-
61 ad
ad, prep. with acc. (from the fourth century after Christ written also at; Etrusc. suf. -a; Osc. az; Umbr. and Old Lat. ar, as [p. 27] in Eug. Tab., in S. C. de Bacch., as arveho for adveho; arfuerunt, arfuisse, for adfuerunt, etc.; arbiter for adbiter; so, ar me advenias, Plant. Truc. 2, 2, 17; cf. Prisc. 559 P.; Vel. Long. 2232 P.; Fabretti, Glos. Ital. col. 5) [cf. Sanscr. adhi; Goth. and Eng. at; Celt. pref. ar, as armor, i.e. ad mare; Rom. a].I.As antith. to ab (as in to ex), in a progressive order of relation, ad denotes, first, the direction toward an object; then the reaching of or attaining to it; and finally, the being at or near it.A.In space.1.Direction toward, to, toward, and first,a.Horizontally:b.fugere ad puppim colles campique videntur,
the hills and fields appear to fly toward the ship, Lucr. 4, 390: meridie umbrae cadunt ad septentrionem, ortu vero ad occasum, to or toward the north and west, Plin. 2, 13, and so often of the geog. position of a place in reference to the points of compass, with the verbs jacere, vergere, spectare, etc.:Asia jacet ad meridiem et austrum, Europa ad septentriones et aquiionem,
Varr. L. L. 5, § 31 Mull.;and in Plin. very freq.: Creta ad austrum... ad septentrionem versa, 4, 20: ad Atticam vergente, 4, 21 al.—Also trop.: animus alius ad alia vitia propensior,
Cic. Tusc. 4, 37, 81.—In a direction upwards (esp. in the poets, very freq.): manusque sursum ad caelum sustulit, Naev. ap. Non. 116, 30 (B. Pun. p. 13, ed. Vahl.): manus ad caeli templa tendebam lacrimans, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 50 ed. Vahl.); cf.:c.duplices tendens ad sidera palmas,
Verg. A. 1, 93: molem ex profundo saxeam ad caelum vomit, Att. ap. Prisc. 1325 P.: clamor ad caelum volvendus, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 104 Mull. (Ann. v. 520 ed. Vahl.) (cf. with this: tollitur in caelum clamor, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, or Ann. v. 422):ad caelumque ferat flammai fulgura rursum, of Aetna,
Lucr. 1, 725; cf. id. 2, 191; 2, 325: sidera sola micant;ad quae sua bracchia tendens, etc.,
Ov. M. 7, 188:altitudo pertingit ad caelum,
Vulg. Dan. 4, 17.—Also in the direction downwards (for the usu. in):2.tardiore semper ad terras omnium quae geruntur in caelo effectu cadente quam visu,
Plin. 2, 97, 99, § 216.The point or goal at which any thing arrives.a.Without reference to the space traversed in passing, to, toward (the most common use of this prep.): cum stupro redire ad suos popularis, Naev. ap. Fest. p. 317 Mull. (B. Pun. p. 14 ed. Vahl.):(α).ut ex tam alto dignitatis gradu ad superos videatur potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12: ad terras decidat aether, Lucan. 2, 58. —Hence,With verbs which designate going, coming, moving, bearing, bringing near, adapting, taking, receiving, calling, exciting, admonishing, etc., when the verb is compounded with ad the prep. is not always repeated, but the constr. with the dat. or acc. employed; cf. Rudd. II. pp. 154, 175 n. (In the ante-class. per., and even in Cic., ad is generally repeated with most verbs, as, ad eos accedit, Cic. Sex. Rosc. 8:(β).ad Sullam adire,
id. ib. 25:ad se adferre,
id. Verr. 4, 50:reticulum ad naris sibi admovebat,
id. ib. 5, 27:ad laborem adhortantur,
id. de Sen. 14:T. Vectium ad se arcessit,
id. Verr. 5, 114; but the poets of the Aug. per., and the historians, esp. Tac., prefer the dative; also, when the compound verb contains merely the idea of approach, the constr. with ad and the acc. is employed; but when it designates increase, that with the dat. is more usual: accedit ad urbem, he approaches the city; but, accedit provinciae, it is added to the province.)—Ad me, te, se, for domum meam, tuam, suam (in Plaut. and Ter. very freq.):(γ).oratus sum venire ad te huc,
Plaut. Mil. 5, 1, 12: spectatores plaudite atque ite ad vos comissatum, id. Stich. fin.:eamus ad me,
Ter. Eun. 3, 5, 64:ancillas traduce huc ad vos,
id. Heaut. 4, 4, 22:transeundumst tibi ad Menedemum,
id. 4, 4, 17: intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se, Lucil. ap. Charis. p. 86 P.:te oro, ut ad me Vibonem statim venias,
Cic. Att. 3, 3; 16, 10 al.—Ad, with the name of a deity in the gen., is elliptical for ad templum or aedem (cf.:(δ).Thespiadas, quae ad aedem Felicitatis sunt,
Cic. Verr. 4, 4; id. Phil. 2, 35:in aedem Veneris,
Plaut. Poen. 1, 2, 120;in aedem Concordiae,
Cic. Cat. 3, 9, 21;2, 6, 12): ad Dianae,
to the temple of, Ter. Ad. 4, 2, 43:ad Opis,
Cic. Att. 8, 1, 14:ad Castoris,
id. Quint. 17:ad Juturnae,
id. Clu. 101:ad Vestae,
Hor. S. 1, 9, 35 al.: cf. Rudd. II. p. 41, n. 4, and p. 334.—With verbs which denote a giving, sending, informing, submitting, etc., it is used for the simple dat. (Rudd. II. p. 175): litteras dare ad aliquem, to send or write one a letter; and: litteras dare alicui, to give a letter to one; hence Cic. never says, like Caesar and Sall., alicui scribere, which strictly means, to write for one (as a receipt, etc.), but always mittere, scribere, perscribere ad aliquem:(ε).postea ad pistores dabo,
Plaut. As. 3, 3, 119:praecipe quae ad patrem vis nuntiari,
id. Capt. 2, 2, 109:in servitutem pauperem ad divitem dare,
Ter. Ph. 4, 3, 48:nam ad me Publ. Valerius scripsit,
Cic. Fam. 14, 2 med.:de meis rebus ad Lollium perscripsi,
id. ib. 5, 3:velim domum ad te scribas, ut mihi tui libri pateant,
id. Att. 4, 14; cf. id. ib. 4, 16:ad primam (sc. epistulam) tibi hoc scribo,
in answer to your first, id. ib. 3, 15, 2:ad Q. Fulvium Cons. Hirpini et Lucani dediderunt sese,
Liv. 27, 15, 1; cf. id. 28, 22, 5.—Hence the phrase: mittere or scribere librum ad aliquem, to dedicate a book to one (Greek, prosphônein):has res ad te scriptas, Luci, misimus, Aeli,
Lucil. Sat. 1, ap. Auct. Her. 4, 12:quae institueram, ad te mittam,
Cic. Q. Fr. 3, 5: ego interea admonitu tuo perfeci sane argutulos libros ad Varronem;and soon after: mihi explices velim, maneasne in sententia, ut mittam ad eum quae scripsi,
Cic. Att. 13, 18; cf. ib. 16; Plin. 1, 19.—So in titles of books: M. Tullii Ciceronis ad Marcum Brutum Orator; M. T. Cic. ad Q. Fratrem Dialogi tres de Oratore, etc.—In the titles of odes and epigrams ad aliquem signifies to, addressed to. —With names of towns after verbs of motion, ad is used in answer to the question Whither? instead of the simple acc.; but commonly with this difference, that ad denotes to the vicinity of, the neighborhood of:(ζ).miles ad Capuam profectus sum, quintoque anno post ad Tarentum,
Cic. de Sen. 4, 10; id. Fam. 3, 81:ad Veios,
Liv. 5, 19; 14, 18; cf. Caes. B. G. 1, 7; id. B. C. 3, 40 al.—Ad is regularly used when the proper name has an appellative in apposition to it:ad Cirtam oppidum iter constituunt,
Sall. J. 81, 2; so Curt. 3, 1, 22; 4, 9, 9;or when it is joined with usque,
Cic. Verr. 2, 1, 34, § 87; id. Deiot, 7, 19.— (When an adjective is added, the simple acc. is used poet., as well as with ad:magnum iter ad doctas proficisci cogor Athenas,
Prop. 3, 21, 1; the simple acc., Ov. H. 2, 83: doctas jam nunc eat, inquit, Athenas).—With verbs which imply a hostile movement toward, or protection in respect to any thing, against = adversus:(η).nonne ad senem aliquam fabricam fingit?
Ter. Heaut. 3, 2, 34:Lernaeas pugnet ad hydras,
Prop. 3, 19, 9: neque quo pacto fallam, nec quem dolum ad eum aut machinam commoliar, old poet in Cic. N. D. 3, 29, 73:Belgarum copias ad se venire vidit,
Caes. B. G. 2, 5; 7, 70:ipse ad hostem vehitur,
Nep. Dat. 4, 5; id. Dion. 5, 4: Romulus ad regem impetus facit (a phrase in which in is commonly found), Liv. 1, 5, 7, and 44, 3, 10:aliquem ad hostem ducere,
Tac. A. 2, 52:clipeos ad tela protecti obiciunt,
Verg. A. 2, 443:munio me ad haec tempora,
Cic. Fam. 9, 18:ad hos omnes casus provisa erant praesidia,
Caes. B. G. 7, 65; 7, 41;so with nouns: medicamentum ad aquam intercutem,
Cic. Off. 3, 24:remedium ad tertianam,
Petr. Sat. 18:munimen ad imbris,
Verg. G. 2, 352:farina cum melle ad tussim siccam efficasissima est,
Plin. 20, 22, 89, § 243:ad muliebre ingenium efficaces preces,
Liv. 1, 9; 1, 19 (in these two passages ad may have the force of apud, Hand).—The repetition of ad to denote the direction to a place and to a person present in it is rare:b.nunc tu abi ad forum ad herum,
Plaut. As. 2, 2, 100; cf.:vocatis classico ad concilium militibus ad tribunos,
Liv. 5 47.—(The distinction between ad and in is given by Diom. 409 P., thus: in forum ire est in ipsum forum intrare; ad forum autem ire, in locum foro proximum; ut in tribunal et ad tribunal venire non unum est; quia ad tribunal venit litigator, in tribunal vero praetor aut judex; cf. also Sen. Ep. 73, 14, deus ad homines venit, immo, quod propius est, in homines venit.)—The terminus, with ref. to the space traversed, to, even to, with or without usque, Quint. 10, 7, 16: ingurgitavit usque ad imum gutturem, Naev. ap. Non. 207, 20 (Rib. Com. Rel. p. 30): dictator pervehitur usque ad oppidum, Naev. ap. Varr. L. L. 5, § 153 Mull. (B. Pun. p. 16 ed. Vahl.):3.via pejor ad usque Baii moenia,
Hor. S. 1, 5, 96; 1, 1, 97:rigidum permanat frigus ad ossa,
Lucr. 1, 355; 1, 969:cum sudor ad imos Manaret talos,
Hor. S. 1, 9, 10:ut quantum posset, agmen ad mare extenderet,
Curt. 3, 9, 10:laeva pars ad pectus est nuda,
id. 6, 5, 27 al. —Hence the Plinian expression, petere aliquid (usque) ad aliquem, to seek something everywhere, even with one:ut ad Aethiopas usque peteretur,
Plin. 36, 6, 9, § 51 (where Jan now reads ab Aethiopia); so,vestis ad Seras peti,
id. 12, 1, 1.— Trop.:si quid poscam, usque ad ravim poscam,
Plaut. Aul. 2, 5, 10:deverberasse usque ad necem,
Ter. Phorm. 2, 2, 13;without usque: hic ad incitas redactus,
Plaut. Trin. 2, 4, 136; 4, 2, 52; id. Poen. 4, 2, 85; illud ad incitas cum redit atque internecionem, Lucil. ap. Non. 123, 20:virgis ad necem caedi,
Cic. Verr. 2, 3, 29, § 70; so Hor. S. 1, 2, 42; Liv. 24, 38, 9; Tac. A. 11, 37; Suet. Ner. 26; id. Dom. 8 al.Nearness or proximity in gen. = apud, near to, by, at, close by (in anteclass. per. very freq.; not rare later, esp. in the historians): pendent peniculamenta unum ad quemque pedum, trains are suspended at each foot, Enn. ap. Non. 149, 33 (Ann. v. 363 ed. Vahl.):B.ut in servitute hic ad suum maneat patrem,
Plaut. Capt. prol. 49; cf. id. ib. 2, 3, 98;3, 5, 41: sol quasi flagitator astat usque ad ostium,
stands like a creditor continually at the door, id. Most. 3, 2, 81 (cf. with same force, Att. ap. Non. 522, 25;apud ipsum astas): ad foris adsistere,
Cic. Verr. 1, 66; id. Arch. 24:astiterunt ad januam,
Vulg. Act. 10, 17:non adest ad exercitum,
Plaut. Am. 1, 3, 6; cf. ib. prol. 133:aderant ad spectaculum istud,
Vulg. Luc. 23, 48: has (testas) e fenestris in caput Deiciunt, qui prope ad ostium adspiraverunt, Lucil. ap. Non. 288, 31:et nec opinanti Mors ad caput adstitit,
Lucr. 3, 959:quod Romanis ad manum domi supplementum esset,
at hand, Liv. 9, 19, 6:haec arma habere ad manum,
Quint. 12, 5, 1:dominum esse ad villam,
Cic. Sull. 20; so id. Verr. 2, 21:errantem ad flumina,
Verg. E. 6, 64; Tib. 1, 10, 38; Plin. 7, 2, § 12; Vitr. 7, 14; 7, 12; and ellipt. (cf. supra, 2. g):pecunia utinam ad Opis maneret!
Cic. Phil. 1, 17.—Even of persons:qui primum pilum ad Caesarem duxerat (for apud),
Caes. B. G. 6, 38; so id. ib. 1, 31; 3, 9; 5, 53; 7, 5; id. B. C. 3, 60:ad inferos poenas parricidii luent,
among, Cic. Phil. 14, 13:neque segnius ad hostes bellum apparatur,
Liv. 7, 7, 4: pugna ad Trebiam, ad Trasimenum, ad Cannas, etc., for which Liv. also uses the gen.:si Trasimeni quam Trebiae, si Cannarum quam Trasimeni pugna nobilior esset, 23, 43, 4.—Sometimes used to form the name of a place, although written separately, e. g. ad Murcim,
Varr. L. L. 5, § 154:villa ad Gallinas, a villa on the Flaminian Way,
Plin. 15, 30, 40, § 37: ad urbem esse (of generals), to remain outside the city (Rome) until permission was given for a triumph:“Esse ad urbem dicebantur, qui cum potestate provinciali aut nuper e provincia revertissent, aut nondum in provinciam profecti essent... solebant autem, qui ob res in provincia gestas triumphum peterent, extra urbem exspectare, donec, lege lata, triumphantes urbem introire possent,”
Manut. ad Cic. Fam. 3, 8.—So sometimes with names of towns and verbs of rest:pons, qui erat ad Genavam,
Caes. B. G. 1, 7:ad Tibur mortem patri minatus est,
Cic. Phil. 6, 4, 10:conchas ad Caietam legunt,
id. Or. 2, 6:ad forum esse,
to be at the market, Plaut. Ps. 4, 7, 136; id. Most. 3, 2, 158; cf. Ter. Ph. 4, 2, 8; id. And. 1, 5, 19.—Hence, adverb., ad dextram (sc. manum, partem), ad laevam, ad sinistram, to the right, to the left, or on the right, on the left:ad dextram,
Att. Rib. Trag. Rel. p. 225; Plaut. Poen. 3, 4, 1; Ter. Ad. 4, 2, 44; Cic. Univ. 13; Caes. B. C. 1, 69:ad laevam,
Enn. Rib. Trag. Rel. p. 51; Att. ib. p. 217: ad sinistram, Ter. [p. 28] Ad. 4, 2, 43 al.:ad dextram... ad laevam,
Liv. 40, 6;and with an ordinal number: cum plebes ad tertium milliarium consedisset,
at the third milestone, Cic. Brut. 14, 54, esp. freq. with lapis:sepultus ad quintum lapidem,
Nep. Att. 22, 4; so Liv. 3, 69 al.; Tac. H. 3, 18; 4, 60 (with apud, Ann. 1, 45; 3, 45; 15, 60) al.; cf. Rudd. II. p. 287.In time, analogous to the relations given in A.1.Direction toward, i. e. approach to a definite point of time, about, toward:2.domum reductus ad vesperum,
toward evening, Cic. Lael. 3, 12:cum ad hiemem me ex Cilicia recepissem,
toward winter, id. Fam. 3, 7.—The limit or boundary to which a space of time extends, with and without usque, till, until, to, even to, up to:3.ego ad illud frugi usque et probus fui,
Plaut. Most. 1, 2, 53:philosophia jacuit usque ad hanc aetatem,
Cic. Tusc. 1, 3, 5; id. de Sen. 14:quid si hic manebo potius ad meridiem,
Plaut. Most. 3, 1, 55; so id. Men. 5, 7, 33; id. Ps. 1, 5, 116; id. As. 2, 1, 5:ad multam noctem,
Cic. de Sen. 14:Sophocles ad summam senectutem tragoedias fecit,
id. ib. 2; cf. id. Rep. 1, 1:Alexandream se proficisci velle dixit (Aratus) remque integram ad reditum suum jussit esse,
id. Off. 2, 23, 82:bestiae ex se natos amant ad quoddam tempus,
id. Lael. 8; so id. de Sen. 6; id. Somn. Sc. 1 al. —And with ab or ab-usque, to desig. the whole period of time passed away:ab hora octava ad vesperum secreto collocuti sumus,
Cic. Att. 7, 8:usque ab aurora ad hoc diei,
Plaut. Poen. 1, 2, 8.—Coincidence with a point of time, at, on, in, by:C.praesto fuit ad horam destinatam,
at the appointed hour, Cic. Tusc. 5, 22:admonuit ut pecuniam ad diem solverent,
on the day of payment, id. Att. 16, 16 A:nostra ad diem dictam fient,
id. Fam. 16, 10, 4; cf. id. Verr. 2, 2, 5: ad lucem denique arte et graviter dormitare coepisse, at (not toward) daybreak, id. Div. 1, 28, 59; so id. Att. 1, 3, 2; 1, 4, 3; id. Fin. 2, 31, 103; id. Brut. 97, 313:ad id tempus,
Caes. B. C. 1, 24; Sall. J. 70, 5; Tac. A. 15, 60; Suet. Aug. 87; Domit. 17, 21 al.The relations of number.1.An approximation to a sum designated, near, near to, almost, about, toward (cf. Gr. epi, pros with acc. and the Fr. pres de, a peu pres, presque) = circiter (Hand, Turs. I. p. 102):2.ad quadraginta eam posse emi minas,
Plaut. Ep. 2, 2, 111:nummorum Philippum ad tria milia,
id. Trin. 1, 2, 115; sometimes with quasi added:quasi ad quadraginta minas,
as it were about, id. Most. 3, 1, 95; so Ter. Heaut. 1, 1, 93:sane frequentes fuimus omnino ad ducentos,
Cic. Q. Fr. 2, 1:cum annos ad quadraginta natus esset,
id. Clu. 40, 110:ad hominum milia decem,
Caes. B. G. 1, 4:oppida numero ad duodecim, vicos ad quadringentos,
id. ib. 1, 5.—In the histt. and post-Aug. authors ad is added adverbially in this sense (contrary to Gr. usage, by which amphi, peri, and eis with numerals retain their power as prepositions): ad binum milium numero utrinque sauciis factis, Sisenn. ap. Non. 80, 4:occisis ad hominum milibus quattuor,
Caes. B. G. 2, 33:ad duorum milium numero ceciderunt,
id. B. C. 3, 53:ad duo milia et trecenti occisi,
Liv. 10, 17, 8; so id. 27, 12, 16; Suet. Caes. 20; cf. Rudd. II. p. 334.—The terminus, the limit, to, unto, even to, a designated number (rare):D.ranam luridam conicere in aquam usque quo ad tertiam partem decoxeris,
Varr. R. R. 1, 2, 26; cf. App. Herb. 41:aedem Junonis ad partem dimidiam detegit,
even to the half, Liv. 42, 3, 2:miles (viaticum) ad assem perdiderat,
to a farthing, to the last farthing, Hor. Ep. 2, 2, 27; Plin. Ep. 1, 15:quid ad denarium solveretur,
Cic. Quint. 4.—The phrase omnes ad unum or ad unum omnes, or simply ad unum, means lit. all to one, i. e. all together, all without exception; Gr. hoi kath hena pantes (therefore the gender of unum is changed according to that of omnes): praetor omnes extra castra, ut stercus, foras ejecit ad unum, Lucil. ap. Non. 394, 22:de amicitia omnes ad unum idem sentiunt,
Cic. Lael. 23:ad unum omnes cum ipso duce occisi sunt,
Curt. 4, 1, 22 al.:naves Rhodias afflixit ita, ut ad unam omnes constratae eliderentur,
Caes. B. C. 3, 27; onerariae omnes ad unam a nobis sunt exceptae, Cic. Fam. 12, 14 (cf. in Gr. hoi kath hena; in Hebr., Exod. 14, 28).— Ad unum without omnes:ego eam sententiam dixi, cui sunt assensi ad unum,
Cic. Fam. 10, 16:Juppiter omnipotens si nondum exosus ad unum Trojanos,
Verg. A. 5, 687.In the manifold relations of one object to another.1.That in respect of or in regard to which a thing avails, happens, or is true or important, with regard to, in respect of, in relation to, as to, to, in.a.With verbs:b.ad omnia alia aetate sapimus rectius,
in respect to all other things we grow wiser by age, Ter. Ad. 5, 3, 45:numquam ita quisquam bene ad vitam fuat,
id. ib. 5, 4, 1:nil ibi libatum de toto corpore (mortui) cernas ad speciem, nil ad pondus,
that nothing is lost in form or weight, Lucr. 3, 214; cf. id. 5, 570; Cic. Verr. 2, 1, 21, § 58; id. Mur. 13, 29: illi regi Cyro subest, ad immutandi animi licentiam, crudelissimus ille Phalaris, in that Cyrus, in regard to the liberty of changing his disposition (i. e. not in reality, but inasmuch as he is at liberty to lay aside his good character, and assume that of a tyrant), there is concealed another cruel Phalaris, Cic. Rep. 1, 28:nil est ad nos,
is nothing to us, concerns us not, Lucr. 3, 830; 3, 845:nil ad me attinet,
Ter. Ad. 1, 2, 54:nihil ad rem pertinet,
Cic. Caecin. 58;and in the same sense elliptically: nihil ad Epicurum,
id. Fin. 1, 2, 5; id. Pis. 68:Quid ad praetorem?
id. Verr. 1, 116 (this usage is not to be confounded with that under 4.).—With adjectives:c.ad has res perspicax,
Ter. Heaut. 2, 3, 129:virum ad cetera egregium,
Liv. 37, 7, 15:auxiliaribus ad pugnam non multum Crassus confidebat,
Caes. B. G. 3, 25:ejus frater aliquantum ad rem est avidior,
Ter. Eun. 1, 2, 51; cf. id. And. 1, 2, 21; id. Heaut. 2, 3, 129:ut sit potior, qui prior ad dandum est,
id. Phorm. 3, 2, 48:difficilis (res) ad credendum,
Lucr. 2, 1027:ad rationem sollertiamque praestantior,
Cic. N. D. 2, 62; so id. Leg. 2, 13, 33; id. Fin. 2, 20, 63; id. Rosc. Am. 30, 85; id. Font. 15; id. Cat. 1, 5, 12; id. de Or. 1, 25, 113; 1, 32, 146; 2, 49, 200; id. Fam. 3, 1, 1; Liv. 9, 16, 13; Tac. A. 12, 54 al.—With nouns:d.prius quam tuum, ut sese habeat, animum ad nuptias perspexerit,
before he knew your feeling in regard to the marriage, Ter. And. 2, 3, 4 (cf. Gr. hopôs echei tis pros ti):mentis ad omnia caecitas,
Cic. Tusc. 3, 5, 11:magna vis est fortunae in utramque partem vel ad secundas res vel ad adversas,
id. Off. 2, 6; so id. Par. 1:ad cetera paene gemelli,
Hor. Ep. 1, 10, 3.—So with acc. of gerund instead of the gen. from the same vb.:facultas ad scribendum, instead of scribendi,
Cic. Font. 6;facultas ad agendum,
id. de Imp. Pomp. 1, 2: cf. Rudd. II. p. 245.—In gramm.: nomina ad aliquid dicta, nouns used in relation to something, i. e. which derive their significance from their relation to another object: quae non possunt intellegi sola, ut pater, mater;2.jungunt enim sibi et illa propter quae intelleguntur,
Charis. 129 P.; cf. Prisc. 580 ib.—With words denoting measure, weight, manner, model, rule, etc., both prop. and fig., according to, agreeably to, after (Gr. kata, pros):3.columnas ad perpendiculum exigere,
Cic. Mur. 77:taleis ferreis ad certum pondus examinatis,
Caes. B. G. 5, 12: facta sunt ad certam formam. Lucr. 2, 379:ad amussim non est numerus,
Varr. 2, 1, 26:ad imaginem facere,
Vulg. Gen. 1, 26:ad cursus lunae describit annum,
Liv. 1, 19:omnia ad diem facta sunt,
Caes. B. G. 2, 5:Id ad similitudinem panis efficiebant,
id. B. C. 3, 48; Vulg. Gen. 1, 26; id. Jac. 3, 9:ad aequos flexus,
at equal angles, Lucr. 4, 323: quasi ad tornum levantur, to or by the lathe, id. 4, 361:turres ad altitudiem valli,
Caes. B. G. 5, 42; Liv. 39, 6:ad eandem crassitudinem structi,
id. 44, 11:ad speciem cancellorum scenicorum,
with the appearance of, like, Varr. R. R. 3, 5, 8:stagnum maris instar, circumseptum aedificiis ad urbium speciem,
Suet. Ner. 31:lascivum pecus ludens ad cantum,
Liv. Andron. Rib. Trag. Rel. p. 1:canere ad tibiam,
Cic. Tusc. 4, 2: canere ad tibicinem, id. ib. 1, 2 (cf.:in numerum ludere,
Verg. E. 6, 28; id. G. 4, 175):quod ad Aristophanis lucernam lucubravi,
Varr. L. L. 5, § 9 Mull.: carmen castigare ad unguem, to perfection (v. unguis), Hor. A. P. 294:ad unguem factus homo,
a perfect gentleman, id. S. 1, 5, 32 (cf. id. ib. 2, 7, 86):ad istorum normam sapientes,
Cic. Lael. 5, 18; id. Mur. 3:Cyrus non ad historiae fidem scriptus, sed ad effigiem justi imperii,
id. Q. Fr. 1, 1, 8:exercemur in venando ad similitudinem bellicae disciplinae,
id. N. D. 2, 64, 161: so,ad simulacrum,
Liv. 40, 6:ad Punica ingenia,
id. 21, 22:ad L. Crassi eloquentiam,
Cic. Var. Fragm. 8:omnia fient ad verum,
Juv. 6, 324:quid aut ad naturam aut contra sit,
Cic. Fin. 1, 9, 30:ad hunc modum institutus est,
id. Tusc. 2, 3; Caes. B. G. 2, 31; 3, 13:ad eundem istunc modum,
Ter. Ad. 3, 3, 70:quem ad modum, q. v.: ad istam faciem est morbus, qui me macerat,
of that kind, Plaut. Cist. 1, 1, 73; id. Merc. 2, 3, 90; cf.91: cujus ad arbitrium copia materiai cogitur,
Lucr. 2, 281:ad eorum arbitrium et nutum totos se fingunt,
to their will and pleasure, Cic. Or. 8, 24; id. Quint. 71:ad P. Lentuli auctoritatem Roma contendit,
id. Rab. Post. 21:aliae sunt legati partes, aliae imperatoris: alter omnia agere ad praescriptum, alter libere ad summam rerum consulere debet,
Caes. B. C. 3, 51:rebus ad voluntatem nostram fluentibus,
Cic. Off. 1, 26:rem ad illorum libidinem judicarunt,
id. Font. 36:ad vulgi opinionem,
id. Off. 3, 21.—So in later Lat. with instar:ad instar castrorum,
Just. 36, 3, 2:scoparum,
App. M. 9, p. 232:speculi,
id. ib. 2, p. 118: ad hoc instar mundi, id. de Mundo, p. 72.—Sometimes, but very rarely, ad is used absol. in this sense (so also very rarely kata with acc., Xen. Hell. 2, 3; Luc. Dial. Deor. 8): convertier ad nos, as we (are turned), Lucr. 4, 317:ad navis feratur,
like ships, id. 4, 897 Munro. —With noun:ad specus angustiac vallium,
like caves, Caes. B. C. 3, 49.—Hence,With an object which is the cause or reason, in conformity to which, from which, or for which, any thing is or is done.a.The moving cause, according to, at, on, in consequence of:b.cetera pars animae paret et ad numen mentis momenque movetur,
Lucr. 3, 144:ad horum preces in Boeotiam duxit,
on their entreaty, Liv. 42, 67, 12: ad ea Caesar veniam ipsique et conjugi et fratribus tribuit, in consequence of or upon this, he, etc., Tac. Ann. 12, 37.—The final cause, or the object, end, or aim, for the attainment of which any thing,(α).is done,(β).is designed, or,(γ). (α).Seque ad ludos jam inde abhinc exerceant, Pac. ap. Charis. p. 175 P. (Rib. Trag. Rel. p. 80):(β).venimus coctum ad nuptias,
in order to cook for the wedding, Plaut. Aul. 3, 2, 15:omnis ad perniciem instructa domus,
id. Bacch. 3, 1, 6; cf. Ter. Heaut. 3, 1, 41; Liv. 1, 54:cum fingis falsas causas ad discordiam,
in order to produce dissension, Ter. Hec. 4, 4, 71:quantam fenestram ad nequitiam patefeceris,
id. Heaut. 3, 1, 72:utrum ille, qui postulat legatum ad tantum bellum, quem velit, idoneus non est, qui impetret, cum ceteri ad expilandos socios diripiendasque provincias, quos voluerunt, legatos eduxerint,
Cic. de Imp. Pomp. 19, 57:ego vitam quoad putabo tua interesse, aut ad spem servandam esse, retinebo,
for hope, id. Q. Fr. 1, 4; id. Fam. 5, 17:haec juventutem, ubi familiares opes defecerant, ad facinora incendebant,
Sall. C. 13, 4:ad speciem atque ad usurpationem vetustatis,
Cic. Agr. 2, 12, 31; Suet. Caes. 67:paucis ad speciem tabernaculis relictis,
for appearance, Caes. B. C. 2, 35; so id. ib. 2, 41; id. B. G. 1, 51.—Aut equos alere aut canes ad venandum. Ter. And. 1, 1, 30:(γ).ingenio egregie ad miseriam natus sum,
id. Heaut. 3, 1, 11;(in the same sense: in rem,
Hor. C. 1, 27, 1, and the dat., Ter. Ad. 4, 2, 6):ad cursum equum, ad arandum bovem, ad indagandum canem,
Cic. Fin. 2, 13, 40:ad frena leones,
Verg. A. 10, 253:delecto ad naves milite,
marines, Liv. 22, 19 Weissenb.:servos ad remum,
rowers, id. 34, 6; and:servos ad militiam emendos,
id. 22, 61, 2:comparasti ad lecticam homines,
Cat. 10, 16:Lygdamus ad cyathos,
Prop. 4, 8, 37; cf.:puer ad cyathum statuetur,
Hor. C. 1, 29, 8.—Quae oportet Signa esse [p. 29] ad salutem, omnia huic osse video, everything indicative of prosperity I see in him, Ter. And. 3, 2, 2:4.haec sunt ad virtutem omnia,
id. Heaut. 1, 2, 33:causa ad objurgandum,
id. And. 1, 1, 123:argumentum ad scribendum,
Cic. Att. 9, 7 (in both examples instead of the gen. of gerund., cf. Rudd. II. p. 245):vinum murteum est ad alvum crudam,
Cato R. R. 125:nulla res tantum ad dicendum proficit, quantum scriptio,
Cic. Brut. 24:reliquis rebus, quae sunt ad incendia,
Caes. B. C. 3, 101 al. —So with the adjectives idoneus, utilis, aptus, instead of the dat.:homines ad hanc rem idoneos,
Plaut. Poen. 3, 2, 6:calcei habiles et apti ad pedem,
Cic. de Or. 1, 54, 231:orator aptus tamen ad dicendum,
id. Tusc. 1, 3, 5:sus est ad vescendum hominibus apta,
id. N. D. 2, 64, 160:homo ad nullam rem utilis,
id. Off. 3, 6:ad segetes ingeniosus ager,
Ov. F. 4, 684.—(Upon the connection of ad with the gerund. v. Zumpt, § 666; Rudd. II. p. 261.)—Comparison (since that with which a thing is compared is considered as an object to which the thing compared is brought near for the sake of comparison), to, compared to or with, in comparison with:E.ad sapientiam hujus ille (Thales) nimius nugator fuit,
Plaut. Capt. 2, 2, 25; id. Trin. 3, 2, 100:ne comparandus hic quidem ad illum'st,
Ter. Eun. 4, 4, 14; 2, 3, 69:terra ad universi caeli complexum,
compared with the whole extent of the heavens, Cic. Tusc. 1, 17, 40:homini non ad cetera Punica ingenia callido,
Liv. 22, 22, 15:at nihil ad nostram hanc,
nothing in comparison with, Ter. Eun. 2, 3, 70; so Cic. Deiot. 8, 24; and id. de Or. 2, 6, 25.Adverbial phrases with ad.1.Ad omnia, withal, to crown all:2.ingentem vim peditum equitumque venire: ex India elephantos: ad omnia tantum advehi auri, etc.,
Liv. 35, 32, 4.—Ad hoc and ad haec (in the historians, esp. from the time of Livy, and in authors after the Aug. per.), = praeterea, insuper, moreover, besides, in addition, epi toutois:3.nam quicumque impudicus, adulter, ganeo, etc.: praeterea omnes undique parricidae, etc.: ad hoc, quos manus atque lingua perjurio aut sanguine civili alebat: postremo omnes, quos, etc.,
Sall. C. 14, 2 and 3:his opinionibus inflato animo, ad hoc vitio quoque ingenii vehemens,
Liv. 6, 11, 6; 42, 1, 1; Tac. H. 1, 6; Suet. Aug. 22 al.—Ad id quod, beside that (very rare):4.ad id quod sua sponte satis conlectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,
Liv. 3, 62, 1; so 44, 37, 12.—Ad tempus.a.At a definite, fixed time, Cic. Att. 13, 45; Liv. 38, 25, 3.—b.At a fit, appropriate time, Cic. Verr. 2, 1, 54, § 141; Liv. 1, 7, 13.—c.For some time, for a short time, Cic. Off. 1, 8, 27; id. Lael. 15, 53; Liv. 21, 25, 14.—d.According to circumstances, Cic. Planc. 30, 74; id. Cael. 6, 13; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 9.—5.Ad praesens (for the most part only in post-Aug. writers).a.For the moment, for a short time, Cic. Fam. 12, 8; Plin. 8, 22, 34; Tac. A. 4, 21.—b.At present, now, Tac. A. 16, 5; id. H. 1, 44.—So, ad praesentiam, Tac. A. 11, 8.—6.Ad locum, on the spot:7.ut ad locum miles esset paratus,
Liv. 27, 27, 2.—Ad verbum, word for word, literally, Cic. Fin. 1, 2, 4; id. de Or. 1, 34, 157; id. Ac. 2, 44, 135 al.—8.Ad summam.a. b. 9.Ad extremum, ad ultimum, ad postremum.a. (α).Of place, at the extremity, extreme point, top, etc.:(β).missile telum hastili abiegno et cetera tereti, praeterquam ad extremum, unde ferrum exstabat,
Liv. 21, 8, 10.—Of time = telos de, at last, finally:(γ).ibi ad postremum cedit miles,
Plaut. Aul. 3, 5, 52; so id. Poen. 4, 2, 22; Cic. Off. 3, 23, 89; id. Phil. 13, 20, 45; Caes. B. G. 7, 53; Liv. 30, 15, 4 al.— Hence,of order, finally, lastly, = denique: inventa componere; tum ornare oratione; post memoria sepire;b.ad extremum agere cum dignitate,
Cic. de Or. 1, 31, 142.—In Liv., to the last degree, quite: improbus homo, sed non ad extremum perditus, 23, 2, 3; cf.:10.consilii scelerati, sed non ad ultimum dementis,
id. 28, 28, 8.—Quem ad finem? To what limit? How far? Cic. Cat. 1, 1; id. Verr. 5, 75.—11.Quem ad modum, v. sub h. v.► a.Ad (v. ab, ex, in, etc.) is not repeated like some other prepositions with interrog. and relative pronouns, after nouns or demonstrative pronouns:b.traducis cogitationes meas ad voluptates. Quas? corporis credo,
Cic. Tusc. 3, 17, 37 (ubi v. Kuhner).—Ad is sometimes placed after its substantive:c.quam ad,
Ter. Phorm. 3, 2, 39:senatus, quos ad soleret, referendum censuit,
Cic. N. D. 2, 4:ripam ad Araxis,
Tac. Ann. 12, 51;or between subst. and adj.: augendam ad invidiam,
id. ib. 12, 8.—The compound adque for et ad (like exque, eque, and, poet., aque) is denied by Moser, Cic. Rep. 2, 15, p. 248, and he reads instead of ad humanitatem adque mansuetudinem of the MSS., hum. atque mans. But adque, in acc. with later usage, is restored by Hand in App. M. 10, p. 247, adque haec omnia oboediebam for atque; and in Plaut. Capt. 2, 3, 9, utroque vorsum rectum'st ingenium meum, ad se adque illum, is now read, ad te atque ad illum (Fleck., Brix).II.In composition.A.Form. According to the usual orthography, the d of the ad remains unchanged before vowels, and before b, d, h, m, v: adbibo, adduco, adhibeo, admoveo, advenio; it is assimilated to c, f, g, l, n, p, r, s, t: accipio, affigo, aggero, allabor, annumero, appello, arripio, assumo, attineo; before g and s it sometimes disappears: agnosco, aspicio, asto: and before qu it passes into c: acquiro, acquiesco.—But later philologists, supported by old inscriptions and good MSS., have mostly adopted the following forms: ad before j, h, b, d, f, m, n, q, v; ac before c, sometimes, but less well, before q; ag and also ad before g; a before gn, sp, sc, st; ad and also al before l; ad rather than an before n; ap and sometimes ad before p; ad and also ar before r; ad and also as before s; at and sometimes ad before t. In this work the old orthography has commonly been retained for the sake of convenient reference, but the better form in any case is indicated.—B.Signif. In English up often denotes approach, and in many instances will give the force of ad as a prefix both in its local and in its figurative sense.1.Local.a. b.At, by: astare, adesse.—c. d.Up (cf. de- = down, as in deicio, decido): attollo, ascendo, adsurgo.—2.Fig.a.To: adjudico, adsentior.—b.At or on: admiror, adludo.—c.Denoting conformity to, or comparison with: affiguro, adaequo.—d.Denoting addition, increase (cf. ab, de, and ex as prefixes to denote privation): addoceo, adposco.—e.Hence, denoting intensity: adamo, adimpleo, aduro, and perhaps agnosco.—f.Denoting the coming to an act or state, and hence commencement: addubito, addormio, adquiesco, adlubesco, advesperascit. See more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 74-134. -
62 adfero
af-fĕro (better adf-), attŭli (adt-, better att-), allātum (adl-), afferre (adf-), v. a.; constr. aliquid ad aliquem or alicui.I.In gen., to bring, take, carry or convey a thing to a place (of portable things, while adducere denotes the leading or conducting of men, animals, etc.), lit. and trop.A.Lit.:B.lumen,
Enn. Ann. 1, 40:viginti minas,
Plaut. As. 1, 3, 78; 1, 3, 87 al.:adtuli hunc.—Quid, adtulisti?—Adduxi volui dicere,
id. Ps. 2, 4, 21:tandem bruma nives adfert,
Lucr. 5, 746: adlatus est acipenser, Cic. ap. Macr. S. 2, 12:adfer huc scyphos,
Hor. Epod. 9, 33:nuces,
Juv. 5, 144:cibum pede ad rostrum veluti manu,
Plin. 10, 46, 63, § 129:pauxillum aquae,
Vulg. Gen. 18, 4:caput ejus,
ib. Marc. 6, 28.—With de in part. sense:adferte nobis de fructibus terrae,
Vulg. Num. 13, 21; ib. Joan. 21, 10 (as lit. rendering of the Greek).—So of letters:adferre litteras, ad aliquem or alicui,
Cic. Att. 8, 6; id. Imp. Pomp. 2; Liv. 22, 11 al.: adferre se ad aliquem locum, to betake one's self to a place, to go or come to (opp. auferre se ab aliquo, to withdraw from, to leave, only poet.):huc me adfero,
Plaut. Am. 3, 4, 6; Ter. And. 4, 5, 12 Bentl.:Fatis huc te poscentibus adfers,
Verg. A. 8, 477:sese a moenibus,
id. ib. 3, 345.—So pass. adferri:urbem adferimur,
are driven, come, Verg. A. 7, 217;and adferre pedem: abite illuc, unde malum pedem adtulistis,
id. Cat. 14, 21.— To bring near, extend, = porrigo (eccl. Lat.):adfer manum tuam,
reach hither, Vulg. Joan. 20, 27.—Trop., to bring to, upon, in a good or bad sense.(α).In bon. part.:(β).pacem ad vos adfero,
Plaut. Am. prol. 32:hic Stoicus genus sermonum adfert non liquidum,
i.e. makes use of, Cic. de Or. 2, 38, 159:nihil ostentationis aut imitationis adferre,
id. ib. 3, 12, 45:non minus adferret ad dicendum auctoritatis quam facultatis,
id. Mur. 2, 4:consulatum in familiam,
id. Phil. 9, 2:animum vacuum ad scribendas res difficiles,
id. Att. 12, 38:tibi benedictionem,
Vulg. Gen. 33, 11:Domino gloriam,
ib. 1 Par. 16, 28; ib. Apoc. 21, 26: ignominiam, ib. Osee, 4, 18.—In mal. part.:II.bellum in patriam,
Ov. M. 12, 5:nisi etiam illuc pervenerint (canes), ut in dominum adferant dentes,
to use their teeth against their master, Varr. R. R. 2, 9, 9:adferam super eos mala,
Vulg. Jer. 23, 12:Quam accusationem adfertis adversus hominem hunc?
id. Joan. 18, 29: quod gustatum adfert mortem, ib. Job, 6, 6: vim adferre alicui for inferre, to use force against or offer violence to one, Cic. Phil. 2, 7; id. Verr. 2, 1, 26; Liv. 9, 16; 42, 29 Drak.; Ov. H. 17, 21 Heins.; id. A. A. 1, 679; Suet. Oth. 12 al.: manus adferre alicui, in a bad sense, to lay hands on, attack, assail (opp.:manus abstinere ab aliquo): pro re quisque manus adfert (sc. ad pugnam),
Cic. Verr. 2, 1, 26:domino a familiā suā manus adlatas esse,
id. Quint. 27:intellegimus eum detrudi, cui manus adferuntur,
id. Caecin. 17:qui sit improbissimus, manus ei adferantur, effodiantur oculi,
id. Rep. 3, 17 Creuz. al.: sibi manus, to lay hands on one's self, to commit suicide: Qui quidem manus, quas justius in Lepidi perniciem animāsset, sibi adferre conatus est, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 23.—Also of things: manus templo, to rob or plunder, Cic. Verr. 2, 1, 18:bonis alienis,
id. Off. 2, 15:manus suis vulneribus,
to tear open, id. Att. 3, 15 (a little before:ne rescindam ipse dolorem meum): manus beneficio suo,
to nullify, render worthless, Sen. Ben. 2, 5 ext. —Esp.A.To bring, bear, or carry a thing, as news, to report, announce, inform, publish; constr. alicui or ad aliquem aliquid, or acc. with inf. (class.;B.in the histt., esp. in Livy, very freq.): ea adferam eaque ut nuntiem, etc.,
Plaut. Am. prol. 9:istud quod adfers, aures exspectant meae,
id. As. 2, 2, 65; Ter. Phorm. prol. 22:calamitas tanta fuit, ut eam non ex proelio nuntius, sed ex sermone rumor adferret,
Cic. Imp. Pomp. 9, 25:si ei subito sit adlatum periculum patriae,
id. Off. 1, 43, 154:nihil novi ad nos adferebatur,
id. Fam. 2, 14; id. Att. 6, 8: rumores, qui de me adferuntur, Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21:Caelium ad illam adtulisse, se aurum quaerere,
id. Cael. 24; so id. Fam. 5, 2 al.:magnum enim, quod adferebant, videbatur,
Caes. B. C. 3, 15 Dint.:cum crebri adferrent nuntii, male rem gerere Darium,
Nep. 3, 3:haud vana adtulere,
Liv. 4, 37; 6, 31:exploratores missi adtulerunt quieta omnia apud Gallos esse,
id. 8, 17 Drak.:per idem tempus rebellāsse Etruscos adlatum est,
word was brought, id. 10, 45 al.:idem ex Hispaniā adlatum,
Tac. H. 1, 76:esse, qui magnum nescio quid adferret,
Suet. Dom. 16; Luc. 1, 475:scelus adtulit umbris,
Val. Fl. 3, 172 al. —So of instruction: doctrinam, Vulg. prol. Eccli.; ib. 2 Joan. 10.—To bring a thing on one, i.e. to cause, occasion, effect, give, impart; esp. of states of mind:C.aegritudinem alicui,
Ter. Heaut. 4, 3, 2:alicui molestiam,
id. Hec. 3, 2, 9:populo Romano pacem, tranquillitatem, otium, concordiam,
Cic. Mur. 1:alicui multas lacrimas, magnam cladem,
id. N. D. 2, 3, 7:ipsa detractio molestiae consecutionem adfert voluptatis,
id. Fin. 1, 11, 37; so,adferre auctoritatem et fidem orationi,
id. Phil. 12, 7:metum,
id. Verr. 2, 5, 25:dolorem,
id. Sull. 1:luctum et egestatem,
id. Rosc. Am. 5:consolationem,
id. Att. 10, 4:delectationem,
id. Fam. 7, 1 al.:detrimentum,
Caes. B. C. 2, 82:taedium,
Plin. 15, 2, 3, § 7:dolorem capitis,
id. 23, 1, 18:gaudium,
Plin. Ep. 10, 2, 1 al. —To bring forwards, allege, assert, adduce, as an excuse, reason, etc.:D.quam causam adferam?
