Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

Со всех языков на:
Латинский
С латинского на:
Все языки
Английский
Немецкий
Русский
Французский

cum+aliquo+c

Толкование Перевод

41 Gratia

grātĭa, ae, f. [gratus; lit., favor, both that in which one stands with others and that which one shows to others].
I.
(Acc. to gratus, I.) Favor which one finds with others, esteem, regard, liking, love, friendship (syn. favor):
pluris pauciorum gratiam faciunt pars hominum quam id quod prosint pluribus,
Plaut. Trin. 1, 1, 12:
perspicio nihili meam vos facere gratiam,
id. Curc. 1, 2, 68:
ut majores ejus (Plancii) summum in praefectura florentissima gradum tenuerint et dignitatis et gratiae,
Cic. Planc. 13, 32; cf.:
Sex. Roscius gratia atque hospitiis florens hominum nobilissimorum,
id. Rosc. Am. 6, 15:
deinde si maxime talis est deus, ut nulla gratia, nulla hominum caritate teneatur, etc.,
id. N. D. 1, 44, 124:
neque quo Cn. Pompeii gratiam mihi per hanc causam conciliari putem,
id. de Imp. Pomp. 24, 70; cf.:
aliquem restituere in gratiam,
id. Prov. Cons. 9, 23:
aliquem restituere in ejus veterem gratiam,
id. Att. 1, 3, 3:
in gratiam reducere,
id. Rab. Post. 8, 19; cf.
also: cum aliquo in gratiam redire,
to reconcile one's self with one, id. Att. 1, 14, 7; Nep. Alcib. 5, 1; id. Thras. 3 fin.; id. Dat. 8, 5 al.:
alicujus gratiam sequi,
Caes. B. C. 1, 1, 3; cf.:
si suam gratiam Romani velint, posse eis utiles esse amicos,
id. B. G. 4, 7, 4:
ab aliquo inire gratiam,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 113:
a bonis omnibus summam inire gratiam,
id. Att. 7, 9, 3:
magnam inire gratiam,
id. Fin. 4, 12, 31:
quantam eo facto ad plebem inierat gratiam,
Liv. 33, 46, 7:
apud regem gratiam initam volebant,
id. 36, 5, 3:
at te apud eum, dii boni, quanta in gratia posui!
Cic. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6 fin.;
with a different construction: apud Lentulum ponam te in gratiam (Ern. conj. in gratia),
Cic. Att. 5, 3, 3:
cum aliquo in laude et in gratia esse,
id. Verr. 1, 17, 51; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:
inter vos sic haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala,
Ter. Phorm. 4, 3, 17 Ruhnk.:
plerique (in divortio) cum bona gratia discedunt,
Dig. 24, 1, 32, § 10;
without bona: cum istuc quod postulo impetro cum gratia,
with a good grace, Ter. And. 2, 5, 11:
omnia quae potui in hac summa tua gratia ac potentia a te impetrare,
credit, influence, Cic. Fam. 13, 29, 5; cf.:
Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos,
Caes. B. G. 2, 6, 4; 1, 43, 8:
gratiā plurimum posse,
id. ib. 1, 9, 3; 1, 20, 2; cf.:
quantum gratia, auctoritate, pecunia valent,
id. ib. 7, 63, 1:
gratiā valere,
id. B. C. 2, 44, 1:
inproba quamvis Gratia fallaci praetoris vicerit urna,
Juv. 13, 4:
quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat,
Liv. 40, 59, 1.—In plur.:
L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit,
tokens of favor, Cic. Mur. 20, 42:
cum haec res plurimas gratias, firmissimas amicitias pariat,
id. ib. 11, 24:
non hominum potentium studio, non excellentibus gratiis paucorum, sed universi populi Romani judicio consulem factum,
id. Agr. 2, 3, 7.—
B.
Transf., objectively, like the Gr. charis, agreeableness, pleasantness, charm, beauty, loveliness, grace (only poet. and in post-Aug. prose;
esp. freq. in Quint.): gratia formae,
Ov. M. 7, 44; Suet. Tit. 3:
corporis,
id. Vit. 3; id. Vit. Ter. 1; Plin. 28, 19, 79, § 260:
quid ille gratiae in vultu ostenderit,
Quint. 6 prooem. § 7; cf. id. 6, 3, 26:
unica nec desit jocundis gratia verbis,
charm, Prop. 1, 2, 29; cf.: neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13, 127:
plenus est jucunditatis et gratiae (Horatius),
Quint. 10, 1, 96:
sermonis Attici,
id. ib. 65;
12, 10, 35: dicendi,
id. 9, 3, 74:
brevitatis novitatisque,
id. ib. 58:
omnis bene scriptorum,
id. 11, 2, 46 et saep.; Cels. 4, 29 med.:
uvis et vinis gratiam affert fumus fabrilis,
Plin. 14, 1, 3, § 16; id. 17, 9, 6, § 53. —Hence,
2.
As a nom. propr.: Grātiae, ārum, f., a transl. of the Gr. Charites, the goddesses of favor, loveliness, grace, etc., the three Graces, Aglaia, Euphrosyne, and Thalia, daughters of Jupiter and Eurynome, Sen. Ben. 1, 3, 3; Serv. Verg. A. 1, 720; Hor. C. 1, 4, 6; 1, 30, 6; 3, 19, 16; 3, 21, 22; Quint. 10, 1, 82.—In sing.: Grātia, ae, collect., Ov. M. 6, 429.
II.
Favor which one shows to another, mark of favor, kindness, courtesy, service, obligation.
A.
In gen. (rare): ita mihi Telamonis patris, avi Aeaci et proavi Jovis grata est gratia, Enn. ap. Non. 85, 23 (Trag. v. 367 Vahl.):
ergo ab eo petito gratiam istam,
Plaut. Capt. 3, 5, 63; cf.:
gratiam a patre si petimus, spero ab eo impetrassere,
id. Stich. 1, 2, 23:
petivit in beneficii loco et gratiae, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 82, § 189; cf.:
quod beneficii gratiaeque causa concessit,
id. ib. 2, 3, 48 fin.:
hanc gratiam ut sibi des,
Ter. Hec. 3, 3, 30:
juris jurandi volo gratiam facias,
excuse, release, Plaut. Rud. 5, 3, 59; cf.:
alicui delicti gratiam facere,
to grant pardon, forgive, Sall. J. 104 fin. Kritz.:
qui mihi atque animo meo nullius umquam delicti gratiam fecissem,
id. Cat. 52, 8; cf.
also: quibus senatus belli Lepidani gratiam fecerat,
id. Fragm. 3, 34 Gerl.:
alii ipsi professi se pugnaturos in gratiam ducis,
to please, for the sake of, Liv. 28, 21, 4; cf.:
deletam urbem cernimus eorum, quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,
id. 28, 39, 12 Drak.:
in gratiam alicujus,
id. 35, 2, 6; 39, 26, 12; Vell. 2, 41, 2; Suet. Tib. 49 al.; cf.
also: data visceratio in praeteritam judicii gratiam,
for the favor shown him on the trial, Liv. 8, 22, 4:
nil ibi majorum respectus, gratia nulla umbrarum,
Juv. 8, 64.—
B.
In partic., a mark of favor shown for a service rendered, thanks (by word or deed), thankfulness, gratitude; acknowledgment, return, requital (the form with agere of returning thanks is the plur., but with habere, referre, debere, nearly always in sing.; but when thanks are due to or rendered by more than one person, the form gratias referre, etc., may be used; v. infra., and cf. Krebs. Antibarb. p. 505):
quae (gratia) in memoria et remuneratione officiorum et honoris et amicitiarum observantiam teneat,
Cic. Inv. 2, 22, 66; cf.:
gratia est, in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur,
id. ib. 2, 53, 161:
immortales ago tibi gratias agamque dum vivam: nam relaturum me affirmare non possum,
id. Fam. 10, 11, 1; cf.:
renuntiate, gratias regi me agere: referre gratiam aliam nunc non posse, quam ut suadeam, ne, etc.,
Liv. 37, 37, 8 (v. ago):
dīs gratias agere... si referre studeant gratias,
Plaut. Am. 1, 1, 26 sq.:
L. Lucceius meus, homo omnium gratissimus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum diceret, etc.,
Cic. Fam. 13, 42, 1:
eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus,
id. Phil. 1, 1, 3:
Lentulo nostro egi per litteras tuo nomine gratias diligenter,
id. Fam. 1, 10:
justissimas gratias agere,
id. Leg. 2, 3, 6:
quamquam gratiarum actionem a te non desiderabam, etc.,
id. Fam. 10, 19, 1:
nunc tecum sic agam, tulisse ut potius injuriam, quam retulisse gratiam videar,
to have made a return, requital, recompense, id. Sull. 16, 47 fin.:
magno meo beneficio affecti cumulatissime mihi gratiam retulerunt,
id. Fam. 13, 4, 1:
praeclaram vero populo Romano refers gratiam,
id. Cat. 1, 11, 28:
ut pro tantis eorum in rem publicam meritis honores eis habeantur gratiaeque referantur,
id. Phil. 3, 15, 39; cf. id. ib. 3, 10, 25:
me omnibus, si minus referenda gratia satisfacere potuerim, at praedicanda et habenda certe satis esse facturum,
if I cannot requite... I can extol, id. Balb. 1, 2; cf.: nimirum inops ille, si bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest. Commode autem quicumque dixit, pecuniam qui habeat, non reddidisse; qui reddiderit, non habere: gratiam autem et qui retulerit, habere et qui habeat retulisse, id. Off. 2, 20, 69; id. Planc. 28, 68; cf. id. ib. 42, 101; id. Fam. 5, 11, 1:
gratias habere,
Liv. 24, 37, 7:
alicui summas gratias habere,
Plaut. Trin. 3, 2, 33:
alicui maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod, etc.,
Vitr. 6 praef. 4:
merito vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus,
Cic. Phil. 3, 10, 25:
meritam dīs immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvere,
id. Planc. 33, 80:
pro beneficio gratiam repetere,
Liv. 1, 47, 7:
gratias ob hoc agere, quod, etc.,
Liv. 54, 50, 4; so with ob, Plin. Ep. 9, 31, 21; Treb. Pol. Trig. Tyr. 10, 9:
pro tuo summo beneficio gratias agere,
Cic. Att. 16, 16, 16; Liv. 23, 11, 12; Plin, Pan. 25, 1; cf. Gell. 9, 3, 5:
dum carmine nostro Redditur agricolis gratia caelitibus,
Tib. 2, 1, 36; cf.:
hoc certe justitiae convenit suum cuique reddere, beneficio gratiam, injuriae talionem aut certe malam gratiam,
Sen. Ep. 81 med.;
rarely: in gratiam habere (=ita accipere, ut ad gratiam comparandam valere putet),
to accept as thankworthy, Sall. J. 111, 1:
unum vis curem: curo. Et est dīs gratia, Cum ita, ut volo, est,
I thank, Ter. Ad. 1, 2, 58; cf.: Er. Eamus intro, ut prandeamus. Me. Bene vocas: tam gratia est, no, I'm much obliged to you (the negative being omitted, as in the Fr. je vous remercie, and the Germ. ich danke sehr), Plaut. Men. 2, 3, 36.—Ellipt.: fores effregit? restituentur;
discidit Vestem? resarcietur: est, dīs gratia, Et unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt,
thank Heaven, Ter. Ad. 1, 2, 41.—With acc. and inf. (anteclass. and post-Aug.):
dīs gratias agebat, tempus sibi dari, etc.,
Ter. Phorm. 4, 2, 6; Tac. H. 4, 64; cf. Ter. Phorm. 1, 2, 4; id. And. 1, 1, 15.—Hence, as adverbs:
A.
grātĭā (acc. to II. A.), lit., in favor of, on account of, for the sake of; hence, in gen., on account of (usually placed after the gen., in Quint. a few times before it; cf.: causa, ergo).
(α).
With gen.:
sed neque longioribus quam oportet hyperbatis compositioni serviamus, ne quae ejus gratia fecerimus, propter eam fecisse videamur,
lest what we have done to embellish the style we should seem to have done merely on account of the construction we had chosen, Quint. 9, 4, 144:
tantum abest, ut haec bestiarum etiam causa parata sint, ut ipsas bestias hominum gratia generatas esse videamus,
Cic. N. D. 2, 63, 158: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.); cf.:
honoris gratia nomino,
Cic. Quint. 7, 28:
nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia,
Ter. And. 5, 1, 17:
simulabat sese negotii gratia properare,
Sall. J. 76, 1: hominem occisum esse constat;
non praedae gratia: quia inspoliatus est,
Quint. 7, 1, 33; cf.:
hereditatis gratia,
id. 5, 12, 5:
quem censores senatu probri gratia moverant,
Sall. C. 23, 1:
profectus gratia dicere,
Quint. 2, 10, 9:
brevitatis gratia,
id. 4, 2, 43:
decoris gratia,
id. 8, 6, 65:
difficultatis gratia,
id. 9, 2, 77:
aut invidiae gratia... aut miserationis,
id. 9, 2, 8:
praesentis gratia litis,
id. 2, 7, 4 al. —With gerund.: duxit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):
ut aut voluptates omittantur majorum voluptatum adipiscendarum causa, aut dolores suscipiantur majorum dolorum effugiendorum gratia,
Cic. Fin. 1, 10, 36; cf. Caes. B. G. 7, 43, 2:
tentandi gratia,
Sall. J. 47, 2:
hiemandi gratia,
id. ib. 61, 3:
colloquendi gratia,
id. ib. 61, 4:
placandi gratia,
id. ib. 71, 5:
simulandi gratia,
id. ib. 37, 4:
sui exposcendi gratia,
Nep. Hann. 7, 6:
amplificandi gratia... vel miserandi,
Quint. 9, 3, 28:
elevandae invidiae gratia,
id. 5, 13, 40:
recuperandae dignitatis gratia,
id. 11, 1, 79:
vitandae similitudinis gratia,
id. 9, 1, 11 al. —Ellipt.: ejus generis hae sunt quaestiones. Si, exempli gratia, vir bonus Alexandria Rhodum magnum frumenti numerum advexerit, etc., for example, for instance (for the usual exempli causa; so,
verbi gratia, for verbi causa, infra),
Cic. Off. 3, 12, 50; so,
exempli gratia,
Plin. 2, 41, 41, § 110;
for which in full: pauca tamen exempli gratia ponam,
Quint. 6, 5, 6:
eorum unam discordiam ponemus exempli gratia,
Plin. 18, 25, 57, § 213:
propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem,
for instance, Cic. Fin. 5, 11, 30.—Placed before the [p. 826] gen.:
gratiā decoris,
Quint. 8 praef. §
18: compositionis,
id. 9, 4, 58:
lenitatis,
id. 9, 4, 144:
significationis,
id. 8, 6, 2.—
(β).
With pron. (mostly ante-class.):
meā gratiā,
Plaut. Bacch. 1, 1, 64; id. Ps. 5, 2, 3:
qui nihil ocius venit tamen hac gratia,
id. Stich. 5, 1, 5; cf.:
abire istac gratia,
id. Ps. 1, 5, 138: (Medea) per agros passim dispergit corpus: id eā gratiā, Ut, etc., Poët. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67; so,
eā gratiā,
Ter. And. 3, 4, 8; id. Heaut. 4, 5, 20; id. Hec. 4, 3, 11:
sed huc qua gratia te arcessi jussi, ausculta,
id. Eun. 1, 2, 19; cf. id. ib. 1, 2, 79:
id ea gratia eveniebat, quod nemo ex fuga regem sequitur,
Sall. J. 54, 4:
id ea gratia facilius fuit, quod, etc.,
id. ib. 80, 4.—
B.
grā-tĭīs (always as a trisyll. in ante-class. poets; Pompon. Com. Fragm. v. 110 Rib.; Plaut. As. prol. 5; id. Ep. 3, 4, 38; Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Charis. p. 1806; so in Cic. Verr. 2, 4 and 5 Halm), and contr., grātīs (since the class. per.; acc. to II. A.), lit., out of favor or kindness; hence, pregn., without recompense or reward, for nothing, gratuitously, gratis, proika (cf.:
gratuito, nequidquam, frustra): quae (psaltria) quantum potest Aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis,
Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Plaut. Poen. 4, 2, 46:
si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, Hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo,
id. As. 1, 3, 38 sq.:
quam introduxistis fidicinam, atque etiam fides, Ei quae accessere, tibi addam dono gratiis,
into the bargain, to boot, id. Ep. 3, 4, 38:
quae Romae magna cum infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in provincia male audires, ex edicto Siciliensi sustulisse video,
Cic. Verr. 1, 46, 118:
hic primum questus est non leviter Saturius, communem factum esse gratis cum Roscio, qui pretio proprius fuisset Fanni,
id. Rosc. Com. 10, 27:
gratis dare alicui (opp. pretium accipere ab aliquo),
Mart. 14, 175, 2:
id me scis antea gratis tibi esse pollicitum. Quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita?
Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7:
gratis rei publicae servire,
id. Clu. 26, 71:
tantum gratis pagina nostra placet,
Mart. 5, 16, 10:
virtutes omnes per se ipsas gratis diligere,
Cic. Fin. 2, 26, 83.—Opp. for payment:
is repente, ut Romam venit, gratis praetor factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data,
Cic. Verr. 1, 39, 101; cf. id. ib. 2, 5, 19, §
48: habitent gratis in alieno?
id. Off. 2, 23, 83; so,
habitare in aedibus alienis,
Dig. 39, 5, 9:
habitationem cui dare,
free of cost, ib. 19, 2, 53, § 2; Mart. 10, 3, 11.

Lewis & Short latin dictionary > Gratia
42 gratia

grātĭa, ae, f. [gratus; lit., favor, both that in which one stands with others and that which one shows to others].
I.
(Acc. to gratus, I.) Favor which one finds with others, esteem, regard, liking, love, friendship (syn. favor):
pluris pauciorum gratiam faciunt pars hominum quam id quod prosint pluribus,
Plaut. Trin. 1, 1, 12:
perspicio nihili meam vos facere gratiam,
id. Curc. 1, 2, 68:
ut majores ejus (Plancii) summum in praefectura florentissima gradum tenuerint et dignitatis et gratiae,
Cic. Planc. 13, 32; cf.:
Sex. Roscius gratia atque hospitiis florens hominum nobilissimorum,
id. Rosc. Am. 6, 15:
deinde si maxime talis est deus, ut nulla gratia, nulla hominum caritate teneatur, etc.,
id. N. D. 1, 44, 124:
neque quo Cn. Pompeii gratiam mihi per hanc causam conciliari putem,
id. de Imp. Pomp. 24, 70; cf.:
aliquem restituere in gratiam,
id. Prov. Cons. 9, 23:
aliquem restituere in ejus veterem gratiam,
id. Att. 1, 3, 3:
in gratiam reducere,
id. Rab. Post. 8, 19; cf.
also: cum aliquo in gratiam redire,
to reconcile one's self with one, id. Att. 1, 14, 7; Nep. Alcib. 5, 1; id. Thras. 3 fin.; id. Dat. 8, 5 al.:
alicujus gratiam sequi,
Caes. B. C. 1, 1, 3; cf.:
si suam gratiam Romani velint, posse eis utiles esse amicos,
id. B. G. 4, 7, 4:
ab aliquo inire gratiam,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 113:
a bonis omnibus summam inire gratiam,
id. Att. 7, 9, 3:
magnam inire gratiam,
id. Fin. 4, 12, 31:
quantam eo facto ad plebem inierat gratiam,
Liv. 33, 46, 7:
apud regem gratiam initam volebant,
id. 36, 5, 3:
at te apud eum, dii boni, quanta in gratia posui!
Cic. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6 fin.;
with a different construction: apud Lentulum ponam te in gratiam (Ern. conj. in gratia),
Cic. Att. 5, 3, 3:
cum aliquo in laude et in gratia esse,
id. Verr. 1, 17, 51; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:
inter vos sic haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala,
Ter. Phorm. 4, 3, 17 Ruhnk.:
plerique (in divortio) cum bona gratia discedunt,
Dig. 24, 1, 32, § 10;
without bona: cum istuc quod postulo impetro cum gratia,
with a good grace, Ter. And. 2, 5, 11:
omnia quae potui in hac summa tua gratia ac potentia a te impetrare,
credit, influence, Cic. Fam. 13, 29, 5; cf.:
Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos,
Caes. B. G. 2, 6, 4; 1, 43, 8:
gratiā plurimum posse,
id. ib. 1, 9, 3; 1, 20, 2; cf.:
quantum gratia, auctoritate, pecunia valent,
id. ib. 7, 63, 1:
gratiā valere,
id. B. C. 2, 44, 1:
inproba quamvis Gratia fallaci praetoris vicerit urna,
Juv. 13, 4:
quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat,
Liv. 40, 59, 1.—In plur.:
L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit,
tokens of favor, Cic. Mur. 20, 42:
cum haec res plurimas gratias, firmissimas amicitias pariat,
id. ib. 11, 24:
non hominum potentium studio, non excellentibus gratiis paucorum, sed universi populi Romani judicio consulem factum,
id. Agr. 2, 3, 7.—
B.
Transf., objectively, like the Gr. charis, agreeableness, pleasantness, charm, beauty, loveliness, grace (only poet. and in post-Aug. prose;
esp. freq. in Quint.): gratia formae,
Ov. M. 7, 44; Suet. Tit. 3:
corporis,
id. Vit. 3; id. Vit. Ter. 1; Plin. 28, 19, 79, § 260:
quid ille gratiae in vultu ostenderit,
Quint. 6 prooem. § 7; cf. id. 6, 3, 26:
unica nec desit jocundis gratia verbis,
charm, Prop. 1, 2, 29; cf.: neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13, 127:
plenus est jucunditatis et gratiae (Horatius),
Quint. 10, 1, 96:
sermonis Attici,
id. ib. 65;
12, 10, 35: dicendi,
id. 9, 3, 74:
brevitatis novitatisque,
id. ib. 58:
omnis bene scriptorum,
id. 11, 2, 46 et saep.; Cels. 4, 29 med.:
uvis et vinis gratiam affert fumus fabrilis,
Plin. 14, 1, 3, § 16; id. 17, 9, 6, § 53. —Hence,
2.
As a nom. propr.: Grātiae, ārum, f., a transl. of the Gr. Charites, the goddesses of favor, loveliness, grace, etc., the three Graces, Aglaia, Euphrosyne, and Thalia, daughters of Jupiter and Eurynome, Sen. Ben. 1, 3, 3; Serv. Verg. A. 1, 720; Hor. C. 1, 4, 6; 1, 30, 6; 3, 19, 16; 3, 21, 22; Quint. 10, 1, 82.—In sing.: Grātia, ae, collect., Ov. M. 6, 429.
II.
Favor which one shows to another, mark of favor, kindness, courtesy, service, obligation.
A.
In gen. (rare): ita mihi Telamonis patris, avi Aeaci et proavi Jovis grata est gratia, Enn. ap. Non. 85, 23 (Trag. v. 367 Vahl.):
ergo ab eo petito gratiam istam,
Plaut. Capt. 3, 5, 63; cf.:
gratiam a patre si petimus, spero ab eo impetrassere,
id. Stich. 1, 2, 23:
petivit in beneficii loco et gratiae, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 82, § 189; cf.:
quod beneficii gratiaeque causa concessit,
id. ib. 2, 3, 48 fin.:
hanc gratiam ut sibi des,
Ter. Hec. 3, 3, 30:
juris jurandi volo gratiam facias,
excuse, release, Plaut. Rud. 5, 3, 59; cf.:
alicui delicti gratiam facere,
to grant pardon, forgive, Sall. J. 104 fin. Kritz.:
qui mihi atque animo meo nullius umquam delicti gratiam fecissem,
id. Cat. 52, 8; cf.
also: quibus senatus belli Lepidani gratiam fecerat,
id. Fragm. 3, 34 Gerl.:
alii ipsi professi se pugnaturos in gratiam ducis,
to please, for the sake of, Liv. 28, 21, 4; cf.:
deletam urbem cernimus eorum, quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,
id. 28, 39, 12 Drak.:
in gratiam alicujus,
id. 35, 2, 6; 39, 26, 12; Vell. 2, 41, 2; Suet. Tib. 49 al.; cf.
also: data visceratio in praeteritam judicii gratiam,
for the favor shown him on the trial, Liv. 8, 22, 4:
nil ibi majorum respectus, gratia nulla umbrarum,
Juv. 8, 64.—
B.
In partic., a mark of favor shown for a service rendered, thanks (by word or deed), thankfulness, gratitude; acknowledgment, return, requital (the form with agere of returning thanks is the plur., but with habere, referre, debere, nearly always in sing.; but when thanks are due to or rendered by more than one person, the form gratias referre, etc., may be used; v. infra., and cf. Krebs. Antibarb. p. 505):
quae (gratia) in memoria et remuneratione officiorum et honoris et amicitiarum observantiam teneat,
Cic. Inv. 2, 22, 66; cf.:
gratia est, in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur,
id. ib. 2, 53, 161:
immortales ago tibi gratias agamque dum vivam: nam relaturum me affirmare non possum,
id. Fam. 10, 11, 1; cf.:
renuntiate, gratias regi me agere: referre gratiam aliam nunc non posse, quam ut suadeam, ne, etc.,
Liv. 37, 37, 8 (v. ago):
dīs gratias agere... si referre studeant gratias,
Plaut. Am. 1, 1, 26 sq.:
L. Lucceius meus, homo omnium gratissimus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum diceret, etc.,
Cic. Fam. 13, 42, 1:
eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus,
id. Phil. 1, 1, 3:
Lentulo nostro egi per litteras tuo nomine gratias diligenter,
id. Fam. 1, 10:
justissimas gratias agere,
id. Leg. 2, 3, 6:
quamquam gratiarum actionem a te non desiderabam, etc.,
id. Fam. 10, 19, 1:
nunc tecum sic agam, tulisse ut potius injuriam, quam retulisse gratiam videar,
to have made a return, requital, recompense, id. Sull. 16, 47 fin.:
magno meo beneficio affecti cumulatissime mihi gratiam retulerunt,
id. Fam. 13, 4, 1:
praeclaram vero populo Romano refers gratiam,
id. Cat. 1, 11, 28:
ut pro tantis eorum in rem publicam meritis honores eis habeantur gratiaeque referantur,
id. Phil. 3, 15, 39; cf. id. ib. 3, 10, 25:
me omnibus, si minus referenda gratia satisfacere potuerim, at praedicanda et habenda certe satis esse facturum,
if I cannot requite... I can extol, id. Balb. 1, 2; cf.: nimirum inops ille, si bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest. Commode autem quicumque dixit, pecuniam qui habeat, non reddidisse; qui reddiderit, non habere: gratiam autem et qui retulerit, habere et qui habeat retulisse, id. Off. 2, 20, 69; id. Planc. 28, 68; cf. id. ib. 42, 101; id. Fam. 5, 11, 1:
gratias habere,
Liv. 24, 37, 7:
alicui summas gratias habere,
Plaut. Trin. 3, 2, 33:
alicui maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod, etc.,
Vitr. 6 praef. 4:
merito vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus,
Cic. Phil. 3, 10, 25:
meritam dīs immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvere,
id. Planc. 33, 80:
pro beneficio gratiam repetere,
Liv. 1, 47, 7:
gratias ob hoc agere, quod, etc.,
Liv. 54, 50, 4; so with ob, Plin. Ep. 9, 31, 21; Treb. Pol. Trig. Tyr. 10, 9:
pro tuo summo beneficio gratias agere,
Cic. Att. 16, 16, 16; Liv. 23, 11, 12; Plin, Pan. 25, 1; cf. Gell. 9, 3, 5:
dum carmine nostro Redditur agricolis gratia caelitibus,
Tib. 2, 1, 36; cf.:
hoc certe justitiae convenit suum cuique reddere, beneficio gratiam, injuriae talionem aut certe malam gratiam,
Sen. Ep. 81 med.;
rarely: in gratiam habere (=ita accipere, ut ad gratiam comparandam valere putet),
to accept as thankworthy, Sall. J. 111, 1:
unum vis curem: curo. Et est dīs gratia, Cum ita, ut volo, est,
I thank, Ter. Ad. 1, 2, 58; cf.: Er. Eamus intro, ut prandeamus. Me. Bene vocas: tam gratia est, no, I'm much obliged to you (the negative being omitted, as in the Fr. je vous remercie, and the Germ. ich danke sehr), Plaut. Men. 2, 3, 36.—Ellipt.: fores effregit? restituentur;
discidit Vestem? resarcietur: est, dīs gratia, Et unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt,
thank Heaven, Ter. Ad. 1, 2, 41.—With acc. and inf. (anteclass. and post-Aug.):
dīs gratias agebat, tempus sibi dari, etc.,
Ter. Phorm. 4, 2, 6; Tac. H. 4, 64; cf. Ter. Phorm. 1, 2, 4; id. And. 1, 1, 15.—Hence, as adverbs:
A.
grātĭā (acc. to II. A.), lit., in favor of, on account of, for the sake of; hence, in gen., on account of (usually placed after the gen., in Quint. a few times before it; cf.: causa, ergo).
(α).
With gen.:
sed neque longioribus quam oportet hyperbatis compositioni serviamus, ne quae ejus gratia fecerimus, propter eam fecisse videamur,
lest what we have done to embellish the style we should seem to have done merely on account of the construction we had chosen, Quint. 9, 4, 144:
tantum abest, ut haec bestiarum etiam causa parata sint, ut ipsas bestias hominum gratia generatas esse videamus,
Cic. N. D. 2, 63, 158: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.); cf.:
honoris gratia nomino,
Cic. Quint. 7, 28:
nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia,
Ter. And. 5, 1, 17:
simulabat sese negotii gratia properare,
Sall. J. 76, 1: hominem occisum esse constat;
non praedae gratia: quia inspoliatus est,
Quint. 7, 1, 33; cf.:
hereditatis gratia,
id. 5, 12, 5:
quem censores senatu probri gratia moverant,
Sall. C. 23, 1:
profectus gratia dicere,
Quint. 2, 10, 9:
brevitatis gratia,
id. 4, 2, 43:
decoris gratia,
id. 8, 6, 65:
difficultatis gratia,
id. 9, 2, 77:
aut invidiae gratia... aut miserationis,
id. 9, 2, 8:
praesentis gratia litis,
id. 2, 7, 4 al. —With gerund.: duxit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):
ut aut voluptates omittantur majorum voluptatum adipiscendarum causa, aut dolores suscipiantur majorum dolorum effugiendorum gratia,
Cic. Fin. 1, 10, 36; cf. Caes. B. G. 7, 43, 2:
tentandi gratia,
Sall. J. 47, 2:
hiemandi gratia,
id. ib. 61, 3:
colloquendi gratia,
id. ib. 61, 4:
placandi gratia,
id. ib. 71, 5:
simulandi gratia,
id. ib. 37, 4:
sui exposcendi gratia,
Nep. Hann. 7, 6:
amplificandi gratia... vel miserandi,
Quint. 9, 3, 28:
elevandae invidiae gratia,
id. 5, 13, 40:
recuperandae dignitatis gratia,
id. 11, 1, 79:
vitandae similitudinis gratia,
id. 9, 1, 11 al. —Ellipt.: ejus generis hae sunt quaestiones. Si, exempli gratia, vir bonus Alexandria Rhodum magnum frumenti numerum advexerit, etc., for example, for instance (for the usual exempli causa; so,
verbi gratia, for verbi causa, infra),
Cic. Off. 3, 12, 50; so,
exempli gratia,
Plin. 2, 41, 41, § 110;
for which in full: pauca tamen exempli gratia ponam,
Quint. 6, 5, 6:
eorum unam discordiam ponemus exempli gratia,
Plin. 18, 25, 57, § 213:
propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem,
for instance, Cic. Fin. 5, 11, 30.—Placed before the [p. 826] gen.:
gratiā decoris,
Quint. 8 praef. §
18: compositionis,
id. 9, 4, 58:
lenitatis,
id. 9, 4, 144:
significationis,
id. 8, 6, 2.—
(β).
With pron. (mostly ante-class.):
meā gratiā,
Plaut. Bacch. 1, 1, 64; id. Ps. 5, 2, 3:
qui nihil ocius venit tamen hac gratia,
id. Stich. 5, 1, 5; cf.:
abire istac gratia,
id. Ps. 1, 5, 138: (Medea) per agros passim dispergit corpus: id eā gratiā, Ut, etc., Poët. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67; so,
eā gratiā,
Ter. And. 3, 4, 8; id. Heaut. 4, 5, 20; id. Hec. 4, 3, 11:
sed huc qua gratia te arcessi jussi, ausculta,
id. Eun. 1, 2, 19; cf. id. ib. 1, 2, 79:
id ea gratia eveniebat, quod nemo ex fuga regem sequitur,
Sall. J. 54, 4:
id ea gratia facilius fuit, quod, etc.,
id. ib. 80, 4.—
B.
grā-tĭīs (always as a trisyll. in ante-class. poets; Pompon. Com. Fragm. v. 110 Rib.; Plaut. As. prol. 5; id. Ep. 3, 4, 38; Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Charis. p. 1806; so in Cic. Verr. 2, 4 and 5 Halm), and contr., grātīs (since the class. per.; acc. to II. A.), lit., out of favor or kindness; hence, pregn., without recompense or reward, for nothing, gratuitously, gratis, proika (cf.:
gratuito, nequidquam, frustra): quae (psaltria) quantum potest Aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis,
Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Plaut. Poen. 4, 2, 46:
si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, Hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo,
id. As. 1, 3, 38 sq.:
quam introduxistis fidicinam, atque etiam fides, Ei quae accessere, tibi addam dono gratiis,
into the bargain, to boot, id. Ep. 3, 4, 38:
quae Romae magna cum infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in provincia male audires, ex edicto Siciliensi sustulisse video,
Cic. Verr. 1, 46, 118:
hic primum questus est non leviter Saturius, communem factum esse gratis cum Roscio, qui pretio proprius fuisset Fanni,
id. Rosc. Com. 10, 27:
gratis dare alicui (opp. pretium accipere ab aliquo),
Mart. 14, 175, 2:
id me scis antea gratis tibi esse pollicitum. Quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita?
Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7:
gratis rei publicae servire,
id. Clu. 26, 71:
tantum gratis pagina nostra placet,
Mart. 5, 16, 10:
virtutes omnes per se ipsas gratis diligere,
Cic. Fin. 2, 26, 83.—Opp. for payment:
is repente, ut Romam venit, gratis praetor factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data,
Cic. Verr. 1, 39, 101; cf. id. ib. 2, 5, 19, §
48: habitent gratis in alieno?
id. Off. 2, 23, 83; so,
habitare in aedibus alienis,
Dig. 39, 5, 9:
habitationem cui dare,
free of cost, ib. 19, 2, 53, § 2; Mart. 10, 3, 11.

