite, appeal to, id. ib. 1, 37, 58:

neque enim accusatore muto neque teste quisquam utitur eo, qui de accusatoris subsellio surgit,

id. Rosc. Am. 36, 104:

num argumentis utendum in re ejus modi?

id. Verr. 2, 4, 6, § 11:

mancipium, quo et omnes utimur, et non praebetur a populo,

id. ib. 2, 4, 5, §

9: quo interprete non ad linguam Graecam, sed ad furta et flagitia uti solebat,

id. ib. 2, 3, 37, §

84: ut postea numquam dextro (oculo) aeque bene usus sit,

Nep. Hann. 4, 3:

si licet exemplis in parvo grandibus uti,

Ov. Tr. 1, 3, 25:

viribus utendum est, quas fecimus,

Luc. 1, 347.—With ad: ad eam rem usus est tuā mihi operā Sa. Utere, ut vis, Plaut. Pers. 2, 5, 27:

earum (navium) materiā atque aere ad reliquas reficiendas utebatur,

Caes. B. G. 4, 31:

administris ad ea sacrificia Druidibus,

id. ib. 6, 16:

ut eā potestate ad quaestum uteretur,

Cic. Q. Fr. 1, 1, 3, § 11:

ad quam rem (deus) motu mentis ac ratione utatur,

id. N. D. 1, 37, 104.—With pro:

utuntur aut aere aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro nummo,

Caes. B. G. 5, 12.—

Esp.

To manage, control, wield:

bene ut armis, optime ut equis uteretur,

Cic. Deiot. 10, 28:

nemo est quin eo ipso (equo), quo consuevit, libentius utatur quam intractato,

id. Lael. 19, 68.—

To spend, use:

velim cum illā videas ut sit qui utamur (sc. pecunia),

Cic. Att. 11, 11, 2:

tantis vectigalibus ad liberalitatem utens,

id. Fin. 2, 26, 84:

cum horis nostris nos essemus usi,

spent, exhausted, id. Verr. 2, 1, 11, § 30.— Absol.:

notum et quaerere et uti,

Hor. Ep. 1, 7, 57.—

To wear:

pellibus aut parvis renonum tegimentis utuntur, magnā corporis parte nudā,

Caes. B. G. 6, 21 fin.:

ne insignibus quidem regiis Tullus nisi jussu populi est ausus uti,

Cic. Rep. 2, 17, 31.—

To accept, adopt:

eā condicione, quae a Caesare ferretur, se usuros ostendebant,

Caes. B. G. 4, 11:

praeposteris enim utimur consiliis et acta agimus,

Cic. Lael. 22, 85.—

To resort to, consult:

neque Vectium ad se arcessit, quaestorem suum, cujus consilio uteretur,

Cic. Verr. 2, 5, 44, § 114:

oraculo,

Tac. A. 2, 54.—

Of a form or style of speech, sentiment, etc., to make, adopt, employ:

sermonibus morologis utier,

Plaut. Ps. 5, 1, 21:

si provincia loqui posset, hac voce uteretur,

Cic. Div. in Caecin. 5, 19:

hac unā defensione,

id. Verr. 2, 4, 4, § 8:

haec oratio, quā me uti res publica coëgit,

id. Rosc. Am. 49, 143:

cum hortatione non egeas, non utar eā pluribus verbis,

id. Fam. 11, 5, 3:

illa criminatio, quā in me absentem usus est,

id. Agr. 3, 1, 3.—

To perform, exercise, practise, etc.:

crucior, patrem... nunc inprobi viri officio uti,

Plaut. Stich. 1, 1, 14:

eādem nos disciplinā utimur,

id. As. 1, 3, 49; cf.:

nec vero habere virtutem satis est quasi artem aliquam, nisi utare: etsi ars quidem, cum eā non utare, scientiā ipsā teneri potest,