Ter. Heaut. 4, 3, 23:justas causas adfers,
Cic. Att. 11, 15;also without causa: rationes quoque, cur hoc ita sit, adferendas puto,
id. Fin. 5, 10, 27; cf. id. Fam. 4, 13:idque me non ad meam defensionem adtulisse,
id. Caecin. 29, 85:ad ea, quae dixi, adfer, si quid habes,
id. Att. 7: nihil igitur adferunt, qui in re gerendā versari senectutem negant, they bring forwards nothing to the purpose, who, etc., id. Sen. 6; id. de Or. 2, 53, 215:quid enim poterit dicere?... an aetatem adferet?
i. e. as an excuse, id. ib. 2, 89, 364.—Also absol.:Quid sit enim corpus sentire, quis adferet umquam...?
will bring forwards an explanation, Lucr. 3, 354 (cf. reddo absol. in same sense, id. 1, 566):et, cur credam, adferre possum,
Cic. Tusc. 1, 29, 70; 3, 23, 55.—Adferre aliquid = conducere, conferre aliquid, to contribute any thing to a definite object, to be useful in any thing, to help, assist; constr. with ad, with dat., or absol.:E.quam ad rem magnum adtulimus adjumentum hominibus nostris,
Cic. Off. 1, 1:negat Epicurus diuturnitatem temporis ad beate vivendum aliquid adferre,
id. Fin. 2, 27, 87:quidquid ad rem publicam adtulimus, si modo aliquid adtulimus,
id. Off. 1, 44, 155:illa praesidia non adferunt oratori aliquid, ne, etc.,
id. Mil. 1: aliquid adtulimus etiam nos, id. Planc. 10, 24:quid enim oves aliud adferunt, nisi, etc.,
id. N. D. 2, 63.—Very rare in class. period, to bring forth as a product, to yield, bear, produce, = fero:agri fertiles, qui multo plus adferunt, quam acceperunt,
Cic. Off. 1, 15:herbam adferentem semen,
Vulg. Gen. 1, 29:arva non adferent cibum,
ib. Hab. 3, 17: lignum adtulit fructum, ib. Joel, 2, 22; ib. Apoc. 22, 2:ager fructum,
ib. Luc. 12, 16 al. -
63 affero
af-fĕro (better adf-), attŭli (adt-, better att-), allātum (adl-), afferre (adf-), v. a.; constr. aliquid ad aliquem or alicui.I.In gen., to bring, take, carry or convey a thing to a place (of portable things, while adducere denotes the leading or conducting of men, animals, etc.), lit. and trop.A.Lit.:B.lumen,
Enn. Ann. 1, 40:viginti minas,
Plaut. As. 1, 3, 78; 1, 3, 87 al.:adtuli hunc.—Quid, adtulisti?—Adduxi volui dicere,
id. Ps. 2, 4, 21:tandem bruma nives adfert,
Lucr. 5, 746: adlatus est acipenser, Cic. ap. Macr. S. 2, 12:adfer huc scyphos,
Hor. Epod. 9, 33:nuces,
Juv. 5, 144:cibum pede ad rostrum veluti manu,
Plin. 10, 46, 63, § 129:pauxillum aquae,
Vulg. Gen. 18, 4:caput ejus,
ib. Marc. 6, 28.—With de in part. sense:adferte nobis de fructibus terrae,
Vulg. Num. 13, 21; ib. Joan. 21, 10 (as lit. rendering of the Greek).—So of letters:adferre litteras, ad aliquem or alicui,
Cic. Att. 8, 6; id. Imp. Pomp. 2; Liv. 22, 11 al.: adferre se ad aliquem locum, to betake one's self to a place, to go or come to (opp. auferre se ab aliquo, to withdraw from, to leave, only poet.):huc me adfero,
Plaut. Am. 3, 4, 6; Ter. And. 4, 5, 12 Bentl.:Fatis huc te poscentibus adfers,
Verg. A. 8, 477:sese a moenibus,
id. ib. 3, 345.—So pass. adferri:urbem adferimur,
are driven, come, Verg. A. 7, 217;and adferre pedem: abite illuc, unde malum pedem adtulistis,
id. Cat. 14, 21.— To bring near, extend, = porrigo (eccl. Lat.):adfer manum tuam,
reach hither, Vulg. Joan. 20, 27.—Trop., to bring to, upon, in a good or bad sense.(α).In bon. part.:(β).pacem ad vos adfero,
Plaut. Am. prol. 32:hic Stoicus genus sermonum adfert non liquidum,
i.e. makes use of, Cic. de Or. 2, 38, 159:nihil ostentationis aut imitationis adferre,
id. ib. 3, 12, 45:non minus adferret ad dicendum auctoritatis quam facultatis,
id. Mur. 2, 4:consulatum in familiam,
id. Phil. 9, 2:animum vacuum ad scribendas res difficiles,
id. Att. 12, 38:tibi benedictionem,
Vulg. Gen. 33, 11:Domino gloriam,
ib. 1 Par. 16, 28; ib. Apoc. 21, 26: ignominiam, ib. Osee, 4, 18.—In mal. part.:II.bellum in patriam,
Ov. M. 12, 5:nisi etiam illuc pervenerint (canes), ut in dominum adferant dentes,
to use their teeth against their master, Varr. R. R. 2, 9, 9:adferam super eos mala,
Vulg. Jer. 23, 12:Quam accusationem adfertis adversus hominem hunc?
id. Joan. 18, 29: quod gustatum adfert mortem, ib. Job, 6, 6: vim adferre alicui for inferre, to use force against or offer violence to one, Cic. Phil. 2, 7; id. Verr. 2, 1, 26; Liv. 9, 16; 42, 29 Drak.; Ov. H. 17, 21 Heins.; id. A. A. 1, 679; Suet. Oth. 12 al.: manus adferre alicui, in a bad sense, to lay hands on, attack, assail (opp.:manus abstinere ab aliquo): pro re quisque manus adfert (sc. ad pugnam),
Cic. Verr. 2, 1, 26:domino a familiā suā manus adlatas esse,
id. Quint. 27:intellegimus eum detrudi, cui manus adferuntur,
id. Caecin. 17:qui sit improbissimus, manus ei adferantur, effodiantur oculi,
id. Rep. 3, 17 Creuz. al.: sibi manus, to lay hands on one's self, to commit suicide: Qui quidem manus, quas justius in Lepidi perniciem animāsset, sibi adferre conatus est, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 23.—Also of things: manus templo, to rob or plunder, Cic. Verr. 2, 1, 18:bonis alienis,
id. Off. 2, 15:manus suis vulneribus,
to tear open, id. Att. 3, 15 (a little before:ne rescindam ipse dolorem meum): manus beneficio suo,
to nullify, render worthless, Sen. Ben. 2, 5 ext. —Esp.A.To bring, bear, or carry a thing, as news, to report, announce, inform, publish; constr. alicui or ad aliquem aliquid, or acc. with inf. (class.;B.in the histt., esp. in Livy, very freq.): ea adferam eaque ut nuntiem, etc.,
Plaut. Am. prol. 9:istud quod adfers, aures exspectant meae,
id. As. 2, 2, 65; Ter. Phorm. prol. 22:calamitas tanta fuit, ut eam non ex proelio nuntius, sed ex sermone rumor adferret,
Cic. Imp. Pomp. 9, 25:si ei subito sit adlatum periculum patriae,
id. Off. 1, 43, 154:nihil novi ad nos adferebatur,
id. Fam. 2, 14; id. Att. 6, 8: rumores, qui de me adferuntur, Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21:Caelium ad illam adtulisse, se aurum quaerere,
id. Cael. 24; so id. Fam. 5, 2 al.:magnum enim, quod adferebant, videbatur,
Caes. B. C. 3, 15 Dint.:cum crebri adferrent nuntii, male rem gerere Darium,
Nep. 3, 3:haud vana adtulere,
Liv. 4, 37; 6, 31:exploratores missi adtulerunt quieta omnia apud Gallos esse,
id. 8, 17 Drak.:per idem tempus rebellāsse Etruscos adlatum est,
word was brought, id. 10, 45 al.:idem ex Hispaniā adlatum,
Tac. H. 1, 76:esse, qui magnum nescio quid adferret,
Suet. Dom. 16; Luc. 1, 475:scelus adtulit umbris,
Val. Fl. 3, 172 al. —So of instruction: doctrinam, Vulg. prol. Eccli.; ib. 2 Joan. 10.—To bring a thing on one, i.e. to cause, occasion, effect, give, impart; esp. of states of mind:C.aegritudinem alicui,
Ter. Heaut. 4, 3, 2:alicui molestiam,
id. Hec. 3, 2, 9:populo Romano pacem, tranquillitatem, otium, concordiam,
Cic. Mur. 1:alicui multas lacrimas, magnam cladem,
id. N. D. 2, 3, 7:ipsa detractio molestiae consecutionem adfert voluptatis,
id. Fin. 1, 11, 37; so,adferre auctoritatem et fidem orationi,
id. Phil. 12, 7:metum,
id. Verr. 2, 5, 25:dolorem,
id. Sull. 1:luctum et egestatem,
id. Rosc. Am. 5:consolationem,
id. Att. 10, 4:delectationem,
id. Fam. 7, 1 al.:detrimentum,
Caes. B. C. 2, 82:taedium,
Plin. 15, 2, 3, § 7:dolorem capitis,
id. 23, 1, 18:gaudium,
Plin. Ep. 10, 2, 1 al. —To bring forwards, allege, assert, adduce, as an excuse, reason, etc.:D.quam causam adferam?
Ter. Heaut. 4, 3, 23:justas causas adfers,
Cic. Att. 11, 15;also without causa: rationes quoque, cur hoc ita sit, adferendas puto,
id. Fin. 5, 10, 27; cf. id. Fam. 4, 13:idque me non ad meam defensionem adtulisse,
id. Caecin. 29, 85:ad ea, quae dixi, adfer, si quid habes,
id. Att. 7: nihil igitur adferunt, qui in re gerendā versari senectutem negant, they bring forwards nothing to the purpose, who, etc., id. Sen. 6; id. de Or. 2, 53, 215:quid enim poterit dicere?... an aetatem adferet?
i. e. as an excuse, id. ib. 2, 89, 364.—Also absol.:Quid sit enim corpus sentire, quis adferet umquam...?
will bring forwards an explanation, Lucr. 3, 354 (cf. reddo absol. in same sense, id. 1, 566):et, cur credam, adferre possum,
Cic. Tusc. 1, 29, 70; 3, 23, 55.—Adferre aliquid = conducere, conferre aliquid, to contribute any thing to a definite object, to be useful in any thing, to help, assist; constr. with ad, with dat., or absol.:E.quam ad rem magnum adtulimus adjumentum hominibus nostris,
Cic. Off. 1, 1:negat Epicurus diuturnitatem temporis ad beate vivendum aliquid adferre,
id. Fin. 2, 27, 87:quidquid ad rem publicam adtulimus, si modo aliquid adtulimus,
id. Off. 1, 44, 155:illa praesidia non adferunt oratori aliquid, ne, etc.,
id. Mil. 1: aliquid adtulimus etiam nos, id. Planc. 10, 24:quid enim oves aliud adferunt, nisi, etc.,
id. N. D. 2, 63.—Very rare in class. period, to bring forth as a product, to yield, bear, produce, = fero:agri fertiles, qui multo plus adferunt, quam acceperunt,
Cic. Off. 1, 15:herbam adferentem semen,
Vulg. Gen. 1, 29:arva non adferent cibum,
ib. Hab. 3, 17: lignum adtulit fructum, ib. Joel, 2, 22; ib. Apoc. 22, 2:ager fructum,
ib. Luc. 12, 16 al. -
64 traho
trăho, ĕre, traxi, tractum - tr. - [st2]1 [-] tirer après soi, tirer de force, traîner, entraîner. [st2]2 [-] entraîner (comme conséquence), amener, causer. [st2]3 [-] entraîner (vers un sentiment, une détermination), pousser, attirer, gagner. [st2]4 [-] faire pencher dans un sens, mettre sur le compte de, imputer, interpréter. [st2]5 [-] tirer en sens divers, tirailler; agiter (le pour et le contre). [st2]6 [-] enlever de force, ravir, voler. [st2]7 [-] tirer à soi, s'attribuer, réclamer; attirer, séduire. [st2]8 [-] tirer, humer, aspirer, absorber, pomper, sucer, boire. [st2]9 [-] prendre en soi, contracter, acquérir par assimilation. [st2]10 [-] tirer de, extraire, faire sortir; tirer (au sort). [st2]11 [-] tirer, dériver, retirer, emprunter, recueillir. [st2]12 [-] retirer (la peau), contracter, plisser, froncer. [st2]13 [-] tirer en long, étendre, allonger, filer, carder (la laine). [st2]14 [-] contracter (une couleur, un goût, une qualité), prendre. [st2]15 [-] traîner en longueur, prolonger, retarder, faire durer, passer (le temps). [st2]16 - intr. - se prolonger, durer, subsister. - trahere sibi (in se): s'approprier, revendiquer. - sese quisque praeda locupletem fore, victorem domum rediturum trahebant, Sall. J. 84, 4: chacun retournait dans son esprit l'idée qu'il s'enrichirait par le butin et qu'il rentrerait vainqueur chez soi. - obsides trahere: livrer des otages. - spiritum (animam) trahere: respirer. - ex puteis aquam trahere: tirer de l'eau des puits. - vultum trahere: froncer les sourcils, se contracter. - pugnam trahere: prolonger le combat, soutenir longtemps le combat. - Jugurtha trahere omnia, Sall. J. 36, 2: Jugurtha traînait les choses en longueur. - alicujus audaciae socios trahere: abandonner les alliés à l'audace de qqn. - se quieti trahere: s'abandonner au sommeil.* * *trăho, ĕre, traxi, tractum - tr. - [st2]1 [-] tirer après soi, tirer de force, traîner, entraîner. [st2]2 [-] entraîner (comme conséquence), amener, causer. [st2]3 [-] entraîner (vers un sentiment, une détermination), pousser, attirer, gagner. [st2]4 [-] faire pencher dans un sens, mettre sur le compte de, imputer, interpréter. [st2]5 [-] tirer en sens divers, tirailler; agiter (le pour et le contre). [st2]6 [-] enlever de force, ravir, voler. [st2]7 [-] tirer à soi, s'attribuer, réclamer; attirer, séduire. [st2]8 [-] tirer, humer, aspirer, absorber, pomper, sucer, boire. [st2]9 [-] prendre en soi, contracter, acquérir par assimilation. [st2]10 [-] tirer de, extraire, faire sortir; tirer (au sort). [st2]11 [-] tirer, dériver, retirer, emprunter, recueillir. [st2]12 [-] retirer (la peau), contracter, plisser, froncer. [st2]13 [-] tirer en long, étendre, allonger, filer, carder (la laine). [st2]14 [-] contracter (une couleur, un goût, une qualité), prendre. [st2]15 [-] traîner en longueur, prolonger, retarder, faire durer, passer (le temps). [st2]16 - intr. - se prolonger, durer, subsister. - trahere sibi (in se): s'approprier, revendiquer. - sese quisque praeda locupletem fore, victorem domum rediturum trahebant, Sall. J. 84, 4: chacun retournait dans son esprit l'idée qu'il s'enrichirait par le butin et qu'il rentrerait vainqueur chez soi. - obsides trahere: livrer des otages. - spiritum (animam) trahere: respirer. - ex puteis aquam trahere: tirer de l'eau des puits. - vultum trahere: froncer les sourcils, se contracter. - pugnam trahere: prolonger le combat, soutenir longtemps le combat. - Jugurtha trahere omnia, Sall. J. 36, 2: Jugurtha traînait les choses en longueur. - alicujus audaciae socios trahere: abandonner les alliés à l'audace de qqn. - se quieti trahere: s'abandonner au sommeil.* * *Traho, trahis, traxi, tractum, trahere. Virgil. Tirer par force, Attirer, Traire, Attraire.\Trahere et Sustollere amiculum, contraria. Plaut. Trainer sa robbe.\Magnes, lapis est qui ferrum ad se allicit et trahit. Cic. Attire, Attrait.\Trahere aliquid animis. Sallust. Penser et adviser en soymesme.\Trahere rem aliquam. Sallust. La prolonger.\Poenam trahere. Seneca, Acerbissima crudelitas est, quae poenam trahit: et misericordiae genus est, cito occidere. Qui prolonge et delaye la peine.\Spem alicuius trahere. Seneca. Le faire long temps attendre apres ce qu'il espere recevoir de nous.\Trahere. Virgil. Amener à grand haste.\Amici partem diei ad se trahunt. Plin. iunior. M'empeschent une partie du jour.\Ad defectionem trahere. Liu. Induire, Faire revolter.\Alimentum maternum trahere dicitur agnus. Columel. Sucer, Teter. \ In altitudinem trahere. Plin. Eslever.\Aluum trahere. Virgil. Avoir grand ventre pendant, Trainer un grand ventre.\Aluum trahere. Plin. Lascher le ventre, Faire aller à la selle.\Animam trahere. Plin. Vivre.\Animam precariam trahere. Tacitus. Vivre soubz la merci ou misericorde d'autruy.\Animam trahere in spe. Liu. Vivre en esperance.\Sic animum tempusque traho. Ouid. Ainsi je maintiens tellement quellement mon bon courage, et passe le temps.\Trahunt diuerse animum curae. Terentius. Tirent en diverses parts, Distrayent.\Aquam trahit nauigium. Seneca. Tire l'eaue, Fait eaue, Quand l'eaue entre dedens par les fentes ou troux.\Bellum trahere. Cic. Prolonger.\Calorem trahere. Ouid. S'eschauffer.\Candorem trahere. Plin. Devenir blanc.\Cariem trahere. Plin. Se pourrir et vermolir.\Cognomen ab aliquo trahere. Plinius. Avoir prins le surnom d'aucun.\Cognomen ex contumelia trahere. Cic. Estre surnommé et avoir un sobriquet pour quelque faulte qui est en nous.\Colorem rubicundum trahere. Colum. Devenir rouge, Se rougir.\Ceruix comaeque trahuntur per terram. Virgil. Sont trainees, etc.\Secum concionem trahere. Liu. Tirer et mener avec soy.\Consilium trahere. Sallust. Prendre conseil et advis.\AEger enim traxi contagia corpore mentis. Ouid. Par la tristesse et ennuy que je porte en l'esprit j'ay prins maladie corporelle, mon corps se porte mal, Par la maladie spirituelle je suis tombé en maladie corporelle.\Decus alicuius rei ad aliquem trahere. Liu. Luy donner le loz d'avoir faict quelque chose, et le denier à un autre.\Dictum aliquod trahere in voluntatem suam. Plin. iun. Le tirer et l'entendre selon son vouloir.\Dictis alicuius trahi. Ouid. Estre induict ou attraict et persuadé par les parolles d'aucun.\In disceptationem trahere aliquem. Liu. Prendre debat à l'encontre d'aucun, prendre estrif, Le faire estriver.\In diuersum trahit me haec res. Liu. Me met en doubte.\Defectio Tarentinorum vtrum priore anno, an hoc facta sit, in diuersum authores trahunt. Liu. Escrivent diversement.\Errore trahi. Ouid. Errer, Se fourvoyer.\Figuram lapidis traxerunt ossa. Ouid. Les os furent convertiz et muez en pierre, Transformez en pierre.\Fortunam tutam trahere. Cic. Vivre en seureté.\Genua aegra trahens. Virgil. Trainant.\Gratiam recte factorum sibi trahere. Tacitus. Tirer à soy et s'attribuer.\Humorem trahere. Columel. Attirer.\Ignes trahere. Ouid. Concevoir l'amour de quelqu'une, La prendre en amour, S'enamourer ou amouracher.\Aliquem in inuidiam trahere. Author ad Heren. Le mettre en male grace.\Labe trahi communis vitii. Ouidius. Suyvre le vice des autres, Estre meschant et vitieux comme les autres.\Laborem ingratum trahere. Virgil. Faire longuement et tellement quellement, et à grande peine.\Limitem longiorem trahere. Plinius. Trainer une plus longue queue.\In longius aliquid trahere. Quintil. Prolonger, Differer, Delayer.\Mentes artificio trahere. Plin. Attraire, Attirer.\Trahitur e caelo natura hominis. Plin. Est du ciel, Vient du ciel.\Noctem per pocula, et vario sermone trahere. Martialis. Virgil. Passer la nuict à boire et à quaqueter de diverses choses.\Nomen e re aliqua trahere. Plin. Prendre nom, Estre nommé.\Ille Numantina traxit ab vrbe notam. Ouid. A prins surnom, ou A esté surnommé Numantinus de la ville nommee Numantia.\Obsidionem in aduentum principis trahere. Liu. Prolonger.\Odorem trahere. Plin. Flairer et jecter ou rendre odeur.\Originem a rege trahere. Plin. Estre descendu de lignee royale, Prendre sa source.\Oscitationes longas trahere. Martial. Baailler fort.\Pallam trahens verrit humum. Ouid. Trainant.\Pallorem trahere. Columel. Devenir palle.\In partes aliquem trahere. Tacit. L'attirer à sa bende et faction, L'attraire à son parti.\Promissa trahunt puellas. Ouid. Attrayent.\Rationes belli atque pacis trahere. Sallust. Regarder les moyens, Penser en soymesme et adviser.\In religionem trahere aliquid. Liu. En faire scrupule.\Rubiginem trahere. Plin. Prendre rouilleure, S'enrouiller.\Ruborem traxerunt percussa pectora. Ouid. Devinrent rouges, Rougirent.\Ruinam trahere. Virgil. Tomber à flac et impetueusement.\Ad saeuitiam aliquid trahere. Tacit. Le tourner et interpreter à cruaulté, Dire que c'est cruaulté.\Senium trahere luctu. Claud. Passer et user sa vieillesse en dueil.\In suam sententiam trahere aliquem. Liu. Tirer à son opinion.\In serum rem aliquam trahere. Liu. Prolonger et differer.\Situm trahere. Plin. Se moisir.\Sortes trahere. Virgil. Tirer hors.\Spe trahor exigua. Ouid. J'ay quelque peu d'esperance.\Spiritum trahere. Columel. Avoir et amener son haleine.\Spolia de hostibus trahere. Cic. Prendre.\Studio laudis trahi. Cic. Estre attraict par convoitise de louange.\Suspiria trahere. Ouid. Souspirer.\Torrens trahit syluas praecipites. Virgil. Entraine.\Tempus trahere. Virgil. Passer et user ou employer le temps.\Verba trahere. Sil. Parler avec difficulté, Trainer sa parolle.\Victoriam secum trahere. Liu. Tourner la victoire de sa part et costé, Trainer la victoire avec soy, Avoir la victoire par tout là où on va.\Inuitatio benigna vtrosque in vinum traxit. Liu. Feit enyvrer.\Vitam trahere. Virgil. Vivre en grande peine et difficulté, Vivoter.\Vitam in tenebris luctuque trahebam. Virgil. Je vivoye, etc.\Vultum trahere. Ouid. Rider et froncer son visage, Se renfrongner. -
65 relinquo
rĕ-linquo, līqui, lictum, 3, v. a.I.(With the idea of the re predominating.) To leave behind (cf. desero, omitto).A.In gen., to leave behind by removing one's self; to leave, move away from; to leave, abandon (a person or thing).1.Lit.:2.puerum apud matrem domi,
Plaut. Men. prol. 28:ipse abiit foras, me reliquit pro atriensi in sedibus,
id. Poen. 5, 5, 4:me filiis Relinquont quasi magistrum,
Ter. Phorm. 1, 2, 22:dicerent non me plane de provinciā decessisse, quoniam alterum me reliquissem,
Cic. Fam. 2, 15, 4:C. Fabium legatum cum legionibus II. castris praesidio relinquit,
Caes. B. G. 7, 40:cum me servum in servitute pro te hic reliqueris,
Plaut. Capt. 2, 3, 75; cf. id. ib. 5, 1, 18:fratrem, sc. in provinciā,
Cic. Fam. 2, 15, 4:post tergum hostem relinquere,
Caes. B. G. 4, 22; cf. id. ib. 7, 11:ille omnibus precibus petere contendit, ut in Galliā relinqueretur,
might be left behind, id. ib. 5, 6:greges pecorum... sub opacā valle reliquit,
Ov. M. 11, 277 et saep.:ea causa miles hic reliquit symbolum,
Plaut. Ps. 1, 1, 53:hic exemplum reliquit ejus,
id. ib. 2, 2, 56:(Hecuba) Hectoris in tumulo canum de vertice crinem... relinquit,
leaves behind, Ov. M. 13, 428:(cacumina silvae) limum tenent in fronde relictum,
left behind, remaining, id. ib. 1, 347.— To leave behind one's self by moving away:longius delatus aestu, sub sinistrā Britanniam relictam conspexit,
Caes. B. G. 5, 8:jamque hos, jamque illos, populo mirante, relinquit,
Sil. 16, 503; cf. in pass., to remain or be left behind, Lucr. 5, 626.—Trop.: hanc eram ipsam excusationem relicturus ad Caesarem, was about to leave behind me just this excuse (for my departure), Cic. Att. 9, 6, 1:B.aculeos in animis,
id. Brut. 9, 38:quod coeptum est dici, relinquitur in cogitatione audientium,
Auct. Her. 4, 30, 41:aetate relictā,
Ov. M. 7, 170:repetat relicta,
Hor. Ep. 1, 7, 97.—Of rank or merit: (Homerus) omnes sine dubio et in omni genere eloquentiae procul a se reliquit,
Quint. 10, 1, 51.—In partic.1. a.Lit.:b.ea mortua est: reliquit filiam adulescentulam,
Ter. Heaut. 3, 3, 41:cum pauper cum duobus fratribus relictus essem,
Varr. R. R. 3, 16, 2; cf.:pauper jam a majoribus relictus,
Nep. Epam. 2, 1:agri reliquit ei non magnum modum,
Plaut. Aul. prol. 13:heredem testamento reliquit hunc P. Quintium,
Cic. Quint. 4, 15:cum ei testamento sestertiūm milies relinquatur,
id. Off. 3, 24, 93:non, si qui argentum omne legavit, videri potest signatam quoque pecuniam reliquisse,
Quint. 5, 11, 33:qui mihi reliquit haec quae habeo omnia,
Ter. Eun. 1, 2, 40:cedo, quid reliquit Phania,
id. Hec. 3, 5, 8 and 13:fundos decem et tres reliquit,
Cic. Rosc. Am. 7, 20:aliquantum aeris alieni,
id. Quint. 4, 15:servus aut donatus aut testamento relictus,
Quint. 5, 10, 67:alicui arva, greges, armenta,
Ov. M. 3, 585:se testamento liberum relictum,
Dig. 21, 1, 17, § 16.—Trop., to leave, leave behind one:2.consiliorum ac virtutum nostrarum effigiem,
Cic. Arch. 12, 30:qui sic sunt, haud multum heredem juvant, Sibi vero hanc laudem relinquont: vixit, dum vixit, bene,
Ter. Hec. 3, 5, 11:rem publicam nobis,
Cic. Rep. 1, 46, 70; cf.:statum civitatis,
id. ib. 1, 21, 34; id. Par. 1, 2, 10:opus alicui,
id. Rep. 1, 22, 35: memoriam [p. 1558] aut brevem aut nullam, id. Off. 2, 16, 55:monumentum audaciae suae aeternum,
id. Verr. 2, 1, 49, § 129:quae scripta nobis summi ex Graeciā sapientissimique homines reliquerunt,
id. Rep. 1, 22, 35:scriptum in Originibus,
id. Brut. 19, 75:scripta posteris,
Quint. 1, praef. 1:in scriptis relictum,
Cic. de Or. 2, 46, 194:orationes reliquit et annales,
id. Brut. 27, 106:duo tantum volumina,
Suet. Gram. 7:librum de suis rebus imperfectum,
id. ib. 12; cf.:si non omnia vates Ficta reliquerunt,
Ov. M. 13, 734:pater, o relictum Filiae nomen,
Hor. C. 3, 27, 34.—To leave a thing behind; to leave remaining; to allow or permit to remain, to let remain, leave; pass., to be left, to remain.a.Lit.:b.nihil relinquo in aedibus, Nec vas, nec vestimentum,
Ter. Heaut. 1, 1, 88:multis autem non modo granum nullum, sed ne paleae quidem ex omni fructu atque ex annuo labore relinquerentur,
Cic. Verr. 2, 3, 48, § 114:nihil de tanto patrimonio,
id. Rosc. Am. 3, 10:equitatus partem illi adtribuit, partem sibi reliquit,
Caes. B. G. 7, 34:angustioribus portis relictis,
id. ib. 7, 70;41: unam (filiam) minimamque relinque,
leave to me, Ov. M. 6, 299:jam pauca aratro jugera regiae Moles relinquent,
Hor. C. 2, 15, 2:dapis meliora relinquens,
id. S. 2, 6, 89:magis apta tibi tua dona relinquam,
id. Ep. 1, 7, 43:haec porcis hodie comedenda relinquis,
id. ib. 1, 7, 19; cf.:habitanda fana Apris reliquit,
id. Epod. 16, 20:relinquebatur una per Sequanos via,
remained, Caes. B. G. 1, 9; cf.:unā ex parte leniter acclivis aditus relinquebatur,
id. ib. 2, 29:se cum paucis relictum videt,
Sall. C. 60, 7:nec aliud dicionis Atheniensium praeter ipsam urbem reliquit,
Just. 5, 7, 3.—Trop.:3.quasi corpori reliqueris Tuo potestatem coloris ulli capiendi mala,
Plaut. Truc. 2, 2, 37:quam igitur relinquis populari rei publicae laudem?
Cic. Rep. 3, 35, 48:ut vobis non modo dignitatis retinendae, sed ne libertatis quidem recuperandae spes relinquatur,
id. Agr. 1, 6, 17:ceterorum sententiis semotis, relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio,
id. Fin. 2, 14, 44; cf.:ne qua spes in fugā relinqueretur,
Caes. B. G. 1, 51:nullā provocatione ad populum contra necem et verbera relicta,
Cic. Rep. 2, 37, 62; Hor. S. 1, 10, 51:quis igitur relictus est objurgandi locus?
Ter. And. 1, 1, 127; cf.:nihil est preci loci relictum,
id. ib. 3, 4, 22; id. Phorm. 3, 3, 14;and, in another sense: plane nec precibus nostris nec admonitionibus relinquit locum,
i. e. he leaves no occasion for them, renders them superfluous, Cic. Fam. 1, 1, 2:ne cui iniquo relinqueremus vituperandi locum,
id. Q. Fr. 2, 4, 1:Aedui nullum sibi ad cognoscendum spatium relinquunt,
Caes. B. G. 7, 42:spatium deliberandi,
Nep. Eun, 12, 3:vita turpis ne morti quidem honestae locum relinquit,
Cic. Quint. 15, 49; Plaut. Cas. 2, 3, 33; cf. Cic. Brut. 72, 253 (v. Bernhardy ad loc.):vita relicta est tantum modo,
Ov. P. 4, 16, 49:quod munitioni castrorum tempus relinqui volebat,
Caes. B. G. 5, 9 fin.:mihi consilium et virtutis vestrae regimen relinquite,
Tac. H. 1, 84:suspicionem alicui relinquere,
Suet. Caes. 86:aliquem veniae vel saevitiae alicujus,
Tac. H. 1, 68 fin.:aliquem poenae,
Plin. Ep. 2, 11, 20:aliquem poenae,
Ov. M. 7, 41: leto, poenaeque, id. id. 14, 217; cf.:urbem direptioni et incendiis,
to give up, surrender, abandon, Cic. Fam. 4, 1, 2:neu relinquas hominem innocentem ad alicujus tui dissimilis quaestum,
do not leave, id. ib. 13, 64:aliquid in alicujus spe,
id. Div. in Caecil. 8, 26; cf. id. ib. 4, 16. — Poet., with obj.-clause:(metus) Omnia suffundens mortis nigrore, neque ullam Esse voluptatem liquidam puramque relinquit,
Lucr. 3, 40; 1, 703; Ov. M. 14, 100:dum ex parvo nobis tantundem haurire relinquas,
Hor. S. 1, 1, 52; Sil. 3, 708: nihil relinquitur nisi fuga, there is nothing left, nothing remains, but, etc., Att. ap. Cic. Att. 9, 10, 6:relinquitur illud, quod vociferari non destitit, non debuisse, etc.,
Cic. Fl. 34, 85; cf.:mihi nihil relicti quicquam aliud jam esse intellego,
Plaut. Merc. 3, 4, 81.— Impers. relinquitur, with ut (Zumpt, Gram. §621): relinquitur, ut, si vincimur in Hispaniā, quiescamus,
it remains, that, Cic. Att. 10, 8, 2; cf.: relinquebatur, ut neque longius ab agmine legionum discedi Caesar pateretur, Caes. B. G. 5, 19 fin. — In a logical conclusion: relinquitur ergo, ut omnia tria genera sint causarum, hence it follows that, etc., Cic. Inv. 1, 9, 12; id. Div. 2, 5, 14.—With double predicate, to leave a thing behind in a certain state; to leave, let remain, suffer to be, etc.:II.eum Plautus locum Reliquit integrum,
has left untouched, Ter. Ad. prol. 10:praesertim cum integram rem et causam reliquerim,
have left unaltered, Cic. Att. 5, 21, 13; cf.:Scaptius me rogat, ut rem sic relinquam,
id. ib. 5, 21, 13, §12: Morini, quos Caesar in Britanniam proficiscens pacatos reliquerat,
Caes. B. G. 4, 37; cf.:amici, quos incorruptos Jugurtha reliquerat,
Sall. J. 103, 2:reliquit (eam) Incertam et tristi turbatam volnere mentis,
Verg. A. 12, 160:(naves) in litore deligatas ad ancoram relinquebat,
Caes. B. G. 5, 9:erat aeger in praesidio relictus,
id. ib. 6, 38:in mediis lacerā nave relinquor aquis,
Ov. P. 2, 3, 28:quod insepultos reliquissent eos, quos, etc.,
Cic. Rep. 4, 8, 26; 2, 11, 21:aliquid incohatum,
id. ib. 1, 35, 55; cf.:inceptam oppugnationem,
to give up, abandon, quit, Caes. B. G. 7, 17:incoepta fila,
Ov. M. 6, 34:infecta sacra,
id. ib. 6, 202:opus incoeptum,
id. A. A. 2, 78:verba imperfecta,
id. H. 13, 13:pro effectis relinquunt, vixdum incohata,
Quint. 5, 13, 34:aliquid injudicatum,
id. 10, 1, 67:aliquid neglectum,
id. 1, 1, 29:incertum,
id. 2, 10, 14:tantas copias sine imperio,
Caes. B. G. 7, 20 init.; cf.:sine ture aras,
Ov. M. 8, 277:verbum in ambiguo,
Lucr. 4, 1137:mulierem nullam nominabo: tantum in medio relinquam,
Cic. Cael. 20, 48; cf.:correptio in dubio relicta,
Quint. 7, 9, 13.(With the idea of the verb predominant.) To leave behind one, to leave, go away from; to forsake, abandon, desert a person or thing.A.In gen.1.Lit.:2.ubi illaec obsecrost quae me hic reliquit,
Plaut. Truc. 2, 6, 32: relinquamus nebulonem hunc, Scip. Afr. ap. Gell. 4, 18, 3; cf.:non ego te hic lubens relinquo neque abeo abs te,
Plaut. Am. 1, 3, 33:domum propinquosque reliquisse,
Caes. B. G. 1, 44; cf. id. ib. 1, 30:relictis locis superioribus,
Hirt. B. G. 8, 36:loci relinquendi facultas,
Caes. B. G. 3, 4 fin.:Ilio relicto,
Hor. C. 1, 10, 14:urbes,
id. ib. 2, 20, 5:moenia,
id. Epod. 17, 13:litus relictum Respicit,
Ov. M. 2, 873:Roma relinquenda est,
id. Tr. 1, 3, 62:colles clamore relinqui (sc.: a bubus),
were left behind, Verg. A. 8, 216 Wagn.:limen,
id. ib. 5, 316:mensas,
id. ib. 3, 213:dominos,
Cat. 61, 51:volucres Ova relinquebant,
Lucr. 5, 802 et saep.—Trop.: me somnu' reliquit, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 52 Vahl.); cf.:B.quem vita reliquit,
Lucr. 5, 63: reliquit aliquem vita, for to die, Ov. M. 11, 327:ubi vita tuos reliquerit artus,
id. Ib. 339;for which, also, reversely: animam relinquam potius, quam illas deseram,
Ter. Ad. 3, 4, 52; so,vitam,
Verg. G. 3, 547; cf. Tac. A. 4, 34:lucem,
Verg. A. 4, 452:lumen vitale,
Ov. M. 14, 175:consitus sum senectute, vires Reliquere,
Plaut. Men. 5, 2, 6:aliquem animus,
id. Mil. 4, 8, 37; Caes. B. G. 6, 38:animus reliquit euntem,
Ov. M. 10, 459:aliquem anima,
Nep. Eum. 4, 2:ab omni honestate relictus,
abandoned, destitute of, Cic. Rab. Perd. 8, 23:ab alterā (quartanā) relictum esse,
id. Att. 8, 6, 3; cf. Hor. S. 2, 3, 290.—In partic., pregn., to leave in the lurch; to forsake, abandon, desert, etc. (v. desero, destituo, prodo).1.Lit.:2.qui... Reliquit deseruitque me,
has forsaken me, has given me the slip, Plaut. Most. 1, 3, 45; cf.:reliquit me homo atque abiit,
Ter. And. 4, 4, 5:succurrere relictae,
Verg. A. 9, 290.—Of the forsaking of a lover by his mistress,
Plaut. Truc. 2, 4, 64; Tib. 3, 6, 40; Prop. 1, 6, 8; Ov. H. 10, 80; id. M. 8, 108:paucos, qui ex fugā evaserant, reliquerunt,
i. e. let them escape, Caes. B. G. 3, 19. — Of things, to leave, give up, abandon, etc.:argentum si relinquo ac non peto, etc.,
Plaut. Aul. 1, 2, 31:auctores signa relinquendi et deserendi castra,
Liv. 5, 6; cf.:relictā non bene parmulā,
Hor. C. 2, 7, 10.—Trop., to leave, let alone, give up, resign, neglect, forsake, abandon, relinquish:rem et causam et utilitatem communem non relinquere solum, sed etiam prodere,
Cic. Caecin. 18, 50 (for which:derelinquo jam communem causam,
id. ib. 35, 103):jus suum dissolute,
id. ib. 36, 103:affectum, cum ad summum perduxerimus,
Quint. 6, 1, 29:(puella) Quod cupide petiit, mature plena reliquit,
Hor. Ep. 2, 1, 100: eum rogato, ut relinquat alias res et huc veniat, to leave or lay aside every thing else, Plaut. Rud. 4, 6, 8; cf.:omnibus relictis rebus,
id. Cist. 1, 1, 6; so,relictis rebus (omnibus),
id. Ep. 4, 2, 35; id. Truc. 2, 1, 25; Ter. And. 2, 5, 1; id. Eun. 1, 2, 86; id. Heaut. 4, 7, 12; Lucr. 3, 1071; Cic. de Or. 3, 14, 51; Caes. B. C. 3, 102; cf.also: res omnes relictas habeo prae quod tu velis,
Plaut. Stich. 2, 2, 38:omnia relinques, si me amabis, cum, etc.,
Cic. Fam. 2, 14:et agrorum et armorum cultum,
to give up, abandon, neglect, id. Rep. 2, 4, 7:si tu ea relinquis et deseris,
id. Verr. 2, 4, 36, § 80:studium exquirendi,
id. Ac. 1, 3, 7:agrum alternis annis,
to suffer to lie fallow, Varr. R. R. 1, 44, 3:loca relicta,
uncultivated, wild lands, Front. Limit. p. 42 Goes.; so,relictae possessiones,
Cic. Agr. 1, 1, 3:milites bellum illud, quod erat in manibus, reliquisse,
abandoned, relinquished, id. Rep. 2, 37, 63; cf. possessionem, Pollio ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:obsidionem,
to raise the siege, Liv. 5, 48:caedes relinquo, libidines praetereo,
leave unmentioned, Cic. Prov. Cons. 3, 6:consulto relinquere (locum), opp. praetermittere,
id. Off. 3, 2, 9; cf.:hoc certe neque praetermittendum neque relinquendum est,
id. Cat. 3, 8, 18; and:audistis haec, judices, quae nunc ego omnia praetereo et relinquo,
id. Verr. 2, 3, 44, § 106;in this sense also,
id. Brut. 45, 165; cf. id. ib. 19, 76; Hor. A. P. 150:cur injurias tuas conjunctas cum publicis reliquisti?
left unnoticed, uncensured, Cic. Verr. 2, 1, 33, § 84; cf.:vim et causam efficiendi reliquerunt,
id. Fin. 1, 6, 18:vos legatum omni supplicio interfectum relinquetis?
id. Imp. Pomp. 5, 11:quis est, qui vim hominibus armatis factam relinqui putet oportere,
id. Caecin. 3, 9.— Poet., with obj.clause:quod si plane contueare, mirari multa relinquas,
leave off, cease, Lucr. 6, 654. -
66 constituo
cōn-stituo, stituī, stitūtum, ere (con u. statuo), beistellen = hinstellen, hinsetzen, aufstellen, I) im engern Sinne: omnes currus triumphales, Val. Max. – m. Adv. (wo?) od. Praepp. (ante u. circum u. Akk., in m. Abl.), ferales cupressos ante (vornhin), Verg.: mendacem ante ipsam aciem, Val. Max.: hominem ante pedes Q. Manilii, Cic.: bovem in Aventino ante aram Dianae, Val. Max.: in litore taurum ante aras, Verg.: circum bovem alias hostias, Varr. LL.: duos equos in conspectu eorum, Val. Max.: u. (im Bilde) velut in aliqua sublimi specula constitutus, Lact. 2, 2, 18: c. ante oculos huius miseri senectutem, sich (im Geiste) vor Augen stellen, Cic. Cael. 79. – So nun als milit. t. t., a) aufstellen, aufpflanzen, bes. in Reih u. Glied, formieren od. sich formieren lassen, gew. m. Praepp. (bes. m. in u. Abl., m. ante, ad, pro, sub, intra) od. m. bl. Abl., impedimenta, Liv.: aciem, legionem, Caes.: arma in templo Castoris, Bewaffnete aufstellen, Cic.: signa ante tribunal, aufpflanzen, Liv.: impedimenta cum captivis haud procul acie in edito colle, Curt.: octo cohortes in fronte, Sall.: naves in alto, Caes.: omnes alarios in conspectu hostium pro castris, Caes.: reliquas sex legiones pro castris in acie, Caes.: cohortes sub infimo colle ab dextro latere hostium, Caes.: intra silvas aciem ordinesque, Caes.: in secundo ordine, Auct. b. Afr.: naves longas ad latus apertum hostium, Caes.: classem apud Aegos flumen, apud Salamina exad versum Athenas, Nep.: naves aperto ac plano litore, Caes. – m. Abl. der Entfernung, legionem CC passibus ab eo tumulo, Caes. – m. contra u. Akk., reliquas legiones in armis expeditas contra hostem, Caes. – m. dopp. Acc., in fronte collocant XXII (naves), reliquas subsidiarias (als Reserve) in secundo ordine, Auct. b. Alex. 14, 3. – v. einem einzelnen, se constituere, sich aufstellen, zum Zweikampf Stellung nehmen, Cl. Quadr. bei Gell. 9, 13, 17. – b) von der Bewegung aus aufstellen, haltmachen lassen (vgl. Drak. Liv. 27, 11, 6 u. die Auslgg. zu Sall. Iug. 49, 5), agmen, signa paulisper, Sall. u. Liv.: signa legionis, Caes.: signa haud procul portā, Liv.: convertisse agmen, quo loco constituerat, Liv. – m. Acc. der Entfernung, signa quadringentos ferme inde passus, Liv. – dah. viell. übtr., si (narratio) constituitur aliquando, haltmacht, Cic. de or. 2, 328.