Lewis & Short latin dictionary > gratia
43 sum

1.
sum, fui, esse (2d pers. es, but usu. es in Plaut and Ter; old forms, indic. pres. esum for sum, acc. to Varr. L. L. 9, § 100 Mull.: essis for es, Att. ap. Non. 200, 30, or Trag. Rel. p. 283 Rib.: simus for sumus, used by Augustus, acc. to Suet. Aug. 87; fut. escit for erit, XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25:
esit, XII. Tab. ap. Fest. s. v. nec, p. 162 Mull.: escunt for erunt,
Cic. Leg. 2, 24, 60, 3, 3, 9; Lucr. 1, 619; perf. fuvimus for fuimus, Enn. ap. Cic. de Or. 3, 42, 168:
FVVEIT, C. I. L. 1, 1051: fuit,
Plaut. Capt. 3, 4, 23; id. Mil. 3, 1, 159:
fuerim,
id. ib. 4, 8, 54:
fuerit,
id. As. 4, 1, 37; subj. pres. siem, sies, siet, etc., very freq., esp. in Plaut.; e. g. siem, Am. prol. 57; Ter. And. 3, 4, 7:
sies,
Plaut. Am. 3, 2, 43; Ter. And. 2, 5, 13:
siet,
Plaut. Am. prol. 58; Ter. And. 1, 4, 7; Lucr. 3, 101:
sient,
Plaut. Am. 1, 1, 54; Ter. And. 2, 3, 16; cf. Cic. Or. 47, 157; also,
fuam, fuas, etc., regarded by G. Curtius, de Aorist. Lat. Rel. in Studien zur Gr. u. Lat. Gram. 1, 431 sqq., as an aorist: fuam,
Plaut. Bacch. 1, 2, 48; id. Mil. 2, 6, 112: fuas, Liv. Andron. ap. Non 111, 13; Plaut. Capt. 2, 3, 71; 2, 3, 83; id. Pers. 1, 1, 52; id. Trin. 2, 1, 32: fuat, Pac. ap. Non. 111, 8; Carm. ap. Liv. 25, 12; Plaut. Am. 3, 4, 2; id. Aul. 2, 2, 56; id. Capt. 2, 2, 10 et saep.; Ter. Hec. 4, 3, 4; Lucr. 4, 639; Verg. A. 10, 108:
fuant,
Plaut. Bacch. 4, 9, 110; id. Ep. 5, 1, 13; id. Ps. 4, 3, 12: fuvisset, Enn. ap. Gell. 12, 4, 4; part. pres. ens, used by Caesar, acc. to Prisc. p. 1140 P.; and by Sergius Flavius, acc. to Quint. 8, 3, 33; fut. inf. fore for futurum esse, very freq., and so always with partt.; cf. Madv. Gram. § 108; whence, subj. imperf. forem fores, etc., for essem; esp. in conditional sentences and in the histt., but very rare in Cic.; v. Neue, Formenl. 2, 597 sqq.), v. n. [root es; Sanscr. as-mi, and the Greek es-mi, whence eimi; perf. fui; root in Sanscr. bhu, to become; bhavas, condition; Gr. phuô, to beget; cf.: fetus, futuo, etc.], to be, as a verb substantive or a copula.
I.
As a verb substantive, to be.
A.
In gen.
1.
Asserting existence, to be, exist, live:
definitionum duo sunt genera prima: unum earum rerum quae sunt: alterum earum quae intelleguntur. Esse ea dico, quae cerni tangive possunt, ut fundum, aedes, parietem, cetera. Non esse rursus ea dico, quae tangi demonstrarive non possunt, cerni tamen animo atque intellegi possunt, ut si usucapionem, si tutelam, etc.... definias,
Cic. Top. 5, 26 sq.:
si abest, nullus est,
Plaut. Bacch. 2, 2, 16:
nunc illut est, quom me fuisse quam esse nimio mavelim,
id. Capt. 3, 3, 1:
ita paene nulla sibi fuit Phronesium ( = paene mortuus est),
id. Truc. 1, 2, 95:
omne quod eloquimur sic, ut id aut esse dicamus aut non esse,
Cic. de Or. 2, 38, 157:
non statim, quod esse manifestum est, etiam quid sit apparet,
Quint. 3, 6, 81: est locus, Hesperiam quam mortales perhibebant, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 23 Vahl.):
flumen est Arar, quod, etc.,
Caes. B. G. 1, 12:
homo nequissimus omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri sunt!
Cic. Fam. 11, 21, 1; cf. id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:
si quos inter societas aut est aut fuit aut futura est,
id. Lael. 22, 83:
nec enim, dum ero, angar ulla re, cum omni vacem culpa: et, si non ero, sensu omnino carebo,
id. Fam. 6, 3, 4:
si modo futuri sumus, erit mihi res opportuna,
id. Att. 11, 4, 1:
si quando erit civitas, erit profecto nobis locus: sin autem non erit, etc.,
id. Fam. 2, 16, 6:
nolite arbitrari, me cum a vobis discessero, nusquam aut nullum fore,
id. Sen. 22, 79:
si erit ulla res publica... sin autem nulla erit,
id. Fam. 2, 16, 5:
fuimus Troes, fuit Ilium,
Verg. A. 2, 325:
sive erimus seu nos fata fuisse volunt,
Tib. 3, 5, 32: per quinquennia decem fuimus, Prud. Cath. praef. 2.—
2.
Of events, to be, happen, occur, befall, take place:
illa (solis defectio) quae fuit regnante Romulo,
Cic. Rep. 1, 16, 25:
neque enim est periculum, ne, etc.,
id. ib. 1, 23, 37:
amabo, quid tibi est?
Ter. Heaut. 2, 4, 24:
quid se futurum esset,
Liv. 33, 27. —
3.
Of location, to be present, to be at a place.
(α).
With adv., or other expressions of place:
cum non liceret quemquam Romae esse, qui, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 41, § 100:
cum Athenis decem ipsos dies fuissem,
id. Fam. 2, 8, 3; id. de Or. 2, 7, 27:
cum Africanus constituisset in hortis esse,
id. Rep. 1, 9, 14:
cum essemus in castris,
id. ib. 1, 15:
nonne mavis sine periculo tuae domi esse quam cum periculo alienae?
id. Fam. 4, 7, 4:
vos istic commodissime sperem esse,
id. ib. 14, 7, 2: te hic tutissime puto fore, Pompon. ap. Cic. Att. 8, 11, A.—
(β).
Of passages in a book or writing, with in and abl., to be, stand, be written, etc.:
deinceps in lege est, ut, etc.,
Cic. Leg. 2, 16, 40:
quid enim in illis (litteris) fuit praeter querelam temporum,
id. Fam. 2, 16, 1.—
(γ).
Of personal relations, with ad or apud and acc., or cum and abl. of person:
cum esset (Sulpicius Gallus) casu apud M. Marcellum,
Cic. Rep. 1, 14, 21:
eram cum Stoico Diodoto: qui cum habitavisset apud me mecumque vixisset, etc.,
id. Brut. 90, 309:
erat nemo, quicum essem libentius quam tecum et pauci, quibuscum essem aeque libenter,
id. Fam. 5, 21, 1:
qui me admodum diligunt multumque mecum sunt,
id. ib. 4, 13, 6; cf. with simul:
Smyrnae cum simul essemus complures dies,
id. Rep. 1, 8, 13.—Hence, esp.: esse cum aliquo (aliqua), to be with, i. e. live with, associate with, as husband or wife:
cujus soror est cum P. Quintio,
Cic. Quint. 24, 77:
ea nocte mecum illa hospitis jussu fuit,
Plaut. Merc. 1, 1, 101; Ov. A. A. 3, 664:
cum hac (meretrice) si qui adulescens forte fuerit,
Cic. Cael. 20, 49; Ov. Am. 2, 8, 27: tum ad me fuerunt, qui, etc., Varr. ap. Non. 133, 28:
Curio fuit ad me sane diu,
Cic. Att. 10, 4, 8:
cum ad me bene mane Dionysius fuit,
id. ib. 10, 16, 1; cf.:
esse sub uno tecto atque ad eosdem Penates,
Liv. 28, 18.—
4.
Of relations analogous to place, of dress, condition, position, office, etc., to be, live, be found, etc., with in and abl.:
cum est in sagis civitas,
Cic. Phil. 8, 11, 32:
in laxa toga,
Tib. 2, 3, 78: sive erit in Tyriis, Tyrios laudabis amictus;
Sive erit in Cois, Coa decere puta,
Ov. A. A. 2, 297: hominem non modo in aere alieno nullo, sed in suis nummis multis esse et semper fuisse, Cic. Verr [p. 1798] 2, 4, 6, §
11: in servitute,
id. Clu. 7, 21:
in illa opinione populari,
id. ib. 51, 142:
in magno nomine et gloria,
id. Div. 1, 17, 31:
in spe,
id. Fam. 14, 3, 2:
in tanta moestitia,
id. Phil. 2, 15, 37:
in odio,
id. Att. 2, 22, 1:
in probris, in laudibus,
id. Off. 1, 18, 61:
in officio,
id. ib. 1, 15, 49:
in injustitia,
id. ib. 1, 14, 42:
in vitio,
id. ib. 1, 19, 62; id. Tusc. 3, 9, 19:
ne in mora quom opus sit, sies,
Ter. And. 2, 5, 13:
ne in mora illi sis,
id. ib. 3, 1, 9:
hic in noxia'st,
id. Phorm. 2, 1, 36:
quae (civitas) una in amore atque in deliciis fuit,
Cic. Verr. 2, 4, 1, § 3:
in ingenti periculo,
Liv. 5, 47:
in pace,
id. 31, 29.—So with abl. without in, when qualified by an adj.:
(statua) est et fuit tota Graecia summo propter ingenium honore et nomine,
Cic. Verr. 2, 2, 35, § 87:
si quis asperitate ea est et inmanitate naturae,
id. Lael. 23, 87:
ne quo periculo proprio existimares esse,
id. Fam. 4, 15, 2 (B. and K. ex conj.:
in periculo): ego sum spe bona,
id. ib. 12, 28, 3:
res nunc difficili loco mihi videtur esse,
id. ib. 12, 28, 3:
incredibili sum sollicitudine de tua valetudine,
id. ib. 16, 15, 1; esp. in phrase periculo alicujus esse, to be at the risk of any one:
rem illam suo periculo esse,
id. Att. 6, 1, 6:
ut quae in naves inposuissent, ab hostium tempestatisque vi publico periculo essent,
Liv. 23, 49, 2 Weissenb. ad loc.:
dare nummos meo periculo,
Dig. 46, 1, 24:
communi periculo,
ib. 13, 6, 21, § 1 (cf. II. B. 1. b. infra).—
5.
To depend upon, rest with, with in and abl.:
res erat non in opinione dubia,
Cic. Dom. 5, 11:
sed totum est in eo, si, etc.,
id. Att. 2, 22, 5:
omnem reliquam spem in impetu esse equitum,
Liv. 10, 14, 12:
quoniam totum in eo sit, ne contrectentur pocula,
Col. 12, 4, 3. —
B.
In partic.
1.
Esse (est, sunt, etc.) often stands without a subject expressed, or with an indef. subj., as antecedent of a rel.-clause, whose verb may be in the indic. or subj.; the former only when the subject is conceived as particular or limited, and actually existing; the latter always when it is conceived as indefinite; cf. Zumpt, Gram. § 562 sq.; Roby, Gram. § 1686 sq.; Madv. Gram. § 365; but the distinctions usually drawn by grammarians are not always observed by the best writers; and the subjunctive is always admissible, being the prevailing construction after sunt qui in class. prose, and nearly universal in postAug. writers: sunt, qui (quae), there are those ( people or things) who ( that), or simply some.
a.
With indic.
(α).
Without subject expressed:
mulier mane: sunt Qui volunt te conventam,
Plaut. Cist. 4, 2, 37:
sunt hic quos credo inter se dicere,
id. Cas. prol. 67:
sunt quae te volumus percontari,
id. Ps. 1, 5, 47:
quid est, quod tu gestas tabellas?
id. ib. 1, 1, 10:
quid est, quod tu me nunc optuere?
id. Most. 1, 1, 69; cf.:
quid hoc est, quod foris concrepuit?
id. ib. 5, 1, 15:
tun' is es, Qui in me aerumnam obsevisti?
id. Ep. 4, 1, 34:
quid est, quod tuo animo aegre est?
id. Cas. 2, 2, 9; id. Cist. 4, 1, 3:
at ego est quod volo loqui,
id. As. 1, 3, 79:
est quod te volo secreto,
id. Bacch. 5, 2, 30:
sunt quos scio amicos esse, sunt quos suspicor,
id. Trin. 1, 2, 54:
ita subitum'st, quod eum conventum volo,
id. ib. 5, 2, 51:
sunt quae ego ex te scitari volo,
id. Capt. 2, 2, 13:
sed est quod suscenset tibi,
Ter. And. 2, 6, 17:
est quod me transire oportet,
id. Hec. 2, 2, 31:
quid sit quapropter te jussi, etc.,
id. ib. 5, 1, 7:
sunt item quae appellantur alces,
Caes. B. G. 6, 27 init.:
(nationes) ex quibus sunt qui ovis vivere existimantur,
id. ib. 4, 10 fin.:
sunt qui putant posse te non decedere,
Cic. Fam. 1, 9, 25:
sunt autem, qui putant non numquam complexione oportere supersederi,
id. Inv. 1, 40, 72:
quamquam sunt, qui propter utilitatem modo petendas putant amicitias,
id. ib. 2, 55, 167:
sunt autem quae praeterii,
id. Att. 10, 4, 11:
sunt, qui abducunt a malis ad bona, ut Epicurus. Sunt, qui satis putant ostendere, nihil inopinati accidisse... Sunt etiam qui haec omnia genera consolandi colligunt,
id. Tusc. 3, 31, 76 Kuhn. N. cr.:
sunt, qui, quod sentiunt, non audent dicere,
id. Off. 1, 24, 84:
Argiletum sunt qui scripserunt ab Argola, etc.,
Varr. L. L. 5, § 157 Mull.:
sunt qui ita dicunt,
Sall. C. 19, 4:
sunt qui spiritum non recipiunt sed resorbent,
Quint. 11, 3, 55:
sunt, quos curriculo pulverem Olympicum Collegisse juvat,
Hor. C. 1, 1, 3; cf. id. S. 1, 4, 24: sunt quibus unum opus est, etc., id. C. 1, 7, 5:
sunt quibus in satira videor nimis acer,
id. S. 2, 1, 1:
sunt quorum ingenium nova tantum crustula promit,
id. ib. 2, 4, 47.—
(β).
With a subject expressed by an indefinite word or clause:
sunt alii qui te volturium vocant,
Plaut. Trin. 1, 2, 64:
est genus hominum qui se primos omnium esse volunt,
Ter. Eun. 2, 2, 17:
multae sunt causae, quam ob rem cupio abducere,
id. ib. 1, 2, 65 Fleck. (Ussing, cupiam):
erat quidam eunuchus, quem mercatus fuerat,
id. ib. 3, 5, 21:
multaeque res sunt in quibus de suis commodis viri boni multa detrahunt,
Cic. Lael. 16, 57:
sunt ejus aliquot orationes, ex quibus lenitas ejus perspici potest,
id. Brut. 48, 177:
fuerunt alia genera philosophorum, qui se omnes Socraticos esse dicebant,
id. de Or. 3, 17, 62:
nonnulli sunt, qui aluerunt, etc.,
id. Cat. 1, 12, 301:
sunt quidam, qui molestas amicitias faciunt, cum ipsi se contemni putant,
id. Lael. 20, 72:
sunt vestrum, judices, aliquam multi, qui L. Pisonem cognoverunt,
id. Verr. 2, 4, 25, § 56:
multae et pecudes et stirpes sunt, quae sine procuratione hominum salvae esse non possunt,
id. N. D. 2, 52, 130:
sunt bestiae quaedam, in quibus inest aliquid simile virtutis, etc.,
id. Fin. 5, 14, 38:
permulta sunt, quae dici possunt, quare intellegatur, etc.,
id. Rosc. Am. 33, 94; cf. id. Div. in Caecil. 7, 22; id. Off. 1, 14, 43; 1, 20, 69; id. Div. 1, 54, 123:
fuere complures, qui ad Catilinam initio profecti sunt,
Sall. C. 39, 5: haec sunt, quae clamores et admirationes in bonis oratoribus efficiunt. Cic. de Or. 1, 33, 152:
alia fuere, quae illos magnos fecere,
Sall. C. 52, 21.—
b.
With. subj.: sunt, qui discessum animi a corpore putent esse mortem;
sunt qui nullum censeant fieri discessum,
Cic. Tusc. 1, 9, 18:
sunt qui in rebus contrariis parum sibi constent,
id. Off. 1, 21, 71:
de impudentia singulari sunt qui mirentur,
id. Verr. 2, 1, 2, § 6:
est eisdem de rebus quod dici potest subtilius,
id. Tusc. 3, 15, 32:
praesto est qui neget rem ullam percipi esse sensibus,
id. Ac. 2, 32, 101:
quicquid est quod deceat, id, etc.,
id. Off. 1, 27, 94:
sunt qui nolint tetigisse nisi illas, etc.,
Hor. S. 1, 2, 28:
sunt qui Crustis et pomis viduas venentur avaras,
id. Ep. 1, 1, 78:
vestes Gaetulo murice tinctas Sunt qui non habeant, est qui non curet habere,
id. ib. 2, 2, 182 et saep.—
(β).
With a more or less indefinite expression of the subject:
sunt quidam e nostris, qui haec subtilius velint tradere et negent satis esse, etc.,
Cic. Fam. 1, 9, 31:
rarum est quoddam genus eorum, qui se a corpore avocent,
id. Div. 1, 49, 111:
quotus igitur est quisque qui somniis pareat?
id. ib. 2, 60, 125; id. de Or. 2, 50, 196:
solus est hic, qui numquam rationes ad aerarium referat,
id. Verr. 2, 1, 38, § 98:
quae quibusdam admirabilia videntur, permulti sunt, qui pro nihilo putent,
id. Lael. 23, 86:
erat nemo in quem ea suspicio conveniret,
id. Rosc. Am. 23, 65, cf.:
quis enim miles fuit, qui Brundisii illam non viderit? quis, qui nescierit, etc.,
id. Phil. 2, 25, 61:
sit aliquis, qui nihil mali habeat,
id. Tusc. 1, 35, 85:
sunt nonnullae disciplinae, quae officium omne pervertant,
id. Off. 1, 2, 5:
est quaedam animi sanitas quae in insipientem quoque cadat,
id. Tusc. 4, 13, 30:
Syracusis lex est de religione, quae jubeat,
id. Verr. 2, 2, 51, § 126:
unus est qui curet constantia magis quam consilio,
id. Att. 1, 18, 7:
si est una ex omnibus quae sese moveat,
id. Rep. 6, 26, 28:
multi sunt, qui non acerbum judicent vivere, sed supervacuum,
Sen. Ep. 24, 26:
erant sententiae quae castra Vari oppugnanda censerent,
Caes. B. C. 2, 30:
fuere cives qui seque remque publicam obstinatis animis perditum irent,
Sall. C. 36, 4:
sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem Possis,
Hor. Ep. 1, 1, 34:
sunt delicta tamen, quibus ignovisse velimus,
id. A. P. 347.—
* c.
Poet.: est, quibus (acc. to the Gr. estin hois):
est quibus Eleae concurrit palma quadrigae: est quibus in celeres gloria nata pedes,
Prop. 3, 9 (4, 8), 17.—
2.
With dat., to belong or pertain to; or, rendering the dative as the subject of the verb, to have ( possess, = the Fr. etre a used of property, and of permanent conditions or characteristics, not of temporary states, feelings, etc.; cf. Krebs, Antibarb. p. 417 sq.): aliquid reperiret, fingeret fallacias, Unde esset adulescenti, amicae quod daret, Ter. Heaut. 3, 2, 23:
nomen Mercurio'st mihi, Plaut Am. prol. 19: nisi jam tum esset honos elo quentiae,
Cic. Brut. 10, 40:
est igitur homini cum deo similitudo,
id. Leg. 1, 8, 25:
familiaritas, quae mihi cum eo est,
id. Att. 8. 3, 2:
privatus illis census erat brevis,
Hor. C. 2, 15, 13; cf.:
Trojae et huic loco nomen est,
Liv. 1, 1, 5:
Hecyra est huic nomen fabulae,
Ter. Hec. prol. 1:
cui saltationi Titius nomen esset,
Cic. Brut. 62, 225:
cui (fonti) nomen Arethusa est,
id. Verr. 2, 4, 53, § 118:
Scipio, cui post Africano fuit cognomen,
Liv. 25, 2, 6.—With ellips. of dat. ( poet.):
nec rubor est emisse palam (sc. ei),
nor is she ashamed, Ov. A. A. 3, 167:
neque testimonii dictio est (sc. servo),
has no right to be a witness, Ter. Phorm. 2, 1, 63.—
b.
Esse alicui cum aliquo, to have to do with, to be connected with a person:
tecum nihil rei nobis, Demipho, est,
Ter. Phorm. 2, 3, 74:
sibi cum illa mima posthac nihil futurum,
Cic. Phil. 2, 31, 77:
jussit bona proscribi ejus, quicum familiaritas fuerat, societas erat,
id. Quint. 6, 25:
si mihi tecum minus esset, quam est cum tuis omnibus,
id. Fam. 15, 10, 2.—
3.
Esse with certain prepp. and their cases (cf. also I. A. 2. 3. 4. supra).
(α).
Esse ab aliquo, to be of a person, to be the servant, disciple, adherent, partisan, etc., of:
es ne tu an non es ab illo milite e Macedonia?
do you belong to? Plaut. Ps. 2, 2, 21:
ab Andria est ancilla haec,
Ter. And. 3, 1, 3; 4, 4, 17:
erat enim ab isto Aristotele,
Cic. de Or. 2, 38, 160:
sed vide ne hoc, Scaevola, totum sit a me,
makes for me, id. de Or 1, 13, 55 (cf. ab, I. B. 3., II. B. 2. o.). —
(β).
Esse pro aliquo, to be in favor of, make for:
(judicia) partim nihil contra Habitum valere, partim etiam pro hoc esse,
Cic. Clu. 32, 88.—
(γ).
Esse ex aliqua re, to consist of, be made up of:
(creticus) qui est ex longa et brevi et longa,
Cic. de Or. 3, 47, 183; cf.:
duo extremi chorei sunt, id est, e singulis longis et brevibus,
id. Or. 63, 212:
etsi temeritas ex tribus brevibus et longa est,
id. ib. 63, 214; 64, 215 (v. also 6. infra). —
4.
Euphem., in perf. tempp., of one who has died or a thing that has perished, to be no more, to be gone, departed, dead ( poet.):
horresco misera, mentio quoties fit partionis: Ita paene tibi fuit Phronesium,
i. e. had almost died, Plaut. Truc. 1, 2, 92:
nunc illud est, cum me fuisse quam esse nimio mavelim,
id. Capt. 3, 3, 1:
sive erimus, seu nos fata fuisse velint,
Tib. 3, 5, 32:
fuimus Troes, fuit Ilium et ingens Gloria Teucrorum,
Verg. A. 2, 325:
certus in hospitibus non est amor: errat ut ipsi, Cumque nihil speres firmius esse, fuit,
Ov. H. 16, (17), 192.—
5.
Pregn., to be real or a fact, to be the case; so esp.: est, esto, it is even so, be it so, such is or let such be the case, granted, well, etc.:
quid tibi vis dicam, nisi quod est?
Plaut. Ep. 1, 1, 17:
sunt ista, Laeli,
Cic. Lael. 2, 6:
ista esse credere,
id. Tusc. 1, 6, 10: est vero, inquit, Africane, id. Fragm. ap. Lact. 1, 18:
est ut dicis, inquam,
id. Fin. 3, 5, 19:
sit quidem ut sex milia seminum intereant,
Col. 3, 3, 13:
esto: ipse nihil est, nihil potest,
Cic. Div. in Caecil. 15, 47; cf.:
verum esto,
id. Fin. 2, 23, 75:
esto,
Verg. A. 7, 313; 10, 67; Hor. Ep. 1, 1, 81; 1, 17, 37 al.—Hence,
b.
The connections est ut, ubi, cum, quod, or with a subject-clause, it happens or chances that, it is the case that, there is cause or reason why, there is a time when, it is allowed or permissible that, one may, etc.
(α).
Est ut, it is the case or fact, that, etc.:
sin est, ut velis Manere illam apud te, dos hic maneat,
Ter. Phorm. 5, 7 (8), 32:
si est, ut dicat velle se, Redde,
id. Hec. 4, 1, 43:
si est, culpam ut Antipho in se admiserit,
id. Phorm. 2, 1, 40:
est, ut id maxime deceat,
Cic. Or. 59, 199:
quando fuit, ut, quod licet, non liceret?
id. Cael. 20, 48:
non est igitur, ut mirandum sit, ea praesentiri, etc.,
id. Div 1, 56, 128:
non erat, ut fieri posset, mirarier umquam,
Lucr. 5, 979:
futurum esse ut omnes pellerentur,
Caes. B. G. 1, 31:
non est, ut copia major Ab Jove donari possit tibi,
Hor. Ep. 1, 12, 2:
est ut viro vir latius ordinet Arbusta sulcis,
id. C. 3, 1, 9; Dig. 38, 7, 2.—Cf. esse after a neg., with quin:
numquam est enim, quin aliquid memoriae tradere velimus,
Auct. Her. 3, 24, 40.—Also, est ut, there is reason, that, etc.:
magis est ut ipse moleste ferat errasse se, quam ut, etc.,
Cic. Cael. 6, 14 fin.: ille erat ut odisset primum defensorem salutis meae, he had good reason for hating [p. 1799] id. Mil. 13, 35; cf.:
quid erat cur Milo optaret,
id. ib. 13, 34:
neque est ut putemus ignorari ea ab animalibus,
Plin. 18, 1, 1, § 3. —
(β).
Est ubi, sometime or another, sometimes:
erit, ubi te ulciscar, si vivo,
Plaut. Ps. 5, 2, 26:
est, ubi id isto modo valeat,
Cic. Tusc. 5, 8, 23.—
(γ).
Est cum, sometimes:
est cum non est satius, si, etc.,
Auct. Her. 4, 26, 36.—
(δ).
Est quod, there is reason to, I have occasion:
est quod visam domum,
Plaut. Aul. 2, 2, 26:
etsi magis est, quod gratuler tibi quam quod te rogem,
I have more reason to, Cic. Att. 16, 5, 2:
est quod referam ad consilium: sin, etc.,
Liv. 30, 31, 9:
quod timeas non est,
Ov. H. 19, 159:
nil est illic quod moremur diutius,
Ter. Heaut. 4, 7, 6:
non est quod multa loquamur,
Hor. Ep. 2, 1, 30.—Cf. with cur:
non est cur eorum spes infragatur,
Cic. Or. 2, 6:
nihil est cur,
id. Fam. 6, 20, 1.—
(ε).
Est, sit, etc., with infin. in Gr. constr., it is possible, is allowed, permitted, one may, etc. (mostly poet. and post-class.):
est quadam prodire tenus, si non datur ultra,
Hor. Ep. 1, 1, 32:
Cato, R. R. prooem. § 1: scire est liberum Ingenium atque animum,
Ter. Ad. 5, 3, 42:
nec non et Tityon terrae omniparentis alumnum Cernere erat,
Verg. A. 6, 596; 8, 676; Sil. 2, 413:
neque est te fallere quicquam,
Verg. G. 4, 447:
unde Plus haurire est,
Hor. S. 1, 2, 79:
est Gaudia prodentem vultum celare,
id. ib. 2, 5, 103:
quod versu dicere non est,
id. ib. 1, 5, 87:
quod tangere non est,
Ov. M. 3, 478:
quae verbo objecta, verbo negare sit,
Liv. 42, 41, 2 Weissenb. ad loc.:
ut conjectare erat intentione vultus,
Tac. A. 16, 34:
est videre argentea vasa,
id. G. 5; Val. Max. 2, 6, 8; v. Zumpt, Gram. § 227.— With dat.:
ne tibi sit frigida saxa adire,
Prop. 1, 20, 13; Tib. 1, 6, 24 (32):
tu procul a patria (nec sit mihi credere tantum!) Alpinas nives Me sine vides,
Verg. E. 10, 46:
fuerit mihi eguisse aliquando amicitiae tuae,
Sall. J. 110, 3; Dig. 46, 3, 72, § 4.—
(ζ).
In eo ease ut, etc., to be in a condition to reach the point that, to be possible, etc., to be about to, on the point of, etc. ( impers. or with res, etc., as subj.):
cum jam in eo esset, ut in muros evaderet miles,
Liv. 2, 17, 5:
si viderent in eo jam esse ut urbs caperetur,
id. 28, 22, 8:
jamque in eo rem fore, ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,
id. 8, 27, 3:
cum res non in eo essent ut, etc.,
id. 33, 41, 9:
non in eo esse Carthaginiensium res, ut, etc.,
id. 30, 19, 3; 34, 41. —With person. subj. (late Lat.):
cum ab Ulixe adducta Iphigenia in eo esset, ut immolaretur,
Hyg. Fab. 261. —
6.
Like the Engl. to be, for to come, fall, reach, to have arrived, etc. (hence also with in and acc.):
ecquid in mentem est tibi, Patrem tibi esse?
Plaut. Bacch. 1, 2, 54:
nam numero mi in mentem fuit,
id. Am. 1, 1, 26:
ex eo tempore res esse in vadimonium coepit,
Cic. Quint. 5, 22:
portus in praedonum fuisse potestatem sciatis,
id. Imp. Pomp. 12, 33:
ut certior fieret, quo die in Tusculanum essem futurus,
id. Att. 15, 4, 2:
qui neque in provinciam cum imperio fuerunt,
id. Fam. 8, 8, 8:
quae ne in potestatem quidem populi Romani esset,
Liv. 2, 14, 4:
nec prius militibus in conspectum fuisse,
Suet. Aug. 16:
esse in amicitiam populi Romani dicionemque,
Cic. Div. in Caecil. 20, 66; cf.:
in eorum potestatem portum futurum,
id. Verr. 2, 5, 38, § 98; v. Gell. 1, 7, 16 sq.; Zumpt, Gram. § 316.—
7.
Of time, to pass, elapse (rare but class.):
diem scito nullum esse, quo, etc.,
Cic. Q. Fr. 3, 3, 1.
II.
As a copula, to be any thing or in any manner.
A.
In gen.
1.
With an adj., subst., or pron.:
et praeclara res est et sumus otiosi,
Cic. Lael. 5, 17:
quod in homine multo est evidentius,
id. ib. 8, 27:
sperare videor Scipionis et Laelii amicitiam notam posteritati fore,
id. ib. 4, 15:
non sum ita hebes, ut istud dicam,
id. Tusc. 1, 6, 12:
cum, ignorante rege, uter esset Orestes, Pylades Orestem se esse diceret, Orestes autem ita ut erat, Orestem se esse perseveraret,
id. Lael. 7, 24:
consul autem esse qui potui? etc.,
id. Rep. 1, 6, 10:
nos numerus sumus et fruges consumere nati,
are a mere number, Hor. Ep. 1, 2, 27:
pars non minima triumphi est victimae praecedentes,
Liv. 45, 49:
nobile erit Romae pascua vestra forum,
Prop. 4 (5), 9, 20:
sanguis erant lacrimae,
Luc. 9, 811:
ego tu sum, tu es ego: unanimi sumus,
Plaut. Stich. 5, 4, 49:
tuos sum,
id. Bacch. 1, 1, 60: domus non ea est, quam parietes nostri cingunt, Cic. Rep. 1, 13, 19:
is enim fueram, cui, etc.,
id. ib. 1, 4, 7.—
2.
Less freq. with adv. (esp. in colloq. language): Am. Satin' tu sanus es? Sos. Sic sum ut vides, Plaut. Am. 2, 1, 57:
sic, inquit, est,
Cic. Rep. 1, 38, 60:
est, inquit, ut dicis,
id. ib. 1, 40, 63:
quod ita cum sit,
id. ib. 1, 45, 69:
quia sunt haud procul ab hujus aetatis memoria,
id. ib. 1, 1, 1 B. and K.:
nec vero habere virtutem satis est,
id. ib. 1, 2, 2: frustra id inceptum Volscis fuit. Liv. 2, 25:
dato qui bene sit: ego, ubi bene sit, tibi locum lepidum dabo,
Plaut. Bacch. 1, 1, 51:
apud matrem recte est,
Cic. Att. 1, 7:
cum in convivio comiter et jucunde fuisses,
id. Deiot. 7, 19:
omnes hanc quaestionem haud remissius sperant futuram,
id. Rosc. Am. 5, 11:
dicta impune erant,
Tac. A. 1, 72.—Esp.: facile alicubi (in aliqua re) esse, with pleasure, glad to be:
quod in maritimis facillime sum,
Cic. Fam. 2, 16, 2:
locum habeo nullum ubi facilius esse possum,
id. Att. 13, 26, 2 (on esse with an adverb, v. Haase ap. Reisig, Vorles. p. 394; cf. also bene under bonus fin.).—
B.
In partic.
1.
With gen. part., to be of, belong to a class, party, etc.:
in republica ita est versatus, ut semper optimarum partium et esset et existimaretur,
Nep. Att. 6, 1:
qui ejusdem civitatis fuit,
id. Them. 9, 1:
qui Romanae partis erant, urbe excesserunt,
Liv. 35, 51, 7: ut aut amicorum aut inimicorum Campani simus;
si defenditis, vestri, si deseritis, Samnitium erimus,
id. 7, 30, 9 sq. —
2.
With gen. or abl. denoting quality.
(α).
With gen.:
nimium me timidum, nullius animi, nullius consilii fuisse confiteor,
Cic. Sest. 16, 36:
disputatio non mediocris contentionis est,
id. de Or. 1, 60, 257:
magni judicii, summae etiam facultatis esse debebit,
id. Or. 21, 70:
(virtus) nec tantarum virium est, ut se ipsa tueatur,
id. Tusc. 5, 1, 2; id. Fin. 5, 12, 36:
Sulla gentis patriciae nobilis fuit,
Sall. J. 95, 3:
summi ut sint laboris,
Caes. B. G. 4, 2:
civitas magnae auctoritatis,
id. ib. 5, 54:
refer, Cujus fortunae (sit),
Hor. Ep. 1, 7, 54:
se nullius momenti apud exercitum futurum,
Nep. Alcib. 8, 4:
qui ejusdem aetatis fuit,
id. ib. 11, 1:
invicti ad laborem corporis erat,
Liv. 9, 16:
nec magni certaminis ea dimicatio fuit,
id. 21, 60:
somni brevissimi erat,
Suet. Claud. 33.—So of extent, number, etc.:
classis centum navium,
Nep. Them. 2, 2; 2, 5:
annus trecentarum sexaginta quinque dierum,
Suet. Caes. 40.—
(β).
With abl.:
bono animo es,
Ter. Eun. 1, 2, 4:
jam aetate ea sum, ut, etc.,
id. Hec. 5, 1, 11:
bellum varia victoria fuit,
Sall. J. 5, 1:
L. Catilina nobili genere natus fuit magna vi et animi et corporis, set ingenio malo,
id. C. 5, 1:
Sulla animo ingenti,
id. J. 95, 3:
esse magna gratia,
Caes. B. G. 1, 8:
tenuissima valetudine esse,
id. ib. 5, 40:
si fuerit is injustus, timidus, hebeti ingenio atque nullo,
Cic. Tusc. 5, 15, 45:
mira sum alacritate ad litigandum,
id. Att. 2, 7, 2:
bono animo sint et tui et mei familiares,
id. Fam. 6, 18, 1:
ut bono essent animo,
id. Rep. 1, 17, 29:
ut uxores eodem jure sint quo viri,
id. ib. 1, 43, 67:
qui capite et superciliis semper est rasis,
id. Rosc. Com. 7, 20:
abi, quaere, unde domo quis, Cujus fortunae, quo sit patre quove patrono,
Hor. Ep. 1, 7, 54 (cf. I. A. 4. supra). —
3.
With gen. or abl. of price or value.
(α).
With gen.:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
Plaut. Truc. 2, 6, 8:
videtur esse quantivis pretii,
Ter. And. 5, 2, 15:
a me argentum, quanti (servus) est, sumito,
id. Ad. 5, 9, 20:
si ullo in loco frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:
ager nunc multo pluris est, quam tunc fuit,
id. Rosc. Com. 12, 33:
ut quisque, quod plurimi sit, possideat, ita, etc.,
id. Par. 6, 2, 48:
magni erunt mihi tuae litterae,
id. Fam. 15, 15, 4:
parvi sunt foris arma, nisi, etc.,
id. Off. 1, 22, 76:
an emat denario quod sit mille denarium,
id. ib. 3, 23, 92:
parvi pretii est quod nihili est,
id. Q. Fr. 1, 2, 4:
mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermo,
is worth more to me, weighs more with me, id. Att. 12, 28, 2:
neque pluris pretii cocum quam vilicum habeo,
Sall. J. 85, 39:
erat (agellus) centum milium nummum,
Plin. Ep. 6, 3, 1. —
(β).
With abl.: sextante sal et Romae et per totam I i aliam erat, was worth, stood at, Liv. 29, 37.—
4.
With gen. of possession, etc., it belongs, pertains to; or it is the part, property, nature, mark, sign, custom, or duty of, etc.
(α).
In gen.:
audiant eos, quorum summa est auctoritas apud, etc.,
who possess, Cic. Rep. 1, 7, 12:
ea ut civitatis Rhodiorum essent,
Liv. 37, 55, 5:
teneamus eum cursum, qui semper fuit optimi cujusque,
Cic. Rep. 1, 2, 3:
quamobrem neque sapientis esse accipere habenas,
id. ib. 1, 5, 9; id. de Or. 2, 20, 86:
sapientis est consilium explicare suum, etc.,
id. ib. 2, 81, 333:
temeritas est florentis aetatis, prudentia senescentis,
id. Sen. 6, 20:
est adulescentis majores natu vereri,
id. Off. 1, 34, 122:
Aemilius, cujus tum fasces erant,
Liv. 8, 12, 13:
tota tribuniciae potestatis erat,
id. 3, 48:
alterius morientis prope totus exercitus fuit,
id. 22, 50:
jam me Pompeii totum esse scis,
Cic. Fam. 2, 13, 2:
hominum, non causarum, toti erant,
Liv. 3, 36:
plebs novarum, ut solet, rerum atque Hannibalis tota esse,
were devoted to, favored, id. 23, 14:
Dolopes numquam Aetolorum fuerant: Philippi erant,
id. 38, 3:
Ptolemaeus propter aetatem alieni arbitrii erat,
id. 42, 29:
est miserorum ut malevolentes sint,
Plaut. Capt. 3, 4, 51:
quod alterum divinitatis mihi cujusdam videtur,
Cic. de Or. 2, 20, 86:
negavit moris esse Graecorum, ut, etc.,
id. Verr. 2, 1, 26, § 66:
non est gravitatis ac sapientiae tuae, ferre immoderatius casum incommodorum tuorum,
id. Fam. 5, 16, 5:
est hoc Gallicae consuetudinis, uti, etc.,
Caes. B. G. 4, 5.—Rarely with pronom. posses.:
est tuum, Cato, videre quid agatur,
Cic. Mur. 38, 83:
fuit meum quidem jam pridem rem publicam lugere,
id. Att. 12, 28, 2.—
(β).
Esp., with gerundive, to denote tendency, effect, etc.:
quae res evertendae rei publicae solerent esse,
Cic. Verr. 2, 2, 53, § 132:
regium inperium, quod initio conservandae libertatis fuerat,
Sall. C. 6, 7:
qui utilia ferrent, quaeque aequandae libertatis essent,
Liv. 3, 31, 7:
ea prodendi imperii Romani, tradendae Hannibali victoriae esse,
id. 27, 9, 12:
nihil tam aequandae libertatis esse quam potentissimum quemque posse dicere causam,
id. 38, 51, 8:
frustrationem eam legis tollendae esse,
id. 3, 24, 1 Weissenb. ad loc.; 3, 39, 8; 5, 3, 5; 40, 29, 11.—
5.
With dat. of the end, object, purpose, etc.:
vitam hanc rusticam tu probro et crimini putas esse oportere,
Cic. Rosc. Am. 17, 48:
etiam quae esui potuique non sunt, contineri legato,
Dig. 33, 9, 3; Gell. 4, 1, 20:
ut divites conferrent, qui essent oneri ferendo,
Liv. 2, 9:
magis vis morbi curae esset, maxime quod, etc.,
id. 4, 21, 5:
cum solvendo aere (i. e. aeri) alieno res publica non esset,
id. 31, 13:
iniciuntur ea, quae umori extrahendo sunt,
Cels. 4, 10 fin. — Esp. in phrase solvendo esse, to be solvent, able to pay:
tu nec solvendo eras,
Cic. Phil. 2, 2, 4:
cum solvendo civitates non essent,
id. Fam. 3, 8, 2 (v. solvo).—
6.
With predicative dat. sing., denoting that which the subject is, becomes, appears to be, etc.
(α).
Without second dat. of pers.:
auxilio is fuit,
Plaut. Am. prol. 94:
magis curae'st,
id. Bacch. 4, 10, 3; id. Curc. 4, 2, 15; id. As. 1, 3, 23; id. Capt. 5, 2, 13 sq.:
cui bono fuerit,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
eo natus sum ut Jugurthae scelerum ostentui essem,
Sall. J. 24, 10: cupis me esse nequam;
tamen ero frugi bonae,
Plaut. Ps. 1, 5, 51:
magnoque esse argumento, homines scire pleraque antequam nati sint, quod, etc.,
Cic. Sen. 21, 78:
multi Indicioque sui facti persaepe fuere, Lucr 4, 1019: ejus rei ipsa verba formulae testimonio sunt,
Cic. Rosc. Com. 4, 11:
haec res ad levandam annonam impedimento fuit,
Liv. 4, 13:
cujus rei Demosthenes atque Aeschines possunt esse documento,
Quint. 7, 1, 2.—
(β).
With second dat. of pers.:
obsecro vos ego mi auxilio sitis,
Plaut. Aul. 4, 9, 5; id. Ep. 5, 2, 11; id. Most. 1, 2, 68:
ne quid Captioni mihi sit,
id. ib. 3, 3, 19:
mihi cordi est,
id. Cist. 1, 1, 110:
ubi eris damno molestiae et dedecori saepe fueris,
id. As. 3, 2, 25:
metuo illaec mihi res ne malo magno fuat,
id. Mil. 2, 6, 12:
nec Salus nobis saluti jam esse potest,
id. Most. 2, 1, 4:
bono usui estis nulli,
id. Curc. 4, 2, 15:
quae sint nobis morbo mortique,
Lucr. 6, 1095:
quo magis quae agis curae sunt mihi,
Ter. Ad. 4, 5, 46:
omitto innumerabiles viros, quorum singuli saluti huic civitati fuerunt,
Cic. Rep. 1, 1, 1: ut mihi magnae curae tuam vitam ac dignitatem esse scires, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A fin.:
accusant ei, quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13: haec tam parva [p. 1800] civitas praedae tibi et quaestui fuit, id. Verr. 2, 3, 37, § 85:
ea dictitare, quae detrimento, maculae, invidiae, infamiae nobis omnibus esse possint,
id. ib. 2, 3, 62, §
144: minus ea bella curae patribus erant, quam, etc.,
Liv. 35, 23, 1:
sciant patribus aeque curae fuisse, ne, etc.,
id. 4, 7, 6:
si hoc perinde curae est tibi quam illud mihi,
Plin. Ep. 6, 8, 9:
quantaeque curae tibi fuit, ne quis, etc.,
id. Pan. 25, 3:
quantae sit mihi curae,
id. Ep. 6, 8, 2:
si judicibus ipsis aut gloriae damnatio rei aut deformitati futura absolutio,
Quint. 6, 1, 12.—Rarely with dat. gerund:
nec tamen impedimento id rebus gerundis fuit,
Liv. 26, 24 (for a full account of this dative, v. Roby, Gram. 2, praef. pp. xxv.-lvi., and § 1158 sq.).—
7.
Esse ad aliquid, to be of use for, to serve for:
vinum murteum est ad alvum crudam,
Cato, R. R. 125:
completae naves taeda et pice reliquisque rebus quae sunt ad incendia,
Caes. B. C. 3, 101:
valvae, quae olim ad ornandum templum erant maxime,
Cic. Verr. 2, 4, 56, § 124.—
8.
Id est or hoc est, with predic.-clause by way of explanatory addition, that is, that is to say; sometimes also with a climax in the sense, which is as much as to say, or which is the same thing:
sed domum redeamus, id est ad nostros revertamur,
Cic. Brut. 46, 172:
quodsi in scena, id est in contione verum valet, etc.,
id. Lael. 26, 97:
meos amicos, in quibus est studium, in Graeciam mitto, id est ad Graecos ire jubeo,
id. Ac. 1, 2, 8:
si Epicurum, id est si Democritum probarem,
id. ib. 1, 2, 6:
ut (sapiens) aegritudine opprimatur, id est miseria,
id. Tusc. 3, 13, 27: a parte negotiali, hoc est pragmatikêi, Quint. 3, 7, 1:
cum in bona tua invasero, hoc est, cum te docuero,
id. 8, 3, 89.—
9.
Poet., with Greek inf. pleonastically:
esse dederat monumentum,
Verg. A. 5, 572 (cf.: dôke xeinêion einai, Hom. Il. 10, 269).
2.
sum = eum, Enn. ap. Fest., v. is.
3.
sum- in composition, for sub before m; v. sub fin.

