Перевод: с латинского на английский

с английского на латинский

indulgent

  • 21 clementia

    clēmentĭa, ae, f. [1. clemens].
    I.
    A calm, tranquil state of the elements, calmness, mildness, tranquillity (like clemens in this signif. mostly post-Aug.):

    clementia ventorum, tranquillitas maris,

    App. de Deo Socr. p. 52, 1:

    soli caelique,

    Flor. 3, 3, 18; cf.:

    emollit gentes clementia caeli,

    Luc. 8, 366:

    aestatis,

    Plin. Ep. 5, 6, 5:

    hiemis,

    Col. 5, 5, 6:

    nascentis anni,

    id. 11, 3, 9:

    diei,

    id. 9, 13, 4:

    Nili,

    Stat. Th. 3, 527.—
    II.
    (Acc. to clemens, II. B.) Indulgent, forbearing conduct towards the errors and faults of others, moderation, mildness, humanity, forbearance, benignity, clemency, mercy (the class. signif.; very freq., esp. in prose;

    syn.: benignitas, comitas, lenitas, mansuetudo, etc.): clementia (est), per quam animi temere in odium alicujus concitati invectio comitate retinetur,

    Cic. Inv. 2, 54, 164:

    clementia est temperantia animi in potestate ulciscendi, vel lenitas... in constituendis poenis,

    Sen. Clem. 2, 3: facilitas et clementia, * Ter. Ad. 5, 4, 7; cf. Cic. Off. 1, 25, 88:

    illam clementiam mansuetudinemque nostri imperii tantam in crudelitatem inhumanitatemque esse conversam,

    id. Verr. 2, 5, 44, § 115; id. Deiot. 15, 43; id. Lig. 3, 10:

    lenitas et clementia,

    id. Att. 14, 19, 2:

    clementia et probitas vestra,

    Sall. H. 1, 41, 1 Dietsch; Liv. 3, 58, 4; Ov. M. 8, 57; Quint. 9, 2, 28; Tac. H. 3, 19:

    juris,

    Quint. 7, 4, 18 Spald., and antith. to jus asperius, id. 9, 2, 90;

    opp. severitatem,

    Sen. Clem. 1, 1, 4:

    elephanti contra minus validos,

    Plin. 8, 7, 7, § 23:

    leonis in supplices,

    id. 8, 16, 19, § 48;

    and as an attribute of princes,

    id. 8, 7, 7, § 48; Vop. Aur. 44; whence a title of the emperors, v. IV.—Less freq.,
    B.
    Kindness, sympathy:

    satrapes violare clementiam quam regis opes minui maluit,

    Nep. Alcib. 10, 3.—
    III.
    Clementia, personified as a deily, the goddess of grace, Plin. 2, 7, 5, § 14; Stat. Th. 12, 482 sq.; Claud. Laud. Stil. 2, 6 sq.—
    IV.
    A title of the emperor:

    Clementia tua,

    Your Grace, Lampr. Alex. Sev. 65; Spart. ap. Geta, I. init.

    Lewis & Short latin dictionary > clementia

  • 22 ditior

    1.
    dīves, ĭtis, and dīs, dīte (v. seq. b), adj. [perh. root div-, gleam; Gr. dios; Lat. divus, dies], rich (cf.: pecuniosus, beatus, locuples, opulens, opulentus).
    I.
    dīves (class. and freq.; the nom. and acc. of the neutr. plur. do not occur; cf. Neue Formenl. 2, 51, v.
    (β).
    infra; abl. sing. usually divite, e. g. Plaut. Cist. 2, 1, 56; Hor. C. 4, 8, 5; id. Ep. 2, 2, 31; id. A. P. 409; Ov. Am. 1, 10, 53; id. M. 5, 49; Quint. 4, 2, 95; 7, 4, 23 et saep.:

    diviti,

    Plin. 3, 1, 3, § 7; 7, 29, 30, § 108):

    ubi dives blande appellat pauperem,

    Plaut. Aul. 2, 2, 7;

    opp. pauper,

    id. ib. 2, 2, 19; 49; id. Cist. 2, 1, 56; id. Men. 4, 2, 9; id. Poen. 3, 1, 13 et saep.:

    quem intelligimus divitem? etc.,

    Cic. Par. 6, 1:

    solos sapientes esse, si mendicissimi, divites,

    id. Mur. 29 fin.;

    so opp. mendici,

    id. Phil. 8, 3, 9 et saep.: Crassus, cum cognomine dives tum copiis, id. Off. 2, 16, 57; cf.:

    Fufidius Dives agris, dives positis in fenore nummis,

    Hor. S. 1, 2, 13; id. A. P. 421; so with abl.:

    pecore et multa tellure,

    id. Epod. 15, 19:

    antiquo censu,

    id. S. 2, 3, 169:

    Lare,

    id. ib. 2, 5, 14:

    amico Hercule,

    id. ib. 2, 6, 12:

    auro,

    Curt. 8, 5, 3; Just. 44, 3, 5; 44, 1, 7; cf.

    Liv. Praef. § 11: bubus,

    Ov. M. 15, 12:

    dote,

    id. H. 11, 100 et saep.:

    dives pecoris nivei,

    Verg. E. 2, 20; so with gen.:

    opum,

    id. G. 2, 468; id. A. 1, 14; 2, 22; Ov. F. 3, 570:

    armenti,

    id. H. 9, 91:

    equum pictae vestis et auri,

    Verg. A. 9, 26:

    artium,

    Hor. C. 4, 8, 5 et saep.:

    dives ab omni armento,

    Val. Fl. 6, 204.—
    B.
    Transf., of things.
    1.
    Rich, sumptuous, costly, splendid, precious:

    animus hominis dives, non arca appellari solet,

    Cic. Par. 6, 1, 44:

    Capua,

    Verg. G. 2, 224:

    Anagnia,

    id. ib. 7, 684:

    Achaia,

    Ov. M. 8, 268:

    ager,

    Verg. A. 7, 262:

    ramus,

    id. ib. 6, 195:

    mensae,

    Hor. S. 2, 4, 87:

    lingua,

    id. Ep. 2, 2, 121:

    vena,

    id. A. P. 409 et saep.:

    templum donis dives,

    Liv. 45, 28:

    Africa triumphis,

    Verg. A. 4, 38: Mantua avis, id. id. 10, 201:

    terra amomo,

    Ov. M. 10, 307 et saep.:

    dives opis natura suae,

    Hor. S. 1, 2, 74.—
    2.
    Abundant, plentiful ( poet.):

    dives copia fiendi,

    Ov. Trist. 3, 1, 102; cf.

    stipendia,

    Liv. 21, 43, 9.
    2.
    dīs, neutr. dite (mostly poet.;

    in prose very rare before the Aug. per.): dis quidem esses,

    Ter. Ad. 5, 1, 8:

    dite solum,

    Val. Fl. 2, 296:

    hujus ditis aedes,

    Ter. Ad. 4, 2, 42; so,

    ditis domus,

    Hor. Epod. 2, 65:

    diti placitura magistro,

    Tib. 2, 5, 35:

    ditem hostem,

    Liv. 9, 40:

    ditem,

    Ter. Heaut. 3, 3, 48; id. Phorm. 4, 3, 48; Suet. Galb. 3:

    diti de pectore,

    Lucr. 1, 414:

    in diti domo,

    Liv. 42, 34, 3:

    patre diti,

    Nep. Att. 1, 2:

    quam estis maxume potentes, dites, fortunati, etc.,

    Ter. Ad. 3, 4, 57; so,

    dites,

    Tib. 1, 1, 78; 3, 6, 13; Hor. C. 1, 7, 9; Sil. 3, 673:

    Persarum campi,

    Curt. 3, 25, 10:

    terrae,

    Tac. A. 4, 55:

    delubra ditia donis,

    Ov. M. 2, 77; so,

    opulenta ac ditia stipendia,

    Liv. 21, 43:

    pectora ditum,

    Sen. Herc. Oet. 649;

    for which: regem ditium Mycenarum,

    Aus. Grat. Act. 59:

    ditibus indulgent epulis,

    Stat. Th. 5, 187:

    ditibus promissis,

    Sil. 3, 512.—
    b.
    Comp.
    (α).
    dīvĭtior (most freq. in prose and poetry, except Hor., v. seq. b), Plaut. Aul. 5, 2; id. Ps. 5, 2, 24; Ter. Ph. 1, 1, 8; Lucr. 5, 1114; Cic. Rep. 1, 17, 28; 1, 32; id. Lael. 16, 58; id. de Or. 3, 48, 185; id. Par. 6, 3, 49; Ov. H. 16, 34; id. M. 6, 452 al.—
    (β).
    dītior, Liv. Praef. § 11; Hor. S. 1, 1, 40; 1, 5, 91; 1, 9, 51; 2, 7, 52; Sil. 13, 684; Stat. Th. 3, 481; Gell. 4, 1, 1.—
    c.
    Sup.
    (α).
    dīvĭtissimus (good prose), Cic. Off. 2, 17; id. Div. 1, 36; id. Par. 6, 2, 48; Nep. Alcib. 2; id. Phoc. 1, 2; Sen. Contr. 2, 9, 7; Curt. 4, 4, 24.—
    (β).
    dītissimus (mostly poet. and in post-Aug. prose), Verg. G. 2, 136; id. A. 1, 343; 7, 537; 9, 360; 10, 563; Ov. M. 5, 129; Val. Fl. 5, 123; Sil. 3, 397; Aus. Epigr. 54 (twice); * Caes. B. G. 1, 2, 1; Nep. Alcib. 2, 1; Liv. 9, 31; 17, 14; 10, 46; Suet. Ner. 9. — Adv.: dītĭus, more richly or splendidly (post-Aug. and very rare):

    ditius habitare,

    Stat. S. 1, 5, 31.— Sup.:

    ditissime domos exornare,

    App. de Deo Socr. p. 54, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > ditior

  • 23 ditissimus

    1.
    dīves, ĭtis, and dīs, dīte (v. seq. b), adj. [perh. root div-, gleam; Gr. dios; Lat. divus, dies], rich (cf.: pecuniosus, beatus, locuples, opulens, opulentus).
    I.
    dīves (class. and freq.; the nom. and acc. of the neutr. plur. do not occur; cf. Neue Formenl. 2, 51, v.
    (β).
    infra; abl. sing. usually divite, e. g. Plaut. Cist. 2, 1, 56; Hor. C. 4, 8, 5; id. Ep. 2, 2, 31; id. A. P. 409; Ov. Am. 1, 10, 53; id. M. 5, 49; Quint. 4, 2, 95; 7, 4, 23 et saep.:

    diviti,

    Plin. 3, 1, 3, § 7; 7, 29, 30, § 108):

    ubi dives blande appellat pauperem,

    Plaut. Aul. 2, 2, 7;

    opp. pauper,

    id. ib. 2, 2, 19; 49; id. Cist. 2, 1, 56; id. Men. 4, 2, 9; id. Poen. 3, 1, 13 et saep.:

    quem intelligimus divitem? etc.,

    Cic. Par. 6, 1:

    solos sapientes esse, si mendicissimi, divites,

    id. Mur. 29 fin.;

    so opp. mendici,

    id. Phil. 8, 3, 9 et saep.: Crassus, cum cognomine dives tum copiis, id. Off. 2, 16, 57; cf.:

    Fufidius Dives agris, dives positis in fenore nummis,

    Hor. S. 1, 2, 13; id. A. P. 421; so with abl.:

    pecore et multa tellure,

    id. Epod. 15, 19:

    antiquo censu,

    id. S. 2, 3, 169:

    Lare,

    id. ib. 2, 5, 14:

    amico Hercule,

    id. ib. 2, 6, 12:

    auro,

    Curt. 8, 5, 3; Just. 44, 3, 5; 44, 1, 7; cf.

    Liv. Praef. § 11: bubus,

    Ov. M. 15, 12:

    dote,

    id. H. 11, 100 et saep.:

    dives pecoris nivei,

    Verg. E. 2, 20; so with gen.:

    opum,

    id. G. 2, 468; id. A. 1, 14; 2, 22; Ov. F. 3, 570:

    armenti,

    id. H. 9, 91:

    equum pictae vestis et auri,

    Verg. A. 9, 26:

    artium,

    Hor. C. 4, 8, 5 et saep.:

    dives ab omni armento,

    Val. Fl. 6, 204.—
    B.
    Transf., of things.
    1.
    Rich, sumptuous, costly, splendid, precious:

    animus hominis dives, non arca appellari solet,

    Cic. Par. 6, 1, 44:

    Capua,

    Verg. G. 2, 224:

    Anagnia,

    id. ib. 7, 684:

    Achaia,

    Ov. M. 8, 268:

    ager,

    Verg. A. 7, 262:

    ramus,

    id. ib. 6, 195:

    mensae,

    Hor. S. 2, 4, 87:

    lingua,

    id. Ep. 2, 2, 121:

    vena,

    id. A. P. 409 et saep.:

    templum donis dives,

    Liv. 45, 28:

    Africa triumphis,

    Verg. A. 4, 38: Mantua avis, id. id. 10, 201:

    terra amomo,

    Ov. M. 10, 307 et saep.:

    dives opis natura suae,

    Hor. S. 1, 2, 74.—
    2.
    Abundant, plentiful ( poet.):

    dives copia fiendi,

    Ov. Trist. 3, 1, 102; cf.

    stipendia,

    Liv. 21, 43, 9.
    2.
    dīs, neutr. dite (mostly poet.;

    in prose very rare before the Aug. per.): dis quidem esses,

    Ter. Ad. 5, 1, 8:

    dite solum,

    Val. Fl. 2, 296:

    hujus ditis aedes,

    Ter. Ad. 4, 2, 42; so,

    ditis domus,

    Hor. Epod. 2, 65:

    diti placitura magistro,

    Tib. 2, 5, 35:

    ditem hostem,

    Liv. 9, 40:

    ditem,

    Ter. Heaut. 3, 3, 48; id. Phorm. 4, 3, 48; Suet. Galb. 3:

    diti de pectore,

    Lucr. 1, 414:

    in diti domo,

    Liv. 42, 34, 3:

    patre diti,

    Nep. Att. 1, 2:

    quam estis maxume potentes, dites, fortunati, etc.,

    Ter. Ad. 3, 4, 57; so,

    dites,

    Tib. 1, 1, 78; 3, 6, 13; Hor. C. 1, 7, 9; Sil. 3, 673:

    Persarum campi,

    Curt. 3, 25, 10:

    terrae,

    Tac. A. 4, 55:

    delubra ditia donis,

    Ov. M. 2, 77; so,

    opulenta ac ditia stipendia,

    Liv. 21, 43:

    pectora ditum,

    Sen. Herc. Oet. 649;

    for which: regem ditium Mycenarum,

    Aus. Grat. Act. 59:

    ditibus indulgent epulis,

    Stat. Th. 5, 187:

    ditibus promissis,

    Sil. 3, 512.—
    b.
    Comp.
    (α).
    dīvĭtior (most freq. in prose and poetry, except Hor., v. seq. b), Plaut. Aul. 5, 2; id. Ps. 5, 2, 24; Ter. Ph. 1, 1, 8; Lucr. 5, 1114; Cic. Rep. 1, 17, 28; 1, 32; id. Lael. 16, 58; id. de Or. 3, 48, 185; id. Par. 6, 3, 49; Ov. H. 16, 34; id. M. 6, 452 al.—
    (β).
    dītior, Liv. Praef. § 11; Hor. S. 1, 1, 40; 1, 5, 91; 1, 9, 51; 2, 7, 52; Sil. 13, 684; Stat. Th. 3, 481; Gell. 4, 1, 1.—
    c.
    Sup.
    (α).
    dīvĭtissimus (good prose), Cic. Off. 2, 17; id. Div. 1, 36; id. Par. 6, 2, 48; Nep. Alcib. 2; id. Phoc. 1, 2; Sen. Contr. 2, 9, 7; Curt. 4, 4, 24.—
    (β).
    dītissimus (mostly poet. and in post-Aug. prose), Verg. G. 2, 136; id. A. 1, 343; 7, 537; 9, 360; 10, 563; Ov. M. 5, 129; Val. Fl. 5, 123; Sil. 3, 397; Aus. Epigr. 54 (twice); * Caes. B. G. 1, 2, 1; Nep. Alcib. 2, 1; Liv. 9, 31; 17, 14; 10, 46; Suet. Ner. 9. — Adv.: dītĭus, more richly or splendidly (post-Aug. and very rare):

    ditius habitare,

    Stat. S. 1, 5, 31.— Sup.:

    ditissime domos exornare,

    App. de Deo Socr. p. 54, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > ditissimus

  • 24 dives

    1.
    dīves, ĭtis, and dīs, dīte (v. seq. b), adj. [perh. root div-, gleam; Gr. dios; Lat. divus, dies], rich (cf.: pecuniosus, beatus, locuples, opulens, opulentus).
    I.
    dīves (class. and freq.; the nom. and acc. of the neutr. plur. do not occur; cf. Neue Formenl. 2, 51, v.
    (β).
    infra; abl. sing. usually divite, e. g. Plaut. Cist. 2, 1, 56; Hor. C. 4, 8, 5; id. Ep. 2, 2, 31; id. A. P. 409; Ov. Am. 1, 10, 53; id. M. 5, 49; Quint. 4, 2, 95; 7, 4, 23 et saep.:

    diviti,

    Plin. 3, 1, 3, § 7; 7, 29, 30, § 108):

    ubi dives blande appellat pauperem,

    Plaut. Aul. 2, 2, 7;

    opp. pauper,

    id. ib. 2, 2, 19; 49; id. Cist. 2, 1, 56; id. Men. 4, 2, 9; id. Poen. 3, 1, 13 et saep.:

    quem intelligimus divitem? etc.,

    Cic. Par. 6, 1:

    solos sapientes esse, si mendicissimi, divites,

    id. Mur. 29 fin.;

    so opp. mendici,

    id. Phil. 8, 3, 9 et saep.: Crassus, cum cognomine dives tum copiis, id. Off. 2, 16, 57; cf.:

    Fufidius Dives agris, dives positis in fenore nummis,

    Hor. S. 1, 2, 13; id. A. P. 421; so with abl.:

    pecore et multa tellure,

    id. Epod. 15, 19:

    antiquo censu,

    id. S. 2, 3, 169:

    Lare,

    id. ib. 2, 5, 14:

    amico Hercule,

    id. ib. 2, 6, 12:

    auro,

    Curt. 8, 5, 3; Just. 44, 3, 5; 44, 1, 7; cf.

    Liv. Praef. § 11: bubus,

    Ov. M. 15, 12:

    dote,

    id. H. 11, 100 et saep.:

    dives pecoris nivei,

    Verg. E. 2, 20; so with gen.:

    opum,

    id. G. 2, 468; id. A. 1, 14; 2, 22; Ov. F. 3, 570:

    armenti,

    id. H. 9, 91:

    equum pictae vestis et auri,

    Verg. A. 9, 26:

    artium,

    Hor. C. 4, 8, 5 et saep.:

    dives ab omni armento,

    Val. Fl. 6, 204.—
    B.
    Transf., of things.
    1.
    Rich, sumptuous, costly, splendid, precious:

    animus hominis dives, non arca appellari solet,

    Cic. Par. 6, 1, 44:

    Capua,

    Verg. G. 2, 224:

    Anagnia,

    id. ib. 7, 684:

    Achaia,

    Ov. M. 8, 268:

    ager,

    Verg. A. 7, 262:

    ramus,

    id. ib. 6, 195:

    mensae,

    Hor. S. 2, 4, 87:

    lingua,

    id. Ep. 2, 2, 121:

    vena,

    id. A. P. 409 et saep.:

    templum donis dives,

    Liv. 45, 28:

    Africa triumphis,

    Verg. A. 4, 38: Mantua avis, id. id. 10, 201:

    terra amomo,

    Ov. M. 10, 307 et saep.:

    dives opis natura suae,

    Hor. S. 1, 2, 74.—
    2.
    Abundant, plentiful ( poet.):

    dives copia fiendi,

    Ov. Trist. 3, 1, 102; cf.

    stipendia,

    Liv. 21, 43, 9.
    2.
    dīs, neutr. dite (mostly poet.;

    in prose very rare before the Aug. per.): dis quidem esses,

    Ter. Ad. 5, 1, 8:

    dite solum,

    Val. Fl. 2, 296:

    hujus ditis aedes,

    Ter. Ad. 4, 2, 42; so,

    ditis domus,

    Hor. Epod. 2, 65:

    diti placitura magistro,

    Tib. 2, 5, 35:

    ditem hostem,

    Liv. 9, 40:

    ditem,

    Ter. Heaut. 3, 3, 48; id. Phorm. 4, 3, 48; Suet. Galb. 3:

    diti de pectore,

    Lucr. 1, 414:

    in diti domo,

    Liv. 42, 34, 3:

    patre diti,

    Nep. Att. 1, 2:

    quam estis maxume potentes, dites, fortunati, etc.,

    Ter. Ad. 3, 4, 57; so,

    dites,

    Tib. 1, 1, 78; 3, 6, 13; Hor. C. 1, 7, 9; Sil. 3, 673:

    Persarum campi,

    Curt. 3, 25, 10:

    terrae,

    Tac. A. 4, 55:

    delubra ditia donis,

    Ov. M. 2, 77; so,

    opulenta ac ditia stipendia,

    Liv. 21, 43:

    pectora ditum,

    Sen. Herc. Oet. 649;

    for which: regem ditium Mycenarum,

    Aus. Grat. Act. 59:

    ditibus indulgent epulis,

    Stat. Th. 5, 187:

    ditibus promissis,

    Sil. 3, 512.—
    b.
    Comp.
    (α).
    dīvĭtior (most freq. in prose and poetry, except Hor., v. seq. b), Plaut. Aul. 5, 2; id. Ps. 5, 2, 24; Ter. Ph. 1, 1, 8; Lucr. 5, 1114; Cic. Rep. 1, 17, 28; 1, 32; id. Lael. 16, 58; id. de Or. 3, 48, 185; id. Par. 6, 3, 49; Ov. H. 16, 34; id. M. 6, 452 al.—
    (β).
    dītior, Liv. Praef. § 11; Hor. S. 1, 1, 40; 1, 5, 91; 1, 9, 51; 2, 7, 52; Sil. 13, 684; Stat. Th. 3, 481; Gell. 4, 1, 1.—
    c.
    Sup.
    (α).
    dīvĭtissimus (good prose), Cic. Off. 2, 17; id. Div. 1, 36; id. Par. 6, 2, 48; Nep. Alcib. 2; id. Phoc. 1, 2; Sen. Contr. 2, 9, 7; Curt. 4, 4, 24.—
    (β).
    dītissimus (mostly poet. and in post-Aug. prose), Verg. G. 2, 136; id. A. 1, 343; 7, 537; 9, 360; 10, 563; Ov. M. 5, 129; Val. Fl. 5, 123; Sil. 3, 397; Aus. Epigr. 54 (twice); * Caes. B. G. 1, 2, 1; Nep. Alcib. 2, 1; Liv. 9, 31; 17, 14; 10, 46; Suet. Ner. 9. — Adv.: dītĭus, more richly or splendidly (post-Aug. and very rare):

    ditius habitare,

    Stat. S. 1, 5, 31.— Sup.:

    ditissime domos exornare,

    App. de Deo Socr. p. 54, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > dives

  • 25 divitior

    1.
    dīves, ĭtis, and dīs, dīte (v. seq. b), adj. [perh. root div-, gleam; Gr. dios; Lat. divus, dies], rich (cf.: pecuniosus, beatus, locuples, opulens, opulentus).
    I.
    dīves (class. and freq.; the nom. and acc. of the neutr. plur. do not occur; cf. Neue Formenl. 2, 51, v.
    (β).
    infra; abl. sing. usually divite, e. g. Plaut. Cist. 2, 1, 56; Hor. C. 4, 8, 5; id. Ep. 2, 2, 31; id. A. P. 409; Ov. Am. 1, 10, 53; id. M. 5, 49; Quint. 4, 2, 95; 7, 4, 23 et saep.:

    diviti,

    Plin. 3, 1, 3, § 7; 7, 29, 30, § 108):

    ubi dives blande appellat pauperem,

    Plaut. Aul. 2, 2, 7;

    opp. pauper,

    id. ib. 2, 2, 19; 49; id. Cist. 2, 1, 56; id. Men. 4, 2, 9; id. Poen. 3, 1, 13 et saep.:

    quem intelligimus divitem? etc.,

    Cic. Par. 6, 1:

    solos sapientes esse, si mendicissimi, divites,

    id. Mur. 29 fin.;

    so opp. mendici,

    id. Phil. 8, 3, 9 et saep.: Crassus, cum cognomine dives tum copiis, id. Off. 2, 16, 57; cf.:

    Fufidius Dives agris, dives positis in fenore nummis,

    Hor. S. 1, 2, 13; id. A. P. 421; so with abl.:

    pecore et multa tellure,

    id. Epod. 15, 19:

    antiquo censu,

    id. S. 2, 3, 169:

    Lare,

    id. ib. 2, 5, 14:

    amico Hercule,

    id. ib. 2, 6, 12:

    auro,

    Curt. 8, 5, 3; Just. 44, 3, 5; 44, 1, 7; cf.

    Liv. Praef. § 11: bubus,

    Ov. M. 15, 12:

    dote,

    id. H. 11, 100 et saep.:

    dives pecoris nivei,

    Verg. E. 2, 20; so with gen.:

    opum,

    id. G. 2, 468; id. A. 1, 14; 2, 22; Ov. F. 3, 570:

    armenti,

    id. H. 9, 91:

    equum pictae vestis et auri,

    Verg. A. 9, 26:

    artium,

    Hor. C. 4, 8, 5 et saep.:

    dives ab omni armento,

    Val. Fl. 6, 204.—
    B.
    Transf., of things.
    1.
    Rich, sumptuous, costly, splendid, precious:

    animus hominis dives, non arca appellari solet,

    Cic. Par. 6, 1, 44:

    Capua,

    Verg. G. 2, 224:

    Anagnia,

    id. ib. 7, 684:

    Achaia,

    Ov. M. 8, 268:

    ager,

    Verg. A. 7, 262:

    ramus,

    id. ib. 6, 195:

    mensae,

    Hor. S. 2, 4, 87:

    lingua,

    id. Ep. 2, 2, 121:

    vena,

    id. A. P. 409 et saep.:

    templum donis dives,

    Liv. 45, 28:

    Africa triumphis,

    Verg. A. 4, 38: Mantua avis, id. id. 10, 201:

    terra amomo,

    Ov. M. 10, 307 et saep.:

    dives opis natura suae,

    Hor. S. 1, 2, 74.—
    2.
    Abundant, plentiful ( poet.):

    dives copia fiendi,

    Ov. Trist. 3, 1, 102; cf.

    stipendia,

    Liv. 21, 43, 9.
    2.
    dīs, neutr. dite (mostly poet.;

    in prose very rare before the Aug. per.): dis quidem esses,

    Ter. Ad. 5, 1, 8:

    dite solum,

    Val. Fl. 2, 296:

    hujus ditis aedes,

    Ter. Ad. 4, 2, 42; so,

    ditis domus,

    Hor. Epod. 2, 65:

    diti placitura magistro,

    Tib. 2, 5, 35:

    ditem hostem,

    Liv. 9, 40:

    ditem,

    Ter. Heaut. 3, 3, 48; id. Phorm. 4, 3, 48; Suet. Galb. 3:

    diti de pectore,

    Lucr. 1, 414:

    in diti domo,

    Liv. 42, 34, 3:

    patre diti,

    Nep. Att. 1, 2:

    quam estis maxume potentes, dites, fortunati, etc.,

    Ter. Ad. 3, 4, 57; so,

    dites,

    Tib. 1, 1, 78; 3, 6, 13; Hor. C. 1, 7, 9; Sil. 3, 673:

    Persarum campi,

    Curt. 3, 25, 10:

    terrae,

    Tac. A. 4, 55:

    delubra ditia donis,

    Ov. M. 2, 77; so,

    opulenta ac ditia stipendia,

    Liv. 21, 43:

    pectora ditum,

    Sen. Herc. Oet. 649;

    for which: regem ditium Mycenarum,

    Aus. Grat. Act. 59:

    ditibus indulgent epulis,

    Stat. Th. 5, 187:

    ditibus promissis,

    Sil. 3, 512.—
    b.
    Comp.
    (α).
    dīvĭtior (most freq. in prose and poetry, except Hor., v. seq. b), Plaut. Aul. 5, 2; id. Ps. 5, 2, 24; Ter. Ph. 1, 1, 8; Lucr. 5, 1114; Cic. Rep. 1, 17, 28; 1, 32; id. Lael. 16, 58; id. de Or. 3, 48, 185; id. Par. 6, 3, 49; Ov. H. 16, 34; id. M. 6, 452 al.—
    (β).
    dītior, Liv. Praef. § 11; Hor. S. 1, 1, 40; 1, 5, 91; 1, 9, 51; 2, 7, 52; Sil. 13, 684; Stat. Th. 3, 481; Gell. 4, 1, 1.—
    c.
    Sup.
    (α).
    dīvĭtissimus (good prose), Cic. Off. 2, 17; id. Div. 1, 36; id. Par. 6, 2, 48; Nep. Alcib. 2; id. Phoc. 1, 2; Sen. Contr. 2, 9, 7; Curt. 4, 4, 24.—
    (β).
    dītissimus (mostly poet. and in post-Aug. prose), Verg. G. 2, 136; id. A. 1, 343; 7, 537; 9, 360; 10, 563; Ov. M. 5, 129; Val. Fl. 5, 123; Sil. 3, 397; Aus. Epigr. 54 (twice); * Caes. B. G. 1, 2, 1; Nep. Alcib. 2, 1; Liv. 9, 31; 17, 14; 10, 46; Suet. Ner. 9. — Adv.: dītĭus, more richly or splendidly (post-Aug. and very rare):

    ditius habitare,

    Stat. S. 1, 5, 31.— Sup.:

    ditissime domos exornare,

    App. de Deo Socr. p. 54, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > divitior

  • 26 divitissimus

    1.
    dīves, ĭtis, and dīs, dīte (v. seq. b), adj. [perh. root div-, gleam; Gr. dios; Lat. divus, dies], rich (cf.: pecuniosus, beatus, locuples, opulens, opulentus).
    I.
    dīves (class. and freq.; the nom. and acc. of the neutr. plur. do not occur; cf. Neue Formenl. 2, 51, v.
    (β).
    infra; abl. sing. usually divite, e. g. Plaut. Cist. 2, 1, 56; Hor. C. 4, 8, 5; id. Ep. 2, 2, 31; id. A. P. 409; Ov. Am. 1, 10, 53; id. M. 5, 49; Quint. 4, 2, 95; 7, 4, 23 et saep.:

    diviti,

    Plin. 3, 1, 3, § 7; 7, 29, 30, § 108):

    ubi dives blande appellat pauperem,

    Plaut. Aul. 2, 2, 7;

    opp. pauper,

    id. ib. 2, 2, 19; 49; id. Cist. 2, 1, 56; id. Men. 4, 2, 9; id. Poen. 3, 1, 13 et saep.:

    quem intelligimus divitem? etc.,

    Cic. Par. 6, 1:

    solos sapientes esse, si mendicissimi, divites,

    id. Mur. 29 fin.;

    so opp. mendici,

    id. Phil. 8, 3, 9 et saep.: Crassus, cum cognomine dives tum copiis, id. Off. 2, 16, 57; cf.:

    Fufidius Dives agris, dives positis in fenore nummis,

    Hor. S. 1, 2, 13; id. A. P. 421; so with abl.:

    pecore et multa tellure,

    id. Epod. 15, 19:

    antiquo censu,

    id. S. 2, 3, 169:

    Lare,

    id. ib. 2, 5, 14:

    amico Hercule,

    id. ib. 2, 6, 12:

    auro,

    Curt. 8, 5, 3; Just. 44, 3, 5; 44, 1, 7; cf.

    Liv. Praef. § 11: bubus,

    Ov. M. 15, 12:

    dote,

    id. H. 11, 100 et saep.:

    dives pecoris nivei,

    Verg. E. 2, 20; so with gen.:

    opum,

    id. G. 2, 468; id. A. 1, 14; 2, 22; Ov. F. 3, 570:

    armenti,

    id. H. 9, 91:

    equum pictae vestis et auri,

    Verg. A. 9, 26:

    artium,

    Hor. C. 4, 8, 5 et saep.:

    dives ab omni armento,

    Val. Fl. 6, 204.—
    B.
    Transf., of things.
    1.
    Rich, sumptuous, costly, splendid, precious:

    animus hominis dives, non arca appellari solet,

    Cic. Par. 6, 1, 44:

    Capua,

    Verg. G. 2, 224:

    Anagnia,

    id. ib. 7, 684:

    Achaia,

    Ov. M. 8, 268:

    ager,

    Verg. A. 7, 262:

    ramus,

    id. ib. 6, 195:

    mensae,

    Hor. S. 2, 4, 87:

    lingua,

    id. Ep. 2, 2, 121:

    vena,

    id. A. P. 409 et saep.:

    templum donis dives,

    Liv. 45, 28:

    Africa triumphis,

    Verg. A. 4, 38: Mantua avis, id. id. 10, 201:

    terra amomo,

    Ov. M. 10, 307 et saep.:

    dives opis natura suae,

    Hor. S. 1, 2, 74.—
    2.
    Abundant, plentiful ( poet.):

    dives copia fiendi,

    Ov. Trist. 3, 1, 102; cf.

    stipendia,

    Liv. 21, 43, 9.
    2.
    dīs, neutr. dite (mostly poet.;

    in prose very rare before the Aug. per.): dis quidem esses,

    Ter. Ad. 5, 1, 8:

    dite solum,

    Val. Fl. 2, 296:

    hujus ditis aedes,

    Ter. Ad. 4, 2, 42; so,

    ditis domus,

    Hor. Epod. 2, 65:

    diti placitura magistro,

    Tib. 2, 5, 35:

    ditem hostem,

    Liv. 9, 40:

    ditem,

    Ter. Heaut. 3, 3, 48; id. Phorm. 4, 3, 48; Suet. Galb. 3:

    diti de pectore,

    Lucr. 1, 414:

    in diti domo,

    Liv. 42, 34, 3:

    patre diti,

    Nep. Att. 1, 2:

    quam estis maxume potentes, dites, fortunati, etc.,

    Ter. Ad. 3, 4, 57; so,

    dites,

    Tib. 1, 1, 78; 3, 6, 13; Hor. C. 1, 7, 9; Sil. 3, 673:

    Persarum campi,

    Curt. 3, 25, 10:

    terrae,

    Tac. A. 4, 55:

    delubra ditia donis,

    Ov. M. 2, 77; so,

    opulenta ac ditia stipendia,

    Liv. 21, 43:

    pectora ditum,

    Sen. Herc. Oet. 649;

    for which: regem ditium Mycenarum,

    Aus. Grat. Act. 59:

    ditibus indulgent epulis,

    Stat. Th. 5, 187:

    ditibus promissis,

    Sil. 3, 512.—
    b.
    Comp.
    (α).
    dīvĭtior (most freq. in prose and poetry, except Hor., v. seq. b), Plaut. Aul. 5, 2; id. Ps. 5, 2, 24; Ter. Ph. 1, 1, 8; Lucr. 5, 1114; Cic. Rep. 1, 17, 28; 1, 32; id. Lael. 16, 58; id. de Or. 3, 48, 185; id. Par. 6, 3, 49; Ov. H. 16, 34; id. M. 6, 452 al.—
    (β).
    dītior, Liv. Praef. § 11; Hor. S. 1, 1, 40; 1, 5, 91; 1, 9, 51; 2, 7, 52; Sil. 13, 684; Stat. Th. 3, 481; Gell. 4, 1, 1.—
    c.
    Sup.
    (α).
    dīvĭtissimus (good prose), Cic. Off. 2, 17; id. Div. 1, 36; id. Par. 6, 2, 48; Nep. Alcib. 2; id. Phoc. 1, 2; Sen. Contr. 2, 9, 7; Curt. 4, 4, 24.—
    (β).
    dītissimus (mostly poet. and in post-Aug. prose), Verg. G. 2, 136; id. A. 1, 343; 7, 537; 9, 360; 10, 563; Ov. M. 5, 129; Val. Fl. 5, 123; Sil. 3, 397; Aus. Epigr. 54 (twice); * Caes. B. G. 1, 2, 1; Nep. Alcib. 2, 1; Liv. 9, 31; 17, 14; 10, 46; Suet. Ner. 9. — Adv.: dītĭus, more richly or splendidly (post-Aug. and very rare):

    ditius habitare,

    Stat. S. 1, 5, 31.— Sup.:

    ditissime domos exornare,

    App. de Deo Socr. p. 54, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > divitissimus

  • 27 laxus

    laxus, a, um, adj. [cf. languidus, languor, lactes], wide, loose, open; spacious, roomy; opp. adstrictus (not freq. till after the Aug. per.).
    I.
    Lit.: laxius agmen, Sall. ap. Non. 235, 16:

    casses,

    Verg. G. 4, 247:

    circli,

    id. ib. 3, 166:

    sinus,

    Tib. 1, 6, 18:

    toga,

    id. 1, 6, 40; 2, 3, 78; cf.:

    in pede calceus haeret,

    wide, loose, Hor. S. 1, 3, 32:

    nuces Ferre sinu laxo,

    id. ib. 2, 3, 171:

    qua satis laxo spatio equi permitti possent,

    Liv. 10, 5; so,

    spatium,

    wide, roomy, Sen. Ep. 88 med.; cf.:

    laxior domus,

    Vell. 2, 81:

    janua,

    open, Ov. Am. 1, 8, 77:

    compages,

    Verg. A. 1, 122:

    mulier,

    Mart. 11, 21:

    habenae,

    Cic. Lael. 13 (v. under II.); Verg. A. 1, 63:

    frena,

    Ov. Am. 3, 4, 16; cf.:

    qui jam contento, jam laxo fune laborat,

    Hor. S. 2, 7, 20:

    arcus,

    slackened, unbent, unstrung, Verg. A. 11, 874:

    laxo meditantur arcu cedere campis,

    Hor. C. 3, 8, 23:

    opes,

    large, great, Mart. 2, 30, 4.—
    II.
    Trop.:

    laxissimas habenas habere amicitiae,

    very wide, loose, Cic. Lael. 13, 45: si bellum cum eo hoste haberemus, in quo neglegentiae laxior locus esset, greater latitude or scope, Liv. 24, 8; cf.:

    laxius imperium,

    less strict, more indulgent, Sall. J. 64:

    annona,

    i. e. reduced, cheap, Liv. 2, 52:

    caput,

    relaxed, disordered from drinking, Pers. 3, 58:

    vox,

    pronounced broad, Gell. 13, 20, 12:

    laxioribus verbis dicere aliquid,

    prolix, diffuse, id. 16, 1, 3.—Of time:

    diem statuo satis laxam,

    sufficiently distant, Cic. Att. 6, 1, 16:

    tempus sibi et quidem laxius postulavit,

    Plin. Ep. 4, 9 med. —Hence, adv.: laxē, widely, spaciously, loosely.
    1.
    Lit.:

    vis sideris laxe grassantis,

    Plin. 2, 97, 99, § 217:

    distans,

    id. 13, 4, 7, § 33:

    aurum laxius dilatatur,

    id. 33, 3, 19, § 61:

    Mercurii stella laxissime vagatur,

    id. 2, 16, 13, § 66:

    medio suspendit vincula ponto, Et laxe fluitare sinit,

    loosely, freely, Luc. 4, 450:

    manus vincire,

    loosely, Liv. 9, 10, 7.—
    2.
    Trop.:

    laxius proferre diem,

    to put farther off, Cic. Att. 13, 14, 1; cf.:

    volo laxius (sc. rem curari),

    id. ib. 15, 20, 4:

    de munere pastorum alii angustius, alii laxius constituere solent,

    a greater number, more, Varr. R. R. 2, 10, 10:

    in hostico laxius rapto suetis vivere artiores in pace res erant,

    more unrestrictedly, more freely, Liv. 28, 24, 6:

    Romanos remoto metu laxius licentiusque futuros,

    be more relaxed in discipline, more negligent, disorderly, Sall. J. 85.

    Lewis & Short latin dictionary > laxus

  • 28 obsequor

    ob-sĕquor, cūtus (quutus), 3, v. dep.
    I.
    Lit., to accommodate one's self to the will of a person; to comply with, yield to, gratify, humor, submit to; with dat. of the pers. or thing (freq. and class.;

    syn.: morigeror, obtempero, pareo, oboedio),

    Cato, R. R. 5:

    cum huic obsecutus sis, illi est repugnandum,

    Cic. Tusc. 5, 20, 60; id. Clu. 54, 149; id. Q. Fr. 1, 1, 11, § 32:

    voluntati alicujus,

    id. Fin. 2, 6, 17:

    imperio,

    Juv. 10, 343. —
    (β).
    With acc. of the thing (ante- and post-class.):

    et id ego percupio obsequi gnato meo,

    in this, Plaut. As. 1, 1, 61:

    ea,

    Gell. 2, 7, 13.—
    II.
    Transf.
    A.
    To yield to, give one's self up to, indulge in a thing:

    amori,

    Plaut. Trin. 2, 1, 8:

    studiis suis,

    Nep. Att. 2: fortunae, Caes. ap. Cic. Att. 10, 8, 1:

    pudori,

    Cic. Fam. 16, 9:

    tempestati,

    id. ib. 1, 9, 21:

    est lubido homini suo animo opsequi,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12:

    animo,

    to follow one's inclinations, id. Mil. 3, 1, 83; id. Ps. 5, 1, 26:

    irae,

    Curt. 5, 8, 12.—
    B.
    Of inanimate things, to be yielding, pliant, ductile:

    aes regulare malleis obsequitur,

    Plin. 34, 8, 20, § 94.— Impers. pass.:

    volo amori obsecutum illius,

    Plaut. As. 1, 1, 62 (v. Lachm. Lucr. p. 304).—Hence, obsĕ-quens, entis, P. a. (separate, vin' tu te mihi ob esse sequentem an nevis? Plaut. Merc. 1, 2, 39).
    A.
    In gen., yielding, compliant, obsequious:

    opsequens oboediensque est mori atque inperiis patris,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 55:

    patri,

    Ter. Heaut. 2, 3, 18:

    legiones nobis,

    Cic. Fam. 10, 8.— Comp.:

    animus obsequentior,

    Sen. Ep. 50, 6; Curt. 6, 3, 18.— Sup.:

    curae mortalium obsequentissimam esse Italiam,

    amenable, susceptible of culture, Col. 3, 8, 5:

    nurus,

    Quint. Decl. 291. —
    B.
    In partic., an appellation of the gods, favorable, indulgent, gracious, propitious:

    bonam atque obsequentem deam,

    Plaut. Rud. 1, 5, 3.—Esp. as subst., of Fortuna: Quem te deum autem nominem? Leo. Fortunam atque obsequentem, Plaut. As. 3, 3, 126; Inscr. Orell. 1750; 1751.— Hence, adv.: obsĕquenter, compliantly, obsequiously (perh. not in Cic.):

    haec a collegā obsequenter facta,

    Liv. 41, 10, 12:

    parere alicui,

    Plin. Ep. 4, 11, 15.— Sup.:

    vixit in contubernio aviae severissime, et tamen obsequentissime,

    entirely according to her wishes, Plin. Ep. 7, 24, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > obsequor