II) im weitern Sinne: 1) eine bestimmte Stelle anweisend irgendwo hinsetzen, einsetzen, a) jmd. anweisen, wo seinen Wohnsitz zu nehmen, ibi futuros Helvetios, ubi eos Caesar constituisset atque esse voluisset, Caes.: reliquias praedonum contractas in urbibus remotoque mari loco in certa sede c., feste Wohnsitze geben, Vell. – als milit. t. t., jmdm. wo seine Stellung anweisen, ihn wohin stellen, legen, neque se praesidium, ubi constitutus esset, tenere posse, Caes.: praesidia in Tolosatibus circumque Narbonem, Caes. – b) jmd. in etw. als Besitztum einsetzen, einweisen (Ggstz. exturbare, expellere), plebem in agris publicis, Cic.: si Campanus ager dividatur, exturbari et expelli plebem ex agris, non constitui et collocari, eingewiesen u. angesiedelt, Cic. – c) jmd. in einen Posten, ein Amt einsetzen, setzen, ihn anstellen, auch m. in u. Abl., regem, Cic.: praefectos, Caes.: unum aliquem lectorem, Quint.: princeps (Fürst) divinitus constitutus, Plin. pan. – reges in civitate, Cic.: alqm sibi quaestoris in loco, Cic.: alqm in hoc munere, Q. Cic.: alqm supra bibliothecam, Vitr. – m. dopp. Acc., a quo regem et se et filium suum constitutos esse, Cic.: Commium regem ibi, Caes.: Cavarinum apud eos regem, Caes.: im Passiv m. dopp. Nom., rex (als K.) constituitur Arbactus, Iustin.: Alcibiades dux classi constituitur, Iustin. – d) bei jmd. in ein Verhältnis einsetzen, m. in u. Abl. des Verhältnisses, Athenaeum in maxima apud regem auctoritate gratiaque, veranlassen, daß der König dem Ath. wieder sein ganzes Vertrauen schenkt u. vollen Einfluß gestattet, Cic. ep. 15, 4, 6.
2) errichtend, gründend, veranstaltend aufstellen, a) lebl. Objj., mit Adv., od. m. Praepp., od. m. Genet. od. Abl. loc.; od. m. Dat. (wem zu Ehren? wem zum Nutzen?), α) ein Bauwerk u. dgl. aufstellen, errichten, eine Stadt, Örtlichkeit u. dgl. anlegen, herrich ten, turres, Caes.: vineas ac testudines, Nep.: triplicem Piraei portum, Nep.: templa arasque, Suet.: aedem Iovis Feretrii, Nep.: laterarias (Ziegelhütten) ac domum, Plin.: urbem, Nep. u.a. (s. Ruhnken Vell. 1, 2, 6): oppidum, Caes.: oppidum c. suāque pecuniā exaedificare, Caes.: publice statuas, Quint.: effingere et constituere (herrichten) nidos, Cic.: asylum, Lact.: tectum antiquitus constitutum, Nep.: c. aream, Col.: c. crucem, s. crux. – c. castella ad extremas fossas, Caes.: pyras curvo in litore, Verg.: tropaea in Pyrenaeis iugis, Sall. fr. – alci publice in foro statuam, Nep.: aedem in foro geminis fratribus, Suet.: horrea certis locis, Caes.: domi suae quintanam, Suet.: domi suae sacellum Automatias, Nep.: domos Athenis, Plin.: in Getis Graias domos, Ov. – domicilium sibi Magnesiae, Nep. – als milit. t. t., Romae castra (aufschlagen), Suet.: u. so hiberna omnium legionum in Belgis, Caes. – als mathem. t. t., in data linea triangula aequis lateribus c., errichten (konstruieren), Quint. 1, 10, 3. – β) eine Anstalt u. vgl. errichten, einrichten, einsetzen, ludos illic quinquennales, Suet.: nova portoria, Vell.: vectigal in monte Antilibano, Cic.: aerarium interfectoribus Caesaris, Nep.: collegia antiquitus constituta, Suet. – u. als publiz. t. t., eine Machtstellung errichten, schaffen, einsetzen, decemviralem potestatem in omnibus urbibus, Nep.: magistratus per singulas civitates, Iustin.: senatum centum senatorum, Iustin.: novi generis imperia in (gegen) alqm, Caes.: quae (potestates, imperia, curationes) constituuntur ad populi fructum aliquem aut commodum, Cic. – γ) ein Reich errichten, bilden, ex multis gentibus nationibusque unum regnum populumque, Iustin. 8, 6, 2. – δ) eine Vornahme anstellen, auctionem, Cic.: sermonem, Varr. LL.: sponsalia, ICt. – als gerichtl. t. t., c. actionem (eine Klage), Cic.: actionem adversus ingratos, Val. Max. – crimen in alqo, Klage gegen jmd. erheben, Cic.: reperietis idcirco haec in uno homine pecunioso tot constituta, ut etc., gegen diesen einen g. M. so viele Maßregeln ergriffen, Cic. – c. quaestionem (Untersuchung), Cic. u. Quint. – ε) Zustände zustande bringen, begründen, feststellen, amicitiam (Ggstz. tollere, v. Nutzen), Cic.: amicitiam cum alqo, Q. Cic.: concordiam, Cic.: pacem, Cic.: pacem his legibus, Nep.: victoriam, Cic.: magnam sibi auctoritatem pugnā illā navali, Nep.: videte, quod ius nobis, quam condicionem vobismet ipsis, quam denique civitati legem constituere (einführen) velitis, Cic. – ζ) zur Nachachtung aufstellen, documentum more militari, Auct. b. Afr.: maximum exemplum iustitiae in hostem, Cic. – b) leb. Objj.: α) übh. schaffend hinstellen, m. dopp. Acc., di primum homines humo excitatos celsos et erectos constituerunt, Cic. de nat. deor. 2, 140. – β) als milit. t. t., eine Legion usw. er richten, bilden, tres legiones, Caes. – m. ex u. Abl., legio septima constituta ex veteranis, Cic.
3) eine feste Stellung (Halt, Verfassung, Stimmung usw.) gebend, eine feste Haltung geben, in eine gute Verfassung (Stimmung) versetzen, eine feste Einrichtung geben, disponieren (stimmen), regulieren (ordnen), fest bestimmen, befestigen (stählen), sicher begründen, konsolidieren, a) den Körper usw., is cui corpus bene constitutum sit, dessen Körper sich in guter Verfassung od. Stimmung (griech. σαρκος ευσταθὲς κατάστημα od. σαρκος ευστάθεια) befindet, Cic. – iam confirmata et constituta vox, Quint.: iam perfectis constitutisque viribus, Quint. – b) Geist u. Gemüt (Charakter), exordium est principium orationis, per quod animus auditoris constituitur (gestimmt wird) ad audiendum, Cornif. rhet.: animus bene constitutus, Cic. – übtr. auf die Pers., viri sapientes et bene naturā constituti, Cic. Sest. 137: quotus quisque philosophorum invenitur, qui sit ita moratus, ita animo ac vitā constitutus, ut ratio postulat, dessen Denk- u. Handlungsweise in einer solchen Verfassung ist, wie usw., Cic. Tusc. 2, 11. – c) Zustände, senectus, quae fundamentis adulescentiae constituta est, das durch den in der Iugend gelegten Grund einen festen Halt bekommen hat, Cic.: ineuntis aetatis inscitia senum constituenda et regenda prudentiā est, muß in der Klugheit der Greise Halt u. Leitung suchen, Cic. – d) menschliche Verhältnisse, Angelegenheiten, Einrichtungen, α) einzelne Verhältnisse usw., rem familiarem, Cic.: rem nummariam de communi sententia, Cic. – übtr. auf die Pers., qui integri sunt et sani et bene constituti de rebus domesticis, deren Hauswesen sich in guter Verfassung befindet, gute Haushalter, gute Hausväter, Cic. Sest. 97. – Passiv unpers., non tam sinistre constitutum est, ut non etc., es steht nicht so schlimm mit uns, daß wir nicht usw., Plin. pan. 45, 5. – β) das Staatswesen usw., rem publicam c., componere et c., Cic.: bene morata et bene constituta civitas, Cic.: c. plures rei publicae partes, Cic.: c. civitatem, Suet., civitates, Cic.: res summā aequitate, Nep. – eae res, quas ipse Athenis constituerat, seine Einrichtungen zu Athen, Nep.: c. Chersonesum, Nep.: c. alci regnum, Nep.
4) bestimmend feststellen, festsetzen, bestimmen, a) übh. abgrenzend, α) lebl. Objj., feststellen, festsetzen, ansetzen, bestimmen, anordnen, anberaumen, u. im Einverständnis mit einem andern = verabreden, übereinkommen, zusagen, im üblen Sinne = abkarten, m. Acc., c. iter ad Cirtam oppidum, Sall. (u. so ex itinere proposito et constituto reverti, Cic.): c. locum, Ter.: tempus, diem, Cic., Caes. u.a.: constitutā die causae dictionis (an dem bestimmten Tage der Verteidigung), Caes.: c. Olympiada, Cic.: primam Olympiada, Vell. – c. vadimonium (gerichtl. t. t.), Cic. – u. (im Bilde) fines, qui sint in amicitia, Cic.: modum credendi, Cic.: mercedem funeris, Cic.: summum pretium, Cic.: certa pretia, Cic. – poenas capitis, Cic. – m. Dat. (wem? für wen? wozu?), diem concilio, Caes.: diem nuptiis, Plaut.: proximum diem ei negotio, Sall.: posterum diem pugnae, Caes.: pretium frumento, Cic.: aera (Sold) militibus, Liv.: singulis fines imperii, Sall.: certos mihi fines terminosque constituam, extra quos egredi non possim, Cic.: gravissimum ei rei supplicium cum cruciatu, Caes.: poenam alci, Cic. u. Quint.: capitis poenam iis, qui non paruerint, Caes. – m. ad u. Akk., grandiorem aetatem ad consulatum, Cic.: certam pecuniam proconsulibus ad mulos et tabernacula, Suet. – m. in u. Akk. der Zeit, in posterum diem tempus locumque, Liv.: nuptias in hunc diem, Ter. – m. cum u. Abl. od. (s. unten mit ut) inter se, diem cum alqo c., pacisci et c., Caes. u. Cic.: colloquium cum rege, Liv. – m. in (gegen) u. Akk. der Pers., in impios et consceleratos poenas certissimas, Cic. – m. folg. indir. Fragesatz, armorum quantum quaeque civitas domi quodque ante tempus efficiat constituit, Caes.: quid in annos singulos vectigalis populo Romano Britannia penderet constituit, Caes.: quantum quaeque civitas daret Aristides delectus est qui constitueret, Nep.: constitui cum hominibus, quo die mihi Messanae praesto essent, Cic. – m. folg. Acc. u. Infin., nam constitui cum quodam hospite me esse illum conventuram, Ter.: et is hodie venturum ad me constituit domum, Ter.: vellem non constituissem in Tusculanum me hodie venturum esse L. Aelio, Cic.: si constitueris cuipiam te advocatum in rem praesentem esse venturum, Cic. – m. folg. ut u. Konj., Lentulus cum ceteris... constituerant, ut L. Bestia... quereretur de actionibus Ciceronis, Cic.: constituimus inter nos, ut ambulationem conficeremus in Academia, Cic. – m. de (über) u. Abl., de numero pastorum alii angustius, alii laxius constituere solent; ego in (auf) octogenas hirtas oves singulos pastores constitui, Atticus in centenas, Varr. r. r. 2, 10, 10 Keil. – absol. m. Dat. (wem?), hic ubi nocturnae Numa constituebat amicae, ein Stelldichein zu geben pflegte, Iuven. 3, 16. – absol. m. in u. Akk., in diem tertium constituunt, Sall. Iug. 66, 2. – ganz absol., sic constituunt (setzen sie die Zeit fest), sic condicunt, Tac. Germ. 11, 2. – Passiv unpers., Avillius, ut erat constitutum, simulat se aegrotare, Cic. Clu. 37. – β) leb. Wesen, zu einem Zwecke bestimmen, bestellen, stellen, accusatorem, Cic.: testes, Cic.: iudices de alqa re, Cic.: publice patronum huic causae, Cic.: curatores legibus agrariis, Cic.: tutores pupillis, ICt.: debitorem sibi, ICt.: m. dopp. Akk., alqm reum pro se, ICt. – b) erklärend, urteilend, entscheidend feststellen, α) übh., m. folg. Acc. u. Infin. = die Erklärung abgeben, den Satz aufstel len, consuetudo... eo deducta est, ut et constitueret, honestum esse aliquid, quod utile non esset, et utile, quod non honestum, Cic.: bona possessa non esse constitui, Cic. – m. folg. indir. Fragesatz = sich ein festes Urteil bilden, sich entscheiden, nondum satis constitui, molestiaene plus an voluptatis attulerit Trebatius noster, Cic.: constituere apud se debet, utrum contra tabulas bonorum possessionem petat, an vero legatum persequatur? Ulp. dig. – β) als jurist. t. t., αα) gesetzlich feststellen, disceptationem (Streitpunkt), Cic.: controversiam (Streitpunkt), Cic. – bes. iudicium, für zu Recht bestehend erklären (durch ein Gesetz, ein Edikt od. durch Bestellung eines Richters von seiten des Prätors), Cic.: u. iudicium de rebus repetundis, Cic.: iudicium capitis in alqm, Cic.: iudicio damni iniuriā (über Ersatz des widerrechtlich erlittenen Schadens) constituto, Cic. – nuper apud (vor dem Richterstuhl) C. Orchivium collegam meum locus ab iudicibus Fausto Sullae de pecuniis residuis non est constitutus, wurde von den R. gegen F. S. wegen der r. G. nicht auf Prozeß erkannt, Cic. Clu. 94. – u. v. Gesetz, ius melius Sullanis praediis quam paternis, zuerkennen, Cic. agr. 3, 10. – ββ) gesetzlich entscheiden, einen Beschluß fassen, verordnen, v. Richter, litem, Petr. 18, 5: quid ageres? quid constitueres? Ps. Quint. decl. 3, 14. – absol. m. de u. Abl., de certo, de perspicuo iure, Cic.: alio modo aut de religiono aut de re publica, Cic.: de hoc (verst. Eumene) Antigonus cum solus constituere non auderet, ad consilium rettulit, Nep. – m. folg. ut u. Konj., ut debeatur, Plin. pan. 40, 5. – c) beschließend festsetzen, beschließen, sich entschließen, den Entschluß fassen, α) übh.: m. Acc., haec ex re et ex tempore constitues, Cic.: nihil ante de profectione constituam, quam etc., Cic. – m. folg. Infin., bellum cum Germanis gerere, Caes.: desciscere a rege, Nep.: cum mihi deliberatum ac constitutum sit, ita gerere consulatum, ut etc., Cic. – m. folg. ut u. Konj., constitueram, ut V. Idus Aquini manerem, Cic. – β) v. Senat, m. folg. indir. Fragesatz, ut celeriter quod opus esset constitueretur, Rutil. Lup. 1, 17: u. so ibid. 2, 17. – / Archaist. Plusquampers. constitiveram, Plaut. Pseud. 549 R. u. Fl. (Götz u. Lorenz besser mecum statueram).
-
67 tribuo
trĭbŭo, ĕre, trĭbŭi, trĭbūtum - tr. - [st1]1 [-] répartir entre les tribus; répartir, distribuer, affecter, attribuer, assigner. - equitibus sesceni denarii tributi, Curt. 5: on distribua à chaque cavalier six cents deniers. - omnia alicui tribuere, Cic.: attribuer le rôle principal à qqn. [st1]2 [-] accorder, donner, concéder. - praemia militibus tribuere, Caes.: accorder des récompenses aux soldats. - quodvis pete munus, ut illud me tribuente feras! Ov. M. 2: demande-moi la faveur qu'il te plaira, je veux que tu l'obtiennes de moi! - hic tantus vir ut naturam fautricem habuerat in tribuendis animi virtutibus, sic... Nep.: si ce grand homme a vu la nature le favoriser en lui accordant des qualités d'âme, en revanche... - his rebus et feriis Latinis comitiisque omnibus perficiundis XI dies tribuit, Caes. BC. 3, 2: il consacre onze jours à tout parfaire, les féries latines et les comices. - alicui priores partes tribuere, Cic.: accorder le premier rang à qqn. - nusquam tantum tribuitur aetati, Cic. Sen. 18: nulle part on a autant d'égards pour l'âge. - avec inf. - di tibi posse tuos tribuant defendere, Ov. Tr. 3: puissent les dieux te donner la possibilité de protéger ceux qui te sont chers. [st1]3 [-] attribuer, assigner, imputer à, rapporter à, mettre au compte de, rejeter sur. - aliquid virtuti tribuere alicujus, Caes.: imputer qqch au courage de qqn. - avec double dat. - neque hoc illi quisquam tribuebat superbiae, Nep.: personne n'attribuait cette manière d'agir à l'orgueil. - tribuere aliquid culpae alicujus, Caes.: rendre qqn responsable de qqch. - quod esset acceptum detrimenti, cujusvis potius quam suae culpae debere tribui, Caes. BC. 3: l'échec qu'on avait subi devait être imputé à tout homme au monde plutôt qu'à lui. [st1]4 [-] distribuer, partager, diviser. - rem universam tribuere in partes, Cic. Br. 152: diviser un tout en ses parties. [st1]5 [-] avoir de l'estime pour, témoigner de l'estime pour. - alicui plurimum tribuere, Cic.: faire le plus grand cas de qqn. - magnopere alicujus virtuti tribuere, Cic.: avoir beaucoup d'estime pour le mérite de qqn. - suae virtuti magnopere tribuere, Caes.: avoir une haute idée de son mérite. - tantum tibi tribuo quantum... Cic.: j'ai autant d'estime pour toi que... - avec acc. de relation - mihi tribuebat omnia, Cic. Brut. 51: il me témoignait de la considération en tout.* * *trĭbŭo, ĕre, trĭbŭi, trĭbūtum - tr. - [st1]1 [-] répartir entre les tribus; répartir, distribuer, affecter, attribuer, assigner. - equitibus sesceni denarii tributi, Curt. 5: on distribua à chaque cavalier six cents deniers. - omnia alicui tribuere, Cic.: attribuer le rôle principal à qqn. [st1]2 [-] accorder, donner, concéder. - praemia militibus tribuere, Caes.: accorder des récompenses aux soldats. - quodvis pete munus, ut illud me tribuente feras! Ov. M. 2: demande-moi la faveur qu'il te plaira, je veux que tu l'obtiennes de moi! - hic tantus vir ut naturam fautricem habuerat in tribuendis animi virtutibus, sic... Nep.: si ce grand homme a vu la nature le favoriser en lui accordant des qualités d'âme, en revanche... - his rebus et feriis Latinis comitiisque omnibus perficiundis XI dies tribuit, Caes. BC. 3, 2: il consacre onze jours à tout parfaire, les féries latines et les comices. - alicui priores partes tribuere, Cic.: accorder le premier rang à qqn. - nusquam tantum tribuitur aetati, Cic. Sen. 18: nulle part on a autant d'égards pour l'âge. - avec inf. - di tibi posse tuos tribuant defendere, Ov. Tr. 3: puissent les dieux te donner la possibilité de protéger ceux qui te sont chers. [st1]3 [-] attribuer, assigner, imputer à, rapporter à, mettre au compte de, rejeter sur. - aliquid virtuti tribuere alicujus, Caes.: imputer qqch au courage de qqn. - avec double dat. - neque hoc illi quisquam tribuebat superbiae, Nep.: personne n'attribuait cette manière d'agir à l'orgueil. - tribuere aliquid culpae alicujus, Caes.: rendre qqn responsable de qqch. - quod esset acceptum detrimenti, cujusvis potius quam suae culpae debere tribui, Caes. BC. 3: l'échec qu'on avait subi devait être imputé à tout homme au monde plutôt qu'à lui. [st1]4 [-] distribuer, partager, diviser. - rem universam tribuere in partes, Cic. Br. 152: diviser un tout en ses parties. [st1]5 [-] avoir de l'estime pour, témoigner de l'estime pour. - alicui plurimum tribuere, Cic.: faire le plus grand cas de qqn. - magnopere alicujus virtuti tribuere, Cic.: avoir beaucoup d'estime pour le mérite de qqn. - suae virtuti magnopere tribuere, Caes.: avoir une haute idée de son mérite. - tantum tibi tribuo quantum... Cic.: j'ai autant d'estime pour toi que... - avec acc. de relation - mihi tribuebat omnia, Cic. Brut. 51: il me témoignait de la considération en tout.* * *Tribuo, tribuis, tribui, tributum, pen. prod. tribuere. Plin. iunior. Donner, Bailler.\Alicui tribuere aliquid. Cic. Luy octroyer.\Cui tu tribuisti praeter me, vt domum ventitares, horasque multas saepe suauissimo sermone consumeres? Cic. A qui as tu faict cest honneur, fors qu'à moy? Pour qui, fors pour moy, as tu voulu tant faire?\Quibus ille secundum fratrem plurimum tribuebat. Ci. Les estimoit fort.\Alicui tribuere ignauiae. Cic. Luy tourner quelque chose à paresse, Attribuer à paresse.\Fidem sensibus tribuere. Cic. Donner et adjouster foy au rapport des sens.\Gratiam inuentoribus tribuere. Cic. Scavoir bon gré à ceulx qui ont trouvé quelque chose.\Honorem tribuere. Cic. Honorer.\In duas partes vim loquendi tribuere. Cic. Diviser, Departir.\In vulgus tribuere. Cic. S'addonner à la volunté du peuple, S'accommoder et obeir au peuple.\Misericordiam alicui tribuere. Cic. Luy faire misericorde.\Nimium sibi tribuere. Quintil. S'estimer trop, S'attribuer trop.\Nomina deorum tribuere sibi. Ouid. S'appeler Dieu, S'attribuer le nom de Dieu.\Officium alicui tribuere. Marcellus Ciceroni. Faire plaisir à aucun.\Operam Reipub. tribuere. Cic. Travailler pour la Republique.\Palmam mensarum alicui pisci tribuere. Plin. Luy bailler le pris par dessus touts autres metz et viandes.\Praemia benemeritis tribuere. Caes. Payer les gages.\Precibus alicuius aliquid tribuere. Ouid. Conceder, Octroyer, Faire quelque chose pour les prieres d'aucun.\Primas prato tribuerunt veteres in agricolatione. Columella. Ont plus estimé les prez, quant est question de labour, Ils leur ont donné le pris.\Tibi istius generis in scribendo priores partes tribuo, quam mihi. Cic. Je t'estime plus que moy en telle maniere d'escripture, Je te baille le premier lieu, Je te cede.\Suum cuique tribuere. Cicero. Bailler à chascun ce qui luy appartient.\Tempus alicui rei tribuere. Cic. Employer quelque temps, S'y occuper quelque temps.\Valetudini aliquid tribuere. Cic. Avoir esgard à sa santé.\Veniam tribuere. Quintil. Bailler pardon, Pardonner.\Tributum est, Impersonale. Cicero, Id quod optimo cuique natura tributum est. Est baillé. -
68 constituo
cōn-stituo, stituī, stitūtum, ere (con u. statuo), beistellen = hinstellen, hinsetzen, aufstellen, I) im engern Sinne: omnes currus triumphales, Val. Max. – m. Adv. (wo?) od. Praepp. (ante u. circum u. Akk., in m. Abl.), ferales cupressos ante (vornhin), Verg.: mendacem ante ipsam aciem, Val. Max.: hominem ante pedes Q. Manilii, Cic.: bovem in Aventino ante aram Dianae, Val. Max.: in litore taurum ante aras, Verg.: circum bovem alias hostias, Varr. LL.: duos equos in conspectu eorum, Val. Max.: u. (im Bilde) velut in aliqua sublimi specula constitutus, Lact. 2, 2, 18: c. ante oculos huius miseri senectutem, sich (im Geiste) vor Augen stellen, Cic. Cael. 79. – So nun als milit. t. t., a) aufstellen, aufpflanzen, bes. in Reih u. Glied, formieren od. sich formieren lassen, gew. m. Praepp. (bes. m. in u. Abl., m. ante, ad, pro, sub, intra) od. m. bl. Abl., impedimenta, Liv.: aciem, legionem, Caes.: arma in templo Castoris, Bewaffnete aufstellen, Cic.: signa ante tribunal, aufpflanzen, Liv.: impedimenta cum captivis haud procul acie in edito colle, Curt.: octo cohortes in fronte, Sall.: naves in alto, Caes.: omnes alarios in conspectu hostium pro castris, Caes.: reliquas sex legiones pro castris in acie, Caes.: cohortes sub infimo colle ab dextro latere hostium, Caes.: intra silvas aciem ordinesque, Caes.: in secundo ordine, Auct. b. Afr.: naves longas ad latus————apertum hostium, Caes.: classem apud Aegos flumen, apud Salamina exad versum Athenas, Nep.: naves aperto ac plano litore, Caes. – m. Abl. der Entfernung, legionem CC passibus ab eo tumulo, Caes. – m. contra u. Akk., reliquas legiones in armis expeditas contra hostem, Caes. – m. dopp. Acc., in fronte collocant XXII (naves), reliquas subsidiarias (als Reserve) in secundo ordine, Auct. b. Alex. 14, 3. – v. einem einzelnen, se constituere, sich aufstellen, zum Zweikampf Stellung nehmen, Cl. Quadr. bei Gell. 9, 13, 17. – b) von der Bewegung aus aufstellen, haltmachen lassen (vgl. Drak. Liv. 27, 11, 6 u. die Auslgg. zu Sall. Iug. 49, 5), agmen, signa paulisper, Sall. u. Liv.: signa legionis, Caes.: signa haud procul portā, Liv.: convertisse agmen, quo loco constituerat, Liv. – m. Acc. der Entfernung, signa quadringentos ferme inde passus, Liv. – dah. viell. übtr., si (narratio) constituitur aliquando, haltmacht, Cic. de or. 2, 328.II) im weitern Sinne: 1) eine bestimmte Stelle anweisend irgendwo hinsetzen, einsetzen, a) jmd. anweisen, wo seinen Wohnsitz zu nehmen, ibi futuros Helvetios, ubi eos Caesar constituisset atque esse voluisset, Caes.: reliquias praedonum contractas in urbibus remotoque mari loco in certa sede c., feste Wohnsitze geben, Vell. – als milit. t. t., jmdm. wo seine Stellung anweisen, ihn wohin stellen, legen, neque se praesidium, ubi constitutus esset, tenere posse,————Caes.: praesidia in Tolosatibus circumque Narbonem, Caes. – b) jmd. in etw. als Besitztum einsetzen, einweisen (Ggstz. exturbare, expellere), plebem in agris publicis, Cic.: si Campanus ager dividatur, exturbari et expelli plebem ex agris, non constitui et collocari, eingewiesen u. angesiedelt, Cic. – c) jmd. in einen Posten, ein Amt einsetzen, setzen, ihn anstellen, auch m. in u. Abl., regem, Cic.: praefectos, Caes.: unum aliquem lectorem, Quint.: princeps (Fürst) divinitus constitutus, Plin. pan. – reges in civitate, Cic.: alqm sibi quaestoris in loco, Cic.: alqm in hoc munere, Q. Cic.: alqm supra bibliothecam, Vitr. – m. dopp. Acc., a quo regem et se et filium suum constitutos esse, Cic.: Commium regem ibi, Caes.: Cavarinum apud eos regem, Caes.: im Passiv m. dopp. Nom., rex (als K.) constituitur Arbactus, Iustin.: Alcibiades dux classi constituitur, Iustin. – d) bei jmd. in ein Verhältnis einsetzen, m. in u. Abl. des Verhältnisses, Athenaeum in maxima apud regem auctoritate gratiaque, veranlassen, daß der König dem Ath. wieder sein ganzes Vertrauen schenkt u. vollen Einfluß gestattet, Cic. ep. 15, 4, 6.2) errichtend, gründend, veranstaltend aufstellen, a) lebl. Objj., mit Adv., od. m. Praepp., od. m. Genet. od. Abl. loc.; od. m. Dat. (wem zu Ehren? wem zum Nutzen?), α) ein Bauwerk u. dgl. aufstellen, errichten, eine Stadt, Örtlichkeit u. dgl. anlegen, herrich-————ten, turres, Caes.: vineas ac testudines, Nep.: triplicem Piraei portum, Nep.: templa arasque, Suet.: aedem Iovis Feretrii, Nep.: laterarias (Ziegelhütten) ac domum, Plin.: urbem, Nep. u.a. (s. Ruhnken Vell. 1, 2, 6): oppidum, Caes.: oppidum c. suāque pecuniā exaedificare, Caes.: publice statuas, Quint.: effingere et constituere (herrichten) nidos, Cic.: asylum, Lact.: tectum antiquitus constitutum, Nep.: c. aream, Col.: c. crucem, s. crux. – c. castella ad extremas fossas, Caes.: pyras curvo in litore, Verg.: tropaea in Pyrenaeis iugis, Sall. fr. – alci publice in foro statuam, Nep.: aedem in foro geminis fratribus, Suet.: horrea certis locis, Caes.: domi suae quintanam, Suet.: domi suae sacellum Automatias, Nep.: domos Athenis, Plin.: in Getis Graias domos, Ov. – domicilium sibi Magnesiae, Nep. – als milit. t. t., Romae castra (aufschlagen), Suet.: u. so hiberna omnium legionum in Belgis, Caes. – als mathem. t. t., in data linea triangula aequis lateribus c., errichten (konstruieren), Quint. 1, 10, 3. – β) eine Anstalt u. vgl. errichten, einrichten, einsetzen, ludos illic quinquennales, Suet.: nova portoria, Vell.: vectigal in monte Antilibano, Cic.: aerarium interfectoribus Caesaris, Nep.: collegia antiquitus constituta, Suet. – u. als publiz. t. t., eine Machtstellung errichten, schaffen, einsetzen, decemviralem potestatem in omnibus urbibus, Nep.: magistratus per singulas civitates, Iustin.:————senatum centum senatorum, Iustin.: novi generis imperia in (gegen) alqm, Caes.: quae (potestates, imperia, curationes) constituuntur ad populi fructum aliquem aut commodum, Cic. – γ) ein Reich errichten, bilden, ex multis gentibus nationibusque unum regnum populumque, Iustin. 8, 6, 2. – δ) eine Vornahme anstellen, auctionem, Cic.: sermonem, Varr. LL.: sponsalia, ICt. – als gerichtl. t. t., c. actionem (eine Klage), Cic.: actionem adversus ingratos, Val. Max. – crimen in alqo, Klage gegen jmd. erheben, Cic.: reperietis idcirco haec in uno homine pecunioso tot constituta, ut etc., gegen diesen einen g. M. so viele Maßregeln ergriffen, Cic. – c. quaestionem (Untersuchung), Cic. u. Quint. – ε) Zustände zustande bringen, begründen, feststellen, amicitiam (Ggstz. tollere, v. Nutzen), Cic.: amicitiam cum alqo, Q. Cic.: concordiam, Cic.: pacem, Cic.: pacem his legibus, Nep.: victoriam, Cic.: magnam sibi auctoritatem pugnā illā navali, Nep.: videte, quod ius nobis, quam condicionem vobismet ipsis, quam denique civitati legem constituere (einführen) velitis, Cic. – ζ) zur Nachachtung aufstellen, documentum more militari, Auct. b. Afr.: maximum exemplum iustitiae in hostem, Cic. – b) leb. Objj.: α) übh. schaffend hinstellen, m. dopp. Acc., di primum homines humo excitatos celsos et erectos constituerunt, Cic. de nat. deor. 2, 140. – β) als milit. t. t., eine Legion usw. er-————richten, bilden, tres legiones, Caes. – m. ex u. Abl., legio septima constituta ex veteranis, Cic.3) eine feste Stellung (Halt, Verfassung, Stimmung usw.) gebend, eine feste Haltung geben, in eine gute Verfassung (Stimmung) versetzen, eine feste Einrichtung geben, disponieren (stimmen), regulieren (ordnen), fest bestimmen, befestigen (stählen), sicher begründen, konsolidieren, a) den Körper usw., is cui corpus bene constitutum sit, dessen Körper sich in guter Verfassung od. Stimmung (griech. σαρκος ευσταθὲς κατάστημα od. σαρκος ευστάθεια) befindet, Cic. – iam confirmata et constituta vox, Quint.: iam perfectis constitutisque viribus, Quint. – b) Geist u. Gemüt (Charakter), exordium est principium orationis, per quod animus auditoris constituitur (gestimmt wird) ad audiendum, Cornif. rhet.: animus bene constitutus, Cic. – übtr. auf die Pers., viri sapientes et bene naturā constituti, Cic. Sest. 137: quotus quisque philosophorum invenitur, qui sit ita moratus, ita animo ac vitā constitutus, ut ratio postulat, dessen Denk- u. Handlungsweise in einer solchen Verfassung ist, wie usw., Cic. Tusc. 2, 11. – c) Zustände, senectus, quae fundamentis adulescentiae constituta est, das durch den in der Iugend gelegten Grund einen festen Halt bekommen hat, Cic.: ineuntis aetatis inscitia senum constituenda et regenda prudentiā est, muß in der Klugheit der Greise Halt u.