Lewis & Short latin dictionary > sum
44 constituo

constituo, ĕre, stitŭi, stitutum [cum + statuo] - tr. - [st2]1 [-] placer. [st2]2 [-] faire faire halte, établir, poster, ranger (des troupes, une flotte...). [st2]3 [-] construire, dresser, élever, créer, faire, fonder, instituer, installer, établir, assurer. [st2]4 [-] disposer, régler, oganiser, mettre en ordre. [st2]5 [-] fixer, assigner, attribuer, définir, déterminer, démontrer. [st2]6 - intr. - s'engager, s'entendre, convenir; donner un rendez-vous. [st2]7 [-] résoudre, décider, se résoudre à.    - constituere turres: élever des tours.    - legiones in acie constituere, Caes. BG. 2, 8: ranger en bataille les légions.    - naves nisi in alto constitui non poterant, Caes. BG. 4, 24: les vaisseaux ne pouvaient jeter l'encre qu'en pleine mer.    - civitas constituta: cité ayant sa constitution, cité ayant ses lois bien établies.    - constituere reges: créer des rois.    - paulisper agmen constituit, Sall. J. 49, 5: il fit faire une courte halte à son armée.    - domicilium sibi Magnesiae constituere, Nep. Them. 10, 2: s'établir à Magnésie.    - rem publicam constituere: organiser l'Etat.    - colloquio diem constituere: fixer un jour pour une entrevue.    - die constituta causae dictionis: au jour fixé pour le procès.    - aliquid cum aliquo constituere: fixer (décider) qqch avec qqn.    - aliquid alicui constituere: fixer (décider) qqch avec qqn.    - constituere (avec inf., ou ut et subj.): décider de.    - constituerunt ea quae ad proficiscendum pertinerent comparare, Caes. BG. 1, 3: ils décidèrent de rassembler ce qui convenait pour le départ.    - constitueram, ut Aquini manerem, Cic. Att. 16, 10, 1: j'avais décidé de rester à Aquinum.    - constituimus inter nos ut: nous avons décidé entre nous de.    - constituere de aliquo (de aliqua re): prendre une résolution sur qqn (sur qqch).
* * *
constituo, ĕre, stitŭi, stitutum [cum + statuo] - tr. - [st2]1 [-] placer. [st2]2 [-] faire faire halte, établir, poster, ranger (des troupes, une flotte...). [st2]3 [-] construire, dresser, élever, créer, faire, fonder, instituer, installer, établir, assurer. [st2]4 [-] disposer, régler, oganiser, mettre en ordre. [st2]5 [-] fixer, assigner, attribuer, définir, déterminer, démontrer. [st2]6 - intr. - s'engager, s'entendre, convenir; donner un rendez-vous. [st2]7 [-] résoudre, décider, se résoudre à.    - constituere turres: élever des tours.    - legiones in acie constituere, Caes. BG. 2, 8: ranger en bataille les légions.    - naves nisi in alto constitui non poterant, Caes. BG. 4, 24: les vaisseaux ne pouvaient jeter l'encre qu'en pleine mer.    - civitas constituta: cité ayant sa constitution, cité ayant ses lois bien établies.    - constituere reges: créer des rois.    - paulisper agmen constituit, Sall. J. 49, 5: il fit faire une courte halte à son armée.    - domicilium sibi Magnesiae constituere, Nep. Them. 10, 2: s'établir à Magnésie.    - rem publicam constituere: organiser l'Etat.    - colloquio diem constituere: fixer un jour pour une entrevue.    - die constituta causae dictionis: au jour fixé pour le procès.    - aliquid cum aliquo constituere: fixer (décider) qqch avec qqn.    - aliquid alicui constituere: fixer (décider) qqch avec qqn.    - constituere (avec inf., ou ut et subj.): décider de.    - constituerunt ea quae ad proficiscendum pertinerent comparare, Caes. BG. 1, 3: ils décidèrent de rassembler ce qui convenait pour le départ.    - constitueram, ut Aquini manerem, Cic. Att. 16, 10, 1: j'avais décidé de rester à Aquinum.    - constituimus inter nos ut: nous avons décidé entre nous de.    - constituere de aliquo (de aliqua re): prendre une résolution sur qqn (sur qqch).
* * *

    Constituo, constituis, constitui, constitutum, penul. prod. constituere, Collocare. Caesar, Intra syluam aciem ordinesque constituerant. Avoyent mis et posé, ou assis.

\

    Constituitote vobis ante oculos huius etiam miseri senectutem. Cic. Mettez vous devant les yeulx et considerez.

\

    Constituit horrea certis locis. Caesar. Il establist, et assist.

\

    Constituere. Terent. Proposer, Deliberer, Arrester.

\

    Constituere sibi aliquod genus aetatis degendae. Cic. Eslire une facon ou maniere de vivre.

\

    Ante constituere quid accidere possit. Cic. Arrester.

\

    Communiter constituere de reditu alicuius. Brutus Ciceroni. Adviser et ordonner, ou conclure ensembleement.

\

    Constitutum ex omnium sententia. Cic. Ordonné par le commun advis.

\

    Constitutum est mihi. Cicero. J'ay deliberé, arresté et conclu en mon esprit.

\

    Constitutum, pro Certo, stabilito, non controuerso. Cic. Arresté, et vuidé.

\

    Constituere alicui se venturum. Cic. Promettre de venir.

\

    Constitueram vt irem rus. Plaut. J'avoye proposé d'aller aux champs.

\

    Constituere tempus. Terent. Assigner, Prendre jour ou heure.

\

    Ad constitutum venire. Sub. diem. Varro. Venir au jour assigné, au jour dict, et prins ensemble, Au jour promis ou establi.

\

    Hominem ante pedes Q. Manilii, qui tum erat Triumvir, constituunt. Cic. L'ameinent prisonnier devant luy.

\

    Ciuitates constituere. Cic. Estre autheur de l'assemblee d'un peuple, Estre premier fondateur de la cité.

\

    Constituere aliquem magna gratia apud regem. Cic. Le mettre fort avant en la grace du Roy.

\

    Dispositionem causae velut in re praesenti constituere. Quintil. Faire l'ordonnance, et asseoir les parties de son plaidoyer par ordre: ce qui ne se peult faire, et ne peult on bonnement enseigner en general, ains fault venir aux cas particuliers, et selon iceulx ordonner.

\

    In re praesenti optime deliberabis et constitues. Traianus ad Plinium. Vous ne scauries mieulx adviser et arrester ou ordonner ce qu'il fault faire, que allant sur les lieux.

\

    Actionem constituere. Cic. Le Preteur anciennement apres avoir ouy les parties sur le different de l'action appartenant au cas dont le demandeur vouloit faire poursuite, vuidoit ledict different, et assignoit l'action telle, et par tels mots qu'il voyoit estre à faire par raison, Vuider la fin de non proceder.

\

    Inire et constituere consilium. Cic. Adviser et arrester quelque conseil ensemble.

\

    Constituere aera militantibus. Liu. Leur ordonner, ou assigner et taxer le payement.

\

    AEquitatem. Cic. Entretenir et maintenir equité.

\

    Amicitiam cum aliquo. Q. Cicero. Faire amitié ou alliance avec aucun.

\

    Constituit vtilitas amicitiam. Cic. Fait, Cause, Engendre, Brasse les amitiez.

\

    Controuersiam constituere. Cic. Monstrer aux juges le poinct sur lequel noz parties adverses et nous sommes en different.

\

    Crucem sibi constituere. Cic. Se dresser son gibet, Faire choses parquoy on gaigne d'estre pendu.

\

    Diem alicui. Cic. Assigner, Prefire, Determiner.

\

    Titan medium constituit diem. Seneca. Il est midi.

\

    Disceptationem constituere. Cic. Quand les parties arrestent ensemble le poinct sur lequel elles sont en different.

\

    Domos. Ouid. Bastir, Edifier.

\

    Finem rei. Cicero, Vt finis aliquando iudiciariae controuersiae constitueretur. Qu'on arrestast et meist on fin au different qui avoit si longuement duré, à scavoir qui debveroit juger des matieres criminelles, ou gens prins du Senat, ou du nombre des hommes d'armes.

\

    Fines in amicitia. Cic. Mettre bornes.

\

    Iudices de quaque re constituere. Cic. Establir.

\

    Iudicium constituere. Quintil. Recevoir les parties en procez ordinaire sur quelque poinct.

\

    Rarum est vt in foro iudicia propter id solum constituantur. Quintil. Il advient peu souvent que les juges criminels congnoissent de telles matieres.

\

    Iudicium capitis in aliquem constituere. Cic. Luy bailler juges pour luy faire son procez extraordinaire.

\

    Iura constituere. Lucret. Faire des loix et establir.

\

    Ius. Cicero. Quand un Jurisconsulte ou Magistrat arreste un poinct de droict, qui au paravant estoit obscure ou incertain, en facon que le peuple de là en apres soit asseuré comment il se doibt gouverner et les juges juger.

\

    Ius in verbis. Cic. Prendre droict seulement par les mots.

\

    Legem ciuitati. Cic. Donner, Bailler, Instituer, Constituer.

\

    Maiestatem. Sallust. L'entretenir et maintenir, La confermer et mettre en asseurance, ou la remettre sus.

\

    Malum alicui. Cicero. Dresser à quelqu'un quelque mauvais parti, luy bastir, etc.

\

    Mercedulas praediorum. Cic. Arrester le pris. Budaeus exponit. Affermer ses terres, les bailler à ferme.

\

    Mercedem funeris ac sepulturae. Cic. Ordonner.

\

    Metam. Virgil. Mettre ung but.

\

    Modum rebus infinitis. Cic. Mettre les choses infinies à quelque raison et mesure.

\

    Constituere sibi aliquem vitae modum. Cic. Eslire quelque maniere de vivre.

\

    Moenia. Virgil. Edifier.

\

    Necessitudinem cum aliquo. Cicero. Faire amitié, ou alliance avec aucun.

\

    Constituere oppidum. Caesar. Bastir et fonder une ville.

\

    Pax tota prouincia constituta. Cic. Asseuree.

\

    Pecuniam constituere. Vlpianus. Promettre et obliger de parolle pour raison de ce dont il y avoit autre obligation precedente.

\

    Poenam aut supplicium in aliquem constituere. Caesar. Ordonner et arrester quelle peine il doibt porter.

\

    Constituere praesidia defensionis suae in arce legis. Cic. Mettre le principal et la force de sa defence aux parolles et aux mots de la loy.

\

    Pretium frumento. Cic. Mettre pris.

\

    Prouinciam alicui. Cic. Assigner.

\

    Quaestionem nouam. Cicero. Ordonner qu'une matiere qui n'a point accoustumé de venir en jugement, y vienne: et aussi bailler juges extraordinaires en certains cas, comme les commissaires de la tour quarree à Paris.

\

    Reditum ex mari constituere, piscinas faciendo. Colum. Faire des estangs de maree, ou à poissons de mer, desquels on recoive tous les ans de la rente, ou du revenu.

\

    Regem populis. Caesar. Establir un Roy, Instituer, Constituer.

\

    Rem familiarem. Cic. Remettre sus.

\

    Nummariam rem. Cicero. Arrester et ordonner sur le faict des monnoyes, touchant la valeur et le cours d'icelles.

\

    Sacra. Cic. Instituer.

\

    Patriam mihi sanctitatem in illo colendo constitui. Plancus ad Ciceronem. Je l'ay en aussi grande reverence que s'il estoit mon pere.

\

    Spem in aliquo. Cicero. Mettre ou asseoir son esperance sur quelqu'un.

\

    Summam totius litis in re aliqua. Quintilianus. Quand le defendeur, ou le demandeur s'arreste principalement sur un poinct, et employe toute la plus grande partie de ses raisons et allegations en cest endroict.

\

    Templum. Ouidius. Edifier.

\

    Tempus alicui rei constituere. Caesar. Assigner, Prendre jour, ou heure.

\

    Testem aliquem in alium. Cicero. Le faire venir porter tesmoignage à l'encontre de quelqu'un.

\

    Testes. Cic. Dresser ses tesmoings.

\

    Posteaquam victoria Syllae constituta est. Cic. Apres qu'il a esté certain qu'il estoit le vainqueur, Apres que la victoire a esté arrestee et asseuree pour Sylla.

\

    Vrbem. Ouid. Edifier, Fonder.

\

    Constituere et regere inscitiam iuuenum. Cicero. La radresser.

\

    Constituere in digitis singulas causae partes. Cic. Quand un advocat en plaidant ouvre la main, et assigne sur le bout de ses doigts les poincts de sa matiere et parties de son plaidoyer.

Dictionarium latinogallicum > constituo
45 confero

confĕro, contŭli, collātum (conl-), conferre, v. a.
I.
To bring, bear, or carry together, to collect, gather (freq. and class.).
A.
In gen.:
ligna circa casam,
Nep. Alcib. 10, 4:
arma,
Vell. 2, 114, 4:
cibos ore suo (aves),
Quint. 2, 6, 7:
undique collatis membris,
Hor. A. P. 3 al.:
sarcinas in unum locum,
Caes. B. G. 1, 24; cf. id. ib. 2, 25:
collatis militaribus signis,
id. ib. 7, 2:
ut premerer sacrā Lauroque collatāque myrto,
Hor. C. 3, 4, 19:
quo (sc. in proximum horreum) omne rusticum instrumentum,
Col. 1, 6, 7:
illuc (sc. in castella) parentes et conjuges,
Tac. A. 4, 46 fin.:
dentes in corpore (canes),
Ov. M. 3, 236:
materiam omnem, antequam dicere ordiamur,
Quint. 3, 9, 8:
summas (scriptorum) in commentarium et capita,
id. 10, 7, 32:
plura opera in unam tabulam,
id. 8, 5, 26:
quae in proximos quinque libros conlata sunt,
id. 8, prooem. 1: res Romanas Graeco peregrinoque sermone in historiam, Just. pr. 1; cf. Suet. Caes. 44; cf. I. B. 5. infra.; Quint. 4, 1, 23:
rogus inimicis collatus manibus,
Petr. 115 fin. —
B.
In partic.
1.
To collect money, treasures, etc., for any object, to bring offerings, contribute:
dona mihi,
Plaut. Men. 1, 2, 20:
contulit aes populus,
Ov. F. 4, 351;
so freq. on monuments: AERE CONLATO,
Inscr. Orell. 3648; 74; Suet. Aug. 59:
EX AERE CONLATO,
Inscr. Orell. 3991:
aurum argentumque in publicum,
Liv. 28, 36, 3:
munera ei,
Nep. Ages. 7, 3:
tributa quotannis ex censu,
Cic. Verr. 2, 2, 53, § 131:
conferre eo minus tributi,
Liv. 5, 20, 5:
in commune,
Cic. Verr. 2, 2, 59, § 145; id. Quint. 3, 12:
quadringena talenta quotannis Delum,
Nep. Arist. 3, 1:
(pecunia) ad ejus honores conlata,
Cic. Fl. 25, 59:
ad honorem tuum pecunias maximas contulisse,
id. Verr. 2, 2, 65, § 157:
sextantes in capita,
Liv. 2, 33, 11:
pecunias,
Suet. Caes. 19; id. Aug. 57; 30; Just. 3, 6:
vinum alius, alius mel,
Dig. 41, 1, 7; 47, 7, 3 pr.:
sua bona in medium,
ib. 37, 6, 1 pr.:
magnam partem patrimonii alicui rei,
ib. 50, 4, 5:
cum et Socrati collatum sit ad victum,
Quint. 12, 7, 9.— Absol.:
nos dabimus, nos conferemus, nostro sumptu, non tuo,
Plaut. Most. 5, 2, 39.—Hence,
b.
Trop., like the Gr. sumpherô (v. Lidd. and Scott in h. v. 5.), to be useful, profitable, to profit, serve, be of use to ( = prosum; cf. also conduco, II.; post-Aug., and only in the third person; most freq. in Quint.); constr. with ad, in, the dat., inf., or absol.
(α).
With ad:
naturane plus ad eloquentiam conferat an doctrina,
Quint. 2, 19, 1; so id. 1, 8, 7; 2, 5, 1; 3, 6, 7 al.; Cels. 6, 6, 1; Col. 12, prooem. § 6; Suet. Tib. 4.—
* (β).
With in:
rursus in alia plus prior (exercitatio) confert,
Quint. 10, 7, 26.—
(γ).
With dat.:
Gracchorum eloquentiae multum contulisse matrem,
Quint. 1, 1, 6; so id. prooem. § 6; 2, 9, 2; 3, 7, 12 al.; Plin. 20, 6, 23, § 54; 20, 23, 98, § 261; 29, 1, 6, § 13; Suet. Vesp. 6.—
(δ).
With subj. inf.:
incipiente incremento confert alterna folia circum obruere,
Plin. 19, 5, 26, § 83.—
(ε).
Absol.:
multum veteres etiam Latini conferunt, imprimis copiam verborum,
Quint. 1, 8, 8; 2, 5, 16; 4, 2, 123 al.; cf. Sillig ad Plin. 35, 10, 36, § 67.—
2.
To bring into connection, to unite, join, connect:
membris collatis, of an embrace,
Lucr. 4, 1101; cf.
ora,
App. M. 5, p. 161, 17:
fontes e quibus collatae aquae flumen emittunt,
Curt. 7, 11, 3: capita, to lay heads together (in conferring, deliberating, etc.), Cic. Verr. 2, 3, 12, § 31; Liv. 2, 45, 7: pedem, to go or come with one, Plaut. Merc. 5, 2, 41; so,
gradum ( = congredi),
id. Men. 3, 3, 30; id. Ps. 2, 4, 17; Verg. A. 6, 488.—Of chemical union:
dissimiles et dispares res in unam potestatem,
Vitr. 2, 6, 4.—
b.
Trop.:
collatis viribus,
Plin. Ep. 8, 14, 17; cf.:
conferre vires in unum,
Liv. 33, 19, 7:
collata omnium vota in unius salutem,
Plin. Pan. 23, 5:
e singulis frustis collata oratio,
Quint. 8, 5, 27; cf. id. 2, 9, 3:
velut studia inter nos conferebamus,
id. 4, prooem. § 1.— So esp. of conferences, consultations, etc., to consult together, confer, consider or talk over together:
si quid res feret, coram inter nos conferemus,
Cic. Att. 1, 20, 1:
sollicitudines nostras inter nos,
id. Fam. 6, 21, 2:
rationes,
id. Att 5, 21, 12: familiares sermones cum aliquo, to unite in familiar conversation with, id. Off. 2, 11, 39:
cum hoc in viā sermonem contulit,
id. Inv. 2, 4, 14; cf.:
cum aliquo aut sermones aut consilia,
id. Phil. 2, 15, 38:
consilia ad adulescentes,
Ter. Heaut. 3, 1, 64; cf.:
consilia dispersim antea habita,
Suet. Caes. 80:
injurias,
to deliberate together concerning, Tac. Agr. 15; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 15, 2.— Absol.:
omnes sapientes decet conferre et fabulari,
Plaut. Rud. 2, 3, 8.—With a rel.clause:
fusi contulerimus inter nos... quid finis,
Cic. Fin. 2, 2, 4:
ibi conferentibus, quid animorum Hispanis esset,
Liv. 27, 20, 4.—
3.
To bring or join together in a hostile manner, to set together (most freq. in milit. lang.):
(Galli) cum Fontejo ferrum ac manus contulerunt,
Cic. Font. 5, 12 (1, 2):
signa cum Alexandrinis,
id. Pis. 21, 49; cf.:
collatis signis depugnare,
Plaut. Cas. 2, 5, 44; Cic. Imp. Pomp. 23, 66:
arma cum aliquo,
Nep. Eum. 11, 5; 3, 6; cf.:
arma inter se,
Liv. 21, 1, 2:
castra cum hoste,
id. 26, 12, 14; cf.:
castra castris,
id. 23, 28, 9; 8, 23, 9; Cic. Div. 2, 55, 114; Caes. B. C. 3, 79:
pedem cum pede,
to fight foot to foot, Liv. 28, 2, 6; cf.:
pede conlato,
id. 6, 12, 10; 10, 29, 6; 26, 39, 12 al.:
gradum cum aliquo,
id. 7, 33, 11:
pectora luctantia nexu pectoribus,
Ov. M. 6, 242:
stat conferre manum Aeneae,
Verg. A. 12, 678:
prima movet Cacus collatā proelia dextrā,
Ov. F. 1, 569:
collatis cursibus hastas conicere,
Val. Fl. 6, 270:
seque viro vir contulit,
Verg. A. 10, 735.— Poet.:
inter sese duri certamina belli,
Verg. A. 10, 147:
contra conferre manu certamina pugnae,
Lucr. 4, 843:
collato Marte,
Ov. M. 12, 379.— Absol.:
mecum confer, ait,
fight with me, Ov. M. 10, 603.—
b.
Transf. from milit. affairs to lawsuits: pedem, to encounter, come in contact with one, to attack:
non possum magis pedem conferre, ut aiunt, aut propius accedere?
Cic. Planc. 19, 48:
pedem cum singulis,
Quint. 5, 13, 11; cf. id. 8, 6, 51; cf.:
qui illi concedi putem utilius esse quod postulat quam signa conferri,
Cic. Att. 7, 5, 5.— Poet.:
lites,
to contend, quarrel, Hor. S. 1, 5, 54.—
4.
To bring together for comparison, to compare; constr. with cum, inter se, ad, the dat., or acc. only.
(α).
With cum:
quem cum eo (sc. Democrito) conferre possumus non modo ingenii magnitudine sed etiam animi?
Cic. Ac. 2, 23, 73; so id. Verr. 2, 4, 52, § 115:
ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius,
id. ib. 2, 4, 20, § 45; id. Sull. 26, 72:
cum maximis minima,
id. Opt. Gen. Or. 6, 17; Quint. 5, 13, 12; 8, 4, 2 al.:
nostras leges cum illorum Lycurgo et Dracone et Solone,
Cic. de Or. 1, 44, 197; cf.:
illa cum Graeciā,
id. Tusc. 1, 1, 2; v. also d. —
(β).
With inter se (rare):
vitam inter se utriusque conferte,
Cic. Rosc. Com. 7, 20.—
* (γ).
With ad:
bos ad bovem collatus,
Varr. L. L. 9, § 28 Müll.—
(δ).
With dat.:
tempora praesentia praeteritis,
Lucr. 2, 1166:
parva magnis,
Cic. Or. 4, 14:
alicui illud,
id. Inv. 2, 50, 151:
lanam tinctam Tyriae lacernae,
Quint. 12, 10, 75:
ingenia ingeniis,
Sen. Contr. 5, 33:
illam puellis,
Prop. 1, 5, 7; 1, 4, 9:
nil jucundo amico,
Hor. S. 1, 5, 44:
(Pausanias et Lysander) ne minimā quidem ex parte Lycurgi legibus et disciplinae conferendi sunt,
Cic. Off. 1, 22, 76; cf. supra, a.—
(ε).
With acc. only:
tesseram hospitalem,
Plaut. Poen. 5, 2, 88:
conferte Verrem: non ut hominem cum homine comparetis, etc.,
Cic. Verr. 2, 4, 54, § 121:
exemplum,
Plaut. Poen. 1, 2, 85; Ter. Ad. 1, 2, 14; Ov. M. 7, 696:
nec cum quaereretur gener Tarquinio, quisquam Romanae juventutis ullā arte conferri potuit,
Liv. 1, 39, 4; Suet. Caes. 47:
census,
Plin. 7, 48, 49, § 159.—Of documents:
haec omnia summā curā et diligentiā recognita et conlata sunt,
Cic. Verr. 2, 2, 77, § 190.—
5.
With the idea of shortening by bringing together (cf. colligo), to compress, abridge, condense, make or be brief:
quam potero in verba conferam paucissima,
Plaut. Men. prol. 6; cf.:
in pauca, ut occupatus nunc sum, confer, quid velis,
id. Ps. 1, 3, 44:
rem in pauca,
id. Poen. 5, 4, 68; and:
in pauca verba,
id. As. 1, 1, 75; id: Pers. 4, 4, 109:
totam Academiam... ex duobus libris contuli in quattuor,
Cic. Att. 13, 13, 1:
ut in pauca conferam,
id. Caecin. 6, 17:
sua verba in duos versus,
Ov. F. 1, 162:
ex immensā diffusāque legum copiā optima quaeque et necessaria in paucissimos libros,
Suet. Caes. 44.— [p. 412] *
6.
To join in bringing forward, to propose unitedly (as a law; cf.
fero, II. B. 8. b.): cur enim non confertis, ne sit conubium divitibus et pauperibus,
Liv. 4, 4, 9 Weissenb. ad loc.
II.
(Con intens.) To bear, carry, convey, direct a thing somewhere (in haste, for protection, etc.); and conferre se, to betake or turn one's self anywhere, to go (very freq. and class.).
A.
Prop.
1.
In gen.
(α).
With the designation of the goal: quo me miser conferam? Gracch. ap. Cic. de Or. 3, 56, 214:
qui cum se suaque omnia in oppidum Bratuspantium contulissent,
Caes. B. G. 2, 13:
se suaque eo,
id. ib. 3, 28:
se suaque in naves,
Nep. Them. 2, 7 al.:
iter Brundisium versus,
Cic. Att. 3, 4 med.; cf.: iter eo, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, 4:
suas rationes et copias in illam provinciam,
id. Imp. Pomp. 7, 17: legiones in mediam aciem, Auct. B. Alex. 39;
Auct. B. Afr. 60: quos eodem audita Cannensis clades contulerat,
Liv. 23, 17, 8:
parentes illuc,
Tac. A. 4, 46:
se Rhodum conferre,
Cic. de Or. 3, 56, 213: se Laodiceam, Lent. ap. Cic. Fam. 12, 14, 4:
se Colonas,
Nep. Paus. 3, 3:
quo se fusa acies,
Liv. 9, 16, 1 al.:
se ad Tissaphernem,
Nep. Alcib. 5, 2; so,
se ad Pharnabazum,
id. Con. 2, 1:
se in fugam,
Cic. Caecin. 8, 22: sese in pedes, Enn. ap. Non. p. 518, 20; Plaut. Bacch. 3, 1, 7 (cf.:
conicere se in pedes,
Ter. Phorm. 1, 4, 13).—Of things:
pituita eo se umorve confert,
Cels. 2, 12.—
(β).
Absol.:
pulcre haec confertur ratis,
is borne away, Plaut. Bacch. 4, 6, 27.—
2.
Esp., in Ov. M. (cf. abeo, II.): aliquem in aliquid, to change into, transform to something:
aliquem in saxum,
Ov. M. 4, 278: versos vultus ( poet. circumlocution for se) in hanc, id. ib. 9, 348:
corpus in albam volucrem,
id. ib. 12, 145.—
B.
Trop.
1.
In gen., to bring, turn, direct something to; and conferre se, to turn, apply, devote one's self to, etc.:
quo mortuo me ad pontificem Scaevolam contuli,
Cic. Lael. 1, 1:
(Crassus) cum initio aetatis ad amicitiam se meam contulisset,
id. Brut. 81, 281; id. Fam. 11, 29, 2:
qui se ad senatūs auctoritatem, ad libertatem vestram contulerunt,
id. Phil. 4, 2, 5; id. Ac. 1, 9, 34:
se ad studium scribendi,
id. Arch. 3, 4:
se ad studia litterarum,
id. ib. 7, 16; cf. Suet. Gram. 24:
meus pater eam seditionem in tranquillum conferet (the figure taken from the sea when in commotion),
Plaut. Am. 1, 2, 16: verba ad rem, to bring words to actions, i. e. to pass from words to deeds, Ter. Eun. 4, 6, 4; id. Hec. 3, 1, 17:
suspitionem in Capitonem,
Cic. Rosc. Am. 35, 100:
ut spes votaque sua non prius ad deos quam ad principum aures conferret,
Tac. A. 4, 39:
lamentationes suas etiam in testamentum,
id. ib. 15, 68.—More freq., in partic.,
2.
With the access. idea of application or communication, to devote or apply something to a certain purpose, to employ, direct, confer, bestow upon, give, lend, grant, to transfer to (a favorite word with Cic.).
(α).
With dat.:
dona quid cessant mihi Conferre?
Plaut. Men. 1, 2, 20:
tibi munera,
Prop. 2, 3, 25; Nep. Ages. 7, 3:
victoribus praemia,
Suet. Calig. 20:
puellae quinquaginta milia nummūm,
Plin. Ep. 6, 32, 2:
fructum alio,
Ter. Eun. 3, 1, 60; Dig. 37, 6, 1, § 24.—
(β).
With ad and acc.:
hostiles exuvias ornatum ad urbis et posterum gloriam,
Tac. A. 3, 72:
Mithridates omne reliquum tempus non ad oblivionem veteris belli, sed ad comparationem novi contulit,
Cic. Imp. Pomp. 4, 9:
omne studium atque omne ingenium ad populi Romani gloriam laudemque celebrandam,
id. Arch. 9, 19; id. Fam. 10, 1, 3:
omnem meam curam atque operam ad philosophiam,
id. ib. 4, 3, 4:
omnem tuum amorem omnemque tuam prudentiam... confer ad eam curam,
id. Att. 7, 1, 2:
animum ad fodiendos puteos, Auct. B. Alex. 9: ad naturae suae non vitiosae genus consilium vivendi omne,
Cic. Off. 1, 33, 120:
orationem omnem ad misericordiam,
id. Lig. 1, 1.—
(γ).
With in:
omnes curas cogitationesque in rem publicam,
Cic. Off. 2, 1, 2:
diligentiam in valetudinem tuam,
id. Fam. 16, 4, 4:
praedas ac manubias suas non in monumenta deorum immortalium, neque in urbis ornamenta conferre, sed, etc.,
id. Agr. 2, 23, 60:
in eos, quos speramus nobis profuturos, non dubitamus officia conferre,
id. Off. 1, 15, 48; so,
plurimum benignitatis in eum,
id. ib. 1, 16, 50; id. Lael. 19, 70: curam restituendi Capitolii in L. Vestinum confert, i. e. assigns to, charges with, Tac. H. 4, 53:
in unius salutem collata omnium vota,
Plin. Pan. 23, 5.—
(δ).
With erga:
commemoratio benevolentiae ejus, quam erga me a pueritiā contulisses,
Cic. Fam. 10, 5, 1.—
3.
With aliquid ad or in aliquem or aliquid, to refer or ascribe something to a person or thing as its possessor, author (in a good, and freq. in a bad sense), to attribute, impute, assign, ascribe to one, to lay to the charge of:
species istas hominum in deos,
Cic. N. D. 1, 27, 77:
res ad imperium deorum,
Lucr. 6, 54:
permulta in Plancium, quae ab eo numquam dicta sunt, conferuntur... Stomachor vero, cum aliorum non me digna in me conferuntur,
Cic. Planc. 14, 35; id. Fam. 5, 5, 2:
mortis illius invidiam in L. Flaccum,
id. Fl. 17, 41:
suum timorem in rei frumentariae simulationem angustiasque itinerum,
Caes. B. G. 1, 40:
sua vitia et suam culpam in senectutem,
Cic. Sen. 5, 14:
hanc ego de re publicā disputationem in Africani personam et Phili contuli,
id. Att. 4, 16, 2.—So esp.:
culpam in aliquem,
Plaut. Am. 2, 2, 156; Ter. Eun. 2, 3, 97; Cic. Att. 9, 2, a, 1:
causam in aliquem,
id. ib. 12, 31, 1; Liv. 5, 11, 6; cf.:
causam in tempus,
Cic. de Or. 3, 61, 228.—
4.
To transfer to a fixed point of time, fix, assign, refer, appoint, put off, defer, postpone (cf. differo):
Carthaginis expugnationem in hunc annum,
Liv. 27, 7, 5: in posterum diem iter suum contulit, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, 3:
omnia in mensem Martium,
Cic. Att. 6, 1, 24:
aliquid in ambulationis tempus,
id. Q. Fr. 3, 3, 1:
eam pecuniam in rei publicae magnum aliquod tempus,
id. Off. 3, 24, 93:
quod in longiorem diem conlaturus fuisset,
Caes. B. G. 1, 40 fin.:
alicujus consulatum in annum aliquem,
Plin. Pan. 61.—Rarely of place:
idoneum locum in agris nactus... ibi adventum expectare Pompei eoque omnem belli rationem conferre constituit,
Caes. B. C. 3, 81 fin. —
5.
To bring on, cause, occasion, induce:
pestem alicui,
Col. 1, 5, 4:
candorem mollitiamque,
Plin. 35, 15, 50, § 175.