Cic. Rep. 1, 2, 2:

diuturni silentii, quo eram his temporibus usus, finem hodiernus dies attulit,

observed, kept, id. Marcell. 1, 1:

eos (senes) ego fortasse nunc imitor et utor aetatis vitio,

id. Fam. 2, 16, 6:

ratione utuntur,

exercise moderation, Plaut. Cas. prol. 27:

ut anteponantur... ratione utentia rationis expertibus,

Cic. Top. 18, 69:

ne tu, leno, postules Te hic fide lenoniā uti: non potis,

Plaut. Rud. 5, 3, 30:

viribus uteris per clivos,

Hor. Ep. 1, 13, 10.—With adverb. acc.:

ut hoc utimur maxime more moro multum,

Plaut. Men. 4, 2, 1:

ita aperte ipsam rem locutus nil circuitione usus es,

Ter. And. 1, 2, 31.—

In gen., to use, enjoy, profit by, take advantage of, etc.: otio qui nescit uti plus negoti habet, quam, etc., Enn. ap. Gell. 19, 20, 12 (Trag. Rel. v. 252 Vahl.): sinite... eodem ut jure uti senem Liceat, quo jure sum usus adulescentior, i. e. enjoy, exercise, Ter. Hec. prol. alt. 2:

commodius esse opinor duplici spe utier,

id. Phorm. 4, 2, 13:

serius a terrā provectae naves neque usae nocturnā aurā in redeundo offenderunt,

Caes. B. C. 3, 8:

commoda quibus utimur lucemque quā fruimur ab eo nobis dari,

Cic. Rosc. Am. 45, 131:

in maximo meo dolore hoc solacio utor, quod, etc.,

id. Fam. 11, 26 init.: usus est hoc cupidine, tamdiu, dum, etc., had the use of, i. e. borrowed, id. Verr. 2, 4, 3, § 6; cf.

I. B. 2. infra: utatur suis bonis oportet et fruatur, qui beatus futurus est,

id. N. D. 1, 37, 103:

propter nauticarum rerum scientiam plurimisque maritimis rebus fruimur atque utimur,

id. ib. 2, 60, 152:

si fortunā permittitis uti,

to try, take advantage of, Verg. A. 9, 240:

nostrā utere amicitiā, ut voles,

Ter. Hec. 5, 1, 38; cf.:

decet hunc ordinem... bene utier amicitiā,

Plaut. Cist. 1, 1, 24:

libertate modice utantur,

Liv. 34, 49, 8:

deorum Muneribus sapienter uti,

Hor. C. 4, 9, 48:

Ofellam Integris opibus novi non latius usum Quam nunc accisis,

id. S. 2, 2, 113:

quia parvo nesciet uti,

id. Ep. 1, 10, 41:

temporibus sapienter utens,

taking advantage of, Nep. Epam. 3, 1.—Prov.: foro uti, to make one's market, i. e. accommodate one's prices, actions, etc., to circumstances, take advantage of events:

scisti uti foro,

Ter. Phorm. 1, 2, 29.— Absol.:

opportunae sunt divitiae ut utare (sc. eis),

Cic. Lael. 6, 22.— With adverb. acc.:

ne Silius quidem quicquam utitur (sc. suis hortis),

Cic. Att. 12, 22, 3. —

Of passions, traits of character, etc., to indulge, practise, exercise, yield to, etc.:

inter nos amore utemur semper subrepticio?

Plaut. Curc. 1, 3, 49:

alacritate ac studio,

Caes. B. G. 4, 24:

severitas, quā tu in iis rebus usus es,

Cic. Q. Fr. 1, 1, 6, § 19:

usus est ipse incredibili patientiā,

id. Phil. 1, 4, 9: ego pervicaciam (esse hanc) aio, et eā me uti volo, Att. ap. Non. 433, 1 (Trag. Rel. v. 5 Rib.):

dementer amoribus usa,

Ov. M. 4, 259.—With in and acc.:

ut suā clementiā ac mansuetudine in eos utatur,

Caes. B. G. 2, 14.—

To experience, undergo, receive, enjoy, etc., ne simili utamur fortunā atque usi sumus, Quom, etc., Ter. Phorm. prol. 31:

hoc honore usi togati solent esse,

Cic. Phil. 8, 11, 32:

homines amplissimis usos honoribus,

id. Fl. 19, 45:

nobiles amplis honoribus usi,

Sall. J. 25, 4:

neminem curuli honore usum praeterierunt,

Liv. 34, 44, 4:

primus externorum usus illo honore quem majores Latio quoque negaverint,

Plin. 7, 43, 44, § 136: quoniam semel est odio civiliter usus, Ov. Tr. 3, 8, 41.—