————Leitung suchen, Cic. – d) menschliche Verhältnisse, Angelegenheiten, Einrichtungen, α) einzelne Verhältnisse usw., rem familiarem, Cic.: rem nummariam de communi sententia, Cic. – übtr. auf die Pers., qui integri sunt et sani et bene constituti de rebus domesticis, deren Hauswesen sich in guter Verfassung befindet, gute Haushalter, gute Hausväter, Cic. Sest. 97. – Passiv unpers., non tam sinistre constitutum est, ut non etc., es steht nicht so schlimm mit uns, daß wir nicht usw., Plin. pan. 45, 5. – β) das Staatswesen usw., rem publicam c., componere et c., Cic.: bene morata et bene constituta civitas, Cic.: c. plures rei publicae partes, Cic.: c. civitatem, Suet., civitates, Cic.: res summā aequitate, Nep. – eae res, quas ipse Athenis constituerat, seine Einrichtungen zu Athen, Nep.: c. Chersonesum, Nep.: c. alci regnum, Nep.4) bestimmend feststellen, festsetzen, bestimmen, a) übh. abgrenzend, α) lebl. Objj., feststellen, festsetzen, ansetzen, bestimmen, anordnen, anberaumen, u. im Einverständnis mit einem andern = verabreden, übereinkommen, zusagen, im üblen Sinne = abkarten, m. Acc., c. iter ad Cirtam oppidum, Sall. (u. so ex itinere proposito et constituto reverti, Cic.): c. locum, Ter.: tempus, diem, Cic., Caes. u.a.: constitutā die causae dictionis (an dem bestimmten Tage der Verteidigung), Caes.: c. Olympiada, Cic.: primam Olympiada, Vell. – c. vadimonium (ge-————richtl. t. t.), Cic. – u. (im Bilde) fines, qui sint in amicitia, Cic.: modum credendi, Cic.: mercedem funeris, Cic.: summum pretium, Cic.: certa pretia, Cic. – poenas capitis, Cic. – m. Dat. (wem? für wen? wozu?), diem concilio, Caes.: diem nuptiis, Plaut.: proximum diem ei negotio, Sall.: posterum diem pugnae, Caes.: pretium frumento, Cic.: aera (Sold) militibus, Liv.: singulis fines imperii, Sall.: certos mihi fines terminosque constituam, extra quos egredi non possim, Cic.: gravissimum ei rei supplicium cum cruciatu, Caes.: poenam alci, Cic. u. Quint.: capitis poenam iis, qui non paruerint, Caes. – m. ad u. Akk., grandiorem aetatem ad consulatum, Cic.: certam pecuniam proconsulibus ad mulos et tabernacula, Suet. – m. in u. Akk. der Zeit, in posterum diem tempus locumque, Liv.: nuptias in hunc diem, Ter. – m. cum u. Abl. od. (s. unten mit ut) inter se, diem cum alqo c., pacisci et c., Caes. u. Cic.: colloquium cum rege, Liv. – m. in (gegen) u. Akk. der Pers., in impios et consceleratos poenas certissimas, Cic. – m. folg. indir. Fragesatz, armorum quantum quaeque civitas domi quodque ante tempus efficiat constituit, Caes.: quid in annos singulos vectigalis populo Romano Britannia penderet constituit, Caes.: quantum quaeque civitas daret Aristides delectus est qui constitueret, Nep.: constitui cum hominibus, quo die mihi Messanae praesto essent, Cic. – m. folg. Acc. u. Infin., nam constitui cum————quodam hospite me esse illum conventuram, Ter.: et is hodie venturum ad me constituit domum, Ter.: vellem non constituissem in Tusculanum me hodie venturum esse L. Aelio, Cic.: si constitueris cuipiam te advocatum in rem praesentem esse venturum, Cic. – m. folg. ut u. Konj., Lentulus cum ceteris... constituerant, ut L. Bestia... quereretur de actionibus Ciceronis, Cic.: constituimus inter nos, ut ambulationem conficeremus in Academia, Cic. – m. de (über) u. Abl., de numero pastorum alii angustius, alii laxius constituere solent; ego in (auf) octogenas hirtas oves singulos pastores constitui, Atticus in centenas, Varr. r. r. 2, 10, 10 Keil. – absol. m. Dat. (wem?), hic ubi nocturnae Numa constituebat amicae, ein Stelldichein zu geben pflegte, Iuven. 3, 16. – absol. m. in u. Akk., in diem tertium constituunt, Sall. Iug. 66, 2. – ganz absol., sic constituunt (setzen sie die Zeit fest), sic condicunt, Tac. Germ. 11, 2. – Passiv unpers., Avillius, ut erat constitutum, simulat se aegrotare, Cic. Clu. 37. – β) leb. Wesen, zu einem Zwecke bestimmen, bestellen, stellen, accusatorem, Cic.: testes, Cic.: iudices de alqa re, Cic.: publice patronum huic causae, Cic.: curatores legibus agrariis, Cic.: tutores pupillis, ICt.: debitorem sibi, ICt.: m. dopp. Akk., alqm reum pro se, ICt. – b) erklärend, urteilend, entscheidend feststellen, α) übh., m. folg. Acc. u. Infin. = die Erklärung abgeben, den Satz aufstel-————len, consuetudo... eo deducta est, ut et constitueret, honestum esse aliquid, quod utile non esset, et utile, quod non honestum, Cic.: bona possessa non esse constitui, Cic. – m. folg. indir. Fragesatz = sich ein festes Urteil bilden, sich entscheiden, nondum satis constitui, molestiaene plus an voluptatis attulerit Trebatius noster, Cic.: constituere apud se debet, utrum contra tabulas bonorum possessionem petat, an vero legatum persequatur? Ulp. dig. – β) als jurist. t. t., αα) gesetzlich feststellen, disceptationem (Streitpunkt), Cic.: controversiam (Streitpunkt), Cic. – bes. iudicium, für zu Recht bestehend erklären (durch ein Gesetz, ein Edikt od. durch Bestellung eines Richters von seiten des Prätors), Cic.: u. iudicium de rebus repetundis, Cic.: iudicium capitis in alqm, Cic.: iudicio damni iniuriā (über Ersatz des widerrechtlich erlittenen Schadens) constituto, Cic. – nuper apud (vor dem Richterstuhl) C. Orchivium collegam meum locus ab iudicibus Fausto Sullae de pecuniis residuis non est constitutus, wurde von den R. gegen F. S. wegen der r. G. nicht auf Prozeß erkannt, Cic. Clu. 94. – u. v. Gesetz, ius melius Sullanis praediis quam paternis, zuerkennen, Cic. agr. 3, 10. – ββ) gesetzlich entscheiden, einen Beschluß fassen, verordnen, v. Richter, litem, Petr. 18, 5: quid ageres? quid constitueres? Ps. Quint. decl. 3, 14. – absol. m. de u. Abl., de certo, de perspicuo iure, Cic.: alio modo aut de reli-————giono aut de re publica, Cic.: de hoc (verst. Eumene) Antigonus cum solus constituere non auderet, ad consilium rettulit, Nep. – m. folg. ut u. Konj., ut debeatur, Plin. pan. 40, 5. – c) beschließend festsetzen, beschließen, sich entschließen, den Entschluß fassen, α) übh.: m. Acc., haec ex re et ex tempore constitues, Cic.: nihil ante de profectione constituam, quam etc., Cic. – m. folg. Infin., bellum cum Germanis gerere, Caes.: desciscere a rege, Nep.: cum mihi deliberatum ac constitutum sit, ita gerere consulatum, ut etc., Cic. – m. folg. ut u. Konj., constitueram, ut V. Idus Aquini manerem, Cic. – β) v. Senat, m. folg. indir. Fragesatz, ut celeriter quod opus esset constitueretur, Rutil. Lup. 1, 17: u. so ibid. 2, 17. – ⇒ Archaist. Plusquampers. constitiveram, Plaut. Pseud. 549 R. u. Fl. (Götz u. Lorenz besser mecum statueram).Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > constituo
-
69 remitto
rĕ-mitto, mīsi, missum, 3, v. a. and n.I.Act., to let go back, send back, despatch back, drive back, cause to return (class. and very freq.; cf. reddo).A.Lit.1.In gen.: Al. Redde mihi illam (filiam)... Non remissura es mihi illam?... non remittes? Me. Non remittam! Plaut. Cist. 2, 1, 29 sq.:b.a legione omnes remissi sunt domum Thebis,
id. Ep. 2, 2, 22:aliquem domum,
Caes. B. G. 1, 43 fin.; 4, 21; 7, 4 fin.; id. B. C. 3, 27 fin.:mulieres Romam,
Cic. Att. 7, 23, 2:paucos in regnum,
Caes. B. C. 2, 44:Fabium cum legione in sua hiberna,
id. B. G. 5, 53:partem legionum in sua castra,
id. B. C. 3, 97:ad parentes aliquem nuntium,
Plaut. Capt. 2, 3, 15:aliquem ad aliquem,
id. Cas. 2, 8, 1; Cic. Fam. 16, 5, 1; Caes. B. C. 1, 24; 26:obsides alicui,
id. B. G. 3, 8 fin.; Lucil. ap. Lact. 5, 14:is argentum huc remisit,
Plaut. As. 2, 2, 69:librum tibi remisi,
Cic. Att. 9, 9, 2: pila intercepta, to cast or hurl back, Caes. B. G. 2, 27; so,tractum de corpore telum,
Ov. M. 5, 95:epistulam ad aliquem,
Plaut. Truc. 2, 4, 43:litteras Caesari,
Caes. B. G. 5, 47; cf.:scripta ad eum mandata per eos,
id. B. C. 1, 10:naves ad aliquem,
id. B. G. 5, 23; so,naves,
id. B. C. 1, 27:obsides,
id. B. G. 3, 8; 3, 29:nonne vides etiam, quantā vi tigna trabesque Respuat umor aquae?.. Tam cupide sursum revomit magis atque remittit,
drives back, Lucr. 2, 199; so,aquas longe (cautes),
Sen. Hippol. 583:calces (equi),
i. e. kick out behind, Nep. Eum. 5, 5.—To send forth from itself, give out, yield:2.ut melius muriā, quam testa marina remittit,
gives forth, yields, Hor. S. 2, 8, 53:muriam,
Col. 12, 9 init.:minimum seri,
id. 12, 13:umorem (humus),
id. 12, 15 init.:aeruginem (vasa aenea),
id. 12, 20, 2:nec umenti sensit tellure remitti (nebulas),
Ov. M. 1, 604:umorem ex se ipsa remittit,
Verg. G. 2, 218:quod baca remisit olivae,
Hor. S. 2, 4, 69:sanguinem e pulmone,
Ov. P. 1, 3, 19.—In partic.a.To let go back, to loosen, slacken, relax any thing strained, bound, rigid, etc. (syn. relaxo;b. c.opp. intendo, adduco): in agro ambulanti ramulum adductum, ut remissus esset, in oculum suum recidisse,
Cic. Div. 1, 54, 123; cf.:habenas vel adducere vel remittere,
id. Lael. 13, 45:frena,
Ov. M. 2, 191 (opp. retinere);6, 228: lora,
id. ib. 2, 200; id. Am. 3, 2, 14; cf.:vela pennarum,
Lucr. 6, 743:ira contractis, hilaritas remissis (superciliis) ostenditur,
Quint. 11, 3, 79:quattuor remissis (digitis) magis quam tensis,
id. 11, 3, 99:digitis,
Ov. H. 19, 197:remissis,
id. M. 4, 229: junctasque manus remisit;vinclis remissis, etc.,
i. e. to loose, id. ib. 9, 314 sq.:digitum contrahens ac remittens,
Plin. 11, 26, 32, § 94: bracchia, i. e. to let sink or fall down, Verg. G. 1, 202: remissas manus, sinking or failing, Vulg. Heb. 12, 12:frigore mella Cogit hiems eademque calor liquefacta remittit,
dissolves again, melts, Verg. G. 4, 36; cf.:cum se purpureo vere remittit humus,
opens again, thaws, Tib. 3, 5, 4:vere remissus ager,
Ov. F. 4, 126. —Jurid. t. t.: remittere nuntium or repudium, to send a bill of divorce, to dissolve a marriage or betrothal; v. nuntius and repudium.—B.Trop.1.In gen., to send back, give back, return, restore, dismiss, remove, etc.:2.(specula) simulacra remittunt,
Lucr. 4, 337 Lachm.:vocem late nemora alta remittunt,
Verg. A. 12, 929; cf.:totidemque remisit Verba locus,
Ov. M. 3, 500:chorda sonum... remittit acutum (with reddere),
Hor. A. P. 349:vos me imperatoris nomine appellavistis: cujus si vos paenitet, vestrum vobis beneficium remitto, mihi meum restituite nomen,
Caes. B. C. 2, 32 fin.:quin etiam ipsis (imperium) remittere,
id. B. G. 7, 20: integram causam ad senatum remittit, refers, Tac. A. 3, 10:a quibus appellatum erit, si forte ad eosdem remittemur,
Quint. 11, 1, 76; 12, 10, 21:veniam,
to return, repay, Verg. A. 4, 436:quae nisi respuis ex animo longeque remittis,
Lucr. 6, 68; cf.:opinionem animo,
to dismiss, reject, cast off, Cic. Clu. 2, 6:si quid ab omnibus conceditur, id reddo ac remitto,
resign it, id. Sull. 30, 84:utramque provinciam remitto, exercitum depono,
id. Phil. 8, 8, 25:Galliam togatam,
id. ib. 8, 9, 27.—In partic.a.(Acc. to I A. 2. a.) To slacken, relax, relieve, release, abate, remit (freq. and class.):(β).omnes sonorum tum intendens tum remittens persequetur gradus,
Cic. Or. 18, 59; cf.:(sonorum vis) tum remittit animos, tum contrahit,
id. Leg. 2, 15, 38: quaero enim non quibus intendam rebus animum, sed quibus relaxem ac remittam, relieve, recreate, refresh, id. Fragm. ap. Non. 383, 23:ut requiescerem curamque animi remitterem,
id. Verr. 2, 4, 61, § 137:animum per dies festos licentius,
Liv. 27, 31; and in a like sense with se, Nep. Alcib. 1 fin.;and mid.: mirum est, ut opusculis animus intendatur remittaturque,
Plin. Ep. 7, 9, 13:animos a contentione pugnae,
Liv. 5, 41:animos a certamine,
id. 9, 12:animos a religione,
id. 5, 25; cf.:nihil apud milites remittitur a summo certamine,
id. 6, 24, 10:superioris temporis contentionem,
Caes. B. C. 2, 14 fin.; cf. Cic. Brut. 55, 202:diligentiam in perdiscendo ac memoriam,
Caes. B. G. 6, 14; cf.:curam et diligentiam remittunt,
id. B. C. 2, 13:summum illud suum studium remisit,
Cic. Brut. 93, 320:ea studia remissa temporibus revocavi,
id. Tusc. 1, 1, 1:belli opera,
Liv. 30, 3:bellum,
id. 30, 23:pugnam,
Sall. J. 60, 3 al.:urguent tamen et nihil remittunt,
Cic. Fin. 4, 28, 77: equites petere ut sibi laxaret aliquid laboris;quibus ille, ne nihil remissum dicatis, remitto, etc.,
Liv. 9, 16:cottidie aliquid iracundiae remittebat,
Cic. Phil. 8, 6, 19; cf. id. Att. 10, 4, 2:aliquid de suo,
id. Rab. Post. 11, 31:horam de meis legitimis horis,
id. Verr. 2, 1, 9, § 25:aliquid de severitate cogendi,
id. Phil. 1, 5, 12; 13, 17, 36:nihil de saevitiā,
Tac. A. 6, 25 al.; cf. Caes. B. C. 3, 17:ex eo, quod ipse potest in dicendo, aliquantum remittet,
Cic. Div. in Caecil. 15, 48:aliquid ex pristinā virtute,
Caes. B. C. 3, 28:aliquid ex curā verborum,
Quint. 10, 7, 22; 7, 1, 22.—With ellipsis of aliquid, etc.:illum viris fortissimis remittere de summā non potuisse, te mulieri deterrimae recte remississe, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 35, § 82; Liv. 4, 43, 11:de voluntate nihil,
Cic. Brut. 5, 17:nihil e solito luxu,
Tac. H. 3, 55:nihil ex arrogantiā,
id. Agr. 27 al. — Impers.:tum aequo animo remittendum de celeritate existumabat,
Caes. B. G. 5, 49.—With inf., to cease, leave off, omit to do any thing (rare;(γ).not in Cic. or Cæs.): si cogites, remittas jam me onerare injuriis,
Ter. And. 5, 1, 8:neque remittit quid ubique hostis ageret explorare,
Sall. J. 52, 5; cf.:quid bellicosus Cantaber cogitet, remittas Quaerere,
Hor. C. 2, 11, 3.—With se, or mid., to relax, abate:(δ).ubi dolor et inflammatio se remiserunt,
Cels. 4, 24 fin.; cf.:cum se furor ille remisit,
Ov. H. 4, 51:quae (febres) certum habent circuitum et ex toto remittuntur,
Cels. 3, 12; cf. under II.—Mid., to recreate one ' s self:(ε).eundem, cum scripsi, eundem etiam cum remittor, lego,
Plin. Ep. 1, 16, 7; cf.:fas est et carmine remitti,
id. ib. 7, 9, 9; cf.supra: animus remittatur,
id. ib. 7, 9, 13.—To give free course to (opp. continere):b.animi appetitus, qui tum remitterentur, tum continerentur,
Cic. N. D. 2, 12, 34.—With respect to a person, to free one from any thing; to give up, grant, forgive, yield, resign, concede, surrender, sacrifice a thing to any one (= concedere, condonare); with acc. of the offence:(β).Tranioni remitte quaeso hanc noxiam causā meā,
Plaut. Most. 5, 2, 47:injuriam,
Sall. H. 3, 61, 2 Dietsch:quare tum cito senex ille remisit injuriam?
Sen. Contr. 2, 11, 1:ut ex animo tibi volens omne delictum remittam,
App. M. 3, p. 137, 29; so freq. in late Lat., to remit, forgive a sin or offence:peccata,
Vulg. Matt. 9, 2:blasphemia,
id. ib. 12, 31:cogitationem,
id. Act. 8, 22. — Freq. with acc. of the penalty:multam,
Cic. Phil. 11, 8, 18:poenam alicui,
Liv. 40, 10, 9: ipso remittente Verginio ultimam poenam, id. 3, 59, 10; 8, 35, 1:omnia tibi ista concedam et remittam,
Cic. Verr. 2, 5, 9, § 22; cf. id. Ac. 2, 33, 106; and:alicui remittere atque concedere, ut, etc.,
id. Planc. 30, 73: meam animadversionem et suppli cium... remitto tibi et condono, Vatin. ap. Cic. Fam. 5, 10, 2:quod natura remittit, Invida jura negant,
Ov. M. 10, 330:si per populum Romanum stipendium remittatur,
Caes. B. G. 1, 44:pecunias, quas erant in publicum Varroni cives Romani polliciti, remittit,
id. B. C. 2, 21; cf. Liv. 42, 53: aedes (venditas) alicui, to give up, resign a purchase, Plaut. Most. 3, 2, 111:tempus vobis,
Cic. Verr. 2, 1, 11, § 30:ut patria tantum nobis in nostrum privatum usum, quantum ipsi superesse posset, remitteret,
id. Rep. 1, 4, 8:navem imperare debuisti ex foedere: remisisti in triennium: militem nullum umquam poposcisti per tot annos,
id. Verr. 2, 4, 9, § 21:tibi remittunt omnes istam voluptatem et eā se carere patiuntur,
resign that pleasure to you, id. de Or. 1, 58, 246:ut memoriam simultatium patriae remitteret,
sacrifice to his country, Liv. 9, 38; cf.:privata odia publicis utilitatibus remittere,
Tac. A. 1, 10:ut sibi poenam magistri equitum remitteret (dictator),
that he would remit for their sake, Liv. 8, 35:dictator consulibus in senatu magnifice conlaudatis et suarum quoque rerum illis remisso honore, dictaturā se abdicavit,
having been resigned in their favor, id. 7, 11:jus ipsi remittent,
will abandon their claim, id. 6, 18, 7.— Absol.:remittentibus tribunis plebis comitia per interregem sunt habita,
withdrawing their opposition, Liv. 6, 36, 3:de tributo remiserunt,
id. 5, 12, 13; cf. Tac. A. 1, 8:si hoc ipsi remitti vellent, remitterent ipsi de maritumis custodiis,
Caes. B. C. 3, 17.—Poet., with inf., to allow, permit:II.sed mora damnosa est nec res dubitare remittit,
Ov. M. 11, 376; cf.:(Fides) occulte saevire vetat, prodesse remittit,
Claud. Laud. Stil. 2, 37. —Neutr., to decrease, abate (very rare, but class.):A.si forte ventus remisisset,
Caes. B. C. 3, 26:imbres,
Liv. 40, 33, 4:pestilentia,
id. 2, 34, 6:cum remiserant dolores pedum,
Cic. Brut. 34, 130; cf.:si remittent quippiam Philumenae dolores,
Ter. Hec. 3, 2, 14:tumor remittens,
Cels. 7, 18:vapor calidus primo non remittit propter levitatem,
does not sink, Vitr. 8, 2.— Hence, rĕmissus, a, um, P. a. (acc. to I. A. 2. a.), slack, loose, relaxed, languid (opp. contentus, contendere):membra,
Lucr. 5, 852.Lit.:B. 1.ut onera contentis corporibus facilius feruntur, remissis opprimunt,
Cic. Tusc. 2, 23, 54; cf.:vox, ut nervi, quo remissior, hoc gravior et plenior,
Quint. 11, 3, 42:ridens Venus et remisso Filius arcu,
Hor. C. 3, 27, 67:ammoniacum,
i. e. liquid, Pall. 1, 41, 2; cf.adeps,
Veg. 1, 11, 4. —Mild, gentle, soft, indulgent, cheerful, good-humored, gay, etc. (syn.:2.lenis, mitis, dulcis): remissior ventus,
Caes. B. C. 3, 26:remissiora frigora,
id. B. G. 5, 12 fin.:cantūs remissiores,
Cic. de Or. 1, 60, 254; cf.:tum intentis tum remissis modis,
Quint. 11, 3, 17:si me non improbissime Dolabella tractasset, dubitassem fortasse, utrum remissior essem, an summo jure contenderem,
Cic. Att. 16, 15, 1:in eo sermone non remissi sumus,
id. Fin. 3, 1, 2:remissus et subridens,
Tac. Or. 11 init.:nisi magistratus valde lenes et remissi sint,
Cic. Rep. 1, 43, 66:in ulciscendo remissior,
id. Red. ad Quir. 7, 23:animus (with lenis),
id. de Or. 2, 46, 193; cf.:remississimo ad otium et ad omnem comitatem animo,
i. e. most prone, Suet. Aug. 98:remissus et mitis,
Plin. Ep. 3, 14, 5:cum tristibus severe, cum remissis jucunde vivere,
Cic. Cael. 6, 13; cf. Suet. Galb. 14; id. Claud. 21:decorus est sermo senis quietus et remissus,
Cic. Sen. 9, 28:remissius genus dicendi,
id. Sest. 54, 115:amicitia remissior esse debet et liberior et dulcior,
id. Lael. 18, 66; cf.affectus,
Quint. 10, 1, 73:egressiones dulces et remissae,
id. 11, 3, 164: joci, gay, merry (opp. curae graves), Ov. M. 3, 319; cf.:remissiores hilarioresque sermones,
Suet. Tib. 21:opus,
Ov. Tr. 2, 547. —Slack, negligent, remiss (syn. languidus):b.esse remisso ac languido animo,
Caes. B. C. 1, 21; cf.:nostris languentibus atque animo remissis,
id. ib. 2, 14: dolus Numidarum [p. 1563] nihil languidi neque remissi patiebatur, i. e. no negligence, Sall. J. 53, 6; 88, 2:in labore,
Nep. Iphic. 3, 1:oderunt agilem gnavumque remissi,
Hor. Ep. 1, 18, 90:remissior in petendo,
Cic. Mur. 26, 52:vita remissior,
Suet. Tib. 52.—Lower, cheaper:remissior aliquanto ejus fuit aestimatio quam annona,
below the market price, Cic. Verr. 2, 3, 92, § 214. — Hence, adv.: rĕ-missē (acc. to B. 1.), gently, mildly (with leniter, urbane;opp. severe, graviter, vehementer, etc.),
Cic. de Or. 3, 26, 102; id. Cael. 14, 33; Col. 1, 8, 10; Quint. 10, 2, 23; 12, 10, 71; Suet. Claud. 30.— Comp., Cic. de Or. 1, 60, 255; id. Verr. 2, 4, 34, § 76; Quint. 9, 2, 91.— Sup. is not found. -
70 reservo
rĕ-servo, āvi, ātum, 1, v. a., to keep back, save up, qs. for future use; to reserve (very freq. and class.; cf. repono); constr.: aliquid ( aliquem) ad aliquid, in aliquid, alicui, with a terminal adv. or absol.(α).With ad:(β).reliquas merces commeatusque ad obsidionem urbis,
Caes. B. C. 1, 36:philosophorum libros sibi ad Tusculani requiem atque otium,
Cic. de Or. 1, 52, 224; id. Sull. 28, 77:aliquid ad testes,
id. Rosc. Am. 29, 82:vitam suam ad incertissimam spem,
id. Sest. 22, 50:hoc consilium ad extremum,
Caes. B. G. 3, 3 fin.:ad ejus periculum legiones,
id. B. C. 1, 2:consulem non ad vitam suam sed ad salutem vestram,
Cic. Cat. 4, 9, 18:te ad aliquod severius judicium, id. Or. in Tog. Cand. (tom. ii. 1, p. 523 Orell.): vos ad eam rem,
id. Rosc. Am. 52, 151:testem ad extremum,
id. Caecin. 10, 28:nonne et hominem ipsum ad dubia rei publicae tempora reservandum?
id. Font. 19, 42 (15, 32):utinam ad illa tempora me fortuna reservavisset!
id. Off. 2, 21, 75:se ad majora,
Verg. A. 4, 368.—With in:(γ).inimicitiasque in aliud tempus reservare,
Cic. Prov. Cons. 20, 47:poenas praesentis fraudis in diem,
id. Cael. 24, 59:partem (stercoris) in pratum,
Cato, R. R. 29:aliquem in aliud tempus,
Caes. B. G. 1, 53; id. B. C. 3, 60:aliquos in unum pugnae laborem,
Liv. 7, 7.—With dat.:* (δ).natura reservans semina rebus,
Lucr. 1, 614:illorum esse praedam atque illis reservari,
Caes. B. G. 5, 34:causam a judicibus praetermissam ipsis (decemviris),
Cic. Agr. 1, 4, 12:scientiam rei mihi,
id. Or. 48, 160:tibi se peritura Pergama,
Ov. M. 13, 168:cetera praesenti sermoni,
Cic. Q. Fr. 2, 8, 1; id. Mur. 21, 45:ista judicia melioribus meis rebus,
Liv. 3, 51:se temporibus aliis,
Cic. Planc. 5, 13:me Minucio et Salvio,
id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 21:nos reipublicae,
Liv. 25, 6:te non urbi sed carceri,
Cic. Att. 1, 16, 9:cui te exitio,
Verg. A. 5, 625:incolumem Pallanta mihi si fata reservant,
id. ib. 8, 575:se judiciis posterorum,
Quint. 11, 1, 10:supplicia alicui,
Stat. Th. 8, 121.—With a terminal adv.:(ε).quid hoc homine facias? aut quo civem importunum reserves?
Cic. Sest. 13, 29.—With a simple object, to keep from perishing, to save, preserve (very rare):vide ne, cum velis revocare tempus omnium reservandorum, cum qui servetur non erit, non possis,
Cic. Fam. 5, 4, 2 Orell. N. cr.; cf.:partum reservare,
Cels. 2, 8 med.:reservatis Haeduis atque Arvernis,
Caes. B. G. 7, 89 fin.:hominem,
Tac. H. 4, 42 fin.:gladiatores,
Suet. Caes. 26:quaesitique tenax et qui quaesita reservent,
Ov. M. 7, 657. -
71 sumo
sūmo, sumpsi, sumptum, 3 (sync. form of the inf. perf. sumpse, Naev. ap. Gell. 2, 19, 6 (Com. Rel. v. 97 Rib.;I.suremit for sumpsit, surempsit for sumpserit,
Paul. Diac. 299, 2; Fest. 298, 9), v. a. [contr. for subimo, from sub-emo], to take, take up, lay hold of, assume (syn. capio).In gen.: auferere, non abibis, si ego fustem sumpsero, Plaut. Am. 1, 1, 202:B.laciniam,
id. Merc. 1, 2, 16:si hoc digitulis duobus sumebas primoribus,
id. Bacch. 4, 4, 24:si mutuas non potero, certum'st sumam foenore,
id. As. 1, 3, 95:postremo a me argentum quanti est sumito,
Ter. Ad. 5, 9, 20:locum ( = capere),
Plaut. Aul. 4, 6, 9:legem in manus,
Cic. Agr. 2, 6, 15:unum quodque vas in manus,
id. Verr. 2, 4, 27, § 63:Epicurum et Metrodorum non fere praeter suos quisquam in manus sumit,
id. Tusc. 2, 3, 8:orationes in manus,
Quint. 10, 1, 22:litteras ad te a M. Lepido consule quasi commendaticias sumpsimus,
have taken, provided ourselves with, Cic. Fam. 13, 26, 3:spatium ad vehicula comportanda,
Liv. 2, 4:spatium ad colloquendum,
id. 8, 18:ferrum ad aliquem interficiendum,
id. 40, 11, 10:Tusculi ante quam Romae sumpta sunt arma,
id. 3, 19, 8:pro conjuge ferrum,
Ov. H. 15 (16), 371:arma,
Quint. 5, 10, 71:sume venenum,
id. 8, 5, 23; Nep. Them. 10, 3; id. Hann. 12, 5:partem Falerni,
Hor. C. 1, 27, 9:cyathos,
id. ib. 3, 8, 13:panem perfusam aquā frigidā,
Suet. Aug. 77:potiunculam,
id. Dom. 21:antidotum,
id. Calig. 23:pomum de lance,
Ov. P. 3, 5, 20:cibum,
Nep. Att. 21; Petr. 111:soporem,
Nep. Dion, 2, 5:sumptā virili togā,
put on, Cic. Lael. 1, 1:virilem togam,
Suet. Aug. 8; 94 med.; id. Tib. 7; id. Galb. 4; Val. Max. 5, 4, 4:calceos et vestimenta,
Cic. Rep. 1, 12, 18:regium ornatum,
Nep. Eum. 13, 3: latum clavum (opp. deponere bracas), Poët. ap. Suet. Caes. 80:diadema,
Suet. Calig. 22:annulos ferreos (opp. deponere),
id. Aug. 100:gausapa,
Ov. A. A. 2, 300:alas pedibus virgamque manu tegumenque capillis,
id. M. 1, 672:perventum est eo, quo sumpta navis est,
Cic. Off. 3, 23, 89:pecuniam mutuam,
id. Fl. 20, 46; Sall. C. 24, 2:aurum mutuum,
Suet. Caes. 51.—Of time:diem ad deliberandum,
Caes. B. G. 1, 7:tempus cibi quietisque,
Liv. 32, 11.—Trop.1.In gen.:2.calorem animo,
Lucr. 3, 288:obsequium animo, i. e. animo obsequi,
Plaut. Bacch. 4, 10, 8:Ariovistus tantos sibi spiritus, tantam arrogantiam sumpserat, ut, etc.,
assumed, Caes. B. G. 1, 33; cf.:sumpsi animum,
I took courage, Ov. F. 1, 147:animos serpentis,
id. M. 3, 545:vigorem,
id. P. 3, 4, 31:cum spiritus plebs sumpsisset,
Liv. 4, 54, 8:certamine animi adversus eum sumpto,
id. 37, 10, 2:exempla,
Cic. Lael. 11, 38: sumptis inimicitiis, susceptā causā, etc., taken upon one ' s self, assumed, id. Vatin. 11, 28:omne bellum sumi facile, ceterum aegerrime desinere,
to be undertaken, entered upon, begun, Sall. J. 83, 1; so,bellum cum aliquo,
Liv. 1, 42, 2; 36, 2, 3. —Esp.: supplicium sumere, to exact satisfaction, inflict punishment, rarely absol.:II.supplici sibi sumat, quod volt ipse, ob hanc injuriam,
Plaut. Merc. 5, 4, 31:satis sumpsimus jam supplici,
id. Pers. 5, 2, 72:graviore sententiā pronuntiatā more majorum supplicium sumpsit,
Caes. B. G. 6, 44.—Usu. de aliquo:potuisse hunc de illā supplicium sumere,
Cic. Inv. 2, 27, 82:tum homo nefarius de homine nobili virgis supplicium crudelissime sumeret,
id. Verr. 2, 2, 37, § 91:supplicium de matre sumpsisse,
Cic. Rosc. Am. 24, 66; Liv. 39, 29; cf. supplicium.—Rarely ex aliquo, Liv. 23, 3, 1.— Post-class. also ab aliquo, Val. Max. 4, 1, ext. 1;5, 1, ext. 2.—Rarely poenam sumere ( = capere): pro maleficio poenam sumi oportere,
Cic. Inv. 2, 36, 108:merentis poenas,
Verg. A. 2, 586:poenam scelerato ex sanguine,
id. ib. 12, 949; cf. id. ib. 6, 501.—In partic.A.To take (by choice), to choose, select:B.philosophiae studium,
Cic. Ac. 1, 2, 8:hoc sumo ( = suscipio), hoc mihi deposco,
id. Verr. 1, 12, 36:nos Capuam sumpsimus,
id. Fam. 16, 11, 3:sumat aliquem ex populo monitorem officii sui,
Sall. J. 85, 10:enitimini, ne ego meliores liberos sumpsisse videar quam genuisse,
i. e. to have adopted, id. ib. 10, 8:sumite materiam vestris, qui scribitis, aequam Viribus,
Hor. A. P. 38:quis te mala sumere cogit? Aut quis deceptum ponere sumpta velit?
Ov. Tr. 5, 1, 69 sq.:disceptatorem,
Liv. 1, 50:quod tres patricios magistratus nobilitas sibi sumpsisset,
id. 7, 1:Miltiadem sibi imperatorem,
Nep. Milt. 1, 3.— Poet., with inf.:quem virum aut heroa lyrā vel acri Tibiā sumis celebrare, Clio?
Hor. C. 1, 12, 2: quis sibi res gestas Augusti scribere sumit? id. Ep. 1, 3, 7.—To take as one's own, to assume, claim, arrogate, appropriate to one's self (syn.:C.ascisco, assumo, arrogo): quamquam mihi non sumo tantum neque arrogo, ut, etc.,
Cic. Planc. 1, 3:sed mihi non sumo, ut meum consilium valere debuerit,
id. Att. 8, 11 D, §6: sumpsi hoc mihi pro tuā in me observantiā, ut, etc.,
id. Fam. 13, 50, 1:tantum tibi sumito pro Capitone apud Caesarem, quantum, etc.,
id. ib. 13, 29, 6:sibi imperatorias partes,
Caes. B. C. 3, 51:nec sumit aut ponit secures Arbitrio popularis aurae,
Hor. C. 3, 2, 19:vultus modo sumit acerbos,
Ov. Tr. 5, 8, 17:mores antiquos,
Liv. 3, 68:proelio sumpta Thessalia est,
conquered, Flor. 4, 2, 43.—To take, get, acquire, receive:D.distat sumasne pudenter an rapias,
Hor. Ep. 1, 17, 44:laudemque a crimine sumit,
Ov. M. 6, 474:sumpto rigore,
id. ib. 10, 139:vel tua me Sestus vel te mea sumit Abydos,
id. H. 17 (18), 127. —To take for some purpose, i. e. to use, apply, employ, spend, consume (syn. insumo):E.in malā uxore atque inimico si quid sumas, sumptus est: In bono hospite atque amico quaestus est, quod sumitur,
Plaut. Mil. 3, 1, 79 sq.:minus hercle in hisce rebus sumptum est sex minis,
id. Trin. 2, 4, 9 and 12:frustra operam, opinor, sumo,
Ter. Heaut. 4, 3, 15:frustra laborem,
Caes. B. G. 3, 14:cui rei opus est, ei hilarem hunc sumamus diem,
Ter. Ad. 5, 3, 68:videtis hos quasi sumptos dies ad labefactandam illius dignitatem,
Cic. Rab. Post. 16, 44:sumpseris tibi familiaritatem nostram ad ornamentum,
Plin. Ep. 6, 18, 2. — Poet.: curis sumptus, consumed, worn out, Poët. ap. Cic. Div. 1, 21, 42 (Trag. Fr. Inc. 8 Rib.).—To undertake, begin, enter upon:F.bellum,
Liv. 1, 42; Flor. 4, 12, 24:bellis ponendis sumendisque,
Liv. 8, 4:haec maxime belli ratio sumendi fuerat,
id. 38, 19:duellum cum aliquo,
id. 36, 2:proelia,
Suet. Caes. 60; Tac. H. 2, 45:in hos expeditionem,
Flor. 4, 12, 6:non mandata expeditio, sed sumpta est,
id. 4, 12, 48.— Poet.:prima fide vocisque ratae temptamina sumpsit Liriope,
Ov. M. 3, 341.—In an oration, disputation, etc.1.To take for certain or for granted, to assume, maintain, suppose, affirm:2.alterutrum fatearis enim sumasque necesse'st,
Lucr. 1, 974:nec solum ea sumitis ad concludendum, quae ab omnibus concedantur, sed ea sumitis, quibus concessis, etc.,
Cic. Div. 2, 50, 104:aliquid pro certo,
id. ib. —With inf.-clause:beatos esse deos sumpsisti,
Cic. N. D. 1, 31, 89:pro non dubio legati sumebant, quae Antiochi fuerunt, Eumenem aequius esse quam me habere,
Liv. 39, 28, 5.—To make, take a beginning, etc. (late Lat.):3.ab uno signo sumamus exordium,
Macr. Somn. Scip. 18:ab illā quaestione principium sumere,
Lact. 1, 2: quin fictio a capite sumat exordium, id. Opif. Dei, 12, 7.—To take, bring forward, cite, mention as a proof, an instance, etc. (cf. profero):G.homines notos sumere odiosum est,
Cic. Rosc. Am. 16, 47:unum hoc sumo,
id. ib. 34, 97:sumam annum tertium,
id. Verr. 2, 3, 44, § 104:ex istis tuis sumam aliquem,
id. Cael. 15, 36:quid quisquam potest ex omni memoriā sumere illustrius?
id. Sest. 12, 27:ab oratore aut poëtā probato sumptum ponere exemplum,
Auct. Her. 4, 1, 1.—To take as a purchase, to buy, purchase:H. K.quanti ego genus omnino signorum non aestimo, tanti ista quattuor aut quinque sumpsisti,
Cic. Fam. 7, 23, 2:decumas agri Leontini,
id. Verr. 2, 3, 64, § 149:quae parvo sumi nequeunt, obsonia captas,
Hor. S. 2, 7, 106.— -
72 sui
sŭi ( gen.), dat. sibī̆, acc. and abl. se or sese, sing. and plur. (old dat. sibei, C. I. L. 1, 38; 1, 1056;I.1, 1180 et saep.: sibe,
ib. 1, 1267; 5, 300; cf. Quint. 1, 7, 24; and v. Neue, Formenl. 2, p. 180 sq.; on the quantity of the final i, v. Ritschl, Opusc. 2, p. 632 sqq.; old acc. sed, C. I. L. 1, 196, 13 sq.; 1, 197, 21; strengthened acc. sepse = se ipse, Cic. Rep. 3, 8, 12; cf. Sen. Ep. 108, 32:semet,
Hor. S. 1, 6, 78; Liv. 2, 12, 7; 2, 44, 8 al.), pron. of 3d pers. in recipr. and reflex. sense [Sanscr. sva-, svajam-, self; Gr. he, We, sphe (hou, hoi, he); cf. suus, old Lat. sovos; v. Curt. Gr. Etym. p. 396; Corss. Ausspr. 2, p. 54], of himself, of herself, of itself, of themselves; one another, each other, etc.; him, her, it, them; and, as subj. of inf., he, she, it, they (on the use of se or sese in acc., cf.: ut se dicamus, cum aliquem quid in alium fecisse ostendimus, ut puta: ille dicit se hoc illi fecisse;cum autem in se ipsum, tunc dicamus sese, velut: dixit sese hoc sibi fecisse,
Charis. 1, 15, p. 86 P.; but the distinction is not commonly observed; the two forms being used indifferently, except that sese is preferred where there is emphasis, especially at the beginning or end of a clause, or in reference to a preceding ipse; v. infra; and cf. Neue, Formenl. 2, p. 182 sqq.).Prop., as pron. reflex., of an object considered as receiving or affected by its own act, himself, herself, itself, themselves.A.In all clauses, referring to the grammatical subject of the clause.1.As direct obj. of verb:2.dedistine gladium, qui se occideret?