Lewis & Short latin dictionary > confero
46 gero

1.
gĕro, gessi, gestum ( Part. gen. plur. sync. gerentum, Plaut. Truc. 2, 1, 13; imper. ger, like dic, duc, fac, fer, Cat. 27, 2), 3, v. a. [root gas-, to come, go; Zend, jah, jahaiti, come; gero (for geso), in caus. sense, to cause to come; cf. Gr. bastazô, from bastos = gestus], to bear about with one, to bear, carry, to wear, have (in the lit. signif. mostly poet., not in Cic., Cæs., Sall., or Quint.; but instead of it ferre, portare, vehere, sustinere, etc.; but in the trop. signif. freq. and class.).
I.
Lit.
A.
In gen.:
(vestem ferinam) qui gessit primus,
Lucr. 5, 1420; so,
vestem,
Ov. M. 11, 276 (with induere vestes), Nep. Dat. 3; cf.:
coronam Olympiacam capite,
Suet. Ner. 25:
ornamenta,
id. Caes. 84:
angues immixtos crinibus,
Ov. M. 4, 792:
clipeum (laeva),
id. ib. 4, 782; cf.:
galeam venatoriam in capite, clavam dextra manu, copulam sinistra,
Nep. Dat. 3:
ramum, jaculum,
Ov. M. 12, 442:
spicea serta,
id. ib. 2, 28:
vincla,
id. ib. 4, 681:
venabula corpore fixa,
id. ib. 9, 206; cf.:
tela (in pectore fixus),
id. ib. 6, 228:
Vulcanum (i. e. ignem) in cornu conclusum,
Plaut. Am. 1, 1, 185:
spolia ducis hostium caesi suspensa fabricato ad id apte ferculo gerens,
Liv. 1, 10, 5; cf.:
Horatius trigemina spolia prae se gerens,
id. 1, 26, 2:
onera,
Varr. L. L. 6, § 77 Müll.: uterum or partum gerere, to be pregnant, be with young; so, gerere partum, Plin. 8, 47, 72, § 187:
uterum,
id. 8, 40, 62, § 151:
centum fronte oculos centum cervice gerebat Argus,
Ov. Am. 3, 4, 19:
lumen unum media fronte,
id. M. 13, 773:
cornua fronte,
id. ib. 15, 596:
virginis os habitumque gerens et virginis arma,
Verg. A. 1, 315:
virginis ora,
Ov. M. 5, 553; cf.:
quae modo bracchia gessit, Crura gerit,
id. ib. 5, 455 sq.:
Coae cornua matres Gesserunt tum,
i. e. were turned into cows, id. ib. 7, 364:
principio (morbi) caput incensum fervore gerebant,
Lucr. 6, 1145:
qui umbrata gerunt civili tempora quercu,
Verg. A. 6, 772:
tempora tecta pelle lupi,
Ov. M. 12, 380:
(Hector) squalentem barbam et concretos sanguine crines Vulneraque illa gerens, quae, etc.,
Verg. A. 2, 278:
capella gerat distentius uber,
Hor. S. 1, 1, 110.—
b.
Of inanimate things:
semina rerum permixta gerit tellus discretaque tradit,
Lucr. 6, 790; cf.:
(terram) multosque lacus multasque lacunas In gremio gerere et rupes deruptaque saxa,
id. ib. 6, 539; Enn. ap. Non. 66, 26 (Sat. 23, p. 157 Vahl.); and:
quos Oceano propior gerit India lucos,
Verg. G. 2, 122:
speciem ac formam similem gerit ejus imago,
Lucr. 4, 52.—
B.
In partic. (very rare).
1.
With respect to the term. ad quem, to bear, carry, bring to a place:
(feminae puerique) saxa in muros munientibus gerunt,
Liv. 28, 19, 13:
neque eam voraginem conjectu terrae, cum pro se quisque gereret, expleri potuisse,
id. 7, 6, 2; cf. id. 37, 5, 1. — Absol.:
si non habebis unde irriges, gerito inditoque leniter,
Cato, R. R. 151, 4; Liv. 7, 6, 2 Drak.—Prov.:
non pluris refert, quam si imbrem in cribrum geras,
Plaut. Ps. 1, 1, 100.—
2.
With the accessory idea of production, to bear, bring forth, produce:
quae (terra) quod gerit fruges, Ceres (appellata est),
Varr. L. L. 5, § 64 Müll.; cf. Tib. 2, 4, 56:
violam nullo terra serente gerit,
Ov. Tr. 3, 12, 6:
arbores (Oete),
id. M. 9, 230:
malos (platani),
Verg. G. 2, 70: frondes (silva), Ov. M. 11, 615:
terra viros urbesque gerit silvasque ferasque Fluminaque et Nymphas et cetera numina ruris,
Ov. M. 2, 16.
II.
Trop.
A.
In gen., to bear, have, entertain, cherish: vos etenim juvenes animum geritis muliebrem, illa virago viri, Poët. ap. Cic. Off. 1, 18, 61; cf.:
fortem animum gerere,
Sall. J. 107, 1:
parem animum,
id. ib. 54, 1 Kritz.:
animum invictum advorsum divitias,
id. ib. 43, 5:
animum super fortunam,
id. ib. 64, 2:
mixtum gaudio ac metu animum,
Liv. 32, 11, 5; cf. also Verg. A. 9, 311; and v. infra B. 3.: aeque inimicitiam atque amicitiam in frontem promptam gero, Enn. ap. Gell. 19, 8, 6 (Trag. v. 8 Vahl.):
personam,
to support a character, play a part, Cic. Off. 1, 32, 115; cf.:
est igitur proprium munus magistratus, intelligere, se gerere personam civitatis debereque ejus dignitatem et decus sustinere,
id. ib. 1, 34, 132; Aug. Doctr. Christ. 4, 29 init.;
id. Civ. Dei, 1, 21 al.: mores, quos ante gerebant, Nunc quoque habent,
Ov. M. 7, 655:
et nos aliquod nomenque decusque Gessimus,
Verg. A. 2, 89:
seu tu querelas sive geris jocos Seu rixam et insanos amores Seu facilem, pia testa (i. e. amphora), somnum,
Hor. C. 3, 21, 2:
in dextris vestris jam libertatem, opem... geritis,
Curt. 4, 14 fin.:
plumbeas iras,
Plaut. Poen. 3, 6, 18:
iras,
Ter. Hec. 3, 1, 30: M. Catonem illum Sapientem cum multis graves inimicitias gessisse accepimus propter Hispanorum injurias, Cic. Div. ap. Caecil. 20, 66:
veteres inimicitias cum Caesare,
Caes. B. C. 1, 3, 4:
muliebres inimicitias cum aliqua,
Cic. Cael. 14, 32:
inimicitias hominum more,
id. Deiot. 11, 30: simultatem cum aliquo pro re publica, Anton. ap. Cic. Att. 14, 13, A, 3; cf. Suet. Vesp. 6; and Verg. A. 12, 48:
de amicitia gerenda praeclarissime scripti libri,
Cic. Fam. 3, 8, 5:
amicitiam,
Nep. Dat. 10 fin.:
praecipuum in Romanos gerebant odium,
Liv. 28, 22, 2:
cum fortuna mutabilem gerentes fidem,
id. 8, 24, 6:
utrique imperii cupiditatem insatiabilem gerebant,
Just. 17, 1 fin. —Absol.:
ad ea rex, aliter atque animo gerebat, placide respondit,
Sall. J. 72, 1.—
B.
In partic.
1.
Gerere se aliquo modo, to bear, deport, behave, or conduct one's self, to act in any manner:
in maximis rebus quonam modo gererem me adversus Caesarem, usus tuo consilio sum,
Cic. Fam. 11, 27, 5; cf. id. Off. 1, 28, 98:
ut, quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,
id. ib. 1, 26, 90; so,
se liberius (servi),
id. Rep. 1, 43:
se inconsultius,
Liv. 41, 10, 5:
se valde honeste,
Cic. Att. 6, 1, 13:
se perdite,
id. ib. 9, 2, A, 2:
se turpissime (illa pars animi),
id. Tusc. 2, 21, 48:
se turpiter in legatione,
Plin. Ep. 2, 12, 4:
sic in provincia nos gerimus, quod ad abstinentiam attinet, ut, etc.,
Cic. Att. 5, 17, 2:
sic me in hoc magistratu geram, ut, etc.,
id. Agr. 1, 8, 26; cf.:
nunc ita nos gerimus, ut, etc.,
id. ib. 2, 22, 3:
uti sese victus gereret, exploratum misit,
Sall. J. 54, 2:
se medium gerere,
to remain neutral, Liv. 2, 27, 3.—
b.
In a like sense also post-class.: gerere aliquem, to behave or conduct one's self as any one (like agere aliquem):
nec heredem regni sed regem gerebat,
Just. 32, 3, 1; Plin. Pan. 44, 2:
tu civem patremque geras,
Claud. IV. Cons. Hon. 293:
aedilem,
App. M. 1, p. 113:
captivum,
Sen. Troad. 714.—
c.
Gerere se et aliquem, to treat one's self and another in any manner:
interim Romae gaudium ingens ortum cognitis Metelli rebus, ut seque et exercitum more majorum gereret,
Sall. J. 55, 1:
meque vosque in omnibus rebus juxta geram,
id. ib. 85, 47.—
d.
Pro aliquo se gerere, to assume to be:
querentes, quosdam non sui generis pro colonis se gerere,
Liv. 32, 2, 6:
eum, qui sit census, ita se jam tum gessisse pro cive,
Cic. Arch. 5, 11 dub.—
2.
Gerere prae se aliquid (for the usual prae se ferre), to show, exhibit, manifest:
affectionis ratio perspicuam solet prae se gerere conjecturam, ut amor, iracundia, molestia, etc.,
Cic. Inv. 2, 9, 30; cf.:
prae se quandam gerere utilitatem,
id. ib. 2, 52, 157: animum altum et erectum prae se gerebat, Auct. B. Afr. 10 fin.; Aug. de Lib. Arbit. 3, 21, 61 al.;
so gerere alone: ita tum mos erat, in adversis voltum secundae fortunae gerere, moderari animo in secundis,
to assume, Liv. 42, 63, 11.—
3.
With the accessory idea of activity or exertion, to sustain the charge of any undertaking or business, to administer, manage, regulate, rule, govern, conduct, carry on, wage, transact, accomplish, perform (cf.: facio, ago).—In pass. also in gen., to happen, take place, be done (hence, res gesta, a deed, and res gestae, events, occurrences, acts, exploits; v. the foll.): tertium gradum agendi esse dicunt, ubi quid faciant;
in eo propter similitudinem agendi et faciundi et gerundi quidam error his, qui putant esse unum. Potest enim aliquid facere et non agere, ut poëta facit fabulam et non agit: contra actor agit et non facit.... Contra imperator quod dicitur res gerere, in eo neque facit neque agit, sed gerit, id est sustinet, translatum ab his qui onera gerunt, quod hi sustinent,
Varr. L. L. 6, § 77 Müll.:
omnia nostra, quoad eris Romae, ita gerito, regito, gubernato, ut nihil a me exspectes,
Cic. Att. 16, 2, 2:
gerere et administrare rem publicam,
id. Fin. 3, 20, 68; cf. id. Rep. 2, 1 and 12:
rem publicam,
id. ib. 1, 7; 1, 8; id. Fam. 2, 7, 3 et saep.:
magistratum,
id. Sest. 37, 79; cf.
potestatem,
id. Verr. 2, 2, 55, § 138:
consulatum,
id. Agr. 1, 8, 25; id. Sest. 16, 37:
duumviratum,
id. ib. 8, 19:
tutelam alicujus,
Dig. 23, 2, 68; 27, 1, 22 al.: multi suam rem bene gessere et publicam patria procul, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 Vahl.); so,
rem, of private affairs,
Plaut. Pers. 4, 3, 34; Cic. de Sen. 7, 22 al.:
aliquid per aes et libram gerere,
to transact by coin and balance, Gai. Inst. 3, 173; cf. Weissenb. ad Liv. 6, 14.—Of war: etsi res bene gesta est, Enn. ap. Cic. de Or. 3, 42, 168 (Ann. v. 512 Vahl.): vi geritur res, id. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 272 ib.); cf.:
gladiis geri res coepta est,
Liv. 28, 2, 6:
ubi res ferro geratur,
id. 10, 39, 12: qui rem cum Achivis gesserunt statim, Enn. ap. Non. 393, 14 (Trag. v. 39 Vahl.); cf. Plaut. Am. 1, 1, 84:
Alexander... passurus gestis aequanda pericula rebus,
exploits, Juv. 14, 314:
miranda quidem, sed nuper gesta referemus,
id. 15, 28.—Of public affairs, affairs of government:
magnae res temporibus illis a fortissimis viris summo imperio praeditis, dictatoribus atque consulibus, belli domique gerebantur,
Cic. Rep. 2, 32 fin.; 2, 24:
a rebus gerendis senectus abstrahit,
id. de Sen. 6, 15; cf. § 17: quid quod homines infima fortuna, nulla spe rerum gerendarum ( public business), opifices denique, delectantur historia? maximeque eos videre possumus res gestas ( public events or occurrences) audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt, confecti senectute, id. Fin. 5, 19, 52:
sin per se populus interfecit aut ejecit tyrannum, est moderatior, quoad sentit et sapit et sua re gesta laetatur,
their deed, id. Rep. 1, 42:
ut pleraque senatus auctoritate gererentur,
id. ib. 2, 32; cf. id. ib. 1, 27:
haec dum Romae geruntur,
id. Quint. 6, 28:
ut iis, qui audiunt, tum geri illa fierique videantur,
id. de Or. 2, 59, 241:
susceptum negotium,
id. Fam. 13, 5, 1; cf.:
si ipse negotium meum gererem, nihil gererem, nisi consilio tuo,
id. Att. 13, 3, 1:
negotium bene, male, etc.,
id. Rosc. Com. 11, 32; id. Cat. 2, 10, 21; Caes. B. G. 3, 18, 5 et saep.; cf.:
quid negotii geritur?
Cic. Quint. 13, 42: annos multos bellum gerentes summum summā industriā, Enn. ap. Non. 402, 3 (Trag. v. 104 Vahl.); cf.:
bello illo maximo, quod Athenienses et Lacedaemonii summa inter se contentione gesserunt,
Cic. Rep. 1, 16; so,
bella,
id. ib. 5, 2: pacem an bellum gerens, v. Andrews and Stoddard's Gram. § 323, 1 (2); Sall. J. 46 fin.:
bella multa felicissime,
Cic. Rep. 2, 9:
bellum cum aliquo,
id. Sest. 2, 4; id. Div. 1, 46, 103; Caes. B. G. 1, 1, 4 et saep.:
bello gesto,
Liv. 5, 43, 1: mea mater de ea re gessit morem morigerae mihi, performed my will, i. e. complied with my wishes, gratified, humored me, Plaut. Cist. 1, 1, 87; cf.:
geram tibi morem et ea quae vis, ut potero, explicabo,
Cic. Tusc. 1, 9, 17: morem alicui (in aliqua re), Enn. ap. Non. 342, 24 (Trag. v. 241 Vahl.):
sine me in hac re gerere mihi morem,
Ter. Heaut. 5, 1, 74; Plaut. Capt. 2, 3, 44; id. Men. 5, 2, 37; id. Mil. 2, 1, 58; Cic. Rep. 3, 5; id. N. D. 2, 1, 3; Ov. Am. 2, 2, 13 et saep.; also without dat., Plaut. Most. 3, 2, 36; Ter. Ad. 3, 3, 77.— Pass.:
ut utrique a me mos gestus esse videatur,
Cic. Att. 2, 16, 3; Plaut. Most. 1, 3, 69; Ter. Eun. 1, 2, 108; id. Ad. 2, 2, 6; Nep. Them. 7, 3 al.—With a play upon this meaning and that in II. A.: magna, inquit, [p. 813] bella gessi:
magnis imperiis et provinciis praefui. Gere igitur animum laude dignum,
Cic. Par. 5, 2, 37.— Absol.:
cum superiores alii fuissent in disputationibus perpoliti, quorum res gestae nullae invenirentur, alii in gerendo probabiles, in disserendo rudes,
Cic. Rep. 1, 8; cf.
the passage,
id. Fin. 5, 19, 52 supra:
Armeniam deinde ingressus prima parte introitus prospere gessit,
Vell. 2, 102, 2 (where others unnecessarily insert rem), Liv. 25, 22, 1; cf.
also: sive caesi ab Romanis forent Bastarnae... sive prospere gessissent,
id. 40, 58 fin.:
cum Persis et Philippus qui cogitavit, et Alexander, qui gessit, hanc bellandi causam inferebat, etc.,
Cic. Rep. 3, 9.—
4.
Of time, to pass, spend (mostly post-Aug.; not in Cic.): ut (Tullia) cum aliquo adolescente primario conjuncta aetatem gereret, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 3; cf.:
pubertatis ac primae adolescentiae tempus,
Suet. Dom. 1:
vitam,
Petr. 63; Val. Fl. 6, 695:
annum gerens aetatis sexagesimum et nonum,
Suet. Vesp. 24.—Hence, gĕrens, entis, P. a. (acc. to II. B. 3.), managing, conducting, etc.; with gen.:
rei male gerentes,
Plaut. Truc. 1, 2, 43:
sui negotii bene gerens,
Cic. Quint. 19, 62.
2.
gĕro, ōnis, m. [1. gero], a carrier; connected per hyphen with foras:
ite, ite hac, simul eri damnigeruli, foras gerones, Bonorum hamaxagogae,
that carry off, ravishers, Plaut. Truc. 2, 7, 1.

Lewis & Short latin dictionary > gero
47 coeo

coĕo, īre, ĭī (qqf. īvī), ĭtum - intr. - [st2]1 [-] (en parl. des pers.) aller ensemble, se réunir, se rencontrer. [st2]2 [-] s'accorder, se joindre, s’unir, faire alliance, s'allier, se liguer, convenir de. [st2]3 [-] combattre, en venir aux mains. [st2]4 [-] s'unir, s'accoupler. [st2]5 [-] se rapprocher, faire corps, se condenser, se réunir (en parl. de ch.).    - coire in Piraeum, Cic. Att. 7, 3, 10 se rencontrer au Pirée.    - coire in regiam, Curt. 6, 8, 17: se rassembler dans le palais.    - in cujus templo coiretur, Suet. Aug. 35: dans le temple duquel on se réunissait.    - vix nobis verba coiere decem, Prop. 3 (4), 15, 8: à peine nous sommes-nous dit quatre mots.    - coire inter se, Vell.: se rencontrer.    - reliqui (milites) coeunt inter se, Caes. BC. 1, 75: les autres se réunissent.    - coiere in formam justi exercitûs, Vell. 2, 61, 2: de leur réunion se forma une armée complète.    - coire inter se, Virg.: se rencontrer les armes à la main.    - ut coeat par pari, Hor. Ep. 1, 5, 25: que les convives soient assortis.    - coire in unum, Liv.: se rallier, se former en peloton.    - coire matrimonio (coire in matrimonium): Dig.: se marier.    - coire societatem cum aliquo: conclure une alliance avec qqn.    - societas coitur, Cic.: une association se forme.    - coimus ut... Ter.: nous convenons de...    - coire cum alienâ uxore, Quint. 7, 3, 10: avoir un commerce charnel avec la femme d'un autre.    - coire alicui, Ov.: avoir des relations intimes avec qqn.    - sic et aves coeunt, Ov. M. 9, 733: c'est ainsi également que s'accouplent les oiseaux.    - coeant in foedera dextrae, Virg. En. 11, 292: que vos mains s'unissent pour la paix.    - cum hoc tu coire ausus es ut...: tu as osé te liguer avec cet homme pour...    - coit formidine sanguis, Virg. En. 3, 30: la frayeur glace le sang.    - lac coit, Varr.: le lait se caille.    - bitumen in densitatem coit, Plin. 35, 15, 51, § 178: le bitume se condense.    - male sarta gratia nequicquam coit, Hor. Ep. 1, 3, 32: la réconciliation est difficile.
* * *
coĕo, īre, ĭī (qqf. īvī), ĭtum - intr. - [st2]1 [-] (en parl. des pers.) aller ensemble, se réunir, se rencontrer. [st2]2 [-] s'accorder, se joindre, s’unir, faire alliance, s'allier, se liguer, convenir de. [st2]3 [-] combattre, en venir aux mains. [st2]4 [-] s'unir, s'accoupler. [st2]5 [-] se rapprocher, faire corps, se condenser, se réunir (en parl. de ch.).    - coire in Piraeum, Cic. Att. 7, 3, 10 se rencontrer au Pirée.    - coire in regiam, Curt. 6, 8, 17: se rassembler dans le palais.    - in cujus templo coiretur, Suet. Aug. 35: dans le temple duquel on se réunissait.    - vix nobis verba coiere decem, Prop. 3 (4), 15, 8: à peine nous sommes-nous dit quatre mots.    - coire inter se, Vell.: se rencontrer.    - reliqui (milites) coeunt inter se, Caes. BC. 1, 75: les autres se réunissent.    - coiere in formam justi exercitûs, Vell. 2, 61, 2: de leur réunion se forma une armée complète.    - coire inter se, Virg.: se rencontrer les armes à la main.    - ut coeat par pari, Hor. Ep. 1, 5, 25: que les convives soient assortis.    - coire in unum, Liv.: se rallier, se former en peloton.    - coire matrimonio (coire in matrimonium): Dig.: se marier.    - coire societatem cum aliquo: conclure une alliance avec qqn.    - societas coitur, Cic.: une association se forme.    - coimus ut... Ter.: nous convenons de...    - coire cum alienâ uxore, Quint. 7, 3, 10: avoir un commerce charnel avec la femme d'un autre.    - coire alicui, Ov.: avoir des relations intimes avec qqn.    - sic et aves coeunt, Ov. M. 9, 733: c'est ainsi également que s'accouplent les oiseaux.    - coeant in foedera dextrae, Virg. En. 11, 292: que vos mains s'unissent pour la paix.    - cum hoc tu coire ausus es ut...: tu as osé te liguer avec cet homme pour...    - coit formidine sanguis, Virg. En. 3, 30: la frayeur glace le sang.    - lac coit, Varr.: le lait se caille.    - bitumen in densitatem coit, Plin. 35, 15, 51, § 178: le bitume se condense.    - male sarta gratia nequicquam coit, Hor. Ep. 1, 3, 32: la réconciliation est difficile.
* * *

    Coeo, cois, coiui, pen. prod. coitum, pen. corr. coire. Terent. S'assembler ensemble, Convenir.

\

    Immitia placidis coeunt. Horatius. Les sauvages et cruels s'assemblent et se joignent avec les domestiques et paisibles.

\

    Milia crabronum coeunt. Ouid. S'assemblent.

\

    Par paricoeat, iungaturque. Horat. Chascun se joigne avec son pareil.

\

    Coit pus. Cels. La matiere de l'apostume et la boue s'assemble.

\

    Coit gelidus formidine sanguis. Virgil. Le sang se reserre.

\

    Coeunt verba. Propert. On parle ensemble, les uns avec les autres.

\

    Cornua lunae coeunt. Ouid. La lune se fait pleine.

\

    Cornua praelonga bisulcis dentata forcipibus, in cacumine quum libuit ad morsum coeuntibus. Plin. Se reserrans pour mordre.

\

    Coire, pro Glutinari. Celsus. Arteria incisa, neque coit, neque sanescit. Ne se reprend point, ne se rejoinct point.

\

    Cicatrix coit. Plaut. La playe se reprend et referme, Se reunist, Se rejoinct.

\

    Coire in densitatem. Plin. S'espessir en se prenant ensemble.

\

    Coire in membra. Propert. Se muer et transformer en membres.

\

    Facies in monstrum coit. Seneca. Se tourne et convertist.

\

    Gratia non coit. Horat. L'amitie ne se rejoinct point, ne reunist.

\

    Coire cum aliquo. Cic. S'accorder avec aucun, Se joindre, Se unir, S'allier, S'associer.

\

    Coire in foedera. Virgil. Faire appointement et alliance, ou traicté de paix ensemble.

\

    Societatem cum aliquo coire. Cic. S'associer avec aucun.

\

    Societatem ad emendum coire. Papinianus. Aut, Ad rem aliquam. Martianus. Faire complot pour, etc.

\

    Societatem alicuius rei coire cum aliquo. Cic. S'associer et accompaigner avec aucun pour quelque affaire.

\

    Coire et congredi dicuntur milites. Choquer, Donner le choq, Combatre.

\

    Sine more et arte coire. Stat. S'entrechoquer et assaillir à l'estourdi, sans ordre et art militaire.

\

    Societas coitur. Cic. L'association se fait.

\

    Coire, de re Venerea etiam dicitur. Plin. Avoir compaignie charnelle avec une femme.

\

    Coire in accusationem alicuius: quod etiam Subscribere alicuius accusationi dicitur. Iuriscons. Faire complot, et secrette conspiration pour accuser aucun à tort.

\

    Coire in lites. Plin. iunior. Faire complot pour tenir quelcun en procez à tort, Faire une menee.

\

    De bonis alicuius coire. Cic. Pour le priver de tous ses biens.

Dictionarium latinogallicum > coeo
48 contendo

con-tendo, di, tum, 3, v. a. and n., to stretch, stretch out vigorously, to draw tight, strain.
I.
Lit. (rare and mostly poet.):
arcum,
Verg. A. 12, 815; Ov. M. 6, 286; id. R. Am. 435: tormenta, Sisen. ap. Non. p. 258, 27; Cic. Tusc. 2, 24, 57: muscipula, Lucil. ap. Non. p. 181, 31:
tenacia vincla,
Verg. G. 4, 412:
ilia risu,
Ov. A. A. 3, 285: pontem in alto, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 21 Müll. (Ann. v. 358 Vahl.):
oculi contendunt se,
Lucr. 4, 810.— Of stringed instruments, to tune by stretching the strings:
ut in fidibus pluribus, si nulla earum ita contenta nervis sit, ut concentum servare possit,
Cic. Fin. 4, 27, 75; cf. infra, P. a.—
B.
Meton.
1.
(Causa pro effectu.) Of weapons, to shoot, hurl, dart, throw:
infensam hastam,
Verg. A. 10, 521:
tela,
id. ib. 12, 815:
sagittas nervo,
Sil. 1, 323:
telum aërias in auras,
Verg. A. 5, 520. —
2.
Of places, neutr., to stretch, reach, extend:
haec patulum vallis contendit in orbem,
Calp. Ecl. 7, 30:
Cappadocum gens usque ad Cyrresticam ejus regionem parte suā, quae vocatur Cataonia, contendit,
Plin. 6, 8, 8, § 24.—
II.
Trop. (freq. in prose and poetry); act., to strain eagerly, to stretch, exert, to direct one's mental powers to something, to pursue or strive for earnestly; or neutr., to exert one's self, to strive zealously for something, etc.
A.
In gen.
1.
Act.
(α).
With acc.:
magnum fortasse onus, verum tamen dignum, in quo omnis nervos aetatis industriaeque meae contenderem,
Cic. Verr. 1, 12, 35; cf.:
contendit omnis nervos Chrysippus, ut persuadeat, etc.,
id. Fat. 10, 21:
summas vires de palmā,
Lucr. 4, 990:
animum in curas,
Ov. P. 1, 5, 11:
quo se dira libido,
Lucr. 4, 1043:
tamen id sibi contendendum aut aliter non transducendum exercitum existimabat,
Caes. B. G. 4, 17; cf.:
id contendere et laborare, ne ea, etc.,
id. ib. 1, 31; Cic. Verr. 2, 2, 21, § 52: et petere imperium populi et contendere honores, Varr. ap. Non. p. 259, 32.—
(β).
With inf., to exert one's self vigorously to do something, to apply one's self with zeal to, to go to:
hunc locum duabus ex partibus oppugnare contendit,
Caes. B. G. 5, 21:
summā vi transcendere in hostium naves,
id. ib. 3, 15:
fugā salutem petere,
id. ib. al.; Quint. 10, 1, 125:
neque ego nunc hoc contendo... mutare animum, sed, etc.,
Cic. Q. Fr. 1, 1, 13, § 38.—
2.
Neutr.:
quantum coniti animo potes, quantum labore contendere... tantum fac ut efficias,
Cic. Off. 3, 2, 6.— With ut:
quántum potero voce contendam, ut populus hoc Romanus exaudiat,
Cic. Lig. 3, 6; so,
remis, ut eam partem insulae caperet,
Caes. B. G. 5, 8 et saep.:
contende quaeso atque elabora, ut, etc.,
Cic. Q. Fr. 1, 1, 14, § 42.— Absol.:
vociferarer et, quantum maxime possem, contenderem,
Cic. Fl. 16, 38 al.:
non possis oculo quantum contendere Lynceus (= collineare),
to aim at, Hor. Ep. 1, 1, 28.—
B.
In partic.,
1.
To direct or bend one's course eagerly somewhere; or, neutr., to strive to get to a place, to seek to arrive at, to go, march, or journey hastily to, etc.
a.
Act.
(α).
With acc. (very rare):
rectā plateā cursum suum,
Plaut. Cist. 2, 1, 58:
nocte unā tantum itineris,
Cic. Rosc. Am. 34, 97.—
(β).
With inf. (freq.):
Bibracte ire,
Caes. B. G. 1, 23; so,
ire cum his legionibus,
id. ib. 1, 10:
in Britanniam proficisci,
id. ib. 4, 20:
in provinciam reverti,
id. ib. 3, 6 fin.:
Dyrrhachium petere,
Cic. Planc. 41, 97; cf.:
proxima litora petere cursu,
Verg. A. 1, 158; and:
iter a Vibone Brundisium terrā petere,
Cic. Planc. 40, 96 Wund.—
b.
Neutr. (so most freq.):
in Italiam magnis itineribus,
Caes. B. G. 1, 10; cf.:
huc magnis itineribus,
id. ib. 1, 38 fin.:
huc magno cursu,
id. ib. 3, 19:
inde in Italiam,
id. ib. 1, 33:
in fines Sigambrorum,
id. ib. 4, 18:
in castra,
id. ib. 4, 37:
ex eo loco ad flumen,
id. ib. 2, 9:
ad Rhenum finesque Germanorum,
id. ib. 1, 27 fin.:
ad oppidum Noviodunum,
id. ib. 2, 12:
ad castra,
id. ib. 2, 19 fin.; 3, 24 fin.:
ad hostes,
id. ib. 5, 9:
ad Amanum,
Cic. Att. 5, 20, 3: Tarentum ad Heraclidem Ponticum, Varr. ap. Non. p. 260, 19:
Lacedaemonem,
Nep. Cim. 3, 3:
domum,
Caes. B. G. 2, 24 fin. et saep.:
ad ultimum animo,
Cic. Mur. 31, 65; cf.:
magna spectare atque ad ea rectis studiis contendere,
id. Off. 2, 13, 44:
ad summam laudem gloriamque maximis laboribus et periculis,
id. Phil. 14, 12, 32:
ad salutem,
Caes. B. G. 3, 3 fin. —
2.
( Neutr.) To measure or try one's strength with, with weapons, by words, in action, etc.; to strive, dispute, fight, contend against, vie with; constr. with cum aliquo, contra or adversus aliquem, the dat., inter se, or absol.
(α).
Cum aliquo:
neque post id tempus umquam summis nobiscum copiis hostes contenderunt,
Caes. B. G. 5, 17 fin.; 1, 36:
cum Sequanis bello,
id. ib. 7, 67 fin.:
cum eo armis,
Cic. Att. 7, 9, 2:
cum magnis legionibus parvā manu,
Sall. C. 53, 3:
cum barbaro,
Nep. Con. 4, 3:
cum victore,
Hor. S. 1, 9, 42:
mecum ingenio et arte,
Prop. 2 (3), 24, 23 al.:
cum eo de principatu,
Nep. Arist. 1, 1; cf. id. Ages. 1, 4 al.:
divitiis et sumptibus, non probitate neque industriā cum majoribus suis,
Sall. J. 4, 7:
humilitas cum dignitate et amplitudine,
Cic. Rosc. Am. 47, 136.—So with acc. of neutr. pron.:
tamenne vereris, ut possis haec contra Hortensium contendere?
Cic. Quint. 25, 78.—
(β).
Contra aliquem:
contra populum Romanum armis,
Caes. B. G. 2, 13:
tauri pro vitulis contra leones summā vi impetuque contendunt,
Cic. Fin. 3, 20, 66:
contra vim gravitatemque morbi,
id. Phil. 9, 7, 15:
nihil contra naturam universam,
id. Off. 1, 31, 110; Cat. 64, 101.—
* (γ).
Adversus aliquem: non contendam ego adversus te, Anton. ap. Cic. Att. 14, 13, A, 2.—
(δ).
With dat. ( poet.):
hirundo cycnis,
Lucr. 3, 6:
Homero,
Prop. 1, 7, 3; 1, 14, 7:
Pindaricis plectris,
Stat. S. 1, 3, 101.—
(ε).
Inter se:
hi cum tantopere de potentatu inter se multos annos contenderent,
Caes. B. G. 1, 31, 4; 1, 5, 3:
viribus inter se,
Lucr. 3, 784.— Impers.:
interim proelio equestri inter duas acies contendebatur,
the contest was carried on, Caes. B. G. 2, 9.—
(ζ).
Absol.:
proelio,
Caes. B. G. 1, 48; 1, 50 fin.;
3, 28 al.: magis virtute quam dolo,
id. ib. 1, 13; Nep. Epam. 2, 5:
translatio non habet quaestionem, de quā contendit orator, sed propter quam contendit,
Quint. 3, 6, 72; cf. id. 6, 1, 50; 7, 9, 3 al.— Impers.:
summo jure contenditur,
Cic. Caecin. 23, 65:
de his lite contenditur,
Quint. 3, 4, 8:
de personis judicatur, sed de rebus contenditur,
id. 10, 5, 13.—
* b.
In auctions, to vie with in bidding, to bid against: is liceri non destitit;
illi quoad videbatur ferri aliquo modo posse, contenderunt,
Cic. Verr. 2, 3, 42, § 99.—
3.
( Act.) To place together in comparison, to compare, contrast; constr. with cum, ad, the dat., or acc. only.
(α).
With cum: tuam iram contra cum ira Liberi, Naev. ap. Non. p. 259, 7; Caecil. ib. p. 259, 1:
id cum defensione nostrā,
Cic. Rosc. Am. 33, 93:
rationem meam cum tuā ratione,
id. N. D. 3, 4, 10; Tac. A. 4, 32 al.: suam vitam mecum, Licinius, Macer. ap. Non. p. 259, 3.—
* (β).
With ad: ut vim contendas tuam ad majestatem viri, Att. ap. Non. p. 259, 5 (Trag. Rel. v. 648 Rib.).—
(γ).
With dat.: Thestiadas Ledae, Lucil. ap. Non. p. 258, 30:
vellera potantia Aquinatem fucum Sidonio ostro,
Hor. Ep. 1, 10, 26; Aus. Grat. Act. 14 al.—
(δ).
With [p. 447] acc. only: anulum, Plaut. Fragm. ap. Non. p. 258, 29:
ipsas causas, quae inter se confligunt,
Cic. Cat. 2, 11, 25:
leges,
id. Inv. 2, 49, 145:
suam quaeque nobilitatem, formam, opes,
Tac. A. 12, 1:
vetera et praesentia,
id. ib. 13, 3.—
4.
( Act.) To demand, ask, solicit, entreat, beg earnestly, to seek to gain:
cum a me peteret et summe contenderet, ut suum propinquum defenderem,
Cic. Quint. 24, 77:
verecundius a te, si quae magna res mihi petenda esset, contenderem,
id. Fam. 2, 6, 1; so,
ab aliquo,
id. Verr. 2, 2, 53, § 131; id. de Or. 1, 36, 166; id. Rosc. Am. 1, 4; id. Fam. 13, 7, 3; cf.:
a magistris de proferendo die,
id. ib. 12, 30, 5; id. Q. Fr. 3, 1, 5, § 15:
ne quid contra aequitatem,
id. Off. 2, 20, 71:
omni opere, ut, etc.,
Suet. Dom. 2:
magno opere, ne, etc.,
id. Aug. 27; id. Vit. 3:
pertinaciter,
id. Caes. 1.—
5.
( Act.) To assert, affirm earnestly, to maintain or contend energetically.
(α).
With acc. and inf.:
sic ego hoc contendo, me tibi ipsi adversario cujuscumque tribus rationem poposceris redditurum,
Cic. Planc. 19, 48; id. Sest. 50, 107; id. Arch. 7, 15:
apud eos contendit falsa esse delata,
Nep. Them. 7, 2; id. Epam. 8, 1:
illud pro me majoribusque meis contendere ausim, nihil nos... scientes fuisse,
Liv. 6, 40, 5; Quint. prooem. § 11; 1, 2, 25; Suet. Calig. 15; id. Dom. 6; Lucr. 5, 1343; Cat. 44, 4; Ov. M. 2, 855; Hor. Ep. 1, 16, 37 al.—
(β).
Absol. (very rare):
si manantia corpuscula iter claudunt, ut Asclepiades contendit,
Cels. 1, praef. § 28.—Hence, contentus, a, um, P. a.
A.
Lit., stretched, strained, tense, tight:
qui jam contento, jam laxo fune laborat,
Hor. S. 2, 7, 20:
acies oculorum,
Lucr. 1, 325; cf.:
contentis oculis prosequi aliquem,
Suet. Tib. 7:
contentis corporibus facilius feruntur onera (opp. remissa),
Cic. Tusc. 2, 23, 54; cf.:
contentā cervice trahunt plaustra (boves),
Verg. G. 3, 536:
Placideiani contento poplite miror Proelia,
with the knee stiffly bent, Hor. S. 2, 7, 97.—
B.
Trop., eager, intent:
contenta mens fuit in eā ratione,
Lucr. 4, 965; cf. Ov. M. 15, 515:
et contentā voce atrociter dicere et summissā leniter,
Cic. Or. 17, 56:
ad tribunatum contento studio cursuque veniamus,
id. Sest. 6, 13.— Sup.:
contentissimā voce clamitans,
App. M. 4, p. 147.— Adv.: con-tentē, earnestly, with great exertion, vehemently:
pro se dicere... mittere contentius,
Cic. Tusc. 2, 24, 57; cf.:
acriter atque contente pro suis decretis propugnare,
Gell. 18, 1, 2:
contentissime clamitare, App. Flor. n. 8: contentius ambulare,
Cic. Tusc. 5, 34, 97:
ornamentis iisdem uti fere licebit, alias contentius, alias summissius,
id. de Or. 3, 55, 212:
aliquid curiose atque contente lectitare,
Gell. 3, 3, 1.