To use as food or medicine, to take, drink, etc.:

lacte mero veteres usi memorantur et herbis,

Ov. F. 4, 369:

aquis frigidis,

Cels. 1, 1:

antidoto,

Scrib. Comp. 171:

medicamento,

id. ib. 228:

vino modice,

Cels. 8, 11:

ex altero (loco, i. e. ex lacu) ut pecus uti possit (sc. aquā),

Varr. R. R. 1, 11, 2.—

With the thing used, etc., as direct obj. (class. only in gerund. constr.; v. infra): nuptias abjeci, amicos utor primoris viros, Turp. ap. Non. p. 497, 15 (Com. Rel. v. 164 Rib.):

facilitatem vulgariam,

Nov. ib. 481, 21 (Com. Rel. v. 98 ib.):

res pulchras, quas uti solet,

id. ib. 500, 16 (Com. Rel. v. 69 ib.):

ita uti eum oportet libertatem,

Titin. ib. 481, 19 (Com. Rel. v. 98 ib.):

cetera quae volumus uti Graecā mercamur fide,

Plaut. As. 1, 3, 47:

dic mihi, an boni quid usquam'st, quod quisquam uti possiet,

id. Merc. 1, 2, 37:

diutine uti bene licet partum bene,

id. Rud. 4, 7, 15:

profecto uteris ut voles operam meam,

id. Poen. 5, 2, 128:

mea, quae praeter spem evenere, utantur sine,

Ter. Ad. 5, 3, 29:

BALINEVM... QVOD VSI FVERANT AMPLIVS ANNIS XXXX.,

Inscr. Orell. 202: si quid est, quod utar, utor: si non est, egeo, Cato ap. Gell. 13, 23, 1:

oleam albam, quam voles uti, condito,

id. R. R. 118:

quam rem etiam nomine eodem medici utuntur,

Varr. R. R. 3, 16, 23:

ferrum,

Aur. Vict. Caes. 17, 4.—

Hence, esp. gerund. in phrases dare utendum, to lend; recipere or rogare or petere utendum, to borrow, etc. (class.;

freq. in Plaut.): quod datum utendum'st,

Plaut. Trin. 5, 2, 7:

quae utenda vasa semper vicini rogant,

id. Aul. 1, 2, 18; 2, 4, 32; 2, 9, 4; id. Pers. 1, 3, 47 sq.; id. Mil. 2, 3, 76; id. Rud. 3, 1, 10: auris tibi contra utendas dabo, Enn. ap. Non. 506, 1 (Trag. Rel. v. 364 Vahl.); Ter. Heaut. 1, 1, 81:

quae bona is Heraclio omnia utenda ac possidenda tradiderat,

Cic. Verr. 2, 2, 18, § 46:

te, quod utendum acceperis, reddidisse,

id. Tusc. 3, 17, 36:

multa rogant utenda dari, data reddere nolunt,

Ov. A. A. 1, 433.—

Transf. (through the intermediate idea of having and using).

Pregn., to enjoy the friendship of any one; to be familiar or intimate with, to associate with a person.

With abl:

his Fabriciis semper est usus Oppianicus familiarissime,

Cic. Clu. 16, 46:

quā (Caeciliā) pater usus erat plurimum,

id. Rosc. Am. 11, 27:

Trebonio multos annos utor valde familiariter,

id. Fam. 1, 3, 1:

Lucceius qui multum utitur Bruto,

id. Att. 16, 5, 3:

utere Pompeio Grospho,

Hor. Ep. 1, 12, 22:

quo pacto deceat majoribus uti,

id. ib. 1, 17, 2:

si sciret regibus uti,

ib. ib. 14:

ita me verebatur ut me formatore morum, me quasi magistro uteretur,

Plin. Ep. 8, 23, 2.—

With acc.:

vilica vicinas aliasque mulieres quam minimum utatur,

Cato, R. R. 143, 1.—

To be in possession of a thing, esp. to have, hold, or find a thing in some particular mode or character; with abl.:

mihi si unquam filius erit, ne ille facili me utetur patre,

he shall find an indulgent father in me, Ter. Heaut. 2, 1, 5; cf.:

patre usus est diligente et diti,

Nep. Att. 1, 2:

bonis justisque regibus,

Cic. Rep. 1, 33, 50:

quae (sc. libertas) non in eo est, ut justo utamur domino, sed ut nullo,

id. ib. 2, 23, 43; cf. id. Fin. 1, 1, 2:

hic vide quam me sis usurus aequo,

id. Verr. 2, 5, 59, § 154:

ut is illis benignis usus est ad commodandum,

id. ib. 2, 4, 3, §

6: ne bestiis quoque immanioribus uteremur,

id. Rosc. Am. 26, 71:

me Capitolinus convictore usus amicoque A puero est,

Hor. S. 1, 4, 95:

uteris monitoribus isdem,

id. Ep. 2, 2, 154:

valetudine non bonā,

Caes. B. C. 3, 49:

quo (sc. Philoctete) successore sagittae Herculis utuntur,

Ov. M. 13, 52.— Absol.:

nam pol placidum te et clementem eo usque modo ut volui usus sum in alto (= placidum te esse ut volui, sic te usus sum),