Plaut. Trin. 1, 2, 92:artis eloquar quem ad modum se expediant,
id. ib. 2, 1, 10:se in plagas conicere,
id. ib. 2, 1, 12:numquam erit alienis gravis qui suis se concinnat levem,
id. ib. 3, 2, 58: se aperiunt, Ter. And. 4, 1, 8:adplicat ad Chrysidis patrem se,
id. ib. 5, 4, 22:si is posset ab ea sese avellere,
id. Hec. 4, 1, 39:hi se ad nos adplicant,
id. Heaut. 2, 4, 13:per eos, ne causam diceret, se eripuit,
Caes. B. G. 1, 4:cum ferrum se inflexisset,
id. ib. 1, 25:praecipites fugae sese mandabant,
id. ib. 2, 24:si se telo defenderet fur,
Cic. Mil. 3, 9:Catoni licuit Tusculi se in otio delectare,
id. Rep. 1, 1, 1:solum igitur quod se ipsum movet, numquam ne moveri quidem desinit,
id. ib. 6, 25, 27:statim homo se erexit,
id. Rosc. Am. 22, 60:majores acceperamus se a Gallis auro redemisse,
Liv. 22, 59, 7:in montem sese recipere,
Caes. B. G. 1, 25; 1, 26; Cic. Fin. 3, 19, 63:ad inpedimenta se conferre,
Caes. B. G. 1, 26:sese alicui ad pedes proicere,
id. ib. 1, 31:se gerere,
to behave, Cic. Agr. 2, 19, 53:sic se res habet, ut, etc.,
id. de Or. 2, 67, 271; id. Fin. 1, 7, 25; 5, 10, 27 sq.:quod uxor sua ex fico se suspendisset,
Quint. 6, 3, 88. — Strengthened by ipse, nom.:hic se ipsus fallit,
Ter. And. 3, 2, 15:ut se ipse diliget,
Cic. Fin. 2, 11, 33:ipse enim se quisque diligit,
id. Lael. 21, 80:ita non modo superiores, sed etiam se ipse correxerat,
id. Or. 52, 176:omne animal se ipsum diligit,
id. Fin. 5, 9, 24:neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,
Nep. Paus. 4, 3:miles se ipse interfecit,
Tac. H. 3, 51; 4, 11:ne, ignorando regem, semet ipse aperiret quis esset,
Liv. 2, 12, 7:nec sese ipsi gravant,
Quint. 1, 12, 10.—Sometimes acc.:inperator qui se ipsum non continet,
Cic. Imp. Pomp. 13, 38:quid est enim se ipsum colligere, nisi, etc.,
id. Tusc. 4, 36, 78; 1, 23, 53:ut quidam imperatores se ipsos dis inmortalibus devoverent,
id. N. D. 2, 3, 10:quod si se ipsos illi nostri liberatores e conspectu nostro abstulerunt,
id. Phil. 2, 44, 114:admovisse semet ipsos lateri suo,
Curt. 7, 1, 14:gladio se ipsam transfixit,
Vell. 2, 26, 3.—In gerund. construction:ne sui in perpetuum liberandi occasionem dimittant,
Caes. B. G. 5, 38; 3, 6; 4, 34:principes sui conservandi causa profugerunt,
Cic. Cat. 1, 3, 7:maximam causam ad se inundandam terra praestabit,
Sen. Q. N. 3, 29, 4.—As indirect obj.:3.animo servit, non sibi,
Plaut. Trin. 2, 2, 27:sapiens ipsus fingit fortunam sibi,
id. ib. 2, 2, 84:ne ibi diffregisset crura aut cervices sibi,
id. Mil. 3, 1, 126:nil aliud nisi quod sibi soli placet consulit,
id. Trin. 2, 3, 4:quaerunt sibi liberos,
id. Ps. 1, 1, 21:aurum habeat sibi,
id. Mil. 4, 2, 108:illum multae sibi expetessunt,
id. ib. 4, 6, 16:tum me convivam solum abducebat sibi,
Ter. Eun. 3, 1, 17:non sibi soli postulat, etc.,
id. ib. 3, 2, 27:nunc sibi uxorem expetit,
id. And. 3, 2, 40:is sibi legationem ad civitates suscepit,
Caes. B. G. 1, 3:neque sibi homines feros temperaturos existimabat, quin exirent, etc.,
id. ib. 1, 33:hoc sibi nomen adrogare,
Cic. Rep. 1, 33, 50; 1, 5, 9:alia sunt tamquam sibi nata,
id. Fin. 3, 19, 63:proposita sibi morte,
id. Sest. 21, 48; id. Fin. 5, 11, 31:ne, illo cunctante, Numidae sibi consulant,
Sall. J. 62, 1:ut populum Romanum sibi desumerent hostem,
Liv. 7, 20, 5:Turnus, praelatum sibi advenam aegre patiens,
id. 1, 2:petebant ut regis sui filiam matrimonio sibi jungeret,
Curt. 8, 1, 9:nemo sibi tantummodo errat,
Sen. Vit. Beat. 1, 4:locum sibi ad formam sui exsculpsit,
id. Q. N. 4, 3, 4.—With ipse:ipse tantos sibi spiritus sumpserat,
Caes. B. G. 1, 33 fin.:nec ipsi sibi exemplo sunt,
Cic. Lael. 21, 80:iste, quasi praeda sibi advecta, ducit,
id. Verr. 2, 5, 25, § 64:Junius necem sibi ipse conscivit,
id. N. D. 2, 3, 7:voluntarium non sibimet ipse solum, sed etiam funeri suo exilium indixit,
Liv. 39, 52, 9:proinde consulant sibi ipsi,
Just. 16, 4, 15:avaritia, quae quicquid omnibus abstulit, sibi ipsi neget,
Sen. Q. N. 1, prol. 6; cf. Cic. Marc. 5, 13. —After substt., adjj., etc.:4.omnino est amans sui virtus,
Cic. Lael. 26, 98:ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 7:omnem naturam esse servatricem sui,
Cic. Fin. 5, 9, 26:cum videret, si non paruisset, dissimilem se futurum sui,
id. Phil. 9, 3, 6; id. Tusc. 1, 19, 43: nihil malo quam et me mei similem esse et illos sui, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, A, 2:habetis ducem memorem vestri, oblitum sui,
Cic. Cat. 4, 9, 19:potens sui,
Hor. C. 3, 29, 41:nihil est tam incontinens sui,
Sen. Q. N. 3, 30, 6:quod sibi obsit, quia sit sibi inimicus,
Cic. Fin. 5, 10, 28: inimicus ipse [p. 1795] sibi putandus est, id. ib.:cum ipsi homines sibi sint per se cari,
id. ib. 5, 13, 38:Medus infestus sibi,
Hor. C. 3, 8, 19:crescit indulgens sibi hydrops,
id. ib. 2, 2, 13; cf.:nec enim utilius quicquam est quam sibi utilem fieri,
Sen. Ben. 1, 11, 5:Campanus se digna probra in insontem jacere,
Liv. 25, 18, 8:(mundus) se ipse consumptione alebat sui,
Cic. Univ. 6:cum multa adsoleat veritas praebere vestigia sui,
Liv. 40, 54, 8:caecus amor sui,
Hor. C. 1, 18, 14:sui contemptor,
Quint. 12, 1, 20:in spem sui bonam adducitur,
Sen. Ira, 2, 21, 3:(aer) ima sui parte maxime varius est,
id. Q. N. 2, 11, 1:ipsa (virtus) pretium sui,
id. Vit. Beat. 9, 4:neque est quod existimes illum vilem sibi fuisse: pretium se sui fecit,
id. Ben. 1, 9, 1:saepe taedio laboris ad vilitatem sui compelluntur ignavi,
Curt. 5, 9, 7:nemo non benignus est sui judex,
Sen. Ben. 2, 26, 1:Romanus in ipso fine vitae vindex sui exstitit,
Val. Max. 3, 2, 11:equestris ordinis juventus omnibus annis bis urbem spectaculo sui celebrabat,
id. 2, 2, 9; cf. with ipse:utpote ipsa sui appellatione virorum majestati debitum a feminis reddens honorem,
id. 2, 1, 7. —With prepp.:5.qui admisit in se culpam,
Plaut. Trin. 1, 2, 6:culpam ut ab se segregent,
id. ib. 1, 2, 42:segregat ab se omnis,
id. Mil. 4, 6, 17; 4, 6, 62:me ad se deduxit,
id. ib. 2, 1, 121; 3, 1, 118; id. Ps. 3, 2, 6:quae me non excludit ab se, sed apud se occludet domi,
id. Men. 4, 2, 108:habet aliud (negotium) magis ex se et majus,
Ter. And. 5, 4, 51:et fingunt quandam inter se nunc fallaciam,
id. ib. 1, 3, 15:duxit secum virginem,
id. Eun. 2, 1, 23; Cic. Att. 5, 17, 3; Liv. 35, 30; 43, 18:ex se generare,
Quint. 1, 1, 36: — pro se quisque = unusquisque, every one, each one singly, etc., freq. in Livy (cf. suus, II. D. 2.):Pro se quisque id quod quisque potest... Edit,
Plaut. Am. 1, 1, 76:pro se quisque alius agnum inmolabat, alius pullum,
Sen. Q. N. 4, 6, 2:pro se quisque sedulo Faciebant,
Ter. Heaut. 1, 1, 74:cum pro se quisque tenderet ad portas,
Liv. 6, 3; 6, 8; 1, 9; 1, 59;2, 6: — Boiosque receptos ad se socios sibi adsciscunt,
Caes. B. G. 1, 5 fin.:exercitum ante se mittit,
id. ib. 1, 21:supra se collocare,
id. ib. 1, 24:ex materia in se omnia recipiente mundum factum esse,
Cic. Ac. 2, 37, 118:litteras ad se ab amico missas protulit,
id. Phil. 2, 4, 7:praedam prae se agentes,
Liv. 5, 45; 38, 21:quam (rem publicam) exercitus, quantum in se fuit, prodebat,
id. 2, 43; 9, 40; Nep. Iphic. 3, 4; cf. id. Hann. 12, 2 (v. infra, II. B. 2.):quibus poterat sauciis ductis secum,
Liv. 4, 39.—Rarely referring to subj. inf.:nam dicere apud eum de facinore... cum per se ipsum consideres, grave est,
Cic. Deiot. 2, 4:non quia per se beatum est malo caruisse,
Sen. Q. N. 1, prol. 6. —With inf. pass. in obj.-clause:6.ne quis se aut suorum aliquem praetermissum queratur,
Cic. Rep. 1, 1, 1:quibus (nominibus) illae res publicae sese appellari velint,
id. ib. 1, 33, 50:qui se minus timidos existimari volebant,
Caes. B. G. 1, 39, 6.—As predicate ( = suus, II. B. 2. d; very rare):B.quisquis est deus, si modo est alius... totus est sensuus, totus visuus, totus audituus, totus animae, totus animi, totus sui,
in his own power, independent, Plin. 2, 7, 5, § 14. —Referring to a logical subject, other than the grammatical subj. of the clause.1.To a definite subj.:2.neque praeter se umquam ei servos fuit,
Plaut. Capt. 3, 4, 48:hunc aiebant indignum civitate ac sese vivere,
id. Trin. 1, 2, 176: exercitum consumptum videtis;quem turpiter se ex fuga recipientem ne qua civitas recipiat, etc.,
Caes. B. G. 7, 20 fin.:reliquos sese convertere cogunt,
id. B. C. 1, 46:multis illi in urbibus reficiendi se et curandi potestas fuit,
Cic. Phil. 9, 3, 6:cur his persequendi juris sui adimis potestatem,
id. Div. in Caecil. 6, 21:cum nihil sit periculosius quam spatium confirmandi sese Antonio dari,
id. Fam. 10, 33, 5:tantam ingenuit animantibus conservandi sui natura custodiam,
id. N. D. 2, 48, 124:neque sui colligendi hostibus facultatem relinquunt,
Caes. B. G. 3, 6:ut quam minimum spatii ad se colligendos Romanis daretur,
id. ib. 3, 19; 3, 4; 4, 34; Hirt. B. G. 8, 16:Gallica acies nullum spatium respirandi recipiendique se dedit,
Liv. 10, 28, 11:nec raptis aut spes de se melior aut indignatio est minor,
id. 1, 9, 14: Faustulo spes fuerat regiam stirpem apud se educari, id. 1, 5, 5:proelium cum fiducia sui commissum est,
id. 7, 33, 5; 10, 14, 17:detecta fraus cautiores Thyreensis fecit: dato responso, nullam se novam societatem accepturos, etc.,
id. 36, 12, 8:patres censuerunt, qui honorem, quem sibi capere per leges liceret, peteret, etc.,
id. 32, 7, 11:jusso magistro equitum abdicare se magistratu,
id. 4, 35; 22, 33, 12:haec cum apud timentes sibimet ipsos increpuissent,
id. 6, 37, 1:ab ipso, quaerenti sibi commendationem ad gentem monitus,
id. 36, 8, 4 Weissenb. ad loc.:signa peditum, prae se habentium scuta,
id. 38, 21, 3:invenere oppidanos vim hostium ab se arcentes,
id. 6, 9, 7:exire enim sua secum efferentibus jussis primum arma ademit,
id. 43, 18, 11; cf.§ 10: quos in numerum pecorum redegit ignoratio sui,
Sen. Vit. Beat. 5, 2:quia nullum illis sui regimen est,
id. Ep. 94, 67:inter se nihil inlicitum,
Tac. H. 5, 5; 1, 64:quasi objurgatio sui est,
Quint. 11, 3, 49.—To indefinite subj.:II.deforme est de se ipsum praedicare,
Cic. Off. 1, 38, 137:posse enim liberalitate uti non spoliantem se patrimonio nimirum est pecuniae fructus maximus,
id. ib. 2, 18, 64:non arbitrari sese scire quod nesciat,
id. Ac. 1, 4, 16:cui proposita sit conservatio sui,
id. Fin. 5, 13, 37:sic amicitiae... effectrices sunt voluptatum tam amicis quam sibi,
id. ib. 1, 20, 67:amare... etiam si ad se ex iis nihil redeat,
id. ib. 2, 24, 78:(judicatio) quae aut sui laudem aut adversarii vituperationem contineat,
id. Inv. 1, 51, 97; id. Or. 36, 124; id. Off. 1, 39, 139:ut, quanti quisque se faciat, tanti fiat ab amicis,
id. Lael. 16, 59; id. Off. 1, 28, 99; id. Rosc. Com. 17, 52 fin.:si nullus ex se metus aut spes,
Tac. A. 2, 38:ceterum et interrogandi se ipsum et respondendi sibi solent esse non ingratae vices,
Quint. 9, 2, 14:sibi servire gravissima est servitus,
Sen. Q. N. 3, praef. 17:quam multa sunt vota, quae etiam sibi fateri pudet,
id. Ben. 6, 38, 5:nec haec vilitas sui est,
id. Clem. 1, 3, 4:culpa est, immiscere se rei ad se non pertinenti,
Dig. 50, 17, 36:profecto est supplicio se liberare tam facile quam supplicium perpeti,
Val. Max. 3, 2, 6.Hence, in dependent clauses, transf., as pers. pron. 3d pers., with reflex. reference, him, her, it, them; he, she, they, etc.A.In gen., of an obj. indentified with,1.The gram. subj. of the principal clause:2.qui omnis se amare credit, quemque aspexerit,
Plaut. Mil. 4, 9, 14:illa mulier lapidem silicem subigere ut se amet, potest,
id. Poen. 1, 2, 77; id. Cas. prol. 46:orare jussit, si se ames, jam ut ad sese venias,
Ter. And. 4, 2, 4:ait, si... non id metuat, ne, ubi acceperim, Sese relinquam,
id. Eun. 1, 2, 61:timet animum amicae se erga ut sit suae,
id. Heaut. 1, 2, 15:utrumque jussit interfici, alterum, quia viam demonstravisset interimendi sui,
Cic. Tusc. 5, 20, 60:qui precabantur, ut sibi sui liberi superstites essent,
id. N. D. 2, 28, 72; id. Prov. Cons. 17, 42:ne ipse quidem sua tanta eloquentia mihi persuasisset, ut se dimitterem,
id. Or. 28, 100:impetrat a senatu, ut dies sibi prorogaretur,
id. Verr. 2, 1, 38, § 98:hunc sibi ex animo scrupulum, qui se dies noctisque stimulat, ut evellatis, postulat,
id. Rosc. Am. 2, 6:Iccius nuntios ad eum mittit, nisi subsidium sibi submittatur,
Caes. B. G. 2, 6 fin.:quos cum apud se conspexisset... quid ad se venirent,
id. ib. 1, 47:mittit, qui petant atque orent, ut sibi subveniat,
id. B. C. 1, 17:Scipionem Hannibal eo ipso, quod adversus se dux lectus esset, praestantem virum credebat,
Liv. 21, 39, 8:Pausanias orare coepit, ne se prodiret,
Nep. Paus. 8, 6:cum ejus principes animadvertisset timere, ne propter se bellum eis Lacedaemonii indicerent,
id. Them. 8, 3:Ubii legatos mittunt, qui doceant... neque ab se fidem laesam,
Caes. B. G. 6, 9:tum Volero, ubi indignantium pro se acerrimus erat clamor, etc.,
Liv. 2, 55, 6:transfugit, patris in se saevitiam conquerens,
id. 1, 53, 5:praesidia imposuit in urbibus, quae ad se defecerant,
Sall. J. 61, 1:navigia sarcina depressa parum ostendunt non aquam sibi resistere?
Sen. Q. N. 2, 9, 3.—So in phrases incorporated with a principal clause:Nicias vehementer tua sui memoria delectatur,
Cic. Att. 13, 1, 3:nihil est appetentius similium sui,
id. Lael. 14, 50: Pompeius facultatem sui insequendi ademerat, Caes. B. C. 1, 29:praefectum in se ruentem trans fixit,
Curt. 4, 16, 23:rediere cum legatis ad redimendos sese missis,
Liv. 22, 59, 18:potestatem omnibus adeundi sui fecit,
Suet. Tib. 40:Germanicus legiones universas sibi summam reipublicae deferentes compescuit,
id. Calig. 1:quam si di inmortales potestatem visendi sui faciant,
Sen. Clem. 1, 19, 9:(terra) non potest tam multa tantoque se ipsa majora nutrire, nisi, etc.,
id. Q. N. 6, 16, 3.—Of an obj. indentified with a logical subj., other than the gram. subj. of the leading clause:B.a Caesare valde liberaliter invitor, sibi ut sim legatus,
Cic. Att. 2, 18, 3:horum unum quidque... a se potius quam ab adversariis stare demonstrabitur,
id. Inv. 1, 43, 81; id. Mil. 16, 44:nam mihi scito jam a regibus adlatas esse litteras, quibus mihi gratias agant, quod se mea sententia reges appellaverim,
id. Fam. 9, 15, 4:testem rei publicae relinquere, meae perpetuae erga se voluntatis,
id. ib. 1, 4, 10:quos non tam ulcisci studeo quam sanare sibi ipsos,
id. Cat. 2, 8, 17:quo ex oppido cum legati ad eum venissent oratum, ut sibi ignosceret,
Caes. B. G. 7, 12; Liv. 6, 42; 1, 5:cum ei in suspitionem venisset, aliquid in epistula de se esse scriptum,
Nep. Paus. 4, 1:cohortem octavam decimam Lugduni, solitis sibi hibernis, relinqui placuit,
Tac. H. 1, 64. —In partic., in reported words or thoughts (orat. obliqua) referring to the person to whom they are ascribed.1.As subj. or obj., direct or indirect, with inf.:2.quos Hannibal misit astrictos jure jurando se redituros esse, nisi, etc.,
Cic. Off. 1, 13, 40:Postumius mihi nuntiavit... se a Marcello ad me missum esse,
id. Fam. 4, 12, 2:qui dixisse fertur a se visum esse Romulum... eum sibi mandasse ut populum rogaret ut sibi eo in colle delubrum fieret: se deum esse,
id. Rep. 2, 10, 20; id. Mil. 35, 95 sqq.:nuntium mittit... sese diutius sustinere non posse,
Caes. B. G. 2, 6 fin.:Divitiacus Caesarem obsecrare coepit... scire se illa esse vera, nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere... sese tamen amore fraterno commoveri,
id. ib. 1, 20:unum se esse, qui, etc.... ob eam rem se ex civitate profugisse,
id. ib. 1, 31:haec sibi esse curae,
id. ib. 1, 40:non sese Gallis, sed Gallos sibi bellum intulisse,
id. ib. 1, 44:ipsos se inter multitudinem militum occultasse,
id. ib. 7, 38:sensit Themistocles, si eo pervenisset, sibi esse pereundum,
Nep. Them. 8, 6:dato responso (sc. a Thyreensibus), nullam se novam societatem accepturos,
Liv. 36, 12, 8.—In subordinate clauses, questions, exhortations, etc., with subj.a.In gen.:b.qui abs te taciti requirunt, cur sibi hoc oneris imposueris, cur se potissimum delegeris,
Cic. Planc. 18, 46; 2, 6; id. Marc. 10, 30:conclamavit, quid ad se venirent?
Caes. B. G. 1, 47:unum petere ac deprecari... ne se armis despoliaret,
id. ib. 2, 31:ad quos cum Caesar nuntios misisset, qui postularent, eos qui sibi bellum intulissent, sibi dederent,
id. ib. 4, 16:cur sui quicquam esse imperii trans Rhenum postularet?
id. ib.:Cicero respondit, si ab armis discedere velint, se adjutore utantur,
id. ib. 5, 41:Veneti legationem ad Crassum mittunt, si velit suos recipere, obsides sibi remittat,
id. ib. 7, 4:rex ignarus quae legati ejus (Hannibalis) ad se adlaturi fuissent,
Liv. 23, 39:hac necessitate coactus, domino navis, qui sit, aperit, multa pollicens, si se conservasset,
Nep. Them. 8, 6:legatos in Bithyniam miserunt, qui ab rege peterent, ne inimicissimum suum secum haberent sibique dederet (for secum, v. I. A. 4. supra),
id. Hann. 12, 2.—Esp., in subordinate clauses (sub-oblique), with subj. expressing the assertion or view of the person reported as speaking:C.magnam Caesarem injuriam facere, qui vectigalia sibi deteriora faceret,
Caes. B. G. 1, 36:quod sibi Caesar denuntiaret,
id. ib.:sed eo deceptum, quod neque commissum a se intellegeret, quare timeret,
id. ib. 1, 14:quod nec paratus... obsecutus esset, credidissetque, cum se vidissent Aetoli, omnia, etc.,
Liv. 35, 44, 3:Ambiorix locutus est,... sua esse ejusmodi imperia, ut non minus haberet juris in se multitudo, quam ipse in multitudinem,
Caes. B. G. 5, 27:Divitiacus ait,... nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere, propterea quod per se crevisset,
id. ib. 1, 20: eos incusavit, quod sibi [p. 1796] quaerendum aut cogitandum putarent, etc., id. ib. 1, 40:decima legio Caesari gratias egit, quod de se optimum judicium fecisset,
id. ib. 1, 41:doluisse se, quod populi Romani beneficium sibi extorqueretur,
id. B. C. 1, 9:tum ei dormienti eundem visum esse rogare ut, quoniam sibi vivo non subvenisset, etc.,
Cic. Div. 1, 27, 57:Scipionem Hannibal eo ipso, quod adversus se dux potissimum lectus esset, praestantem virum credebat,
Liv. 21, 39, 8:Pausanias orare coepit... quod si eam veniam sibi dedisset, magno ei praemio futurum,
Nep. Paus. 4, 6:neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,
id. ib. 4, 3:Caesar legatos cum his mandatis mittit, Quoniam... hanc sibi populoque Romano gratiam referret,
Caes. B. G. 1, 35:nos esse iniquos, quod in suo jure se interpellaremus,
id. ib. 1, 44:neque ipsos in his contentionibus, quas Aedui secum habuissent, usos esse, etc.,
id. ib.:maximae sibi laetitiae esse praedicavit, quod aliquos patria sua se meliores viros haberet,
Val. Max. 6, 4, ext. 5.—Rarely with indic. when the author asserts the action as a fact: Volero, ubi indignantium pro se acerrimus erat clamor, etc. ( = eo; cf.infra, C.),
Liv. 2, 55, 6.—Without reflex. reference, = an oblique case of is or ipse (in the best prose rare, and mostly where the conception of the orat. obliq. is suggested by the context; cf.III.B. 2. b. supra): i, seis, jube transire huc quantum possit, se ut videant domi Familiares ( = eam),
Plaut. Mil. 2, 2, 26; 1, 1, 6:me misit miles ad Eam... ut hinc in Elatiam hodie eat secum semul,
id. Bacch. 4, 2, 9:ut eum, qui se hic vidit, verbis vincat, ne is se viderit,
id. Mil. 2, 2, 31; cf. v. 35;3, 2, 54: ut eam in se dignam condicicnem conlocem,
id. Trin. 1, 2, 122:ipsi hi mihi dant viam, quo pacto ab se argentum auferam,
id. Ep. 2, 2, 9; id. Poen. 5, 2, 123:dicit capram, quam dederam servandam sibi, etc.,
id. Merc. 2, 1, 15:unum hoc scio, esse meritam, ut memor esses sui,
Ter. And. 1, 5, 46:cum Epaminondas accusatur, quod ei, qui sibi ex lege praetor successerat, exercitum non tradiderit,
Cic. Inv. 1, 33, 55:et se ipsum nobis, et eos, qui ante se fuerunt, in medio posuit,
id. ib. 2, 2, 7 (but B. and K. bracket se):Dexo hic, quem videtis, non quae privatim sibi eripuisti, sed unicum abs te filium flagitat,
id. Verr. 2, 5, 49, § 128:postea quam exposuit quae sibi videbantur,
id. Div. 1, 54, 122 (dub.;B. and K. ipsi): et cum ad illum scribas, nihil te recordari de se,
id. Q. Fr. 3, 1, 7, § 23 (B. and K. bracket de se):quem Caesar, ut erat de se meritus, donatum pronuntiavit,
Caes. B. C. 3, 53:Caesar Rhenum transire constituit... quod auxilia contra se Treveris miserant,
id. B. G. 6, 9 init.:Metellus... in eis urbibus, quae ad se defecerant... praesidia inponit,
Sall. J. 61, 1; 66, 1:Bocchus flectitur, reputando quae sibi duobus proeliis venerant,
id. ib. 103, 2:statuit urbis, quae... adversum se opportunissimae erant, circumvenire,
id. ib. 88, 4:ipse... ex perfugis cognitis... qui cum eo (Scipione) bellum contra se gerebant,
Hirt. B. Afr. 8 fin.:vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt,
Hor. Ep. 2, 1, 83; id. S. 2, 8, 82:centum boves militibus dono dedit, qui secum fuerant,
Liv. 7, 37, 3; 8, 35:Hannibalem angebat, quod Capua pertinacius oppugnata ab Romanis quam defensa ab se... animos averterat,
id. 26, 38, 1:alter victus fratrum ante se strage,
id. 1, 25, 11 Weissenb. ad loc.;7, 6, 12: Caesar... omnibus qui contra se arma tulerant, ignovit,
Vell. 2, 56, 1:quamquam obsidione Massiliae, quae sibi in itinere portas clauserat, retardante... tamen omnia subegit,
Suet. Caes. 34:cujus rector circa se dimicans occubuerat,
id. Tib. 4:quod eos coegit superare Lacedaemonios, quos ante se nemo ausus fuit aspicere,
Nep. Epam. 8, 3 (cf.:ante illum,
id. Iphic. 1, 3):quae nox sibi proxima venit, insomnis,
Luc. 5, 805.Pron. recipr., each other, one another:IV.nam cum esset Praenestinis nuntiatum... patres ac plebem in semet ipsos versos,
Liv. 6, 28, 1; so very rare, except in phrase: inter se, one another, each other, mutually, reciprocally, = allêlous (prop. between or among them, among themselves, hence no ellips. of another se is to be assumed; cf. Krebs, Antibarb. p. 609; Hand, Turs. 3, p. 397 sqq.): nil cessarunt ilico Osculari atque amplexari inter se, Plaut. Mil. 5, 39; 2, 1, 61; 3, 1, 120:video eos inter se amare,
Ter. Ad. 5, 3, 42:neque solum colent inter se ac diligent (cf. ante: alter ab altero postulabit),
Cic. Lael. 22, 82:Cicerones pueri amant inter se,
id. Att. 6, 1, 12; id. Q. Fr. 3, 3, 1; id. Cat. 3, 5, 13; id. N. D. 1, 44, 122:inter se adspicere,
id. Cat. 3, 5, 13:inter se congruere,
id. Rosc. Am. 22, 62:complecti inter se milites coepisse,
Liv. 7, 42, 6:ut neque inter se contingant trabes,
Caes. B. G. 7, 23; id. B. C. 1, 21:inter se nondum satis noti,
Liv. 21, 39, 7:populus et senatus Romanus placide modesteque inter se rempublicam tractabant,
Sall. J. 41, 2:bellum summa inter se contentione gerere,
Cic. Rep. 1, 16, 25:cum inter se timerent,
Nep. Dion, 4, 1; id. Eum. 4, 2: haec inter se quam repugnent, contradict one another, Cic. Tusc. 3, 29, 72; id. N. D. 1, 12, 30 (cf.: sibi repugnare, to be inconsistent with itself;v. Krebs, Antibarb. p. 1018): inter se differre,
Caes. B. G. 1, 1:cur legendi sint, nisi ipsi inter se, qui idem sentiunt, non intellego,
by one another, Cic. Tusc. 2, 3, 8:quosdam inter se similis,
id. Ac. 2, 17, 55:res inter se similes,
Quint. 9, 2, 51; 9, 4, 17. — With subst.:adhaesitationes atomorum inter se,
Cic. Fin. 1, 6, 19:quae res eos in bello inter se habuit,
Sall. J. 79, 3; cf.:auxerant inter se opinionem,
their mutual regard, Liv. 21, 39, 9.—Pleon.:vitam inter se utriusque conferte,
Cic. Rosc. Com. 7, 20:compositis inter se rebus,
Sall. J. 66, 2:vitatur duriorum inter se congressus,
Quint. 11, 3, 35.—Of local relation:duas insulas propinquas inter se,
Sall. H. 1, 61 Dietsch; id. J. 98, 3:postquam haud procul inter se erant,
id. ib. 53, 7:haud longe inter se castra facere,
id. ib. 55, 6 (inter se, without recipr. reference, v. supra, I. A. 4.).Idiomatic uses.A.Se, with prepp., one ' s house, home; mostly ad se, apud se, to or at one ' s house, home, at home:2.quae me non excludet ab se, sed apud se occludet domi,
Plaut. Men. 4, 2, 108:postquam in aedis me ad se deduxit domum,
id. Mil. 2, 1, 43:me ad se ad prandium, ad cenam vocant,
id. ib. 3, 1, 118: intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se, Lucil. ap. Charis. p. 86 P.:L. Caesar, ut veniam ad se, rogat,
Cic. Att. 15, 4, 5:qui a me petierit ut secum et apud se essem cottidie,
id. ib. 5, 6, 1.—Trop.:B.num tibi videtur esse apud sese?
in his senses, Ter. Hec. 4, 4, 85. —Sibi pleonast. as dat. of the interested person:C.ipse autem Ariovistus tantus sibi spiritus sumpserat,
Caes. B. G. 1, 33 fin.:tum sibi M. Pisonis domum ubi habitaret elegerat,
Cic. Phil. 2, 25, 61; cf. I. A. 2. supra. So esp. freq. in expressions of surprise or abrupt questions (commonly, but loosely called a dat. ethic.):quid sibi vult pater? cur simulat?
Ter. And. 2, 3, 1:quid sibi hic vestitus quaerit?
id. Eun. 3, 5, 10:hostes admiratio cepit, quidnam sibi repentinus clamor vellet,
Liv. 44, 12, 1:quid ergo sibi vult pars altera orationis?
id. 40, 12, 14:mirantes, quid sibi vellet,
id. 3, 35, 5; 3, 50, 15; 4, 13, 12;32, 25, 10: pro deum fidem quid vobis vultis?
id. 3, 67, 7. —Sibi with suus, emphasizing the idea of possession, his own, etc. (ante- and post-class.):cocleae... Suo sibi suco vivont,
Plaut. Capt. 1, 1, 13:sed is quo pacto serviat suo sibi patri,
id. ib. prol. 5;46: si ille huc salvos revenit, reddam suom sibi,
id. Trin. 1, 2, 119 Brix. ad loc.:suam sibi rem salvam sistam,
id. Poen. 5, 2, 123:locus argumento'st suom sibi proscaenium,
id. ib. prol. 57;97: omnem rem inveni, ut sua sibi pecunia hodie illam faciat leno libertam suam,
id. Pers. 1, 3, 1:suo sibi gnato,
id. As. 4, 2, 16:hunc telo suo sibi a foribus pellere,
id. Am. 1, 1, 113:sua sibi ingenua indoles,
id. Mil. 3, 1, 38:suo sibi gladio hunc jugulo,
Ter. Ad. 5, 8, 35:uvas suo sibi pampino tegito,
Col. Arb. 11:suo sibi jure ablui,
id. R. R. 12, 7; 12, 41:suo sibi argumento refutatus,
Gell. 5, 10, 16:suo sibi lacte aleret,
id. 12, 1, 6:a suis sibi parentibus,
App. M. 1, p. 104, 35:in suis sibi domibus,
id. ib. 1, p. 106, 31; 4, p. 157, 7;6, p. 186, 24: qui Deo... sua sibi opera praetulerunt,
Lact. 2, 5, 6; 3, 28, 20:in suo sibi pervoluta sanguine,
App. M. 8, p. 207, 22; Vitr. 8, 7:cum sua sibi natione captivus,
Min. Fel. 10, 4:IN SVO SIBI POSITVS,
Inscr. Orell. 4495:AEDEM CVM SVO SIBI HYPOGAEO,
Inscr. Rein. p. 646, 109.—In many passages in class. prose sibi occurs with suus, but retains its pronom. force:factus consul est bis, primum ante tempus, iterum sibi suo tempore, rei publicae paene sero,
in good time for himself, Cic. Lael. 3, 11:satis superque esse sibi suarum cuique rerum,
id. ib. 13, 45:priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit,
id. Phil. 2, 37, 96:vult ille inbecillitatis sibi suae conscius timere pituitam?
Sen. Q. N. 6, 2, 4 (v. suus II. D. 3. a). -
73 vacuus
văcŭus, a, um [st2]1 [-] vide, libre. [st2]2 [-] qui manque de, privé de, exempt de, dégagé de, dégarni de. [st2]3 [-] libre, sans possesseur, vacant. [st2]4 [-] libre (des liens du mariage). [st2]5 [-] sans emploi, improductif (en parl. d'un capital). [st2]6 [-] vain, vide, stérile, frivole. [st2]7 [-] libre de tout souci, paisible, calme, tranquille. [st2]8 [-] libre de son temps, inoccupé, oisif, libre. [st2]9 [-] loisible, permis. - vacuissimus, Ov. P. 3, 1, 141 --- vacuos, vacuom, Inscr.: arch. c. vacuus, vacuum. - expertus vacuum Daedalus aera, Hor. C. 1, 3, 34: Dédale a tenté le vide aérien. - vacuus vultus, Sen. Oedip. 1012: visage sans yeux. - vacuum esse: être disponible. - vacua mulier, Tac.: veuve. - vacuus equus, Liv.: cheval sans cavalier. - animus vacuus curis ou animus vacuus a curis: une âme exempte de soucis. - vacuus periculo, Tac.: à l'abri du danger. - moenia vacua defensoribus, Liv. 42, 63, 6: murs sans défenseurs. - vacuus a tributis, Cic.: exempt d'impôts. - oppidum vacuum ab defensoribus, Caes. BG. 2, 12: ville sans défenseurs. - avec gén. ager frugum vacuus, Sall. J. 90, 1: champ sans moissons. - litterae rerum vacuae, Tac. An. 15, 8: lettre vide (dépourvue de faits). - vacuas aures dare, Plaut.: écouter avec attention. - si respublica et populus vacua nomina sunt, Tac. H. 1: si la république et le peuple ne sont que de vains mots. - vacua possessio regni, Caes. BC. 3, 112: possession du royaume vacante, trône vacant. - quoniam vacui sumus, Cic. Leg. 1, 13: puisque nous sommes de loisir. - vacuum, i, n.: - [abcl]a - espace vacant, le vide, l'espace. - [abcl]b - bien vacant. - [abcl]c - temps (de) libre, loisir. - aliquid invenire vacui, Quint. 10: trouver du temps de libre. - ut in vacuum pependerit, Suet.: si bien que ses biens vacants furent mis en vente. - in vacuum se extendere, Virg.: s'étendre librement dans l'espace (en parl. des rameaux). - venire in vacuum (in vacua), Cic. Hor.: venir dans un bien sans propriétaire, recueillir un héritage vacant. - libera per vacuum ponere vestigia, Hor.: porter librement ses pas sur un sol vierge encore.* * *văcŭus, a, um [st2]1 [-] vide, libre. [st2]2 [-] qui manque de, privé de, exempt de, dégagé de, dégarni de. [st2]3 [-] libre, sans possesseur, vacant. [st2]4 [-] libre (des liens du mariage). [st2]5 [-] sans emploi, improductif (en parl. d'un capital). [st2]6 [-] vain, vide, stérile, frivole. [st2]7 [-] libre de tout souci, paisible, calme, tranquille. [st2]8 [-] libre de son temps, inoccupé, oisif, libre. [st2]9 [-] loisible, permis. - vacuissimus, Ov. P. 3, 1, 141 --- vacuos, vacuom, Inscr.: arch. c. vacuus, vacuum. - expertus vacuum Daedalus aera, Hor. C. 1, 3, 34: Dédale a tenté le vide aérien. - vacuus vultus, Sen. Oedip. 1012: visage sans yeux. - vacuum esse: être disponible. - vacua mulier, Tac.: veuve. - vacuus equus, Liv.: cheval sans cavalier. - animus vacuus curis ou animus vacuus a curis: une âme exempte de soucis. - vacuus periculo, Tac.: à l'abri du danger. - moenia vacua defensoribus, Liv. 42, 63, 6: murs sans défenseurs. - vacuus a tributis, Cic.: exempt d'impôts. - oppidum vacuum ab defensoribus, Caes. BG. 2, 12: ville sans défenseurs. - avec gén. ager frugum vacuus, Sall. J. 90, 1: champ sans moissons. - litterae rerum vacuae, Tac. An. 15, 8: lettre vide (dépourvue de faits). - vacuas aures dare, Plaut.: écouter avec attention. - si respublica et populus vacua nomina sunt, Tac. H. 1: si la république et le peuple ne sont que de vains mots. - vacua possessio regni, Caes. BC. 3, 112: possession du royaume vacante, trône vacant. - quoniam vacui sumus, Cic. Leg. 1, 13: puisque nous sommes de loisir. - vacuum, i, n.: - [abcl]a - espace vacant, le vide, l'espace. - [abcl]b - bien vacant. - [abcl]c - temps (de) libre, loisir. - aliquid invenire vacui, Quint. 10: trouver du temps de libre. - ut in vacuum pependerit, Suet.: si bien que ses biens vacants furent mis en vente. - in vacuum se extendere, Virg.: s'étendre librement dans l'espace (en parl. des rameaux). - venire in vacuum (in vacua), Cic. Hor.: venir dans un bien sans propriétaire, recueillir un héritage vacant. - libera per vacuum ponere vestigia, Hor.: porter librement ses pas sur un sol vierge encore.* * *Vacuus, Adiectiuum. Virgil. Vuide.\Aer vacuus. Virgil. Ouvert et spatieux.\AEtas vacua periculo. Tacit. Sans peril et danger.\Agri vacui. Virgil. Qui ne sont point ombragez d'arbres, et recoyvent le soleil à leur aise sans empeschement.\Si es animo vacuo, expone nobis quod quaerimus. Cic. Si tu n'es point empesché, Si tu as le loisir.\Magna cura liberatus, animo coepi vacuo ac soluto nihil aliud, nisi de iudicio agere et cogitare. Cic. Deschargé et delivré de touts autres affaires et soulciz.\Aurae vacuae. Virgil. L'air.\Dare mihi vacuas aures dum eloquor. Plaut. N'occupez voz oreilles à autre chose qu'à m'escouter.\Aures vacuas permulcere dictis. Horatius. Ouvertes aux flateries.\Caelum vacuum. Virgil. L'air.\Dies vacuos habere. Cic. N'estre point empesché.\Equus vacuus. Liu. Qui n'ha personne sur soy.\Gladius vagina vacuus. Cic. Nud, Desgainé.\Hora nulla vacua a furto. Cicero. Il n'est heure en laquelle il ne desrobbe.\Locus vacuus a turba. Cicero. Où il n'y a point d'assemblee de peuple.\Mens vacua. Cic. Sans soulci.\Mentes vacuas tenere. Virgil. Donner du passetemps aux esprits delivrés de chagrin et soulci.\Nomina vacua. Tacit. Vains et sans effect.\Nummi vacui. Scaeuola. Argent qui ne rapporte point d'usure ou interest, ne de prouffit à son maistre, Argent oiseux.\Operarii vacui. Columel. Qui n'ont que faire.\Pars vacua et integra. Cic. Vuide et entiere et sans y toucher.\Pedes vacui. Ouidius. Qui sont de loisir, et se pourmeinent par esbat.\Praedia vacua. Cic. Possession vuide et vacue, Vacant par faulte d'heritier.\Tempus vacuum laboris dare sibi. Terent. Se reposer, Se donner loisir de reposer.\Tempus vacuum amori. Lucan. Temps qu'on peult librement et sans empeschement employer à aimer, Loisir de vaquer à amours.\Sterile et vacuum tempus beneficio. Plin. iunior. Auquel on cesse de bien faire à autruy.\Transtrum vacuum. Cic. Vuide, Où il n'y a point de gascheur ou tireur à l'aviron.\Vmbra tonsoris vacua. Horat. La tente, ou fueillee, ou ramee, ou boutique d'un barbier qui ne fait rien par faulte de besongne.\Vrbs vacua. Horat. Où lon vit en oisiveté et sans soulci.\Vacuus a re aliqua. Cicero. Despesché et delivré de quelque affaire.\Nulla pars Galliae ab exercitu vacua. Caesar. Il n'y a endroict ne costé en France où il n'y ait armee.\Vacuum ab defensoribus oppidum. Caes. Où il n'y a personne qui le defende, ne de garnison.\A periculo vacuus. Cic. Hors de danger, Sans danger.\Vacui, expertes, soluti ac liberi fuerunt ab omni sumptu, molestia, munere. Cic. Ils ne frayent aucune chose, et ne contribuent rien à la despense, Ils sont exempts de, etc.\Animi vacuus. Stat. Qui n'ha point de courage, ou Qui est sans soulci.\Negotiis vacuus. Cic. Delivré de touts affaires.\Operum vacuus. Horat. Qui ne fait rien, Oiseux.\Somno vacuus. Ouid. Qui ne peult dormir.\Timore vacuus. Cic. Qui est sans crainte.\Tributo vacuus. Tacit. Exempt de payer tribut.\Virium vacuus. Plaut. Qui est sans force.\Venire in vacuum. Horat. Succeder à l'heritier par droict de substitution.\Vacuus ad narrandum aliquid. Terent. Qui ha le loisir de raconter quelque chose.\Vacuissimus. Ouid. Qui est fort de loisir et n'ha que faire. -
74 consulo
consŭlo, lŭi, ltum, 3, v. n. and a. [from con and root sal-; cf. consul and consilium].I.To consider, reflect, deliberate, take counsel, reflect upon, consult.A. 1.In gen.(α).Absol.: quid nunc? etiam consulis? do you still deliberate, i. e. hesitate? Plaut. Trin. 2, 4, 171; cf. id. Truc. 2, 4, 75 Speng.: ne quid in consulendo adversi eveniat, Cato ap. Gell. 7, 3, 14:(β).consulto opus est,
there is need of deliberation, Sall. C. 1, 6:dum tempus consulendi est,
Ter. Hec. 5, 1, 19:satis facere consulentibus,
Cic. Or. 42, 143:ut omnium rerum vobis ad consulendum potestas esset,
Liv. 8, 13, 18:ut tot uno tempore motibus animi turbati trepidarent magis quam consulerent,
id. 21, 16, 2:praesidium consulenti curiae,
Hor. C. 2, 1, 14 et saep.—With in and acc.:(γ).consulere in longitudinem,
to take thought for the future, Ter. Heaut. 5, 2, 10:in commune,
for the common good, id. And. 3, 3, 16; Liv. 32, 21, 1; Tac. A. 12, 5; id. Agr. 12; Curt. 5, 9, 14;and in the same sense: in medium,
Verg. A. 11, 335; Liv. 24, 22, 15; Tac. H. 2, 5; Luc. 5, 46:in unum,
Tac. H. 1, 68; 4, 70:in publicum (opp. suscipere proprias simultates),
Plin. Ep. 9, 13, 21; Tac. A. 1, 24.—With de and abl.:(δ).bello confecto de Rhodiis consultum est,
Sall. C. 51, 5; so,de communibus negotiis,
id. J. 105, 1:de salute suorum,
Cic. Sull. 22, 63:omnibus de rebus,
Tac. A. 4, 40.—With ut or ne:2.consulere vivi ac prospicere debemus, ut illorum (liberorum) solitudo munita sit,
Cic. Verr. 2, 1, 58, § 153:tu ne qua manus se attollere nobis A tergo possit, custodi et consule longe,
Verg. A. 9, 322.— Impers.:ut urbi... satis esset praesidii, consultum atque provisum est,
Cic. Cat. 2, 12, 26:ne deficerent, consulendum esse,
Cels. 3, 4, 31.—Esp., consulere alicui or alicui rei, to take care for some person or thing, to be mindful of, take care of, look to, have regard for, to counsel or consult for:B.tuae rei bene consulere cupio,
Plaut. Trin. 3, 2, 9:quid me fiat, parvi pendis, dum illi consulas,
Ter. Heaut. 4, 3, 37:qui parti civium consulunt, partem neglegunt,
Cic. Off. 1, 25, 85: consulere eorum commodis et utilitati salutique [p. 442] servire, id. Q. Fr. 1, 1, 9, § 27; so,famae, pudicitiae tuae,
id. Phil. 2, 2, 3:dignitati meae,
id. Fam. 11, 29, 1:suae vitae,
Caes. B. G. 7, 12:receptui sibi,
id. B. C. 3, 69:reipublicae juxta ac sibi,
Sall. C. 37, 8; id. J. 58, 2; Hor. Ep. 1, 17, 1:timori magis quam religioni,
Caes. B. C. 1, 67; cf.:magis irae quam famae,
Sall. C. 51, 7:qui mi consultum optime velit esse,
Ter. Phorm. 1, 3, 1: mi ires consultum male? to counsel evil or badly, Plaut. Bacch. 3, 6, 36; so,male patriae,
Nep. Epam. 10, 1; id. Phoc. 2, 2.—With si:melius consulet (sibi), si, etc.,
Cels. 1, 3, 55.—Act.1.Consulere aliquem (or aliquid), to consult with one, to ask his opinion or advice, to ask counsel of, to consult, question (for the sake of advice).a.In gen.:b.cum te consuluissem, quid mihi faciendum esse censeres,
Cic. Fam. 11, 29, 1:te, qui philosophum audis,
id. ib. 9, 26, 1:Apellem tragoedum, uter, etc.,
Suet. Calig. 33 al. —Of inanim. objects:speculum suum,
Ov. A. A. 3, 136; cf.:spectatas undas, quid se deceat,
id. M. 4, 312:nares, an olerent aera Corinthōn,
Mart. 9, 60, 11:diem de gemmis, etc.,
Ov. A. A. 1, 251 sq.:animum nostrum,
Quint. 4, 2, 52:aures meas,
id. 9, 4, 93:suas vires,
id. 10, 2, 18 al. —With two accs.:ibo et consulam hanc rem amicos, quid faciundum censeant,
Plaut. Men. 4, 3, 26:nec te id consulo,
Cic. Att. 7, 20, 2:consulere prudentiorem coepi aetates tabularum,
Petr. 88.—Freq.,Esp. as t. t.(α).In the lang. of religion, to consult a deity, an oracle, omens, etc.:(β).Apollinem de re,
Cic. Leg. 2, 16, 40:deum consuluit auguriis, quae suscipienda essent,
Liv. 1, 20, 7:deos hominum fibris,
Tac. A. 14, 30 fin.:Phoebi oracula,
Ov. M. 3, 9; Suet. Vesp. 5:Tiresiam conjectorem,
Plaut. Am. 5, 1, 76:haruspicem,
Cic. Div. 2, 4, 11; Suet. Tib. 63; Cato, R. R. 5, 4:vates nunc extis, nunc per aves,
Liv. 2, 42, 10:Cumaeam anum,
Ov. F. 4, 158:avem primum visam augur,
id. ib. 1, 180:spirantia exta,
Verg. A. 4, 64; so,trepidantia exta,
Ov. M. 15, 576:sacras sortes,
id. ib. 11, 412:Etrusci haruspices male consulentes,
Gell. 4, 5, 5.— Pass. impers.:si publice consuletur... sin privatim,
Tac. G. 10. —With dependent question:senatus pontificum collegium consuli jussit, num omne id aurum in ludos consumi necessum esset,
Liv. 39, 5, 9:consulti per ludibrium pontifices, an concepto necdum edito partu rite nuberet,
Tac. A. 1, 10.—In judic. lang., to ask advice of a lawyer, to consult, etc.:(γ).quam inanes domus eorum omnium, qui de jure civili consuli solent,
Cic. Verr. 2, 1, 46, § 120:consuli quidem te a Caesare scribis: sed ego tibi ab illo consuli mallem,
id. Fam. 7, 11, 2:si jus consuleres, peritissimus,
Liv. 39, 40, 6:munus hoc eorum qui consuluntur,
i. e. who are skilled in the law, Cic. Leg. 1, 4, 14; so id. Quint. 16, 53.—With dependent question: consulens eum, an seni jam testato suaderet ordinare suprema judicia,
Quint. 6, 3, 92.—The formula usual in asking advice was, licet consulere? Cic. Mur. 13, 28; cf. Hor. S. 2, 3, 192.—In publicists' lang., to take counsel with the competent authorities, to consult:2.Quirites, utrum, etc.,
Liv. 31, 7, 2; so,senatum,
Sall. J. 28, 2:senatum de foedere,
id. ib. 39, 2;62, 10: populum de ejus morte,
Cic. Mil. 7, 16:plebem in omnia (tribuni),
Liv. 6, 39, 2 al. —Aliquid.a.To take counsel or deliberate upon something, to consider:b.est consulere quiddam quod tecum volo,
Plaut. Most. 5, 1, 53; id. Pers. 5, 2, 63:rem delatam consulere ordine non licuit,
Liv. 2, 28, 2; so,consulere et explorare rem,
Cic. Att. 2, 16, 4:consulis rem nulli obscuram,
Verg. A. 11, 344 al.:bis repulsi Galli quid agant consulunt,
Caes. B. G. 7, 83.—To advise something, to give advice:II.tun' consulis quicquam?