  • 29 parcus

    parcus, a, um, adj., = pauros [v. parco], sparing in any thing, esp. in expenditure; in a good and bad sense, frugal, thrifty, economical; niggardly, penurious, parsimonious (syn.: tenax, restrictus).
    I.
    Lit.
    (α).
    Absol.:

    detrusisti me ad senem parcissimum,

    Plaut. Aul. 2, 5, 9:

    patre parco ac tenaci,

    Cic. Cael. 15, 36:

    optimus colonus, parcissimus, modestissimus, frugalissimus,

    id. de Or. 2, 71, 287:

    parcumque genus patiensque laborum,

    Ov. M. 7, 656:

    parcā manu offerre aliquid,

    Hor. C. 3, 16, 43.—
    (β).
    With gen.:

    veteris non parcus aceti,

    Hor. S. 2, 2, 62:

    donandi parca juventus,

    id. ib. 2, 5, 79:

    pecuniae,

    Tac. H. 1, 49:

    pecuniae parcus ac tenax,

    Suet. Tib. 46.—
    B.
    In gen., sparing, chary, moderate in any thing:

    operā haud fui parcus meā,

    Plaut. Rud. 4, 2, 14:

    nimium parcus in largiendā civitate,

    Cic. Balb. 22, 50:

    non tam vereor, ne me in laudibus suis parcum, quam ne nimium putet,

    Plin. Pan. 3, 3:

    quam modica cultu, quam parca comitatu,

    id. ib. 83, 7:

    civium sanguinis parcus,

    Tac. H. 3, 75:

    parcissimus somni,

    Luc. 9, 590:

    parcissimus vini,

    Suet. Aug. 77:

    acies non parca fugae,

    Sil. 10, 30:

    beneficiorum parcissimus aestimator,

    Plin. Pan. 21, 2:

    parcus Deorum cultor,

    Hor. C. 1, 34, 1:

    in libidinem projecti, in cibum parci,

    Just. 41, 3, 13.—With inf.:

    parcusque lacessere Martem,

    Sil. 1, 680:

    haud parci Martem coluisse,

    id. 8, 464.—In gen., moderate, not rash nor self-indulgent:

    somnus sanitatis in homine parco,

    Vulg. Ecclus. 31, 24.— Comp.:

    parcior somni,

    Just. 11, 13, 2.— Sup.:

    parcissimus somni,

    Luc. 9, 590.—
    II.
    Transf., spare, scanty, little, small, slight ( poet. and in post-Aug. prose):

    parco sale contingere,

    Verg. G. 3, 403:

    tellus,

    Stat. S. 4, 5, 13:

    lucerna,

    Prop. 4 (5), 3, 60:

    vulnus,

    Sil. 16, 111:

    merito parcior ira meo,

    Ov. P. 1, 2, 98:

    questaque sum vento lintea parca dari,

    id. H. 21, 79:

    optima mors parca quae venit apta die,

    after a short time, Prop. 3, 3, 40 (Parcae quae venit acta die, id. 3, 4, 18 Müll.):

    et brevis somnus,

    Plin. Pan. 49.— Adv., in two forms, parce (class.) and parciter (ante- and post-class.).
    A.
    Form parcē.
    1.
    Sparingly, frugally, thriftily; penuriously, parsimoniously:

    parce parcus,

    Plaut. Aul. 2, 4, 35: vivere parce, continenter, severe, sobrie, Cic. Off. 1, 30, 106; cf.:

    parce ac duriter se habere,

    Ter. Ad. 1, 1, 20:

    parce et duriter vitam agere,

    id. And. 1, 1, 47:

    nimium parce facere sumptum,

    id. ib. 2, 6, 19:

    frumentum parce et paulatim metiri,

    Caes. B. G. 7, 71:

    cur id tam parce tamque restricte faciant,

    Cic. Fin. 2, 13, 42:

    parce seminat,

    Vulg. 2 Cor. 9, 6.— Comp.:

    implet manum parcius,

    Juv. 6, 546.—
    2.
    In gen., sparingly, moderately, cautiously:

    scripsi de te parce et timide,

    Cic. Fam. 6, 7, 3:

    parce et molliter aliquem laedere,

    id. ib. 1, 9, 23:

    gaudere,

    Phaedr. 4, 16:

    mirari,

    Sil. 10, 474; 15, 756; Plin. Ep. 5, 16, 3; 5, 7, 4.— Comp.:

    parcius dicere de laude alicujus,

    Cic. Mur. 13, 29:

    parcius ista viris tamen obicienda memento,

    Verg. E. 3, 7:

    parcius Andromachen vexavit Achaia victrix,

    Ov. H. 8, 13:

    parcius quatiunt fenestras,

    rarely, seldom, Hor. C. 1, 25, 1; Quint. 9, 2, 69.— Sup.:

    civitatem Romanam parcissime dedit,

    Suet. Aug. 40:

    ut parcissime dicam, nemo historicorum commendavit magis,

    Quint. 10, 1, 101.—
    B.
    Form parcĭter, sparingly, Pompon. ap. Non. 515, 6: praelibare, Claud. Mam. praef.

    Lewis & Short latin dictionary > parcus

  • 30 perindulgens

    pĕr-indulgens, entis, adj., very indulgent, very tender:

    qui perindulgens in patrem, idem acerbe severus in fratrem,

    Cic. Off. 3, 31, 112.

    Lewis & Short latin dictionary > perindulgens

  • 31 remitto

    rĕ-mitto, mīsi, missum, 3, v. a. and n.
    I.
    Act., to let go back, send back, despatch back, drive back, cause to return (class. and very freq.; cf. reddo).
    A.
    Lit.
    1.
    In gen.: Al. Redde mihi illam (filiam)... Non remissura es mihi illam?... non remittes? Me. Non remittam! Plaut. Cist. 2, 1, 29 sq.:

    a legione omnes remissi sunt domum Thebis,

    id. Ep. 2, 2, 22:

    aliquem domum,

    Caes. B. G. 1, 43 fin.; 4, 21; 7, 4 fin.; id. B. C. 3, 27 fin.:

    mulieres Romam,

    Cic. Att. 7, 23, 2:

    paucos in regnum,

    Caes. B. C. 2, 44:

    Fabium cum legione in sua hiberna,

    id. B. G. 5, 53:

    partem legionum in sua castra,

    id. B. C. 3, 97:

    ad parentes aliquem nuntium,

    Plaut. Capt. 2, 3, 15:

    aliquem ad aliquem,

    id. Cas. 2, 8, 1; Cic. Fam. 16, 5, 1; Caes. B. C. 1, 24; 26:

    obsides alicui,

    id. B. G. 3, 8 fin.; Lucil. ap. Lact. 5, 14:

    is argentum huc remisit,

    Plaut. As. 2, 2, 69:

    librum tibi remisi,

    Cic. Att. 9, 9, 2: pila intercepta, to cast or hurl back, Caes. B. G. 2, 27; so,

    tractum de corpore telum,

    Ov. M. 5, 95:

    epistulam ad aliquem,

    Plaut. Truc. 2, 4, 43:

    litteras Caesari,

    Caes. B. G. 5, 47; cf.:

    scripta ad eum mandata per eos,

    id. B. C. 1, 10:

    naves ad aliquem,

    id. B. G. 5, 23; so,

    naves,

    id. B. C. 1, 27:

    obsides,

    id. B. G. 3, 8; 3, 29:

    nonne vides etiam, quantā vi tigna trabesque Respuat umor aquae?.. Tam cupide sursum revomit magis atque remittit,

    drives back, Lucr. 2, 199; so,

    aquas longe (cautes),

    Sen. Hippol. 583:

    calces (equi),

    i. e. kick out behind, Nep. Eum. 5, 5.—
    b.
    To send forth from itself, give out, yield:

    ut melius muriā, quam testa marina remittit,

    gives forth, yields, Hor. S. 2, 8, 53:

    muriam,

    Col. 12, 9 init.:

    minimum seri,

    id. 12, 13:

    umorem (humus),

    id. 12, 15 init.:

    aeruginem (vasa aenea),

    id. 12, 20, 2:

    nec umenti sensit tellure remitti (nebulas),

    Ov. M. 1, 604:

    umorem ex se ipsa remittit,

    Verg. G. 2, 218:

    quod baca remisit olivae,

    Hor. S. 2, 4, 69:

    sanguinem e pulmone,

    Ov. P. 1, 3, 19.—
    2.
    In partic.
    a.
    To let go back, to loosen, slacken, relax any thing strained, bound, rigid, etc. (syn. relaxo;

    opp. intendo, adduco): in agro ambulanti ramulum adductum, ut remissus esset, in oculum suum recidisse,

    Cic. Div. 1, 54, 123; cf.:

    habenas vel adducere vel remittere,

    id. Lael. 13, 45:

    frena,

    Ov. M. 2, 191 (opp. retinere);

    6, 228: lora,

    id. ib. 2, 200; id. Am. 3, 2, 14; cf.:

    vela pennarum,

    Lucr. 6, 743:

    ira contractis, hilaritas remissis (superciliis) ostenditur,

    Quint. 11, 3, 79:

    quattuor remissis (digitis) magis quam tensis,

    id. 11, 3, 99:

    digitis,

    Ov. H. 19, 197:

    remissis,

    id. M. 4, 229: junctasque manus remisit;

    vinclis remissis, etc.,

    i. e. to loose, id. ib. 9, 314 sq.:

    digitum contrahens ac remittens,

    Plin. 11, 26, 32, § 94: bracchia, i. e. to let sink or fall down, Verg. G. 1, 202: remissas manus, sinking or failing, Vulg. Heb. 12, 12:

    frigore mella Cogit hiems eademque calor liquefacta remittit,

    dissolves again, melts, Verg. G. 4, 36; cf.:

    cum se purpureo vere remittit humus,

    opens again, thaws, Tib. 3, 5, 4:

    vere remissus ager,

    Ov. F. 4, 126. —
    b.
    To leave behind, produce:

    veluti tractata notam labemque remittunt Atramenta,

    Hor. Ep. 2, 1, 235.—
    c.
    Jurid. t. t.: remittere nuntium or repudium, to send a bill of divorce, to dissolve a marriage or betrothal; v. nuntius and repudium.—
    B.
    Trop.
    1.
    In gen., to send back, give back, return, restore, dismiss, remove, etc.:

    (specula) simulacra remittunt,

    Lucr. 4, 337 Lachm.:

    vocem late nemora alta remittunt,

    Verg. A. 12, 929; cf.:

    totidemque remisit Verba locus,

    Ov. M. 3, 500:

    chorda sonum... remittit acutum (with reddere),

    Hor. A. P. 349:

    vos me imperatoris nomine appellavistis: cujus si vos paenitet, vestrum vobis beneficium remitto, mihi meum restituite nomen,

    Caes. B. C. 2, 32 fin.:

    quin etiam ipsis (imperium) remittere,

    id. B. G. 7, 20: integram causam ad senatum remittit, refers, Tac. A. 3, 10:

    a quibus appellatum erit, si forte ad eosdem remittemur,

    Quint. 11, 1, 76; 12, 10, 21:

    veniam,

    to return, repay, Verg. A. 4, 436:

    quae nisi respuis ex animo longeque remittis,

    Lucr. 6, 68; cf.:

    opinionem animo,

    to dismiss, reject, cast off, Cic. Clu. 2, 6:

    si quid ab omnibus conceditur, id reddo ac remitto,

    resign it, id. Sull. 30, 84:

    utramque provinciam remitto, exercitum depono,

    id. Phil. 8, 8, 25:

    Galliam togatam,

    id. ib. 8, 9, 27.—
    2.
    In partic.
    a.
    (Acc. to I A. 2. a.) To slacken, relax, relieve, release, abate, remit (freq. and class.):

    omnes sonorum tum intendens tum remittens persequetur gradus,

    Cic. Or. 18, 59; cf.:

    (sonorum vis) tum remittit animos, tum contrahit,

    id. Leg. 2, 15, 38: quaero enim non quibus intendam rebus animum, sed quibus relaxem ac remittam, relieve, recreate, refresh, id. Fragm. ap. Non. 383, 23:

    ut requiescerem curamque animi remitterem,

    id. Verr. 2, 4, 61, § 137:

    animum per dies festos licentius,

    Liv. 27, 31; and in a like sense with se, Nep. Alcib. 1 fin.;

    and mid.: mirum est, ut opusculis animus intendatur remittaturque,

    Plin. Ep. 7, 9, 13:

    animos a contentione pugnae,

    Liv. 5, 41:

    animos a certamine,

    id. 9, 12:

    animos a religione,

    id. 5, 25; cf.:

    nihil apud milites remittitur a summo certamine,

    id. 6, 24, 10:

    superioris temporis contentionem,

    Caes. B. C. 2, 14 fin.; cf. Cic. Brut. 55, 202:

    diligentiam in perdiscendo ac memoriam,

    Caes. B. G. 6, 14; cf.:

    curam et diligentiam remittunt,

    id. B. C. 2, 13:

    summum illud suum studium remisit,

    Cic. Brut. 93, 320:

    ea studia remissa temporibus revocavi,

    id. Tusc. 1, 1, 1:

    belli opera,

    Liv. 30, 3:

    bellum,

    id. 30, 23:

    pugnam,

    Sall. J. 60, 3 al.:

    urguent tamen et nihil remittunt,

    Cic. Fin. 4, 28, 77: equites petere ut sibi laxaret aliquid laboris;

    quibus ille, ne nihil remissum dicatis, remitto, etc.,

    Liv. 9, 16:

    cottidie aliquid iracundiae remittebat,

    Cic. Phil. 8, 6, 19; cf. id. Att. 10, 4, 2:

    aliquid de suo,

    id. Rab. Post. 11, 31:

    horam de meis legitimis horis,

    id. Verr. 2, 1, 9, § 25:

    aliquid de severitate cogendi,

    id. Phil. 1, 5, 12; 13, 17, 36:

    nihil de saevitiā,

    Tac. A. 6, 25 al.; cf. Caes. B. C. 3, 17:

    ex eo, quod ipse potest in dicendo, aliquantum remittet,

    Cic. Div. in Caecil. 15, 48:

    aliquid ex pristinā virtute,

    Caes. B. C. 3, 28:

    aliquid ex curā verborum,

    Quint. 10, 7, 22; 7, 1, 22.—With ellipsis of aliquid, etc.:

    illum viris fortissimis remittere de summā non potuisse, te mulieri deterrimae recte remississe, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 35, § 82; Liv. 4, 43, 11:

    de voluntate nihil,

    Cic. Brut. 5, 17:

    nihil e solito luxu,

    Tac. H. 3, 55:

    nihil ex arrogantiā,

    id. Agr. 27 al. — Impers.:

    tum aequo animo remittendum de celeritate existumabat,

    Caes. B. G. 5, 49.—
    (β).
    With inf., to cease, leave off, omit to do any thing (rare;

    not in Cic. or Cæs.): si cogites, remittas jam me onerare injuriis,

    Ter. And. 5, 1, 8:

    neque remittit quid ubique hostis ageret explorare,

    Sall. J. 52, 5; cf.:

    quid bellicosus Cantaber cogitet, remittas Quaerere,

    Hor. C. 2, 11, 3.—
    (γ).
    With se, or mid., to relax, abate:

    ubi dolor et inflammatio se remiserunt,

    Cels. 4, 24 fin.; cf.:

    cum se furor ille remisit,

    Ov. H. 4, 51:

    quae (febres) certum habent circuitum et ex toto remittuntur,

    Cels. 3, 12; cf. under II.—
    (δ).
    Mid., to recreate one ' s self:

    eundem, cum scripsi, eundem etiam cum remittor, lego,

    Plin. Ep. 1, 16, 7; cf.:

    fas est et carmine remitti,

    id. ib. 7, 9, 9; cf.