Lewis & Short latin dictionary > contendo
49 aliquis

ali-quis, aliqua, aliquid, Plur. aliqui, Pron. indef. subst. u. adi. (alius quis), eig. = alius nescio quis, d.h. dieser od. ein anderer aus der Mehrzahl, irgend jemand (einer), irgend ein od. etwas, dieser u. jener, im Plur. auch irgendwelche, einige, manche, I) im allg.: a) allein: α) subst.: is aliquis, dieser Jemand, Cic.: quisquis est ille, si modo est aliquis, Cic.: declamabam saepe cum M. Pisone et cum Q. Pompeio aut cum aliquo cotidie, Cic.: aut ipse occurrebat aut aliquos mittebat, Liv.: quem igitur cum omnium gratia voluit, hunc voluit cum aliquorum querela, Cic.: nihilne tibi videor an aliquid dicere? Cic.: vellem aliquid Antonio praeter illum libellum libuisset scribere, Cic.: aliquid facerem, ut hoc ne facerem, ich würde, ich weiß nicht was, tun, Ter.: aliquid fiet, interea fiet aliquid, es wird irgend etwas geschehen, Komik.: u. so erit hic aliquid aliquando, Cic. ep. (vgl. Klotz u. Spengel Ter. Andr. 314). – fem. aliqua (Akk. aliquam), Ov. met. 10, 560 (Varr. LL. 6, 56 zw.). – β) adi. (vgl. Osann Cic. de rep. 1, 68. p. 140), aliquis deus, irgend ein G., Cic.: aliquis error. Verg.: aliquo tempore anni, einmal im Jahre, Liv.: sine aliquo quaestu atque praeda, Cic.: sine aliquo timore, ohne Anwandlung von Furcht, Cic.: non sine aliqua spe et cogitatione, Cic.: qui alicui rei est, der zu etwas taugt, Cic.: aliquo modo, Plaut.: aliquo pacto, Ter.: aliqua ex parte, einigermaßen, Cic.: aliquā re publica, wenn der St. einigermaßen bestehen kann, bei leidlichen Verhältnissen im St., Cic. – aliqui... alii, quidam... aliqui, quidam... alii... aliqui, Plin. (s. Sillig zu 33, 101 u. zu 34, 106). – aliquantum... aliquid... nihil, Plin. ep. (s. ali-quantus). – b) verstärkt durch alius, irgend ein anderer, irgend etwas anderes (vgl. Stürenb. Cic. Arch. 11. p. 92), quae non habent caput aut aliquam aliam partem, Varr. LL.: dum aliud aliquid flagitii conficiat, Ter.: sin, ut tu scribis, ista evanuerint, aliquid aliud videbimus, Cic. – c) verstärkt durch unus (s. Moser u. Osann Cic. de rep. 1, 48. p. 99), ein einziger, unbestimmt u. gleichgültig, welcher? irgendeiner, aliquis unus pluresve divitiores, Cic.: unum aliquem diem, irgend einen beliebigen Tag, Cic. – d) partitiv mit ex, de od. mit dem Genet., aliquis ex vobis, Cic.: aliquis ex iis, Petron.: aliquis de tuis, Cic.: exspectabam aliquem meorum, Cic. – e) wie im Griech. τίς, um eine Zahl ungefähr anzugeben (s. Holstein Cic. de fin. 2, 62), einige, etwa, hos aliquos dies, einige T., Plaut.: aliquos viginti dies, Plaut.: aliqua folia quinque, Cato: tres aliqui aut quattuor, Cic. – f) aliquid mit dem Genet. eines Subst. od. eines Adi. neutr. der 2. Declin., aliquid monstri, Ter.: agri aliquid, Liv.: aliquid virium, Cic.: falsi aliquid, Cic.: laxare aliquid laboris, Liv.: sehr selten in einem casu obl., aliquo loci morari, Ulp. dig. – g) auch mit Adii. qualit., aliquis imbecillior, einer, der schwächer ist, Cic.: aliquid divinum, etwas, was göttlich ist, Cic.: in quo est aliquid extremum, worin es etwas Äußerstes gibt, Cic. – auch für was gew. tale quid mit mehr Bestimmtheit, aliquid in somno tale, quale etc., Cic.; vgl. aliquid huiusmodi, Cic. – h) in Konditionalsätzen mit si, nisi etc., Cic. u.a. – i) mit der 2. pers. sing., exoriare aliquis, Verg. Aen. 4, 525. – u. kollektiv mit der 2. pers. plur. (vgl. Passows Handw. in v. τίς no. B, II, 1, c), aperite atque Erotium aliquis evocate ante ostium, Plaut. Men. 674: aperite aliquis actutum ostium, Ter. adelph. 634. – k) Akk. aliquid = in irgend etwas, in irgend einer Beziehung, einigermaßen, si in me al. offendistis, Cic.: ne additus nomini honos aliquid libertati officeret, Liv.: sublevare alqm al., Caes.: perlucens iam al. lux, Liv. – 1) neutr. pl. subst., aliqua, einiges, etwas, in narratione aliqua eicienda, Quint.: u.m. Genet., trium rerum aliqua consequemur, Cic. – II) insbes.: A) ein unbestimmtes Einzelnes aus einer größern Mehrheit hervorhebend, mancher, manch einer, dieser und jener, wie τίς, dicet aliquis forte, Vitr.: dixerit hic aliquis, Catull.: est aliquis, qui se inspici, aestimari fastidiat, Liv. – B) prägnant wie im Griech. τίς, τί, etwas der Rede Wertes, etwas Bedeutendes, Großes (s. Kühner u. Meißner Cic. Tusc. 1, 45), si nunc aliquid assequi se putant, Cic. – dah. a) esse aliquem od. aliquid, wie im Griech. τινά, od. τί ειναι (vgl. Passows Handw. in v. τίς no. B, II, 2, d.p. 1912, b), etwas sein, d.i. von Wert-, etwas Rechtes sein, etwas gelten, etwas zu sagen od. zu bedeuten haben, etwas heißen od. sagen wollen, Cic.: est aliquid nupsisse Iovi, es ist etwas, es ist keine Kleinigkeit, Ov. – b) dicere aliquid, wie λέγειν τι, etwas Gewichtiges, nicht ganz Grundloses behaupten, Cic. – c) in der Umgangsspr., aliquid, etwas = etwas Bedeutendes, zumal Erwünschtes, Angenehmes, fiet aliquid, es kann etwas geschehen, -eintreten, -sich ereignen, Plaut. u. Ter.: u. so Vestorio aliquid significes, sage etwas Schönes, Angenehmes, eine Schmeichelei, Cic. – u. aliquid in verblümter Sprache für den sinnlichen Liebesgenuß, sin de Aurelia aliquid aut Lollia, Cic. ep. 9, 22. § 4 (vgl. Tusc. 3, 43). Prop. 2, 18, 11. – / Nomin. Sing. Femin. aliqua, adj., Pompon. com. 114 (aliqua strena, nach Ribbecks Vermutung). Cic. ep. 6, 20, 2 (aliqua res); subst., Sen. contr. 10, 3 (32), 2 u. 10, 4 (33), 20; Plur. Femin, aliquae, adj. Lucr. 4, 261 (aliquae res). – Archaist., Dat. Sing. aliquoi, Sen. contr. 9, 5 (28), 11. – arch. Nom. Plur. aliques, nach Charis. 159, 7. – Dat. u. Abl. Plur. auch aliquis, Corp. inscr. Lat. 8, 2728, 82. Liv. 24, 22, 14; 26, 15, 3; 26, 49, 6; 45, 32, 6. Plin. 2, 55 u.a. (s. Sillig zu 33, 48). – Dat. Plur. Femin. aliquabus, Soran. Lat. p. 10, 22. – alicui dreisilbig, Tibull. 4, 7, 1. Ov. trist. 4, 7, 7.

lateinisch-deutsches > aliquis
50 sto

[st1]1 [-] sto, stāre, stĕti, part. fut. stātūrus: - intr. -    - avec deux brèves - stĕtĕrunt (Prop. Virg. Ov.) a - être debout, se tenir droit, se dresser, être d'aplomb.    - stare ad januam, Plaut.: se tenir debout à la porte.    - steterunt comae, Virg.: ses cheveux se hérissèrent.    - pulvere caelum stare vident, Virg. En. 12: on voit se dresser un nuage de poussière.    - stans pede in uno, Hor.: se tenant debout sur un seul pied.    - aeneus ut stes, Hor.: pour être debout en bronze (pour que tu aies ta statue de bronze).    - stare de marmore, Virg.: avoir une statue de bronze. b - rester en place, être immobile, être fixe, être au repos, séjourner, stationner, s'arrêter, prendre fin.    - ilico sta, Plaut.: arrête-toi tout de suite.    - in eodem vestigio stabant, Curt.: ils restaient immobiles à la même place.    - sanguis stetit, Sen. Oedip. 585: le sang s'est coagulé.    - stant ora metu, Val. Fl. 4, 639: son visage se tient figé de crainte.    - stantes aquae: eaux stagnantes; eaux calmes, mer calme.    - stantes oculi, Ov.: yeux fixes. c - être solide, être en bon état, être sur un bon pied, durer, subsister, se maintenir, prospérer; rester en place, tenir bon, résister, tenir tête, rester fidèle à, se conformer à.    - disciplinam militarem, qua stetit ad hanc diem Romana res, soluisti, Liv. 8: tu as brisé les liens de la discipline militaire, qui, jusqu'à ce jour, a fait la force de Rome.    - nec domus ulla nec urbs stare poterit, Cic. Lael. 7: aucune maison, aucune ville ne pourront subsister.    - stare promissis: [être constant du point de vue des promesses] = tenir ses promesses.    - stare animo: être inébranlable.    - stare conditionibus, Cic.: se conformer aux conditions.    - stare in fide: rester fidèle à sa parole.    - stetit in eadem sententia, Liv. 4: il maintint son point de vue. d - se tenir, être (en parl. d'un état permanent); être fini, être construit, être érigé (en parl. de constructions...).    - inter sacrum saxumque stare, Plaut.: être entre l'enclume et le marteau.    - stare (ad ancoram, in ancoris): être à l'ancre, mouiller.    - stet Capitolium Fulgens, Hor. C. 3: que le Capitole apparaisse dans tout son éclat.    - intra annum nova urbs stetit, Liv. 6: en moins d'un an, la nouvelle ville fut construite.    - jam stabant Thebae, Ov. M. 3: déjà Thèbes s'élevait.    - stabat opus, Ov. M. 11: l'ouvrage était achevé.    - jam stare ratem, Val.-Flac.: (répandre le bruit) que le vaisseau est tout prêt. e - être à son poste (comme domestique); assister (en justice); être sous les armes, combattre pour, soutenir, être aux côtés de, être du parti de, être favorable à.    - sto exspectans si quid mi imperent, Ter.: je suis là, attendant les ordres qu'elles ont à me donner.    - stare cum gladiis, Cic.: se tenir armé.    - stare in primis, Nep.: combattre aux premiers rangs.    - stare ab (cum, pro) aliquo: être du parti de qqn, être avec qqn, être pour qqn, soutenir qqn.    - diu pugna neutro inclinata stetit, Liv. 27: longtemps la bataille ne pencha en faveur de personne.    - stare contra aliquem: être contre qqn. f - s'appuyer sur, ne pas s'écarter de, persévérer, s'attacher, s'en rapporter, s'en tenir à.    - alicujus judicio stare: s'en tenir à l'avis de qqn. g - être fixé, être décidé, être arrêté, être résolu.    - sic stat sententia: telle est ma décision.    - Pa. Vide quid agas. Ph. Stat sententia, Ter.: Pa. Vois ce que tu dois faire. Ph. Ma résolution est prise.    - mihi stat desinere: je suis résolu à cesser.    - Hannibal, postquam ipsi sententia stetit pergere ire atque Italiam petere, advocata contione varie militum versat animos, Liv. 21, 30: Hannibal, une fois résolu à continuer sa route et à gagner l'Italie, ordonna le rassemblement et revira l'état d'esprit de ses soldats.    - stat sententia tradere mecum patriam, Ov. M. 8: je suis décidé à livrer ma patrie avec moi. h - dépendre de, reposer sur, ne tenir qu'à.    - per me stat ut: il dépend de moi que...    - deserui tempestatibus, fluminibus, id est, non per me stetit, sed per illud, Quint.: je ne suis pas retourné au camp à cause des tempêtes, des fleuves, en d'autres termes, la faute n'en est pas à moi, mais à ces circonstances.    - per me stat quominus (ne): il dépend de moi d'empêcher que.    - per me non stat quin: il ne dépend pas de moi d'empêcher que.    - Caesar ubi cognovit per Afranium stare, quominus proelio dimicaretur, Caes. BC. 1, 41: quand César eut appris qu’il dépendait d’Afranius [d‘empêcher que l’on en vînt aux mains] = d’empêcher d’en venir aux mains.    - stetisse per Trebonium, quo minus oppido potirentur, videbatur, Caes. BC. 2, 13: apparemment, il dépendait de Trébonius de les empêcher de s'emparer de la place.    - per me stetisse credere quominus haec fierent nuptiae, Ter.: croire qu'il n'a tenu qu'à moi d'éviter que ce mariage ait lieu.    - avec infinitif - per eum non stetit parere, Dig.: il n'a pas été maître d'obéir.    - omnis in Ascanio stat cura parentis, Virg. En. 1, 646: tous les soucis du père reposent sur Ascagne. ii - coûter.    - avec abl. de prix - stare (= constare): coûter.    - haud parvo stare: coûter cher.    - stare magno: coûter cher.    - heu quanto stetit...: hélas! combien a coûté...!    - stare aliqua re alicui: coûter qqch à qqn.    - multo sanguine ac vulneribus ea Poenis victoria stetit, Liv. 23: cette victoire coûta bien du sang et des pertes aux Carthaginois. [st1]2 [-] sto, arch.: c. isto → iste.
* * *
[st1]1 [-] sto, stāre, stĕti, part. fut. stātūrus: - intr. -    - avec deux brèves - stĕtĕrunt (Prop. Virg. Ov.) a - être debout, se tenir droit, se dresser, être d'aplomb.    - stare ad januam, Plaut.: se tenir debout à la porte.    - steterunt comae, Virg.: ses cheveux se hérissèrent.    - pulvere caelum stare vident, Virg. En. 12: on voit se dresser un nuage de poussière.    - stans pede in uno, Hor.: se tenant debout sur un seul pied.    - aeneus ut stes, Hor.: pour être debout en bronze (pour que tu aies ta statue de bronze).    - stare de marmore, Virg.: avoir une statue de bronze. b - rester en place, être immobile, être fixe, être au repos, séjourner, stationner, s'arrêter, prendre fin.    - ilico sta, Plaut.: arrête-toi tout de suite.    - in eodem vestigio stabant, Curt.: ils restaient immobiles à la même place.    - sanguis stetit, Sen. Oedip. 585: le sang s'est coagulé.    - stant ora metu, Val. Fl. 4, 639: son visage se tient figé de crainte.    - stantes aquae: eaux stagnantes; eaux calmes, mer calme.    - stantes oculi, Ov.: yeux fixes. c - être solide, être en bon état, être sur un bon pied, durer, subsister, se maintenir, prospérer; rester en place, tenir bon, résister, tenir tête, rester fidèle à, se conformer à.    - disciplinam militarem, qua stetit ad hanc diem Romana res, soluisti, Liv. 8: tu as brisé les liens de la discipline militaire, qui, jusqu'à ce jour, a fait la force de Rome.    - nec domus ulla nec urbs stare poterit, Cic. Lael. 7: aucune maison, aucune ville ne pourront subsister.    - stare promissis: [être constant du point de vue des promesses] = tenir ses promesses.    - stare animo: être inébranlable.    - stare conditionibus, Cic.: se conformer aux conditions.    - stare in fide: rester fidèle à sa parole.    - stetit in eadem sententia, Liv. 4: il maintint son point de vue. d - se tenir, être (en parl. d'un état permanent); être fini, être construit, être érigé (en parl. de constructions...).    - inter sacrum saxumque stare, Plaut.: être entre l'enclume et le marteau.    - stare (ad ancoram, in ancoris): être à l'ancre, mouiller.    - stet Capitolium Fulgens, Hor. C. 3: que le Capitole apparaisse dans tout son éclat.    - intra annum nova urbs stetit, Liv. 6: en moins d'un an, la nouvelle ville fut construite.    - jam stabant Thebae, Ov. M. 3: déjà Thèbes s'élevait.    - stabat opus, Ov. M. 11: l'ouvrage était achevé.    - jam stare ratem, Val.-Flac.: (répandre le bruit) que le vaisseau est tout prêt. e - être à son poste (comme domestique); assister (en justice); être sous les armes, combattre pour, soutenir, être aux côtés de, être du parti de, être favorable à.    - sto exspectans si quid mi imperent, Ter.: je suis là, attendant les ordres qu'elles ont à me donner.    - stare cum gladiis, Cic.: se tenir armé.    - stare in primis, Nep.: combattre aux premiers rangs.    - stare ab (cum, pro) aliquo: être du parti de qqn, être avec qqn, être pour qqn, soutenir qqn.    - diu pugna neutro inclinata stetit, Liv. 27: longtemps la bataille ne pencha en faveur de personne.    - stare contra aliquem: être contre qqn. f - s'appuyer sur, ne pas s'écarter de, persévérer, s'attacher, s'en rapporter, s'en tenir à.    - alicujus judicio stare: s'en tenir à l'avis de qqn. g - être fixé, être décidé, être arrêté, être résolu.    - sic stat sententia: telle est ma décision.    - Pa. Vide quid agas. Ph. Stat sententia, Ter.: Pa. Vois ce que tu dois faire. Ph. Ma résolution est prise.    - mihi stat desinere: je suis résolu à cesser.    - Hannibal, postquam ipsi sententia stetit pergere ire atque Italiam petere, advocata contione varie militum versat animos, Liv. 21, 30: Hannibal, une fois résolu à continuer sa route et à gagner l'Italie, ordonna le rassemblement et revira l'état d'esprit de ses soldats.    - stat sententia tradere mecum patriam, Ov. M. 8: je suis décidé à livrer ma patrie avec moi. h - dépendre de, reposer sur, ne tenir qu'à.    - per me stat ut: il dépend de moi que...    - deserui tempestatibus, fluminibus, id est, non per me stetit, sed per illud, Quint.: je ne suis pas retourné au camp à cause des tempêtes, des fleuves, en d'autres termes, la faute n'en est pas à moi, mais à ces circonstances.    - per me stat quominus (ne): il dépend de moi d'empêcher que.    - per me non stat quin: il ne dépend pas de moi d'empêcher que.    - Caesar ubi cognovit per Afranium stare, quominus proelio dimicaretur, Caes. BC. 1, 41: quand César eut appris qu’il dépendait d’Afranius [d‘empêcher que l’on en vînt aux mains] = d’empêcher d’en venir aux mains.    - stetisse per Trebonium, quo minus oppido potirentur, videbatur, Caes. BC. 2, 13: apparemment, il dépendait de Trébonius de les empêcher de s'emparer de la place.    - per me stetisse credere quominus haec fierent nuptiae, Ter.: croire qu'il n'a tenu qu'à moi d'éviter que ce mariage ait lieu.    - avec infinitif - per eum non stetit parere, Dig.: il n'a pas été maître d'obéir.    - omnis in Ascanio stat cura parentis, Virg. En. 1, 646: tous les soucis du père reposent sur Ascagne. ii - coûter.    - avec abl. de prix - stare (= constare): coûter.    - haud parvo stare: coûter cher.    - stare magno: coûter cher.    - heu quanto stetit...: hélas! combien a coûté...!    - stare aliqua re alicui: coûter qqch à qqn.    - multo sanguine ac vulneribus ea Poenis victoria stetit, Liv. 23: cette victoire coûta bien du sang et des pertes aux Carthaginois. [st1]2 [-] sto, arch.: c. isto → iste.
* * *

    Sto, stas, steti, statum, stare, cui opponitur Sedere. Estre debout sur ses pieds, Estre en son estant.

\

    Sta Charine. Plaut. Arreste, Demeure.

\

    Dum ante ostium sto. Terent. Ce pendant que j'estoye devant l'huis.

\

    Stant aduersis vestigiis contra nostra vestigia Antipodes. Cic. Marchent au contraire de nous.

\

    Stare et Fugere, contraria. Cic. S'arrester, Ne bouger.

\

    Qui si steterit idem, mihique paruerit, etc. Cic. S'il persevere et demeure tousjours en son propos.

\

    Stat a Senatu. Cicero. Il tient le parti du Senat, Il tient pour le Senat.

\

    Stat a causa bonorum. Cic. Il est du parti des gents de bien, Il tient pour eulx.

\

    In acie stare. Plancus ad Ciceronem. Estre en armes au camp, prest touts les jours de combatre.

\

    Stetit ad eam diem ciuitas illa Lycurgi legibus. Liu. Demoura sur bout, et à fleurs et duré, Demoura en son estre.

\

    Stare ad curiam. Cic. Ne bouger du palais.

\

    Ad verbera stare. Ouid. Prest à estre fessé.

\

    In aequo alicui stare. Seneca. Estre egual à luy.

\

    Animis stare. Cic. Avoir tousjours bon courage.

\

    Animo stare, et Desipere, contraria. Horatius. Estre en son bon sens.

\

    Authore certo stare. Liu. S'arrester au dire de certain homme, comme estant homme de foy, S'arrester à un certain autheur, et le croire.

\

    Stare circum, pro Circunstare. Virgil. Estre à l'entour.

\

    Conditionibus et conuentis stare. Cicero. Tenir l'offre qu'on a faicte.

\

    Consilio alicuius stare. Liu. S'arrester au conseil d'aucun.

\

    Contra aliquem stare. Virgilius. Luy estre contraire, Soustenir quelque querelle contre luy.

\

    Quum is contra populi studium stetisset. Cicero. Eust tenu bon contre, etc.

\

    Stare a mendacio contra verum. Cic. Soustenir une menterie contre la verité.

\

    Conuentis stare. Cicero. Tenir l'accord et convention qu'on a faicte avec aucun.

\

    Cum aliquo stare. Liu. Tenir le parti d'aucun, Luy favorizer.

\

    AEquitas cum aduersario stat. Cic. Nostre partie adverse est fondee sur l'equité, Equité fait pour partie adverse.

\

    Decreto Senatus stare. Caesar. Obeir à l'ordonnance.

\

    Fabula dicitur stare. Terent. Quand elle plaist, et qu'elle est ouye, et qu'on l'escoute d'un bout à autre.

\

    Fide stare. Liu. Tenir ou garder sa foy.

\

    Stat parum fides apud eum. Plaut. Il ne tient point ce qu'il a promis, ou Il n'est pas fort loyal.

\

    In fide stare. Cic. Tenir sa foy.

\

    Fiducia belli stetit auxiliis Palladis. Virg. La fiance et esperance que les Grecs ont eu en ceste guerre n'a esté soustenue et maintenue que par l'aide de Pallas, Toute leur fiance gisoit sur l'aide de Pallas, Il n'ont eu fiance qu'en l'aide de Pallas.

\

    Ad finem stare. Ouid. Durer jusques à la fin.

\

    Firmum stare. Liu. Tenir bon, Estre ferme et constant.

\

    Bene apud memores veteris stat gratia facti. Virgil. Le bon gré dure et persevere, Ils en scavent tousjours bon gré.

\

    Tantisper tutela muliebri regnum puero stetit. Liuius. Son royaume luy demoura sauve.

\

    In eo quod iudicatum est stare. Cic. S'accorder et obeir à la sentence, Acquiescer à ce qui est jugé.

\

    In eo quod ostenderis, stes. Cic. Ne te desdi point et t'arreste à ce que tu as une fois voulu.

\

    Spes et victoria stabat in ducibus. Silius. Consistoit et gisoit és capitaines.

\

    Institutis alicuius seruandis stare dicitur vrbs. Cic. Demeurer en estre ou estat, Se maintenir.

\

    Iudicio alicuius stare. Cic. S'arrester à son jugement, Le croire plustost qu'un autre.

\

    Iudicata re stare. Cic. Obeir à la sentence du juge.

\

    Iureiurando alicuius stare. Quintil. Se rapporter à son serment.

\

    Ius exemplis stat. Liu. Le droict est prins sur ce qu'on a accoustumé de faire.

\

    Loco stare. Columel. Ne bouger de sa place.

\

    Stare meliore loco, per translationem. Cic. Estre en meilleur estat.

\

    Opinione alicuius stare. Cic. S'arrester à l'opinion d'aucun.

\

    Ordine stare. Quintil. Estre maintenu, et durer au moyen de l'ordre sans lequel tenir on periroit.

\

    Pacto stare. Liuius. Garder et entretenir l'accord et convention qu'on a faicte avec aucun.

\

    Pariter stare. Ouid. Estre ensemble.

\

    Pede in vno stans. Horat. Estant debout sur un pied.

\

    Per quos homines ordinesque steterim non ignoras. Cicero. J'ay esté sauvé et maintenu en mon estat.

\

    Stat per me, per te, per illum quo minus id fiat. Plin. Quintil. Il tient à luy, Il a esté cause que ce n'a esté faict, C'est par luy.

\

    Praelia stant mihi cum domina mea. Propert. Il n'y a point de guerre ne de noise entre elle et moy, Toute noise cesse entre elle et moy.

\

    Pro aliquo stare. Quintil. Tenir le parti d'aucun, Luy favorizer.

\

    Promissis stare. Cic. Tenir sa promesse.

\

    Ratio et fortuna cum aliquo stat. Liu. Quand la raison et fortune font pour luy.

\

    Sanguis stetit. Plin. iunior. Est estanché.

\

    Ea omnes stant sententia. Plaut. Ils sont touts de ceste opinion.

\

    Stat sententia, non minuere copias. Liu. J'ay conclu et arresté en moy de ne, etc.

\

    In eadem sententia stare. Liu. Perseverer en son opinion.

\

    Stare eodem statu. Cic. Demeurer en un mesme estat.

\

    Suppliciter stare. Horat. Estre devant aucun les mains joinctes en requerant pardon.

\

    Talo recto stare. Horat. Estre debout.

\

    Verbis legis stare. Quintil. S'arrester aux mots de la loy, et les prendre à la rigueur.

\

    Voluntate logis stare. Quintil. S'arrester à l'intention et volunté de la loy, et non point aux mots.

\

    Multorum sanguine ac vulneribus ea Poenis victoria stetit. Liu. Ceste victoire cousta beaucoup de sang aux Carthaginiens, Il y eut grand sang respandu, et grand nombre de blessez des Carthaginiens, en sorte que la victoire leur fut bien cher vendue, La victoire leur cousta cher.

\

    Magno ei stet ea nocte absentem fuisse. Gell. Il luy cousta beaucoup d'avoir, etc.

\

    Stat illi res centum talentis. Liu. La chose luy couste cent talents.

\

    Omnis in Ascanio chari stat cura parentis. Virgilius. Est en Ascanius.

\

    Periculum vitae meae tuo stat periculo post mortem. Plaut. Gist en ton danger.

\

    Stare. Cic. Demourer en estat.

\

    Quum in Senatu pulcherrime staremus. Cicero. Nostre cas se portoit bien.

\

    Stat conferre manum AEneae. Virgil. Cela est arresté en moy que je veulx, etc.

\

    Neque adhuc stabat quo potissimum. Cic. Il n'estoit point encore arresté.

\

    Modo stet nobis illud, vna viuere in studiis nostris. Cic. Pourveu que ce soit arresté entre nous.

\

    Statur, impersonale. Terentius, Quid agitur? P. statur. Je suis icy debout sans rien faire.

\

    Standum est epistolis Domitiani. Plin. iunior. Il se fault arrester aux epistres, de, etc.

Dictionarium latinogallicum > sto
51 aliquis

ali-quis, aliqua, aliquid, Plur. aliqui, Pron. indef. subst. u. adi. (alius quis), eig. = alius nescio quis, d.h. dieser od. ein anderer aus der Mehrzahl, irgend jemand (einer), irgend ein od. etwas, dieser u. jener, im Plur. auch irgendwelche, einige, manche, I) im allg.: a) allein: α) subst.: is aliquis, dieser Jemand, Cic.: quisquis est ille, si modo est aliquis, Cic.: declamabam saepe cum M. Pisone et cum Q. Pompeio aut cum aliquo cotidie, Cic.: aut ipse occurrebat aut aliquos mittebat, Liv.: quem igitur cum omnium gratia voluit, hunc voluit cum aliquorum querela, Cic.: nihilne tibi videor an aliquid dicere? Cic.: vellem aliquid Antonio praeter illum libellum libuisset scribere, Cic.: aliquid facerem, ut hoc ne facerem, ich würde, ich weiß nicht was, tun, Ter.: aliquid fiet, interea fiet aliquid, es wird irgend etwas geschehen, Komik.: u. so erit hic aliquid aliquando, Cic. ep. (vgl. Klotz u. Spengel Ter. Andr. 314). – fem. aliqua (Akk. aliquam), Ov. met. 10, 560 (Varr. LL. 6, 56 zw.). – β) adi. (vgl. Osann Cic. de rep. 1, 68. p. 140), aliquis deus, irgend ein G., Cic.: aliquis error. Verg.: aliquo tempore anni, einmal im Jahre, Liv.: sine aliquo quaestu atque praeda, Cic.: sine aliquo timore, ohne Anwandlung von Furcht, Cic.: non sine aliqua spe et cogitatione, Cic.: qui alicui rei est, der zu etwas taugt, Cic.: aliquo modo, Plaut.: aliquo pacto, Ter.:

————

aliqua ex parte, einigermaßen, Cic.: aliquā re publica, wenn der St. einigermaßen bestehen kann, bei leidlichen Verhältnissen im St., Cic. – aliqui... alii, quidam... aliqui, quidam... alii... aliqui, Plin. (s. Sillig zu 33, 101 u. zu 34, 106). – aliquantum... aliquid... nihil, Plin. ep. (s. aliquantus). – b) verstärkt durch alius, irgend ein anderer, irgend etwas anderes (vgl. Stürenb. Cic. Arch. 11. p. 92), quae non habent caput aut aliquam aliam partem, Varr. LL.: dum aliud aliquid flagitii conficiat, Ter.: sin, ut tu scribis, ista evanuerint, aliquid aliud videbimus, Cic. – c) verstärkt durch unus (s. Moser u. Osann Cic. de rep. 1, 48. p. 99), ein einziger, unbestimmt u. gleichgültig, welcher? irgendeiner, aliquis unus pluresve divitiores, Cic.: unum aliquem diem, irgend einen beliebigen Tag, Cic. – d) partitiv mit ex, de od. mit dem Genet., aliquis ex vobis, Cic.: aliquis ex iis, Petron.: aliquis de tuis, Cic.: exspectabam aliquem meorum, Cic. – e) wie im Griech. τίς, um eine Zahl ungefähr anzugeben (s. Holstein Cic. de fin. 2, 62), einige, etwa, hos aliquos dies, einige T., Plaut.: aliquos viginti dies, Plaut.: aliqua folia quinque, Cato: tres aliqui aut quattuor, Cic. – f) aliquid mit dem Genet. eines Subst. od. eines Adi. neutr. der 2. Declin., aliquid monstri, Ter.: agri aliquid, Liv.: aliquid virium, Cic.: falsi aliquid, Cic.: laxare aliquid laboris, Liv.: sehr selten in einem casu obl., aliquo loci morari,

————

Ulp. dig. – g) auch mit Adii. qualit., aliquis imbecillior, einer, der schwächer ist, Cic.: aliquid divinum, etwas, was göttlich ist, Cic.: in quo est aliquid extremum, worin es etwas Äußerstes gibt, Cic. – auch für was gew. tale quid mit mehr Bestimmtheit, aliquid in somno tale, quale etc., Cic.; vgl. aliquid huiusmodi, Cic. – h) in Konditionalsätzen mit si, nisi etc., Cic. u.a. – i) mit der 2. pers. sing., exoriare aliquis, Verg. Aen. 4, 525. – u. kollektiv mit der 2. pers. plur. (vgl. Passows Handw. in v. τίς no. B, II, 1, c), aperite atque Erotium aliquis evocate ante ostium, Plaut. Men. 674: aperite aliquis actutum ostium, Ter. adelph. 634. – k) Akk. aliquid = in irgend etwas, in irgend einer Beziehung, einigermaßen, si in me al. offendistis, Cic.: ne additus nomini honos aliquid libertati officeret, Liv.: sublevare alqm al., Caes.: perlucens iam al. lux, Liv. – 1) neutr. pl. subst., aliqua, einiges, etwas, in narratione aliqua eicienda, Quint.: u.m. Genet., trium rerum aliqua consequemur, Cic. – II) insbes.: A) ein unbestimmtes Einzelnes aus einer größern Mehrheit hervorhebend, mancher, manch einer, dieser und jener, wie τίς, dicet aliquis forte, Vitr.: dixerit hic aliquis, Catull.: est aliquis, qui se inspici, aestimari fastidiat, Liv. – B) prägnant wie im Griech. τίς, τί, etwas der Rede Wertes, etwas Bedeutendes, Großes (s. Kühner u. Meißner Cic. Tusc. 1, 45), si nunc aliquid assequi se putant, Cic. – dah.

————

a) esse aliquem od. aliquid, wie im Griech. τινά, od. τί ειναι (vgl. Passows Handw. in v. τίς no. B, II, 2, d.p. 1912, b), etwas sein, d.i. von Wert-, etwas Rechtes sein, etwas gelten, etwas zu sagen od. zu bedeuten haben, etwas heißen od. sagen wollen, Cic.: est aliquid nupsisse Iovi, es ist etwas, es ist keine Kleinigkeit, Ov. – b) dicere aliquid, wie λέγειν τι, etwas Gewichtiges, nicht ganz Grundloses behaupten, Cic. – c) in der Umgangsspr., aliquid, etwas = etwas Bedeutendes, zumal Erwünschtes, Angenehmes, fiet aliquid, es kann etwas geschehen, - eintreten, -sich ereignen, Plaut. u. Ter.: u. so Vestorio aliquid significes, sage etwas Schönes, Angenehmes, eine Schmeichelei, Cic. – u. aliquid in verblümter Sprache für den sinnlichen Liebesgenuß, sin de Aurelia aliquid aut Lollia, Cic. ep. 9, 22. § 4 (vgl. Tusc. 3, 43). Prop. 2, 18, 11. – ⇒ Nomin. Sing. Femin. aliqua, adj., Pompon. com. 114 (aliqua strena, nach Ribbecks Vermutung). Cic. ep. 6, 20, 2 (aliqua res); subst., Sen. contr. 10, 3 (32), 2 u. 10, 4 (33), 20; Plur. Femin, aliquae, adj. Lucr. 4, 261 (aliquae res). – Archaist., Dat. Sing. aliquoi, Sen. contr. 9, 5 (28), 11. – arch. Nom. Plur. aliques, nach Charis. 159, 7. – Dat. u. Abl. Plur. auch aliquis, Corp. inscr. Lat. 8, 2728, 82. Liv. 24, 22, 14; 26, 15, 3; 26, 49, 6; 45, 32, 6. Plin. 2, 55 u.a. (s. Sillig zu 33, 48). – Dat. Plur. Femin. aliquabus, Soran. Lat. p. 10,

————

22. – alicui dreisilbig, Tibull. 4, 7, 1. Ov. trist. 4, 7, 7.