Plaut. Trin. 4, 1, 8.—Hence, P. a.: ūtens, ntis, m., possessing, that possesses:

utentior sane sit,

i. e. a larger possessor, richer, Cic. Off. 2, 20, 71.

vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.

Lit., of physical strength, vigor, or health.

In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).

Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):

puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!

Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;

plus valebat,

id. Truc. 4, 3, 38 sq.:

sanus homo, qui bene valet,

Cels. 1, 1 init.:

si magis valet,

id. 3, 18:

si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),

id. 4, 7 init.:

prout nervi valent,

id. 8, 16.—Of plants:

vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,

Cato, R. R. 33, 3 sq. —

To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.

Of personal subjects, etc.

With ad and acc.:

alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,

Cic. Off. 1, 30, 107.—

With inf.:

manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,

Suet. Galb. 21:

mustela cum mures veloces non valeret assequi,

Phaedr. 4, 1, 10:

valet ima summis Mutare deus,

Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:

illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,

Lucr. 6, 1057:

versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),

Hor. A. P. 40:

nec valuere manus infixum educere telum,

Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —

Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:

fimum potum ad dysentericos valet,

Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:

cimices valent contra serpentium morsus,

Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:

id quoque collyrium eodem valet,

Cels. 6, 6, 21.—With pro:

ruta per se pro antidoto valet,

Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:

dictamnus valet potu et illitu et suffitu,

Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:

sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,

Plin. 34, 18, 55, § 177.—

Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—

Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.

In gen.

Absol.:

equidem valeo recte et salvus sum,

Plaut. Am. 2, 1, 36:

perpetuon' valuisti?

id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:

valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,

id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:

dicit vilicus servos non valuisse,

Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:

boves ut recte valeant,

id. ib. 103:

optime valere et gravissime aegrotare,

Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:

cura est, ut valeat,

Plaut. Stich. 5, 2, 4:

ego valeo recte et rem gero,

id. Pers. 2, 3, 34:

te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,

Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:

commode,

Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:

minus valere... melius valere,

Cic. Att. 4, 14, 1:

nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,

Plaut. Mil. 4, 8, 8.—

With abl.:

si corpore valuisset,

Cic. Brut. 20, 77:

nec melius valeo quam corpore, mente,

Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:

pedibus,

Nep. Phoc. 4, 1:

stomacho,

Juv. 6, 100.—

With ab and abl.:

ab oculis,

Gell. 13, 30, 10:

a morbo,

Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—

Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;

and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),

Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:

mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,

Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—

Rarely impers. pass.:

quid agitur, Sagaristio? ut valetur?

Plaut. Pers. 2, 5, 8.—

Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).

In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:

bene vale, Alcumena,

id. Am. 1, 3, 1:

vale atque salve,

id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:

bene valete et vivite,

id. Mil. 4, 8, 30:

ite intro cito: valete,

id. As. 3, 3, 155:

abeo: valete, judices justissimi,

id. Capt. prol. 67:

vos valete et plaudite,

Ter. Eun. 5, 8, 64:

in hoc biduom vale,

id. ib. 1, 2, 110:

vive valeque,

Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:

et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,

Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—

At the conclusion of letters:

Vale,

Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:

cura ut valeas,

Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:

tu me diligis et valebis,

Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—

Also in bidding farewell to the dead:

salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,

Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;

v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,

Cat. 101, 10:

terque, Vale, dixit,

Ov. F. 3, 563:

supremumque vale... dixit,

id. M. 10, 62.—

As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:

valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,

Plaut. Am. 3, 2, 46:

immo habeat, valeat, vivat cum illa,

Ter. And. 5, 3, 18:

valeas, habeas illam quae placet,

id. Ad. 4, 4, 14:

si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,

good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:

valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,

Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:

quare ista valeant: me res familiaris movet,

Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:

valete curae,

Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—