Ter. Ad. 1, 2, 47; id. Phorm. 1, 3, 22.— Absol.:ab re consulit blandiloquentulus,
advises to his hurt, Plaut. Trin. 2, 1, 17.Sometimes meton. (causa pro effectu).A.To take a resolution, resolve, conclude, determine.1.Neutr.; constr. absol. or with de aliquo or in aliquem:2.de nullis quam de vobis infestius aut inimicius consuluerunt,
Liv. 28, 29, 8; so,de perfugis gravius quam de fugitivis,
id. 30, 43, 13:in humiliores libidinose crudeliterque consulebatur,
id. 3, 36, 7; so,crudeliter in deditos victosque,
id. 8, 13, 15; cf. Tac. Agr. 16. —Act.:B.quid in concilio consuluistis?
Plaut. Bacch. 1, 1, 6:animum ego inducam tamen, ut illud, quod tuam in rem bene conducat, consulam,
id. Cist. 3, 4: ne quid gravius de salute tuā consulas, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 16, 1:pessime istuc in te atque in illum consulis,
Ter. Heaut. 3, 1, 28:quae reges irā inpulsi male consuluerint,
Sall. C. 51, 4:nisi quod de uxore potuit honestius consuli,
id. J. 95, 3.— Pass. impers.:aliter mihi de illis ac de me ipso consulendum est,
Cic. Att. 7, 13, 3.—With the access. idea of judging, in the connection boni, optimi aliquid consulere, to excuse, take in good part, interpret favorably; be contented, pleased, or satisfied with:1.sit consul a consulendo vel a judicando: nam et hoc consulere veteres vocaverunt, unde adhuc remanet illud Rogat boni consulas, id est bonum judices,
Quint. 1, 6, 32; cf. Paul. ex Fest. p. 41, 8 Müll.: nemo hoc rex ausus est facere, eane fieri bonis, bono genere gnatis boni consulitis? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:boni consulendum,
Varr. L. L. 7, § 40 Müll.:tu haec quaeso consule missa boni,
Ov. P. 3, 8, 24; cf. id. Tr. 4, 1, 106; so,nostrum laborem,
Quint. 6, prooem. § 16; Plin. Ep. 7, 12, 3:hoc munus,
Sen. Ben. 1, 1, 8; id. Prov. 2, 4; id. Ep. 9, 20; 17, 9; 88, 17:quaerebat argentum avaritia: boni consuluit interim invenisse minium,
Plin. 33, prooem. 2, § 4;8, 16, 17, § 44: boni et optimi consulere,
App. M. 8, p. 205, 28.— Hence,consultus, a, um, P. a.A.Well considered or weighed, deliberated upon, maturely pondered:B.bene consultum consilium surripitur saepissume, si minus, etc.,
Plaut. Mil. 3, 1, 5 sq.:ipsi omnia, quorum negotium est, consulta ad nos et exquisita deferunt,
Cic. de Or. 1, 58, 250: neque eam usquam invenio, neque quo eam, neque quā quaeram consultum'st, I know neither, etc., Plaut. Rud. 1, 4, 6:operā consultā,
with mature reflection, Gell. 7 (6), 17, 3;in the same sense, consulto consilio,
Paul. Sent. 1, 9, 6:consultius est huic poenalem quoque stipulationem subjungere,
it is better. more advantageous, Dig. 2, 15, 15.—(Acc. to I. B. 1.) Knowing, skilful, experienced, practised, esp. in law; skilled or learned in the law:2.non ille magis juris consultus quam justitiae fuit,
Cic. Phil. 9, 5, 10:juris atque eloquentiae,
Liv. 10, 22, 7:consultissimus vir omnis divini atque humani juris,
id. 1, 18, 1; cf. Gell. 1, 13, 10:insanientis sapientiae,
Hor. C. 1, 34, 3:universae disciplinae,
Col. 11, 1, 12.—Hence, subst.: consultus, i, m., a lawyer:tu consultus modo rusticus,
Hor. S. 1, 1, 17; id. Ep 2, 2, 87; 2, 2, 159; Ov. A. A. 1, 83.— Esp. with juris, often written as one word, jūrisconsultus, i, m., v. h. v.— Absol.:ut natura non disciplinā consultus esse videatur,
Cic. Caecin. 27, 78:consultorum alterum disertissimum, disertorum alterum consultissimum fuisse,
id. Brut. 40, 148:consultiores sibimet videntur Deo,
Tert. adv. Marc. 2, 2.—Subst.: consultum, i, n.A.(Acc. to I. B. 1. b.) A consultation, inquiry of a deity:B.Sostratus (sacerdos) ubi laeta et congruentia exta magnisque consultis annuere deam videt, etc.,
Tac. H. 2, 4.—(Acc. to II.) A decree, decision, resolution, plan; so first, Senatus consultum, or in one word, Senatusconsul-tum, a decree of the Senate (most freq. in all periods; the senatus consulta were not, like the plebiscita, the supreme law of the republic; but under the emperors, all new laws took this form, v. esp. Sandars, Introd., Just. Inst. § 15;(α).1, 2, 5),
Sall. C. 42, 3; Cic. Verr. 2, 4, 66, § 149:senatus consultum est quod senatus jubet atque constituit, nam cum auctus esset populus Romanus... aequum visum est senatum vice populi consuli,
Just. Inst. 1, 2, 5;for which, consulta Patrum,
Hor. Ep. 1, 16, 41. —Of a decree of the Sicilian council:ne senatus consultum Siculi homines facere possent,
Cic. Verr. 2, 4, 65, § 146.—Also in other connections:facta et consulta fortium et sapientium,
Cic. Leg. 1, 24, 62; cf.:facta consultaque Alexandri,
Sall. H. 3, 7 Dietsch:consulta et decreta,
id. J. 11, 5:consulta sese omnia cum illo integra habere,
all objects of consultation, plans, id. ib. 108, 2; cf.:ab occultis cavendum hominibus consultisque,
plans, Liv. 25, 16, 4; and:approbare collegam consulta,
id. 10, 39, 10:dum consulta petis,
responses, oracles, divinations, Verg. A. 6, 151:tua magna,
decisions, id. ib. 11, 410; so,mollia,
Tac. A. 1, 40:mala,
id. ib. 6, 6:ex consulto factum,
purposely, voluntarily, Auct. Her. 2, 30, 49.—Hence, adv., considerately, deliberately, designedly, on purpose.Form consultō (class. in prose and poetry):(β).utrum perturbatione aliquā animi an consulto et cogitata fiat injuria,
Cic. Off. 1, 8, 27; Plaut. Poen. 3, 5, 43; Cic. N. D. 1, 31, 85; id. Leg. 1, 8, 25; Caes. B. G. 5, 16; 5, 37; Sall. J. 60, 5; 64, 5; Quint. 8, 4, 19; Tac. A. 4, 16; Suet. Caes. 56; * Hor. S. 1, 10, 14 al. —Form consultē (mostly ante- and post-class.):qui consulte, docte atque astute cavet,
Plaut. Rud. 4, 7, 14:caute atque consulte gesta,
Liv. 22, 38, 11; Spart. Had. 2.— Comp., Liv. 22, 24, 3; Tac. H. 2, 24. — Sup., Capitol. Pert. 7. -
75 Senatusconsultum
consŭlo, lŭi, ltum, 3, v. n. and a. [from con and root sal-; cf. consul and consilium].I.To consider, reflect, deliberate, take counsel, reflect upon, consult.A. 1.In gen.(α).Absol.: quid nunc? etiam consulis? do you still deliberate, i. e. hesitate? Plaut. Trin. 2, 4, 171; cf. id. Truc. 2, 4, 75 Speng.: ne quid in consulendo adversi eveniat, Cato ap. Gell. 7, 3, 14:(β).consulto opus est,
there is need of deliberation, Sall. C. 1, 6:dum tempus consulendi est,
Ter. Hec. 5, 1, 19:satis facere consulentibus,
Cic. Or. 42, 143:ut omnium rerum vobis ad consulendum potestas esset,
Liv. 8, 13, 18:ut tot uno tempore motibus animi turbati trepidarent magis quam consulerent,
id. 21, 16, 2:praesidium consulenti curiae,
Hor. C. 2, 1, 14 et saep.—With in and acc.:(γ).consulere in longitudinem,
to take thought for the future, Ter. Heaut. 5, 2, 10:in commune,
for the common good, id. And. 3, 3, 16; Liv. 32, 21, 1; Tac. A. 12, 5; id. Agr. 12; Curt. 5, 9, 14;and in the same sense: in medium,
Verg. A. 11, 335; Liv. 24, 22, 15; Tac. H. 2, 5; Luc. 5, 46:in unum,
Tac. H. 1, 68; 4, 70:in publicum (opp. suscipere proprias simultates),
Plin. Ep. 9, 13, 21; Tac. A. 1, 24.—With de and abl.:(δ).bello confecto de Rhodiis consultum est,
Sall. C. 51, 5; so,de communibus negotiis,
id. J. 105, 1:de salute suorum,
Cic. Sull. 22, 63:omnibus de rebus,
Tac. A. 4, 40.—With ut or ne:2.consulere vivi ac prospicere debemus, ut illorum (liberorum) solitudo munita sit,
Cic. Verr. 2, 1, 58, § 153:tu ne qua manus se attollere nobis A tergo possit, custodi et consule longe,
Verg. A. 9, 322.— Impers.:ut urbi... satis esset praesidii, consultum atque provisum est,
Cic. Cat. 2, 12, 26:ne deficerent, consulendum esse,
Cels. 3, 4, 31.—Esp., consulere alicui or alicui rei, to take care for some person or thing, to be mindful of, take care of, look to, have regard for, to counsel or consult for:B.tuae rei bene consulere cupio,
Plaut. Trin. 3, 2, 9:quid me fiat, parvi pendis, dum illi consulas,
Ter. Heaut. 4, 3, 37:qui parti civium consulunt, partem neglegunt,
Cic. Off. 1, 25, 85: consulere eorum commodis et utilitati salutique [p. 442] servire, id. Q. Fr. 1, 1, 9, § 27; so,famae, pudicitiae tuae,
id. Phil. 2, 2, 3:dignitati meae,
id. Fam. 11, 29, 1:suae vitae,
Caes. B. G. 7, 12:receptui sibi,
id. B. C. 3, 69:reipublicae juxta ac sibi,
Sall. C. 37, 8; id. J. 58, 2; Hor. Ep. 1, 17, 1:timori magis quam religioni,
Caes. B. C. 1, 67; cf.:magis irae quam famae,
Sall. C. 51, 7:qui mi consultum optime velit esse,
Ter. Phorm. 1, 3, 1: mi ires consultum male? to counsel evil or badly, Plaut. Bacch. 3, 6, 36; so,male patriae,
Nep. Epam. 10, 1; id. Phoc. 2, 2.—With si:melius consulet (sibi), si, etc.,
Cels. 1, 3, 55.—Act.1.Consulere aliquem (or aliquid), to consult with one, to ask his opinion or advice, to ask counsel of, to consult, question (for the sake of advice).a.In gen.:b.cum te consuluissem, quid mihi faciendum esse censeres,
Cic. Fam. 11, 29, 1:te, qui philosophum audis,
id. ib. 9, 26, 1:Apellem tragoedum, uter, etc.,
Suet. Calig. 33 al. —Of inanim. objects:speculum suum,
Ov. A. A. 3, 136; cf.:spectatas undas, quid se deceat,
id. M. 4, 312:nares, an olerent aera Corinthōn,
Mart. 9, 60, 11:diem de gemmis, etc.,
Ov. A. A. 1, 251 sq.:animum nostrum,
Quint. 4, 2, 52:aures meas,
id. 9, 4, 93:suas vires,
id. 10, 2, 18 al. —With two accs.:ibo et consulam hanc rem amicos, quid faciundum censeant,
Plaut. Men. 4, 3, 26:nec te id consulo,
Cic. Att. 7, 20, 2:consulere prudentiorem coepi aetates tabularum,
Petr. 88.—Freq.,Esp. as t. t.(α).In the lang. of religion, to consult a deity, an oracle, omens, etc.:(β).Apollinem de re,
Cic. Leg. 2, 16, 40:deum consuluit auguriis, quae suscipienda essent,
Liv. 1, 20, 7:deos hominum fibris,
Tac. A. 14, 30 fin.:Phoebi oracula,
Ov. M. 3, 9; Suet. Vesp. 5:Tiresiam conjectorem,
Plaut. Am. 5, 1, 76:haruspicem,
Cic. Div. 2, 4, 11; Suet. Tib. 63; Cato, R. R. 5, 4:vates nunc extis, nunc per aves,
Liv. 2, 42, 10:Cumaeam anum,
Ov. F. 4, 158:avem primum visam augur,
id. ib. 1, 180:spirantia exta,
Verg. A. 4, 64; so,trepidantia exta,
Ov. M. 15, 576:sacras sortes,
id. ib. 11, 412:Etrusci haruspices male consulentes,
Gell. 4, 5, 5.— Pass. impers.:si publice consuletur... sin privatim,
Tac. G. 10. —With dependent question:senatus pontificum collegium consuli jussit, num omne id aurum in ludos consumi necessum esset,
Liv. 39, 5, 9:consulti per ludibrium pontifices, an concepto necdum edito partu rite nuberet,
Tac. A. 1, 10.—In judic. lang., to ask advice of a lawyer, to consult, etc.:(γ).quam inanes domus eorum omnium, qui de jure civili consuli solent,
Cic. Verr. 2, 1, 46, § 120:consuli quidem te a Caesare scribis: sed ego tibi ab illo consuli mallem,
id. Fam. 7, 11, 2:si jus consuleres, peritissimus,
Liv. 39, 40, 6:munus hoc eorum qui consuluntur,
i. e. who are skilled in the law, Cic. Leg. 1, 4, 14; so id. Quint. 16, 53.—With dependent question: consulens eum, an seni jam testato suaderet ordinare suprema judicia,
Quint. 6, 3, 92.—The formula usual in asking advice was, licet consulere? Cic. Mur. 13, 28; cf. Hor. S. 2, 3, 192.—In publicists' lang., to take counsel with the competent authorities, to consult:2.Quirites, utrum, etc.,
Liv. 31, 7, 2; so,senatum,
Sall. J. 28, 2:senatum de foedere,
id. ib. 39, 2;62, 10: populum de ejus morte,
Cic. Mil. 7, 16:plebem in omnia (tribuni),
Liv. 6, 39, 2 al. —Aliquid.a.To take counsel or deliberate upon something, to consider:b.est consulere quiddam quod tecum volo,
Plaut. Most. 5, 1, 53; id. Pers. 5, 2, 63:rem delatam consulere ordine non licuit,
Liv. 2, 28, 2; so,consulere et explorare rem,
Cic. Att. 2, 16, 4:consulis rem nulli obscuram,
Verg. A. 11, 344 al.:bis repulsi Galli quid agant consulunt,
Caes. B. G. 7, 83.—To advise something, to give advice:II.tun' consulis quicquam?
Ter. Ad. 1, 2, 47; id. Phorm. 1, 3, 22.— Absol.:ab re consulit blandiloquentulus,
advises to his hurt, Plaut. Trin. 2, 1, 17.Sometimes meton. (causa pro effectu).A.To take a resolution, resolve, conclude, determine.1.Neutr.; constr. absol. or with de aliquo or in aliquem:2.de nullis quam de vobis infestius aut inimicius consuluerunt,
Liv. 28, 29, 8; so,de perfugis gravius quam de fugitivis,
id. 30, 43, 13:in humiliores libidinose crudeliterque consulebatur,
id. 3, 36, 7; so,crudeliter in deditos victosque,
id. 8, 13, 15; cf. Tac. Agr. 16. —Act.:B.quid in concilio consuluistis?
Plaut. Bacch. 1, 1, 6:animum ego inducam tamen, ut illud, quod tuam in rem bene conducat, consulam,
id. Cist. 3, 4: ne quid gravius de salute tuā consulas, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 16, 1:pessime istuc in te atque in illum consulis,
Ter. Heaut. 3, 1, 28:quae reges irā inpulsi male consuluerint,
Sall. C. 51, 4:nisi quod de uxore potuit honestius consuli,
id. J. 95, 3.— Pass. impers.:aliter mihi de illis ac de me ipso consulendum est,
Cic. Att. 7, 13, 3.—With the access. idea of judging, in the connection boni, optimi aliquid consulere, to excuse, take in good part, interpret favorably; be contented, pleased, or satisfied with:1.sit consul a consulendo vel a judicando: nam et hoc consulere veteres vocaverunt, unde adhuc remanet illud Rogat boni consulas, id est bonum judices,
Quint. 1, 6, 32; cf. Paul. ex Fest. p. 41, 8 Müll.: nemo hoc rex ausus est facere, eane fieri bonis, bono genere gnatis boni consulitis? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:boni consulendum,
Varr. L. L. 7, § 40 Müll.:tu haec quaeso consule missa boni,
Ov. P. 3, 8, 24; cf. id. Tr. 4, 1, 106; so,nostrum laborem,
Quint. 6, prooem. § 16; Plin. Ep. 7, 12, 3:hoc munus,
Sen. Ben. 1, 1, 8; id. Prov. 2, 4; id. Ep. 9, 20; 17, 9; 88, 17:quaerebat argentum avaritia: boni consuluit interim invenisse minium,
Plin. 33, prooem. 2, § 4;8, 16, 17, § 44: boni et optimi consulere,
App. M. 8, p. 205, 28.— Hence,consultus, a, um, P. a.A.Well considered or weighed, deliberated upon, maturely pondered:B.bene consultum consilium surripitur saepissume, si minus, etc.,
Plaut. Mil. 3, 1, 5 sq.:ipsi omnia, quorum negotium est, consulta ad nos et exquisita deferunt,
Cic. de Or. 1, 58, 250: neque eam usquam invenio, neque quo eam, neque quā quaeram consultum'st, I know neither, etc., Plaut. Rud. 1, 4, 6:operā consultā,
with mature reflection, Gell. 7 (6), 17, 3;in the same sense, consulto consilio,
Paul. Sent. 1, 9, 6:consultius est huic poenalem quoque stipulationem subjungere,
it is better. more advantageous, Dig. 2, 15, 15.—(Acc. to I. B. 1.) Knowing, skilful, experienced, practised, esp. in law; skilled or learned in the law:2.non ille magis juris consultus quam justitiae fuit,
Cic. Phil. 9, 5, 10:juris atque eloquentiae,
Liv. 10, 22, 7:consultissimus vir omnis divini atque humani juris,
id. 1, 18, 1; cf. Gell. 1, 13, 10:insanientis sapientiae,
Hor. C. 1, 34, 3:universae disciplinae,
Col. 11, 1, 12.—Hence, subst.: consultus, i, m., a lawyer:tu consultus modo rusticus,
Hor. S. 1, 1, 17; id. Ep 2, 2, 87; 2, 2, 159; Ov. A. A. 1, 83.— Esp. with juris, often written as one word, jūrisconsultus, i, m., v. h. v.— Absol.:ut natura non disciplinā consultus esse videatur,
Cic. Caecin. 27, 78:consultorum alterum disertissimum, disertorum alterum consultissimum fuisse,
id. Brut. 40, 148:consultiores sibimet videntur Deo,
Tert. adv. Marc. 2, 2.—Subst.: consultum, i, n.A.(Acc. to I. B. 1. b.) A consultation, inquiry of a deity:B.Sostratus (sacerdos) ubi laeta et congruentia exta magnisque consultis annuere deam videt, etc.,
Tac. H. 2, 4.—(Acc. to II.) A decree, decision, resolution, plan; so first, Senatus consultum, or in one word, Senatusconsul-tum, a decree of the Senate (most freq. in all periods; the senatus consulta were not, like the plebiscita, the supreme law of the republic; but under the emperors, all new laws took this form, v. esp. Sandars, Introd., Just. Inst. § 15;(α).1, 2, 5),
Sall. C. 42, 3; Cic. Verr. 2, 4, 66, § 149:senatus consultum est quod senatus jubet atque constituit, nam cum auctus esset populus Romanus... aequum visum est senatum vice populi consuli,
Just. Inst. 1, 2, 5;for which, consulta Patrum,
Hor. Ep. 1, 16, 41. —Of a decree of the Sicilian council:ne senatus consultum Siculi homines facere possent,
Cic. Verr. 2, 4, 65, § 146.—Also in other connections:facta et consulta fortium et sapientium,
Cic. Leg. 1, 24, 62; cf.:facta consultaque Alexandri,
Sall. H. 3, 7 Dietsch:consulta et decreta,
id. J. 11, 5:consulta sese omnia cum illo integra habere,
all objects of consultation, plans, id. ib. 108, 2; cf.:ab occultis cavendum hominibus consultisque,
plans, Liv. 25, 16, 4; and:approbare collegam consulta,
id. 10, 39, 10:dum consulta petis,
responses, oracles, divinations, Verg. A. 6, 151:tua magna,
decisions, id. ib. 11, 410; so,mollia,
Tac. A. 1, 40:mala,
id. ib. 6, 6:ex consulto factum,
purposely, voluntarily, Auct. Her. 2, 30, 49.—Hence, adv., considerately, deliberately, designedly, on purpose.Form consultō (class. in prose and poetry):(β).utrum perturbatione aliquā animi an consulto et cogitata fiat injuria,
Cic. Off. 1, 8, 27; Plaut. Poen. 3, 5, 43; Cic. N. D. 1, 31, 85; id. Leg. 1, 8, 25; Caes. B. G. 5, 16; 5, 37; Sall. J. 60, 5; 64, 5; Quint. 8, 4, 19; Tac. A. 4, 16; Suet. Caes. 56; * Hor. S. 1, 10, 14 al. —Form consultē (mostly ante- and post-class.):qui consulte, docte atque astute cavet,
Plaut. Rud. 4, 7, 14:caute atque consulte gesta,
Liv. 22, 38, 11; Spart. Had. 2.— Comp., Liv. 22, 24, 3; Tac. H. 2, 24. — Sup., Capitol. Pert. 7. -
76 cura
cūra, ae, f. (arch. coira aus *coisa; vgl. pälign. coisatens »curaverunt«), das Sichangelegenseinlassen = die Sorge, I) = επιμέλεια, die Sorge, Fürsorge, 1) im allg., die angelegentliche Bemühung, das angelegentliche Bestreben, die Sorgfalt, das Interesse, die Teilnahme, die Beachtung, Rücksichtnahme, die Aufmerksamkeit, das Augenmerk, die Achtsamkeit (Ggstz. neglegentia; oft verb. cura et diligentia, cura ac diligentia, cura diligentiaque, tutela atque cura, opera curaque, cura atque opera, studium curaque, cura et cogitatio, cogitatio curaque, cura et od. ac labor), cura acris, Quint., acris cura diligentiaque, Cic.: intenta (intentior, intentissima), Liv.: magna (maior, maxima), Quint.: non mediocris, Planc. in Cic. ep.: minor, Quint.: nimia, Quint.: c. publica (die S. für das allgemeine Wohl), Ggstz. c. privata, Liv. – cum cura, zB. saucios reficere, Liv.: omnes milites sepelire, Curt.: omnia speculari, Liv.: so auch cum magna cura, zB. parare omnia, Sall.: magna cum cura atque diligentia, zB. scribere alqd, Cic.: cum maxima cura, zB. ultum ire iniurias, Sall.: summa cum cura, zB. exsequi alqd, Liv.: non sine cura, zB. rem administrant, Sall.: finis vitae extraneis non sine cura fuit, fand Teilnahme bei den Ausw., Tac. – u. sine cura deûm evenire (sich ereignen), Tac. (vgl. Heraei stud. crit. p. 73). – u. bl. magnā curā, zB. alere equum, Suet.: ea non maiore curā praecepta ab ducibus sunt quam ab militibus observata, Liv. - m. obj. Genet., agrorum nimia c. (allzu großes Interesse am Landbau) et sollicitior rei familiaris diligentia, Quint.: c. sui, für sich, für die Selbsterhaltung, Sen.: cura rei publicae, Interesse am St., Cic. u. Sall.: legum, Beachtung, Beobachtung der G., Quint.: c. rerum, verborum, sorgfältige Wahl, Quint.: c. bonarum rerum, c. humanarum rerum, Interesse, Teilnahme an usw., Sall.: rerum alienarum cura (zB. difficilis est), Cic.: assidua et perpetua c. salutis tuae, Cic. – cura habendi, Habsucht (πλεονεξία), Phaedr.: cura diversa sciscitandi, Tac.: cura colendi, S. in der Pflege, sorgfältige Pflege (des Gartens), Verg.: singularis cura (Schonung) frugum, agrorum, hominum, urbium, Vell. – m. de (in betreff) u. Abl., studium tuum curaque de salute mea nullā me novā voluptate affecit, Brut. in Cic. ep.: gratissima est mihi tua cura de illo meo primo et maximo mandato, Cic. – m. pro u. Abl., divina pro nobis cura, Augustin. conf. 7, 19 in. (vgl. unten curam agere pro etc. u. est cura pro etc.). – m. Verben, abicere curam (Interesse an) rei publicae, Cic., od. omnem suam curam de re publica, Cic. – adhibere curam in capris et ovibus parandis (Ggstz. neglegentem esse in amicis eligendis), Cic.: adhibere magnam curam diligentiamque in valetudine sua tuenda, Nep.: de sacerdotio tuo quantum curam ad-hibuerim, cognosce ex iis litteris, quas etc., Cic.: non mediocris adhibenda mihi est cura, ut etc., Planc. in Cic. ep. – agere curam alcis rei od. alcis u. de alqa re od. de alqo od. pro alqo, für etw. od. jmd. Sorge od. Fürsorge tragen, an etw, od. jmd. Interesse nehmen, sich um etw. od. jmd. bekümmern, sich etw. angelegen sein lassen (s. Burm. u. Ruhnk. Ov. her. 12, 302), zB. curam corporis diligentissime, Sen.: curam libertatis, Sall.: curam humanarum rerum (v. den Göttern), Plin. u. Quint.: curam sui, Sen.: curam civium, Liv.: curam pro nobis hospitis, uxor, agas, Ov.: curam de Samnitibus, non de se, Liv. – avocare curam alcis, die Aufm. jmds. abziehen, jmd. zerstreuen, Col. – capit alcis animum cura sacrorum et caerimoniarum, Liv. – conferre magnam curam in alcis salutem diligentiamque, Cic.: conferre omnem suam curam atque operam ad philosophiam, Cic. – cosumere in alcis salute omnem suum laborem, omnem operam, curam, studium, Cic.: istorum in dialecticis omnis cura consumitur, Cic. – defungi (loswerden) eā curā, Liv. – desiderare (erfordern) acrem curam diligentiamque, Cic. – curam hanc dimittere, Ov.: non dimittere istam curam, Cic.: dimittere omnem curam suorum, sich um die Seinigen gar nicht weiter bekümmern, Suet. – distendere alcis curam, jmds. Sorgfalt nach allen Seiten in Anspruch nehmen, jmd. gehörig beschäftigen, Col. 8, 2, 7 u. 12, 46, 1 (versch. von curas distendere, s. no. II, 1). – est cura alcis, m. pro u. Abl., publica cura est pro moenibus istis, Ov.: m. ut u. Konj., medici cura esse debet, ut etc., Cels.: m. ne u. Konj., haec mea cura est, ne quid tu perdas, Hor.: una erat cura, ne inultus occĭderet, nur darauf war sein Augenmerk gerichtet, daß er nicht usw., Curt. – est alqs cura alci od. alcis, cura pii dis sunt (Riese cura deûm di sunt) et qui coluere, coluntur, Ov. met. 8, 724 (715). – est alci cura alcis rei od. alcis, es trägt jmd. Sorge für etw. od. einen, nimmt Interesse an etw., richtet sein Augenmerk auf etw., bekümmert sich um etw. od. jmb., zB. Romanis interim arcis Tarentinae praesidiique, quod ibi obsideretur, cura est, Liv.: quodsi hominibus bonarun rerum tanta cura esset, quanto studio aliena petunt, Sall.: artium ingenuarum tibi maxima cura est, Ov.: cura tibi non est hospitis ulla tui, Ov. – cura est od. alci cura est m. folg. Infin., cura comere capillum fuit, Sen.: cura finitimos vincere maior erat, Ov.: praeverti ad Armenios instantior cura fuit, Tac.: ingens cura est mis cordibus aequiperare, Enn. fr.: nulli cura fuit externos quaerere divos, Prop.: nec sit mihi cura mederi, Verg. – alci cura est m. folg. ne u. Konj., haec mea cura est, ne quid tu perdas neu sis iocus, Hor.: inter quae maxima erat cura duci (war das Hauptaugenmerk des F. darauf gerichtet), ne qua exprobratio cuiquam veteris fortunae discordiam inter ordines sereret, Liv.: u. cura est alcis m. folg. indir. Fragesatz, neque senatus in eo cura, an imperii extrema dehonestarentur,Tac. ann. 4, 74. – est alqd intentioris curae, zB. custodiae vigiliaeque et ordo stationum intentioris curae erant, Liv. – est alci alqd od. alqs curae od. est alci curae de alqa re, es ist jmdm. eine Sache od. Pers. zur Sorge, d.i. ein Gegenstand der Sorge, Fürsorge, es läßt sich jmd. eine Sache od. Pers. zur Sorge sein, angelegen sein, zB. tibi erit eidem, cui salus mea fuit, etiam dignitas curae, Cic.: Caesar pollicitus est sibi eam rem curae futuram, Caes.: propinqui, quibus est puella curae, Catull.: rati sese dis immortalibus curae esse, Sall.: ergo illi curae contigit esse tuae, Ov.: de ceteris senatui curae fore, Sall.: de Tirone mihi curae est, Cic. ep.: mihi magnae curae tua vita et dignitas est, Anton. in Cic. ep.: salutem eius regis senatui populoque Romano magnae curae esse, Cic.: ei permagnum et perhonorificum videbatur senatui populoque Romano tantae curae esse salutem suam, Cic.: non enim tibi ea res maiori curae aut est aut erit quam mihi, Cic.: ceterum magis vis morbi ingravescens curae erat terroresque ac prodigia, Liv. 4, 21, 5: ceterum eo tempore minus ea bella quae gerebantur curae patribus erant, quam exspectatio nondum coepti cum Antiocho belli, Liv. 35, 23, 1: in eorum periculis non secus absentes quam praesentes amicos Attico esse curae, Nep. Att. 12, 5: so auch alci curae est m. folg. ut od. ne u. Konj., zB. velim tibi curae sit, ut aliquid istinc bestiarum habeamus, Cael. in Cic. ep.: magis curae est magisque adformido, ne is pereat aut corrumpatur, Plaut.: in primis tibi curae sit, ne mihi tempus prorogetur, Cic.: patribus aeque curae fuisse, ne qua iniuria in eos oreretur, Liv.: alci curae est m. folg. indir. Fragesatz, zB. quo magis quae agas curae sunt mihi, Ter.: omnibus civitatibus Graeciae et Asiae curae erat, quid Eumenes in senatu egisset, Liv.: mihi maiori curae est, quemadmodum vobis gratiam referam, quam etc., Cic.: mihi non minori curae est, qualis res publica post mortem meam futura sit, quam qualis hodie sit, Cic.: quin id erat curae, quo pacto cuncta tenerem, Hor.: nisi sane curae sit (von Interesse für mich ist), quorsum eventurum hoc siet, Ter. – alci curae est m. Infin., zB. erit mihi curae explorare provinciae voluntatem, Traian. in Plin. ep.: magnae veteribus curae fuit gratiam dicendi et paribus et contrariis acquirere, Quint.: eligere modo curae sit (nur sei man in der Auswahl vorsichtig), Quint. – u. alci curae est m. Acc. u. Infin., tibi curae est sentire cives tuos, quanto per te onere leventur, Liv. 30, 31, 3. – plus exigere (erfordern) laboris et curae, Quint. – habere curam alcis rei od. alcis, für etw. Sorge tragen, auf etw. Sorgfalt verwenden, an etw. od. jmd. Interesse nehmen, sich um jmd. od. etw. bekümmern, sich etw. angelegen sein lassen, zB. libertatis, Sall.: rerum divinarum. Liv.: in primis pacis tuendae, Suet.: serendi (arborem turis), Plin.: Ausoniae gentis, v. den Göttern, Ov.: delectus multo intentiorem quam alias curam habebat, Liv. – so auch habere curam de od. in alqa re, zB. de vita communi omnium curam publicaeque rei constitutione habere, Vitr. 1. praef. § 2: in ea (re publicā) cognoscenda multam magnamque curam habui, Ps. Sall. de rep. 2, 1, 3. – u. habere alqm od. alqd curae od. sibi curae, zB. petitionem alcis c. h., Sall.: nec aliter universos quam membra partesque imperii c. h., Suet.: me ut id mihi habeam curae rogas, Varro: eos tibi et rem, de qua misi, velim curae habeas, Cael. in Cic. ep.: u. so curae sibi habere m. Infin., zB. ut ille ex ultimis terris, quid ageret, curae sibi haberet certiorem facere Atticum, Nep. Att. 20, 4: curae habere m. folg. ut u. Konj., habebo itaque curae, ut te meliorem tibi reddam quam accepi, Sen. de ben. 1, 8, 2: curae habere m. folg. Relativsatz, sapienter habeatis curae, quae imperavi atque impero, Plaut. Men. 991: u. absol. curas habere, alle mögliche Sorgfalt anwenden, nichts vernachlässigen, Iustin. 43, 4, 11. – impendere curam alci rei, zB. rei domesticae, Phaedr.: u. so acrem quam maxime curam spei futuri oratoris, Quint. – incumbere onmi cogitatione curāque in rem publicam, Cic.: dagegen incumbe in eam curam od. totā mente incumbe in hanc curam, laß das deine angelegentliche Sorge sein, Cic. – at mihi cura non mediocris inest, fontes ut adire remotos queam, Hor. sat. 2, 4, 93 sq. – intendere curam alcis, jmds. Aufmerksamkeit spannen, zB. gens bellicosa... curam regis intenderat, ließ den K. auf seiner Hut sein, Curt.; dagegen curam intendere in alqd, die Aufmerksamkeit, sein Augenmerk auf etw. richten, zB. in quem omnes intenderat curas, Curt.: dum omnium cura in Veiens bellum intenta est, Liv.: u. m. folg. indir. Fragesatz, non intenta cuiusquam cura, quae firmitudo (coriorum), quae mensura, ohne daß jemand genau darauf geachtet hätte, Tac. – ne Syphacis quidem reconciliandi curam ex animo mittere, den Gedanken nicht aufgeben, Liv. – ponere curam et aegritudinem, Cic.: ponere curam alcis rei, die S. für etw. beiseite lassen, sich nicht weiter um etw. bekümmern, zB. positis omnium aliarum rerum curis, mit Hintansetzung aller andern Geschäfte, Liv. – aber ponere curam in alqa re, Sorgfalt, Aufmerksamkeit richten, verwenden, zB. omnem curam in siderum cognitione, Cic.: omnis mihi cura et opera posita est in hominum periculis defendendis, Cic. – postulare (erfordern) minorem curam, Quint. – remittere curam diligentiamque, nachlassen in usw., Caes.: omnem curam belli remittere, Liv.: omnes curas referre ad alqm et in eo consumere, Cic. – stimulare curam, zB. ne fames quidem, quae mutas accenderet bestias, curam stimulare posset, Liv. – suscipere curam, es sich eine Sorge sein lassen, darauf sein Augenmerk richten, m. folg. ut od. ne u. Konj. od. folg. indir. Fragesatz, zB. suscipe curam et cogitationem dignissimam tuae virtutis, ut Caesarem et Pompeium perfidiā hominum distractos in pristinam concordiam reducas, Balb. in Cic. ep.: quod magnam curam suscipiebat (weil er sich wohl hütete), ne quo temere progrederetur, Auct. b. Alex.: hanc quoque suscipe curam, quemadmodum experiamur, Cic. – sustinere maximam curam belli, die schweren u. sorgenvollen Kriegslasten zu tragen haben, Cic. – omni mente in ea cogitatione curaque versari, ut etc., Cic.: omnis cura mea solet in hoc versari semper, si possim, ut boni efficiam aliquid dicendo, Cic.: vincere omnes curā, vigilantiā, patientiā, Nep. – So nun insbes.: α) das Interesse für etw. Neues, die Neugierde, cura ingenii humani, die dem Menschen angeborene Neugierde, Liv. 21, 22, 7 (u. dazu Fabri): inerat cura insita mortalibus videndi congredientes nobilem regem et... legatos, Liv. 42, 39, 3. – β) das wissenschaftliche Streben, das Studium, die Forschung, cura et meditatio (Nachdenken), Tac. dial. 16; vgl. Tac. Agr. 10. – Plur., sapientis animus cum his habitans pernoctansque curis, Cic. Tusc. 5, 69. – dah. meton. = die ausstudierte Schrift, die Ausarbeitung, Arbeit, c. recens, Ov., nova et recens, Tac.: ii, quorum in manus cura nostra venerit, Tac.: essent et iuvenes, quorum inedita cura est, Ov.; dimissā priore curā novae cogitationi toto pectore incumbam, Tac.: Plur.: condere victuras temptem per saecula curas, Mart. 1, 107, 5.
2) die Fürsorge = die Besorgung, Behandlung, Abwartung, Wartung, Pflege, Aufsicht, a) die landwirtsch. Pflege, Zucht, Pelusiacae lentis, Verg. georg. 1, 228: quae cura boum, qui cultus habendo sit pecori, Verg. georg. 1, 3. – b) die physiche Pflege des Körpers, bes. auch die verschönernde, das Ordnen, Schmücken, der Putz, wie θεραπεία (s. Broukh. Prop. 2, 12 [14], 28. Gronov Obss. 1, 23 p. 98 Fr.), m. subj. Genet., cura mulierum, Phaedr. – m. obj. Genet., c. corporis, Quint.: formae, Sen.: comae, Prop.: capillorum, Suet.: cura cultusque feminarum, Liv. – c) die Krankenpflege, α) des Wärters usw., die Pflege, saucios sustentare curā, Tac. ann. 4, 63. – β) des Arztes, die Behandlung, Heilung, Kur (griech. θεραπεία) c. morbi, Iustin.: c. aquae, quae inter cutem est, Cels.: si quid cura levarit, Cels.: cum omnem curam fata vincerent, Vell.: Plur., curae aegrescentium, Macr. sat. 7, 4, 6. – übtr., relinquebatur simplex illa iam cura doloris tui, Cic. ep. 5, 16, 5: illa fuit lacrimis ultima cura meis (v. Schlafe), Prop. 1, 3, 46. – d) die Besorgung einer Leiche (griech. κήδευσις), quibus ea (mater) funeris sui curam demandarat, Suet. Tib. 51, 2; vgl. Tac. hist. 5, 5. – e) die Besorgung der Götter, cura deorum, der Gottesdienst (griech. θεραπεία θεῶν), Liv. 6, 41, 9. Iustin. 41, 3, 6. – f) die Fürsorge für jmd. od. etw. = die Aufsicht über jmd. od. etw., die Hut, Obhut, α) über jmd.: c. dominae, Ov.; vgl. vollst. dominam servandi cura, Ov.: filium regis non sub hospitum modo privatorum custodia, sed publicae etiam curae ac velut tutelae esse velle, Liv. – bes. des Erziehers, der Erzieherin, c. susceptorum semel adulescentium, Quint.: suum sororisque filios in eadem cura habere, Liv.: alci sororis suae nepotum curam delegare, Quint. – β) über etw.: omnes, quibus vivaria, armenta, alvearia, piscinae, aviaria in cura erant, alle Tierwärter, Hirten, Bienen-, Fisch-, Vogelwärter, Plin. 8, 44. – g) meton.: α) der Pfleger, Wärter, Aufseher, immundae cura fidelis harae (v. Schweinehirten Eumäus), Ov. her. 1, 104 (vgl. no. 3, a, β, ββ). – β) der Gegenstand der Fürsorge, der Schützling, Pflegling, Liebling, c. deûm (v. Anchises), Verg.: ipse Veneris iustissima cura, Dardanius puer, Verg.: tua cura, palumbes, Verg.: absunt, mea cura, sodales, Ov.: Roscia te salutat, cura communis, Sidon.: Lydia (ein Gedicht des P. Val. Kato) doctorum maxima cura liber, Ticida poët. bei Suet.