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > aliquis
52 Cum2

1.
cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
I.
In gen., Plaut. Am. prol. 95:
qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,
id. ib. prol. 125:
cum Pansā vixi in Pompeiano,
Cic. Att. 14, 20, 4:
semper ille antea cum uxore, tum sine eā,
id. Mil. 21, 55:
quibuscum essem libenter,
id. Fam. 5, 21, 1; cf.:
cum quibus in ceteris intellegis afuisse,
id. Sull. 3, 7:
si cenas hodie mecum,
Hor. Ep. 1, 7, 70:
vagamur egentes cum conjugibus et liberis,
Cic. Att. 8, 2, 3:
errare malo cum Platone, etc.,
id. Tusc. 1, 17, 39:
qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,
Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
b.
In an expression of displeasure:
in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,
Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
B.
In a designation of time with which some action concurs:
egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?
Plaut. Am. 2, 2, 121; so,
cum primo luci,
id. Cist. 2, 1, 58:
cras cum filio cum primo luci ibo hinc,
Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:
cum primā luce,
id. Att. 4, 3, 4; and:
cum primo lumine solis,
Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:
pariter cum ortu solis,
Sall. J. 106, 5:
pariter cum occasu solis,
id. ib. 68, 2; cf.:
cum sole reliquit,
Verg. A. 3, 568 et saep.:
mane cum luci simul,
Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:
simul cum dono designavit templo Jovis fines,
id. 1, 10, 5; cf.:
et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,
Cic. de Or. 3, 3, 10.—
C.
In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:
cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:
cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,
id. Cat. 1, 13, 33:
cum magno provinciae periculo,
Caes. B. G. 1, 10:
cum summo probro,
Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:
cum summā tuā dignitate,
Cic. Fin. 4, 22, 61:
cum bonā alite,
Cat. 61, 19:
ferendum hoc onus est cum labore,
Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:
multis cum lacrimis aliquem obsecrare,
amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:
hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,
Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:
orare cum lacrimis coepere,
Liv. 5, 30, 5:
si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,
Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,
cum curā,
Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:
cum summo studio,
Sall. C. 51, 38:
cum quanto studio periculoque,
Liv. 8, 25, 12 al.:
cum multā venustate et omni sale,
Cic. Fin. 1, 3, 9:
summā cum celeritate ad exercitum rediit,
Hirt. B. G. 8, 52:
maximo cum clamore involant,
Plaut. Am. 1, 1, 89:
cum clamore,
Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:
cum clamore ac tumultu,
id. 9, 31, 8; cf.:
Athenienses cum silentio auditi sunt,
id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:
illud cum pace agemus,
Cic. Tusc. 5, 29, 83:
cum bonā pace,
Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:
cum bonā gratiā,
Cic. Fat. 4, 7:
cum bonā veniā,
Liv. 29, 1, 7; cf.:
cum veniā,
Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:
cum virtute vivere,
Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:
cum judicio,
Quint. 10, 1, 8:
cum firmā memoriā,
id. 5, 10, 54:
legata cum fide ac sine calumniā persolvere,
Suet. Calig. 16:
spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,
Liv. 4, 20, 3.—
b.
Attributively, with subst.:
et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,
Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:
frumenti cum summā caritate inopia erat,
id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
2.
Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
(α).
Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,
cum eo quidem, quod, etc.,
id. 2, 4, 30. —With subj.:
sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,
Cic. Att. 6, 1, 7.—
(β).
With ut:
Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,
Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:
cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,
Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin. —
(γ).
With ne:
obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,
Col. 5, 1, 4:
cum eo, ne amplius quam has urant,
Cels. 7, 22; and with tamen:
cum eo tamen, ne, etc.,
id. 2, 17.—
3.
Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:
cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,
Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:
agite, cum dis bene juvantibus arma capite,
Liv. 21, 43, 7; so,
cum superis,
Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
4.
Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:
ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,
ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,
cum octavo, cum decimo,
Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:
cum centesimo,
Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:
cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,
id. 5, 4, 3, § 24.—
D.
With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:
cum linguā lingere,
Cat. 98, 3:
cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),
Verg. A. 9, 816:
cum vino et oleo ungere,
Veg. 1, 11, 8 et saep.:
terra in Augurum libris scripta cum R uno,
Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
II.
In partic.
A.
Completing the meaning of verbs.
1.
With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:
ut proprie cohaereat cum narratione,
Auct. Her. 1, 7, 11:
(haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,
id. 1, 9, 16:
interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,
id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:
quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?
id. Clu. 31, 86:
hanc sententiam cum virtute congruere semper,
id. Off. 3, 3, 13:
foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,
id. ib. 3, 31, 111:
capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,
Liv. 1, 52, 4:
cum aliquo in gratiam redire,
id. 3, 58, 4:
stabat cum eo senatūs majestas,
id. 8, 34, 1:
conjurasse cum Pausaniā,
Curt. 7, 1, 6:
Autronium secum facere,
Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
2.
Of companionship, association, sharing, etc.:
cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,
Cic. de Or. 2, 14, 61:
quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,
id. Off. 1, 15, 46:
nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,
id. ib. 1, 17, 51:
cum civibus vivere,
id. ib. 1, 34, 124:
cum M. Fabio mihi summus usus est,
id. Fam. 9, 25, 2; cf.:
cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,
Liv. 1, 45, 2:
partiri cum Dinaeā matre jussit,
Cic. Clu. 7, 21:
cum Baebio communicare,
id. ib. 16, 47; cf.
of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,
Liv. 1, 58, 4:
duos tamen pudor cum eo tenuit,
id. 2, 10, 5.—
3.
Of intercourse, traffic, etc.:
cum aliquo agere,
to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:
cum eo Accius injuriarum agit,
Auct. Her. 1, 14, 24:
si par est agere cum civibus,
Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:
si mihi cum Peripateticis res esset,
Cic. Ac. 2, 35, 112:
tecum enim mihi res est,
id. Rosc. Am. 30, 84:
uni tibi et cum singulis res est,
Liv. 2, 12, 11:
pacem cum Sabinis facere,
Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
4.
Of deliberation and discussion:
haec ego cum ipsis philosophis disserebam,
Cic. de Or. 1, 13, 57:
tempus cum conjuratis consultando absumunt,
Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
5.
Of strife, difference, etc.:
quibuscum continenter bellum gerunt,
Caes. B. G. 1, 1:
cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!
Cic. Ac. 2, 47, 143:
neque tam quererer cum deo quod, etc.,
id. ib. 2, 25, 81:
cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,
id. ib. 2, 4, 11:
cum stomacheretur cum Metello,
id. Or. 2, 66, 267:
manu cum hoste confligere,
id. Off. 1, 23, 81:
utilia cum honestis pugnare,
id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:
cum majoribus nostris bella gessit,
id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:
cum Auruncis bellum inire,
id. 2, 16, 8; cf.:
cum Volscis aequo Marte discessum est,
id. 2, 40, 14:
inimicitias cum Africano gerere,
Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:
cum Scipione dissentire,
Val. Max. 4, 1, 12:
cum utrāque (uxore) divortium fecit,
Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
6.
Of comparison:
nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,
Cic. Ac. 2, 5, 14:
hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,
id. de Or. 1, 2, 8:
conferam Sullamne cum Junio,
id. Clu. 34, 94:
(orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,
id. Off. 2, 6, 20.—
B.
Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:
hominem sine re, sine fide,
Cic. Cael. 32, 78):
a portu illuc nunc cum laternā advenit,
Plaut. Am. prol. 149:
cadus cum vino,
id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:
olla cum aquā,
Cato, R. R. 156:
arcula cum ornamentis,
Plaut. Most. 1, 3, 91:
fiscos cum pecuniā Siciliensi,
Cic. Verr. 1, 8, 22:
onerariae naves cum commeatu,
Liv. 30, 24, 5 et saep.:
cum servili schemā,
Plaut. Am. prol. 117;
so of clothing,
id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:
ut ne quis cum telo servus esset,
Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;
so of weapons,
id. Phil. 2, 8, 19; cf.:
inmissi cum falcibus, etc.,
id. Tusc. 5, 23, 65:
vidi argenteum Cupidinem cum lampade,
holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:
simulacrum Cereris cum faucibus,
id. ib. 2, 4, 49, §
109: cum elephanti capite puer natus,
Liv. 27, 11, 5; cf.:
cum quinque pedibus natus,
id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.
Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,
Liv. 9, 44, 14:
te Romam venisse cum febri,
Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:
ex eis qui cum imperio sint,
id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:
cum imperio aut magistratu,
Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
C.
With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;
v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,
Cic. de Or. 2, 33, 144:
quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,
id. Verr. 2, 3, 80, § 187:
Numidae... in eādem mecum Africā geniti,
Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
D.
In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
► a.
Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:
quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),
Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:
his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,
Cic. Fam. 14, 14, 3:
adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,
id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
b.
Before et... et, connecting two substt.:
cum et diurno et nocturno metu,
Cic. Tusc. 5, 23, 66.
III.
In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
B.
It designates,
1.
A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
2.
The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
2.
Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
I.
Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
A.
In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
1.
The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
a.
Cum with pres. indic., often equivalent to si.
(α).
With principal predicate in pres.:
nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,
Plaut. Truc. prol. 17:
facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,
Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:
cum semen maturum habet, tum tempestiva est,
Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:
cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,
id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:
quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,
Sen. Ep. 23, 11.—
(β).
With principal predicate in fut. (rare):
ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?
Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
(γ).
With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):
haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,
Ter. Hec. 3, 5, 33:
qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,
Cic. Fam. 12, 30, 2:
(dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),
Verg. G. 3, 457:
nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,
Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
b.
With logical perf. indic.
(α).
With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:
gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,
id. Div. 2, 70, 145:
cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,
Varr. R. R. 2, 2, 17:
cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,
Caes. B. G. 6, 16, 5:
(hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,
Sen. Ira, 1, 8, 2:
quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,
Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
(β).
With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
(γ).
With two logical perff. (rare):
cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,
Varr. R. R. 2, 2, 6:
quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,
Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
c.
With fut.
(α).
With principal predicate in fut.:
ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,
Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:
etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,
Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
(β).
With principal predicate in pres.:
in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,
Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
d.
With fut. perf.
(α).
With principal predicate in pres.:
quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,
Cic. Att. 1, 7:
nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,
Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
(β).
With principal predicate in fut. indic.:
cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,
Auct. Her. 2, 10, 15:
cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?
Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:
qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,
Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
(γ).
With principal predicate in fut. imper.:
cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,
Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
(δ).
With two fut. perff.:
cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,
Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
e.
In partic.
(α).
In definitions with pres, indic.:
humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,
Auct. Her. 1, 3, 5:
purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,
Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
(β).
Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:
in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,
Cic. Rosc. Am. 22, 62:
qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,
id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:
etiam cum potentes nocere intendent,
Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:
cum etiam plus contenderimus, etc.,
Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
(γ).
Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:
sorba in sapa cum vis condere, arida facias,
Cato, R. R. 7 fin. — Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
2.
With subj. referring to indefinite time.
a.
With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
(α).
With pres. subj.:
acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,
Plaut. Ep. 5, 2, 53:
quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,
Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:
difficile est tacere cum doleas,
Cic. Sull. 10, 31:
etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,
id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
(β).
With perf. subj.:
difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,
Cic. Off. 1, 19, 64:
quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,
id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
b.
In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
c.
In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):
saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,
Cic. de Or. 2, 28, 129.—
d.
When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
e.
If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:
caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,
Cato, R. R. 28:
quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?
Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
3.
Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:
formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,
Cic. Att. 6, 3, 4:
quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,
id. Rosc. Am. 25, 100:
si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,
id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
a.
Cum with pres. indic.
(α).
Principal predicate in pres.:
certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,
Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:
potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?
Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:
equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,
Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:
quod cum ita est,
if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:
quodsi ita est,
Cic. Mur. 2, 5); so,
often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,
Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:
nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,
Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:
quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,
Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init. —
(β).
With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):
Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,
Plaut. Curc. 4, 4, 27:
sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?
id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
b.
Cum with logical perf. indic.
(α).
Principal predicate in pres.:
ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,
after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
(β).
With principal predicate in fut. ( poet.):
at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),
Prop. 4 (5), 2, 30.—
c.
With fut.
(α).
With principal predicate in fut.:
quom videbis tum scies,
Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:
sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,
Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
(β).
With principal predicate in fut. perf.:
cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,
Cic. Fam. 2, 12, 1.—
(γ).
With principal predicate in imper. fut.:
mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,
Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
(δ).
With principal predicate in subj. (potential):
cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,
Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
(ε).
In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
d.
With fut. perf.
(α).
With principal predicate in fut.:
mox dabo quom ab re divina rediero,
Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:
cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,
Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
(β).
With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):
quod quom dixero, si placuerit, Facitote,
Ter. Eun. 5, 8, 37:
cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,
Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
(γ).
With principal predicate in subj. (potential):
quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,
Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:
oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,
Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
4.
With subj. in definite time.
a.
Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
b.
Sometimes by attraction:
curata fac sint quom a foro redeam domum,
Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:
non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?
Cic. Planc. 24, 58. —
c.
In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
B.
In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
1.
With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:
portisculus signum cum dare coepisset,
Enn. Ann. v. 234 Vahl.:
quom testamento patris partisset bona,
Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:
quom venisset,
Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):
audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,
Cic. de Or. 1, 11, 45:
haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,
id. ib. 1, 35, 160:
cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,
id. Inv. 2, 23, 69:
Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,
id. N. D. 3, 34, 83:
eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,
Caes. B. G. 5, 18:
Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,
Liv. 1, 46, 9 et saep. —
2.
With pluperf. indic.
a.
Ante-class. in place of the class. subj.:
idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,
Plaut. Cas. 2, 8, 28:
Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,
Ter. And. 3, 2, 38.—
b.
If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
c.
If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:
nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,
Cic. Imp. Pomp. 7, 19:
cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,
id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
3.
If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
a.
With pluperf. indic.
(α).
With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:
cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:
(Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,
Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:
cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,
Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
(β).
With principal predicate in perf. indic.:
Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,
Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
b.
With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:
cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,
Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:
cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,
Caes. B. C. 2, 41:
cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,
Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
4.
In anterior clauses with imperf. subj.
(α).
When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):
Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),
Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
(β).
Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:
(Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,
Cic. Fin. 2, 30, 97:
cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,
id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
(γ).
When the principal action takes place during the action of the dependent clause:
qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,
Cic. Clu. 13, 38.—
5.
For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
C.
In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:
quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?
Cic. de Or. 2, 54, 220;
where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,
Liv. 29, 37, 8; cf.:
cum tecum Ephesi collocutus sum,
Cic. Fam. 13, 55, 1; and:
cum te Puteolis prosequerer,
id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;
also,
Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
1.
Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
a.
The clause expressing a momentary action:
posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,
id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:
non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,
Varr. R. R. 3, 3, 8:
in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,
Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:
per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,
id. de Or. 2, 59, 242:
cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,
id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:
tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,
Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;
6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,
Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;
9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,
Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:
accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,
Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:
jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,
Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:
Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,
Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:
ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,
Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:
effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,
Sen. Ben. 4, 39, 4:
tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,
Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
b.
If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):
in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,
Varr. R. R. 2, 5, 5:
ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,
Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:
nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,
id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:
non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,
Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
c.
With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:
ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,
Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
d.
With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:
ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,
Varr. R. R. 3, 2, 2:
me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,
Cic. Brut. 89, 303:
itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,
id. Verr. 2, 5, 23, § 59:
haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,
Caes. B. C. 3, 87:
cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,
Liv. 42, 5, 8:
Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,
Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
2.
With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
a.
The action falling within the time of the principal predicate:
set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?
Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:
haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,
Cic. Brut. 43, 161:
eo cum venio, praetor quiescebat,
id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:
cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,
Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:
cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,
Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;
45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,
Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:
beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?
Sen. Ben. 5, 19, 7:
bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,
Dig. 28, 18, § 1:
pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,
Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
b.
The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):
cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,
Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
3.
The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
a.
Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
(α).
Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:
eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?
Plaut. Bacch. 3, 3, 17:
alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?
Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):
qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,
Auct. Her. 4, 18, 25:
qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,
Cic. Att. 8, 1, 4:
res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,
id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:
Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,
id. Q. Fr. 2, 9, 3):
Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,
id. Phil. 6, 4, 11:
non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,
id. Red. Quir. 1, 3:
etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,
id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):
cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,
Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:
hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,
Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):
desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,
Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:
sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?
Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:
illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?
id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:
num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?
Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,
fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,
id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:
cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,
id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,
equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,
id. Brut. 8, 293:
cum censebam,
id. de Or. 1, 62, 264:
cum dicebam,
id. Fam. 6, 1, 5:
cum ponebas,
id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:
res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,
id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;
sometimes cum dabam = cum scribebam,
Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:
cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,
id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:
tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,
Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
(β).
The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:
antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),
Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:
sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,
id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:
Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,
Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:
Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,
Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:
cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,
Cic. Fin. 4, 27, 54:
cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,
Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
(γ).
If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:
tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,
Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:
cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,
Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:
Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,
Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:
ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),
Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,
according to class. usage,
Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;
contrary to class. usage,
Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
(δ).
In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:
nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,
Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:
ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,
Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:
nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?
id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):
similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),
id. de Or. 2, 16, 70; cf.:
nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,
id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:
casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,
Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:
Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,
Liv. 29, 31, 1:
cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,
id. 36, 5, 1; cf.:
cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,
id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):
cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,
id. 36, 15, 1; cf.:
cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,
id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:
tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),
Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):
cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,
Plin. 10, 41, 59, § 120.—
b.
If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
(α).
In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:
res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,
Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:
quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?
Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:
o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,
Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;
44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),
Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):
cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,
Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:
cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,
id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:
cum (censor) M. Antistio equum ademisset,
id. ib. 2, 71, 287).—
(β).
With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):
magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,
Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):
Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,
Cic. Inv. 2, 49, 144:
armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,
Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):
cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,
Cic. Rep. 2, 12, 23:
an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),
id. Sull. 17, 49:
tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),
id. Verr. 2, 5, 4, § 8:
quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),
Nep. Cim. 3, 1:
sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,
Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:
quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,
Plaut. Merc. 5, 4, 19:
consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,
Cic. Sest. 28, 61:
haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,
id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:
Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,
id. Fam. 3, 5, 3:
itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,
Liv. 1, 13, 6:
Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,
id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):
cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,
Cic. Fam. 3, 11, 1;
so with cum essem (essemus, etc.),
id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:
Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),
Liv. 42, 40, 8:
Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,
Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:
Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,
Cic. Att. 13, 49, 2:
proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,
Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):
ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,
Cic. Cat. 3, 3, 6:
cum advesperasceret, cum lucesceret,
id. Fam. 15, 4, 8:
cum lux appropinquaret,
id. Tull. 9, 21:
cum dies instaret,
id. Inv. 2, 31, 96:
cum comitiorum tempus adpeteret,
Liv. 28, 10, 1:
cum dies comitiorum adpropinquaret,
id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:
cum ea dies venit,
Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:
cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,
Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:
L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,
id. Brut. 68, 241:
cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,
Liv. 40, 42, 10:
cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,
id. 8, 33, 4:
haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,
id. 1, 50, 7;
so with cum maxime,
Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):
Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),
Cic. Sest. 63, 132:
Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),
Nep. Reg. 3, 2:
impulit ut cuperem habere, cum diceret,
Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:
cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,
Caes. B. C. 3, 57:
cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,
Liv. 6, 1, 6:
cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,
id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
(γ).
In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:
illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,
Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:
cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,
Liv. 4, 3, 1:
cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,
id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:
cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,
id. Quint. 16, 53):
ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,
id. Q. Fr. 1, 3, 8:
cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,
id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:
sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,
Gell. 14, 2, 10; cf.:
cum secum reputavit,
Tac. A. 15, 54.
D.
In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
1.
The predicate in present:
amice facis Quom me laudas,
Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:
bene facitis cum venitis,
Auct. Her. 4, 50, 63:
quae cum taces, nulla esse concedis,
Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
2.
With fut. (rare):
cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,
Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
3.
With fut. perf. (rare):
quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,
Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
4.
With perf.:
fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,
Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:
loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,
Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
5.
With histor. pres.:
Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,
Auct. Her. 1, 15, 25.—
6.
With imperf.:
cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,
Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
7.
Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;
very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,
Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
8.
With pluperf. (very rare):
exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,
Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
* 9.
Pluperf. and imperf.:
quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,
Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
10.
Imperf. subj. (post-class.):
tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,
Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
11.
Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:
illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,
which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
E.
In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
1.
Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
a.
The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
(α).
With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:
jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,
Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
(β).
With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:
erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,
Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
(γ).
With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:
fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,
Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:
fuerunt alia genera qui... dicebant,
id. de Or. 3, 17, 62):
fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),
Liv. 7, 32, 13.—
(δ).
With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:
quod fuit tempus cum rura colerent homines,
Varr. R. R. 3, 1:
ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,
Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
b.
Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
(α).
With pres. or fut. indic.:
incidunt saepe tempora cum ea commutantur,
Cic. Off. 1, 10, 31:
longum illud tempus cum non ero, etc.,
id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
(β).
With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:
atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,
Cic. Lig. 7, 20:
memini noctis illius cum... pollicebar,
id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:
illa pugna quom, etc. ( = in qua),
Plaut. Poen. 2, 26;
Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),
Cic. Att. 9, 9, 4:
patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),
Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
(γ).
With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:
accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,
Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:
numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?
id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:
haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),
Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:
eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,
while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
c.
Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:
Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,
Cic. de Or. 2, 10, 41:
omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,
id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):
posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,
Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
2.
The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
a.
With pres., = Engl. pres. perf.
(α).
With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):
hanc domum Jam multos annos est quom possideo,
that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:
anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,
Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
(β).
With ordinals:
vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,
Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
(γ).
With diu:
jam diu'st quom ventri victum non datis,
Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
b.
Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:
quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,
Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
c.
With pluperf., the principal predicate in imperf.:
permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,
Liv. 9, 33, 3.—
d.
With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:
dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,
Ter. Hec. 3, 4, 7:
unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,
Cic. Clu. 26, 72.—
3.
The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
a.
With cardinals.
(α).
Time in acc. (ante-class.):
annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,
Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
(β).
With nom.:
nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,
Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
b.
With diu or dudum:
nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,
Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
c.
Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:
omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,
Caes. B. G. 1, 23. —
4.
In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
a.
Principal sentence defining time by temporal expressions.
(α).
Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:
dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,
Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
(β).
Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:
nondum lucebat cum Ameriae scitum est,
Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
(γ).
Principal sentence with perf., cum with perf.:
dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,
Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
b.
Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
(α).
Principal sentence with imperf., cum with perf.:
non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,
Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:
jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,
Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
(β).
Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:
jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,
Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:
vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,
Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
(γ).
Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
(δ).
Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
(ε).
Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
(ζ).
Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
(η).
Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
(θ).
Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
(κ).
With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):
quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,
Cic. Brut. 36, 138:
jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,
Verg. G. 3, 422.—
5.
In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
a.
When, on an occasion, on which, etc.
(α).
With perf. indic.:
Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,
Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
(β).
With imperf. indic.:
num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?
Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
(γ).
Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):
nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,
Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
(δ).
Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
(ε).
So freq. cum quidem, always with indic.:
sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,
Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
b.
Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
(α).
With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:
fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,
Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,
cum nihilo magis,
Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
(β).
With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
6.
Cum interea (interim).
a.
Adverbial (rare).
(α).
Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
(β).
Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:
simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,
Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:
cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,
Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
b.
Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
(α).
To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:
anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,
Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
(β).
To the inverted clauses (4.):
tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,
Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
(γ).
To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:
post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,
Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
F.
In clauses completing the idea of the governing verb.
1.
After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
a.
Dependent on verbs of seeing and feeling.
(α).
With indic.:
nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),
Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:
conspectum est cum obiit,
Liv. 5, 25, 3.—
(β).
With subj.:
is... numquam est conspectus cum veniret,
Cic. Sest. 59, 126:
vidi... Cum tu terga dares,
Ov. M. 13, 224.—
b.
After verbs of hearing, always with subj.:
L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,
Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
c.
After memini, with indic. (sc. tempus):
memini quom... haud audebat,
Plaut. Capt. 2, 2, 53:
memini cum mihi desipere videbare,
Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:
memini cum velles residere ferventissimo sole,
Sen. Ben. 5, 24, 1.—
2.
After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
a.
Verbs of thanking:
habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,
Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:
tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,
Cic. Fam. 13, 24, 2.—
b.
Of congratulation:
quom tu's aucta liberis... gratulor,
Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
c.
Of rejoicing and grieving:
quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,
Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:
cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,
Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
d.
Dependent on optative sentences:
di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,
Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
G.
Elliptical usages (without predicate).
1.
Cum maxime.
a.
With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:
etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?
Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
b.
By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:
nunc cum maxume operis aliquid facere credo,
Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:
quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,
Cic. Clu. 5, 12:
castra amissa, et tum cum maxime ardere,
Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
2.
Similarly with other superlatives (post-class.):
foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,
at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:
cum tardissime,
id. 18, 7, 10, § 51:
cum longissime,
Suet. Tib. 38.
H.
For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
II.
Causal, since, because, as.
A.
Anteclass., chiefly with indic.
1.
With pres. indic.:
hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,
because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:
edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,
since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
2.
With perf. indic.:
praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,
Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
3.
With subj.
a.
By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
b.
Independent of such construction:
jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,
Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;
Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,
id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.
Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,
Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
B.
Class. and post-class., always with subj.
1.
With pres. subj.:
cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,
Cic. Mur. 6, 13:
cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,
id. Fin. 1, 20, 66:
quae cum ita sint, videamus, etc.,
id. Clu. 44, 123:
quod cum ita sit, etc.,
id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
2.
With perf. subj.:
cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,
Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
3.
With imperf. subj.
a.
Denoting both cause and coincidence of time:
vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,
Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:
cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,
Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
b.
Denoting cause without time:
cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,
Cic. Clu. 26, 70:
quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,
id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
4.
With pluperf. subj.:
Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,
Caes. B. G. 5, 22.
C.
With adverbs of emphasis.
1.
Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:
quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?
Cic. Arch. 5, 10:
cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,
id. Fam. 1, 10, 1:
cum praesertim vos alium miseritis,
id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
2.
Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:
nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,
Cic. Lael. 8, 28:
numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,
id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:
omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,
Curt. 4, 1, 29.—
3.
Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:
me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,
Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
III.
Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
A.
Ante-class., chiefly,
1.
With indic.:
hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,
Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
2.
Subj.
a.
By construction of principal predicate:
tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?
Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
b.
Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):
eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?
Plaut. Ps. 1, 2, 52.
B.
Class. and post-class., always with subj.
1.
With pres. subj.:
cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,
Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:
et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?
Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
2.
With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:
indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?
Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
3.
With imperf. subj.:
ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,
Cic. Deiot. 3, 10:
hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,
id. Clu. 48, 135:
eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,
Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin. —
4.
With pluperf. subj.:
Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,
Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
IV.
Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
A.
Ante-class., mostly with indic.
1.
Indic.:
qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,
Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
2.
With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
B.
Class. and post-class., always with subj.
1.
Pres. subj.:
testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,
Cic. Brut. 7, 26:
nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,
Liv. 21, 31, 11.—
2.
Imperf. subj.:
ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,
id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,
quae cum ita essent... tamen,
although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
3.
With pluperf. subj.:
cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,
Cic. Fam. 1, 2, 4:
patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,
id. Rosc. Am. 11, 32.
V.
In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
1.
With imperf. subj.:
quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?
Cic. Brut. 55, 194:
etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?
id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
2.
With pluperf. subj.:
quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?
Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:
mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,
id. Balb. 6, 16.