    supra: animus remittatur,

    id. ib. 7, 9, 13.—
    (ε).
    To give free course to (opp. continere):

    animi appetitus, qui tum remitterentur, tum continerentur,

    Cic. N. D. 2, 12, 34.—
    b.
    With respect to a person, to free one from any thing; to give up, grant, forgive, yield, resign, concede, surrender, sacrifice a thing to any one (= concedere, condonare); with acc. of the offence:

    Tranioni remitte quaeso hanc noxiam causā meā,

    Plaut. Most. 5, 2, 47:

    injuriam,

    Sall. H. 3, 61, 2 Dietsch:

    quare tum cito senex ille remisit injuriam?

    Sen. Contr. 2, 11, 1:

    ut ex animo tibi volens omne delictum remittam,

    App. M. 3, p. 137, 29; so freq. in late Lat., to remit, forgive a sin or offence:

    peccata,

    Vulg. Matt. 9, 2:

    blasphemia,

    id. ib. 12, 31:

    cogitationem,

    id. Act. 8, 22. — Freq. with acc. of the penalty:

    multam,

    Cic. Phil. 11, 8, 18:

    poenam alicui,

    Liv. 40, 10, 9: ipso remittente Verginio ultimam poenam, id. 3, 59, 10; 8, 35, 1:

    omnia tibi ista concedam et remittam,

    Cic. Verr. 2, 5, 9, § 22; cf. id. Ac. 2, 33, 106; and:

    alicui remittere atque concedere, ut, etc.,

    id. Planc. 30, 73: meam animadversionem et suppli cium... remitto tibi et condono, Vatin. ap. Cic. Fam. 5, 10, 2:

    quod natura remittit, Invida jura negant,

    Ov. M. 10, 330:

    si per populum Romanum stipendium remittatur,

    Caes. B. G. 1, 44:

    pecunias, quas erant in publicum Varroni cives Romani polliciti, remittit,

    id. B. C. 2, 21; cf. Liv. 42, 53: aedes (venditas) alicui, to give up, resign a purchase, Plaut. Most. 3, 2, 111:

    tempus vobis,

    Cic. Verr. 2, 1, 11, § 30:

    ut patria tantum nobis in nostrum privatum usum, quantum ipsi superesse posset, remitteret,

    id. Rep. 1, 4, 8:

    navem imperare debuisti ex foedere: remisisti in triennium: militem nullum umquam poposcisti per tot annos,

    id. Verr. 2, 4, 9, § 21:

    tibi remittunt omnes istam voluptatem et eā se carere patiuntur,

    resign that pleasure to you, id. de Or. 1, 58, 246:

    ut memoriam simultatium patriae remitteret,

    sacrifice to his country, Liv. 9, 38; cf.:

    privata odia publicis utilitatibus remittere,

    Tac. A. 1, 10:

    ut sibi poenam magistri equitum remitteret (dictator),

    that he would remit for their sake, Liv. 8, 35:

    dictator consulibus in senatu magnifice conlaudatis et suarum quoque rerum illis remisso honore, dictaturā se abdicavit,

    having been resigned in their favor, id. 7, 11:

    jus ipsi remittent,

    will abandon their claim, id. 6, 18, 7.— Absol.:

    remittentibus tribunis plebis comitia per interregem sunt habita,

    withdrawing their opposition, Liv. 6, 36, 3:

    de tributo remiserunt,

    id. 5, 12, 13; cf. Tac. A. 1, 8:

    si hoc ipsi remitti vellent, remitterent ipsi de maritumis custodiis,

    Caes. B. C. 3, 17.—
    (β).
    Poet., with inf., to allow, permit:

    sed mora damnosa est nec res dubitare remittit,

    Ov. M. 11, 376; cf.:

    (Fides) occulte saevire vetat, prodesse remittit,

    Claud. Laud. Stil. 2, 37. —
    II.
    Neutr., to decrease, abate (very rare, but class.):

    si forte ventus remisisset,

    Caes. B. C. 3, 26:

    imbres,

    Liv. 40, 33, 4:

    pestilentia,

    id. 2, 34, 6:

    cum remiserant dolores pedum,

    Cic. Brut. 34, 130; cf.:

    si remittent quippiam Philumenae dolores,

    Ter. Hec. 3, 2, 14:

    tumor remittens,

    Cels. 7, 18:

    vapor calidus primo non remittit propter levitatem,

    does not sink, Vitr. 8, 2.— Hence, rĕmissus, a, um, P. a. (acc. to I. A. 2. a.), slack, loose, relaxed, languid (opp. contentus, contendere):

    membra,

    Lucr. 5, 852.
    A.
    Lit.:

    ut onera contentis corporibus facilius feruntur, remissis opprimunt,

    Cic. Tusc. 2, 23, 54; cf.:

    vox, ut nervi, quo remissior, hoc gravior et plenior,

    Quint. 11, 3, 42:

    ridens Venus et remisso Filius arcu,

    Hor. C. 3, 27, 67:

    ammoniacum,

    i. e. liquid, Pall. 1, 41, 2; cf.

    adeps,

    Veg. 1, 11, 4. —
    B.
    Trop., relaxed, not rigid, strict, or hard, both in a good and bad sense.
    1.
    Mild, gentle, soft, indulgent, cheerful, good-humored, gay, etc. (syn.:

    lenis, mitis, dulcis): remissior ventus,

    Caes. B. C. 3, 26:

    remissiora frigora,

    id. B. G. 5, 12 fin.:

    cantūs remissiores,

    Cic. de Or. 1, 60, 254; cf.:

    tum intentis tum remissis modis,

    Quint. 11, 3, 17:

    si me non improbissime Dolabella tractasset, dubitassem fortasse, utrum remissior essem, an summo jure contenderem,

    Cic. Att. 16, 15, 1:

    in eo sermone non remissi sumus,

    id. Fin. 3, 1, 2:

    remissus et subridens,

    Tac. Or. 11 init.:

    nisi magistratus valde lenes et remissi sint,

    Cic. Rep. 1, 43, 66:

    in ulciscendo remissior,

    id. Red. ad Quir. 7, 23:

    animus (with lenis),

    id. de Or. 2, 46, 193; cf.:

    remississimo ad otium et ad omnem comitatem animo,

    i. e. most prone, Suet. Aug. 98:

    remissus et mitis,

    Plin. Ep. 3, 14, 5:

    cum tristibus severe, cum remissis jucunde vivere,

    Cic. Cael. 6, 13; cf. Suet. Galb. 14; id. Claud. 21:

    decorus est sermo senis quietus et remissus,

    Cic. Sen. 9, 28:

    remissius genus dicendi,

    id. Sest. 54, 115:

    amicitia remissior esse debet et liberior et dulcior,

    id. Lael. 18, 66; cf.

    affectus,

    Quint. 10, 1, 73:

    egressiones dulces et remissae,

    id. 11, 3, 164: joci, gay, merry (opp. curae graves), Ov. M. 3, 319; cf.:

    remissiores hilarioresque sermones,

    Suet. Tib. 21:

    opus,

    Ov. Tr. 2, 547. —
    2.
    Slack, negligent, remiss (syn. languidus):

    esse remisso ac languido animo,

    Caes. B. C. 1, 21; cf.:

    nostris languentibus atque animo remissis,

    id. ib. 2, 14: dolus Numidarum [p. 1563] nihil languidi neque remissi patiebatur, i. e. no negligence, Sall. J. 53, 6; 88, 2:

    in labore,

    Nep. Iphic. 3, 1:

    oderunt agilem gnavumque remissi,

    Hor. Ep. 1, 18, 90:

    remissior in petendo,

    Cic. Mur. 26, 52:

    vita remissior,

    Suet. Tib. 52.—
    b.
    Lower, cheaper:

    remissior aliquanto ejus fuit aestimatio quam annona,

    below the market price, Cic. Verr. 2, 3, 92, § 214. — Hence, adv.: rĕ-missē (acc. to B. 1.), gently, mildly (with leniter, urbane;

    opp. severe, graviter, vehementer, etc.),

    Cic. de Or. 3, 26, 102; id. Cael. 14, 33; Col. 1, 8, 10; Quint. 10, 2, 23; 12, 10, 71; Suet. Claud. 30.— Comp., Cic. de Or. 1, 60, 255; id. Verr. 2, 4, 34, § 76; Quint. 9, 2, 91.— Sup. is not found.

    Lewis & Short latin dictionary > remitto

  • 32 tempero

    tempĕro, āvi, ātum, 1 (old pres. subj. temperint, Plaut. Truc. 1, 1, 41; collat. dep. form tempĕror, Lact. 7, 5, 12), v. a. and n. [tempus].
    I.
    Act., to divide or proportion duly, mingle in due proportion; to combine or compound properly; to qualify, temper, etc. (class.; cf.: modifico, misceo).
    A.
    Lit.:

    nec vero qui simplex esse debet, ex dissimilibus rebus misceri et temperari potest,

    Cic. Off. 3, 33, 119:

    qui (orbium motus) acuta cum gravibus temperans varios aequabiliter concentus efficit,

    id. Rep. 6, 18, 18:

    ea cum tria sumpsisset, unam in speciem temperavit,

    id. Univ. 7:

    tale quiddam esse animum, ut sit ex igni atque animă temperatum,

    id. N. D. 3, 14, 36:

    aes conflare et temperare,

    Plin. 7, 56, 57, § 197:

    ferrum,

    id. 34, 14, 41, § 145:

    herbas,

    Ov. F. 5, 402:

    acetum melle,

    Plin. 14, 17, 21, § 114:

    vinum,

    id. 29, 3, 11, § 50: pocula, to flavor, i. e. to fill, Hor. C. 1, 20, 11; id. Epod. 17, 80; Mart. 9, 12, 7:

    venenum,

    Suet. Ner. 2 fin.:

    unguentum,

    Plin. 13, 2, 2, § 18:

    collyrium,

    id. 27, 10, 59, § 83:

    colores,

    id. 2, 18, 16, § 79 et saep.:

    ejusdem solis tum accessus modici tum recessus et frigoris et caloris modum temperant,

    Cic. N. D. 2, 19, 49:

    Etesiarum flatu nimii temperantur calores,

    id. ib. 2, 53, 131; cf.:

    vitis solem umbra temperans,

    Plin. 17, 12, 18, § 91: quis aquam (i. e. balneum) temperet ignibus, who shall temper, i. e. warm, Hor. C. 3, 19, 6; so, balneum, Mart. 3, 25, 1:

    scatebrisque arentia temperat arva,

    i. e. waters, Verg. G. 1, 110; so,

    arva (Galesus),

    Claud. Cons. Prob. 260.—
    2.
    Transf., to rule, regulate, govern, manage, arrange, order:

    rem publicam institutis et legibus,

    Cic. Tusc. 1, 1, 2; cf.:

    constituere et temperare civitates,

    id. Ac. 2, 1, 3:

    Lycurgus, qui Lacedaemoniorum rem publicam temperavit,

    id. Div. 1, 43, 96; cf.:

    qui (Juppiter) res hominum ac deorum, Qui mare ac terras variisque mundum Temperat horis,

    Hor. C. 1, 12, 16:

    terram, mare, urbes, etc. (corresp. to regere),

    id. ib. 3, 4, 45:

    mare,

    id. ib. 4, 12, 1:

    aequor,

    Verg. A. 1, 146:

    orbem,

    Ov. M. 1, 770; 15, 869:

    arces aetherias,

    id. ib. 15, 859:

    undas,

    id. ib. 12, 580:

    ratem,

    id. ib. 13, 366:

    solus id navigii genus temperans,

    Vell. 2, 107:

    omnia pretio temperata,

    id. 2, 60:

    senem delirum,

    Hor. S. 2, 5, 71:

    ora frenis,

    id. C. 1, 8, 7 et saep.:

    genius qui natale temperat astrum,

    id. Ep. 2, 2, 187:

    annum,

    id. ib. 1, 12, 16; Plin. 2, 6, 4, § 13:

    caeli fulgura,

    Cic. Leg. 8, 21:

    fortunam suo arbitrio,

    Petr. 137.— Poet.:

    carmen impositis articulis,

    i. e. to tune, Prop. 2, 34 (3, 32), 80; cf.:

    testudinis aureae strepitum,

    Hor. C. 4, 3, 18:

    Musam pede Archilochi,

    id. Ep. 1, 19, 28 sq.:

    citharam nervis,

    i. e. to string, Ov. M. 10, 108.—
    B.
    Trop.
    1.
    To regulate, rule, etc.:

    non modice temperatam sed nimis meracam libertatem sitiens haurire,

    Cic. Rep. 1, 43, 96; cf.:

    cujus acerbitas morum immanitasque naturae ne vino quidem permixta temperari solet,

    id. Phil. 12, 11, 26:

    quod (genus) erit aequatum et temperatum ex tribus optimis rerum publicarum modis,

    id. Rep. 1, 45, 69; cf. id. ib. 2, 39, 65:

    ita in variā et perpetuā oratione hi (numeri) sunt inter se miscendi et temperandi,

    id. Or. 58, 197; so,

    joined with miscere,

    id. Off. 3, 33, 119 (on the contrary, opp. miscere, id. Rep. 2, 23, 42); cf.:

    at haec interdum temperanda et varianda sunt,

    id. Or. 29, 103; 18, 60; 52, 176:

    iracundiam cohibere, victoriam temperare,

    id. Marcell. 3, 8:

    amara lento Temperet risu,

    Hor. C. 2, 16, 27: annonam macelli quotannis temperandam censuit, to be regulated, i. e. fixed at moderate prices, Suet. Tib. 34:

    (Aeolus) Sceptra tenens mollitque animos et temperat iras,

    soothes, allays, Verg. A. 1, 57:

    sumptus,

    Ov. Am. 1, 3, 10:

    Mercurius temperat astra,

    Stat. Th. 1, 305.—
    2.
    Se temperare ab aliquā re, to refrain from, abstain from, forbear, etc. (late Lat.): temperare se a rectorum suorum reprehensione, Greg. M. in Job, 25, 38 init.; 18, 3: ab utro se temperat, Aug. c. Faust. 6, 5 fin.; id. Trin. 3 prooem.
    II.
    Neutr., to observe proper measure; to moderate or restrain one ' s self; to forbear, abstain; to be moderate or temperate (class.; cf. moderor).
    A.
    In gen., constr. with in aliquā re, alicui rei, ab aliquā re, a simple abl., an inf., or ne or quin with subj.
    (α).
    With in and abl.:

    jam istoc probior es, cum in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8:

    in multa temperarunt tribuni,

    Liv. 2, 52, 5; Sall. J. 85, 9.—
    (β).
    With dat.:

    linguae tempera,

    Plaut. Rud. 4, 7, 28; so,

    linguae,

    Liv. 28, 44, 18:

    linguae,

    Sen. Ira, 3, 6, 2:

    manibus,

    Liv. 2, 23, 9; 4, 3, 6; 32, 20, 3; Curt. 7, 2, 24:

    oculis,

    Liv. 21, 22, 7:

    irae,

    id. 33, 20, 7:

    victoriae,

    Sall. C. 11, 8:

    gulae,

    Plin. Ep. 2, 6, 5:

    lacrimis,

    Curt. 7, 2, 7.—
    (γ).
    With ab and abl.:

    temperare ab injuriā et maleficio,

    Caes. B. G. 1, 7:

    a maleficio,

    Auct. Her. 2, 19, 29:

    a lacrimis,

    Verg. A. 2, 8:

    precibus ducis mitigati ab excidio civitatis temperavere,

    Tac. H. 1, 63.—Rarely with sibi, etc.:

    cum sibi in contionibus credas a mendacio temperaturum?

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    ne a necessariis quidem sibi rabies temperat,

    Sen. Clem. 1, 26, 4.—
    (δ).
    With abl. alone:

    lacrimis,

    Liv. 30, 20; Tac. A. 15, 16:

    a venatibus,

    Claud. III. Laud. Stil. 270:

    risu,

    Liv. 32, 34, 3: neque verbis adversus principem neque factis, Suet. Vit. Lucan.—
    (ε).
    With inf.:

    matronae Canorā hic voce suā tinnire temperent,

    Plaut. Poen. prol. 33:

    dormire,

    id. ib. 22:

    maledicere huic,

    id. ib. 5, 2, 76: tollere puerum, Enn. ap. Cic. Div. 1, 21, 42 (Trag. v. 67 Vahl.):

    exordiri rem novam,

    Gell. 4, 9, 5. —
    (ζ).
    With ne and subj.:

    quoi male faciundi est potestas, quom ne id faciat temperat,

    Plaut. Stich. 1, 2, 60:

    quod in pluribus libris ne facerem temperavi,

    Lact. 4, 3, 5.—
    (η).
    With quin (post-Aug.):

    non temperante Tiberio quin premeret,

    Tac. A. 3, 67: ne sedato quidem tumultu temperare potuit, quin, etc., Suet. Claud. 41; id. Calig. 54:

    vix temperabat, quin diceret,

    Sen. Contr. 10, 1 (30), 7:

    Arruntius non temperavit, quin, etc.,

    id. Ep. 114, 19.—
    b.
    With sibi or animis (so not in Cicero):

    neque sibi homines feros temperaturos existimabat, quin, etc.,

    Caes. B. G. 1, 33:

    vix sibi temperant quin, etc.,

    Sen. Ben. 2, 29, 2; Vell. 1, 16, 1: usque mihi temperavi, dum perducerem eo rem, ut, etc., Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2:

    nequeo mihi temperare, quominus, etc.,

    Plin. 18, 6, 8, § 41; 1, praef. §

    30: non quivit temperare sibi in eo (signo), etc.,

    id. 34, 8, 19, § 62; Plin. Ep. 6, 17, 1:

    vix temperavere animis, quin, etc.,

    Liv. 5, 45, 7.—
    c.
    Impers. pass.:

    aegre temperatum est, quin, etc.,

    they with difficulty refrained, Liv. 32, 10, 8:

    nec temperatum manibus foret, ni, etc.,

    id. 2, 23, 10:

    jam superfundenti se laetitiae vix temperatum est,

    id. 5, 7, 8:

    ab oppugnatione urbium temperatum,

    id. 7, 20, 9:

    a caedibus,

    id. 25, 25, 9.—
    B.
    In partic., pregn., to forbear, abstain, or refrain from; to spare, be indulgent to any thing (cf.: parco, abstineo); constr. with dat. or ab:

    ut si cuiquam ullā in re umquam temperaverit, ut vos quoque ei temperetis,

    Cic. Verr. 2, 2, 6, § 17:

    superatis hostibus (shortly after, parcere),

    id. ib. 2, 2, 2, §

    4: sociis,

    id. ib. 2, 1, 59, §

    154: alicui in aliquā re,

    id. ib. 2, 2, 6, §

    17: amicis,

    id. Balb. 27, 60:

    privignis,

    Hor. C. 3, 24, 18:

    ingenio suo,

    Quint. 10, 1, 98 al.:

    in quo ab sociis temperaverant,

    Liv. 6, 17, 8:

    ab his sacris,

    id. 39, 10, 9:

    quamvis a plerisque cibis singuli temperemus,

    Plin. Ep. 2, 5, 8; cf.:

    a mulso sibi temperare,

    Cels. 4, 31.— Impers. pass.:

    templis deum temperatum est,

    Liv. 1, 29, 6 Drak. N. cr.:

    nec ab ullo temperatum foret,

    id. 24, 31, 11.—Hence,
    A.
    tempĕ-rans, antis, P. a., observing moderation, sober, moderate, temperate (syn.:

    modestus, abstinens): aut temperantem (dices), qui se in aliquā libidine continuerit, in aliquā effuderit?

    Cic. Par. 3, 1, 21:

    homo in omnibus vitae partibus moderatus ac temperans, etc.,

    id. Font. 18, 40; so,

    homo,

    id. Att. 15, 1, 1.— Sup.:

    homo sanctissimus et temperantissimus,

    Cic. Font. 17, 38:

    principes graviores temperantioresque a cupidine imperii,

    refraining, abstaining, Liv. 26, 22, 14 Drak. N. cr. —With gen.:

    famae temperans,

    Ter. Phorm. 2, 1, 41:

    temperans gaudii seraeque laetitiae,

    Plin. Pan. 52, 5:

    potestatis temperantior,

    Tac. A. 13, 46.—Hence, adv.: tempĕranter, with moderation, moderately, Tac. A. 4, 33; 15, 29. — Comp., Cic. Att. 9, 2, A, 2.— Sup. seems not to occur.—
    B.
    tempĕrātus, a, um, P. a.
    * 1.
    Duly arranged or prepared:

    prela,

    Cato, R. R. 12.—
    2.
    Limited, moderate, temperate.
    (α).
    Lit.:

    temperatae escae modicaeque potiones,

    Cic. Div. 1, 51, 115:

    regiones caeli neque aestuosae neque frigidae sed temperatae,

    Vitr. 1, 4; cf. Plin. 14, 2, 4, § 26.— Comp.:

    loca temperatiora,

    Caes. B. G. 5, 12:

    o temperatae dulce Formiae litus,

    Mart. 10, 30, 1:

    mitis ac temperatus annus,

    Col. 3, 20, 1; cf. in sup.:

    temperatissimum anni tempus,

    Varr. R. R. 2, 5, 14.—
    (β).
    Trop., of moral character, of speech, etc., moderate, sober, calm, steady, temperate:

    est autem ita temperatis moderatisque moribus, ut summa severitas summā cum humanitate jungatur,

    Cic. Fam. 12, 27:

    justi, temperati, sapientes,

    id. N. D. 3, 36, 87: in victoriā tem, peratior, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 15, 1:

    mens in bonis Ab insolenti temperata Laetitiā,

    Hor. C. 2, 3, 3:

    vim temperatam di provehunt In majus,

    id. ib. 3, 4, 66:

    animum temperatum virtutibus fuisse,

    Liv. 1, 18, 4:

    hoc multo fortius est... illud temperatius,

    Sen. Ep. 18, 3:

    aequabile et temperatum orationis genus,

    Cic. Off. 1, 1, 3:

    oratio modica ac temperata,

    id. Or. 27, 95.— Comp.:

    temperatior oratio,

    Cic. de Or. 2, 53, 212.— Sup.:

    temperatissimi sanctissimique viri monumentum,

    Cic. Verr. 2, 4, 38, § 83. — Adv.: tempĕrātē, in due proportion, with moderation, moderately, temperately.
    a.
    Lit.:

    tepebit,

    Cato, R. R. 69, 2:

    arbores umoris temperate, parum terreni habentes,

    Vitr. 2, 9 med.
    b.
    Trop.:

    agere,

    Cic. Att. 12, 32, 1:

    temperatius scribere,

    id. ib. 13, 1, 1:

    temperatissime et castissime vivere,

    Aug. Mus. 6, 15.

    Lewis & Short latin dictionary > tempero

  • 33 temperor

    tempĕro, āvi, ātum, 1 (old pres. subj. temperint, Plaut. Truc. 1, 1, 41; collat. dep. form tempĕror, Lact. 7, 5, 12), v. a. and n. [tempus].
    I.
    Act., to divide or proportion duly, mingle in due proportion; to combine or compound properly; to qualify, temper, etc. (class.; cf.: modifico, misceo).
    A.
    Lit.:

    nec vero qui simplex esse debet, ex dissimilibus rebus misceri et temperari potest,

    Cic. Off. 3, 33, 119:

    qui (orbium motus) acuta cum gravibus temperans varios aequabiliter concentus efficit,

    id. Rep. 6, 18, 18:

    ea cum tria sumpsisset, unam in speciem temperavit,

    id. Univ. 7:

    tale quiddam esse animum, ut sit ex igni atque animă temperatum,

    id. N. D. 3, 14, 36:

    aes conflare et temperare,

    Plin. 7, 56, 57, § 197:

    ferrum,

    id. 34, 14, 41, § 145:

    herbas,

    Ov. F. 5, 402:

    acetum melle,

    Plin. 14, 17, 21, § 114:

    vinum,

    id. 29, 3, 11, § 50: pocula, to flavor, i. e. to fill, Hor. C. 1, 20, 11; id. Epod. 17, 80; Mart. 9, 12, 7:

    venenum,

    Suet. Ner. 2 fin.:

    unguentum,

    Plin. 13, 2, 2, § 18:

    collyrium,

    id. 27, 10, 59, § 83:

    colores,

    id. 2, 18, 16, § 79 et saep.:

    ejusdem solis tum accessus modici tum recessus et frigoris et caloris modum temperant,

    Cic. N. D. 2, 19, 49:

    Etesiarum flatu nimii temperantur calores,

    id. ib. 2, 53, 131; cf.:

    vitis solem umbra temperans,

    Plin. 17, 12, 18, § 91: quis aquam (i. e. balneum) temperet ignibus, who shall temper, i. e. warm, Hor. C. 3, 19, 6; so, balneum, Mart. 3, 25, 1:

    scatebrisque arentia temperat arva,

    i. e. waters, Verg. G. 1, 110; so,

    arva (Galesus),

    Claud. Cons. Prob. 260.—
    2.
    Transf., to rule, regulate, govern, manage, arrange, order:

    rem publicam institutis et legibus,

    Cic. Tusc. 1, 1, 2; cf.:

    constituere et temperare civitates,

    id. Ac. 2, 1, 3:

    Lycurgus, qui Lacedaemoniorum rem publicam temperavit,

    id. Div. 1, 43, 96; cf.:

    qui (Juppiter) res hominum ac deorum, Qui mare ac terras variisque mundum Temperat horis,

    Hor. C. 1, 12, 16:

    terram, mare, urbes, etc. (corresp. to regere),

    id. ib. 3, 4, 45:

    mare,

    id. ib. 4, 12, 1:

    aequor,

    Verg. A. 1, 146:

    orbem,

    Ov. M. 1, 770; 15, 869:

    arces aetherias,

    id. ib. 15, 859:

    undas,

    id. ib. 12, 580:

    ratem,

    id. ib. 13, 366:

    solus id navigii genus temperans,

    Vell. 2, 107:

    omnia pretio temperata,

    id. 2, 60:

    senem delirum,

    Hor. S. 2, 5, 71:

    ora frenis,

    id. C. 1, 8, 7 et saep.:

    genius qui natale temperat astrum,

    id. Ep. 2, 2, 187:

    annum,

    id. ib. 1, 12, 16; Plin. 2, 6, 4, § 13:

    caeli fulgura,

    Cic. Leg. 8, 21:

    fortunam suo arbitrio,

    Petr. 137.— Poet.:

    carmen impositis articulis,

    i. e. to tune, Prop. 2, 34 (3, 32), 80; cf.:

    testudinis aureae strepitum,

    Hor. C. 4, 3, 18:

    Musam pede Archilochi,

    id. Ep. 1, 19, 28 sq.:

    citharam nervis,

    i. e. to string, Ov. M. 10, 108.—
    B.
    Trop.
    1.
    To regulate, rule, etc.:

    non modice temperatam sed nimis meracam libertatem sitiens haurire,

    Cic. Rep. 1, 43, 96; cf.:

    cujus acerbitas morum immanitasque naturae ne vino quidem permixta temperari solet,

    id. Phil. 12, 11, 26:

    quod (genus) erit aequatum et temperatum ex tribus optimis rerum publicarum modis,

    id. Rep. 1, 45, 69; cf. id. ib. 2, 39, 65:

    ita in variā et perpetuā oratione hi (numeri) sunt inter se miscendi et temperandi,

    id. Or. 58, 197; so,

    joined with miscere,

    id. Off. 3, 33, 119 (on the contrary, opp. miscere, id. Rep. 2, 23, 42); cf.:

    at haec interdum temperanda et varianda sunt,

    id. Or. 29, 103; 18, 60; 52, 176:

    iracundiam cohibere, victoriam temperare,

    id. Marcell. 3, 8:

    amara lento Temperet risu,

    Hor. C. 2, 16, 27: annonam macelli quotannis temperandam censuit, to be regulated, i. e. fixed at moderate prices, Suet. Tib. 34:

    (Aeolus) Sceptra tenens mollitque animos et temperat iras,

    soothes, allays, Verg. A. 1, 57:

    sumptus,

    Ov. Am. 1, 3, 10:

    Mercurius temperat astra,

    Stat. Th. 1, 305.—
    2.
    Se temperare ab aliquā re, to refrain from, abstain from, forbear, etc. (late Lat.): temperare se a rectorum suorum reprehensione, Greg. M. in Job, 25, 38 init.; 18, 3: ab utro se temperat, Aug. c. Faust. 6, 5 fin.; id. Trin. 3 prooem.
    II.
    Neutr., to observe proper measure; to moderate or restrain one ' s self; to forbear, abstain; to be moderate or temperate (class.; cf. moderor).
    A.
    In gen., constr. with in aliquā re, alicui rei, ab aliquā re, a simple abl., an inf., or ne or quin with subj.
    (α).
    With in and abl.:

    jam istoc probior es, cum in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8:

    in multa temperarunt tribuni,

    Liv. 2, 52, 5; Sall. J. 85, 9.—
    (β).
    With dat.:

    linguae tempera,

    Plaut. Rud. 4, 7, 28; so,

    linguae,

    Liv. 28, 44, 18:

    linguae,

    Sen. Ira, 3, 6, 2:

    manibus,

    Liv. 2, 23, 9; 4, 3, 6; 32, 20, 3; Curt. 7, 2, 24:

    oculis,

    Liv. 21, 22, 7:

    irae,

    id. 33, 20, 7:

    victoriae,

    Sall. C. 11, 8:

    gulae,

    Plin. Ep. 2, 6, 5:

    lacrimis,

    Curt. 7, 2, 7.—
    (γ).
    With ab and abl.:

    temperare ab injuriā et maleficio,

    Caes. B. G. 1, 7:

    a maleficio,

    Auct. Her. 2, 19, 29:

    a lacrimis,

    Verg. A. 2, 8:

    precibus ducis mitigati ab excidio civitatis temperavere,

    Tac. H. 1, 63.—Rarely with sibi, etc.:

    cum sibi in contionibus credas a mendacio temperaturum?

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    ne a necessariis quidem sibi rabies temperat,

    Sen. Clem. 1, 26, 4.—
    (δ).
    With abl. alone:

    lacrimis,

    Liv. 30, 20; Tac. A. 15, 16:

    a venatibus,

    Claud. III. Laud. Stil. 270:

    risu,

    Liv. 32, 34, 3: neque verbis adversus principem neque factis, Suet. Vit. Lucan.—
    (ε).
    With inf.:

    matronae Canorā hic voce suā tinnire temperent,

    Plaut. Poen. prol. 33:

    dormire,

    id. ib. 22:

    maledicere huic,

    id. ib. 5, 2, 76: tollere puerum, Enn. ap. Cic. Div. 1, 21, 42 (Trag. v. 67 Vahl.):

    exordiri rem novam,

    Gell. 4, 9, 5. —
    (ζ).
    With ne and subj.:

    quoi male faciundi est potestas, quom ne id faciat temperat,

    Plaut. Stich. 1, 2, 60:

    quod in pluribus libris ne facerem temperavi,

    Lact. 4, 3, 5.—
    (η).
    With quin (post-Aug.):

    non temperante Tiberio quin premeret,

    Tac. A. 3, 67: ne sedato quidem tumultu temperare potuit, quin, etc., Suet. Claud. 41; id. Calig. 54:

    vix temperabat, quin diceret,

    Sen. Contr. 10, 1 (30), 7:

    Arruntius non temperavit, quin, etc.,

    id. Ep. 114, 19.—
    b.
    With sibi or animis (so not in Cicero):

    neque sibi homines feros temperaturos existimabat, quin, etc.,

    Caes. B. G. 1, 33:

    vix sibi temperant quin, etc.,

    Sen. Ben. 2, 29, 2; Vell. 1, 16, 1: usque mihi temperavi, dum perducerem eo rem, ut, etc., Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2:

    nequeo mihi temperare, quominus, etc.,

    Plin. 18, 6, 8, § 41; 1, praef. §

    30: non quivit temperare sibi in eo (signo), etc.,

    id. 34, 8, 19, § 62; Plin. Ep. 6, 17, 1:

    vix temperavere animis, quin, etc.,

    Liv. 5, 45, 7.—
    c.
    Impers. pass.:

    aegre temperatum est, quin, etc.,

    they with difficulty refrained, Liv. 32, 10, 8:

    nec temperatum manibus foret, ni, etc.,

    id. 2, 23, 10:

    jam superfundenti se laetitiae vix temperatum est,

    id. 5, 7, 8:

    ab oppugnatione urbium temperatum,

    id. 7, 20, 9:

    a caedibus,

    id. 25, 25, 9.—
    B.
    In partic., pregn., to forbear, abstain, or refrain from; to spare, be indulgent to any thing (cf.: parco, abstineo); constr. with dat. or ab:

    ut si cuiquam ullā in re umquam temperaverit, ut vos quoque ei temperetis,

    Cic. Verr. 2, 2, 6, § 17:

    superatis hostibus (shortly after, parcere),

    id. ib. 2, 2, 2, §

    4: sociis,

    id. ib. 2, 1, 59, §

    154: alicui in aliquā re,

    id. ib. 2, 2, 6, §

    17: amicis,

    id. Balb. 27, 60:

    privignis,

    Hor. C. 3, 24, 18:

    ingenio suo,

    Quint. 10, 1, 98 al.:

    in quo ab sociis temperaverant,

    Liv. 6, 17, 8:

    ab his sacris,

    id. 39, 10, 9:

    quamvis a plerisque cibis singuli temperemus,

    Plin. Ep. 2, 5, 8; cf.:

    a mulso sibi temperare,

    Cels. 4, 31.— Impers. pass.:

    templis deum temperatum est,

    Liv. 1, 29, 6 Drak. N. cr.:

    nec ab ullo temperatum foret,

    id. 24, 31, 11.—Hence,
    A.
    tempĕ-rans, antis, P. a., observing moderation, sober, moderate, temperate (syn.:

    modestus, abstinens): aut temperantem (dices), qui se in aliquā libidine continuerit, in aliquā effuderit?

    Cic. Par. 3, 1, 21:

    homo in omnibus vitae partibus moderatus ac temperans, etc.,

    id. Font. 18, 40; so,

    homo,

    id. Att. 15, 1, 1.— Sup.:

    homo sanctissimus et temperantissimus,

    Cic. Font. 17, 38:

    principes graviores temperantioresque a cupidine imperii,

    refraining, abstaining, Liv. 26, 22, 14 Drak. N. cr. —With gen.:

    famae temperans,

    Ter. Phorm. 2, 1, 41:

    temperans gaudii seraeque laetitiae,

    Plin. Pan. 52, 5:

    potestatis temperantior,

    Tac. A. 13, 46.—Hence, adv.: tempĕranter, with moderation, moderately, Tac. A. 4, 33; 15, 29. — Comp., Cic. Att. 9, 2, A, 2.— Sup. seems not to occur.—
    B.
    tempĕrātus, a, um, P. a.
    * 1.
    Duly arranged or prepared:

    prela,

    Cato, R. R. 12.—
    2.
    Limited, moderate, temperate.
    (α).
    Lit.:

    temperatae escae modicaeque potiones,

    Cic. Div. 1, 51, 115:

    regiones caeli neque aestuosae neque frigidae sed temperatae,

    Vitr. 1, 4; cf. Plin. 14, 2, 4, § 26.— Comp.:

    loca temperatiora,

    Caes. B. G. 5, 12:

    o temperatae dulce Formiae litus,

    Mart. 10, 30, 1:

    mitis ac temperatus annus,

    Col. 3, 20, 1; cf. in sup.:

    temperatissimum anni tempus,

    Varr. R. R. 2, 5, 14.—
    (β).
    Trop., of moral character, of speech, etc., moderate, sober, calm, steady, temperate:

    est autem ita temperatis moderatisque moribus, ut summa severitas summā cum humanitate jungatur,

    Cic. Fam. 12, 27:

    justi, temperati, sapientes,

    id. N. D. 3, 36, 87: in victoriā tem, peratior, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 15, 1:

    mens in bonis Ab insolenti temperata Laetitiā,

    Hor. C. 2, 3, 3:

    vim temperatam di provehunt In majus,

    id. ib. 3, 4, 66:

    animum temperatum virtutibus fuisse,

    Liv. 1, 18, 4:

    hoc multo fortius est... illud temperatius,

    Sen. Ep. 18, 3:

    aequabile et temperatum orationis genus,

    Cic. Off. 1, 1, 3:

    oratio modica ac temperata,

    id. Or. 27, 95.— Comp.:

    temperatior oratio,

    Cic. de Or. 2, 53, 212.— Sup.:

    temperatissimi sanctissimique viri monumentum,

    Cic. Verr. 2, 4, 38, § 83. — Adv.: tempĕrātē, in due proportion, with moderation, moderately, temperately.
    a.
    Lit.:

    tepebit,

    Cato, R. R. 69, 2:

    arbores umoris temperate, parum terreni habentes,

    Vitr. 2, 9 med.
    b.
    Trop.:

    agere,

    Cic. Att. 12, 32, 1:

    temperatius scribere,

    id. ib. 13, 1, 1:

    temperatissime et castissime vivere,

    Aug. Mus. 6, 15.

    Lewis & Short latin dictionary > temperor

  • 34 utor

    ūtor (old form oetor, oesus, etc., from oitor, oisus, Lex. Thor. lin. 11; inf. parag. oetier, Rogat. Tribun. ap. Fest. p. 246 Müll.; Cic. Leg. 3, 4), ūsus ( inf. utier, Plaut. Cas. 2, 3, 4; Ter. Phorm. 4, 2, 13), 3, v. dep. [etym. dub.].
    I.
    Prop., to use.
    A.
    With abl.
    1.
    To make use of, employ: cave... ne tibi hoc scipione malum magnum dem. Paeg. Jam utere eo, Plaut. Pers. 5, 2, 36: Th. Oh Epidicumne ego conspicor? Ep. Certe oculis utere, Plaut. Ep. 1, 1, 4:

    hoc oculo,

    id. Mil. 4, 7, 25:

    sola potest animi per se natura... durare et sensibus uti,

    Lucr. 3, 560:

    de rebus ipsis utere tuo judicio,

    Cic. Off. 1, 1, 2:

    utinam, quem ad modum oratione sum usurus alienā, sic mihi ore uti liceret alieno,

    id. Rep. 3, 5, 8:

    utor neque perantiquis neque inhumanis ac feris testibus,

    cite, appeal to, id. ib. 1, 37, 58:

    neque enim accusatore muto neque teste quisquam utitur eo, qui de accusatoris subsellio surgit,

    id. Rosc. Am. 36, 104:

    num argumentis utendum in re ejus modi?

    id. Verr. 2, 4, 6, § 11:

    mancipium, quo et omnes utimur, et non praebetur a populo,

    id. ib. 2, 4, 5, §

    9: quo interprete non ad linguam Graecam, sed ad furta et flagitia uti solebat,

    id. ib. 2, 3, 37, §

    84: ut postea numquam dextro (oculo) aeque bene usus sit,

    Nep. Hann. 4, 3:

    si licet exemplis in parvo grandibus uti,

    Ov. Tr. 1, 3, 25:

    viribus utendum est, quas fecimus,

    Luc. 1, 347.—With ad: ad eam rem usus est tuā mihi operā Sa. Utere, ut vis, Plaut. Pers. 2, 5, 27:

    earum (navium) materiā atque aere ad reliquas reficiendas utebatur,

    Caes. B. G. 4, 31:

    administris ad ea sacrificia Druidibus,

    id. ib. 6, 16:

    ut eā potestate ad quaestum uteretur,

    Cic. Q. Fr. 1, 1, 3, § 11:

    ad quam rem (deus) motu mentis ac ratione utatur,

    id. N. D. 1, 37, 104.—With pro:

    utuntur aut aere aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro nummo,

    Caes. B. G. 5, 12.—
    2.
    Esp.
    a.
    To manage, control, wield:

    bene ut armis, optime ut equis uteretur,

    Cic. Deiot. 10, 28:

    nemo est quin eo ipso (equo), quo consuevit, libentius utatur quam intractato,

    id. Lael. 19, 68.—
    b.
    To spend, use:

    velim cum illā videas ut sit qui utamur (sc. pecunia),

    Cic. Att. 11, 11, 2:

    tantis vectigalibus ad liberalitatem utens,

    id. Fin. 2, 26, 84:

    cum horis nostris nos essemus usi,

    spent, exhausted, id. Verr. 2, 1, 11, § 30.— Absol.:

    notum et quaerere et uti,

    Hor. Ep. 1, 7, 57.—
    c.
    To wear:

    pellibus aut parvis renonum tegimentis utuntur, magnā corporis parte nudā,

    Caes. B. G. 6, 21 fin.:

    ne insignibus quidem regiis Tullus nisi jussu populi est ausus uti,

    Cic. Rep. 2, 17, 31.—
    d.
    To accept, adopt:

    eā condicione, quae a Caesare ferretur, se usuros ostendebant,

    Caes. B. G. 4, 11:

    praeposteris enim utimur consiliis et acta agimus,

    Cic. Lael. 22, 85.—
    e.
    To resort to, consult:

    neque Vectium ad se arcessit, quaestorem suum, cujus consilio uteretur,

    Cic. Verr. 2, 5, 44, § 114:

    oraculo,

    Tac. A. 2, 54.—
    f.
    Of a form or style of speech, sentiment, etc., to make, adopt, employ:

    sermonibus morologis utier,

    Plaut. Ps. 5, 1, 21:

    si provincia loqui posset, hac voce uteretur,

    Cic. Div. in Caecin. 5, 19:

    hac unā defensione,

    id. Verr. 2, 4, 4, § 8:

    haec oratio, quā me uti res publica coëgit,

    id. Rosc. Am. 49, 143:

    cum hortatione non egeas, non utar eā pluribus verbis,

    id. Fam. 11, 5, 3:

    illa criminatio, quā in me absentem usus est,

    id. Agr. 3, 1, 3.—
    g.
    To perform, exercise, practise, etc.:

    crucior, patrem... nunc inprobi viri officio uti,

    Plaut. Stich. 1, 1, 14:

    eādem nos disciplinā utimur,

    id. As. 1, 3, 49; cf.:

    nec vero habere virtutem satis est quasi artem aliquam, nisi utare: etsi ars quidem, cum eā non utare, scientiā ipsā teneri potest,

    Cic. Rep. 1, 2, 2:

    diuturni silentii, quo eram his temporibus usus, finem hodiernus dies attulit,

    observed, kept, id. Marcell. 1, 1:

    eos (senes) ego fortasse nunc imitor et utor aetatis vitio,

    id. Fam. 2, 16, 6:

    ratione utuntur,

    exercise moderation, Plaut. Cas. prol. 27:

    ut anteponantur... ratione utentia rationis expertibus,

    Cic. Top. 18, 69:

    ne tu, leno, postules Te hic fide lenoniā uti: non potis,

    Plaut. Rud. 5, 3, 30:

    viribus uteris per clivos,

    Hor. Ep. 1, 13, 10.—With adverb. acc.:

    ut hoc utimur maxime more moro multum,

    Plaut. Men. 4, 2, 1:

    ita aperte ipsam rem locutus nil circuitione usus es,

    Ter. And. 1, 2, 31.—
    h.
    In gen., to use, enjoy, profit by, take advantage of, etc.: otio qui nescit uti plus negoti habet, quam, etc., Enn. ap. Gell. 19, 20, 12 (Trag. Rel. v. 252 Vahl.): sinite... eodem ut jure uti senem Liceat, quo jure sum usus adulescentior, i. e. enjoy, exercise, Ter. Hec. prol. alt. 2:

    commodius esse opinor duplici spe utier,

    id. Phorm. 4, 2, 13:

    serius a terrā provectae naves neque usae nocturnā aurā in redeundo offenderunt,

    Caes. B. C. 3, 8:

    commoda quibus utimur lucemque quā fruimur ab eo nobis dari,

    Cic. Rosc. Am. 45, 131:

    in maximo meo dolore hoc solacio utor, quod, etc.,

    id. Fam. 11, 26 init.: usus est hoc cupidine, tamdiu, dum, etc., had the use of, i. e. borrowed, id. Verr. 2, 4, 3, § 6; cf.

    I. B. 2. infra: utatur suis bonis oportet et fruatur, qui beatus futurus est,

    id. N. D. 1, 37, 103:

    propter nauticarum rerum scientiam plurimisque maritimis rebus fruimur atque utimur,

    id. ib. 2, 60, 152:

    si fortunā permittitis uti,

    to try, take advantage of, Verg. A. 9, 240:

    nostrā utere amicitiā, ut voles,

    Ter. Hec. 5, 1, 38; cf.:

    decet hunc ordinem... bene utier amicitiā,

    Plaut. Cist. 1, 1, 24:

    libertate modice utantur,

    Liv. 34, 49, 8:

    deorum Muneribus sapienter uti,

    Hor. C. 4, 9, 48:

    Ofellam Integris opibus novi non latius usum Quam nunc accisis,

    id. S. 2, 2, 113:

    quia parvo nesciet uti,

    id. Ep. 1, 10, 41:

    temporibus sapienter utens,

    taking advantage of, Nep. Epam. 3, 1.—Prov.: foro uti, to make one's market, i. e. accommodate one's prices, actions, etc., to circumstances, take advantage of events:

    scisti uti foro,

    Ter. Phorm. 1, 2, 29.— Absol.:

    opportunae sunt divitiae ut utare (sc. eis),

    Cic. Lael. 6, 22.— With adverb. acc.:

    ne Silius quidem quicquam utitur (sc. suis hortis),

    Cic. Att. 12, 22, 3. —
    k.
    Of passions, traits of character, etc., to indulge, practise, exercise, yield to, etc.:

    inter nos amore utemur semper subrepticio?

    Plaut. Curc. 1, 3, 49:

    alacritate ac studio,

    Caes. B. G. 4, 24:

    severitas, quā tu in iis rebus usus es,

    Cic. Q. Fr. 1, 1, 6, § 19:

    usus est ipse incredibili patientiā,

    id. Phil. 1, 4, 9: ego pervicaciam (esse hanc) aio, et eā me uti volo, Att. ap. Non. 433, 1 (Trag. Rel. v. 5 Rib.):

    dementer amoribus usa,

    Ov. M. 4, 259.—With in and acc.:

    ut suā clementiā ac mansuetudine in eos utatur,

    Caes. B. G. 2, 14.—
    1.
    To experience, undergo, receive, enjoy, etc., ne simili utamur fortunā atque usi sumus, Quom, etc., Ter. Phorm. prol. 31:

    hoc honore usi togati solent esse,

    Cic. Phil. 8, 11, 32:

    homines amplissimis usos honoribus,

    id. Fl. 19, 45:

    nobiles amplis honoribus usi,

    Sall. J. 25, 4:

    neminem curuli honore usum praeterierunt,

    Liv. 34, 44, 4:

    primus externorum usus illo honore quem majores Latio quoque negaverint,

    Plin. 7, 43, 44, § 136: quoniam semel est odio civiliter usus, Ov. Tr. 3, 8, 41.—
    m.
    To use as food or medicine, to take, drink, etc.:

    lacte mero veteres usi memorantur et herbis,

    Ov. F. 4, 369:

    aquis frigidis,

    Cels. 1, 1:

    antidoto,

    Scrib. Comp. 171:

    medicamento,

    id. ib. 228:

    vino modice,

    Cels. 8, 11:

    ex altero (loco, i. e. ex lacu) ut pecus uti possit (sc. aquā),

    Varr. R. R. 1, 11, 2.—
    B.
    With the thing used, etc., as direct obj. (class. only in gerund. constr.; v. infra): nuptias abjeci, amicos utor primoris viros, Turp. ap. Non. p. 497, 15 (Com. Rel. v. 164 Rib.):

    facilitatem vulgariam,

    Nov. ib. 481, 21 (Com. Rel. v. 98 ib.):

    res pulchras, quas uti solet,

    id. ib. 500, 16 (Com. Rel. v. 69 ib.):

    ita uti eum oportet libertatem,

    Titin. ib. 481, 19 (Com. Rel. v. 98 ib.):

    cetera quae volumus uti Graecā mercamur fide,

    Plaut. As. 1, 3, 47:

    dic mihi, an boni quid usquam'st, quod quisquam uti possiet,

    id. Merc. 1, 2, 37:

    diutine uti bene licet partum bene,

    id. Rud. 4, 7, 15:

    profecto uteris ut voles operam meam,

    id. Poen. 5, 2, 128:

    mea, quae praeter spem evenere, utantur sine,

    Ter. Ad. 5, 3, 29:

    BALINEVM... QVOD VSI FVERANT AMPLIVS ANNIS XXXX.,

    Inscr. Orell. 202: si quid est, quod utar, utor: si non est, egeo, Cato ap. Gell. 13, 23, 1:

    oleam albam, quam voles uti, condito,

    id. R. R. 118:

    quam rem etiam nomine eodem medici utuntur,

    Varr. R. R. 3, 16, 23:

    ferrum,

    Aur. Vict. Caes. 17, 4.—
    2.
    Hence, esp. gerund. in phrases dare utendum, to lend; recipere or rogare or petere utendum, to borrow, etc. (class.;

    freq. in Plaut.): quod datum utendum'st,

    Plaut. Trin. 5, 2, 7:

    quae utenda vasa semper vicini rogant,

    id. Aul. 1, 2, 18; 2, 4, 32; 2, 9, 4; id. Pers. 1, 3, 47 sq.; id. Mil. 2, 3, 76; id. Rud. 3, 1, 10: auris tibi contra utendas dabo, Enn. ap. Non. 506, 1 (Trag. Rel. v. 364 Vahl.); Ter. Heaut. 1, 1, 81:

    quae bona is Heraclio omnia utenda ac possidenda tradiderat,

    Cic. Verr. 2, 2, 18, § 46:

    te, quod utendum acceperis, reddidisse,

    id. Tusc. 3, 17, 36:

    multa rogant utenda dari, data reddere nolunt,

    Ov. A. A. 1, 433.—
    II.
    Transf. (through the intermediate idea of having and using).
    A. a.
    With abl:

    his Fabriciis semper est usus Oppianicus familiarissime,

    Cic. Clu. 16, 46:

    quā (Caeciliā) pater usus erat plurimum,

    id. Rosc. Am. 11, 27:

    Trebonio multos annos utor valde familiariter,

    id. Fam. 1, 3, 1:

    Lucceius qui multum utitur Bruto,

    id. Att. 16, 5, 3:

    utere Pompeio Grospho,

    Hor. Ep. 1, 12, 22:

    quo pacto deceat majoribus uti,

    id. ib. 1, 17, 2:

    si sciret regibus uti,

    ib. ib. 14:

    ita me verebatur ut me formatore morum, me quasi magistro uteretur,

    Plin. Ep. 8, 23, 2.—
    b.
    With acc.:

    vilica vicinas aliasque mulieres quam minimum utatur,

    Cato, R. R. 143, 1.—
    B.
    To be in possession of a thing, esp. to have, hold, or find a thing in some particular mode or character; with abl.:

    mihi si unquam filius erit, ne ille facili me utetur patre,

    he shall find an indulgent father in me, Ter. Heaut. 2, 1, 5; cf.:

    patre usus est diligente et diti,

    Nep. Att. 1, 2:

    bonis justisque regibus,

    Cic. Rep. 1, 33, 50:

    quae (sc. libertas) non in eo est, ut justo utamur domino, sed ut nullo,

    id. ib. 2, 23, 43; cf. id. Fin. 1, 1, 2:

    hic vide quam me sis usurus aequo,

    id. Verr. 2, 5, 59, § 154:

    ut is illis benignis usus est ad commodandum,

    id. ib. 2, 4, 3, §

    6: ne bestiis quoque immanioribus uteremur,

    id. Rosc. Am. 26, 71:

    me Capitolinus convictore usus amicoque A puero est,

    Hor. S. 1, 4, 95:

    uteris monitoribus isdem,

    id. Ep. 2, 2, 154:

    valetudine non bonā,

    Caes. B. C. 3, 49:

    quo (sc. Philoctete) successore sagittae Herculis utuntur,

    Ov. M. 13, 52.— Absol.:

    nam pol placidum te et clementem eo usque modo ut volui usus sum in alto (= placidum te esse ut volui, sic te usus sum),

    Plaut. Trin. 4, 1, 8.—Hence, P. a.: ūtens, ntis, m., possessing, that possesses:

    utentior sane sit,

    i. e. a larger possessor, richer, Cic. Off. 2, 20, 71.

    Lewis & Short latin dictionary > utor

См. также в других словарях:

  • indulgent — indulgent, ente [ ɛ̃dylʒɑ̃, ɑ̃t ] adj. • v. 1530; lat. indulgens 1 ♦ Qui excuse, pardonne facilement. ⇒ bienveillant, 1. bon, clément, complaisant, généreux, patient; fam. 1. coulant. Un père, un maître, un critique indulgent. Être indulgent avec …   Encyclopédie Universelle

  • indulgent — indulgent, ente (in dul jan, jan t ) adj. 1°   Qui a de l indulgence, qui pardonne aisément. •   Indulgents à leurs femmes, VAUGELAS Q. C. 285. •   Sois lui plus indulgent [au prochain] et pour toi plus sévère, CORN. Imit. II, 3. •   Mais chacun… …   Dictionnaire de la Langue Française d'Émile Littré

  • indulgent — INDULGÉNT, Ă, indulgenţi, te, adj. Care manifestă indulgenţă; care iartă uşor; iertător, îngăduitor, tolerant. – Din fr. indulgent, lat. indulgens, ntis. Trimis de valeriu, 13.09.2007. Sursa: DEX 98  Indulgent ≠ exigent, riguros, sever,… …   Dicționar Român

  • indulgent — INDULGENT, [indulg]ente adj. Qui remet, qui excuse, qui pardonne aisément les fautes. Maistre, Prince, pere, Juge indulgent. il est trop indulgent, fort indulgent envers ses sujets, envers ses enfants, à ses sujets, à ses enfants, &c. indulgent à …   Dictionnaire de l'Académie française

  • Indulgent — In*dul gent, a. [L. indulgens, entis, p. pr. of indulgere: cf. F. indulgent. See {Indulge}.] Prone to indulge; yielding to the wishes, humor, or appetites of those under one s care; compliant; not opposing or restraining; tolerant; mild;… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • indulgent — ► ADJECTIVE 1) readily indulging someone or overlooking their faults; tolerant or lenient. 2) self indulgent. DERIVATIVES indulgently adverb …   English terms dictionary

  • Indulgent — (lat.), nachsichtig, gütig …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • indulgent — index addicted, benevolent, dissolute, gluttonous, intemperate, lenient, patient, permissive, philanthropi …   Law dictionary

  • indulgent — indulgent:⇨nachsichtig(1) …   Das Wörterbuch der Synonyme

  • indulgent — (adj.) c.1500, from L. indulgentem (nom. indulgens), prp. of indulgere (see INDULGENCE (Cf. indulgence)). Related: Indulgently …   Etymology dictionary

  • indulgent — lenient, *forbearing, tolerant, clement, merciful Analogous words: humoring, pampering (see INDULGE): forgiving, pardoning, condoning, excusing (see EXCUSE vb): benignant, benign, *kind, kindly: mild, gentle (see SOFT) Antonyms: strict Contrasted …   New Dictionary of Synonyms

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»