3) die Fürsorge = die verwaltende, leitende Besorgung, Pflege, die Verwaltung, Leitung (das Kommando), die Aufsicht, a) übh.: α) eig.: c. rerum domesticarum, die Verwaltung des Hauswesens, die Hauswirtschaft (οίκονομία), Quint. 3, 3, 9: patrimonii sui curam mandare alci, Sen. de ben. 4, 27, 5. – bes. als Staatsamt, magistratus et imperia et omnis cura rerum publicarum, Sall.: u. so cura rei publicae, Liv., u. cura rerum, Tac.: u. speziell c. urbis, Liv.: aerarii, annonae, Suet.: tabularum publicarum, die V. des öffentl. Schuldbuchs, V. des Staatsärars, Tac.: operum publicorum, Suet.: c. viarum, aquarum, alvei Tiberis, frumenti populo dividendi, Suet.: c. navium, Flottenverwaltung, Tac.: c. legionis armandae, Tac. – alqm ad curam rei publicae admovere, Suet., Ggstz. alqm curā rerum demovere, Tac.: provincias ad suam curam transferre, Suet.: aspenari curam urbis (Stadtpflege, Leitung der städtischen Angelegenheiten) ut ingratam ignobilemque, Liv.: curam ordinandarum bibliothecarum in porticu Octaviae suscipere, Suet.: alci delegare curam providendae tempestatis, die Gewitterwache übertragen, Sen.: curam atque onus Germanici belli Druso delegare, Vell.: obsidionem demandare in curam collegae, Liv.: alci arcis curam mandare, Curt.: curam peditum Paulinus, equitum Celsus sumpsere, Tac.: Equitius, cui tunc erat cura palatii credita, der damalige Hausmarschall, Amm. – β) meton., αα) die Besorgung = die Mühwaltung, Obliegenheit, das Geschäft, hi (delecti) vel aetate vel similitudine curae patres appellabantur, Sall.: hanc curam tibi iniungo, Plin. ep.: in bello in aliqua maiuscula cura negotiove versari, Cic.: est minutioris curae m. folg. Infin., es ist ein allzu kleinliches Geschäft, Quint. 8, 6, 28. – bes. im Plur. (Ggstz. remissiones u. dgl.), nondum ad curas intentus, Tac.: cum sumus necessariis negotiis curisque vacui, Cic.: iam vero tempora curarum remissionumque divisa, Tac.: divisae inter Tutorem et Classicum curae, Tac.: tam humiles et sordidas curas alii mandare, Plin. ep. – ββ) der Aufseher, cura praetorii unus, Haushofmeister, Treb. Poll. Claud. 14, 11: Saturninus ex cura palatii, gewesener Hausmarschall, Amm. 22, 3, 7. – b) die Vormundschaft, Kuratel, curam gerere, administrare, ICt.
II) wie φροντίς, die Sorge = die Besorgnis, besorgte Teilnahme (Ggstz. gaudium, laetitia; Synon. u. stärkerer Begriff sollicitudo, Kummer, Bekümmernis, s. Plin. ep. 2, 11, 15: dah. oft verb. cura et sollicitudo, sollicitudo et cura, cura et angor, cura et angor animi mei), 1) im allg.: domitor curarum (v. Schlaf), Sen. poët.: curarum milia, Prop. – expers curae od. omnis curae, Liv.: erant illa castra plena curae, Cic. – liber curā et angore animus, Cic.: animus liber sensibus et curis od. omni impeditione curarum (zB. per somnum od. in somnis), Cic.: vacuus hāc curā, Cic.: vacua metu, curā, sollicitudine, periculo vita bonorum virorum est, Cic. – sine cura, ohne S., sorglos, Sall.: u. so auch sine cura esse, Cic. – m. obj. Genet., curā impensarum populi Romani, aus Bes. für usw., Liv. – m. de u. Abl., cura de minore filio, Liv. 44, 44, 1. – m. pro u. Abl., cura pro alqo, Liv. 27, 30, 5. Verg. Aen. 12, 48. – m. in u. Akk., nullā in posterum curā, Tac. hist. 3, 55. – m. attrib. Adjj., curae amarae, Ov.: curae anxiae (bange), Liv.: curae atrae, Hor.: curae edaces, Hor.: c. gravis, gravior, Liv., gravissima, Cic.: c. ingens, Sall.: curae inanes, Lucr.: c. magna, maior, maxima, Cic.: c. materna, Plin.: c. minor, Cic.: curae mordaces, Lucan.: curae novae, Cic. (vgl. haec nova c., Hernici, diese neue Bes. [= Gegenstand der Bes.], Liv. 6, 6, 13): c. parva, Cic.: c. multiplex, Curt.: curae perpetuae, Ov.: c. cotidiana, Ter.: c. summa (zB. summā curā alcis adventum exspectare), Cic.: curae tristes, Verg.: curae vigilantes, Sorgen bei wachendem Auge (S. amTage), Cic.: so auch curae vigiles, Val. Max. – m. Verben, abigere curas, die S. verscheuchen (v. Lebl.), Hor.: abstinere curis, sich der S. entschlagen, Cels.: accumulat curas filia parva meas, Ov. – adimere alci curam, Ter. (u. so auch quot curas ademi! Ter.). – afferre (alci) curam, curas, S. verursachen, zB. nonnullas curas et molestias (v. Umständen), Cic.: u. m. folg. Acc. u. Infin., Piliam in idem genus morbi delapsam curam tibi afferre maiorem sentio, Cic.: u. m. folg. quod, zB. quod negavit te potuisse ad me scribere, curam mihi attulit, Cic. – afficere alqm aliquā curā, Cic., magnā curā et sollicitudine, Ter. (sowohl v. Pers. als v. Umständen): u. so auch afficior curā, Plin. ep. – curam de coniuge agere, Sorge tragen um d. G. (Ggstz. intrepidum esse pro se), Ov. met. 9, 107. – agitare alqm dies noctesque curis insomniisque, Liv. – cotidiana cura angit animum, Ter.: angi tot curis vigiliisque, Cic. – quod ipsum curam augebat, Liv. – aegritudines, molestiae, maerores, qui exedunt animos hominum conficiuntque curis, Cic.: u. bes. confici curis, Cic., confectus curis, Iustin.: animus curā confectus, Ter. – ut eorum aspectu omnis quae me angebat de re publica cura consederit, Cic. – cur eam rem tam studiose curas, quae tibi multas dabit curas, Cornif. rhet. 4, 21: at tibi curarum milia quanta dabit, Prop. 1, 5, 10. – decedit alci cura u. alci cura de alqa re (s. Drak. Liv. 4, 52, 8. Burm. Suet. Caes. 24), zB. priusquam ea cura decederet patribus Romanis, Liv.: de domesticarum rerum eventu nec patribus nec plebi cura decesserat, Liv.: donec cura de Antiocho decessisset, Liv. – demere animis curas, Varro. – deducere animo curas, Hor. – curas depellere vino, Tibull. – deponere curam pro alqo, Verg.: deponere tristes animo curas, Verg.: in alcis sermone et suavitate omnes curas doloresque deponere, Cic. – dimittere curam hanc, Ov. met. 1, 209. – velut in duo pariter bella distenderant curas hominum, hatten die Besorgnisse gleichs. zwischen zwei Kriegen in gleicher Weise geteilt, Liv. 27,40, 1 (versch. v. curam alcis distendere oben no. I, 1). – omnium tamen non tanta pro Aetolis cura erat, quam ne Philippus regnumque eius grave libertati futurum rebus Graeciae immisceretur, Liv. 27, 30, 5. – mihi maximae curae est non de mea quidem vita, sed me patria sollicitat, Cic.: Pompeius de Clodio iubet nos esse sine cura, Cic. – fuit intactis quoque cura condicione super communi, Hor. ep. 2, 1, 152. – parte curae exonerarunt senatum consulis litterae, Liv. – me his exsolvite curis, Verg.: extenuat corpus cura, Cels. – alqd curam facit m. folg. ne u. Konj., läßt besorgen, daß usw., Tac. ann. 3, 52. – fugere curam, Cic. – quam pro me curam geris, hanc precor, optime, pro me deponas, Verg. Aen. 12, 48 sq. – pectus alcis anxiis implere curis (v. einem Ereignis), Liv.: imponere finem curis, Verg.: primo gravis cura patres incessit, Liv.: affirmatio Pori multiplicem animo regis iniecerat curam, Curt.: u. inicere (alci) curam m. folg. ne u. Konj., Ter. adelph. 708. Curt. 3, 1 (2), 17: inicere alci curam metumque, ne etc., Liv. 5, 7, 4. – cum curis laxati sumus, Cic.: saepissime curam et angorem animi mei sermone et consilio levasti tuo, Cic.: levare (abnehmen) alqm curā od. magnā curā, Cic.: liberare alqm curā, istā curā, magnā curā et sollicitudine, Cic.: ut quoquo modo aut liberarem te istā curā aut certe levarem, Cic. – non tamen invictum animum curae obruunt (erdrücken), Curt.: illum ingens cura atque laetitia simul occupavere, Sall. – partiri curas cum alqo, Verg.: pellere curas vino, Hor., curas e pectore, Sil. – illa restabat cura, ne etc., Liv. – ea me cura vehementissime sollicitat, Cic.: me illa cura sollicitat angitque vehementer, quod (daß) etc., Cic. – solvere alqm curis ceteris, Ter.: curas et corpora somnus solverat, Ov. – videris gravem curam suscepisse vehementerque esse de nobis sollicitus, Cass. in Cic. ep.: maximam hic sollicitudinem curamque sustineo, ne m. folg. Konj., Cic. – traducere animos a minore cura ad summum timorem (v. einem Vorfalle), Cic. – et curā vacare et negotio, Cic.: maternā vacare curā, Plin.: vitare curam domesticorum, sich der S. um den Haushalt entschlagen, Cels.: multiplices animo volvere curas, Catull.
2) die Liebessorge, Liebesqual, die Liebe (vgl. Lachmann Prop. 1, 11 [10], 17), c. mea, tua, die Liebe zu mir, zu dir, Ov. u. Prop.: iuvenum curae, Hor.: possum alterius curas sanare recentes, Prop. – meton. (wie μέλημα) = die Geliebte, die Flamme, tua cura, Lycoris, Verg.: Lynceu, tune meam potuisti tangere curam? Prop. – / Arch. Dat. curai, Elog. clar. vir. 24 im Corp. inscr. Lat. 12. p. 285.
-
77 duco
dūco, ĕre, dūxi, ductum - tr. - - impér. 2ème pers. du sing.: duc; duce (Plaut.) [st1]1 [-] mener, conduire, faire passer d'un lieu à un autre, aller devant, guider. - ducit via ad infernas sedes, Ov.: c'est la route des enfers. - ducere aquam per fundum, Cic.: amener de l'eau à travers une propriété. - error ad meliora ducendus, Quint.: erreur à rectifier. - ducit quam proxime ad hostem potest: il s’avance le plus près possible de l’ennemi. - ad strepitum citharae cessatum ducere curam, Hor. Ep. 1, 2, 31: endormir ses soucis au bruit de la cithare. - vota bonos ducere ad exitus, Hor. C. 4.8.34: accomplir des voeux, mener des voeux à bonne fin. - perque omnia duxit (me), Virg.: et elle m'a tout expliqué en détail. [st1]2 [-] amener (avec soi), conduire, mener (en prison, au tribunal...). - ducere ad mortem: conduire à la mort (au supplice). - aliquem jubes, duci (Sen.): tu envoies qqn à la mort. - ducere in jus, Liv.: traîner en justice. - C. Fuficium duci jussit petitorem, Cic. Verr. 2, 2, 12 § 31: il ordonna que l'on emprisonnât C. Fuficius qui était le demandeur (le plaignant). [st1]3 [-] conduire chez soi comme épouse, se marier, épouser (en parl. de l'homme). - ducere uxorem domum, Plaut. Aul. 2, 1, 40: se marier. - si tu negaris ducere, Ter. And. 2, 3, 5: si tu refuses de te marier. - (uxorem) filiam alicujus ducere: épouser la fille de qqn. - ducere ex plebeie, Liv. 4, 4: épouser une plébéienne. [st1]4 [-] conduire, marcher à la tête, être à la tête, commander (t. militaire). - ducere primum pilum, Caes. BG. 5.35.6: être chef de la première compagnie des triaires. - ducere ordinem: commander un manipule, être centurion. - ducere copias: commander des troupes. - cohortes ducebant, Tac.: les cohortes marchaient en tête. [st1]5 [-] mener (un cortège, un choeur), servir de chef, servir de guide. - ducere funus: conduire des funérailles. - ducere alicui exsequias, Plin. 8, 42, 64, § 154: faire des funérailles à qqn. - ducere classem (discipulorum), Quint. 1, 2, 24: être le premier de sa classe. [st1]6 [-] mener (une ligne), tracer, décrire, tirer le fil, composer, prolonger, allonger, façonner, former. - ducere orbem, Quint. 11, 3, 118: décrire une circonférence. - ducere lineam, Plin.: tracer une ligne. - ducere versus, Ov. Tr. 5, 12, 63: composer des vers. - ducere fossam, Caes. BG. 7.72.1: creuser un fossé. - ducere lateres de terra, Vitr. 2, 3: faire des briques de terre. - ducere vivos vultus de marmore, Virg. En. 6, 849: faire le portrait en marbre. - ducere choreas, Ov. M. 8, 582: former des danses. - ducere stamina (fila): tirer le fil. - lanas ducere, Ov. M. 4, 34: étirer la laine, filer la laine. - ducere carmina: composer des vers. [st1]7 [-] tirer, faire descendre, faire sortir, attirer, aspirer, boire. - ducere sortem, Cic. Div. 2, 33: tirer au sort. - ducere ensem vagina, Sil. 8, 342: tirer l'épée du fourreau. - ducere os (vultum), Ov.: prendre un visage renfrogné. - ducere tura naribus, Hor.: respirer l'encens. - ducere pocula, Hor.: vider les coupes. - ducere sollicitae jucunda oblivia vitae, Hor.: goûter l'agréable oubli d'une vie inquiète. - sibi quisque ducere, Sall. J. 41: chacun se mit à tout attirer à soi (à tout s'approprier). - boves naribus umiferum duxere ex aëre sucum, Cic. Div. 1: les boeufs aspirent avec leurs naseaux l'humidité contenue dans l'air. [st1]8 [-] tirer, prendre, recevoir. - ducere exordium a nostra personna, Quint.: tirer l'exorde de notre personne. - ducere originem + ab ou ex et abl.: tirer son origine de. - ducere initium a... Cic.: commencer par. - ducere honestum ab... Cic.: faire dériver l'honnête de... [st1]9 [-] traîner en longueur, passer (le temps), prolonger. - aetatem in litteris ducere: passer sa vie dans les lettres. - ducere diem ex die: vivre au jour le jour. - bellum ducere: faire traîner la guerre en longueur. - diem ex die ducere: différer de jour en jour. - ubi se diutius duci intellexit, Caes.: dès qu'il comprit qu'on voulait gagner du temps. - ducere noctem ludo, Hor.: passer la nuit à jouer. [st1]10 [-] conduire, inciter, pousser, séduire, tromper, leurrer. - ducit te species, Hor.: l'extérieur te séduit. - declamatores quosdam perversa ducit ambitio, ut... Quint. 10, 7, 21: une gloriole perverse pousse des déclamateurs à... - amore patriae ductus: poussé par le patriotisme. - me ad credendum tua ducit oratio, Cic.: ton discours me donne confiance. [st1]11 [-] calculer, compter. - XC medimnûm milia duximus: nous avons compté 90.000 médimnes. - rationem ducere: calculer, supputer. - ducere suas rationes, Cic.: faire ses comptes. - ducere rationem alicujus: tenir compte de qqn. - ducere rationem alicujus rei: tenir compte de qqch. - aratorum rationem ducere: tenir compte des laboureurs. - sui commodi rationem non ducit: il ne fait aucun compte de ses intérêts. [st1]12 [-] estimer, penser, juger, regarder comme, tenir pour. - Marcum probissimum duco: je considère Marcus comme très honnête. - ducere aliquem pro + abl. ( in + abl. ou loco + gén.): regarder qqn comme. - aliquem in numero hostium ducere: compter qqn au nombre des ennemis. - avec gén. de prix - magni, parvi ducere (= habere, facere, putare, aestimare): estimer beaucoup, estimer peu. - pluris ducere: estimer davantage. - pro nihilo ducere: estimer comme rien. - ducere aliquem despicatui, Cic. Fl. 27, 65: mépriser qqn. - summa probitate ducebatur: on le regardait comme très honnête. - Marcus probissimus ducebatur: on considérait Marcus comme très honnête. - ducere + prop. inf.: penser que. - ad eas res conficiendas biennium sibi satis esse duxerunt, Caes. BG. 1: ils pensèrent que deux ans devaient leur suffire pour ces préparatifs. - ducere alicujus modestiam in conscientiam, Sall.: interpréter la modestie de qqn comme un aveu (d'infériorité). [st1]13 [-] locutions diverses. - ducere cicatricem, Ov.: se cicatriser. - ducere colorem, Virg.: se colorer (en parl. du raisin). - ducere os (vultum), Ov.: prendre un visage renfrogné. - ilia ducere, Hor.: [tirer les flancs] = être poussif (en parl. d'un cheval).* * *dūco, ĕre, dūxi, ductum - tr. - - impér. 2ème pers. du sing.: duc; duce (Plaut.) [st1]1 [-] mener, conduire, faire passer d'un lieu à un autre, aller devant, guider. - ducit via ad infernas sedes, Ov.: c'est la route des enfers. - ducere aquam per fundum, Cic.: amener de l'eau à travers une propriété. - error ad meliora ducendus, Quint.: erreur à rectifier. - ducit quam proxime ad hostem potest: il s’avance le plus près possible de l’ennemi. - ad strepitum citharae cessatum ducere curam, Hor. Ep. 1, 2, 31: endormir ses soucis au bruit de la cithare. - vota bonos ducere ad exitus, Hor. C. 4.8.34: accomplir des voeux, mener des voeux à bonne fin. - perque omnia duxit (me), Virg.: et elle m'a tout expliqué en détail. [st1]2 [-] amener (avec soi), conduire, mener (en prison, au tribunal...). - ducere ad mortem: conduire à la mort (au supplice). - aliquem jubes, duci (Sen.): tu envoies qqn à la mort. - ducere in jus, Liv.: traîner en justice. - C. Fuficium duci jussit petitorem, Cic. Verr. 2, 2, 12 § 31: il ordonna que l'on emprisonnât C. Fuficius qui était le demandeur (le plaignant). [st1]3 [-] conduire chez soi comme épouse, se marier, épouser (en parl. de l'homme). - ducere uxorem domum, Plaut. Aul. 2, 1, 40: se marier. - si tu negaris ducere, Ter. And. 2, 3, 5: si tu refuses de te marier. - (uxorem) filiam alicujus ducere: épouser la fille de qqn. - ducere ex plebeie, Liv. 4, 4: épouser une plébéienne. [st1]4 [-] conduire, marcher à la tête, être à la tête, commander (t. militaire). - ducere primum pilum, Caes. BG. 5.35.6: être chef de la première compagnie des triaires. - ducere ordinem: commander un manipule, être centurion. - ducere copias: commander des troupes. - cohortes ducebant, Tac.: les cohortes marchaient en tête. [st1]5 [-] mener (un cortège, un choeur), servir de chef, servir de guide. - ducere funus: conduire des funérailles. - ducere alicui exsequias, Plin. 8, 42, 64, § 154: faire des funérailles à qqn. - ducere classem (discipulorum), Quint. 1, 2, 24: être le premier de sa classe. [st1]6 [-] mener (une ligne), tracer, décrire, tirer le fil, composer, prolonger, allonger, façonner, former. - ducere orbem, Quint. 11, 3, 118: décrire une circonférence. - ducere lineam, Plin.: tracer une ligne. - ducere versus, Ov. Tr. 5, 12, 63: composer des vers. - ducere fossam, Caes. BG. 7.72.1: creuser un fossé. - ducere lateres de terra, Vitr. 2, 3: faire des briques de terre. - ducere vivos vultus de marmore, Virg. En. 6, 849: faire le portrait en marbre. - ducere choreas, Ov. M. 8, 582: former des danses. - ducere stamina (fila): tirer le fil. - lanas ducere, Ov. M. 4, 34: étirer la laine, filer la laine. - ducere carmina: composer des vers. [st1]7 [-] tirer, faire descendre, faire sortir, attirer, aspirer, boire. - ducere sortem, Cic. Div. 2, 33: tirer au sort. - ducere ensem vagina, Sil. 8, 342: tirer l'épée du fourreau. - ducere os (vultum), Ov.: prendre un visage renfrogné. - ducere tura naribus, Hor.: respirer l'encens. - ducere pocula, Hor.: vider les coupes. - ducere sollicitae jucunda oblivia vitae, Hor.: goûter l'agréable oubli d'une vie inquiète. - sibi quisque ducere, Sall. J. 41: chacun se mit à tout attirer à soi (à tout s'approprier). - boves naribus umiferum duxere ex aëre sucum, Cic. Div. 1: les boeufs aspirent avec leurs naseaux l'humidité contenue dans l'air. [st1]8 [-] tirer, prendre, recevoir. - ducere exordium a nostra personna, Quint.: tirer l'exorde de notre personne. - ducere originem + ab ou ex et abl.: tirer son origine de. - ducere initium a... Cic.: commencer par. - ducere honestum ab... Cic.: faire dériver l'honnête de... [st1]9 [-] traîner en longueur, passer (le temps), prolonger. - aetatem in litteris ducere: passer sa vie dans les lettres. - ducere diem ex die: vivre au jour le jour. - bellum ducere: faire traîner la guerre en longueur. - diem ex die ducere: différer de jour en jour. - ubi se diutius duci intellexit, Caes.: dès qu'il comprit qu'on voulait gagner du temps. - ducere noctem ludo, Hor.: passer la nuit à jouer. [st1]10 [-] conduire, inciter, pousser, séduire, tromper, leurrer. - ducit te species, Hor.: l'extérieur te séduit. - declamatores quosdam perversa ducit ambitio, ut... Quint. 10, 7, 21: une gloriole perverse pousse des déclamateurs à... - amore patriae ductus: poussé par le patriotisme. - me ad credendum tua ducit oratio, Cic.: ton discours me donne confiance. [st1]11 [-] calculer, compter. - XC medimnûm milia duximus: nous avons compté 90.000 médimnes. - rationem ducere: calculer, supputer. - ducere suas rationes, Cic.: faire ses comptes. - ducere rationem alicujus: tenir compte de qqn. - ducere rationem alicujus rei: tenir compte de qqch. - aratorum rationem ducere: tenir compte des laboureurs. - sui commodi rationem non ducit: il ne fait aucun compte de ses intérêts. [st1]12 [-] estimer, penser, juger, regarder comme, tenir pour. - Marcum probissimum duco: je considère Marcus comme très honnête. - ducere aliquem pro + abl. ( in + abl. ou loco + gén.): regarder qqn comme. - aliquem in numero hostium ducere: compter qqn au nombre des ennemis. - avec gén. de prix - magni, parvi ducere (= habere, facere, putare, aestimare): estimer beaucoup, estimer peu. - pluris ducere: estimer davantage. - pro nihilo ducere: estimer comme rien. - ducere aliquem despicatui, Cic. Fl. 27, 65: mépriser qqn. - summa probitate ducebatur: on le regardait comme très honnête. - Marcus probissimus ducebatur: on considérait Marcus comme très honnête. - ducere + prop. inf.: penser que. - ad eas res conficiendas biennium sibi satis esse duxerunt, Caes. BG. 1: ils pensèrent que deux ans devaient leur suffire pour ces préparatifs. - ducere alicujus modestiam in conscientiam, Sall.: interpréter la modestie de qqn comme un aveu (d'infériorité). [st1]13 [-] locutions diverses. - ducere cicatricem, Ov.: se cicatriser. - ducere colorem, Virg.: se colorer (en parl. du raisin). - ducere os (vultum), Ov.: prendre un visage renfrogné. - ilia ducere, Hor.: [tirer les flancs] = être poussif (en parl. d'un cheval).* * *Duco, ducis, duxi, ductum, ducere. Terent. Mener en main, Guider, Duire.\Ducuntur omnia Dei nutu. Plaut. Tout est mené et gouverné et conduict par le vouloir de Dieu.\Ducere se ad aliquem. Plaut. S'en aller, etc.\Ducere se ab aedibus. Plaut. S'en aller hors de la maison.\Ducere se deorsum de arbore. Plautus. Descendre de dessus un arbre.\Ducere ad credendum. Cic. Duire, Induire.\Duci ad cognitionis cupiditatem. Cic. Estre duict et mené de nature à vouloir scavoir.\Per omnia aliquem ducere. Virgil. Le mener par tout, et luy monstrer tout.\AEtatem ducere. Horat. Vivre.\AEstas septima ducitur. Virgil. Quand on vit sept estez, ou sept annees.\AEtatem in literis ducere. Cic. Employer son temps à l'estude continuellement.\Deus duxit aeuum per suos gradus. Senec. A mené et divisé la vie de l'homme par certains degrez et aages, comme par enfance, adolescence, jeunesse, etc.\Ducere agmen. Cic. Mener et aller devant, Conduire.\Aluum ducere. Cels. Faire lascher le ventre.\Nostros in longum ducis amores. Virgil. Tu recules et prolonges.\Anhelitum ex cursura ducere. Plaut. Haleter, Estre à la grosse haleine.\Animam ducere, pro Viuere. Liu. Vivre.\Animam ducere de caelo. Cic. Tirer son haleine de l'air.\Aquam. Cic. Faire venir l'eaue et conduire d'un ruisseau ou fontaine en quelque autre lieu.\Argentum. Virgil. Estendre, Alonger.\Argumenta ex ipsis positionum vitiis ducimus. Quintil. Nous prenons, etc.\Bellum cum aliquo. Virgil. Faire la guerre à aucun.\Ipse qui caelum nebulasque ducit. Seneca. Dieu qui conduit et gouverne le ciel.\In carcerem ducere. Cic. Mener en prison.\Cicatricem. Columel. Refermer et guarir la playe, et la mener à cicatrice.\Ducta cicatrix. Liu. Une playe refermee et venue en cicatrice.\Colorem. Virgil. Prendre couleur, Se coulourer.\Colore aureo pelles ducere. Plin. Teindre en couleur d'or.\Coniectura ducitur ex hac re. Cic. On prend conjecture de ce.\In crimen ducere. Tacit. Attribuer et imputer à crime.\Ex animo curam ducere. Plaut. Jecter hors soulci.\Diem ducit Lucifer. Virgil. Ameine.\Diem somno ducere. Senec. Passer le jour à dormir.\Vagina ducitur ensis. Sil. Est desgainee.\In errorem ducere. Ouid. Faire errer.\Exequias alicui ducere. Plin. iunior. Le convoyer en terre.\Exercitum in Sabinos ducere. Caes. Faire marcher son ost et son armee.\Exordium a re aliqua ducere. Cic. Commencer, prendre le commencement.\Figuram ducere veri. Claud. Sembler estre vray, Resembler au naturel.\Fossam. Liuius. Faire un fossé, ou une trenchee.\Fraena manu ducere. Ouid. Retirer la bride à soy.\Frigus ab vmbra ducere. Ouid. Prendre fraicheur à l'ombre.\Funem ducere. Horat. Mener une chorde et la trainer apres soy.\Funus alicui ducere. Plin. Convoyer quelqu'un en terre.\Genus ab aliquo ducere. Ouid. Estre venu ou descendu de la race et lignee d'aucun.\Blandis ducitur hora dolis. Propert. L'heure se passe.\Nos flendo ducimus horas. Virgil. Nous consumons le temps à pleurer, Le temps se passe et se perd tandis que nous nous amusons à pleurer.\Horas extremas ducere. Martial. Mourir, Tirer à la fin.\Ilia ducere. Horat. Halleter, et batre les flancs, comme un cheval poussif, ou qui est hors d'haleine.\Initium a re aliqua ducere. Cic. Commencer.\Initium ducere ex aliquo. Quintil. Cic. Prendre son commencement.\In ius aliquem ducere. Terent. Mener par devant le juge.\Laminam ducere. Quintil. Estendre.\Lateres. Vitruuius. Faire des tuiles.\Lineam. Plinius. Tirer une ligne au pinceau, Reigler.\Ducit duo lina acus. Cels. Quand en une aguille on a enfilé deux filets.\Ducitur et digitis littera rara meis. Ouid. J'escri peu souvent, Je n'escri guere souvent.\In ludum ducere et reducere. Terent. Mener et ramener.\In matrimonium. Cic. Espouser, Prendre à femme.\Mucronem. Virgil. Desgainer.\Muros. Virgil. Continuer à haulser les murailles.\Noctem ducere ludo. Claud. Jouer toute nuict.\Noctem iucundis sermonibus. Plin. iunior. Passer la nuict.\Nomen ex re aliqua. Cic. Prendre surnom et appellation de quelque chose.\Notam ducere. Horat. Estre marqué.\Obliuia ducere poenae. Valer. Flac. Oublier la peine.\Opinione duci. Cic. Estre mené et meu, etc.\Orationem ducere ab eodem verbo. Cic. Commencer.\Ordine ducere. Virgil. Mener par ordre.\Os exquisitis modis ducere. Quintil. Faire diverses mines et grimaces de la bouche.\Otia ducere. Ouid. Estre oisif.\Parietem per vestibulum alicuius ducere. Cic. Faire continuer une paroy, et faire passer parmi, etc.\In partes ducere. Tacit. Attirer à sa bende et de son parti.\Pectus in contraria ducere. Ouid. Faire avoir à aucun diverses et contraires voluntez, Faire qu'il vueille tantost une chose, tantost le contraire.\Ducunt eum pedes rus. Plaut. Le meinent aux champs, Il va à pied.\Pensa manu ducere. Iuuenal. Filer.\Piscem hamo ducere. Ouid. Attirer.\Pocula ducere. Propert. Tenir longue table à boire, Continuer longuement la buverie.\Principium a re aliqua. Cic. Commencer.\Prouincias ducere. Tacit. Gouverner.\Ducere suam rationem. Cic. Avoir esgard à soy.\Hanc nemo ducit rationem, sed, etc. Caelius ad Ciceronem. Personne ne prend garde à ce, etc.\Rationem salutis ducere. Cic. Avoir esgard à son salut.\Ex his enim, similibusque saepe noua curandi ratio ducenda est. Cels. Il fault prendre ou adviser et tirer nouvelle maniere de curer et guarir la maladie.\Remos ducere. Ouid. Demener les rames, Tirer à la rame.\Ruinam Senec. Cheoir et tomber impetueusement.\Sermonem a re quapiam. Cic. Commencer son propos par quelque chose. \ Sessum. Plaut. Mener asseoir.\Similitudinem e re aliqua. Cic. Prendre patron.\In opaco situm ducere. Quintil. Devenir chansi, Se chansir.\Somnos. Virgil. Dormir.\Sortem. Cic. Faire sort.\Spiritum. Attirer le vent. Et per translationem, Vivre. Cic.\Spiritum naribus. Varro. Tirer son vent par les narines.\Stamina. Ouid. Filer de la laine.\Sulcos. Plin. Faire des seillons.\Suspiria. Mart. Souspirer.\Ex facto ipso suipiciones ducentur, si etc. Cic. On cueillera et prendra les souspecons du faict.\Tempus ducere. Cic. Passer et prolonger le temps.\In transennam dolis ducere. Plaut. Mener.\Triumphum ducere. Plin. Triompher.\Vallum. Liu. Faire un rampart, et le continuer loing.\E luto vasa ducere. Quintil. Faire, Former.\Ducere vitam. Cic. Vivre.\Vtilitatem ex re aliqua ducere. Cic. Retirer aucun prouffit de quelque chose.\Ducere vultum. Martial. Se refrongner, Faire laide mine.\Viuos vultus de marmore. Virgil. Tailler au vif en marbre.\Vxorem ducere. Cic. Se marier, Prendre à femme et mener en sa maison.\Ducere, verbum, pertinet ad vsurarum rationem. Cic. Compter et payer.\Vsuras ducere. Cic. Continuer le payement des usures.\Duci authoritate. Cic. Estre meu et induict.\Duci cogitatione alio. Cic. Estre mené.\Duci despicatui. Cic. Estre desprisé, Quand on ne fait compte de nous.\Duci phaleratis dictis. Terent. Estre mené et abusé par belles parolles. \ Errore. Cic. Se laisser abuser.\Falso gaudio. Terent. Estre entretenu et repeu longuement de faulse joye.\Gloria. Cic. Estre mené et meu de gloire, Aimer honneur.\Mercede et praemio. Cic. Quand le loyer meine aucun et l'induist à faire quelque chose.\In hostium loco et numero duci. Cic. Estre reputé pour ennemi.\Ventre. Horat. Estre sur sa bouche, Aimer les bons morceaulx.\Ducere. Cic. Prolonger, Alonger, Differer.\Bellum ducere. Cic. Prolonger la guerre, Faire durer la guerre, et ne vouloir point combatre à oultrance.\Ducere diem ex die. Caes. Remettre aucun de jour en jour, Bailler des remises.\Vbi se diutius duci intellexit. Caesar. Qu'on le menoit et abusoit de belles parolles.\Ducere. Cic. Estimer et penser.\Animo ducere. Virgil. Penser en soymesme.\Ducere infra se omnia humana. Cic. Estimer toutes choses moindres que soy.\Nihil ducere in bonis praeter virtutem. Cic. N'estimer qu'il y ait autre chose qui doibve estre appelee bien, fors vertu.\Ducere damno. Plaut. Tenir à grand perte.\Gloriae ducere alicui quidpiam. Cic. Luy tourner à grand loz, Luy attribuer à louange.\Ducere in gloria. Plin. Reputer à grand loz et gloire.\Ducere honori. Sallust. Estimer une chose estre honorable, Attribuer et reputer à honneur.\Ducere laudi. Terent. Tourner à loz, Attribuer à louange.\Ducere minoris. Sallust. Estimer moins.\Officii duxit, exorare filiae patrem. Suetonius. Il pensa que c'estoit à luy à faire, etc. Il estima que pour faire son debvoir, il falloit, etc.\Ducere parui. Cic. Peu estimer.\Ducere prae se neminem. Author ad Heren. N'estimer que soy, N'estimer personne au pris, ou en comparaison de soy.\Ducere pro falsis. Sallust. Tenir et estimer une chose pour mensonge.\Ducere aliquid pro nihilo. Cic. N'en tenir compte non plus que de rien.\Ducere aliquid vxori probro. Plaut. Luy reprocher et imputer à meschanceté.\Ducere aliquem ex aere. Plin. Faire la statue d'aucun de fonte ou de cuyvre. -
78 praetereo
praetĕrĕo, īre, ĭī (qqf. īvī), ĭtum - fut. décad. praeteriet, Vulg. Sap. 1, 8 ; Juvc. 4, 159. - intr. - [st1]1 [-] passer au-delà, passer devant. - si nemo hac praeteriit, Plaut. Cist. 683: si personne n'est passé par ici. - praeteriens judicat, Cic. Br. 200: en passant, il juge. - unda quae praeteriit, Ov. A. A. 3, 63: l'eau qui s'est écoulée. [st1]2 [-] passer, s'écouler, fuir (en parl. du temps). - nox quae praeteriit, Plaut. Merc. 227: la nuit qui s'est écoulée. --- cf. Cic. Att. 13, 12, 3. - tr. - [st1]3 [-] passer devant, le long de. - hortos praeterire, Cic. Fin. 5, 3: passer devant des jardins. --- cf. Cic. Att. 10, 4, 8. - ripas flumina praetereunt, Hor. O. 4, 7, 3: les rivières coulent le long de leurs rives. [st1]4 [-] dépasser [à la course]. - Virg. En. 4, 157 ; Ov. M. 2, 160 ; 10, 680. [st1]5 [-] surpasser. - Varr. R. 1, 1; Ov. P. 4,7, 51; Juv. 14, 214. [st1]6 [-] passer (en parl. du temps), trépasser. - praeteritus, a, um: écoulé, passé. - praeteritum tempus, Cic. CM 69: le temps écoulé. - praeteriti viri, Prop. 2, 10, 52: les trépassés, les gens d'autrefois. - gram. praeteritum tempus ou praeteritum seul, Quint. 1, 4, 29: le prétérit, le parfait. - in praeteritum, Suet. Dom. 9: pour le passé. - plur. n. praeterita, orum: le passé. --- Cic. Pis. 59 ; Br. 266 ; Div. 1, 63. [st1]7 [-] échapper. - me (te) non praeterit + prop. inf.: il ne m'échappe pas, il ne t'échappe pas que ; je sais bien, tu sais bien que. --- Cic. Caec. 101. - avec int. ind. te non praeterit quam sit difficile, Cic. Fam. 1, 8, 2: tu sais combien il est difficile... - multa quae nos praeterierunt, Plin. praef. 18: beaucoup de choses qui nous ont échappé. [st1]8 [-] omettre, laisser de côté. - praeterire nullum genus crudelitatis, Cic. Phil. 3, 4: ne laisser de côté aucun genre de cruauté. - locus, qui praeteritus neglegentiā est, Ter. Ad. 14: un sujet qui a été laissé de côté par indifférence. - ut nulla fere pars orationis silentio praeteriretur, Cic. Br. 88: au point que presque chaque partie du discours souleva des acclamations. [st1]9 [-] passer sous silence, ne pas mentionner. - Cic. Verr. 3, 178 ; Prov. 6, etc. - praetereo quod eam sibi domum delegit, Cic. Clu. 188: je laisse de côté le fait qu'il s'est choisi cette maison. - passif impers. de Apollonio praeteriri potest ? Cic. Verr. 5, 16: peut-on passer sous silence ce qui concerne Apollonius ? - nihil in praeteritis relinquere, Cic. Ac. 2, 45: ne rien laisser de côté. - octo praeteritis, Liv. 27, 11. 12: huit étant omis sur la liste des sénateurs, huit étant exclus. [st1]10 [-] négliger de faire une chose. - quae foenisices praeterierunt, Varr. R. 1, 49, 2: ce que les faucheurs ont laissé. - avec inf. Plaut. Merc 403 ; Apul. M. 3, 23. - avec quin praeterire non potui, quin... Caes. d. Att. 9, 6 a: je n'ai pu négliger de... [st1]11 [-] omettre qqn [dans une élection, dans une distribution, etc.], ne pas faire cas de. - Cic. Planc. 8 ; Tusc. 5, 54 ; Phil. 2, 41. - Philippus et Cotta praetereuntur, Caes. BC. 1, 6, 5: Philippus et Cotta sont laissés de côté.* * *praetĕrĕo, īre, ĭī (qqf. īvī), ĭtum - fut. décad. praeteriet, Vulg. Sap. 1, 8 ; Juvc. 4, 159. - intr. - [st1]1 [-] passer au-delà, passer devant. - si nemo hac praeteriit, Plaut. Cist. 683: si personne n'est passé par ici. - praeteriens judicat, Cic. Br. 200: en passant, il juge. - unda quae praeteriit, Ov. A. A. 3, 63: l'eau qui s'est écoulée. [st1]2 [-] passer, s'écouler, fuir (en parl. du temps). - nox quae praeteriit, Plaut. Merc. 227: la nuit qui s'est écoulée. --- cf. Cic. Att. 13, 12, 3. - tr. - [st1]3 [-] passer devant, le long de. - hortos praeterire, Cic. Fin. 5, 3: passer devant des jardins. --- cf. Cic. Att. 10, 4, 8. - ripas flumina praetereunt, Hor. O. 4, 7, 3: les rivières coulent le long de leurs rives. [st1]4 [-] dépasser [à la course]. - Virg. En. 4, 157 ; Ov. M. 2, 160 ; 10, 680. [st1]5 [-] surpasser. - Varr. R. 1, 1; Ov. P. 4,7, 51; Juv. 14, 214. [st1]6 [-] passer (en parl. du temps), trépasser. - praeteritus, a, um: écoulé, passé. - praeteritum tempus, Cic. CM 69: le temps écoulé. - praeteriti viri, Prop. 2, 10, 52: les trépassés, les gens d'autrefois. - gram. praeteritum tempus ou praeteritum seul, Quint. 1, 4, 29: le prétérit, le parfait. - in praeteritum, Suet. Dom. 9: pour le passé. - plur. n. praeterita, orum: le passé. --- Cic. Pis. 59 ; Br. 266 ; Div. 1, 63. [st1]7 [-] échapper. - me (te) non praeterit + prop. inf.: il ne m'échappe pas, il ne t'échappe pas que ; je sais bien, tu sais bien que. --- Cic. Caec. 101. - avec int. ind. te non praeterit quam sit difficile, Cic. Fam. 1, 8, 2: tu sais combien il est difficile... - multa quae nos praeterierunt, Plin. praef. 18: beaucoup de choses qui nous ont échappé. [st1]8 [-] omettre, laisser de côté. - praeterire nullum genus crudelitatis, Cic. Phil. 3, 4: ne laisser de côté aucun genre de cruauté. - locus, qui praeteritus neglegentiā est, Ter. Ad. 14: un sujet qui a été laissé de côté par indifférence. - ut nulla fere pars orationis silentio praeteriretur, Cic. Br. 88: au point que presque chaque partie du discours souleva des acclamations. [st1]9 [-] passer sous silence, ne pas mentionner. - Cic. Verr. 3, 178 ; Prov. 6, etc. - praetereo quod eam sibi domum delegit, Cic. Clu. 188: je laisse de côté le fait qu'il s'est choisi cette maison. - passif impers. de Apollonio praeteriri potest ? Cic. Verr. 5, 16: peut-on passer sous silence ce qui concerne Apollonius ? - nihil in praeteritis relinquere, Cic. Ac. 2, 45: ne rien laisser de côté. - octo praeteritis, Liv. 27, 11. 12: huit étant omis sur la liste des sénateurs, huit étant exclus. [st1]10 [-] négliger de faire une chose. - quae foenisices praeterierunt, Varr. R. 1, 49, 2: ce que les faucheurs ont laissé. - avec inf. Plaut. Merc 403 ; Apul. M. 3, 23. - avec quin praeterire non potui, quin... Caes. d. Att. 9, 6 a: je n'ai pu négliger de... [st1]11 [-] omettre qqn [dans une élection, dans une distribution, etc.], ne pas faire cas de. - Cic. Planc. 8 ; Tusc. 5, 54 ; Phil. 2, 41. - Philippus et Cotta praetereuntur, Caes. BC. 1, 6, 5: Philippus et Cotta sont laissés de côté.* * *Praetereo, praeteris, pen. corr. praeteriui vel praeterii, praeteritum, pen. corr. praeterire. Plaut. Passer oultre, ou par aupres, ou par devant quelque chose.\AEstas praeterit. Virgil. L'esté se passe.\Praeterierat iam ad ducendum aetas. Terent. Tu estois hors d'aage. \ Dies praeteriit. Terent. Le jour est passé.\Sine biduum hoc praetereat. Terentius. Laisse passer ces deux jours.\Nescis quid mali praeterieris, qui nunquam es ingressus mare. Terent. Combien tu as evité de dangers.\Praeterire aliquid. Terent. Passer quelque chose sans en dire mot, Omettre.\Praeterire silentio. Cic. Se taire de quelque chose.\Praeterire non potui quin et scriberem ad te, et illum mitterem. Cic. Je n'ay peu laisser que je, etc.\Praeteriit me haec res. Terent. J'ay oublié cela.\Et hoc te praeterit, non id solum spectari solere, etc. Cic. Et ne scais tu pas cela que, etc.\Non me praeterit, nos eam rem Ephesi expertos esse. Cic. Je scay bien que, etc.\Non me praeterit Recuperatores, etc. Cic. Je scay bien.\Animo praeterire suos annos. Ouid. Quand le courage et hardiesse surpasse l'aage, Avoir le courage plus grand et plus hardi que l'aage ne donne ou requiert.\Suffragiis praeterire, et repulsam ferre. Cicero. Perdre sa brigue.\Filium fratris praeterire. Cic. Ne luy rien laisser par testament, Ne faire aucune mention de luy en son testament.\Hos nobilitate Mago praeteriit. Cic. Les a passé et surmonté. -