Lewis & Short latin dictionary > Cum2
53 habeo

hăbĕo, ui, itum, 2 (archaic perf. subj. habessit, Cic. Leg. 2, 8, 19; inf. haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111), v. a. and n. [etym. dub.; cf. Gr. kôpê, handle; Lat. capio; Germ. haben, Haft; Engl. have], to have, in the widest sense of the word, to hold, keep, possess, cherish, entertain, occupy, enclose, contain (cf.: teneo, possideo, etc.).
I.
In gen.
A.
Of personal subjects.
1.
With persons or things as objects: SI INTESTATO MORITVR, CVI SVVS HERES NEC SIT, AGNATVS PROXIMVS FAMILIAM HABETO, Fragm. XII. Tab. ap. Ulp. Fragm. 26, 1: ex tui animi sententia tu uxorem habes? Cato ap. Cic. de Or. 2, 64, 260; cf.:
aliquam habere in matrimonio, Cic. Scaur. § 8: ipsum ex Helvetiis uxorem habere,
Caes. B. G. 1, 18, 6:
si et prudentes homines et non veteres reges habere voluerunt,
Cic. Rep. 1, 37 fin.:
quae cum patrem clarissimum, amplissimos patruos, ornatissimum fratrem haberet,
id. Rosc. Am. 50, 147:
cum ille haberet filium delicatiorem,
id. de Or. 2, 64, 257:
quod non ingenuous habeat clarosque parentes,
Hor. S. 1, 6, 91:
habebat saepe ducentos, saepe decem servos,
id. ib. 1, 3, 11:
fundum habere, Cic. Tull. § 14: cur pecuniam non habeat mulier?
id. Rep. 3, 10:
tantas divitias habet,
Plaut. Bacch. 2, 3, 99; so,
aurum,
id. ib. 2, 3, 35; and:
vectigalia magna Divitiasque,
Hor. S. 2, 2, 101:
tantum opum,
Cic. Rep. 1, 48:
classes,
id. Phil. 9, 2, 4:
naves,
id. Verr. 2, 5, 40, § 104:
denique sit finis quaerendi, cumque habeas plus, Pauperiem metuas minus,
Hor. S. 1, 1, 92:
tacitus pasci si posset corvus, haberet Plus dapis,
id. Ep. 1, 17, 50:
Dionysii equus quid attulit admirationis, quod habuit apes in juba?
Cic. Div. 2, 31, 67: faenum habet in cornu;
longe fuge,
Hor. S. 1, 4, 34:
leges in monumentis habere,
Cic. Rep. 2, 14:
hostis habet muros,
Verg. A. 2, 290:
hostis habet portus,
Val. Fl. 3, 45 al.:
quam vellem Panaetium nostrum nobiscum haberemus,
Cic. Rep. 1, 10:
Ciceronem secum,
id. Att. 4, 9, 2; cf.:
ea legione, quam secum habebat,
Caes. B. G. 1, 8, 1:
secum senatorem,
Cic. Verr. 2, 2, 31, § 77; cf.
also: magnum numerum equitatus circum se,
Caes. B. G. 1, 18, 5:
haec si habeat aurum, quod illi renumeret, faciat lubens,
Plaut. Bacch. 1, 1, 12; cf.:
quid non habuisti quod dares? Habuisse se dicet, Cic. Scaur. § 19: quod non desit, habentem,
Hor. Ep. 2, 2, 52:
qui in foro turbaque, quicum colloqui libeat, non habeant,
Cic. Rep. 1, 17.—
2.
With abstr. objects: quid illos, bono genere gnatos, opinanimi animi habuisse atque habituros dum vivent? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:
quod uno et eodem temporis puncto nati dissimiles et naturas et vitas et casus habent,
Cic. Div. 2, 45, 95:
febrim,
id. Fam. 7, 26, 1:
instrumenta animi,
id. Rep. 3, 3:
nec vero habere virtutem satis est, quasi artem aliquam, nisi utare,
id. ib. 1, 2:
in populos perpetuam potestatem,
id. ib. 2, 27; cf.:
in populum vitae necisque potestatem,
id. ib. 3, 14; so,
potestatem,
id. ib. 2, 29; 32;
36: eo plus auctoritatis,
id. ib. 3, 16:
ornamenta dicendi,
id. de Or. 2, 28, 122; cf.:
summam prudentiam summamque vim dicendi,
id. ib. 1, 20, 89:
Q. Lucilius Balbus tantos progressus habebat in Stoicis, ut, etc.,
id. N. D. 1, 6, 15:
neque quem usum belli haberent aut quibus institutis uterentur, reperiri poterat,
Caes. B. G. 4, 20 fin.:
nonnullam invidiam ex eo, quod, etc.,
Cic. de Or. 2, 70, 283: nimiam spem, Cato ap. Gell. 13, 17, 1:
spem in fide alicujus,
Cic. Inv. 1, 39, 71; cf.:
tantum spei ad vivendum,
id. Att. 15, 20, 2; id. N. D. 3, 6, 14; cf.
also: summam spem de aliquo,
id. Lael. 3, 11:
odium in equestrem ordinem,
id. Clu. 55, 151:
metum,
Prop. 3, 11 (4, 10), 6: consolationem [p. 834] semper in ore atque in animo, Cic. Fam. 5, 16, 2; cf. Varr. L. L. 6, § 56 Mull.:
rogavi, ut diceret, quid haberet in animo,
Cic. Att. 8, 10:
neque modum neque modestiam victores habere,
observe no bounds, Sall. C. 11, 4;
v. modus: haec habebam fere, quae te scire vellem,
Cic. Att. 1, 6; cf.:
haec habui de amicitia quae dicerem,
this is what I had to say, id. Lael. 27 fin.: fidem, gratiam, honorem, rationem; v. these nouns.—In a play on the word lumen: Arge, jaces; quodque in tot lumina lumen habebas Exstinctum est, the light for so many lights ( eyes), Ov. M. 1, 720.—
(β).
With inf. (analog. to the Gr. echô), to have something to do, be able to do something:
habeo etiam dicere quem contra morem majorum dejecerit, etc.,
Cic. Rosc. Am. 35, 100:
de re publica nihil habeo ad te scribere,
id. Att. 2, 22, 6.—So with inf. or with the part. fut. pass. (ante-class. and post-Aug.), to have or be obliged to do something, I must do something:
rogas, ut id mihi habeam curare,
Varr. R. R. 1, 1, 2:
filius hominis, quod carne indui haberet in terra,
Lact. 4, 12, 15:
habemus humiliare eum in signo,
id. 4, 18, 22:
quod plurimae haereses haberent existere,
id. 4, 30, 2:
etiam Filius Dei mori habuit,
Tert. Hab. Mul. 1:
si inimicos jubemur diligere, quem habemus odisse?
id. Apol. 37:
de spatiis ordinum eatenus praecipiendum habemus, ut intelligant agricolae, etc.,
Col. 5, 5, 3:
praesertim cum enitendum haberemus, ut, etc.,
Plin. Ep. 1, 8, 12:
si nunc primum statuendum haberemus,
Tac. A. 14, 44:
cum respondendum haberent,
id. Or. 36.—
B.
Of inanim. or abstr. subjects:
prima classis LXXXVIII. centurias habeat,
Cic. Rep. 2, 22:
locus ille nihil habet religionis,
id. Leg. 2, 22, 57:
humani animi eam partem, quae sensum habeat,
id. Div. 1, 32, 70:
animus incorruptus agit atque habet cuncta, neque ipse habetur,
Sall. J. 2, 3:
divinus animus mortale nihil habuit, Cic. Scaur. § 50: habet statum res publica de tribus secundarium,
id. Rep. 1, 42; cf.:
nullum est genus illarum rerum publicarum, quod non habeat iter ad finitimum quoddam malum,
id. ib. 1, 28:
ipsa aequabilitas est iniqua, cum habeat nullos gradus dignitatis,
id. ib. 1, 27:
nulla alia in civitate...ullum domicilium libertas habet,
id. ib. 1, 31:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. ib. 1, 4; cf.:
viri excellentis ancipites variique casus habent admirationem,
id. Fam. 5, 12, 5:
habet etiam amoenitas ipsa illecebras multas cupiditatum,
id. Rep. 2, 4:
quid habet illius carminis simile haec oratio?
id. ib. 1, 36:
magnam habet vim disciplina verecundiae,
id. ib. 4, 6 et saep.:
quomodo habere dicimur febrem, cum illa nos habeat,
Sen. Ep. 119 med.; cf.:
animalia somnus habebat,
Verg. A. 3, 147; Ov. M. 7, 329:
me somno gravatum Infelix habuit thalamus,
Verg. A. 6, 521; cf.:
non me impia namque Tartara habent,
id. ib. 5, 734:
habentque Tartara Panthoiden,
Hor. C. 1, 28, 9:
qui (metus) major absentes habet,
id. Epod. 1, 18; Sen. Const. Sap. 7:
et habet mortalia casus,
Luc. 2, 13:
terror habet vates,
Stat. Th. 3, 549.
II.
In partic.
A.
Pregn., to have or possess property (mostly absol.):
miserum istuc verbum et pessumum'st, habuisse et nihil habere,
Plaut. Rud. 5, 2, 34; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10: qui habet, ultro appetitur: qui est pauper, aspernatur, Cic. Fragm. ap. Prisc. p. 792 P.:
habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis,
Cic. Verr. 2, 3, 86, § 199; so,
in nummis,
id. Att. 8, 10:
in Salentinis aut in Brutiis,
i. e. to have possessions, id. Rosc. Am. 46, 132; cf. id. Verr. 2, 5, 18, § 45: nos quod simus, quod habeamus, etc., Curius ap. Cic. Fam. 7, 29, 1:
et belli rabies et amor successit habendi,
Verg. A. 8, 327; cf.:
amore senescit habendi,
Hor. Ep. 1, 7, 85; Phaedr. 3 prol. 21; Juv. 14, 207: quid habentibus auri nunquam exstincta sitis? Sil. 5, 264; so, habentes = hoi echontes, the wealthy, Lact. 5, 8, 7. —
2.
With an object - or relative-clause, to have the means, ability, or knowledge, i. e. to be in a condition, to be able, to know how to do or say any thing.
(α).
With an objectclause:
de Alexandrina re tantum habeo polliceri, me tibi cumulate satisfacturum,
Cic. Fam. 1, 5, 3:
de re publica nihil habeo ad te scribere,
id. Att. 2, 22, 6:
haec fere dicere habui de natura deorum,
this is the substance of what I had to say, id. N. D. 3, 39, 93; cf.:
quid habes igitur dicere de Gaditano foedere?
id. Balb. 14, 33:
habeo etiam dicere, quem de ponte in Tiberim dejecerit,
id. Rosc. Am. 35, 100:
illud affirmare pro certo habeo, etc.,
Liv. 44, 22, 4:
sic placet, an melius quis habet suadere?
Hor. Epod. 16, 23.—
(β).
With a relat.-clause (usually with a negative: non habeo, quid faciam;
or: nihil habeo, quod faciam, dicam, etc.): de quibus habeo ipse, quid sentiam: non habeo autem, quid tibi assentiar,
Cic. N. D. 3, 25, 64:
de pueris quid agam, non habeo,
id. Att. 7, 19:
usque eo quid arguas non habes,
id. Rosc. Am. 15, 45:
quid huic responderet, non habebat,
id. Mur. 12, 26:
nec quid faceret habebat,
id. Verr. 2, 4, 23, § 51; id. Off. 2, 2, 7:
qui, quo se reciperent, non haberent,
Caes. B. G. 4, 38, 2:
nihil habeo, quod ad te scribam,
Cic. Att. 7, 19:
nil habeo, quod agam,
Hor. S. 1, 9, 19; and:
nihil habeo, quod cum amicitia Scipionis possim comparare,
Cic. Lael. 27, 103.—
B.
To have in use, make use of, use (very rare, for the usual uti, opp. abuti):
anulus in digito subter tenuatur habendo,
i. e. by use, by wearing, Lucr. 1, 312; cf.:
aera nitent usu: vestis bona quaerit haberi,
Ov. Am. 1, 8, 51:
quippe quas (divitias) honeste habere licebat, abuti per turpitudinem properabant,
Sall. C. 13, 2 Kritz; cf.:
magnae opes innocenter paratae et modeste habitae,
Tac. A. 4, 44.—Hence,
2.
To hold, use, wield, handle, manage:
nec inmensa barbarorum scuta, enormis hastas, inter truncos arborum perinde haberi quam pila,
Tac. A. 2, 14.— Trop.:
quo modo rem publicam habuerint (majores), disserere,
Sall. C. 5, 9; cf.:
reipublicae partes,
Tac. A. 4, 6 init. —
C.
To hold or keep a person or thing in any condition; to have, hold, or regard in any light:
aliquem in obsidione,
Caes. B. C. 3, 31, 3:
aliquem in liberis custodiis,
Sall. C. 47, 3; so,
aliquem in custodiis,
id. ib. 52, 14:
aliquem in vinculis,
id. ib. 51 fin.;
for which also: in custodiam habitus,
i. e. put into prison and kept there, Liv. 22, 25; Tac. H. 1, 87; cf.:
quo facilius omne Hadriaticum mare in potestatem haberet,
Caes. B. C. 1, 25 Oud. N. cr. (al. in potestate):
cum talem virum in potestatem habuisset,
Sall. J. 112 fin. Kritz N. cr.:
quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit,
id. ib. 79, 3:
alios in ea fortuna haberent, ut socii esse quam cives mallent,
Liv. 26, 24:
aegros in tenebris,
Cels. 3, 18:
aquam caelestem sub dio in sole,
Col. 12, 12, 1:
in otio militem,
Liv. 39, 2, 6; cf.:
legiones habebantur per otium,
Tac. H. 1, 31:
externa sine cura habebantur,
id. A. 1, 79 init.:
exercitus sine imperio et modestia habitus,
Sall. J. 44, 1:
quos ille postea magno in honore habuit,
Caes. B. C. 1, 77, 2;
for which: quos praecipuo semper honore Caesar habuit,
id. B. G. 5, 54, 4:
habeo Junium (mensem) et Quintilem in metu,
i. e. I fear, Cic. Att. 6, 1, 14.— So with an adj. or a perf. part., to denote a lasting condition:
ita me mea forma habet sollicitum,
Plaut. Most. 4, 2, 95 Lorenz; id. Men. 4, 2, 12; 21:
miserrimum ego hunc habebo amasium,
id. Cas. 3, 3, 27 al.:
laetum Germanicum,
Tac. A. 2, 57; 65:
sollicitum habebat cogitatio,
Cic. Fam. 7, 3, 1; 2, 16, 2.—Hence,
2.
With a double object, esp. freq. with the part. perf. pass., to have, hold, or possess a person or thing in any quality or capacity, as any thing; to have, hold, or possess an action as completed, finished (a pregn. circumlocution for the perf.):
cum haberet collegam in praetura Sophoclem,
Cic. Off. 1, 40, 144; cf. Quint. 10, 1, 93:
an heredem habuerit eum, a quo, etc.,
id. 7, 2, 37:
istaec illum perdidit assentatio, nam absque te esset, ego illum haberem rectum ad ingenium bonum,
Plaut. Bacch. 3, 3, 8:
cur ergo unus tu Apollonidenses miseriores habes quam pater tuus habuit umquam?
Cic. Fl. 29, 71:
obvium habuerunt patrem,
Quint. 7, 1, 29:
reliquas civitates stipendiarias,
Caes. B. G. 1, 30, 3:
quod (cognomen) habes hereditarium,
Cic. Rep. 6, 11:
quae habuit venalia,
id. Verr. 2, 3, 62, § 144; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 11, 1:
qui auro habeat soccis suppactum solum,
Plaut. Bacch. 2, 3, 98:
me segregatum habuisse, uxorem ut duxit, a me Pamphilum,
have kept him away, aloof, Ter. Hec. 5, 1, 25; cf.:
inclusum in curia senatum habuerunt,
Cic. Att. 6, 2, 8:
(Romulus) habuit plebem in clientelas principum descriptam,
id. Rep. 2, 9: satis mihi videbar habere cognitum Scaevolam ex iis rebus, quas, etc., id. Brut. 40, 147; cf.:
si nondum eum satis habes cognitum,
id. Fam. 13, 17, 3; ib. 15, 20 fin.: fidem spectatam jam et diu cognitam, id. Div. ap. Caecil. 4, 11:
decumas ad aquam deportatas,
id. Verr. 2, 3, 14, § 36:
domitas habere libidines,
id. de Or. 1, 43, 194:
omnes philosophiae notos et tractatos locos,
id. Or. 33, 118; id. Rep. 2, 6:
innumerabilia, quae collecta habent Stoici,
id. Div. 2, 70, 145: quantum in acie tironi sit committendum, nimium saepe expertum habemus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 3:
quare velim ita statutum habeas, me, etc.,
Cic. Fam. 6, 2, 1: habeo absolutum suave epos ad Caesarem, id. Q. Fr. 3, 9, 6:
in adversariis scriptum habere (nomen),
id. Rosc. Com. 3, 9:
de Caesare satis dictum habebo,
id. Phil. 5, 19, 52:
bellum habere susceptum,
id. Agr. 2, 6, 14:
quam (domum) tu iam dimensam et exaedificatam animo habebas,
id. Att. 1, 6, 1:
ut omnes labores, pericula consueta habeam,
Sall. J. 85, 7:
compertum ego habeo,
id. Cat. 58, 1; cf. Nep. Att. 17 fin.; 18, 1: neque ea res falsum ( part. perf. pass.) me habuit, Sall. J. 10, 1 al. From this use is derived the compound perf. of the Romance languages: ho veduto, j'ai vu, qs. habeo visum, I have seen).—
3.
Also, with a double object, to make, render:
praecipit ut dent operam, uti eos quam maxime manifestos habeant,
Sall. C. 41, 5:
qui pascua publica infesta habuerant,
Liv. 39, 29, 9; 34, 36, 3:
necdum omnia edita facinora habent,
id. 39, 16, 3; 31, 42, 1:
anxium me et inquietum habet petitio Sexti,
Plin. Ep. 2, 9, 1:
sed Pompeium gratia impunitum habuit,
kept, Vell. 2, 1, 5.—
4.
Hence:
in aliquo (aliqua re), aliquem (aliquid) habere (rare): ea si fecissem, in vestra amicitia exercitum, divitias, munimenta regni me habiturum,
Sall. J. 14, 1:
in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo,
Curt. 6, 9, 12:
majora in eo obsequia habiturus,
Just. 8, 6, 6; cf. Cic. Fam. 2, 16, 5.—
5.
To have or hold a person in any manner, to treat, use:
is, uti tu me hic habueris, proinde illum illic curaverit,
Plaut. Capt. 2, 2, 64:
equitatu agmen adversariorum male habere et carpere,
Caes. B. C. 1, 63, 2; cf. Cels. 3, 20; 3, 21:
exercitum luxuriose nimisque liberaliter habere,
Sall. C. 11, 5 Kritz; cf.:
eos ille non pro vanis hostibus, ut meriti erant, sed accurate et liberaliter habuit,
id. J. 103, 5; 113, 2:
Fabiis plurimi (saucii) dati, nec alibi majore cura habiti,
Liv. 2, 47, 12; 29, 8, 6; 37, 34, 5:
video quam molliter tuos habeas,
Plin. Ep. 5, 19, 1:
militant vobiscum, qui superbe habiti rebellassent,
Curt. 8, 8, 11:
virgines tam sancte habuit,
id. 3, 12, 21; 4, 10, 33:
male habere aliquem,
Nep. Eum. 12, 1:
neque conjugem et filium ejus hostiliter haberi,
Tac. A. 2, 10.—
6.
With se, and sometimes mid. or neut., to hold or keep himself or itself in a certain manner, i. e. to be constituted or situated, to find one's self, to be, in any manner.
(α).
Habere se:
Tironem Patris aegrum reliqui...et quamquam videbatur se non graviter habere, tamen sum sollicitus, etc.,
Cic. Att. 7, 2, 3:
praeclare te habes, cum, etc.,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149:
ipsi se hoc melius habent quam nos, quod, etc.,
id. Att. 11, 7, 4:
Bene habemus nos,
id. ib. 2, 8, 1:
ego me bene habeo,
am well, Tac. A. 14, 51: praeclare se res habeat ( is well), si, etc., Cic. de Or. 1, 25, 114:
male se res habet, cum, quod virtute effici debet, id tentatur pecunia,
id. Off. 2, 6, 22; cf. id. de Or. 2, 77, 313:
quae cum ita se res haberet, tamen, etc.,
id. Verr. 2, 2, 50, § 124; cf.:
ita se res habet, ut ego, etc.,
id. Quint. 1, 2:
sic profecto res se habet,
id. de Or. 2, 67, 271:
scire aveo, quomodo res se habeat,
id. Att. 13, 35, 2; cf. id. de Or. 2, 32, 140:
ut se tota res habeat,
id. Verr. 2, 2, 5, § 15; cf.:
ut meae res sese habent,
Ter. Phorm. 5, 4, 1.—
(β).
Mid.:
virtus clara aeternaque habetur,
exhibits itself, is, continues, Sall. C. 1, 4:
sicuti pleraque mortalium habentur,
as for the most part happens in human affairs, id. ib. 6, 3.—
(γ).
Neutr. (as also the Gr echô): Tullia nostra recte valet: Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1:
volui animum tandem confirmare hodie meum, Ut bene haberem filiae nuptiis,
I might enjoy myself, Plaut. Aul. 2, 8, 2: qui bene habet suisque amicis est volup, id. [p. 835] Mil. 3, 1, 130:
bene habent tibi principia,
Ter. Phorm. 2, 3, 82:
bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,
it is well, Cic. Mur. 6, 14; Liv. 8, 6:
magnum narras, vix credibile! atqui sic habet,
so it is, it is even so, Hor. S. 1, 9, 53: illasce sues sanas esse habereque recte licere spondesne? Formula emendi, ap. Varr. R. R. 2, 4, 5; 2, 3, 5.—
D.
To hold, account, esteem, consider, regard a person or thing in any manner or as any thing; to think or believe a person or thing to be so or so:
aliquem fidelem sibi habere,
Plaut. Bacch. 3, 3, 87:
deos aeternos et beatos,
Cic. N. D. 1, 17, 45:
id habent hodie vile et semper habuerunt,
id. Balb. 22, 51:
maximam illam voluptatem habemus, quae, etc.,
id. Fin. 1, 11, 37:
eum nos ut perveterem habemus... nec vero habeo quemquam antiquiorem,
id. Brut. 15, 61:
Ut et rex et pater habereter omnium,
id. Rep. 1, 36; 2, 21:
parentem Asiae et dici et haberi,
id. Q. Fr. 1, 1, 10 fin.:
eos dicit esse habitos deos, a quibus, etc.,
id. N. D. 1, 15, 38:
cum esset habendus rex, quicumque genere regio natus esset,
id. Rep. 1, 33; cf. id. ib. 2, 12 fin.: non habeo nauci Marsum augurem, Poet. ap. Cic. Div. 1, 58, 132:
cujus auctoritas in iis regionibus magni habebatur,
Caes. B. G. 4, 21, 7:
nihil pensi habere,
Quint. 11, 1, 29; cf.
also: an perinde habenda sit haec atque illa,
id. 7, 3, 11:
sese illum non pro amico, sed pro hoste habiturum,
Caes. B. G. 1, 44, 19; so,
aliquem pro hoste,
Liv. 2, 20; Curt. 6, 2 al.:
nisi in provincia relictas rationes pro relatis haberem,
Cic. Fam. 5, 20, 2:
licet omnia Italica pro Romanis habeam,
Quint. 1, 5, 56; 12, 10, 73:
istuc jam pro facto habeo,
Cic. Att. 13, 1, 2:
Pompeium pro certo habemus per Illyricum proficisci in Galliam,
to consider as certain, id. ib. 10, 6 fin.:
id obliviscendum, pro non dicto habendum,
Liv. 23, 22, 9:
hoc velim in maximis rebus et maxime necessariis habeas,
Cic. Att. 5, 5 fin.:
aliquem in deorum numero,
id. N. D. 1, 14, 36:
aliquem in hostium numero,
Caes. B. G. 1, 28, 1:
aliquem suorum In numero,
Hor. S. 2, 6, 41;
for which also: hostium numero haberi,
Cic. Att. 11, 6, 6:
numero impiorum ac sceleratorum haberi,
Caes. B. G. 6, 13, 7; cf. also Quint. 3, 7, 2:
quem Aegyptii nefas habent nominare,
Cic. N. D. 3, 22, 56:
mutare nefas habent,
Quint. 12, 8, 6:
nec tamen est habendum religioni, nocentem aliquando defendere,
to scruple, make a conscience of, Cic. Off. 2, 14, 51; cf.:
nec eam rem habuit religioni,
id. Div. 1, 35, 77:
quando tu me bene merentem tibi habes despicatui,
you despise, Plaut. Men. 4, 3, 19:
non sic ludibrio tuis factis habitus essem,
Ter. Hec. 4, 1, 11.—Hence: sic habeto, or sic habeas aliquid, or with an object-clause, hold or judge thus, be convinced or persuaded, believe, know:
sed hoc nihil ad te: illud velim sic habeas, uod intelliges, etc.,
Cic. Fam. 3, 13, 2:
unum hoc sic habeto: si, etc.,
id. ib. 2, 6 fin.:
sic habeto: omnibus, etc.,
id. Rep. 6, 13:
enitere et sic habeto, non esse te mortalem, sed corpus hoc,
id. ib. 6, 24; so with an object-clause, id. Fam. 2, 10, 1; 16, 4, 4.—Without sic:
id primum ergo habeto, non sine magna causa, etc.,
Cic. Fam. 13, 29, 2:
tantum habeto, civem egregium esse Pompeium, etc.,
id. ib. 2, 8, 2.—
2.
To take, accept, bear, submit to, endure:
neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur: multi eas gravius aequo habuere,
Sall. C. 51, 11:
egestas facile habetur sine damno,
id. ib. 6, 37:
quae in praesens Tiberius civiliter habuit, sed, etc.,
Tac. A. 4, 21:
neque tantum maleficium impune habendum,
id. ib. 3, 70;
12, 48: nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum,
Liv. 7, 5, 7 Weissenb.—
E.
To hold, have possession of, occupy, a place:
urbem Romam condidere atque habuere initio Trojani,
Sall. C. 6, 1:
qui mortales initio Africam habuerint,
id. J. 17, 7; 18, 1; cf.
Siciliam et Sardiniam per legatos habuit,
rule, administer, Flor. 4, 2, 22:
urbem Romanam a principio reges habuere,
Tac. A. 1, 1:
Hispaniae tribus legionibus habebantur,
id. ib. 4, 5; 12, 54.—
2.
More freq. neutr., to dwell, live anywhere (perh. only ante-class.; in good prose habito is used instead): quae Corinthum arcem altam habetis, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 294 Vahl.):
ille geminus qui Syracusis habet,
Plaut. Men. prol. 69: quis istic habet? id. Bacch. 1, 2, 6:
ubi nunc adulescens habet?
id. Trin. 1, 2, 156:
apud aedem Junonis Lucinae, ubi aeditumus habere solet,
Varr. L. L. 5, § 50 Mull.; cf.:
situm formamque et universorum castrorum et partium, qua Poeni, qua Numidae haberent...specularentur,
Liv. 30, 4, 2 (but v. Weissenb. ad loc.).—
F.
To spend, pass (time, etc.):
aetatem procul a republica,
Sall. C. 4, 1:
vitam,
id. ib. 51, 12 al.—
G.
To have in one's mind, to know, be acquainted with:
siquidem istius regis (Anci) matrem habemus, ignoramus patrem,
Cic. Rep. 2, 18 fin.: habes consilia nostra;
nunc cognosce de Bruto,
there you have, such are, id. Att. 5, 21, 10:
habetis igitur primum ortum tyranni,
id. Rep. 2, 27:
habetis sermonem bene longum hominis,
id. de Or. 2, 88, 361; cf.
also: habes nostras sententias,
Suet. Claud. 4:
habes, quae fortissime de beata vita dici putem,
Cic. Tusc. 5, 28 fin.; cf. id. de Or. 2, 71, 291. —
H.
To have as a habit, peculiarity, or characteristic:
habebat hoc omnino Caesar: quem plane perditum aere alieno egentemque cognorat, hunc in familiaritatem libentissime recipiebat,
Cic. Phil. 2, 32, 78; id. Pis. 32, 81.—
K.
To hold, to make, do, perform, prepare, utter, pronounce, produce, cause:
alium quaerebam, iter hac habui,
made, directed, Ter. Eun. 5, 9, 35; cf.:
ex urbe profectus iter ad legiones habebat,
Caes. B. C. 1, 14, 3; so,
iter,
id. ib. 1, 51, 1; 3, 11, 2; 3, 106, 1; Cic. Q. Fr. 2, 6, 2:
vias,
Luc. 2, 439:
C. Cato contionatus est, comitia haberi non siturum, si, etc.,
to be held, Cic. Q. Fr. 2, 6, 6:
senatum,
id. ib. 2, 13, 3; id. Fam. 1, 4, 1; Caes. B. C. 1, 2, 1:
concilia,
id. B. G. 5, 53, 4:
contionem,
Cic. Att. 4, 1, 6:
censum,
id. Verr. 2, 2, 55, § 138:
delectum (militum),
id. Phil. 5, 12, 31; id. Fam. 15, 1 fin.; Caes. B. G. 6, 1;
v. delectus: ludos,
Suet. Rhet. 1:
sermonem,
Cic. Tusc. 1, 24, 57; cf.:
orationem,
to deliver, id. Rep. 1, 46:
multis verbis ultro citroque habitis,
id. ib. 6, 9 fin.:
disputationem,
id. ib. 1, 7; Caes. B. G. 5, 30, 1:
dialogum,
Cic. Att. 2, 9, 1:
verba,
id. de Or. 2, 47, 190:
querelam de aliquo apud aliquem,
id. Q. Fr. 1, 2, 1, § 2:
controversiam de fundo cum aliquo,
id. Fam. 13, 69, 2 et saep.:
deinde adventus in Syriam primus equitatus habuit interitum,
caused, occasioned, Cic. Prov. Cons. 4, 9; cf. id. Div. 2, 46, 96:
latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cujusque civitatis fiunt,
Caes. B. G. 6, 23, 6.—
L.
Habere in animo (or simply animo), with an objectclause, to have in mind, to intend, to be disposed, inclined to do any thing (=propositum habere, constituisse, decrevisse):
istum exheredare in animo habebat,
Cic. Rosc. Am. 18, 52; id. Att. 1, 17, 11:
hoc (flumen) neque ipse transire in animo habebat neque hostes transituros existimabat,
Caes. B. G. 6, 7, 5:
neque bello eum invadere animo habuit,
Liv. 44, 25, 1 dub (al. in animo), v. Drak. ad h. l.—
M.
Habere sibi or secum aliquid, to keep to one's self (lit. and trop.):
clamare coeperunt, sibi ut haberet hereditatem,
Cic. Verr. 2, 2, 19, § 47:
per vindicationem his verbis legamus: DO LEGO, CAPITO, SUMITO, SIBI HABETO,
Ulp. Fragm. 24, 3; cf. ib. § 5; Gai. Inst. 2, 209.—So the formula used in divorces:
res tuas tibi habeas or habe,
Plaut. Am. 3, 2, 47; Sen. Suas. 1, § 7:
illam suam suas res sibi habere jussit ex duodecim tabulis,
Cic. Phil. 2, 28, 69. —Comic. transf.:
apage sis amor: tuas tibi res habeto,
Plaut. Trin. 2, 1, 32.— Trop.:
secreto hoc audi, tecum habeto, ne Apellae quidem liberto tuo dixeris,
Cic. Fam. 7, 25, 2:
verum haec tu tecum habeto,
id. Att. 4, 15, 6.—
N.
Of a sweetheart, to have, to possess, enjoy:
postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit,
Verg. E. 1, 31; Tib. 1, 2, 65; Prop. 3, 8 (4, 7), 22:
duxi, habui scortum,
Plaut. Bacch. 4, 10, 6; Ter. And. 1, 1, 58: cum esset objectum, habere eum Laida;
habeo, inquit, non habeor a Laide,
Cic. Fam. 9, 26, 2.—
O.
Gladiatorial t. t., of a wounded combatant: hoc habet or habet, he has that (i. e. that stroke), he is hit:
desuper altus equo graviter ferit atque ita fatur: Hoc habet,
Verg. A. 12, 296; Prud. Psych. 53.—
2.
Transf.:
hoc habet: reperi, qui senem ducerem,
Plaut. Most. 3, 2, 26; id. Rud. 4, 4, 99: egomet continuo mecum;
Certe captus est! Habet!
Ter. And. 1, 1, 56 (id est vulneratus est. Habet enim qui percussus est: et proprie de gladiatoribus dicitur, Don.).—Hence: hăbĭtus, a, um, P. a., held or kept in a certain condition, state, humor (ante-class.).
A.
In gen.
1.
Lit.: equus nimis strigosus et male habitus, Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11; v. in the foll.—
2.
Trop.:
ut patrem tuum vidi esse habitum, diu etiam duras (lites) dabit,
Ter. Heaut. 2, 4, 22.—
B.
In partic., physically, well kept, well conditioned, fleshy, corpulent:
corpulentior videre atque habitior,
Plaut. Ep. 1, 1, 8:
si qua (virgo) est habitior paulo, pugilem esse aiunt, deducunt cibum,
Ter. Eun. 2, 3, 23: (censores) equum nimis strigosum et male habitum, sed equitem ejus uberrimum et habitissimum viderunt, etc., Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11.

Lewis & Short latin dictionary > habeo
54 gero

gĕro, ĕre, gessi, gestum - tr. -    - Lebaigue P. 543 et P. 544. [st1]1 [-] porter qq part qqch.    - gerere terram, Liv. 7, 6, 2: transporter de la terre.    - gerere saxa in muros, Liv. 28, 19, 13: porter (transporter) des pierres pour les murs.    - caput abscisum spiculo gerens, Liv. 4, 19, 5: portant au bout d'une pique la tête détachée du tronc. [st1]2 [-] porter sur soi, avec soi.    - gerere vestem, Lucr. 5, 1420: porter un vêtement. --- cf. Nep. Dat. 3, 1.    - in capite galeam, dextra manu clavam gerere, Nep. Dat. 3, 2: porter sur sa tête un casque, dans sa main droite un bâton.    - virginis os habitumque gerens, Virg. En. 1, 315: portant les traits et le costume d'une jeune fille.    - semina rerum permixta gerit tellus, Lucr. 6, 790: la terre porte en elle un mélange confus de germes. --- cf. Lucr. 6, 539. [st1]3 [-] [d'où] produire.    - fruges gerit terra, Varr. L. 5, 64: la terre produit les moissons. --- cf. Virg. G. 2, 70 ; Ov. Tr. 3, 12, 6, etc. [st1]4 [-] fig. porter, tenir, avoir, faire paraître.    - gerere personam, Cic. Off. 1, 115: tenir un rôle.    - gerere personam civitatis, Cic. Off. 1, 132: représenter la cité.    - gerere cognomen, Sen. Ep. 91, 17: porter un surnom.    - [d'où, postclass.] gerere aliquem: jouer le personnage de qqn, se comporter en telle personne.    - gerere principem, Plin. Pan. 44: se comporter en empereur. --- cf. Just. 32, 3, 1; V. Max. 9, 1, 9.    - gerere fortem animum, Sall. J. 107, 1: montrer du courage.    - cum multis graves inimicitias gerere, Cic. Caecil. 66: entretenir de graves inimitiés avec bien des personnes. --- cf. Cic. Cael. 32 ; Caes. BC. 1, 3, 4.    - gerere amicitiam, Cic. Fam. 3, 8, 5: entretenir des sentiments d'amitié.    - gerere odium in aliquem, Liv. 28, 22, 2: entretenir des sentiments de haine contre qqn.    - [absolt] aliter atque animo gerebat, Sall. J. 72, 1: contrairement à sa pensée.    - prae se gerere = prae se ferre: porter devant soi, montrer. --- Cic. Inv. 2, 30 ; 2, 157. [st1]5 [-] porter une chose, s'en charger.    - cf. Varr. L. 6, 77. [st1]6 [-] faire, accomplir, exécuter.    - statuere utrum illi qui istam rem gesserunt homicidae sint an vindices libertatis, Cic. Phil. 2, 30: décider si les auteurs de cette action dont tu parles [meurtre de César] sont des assassins ou les vengeurs de la liberté.    - haec dum Romae geruntur, Cic. Quinct. 28: pendant que tout cela se passe à Rome.    - [t. mil.] rem gerere: exécuter une entreprise de guerre, combattre.    - res geritur, Cic. Phil. 8, 17: l'affaire (la bataille) est engagée.    - gladio comminus rem gerere, Caes. BG. 5, 44, 11: s'escrimer de près avec l'épée.    - occasio rei bene gerendae, Caes. BG. 5, 57, 1: occasion de remporter un succès.    - male re gesta, Caes. BG. 1, 40, 12: après un échec, un échec étant essuyé. --- cf. Liv. 2, 17, 4.    - [même sens avec negotium, Caes. BG. 3, 18, 5, etc].    - quid negotii geritur? Cic.: que se passe-t-il ?    - [vie privée]: rem ou negotium gerere: mener, administrer une affaire, ses propres affaires. --- cf. Cic. CM 22 ; Att. 16, 2, 2 ; Cat. 2, 21; Com. 32, etc. [st1]7 [-] [vie politique] accomplir, exécuter.    - gerere rem publicam: exercer des fonctions publiques, se charger des affaires publiques. --- cf. Cic. Rep. 1, 12.    - rem publicam bene gerere, Cic. Br. 103: faire de bonne politique.    - mais superatis hostibus, optime re publica gesta, Cic. Verr. 3, 185: après avoir triomphé des ennemis et rempli excellemment leur mission officielle.    - cf. Cic. Prov. 14 ; Liv. 2, 24, 5.    - rem publicam gerere et administrare, Cic. Fin. 3, 68: prendre en mains et administrer les affaires publiques.    - gerere magistratum, Cic. Sest. 79: exercer une magistrature.    - gerere praeturam, Cic. Verr. 4, 136: exercer la préture. [st1]8 [-] diriger (la guerre).    - gerere bellum: - [abcl]a - avoir la conduite de la guerre (en parl. du général). - [abcl]b - faire la guerre, être en guerre. --- Cic. Rep. 2, 15 ; 1, 25 ; etc.    - (bellum) quod Hannibale duce Carthaginienses cum populo Romano gessere (gesserunt), Liv. 21: (guerre) que les Carthaginois, sous la conduite d'Annibal, firent au peuple romain.    - ad Syracusas terra marique geritur res, Liv. 25, 6: à Syracuse, on fait la guerre sur terre et sur mer.    - terra marique communi consilio rem gerere, Liv. 28, 23: mener d'un commun accord les opérations sur terre et sur mer.    - res gestae: choses accomplies, actions aussi bien civiles que politiques ou militaires.    - res tuae gestae, res gestae alicujus: tes actions, les actions accomplies par qqn, les hauts faits, les exploits. --- cf. Cic. Marc. 25 ; Fin. 5, 52 ; Dej. 12 ; Verr. 5, 25 ; etc.    - plur. n. gesta, orum: exploits. --- Nep. Them. 4, 6 ; Han. 13, 3 ; Liv. 6, 1, 3 ; 8, 40, 5. [st1]9 [-] passer (le temps...).    - gerere aetatem cum aliquo, Sulp. Fam. 4, 5, 3: passer sa vie avec qqn.    - adolescentiae tempus gerere, Suet. Dom. 1: passer sa jeunesse.    - annum gerens aetatis sexagesimum et nonum, Suet. Vesp.: dans sa soixante-neuvième année.    - annos gerens proxime quadraginta, Aur. Vict.: âgé de presque quarante ans. [st1]10 [-] morem gerere.    - gerere morem alicui: faire la volonté de qqn, déférer aux désirs de qqn, complaire à qqn, obéir à qqn.    - geram tibi morem et ea quae vis, ut potero, explicabo, Cic. Tusc. 1, 9, 17: je me plierai à ton désir et ce qui t'intéresse, je vais te l'expliquer de mon mieux.    - ut homo est, ita morem geras, Ter. Ad. 432: comme est chacun, il faut s'y faire.    - utrique a me mos gestus est, Cic. Att. 2, 16, 3: j'ai fait plaisir à tous les deux. [st1]11 [-] gerere se + adv. ou expression équivalente: se comporter, se conduire.    - se gerere pro + abl.: se comporter en.    - se gerere pro cive, Cic. Arch. 11: se comporter en citoyen. --- cf. Liv. 32, 2, 6.    - se gerere turpiter, Plin. Ep. 2, 12, 4: se conduire honteusement.    - gerere se matrem: se conduire en mère.    - se gerere aliquo modo: se comporter de telle ou telle manière.    - se gerere summissius, Cic. Off. 1, 90: se comporter avec plus de modestie, avoir une conduite plus modeste. --- cf. Cic. Off. 1, 98 ; Tusc. 2, 48, etc.    - ita se gerere ut... Cic. Verr. 4, 72: se comporter (se conduire) de telle manière que...    - [avec attribut] se gerere medium, Liv. 2, 27, 3: se montrer neutre.    - se gerere et exercitum more majorum, Sall. J. 55, 1: traiter soi-même et l'armée à la manière des ancêtres. --- cf. Sall. J. 85, 47.
* * *
gĕro, ĕre, gessi, gestum - tr. -    - Lebaigue P. 543 et P. 544. [st1]1 [-] porter qq part qqch.    - gerere terram, Liv. 7, 6, 2: transporter de la terre.    - gerere saxa in muros, Liv. 28, 19, 13: porter (transporter) des pierres pour les murs.    - caput abscisum spiculo gerens, Liv. 4, 19, 5: portant au bout d'une pique la tête détachée du tronc. [st1]2 [-] porter sur soi, avec soi.    - gerere vestem, Lucr. 5, 1420: porter un vêtement. --- cf. Nep. Dat. 3, 1.    - in capite galeam, dextra manu clavam gerere, Nep. Dat. 3, 2: porter sur sa tête un casque, dans sa main droite un bâton.    - virginis os habitumque gerens, Virg. En. 1, 315: portant les traits et le costume d'une jeune fille.    - semina rerum permixta gerit tellus, Lucr. 6, 790: la terre porte en elle un mélange confus de germes. --- cf. Lucr. 6, 539. [st1]3 [-] [d'où] produire.    - fruges gerit terra, Varr. L. 5, 64: la terre produit les moissons. --- cf. Virg. G. 2, 70 ; Ov. Tr. 3, 12, 6, etc. [st1]4 [-] fig. porter, tenir, avoir, faire paraître.    - gerere personam, Cic. Off. 1, 115: tenir un rôle.    - gerere personam civitatis, Cic. Off. 1, 132: représenter la cité.    - gerere cognomen, Sen. Ep. 91, 17: porter un surnom.    - [d'où, postclass.] gerere aliquem: jouer le personnage de qqn, se comporter en telle personne.    - gerere principem, Plin. Pan. 44: se comporter en empereur. --- cf. Just. 32, 3, 1; V. Max. 9, 1, 9.    - gerere fortem animum, Sall. J. 107, 1: montrer du courage.    - cum multis graves inimicitias gerere, Cic. Caecil. 66: entretenir de graves inimitiés avec bien des personnes. --- cf. Cic. Cael. 32 ; Caes. BC. 1, 3, 4.    - gerere amicitiam, Cic. Fam. 3, 8, 5: entretenir des sentiments d'amitié.    - gerere odium in aliquem, Liv. 28, 22, 2: entretenir des sentiments de haine contre qqn.    - [absolt] aliter atque animo gerebat, Sall. J. 72, 1: contrairement à sa pensée.    - prae se gerere = prae se ferre: porter devant soi, montrer. --- Cic. Inv. 2, 30 ; 2, 157. [st1]5 [-] porter une chose, s'en charger.    - cf. Varr. L. 6, 77. [st1]6 [-] faire, accomplir, exécuter.    - statuere utrum illi qui istam rem gesserunt homicidae sint an vindices libertatis, Cic. Phil. 2, 30: décider si les auteurs de cette action dont tu parles [meurtre de César] sont des assassins ou les vengeurs de la liberté.    - haec dum Romae geruntur, Cic. Quinct. 28: pendant que tout cela se passe à Rome.    - [t. mil.] rem gerere: exécuter une entreprise de guerre, combattre.    - res geritur, Cic. Phil. 8, 17: l'affaire (la bataille) est engagée.    - gladio comminus rem gerere, Caes. BG. 5, 44, 11: s'escrimer de près avec l'épée.    - occasio rei bene gerendae, Caes. BG. 5, 57, 1: occasion de remporter un succès.    - male re gesta, Caes. BG. 1, 40, 12: après un échec, un échec étant essuyé. --- cf. Liv. 2, 17, 4.    - [même sens avec negotium, Caes. BG. 3, 18, 5, etc].    - quid negotii geritur? Cic.: que se passe-t-il ?    - [vie privée]: rem ou negotium gerere: mener, administrer une affaire, ses propres affaires. --- cf. Cic. CM 22 ; Att. 16, 2, 2 ; Cat. 2, 21; Com. 32, etc. [st1]7 [-] [vie politique] accomplir, exécuter.    - gerere rem publicam: exercer des fonctions publiques, se charger des affaires publiques. --- cf. Cic. Rep. 1, 12.    - rem publicam bene gerere, Cic. Br. 103: faire de bonne politique.    - mais superatis hostibus, optime re publica gesta, Cic. Verr. 3, 185: après avoir triomphé des ennemis et rempli excellemment leur mission officielle.    - cf. Cic. Prov. 14 ; Liv. 2, 24, 5.    - rem publicam gerere et administrare, Cic. Fin. 3, 68: prendre en mains et administrer les affaires publiques.    - gerere magistratum, Cic. Sest. 79: exercer une magistrature.    - gerere praeturam, Cic. Verr. 4, 136: exercer la préture. [st1]8 [-] diriger (la guerre).    - gerere bellum: - [abcl]a - avoir la conduite de la guerre (en parl. du général). - [abcl]b - faire la guerre, être en guerre. --- Cic. Rep. 2, 15 ; 1, 25 ; etc.    - (bellum) quod Hannibale duce Carthaginienses cum populo Romano gessere (gesserunt), Liv. 21: (guerre) que les Carthaginois, sous la conduite d'Annibal, firent au peuple romain.    - ad Syracusas terra marique geritur res, Liv. 25, 6: à Syracuse, on fait la guerre sur terre et sur mer.    - terra marique communi consilio rem gerere, Liv. 28, 23: mener d'un commun accord les opérations sur terre et sur mer.    - res gestae: choses accomplies, actions aussi bien civiles que politiques ou militaires.    - res tuae gestae, res gestae alicujus: tes actions, les actions accomplies par qqn, les hauts faits, les exploits. --- cf. Cic. Marc. 25 ; Fin. 5, 52 ; Dej. 12 ; Verr. 5, 25 ; etc.    - plur. n. gesta, orum: exploits. --- Nep. Them. 4, 6 ; Han. 13, 3 ; Liv. 6, 1, 3 ; 8, 40, 5. [st1]9 [-] passer (le temps...).    - gerere aetatem cum aliquo, Sulp. Fam. 4, 5, 3: passer sa vie avec qqn.    - adolescentiae tempus gerere, Suet. Dom. 1: passer sa jeunesse.    - annum gerens aetatis sexagesimum et nonum, Suet. Vesp.: dans sa soixante-neuvième année.    - annos gerens proxime quadraginta, Aur. Vict.: âgé de presque quarante ans. [st1]10 [-] morem gerere.    - gerere morem alicui: faire la volonté de qqn, déférer aux désirs de qqn, complaire à qqn, obéir à qqn.    - geram tibi morem et ea quae vis, ut potero, explicabo, Cic. Tusc. 1, 9, 17: je me plierai à ton désir et ce qui t'intéresse, je vais te l'expliquer de mon mieux.    - ut homo est, ita morem geras, Ter. Ad. 432: comme est chacun, il faut s'y faire.    - utrique a me mos gestus est, Cic. Att. 2, 16, 3: j'ai fait plaisir à tous les deux. [st1]11 [-] gerere se + adv. ou expression équivalente: se comporter, se conduire.    - se gerere pro + abl.: se comporter en.    - se gerere pro cive, Cic. Arch. 11: se comporter en citoyen. --- cf. Liv. 32, 2, 6.    - se gerere turpiter, Plin. Ep. 2, 12, 4: se conduire honteusement.    - gerere se matrem: se conduire en mère.    - se gerere aliquo modo: se comporter de telle ou telle manière.    - se gerere summissius, Cic. Off. 1, 90: se comporter avec plus de modestie, avoir une conduite plus modeste. --- cf. Cic. Off. 1, 98 ; Tusc. 2, 48, etc.    - ita se gerere ut... Cic. Verr. 4, 72: se comporter (se conduire) de telle manière que...    - [avec attribut] se gerere medium, Liv. 2, 27, 3: se montrer neutre.    - se gerere et exercitum more majorum, Sall. J. 55, 1: traiter soi-même et l'armée à la manière des ancêtres. --- cf. Sall. J. 85, 47.
* * *

    Gero, geris, gessi, gestum, gerere. Virgil. Porter.

\

    Gerere rem aliquam. Virgil. Faire quelque chose.

\

    Gerere. Cic. Regir, Gouverner.

\

    Quemadmodum nos aduersus homines geramus. Cic. Comment nous nous debvons porter, gouverner, et maintenir envers les hommes.

\

    Amicitiam gerere. Cic. Estre ami, Porter amitié, Aimer.

\

    Animum laude dignum gerere. Cic. Avoir.

\

    Animum muliebrem gerere. Cic. Avoir courage de femme.

\

    Bellum gerere. Cic. Faire la guerre.

\

    Censuram. Plin. Estre Censeur.

\

    Consulem. Sallust. Estre Consul, Exercer l'estat de Consul.

\

    Fidem fluxam. Plaut. N'estre point loyal, Ne tenir point sa promesse.

\

    Formam alterius. Plaut. Representer aucun, Porter sa semblance.

\

    Honores. Plin. iunior. Exercer dignitez et offices publiques.

\

    Ingenium callidum genere. Plaut. Estre cauteleux et fin.

\

    Inimicitias. Liu. Porter rancune et inimitié contre aucun, Luy vouloir mal.

\

    Iras gerere. Plaut. Tenir courroux, Prendre querelle et se courroucer.

\

    Iram in promptu. Plaut. Se courroucer legierement et aiseement.

\

    Magistratum. Cic. Estre Magistrat, Exercer quelque Magistrat ou office.

\

    Mammas. Plin. Avoir des mammelles.

\

    Morem. Cic. Obeir, Accorder à aucun ce qu'il veult, Luy faire ce qu'il demande, Luy accorder sa requeste.

\

    Morem animo. Terent. Faire à son plaisir.

\

    Negotium aliquod gerere. Cic. Faire quelque affaire.

\

    Nos aliquod nomenque, decusque gessimus. Virgil. Nous avons eu quelque bruit autresfois, ou quelque reputation.

\

    Odium gerere. Liu. Avoir haine ou rancune contre aucun.

\

    Onus morsu gerere. Plin. Porter quelque charge aux dents.

\

    Partum. Plin. Estre grosse.

\

    Personam aliquam. Cic. Se mesler de quelque estat ou profession.

\

    Prae se gerit quandam vtilitatem haec res. Cic. Monstre quelque prouffit, Il semble de prime face, et congnoist on que ceste chose est utile et prouffitable.

\

    Coniecturam perspicuam prae se gerit affectionis ratio. Cic. La nature d'affection baille clere conjecture de soy, On conjecture clerement quelle est l'affection de l'homme: comme s'il est joyeux, ou courroucé.

\

    Personam ciuitatis. Cic. Representer la communaulté des citoyens.

\

    Praeturam. Plaut. Estre preteur.

\

    Pudorem. Plaut. Estre honteux.

\

    Rem aliquam. Plaut. Faire, Desmesler quelque affaire.

\

    Reuiso quidnam Chaerea hic rerum gerat. Terent. Que c'est qu'il fait.

\

    Scio quam rem geram. Plaut. Je scay bien que je fay.

\

    Bene rem suam gerere. Plaut. Faire bien ses besongnes, Gaigner.

\

    Ex sententia rem aliquam gerere. Cic. A nostre souhait.

\

    Leuiter rem gerere. Plin. Aiseement parachever quelque affaire.

\

    Rem alicuius gerere malitiose. Cic. Faire l'affaire d'autruy malicieusement.

\

    Res gerere. Plin. Alexandro Magno res ibi gerente. Ce pendant qu'il menoit la guerre en ce pays là.

\

    Alias res geris. Plaut. Tu penses à autres choses, Tu n'entens pas à ce que je di.

\

    Rempub. gerere. Cic. Manier et faire ou gouverner les affaires publiques.

\

    Obseruant quemadmodum se vnusquisque vestrum gerat in retinenda religione. Cic. Comment il se porte et gouverne, ou maintient.

\

    Gessit se contra disciplinam meam. Traianus ad Plinium. Il a faict contre ma, etc.

\

    Se gerere honeste. Cic. Se gouverner honnestement.

\

    Se gerere pro ciue. Cic. Se maintenir estre citoyen et bourgeois.

\

    Se gessit pro haerede in trientem. Vlpian. Il s'est porté heritier pour un tiers. B.

\

    Se gerere summissius. Cic. Se porter humblement, Estre humble.

\

    Simultatem gerere cum aliquo. Antonius ad Ciceronem. Avoir picque avec aucun et querelle.

\

    Societatem gerere. Cic. Manier les affaires de la compaignie et communaulté.

\

    Speciem teli gerere. Colum. Estre de la facon.

\

    Speciem paternam. Colum. Resembler, Porter la semblance du pere.

\

    Tutelam ianuae. Plaut. Garder la porte.