79 cura
cūra, ae, f. (arch. coira aus *coisa; vgl. pälign. coisatens »curaverunt«), das Sichangelegenseinlassen = die Sorge, I) = επιμέλεια, die Sorge, Fürsorge, 1) im allg., die angelegentliche Bemühung, das angelegentliche Bestreben, die Sorgfalt, das Interesse, die Teilnahme, die Beachtung, Rücksichtnahme, die Aufmerksamkeit, das Augenmerk, die Achtsamkeit (Ggstz. neglegentia; oft verb. cura et diligentia, cura ac diligentia, cura diligentiaque, tutela atque cura, opera curaque, cura atque opera, studium curaque, cura et cogitatio, cogitatio curaque, cura et od. ac labor), cura acris, Quint., acris cura diligentiaque, Cic.: intenta (intentior, intentissima), Liv.: magna (maior, maxima), Quint.: non mediocris, Planc. in Cic. ep.: minor, Quint.: nimia, Quint.: c. publica (die S. für das allgemeine Wohl), Ggstz. c. privata, Liv. – cum cura, zB. saucios reficere, Liv.: omnes milites sepelire, Curt.: omnia speculari, Liv.: so auch cum magna cura, zB. parare omnia, Sall.: magna cum cura atque diligentia, zB. scribere alqd, Cic.: cum maxima cura, zB. ultum ire iniurias, Sall.: summa cum cura, zB. exsequi alqd, Liv.: non sine cura, zB. rem administrant, Sall.: finis vitae extraneis non sine cura fuit, fand Teilnahme bei den Ausw., Tac. – u. sine cura deûm evenire (sich ereignen), Tac. (vgl. Heraei stud. crit. p. 73). – u. bl. magnā curā, zB.————alere equum, Suet.: ea non maiore curā praecepta ab ducibus sunt quam ab militibus observata, Liv. - m. obj. Genet., agrorum nimia c. (allzu großes Interesse am Landbau) et sollicitior rei familiaris diligentia, Quint.: c. sui, für sich, für die Selbsterhaltung, Sen.: cura rei publicae, Interesse am St., Cic. u. Sall.: legum, Beachtung, Beobachtung der G., Quint.: c. rerum, verborum, sorgfältige Wahl, Quint.: c. bonarum rerum, c. humanarum rerum, Interesse, Teilnahme an usw., Sall.: rerum alienarum cura (zB. difficilis est), Cic.: assidua et perpetua c. salutis tuae, Cic. – cura habendi, Habsucht (πλεονεξία), Phaedr.: cura diversa sciscitandi, Tac.: cura colendi, S. in der Pflege, sorgfältige Pflege (des Gartens), Verg.: singularis cura (Schonung) frugum, agrorum, hominum, urbium, Vell. – m. de (in betreff) u. Abl., studium tuum curaque de salute mea nullā me novā voluptate affecit, Brut. in Cic. ep.: gratissima est mihi tua cura de illo meo primo et maximo mandato, Cic. – m. pro u. Abl., divina pro nobis cura, Augustin. conf. 7, 19 in. (vgl. unten curam agere pro etc. u. est cura pro etc.). – m. Verben, abicere curam (Interesse an) rei publicae, Cic., od. omnem suam curam de re publica, Cic. – adhibere curam in capris et ovibus parandis (Ggstz. neglegentem esse in amicis eligendis), Cic.: adhibere magnam curam diligentiamque in valetudine sua tuenda, Nep.: de sacerdotio tuo quantum curam————ad-hibuerim, cognosce ex iis litteris, quas etc., Cic.: non mediocris adhibenda mihi est cura, ut etc., Planc. in Cic. ep. – agere curam alcis rei od. alcis u. de alqa re od. de alqo od. pro alqo, für etw. od. jmd. Sorge od. Fürsorge tragen, an etw, od. jmd. Interesse nehmen, sich um etw. od. jmd. bekümmern, sich etw. angelegen sein lassen (s. Burm. u. Ruhnk. Ov. her. 12, 302), zB. curam corporis diligentissime, Sen.: curam libertatis, Sall.: curam humanarum rerum (v. den Göttern), Plin. u. Quint.: curam sui, Sen.: curam civium, Liv.: curam pro nobis hospitis, uxor, agas, Ov.: curam de Samnitibus, non de se, Liv. – avocare curam alcis, die Aufm. jmds. abziehen, jmd. zerstreuen, Col. – capit alcis animum cura sacrorum et caerimoniarum, Liv. – conferre magnam curam in alcis salutem diligentiamque, Cic.: conferre omnem suam curam atque operam ad philosophiam, Cic. – cosumere in alcis salute omnem suum laborem, omnem operam, curam, studium, Cic.: istorum in dialecticis omnis cura consumitur, Cic. – defungi (loswerden) eā curā, Liv. – desiderare (erfordern) acrem curam diligentiamque, Cic. – curam hanc dimittere, Ov.: non dimittere istam curam, Cic.: dimittere omnem curam suorum, sich um die Seinigen gar nicht weiter bekümmern, Suet. – distendere alcis curam, jmds. Sorgfalt nach allen Seiten in Anspruch nehmen, jmd. gehörig beschäftigen, Col. 8, 2, 7 u. 12, 46, 1 (versch. von————curas distendere, s. no. II, 1). – est cura alcis, m. pro u. Abl., publica cura est pro moenibus istis, Ov.: m. ut u. Konj., medici cura esse debet, ut etc., Cels.: m. ne u. Konj., haec mea cura est, ne quid tu perdas, Hor.: una erat cura, ne inultus occĭderet, nur darauf war sein Augenmerk gerichtet, daß er nicht usw., Curt. – est alqs cura alci od. alcis, cura pii dis sunt (Riese cura deûm di sunt) et qui coluere, coluntur, Ov. met. 8, 724 (715). – est alci cura alcis rei od. alcis, es trägt jmd. Sorge für etw. od. einen, nimmt Interesse an etw., richtet sein Augenmerk auf etw., bekümmert sich um etw. od. jmb., zB. Romanis interim arcis Tarentinae praesidiique, quod ibi obsideretur, cura est, Liv.: quodsi hominibus bonarun rerum tanta cura esset, quanto studio aliena petunt, Sall.: artium ingenuarum tibi maxima cura est, Ov.: cura tibi non est hospitis ulla tui, Ov. – cura est od. alci cura est m. folg. Infin., cura comere capillum fuit, Sen.: cura finitimos vincere maior erat, Ov.: praeverti ad Armenios instantior cura fuit, Tac.: ingens cura est mis cordibus aequiperare, Enn. fr.: nulli cura fuit externos quaerere divos, Prop.: nec sit mihi cura mederi, Verg. – alci cura est m. folg. ne u. Konj., haec mea cura est, ne quid tu perdas neu sis iocus, Hor.: inter quae maxima erat cura duci (war das Hauptaugenmerk des F. darauf gerichtet), ne qua exprobratio cuiquam veteris fortunae discordiam inter ordines se-————reret, Liv.: u. cura est alcis m. folg. indir. Fragesatz, neque senatus in eo cura, an imperii extrema dehonestarentur,Tac. ann. 4, 74. – est alqd intentioris curae, zB. custodiae vigiliaeque et ordo stationum intentioris curae erant, Liv. – est alci alqd od. alqs curae od. est alci curae de alqa re, es ist jmdm. eine Sache od. Pers. zur Sorge, d.i. ein Gegenstand der Sorge, Fürsorge, es läßt sich jmd. eine Sache od. Pers. zur Sorge sein, angelegen sein, zB. tibi erit eidem, cui salus mea fuit, etiam dignitas curae, Cic.: Caesar pollicitus est sibi eam rem curae futuram, Caes.: propinqui, quibus est puella curae, Catull.: rati sese dis immortalibus curae esse, Sall.: ergo illi curae contigit esse tuae, Ov.: de ceteris senatui curae fore, Sall.: de Tirone mihi curae est, Cic. ep.: mihi magnae curae tua vita et dignitas est, Anton. in Cic. ep.: salutem eius regis senatui populoque Romano magnae curae esse, Cic.: ei permagnum et perhonorificum videbatur senatui populoque Romano tantae curae esse salutem suam, Cic.: non enim tibi ea res maiori curae aut est aut erit quam mihi, Cic.: ceterum magis vis morbi ingravescens curae erat terroresque ac prodigia, Liv. 4, 21, 5: ceterum eo tempore minus ea bella quae gerebantur curae patribus erant, quam exspectatio nondum coepti cum Antiocho belli, Liv. 35, 23, 1: in eorum periculis non secus absentes quam praesentes amicos Attico esse curae, Nep. Att. 12, 5: so auch alci curae————est m. folg. ut od. ne u. Konj., zB. velim tibi curae sit, ut aliquid istinc bestiarum habeamus, Cael. in Cic. ep.: magis curae est magisque adformido, ne is pereat aut corrumpatur, Plaut.: in primis tibi curae sit, ne mihi tempus prorogetur, Cic.: patribus aeque curae fuisse, ne qua iniuria in eos oreretur, Liv.: alci curae est m. folg. indir. Fragesatz, zB. quo magis quae agas curae sunt mihi, Ter.: omnibus civitatibus Graeciae et Asiae curae erat, quid Eumenes in senatu egisset, Liv.: mihi maiori curae est, quemadmodum vobis gratiam referam, quam etc., Cic.: mihi non minori curae est, qualis res publica post mortem meam futura sit, quam qualis hodie sit, Cic.: quin id erat curae, quo pacto cuncta tenerem, Hor.: nisi sane curae sit (von Interesse für mich ist), quorsum eventurum hoc siet, Ter. – alci curae est m. Infin., zB. erit mihi curae explorare provinciae voluntatem, Traian. in Plin. ep.: magnae veteribus curae fuit gratiam dicendi et paribus et contrariis acquirere, Quint.: eligere modo curae sit (nur sei man in der Auswahl vorsichtig), Quint. – u. alci curae est m. Acc. u. Infin., tibi curae est sentire cives tuos, quanto per te onere leventur, Liv. 30, 31, 3. – plus exigere (erfordern) laboris et curae, Quint. – habere curam alcis rei od. alcis, für etw. Sorge tragen, auf etw. Sorgfalt verwenden, an etw. od. jmd. Interesse nehmen, sich um jmd. od. etw. bekümmern, sich etw. angelegen sein lassen, zB. liber-————tatis, Sall.: rerum divinarum. Liv.: in primis pacis tuendae, Suet.: serendi (arborem turis), Plin.: Ausoniae gentis, v. den Göttern, Ov.: delectus multo intentiorem quam alias curam habebat, Liv. – so auch habere curam de od. in alqa re, zB. de vita communi omnium curam publicaeque rei constitutione habere, Vitr. 1. praef. § 2: in ea (re publicā) cognoscenda multam magnamque curam habui, Ps. Sall. de rep. 2, 1, 3. – u. habere alqm od. alqd curae od. sibi curae, zB. petitionem alcis c. h., Sall.: nec aliter universos quam membra partesque imperii c. h., Suet.: me ut id mihi habeam curae rogas, Varro: eos tibi et rem, de qua misi, velim curae habeas, Cael. in Cic. ep.: u. so curae sibi habere m. Infin., zB. ut ille ex ultimis terris, quid ageret, curae sibi haberet certiorem facere Atticum, Nep. Att. 20, 4: curae habere m. folg. ut u. Konj., habebo itaque curae, ut te meliorem tibi reddam quam accepi, Sen. de ben. 1, 8, 2: curae habere m. folg. Relativsatz, sapienter habeatis curae, quae imperavi atque impero, Plaut. Men. 991: u. absol. curas habere, alle mögliche Sorgfalt anwenden, nichts vernachlässigen, Iustin. 43, 4, 11. – impendere curam alci rei, zB. rei domesticae, Phaedr.: u. so acrem quam maxime curam spei futuri oratoris, Quint. – incumbere onmi cogitatione curāque in rem publicam, Cic.: dagegen incumbe in eam curam od. totā mente incumbe in hanc curam, laß das deine an-————gelegentliche Sorge sein, Cic. – at mihi cura non mediocris inest, fontes ut adire remotos queam, Hor. sat. 2, 4, 93 sq. – intendere curam alcis, jmds. Aufmerksamkeit spannen, zB. gens bellicosa... curam regis intenderat, ließ den K. auf seiner Hut sein, Curt.; dagegen curam intendere in alqd, die Aufmerksamkeit, sein Augenmerk auf etw. richten, zB. in quem omnes intenderat curas, Curt.: dum omnium cura in Veiens bellum intenta est, Liv.: u. m. folg. indir. Fragesatz, non intenta cuiusquam cura, quae firmitudo (coriorum), quae mensura, ohne daß jemand genau darauf geachtet hätte, Tac. – ne Syphacis quidem reconciliandi curam ex animo mittere, den Gedanken nicht aufgeben, Liv. – ponere curam et aegritudinem, Cic.: ponere curam alcis rei, die S. für etw. beiseite lassen, sich nicht weiter um etw. bekümmern, zB. positis omnium aliarum rerum curis, mit Hintansetzung aller andern Geschäfte, Liv. – aber ponere curam in alqa re, Sorgfalt, Aufmerksamkeit richten, verwenden, zB. omnem curam in siderum cognitione, Cic.: omnis mihi cura et opera posita est in hominum periculis defendendis, Cic. – postulare (erfordern) minorem curam, Quint. – remittere curam diligentiamque, nachlassen in usw., Caes.: omnem curam belli remittere, Liv.: omnes curas referre ad alqm et in eo consumere, Cic. – stimulare curam, zB. ne fames quidem, quae mutas accenderet bestias, curam stimulare pos-————set, Liv. – suscipere curam, es sich eine Sorge sein lassen, darauf sein Augenmerk richten, m. folg. ut od. ne u. Konj. od. folg. indir. Fragesatz, zB. suscipe curam et cogitationem dignissimam tuae virtutis, ut Caesarem et Pompeium perfidiā hominum distractos in pristinam concordiam reducas, Balb. in Cic. ep.: quod magnam curam suscipiebat (weil er sich wohl hütete), ne quo temere progrederetur, Auct. b. Alex.: hanc quoque suscipe curam, quemadmodum experiamur, Cic. – sustinere maximam curam belli, die schweren u. sorgenvollen Kriegslasten zu tragen haben, Cic. – omni mente in ea cogitatione curaque versari, ut etc., Cic.: omnis cura mea solet in hoc versari semper, si possim, ut boni efficiam aliquid dicendo, Cic.: vincere omnes curā, vigilantiā, patientiā, Nep. – So nun insbes.: α) das Interesse für etw. Neues, die Neugierde, cura ingenii humani, die dem Menschen angeborene Neugierde, Liv. 21, 22, 7 (u. dazu Fabri): inerat cura insita mortalibus videndi congredientes nobilem regem et... legatos, Liv. 42, 39, 3. – β) das wissenschaftliche Streben, das Studium, die Forschung, cura et meditatio (Nachdenken), Tac. dial. 16; vgl. Tac. Agr. 10. – Plur., sapientis animus cum his habitans pernoctansque curis, Cic. Tusc. 5, 69. – dah. meton. = die ausstudierte Schrift, die Ausarbeitung, Arbeit, c. recens, Ov., nova et recens, Tac.: ii, quorum in manus cura nostra venerit, Tac.:————essent et iuvenes, quorum inedita cura est, Ov.; dimissā priore curā novae cogitationi toto pectore incumbam, Tac.: Plur.: condere victuras temptem per saecula curas, Mart. 1, 107, 5.2) die Fürsorge = die Besorgung, Behandlung, Abwartung, Wartung, Pflege, Aufsicht, a) die landwirtsch. Pflege, Zucht, Pelusiacae lentis, Verg. georg. 1, 228: quae cura boum, qui cultus habendo sit pecori, Verg. georg. 1, 3. – b) die physiche Pflege des Körpers, bes. auch die verschönernde, das Ordnen, Schmücken, der Putz, wie θεραπεία (s. Broukh. Prop. 2, 12 [14], 28. Gronov Obss. 1, 23 p. 98 Fr.), m. subj. Genet., cura mulierum, Phaedr. – m. obj. Genet., c. corporis, Quint.: formae, Sen.: comae, Prop.: capillorum, Suet.: cura cultusque feminarum, Liv. – c) die Krankenpflege, α) des Wärters usw., die Pflege, saucios sustentare curā, Tac. ann. 4, 63. – β) des Arztes, die Behandlung, Heilung, Kur (griech. θεραπεία) c. morbi, Iustin.: c. aquae, quae inter cutem est, Cels.: si quid cura levarit, Cels.: cum omnem curam fata vincerent, Vell.: Plur., curae aegrescentium, Macr. sat. 7, 4, 6. – übtr., relinquebatur simplex illa iam cura doloris tui, Cic. ep. 5, 16, 5: illa fuit lacrimis ultima cura meis (v. Schlafe), Prop. 1, 3, 46. – d) die Besorgung einer Leiche (griech. κήδευσις), quibus ea (mater) funeris sui curam demandarat, Suet. Tib. 51, 2; vgl. Tac. hist. 5, 5. – e)————die Besorgung der Götter, cura deorum, der Gottesdienst (griech. θεραπεία θεῶν), Liv. 6, 41, 9. Iustin. 41, 3, 6. – f) die Fürsorge für jmd. od. etw. = die Aufsicht über jmd. od. etw., die Hut, Obhut, α) über jmd.: c. dominae, Ov.; vgl. vollst. dominam servandi cura, Ov.: filium regis non sub hospitum modo privatorum custodia, sed publicae etiam curae ac velut tutelae esse velle, Liv. – bes. des Erziehers, der Erzieherin, c. susceptorum semel adulescentium, Quint.: suum sororisque filios in eadem cura habere, Liv.: alci sororis suae nepotum curam delegare, Quint. – β) über etw.: omnes, quibus vivaria, armenta, alvearia, piscinae, aviaria in cura erant, alle Tierwärter, Hirten, Bienen-, Fisch-, Vogelwärter, Plin. 8, 44. – g) meton.: α) der Pfleger, Wärter, Aufseher, immundae cura fidelis harae (v. Schweinehirten Eumäus), Ov. her. 1, 104 (vgl. no. 3, a, β, ββ). – β) der Gegenstand der Fürsorge, der Schützling, Pflegling, Liebling, c. deûm (v. Anchises), Verg.: ipse Veneris iustissima cura, Dardanius puer, Verg.: tua cura, palumbes, Verg.: absunt, mea cura, sodales, Ov.: Roscia te salutat, cura communis, Sidon.: Lydia (ein Gedicht des P. Val. Kato) doctorum maxima cura liber, Ticida poët. bei Suet.3) die Fürsorge = die verwaltende, leitende Besorgung, Pflege, die Verwaltung, Leitung ( das Kommando), die Aufsicht, a) übh.: α) eig.: c. rerum————domesticarum, die Verwaltung des Hauswesens, die Hauswirtschaft (οίκονομία), Quint. 3, 3, 9: patrimonii sui curam mandare alci, Sen. de ben. 4, 27, 5. – bes. als Staatsamt, magistratus et imperia et omnis cura rerum publicarum, Sall.: u. so cura rei publicae, Liv., u. cura rerum, Tac.: u. speziell c. urbis, Liv.: aerarii, annonae, Suet.: tabularum publicarum, die V. des öffentl. Schuldbuchs, V. des Staatsärars, Tac.: operum publicorum, Suet.: c. viarum, aquarum, alvei Tiberis, frumenti populo dividendi, Suet.: c. navium, Flottenverwaltung, Tac.: c. legionis armandae, Tac. – alqm ad curam rei publicae admovere, Suet., Ggstz. alqm curā rerum demovere, Tac.: provincias ad suam curam transferre, Suet.: aspenari curam urbis (Stadtpflege, Leitung der städtischen Angelegenheiten) ut ingratam ignobilemque, Liv.: curam ordinandarum bibliothecarum in porticu Octaviae suscipere, Suet.: alci delegare curam providendae tempestatis, die Gewitterwache übertragen, Sen.: curam atque onus Germanici belli Druso delegare, Vell.: obsidionem demandare in curam collegae, Liv.: alci arcis curam mandare, Curt.: curam peditum Paulinus, equitum Celsus sumpsere, Tac.: Equitius, cui tunc erat cura palatii credita, der damalige Hausmarschall, Amm. – β) meton., αα) die Besorgung = die Mühwaltung, Obliegenheit, das Geschäft, hi (delecti) vel aetate vel similitudine curae patres appellabantur, Sall.: hanc————curam tibi iniungo, Plin. ep.: in bello in aliqua maiuscula cura negotiove versari, Cic.: est minutioris curae m. folg. Infin., es ist ein allzu kleinliches Geschäft, Quint. 8, 6, 28. – bes. im Plur. (Ggstz. remissiones u. dgl.), nondum ad curas intentus, Tac.: cum sumus necessariis negotiis curisque vacui, Cic.: iam vero tempora curarum remissionumque divisa, Tac.: divisae inter Tutorem et Classicum curae, Tac.: tam humiles et sordidas curas alii mandare, Plin. ep. – ββ) der Aufseher, cura praetorii unus, Haushofmeister, Treb. Poll. Claud. 14, 11: Saturninus ex cura palatii, gewesener Hausmarschall, Amm. 22, 3, 7. – b) die Vormundschaft, Kuratel, curam gerere, administrare, ICt.II) wie φροντίς, die Sorge = die Besorgnis, besorgte Teilnahme (Ggstz. gaudium, laetitia; Synon. u. stärkerer Begriff sollicitudo, Kummer, Bekümmernis, s. Plin. ep. 2, 11, 15: dah. oft verb. cura et sollicitudo, sollicitudo et cura, cura et angor, cura et angor animi mei), 1) im allg.: domitor curarum (v. Schlaf), Sen. poët.: curarum milia, Prop. – expers curae od. omnis curae, Liv.: erant illa castra plena curae, Cic. – liber curā et angore animus, Cic.: animus liber sensibus et curis od. omni impeditione curarum (zB. per somnum od. in somnis), Cic.: vacuus hāc curā, Cic.: vacua metu, curā, sollicitudine, periculo vita bonorum virorum est, Cic. – sine cura, ohne————S., sorglos, Sall.: u. so auch sine cura esse, Cic. – m. obj. Genet., curā impensarum populi Romani, aus Bes. für usw., Liv. – m. de u. Abl., cura de minore filio, Liv. 44, 44, 1. – m. pro u. Abl., cura pro alqo, Liv. 27, 30, 5. Verg. Aen. 12, 48. – m. in u. Akk., nullā in posterum curā, Tac. hist. 3, 55. – m. attrib. Adjj., curae amarae, Ov.: curae anxiae (bange), Liv.: curae atrae, Hor.: curae edaces, Hor.: c. gravis, gravior, Liv., gravissima, Cic.: c. ingens, Sall.: curae inanes, Lucr.: c. magna, maior, maxima, Cic.: c. materna, Plin.: c. minor, Cic.: curae mordaces, Lucan.: curae novae, Cic. (vgl. haec nova c., Hernici, diese neue Bes. [= Gegenstand der Bes.], Liv. 6, 6, 13): c. parva, Cic.: c. multiplex, Curt.: curae perpetuae, Ov.: c. cotidiana, Ter.: c. summa (zB. summā curā alcis adventum exspectare), Cic.: curae tristes, Verg.: curae vigilantes, Sorgen bei wachendem Auge (S. am Tage), Cic.: so auch curae vigiles, Val. Max. – m. Verben, abigere curas, die S. verscheuchen (v. Lebl.), Hor.: abstinere curis, sich der S. entschlagen, Cels.: accumulat curas filia parva meas, Ov. – adimere alci curam, Ter. (u. so auch quot curas ademi! Ter.). – afferre (alci) curam, curas, S. verursachen, zB. nonnullas curas et molestias (v. Umständen), Cic.: u. m. folg. Acc. u. Infin., Piliam in idem genus morbi delapsam curam tibi afferre maiorem sentio, Cic.: u. m. folg. quod, zB. quod negavit te potuisse ad me scribere,————curam mihi attulit, Cic. – afficere alqm aliquā curā, Cic., magnā curā et sollicitudine, Ter. (sowohl v. Pers. als v. Umständen): u. so auch afficior curā, Plin. ep. – curam de coniuge agere, Sorge tragen um d. G. (Ggstz. intrepidum esse pro se), Ov. met. 9, 107. – agitare alqm dies noctesque curis insomniisque, Liv. – cotidiana cura angit animum, Ter.: angi tot curis vigiliisque, Cic. – quod ipsum curam augebat, Liv. – aegritudines, molestiae, maerores, qui exedunt animos hominum conficiuntque curis, Cic.: u. bes. confici curis, Cic., confectus curis, Iustin.: animus curā confectus, Ter. – ut eorum aspectu omnis quae me angebat de re publica cura consederit, Cic. – cur eam rem tam studiose curas, quae tibi multas dabit curas, Cornif. rhet. 4, 21: at tibi curarum milia quanta dabit, Prop. 1, 5, 10. – decedit alci cura u. alci cura de alqa re (s. Drak. Liv. 4, 52, 8. Burm. Suet. Caes. 24), zB. priusquam ea cura decederet patribus Romanis, Liv.: de domesticarum rerum eventu nec patribus nec plebi cura decesserat, Liv.: donec cura de Antiocho decessisset, Liv. – demere animis curas, Varro. – deducere animo curas, Hor. – curas depellere vino, Tibull. – deponere curam pro alqo, Verg.: deponere tristes animo curas, Verg.: in alcis sermone et suavitate omnes curas doloresque deponere, Cic. – dimittere curam hanc, Ov. met. 1, 209. – velut in duo pariter bella distenderant curas hominum, hatten die————Besorgnisse gleichs. zwischen zwei Kriegen in gleicher Weise geteilt, Liv. 27,40, 1 (versch. v. curam alcis distendere oben no. I, 1). – omnium tamen non tanta pro Aetolis cura erat, quam ne Philippus regnumque eius grave libertati futurum rebus Graeciae immisceretur, Liv. 27, 30, 5. – mihi maximae curae est non de mea quidem vita, sed me patria sollicitat, Cic.: Pompeius de Clodio iubet nos esse sine cura, Cic. – fuit intactis quoque cura condicione super communi, Hor. ep. 2, 1, 152. – parte curae exonerarunt senatum consulis litterae, Liv. – me his exsolvite curis, Verg.: extenuat corpus cura, Cels. – alqd curam facit m. folg. ne u. Konj., läßt besorgen, daß usw., Tac. ann. 3, 52. – fugere curam, Cic. – quam pro me curam geris, hanc precor, optime, pro me deponas, Verg. Aen. 12, 48 sq. – pectus alcis anxiis implere curis (v. einem Ereignis), Liv.: imponere finem curis, Verg.: primo gravis cura patres incessit, Liv.: affirmatio Pori multiplicem animo regis iniecerat curam, Curt.: u. inicere (alci) curam m. folg. ne u. Konj., Ter. adelph. 708. Curt. 3, 1 (2), 17: inicere alci curam metumque, ne etc., Liv. 5, 7, 4. – cum curis laxati sumus, Cic.: saepissime curam et angorem animi mei sermone et consilio levasti tuo, Cic.: levare (abnehmen) alqm curā od. magnā curā, Cic.: liberare alqm curā, istā curā, magnā curā et sollicitudine, Cic.: ut quoquo modo aut liberarem te istā curā aut certe leva-————rem, Cic. – non tamen invictum animum curae obruunt (erdrücken), Curt.: illum ingens cura atque laetitia simul occupavere, Sall. – partiri curas cum alqo, Verg.: pellere curas vino, Hor., curas e pectore, Sil. – illa restabat cura, ne etc., Liv. – ea me cura vehementissime sollicitat, Cic.: me illa cura sollicitat angitque vehementer, quod (daß) etc., Cic. – solvere alqm curis ceteris, Ter.: curas et corpora somnus solverat, Ov. – videris gravem curam suscepisse vehementerque esse de nobis sollicitus, Cass. in Cic. ep.: maximam hic sollicitudinem curamque sustineo, ne m. folg. Konj., Cic. – traducere animos a minore cura ad summum timorem (v. einem Vorfalle), Cic. – et curā vacare et negotio, Cic.: maternā vacare curā, Plin.: vitare curam domesticorum, sich der S. um den Haushalt entschlagen, Cels.: multiplices animo volvere curas, Catull.2) die Liebessorge, Liebesqual, die Liebe (vgl. Lachmann Prop. 1, 11 [10], 17), c. mea, tua, die Liebe zu mir, zu dir, Ov. u. Prop.: iuvenum curae, Hor.: possum alterius curas sanare recentes, Prop. – meton. (wie μέλημα) = die Geliebte, die Flamme, tua cura, Lycoris, Verg.: Lynceu, tune meam potuisti tangere curam? Prop. – ⇒ Arch. Dat. curai, Elog. clar. vir. 24 im Corp. inscr. Lat. 12. p. 285. -
80 aliquando
ălĭquandŏ, temp. adv. [aliquis; Corssen, Ausspr. II. p. 856, regards the affix in this word and in quando as from an earlier -da = dies].I.A.. In opp. to a definite, fixed point of time, at some time or other, once; at any time, ever (i. e. at an indefinite, undetermined time, of the past, present, and future; mostly in affirmative clauses, while umquam is only used of past and future time, and in negative clauses or those implying doubt; cf. Beier ad Cic. Off. 2, 14, 51).—Of the past: neque ego umquam fuisse tale monstrum in terris ullum puto: quis clarioribus viris quodam tempore jucundior? quis turpioribus conjunctior: quis civis meliorum partium aliquando? Cic. Cael. 5, 12:B.Ad quem angelorum dixit aliquando, Sede etc.,
Vulg. Heb. 1, 13.—Of the future:erit illud profecto tempus et illucescet aliquando ille dies, etc.,
Cic. Mil. 26, 69:cave, ne aliquando peccato consentias,
Vulg. Tob. 4, 6:huic utinam aliquando gratiam referre possimus! Habebimus quidem semper,
Cic. Fam. 14, 4:ne posset aliquando ad bellum faciendum locus ipse adhortari,
id. Off. 1, 11, 35.—Of the present: de rationibus et de controversiis societatis vult dijudicari. Sero: verum aliquando tamen, but yet once, in opp. to not at all, never, Cic. Quint. 13, 43.—With non, nec (eccl. Lat.):C.non peccabitis aliquando,
Vulg. 2 Pet. 1, 10:nec aliquando defuit quidquam iis,
ib. 1 Reg. 25, 7; 25, 15; ib. Dan. 14, 6; ib 1 Thess. 2, 5.—In connection with ullus, and oftener, esp. in Cic., with aliquis:D.quaerere ea num vel e Philone vel ex ullo Academico audivisset aliquando,
Cic. Ac. 2, 4, 11: Forsitan aliquis aliquando ejusmodi quidpiam fecerit. id. Verr. 2, 32, 78;ego quia dico aliquid aliquando, et quia, ut fit, in multis exit aliquando aliquid, etc.,
id. Planc 14, 35;non despero fore aliquem aliquando,
id. de Or. 1, 21, 95:docendo etiam aliquid aliquando,
id. Or. 42, 144:Nam aut erit hic aliquid aliquando, etc.,
id. Fam. 7, 11, 2.—So with quisquis:nec quidquam aliquando periit,
Vulg. 1 Reg. 25, 15; 25, 7.—Si forte aliquando or si aliquando, if at any time, if ever; or of a distant, but undefined, point of time, if once, at one time, or one day:E.si quid hujus simile forte aliquando evenerit,
Ter. Heaut. 3, 2, 40:quod si aliquando manus ista plus valuerit quam vestra ac rei publicae dignitas, etc.,
Cic. Cat. 4, 10, 20: ampla domus dedecori saepe domino fit, et maxime si aliquando alio domino solita est frequentari, once, i. e. at a former time, id. Off. 1, 39, 139.—It is often used (opp.: in praesentiā, nunc, adhuc) of an indefinite, past, or future time = olim, quondam, once, formerly; in future time, hereafter:II.quod sit in praesentiā de honestate delibatum, virtute aliquando et industriā recuperetur,
Cic. Inv. 2, 58, 174:aliquando nobis libertatis tempus fuisse, quod pacis vobiscum non fuerit: nunc certe, etc., Liv 25, 29: Iol ad mare, aliquando ignobilis, nunc illustris,
Mel. 1, 6:Qui aliquando non populus, nunc autem populus Dei,
Vulg. 1 Pet. 2, 10; ib. Philem. 11:quam concedis adhuc artem omnino non esse, sed aliquando, etc.,
Cic. de Or 1, 58, 246.—Sometimes the point of time in contrast can be determined only from the context:quaerere num e Philone audivisset aliquando,
Cic. Ac. Pr. 2, 4, 11:veritus sum deesse Pompeii saluti, cum ille aliquando non defuisset meae,
id. Fam. 6, 6, 10:aut quisquam nostri misereri potest, qui aliquando vobis hostis fuit?
Sall. J. 14, 17:Zacynthus aliquando appellata Hyrie,
Plin. 4, 12, 19, § 54; Plin. Ep. 6, 10:quae aliquando viderat,
Vulg. Gen. 42, 9; ib. 1 Pet. 3, 20.—Of that which at times happens, in contrast with that which never or seldom occurs, sometimes, now and then = non numquam, interdum (opp.: numquam, raro; semper, saepe).A.Te non numquam a me alienārunt, et me aliquando immutārunt tibi, Cic. Fam. 5, 8, 2:B.liceret ei dicere utilitatem aliquando cum honestate pugnare,
id. Off. 3, 3, 12:sitne aliquando mentiri boni viri?
id. de Or. 3, 29, 113; Quint. 5, 13, 31:multa proelia et aliquando non cruenta,
Tac. Agr. 17; Suet. Aug. 43.—With numquam, raro; semper, saepe, saepius, modo in another clause:C.convertit se aliquando ad timorem, numquam ad sanitatem,
Cic. Sull. 5, 17:senatumque et populum numquam obscura nomina, etiam si aliquando obumbrentur,
Tac. H. 2, 32:quod non saepe, atque haud scio an umquam, in aliquā parte eluceat aliquando,
Cic. Or. 2, 7:raro, sed aliquando tamen, ex metu delirium nascitur,
Cels. 3, 18; so id. 8, 4; 1 praef.:aliquando... semper,
Liv. 45, 23, 8:aliquando fortuna, semper animo maximus,
Vell. 2, 18: Haud semper errat fama;aliquando et elegit,
Tac. Agr. 9:aliquando... saepe,
Cels. 1 praef.:nec tamen ubique cerni, aliquando propter nubila, saepius globo terrae obstante,
Plin. 2, 13, 10, § 56; so Tac. A. 3, 27; id. Agr. 38.—In partitive clauses, twice, or even several times, like modo—modo, sometimes also alternating with non numquam or modo (so only in the post-Aug. per.), at one time... at another, now.. now:D.confirmatio aliquando totius causae est, aliquando partium,
Quint. 5, 13, 58; Plin. 17, 28, 47, § 262; Sen. Q. N. 2, 36, 2:aliquando emicat stella, aliquando ardores sunt, aliquando fixi et haerentes, non numquam volubiles,
id. ib. 1, 14; cf. Suet. Calig. 52:Vespasianus modo in spem erectus, aliquando adversa reputabat,
Tac. H. 2, 74; id. A. 16, 10.—In colloquial lang., to indicate that there is occasion for a certain thing, once, for once, on this occasion, now:E.aliquando osculando melius est, uxor, pausam fieri,
Plaut. Rud. 4, 6, 1:sed si placet, sermonem alio transferamus, et nostro more aliquando, non rhetorico loquamur,
now in our own way, Cic. de Or. 1, 29, 133:sed ne plura: dicendum enim aliquando est, Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
I must for once say it, id. Fam. 13, 1, 14.—In commands, exhortations, or wishes, = tandem, at length, now at last:F.audite quaeso, judices, et aliquando miseremini sociorum,
Cic. Verr. 1, 28, 72:mode scribe aliquando ad nos, quid agas,
id. Fam. 7, 12, 2:stulti, aliquando sapite,
Vulg. Psa. 93, 8:ipse agat, ut orbatura patres aliquando fulmina ponat,
Ov. M. 2, 391:Aliquando isti principes sibi populi Romani auctoritati parendum esse fateantur,
id. Imp. Pomp. 22, 64; id. Verr. 4, 37, 81; Sall. J. 14, 21; Ov. M. 2, 390:et velim aliquando, cum erit tuum commodum, Lentulum puerum visas,
Cic. Att. 12, 28.—Hence,Of that which happens after long expectation or delay, freq. in connection with tandem, finally, at length, now at last:quibus (quaestionibus) finem aliquando amicorum auctoritas fecit,
Cic. Clu. 67, 191:(dii) placati jam vel satiati aliquando,
id. Marcell. 6, 18:collegi me aliquando,
id. Clu. 18, 51: aliquando idque sero usum loquendi populo concessi, finally. i. e. after I have for a long time spoken in another manner, id. Or. 48, 160:te aliquando collaudare possum, quod jam, etc.,
id. Fam. 7, 17; Suet. Aug. 70:diu exspectaverant, dum retia extraherentur: aliquando extractis piscis nullus infuit,
id. Clar. Rhet. 1.—With tandem:aliquando tandem huc animum ut adducas tuum,
Ter. Hec. 4, 4, 61:spes est et hunc aliquan do tandem posse consistere,
Cic. Quint. 30, 94 tandem aliquando L. Catilinam ex urbe ejecimus, id. Cat. 2, 1:ut tandem aliquando timere desinam,
id. ib. 1, 7, 18; id. Quint. 30, 94:servus tandem aliquando mihi a te exspectatissimas litteras reddidit,
id. Fam. 16, 9:tandem aliquando refloruistis,
Vulg. Phil. 4, 10.—With jam:utile esse te aliquando jam rem transigere,
now at length Cic. Att. 1, 4.
См. также в других словарях:
Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire A B … … Wikipédia en Français
MARIA — I. MARIA Angliae Regina. Filia Henrici VIII. ex Catharina Arragonia, Eduardo VI. non sine veneni suspicione exstincto, successit A. C. 1553. Iohannâ Suffolciâ, quam Rex heredem scripserat, cum marito et socero Dudlaeo, aliisque, capite plexâ. Mox … Hofmann J. Lexicon universale
RYSVICUM i. e. RYSWYK — RYSVICUM, i. e. RYSWYK pagus celebris, et peramoenus Hollandiae, suburbanus Hagae Comitum, Potentissimi, Augustissimi, Felicissini, Serenissimi VILHELMI III. Magnae Britanniae Regis, Castro sumptuosissimo, magnificentissimo nobilitatus; in cuius… … Hofmann J. Lexicon universale
LUPUS — I. LUPUS Cos. cum Maximo, A. U. C. 984. II. LUPUS Dux Seu. Imp. ab Albini militibus victus, de quo vide Casaub. ad Seu. Spartiani. III. LUPUS Ep. Senonensis, qui tantâ erat in pauperes munificentiâ, ut nullum sibi thesaurum relinqueret, sed omnes … Hofmann J. Lexicon universale
temps — Temps, m. Vient du Latin Tempus par syncope de la voyelle u, Tempus, Tempestas, l Espagnol et l Italien s esloignent trop dudit mot Latin, disant le premier Tiempo, et l autre Tempo. Le temps, ou jour, Dies. Le temps soit d un an, d un jour, ou d … Thresor de la langue françoyse
PASCHA — improprie significat agnum Paschalem, dies festos, totamque illam celebritatem et observationem, imo apud B. Paulum ipsummet Christum per agnum Paschalem adumbratum; proprie vero transitum notat, non enim trahit originem nominis a verbo πάχω,… … Hofmann J. Lexicon universale
TYPOGRAPHIA — quae unicum est contra tineas et blattas, omnis eruditionis inimicas, remedium: quamque cum omnibus veterum inventis, certare facile posle censet Ioh. Bodinus, Meth. Histor. c. 7. non Saturnum, ut S. Cyprianus, de Idolis libr. sensisle videtur:… … Hofmann J. Lexicon universale
Mann — 1. A blind man may perchance hit the mark. – Tauben und Hühner Zeitung (Berlin 1862), Nr. 6, S. 46. 2. A Mann a Wort oder a Hundsfott. (Ulm.) 3. A Mann wie a Maus ün a Weib wie a Haus is noch nit gleich. (Jüd. deutsch. Warschau.) Will sagen, dass … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
Ab origine — Lateinische Phrasen A B C D E F G H I L M N O P … Deutsch Wikipedia
Ad Kalendas graecas — Lateinische Phrasen A B C D E F G H I L M N O P … Deutsch Wikipedia
Ad calendas graecas — Lateinische Phrasen A B C D E F G H I L M N O P … Deutsch Wikipedia