Dictionarium latinogallicum > gero
55 muto

[st1]1 [-] mūto, āre, āvi, ātum: - tr. - [abcl][b]a - mouvoir, déplacer, écarter. - [abcl]b - changer, modifier, métamorphoser (au pr. et au fig.). - [abcl]c - différer, être différent. - [abcl]d - dénaturer, altérer, teindre, colorer. - [abcl]e - échanger, troquer, changer contre, changer de.[/b]    - mutare latus fessum, Virg.: retourner ses flancs fatigués.    - mutare se loco, Hor. (mutare se, Plaut.): changer de place.    - ne quis invitus civitate mutetur, Cic.: que personne ne devienne contre son gré citoyen d'une autre ville.    - nihil mutat, Ter.: il ne démord pas.    - non mutat, impers. Dig.: cela est indifférent, cela ne change rien aux choses.    - sedem ac locum mutare: changer de résidence et de pays.    - sententiam mutare, Cic.: changer de résolution.    - mutare rem cum (pro) aliqua re: changer (échanger) qqch contre qqch.    - mutare rem cum aliquo: échanger qqch avec qqn.    - mutare pacem bello: échanger la paix contre la guerre, faire la paix.    - mutare praedas vino, Sall.: troquer des dépouilles pour du vin. [st1]2 [-] mūto (mutto), ōnis, m.: pénis.
* * *
[st1]1 [-] mūto, āre, āvi, ātum: - tr. - [abcl][b]a - mouvoir, déplacer, écarter. - [abcl]b - changer, modifier, métamorphoser (au pr. et au fig.). - [abcl]c - différer, être différent. - [abcl]d - dénaturer, altérer, teindre, colorer. - [abcl]e - échanger, troquer, changer contre, changer de.[/b]    - mutare latus fessum, Virg.: retourner ses flancs fatigués.    - mutare se loco, Hor. (mutare se, Plaut.): changer de place.    - ne quis invitus civitate mutetur, Cic.: que personne ne devienne contre son gré citoyen d'une autre ville.    - nihil mutat, Ter.: il ne démord pas.    - non mutat, impers. Dig.: cela est indifférent, cela ne change rien aux choses.    - sedem ac locum mutare: changer de résidence et de pays.    - sententiam mutare, Cic.: changer de résolution.    - mutare rem cum (pro) aliqua re: changer (échanger) qqch contre qqch.    - mutare rem cum aliquo: échanger qqch avec qqn.    - mutare pacem bello: échanger la paix contre la guerre, faire la paix.    - mutare praedas vino, Sall.: troquer des dépouilles pour du vin. [st1]2 [-] mūto (mutto), ōnis, m.: pénis.
* * *

    Muto, mutas, mutare. Varro. Transporter.

\

    Mutari in marem. Plin. Estre mué en masle.

\

    In horas mutari. Horat. Se muer et changer d'heure en heure.

\

    Mutare se in formam alterius. Plaut. Se desguiser.

\

    Mutare. Plin. Muer, Changer et tourner en autre nature, ou couleur.

\

    Animum mutare, et Mutare sententiam. Terent. Changer son courage et opinion.

\

    Consilium mutare. Cic. Changer de propos.

\

    De vxore vt possedi, nihil mutat Chremes. Terent. Il ne change rien.

\

    Dicta mutare. Plaut. Se desdire.

\

    Haud muto factum. Terent. Je ne m'en repens point.

\

    Fidem mutare. Plaut. Ne tenir point sa foy et promesse, Se desdire.

\

    Fidem mutare cum aliquo. Terent. Ne luy tenir point promesse.

\

    Id mutauit, quoniam me immutatum videt. Terent. Il s'est desdict, Il a changé de propos.

\

    Locum mutare. Cic. Changer de place.

\

    Mentem mutare. Cic. Changer de fantasie.

\

    Mutare mores. Terent. Changer de conditions.

\

    Nuptias mutare. Plaut. Se desdire d'un mariage.

\

    Sedem ac locum mutare. Cic. Se bannir, et aller demeurer en un pays estrange.

\

    Sedem mutare ex sede, vt volucres. Pli. Aller de place en place.

\

    Solum mutare. Cic. Guerpir son pays, et s'en aller habiter en terre estrange, Abandonner son pays.

\

    Vellera mutare luto. Virgil. Teindre.

\

    Vestem mutare cum aliquo. Liu. Prendre habillement portant signification de dueil et d'ennuy à cause d'aucun parent qui est accusé et en danger.

\

    Vultum mutare. Cic. Changer de visage.

\

    Mutare aliquid cum aliquo. Terent. Changer, Eschanger, Permuter, Faire quelque change, Bailler un pour autre.

\

    Mutare aere. Columella. Vendre.

\

    Mutare merces. Virgil. Troquer marchandise à marchandise.

\

    Mutare alia re aliam. Horat. Faire eschange.

\

    Mutare gaudium moerore. Plin. iunior. Tourner une joye en tristesse.

\

    Mutare praetextam paludamento. Plin. iunior. Changer l'habit de paix en celuy de guerre.

\

    Nihil ipso te fortuna mutauit. Plin. iunior. tu es tout tel que tu estois paravant.

\

    Exilium patria sede mutauerat. Curtius. Il avoit mieulx aimé se bannir, que demeurer en son pays.

\

    Si queam mutare. Terent. Si je povoye amender la faulte et corriger.

\

    Mutari ciuitate. Cic. Estre translaté d'une cité et bourgeoisie en une autre, et perdre le droict de la premiere.

Dictionarium latinogallicum > muto
56 ago

ēgī, āctum, ere

1)

а) приводить в движение, вести ( magnum agmen V); погонять, гнать (greges Sen; capellas V)

a. potum V — вести на водопой

б) загонять ( pisces in retia PM); уводить (captivos QC, M); угонять ( boves L); уносить (praedam Pl, Sl, L)

ferre (portare) et a. L, Cs — уносить ( имущество) и угонять ( людей и скот), т. е. грабить, расхищать

a. turbinem V — запускать волчок

в) приводить в волнение, волновать ( freta ventus agit O); изгонять ( membris venena V); шевелить, приводить в движение (a. carmine quercus V — об Орфее)

2) возвр.

se a. или pass. agi — приходить, идти

agmen agitur L — отряд выступает в поход

quo (hinc) te agis? Pl, Ter — куда ты направляешься?

unde agis (te)? Pl — откуда идёшь?

se ad auras a. V — подниматься, вырастать

in summum cacumen agi Sen — подниматься (влезать) до самой верхушки

3) преследовать, гонять, охотиться (cervos, aprum V)

aliquem in fugam a. Just — обратить кого-л. в бегство

aliquem in exsilium a. L — отправить в изгнание (сослать) кого-л.

4)

а) двигать ( stellae per occultum aguntur Sen)

agi motu suo C — находиться в самопроизвольном движении, тж. пододвигать, приближать, подводить (vineas turresque ad oppidum Cs)

б) направлять (carpentum per aliquid L); проводить (cloacam sub terram, v. l. sub terra L)

limitem a. T — проводить границу, но

a. limitem per agmen V — проложить себе дорогу (мечом) через стан (врагов)

cuniculos a. Cs, C — рыть подкопы

in litus naves a. Lcr — вытащить суда на берег

naves in adversum amnem a. T — пустить суда вверх по реке

5)

а) метать (scintillas Lcr; hastam V); вращать, крутить ( fundam circum caput V); отбрасывать

agite scordalias de medio Pt — бросьте перебранку

б) испускать ( gemitus V); вбивать, вколачивать ( sublīcas Cs); вонзать ( stipitem per corpus Sen)

radīces a. Vr, C, PM — пускать корни

in crucem a. C etc. — пригвождать к кресту, распинать

rimas a. C etc. — давать трещины

spumas (in) ore a. C etc. — (ис)пускать ртом пену

vocem a. C — издавать голос

joca a. Sl — отпускать шутки, шутить

animam a. C — испускать дух

6) возбуждать, побуждать ( nova quaerere tecta V); доводить ( aliquem ad или in aliquam rem)

a. in facinus O и ad scelus L — толкать на преступление

a. aliquem praecipitem C etc. — толкать кого-л. в пропасть, но тж. стремительно гнать (преследовать) кого-л.

aliquem transversum a. Sl, Sen etc. — сбивать с толку, совращать, тж. подстрекать кого-л. к мятежу

in desperationem a. L — доводить до отчаяния

7) беспокоить, тревожить, мучить, досаждать, преследовать ( stimulis V)

aliquem diris a. H — проклинать кого-л.

acerba fata aliquem agunt H — жестокая судьба тяготеет над кем-л.

fatis agi SenT — быть игралищем судьбы

agentia verba Archilochi H — жестокие (язвительные) слова Архилоха

longis erroribus actus O — измученный долгими странствиями

8) делать, действовать, заниматься

omnia quae fiunt quaeque aguntur C — всё, что возникает ( в природе) и всё, что создаётся ( человеком)

res egregias a. Eutr — творить великие дела

res actae et auctae Ap — подвиги и завоевания ( Александра Македонского)

jucundi acti labores погов. C — приятно сознание оконченного труда

quid agam? Ter etc. — что мне делать?

natura agendis rebus apta Sen — характер, склонный к деятельности

rem mandatam a. C — выполнять поручение

suum negotium( suam rem) a. C — заниматься своим делом

male secum a. PS — вредить самому себе

nihil agendo homines male a. discunt впоследствии погов. Cato ap. Col — ничегонеделание учит людей дурным делам

per litteras a. Nep — передать (изложить) письменно

nihil (non multum) agit C — он ничего не может сделать, ничего у него не выходит

nihil agis, nihil assequeris, neque tamen conari desistis C — ничего у тебя не получается, ничего ты не достигаешь, и всё же не прекращаешь попыток

actā re L — когда дело сделано

agendae rei tempus L — пора действовать

aliud (alias res) a. C, PS — заниматься другим делом, отвлекаться, не обращать внимания

actum est — кончено

actum est de me Pl — я пропал

actam rem a. L и actum a. погов. Ter — делать сделанное (т. е. заниматься бесплодным делом)

quid agitur? Pl, C — как дела?

satis a. — быть озабоченным или встревоженным, беспокоиться ( de aliquā re AG и alicujus rei Ap)

9) замышлять, задумывать, затевать, иметь в виду, стараться

observabo, quam rem agat Pl — посмотрю, что он затевает

a. de intrandā Britanniā T — намереваться вторгнуться в Британию

proditionem alicui a. T — задумать измену в пользу кого-л. (перейти на чью-л. сторону)

aliud a., aliud simulare C — иметь в виду одно, а притворно утверждать другое

hoc (id) agere, ut (ne) C, L etc. — иметь в виду, чтобы (не)

10) говорить, обсуждать (de aliquā re Cs, C); обращаться, беседовать ( plebejo sermone cum aliquo C); выражать

gratias (поэт. grates) a. C — выражать признательность, благодарить

alicui gratias pro aliquā re a. Pl — благодарить кого-л. за что-л.

laudes a. L — прославлять

a. cum aliquo de re aliquā (aliquam rem) — договариваться (вести переговоры) с кем-л. о чём-л.

Alcibiādes a. coepit se coacturum Lysandrum aut dimicare aut pacem petere Nep — Алкивиад стал утверждать, что он заставит Лисандра или сражаться, или просить мира

cum populo a. C и per populum a. C, L — вносить предложение на голосование народного собрания (ср. contionem habere обращаться к народу с речью, не внося никаких законодательных предложений)

de condicionibus pacis a. L — вести переговоры об условиях заключения мира

sedentes agamus C — сядем и поговорим

11) ( реже se a. Sen) поступать, вести себя, обращаться ( familiariter cum aliquo Sl)

a. inconsiderate negligenterque C — вести себя опрометчиво и нерадиво

bene egissent Athenienses cum Miltiade, si... VM — афиняне хорошо поступили бы с Мильтиадом, если бы...

nullo discrimine a. V — не делать разницы (обращаться одинаково)

12) pass. agi обстоять, касаться

māle agitur cum domino, quem villicus docet Col — плохо, когда хозяина учит управляющий

agitur praeclare, si nosmet ipsos regere possumus C — (дело обстоит) превосходно, если мы в состоянии сами собой управлять

non agitur de vectigalibus Sl — дело не в доходах

tua res agitur H — дело касается тебя

13) осуществлять, вести; заведовать, управлять

custodias a. L — нести охрану, охранять

forum a. C — вершить суд

a. honorem L — занимать служебный пост

bellum a. Sl, O, QC — вести войну, но тж. L описывать войну

praefecturam a. Su — быть префектом

dies festos a. — справлять праздники

triumphum a. C — праздновать триумф

senatus agitur Su — сенат заседает

morem a. Sl — соблюдать обычай

medium a. VP — держаться середины

annonae curam a. L — иметь попечение о продовольствии

fiscum a. Su — управлять казной

pacem a. Sl, L — проводить мирную политику (поддерживать мир) и жить в мире

incerta pace a. L — жить в условиях непрочного мира

vigilias a. C, Nep — стоять на часах (быть в карауле)

silentia a. O — хранить молчание

14)

а) ( о времени) проводить (vitam ruri Ter; noctem quietam T; aetatem in litteris C)

hiberna a. L — стоять на зимних квартирах

б) pass. протекать, идти ( о годах)

principium anni tum agebatur L — дело было в начале года

acta est per lacrimas nox O — ночь прошла (была проведена) в слезах

quartum annum ago et octogesimum C — мне 84-ый год

в) поздн. в pl.

decem et novem agebat annos Aug — ему было 19 лет

a cujus obitu nonaginta aguntur anni PM — (Вергилий), со смерти которого прошло 90 лет

tempus actum H — прошлое

actum de exercitu foret, ni... L — армии пришёл бы конец, если бы не...

15) жить, находиться ( в том или ином состоянии), пребывать

a. prope a mari PM — жить близ моря

a. sine legibus L — жить, не имея законов

laeta a. Sl — жить в веселье

Thracia discors agebat T — Фракия раздиралась междоусобиями

a. inter homines desinere T — не быть больше среди людей (т. е. умереть)

Marius apud primos agebat Sl — Марий находился в первых рядах

16) преследовать в судебном порядке, обвинять, судить

a. aliquem reum L — привлекать кого-л. к судебной ответственности

a. cum aliquo alicujus rei C, Q — судиться с кем-л. из-за чего-либо

res agitur apud praetorem C — дело разбирается у претора

acta res est Ter — суд кончен, кончено

17) юр. вести на суде, защищать

causam alicujus a. C — вести чьё-л. дело (защищать чьи-л. интересы)

18) произносить или петь ( rnedicabile carmen VF); читать, декламировать ( cum dignitate ac venustate C); представлять, разыгрывать, играть (на сцене) (fabulam Pl, Ter, C, Pt)

a. partes Ter, Vr, C — исполнять роль

amicum a. Sen — играть роль друга

19) imper. (преим. при imper. другого глагола) age, agite ну, ну же, давай(те), тж. ладно (уж), хорошо, пускай, увы, что же (intens. agedum, agesis и др.)

vade age, nate V — ступай, сын мой

en, age, rumpe moras V — ну, довольно медлить

mittite, agedum, legatos L — отправьте же послов

age, porro, cur C — а теперь скажи, пожалуйста, почему

age, novi tuum animum Ter — да будет, знаю я тебя

siccine ais? age Ter — и ты это говоришь? полно

nunc, age, quod superest, cognosce Lcr — ну, а теперь узнай про остальное

age, sit ita factum C — ладно, пусть это было так

age, veniam Ter — что ж, приду

age, hoc malum commune mihi est cum omnibus C — увы, это и моя беда

Латинско-русский словарь > ago
57 gratia

I grātia, ae f. [ gratus ]
1) привлекательность, приятность, прелесть (in vultu Q; sermonis Attici Q; villae PJ); изящество (formae O; plenus jucunditatis et gratiae, sc. Horatius Q)

2) благосклонность, милость

in gratiā esse C — быть в милости, пользоваться благосклонностью

gratiam alicujus sibi conciliare C — снискать себе чью-л. благосклонность

gratiam inire ab aliquo C, ad и apud aliquem L или alicujus QC — войти в милость к кому-л.

sequi gratiam alicujus Cs — стараться приобрести чью-л. благосклонность

in gratiam alicujus L — из любезности к кому-л. или в чью-л. пользу

facere dicendi gratiam alicui L — дать кому-л. возможность высказаться

gratiam ab aliquo petere Pl — просить у кого-л. милости (одолжения)

3) снисхождение, прощение

gratiam alicui facere juris jurandi Pl — освободить кого-л. от клятвы

de cenā facio gratiam Pl — за обед благодарю, т. е. от обеда отказываюсь

criminum gratiam facere Su — простить преступления

4) влияние, авторитет, вес ( alicujus apud aliquem C)

homo summā gratiā Cs — весьма влиятельный человек

5) дружественная связь, взаимное согласие, дружба (esse in gratiā cum aliquō C; aliquem in gratiam recipere Cs)

cum bonā gratiā Ter, C — дружелюбно

cum mălā gratiā Ter — враждебно

in gratiam redire cum aliquo Ph, C — помириться с кем-л. или простить кому-л.

restituere aliquem in bonam gratiam alicujus (или cum aliquo) Ter etc. — помирить кого-л. с кем-л.

6) благодарность

gratias agere alicui C — благодарить кого-л., выражать признательность кому-л.

habere gratiam alicui C, усил. gratias agere atque habere C, Ap — питать благодарность, быть благодарным, признательным

gratiam referre (persolvere, reddere) C etc. — отблагодарить, воздать за благодеяние, отплатить услугой за услугу

gratiast (= g. est) Pl, Ter — благодарю — см. gratis

7) милость, благодать (g. gratis data Aug; g. caelestis Eccl)
II grātiā praep. cum gen. [ из abl. от gratia I ]
ради, для, из-за (hominum g. C)

verbi g. или exempli g. C etc. — например

eā gratiā Sl — вследствие этого (того) (редко впереди genetiv'a: g. patris Lampr)

Латинско-русский словарь > gratia
58 compono

compono (conpono), ĕre, posŭi, positum    - tr. et qqf. intr. [st2]1 [-] mettre ensemble, réunir, rapprocher (un objet d'un autre). [st2]2 [-] apparier, mettre aux prises, confronter, opposer, comparer (en plaçant côte à côte les deux objets). [st2]3 [-] mettre en réserve, serrer. [st2]4 [-] coucher, abaisser, mettre au repos; ensevelir (mettre en tas les cendres), enterrer. [st2]5 [-] arranger, disposer avec art, orner, organiser, régler, modeler, préparer, façonner. [st2]6 [-] fixer, convenir de, se mettre d'accord, s'entendre. [st2]7 [-] apaiser, calmer, rapprocher, réconcilier. [st2]8 [-] composer (un tout), combiner, former, bâtir, élever, édifier; imaginer, ourdir. [st2]9 [-] composer, rédiger, écrire.    - componere aliquem cum aliquo: mettre aux prises qqn avec qqn.    - componere aliquem alicui: comparer qqn à qqn.    - alicui se componere (componi): s’affronter avec qqn.    - bellum componere: terminer la guerre par un traité, conclure la paix.    - proditionem componere: concerter une trahison.    - insidias componere, Tib.: tendre un piège.    - componere se spondâ, Virg.: s'étendre sur un lit.    - oculos componere, Val.-Fl.: baisser les yeux.    - componere amicos, Hor. S. 1, 5, 29: réconcilier des amis.    - compositum inter eos erat ut: il était convenu entre eux que.    - composito, ex (de) composito: selon ce qui a été convenu.    - componere pacem cum aliquo: conclure la paix avec qqn.    - componere se ad exemplum alicujus: se modeler sur qqn.    - poema componere: composer un poème.
* * *
compono (conpono), ĕre, posŭi, positum    - tr. et qqf. intr. [st2]1 [-] mettre ensemble, réunir, rapprocher (un objet d'un autre). [st2]2 [-] apparier, mettre aux prises, confronter, opposer, comparer (en plaçant côte à côte les deux objets). [st2]3 [-] mettre en réserve, serrer. [st2]4 [-] coucher, abaisser, mettre au repos; ensevelir (mettre en tas les cendres), enterrer. [st2]5 [-] arranger, disposer avec art, orner, organiser, régler, modeler, préparer, façonner. [st2]6 [-] fixer, convenir de, se mettre d'accord, s'entendre. [st2]7 [-] apaiser, calmer, rapprocher, réconcilier. [st2]8 [-] composer (un tout), combiner, former, bâtir, élever, édifier; imaginer, ourdir. [st2]9 [-] composer, rédiger, écrire.    - componere aliquem cum aliquo: mettre aux prises qqn avec qqn.    - componere aliquem alicui: comparer qqn à qqn.    - alicui se componere (componi): s’affronter avec qqn.    - bellum componere: terminer la guerre par un traité, conclure la paix.    - proditionem componere: concerter une trahison.    - insidias componere, Tib.: tendre un piège.    - componere se spondâ, Virg.: s'étendre sur un lit.    - oculos componere, Val.-Fl.: baisser les yeux.    - componere amicos, Hor. S. 1, 5, 29: réconcilier des amis.    - compositum inter eos erat ut: il était convenu entre eux que.    - composito, ex (de) composito: selon ce qui a été convenu.    - componere pacem cum aliquo: conclure la paix avec qqn.    - componere se ad exemplum alicujus: se modeler sur qqn.    - poema componere: composer un poème.
* * *

    Compono, componis, penul. prod. composui, compositum, penul. corr. componere. Terent. Assembler et entasser, Mettre ensemble.

\

    Aciem componere. Tacitus. Disposer, Ordonner.

\

    Antidotum ex variis et inter se contrariis effectibus componere. Quintil. Faire, Composer.

\

    Componere et delibuere capillos. Cic. Ajancer, Peigner, Ordonner, Accoustrer.

\

    Exercitum pugnae componere. Tacit. Ordonner pour combatre.

\

    Labra labellis compono. Lucilius. Je baise.

\

    Latus suum alicui componere. Propert. Se coucher aupres.

\

    Manus manibus componere. Virgil. Mettre mains sur mains.

\

    Manus alicui componere. Silius. Combatre main à main avec aucun.

\

    Membra defessa componere. Virgil. Se reposer.

\

    Mores componere. Ouid. Reigler.

\

    Oculos componere. Valer. Flac. Fermer.

\

    Puluinar componere. Ouid. Accoustrer le chevet.

\

    Componere res suas. Sallust. Mettre en ordre.

\

    Componere et constituere Rempub. Cic. Ordonner.

\

    Thalamis se componere. Virgil. Se coucher au lict.

\

    Ita se componebat, vt, etc. Tacitus. Il se maintenoit de sorte que, etc.

\

    Componi ad Senatus reuerentiam. Plin. iunior. Se contraindre de tenir gravité pour la reverence du senat.

\

    Componere se alicui. Silius. Luy livrer le combat.

\

    Togam componere. Horat. Ajancer.

\

    Componere vitem in brachia. Colum. Laisser croistre la vigne en grandes branches comme en treille.

\

    Vultus componere. Ouidius. Accoustrer, et comme farder son visaige.

\

    Componere vultus suos ad alium. Ouid. Regarder attentivement la contenance d'un autre, et se conformer à luy.

\

    Ad exemplum se componere. Quintil. Faire comme on voit faire à un autre.

\

    Componere, Finire: vt Componere bellum, contentiones, controuersias. Caesar. Liu. Appaiser, Y mettre fin.

\

    Componere diem dicitur Vesper. Virgil. Finir.

\

    Discordias componere aduersus aliquem. Tacit. Accorder.

\

    Fluctus componere. Virgil. Appaiser, Accoyer, ou Accoiser.

\

    Pugnantia componere. Horat. Assembler, Accorder.

\

    Cum bona gratia aliquid componere inter aliquos. Terentius. Accorder, Appoincter.

\

    Amicos auersos componere. Horat. Mettre d'accord.

\

    Gentem componere. Sil. Mettre en paix.

\

    Componere pacem alicui cum altero. Plaut. Mettre d'accord.

\

    Tumultum componere. Lucan. Appaiser, Pacifier.

\

    Componere et transigere. Pli. Appoincter, Chevir avec aucun.

\

    Sententia componere aliquid inter aliquos. Plaut. Les mettre d'accord.

\

    Compone hoc de argento, de reliquo videro. Cic. Accorde cela que je dy de cest argent, etc.

\

    Componere animos. Cic. Animos nostros ratio componat. Que raison reigle et modere noz esprits.

\

    Animum componere ad aliquos casus. Valer. Flac. Disposer.

\

    Componere mentem. Cels. Appaiser et moderer l'esprit ou cerveau d'un homme troublé.

\

    Componere dicta cum factis. Sallust. Rapporter les parolles aux faicts, Comparer.

\

    Componere, pro Comparare. Virgil. Sic paruis componere magna solebam. Accomparager.

\

    Aliquos inter se componi. Quintil. Estre mis teste à teste pour se combatre ensemble.

\

    Componere societatem cum latronibus. Sallust. S'associer avec.

\

    Componere pretio. Sall. Composer avec aucun pour quelque pris.

\

    Componere sicut vulgo vsurpatur, pro Scribere: vt Componere historiam. Plin. iunior. Composer et escrire par ordre.

\

    Amores componere. Ouid. Escrire livres d'amourettes.

\

    Casus alicuius componere. Ouid. Descrire les fortunes d'aucun.

\

    Literas alieno nomine componere. Liu. Contrefaire lettres.

\

    Ordinem rei gerendae componere. Liu. Mettre ordre en quelque affaire.

\

    Testimonium componere. Cic. Bastir et ordonner. Quaedam exemplaria legunt testamentum.

\

    Verba componere manu. Ouid. Mettre par escript.

\

    Componere et coagmentare verba. Cic. Assembler.

\

    Versus in ossa componere. Tibul. Mettre l'epitaphe d'un trespassé.

\

    Componere pocula de luto. Tibul. Faire.

\

    Componere itinera. Cic. Ordonner de son chemin.

\

    Componere vrbem. Virgil. Edifier, Bastir.

\

    Componere fallacias. Plaut. Machiner et controuver ou inventer finesses.

\

    Blanditias componere. Tibul. Contrefaire.

\

    Insidias alicui componere. Tibul. Machiner.

\

    Componere, quod Galli confrontare dicunt. Tacit. Accita quippe Epicharis, et cum indice composita. Confrontee.

Dictionarium latinogallicum > compono
59 conflicto

conflicto, āre, āvi, ātum [st2]1 - intr. - se heurter violemment contre, combattre, se battre, lutter. [st2]2 [-] heurter, tourmenter, vexer, inquiéter.    - conflictari: se heurter contre, combattre, subir les assauts de, être maltraité, être tourmenté.    - conflictari gravi morbo, Nep. Dion, 2, 4: être gravement malade.    - cum ingeniis conflictari, Ter. And. 1, 1, 66: avoir affaire à des caractères...    - cum aliquo conflictari, Cic.: avoir un différend avec qqn.    - cum adversa fortuna conflictari, Nep. Pelop. 5, 1: lutter contre la mauvaise fortune.    - multis aemulis conflictari, Tac. An. 6, 51: avoir à lutter contre beaucoup de rivaux.
* * *
conflicto, āre, āvi, ātum [st2]1 - intr. - se heurter violemment contre, combattre, se battre, lutter. [st2]2 [-] heurter, tourmenter, vexer, inquiéter.    - conflictari: se heurter contre, combattre, subir les assauts de, être maltraité, être tourmenté.    - conflictari gravi morbo, Nep. Dion, 2, 4: être gravement malade.    - cum ingeniis conflictari, Ter. And. 1, 1, 66: avoir affaire à des caractères...    - cum aliquo conflictari, Cic.: avoir un différend avec qqn.    - cum adversa fortuna conflictari, Nep. Pelop. 5, 1: lutter contre la mauvaise fortune.    - multis aemulis conflictari, Tac. An. 6, 51: avoir à lutter contre beaucoup de rivaux.
* * *

    Conflicto, conflictas, conflictare: et Conflictor, conflictaris, conflictari, Commune frequentatiuum. Terent. Combatre, Avoir à faire.

\

    Conflictari cum malo aliquo. Terent. Batailler fort et ferme contre quelque meschanceté.

\

    Remp. conflictare. Tacit. Affliger, Vexer, Tormenter.

\

    Conflictari et dimicare cum aliquo. Cic. Combatre corps à corps, homme à homme.

\

    Homines magnis et multis incommodis conflictantur. Author ad Herennium. Ont beaucoup de hurts.

\

    Cum ingeniis conflictatur eiusmodi. Terent. Qui hante ordinairement et ha frequentation avec tels esprits.

\

    Conflictari iniqua valetudine. Plin. iunior. Estre fort malade.

\

    Nouissima valetudine conflictari. Plin. iunior. Estre malade de la maladie dont on meur.

\

    Doloribus conflictari. Cels. Estre vexé et tormenté de douleurs.

\

    Conflictari morbo. Plin. Estre affligé de maladie.

\

    Conflictari graui annona. Cesar. Estre fort travaillé de cherte de vivres.

\

    Siti conflictari. Cels. Souffrir ou endurer grand soif.

Dictionarium latinogallicum > conflicto
60 redeo

rĕdĕo, īre, ĭī (qqf. īvī), ĭtum - intr. - [st2]1 [-] revenir, retourner, être de retour. [st2]2 [-] aboutir à, arriver à, en venir à, se tourner en, passer à (tel ou tel état). [st2]3 [-] appartenir à, échoir à, revenir à, être dévolu à. [st2]4 [-] revenir (comme produit), être le revenu de, produire, rapporter.    - arch. redinunt = redeunt Enn. d. Fest. 286 ; P. Fest. 287 --- fut. exceptionnel redies, rediet Apul. M. 6, 17; Sen. Ben. 1, 2, 3 --- formes sync. habituelles redistis, redisset, redisse, etc.    - e provincia redire: revenir de la province.    - a foro redire: revenir du forum.    - exsilio redire: revenir d'exil.    - Romam redire: revenir à Rome.    - ab aliquo redire: revenir d'auprès de qqn.    - reditum est, Nep.: on revint.    - cum aliquo in gratiam redire: se réconcilier avec qqn.    - manerent indutiae interea dum ab illo rediri posset, Caes. BC. 3, 16, 5: on devait maintenir l’armistice jusqu'à ce qu’on pût revenir d'auprès de lui.    - redire ad se atque ad mores suos, Cic. Div. in Caecil. 17.57: reprendre sa nature et son caractère.    - redire ad se, Cic. Att. 7, 3, 8: redevenir soi-même.    - redire ad se, Ter. Ad. 5, 3, 8 revenir à soi, reprendre ses sens.    - redire in gratiam cum libris, Cic.: se remettre à l'étude.    - redire animo, Cic.: revenir en tête, revenir à la mémoire.    - ad neminem unum summa imperii redit, Caes. BC. 3, 18, 2: le pouvoir suprême ne revient à personne en particulier.    - pilis missis ad gladios redierunt, Caes. BC. 3, 93, 2: après avoir lancé leurs javelots, ils en vinrent aux épées.    - ad ineptias redis, Cic. Tusc. 2, 29: tu en reviens à tes sottises.    - redire ad rem: revenir au sujet.
* * *
rĕdĕo, īre, ĭī (qqf. īvī), ĭtum - intr. - [st2]1 [-] revenir, retourner, être de retour. [st2]2 [-] aboutir à, arriver à, en venir à, se tourner en, passer à (tel ou tel état). [st2]3 [-] appartenir à, échoir à, revenir à, être dévolu à. [st2]4 [-] revenir (comme produit), être le revenu de, produire, rapporter.    - arch. redinunt = redeunt Enn. d. Fest. 286 ; P. Fest. 287 --- fut. exceptionnel redies, rediet Apul. M. 6, 17; Sen. Ben. 1, 2, 3 --- formes sync. habituelles redistis, redisset, redisse, etc.    - e provincia redire: revenir de la province.    - a foro redire: revenir du forum.    - exsilio redire: revenir d'exil.    - Romam redire: revenir à Rome.    - ab aliquo redire: revenir d'auprès de qqn.    - reditum est, Nep.: on revint.    - cum aliquo in gratiam redire: se réconcilier avec qqn.    - manerent indutiae interea dum ab illo rediri posset, Caes. BC. 3, 16, 5: on devait maintenir l’armistice jusqu'à ce qu’on pût revenir d'auprès de lui.    - redire ad se atque ad mores suos, Cic. Div. in Caecil. 17.57: reprendre sa nature et son caractère.    - redire ad se, Cic. Att. 7, 3, 8: redevenir soi-même.    - redire ad se, Ter. Ad. 5, 3, 8 revenir à soi, reprendre ses sens.    - redire in gratiam cum libris, Cic.: se remettre à l'étude.    - redire animo, Cic.: revenir en tête, revenir à la mémoire.    - ad neminem unum summa imperii redit, Caes. BC. 3, 18, 2: le pouvoir suprême ne revient à personne en particulier.    - pilis missis ad gladios redierunt, Caes. BC. 3, 93, 2: après avoir lancé leurs javelots, ils en vinrent aux épées.    - ad ineptias redis, Cic. Tusc. 2, 29: tu en reviens à tes sottises.    - redire ad rem: revenir au sujet.
* * *

    Redeo, redis, rediui, et frequentius redii, reditum, pe. corr. redire. Terent. Retourner, Revenir en quelque lieu.

\

    Redire retrorsum. Plin. Retourner en arriere.

\

    Domum redeunt. Ouid. Ils retournent en la maison.

\

    Non vnquam grauis aere domum mihi dextra redibat. Virg. Je ne rapportoye jamais gueres d'argent.

\

    Redire pedibus. Cic. Retourner à pied.

\

    Quid si redeo ad illos qui aiunt, Quid si nunc caelum ruat? Terent. Que dirois tu, si je te disoye ce que aucuns dient, etc.

\

    Atque (vt ad me redeam) meministis, etc. Cic. Pour retourner à mon propos.

\

    Illuc quaeso redi quo coepisti. Terent. Retourne à ton premier propos.

\

    Animus mihi rediit. Terent. Le courage m'est revenu.

\

    Redit animo haec res. Plin. iunior. Il me souvient de, etc.

\

    In concordiam redire. Plaut. Se raccorder et rallier.

\

    In fidem alicuius redire. Liu. Se remettre en l'obeissance d'aucun.

\

    In gratiam cum aliquo redire. Cic. Se reconcilier avec aucun, Se remettre et rentrer en grace.

\

    Redit ad te haereditas. Terent. Te revient.

\

    Ad ingenium redire. Terent. Retourner à sa nature, Faire comme paravant.

\

    In memoriam redire. Terent. Se souvenir.

\

    His ipsis legendis redeo in memoriam mortuorum. Cic. Il me souvient des morts.

\

    Menti singula redeunt. Valer. Flac. Tout me revient en memoire.

\

    Nihil ad me redit ex his. Cic. Il ne m'en vient nul prouffit.

\

    Redire in ordines dicuntur milites. Liu. Se remettre en ordre.

\

    Vt ad pauca redeam. Terent. Pour le faire court.

\

    Mitte, ad rem redi. Terent. Retourne à ton propos.

\

    Pene in eum locum res rediit, vt si omnes cuperent, etc. Terent. La chose est venue en tel estat, que si, etc.

\

    - adeo res rediit, Siquis quid reddit, magna habenda est gratia. Terent. La chose est venue jusques là, que si aucun, etc.

\

    Rediit mihi res ad restim, siue ad rastros. Terent. Mes besongnes se sont si mal portees, que je suis prest à m'aller pendre, ou à cercher et querir mon pain.

\

    Redire in musteum saporem. Plin. Retourner en sa premiere saveur.

\

    Ad se redire. Cic. Revenir à soy, Reprendre courage, Reprendre ses esprits, Reprendre son haleine, Penser à soy, Retourner à son bon sens.

\

    Ad se, et ad mores suos redire. Cic. Retourner à sa nature et à sa coustume, Faire comme paravant.

\

    Redire in rectam semitam siue in viam. Plaut. Terent. Se remettre à bien vivre, Devenir homme de bien, Se radresser à bien faire.

\

    Redit ad te summa imperii. Caesar. La souveraineté de la principaulté de l'empire retourne à toy.

\

    Ad suum vestitum redire. Cic. Reprendre ses premiers habits.

\

    Redire viam. Cic. Retourner.

\

    Cato denos culeos redire ex iugeribus scripsit. Pli. Qu'il en revient ou provient.

\

    Reditur, pen. prod. Impersonale. Liu. Romam reditum est. On s'en est retourné, ou revenu à Rome.

Dictionarium latinogallicum > redeo

Страницы

См. также в других словарях:

Pignore cum aliquo certare. — См. Биться об заклад … Большой толково-фразеологический словарь Михельсона (оригинальная орфография)
oblatum furtum dicitur cum res furtiva ab aliquo tibi oblata sit, eaque apud te concepta sit — Theft is called oblatum when a thing stolen is offered to you by any one, and found upon you … Black's law dictionary
oblatum furtum dicitur cum res furtiva ab aliquo tibi oblata sit, eaque apud te concepta sit — Theft is called oblatum when a thing stolen is offered to you by any one, and found upon you … Black's law dictionary
parler — Parler: Loqui, Fari, Fabulari, Crepare, Verba facere, Mittere vocem, Voces facere, Sermocinari. {{t=g}}paralaléin,{{/t}} esse puto (ait Budaeus) quod lingua vernacula pro verbo loqui, Verba facere, dicit Parler, et {{t=g}}paralalian,{{/t}} quod… … Thresor de la langue françoyse
affaire — Affaire, n. p. Negotium, Commercium. J ay affaire avec un homme riche. Cum opulento rem habeo ac negotium. Plaut. Affaire hasté et avancé, Maturatum negotium. Affaire meslé et broüillé, Negotium turbulentum. Affaires nets, et point toüillez, ne… … Thresor de la langue françoyse
alliance — I. Alliance, voyez en Allier. II. Alliance, Necessitas. Alliance entre aucuns, Foedus. Alliance par laquelle on s associe, Sociale foedus, Pactum foedus. Une alliance qu on ne tient pas, Pax infida, Foedus infidum. Alliance que deux personnages… … Thresor de la langue françoyse
compte — Compte, m. penac. Le quayer où est la recepte et la mise, Accepti et expensi tabula, voyez Compter. Ratio. A ton compte, Vt rationem te dictare intelligo. Ce compte que nous venons de faire, est le compte de Grecin, Is calculus Grecini rationem… … Thresor de la langue françoyse
hanter — Hanter, Celebrare, Frequentare, Versari, Conuersari. Hanter quelqu un, Rem habere cum aliquo, Versari cum aliquo. Hanter quelqu un ordinairement, Dare se in consuetudinem vel familiaritatem alterius. Hanter aucun tous les jours, Congredi alicui… … Thresor de la langue françoyse
faire — Faire, act. acut. Vient de l infinitif Latin Facere, ostant la lettre c. Facere, agere. L Italien syncope, et dit Fare. Faire de l argent à son creancier, Pecunias conquirere ad nomen eradendum ex tabulis creditoris. Faire argent, Conficere… … Thresor de la langue françoyse
noise — Noise, f. penac. Tantost signifie debat, contens, querele, Altercatio, Concertatio, Contentio, Dissidium, Iurgium, Adiurgium, Lis, Litigium, Praecertatio, Rixa, Velitatio {{t=g}}néikê,{{/t}} contentio, {{t=g}}néikô, m. néikêsô,{{/t}} contendo,… … Thresor de la langue françoyse
accorder — Accorder, act. acut. Semble qu il vienne de ces deux mots Latins, Ad cor: quasi ad vnum cor, siue eandem voluntatem adducere, Amener deux personnes à un coeur et une mesme volonté, et consentement. La maniere d accorder divers sons, Harmonica… … Thresor de la langue françoyse

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на все языки

cum+aliquo+c

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на все языки

cum+aliquo+c

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: