Перевод: с латинского на английский

с английского на латинский

animus

  • 1 animus

    ănĭmus, i, m. [a Graeco-Italic form of anemos = wind (as ego, lego, of ego, lego); cf. Sanscr. an = to breathe, anas = breath, anilas = wind; Goth. uz-ana = exspiro; Erse, anal = breath; Germ. Unst = a storm (so, sometimes); but Curt. does not extend the connection to AФ, aêmi = to blow; a modification of animus—by making which the Romans took a step in advance of the Greeks, who used hê psuchê for both these ideas—is anima, which has the physical meaning of anemos, so that Cic. was theoretically right, but historically wrong, when he said, ipse animus ab anima dictus est, Tusc. 1, 9, 19; after the same analogy we have from psuchô = to breathe, blow, psuchê = breath, life, soul; from pneô = to breathe, pneuma = air, breath, life, in class. Greek, and = spirit, a spiritual being, in Hellenistic Greek; from spiro = to breathe, blow, spiritus = breath, breeze, energy, high spirit, and poet. and post-Aug. = soul, mind; the Engl. ghost = Germ. Geist may be comp. with Germ. giessen and cheô, to pour, and for this interchange of the ideas of gases and liquids, cf. Sol. 22: insula adspiratur freto Gallico, is flowed upon, washed, by the Gallic Strait; the Sanscr. atman = breath, soul, with which comp. aytmê = breath; Germ. Odem = breath, and Athem = breath, soul, with which group Curt. connects auô, aêmi; the Heb. = breath, life, soul; and = breath, wind, life, spirit, soul or mind].
    I.
    In a general sense, the rational soul in man (in opp. to the body, corpus, and to the physical life, anima), hê psuchê:

    humanus animus decerptus ex mente divina,

    Cic. Tusc. 5, 13, 38:

    Corpus animum praegravat, Atque affixit humo divinae particulam aurae,

    Hor. S. 2, 2, 77:

    credo deos immortales sparsisse animos in corpora humana, ut essent qui terras tuerentur etc.,

    Cic. Sen. 21, 77:

    eas res tueor animi non corporis viribus,

    id. ib. 11, 38; so id. Off. 1, 23, 79:

    quae (res) vel infirmis corporibus animo tamen administratur,

    id. Sen. 6, 15; id. Off. 1, 29, 102:

    omnes animi cruciatus et corporis,

    id. Cat. 4, 5, 10:

    levantes Corpus et animum,

    Hor. Ep. 2, 1, 141:

    formam et figuram animi magis quam corporis complecti,

    Tac. Agr. 46; id. H. 1, 22:

    animi validus et corpore ingens,

    id. A. 15, 53:

    Aristides primus animum pinxit et sensus hominis expressit, quae vocantur Graece ethe, item perturbationes,

    first painted the soul, put a soul into his figures, Plin. 35, 10, 36, § 98 (cf.:

    animosa signa,

    life-like statues, Prop. 4, 8, 9): si nihil esset in eo (animo), nisi id, ut per eum viveremus, i. e. were it mere anima, Cic. Tusc. 1, 24, 56:

    Singularis est quaedam natura atque vis animi, sejuncta ab his usitatis notisque naturis, i. e. the four material elements,

    id. ib. 1, 27, 66: Neque nos corpora sumus. Cum igitur nosce te dicit, hoc dicit, nosce animum tuum, id. ib. 1, 22, 52:

    In quo igitur loco est (animus)? Credo equidem in capite,

    id. ib. 1, 29, 70:

    corpora nostra, terreno principiorum genere confecta, ardore animi concalescunt,

    derive their heat from the fiery nature of the soul, id. ib. 1, 18, 42:

    Non valet tantum animus, ut se ipsum ipse videat: at, ut oculus, sic animus, se non videns alia cernit,

    id. ib. 1, 27, 67: foramina illa ( the senses), quae patent ad animum a corpore, callidissimo artificio natura fabricata est, id. ib. 1, 20, 47: dum peregre est animus sine corpore velox, independently of the body, i. e. the mind roaming in thought, Hor. Ep. 1, 12, 13:

    discessus animi a corpore,

    Cic. Tusc. 1, 9, 18; 1, 30, 72:

    cum nihil erit praeter animum,

    when there shall be nothing but the soul, when the soul shall be disembodied, id. ib. 1, 20, 47; so,

    animus vacans corpore,

    id. ib. 1, 22, 50; and:

    animus sine corpore,

    id. ib. 1, 22, 51:

    sine mente animoque nequit residere per artus pars ulla animai,

    Lucr. 3, 398 (for the pleonasm here, v. infra, II. A. 1.):

    Reliquorum sententiae spem adferunt posse animos, cum e corporibus excesserint in caelum pervenire,

    Cic. Tusc. 1, 11, 24:

    permanere animos arbitramur consensu nationum omnium,

    id. ib. 1, 16, 36:

    Pherecydes primus dixit animos esse hominum sempiternos,

    id. ib. 1, 16, 38:

    Quod ni ita se haberet, ut animi immortales essent, haud etc.,

    id. Sen. 23, 82: immortalitas animorum, id. ib. 21, 78; id. Tusc. 1, 11, 24; 1, 14, 30:

    aeternitas animorum,

    id. ib. 1, 17, 39; 1, 22, 50 (for the plur. animorum, in this phrase, cf. Cic. Sen. 23, 84); for the atheistic notions about the soul, v. Lucr. bk. iii.—
    II.
    In a more restricted sense, the mind as thinking, feeling, willing, the intellect, the sensibility, and the will, acc. to the almost universally received division of the mental powers since the time of Kant (Diog. Laert. 8, 30, says that Pythagoras divided hê psuchê into ho nous, hai phrenes, and ho thumos; and that man had ho nous and ho thumos in common with other animals, but he alone had hai phrenes. Here ho nous and ho thumos must denote the understanding and the sensibility, and hai phrenes, the reason. Plutarch de Placit. 4, 21, says that the Stoics called the supreme faculty of the mind (to hêgemonikon tês psuchês) ho logismos, reason. Cic. sometimes speaks of a twofold division; as, Est animus in partes tributus duas, quarum altera rationis est particeps, altera expers (i. e. to logistikon and to alogon of Plato; cf. Tert. Anim. 16), i. e. the reason or intellect and the sensibility, Tusc. 2, 21, 47; so id. Off. 1, 28, 101; 1, 36, 132; id. Tusc 4, 5, 10; and again of a threefold; as, Plato triplicem finxit animum, cujus principatum, id est rationem in capite sicut in arce posuit, et duas partes ( the two other parts) ei parere voluit, iram et cupiditatem, quas locis disclusit; iram in pectore, cupiditatem subter praecordia locavit, i. e. the reason or intellect, and the sensibility here resolved into desire and aversion, id. ib. 1, 10, 20; so id. Ac. 2, 39, 124. The will, hê boulêsis, voluntas, arbitrium, seems to have been sometimes merged in the sensibility, ho thumos, animus, animi, sensus, and sometimes identified with the intellect or reason, ho nous, ho logismos, mens, ratio).
    A.
    1.. The general power of perception and thought, the reason, intellect, mind (syn.: mens, ratio, ingenium), ho nous:

    cogito cum meo animo,

    Plaut. Most. 3, 2, 13; so Ter. Ad. 3, 4, 55:

    cum animis vestris cogitare,

    Cic. Agr. 2, 24:

    recordari cum animo,

    id. Clu. 25, 70;

    and without cum: animo meditari,

    Nep. Ages. 4, 1; cf. id. Ham. 4, 2:

    cogitare volvereque animo,

    Suet. Vesp. 5:

    animo cogitare,

    Vulg. Eccli. 37, 9:

    statuere apud animum,

    Liv. 34, 2:

    proposui in animo meo,

    Vulg. Eccli. 1, 12:

    nisi me animus fallit, hi sunt, etc.,

    Plaut. Men. 5, 9, 23:

    in dubio est animus,

    Ter. And. 1, 5, 31; id. ib. prol. 1; cf. id. ib. 1, 1, 29:

    animum ad se ipsum advocamus,

    Cic. Tusc. 1, 31, 75:

    lumen animi, ingenii consiliique tui,

    id. Rep. 6, 12 al. —

    For the sake of rhet. fulness, animus often has a synonym joined with it: Mens et animus et consilium et sententia civitatis posita est in legibus,

    Cic. Clu. 146:

    magnam cui mentem animumque Delius inspirat vates,

    Verg. A. 6, 11:

    complecti animo et cogitatione,

    Cic. Off. 1, 32, 117; id. de Or. 1, 2, 6:

    animis et cogitatione comprehendere,

    id. Fl. 27, 66:

    cum omnia ratione animoque lustraris,

    id. Off. 1, 17, 56:

    animorum ingeniorumque naturale quoddam quasi pabulum consideratio naturae,

    id. Ac. 2, 41, 127.—Hence the expressions: agitatio animi, attentio, contentio; animi adversio; applicatio animi; judicium, opinio animorum, etc. (v. these vv.); and animum advertere, adjungere, adplicare, adpellere, inducere, etc. (v. these vv.).—
    2.
    Of particular faculties of mind, the memory:

    etiam nunc mihi Scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis,

    Ter. And. 1, 5, 46:

    An imprimi, quasi ceram, animum putamus etc. (an idea of Aristotle's),

    Cic. Tusc. 1, 25, 61:

    ex animo effluere,

    id. de Or. 2, 74, 300: omnia fert aetas, animum quoque;

    ... Nunc oblita mihi tot carmina,

    Verg. E. 9, 51.—
    3.
    Consciousness (physically considered) or the vital power, on which consciousness depends ( = conscientia, q. v. II. A., or anima, q. v. II. E.):

    vae miserae mihi. Animo malest: aquam velim,

    I'm fainting, my wits are going, Plaut. Am. 5, 1, 6; id. Curc. 2, 3, 33:

    reliquit animus Sextium gravibus acceptis vulneribus,

    Caes. B. G. 6, 38:

    Una eademque via sanguis animusque sequuntur,

    Verg. A. 10, 487:

    animusque reliquit euntem,

    Ov. M. 10, 459:

    nisi si timor abstulit omnem Sensum animumque,

    id. ib. 14, 177:

    linqui deinde animo et submitti genu coepit,

    Curt. 4, 6, 20: repente animo linqui solebat, Suet. Caes. 45:

    ad recreandos defectos animo puleio,

    Plin. 20, 14, 54, § 152.—
    4.
    The conscience, in mal. part. (v. conscientia, II. B. 2. b.):

    cum conscius ipse animus se remordet,

    Lucr. 4, 1135:

    quos conscius animus exagitabat,

    Sall. C. 14, 3:

    suae malae cogitationes conscientiaeque animi terrent,

    Cic. Sex. Rosc. 67.—
    5.
    In Plaut. very freq., and once also in Cic., meton. for judicium, sententia, opinion, judgment; mostly meo quidem animo or meo animo, according to my mind, in my opinion, Plaut. Men. 1, 3, 17:

    e meo quidem animo aliquanto facias rectius, si, etc.,

    id. Aul. 3, 6, 3:

    meo quidem animo, hic tibi hodie evenit bonus,

    id. Bacch. 1, 1, 69; so id. Aul. 3, 5, 4; id. Curc. 4, 2, 28; id. Bacch. 3, 2, 10; id. Ep. 1, 2, 8; id. Poen. 1, 2, 23; id. Rud. 4, 4, 94; Cic. Sest. 22:

    edepol lenones meo animo novisti,

    Plaut. Curc. 4, 2, 19:

    nisi, ut meus est animus, fieri non posse arbitror,

    id. Cist. 1, 1, 5 (cf.:

    EX MEI ANIMI SENTENTIA,

    Inscr. Orell. 3665:

    ex animi tui sententia,

    Cic. Off. 3, 29, 108).—
    6.
    The imagination, the fancy (for which Cic. often uses cogitatio, as Ac. 2, 15, 48):

    cerno animo sepultam patriam, miseros atque insepultos acervos civium,

    Cic. Cat. 4, 6, 11:

    fingere animo jubebat aliquem etc.,

    id. Sen. 12, 41: Fingite animis;

    litterae enim sunt cogitationes nostrae, et quae volunt, sic intuentur, ut ea cernimus, quae videmus,

    id. Mil. 29, 79:

    Nihil animo videre poterant,

    id. Tusc. 1, 16, 38.—
    B.
    The power of feeling, the sensibility, the heart, the feelings, affections, inclinations, disposition, passions (either honorable or base; syn.: sensus, adfectus, pectus, cor), ho thumos.
    1.
    a.. In gen., heart, soul, spirit, feeling, inclination, affection, passion: Medea, animo aegra, amore saevo saucia, Enn. ap. Auct. ad Her. 2, 22 (cf. Plaut. Truc. 2, 7, 36:

    animo hercle homo suo est miser): tu si animum vicisti potius quam animus te, est quod gaudeas, etc.,

    Plaut. Trin. 2, 2, 27 -29:

    harum scelera et lacrumae confictae dolis Redducunt animum aegrotum ad misericordiam,

    Ter. And. 3, 3, 27:

    Quo gemitu conversi animi (sunt),

    Verg. A. 2, 73:

    Hoc fletu concussi animi,

    id. ib. 9, 498;

    4, 310: animum offendere,

    Cic. Lig. 4; id. Deiot. 33; so Vulg. Gen. 26, 35.—Mens and animus are often conjoined and contrasted, mind and heart (cf. the Homeric kata phrena kai kata thumon, in mind and heart): mentem atque animum delectat suum, entertains his mind and delights his heart, Enn. ap. Gell. 19, 10:

    Satin tu sanus mentis aut animi tui?

    Plaut. Trin. 2, 4, 53:

    mala mens, malus animus,

    bad mind, bad heart, Ter. And. 1, 1, 137:

    animum et mentem meam ipsa cogitatione hominum excellentium conformabam,

    Cic. Arch. 6, 14:

    Nec vero corpori soli subveniendum est, sed menti atque animo multo magis,

    id. Sen. 11, 36:

    ut omnium mentes animosque perturbaret,

    Caes. B. G. 1, 39; 1, 21:

    Istuc mens animusque fert,

    Hor. Ep. 1, 14, 8:

    Stare Socrates dicitur tamquam quodam recessu mentis atque animi facto a corpore,

    Gell. 2, 1; 15, 2, 7.—

    And very rarely with this order inverted: Jam vero animum ipsum mentemque hominis, etc.,

    Cic. N. D. 2, 59, 147:

    mente animoque nobiscum agunt,

    Tac. G. 29:

    quem nobis animum, quas mentes imprecentur,

    id. H. 1, 84;

    and sometimes pleon. without such distinction: in primis regina quietum Accipit in Teucros animum mentemque benignam,

    a quiet mind and kindly heart, Verg. A. 1, 304; so,

    pravitas animi atque ingenii,

    Vell. 2, 112, 7 (for mens et animus, etc., in the sense of thought, used as a pleonasm, v. supra, II. A. 1.):

    Verum animus ubi semel se cupiditate devinxit mala, etc.,

    Ter. Heaut. 1, 2, 34:

    animus perturbatus et incitatus nec cohibere se potest, nec quo loco vult insistere,

    Cic. Tusc. 4, 18, 41:

    animum comprimit,

    id. ib. 2, 22, 53:

    animus alius ad alia vitia propensior,

    id. ib. 4, 37, 81; id. ad Q. Fr. 1, 1:

    sed quid ego hic animo lamentor,

    Enn. Ann. 6, 40:

    tremere animo,

    Cic. ad Q. Fr. 1, 1, 4:

    ingentes animo concipit iras,

    Ov. M. 1, 166:

    exsultare animo,

    id. ib. 6, 514.—So often ex animo, from the heart, from the bottom of one's heart, deeply, truly, sincerely:

    Paulum interesse censes ex animo omnia facias an de industria?

    from your heart or with some design, Ter. And. 4, 4, 55; id. Ad. 1, 1, 47:

    nisi quod tibi bene ex animo volo,

    id. Heaut. 5, 2, 6: verbum [p. 124] ex animo dicere, id. Eun. 1, 2, 95:

    sive ex animo id fit sive simulate,

    Cic. N. D. 2, 67, 168:

    majore studio magisve ex animo petere non possum,

    id. Fam. 11, 22:

    ex animo vereque diligi,

    id. ib. 9, 6, 2:

    ex animo dolere,

    Hor. A. P. 432:

    quae (gentes) dederunt terram meam sibi cum gaudio et toto corde et ex animo,

    Vulg. Ezech. 36, 5; ib. Eph. 6, 6; ib. 1 Pet. 5, 3.—And with gen.
    (α).
    With verbs:

    Quid illam miseram animi excrucias?

    Plaut. Mil. 4, 2, 76; 4, 6, 65:

    Antipho me excruciat animi,

    Ter. Phorm. 1, 4, 10:

    discrucior animi,

    id. Ad. 4, 4, 1:

    in spe pendebit animi,

    id. Heaut. 4, 4, 5: juvenemque animi miserata repressit, pitying him in her heart, thumôi phileousa te kêdomenê te (Hom. Il. 1, 196), Verg. A. 10, 686.—
    (β).
    With adjj.:

    aeger animi,

    Liv. 1, 58; 2, 36; 6, 10; Curt. 4, 3, 11; Tac. H. 3, 58:

    infelix animi,

    Verg. A. 4, 529:

    felix animi,

    Juv. 14, 159:

    victus animi,

    Verg. G. 4, 491:

    ferox animi,

    Tac. A. 1, 32:

    promptus animi,

    id. H. 2, 23:

    praestans animi,

    Verg. A. 12, 19:

    ingens animi,

    Tac. A. 1, 69 (for this gen. v. Ramsh. Gr. p. 323; Key, § 935; Wagner ad Plaut. Aul. v. 105; Draeger, Hist. Synt. I. p. 443).—
    b.
    Meton., disposition, character (so, often ingenium): nimis paene animo es Molli, Pac. ap. Cic. Tusc. 2, 21, 49:

    animo audaci proripit sese,

    Pac. Trag. Rel. p. 109 Rib.:

    petulans protervo, iracundo animo,

    Plaut. Bacch. 4, 3, 1; id. Truc. 4, 3, 1:

    ubi te vidi animo esse omisso (omisso = neglegenti, Don.),

    Ter. Heaut. 5, 2, 9; Cic. Fam. 2. 17 fin.:

    promptus animus vester,

    Vulg. 2 Cor. 9, 2: animis estis simplicibus et mansuetis nimium creditis unicuique, Auct. ad Her. 4, 37:

    eorum animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur,

    Sall. C. 14, 5:

    Hecabe, Non oblita animorum, annorum oblita suorum,

    Ov. M. 13, 550:

    Nihil est tam angusti animi tamque parvi, quam amare divitias,

    Cic. Off. 1, 20, 68:

    sordidus atque animi parvi,

    Hor. S. 1, 2, 10; Vell. 2, 25, 3:

    Drusus animi fluxioris erat,

    Suet. Tib. 52.—
    2.
    In particular, some one specific emotion, inclination, or passion (honorable or base; in this signif., in the poets and prose writers, very freq. in the plur.). —
    a.
    Courage, spirit:

    ibi nostris animus additus est,

    Plaut. Am. 1, 1, 94; cf. Ter. Heaut. 3, 2, 31; id. And. 2, 1, 33:

    deficiens animo maesto cum corde jacebat,

    Lucr. 6, 1232:

    virtute atque animo resistere,

    Cic. Fam. 5, 2, 8:

    fac animo magno fortique sis,

    id. ib. 6, 14 fin.:

    Cassio animus accessit, et Parthis timor injectus est,

    id. Att. 5, 20, 3:

    nostris animus augetur,

    Caes. B. G. 7, 70:

    mihi in dies magis animus accenditur,

    Sall. C. 20, 6; Cic. Att. 5, 18; Liv. 8, 19; 44, 29:

    Nunc demum redit animus,

    Tac. Agr. 3:

    bellica Pallas adest, Datque animos,

    Ov. M. 5, 47:

    pares annis animisque,

    id. ib. 7, 558:

    cecidere illis animique manusque,

    id. ib. 7, 347 (cf.:

    tela viris animusque cadunt,

    id. F. 3, 225) et saep.—Hence, bono animo esse or uti, to be of good courage, Varr. R. R. 2, 5, 5: Am. Bono animo es. So. Scin quam bono animo sim? Plaut. Am. 22, 39:

    In re mala animo si bono utare, adjuvat,

    id. Capt. 2, 1, 9:

    bono animo fac sis,

    Ter. Ad. 3, 5, 1:

    quin tu animo bono es,

    id. ib. 4, 2, 4:

    quare bono animo es,

    Cic. Att. 5, 18; so Vulg. 2 Macc. 11, 26; ib. Act. 18, 25;

    so also, satis animi,

    sufficient courage, Ov. M. 3, 559.—Also for hope:

    magnus mihi animus est, hodiernum diem initium libertatis fore,

    Tac. Agr, 30.— Trop., of the violent, stormy motion of the winds of AEolus:

    Aeolus mollitque animos et temperat iras,

    Verg. A. 1, 57.—Of a top:

    dant animos plagae,

    give it new force, quicker motion, Verg. A. 7, 383.—

    Of spirit in discourse: in Asinio Pollione et consilii et animi satis,

    Quint. 10, 1, 113. —
    b.
    Haughtiness, arrogance, pride: quae civitas est in Asia, quae unius tribuni militum animos ac spiritus capere possit? can bear the arrogance and pride, etc., Cic. Imp. Pomp. 22, 66:

    jam insolentiam noratis hominis: noratis animos ejus ac spiritus tribunicios,

    id. Clu. 39, 109; so id. Caecin. 11 al.; Ov. Tr. 5, 8, 3 (cf.:

    quia paululum vobis accessit pecuniae, Sublati animi sunt,

    Ter. Hec. 3, 5, 56).—
    c.
    Violent passion, vehemence, wrath:

    animum vincere, iracundiam cohibere, etc.,

    Cic. Marcell. 3:

    animum rege, qui nisi paret Imperat,

    Hor. Ep. 1, 2, 62:

    qui dominatur animo suo,

    Vulg. Prov. 16, 32.—So often in plur.; cf hoi thumoi: ego meos animos violentos meamque iram ex pectore jam promam, Plaut. Truc. 2, 7, 43:

    vince animos iramque tuam,

    Ov. H. 3, 85; id. M. 8, 583; Prop. 1, 5, 12:

    Parce tuis animis, vita, nocere tibi,

    id. 2, 5, 18:

    Sic longius aevum Destruit ingentes animos,

    Luc. 8, 28:

    coeunt sine more, sine arte, Tantum animis iraque,

    Stat. Th. 11, 525 al. —
    d.
    Moderation, patience, calmness, contentedness, in the phrase aequus animus, an even mind:

    si est animus aequos tibi,

    Plaut. Aul. 2, 2, 10; id. Rud. 2, 3, 71; Cic. Rosc. Am. 50, 145; and often in the abl., aequo animo, with even mind, patiently, etc.:

    aequo animo ferre,

    Ter. And. 2, 3, 23; Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Sen. 23, 84; Nep. Dion. 6, 4; Liv. 5, 39:

    aequo animo esse,

    Vulg. 3 Reg. 21, 7; ib. Judith, 7, 23: Aequo animo est? of merry heart (Gr. euthumei), ib. Jac. 5, 13:

    animis aequis remittere,

    Cic. Clu. 2, 6:

    aequiore animo successorem opperiri,

    Suet. Tib. 25:

    haud aequioribus animis audire,

    Liv. 23, 22: sapientissimus quisque aequissimo animo moritur; stultissimus iniquissimo. Cic. Sen. 23, 83; so id. Tusc. 1, 45, 109; Sall. C. 3, 2; Suet. Aug. 56:

    iniquo animo,

    Att. Trag. Rel. p. 150 Rib.; Cic. Tusc. 2, 2, 5; Quint. 11, 1, 66.—
    e.
    Agreeable feeling, pleasure, delight:

    cubat amans animo obsequens,

    Plaut. Am. 1, 1, 134:

    indulgent animis, et nulla quid utile cura est,

    Ov. M. 7, 566; so, esp. freq.: animi causa (in Plaut. once animi gratia), for the sake of amusement, diversion (cf.:

    haec (animalia) alunt animi voluptatisque causa,

    Caes. B. G. 5, 12):

    Post animi causa mihi navem faciam,

    Plaut. Rud. 4, 2, 27; so id. Trin. 2, 2, 53; id. Ep. 1, 1, 43:

    liberare fidicinam animi gratia,

    id. ib. 2, 2, 90:

    qui illud animi causa fecerit, hunc praedae causa quid facturum putabis?

    Cic. Phil. 7, 6:

    habet animi causa rus amoenum et suburbanum,

    id. Rosc. Am. 46 Matth.; cf. id. ib. § 134, and Madv. ad Cic. Fin. 2, 17, 56; Cic. Fam. 7, 2:

    Romanos in illis munitionibus animine causa cotidie exerceri putatis?

    Caes. B. G. 7, 77; Plin. praef. 17 Sill.—
    f.
    Disposition toward any one:

    hoc animo in nos esse debebis, ut etc.,

    Cic. Fam. 2, 1 fin.:

    meus animus erit in te semper, quem tu esse vis,

    id. ib. 5, 18 fin.:

    qui, quo animo inter nos simus, ignorant,

    id. ib. 3, 6; so id. ib. 4, 15;

    5, 2: In quo in primis quo quisque animo, studio, benevolentia fecerit, ponderandum est,

    id. Off. 1, 15, 49:

    quod (Allobroges) nondum bono animo in populum Romanum viderentur,

    to be well disposed, Caes. B. G. 1, 6 fin. —In the pregn. signif. of kind, friendly feeling, affection, kindness, liberality:

    animum fidemque praetorianorum erga se expertus est,

    Suet. Oth. 8:

    Nec non aurumque animusque Latino est,

    Verg. A. 12, 23.—Hence, meton., of a person who is loved, my heart, my soul:

    salve, anime mi,

    Plaut. Curc. 1, 2, 3:

    da, meus ocellus, mea rosa, mi anime, da, mea voluptas,

    id. As. 3, 3, 74; so id. ib. 5, 2, 90; id. Curc. 1, 3, 9; id. Bacch. 1, 1, 48; id. Most. 1, 4, 23; id. Men. 1, 3, 1; id. Mil. 4, 8, 20; id. Rud. 4, 8, 1; Ter. Eun. 1, 2, 15 et saep. —
    C.
    The power of willing, the will, inclination, desire, purpose, design, intention (syn.: voluntas, arbitrium, mens, consilium, propositum), hê boulêsis:

    qui rem publicam animo certo adjuverit,

    Att. Trag Rel. p. 182 Rib.:

    pro inperio tuo meum animum tibi servitutem servire aequom censui,

    Plaut. Trin. 2, 2, 23:

    Ex animique voluntate id procedere primum,

    goes forth at first from the inclination of the soul, Lucr. 2, 270; so,

    pro animi mei voluntate,

    Cic. Fam. 5, 20, 8 (v. Manut. ad h.l.):

    teneo, quid animi vostri super hac re siet,

    Plaut. Am. prol. 58; 1, 1, 187:

    Nam si semel tuom animum ille intellexerit, Prius proditurum te etc.,

    Ter. Heaut. 3, 1, 69:

    Prius quam tuom ut sese habeat animum ad nuptias perspexerit,

    id. And. 2, 3, 4:

    Sin aliter animus voster est, ego etc.,

    id. Ad. 3, 4, 46:

    Quid mi istaec narras? an quia non audisti, de hac re animus meus ut sit?

    id. Hec. 5, 2, 19:

    qui ab auro gazaque regia manus, oculos, animum cohibere possit,

    Cic. Imp. Pomp. 66:

    istum exheredare in animo habebat,

    id. Rosc. Am. 18, 52: nobis crat in animo Ciceronem ad Caesarem mittere, we had it in mind to send, etc., id. Fam. 14, 11; Serv. ad Cic. ib. 4, 12:

    hostes in foro constiterunt, hoc animo, ut, etc.,

    Caes. B. G. 7, 28:

    insurrexerunt uno animo in Paulum,

    with one mind, Vulg. Act. 18, 12; 19, 29: persequi Jugurtham animus ardebat, Sall. J. 39, 5 Gerlach (others, animo, as Dietsch); so id. de Rep. Ord. 1, 8: in nova fert an mus mutatas dicere formas, my mind inclines to tell of, etc., Ov. M. 1, 1.—Hence, est animus alicui, with inf., to have a mind for something, to aim at, etc.:

    omnibus unum Opprimere est animus,

    Ov. M. 5, 150:

    Sacra Jovi Stygio perficere est animus,

    Verg. A. 4, 639:

    Fuerat animus conjuratis corpus occisi in Tiberim trahere,

    Suet. Caes. 82 fin.; id. Oth. 6; cf. id. Calig. 56.—So, aliquid alicui in animo est, with inf., Tac. G. 3.—So, inducere in animum or animum, to resolve upon doing something; v. induco.—
    D.
    Trop., of the principle of life and activity in irrational objects, as in Engl. the word mind is used.
    1.
    Of brutes:

    in bestiis, quarum animi sunt rationis expertes,

    whose minds, Cic. Tusc. 1, 33, 80:

    Sunt bestiae, in quibus etiam animorum aliqua ex parte motus quosdam videmus,

    id. Fin. 5, 14, 38:

    ut non inscite illud dictum videatur in sue, animum illi pecudi datum pro sale, ne putisceret,

    id. ib. 5, 13, 38, ubi v. Madv.:

    (apes Ingentes animos angusto in pectore versant,

    Verg. G. 4, 83:

    Illiusque animos, qui multos perdidit unus, Sumite serpentis,

    Ov. M. 3, 544:

    cum pecudes pro regionis caelique statu et habitum corporis et ingenium animi et pili colorem gerant,

    Col. 6, 1, 1:

    Umbria (boves progenerat) vastos nec minus probabiles animis quam corporibus,

    id. 6, 1, 2 si equum ipsum nudum et solum corpus ejus et animum contemplamur, App. de Deo Socr. 23 (so sometimes mens:

    iniquae mentis asellus,

    Hor. S. 1, 9, 20).—
    2.
    Of plants:

    haec quoque Exuerint silvestrem animum, i. e. naturam, ingenium,

    their wild nature, Verg. G. 2, 51.—
    III.
    Transf. Of God or the gods, as we say, the Divine Mind, the Mind of God:

    certe et deum ipsum et divinum animum corpore liberatum cogitatione complecti possumus,

    Cic. Tusc. 1, 22, 51 (so mens, of God, id. ib. 1, 22, 66; id. Ac. 2, 41, 126):

    Tantaene animis caelestibus irae?

    Verg. A. 1, 11.

    Lewis & Short latin dictionary > animus

  • 2 animus

        animus ī, m    [AN-], the rational soul (cf. anima, the physical life): humanus: Corpus animum praegravat, H.: deos sparsisse animos in corpora humana: discessus animi a corpore: permanere animos arbitramur. — Fig., of beloved persons, soul, life: anime mi, T.—Of the mind, the mental powers, intelligence, reason, intellect, mind: mecum in animo vitam tuam considero, T.: animo meditari, N.: convertite animos ad Milonem, attention: revocare animos ad belli memoriam: perspicite animis quid velim: in dubio est animus, T.: animus, cui obtunsior sit acies, whose discernment: et animus et consilium et sententia civitatis, the whole intelligence of the community: cui animum inspirat vates, V.: omnia ratione animoque lustrari.— Of bees: Ingentīs animos angusto in pectore versant, V.— Of the memory: Scripta illa dicta sunt in animo, T.: an imprimi, quasi ceram, animum putamus?—Consciousness, recollection, self-possession: reliquit animus Sextium acceptis volneribus, Cs.: Unā eādemque viā sanguis animusque sequuntur, V.: timor abstulit animum, O. — With conscius or conscientia, the conscience: quos conscius animus exagitabat, S.: suae malae cogitationes conscientiaeque animi terrent.—Opinion, judgment, notion, belief: meo quidem animo, in my judgment: maxumi Preti esse animo meo, T.: ex animi tui sententiā iurare, to the best of your knowledge and belief. — The imagination, fancy: cerno animo sepultam patriam: fingite animis, sunt, etc.: nihil animo videre poterant.—Feeling, sensibility, affection, inclination, passion, heart: Quo gemitu conversi animi (sunt), V.: animum offendere: animus ubi se cupiditate devinxit, the character, T.: alius ad alia vitia propensior: tantaene animis caelestibus irae? V.: animo concipit iras, O.: mala mens, malus animus, bad mind, bad heart, T.: omnium mentīs animosque perturbare, Cs.: animum ipsum mentemque hominis: mente animoque nobiscum agunt, Ta.: bestiae, quarum animi sunt rationis expertes.—Disposition, inclination: meus animus in te semper: bono animo in populum R. videri, well disposed, Cs.: Nec non aurumque animusque Latino est, both gold and the disposition (i. e. to give it), V.: regina quietum Accipit in Teucros animum mentemque benignam, a kindly disposition, V.—Esp., in the phrase ex animo, from the heart, in earnest, deeply, sincerely: ex animo omnia facere an de industriā? from impulse or with some design, T.: sive ex animo id fit sive simulate: ex animo dolere, H.—In the locat. form animi, with verbs and adjj.: Antipho me excruciat animi, T.: exanimatus pendet animi: iuvenemque animi miserata repressit, pitying him in her heart, V.: anxius, S.: aeger, L.: infelix, V.: integer, H.—Meton., disposition, character, temper: animo es Molli: animo esse omisso, T.: animi molles et aetate fluxi, S.: sordidus atque animi parvi, H.—Fig., of plants: silvestris, wild nature, V.—Courage, spirit (freq. in plur.): mihi addere animum, T.: nostris animus augetur, Cs.: clamor Romanis auxit animum, L.: mihi animus accenditur, S.: Nunc demum redit animus, Ta.: Pallas Dat animos, O.: in hac re plus animi quam consili habere: tela viris animusque cadunt, O.: bono animo esse, to be of good courage: bono animo fac sis, T.: satis animi, courage enough, O.: magnus mihi animus est, fore, etc., hope, Ta.—Fig., of the winds: Aeolus mollit animos, the violence, V.—Of a top: dant animos plagae, give it quicker motion, V.—Haughtiness, arrogance, pride: vobis... Sublati animi sunt, your pride is roused, T.: tribuni militum animos ac spiritūs capere, bear the arrogance and pride, etc.—Passion, vehemence, wrath: animum vincere: animum rege, qui nisi paret Imperat, H.: (Achelous) pariter animis inmanis et undis, O.—In the phrase aequus animus, an even mind, calmness, moderation, equanimity: concedo... quod animus aequus est.—Usu. abl: aequo animo, with even mind, contentedly, resignedly, patiently: aequo animo ferre, T.: non tulit hoc aequo animo Dion, N.: aequissimo animo mori: alqd aequo animo accipit, is content to believe, S.: opinionem animis aut libentibus aut aequis remittere: sententiam haud aequioribus animis audire, L.—Inclination, pleasure: Indulgent animis, O.— Esp., animi causā, for the sake of amusement, for diversion, for pleasure: (animalia) alunt animi voluptatisque causā, Cs.: habet animi causā rus amoenum: animi et aurium causā homines habere, i. e. employ musicians.—Will, desire, purpose, design, intention, resolve: tuom animum intellegere, purpose, T.: persequi Iugurtham animo ardebat, S.: hostes in foro constiterunt, hoc animo, ut, etc., Cs.: habere in animo Capitolium ornare, to intend: fert animus dicere, my plan is, O.: nobis erat in animo Ciceronem mittere, it was my purpose: omnibus unum Opprimere est animus, O.: Sacra Iovi Stygio perficere est animus, V.
    * * *
    mind; intellect; soul; feelings; heart; spirit, courage, character, pride; air

    Latin-English dictionary > animus

  • 3 animus

    I.
    character, intellect, memory, consciousness, often = mind.
    II.
    courage, vivacity, bravery, will, spirit, soul.

    Latin-English dictionary of medieval > animus

  • 4 Animus facit nobilem

    Latin Quotes (Latin to English) > Animus facit nobilem

  • 5 Avarus animus nullo satiatur lucro

    Latin Quotes (Latin to English) > Avarus animus nullo satiatur lucro

  • 6 anima

    ănĭma, ae, f. ( gen. animāï, Lucr. 1, 112; 3, 150 et saep.; cf. Neue, Formenl. I. p. 12; Lachm. ad Lucr. 1, 29; dat. and abl. plur. regul. animis, Cic. Fam. 14, 14; Lact. Inst. 6, 20, 19; 7, 2, 1; Arn. 2, 18; 2, 30; 2, 33; Aug. Civ. Dei, 13, 18; 13, 19; id. Ver. Relig. 22, 43:

    animabus, only in eccl. and later Lat.,

    Vulg. Exod. 30, 12; ib. Psa. 77, 18; ib. Matt. 11, 29; ib. Heb. 13, 17 et saep.; Tert. adv. Marc. 4, 34; id. Anim. 33 al.; Aug. Civ. Dei, 19, 23; Prud. c. Symm. 1, 531; Aus. Rer. Odyss. 11; Serv. ad Verg. A. 6, 136 al.; Neue, Formenl. I. p. 29) [v. animus], pr. that which blows or breathes; hence,
    I.
    Lit., air, a current of air, a breeze, wind (mostly poet.):

    ne quid animae forte amittat dormiens,

    Plaut. Aul. 2, 4, 23 sq.: vela ventorum animae immittere, Att. ap. Non. p. 234, 9 (Trag. Rel. p. 137 Rib.):

    aurarum leves animae,

    Lucr. 5, 236:

    prece quaesit Ventorum pavidus paces animasque secundas,

    he anxiously implores a lull in the winds and a favoring breeze, id. 5, 1229:

    impellunt animae lintea,

    Hor. C. 4, 12, 2:

    Ne dubites quin haec animaï turbida sit vis,

    Lucr. 6, 693: Quantum ignes animaeque [p. 121] valent (of the wind in the workshop of Vulcan), Verg. A. 8, 403.—Also of a flame of fire (blowing like the air): noctilucam tollo, ad focum fero, inflo; anima reviviscit, Varr. ap. Non. p. 234, 5.—
    II.
    Transf.
    A.
    In gen., the air, as an element, like fire, water, and earth (mostly poet.): aqua, terra, anima et sol, Enn. ap. Varr. R. R. 1, 4, 1:

    qui quattuor ex rebus posse omnia rentur, Ex igni, terrā atque animā, procrescere et imbri,

    Lucr. 1, 715:

    ut, quem ad modum ignis animae, sic anima aquae, quodque anima aquae, id aqua terrae proportione redderet. Earum quattuor rerum etc.,

    Cic. Tim. 5:

    utrum (animus) sit ignis, an anima, an sanguis,

    id. Ac. 2, 39, 124:

    si anima est (animus), fortasse dissipabitur,

    id. Tusc. 1, 1, 24; 1, 25, 6:

    si deus aut anima aut ignis est, idem est animus hominis,

    id. ib. 1, 26, 65:

    animus ex inflammatā animā constat, ut potissimum videri video Panaetio,

    id. ib. 1, 18, 42:

    Semina terrarumque animaeque,

    Verg. E. 6, 32.—
    B.
    The air inhaled and exhaled, breath (concr.); while spiritus denotes orig. breathing (abstr.; very freq. in prose and poetry); cf. Cic. N. D. 2, 54, 136:

    excipiat animam eam, quae ducta sit spiritu,

    Plaut. As. 5, 2, 44:

    animam compressi, aurem admovi,

    Ter. Phorm. 5, 6, 28 Ruhnk.:

    animam recipe,

    take breath, id. Ad. 3, 2, 26:

    cum spiritus ejus (sc. Demosthenis) esset angustior, tantum continendā animā in dicendo est assecutus, ut, etc.,

    Cic. de Or. 1, 61, 261:

    ne circuitus ipse verborum sit longior quam vires atque anima patiatur,

    id. ib. 3, 49, 191; 3, 46, 181; id. N. D. 2, 54, 136: fetida anima nasum oppugnat, Titin. ap. Non. p. 233, 5 (Com. Rel. p. 136 Rib.); Caecil. ib. 9:

    qui non modo animum integrum, sed ne animam quidem puram conservare potuisset,

    Cic. Verr. 2, 3, 58: animas et olentia Medi Ora fovent illo, with this the Medes correct their breath, etc., Verg. G. 2, 134:

    respiramen iterque Eripiunt animae,

    Ov. M. 12, 143; cf. id. F. 1, 425:

    animae gravitas,

    bad smell of the breath, Plin. 20, 9, 35, § 91; cf. id. 11, 37, 72, § 188; 22, 25, 64, § 132 al.:

    artavit clusitque animam,

    Luc. 4, 370; so Tac. A. 6, 50:

    spes illorum abominatio animae,

    Vulg. Job, 11, 20.—Of breath exhaled:

    inspirant graves animas,

    Ov. M. 4, 498.— Of the air breathed into a musical instrument, a breath of air, Varr. ap. Non. p. 233. 13.—Since air is a necessary condition of life,
    C.
    1.. The vital principle, the breath of life:

    animus est, quo sapimus, anima, quā vivimus,

    Non. p. 426, 27 (hence anima denotes the animal principle of life, in distinction from animus, the spiritual, reasoning, willing principle; very freq. in Lucr. and class.): Mater est terra, ea parit corpus, animam aether adjugat, Pac. ap. Non. p. 75, 11 (Trag. Rel. p. 88 Rib.):

    tunc cum primis ratione sagaci, Unde anima atque animi constet natura, videndum,

    whence spring life and the nature of the mind, Lucr. 1, 131; 3, 158 sq.; so id. 3, 417 sq.; 3, 565; 3, 705; 2, 950; 4, 922; 4, 944; 4, 959; 6, 798; 6, 1223;

    6, 1233 et saep.: deus totus est sensuus, totus visuus, totus audituus, totus animae, totus animi, totus sui,

    Plin. 2, 7, 5, § 14 Jan:

    quaedam (animantia) animum habent, quaedam tantum animam,

    Sen. Ep. 58:

    anima omnis carnis in sanguine est,

    Vulg. Lev. 17, 14 al. —Hence,
    2.
    In gen., life:

    cum anima corpus liquerit,

    Att. Trag. Rel. p. 214 Rib.:

    Animae pauxillulum in me habet,

    Naev. Com. Rel. p. 14 Rib.: Date ferrum, quī me animā privem, Enn. ap. Non. p. 474, 31 (Trag. Rel. p. 37 Rib.): me dicabo atque animam devōvo (i. e. devovero) hostibus, Att. ap. Non. p. 98, 12 (Trag. Rel. p. 283 Rib.):

    conficit animam vis volneris,

    Att. Trag. Rel. p. 209 Rib.:

    adimere animam,

    Plaut. Mil. 3, 1, 137; so id. Men. 5, 5, 7:

    exstinguere,

    Ter. Ad. 3, 2, 16:

    relinquere,

    id. ib. 3, 4, 52:

    edere,

    Cic. Sest. 38:

    de vestrā vitā, de conjugum vestrarum ac liberorum animā judicandum est,

    id. Cat. 4, 9, 18:

    si tibi omnia sua praeter animam tradidit,

    id. Rosc. Am. 50:

    libertas et anima nostra in dubio est,

    Sall. C. 52, 6:

    pauci, quibus relicta est anima, clausi in tenebris, etc.,

    id. J. 14, 15; cf.

    retinere,

    id. ib. 31, 20:

    de manu viri et fratris ejus requiram animam hominis,

    Vulg. Gen. 9, 5; ib. Matt. 2, 20; ib. 1 Cor. 14, 7:

    animam agere,

    to give up the ghost, to die, Cic. Tusc. 1, 9, 19;

    so also efflare,

    to expire, id. ib.; id. Mil. 18 fin.; Suet. Aug. 99; so,

    exhalare,

    Ov. M. 15, 528; and, exspirare, id. ib. 5, 106 (cf. in Gr. thumon apopneein, psuchên ekpneein, bion apopsuchein, etc.):

    deponere,

    Nep. Hann. 1, 3:

    ponere,

    Vulg. Joan. 10, 17; 13, 27:

    amittere,

    Lucr. 6, 1233:

    emittere,

    Nep. Epam. 9, 3 Br. (so in Gr. aphienai tên psuchên):

    proicere,

    Verg. A. 6, 436:

    purpuream vomit ille animam, said of a wounded man,

    id. ib. 9, 349.—In Vulg. Matt. 16, 25 and 26, anima in v. 25 seems to pass to the higher meaning, soul, (cf. infra, II. D.) in v. 26, as hê psuchê in the original also can do.— Poet.:

    anima amphorae,

    the fumes of wine, Phaedr. 3, 1: Ni ego illi puteo, si occepso, animam omnem intertraxero, draw up all the life of that well, i. e. draw it dry, Plaut. Am. 2, 2, 41.— Trop.:

    corpus imperii unius praesidis nutu, quasi animā et mente, regeretur,

    Flor. 4, 3:

    accentus quasi anima vocis est,

    Pompon. p. 67 Lind.—Prov.: animam debere, to owe life itself, of one deeply in debt:

    quid si animam debet?

    Ter. Phorm. 4, 3, 56 (Graecum proverbium: kai autên tên psuchên opheilei, Don.).—Metaph., applied to plants and other things possessing organic life, Sen. Ep. 58; so Plin. 17, 21, 35, § 152; 31, 1, 1, § 3; 14, 1, 3, § 16 al.—
    3.
    Meton., a creature endowed with anima, a living being: ova parere solet genu' pennis condecoratum, non animam, Enn. ap. Varr. L. L. 5, 10, 18:

    hi (deos) fibris animāque litant,

    Stat. Th. 2, 246; Vulg. Gen. 2, 7; ib. Josh. 11, 11; ib. Luc. 9, 56; ib. Act. 2, 43 et saep.:

    animae rationis expertes,

    Lact. 3, 8.—So esp. of men (as we also say souls for persons; poet. or in post-Aug. prose):

    egregias animas, quae sanguine nobis Hanc patriam peperere suo, etc.,

    Verg. A. 11, 24:

    animae quales nec candidiores, etc.,

    Hor. S. 1, 5, 41; Luc. 5, 322:

    vos Treveri et ceterae servientium animae,

    ministering spirits, Tac. H. 4, 32.—So in enumerations in eccl. Lat.:

    hos genuit Jacob sedecim animas,

    Vulg. Gen. 46, 18; 46, 22; ib. Act. 2, 41; 7, 14.—Of slaves (eccl. Lat.):

    merces animarum hominum,

    Vulg. Apoc. 18, 13 (after the use of hê psuchê and). —Hence, also, souls separated from the body, the shades of the Lower World, manes: Unde (ex Averno) animae excitantur, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 16, 37:

    tu pias laetis animas reponis Sedibus,

    Hor. C. 1, 10, 17; cf. id. S. 1, 8, 29:

    animamque sepulcro Condimus,

    Verg. A. 3, 67; Ov. M. 7, 612; so id. ib. 8, 488; 10, 41; 14, 411; 15, 158; Suet. Caes. 88; so,

    vita: tenuīs sine corpore vitas volitare,

    Verg. A. 6, 292.—So in eccl. Lat. of departed spirits:

    timete eum, qui potest animam et corpus perdere in Gehennam,

    Vulg. Matt. 10, 28 bis:

    non derelinques animam meam in Inferno,

    ib. Act. 2, 27; ib. Apoc. 6, 9; 20, 4.—
    4.
    As expressive of love:

    vos, meae carissimae animae,

    my dearest souls, Cic. Fam. 14, 14; 14, 18:

    Pro quā non metuam mori, Si parcent animae fata superstiti,

    the dear surviving life, Hor. C. 3, 9, 12; cf.:

    animae dimidium meae,

    id. ib. 1, 3, 8:

    meae pars animae,

    id. ib. 2, 17, 5.—
    D.
    Sometimes for animus, as the rational soul of man.
    a.
    The mind as the seat of thought (cf. animus, II. A.):

    anima rationis consiliique particeps,

    Cic. N.D.1, 31, 87:

    causa in animā sensuque meo penitus affixa atque insita,

    id. Verr. 2, 5, 53:

    ingenii facinora, sicut anima, immortalia sunt,

    Sall. J. 2, 2.—So often in eccl. Lat.:

    ad te Domine, levavi animam meam,

    Vulg. Psa. 24, 1; 102, 1; 118, 129:

    magnificat anima mea Dominum,

    ib. Luc. 1, 46; ib. Act. 15, 24 al.—
    b.
    As the seat of feeling (cf. animus, II. B.): sapimus animo, fruimur animā: sine animo anima est debilis, Att. ap. Non. p. 426, 29 (Trag. Rel. p. 175 Rib.):

    desiderat anima mea ad te, Deus,

    Vulg. Psa. 41, 2:

    tristis est anima mea,

    ib. Matt. 26, 38; ib. Joan. 10, 27 et saep.—
    E.
    For consciousness (cf. animus, II. A. 3. and conscientia, II. A.):

    cum perhibetur animam liquisse,

    Lucr. 3, 598; in this phrase animus is more common.

    Lewis & Short latin dictionary > anima

  • 7 fero

    fĕro, tuli, latum, ferre (ante-class. redupl. form in the tempp. perff.:

    tetuli,

    Plaut. Am. 2, 2, 84; 168; id. Men. 4, 2, 25; 66; id. Rud. prol. 68: tetulisti, Att. and Caecil. ap. Non. 178, 17 sq.:

    tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 40; id. Men. 2, 3, 30; Ter. And. 5, 1, 13:

    tetulerunt,

    Lucr. 6, § 672:

    tetulissem,

    Ter. And. 4, 5, 13:

    tetulisse,

    Plaut. Rud. 4, 1, 2:

    tetulero,

    id. Cist. 3, 19:

    tetulerit,

    id. Poen. 3, 1, 58; id. Rud. 4, 3, 101), v. a. and n. [a wide-spread root; Sanscr. bhar-, carry, bharas, burden; Gr. pherô; Goth. bar, bairo, bear, produce, whence barn, child; Anglo-Saxon beran, whence Engl. bear, birth; cf. Curt. Gr. Etym. p. 300; Fick, Vergl. Wort. p. 135. The perf. forms, tuli, etc., from the root tul-, tol-; Sanscr. tol-jami, lift, weigh; Gr. tlênai, endure, cf. talas, talanton; Lat. tollo, tolerare, (t)latus, etc. Cf. Goth. thulan, Germ. dulden, Geduld; Anglo-Sax. tholian, suffer. Supine latum, i. e. tlatum; cf. supra; v. Curt. Gr. Etym. p. 220; Corss. Ausspr. 2, 73], to bear, carry, bring. (For syn. cf.: gero, porto, bajulo, veho; effero, infero; tolero, patior, sino, permitto, etc.)
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    ferri proprie dicimus, quae quis suo corpore bajulat, portari ea, quae quis in jumento secum ducit, agi ea, quae animalia sunt,

    Dig. 50, 16, 235: oneris quidvis feret, Ter. Ph. 3, 3, 29:

    quin te in fundo conspicer fodere aut arare aut aliquid ferre,

    id. Heaut. 1, 1, 17:

    numerus eorum, qui arma ferre possent,

    Caes. B. G. 1, 29, 1:

    arma et vallum,

    Hor. Epod. 9, 13:

    sacra Junonis,

    id. S. 1, 3, 11:

    cadaver nudis humeris (heres),

    id. ib. 2, 5, 86:

    argentum ad aliquem,

    Plaut. As. 3, 3, 142; cf.:

    symbolum filio,

    id. Bacch. 2, 3, 30:

    olera et pisciculos minutos ferre obolo in cenam seni,

    Ter. And. 2, 2, 32; cf.:

    vina et unguenta et flores,

    Hor. C. 2, 3, 14:

    discerpta ferentes Memora gruis,

    id. S. 2, 8, 86; cf.:

    talos, nucesque sinu laxo,

    id. ib. 2, 3, 172:

    in Capitolium faces,

    Cic. Lael. 11, 37:

    iste operta lectica latus per oppidum est ut mortuus,

    id. Phil. 2, 41, 106:

    lectica in Capitolium latus est,

    Suet. Claud. 2:

    circa judices latus (puer),

    Quint. 6, 1, 47:

    prae se ferens (in essedo) Darium puerum,

    Suet. Calig. 19.— Poet. with inf.:

    natum ad Stygios iterum fero mergere fontes,

    Stat. Ach. 1, 134.—Prov.:

    ferre aliquem in oculis, or simply oculis,

    i. e. to hold dear, love exceedingly, Cic. Phil. 6, 4, 11; id. Q. Fr. 3, 1, 3, § 9; Q. Cic. Fam. 16, 27, 2.—
    B.
    In partic.
    1.
    With the idea of motion predominating, to set in motion, esp. to move onward quickly or rapidly, to bear, lead, conduct, or drive away; with se or mid. (so esp. freq.), to move or go swiftly, to haste, speed, betake one's self; and of things, to flow, mount, run down.
    (α).
    Act.:

    ubi in rapidas amnis dispeximus undas: Stantis equi corpus transvorsum ferre videtur Vis, et in advorsum flumen contrudere raptim: Et, quocumque oculos trajecimus, omnia ferri Et fluere assimili nobis ratione videntur,

    Lucr. 4, 422 sq.:

    ubi cernimus alta Exhalare vapore altaria, ferreque fumum,

    to send up, id. 3, 432; cf.:

    vis ut vomat ignes, Ad caelumque ferat flammai fulgura rursum,

    id. 1, 725; and:

    caelo supinas si tuleris manus,

    raisest, Hor. C. 3, 23, 1:

    te rursus in bellum resorbens Unda fretis tulit aestuosis,

    id. ib. 2, 7, 16; cf.:

    ire, pedes quocumque ferent,

    id. Epod. 16, 21; and:

    me per Aegaeos tumultus Aura feret,

    id. C. 3, 29, 64:

    signa ferre,

    to put the standards in motion, to break up, Caes. B. G. 1, 39 fin.; 1, 40, 12; Liv. 10, 5, 1 al.:

    pol, si id scissem, numquam huc tetulissem pedem,

    have stirred foot, have come, Ter. And. 4, 5, 13:

    pedem,

    Verg. A. 2, 756; Val. Fl. 7, 112:

    gressum,

    to walk, Lucr. 4, 681; cf.:

    agiles gressus,

    Sil. 3, 180:

    vagos gradus,

    Ov. M. 7, 185:

    vestigia,

    Sil. 9, 101:

    vagos cursus,

    id. 9, 243.— Absol.:

    quo ventus ferebat,

    bore, drove, Caes. B. G. 3, 15, 3:

    interim, si feret flatus, danda sunt vela,

    Quint. 10, 3, 7:

    itinera duo, quae extra murum ad portum ferebant,

    led, Caes. B. C. 1, 27, 4:

    pergit ad speluncam, si forte eo vestigia ferrent,

    Liv. 1, 7, 6.—Prov.:

    in silvam ligna ferre,

    to carry coals to Newcastle, Hor. S. 1, 10, 34.—
    (β).
    With se or mid., to move or go swiftly, to hasten, rush:

    cum ipsa paene insula mihi sese obviam ferre vellet,

    to meet, Cic. Planc. 40, 96; cf.:

    non dubitaverim me gravissimis tempestatibus obvium ferre,

    id. Rep. 1, 4:

    hinc ferro accingor rursus... meque extra tecta ferebam,

    Verg. A. 2, 672; 11, 779:

    grassatorum plurimi palam se ferebant,

    Suet. Aug. 32.—Of things as subjects:

    ubi forte ita se tetulerunt semina aquarum,

    i. e. have collected themselves, Lucr. 6, 672.—Mid.:

    ad eum omni celeritate et studio incitatus ferebatur,

    proceeded, Caes. B. C. 3, 78, 2:

    alii aliam in partem perterriti ferebantur,

    betook themselves, fled, id. B. G. 2, 24, 3:

    (fera) supra venabula fertur,

    rushes, springs, Verg. A. 9, 553:

    huc juvenis nota fertur regione viarum,

    proceeds, id. ib. 11, 530:

    densos fertur moribundus in hostes,

    rushes, id. ib. 2, 511:

    quocumque feremur, danda vela sunt,

    Cic. Or. 23, 75; cf.:

    non alto semper feremur,

    Quint. 12, 10, 37:

    ego, utrum Nave ferar magna an parva, ferar unus et idem,

    Hor. Ep. 2, 2, 200:

    non tenui ferar Penna biformis per liquidum aethera Vates,

    fly, id. C. 2, 20, 1.—Of inanimate subjects:

    (corpuscula rerum) ubi tam volucri levitate ferantur,

    move, Lucr. 4, 195; cf.:

    quae cum mobiliter summa levitate feruntur,

    id. 4, 745; cf.:

    tellus neque movetur et infima est, et in eam feruntur omnia nutu suo pondera,

    Cic. Rep. 6, 17 fin.:

    Rhenus longo spatio per fines Nantuatium, etc.... citatus fertur,

    flows, Caes. B. G. 4, 10, 3; cf. Hirt. B. [p. 738] G. 8, 40, 3:

    ut (flamma) ad caelum usque ferretur,

    ascended, arose, Suet. Aug. 94.—

    Rarely ferre = se ferre: quem procul conspiciens ad se ferentem pertimescit,

    Nep. Dat. 4 fin.
    2.
    To carry off, take away by force, as a robber, etc.: to plunder, spoil, ravage:

    alii rapiunt incensa feruntque Pergama,

    Verg. A. 2, 374:

    postquam te (i. e. exstinctum Daphnin) fata tulerunt,

    snatched away, id. E. 5, 34. So esp. in the phrase ferre et agere, of taking booty, plundering, where ferre applies to portable things, and agere to men and cattle; v. ago.—
    3.
    To bear, produce, yield:

    plurima tum tellus etiam majora ferebat, etc.,

    Lucr. 5, 942 sq.; cf.:

    quae autem terra fruges ferre, et, ut mater, cibos suppeditare possit,

    Cic. Leg. 2, 27, 67:

    quem (florem) ferunt terrae solutae,

    Hor. C. 1, 4, 10:

    quibus jugera fruges et Cererem ferunt,

    id. ib. 3, 24, 13:

    angulus iste feret piper et thus,

    id. Ep. 1, 14, 23:

    (olea) fructum ramis pluribus feret,

    Quint. 8, 3, 10.— Absol.:

    ferundo arbor peribit,

    Cato, R. R. 6, 2.—
    4.
    Of a woman or sheanimal, to bear offspring, be pregnant:

    ignorans nurum ventrem ferre,

    Liv. 1, 34, 3;

    of animals: equa ventrem fert duodecim menses, vacca decem, ovis et capra quinque, sus quatuor,

    Varr. R. R. 2, 1, 19; cf.:

    cervi octonis mensibus ferunt partus,

    Plin. 8, 32, 50, § 112:

    nec te conceptam saeva leaena tulit,

    Tib. 3, 4, 90.— Poet.:

    quem tulerat mater claro Phoenissa Laconi,

    i. e. had borne, Sil. 7, 666.—
    5.
    To offer as an oblation:

    liba et Mopsopio dulcia melle feram,

    Tib. 1, 7, 54; so,

    liba,

    id. 1, 10, 23:

    lancesque et liba Baccho,

    Verg. G. 2, 394:

    tura superis, altaribus,

    Ov. M. 11, 577.—
    6.
    To get, receive, acquire, obtain, as gain, a reward, a possession, etc.:

    quod posces, feres,

    Plaut. Merc. 2, 3, 106; cf.: quodvis donum et praemium a me optato;

    id optatum feres,

    Ter. Eun. 5, 8, 27:

    fructus ex sese (i. e. re publica) magna acerbitate permixtos tulissem,

    Cic. Planc. 38, 92:

    partem praedae,

    id. Rosc. Am. 37, 107:

    ille crucem pretium sceleris tulit, hic diadema,

    Juv. 13, 105:

    coram rege sua de paupertate tacentes Plus poscente ferent,

    Hor. Ep. 1, 17, 44.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., to bear, carry, bring:

    satis haec tellus morbi caelumque mali fert,

    bears, contains, Lucr. 6, 663;

    veterrima quaeque, ut ea vina, quae vetustatem ferunt, esse debent suavissima,

    which carry age, are old, Cic. Lael. 19, 67:

    scripta vetustatem si modo nostra ferent,

    will have, will attain to, Ov. Tr. 5, 9, 8:

    nomen alicujus,

    to bear, have, Cic. Off. 3, 18, 74; cf.:

    insani sapiens nomen ferat, aequus iniqui,

    Hor. Ep. 1, 6, 15:

    nomen,

    Suet. Aug. 101; id. Calig. 47:

    cognomen,

    id. Aug. 43; id. Galb. 3; cf.:

    ille finis Appio alienae personae ferendae fuit,

    of bearing an assumed character, Liv. 3, 36, 1:

    Archimimus personam ejus ferens,

    personating, Suet. Vesp. 19; cf.

    also: (Garyophyllon) fert et in spinis piperis similitudinem,

    Plin. 12, 7, 15, § 30: fer mi auxilium, bring assistance, aid, help, Enn. ap. Cic. Ac. 2, 28, 29 (Trag. v. 50 ed. Vahl.); cf.:

    alicui opem auxiliumque ferre,

    Cic. Verr. 2, 2, 3, § 9:

    auxilium alicui,

    Plaut. Stich. 2, 2, 5; Ter. And. 1, 1, 115; Cic. Cat. 2, 9, 19; Caes. B. G. 1, 13, 5; 4, 12, 5; Hor. Epod. 1, 21 et saep.: opem, Enn. ap. Cic. Div. 1, 31, 66 (Trag. v. 86 ed. Vahl.):

    opem alicui,

    Plaut. Bacch. 4, 3, 23; Ter. And. 3, 1, 15; id. Ad. 3, 4, 41; Cic. Rab. Perd. 1, 3 (with succurrere saluti); id. Fin. 2, 35, 118 (with salutem); id. Fam. 5, 4, 2:

    subsidium alicui,

    Caes. B. G. 2, 26, 2:

    condicionem,

    to proffer, id. ib. 4, 11, 3; cf. Cic. Rosc. Am. 11, 30:

    Coriolanus ab sede sua cum ferret matri obviae complexum,

    offered, Liv. 2, 40, 5:

    si qua fidem tanto est operi latura vetustas,

    will bring, procure, Verg. A. 10, 792:

    ea vox audita laborum Prima tulit finem,

    id. ib. 7, 118: suspicionem falsam, to entertain suspicion, Enn. ap. Non. 511, 5 (Trag. v. 348 ed. Vahl.).—
    B.
    In partic.
    1.
    (Acc. to I. B. 1.) To move, to bring, lead, conduct, drive, raise:

    quem tulit ad scenam ventoso gloria curru,

    Hor. Ep. 2, 1, 177; so,

    animi quaedam ingenita natura... recta nos ad ea, quae conveniunt causae, ferant,

    Quint. 5, 10, 123; cf. absol.:

    nisi illud, quod eo, quo intendas, ferat deducatque, cognoris,

    Cic. de Or. 1, 30, 135:

    exstincti ad caelum gloria fertur,

    Lucr. 6, 8; cf.:

    laudibus aliquem in caelum ferre,

    to extol, praise, Cic. Fam. 10, 26, 2; cf. id. Rep. 1, 43; Quint. 10, 1, 99; Suet. Otho, 12; id. Vesp. 6:

    eam pugnam miris laudibus,

    Liv. 7, 10, 14; cf.:

    saepe rem dicendo subiciet oculis: saepe supra feret quam fieri possit,

    wilt exalt, magnify, Cic. Or. 40, 139:

    ferte sermonibus et multiplicate fama bella,

    Liv. 4, 5, 6:

    ferre in majus vero incertas res fama solet,

    id. 21, 32, 7:

    crudelitate et scelere ferri,

    to be impelled, carried away, Cic. Clu. 70, 199:

    praeceps amentia ferebare,

    id. Verr. 2, 5, 46, § 121; cf.:

    ferri avaritia,

    id. Quint. 11, 38:

    orator suo jam impetu fertur,

    Quint. 12 praef. §

    3: eloquentia, quae cursu magno sonituque ferretur,

    Cic. Or. 28, 97; cf.:

    (eloquentia) feratur non semitis sed campis,

    Quint. 5, 14, 31:

    oratio, quae ferri debet ac fluere,

    id. 9, 4, 112; cf.:

    quae (historia) currere debet ac ferri,

    id. 9, 4, 18; so often: animus fert (aliquem aliquo), the mind moves one to any thing:

    quo cujusque animus fert, eo discedunt,

    Sall. J. 54, 4; cf.:

    milites procurrentes consistentesque, quo loco ipsorum tulisset animus,

    Liv. 25, 21, 5; and:

    qua quemque animus fert, effugite superbiam regiam,

    id. 40, 4, 14:

    si maxime animus ferat,

    Sall. C. 58, 6; cf. Ov. M. 1, 775.—With an object-clause, the mind moves one to do any thing, Ov. M. 1, 1; Luc. 1, 67; Suet. Otho, 6; cf.

    also: mens tulit nos ferro exscindere Thebas,

    Stat. Th. 4, 753.—
    2.
    (Acc. to I. B. 2.) To carry off, take away:

    omnia fert aetas, animum quoque,

    Verg. E. 9, 51:

    postquam te fata tulerunt,

    id. ib. 5, 34:

    invida Domitium fata tulere sibi,

    Anthol. Lat. 4, 123, 8;

    like efferre,

    to carry forth to burial, Ov. Tr. 1, 3, 89.—
    3.
    (Acc. to I. B. 3.) To bear, bring forth, produce:

    haec aetas prima Athenis oratorem prope perfectum tulit,

    Cic. Brut. 12, 45:

    aetas parentum, pejor avis, tulit Nos nequiores,

    Hor. C. 3, 6, 46:

    Curium tulit et Camillum Saeva paupertas,

    id. ib. 1, 12, 42.—
    4.
    (Acc. to I. B. 6.) To bear away, to get, obtain, receive:

    Cotta et Sulpicius omnium judicio facile primas tulerunt,

    Cic. Brut. 49, 183:

    palmam,

    to carry off, win, id. Att. 4, 15, 6:

    victoriam ex inermi,

    to gain, Liv. 39, 51, 10; 2, 50, 2; 8, 8, 18:

    gratiam et gloriam annonae levatae,

    id. 4, 12, 8:

    maximam laudem inter suos,

    Caes. B. G. 6, 21, 4:

    centuriam, tribus,

    i. e. to get their votes, Cic. Planc. 20, 49; 22, 53; id. Phil. 2, 2, 4:

    suffragia,

    Suet. Caes. 13 (diff. from 8. a.):

    responsum ab aliquo,

    to receive, Cic. Cat. 1, 8, 19; Caes. B. G. 6, 4 fin.:

    repulsam a populo,

    Cic. Tusc. 5, 19, 54:

    repulsam,

    id. de Or. 2, 69 fin.; id. Phil. 11, 8, 19; id. Att. 5, 19 al.: calumniam, i. e. to be convicted of a false accusation, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8, 1:

    ita ut filius partem dimidiam hereditatis ferat,

    Gai. Inst. 3, 8:

    singulas portiones,

    id. ib. 3, 16; 61.—
    5.
    To bear, support any thing unpleasant; or pregn., to suffer, tolerate, endure.
    a.
    To bear in any manner.
    (α).
    With acc.: servi injurias nimias aegre ferunt, Cato ap. Gell. 10, 3, 17:

    (onus senectutis) modice ac sapienter sicut omnia ferre,

    Cic. de Sen. 1, 2:

    aegre ferre repulsam consulatus,

    id. Tusc. 4, 17, 40:

    hoc moderatiore animo ferre,

    id. Fam. 6, 1, 6:

    aliquid toleranter,

    id. ib. 4, 6, 2:

    clementer,

    id. Att. 6, 1, 3:

    quod eo magis ferre animo aequo videmur, quia, etc.,

    id. Verr. 2, 5, 48, § 126:

    ut tu fortunam, sic nos te, Celse, feremus,

    Hor. Ep. 1, 8, 17.—
    (β).
    With an object-clause:

    ut si quis aegre ferat, se pauperem esse,

    take it ill, Cic. Tusc. 4, 27, 59:

    hoc ereptum esse, graviter et acerbe ferre,

    id. Verr. 2, 1, 58, § 152:

    quomodo ferant veterani, exercitum Brutum habere,

    id. Phil. 10, 7, 15.—
    (γ).
    With de:

    de Lentulo scilicet sic fero, ut debeo,

    Cic. Att. 4, 6, 1:

    quomodo Caesar ferret de auctoritate perscripta,

    id. ib. 5, 2, 3:

    numquid moleste fers de illo, qui? etc.,

    id. ib. 6, 8, 3.—
    (δ).
    Absol.:

    sin aliter acciderit, humaniter feremus,

    Cic. Att. 1, 2, 1:

    si mihi imposuisset aliquid, animo iniquo tulissem,

    id. ib. 15, 26, 4.—
    b. (α).
    With acc.: quis hanc contumeliam, quis hoc imperium, quis hanc servitutem ferre potest? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:

    qui potentissimorum hominum contumaciam numquam tulerim, ferrem hujus asseclae?

    Cic. Att. 6, 3, 6:

    cujus desiderium civitas ferre diutius non potest,

    id. Phil. 10, 10, 21:

    cogitandi non ferebat laborem,

    id. Brut. 77, 268:

    unum impetum nostrorum,

    Caes. B. G. 3, 19, 3:

    vultum atque aciem oculorum,

    id. ib. 1, 39, 1:

    cohortatio gravior quam aures Sulpicii ferre didicissent,

    to hear unmoved, Cic. Phil. 9, 4, 9:

    vultum,

    Hor. S. 1, 6, 121:

    multa tulit fecitque puer, sudavit et alsit,

    id. A. P. 413:

    spectatoris fastidia,

    id. Ep. 2, 1, 215:

    fuisse (Epaminondam) patientem suorumque injurias ferentem civium,

    Nep. Epam. 7.—Of personal objects:

    quem ferret, si parentem non ferret suum?

    brook, Ter. Heaut. 1, 2, 28:

    optimates quis ferat, qui, etc.,

    Cic. Rep. 1, 33:

    vereor, ut jam nos ferat quisquam,

    Quint. 8, 3, 25:

    an laturi sint Romani talem regem,

    id. 7, 1, 24:

    quis enim ferat puerum aut adolescentulum, si, etc.,

    id. 8, 5, 8.—
    (β).
    With an object-clause:

    ferunt aures hominum, illa... laudari,

    Cic. de Or. 2, 84, 344:

    non feret assiduas potiori te dare noctes,

    Hor. Epod. 15, 13; Ov. M. 2, 628:

    illa quidem in hoc opere praecipi quis ferat?

    Quint. 11, 3, 27; 11, 1, 69:

    servo nubere nympha tuli,

    Ov. H. 5, 12; cf.:

    alios vinci potuisse ferendum est,

    id. M. 12, 555. —
    (γ).
    With quod:

    quod rapta, feremus, dummodo reddat eam,

    Ov. M. 5, 520:

    illud non ferendum, quod, etc.,

    Quint. 11, 3, 131. —
    6.
    With the access, notion of publicity, to make public, to disclose, show, exhibit:

    eum ipsum dolorem hic tulit paulo apertius,

    Cic. Planc. 14, 34; cf.:

    laetitiam apertissime tulimus omnes,

    id. Att. 14, 13, 2:

    neque id obscure ferebat nec dissimulare ullo modo poterat,

    id. Clu. 19, 54:

    haud clam tulit iram adversus praetorem,

    Liv. 31, 47, 4; cf.:

    tacite ejus verecundiam non tulit senatus, quin, etc.,

    id. 5, 28, 1.—
    b.
    Prae se ferre, to show, manifest, to let be seen, to declare:

    cujus rei tantae facultatem consecutum esse me, non profiteor: secutum me esse, prae me fero,

    Cic. N. D. 1, 5, 12:

    noli, quaeso, prae te ferre, vos plane expertes esse doctrinae,

    id. ib. 2, 18, 47:

    non mediocres terrores... prae se fert et ostentat,

    id. Att. 2, 23, 3:

    hanc virtutem prae se ferunt,

    Quint. 2, 13, 11:

    liberalium disciplinarum prae se scientiam tulit,

    id. 12, 11, 21:

    magnum animum (verba),

    id. 11, 1, 37.—Of inanim. and abstr. subjects:

    (comae) turbatae prae se ferre aliquid affectus videntur,

    Quint. 11, 3, 148:

    oratio prae se fert felicissimam facilitatem,

    id. 10, 1, 11.—
    7.
    Of speech, to report, relate, make known, assert, celebrate:

    haec omnibus ferebat sermonibus,

    Caes. B. C. 2, 17, 2:

    alii alia sermonibus ferebant Romanos facturos,

    Liv. 33, 32, 3:

    ferte sermonibus et multiplicate fama bella,

    id. 4, 5, 6:

    patres ita fama ferebant, quod, etc.,

    id. 23, 31, 13; cf. with acc.:

    hascine propter res maledicas famas ferunt,

    Plaut. Trin. 1, 2, 149:

    famam,

    id. Pers. 3, 1, 23:

    fama eadem tulit,

    Tac. A. 1, 5; cf. id. ib. 15, 60:

    nec aliud per illos dies populus credulitate, prudentes diversa fama, tulere,

    talk about, id. ib. 16, 2:

    inimici famam non ita, ut nata est, ferunt,

    Plaut. Pers. 3, 1, 23:

    quod fers, cedo,

    tell, say, Ter. Ph. 5, 6, 17:

    nostra (laus) semper feretur et praedicabitur, etc.,

    Cic. Arch. 9, 21.—With an object-clause:

    cum ipse... acturum se id per populum aperte ferret,

    Liv. 28, 40, 2; id. ib. §

    1: saepe homines morbos magis esse timendos ferunt quam Tartara leti,

    Lucr. 3, 42:

    Prognen ita velle ferebat,

    Ov. M. 6, 470; 14, 527:

    ipsi territos se ferebant,

    Tac. H. 4, 78; id. A. 4, 58; 6, 26 (32); cf.:

    mihi fama tulit fessum te caede procubuisse, etc.,

    Verg. A. 6, 503:

    commentarii ad senatum missi ferebant, Macronem praesedisse, etc.,

    Tac. A. 6, 47 (53).—
    b.
    Ferunt, fertur, feruntur, etc., they relate, tell, say; it is said, it appears, etc.—With inf.:

    quin etiam Xenocratem ferunt, cum quaereretur ex eo, etc... respondisse, etc.,

    Cic. Rep. 1, 2:

    fuisse quendam ferunt Demaratum, etc.,

    id. ib. 2, 19:

    quem ex Hyperboreis Delphos ferunt advenisse,

    id. N. D. 3, 23, 57; Hor. C. 3, 17, 2:

    homo omnium in dicendo, ut ferebant, accrrimus et copiosissimus,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    Ceres fertur fruges... mortalibus instituisse,

    Lucr. 5, 14:

    in Syria quoque fertur item locus esse, etc.,

    id. 6, 755:

    is Amulium regem interemisse fertur,

    Cic. Rep. 2, 3:

    qui in contione dixisse fertur,

    id. ib. 2, 10 fin.:

    quam (urbem) Juno fertur terris omnibus unam coluisse,

    Verg. A. 1, 15:

    non sat idoneus Pugnae ferebaris,

    you were accounted, held, Hor. C. 2, 19, 27:

    si ornate locutus est, sicut fertur et mihi videtur,

    Cic. de Or. 1, 11, 49; cf.: cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas florente [p. 739] Academia, ut temporibus illis ferebatur, id. ib. § 45.—
    c.
    To give out, to pass off a person or thing by any name or for any thing; and, in the pass., to pass for any thing, to pass current:

    hunc (Mercurium) omnium inventorem artium ferunt,

    Caes. B. G. 6, 17, 1:

    ut Servium conditorem posteri fama ferrent,

    Liv. 1, 42, 4:

    qui se Philippum regiaeque stirpis ferebat, cum esset ultimae,

    set himself up for, boast, Vell. 1, 11, 1:

    avum M. Antonium, avunculum Augustum ferens,

    boasting of, Tac. A. 2, 43; cf.:

    qui ingenuum se et Lachetem mutato nomine coeperat ferre,

    Suet. Vesp. 23:

    ante Periclem, cujus scripta quaedam feruntur,

    Cic. Brut. 7, 27 (quoted paraphrastically, Quint. 3, 1, 12): sub nomine meo libri ferebantur artis rhetoricae, Quint. prooem. 7; cf.:

    cetera, quae sub nomine meo feruntur,

    id. 7, 2, 24; Suet. Caes. 55; id. Aug. 31; id. Caes. 20:

    multa ejus (Catonis) vel provisa prudenter vel acta constanter vel responsa acute ferebantur,

    Cic. Lael. 2, 6:

    qua ex re in pueritia nobilis inter aequales ferebatur,

    Nep. Att. 1, 3.—
    8.
    Polit. and jurid. t. t.
    a.
    Suffragium or sententiam, to give in one's vote, to vote, Varr. R. R. 3, 2, 1; cf.:

    ferunt suffragia,

    Cic. Rep. 1, 31; id. Fam. 11, 27, 7:

    de quo foedere populus Romanus sententiam non tulit,

    id. Balb. 15, 34; cf.:

    de quo vos (judices) sententiam per tabellam feretis,

    id. Verr. 2, 4, 47, § 104;

    so of the voting of judges,

    id. Clu. 26, 72;

    of senators: parcite, ut sit qui in senatu de bello et pace sententiam ferat,

    id. Verr. 2, 2, 31, § 76; cf. id. Fam. 11, 21, 2.—
    b.
    Legem (privilegium, rogationem) ad populum, or absol., to bring forward or move a proposition, to propose a law, etc.:

    perniciose Philippus in tribunatu, cum legem agrariam ferret, etc.,

    Cic. Off. 2, 21, 73; cf. id. Sull. 23, 65:

    quae lex paucis his annis lata esset,

    id. Corn. 1, 3 (vol. xi. p. 10 B. and K.):

    familiarissimus tuus de te privilegium tulit, ut, etc.,

    id. Par. 4, 32:

    Sullam illam rogationem de se nolle ferri (shortly before: Lex ferri coepta),

    id. Sull. 23, 65:

    rogationem de aliquo, contra or in aliquem, ad populum, ad plebem,

    id. Balb. 14, 33; id. Clu. 51, 140; id. Brut. 23, 89; Caes. B. C. 3, 1, 4; Liv. 33, 25, 7:

    nescis, te ipsum ad populum tulisse, ut, etc.,

    proposed a bill, Cic. Phil. 2, 43, 100:

    ut P. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem, vellentne, etc.,

    id. Fin. 2, 16, 54; cf. Liv. 33, 25, 6:

    quod Sulla ipse ita tulit de civitate, ut, etc.,

    Cic. Caecin. 35, 102:

    nihil de judicio ferebat,

    id. Sull. 22, 63:

    cum, ut absentis ratio haberetur, ferebamus,

    id. Att. 7, 6, 2.— Impers.:

    lato ut solet ad populum, ut equum escendere liceret,

    Liv. 23, 14, 2. —
    c.
    Judicem, said of the plaintiff, to offer or propose to the defendant as judge:

    quem ego si ferrem judicem, refugere non deberet,

    Cic. Rosc. Com. 15, 45; id. de Or. 2, 70, 285.—Hence, judicem alicui, in gen., to propose a judge to, i. e. to bring a suit against, to sue a person:

    se iterum ac saepius judicem illi ferre,

    Liv. 3, 57, 5; 3, 24, 5; 8, 33, 8.—
    9.
    Mercant. t. t., to enter, to set or note down a sum in a book:

    quod minus Dolabella Verri acceptum rettulit, quam Verres illi expensum tulerit, etc.,

    i. e. has set down as paid, has paid, Cic. Verr. 2, 1, 39, § 100 sq., v. expendo.—
    10.
    Absol., of abstr. subjects, to require, demand, render necessary; to allow, permit, suffer:

    ita sui periculi rationes ferre ac postulare,

    Cic. Verr. 2, 5, 40, § 105; cf.:

    gravioribus verbis uti, quam natura fert,

    id. Quint. 18, 57: quid ferat Fors, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. 203 ed. Vahl.):

    quamdiu voluntas Apronii tulit,

    Cic. Verr. 2, 3, 23, § 57:

    ut aetas illa fert,

    as is usual at that time of life, id. Clu. 60, 168:

    ad me, ut tempora nostra, non ut amor tuus fert, vere perscribe,

    id. Q. Fr. 1, 4, 5:

    quod ita existimabam tempora rei publicae ferre,

    id. Pis. 2, 5:

    si ita commodum vestrum fert,

    id. Agr. 2, 28, 77:

    prout Thermitani hominis facultates ferebant,

    id. Verr. 2, 2, 34, § 83:

    si vestra voluntas feret,

    if such be your pleasure, id. de Imp. Pomp. 24, 70:

    ut opinio et spes et conjectura nostra fert,

    according to our opinion, hope, and belief, id. Att. 2, 25, 2:

    ut mea fert opinio,

    according to my opinion, id. Clu. 16, 46: si occasio tulerit, if occasion require, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 21, 6:

    dum tempus ad eam rem tulit, sivi, animum ut expleret suum,

    Ter. And. 1, 2, 17: in hac ratione quid res, quid causa, quid tempus ferat, tu perspicies, Cic. Fam. 1, 7, 6:

    natura fert, ut extrema ex altera parte graviter, ex altera autem acute sonent,

    id. Rep. 6, 18.— Impers.:

    sociam se cujuscumque fortunae, et, si ita ferret, comitem exitii promittebat (sc. res or fortuna),

    Tac. A. 3, 15; so,

    si ita ferret,

    id. H. 2, 44.

    Lewis & Short latin dictionary > fero

  • 8 Liber

    1.
    līber, ĕra, ĕrum (old form, loebesum et loebertatem antiqui dicebant liberum et libertatem. Ita Graeci loibên et leibein, Paul. ex Fest. p. 121 Müll.; cf. 2. Liber), adj. [Gr. root liph-, liptô, to desire; cf. Sanscr. lub-dhas, desirous; Lat. libet, libido], that acts according to his own will and pleasure, is his own master; free, unrestricted, unrestrained, unimpeded, unshackled; independent, frank, open, bold (opp. servus, servilis).
    I.
    In gen.; constr. absol., with ab, the abl., and poet. also with gen.
    (α).
    Absol.:

    dictum est ab eruditissimis viris, nisi sapientem liberum esse neminem. Quid est enim libertas? Potestas vivendi ut velis,

    Cic. Par. 5, 1, 33:

    an ille mihi liber, cui mulier imperat, cui leges imponit, praescribit, jubet, vetat? etc.,

    id. ib. 5, 2, 36:

    ad scribendi licentiam liber,

    id. N. D. 1, 44, 123:

    agri immunes ac liberi,

    Cic. Verr. 2, 2, 69, § 166:

    integro animo ac libero causam defendere,

    unprejudiced, unbiased, id. Sull. 31, 86:

    liberi ad causas solutique veniebant,

    not under obligations, not bribed, id. Verr. 2, 2, 78 § 192; cf.:

    libera lingua,

    Plaut. Cist. 1, 2, 9:

    cor liberum,

    id. Ep. 1, 2, 43:

    vocem liberam mittere adversus aliquem,

    Liv. 35, 32, 6:

    libera verba animi proferre,

    Juv. 4, 90: judicium [p. 1057] audientium relinquere integrum ac liberum, Cic. Div. 2, 72, 150:

    aliquid respuere ingenuo liberoque fastidio,

    id. Brut. 67, 236:

    libero tempore, cum soluta nobis est eligendi optio,

    id. Fin. 1, 10, 33:

    tibi uni vexatio direptioque sociorum impunita fuit ac libera,

    id. Cat. 1, 7, 18:

    pars quaestionum vaga et libera et late patens,

    id. de Or. 2, 16, 67:

    liberum arbitrium eis populo Romano permittente,

    Liv. 31, 11 fin.; cf. id. 37, 1, 5:

    mandata,

    full powers, unlimited authority, id. 37, 56; 38, 8:

    fenus,

    unlimited, id. 35, 7: custodia, free custody (i. e. confinement to a house or to a town), id. 24, 45; Vell. 1, 11, 1;

    v. custodia, II.: legatio, v. legatio: suffragia,

    the right of voting freely, Juv. 8, 211:

    locus,

    free from intruders, undisturbed, secure, Plaut. Poen. 1, 1, 49; 3, 2, 25; id. Cas. 3, 2, 4: aedes, a free house, free dwelling (assigned to the use of ambassadors of friendly nations during their stay in Rome), Liv. 30, 17 fin.; 35, 23; 42, 6:

    lectulus,

    i. e. not shared with a wife, Cic. Att. 14, 13, 5: toga ( poet. for virilis toga), a man's (prop. of one who is his own master), Ov. F. 3, 771:

    vestis,

    id. ib. 3, 777:

    libera omnia sibi servare,

    to reserve to one's self full liberty, Plin. Ep. 1, 5.— Comp.:

    hoc liberiores et solutiores sumus, quod, etc.,

    Cic. Ac. 2, 3, 8:

    est finitimus oratori poëta, numeris astrictior paulo, verborum licentia liberior,

    id. de Or. 1, 16, 70:

    liberiores litterae,

    id. Att. 1, 13, 1:

    amicitia remissior esse debet et liberior et dulcior,

    freer, more unrestrained, more cheerful, id. Lael. 18 fin.:

    paulo liberior sententia,

    Quint. 4, 2, 121:

    liberior in utramque partem disputatio,

    id. 7, 2, 14:

    fusiores liberioresque numeri,

    id. 9, 4, 130:

    officia liberiora plenioraque,

    id. 6, 1, 9:

    (flumina) campo recepta Liberioris aquae,

    freer, less impeded, Ov. M. 1, 41; cf.:

    (Tiberinus) campo liberiore natat,

    freer, opener, id. F. 4, 292:

    liberiore frui caelo,

    freer, opener, id. M. 15, 301.— Sup.:

    liberrimum hominum genus, comici veteres tradunt, etc.,

    the frankest, most free-spoken, Quint. 12, 2, 22; cf.:

    liberrime Lolli,

    most frank, most ingenuous, Hor. Ep. 1, 18, 1:

    indignatio,

    id. Epod. 4, 10.—
    (β).
    Free or exempt from, void of; with ab:

    Mamertini vacui, expertes, soluti ac liberi fuerunt ab omni sumptu, molestia, munere,

    Cic. Verr. 2, 4, 10, § 23; cf.:

    (consul) solutus a cupiditatibus, liber a delictis,

    id. Agr. 1, 9, 27:

    ab observando homine perverso liber,

    id. Att. 1, 13, 2:

    liber a tali irrisione Socrates, liber Aristo Chius,

    id. Ac. 2, 39, 123:

    ab omni animi perturbatione liber,

    id. Off. 1, 20, 67; id. N. D. 2, 21, 55:

    loca abdita et ab arbitris libera,

    id. Att. 15, 16, B:

    libera a ferro crura,

    Ov. P. 1, 6, 32:

    animus liber a partibus rei publicae,

    Sall. C. 4.—
    (γ).
    With abl.:

    animus omni liber curā et angore,

    free from, without, Cic. Fin. 1, 15:

    animus religione,

    Liv. 2, 36:

    animus cogitationibus aliis,

    Quint. 11, 2, 35:

    mens omnibus vitiis,

    id. 12, 1, 4; cf.:

    liberis odio et gratia mentibus,

    id. 5, 11, 37:

    omni liber metu,

    Liv. 7, 34:

    liber invidia,

    Quint. 12, 11, 7:

    equus carcere,

    Ov. Am. 2, 9, 20.—
    (δ).
    With gen. ( poet.):

    liber laborum,

    Hor. A. P. 212:

    fati gens Lydia,

    Verg. A. 10, 154:

    curarum,

    Luc. 4, 384. — Comp.:

    liberior campi,

    having a wider space, Stat. S. 4, 2, 24.—
    (ε).
    Liberum est, with subject-clause:

    quam (opinionem) sequi magis probantibus liberum est,

    it is free, permitted, allowable, Quint. 6, 3, 112; Plin. Ep. 1, 8:

    dies eligere certos liberum erat,

    Plin. 30, 2, 6, § 16.—So in abl. absol.:

    libero, quid firmaret mutaretve,

    Tac. A. 3, 60.
    II.
    In partic.
    A.
    Free, in a social point of view, not a slave (opp. servus;

    also to ingenuus): neque vendendam censes quae libera est,

    Ter. Ad. 2, 1, 40; cf. id. ib. v. 28:

    dis habeo gratiam quom aliquot affuerunt liberae, because slaves were not permitted to testify,

    id. And. 4, 4, 32; opp. ingenuus, free-born:

    quid ea? ingenuan' an festucā facta e servā liberast?

    Plaut. Mil. 1, 1, 14:

    in jure civili, qui est matre liberā, liber est,

    Cic. N. D. 3, 18, 45; id. Caecin. 36, 96:

    si neque censu, neque vindictā, nec testamento liber factus est (servus), non est liber,

    id. Top. 2, 10:

    quae (assentatio) non modo amico, sed ne libero quidem digna est,

    of a freeman, id. Lael. 24, 89; Quint. 11, 1, 43:

    liberorum hominum alii ingenui sunt, alii libertini,

    Gai. Inst. 1, 10; cf. sqq.: ex ancilla et libero jure gentium servus nascitur, id. ib. 1, 82; cf. § 85; Paul. Sent. 2, 24, 1 sqq.—
    B.
    Free, in a political point of view;

    said both of a people not under monarchical rule and of one not in subjection to another people,

    Cic. Rep. 1, 32, 48; cf.:

    ut ex nimia potentia principum oritur interitus principum, sic hunc nimis liberum populum libertas ipsa servitute afficit,

    id. ib. 1, 44, 68:

    liber populus,

    id. ib. 3, 34, 46:

    (Demaratus) vir liber ac fortis,

    democratic, republican, fond of liberty, id. ib. 2, 19, 34:

    civitates liberae atque immunes,

    free from service, Liv. 37, 55:

    provinciae civitatesque liberae,

    Suet. Vesp. 8:

    libera ac foederata oppida,

    id. Calig. 3:

    Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit,

    Juv. 8, 244.—
    C.
    In a bad sense, esp. with reference to sensual pleasure, unbridled, unchecked, unrestrained, licentious:

    quam liber harum rerum multarum siet (Juppiter),

    Plaut. Am. prol. 105:

    adulescens imprudens et liber,

    Ter. Eun. 3, 1, 40; cf.:

    sit adulescentia liberior,

    somewhat freer, Cic. Cael. 18, 42:

    amores soluti et liberi,

    id. Rep. 4, 4, 4:

    consuetudo peccandi,

    id. Verr. 2, 3, 76, § 177.—Hence, adv.: lībĕrē, freely, unrestrictedly, without let or hinderance; frankly, openly, boldly:

    qui nihil dicit, nihil facit, nihil cogitat denique, nisi libenter ac libere,

    Cic. Par. 5, 1, 34:

    animus somno relaxatus solute movetur et libere,

    id. Div. 2, 48, 100:

    respirare,

    id. Quint. 11, 39:

    constanter et libere (me gessi),

    id. Att. 4, 16, 9:

    consilium dare,

    id. Lael. 13, 44:

    aliquid magis accusatorie quam libere dixisse,

    id. Verr. 2, 2, 72, § 176:

    omnia libere fingimus et impune,

    Quint. 6, 1, 43:

    ut ingredi libere (oratio), non ut licenter videatur errare,

    Cic. Or. 23, 77.— Comp.:

    liberius vivendi fuit potestas,

    Ter. And. 1, 1, 23:

    loqui,

    Cic. Planc. 13, 33:

    fortius liberiusque defendere,

    Quint. 12, 1, 21:

    liberius si Dixero quid,

    Hor. S. 1, 4, 103:

    maledicere,

    id. ib. 2, 8, 37:

    longius et liberius exseritur digitus,

    Quint. 11, 3, 92; cf. id. 11, 3, 97:

    ipsaque tellus Omnia liberius, nullo poscente, ferebat,

    freely, of itself, spontaneously, Verg. G. 1, 127.
    2.
    līber, ĕri ( gen. plur. liberūm, Att. ap. Cic. Tusc. 3, 9; Turp. ap. Non. 495, 26; Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40; 2, 1, 30, § 77; Tac. A. 2, 38; 3, 25 saep.; cf. Cic. Or. 46, 155;

    but also: liberorum,

    Cic. Verr. 2, 1, 30, § 76; 2, 5, 42, § 109), m. [1. liber], a child.
    I.
    Sing. (post-class. and rare):

    si quis maximam portionem libero relinquat,

    Cod. Just. 3, 28, 33; 5, 9, 8 fin.; Quint. Decl. 2, 8.—
    II.
    Plur., children (freq.; but in class. Lat. only of children with reference to their parents: pueri = children in general, as younger than adulescentes; cf. Krebs, Antibarb. p. 657 sq.).
    A.
    Lit.: liberorum genus, Enn. ap. Cic. Or. 46, 155 (Trag. v. 347 Vahl.): liberorum sibi quaesendum gratia, id. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):

    cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    eum ex C. Fadii filiā liberos habuisse,

    id. ib. 16, 11, 1:

    liberos procreare,

    id. Tusc. 5, 37, 109:

    suscipere liberos,

    id. Verr. 2, 3, 69, § 161:

    per liberos te precor,

    Hor. Epod. 5, 5:

    dulces,

    id. ib. 2, 40:

    parvuli,

    Quint. 2, 15, 8;

    opp. parentes,

    id. 11, 1, 82; 3, 7, 18; 26; 6, 1, 18; 6, 5 al.: mater quae liberos, quasi oculos (amisit), orba est, Sulp. ap. Paul. ex Fest. p. 182 Müll.: jus trium liberorum, under the emperors, a privilege enjoyed by those who had three legitimate children (it consisted in the permission to fill a public office before one's twenty-fifth year, and in freedom from personal burdens); this privilege was sometimes also bestowed on those who had fewer than three children, or even none at all; also of one child:

    non est sine liberis, cui vel unus filius unave filia est,

    Dig. 50, 16, 148; Plaut. Aul. 4, 10, 6; Ter. Hec. 2, 1, 15; id. Heaut. 1, 1, 99; id. And. 5, 3, 20; Cic. Phil. 1, 1, 2; id. de Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 1, 15, § 40; ib. 30, § 76 Zumpt; cf. also Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

    neque ejus legendam filiam (virginem Vestalem)... qui liberos tres haberet,

    Gell. 1, 12, 8:

    uxores duxerant, ex quibus plerique liberos habebant,

    Caes. B. C. 3, 110, 2.—Of grandchildren and great-grandchildren:

    liberorum appellatione nepotes et pronepotes ceterique qui ex his descendunt, continentur,

    Dig. 50, 16, 220; cf.:

    liberi usque ad trinepotem, ultra hos posteriores vocantur,

    ib. 38, 10, 10, § 7:

    habitus sis in liberum loco,

    Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40.—
    2.
    Esp.
    (α).
    Of sons (opp. daughters):

    procreavit liberos septem totidemque filias,

    Hyg. Fab. 9.—
    (β).
    Of children in gen. = pueri:

    praecepta Chrysippi de liberorum educatione,

    Quint. 1, 11, 17; cf.: Catus aut de liberis educandis, the title of a book by Varro, v. Gell. 4, 19, 2; Macr. S. 3, 6, 5.—
    B.
    Transf., of animals, young:

    liberis orbas oves,

    Plaut. Capt. 4, 2, 38.—Comically:

    quaerunt litterae hae sibi liberos: alia aliam scandit,

    Plaut. Ps. 1, 1, 23.
    3.
    Līber, ĕri (Sabine collat. form, loebasius, acc. to Serv. Verg. G. 1, 7; cf. 1. liber, and libertas init.), m. [Gr. leibô, to pour; loibê, a drink - offering; Lat. libare], an old Italian deity, who presided over planting and fructification; afterwards identified with the Greek Bacchus:

    hunc dico Liberum Semelā natum, non eum, quem nostri majores auguste sancteque Liberum cum Cerere et Libera consecraverunt. Sed quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera: quod in Libera servant, in Libero non item,

    Cic. N. D. 2, 24, 62; cf. Serv. Verg. G. 1, 5; Cic. Leg. 2, 8, 19:

    tertio (invocabo) Cererem et Liberum, quod horum fructus maxime necessarii ad victum: ab his enim cibus et potio venit e fundo,

    Varr. R. R. 1, 1, 5:

    Liber et alma Ceres,

    Verg. G. 1, 7:

    ex aede Liberi,

    Cic. Verr. 2, 4, 57, § 128;

    in a pun with 1. liber,

    Plaut. Capt. 3, 4, 46; cf. id. Curc. 1, 2, 21; id. Stich. 5, 4, 17; so in a pun with liber, free:

    quiaque adeo me complevi flore Liberi, Magis libera uti lingua collibitum est mihi,

    Plaut. Cist. 1, 2, 8; cf.:

    salve, anime mi, lepos Liberi, ut veteris ego sum cupida, etc.,

    id. Curc. 1, 2, 3.— Connected with pater:

    sic factum, ut Libero patri repertori vitis hirci immolarentur,

    Varr. R. R. 1, 2, 19:

    Romulus et Liber pater,

    Hor. Ep. 2, 1, 5:

    per vestigia Liberi patris,

    Plin. 4, 10, 17, § 39:

    patre favente Libero fetis palmitibus,

    Col. 3, 21, 3:

    Libero patri in monte res divina celebratur,

    Macr. S. 1, 18, 4.—
    B.
    Meton., wine:

    illud, quod erat a deo donatum, nomine ipsius dei nuncupabant: ut cum fruges Cererem appellamus, vinum autem Liberum: ex quo illud Terentii (Eun. 4, 5, 6): sine Cerere et Libero friget Venus,

    Cic. N. D. 2, 23, 60:

    Liberum et Cererem pro vino et pane,

    Quint. 8, 6, 24; cf. also Plaut. Curc. 1, 2, 4 supra:

    sed pressum Calibus ducere Liberum Si gestis, etc.,

    Hor. C. 4, 12, 14:

    condita cum verax aperit praecordia Liber,

    id. S. 1, 4, 89.
    4.
    lĭber, bri, m. [Gr. lepein, to peel; lepos, lepis; cf. lobos], the inner bark or rind of a tree.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    obducuntur libro aut cortice trunci,

    Cic. N. D. 2, 47, 120:

    colligatae libris (arundines),

    Varr. R. R. 1, 8, 4:

    udoque docent (germen) inolescere libro,

    Verg. G. 2, 77:

    natam libro et silvestri subere clausam,

    id. A. 11, 554; id. E. 10, 67:

    quam denso fascia libro,

    Juv. 6, 263.—
    B.
    Esp., because the ancients used the bark or rind of trees to write upon; usually the thin rind of the Egyptian papyrus, on which the books of the Greeks and Romans were usually written (v. Dict. of Antiq. p. 587 sq.):

    antea non fuisse chartarum usum. In palmarum foliis primo scriptitatum, dein quarundam arborum libris,

    Plin. 13, 11, 21, § 69.—Hence,
    II.
    Transf.
    A.
    Paper, parchment, or rolls of any substance used to write upon (cf.:

    charta, membrana): quasi quom in libro scribuntur calamo litterae,

    Plaut. Ps. 1, 5, 131.—
    B.
    Most freq. a book, work, treatise:

    Demetrii liber de concordia,

    Cic. Att. 8, 12, 6:

    quas (sententias) hoc libro exposui,

    id. Lael. 1, 3; cf. id. ib. 1, 5:

    dixi in eo libro, quem de rebus rusticis scripsi,

    id. de Sen. 15, 54:

    libros pervolutare,

    id. Att. 5, 12, 2:

    evolvere,

    id. Tusc. 1, 11, 24:

    volvere,

    id. Brut. 87, 298:

    legere,

    id. Fam. 6, 6, 8:

    edere,

    id. Fat. 1, 1:

    libri confectio,

    id. de Sen. 1, 1:

    tempus ad libros vacuum,

    id. Rep. 1, 9, 14:

    cujus (Platonis) in libris,

    id. ib. 1, 10, 16:

    in Graecorum libris,

    id. ib. 2, 11, 21:

    librum, si malus est, nequeo laudare,

    Juv. 3, 41:

    actorum libri,

    the official gazette, id. 9, 84; cf. 2, 136; and v. Dict. Antiq. s. v. Acta.—
    C.
    In partic.
    1.
    A division of a work a look:

    tres libri perfecti sunt de Natura Deorum,

    Cic. Div. 2, 1, 3:

    hi tres libri (de Officiis),

    id. Off. 3, 33, 121:

    sermo in novem libros distributus,

    id. Q. Fr. 3, 5, 1:

    dictum est in libro superiore,

    id. Off. 2, 13, 43 [p. 1058] sicut superiore libro continetur, Quint. 11, 1, 1:

    versus de libro Ennii annali sexto,

    id. 6, 3, 86:

    liber primus, secundus, tertius, etc.,

    id. 8, 1, 2; 10, 2, 20; 11, 1, 4 al. —Sometimes, in this latter case, liber is omitted:

    in T. Livii primo,

    Quint. 9, 2, 37:

    in tertio de Oratore,

    id. 9, 1, 26:

    legi tuum nuper quartum de Finibus,

    Cic. Tusc. 5, 11, 32.—
    2.
    In relig. or pub. law lang., a religious book, scriptures; a statute - book, code:

    decemviris adire libros jussis,

    i. e. the Sibylline books, Liv. 34, 55; 21, 62; 25, 12:

    se cum legeret libros, recordatum esse, etc.,

    Cic. N. D. 2, 4, 11:

    ut in libris est Etruscorum,

    id. Div. 2, 23, 50; id. Att. 9, 9, 3:

    caerimoniarum,

    rituals, Tac. A. 3, 38.—
    D.
    A list, catalogue, register, Cic. Verr. 2, 3, 71, § 167.—
    E.
    A letter, epistle, Nep. Lys. 4, 2; Plin. Ep. 2, 1, 5.—
    F.
    A rescript, decree (post-Aug.):

    liber principis severus et tamen moderatus,

    Plin. Ep. 5, 14, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > Liber

  • 9 liber

    1.
    līber, ĕra, ĕrum (old form, loebesum et loebertatem antiqui dicebant liberum et libertatem. Ita Graeci loibên et leibein, Paul. ex Fest. p. 121 Müll.; cf. 2. Liber), adj. [Gr. root liph-, liptô, to desire; cf. Sanscr. lub-dhas, desirous; Lat. libet, libido], that acts according to his own will and pleasure, is his own master; free, unrestricted, unrestrained, unimpeded, unshackled; independent, frank, open, bold (opp. servus, servilis).
    I.
    In gen.; constr. absol., with ab, the abl., and poet. also with gen.
    (α).
    Absol.:

    dictum est ab eruditissimis viris, nisi sapientem liberum esse neminem. Quid est enim libertas? Potestas vivendi ut velis,

    Cic. Par. 5, 1, 33:

    an ille mihi liber, cui mulier imperat, cui leges imponit, praescribit, jubet, vetat? etc.,

    id. ib. 5, 2, 36:

    ad scribendi licentiam liber,

    id. N. D. 1, 44, 123:

    agri immunes ac liberi,

    Cic. Verr. 2, 2, 69, § 166:

    integro animo ac libero causam defendere,

    unprejudiced, unbiased, id. Sull. 31, 86:

    liberi ad causas solutique veniebant,

    not under obligations, not bribed, id. Verr. 2, 2, 78 § 192; cf.:

    libera lingua,

    Plaut. Cist. 1, 2, 9:

    cor liberum,

    id. Ep. 1, 2, 43:

    vocem liberam mittere adversus aliquem,

    Liv. 35, 32, 6:

    libera verba animi proferre,

    Juv. 4, 90: judicium [p. 1057] audientium relinquere integrum ac liberum, Cic. Div. 2, 72, 150:

    aliquid respuere ingenuo liberoque fastidio,

    id. Brut. 67, 236:

    libero tempore, cum soluta nobis est eligendi optio,

    id. Fin. 1, 10, 33:

    tibi uni vexatio direptioque sociorum impunita fuit ac libera,

    id. Cat. 1, 7, 18:

    pars quaestionum vaga et libera et late patens,

    id. de Or. 2, 16, 67:

    liberum arbitrium eis populo Romano permittente,

    Liv. 31, 11 fin.; cf. id. 37, 1, 5:

    mandata,

    full powers, unlimited authority, id. 37, 56; 38, 8:

    fenus,

    unlimited, id. 35, 7: custodia, free custody (i. e. confinement to a house or to a town), id. 24, 45; Vell. 1, 11, 1;

    v. custodia, II.: legatio, v. legatio: suffragia,

    the right of voting freely, Juv. 8, 211:

    locus,

    free from intruders, undisturbed, secure, Plaut. Poen. 1, 1, 49; 3, 2, 25; id. Cas. 3, 2, 4: aedes, a free house, free dwelling (assigned to the use of ambassadors of friendly nations during their stay in Rome), Liv. 30, 17 fin.; 35, 23; 42, 6:

    lectulus,

    i. e. not shared with a wife, Cic. Att. 14, 13, 5: toga ( poet. for virilis toga), a man's (prop. of one who is his own master), Ov. F. 3, 771:

    vestis,

    id. ib. 3, 777:

    libera omnia sibi servare,

    to reserve to one's self full liberty, Plin. Ep. 1, 5.— Comp.:

    hoc liberiores et solutiores sumus, quod, etc.,

    Cic. Ac. 2, 3, 8:

    est finitimus oratori poëta, numeris astrictior paulo, verborum licentia liberior,

    id. de Or. 1, 16, 70:

    liberiores litterae,

    id. Att. 1, 13, 1:

    amicitia remissior esse debet et liberior et dulcior,

    freer, more unrestrained, more cheerful, id. Lael. 18 fin.:

    paulo liberior sententia,

    Quint. 4, 2, 121:

    liberior in utramque partem disputatio,

    id. 7, 2, 14:

    fusiores liberioresque numeri,

    id. 9, 4, 130:

    officia liberiora plenioraque,

    id. 6, 1, 9:

    (flumina) campo recepta Liberioris aquae,

    freer, less impeded, Ov. M. 1, 41; cf.:

    (Tiberinus) campo liberiore natat,

    freer, opener, id. F. 4, 292:

    liberiore frui caelo,

    freer, opener, id. M. 15, 301.— Sup.:

    liberrimum hominum genus, comici veteres tradunt, etc.,

    the frankest, most free-spoken, Quint. 12, 2, 22; cf.:

    liberrime Lolli,

    most frank, most ingenuous, Hor. Ep. 1, 18, 1:

    indignatio,

    id. Epod. 4, 10.—
    (β).
    Free or exempt from, void of; with ab:

    Mamertini vacui, expertes, soluti ac liberi fuerunt ab omni sumptu, molestia, munere,

    Cic. Verr. 2, 4, 10, § 23; cf.:

    (consul) solutus a cupiditatibus, liber a delictis,

    id. Agr. 1, 9, 27:

    ab observando homine perverso liber,

    id. Att. 1, 13, 2:

    liber a tali irrisione Socrates, liber Aristo Chius,

    id. Ac. 2, 39, 123:

    ab omni animi perturbatione liber,

    id. Off. 1, 20, 67; id. N. D. 2, 21, 55:

    loca abdita et ab arbitris libera,

    id. Att. 15, 16, B:

    libera a ferro crura,

    Ov. P. 1, 6, 32:

    animus liber a partibus rei publicae,

    Sall. C. 4.—
    (γ).
    With abl.:

    animus omni liber curā et angore,

    free from, without, Cic. Fin. 1, 15:

    animus religione,

    Liv. 2, 36:

    animus cogitationibus aliis,

    Quint. 11, 2, 35:

    mens omnibus vitiis,

    id. 12, 1, 4; cf.:

    liberis odio et gratia mentibus,

    id. 5, 11, 37:

    omni liber metu,

    Liv. 7, 34:

    liber invidia,

    Quint. 12, 11, 7:

    equus carcere,

    Ov. Am. 2, 9, 20.—
    (δ).
    With gen. ( poet.):

    liber laborum,

    Hor. A. P. 212:

    fati gens Lydia,

    Verg. A. 10, 154:

    curarum,

    Luc. 4, 384. — Comp.:

    liberior campi,

    having a wider space, Stat. S. 4, 2, 24.—
    (ε).
    Liberum est, with subject-clause:

    quam (opinionem) sequi magis probantibus liberum est,

    it is free, permitted, allowable, Quint. 6, 3, 112; Plin. Ep. 1, 8:

    dies eligere certos liberum erat,

    Plin. 30, 2, 6, § 16.—So in abl. absol.:

    libero, quid firmaret mutaretve,

    Tac. A. 3, 60.
    II.
    In partic.
    A.
    Free, in a social point of view, not a slave (opp. servus;

    also to ingenuus): neque vendendam censes quae libera est,

    Ter. Ad. 2, 1, 40; cf. id. ib. v. 28:

    dis habeo gratiam quom aliquot affuerunt liberae, because slaves were not permitted to testify,

    id. And. 4, 4, 32; opp. ingenuus, free-born:

    quid ea? ingenuan' an festucā facta e servā liberast?

    Plaut. Mil. 1, 1, 14:

    in jure civili, qui est matre liberā, liber est,

    Cic. N. D. 3, 18, 45; id. Caecin. 36, 96:

    si neque censu, neque vindictā, nec testamento liber factus est (servus), non est liber,

    id. Top. 2, 10:

    quae (assentatio) non modo amico, sed ne libero quidem digna est,

    of a freeman, id. Lael. 24, 89; Quint. 11, 1, 43:

    liberorum hominum alii ingenui sunt, alii libertini,

    Gai. Inst. 1, 10; cf. sqq.: ex ancilla et libero jure gentium servus nascitur, id. ib. 1, 82; cf. § 85; Paul. Sent. 2, 24, 1 sqq.—
    B.
    Free, in a political point of view;

    said both of a people not under monarchical rule and of one not in subjection to another people,

    Cic. Rep. 1, 32, 48; cf.:

    ut ex nimia potentia principum oritur interitus principum, sic hunc nimis liberum populum libertas ipsa servitute afficit,

    id. ib. 1, 44, 68:

    liber populus,

    id. ib. 3, 34, 46:

    (Demaratus) vir liber ac fortis,

    democratic, republican, fond of liberty, id. ib. 2, 19, 34:

    civitates liberae atque immunes,

    free from service, Liv. 37, 55:

    provinciae civitatesque liberae,

    Suet. Vesp. 8:

    libera ac foederata oppida,

    id. Calig. 3:

    Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit,

    Juv. 8, 244.—
    C.
    In a bad sense, esp. with reference to sensual pleasure, unbridled, unchecked, unrestrained, licentious:

    quam liber harum rerum multarum siet (Juppiter),

    Plaut. Am. prol. 105:

    adulescens imprudens et liber,

    Ter. Eun. 3, 1, 40; cf.:

    sit adulescentia liberior,

    somewhat freer, Cic. Cael. 18, 42:

    amores soluti et liberi,

    id. Rep. 4, 4, 4:

    consuetudo peccandi,

    id. Verr. 2, 3, 76, § 177.—Hence, adv.: lībĕrē, freely, unrestrictedly, without let or hinderance; frankly, openly, boldly:

    qui nihil dicit, nihil facit, nihil cogitat denique, nisi libenter ac libere,

    Cic. Par. 5, 1, 34:

    animus somno relaxatus solute movetur et libere,

    id. Div. 2, 48, 100:

    respirare,

    id. Quint. 11, 39:

    constanter et libere (me gessi),

    id. Att. 4, 16, 9:

    consilium dare,

    id. Lael. 13, 44:

    aliquid magis accusatorie quam libere dixisse,

    id. Verr. 2, 2, 72, § 176:

    omnia libere fingimus et impune,

    Quint. 6, 1, 43:

    ut ingredi libere (oratio), non ut licenter videatur errare,

    Cic. Or. 23, 77.— Comp.:

    liberius vivendi fuit potestas,

    Ter. And. 1, 1, 23:

    loqui,

    Cic. Planc. 13, 33:

    fortius liberiusque defendere,

    Quint. 12, 1, 21:

    liberius si Dixero quid,

    Hor. S. 1, 4, 103:

    maledicere,

    id. ib. 2, 8, 37:

    longius et liberius exseritur digitus,

    Quint. 11, 3, 92; cf. id. 11, 3, 97:

    ipsaque tellus Omnia liberius, nullo poscente, ferebat,

    freely, of itself, spontaneously, Verg. G. 1, 127.
    2.
    līber, ĕri ( gen. plur. liberūm, Att. ap. Cic. Tusc. 3, 9; Turp. ap. Non. 495, 26; Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40; 2, 1, 30, § 77; Tac. A. 2, 38; 3, 25 saep.; cf. Cic. Or. 46, 155;

    but also: liberorum,

    Cic. Verr. 2, 1, 30, § 76; 2, 5, 42, § 109), m. [1. liber], a child.
    I.
    Sing. (post-class. and rare):

    si quis maximam portionem libero relinquat,

    Cod. Just. 3, 28, 33; 5, 9, 8 fin.; Quint. Decl. 2, 8.—
    II.
    Plur., children (freq.; but in class. Lat. only of children with reference to their parents: pueri = children in general, as younger than adulescentes; cf. Krebs, Antibarb. p. 657 sq.).
    A.
    Lit.: liberorum genus, Enn. ap. Cic. Or. 46, 155 (Trag. v. 347 Vahl.): liberorum sibi quaesendum gratia, id. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):

    cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    eum ex C. Fadii filiā liberos habuisse,

    id. ib. 16, 11, 1:

    liberos procreare,

    id. Tusc. 5, 37, 109:

    suscipere liberos,

    id. Verr. 2, 3, 69, § 161:

    per liberos te precor,

    Hor. Epod. 5, 5:

    dulces,

    id. ib. 2, 40:

    parvuli,

    Quint. 2, 15, 8;

    opp. parentes,

    id. 11, 1, 82; 3, 7, 18; 26; 6, 1, 18; 6, 5 al.: mater quae liberos, quasi oculos (amisit), orba est, Sulp. ap. Paul. ex Fest. p. 182 Müll.: jus trium liberorum, under the emperors, a privilege enjoyed by those who had three legitimate children (it consisted in the permission to fill a public office before one's twenty-fifth year, and in freedom from personal burdens); this privilege was sometimes also bestowed on those who had fewer than three children, or even none at all; also of one child:

    non est sine liberis, cui vel unus filius unave filia est,

    Dig. 50, 16, 148; Plaut. Aul. 4, 10, 6; Ter. Hec. 2, 1, 15; id. Heaut. 1, 1, 99; id. And. 5, 3, 20; Cic. Phil. 1, 1, 2; id. de Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 1, 15, § 40; ib. 30, § 76 Zumpt; cf. also Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

    neque ejus legendam filiam (virginem Vestalem)... qui liberos tres haberet,

    Gell. 1, 12, 8:

    uxores duxerant, ex quibus plerique liberos habebant,

    Caes. B. C. 3, 110, 2.—Of grandchildren and great-grandchildren:

    liberorum appellatione nepotes et pronepotes ceterique qui ex his descendunt, continentur,

    Dig. 50, 16, 220; cf.:

    liberi usque ad trinepotem, ultra hos posteriores vocantur,

    ib. 38, 10, 10, § 7:

    habitus sis in liberum loco,

    Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40.—
    2.
    Esp.
    (α).
    Of sons (opp. daughters):

    procreavit liberos septem totidemque filias,

    Hyg. Fab. 9.—
    (β).
    Of children in gen. = pueri:

    praecepta Chrysippi de liberorum educatione,

    Quint. 1, 11, 17; cf.: Catus aut de liberis educandis, the title of a book by Varro, v. Gell. 4, 19, 2; Macr. S. 3, 6, 5.—
    B.
    Transf., of animals, young:

    liberis orbas oves,

    Plaut. Capt. 4, 2, 38.—Comically:

    quaerunt litterae hae sibi liberos: alia aliam scandit,

    Plaut. Ps. 1, 1, 23.
    3.
    Līber, ĕri (Sabine collat. form, loebasius, acc. to Serv. Verg. G. 1, 7; cf. 1. liber, and libertas init.), m. [Gr. leibô, to pour; loibê, a drink - offering; Lat. libare], an old Italian deity, who presided over planting and fructification; afterwards identified with the Greek Bacchus:

    hunc dico Liberum Semelā natum, non eum, quem nostri majores auguste sancteque Liberum cum Cerere et Libera consecraverunt. Sed quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera: quod in Libera servant, in Libero non item,

    Cic. N. D. 2, 24, 62; cf. Serv. Verg. G. 1, 5; Cic. Leg. 2, 8, 19:

    tertio (invocabo) Cererem et Liberum, quod horum fructus maxime necessarii ad victum: ab his enim cibus et potio venit e fundo,

    Varr. R. R. 1, 1, 5:

    Liber et alma Ceres,

    Verg. G. 1, 7:

    ex aede Liberi,

    Cic. Verr. 2, 4, 57, § 128;

    in a pun with 1. liber,

    Plaut. Capt. 3, 4, 46; cf. id. Curc. 1, 2, 21; id. Stich. 5, 4, 17; so in a pun with liber, free:

    quiaque adeo me complevi flore Liberi, Magis libera uti lingua collibitum est mihi,

    Plaut. Cist. 1, 2, 8; cf.:

    salve, anime mi, lepos Liberi, ut veteris ego sum cupida, etc.,

    id. Curc. 1, 2, 3.— Connected with pater:

    sic factum, ut Libero patri repertori vitis hirci immolarentur,

    Varr. R. R. 1, 2, 19:

    Romulus et Liber pater,

    Hor. Ep. 2, 1, 5:

    per vestigia Liberi patris,

    Plin. 4, 10, 17, § 39:

    patre favente Libero fetis palmitibus,

    Col. 3, 21, 3:

    Libero patri in monte res divina celebratur,

    Macr. S. 1, 18, 4.—
    B.
    Meton., wine:

    illud, quod erat a deo donatum, nomine ipsius dei nuncupabant: ut cum fruges Cererem appellamus, vinum autem Liberum: ex quo illud Terentii (Eun. 4, 5, 6): sine Cerere et Libero friget Venus,

    Cic. N. D. 2, 23, 60:

    Liberum et Cererem pro vino et pane,

    Quint. 8, 6, 24; cf. also Plaut. Curc. 1, 2, 4 supra:

    sed pressum Calibus ducere Liberum Si gestis, etc.,

    Hor. C. 4, 12, 14:

    condita cum verax aperit praecordia Liber,

    id. S. 1, 4, 89.
    4.
    lĭber, bri, m. [Gr. lepein, to peel; lepos, lepis; cf. lobos], the inner bark or rind of a tree.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    obducuntur libro aut cortice trunci,

    Cic. N. D. 2, 47, 120:

    colligatae libris (arundines),

    Varr. R. R. 1, 8, 4:

    udoque docent (germen) inolescere libro,

    Verg. G. 2, 77:

    natam libro et silvestri subere clausam,

    id. A. 11, 554; id. E. 10, 67:

    quam denso fascia libro,

    Juv. 6, 263.—
    B.
    Esp., because the ancients used the bark or rind of trees to write upon; usually the thin rind of the Egyptian papyrus, on which the books of the Greeks and Romans were usually written (v. Dict. of Antiq. p. 587 sq.):

    antea non fuisse chartarum usum. In palmarum foliis primo scriptitatum, dein quarundam arborum libris,

    Plin. 13, 11, 21, § 69.—Hence,
    II.
    Transf.
    A.
    Paper, parchment, or rolls of any substance used to write upon (cf.:

    charta, membrana): quasi quom in libro scribuntur calamo litterae,

    Plaut. Ps. 1, 5, 131.—
    B.
    Most freq. a book, work, treatise:

    Demetrii liber de concordia,

    Cic. Att. 8, 12, 6:

    quas (sententias) hoc libro exposui,

    id. Lael. 1, 3; cf. id. ib. 1, 5:

    dixi in eo libro, quem de rebus rusticis scripsi,

    id. de Sen. 15, 54:

    libros pervolutare,

    id. Att. 5, 12, 2:

    evolvere,

    id. Tusc. 1, 11, 24:

    volvere,

    id. Brut. 87, 298:

    legere,

    id. Fam. 6, 6, 8:

    edere,

    id. Fat. 1, 1:

    libri confectio,

    id. de Sen. 1, 1:

    tempus ad libros vacuum,

    id. Rep. 1, 9, 14:

    cujus (Platonis) in libris,

    id. ib. 1, 10, 16:

    in Graecorum libris,

    id. ib. 2, 11, 21:

    librum, si malus est, nequeo laudare,

    Juv. 3, 41:

    actorum libri,

    the official gazette, id. 9, 84; cf. 2, 136; and v. Dict. Antiq. s. v. Acta.—
    C.
    In partic.
    1.
    A division of a work a look:

    tres libri perfecti sunt de Natura Deorum,

    Cic. Div. 2, 1, 3:

    hi tres libri (de Officiis),

    id. Off. 3, 33, 121:

    sermo in novem libros distributus,

    id. Q. Fr. 3, 5, 1:

    dictum est in libro superiore,

    id. Off. 2, 13, 43 [p. 1058] sicut superiore libro continetur, Quint. 11, 1, 1:

    versus de libro Ennii annali sexto,

    id. 6, 3, 86:

    liber primus, secundus, tertius, etc.,

    id. 8, 1, 2; 10, 2, 20; 11, 1, 4 al. —Sometimes, in this latter case, liber is omitted:

    in T. Livii primo,

    Quint. 9, 2, 37:

    in tertio de Oratore,

    id. 9, 1, 26:

    legi tuum nuper quartum de Finibus,

    Cic. Tusc. 5, 11, 32.—
    2.
    In relig. or pub. law lang., a religious book, scriptures; a statute - book, code:

    decemviris adire libros jussis,

    i. e. the Sibylline books, Liv. 34, 55; 21, 62; 25, 12:

    se cum legeret libros, recordatum esse, etc.,

    Cic. N. D. 2, 4, 11:

    ut in libris est Etruscorum,

    id. Div. 2, 23, 50; id. Att. 9, 9, 3:

    caerimoniarum,

    rituals, Tac. A. 3, 38.—
    D.
    A list, catalogue, register, Cic. Verr. 2, 3, 71, § 167.—
    E.
    A letter, epistle, Nep. Lys. 4, 2; Plin. Ep. 2, 1, 5.—
    F.
    A rescript, decree (post-Aug.):

    liber principis severus et tamen moderatus,

    Plin. Ep. 5, 14, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > liber

  • 10 aecus

    aequus ( aecus, Pac. 32 Rib.; Lucr. 5, 1023 Lachm. and Munro; AIQVOS, S. C. de Bacch. 1. 26), a, um, adj. [formerly referred to EIKÔ, eoika, but Pott connects it with Sanscr. ēka = one, as if properly, one and uniform; others consider it as akin to aemulor, q. v.].
    I.
    A.. Of place, that extends or lies in a horizontal direction, plain, even, level, flat (esp. freq. in the strategic descriptions of the histt.;

    syn.: planus, aequalis, aequabilis, par, similis, justus): locus ad libellam aequus,

    level, Varr. R. R. 1, 6 fin.:

    aequus et planus locus,

    Cic. Caec. 17 fin.:

    in aequum locum se demittere,

    Caes. B. G. 7, 28: legio, quae paulo aequiore loco constiterat, id. ib. 7, 51:

    in aequum locum deducere,

    Sall. J. 42 (cf. in Gr. eis to isoW katabainein, Xen. Anab. 4, 6, 18).— Trop.:

    sive loquitur ex inferiore loco sive aequo sive ex superiore,

    i. e. before the judges, sitting on raised seats, or in the Senate, or in the assembly of the people from the rostra, Cic. de Or. 3, 6, 23:

    meos multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos cum tuā summā laude,

    from the tribune, and on private matters, id. Fam. 3, 8.—In the histt., sometimes subst.: aequum, i, n., with a gen., level ground, a plain:

    facilem in aequo campi victoriam fore,

    Liv. 5, 38:

    ut primum agmen aequo, ceteri per acclive jugum insurgerent,

    Tac. Agr. 35:

    in aequum digredi,

    id. ib. 18:

    in aequo obstare,

    id. ib. 36; id. H. 4, 23.—Also, an eminence, if it rises without inequalities:

    dum Romanae cohortes in aequum eniterentur,

    up the slope, Tac. A. 2, 80.—As a level place is more favorable for military operations than an uneven one, aequus has the signif.,
    B.
    Favorable, convenient, advantageous (as its opp., iniquus, uneven, has that of unfavorable, etc.).
    1.
    Of place:

    locum se aequum ad dimicandum dedisse,

    Caes. B. C. 3, 73:

    etsi non aequum locum videbat suis,

    Nep. Milt. 5, 4:

    non hic silvas nec paludes, sed aequis locis aequos deos,

    Tac. A. 1, 68. —
    2.
    Of time: judicium aequiore tempore fieri oportere, more propitious, Cic. Corn. Fragm. ap. Ascon. p. 72:

    et tempore et loco aequo,

    Liv. 26, 3:

    tempore aequo,

    Suet. Caes. 35.—
    3.
    In gen., of persons or things (freq. and class.), favorable, kind, friendly, benevolent, etc.; constr. absol. with dat., or in and acc. (in poets in with abl.).
    (α).
    Absol.:

    consequeris, ut eos ipsos, quos contra statuas, aequos placatosque dimittas,

    Cic. Or. 10, 34:

    nobilitate inimica, non aequo senatu,

    id. Q. Fr. 2, 3 med.:

    meis aequissimis utuntur auribus,

    id. Fam. 7, 33:

    oculis aspicere aequis,

    Verg. A. 4, 372:

    O dominum aequum et bonum,

    Suet. Aug. 53:

    boni et aequi et faciles domini,

    id. Tib. 29.—
    (β).
    With dat.:

    aequa Venus Teucris, Pallas iniqua fuit,

    Ov. Tr. 1, 2, 6; id. A. A. 2, 310.—
    (γ).
    With in and acc.:

    quis hoc statuit, quod aequum sit in Quintium, id iniquum esse in Maevium,

    Cic. Quint. 14.—
    (δ).
    With in and abl.:

    victor erat quamvis, aequus in hoste fuit,

    Prop. 4, 18, 28.—Hence,
    4.
    aequus, i, m. subst., a friend:

    ego ut me tibi amicissimum esse et aequi et iniqui intellegant, curabo,

    both friends and enemies, Cic. Fam. 3, 6 fin.:

    aequis iniquisque persuasum erat,

    Liv. 5, 45.
    II.
    That is equal to another in any quality, equal, like; and of things divided into two equal parts, a half:

    aequo censu censeri,

    Plaut. Trin. 2, 4, 92:

    partīs,

    Lucr. 3, 125; so Aur. Vict. Orig. 19, 1; and Vulg. 1 Reg. 30, 24:

    aequa erit mensura sagorum,

    ib. Exod. 26, 8:

    pondera,

    ib. Lev. 19, 36:

    portio,

    ib. 2 Mach. 8, 30:

    aequa dementia,

    Lucr. 1, 705 al.:

    aequā manu discedere,

    to come off with equal advantage, Sall. C. 39; so,

    aequo Marte pugnare,

    with equal success, Liv. 2, 6; Curt. 4, 15, 29; Flor. 4, 2, 48 al.:

    urbs erat in summo nubibus aequa jugo,

    Ov. P. 4, 7, 24:

    aequum vulnus utrique tulit,

    id. M. 9, 719 (cf. id. ib. 7, 803:

    aequales urebant pectora flammae): sequiturque patrem non passibus aequis,

    Verg. A. 2, 724:

    pars aequa mundi,

    Plin. 2, 19, 17, § 81:

    utinam esset mihi pars aequa amoris tecum, i. e. aeque vicissim amaremus,

    Ter. Eun. 1, 2, 12:

    non tertiam portionem, verum aequam,

    Plin. 3, 1, 1, § 5 al. —Hence the adverbial phrases,
    1.
    Ex aequo, in like manner, in an equal degree, equally ( = ex isou, Hdt., Dem.), Lucr. 1, 854:

    dixit et ex aequo donis formaque probata, etc.,

    Ov. H. 16, 87; 20, 123; id. Am. 1, 10, 33; id. A. A. 2, 682; id. M. 3, 145; 4, 62; Liv. 36, 37:

    adversarum rerum ex aequo socii sunt (Fosi Cheruscis), cum in secundis minores fuissent,

    Tac. G. 36 fin.
    2.
    In aequo esse or stare, to be equal:

    qui cogit mori nolentem, in aequo est, quique properantem impedit,

    Sen. Phoen. 98:

    ut naturam oderint, quod infra deos sumus, quod non in aequo illis stetimus,

    id. Ben. 2, 29: in aequo ponere aliquem alicui, to make equal, to put on an equality, to compare:

    in aequo eum (Philopoemenem) summis imperatoribus posuerunt,

    Liv. 39, 50 fin.
    B.
    Morally.
    1.
    Of persons, fair, equitable, impartial in conduct toward others (diff. from justus, just; v. aequitas, II.); constr. absol., with dat.; more rarely with gen.:

    praetor aequus et sapiens,

    Cic. Verr. 2, 4, 65; 2, 5, 59:

    aequissimus aestimator et judex,

    id. Fin. 3, 2:

    praebere se aequum alicui,

    id. Fam. 2, 1:

    absentium aequi, praesentibus mobiles,

    benevolent toward, Tac. A. 6, 36.—
    2.
    Of things, fair, right, equitable, reasonable: ITA. SENATVS. AIQVOM. CENSVIT., S. C. de Bach. 1. 26: et aecum et rectum est, Pac. ap. Non. 261, 13 (Trag. Rel. p. 81 Rib.):

    aequa et honesta postulatio,

    Cic. Rosc. Am. 2:

    quod justum est et aequum, servis praestate,

    just and fair, Vulg. Col. 4, 1:

    postulo primum id, quod aequissimum est, ut, etc.,

    Cic. Clu. 2:

    aequa lex et omnibus utilis,

    id. Balb. 27:

    aequissimis legibus monere,

    Aur. Vict. Caes. 9, 5:

    aequae conditiones,

    Vell. 2, 25; see Fischer, Gr. II. 611.—Hence,
    3.
    ae-quum, i, n. subst., what is fair, equitable, or just; fairness, equity, or justice, etc.: jus atque aequum, Enn. ap. Non. p. 399, 10 (Trag. v. 224 Vahl.):

    utilitas justi prope mater et aequi,

    Hor. S. 1, 3, 98:

    aequi studium,

    Aur. Vict. Caes. 24, 6.—Often with comparatives, more than is right, proper, reasonable:

    lamentari amplius aequo,

    Lucr. 3, 966:

    injurias gravius aequo habere,

    to feel too deeply, Sall. C. 50:

    potus largius aequo,

    Hor. Ep. 2, 2, 215.—Hence, aequum est, it is reasonable, proper, right, etc.; constr. with acc. and inf., in good prose also with dat. pers. and ut, Rudd. II. p. 235, n. 21: nos quiescere aequom est, Enn. ap. Diom. p. 382 P. (Trag. v. 199 Vahl.):

    quae liberum scire aequom est adulescentem,

    Ter. Eun. 3, 2, 25:

    significant Imbecillorum esse aecum misererier omnīs,

    Lucr. 5, 1023:

    non est aequum nos derelinquere verbum Dei,

    Vulg. Act. 6, 2:

    aequius est mori quam auctoritatem imperii foedare,

    Aur. Vict. Epit. 12, 7:

    ut peritis? Ut piscatorem aequomst (sc. perire), fame sitique speque,

    Plaut. Rud. 2, 2, 7; so,

    sicut aequum est homini de potestate deorum timide et pauca dicamus,

    Cic. Imp. Pomp. 16, 47.—In Plaut., with abl.:

    plus vidissem quam med atque illo aequom foret,

    would be becoming in me and him, Plaut. Bacch. 3, 3, 84; id. Rud. prol. 47.—
    4.
    Aequum as subst. very freq. with bonum = aequitas, equitable conduct toward others, fairness, equity, etc.:

    neque quidquam queo aequi bonique ab eo impetrare,

    what is right and just, Plaut. Curc. 1, 1, 65:

    cum de jure civili, cum de aequo et bono disputaretur,

    Cic. Brut. 38:

    ex aequo et bono, non ex callido versutoque jure rem judicari oportere,

    id. Caecin. 23:

    fit reus magis ex aequo bonoque quam ex jure gentium,

    in accordance with justice and equity, Sall. J. 35.— Also without et:

    illi dolum malum, illi fidem bonam, illi aequum bonum tradiderunt,

    Cic. Top. 17.—So also, aequius melius, according to greater equily, Cic. Off. 3, 15; id. Top. 17.—
    C.
    Of a state of mind, even, unruffled, calm, composed, tranquil, patient, enduring (cf. aequitas, II. B.);

    esp. freq. with animus or mens: animus aequos optumum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71:

    concedo et quod animus aequus est et quia necesse est,

    Cic. Rosc. Am. 50:

    quodadest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 32:

    tentantem majora, fere praesentibus aequum,

    id. Ep. 1, 17, 24;

    and so, aequam memento rebus in arduis Servare mentem, etc.,

    id. C. 2, 3, 1.—Esp. freq. in the adv. abl.: aequo (aequiore, aequissimo) animo, with even mind, with equanimity, patiently, calmly, quietly, with forbearance: ego, nisi Bibulus adniteretur de triumpho, aequo animo essem, nunc vero aischron siôpan, Cic. Att. 6, 8:

    carere aequo animo aliquā re,

    id. Brut. 6:

    ferre aliquid,

    Nep. Dion. 6, 7; Aur. Vict. Orig. 6, 3:

    accipere,

    Sall. C. 3, 2:

    tolerare,

    id. J. 31:

    quo aequiore animo Germanicus celerem successionem operiretur,

    Suet. Tib. 25:

    testem se in judiciis interrogari aequissimo animo patiebatur,

    id. Aug. 56.—In eccl. Lat. = bono animo:

    aequo animo esto,

    be of good cheer, Vulg. 3 Reg. 21, 7:

    aequo animo (aliquis) est? Psallat,

    ib. Jacob. 5, 13.—Hence: aequi bonique facere aliquid, to regard as fair and reasonable (prop., a gen. of value, Roby, § 1191), to put up with, be content with, submit to, acquiesce in, etc.:

    istuc aequi bonique facio,

    Ter. Heaut. 4, 5, 40: tranquillissimus animus meus totum istuc aequi boni [p. 59] facit, Cic. Att. 7, 7; Liv. 34, 22 fin.:

    aequi istuc faciam,

    it will be all the same to me, Plaut. Mil. 3, 1, 189.—So also:

    aequi bonique dicere,

    to propose any thing reasonable, Ter. Phorm. 4, 3, 32.—Hence, aequē, adv., in like manner, equally, just as = ex aequo, pariter, Gr. isôs, omoiôs (indicating the entire equality of two objects compared, while similiter denotes only likeness):

    eā (benevolentiā) non pariter omnes egemus... honore et gloriā fortasse non aeque omnes egent,

    Cic. Off. 2, 8, 30:

    non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

    id. Fam. 9, 13, 2:

    universa aeque eveniunt justo et impio,

    Vulg. Eccl. 9, 2.
    1.
    In the comic poets with cum or the comp. abl. (cf. adaeque); in Cic. and good class. authors gen. with et, atque, ac, ac si; less class. with quam, ut, quam ut; in Petr. with tamquam.
    (α).
    Aeque—cum:

    animum advorte, ut aeque mecum haec scias,

    Plaut. As. 2, 2, 66, id. Poen. prol. 47: novi aeque omnia tecum, Ter Phorm. 5, 9, 43. But in Plaut. As. 4, 1, 26, tecum una postea aeque pocla potitet, una belongs with tecum to potitet, and aeque is put absol. (sc. ut tu).—
    (β).
    Aeque with comp. abl.:

    nullus est hoc meticulosus aeque,

    as this person, Plaut. Am. 1, 1, 137:

    qui me in terrā aeque fortunatus erit,

    id. Curc. 1, 2, 51.—
    (γ).
    Aeque—et or aeque— que (as in Gr. ison kai, isa kai, Soph. Oed. Tyr. 611;

    Thuc. 3, 14). nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus,

    equally as ourselves, Cic. Fin. 1, 20, 67. versūs aeque prima et media et extrema pars attenditur, id. de Or. 3, 50, 192; id. Rosc. Com. 1, 2; so id. Mur. 13, 28; id. Clu. 69, 195, id. Tusc. 2, 26, 62 al.:

    quod Aeque neglectum pueris senibusque nocebit,

    Hor. Ep. 1, 1, 26.—
    (δ).
    Aeque—atque, —ac, —ac si, as... as; as much as, as: vide ne, quem tu esse hebetem deputes aeque ac pecus, is, etc., Att. ap. Cic. Div. 1, 22, 45: pumex non aeque aridus atque hic est senex, Plaut Aul. 2, 4, 18; Ter. Phorm 1, 2, 43; Varr. R. R. 3, 8, 2:

    nisi haberes, qui illis aeque ac tu ipse gauderet,

    Cic. Lael. 6, 22:

    sed me colit et observat aeque atque patronum suum,

    id. Fam. 13, 69; 2, 2; so id. Brut. 71, 248; id. Rosc. Am. 40, 116; Cels. 6, 15; Tac. H. 4, 5; Suet. Caes. 12 al.: aeque ac si. with the subj., just as if. altogether as if:

    Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

    Cic. Fam. 13, 43, 3; Auct Her 2, 13, 19: quo factum est, ut jumenta aeque nitida ex castellis educeret ac si in campestribus ea locis habuisset, Nep Eum. 5. 6; Liv. 10, 7, 4; 44, 22, 5 al.—
    (ε).
    Aeque— quam (only in Plaut. and prose writers from the Aug. per.;

    neither in Cic. nor in Cæs.),

    as... as, in the same manner as, as well... as, like, Plaut. Mil. 2, 5, 55;

    nullum esse agrum aeque feracem quam hic est,

    id. Epid. 2, 3, 1:

    nihil aeque eos terruit quam robur et color imperatoris,

    Liv. 28, 26, 14, 5, 6, 11; so 5, 3, 4; 31, 1, 3;

    in navibus posita aeque quam in aedificiis,

    Plin. 2, 81, 83, § 196; so 2, 70, 72, § 180; Tac. A. 14, 38; id. H. 2, 10; 4, 52; Suet. Aug. 64, 89; id. Galb. 4 al.—
    (ζ).
    Aeque—ut, a rare combination, and unworthy of imitation (in authors of the class. per. its reception rests, for the most part, upon false readings for aeque et or aeque ac), as much as, like, cui nihil aeque in causis agendis ut brevitas placet, Plin. Ep. 1, 20, 1 Keil. accinctus aeque ut discinctus, Vulg. 3 Reg. 20, 11. Possidebitis eam (terram) singuli aeque ut frater suus, ib. Ezech. 47, 14:

    idemque proficeret aeque ut rosaceum,

    Plin. 23, 4, 45, § 89, where Jan reads proficeret quod rosaceum. —In Plaut. once aeque—quasi for the class. aeque ac. quem videam aeque esse maestum quasi dies si dicta sit, Plaut. As. 5, 1, 11 Fleck.—
    (η).
    Sometimes aeque—aeque, as well as, as much as. aeque pauperibus prodest, locupletibus aeque, Hor. Ep. 1, 1, 25:

    aeque discordiam praepositorum, aeque concordiam subjectis exitiosam,

    Tac. Agr. 15.—
    2.
    The comparison is often to be supplied from the whole sentence or context; hence, aeque stands absol. for aeque ac, etc. (ante-class. freq.; also in Cic. and Liv.), equally, as much as, as: eadem oratio non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4 (from Eurip. Hec. 295: logos... ou tauton sthenei):

    satin habes, si feminarum nullast quam aeque diligam?

    Plaut. Am. 1, 3, 11: Aetna mons non aeque altus, id. Mil. 4, 2, 73; 4, 7, 10; id. Most. 1, 3, 85, etc.; Ter. Phorm. 3, 3, 32; Cic. Fam. 4, 6, 1; so id. ib. 5, 21; id. Fin. 4, 33, 62:

    aeque sons,

    Liv. 29, 19, 2;

    so 29, 19, 4 al.: aeque non est dubium,

    it is as little doubtful, Plin. 2, 15, 13, § 68.—
    3.
    With omnes, uterque, and definite numerals, to indicate that a thing applies equally to all the objects designated, equally:

    non omnia eadem aeque omnibus suavia esse scito,

    Plaut. As. 3, 3, 51; Ter. Hec. 2, 1, 2; so Cic. Off. 2, 8, 31; id. Fin. 4, 27, 75 al.:

    etsi utrique nostrum prope aeque gratae erant (litterae),

    id. Fam. 13, 18; so id. Quint. 28, 86; Verg. G. 3, 118; Ov. Tr. 3, 8, 33; id. Fast. 1, 226:

    aeque ambo pares,

    Plaut. Men. 5, 9, 60:

    duae trabes aeque longae,

    Caes. B. C. 2, 10; Suet. Aug. 101. —
    4.
    Sometimes absol., with several substantives, alike, equally:

    Tragici et comici Numquam aeque sunt meditati,

    Plaut. Pers. 4, 2, 4. imperium bonus ignavus aeque sibi exoptant, Sall. C. 11.—
    5.
    In Plaut. Capt. 3, 5, 42, nec est mihi quisquam, melius aeque cui velim, melius velle is, perhaps, to be taken together as a phrase, and the comp. considered as used in a restricted sense, as in melius est. Others consider the comp. as used for the simple positive; cf. adaeque.—
    B.
    Justly, with equity:

    mihi id aeque factum arbitror,

    Plaut. Mil. 5, 22 dub. (Ritschl: jureque id factum arbitror).— Comp.: ferro quam fame aequius perituros, more willingly, Sall. H. Fragm.— Sup.:

    aequissime jus dicere,

    Aur. Vict. Epit. 11, 2:

    judicas ut qui aequissime,

    Sid. 15, Ep. 11.
    An old adverb.
    form, aequĭter, also occurs: praeda per participes aequiter partita est, Liv. Andr. ap. Non. 512, 31; so Pac. ib., Att. ib., and Plaut. acc. to Prisc. 1010 P.

    Lewis & Short latin dictionary > aecus

  • 11 aequum

    aequus ( aecus, Pac. 32 Rib.; Lucr. 5, 1023 Lachm. and Munro; AIQVOS, S. C. de Bacch. 1. 26), a, um, adj. [formerly referred to EIKÔ, eoika, but Pott connects it with Sanscr. ēka = one, as if properly, one and uniform; others consider it as akin to aemulor, q. v.].
    I.
    A.. Of place, that extends or lies in a horizontal direction, plain, even, level, flat (esp. freq. in the strategic descriptions of the histt.;

    syn.: planus, aequalis, aequabilis, par, similis, justus): locus ad libellam aequus,

    level, Varr. R. R. 1, 6 fin.:

    aequus et planus locus,

    Cic. Caec. 17 fin.:

    in aequum locum se demittere,

    Caes. B. G. 7, 28: legio, quae paulo aequiore loco constiterat, id. ib. 7, 51:

    in aequum locum deducere,

    Sall. J. 42 (cf. in Gr. eis to isoW katabainein, Xen. Anab. 4, 6, 18).— Trop.:

    sive loquitur ex inferiore loco sive aequo sive ex superiore,

    i. e. before the judges, sitting on raised seats, or in the Senate, or in the assembly of the people from the rostra, Cic. de Or. 3, 6, 23:

    meos multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos cum tuā summā laude,

    from the tribune, and on private matters, id. Fam. 3, 8.—In the histt., sometimes subst.: aequum, i, n., with a gen., level ground, a plain:

    facilem in aequo campi victoriam fore,

    Liv. 5, 38:

    ut primum agmen aequo, ceteri per acclive jugum insurgerent,

    Tac. Agr. 35:

    in aequum digredi,

    id. ib. 18:

    in aequo obstare,

    id. ib. 36; id. H. 4, 23.—Also, an eminence, if it rises without inequalities:

    dum Romanae cohortes in aequum eniterentur,

    up the slope, Tac. A. 2, 80.—As a level place is more favorable for military operations than an uneven one, aequus has the signif.,
    B.
    Favorable, convenient, advantageous (as its opp., iniquus, uneven, has that of unfavorable, etc.).
    1.
    Of place:

    locum se aequum ad dimicandum dedisse,

    Caes. B. C. 3, 73:

    etsi non aequum locum videbat suis,

    Nep. Milt. 5, 4:

    non hic silvas nec paludes, sed aequis locis aequos deos,

    Tac. A. 1, 68. —
    2.
    Of time: judicium aequiore tempore fieri oportere, more propitious, Cic. Corn. Fragm. ap. Ascon. p. 72:

    et tempore et loco aequo,

    Liv. 26, 3:

    tempore aequo,

    Suet. Caes. 35.—
    3.
    In gen., of persons or things (freq. and class.), favorable, kind, friendly, benevolent, etc.; constr. absol. with dat., or in and acc. (in poets in with abl.).
    (α).
    Absol.:

    consequeris, ut eos ipsos, quos contra statuas, aequos placatosque dimittas,

    Cic. Or. 10, 34:

    nobilitate inimica, non aequo senatu,

    id. Q. Fr. 2, 3 med.:

    meis aequissimis utuntur auribus,

    id. Fam. 7, 33:

    oculis aspicere aequis,

    Verg. A. 4, 372:

    O dominum aequum et bonum,

    Suet. Aug. 53:

    boni et aequi et faciles domini,

    id. Tib. 29.—
    (β).
    With dat.:

    aequa Venus Teucris, Pallas iniqua fuit,

    Ov. Tr. 1, 2, 6; id. A. A. 2, 310.—
    (γ).
    With in and acc.:

    quis hoc statuit, quod aequum sit in Quintium, id iniquum esse in Maevium,

    Cic. Quint. 14.—
    (δ).
    With in and abl.:

    victor erat quamvis, aequus in hoste fuit,

    Prop. 4, 18, 28.—Hence,
    4.
    aequus, i, m. subst., a friend:

    ego ut me tibi amicissimum esse et aequi et iniqui intellegant, curabo,

    both friends and enemies, Cic. Fam. 3, 6 fin.:

    aequis iniquisque persuasum erat,

    Liv. 5, 45.
    II.
    That is equal to another in any quality, equal, like; and of things divided into two equal parts, a half:

    aequo censu censeri,

    Plaut. Trin. 2, 4, 92:

    partīs,

    Lucr. 3, 125; so Aur. Vict. Orig. 19, 1; and Vulg. 1 Reg. 30, 24:

    aequa erit mensura sagorum,

    ib. Exod. 26, 8:

    pondera,

    ib. Lev. 19, 36:

    portio,

    ib. 2 Mach. 8, 30:

    aequa dementia,

    Lucr. 1, 705 al.:

    aequā manu discedere,

    to come off with equal advantage, Sall. C. 39; so,

    aequo Marte pugnare,

    with equal success, Liv. 2, 6; Curt. 4, 15, 29; Flor. 4, 2, 48 al.:

    urbs erat in summo nubibus aequa jugo,

    Ov. P. 4, 7, 24:

    aequum vulnus utrique tulit,

    id. M. 9, 719 (cf. id. ib. 7, 803:

    aequales urebant pectora flammae): sequiturque patrem non passibus aequis,

    Verg. A. 2, 724:

    pars aequa mundi,

    Plin. 2, 19, 17, § 81:

    utinam esset mihi pars aequa amoris tecum, i. e. aeque vicissim amaremus,

    Ter. Eun. 1, 2, 12:

    non tertiam portionem, verum aequam,

    Plin. 3, 1, 1, § 5 al. —Hence the adverbial phrases,
    1.
    Ex aequo, in like manner, in an equal degree, equally ( = ex isou, Hdt., Dem.), Lucr. 1, 854:

    dixit et ex aequo donis formaque probata, etc.,

    Ov. H. 16, 87; 20, 123; id. Am. 1, 10, 33; id. A. A. 2, 682; id. M. 3, 145; 4, 62; Liv. 36, 37:

    adversarum rerum ex aequo socii sunt (Fosi Cheruscis), cum in secundis minores fuissent,

    Tac. G. 36 fin.
    2.
    In aequo esse or stare, to be equal:

    qui cogit mori nolentem, in aequo est, quique properantem impedit,

    Sen. Phoen. 98:

    ut naturam oderint, quod infra deos sumus, quod non in aequo illis stetimus,

    id. Ben. 2, 29: in aequo ponere aliquem alicui, to make equal, to put on an equality, to compare:

    in aequo eum (Philopoemenem) summis imperatoribus posuerunt,

    Liv. 39, 50 fin.
    B.
    Morally.
    1.
    Of persons, fair, equitable, impartial in conduct toward others (diff. from justus, just; v. aequitas, II.); constr. absol., with dat.; more rarely with gen.:

    praetor aequus et sapiens,

    Cic. Verr. 2, 4, 65; 2, 5, 59:

    aequissimus aestimator et judex,

    id. Fin. 3, 2:

    praebere se aequum alicui,

    id. Fam. 2, 1:

    absentium aequi, praesentibus mobiles,

    benevolent toward, Tac. A. 6, 36.—
    2.
    Of things, fair, right, equitable, reasonable: ITA. SENATVS. AIQVOM. CENSVIT., S. C. de Bach. 1. 26: et aecum et rectum est, Pac. ap. Non. 261, 13 (Trag. Rel. p. 81 Rib.):

    aequa et honesta postulatio,

    Cic. Rosc. Am. 2:

    quod justum est et aequum, servis praestate,

    just and fair, Vulg. Col. 4, 1:

    postulo primum id, quod aequissimum est, ut, etc.,

    Cic. Clu. 2:

    aequa lex et omnibus utilis,

    id. Balb. 27:

    aequissimis legibus monere,

    Aur. Vict. Caes. 9, 5:

    aequae conditiones,

    Vell. 2, 25; see Fischer, Gr. II. 611.—Hence,
    3.
    ae-quum, i, n. subst., what is fair, equitable, or just; fairness, equity, or justice, etc.: jus atque aequum, Enn. ap. Non. p. 399, 10 (Trag. v. 224 Vahl.):

    utilitas justi prope mater et aequi,

    Hor. S. 1, 3, 98:

    aequi studium,

    Aur. Vict. Caes. 24, 6.—Often with comparatives, more than is right, proper, reasonable:

    lamentari amplius aequo,

    Lucr. 3, 966:

    injurias gravius aequo habere,

    to feel too deeply, Sall. C. 50:

    potus largius aequo,

    Hor. Ep. 2, 2, 215.—Hence, aequum est, it is reasonable, proper, right, etc.; constr. with acc. and inf., in good prose also with dat. pers. and ut, Rudd. II. p. 235, n. 21: nos quiescere aequom est, Enn. ap. Diom. p. 382 P. (Trag. v. 199 Vahl.):

    quae liberum scire aequom est adulescentem,

    Ter. Eun. 3, 2, 25:

    significant Imbecillorum esse aecum misererier omnīs,

    Lucr. 5, 1023:

    non est aequum nos derelinquere verbum Dei,

    Vulg. Act. 6, 2:

    aequius est mori quam auctoritatem imperii foedare,

    Aur. Vict. Epit. 12, 7:

    ut peritis? Ut piscatorem aequomst (sc. perire), fame sitique speque,

    Plaut. Rud. 2, 2, 7; so,

    sicut aequum est homini de potestate deorum timide et pauca dicamus,

    Cic. Imp. Pomp. 16, 47.—In Plaut., with abl.:

    plus vidissem quam med atque illo aequom foret,

    would be becoming in me and him, Plaut. Bacch. 3, 3, 84; id. Rud. prol. 47.—
    4.
    Aequum as subst. very freq. with bonum = aequitas, equitable conduct toward others, fairness, equity, etc.:

    neque quidquam queo aequi bonique ab eo impetrare,

    what is right and just, Plaut. Curc. 1, 1, 65:

    cum de jure civili, cum de aequo et bono disputaretur,

    Cic. Brut. 38:

    ex aequo et bono, non ex callido versutoque jure rem judicari oportere,

    id. Caecin. 23:

    fit reus magis ex aequo bonoque quam ex jure gentium,

    in accordance with justice and equity, Sall. J. 35.— Also without et:

    illi dolum malum, illi fidem bonam, illi aequum bonum tradiderunt,

    Cic. Top. 17.—So also, aequius melius, according to greater equily, Cic. Off. 3, 15; id. Top. 17.—
    C.
    Of a state of mind, even, unruffled, calm, composed, tranquil, patient, enduring (cf. aequitas, II. B.);

    esp. freq. with animus or mens: animus aequos optumum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71:

    concedo et quod animus aequus est et quia necesse est,

    Cic. Rosc. Am. 50:

    quodadest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 32:

    tentantem majora, fere praesentibus aequum,

    id. Ep. 1, 17, 24;

    and so, aequam memento rebus in arduis Servare mentem, etc.,

    id. C. 2, 3, 1.—Esp. freq. in the adv. abl.: aequo (aequiore, aequissimo) animo, with even mind, with equanimity, patiently, calmly, quietly, with forbearance: ego, nisi Bibulus adniteretur de triumpho, aequo animo essem, nunc vero aischron siôpan, Cic. Att. 6, 8:

    carere aequo animo aliquā re,

    id. Brut. 6:

    ferre aliquid,

    Nep. Dion. 6, 7; Aur. Vict. Orig. 6, 3:

    accipere,

    Sall. C. 3, 2:

    tolerare,

    id. J. 31:

    quo aequiore animo Germanicus celerem successionem operiretur,

    Suet. Tib. 25:

    testem se in judiciis interrogari aequissimo animo patiebatur,

    id. Aug. 56.—In eccl. Lat. = bono animo:

    aequo animo esto,

    be of good cheer, Vulg. 3 Reg. 21, 7:

    aequo animo (aliquis) est? Psallat,

    ib. Jacob. 5, 13.—Hence: aequi bonique facere aliquid, to regard as fair and reasonable (prop., a gen. of value, Roby, § 1191), to put up with, be content with, submit to, acquiesce in, etc.:

    istuc aequi bonique facio,

    Ter. Heaut. 4, 5, 40: tranquillissimus animus meus totum istuc aequi boni [p. 59] facit, Cic. Att. 7, 7; Liv. 34, 22 fin.:

    aequi istuc faciam,

    it will be all the same to me, Plaut. Mil. 3, 1, 189.—So also:

    aequi bonique dicere,

    to propose any thing reasonable, Ter. Phorm. 4, 3, 32.—Hence, aequē, adv., in like manner, equally, just as = ex aequo, pariter, Gr. isôs, omoiôs (indicating the entire equality of two objects compared, while similiter denotes only likeness):

    eā (benevolentiā) non pariter omnes egemus... honore et gloriā fortasse non aeque omnes egent,

    Cic. Off. 2, 8, 30:

    non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

    id. Fam. 9, 13, 2:

    universa aeque eveniunt justo et impio,

    Vulg. Eccl. 9, 2.
    1.
    In the comic poets with cum or the comp. abl. (cf. adaeque); in Cic. and good class. authors gen. with et, atque, ac, ac si; less class. with quam, ut, quam ut; in Petr. with tamquam.
    (α).
    Aeque—cum:

    animum advorte, ut aeque mecum haec scias,

    Plaut. As. 2, 2, 66, id. Poen. prol. 47: novi aeque omnia tecum, Ter Phorm. 5, 9, 43. But in Plaut. As. 4, 1, 26, tecum una postea aeque pocla potitet, una belongs with tecum to potitet, and aeque is put absol. (sc. ut tu).—
    (β).
    Aeque with comp. abl.:

    nullus est hoc meticulosus aeque,

    as this person, Plaut. Am. 1, 1, 137:

    qui me in terrā aeque fortunatus erit,

    id. Curc. 1, 2, 51.—
    (γ).
    Aeque—et or aeque— que (as in Gr. ison kai, isa kai, Soph. Oed. Tyr. 611;

    Thuc. 3, 14). nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus,

    equally as ourselves, Cic. Fin. 1, 20, 67. versūs aeque prima et media et extrema pars attenditur, id. de Or. 3, 50, 192; id. Rosc. Com. 1, 2; so id. Mur. 13, 28; id. Clu. 69, 195, id. Tusc. 2, 26, 62 al.:

    quod Aeque neglectum pueris senibusque nocebit,

    Hor. Ep. 1, 1, 26.—
    (δ).
    Aeque—atque, —ac, —ac si, as... as; as much as, as: vide ne, quem tu esse hebetem deputes aeque ac pecus, is, etc., Att. ap. Cic. Div. 1, 22, 45: pumex non aeque aridus atque hic est senex, Plaut Aul. 2, 4, 18; Ter. Phorm 1, 2, 43; Varr. R. R. 3, 8, 2:

    nisi haberes, qui illis aeque ac tu ipse gauderet,

    Cic. Lael. 6, 22:

    sed me colit et observat aeque atque patronum suum,

    id. Fam. 13, 69; 2, 2; so id. Brut. 71, 248; id. Rosc. Am. 40, 116; Cels. 6, 15; Tac. H. 4, 5; Suet. Caes. 12 al.: aeque ac si. with the subj., just as if. altogether as if:

    Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

    Cic. Fam. 13, 43, 3; Auct Her 2, 13, 19: quo factum est, ut jumenta aeque nitida ex castellis educeret ac si in campestribus ea locis habuisset, Nep Eum. 5. 6; Liv. 10, 7, 4; 44, 22, 5 al.—
    (ε).
    Aeque— quam (only in Plaut. and prose writers from the Aug. per.;

    neither in Cic. nor in Cæs.),

    as... as, in the same manner as, as well... as, like, Plaut. Mil. 2, 5, 55;

    nullum esse agrum aeque feracem quam hic est,

    id. Epid. 2, 3, 1:

    nihil aeque eos terruit quam robur et color imperatoris,

    Liv. 28, 26, 14, 5, 6, 11; so 5, 3, 4; 31, 1, 3;

    in navibus posita aeque quam in aedificiis,

    Plin. 2, 81, 83, § 196; so 2, 70, 72, § 180; Tac. A. 14, 38; id. H. 2, 10; 4, 52; Suet. Aug. 64, 89; id. Galb. 4 al.—
    (ζ).
    Aeque—ut, a rare combination, and unworthy of imitation (in authors of the class. per. its reception rests, for the most part, upon false readings for aeque et or aeque ac), as much as, like, cui nihil aeque in causis agendis ut brevitas placet, Plin. Ep. 1, 20, 1 Keil. accinctus aeque ut discinctus, Vulg. 3 Reg. 20, 11. Possidebitis eam (terram) singuli aeque ut frater suus, ib. Ezech. 47, 14:

    idemque proficeret aeque ut rosaceum,

    Plin. 23, 4, 45, § 89, where Jan reads proficeret quod rosaceum. —In Plaut. once aeque—quasi for the class. aeque ac. quem videam aeque esse maestum quasi dies si dicta sit, Plaut. As. 5, 1, 11 Fleck.—
    (η).
    Sometimes aeque—aeque, as well as, as much as. aeque pauperibus prodest, locupletibus aeque, Hor. Ep. 1, 1, 25:

    aeque discordiam praepositorum, aeque concordiam subjectis exitiosam,

    Tac. Agr. 15.—
    2.
    The comparison is often to be supplied from the whole sentence or context; hence, aeque stands absol. for aeque ac, etc. (ante-class. freq.; also in Cic. and Liv.), equally, as much as, as: eadem oratio non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4 (from Eurip. Hec. 295: logos... ou tauton sthenei):

    satin habes, si feminarum nullast quam aeque diligam?

    Plaut. Am. 1, 3, 11: Aetna mons non aeque altus, id. Mil. 4, 2, 73; 4, 7, 10; id. Most. 1, 3, 85, etc.; Ter. Phorm. 3, 3, 32; Cic. Fam. 4, 6, 1; so id. ib. 5, 21; id. Fin. 4, 33, 62:

    aeque sons,

    Liv. 29, 19, 2;

    so 29, 19, 4 al.: aeque non est dubium,

    it is as little doubtful, Plin. 2, 15, 13, § 68.—
    3.
    With omnes, uterque, and definite numerals, to indicate that a thing applies equally to all the objects designated, equally:

    non omnia eadem aeque omnibus suavia esse scito,

    Plaut. As. 3, 3, 51; Ter. Hec. 2, 1, 2; so Cic. Off. 2, 8, 31; id. Fin. 4, 27, 75 al.:

    etsi utrique nostrum prope aeque gratae erant (litterae),

    id. Fam. 13, 18; so id. Quint. 28, 86; Verg. G. 3, 118; Ov. Tr. 3, 8, 33; id. Fast. 1, 226:

    aeque ambo pares,

    Plaut. Men. 5, 9, 60:

    duae trabes aeque longae,

    Caes. B. C. 2, 10; Suet. Aug. 101. —
    4.
    Sometimes absol., with several substantives, alike, equally:

    Tragici et comici Numquam aeque sunt meditati,

    Plaut. Pers. 4, 2, 4. imperium bonus ignavus aeque sibi exoptant, Sall. C. 11.—
    5.
    In Plaut. Capt. 3, 5, 42, nec est mihi quisquam, melius aeque cui velim, melius velle is, perhaps, to be taken together as a phrase, and the comp. considered as used in a restricted sense, as in melius est. Others consider the comp. as used for the simple positive; cf. adaeque.—
    B.
    Justly, with equity:

    mihi id aeque factum arbitror,

    Plaut. Mil. 5, 22 dub. (Ritschl: jureque id factum arbitror).— Comp.: ferro quam fame aequius perituros, more willingly, Sall. H. Fragm.— Sup.:

    aequissime jus dicere,

    Aur. Vict. Epit. 11, 2:

    judicas ut qui aequissime,

    Sid. 15, Ep. 11.
    An old adverb.
    form, aequĭter, also occurs: praeda per participes aequiter partita est, Liv. Andr. ap. Non. 512, 31; so Pac. ib., Att. ib., and Plaut. acc. to Prisc. 1010 P.

    Lewis & Short latin dictionary > aequum

  • 12 aequus

    aequus ( aecus, Pac. 32 Rib.; Lucr. 5, 1023 Lachm. and Munro; AIQVOS, S. C. de Bacch. 1. 26), a, um, adj. [formerly referred to EIKÔ, eoika, but Pott connects it with Sanscr. ēka = one, as if properly, one and uniform; others consider it as akin to aemulor, q. v.].
    I.
    A.. Of place, that extends or lies in a horizontal direction, plain, even, level, flat (esp. freq. in the strategic descriptions of the histt.;

    syn.: planus, aequalis, aequabilis, par, similis, justus): locus ad libellam aequus,

    level, Varr. R. R. 1, 6 fin.:

    aequus et planus locus,

    Cic. Caec. 17 fin.:

    in aequum locum se demittere,

    Caes. B. G. 7, 28: legio, quae paulo aequiore loco constiterat, id. ib. 7, 51:

    in aequum locum deducere,

    Sall. J. 42 (cf. in Gr. eis to isoW katabainein, Xen. Anab. 4, 6, 18).— Trop.:

    sive loquitur ex inferiore loco sive aequo sive ex superiore,

    i. e. before the judges, sitting on raised seats, or in the Senate, or in the assembly of the people from the rostra, Cic. de Or. 3, 6, 23:

    meos multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos cum tuā summā laude,

    from the tribune, and on private matters, id. Fam. 3, 8.—In the histt., sometimes subst.: aequum, i, n., with a gen., level ground, a plain:

    facilem in aequo campi victoriam fore,

    Liv. 5, 38:

    ut primum agmen aequo, ceteri per acclive jugum insurgerent,

    Tac. Agr. 35:

    in aequum digredi,

    id. ib. 18:

    in aequo obstare,

    id. ib. 36; id. H. 4, 23.—Also, an eminence, if it rises without inequalities:

    dum Romanae cohortes in aequum eniterentur,

    up the slope, Tac. A. 2, 80.—As a level place is more favorable for military operations than an uneven one, aequus has the signif.,
    B.
    Favorable, convenient, advantageous (as its opp., iniquus, uneven, has that of unfavorable, etc.).
    1.
    Of place:

    locum se aequum ad dimicandum dedisse,

    Caes. B. C. 3, 73:

    etsi non aequum locum videbat suis,

    Nep. Milt. 5, 4:

    non hic silvas nec paludes, sed aequis locis aequos deos,

    Tac. A. 1, 68. —
    2.
    Of time: judicium aequiore tempore fieri oportere, more propitious, Cic. Corn. Fragm. ap. Ascon. p. 72:

    et tempore et loco aequo,

    Liv. 26, 3:

    tempore aequo,

    Suet. Caes. 35.—
    3.
    In gen., of persons or things (freq. and class.), favorable, kind, friendly, benevolent, etc.; constr. absol. with dat., or in and acc. (in poets in with abl.).
    (α).
    Absol.:

    consequeris, ut eos ipsos, quos contra statuas, aequos placatosque dimittas,

    Cic. Or. 10, 34:

    nobilitate inimica, non aequo senatu,

    id. Q. Fr. 2, 3 med.:

    meis aequissimis utuntur auribus,

    id. Fam. 7, 33:

    oculis aspicere aequis,

    Verg. A. 4, 372:

    O dominum aequum et bonum,

    Suet. Aug. 53:

    boni et aequi et faciles domini,

    id. Tib. 29.—
    (β).
    With dat.:

    aequa Venus Teucris, Pallas iniqua fuit,

    Ov. Tr. 1, 2, 6; id. A. A. 2, 310.—
    (γ).
    With in and acc.:

    quis hoc statuit, quod aequum sit in Quintium, id iniquum esse in Maevium,

    Cic. Quint. 14.—
    (δ).
    With in and abl.:

    victor erat quamvis, aequus in hoste fuit,

    Prop. 4, 18, 28.—Hence,
    4.
    aequus, i, m. subst., a friend:

    ego ut me tibi amicissimum esse et aequi et iniqui intellegant, curabo,

    both friends and enemies, Cic. Fam. 3, 6 fin.:

    aequis iniquisque persuasum erat,

    Liv. 5, 45.
    II.
    That is equal to another in any quality, equal, like; and of things divided into two equal parts, a half:

    aequo censu censeri,

    Plaut. Trin. 2, 4, 92:

    partīs,

    Lucr. 3, 125; so Aur. Vict. Orig. 19, 1; and Vulg. 1 Reg. 30, 24:

    aequa erit mensura sagorum,

    ib. Exod. 26, 8:

    pondera,

    ib. Lev. 19, 36:

    portio,

    ib. 2 Mach. 8, 30:

    aequa dementia,

    Lucr. 1, 705 al.:

    aequā manu discedere,

    to come off with equal advantage, Sall. C. 39; so,

    aequo Marte pugnare,

    with equal success, Liv. 2, 6; Curt. 4, 15, 29; Flor. 4, 2, 48 al.:

    urbs erat in summo nubibus aequa jugo,

    Ov. P. 4, 7, 24:

    aequum vulnus utrique tulit,

    id. M. 9, 719 (cf. id. ib. 7, 803:

    aequales urebant pectora flammae): sequiturque patrem non passibus aequis,

    Verg. A. 2, 724:

    pars aequa mundi,

    Plin. 2, 19, 17, § 81:

    utinam esset mihi pars aequa amoris tecum, i. e. aeque vicissim amaremus,

    Ter. Eun. 1, 2, 12:

    non tertiam portionem, verum aequam,

    Plin. 3, 1, 1, § 5 al. —Hence the adverbial phrases,
    1.
    Ex aequo, in like manner, in an equal degree, equally ( = ex isou, Hdt., Dem.), Lucr. 1, 854:

    dixit et ex aequo donis formaque probata, etc.,

    Ov. H. 16, 87; 20, 123; id. Am. 1, 10, 33; id. A. A. 2, 682; id. M. 3, 145; 4, 62; Liv. 36, 37:

    adversarum rerum ex aequo socii sunt (Fosi Cheruscis), cum in secundis minores fuissent,

    Tac. G. 36 fin.
    2.
    In aequo esse or stare, to be equal:

    qui cogit mori nolentem, in aequo est, quique properantem impedit,

    Sen. Phoen. 98:

    ut naturam oderint, quod infra deos sumus, quod non in aequo illis stetimus,

    id. Ben. 2, 29: in aequo ponere aliquem alicui, to make equal, to put on an equality, to compare:

    in aequo eum (Philopoemenem) summis imperatoribus posuerunt,

    Liv. 39, 50 fin.
    B.
    Morally.
    1.
    Of persons, fair, equitable, impartial in conduct toward others (diff. from justus, just; v. aequitas, II.); constr. absol., with dat.; more rarely with gen.:

    praetor aequus et sapiens,

    Cic. Verr. 2, 4, 65; 2, 5, 59:

    aequissimus aestimator et judex,

    id. Fin. 3, 2:

    praebere se aequum alicui,

    id. Fam. 2, 1:

    absentium aequi, praesentibus mobiles,

    benevolent toward, Tac. A. 6, 36.—
    2.
    Of things, fair, right, equitable, reasonable: ITA. SENATVS. AIQVOM. CENSVIT., S. C. de Bach. 1. 26: et aecum et rectum est, Pac. ap. Non. 261, 13 (Trag. Rel. p. 81 Rib.):

    aequa et honesta postulatio,

    Cic. Rosc. Am. 2:

    quod justum est et aequum, servis praestate,

    just and fair, Vulg. Col. 4, 1:

    postulo primum id, quod aequissimum est, ut, etc.,

    Cic. Clu. 2:

    aequa lex et omnibus utilis,

    id. Balb. 27:

    aequissimis legibus monere,

    Aur. Vict. Caes. 9, 5:

    aequae conditiones,

    Vell. 2, 25; see Fischer, Gr. II. 611.—Hence,
    3.
    ae-quum, i, n. subst., what is fair, equitable, or just; fairness, equity, or justice, etc.: jus atque aequum, Enn. ap. Non. p. 399, 10 (Trag. v. 224 Vahl.):

    utilitas justi prope mater et aequi,

    Hor. S. 1, 3, 98:

    aequi studium,

    Aur. Vict. Caes. 24, 6.—Often with comparatives, more than is right, proper, reasonable:

    lamentari amplius aequo,

    Lucr. 3, 966:

    injurias gravius aequo habere,

    to feel too deeply, Sall. C. 50:

    potus largius aequo,

    Hor. Ep. 2, 2, 215.—Hence, aequum est, it is reasonable, proper, right, etc.; constr. with acc. and inf., in good prose also with dat. pers. and ut, Rudd. II. p. 235, n. 21: nos quiescere aequom est, Enn. ap. Diom. p. 382 P. (Trag. v. 199 Vahl.):

    quae liberum scire aequom est adulescentem,

    Ter. Eun. 3, 2, 25:

    significant Imbecillorum esse aecum misererier omnīs,

    Lucr. 5, 1023:

    non est aequum nos derelinquere verbum Dei,

    Vulg. Act. 6, 2:

    aequius est mori quam auctoritatem imperii foedare,

    Aur. Vict. Epit. 12, 7:

    ut peritis? Ut piscatorem aequomst (sc. perire), fame sitique speque,

    Plaut. Rud. 2, 2, 7; so,

    sicut aequum est homini de potestate deorum timide et pauca dicamus,

    Cic. Imp. Pomp. 16, 47.—In Plaut., with abl.:

    plus vidissem quam med atque illo aequom foret,

    would be becoming in me and him, Plaut. Bacch. 3, 3, 84; id. Rud. prol. 47.—
    4.
    Aequum as subst. very freq. with bonum = aequitas, equitable conduct toward others, fairness, equity, etc.:

    neque quidquam queo aequi bonique ab eo impetrare,

    what is right and just, Plaut. Curc. 1, 1, 65:

    cum de jure civili, cum de aequo et bono disputaretur,

    Cic. Brut. 38:

    ex aequo et bono, non ex callido versutoque jure rem judicari oportere,

    id. Caecin. 23:

    fit reus magis ex aequo bonoque quam ex jure gentium,

    in accordance with justice and equity, Sall. J. 35.— Also without et:

    illi dolum malum, illi fidem bonam, illi aequum bonum tradiderunt,

    Cic. Top. 17.—So also, aequius melius, according to greater equily, Cic. Off. 3, 15; id. Top. 17.—
    C.
    Of a state of mind, even, unruffled, calm, composed, tranquil, patient, enduring (cf. aequitas, II. B.);

    esp. freq. with animus or mens: animus aequos optumum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71:

    concedo et quod animus aequus est et quia necesse est,

    Cic. Rosc. Am. 50:

    quodadest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 32:

    tentantem majora, fere praesentibus aequum,

    id. Ep. 1, 17, 24;

    and so, aequam memento rebus in arduis Servare mentem, etc.,

    id. C. 2, 3, 1.—Esp. freq. in the adv. abl.: aequo (aequiore, aequissimo) animo, with even mind, with equanimity, patiently, calmly, quietly, with forbearance: ego, nisi Bibulus adniteretur de triumpho, aequo animo essem, nunc vero aischron siôpan, Cic. Att. 6, 8:

    carere aequo animo aliquā re,

    id. Brut. 6:

    ferre aliquid,

    Nep. Dion. 6, 7; Aur. Vict. Orig. 6, 3:

    accipere,

    Sall. C. 3, 2:

    tolerare,

    id. J. 31:

    quo aequiore animo Germanicus celerem successionem operiretur,

    Suet. Tib. 25:

    testem se in judiciis interrogari aequissimo animo patiebatur,

    id. Aug. 56.—In eccl. Lat. = bono animo:

    aequo animo esto,

    be of good cheer, Vulg. 3 Reg. 21, 7:

    aequo animo (aliquis) est? Psallat,

    ib. Jacob. 5, 13.—Hence: aequi bonique facere aliquid, to regard as fair and reasonable (prop., a gen. of value, Roby, § 1191), to put up with, be content with, submit to, acquiesce in, etc.:

    istuc aequi bonique facio,

    Ter. Heaut. 4, 5, 40: tranquillissimus animus meus totum istuc aequi boni [p. 59] facit, Cic. Att. 7, 7; Liv. 34, 22 fin.:

    aequi istuc faciam,

    it will be all the same to me, Plaut. Mil. 3, 1, 189.—So also:

    aequi bonique dicere,

    to propose any thing reasonable, Ter. Phorm. 4, 3, 32.—Hence, aequē, adv., in like manner, equally, just as = ex aequo, pariter, Gr. isôs, omoiôs (indicating the entire equality of two objects compared, while similiter denotes only likeness):

    eā (benevolentiā) non pariter omnes egemus... honore et gloriā fortasse non aeque omnes egent,

    Cic. Off. 2, 8, 30:

    non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

    id. Fam. 9, 13, 2:

    universa aeque eveniunt justo et impio,

    Vulg. Eccl. 9, 2.
    1.
    In the comic poets with cum or the comp. abl. (cf. adaeque); in Cic. and good class. authors gen. with et, atque, ac, ac si; less class. with quam, ut, quam ut; in Petr. with tamquam.
    (α).
    Aeque—cum:

    animum advorte, ut aeque mecum haec scias,

    Plaut. As. 2, 2, 66, id. Poen. prol. 47: novi aeque omnia tecum, Ter Phorm. 5, 9, 43. But in Plaut. As. 4, 1, 26, tecum una postea aeque pocla potitet, una belongs with tecum to potitet, and aeque is put absol. (sc. ut tu).—
    (β).
    Aeque with comp. abl.:

    nullus est hoc meticulosus aeque,

    as this person, Plaut. Am. 1, 1, 137:

    qui me in terrā aeque fortunatus erit,

    id. Curc. 1, 2, 51.—
    (γ).
    Aeque—et or aeque— que (as in Gr. ison kai, isa kai, Soph. Oed. Tyr. 611;

    Thuc. 3, 14). nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus,

    equally as ourselves, Cic. Fin. 1, 20, 67. versūs aeque prima et media et extrema pars attenditur, id. de Or. 3, 50, 192; id. Rosc. Com. 1, 2; so id. Mur. 13, 28; id. Clu. 69, 195, id. Tusc. 2, 26, 62 al.:

    quod Aeque neglectum pueris senibusque nocebit,

    Hor. Ep. 1, 1, 26.—
    (δ).
    Aeque—atque, —ac, —ac si, as... as; as much as, as: vide ne, quem tu esse hebetem deputes aeque ac pecus, is, etc., Att. ap. Cic. Div. 1, 22, 45: pumex non aeque aridus atque hic est senex, Plaut Aul. 2, 4, 18; Ter. Phorm 1, 2, 43; Varr. R. R. 3, 8, 2:

    nisi haberes, qui illis aeque ac tu ipse gauderet,

    Cic. Lael. 6, 22:

    sed me colit et observat aeque atque patronum suum,

    id. Fam. 13, 69; 2, 2; so id. Brut. 71, 248; id. Rosc. Am. 40, 116; Cels. 6, 15; Tac. H. 4, 5; Suet. Caes. 12 al.: aeque ac si. with the subj., just as if. altogether as if:

    Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

    Cic. Fam. 13, 43, 3; Auct Her 2, 13, 19: quo factum est, ut jumenta aeque nitida ex castellis educeret ac si in campestribus ea locis habuisset, Nep Eum. 5. 6; Liv. 10, 7, 4; 44, 22, 5 al.—
    (ε).
    Aeque— quam (only in Plaut. and prose writers from the Aug. per.;

    neither in Cic. nor in Cæs.),

    as... as, in the same manner as, as well... as, like, Plaut. Mil. 2, 5, 55;

    nullum esse agrum aeque feracem quam hic est,

    id. Epid. 2, 3, 1:

    nihil aeque eos terruit quam robur et color imperatoris,

    Liv. 28, 26, 14, 5, 6, 11; so 5, 3, 4; 31, 1, 3;

    in navibus posita aeque quam in aedificiis,

    Plin. 2, 81, 83, § 196; so 2, 70, 72, § 180; Tac. A. 14, 38; id. H. 2, 10; 4, 52; Suet. Aug. 64, 89; id. Galb. 4 al.—
    (ζ).
    Aeque—ut, a rare combination, and unworthy of imitation (in authors of the class. per. its reception rests, for the most part, upon false readings for aeque et or aeque ac), as much as, like, cui nihil aeque in causis agendis ut brevitas placet, Plin. Ep. 1, 20, 1 Keil. accinctus aeque ut discinctus, Vulg. 3 Reg. 20, 11. Possidebitis eam (terram) singuli aeque ut frater suus, ib. Ezech. 47, 14:

    idemque proficeret aeque ut rosaceum,

    Plin. 23, 4, 45, § 89, where Jan reads proficeret quod rosaceum. —In Plaut. once aeque—quasi for the class. aeque ac. quem videam aeque esse maestum quasi dies si dicta sit, Plaut. As. 5, 1, 11 Fleck.—
    (η).
    Sometimes aeque—aeque, as well as, as much as. aeque pauperibus prodest, locupletibus aeque, Hor. Ep. 1, 1, 25:

    aeque discordiam praepositorum, aeque concordiam subjectis exitiosam,

    Tac. Agr. 15.—
    2.
    The comparison is often to be supplied from the whole sentence or context; hence, aeque stands absol. for aeque ac, etc. (ante-class. freq.; also in Cic. and Liv.), equally, as much as, as: eadem oratio non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4 (from Eurip. Hec. 295: logos... ou tauton sthenei):

    satin habes, si feminarum nullast quam aeque diligam?

    Plaut. Am. 1, 3, 11: Aetna mons non aeque altus, id. Mil. 4, 2, 73; 4, 7, 10; id. Most. 1, 3, 85, etc.; Ter. Phorm. 3, 3, 32; Cic. Fam. 4, 6, 1; so id. ib. 5, 21; id. Fin. 4, 33, 62:

    aeque sons,

    Liv. 29, 19, 2;

    so 29, 19, 4 al.: aeque non est dubium,

    it is as little doubtful, Plin. 2, 15, 13, § 68.—
    3.
    With omnes, uterque, and definite numerals, to indicate that a thing applies equally to all the objects designated, equally:

    non omnia eadem aeque omnibus suavia esse scito,

    Plaut. As. 3, 3, 51; Ter. Hec. 2, 1, 2; so Cic. Off. 2, 8, 31; id. Fin. 4, 27, 75 al.:

    etsi utrique nostrum prope aeque gratae erant (litterae),

    id. Fam. 13, 18; so id. Quint. 28, 86; Verg. G. 3, 118; Ov. Tr. 3, 8, 33; id. Fast. 1, 226:

    aeque ambo pares,

    Plaut. Men. 5, 9, 60:

    duae trabes aeque longae,

    Caes. B. C. 2, 10; Suet. Aug. 101. —
    4.
    Sometimes absol., with several substantives, alike, equally:

    Tragici et comici Numquam aeque sunt meditati,

    Plaut. Pers. 4, 2, 4. imperium bonus ignavus aeque sibi exoptant, Sall. C. 11.—
    5.
    In Plaut. Capt. 3, 5, 42, nec est mihi quisquam, melius aeque cui velim, melius velle is, perhaps, to be taken together as a phrase, and the comp. considered as used in a restricted sense, as in melius est. Others consider the comp. as used for the simple positive; cf. adaeque.—
    B.
    Justly, with equity:

    mihi id aeque factum arbitror,

    Plaut. Mil. 5, 22 dub. (Ritschl: jureque id factum arbitror).— Comp.: ferro quam fame aequius perituros, more willingly, Sall. H. Fragm.— Sup.:

    aequissime jus dicere,

    Aur. Vict. Epit. 11, 2:

    judicas ut qui aequissime,

    Sid. 15, Ep. 11.
    An old adverb.
    form, aequĭter, also occurs: praeda per participes aequiter partita est, Liv. Andr. ap. Non. 512, 31; so Pac. ib., Att. ib., and Plaut. acc. to Prisc. 1010 P.

    Lewis & Short latin dictionary > aequus

  • 13 bonae

    bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
    I.
    Attributively.
    A.
    As adjunct of nouns denoting persons.
    1.
    Vir bonus.
    (α).
    A man morally good (kalos kagathos):

    quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,

    Plaut. Poen. 5, 4, 60:

    omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,

    Cic. Tusc. 5, 10, 28:

    ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,

    id. Ac. 2, 8, 23:

    sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,

    id. Off. 3, 15, 64:

    qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,

    id. Lael. 5, 19:

    non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,

    id. Att. 7, 2, 4:

    ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,

    id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:

    nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,

    id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
    (β).
    An honest man:

    justitia, ex qua viri boni nominantur,

    Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;

    3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,

    id. ib. 3, 19, 77:

    quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,

    id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
    (γ).
    A man of good standing in the community:

    id viri boni arbitratu deducetur,

    Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:

    tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,

    Dig. 17, 1, [p. 244] 35;

    37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,

    Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:

    vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,

    Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:

    praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,

    Cic. Att. 9, 12, 3.—
    (δ).
    Ironically of bad men:

    sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,

    Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:

    expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,

    Cic. Cael. 26, 63:

    nam socer ejus, vir multum bonus est,

    id. Agr. 3, 3, 13;

    so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!

    Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:

    quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?

    Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
    (ε).
    Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):

    bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?

    Cic. Leg. 3, 9, 20.—
    (ζ).
    As a conventional courtesy:

    homines optimi non intellegunt, etc.,

    Cic. Fin. 1, 7, 25:

    bone accusator,

    id. Rosc. Am. 21, 58:

    sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,

    gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
    2.
    Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:

    in foro infimo boni homines atque dites ambulant,

    Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
    3.
    With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:

    bonus consul,

    Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):

    boni tribuni plebis,

    Cic. Phil. 1, 10, 25:

    bonus senator,

    id. Prov. Cons. 15, 37:

    senator bonus,

    id. Dom. 4, 8:

    bonus judex,

    id. Verr. 2, 4, 15, § 34:

    bonus augur (ironically),

    id. Phil. 2, 32, 80:

    bonus vates,

    Plaut. Mil. 3, 3, 27:

    bonus imperator,

    Sall. C. 60, 4:

    bonus dux,

    Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:

    naturam, optimam ducem,

    the best guide, Cic. Sen. 2, 5):

    bonus miles,

    Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:

    bonus orator,

    Cic. Fin. 1, 3, 10:

    optimus orator,

    id. Opt. Gen. 1, 3:

    poeta bonus,

    id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:

    scriptor bonus,

    Quint. 10, 1, 104:

    bonus advocatus,

    id. 5, 13, 10:

    bonus defensor,

    id. 5, 13, 3:

    bonus altercator,

    a good debater, id. 6, 4, 10:

    bonus praeceptor,

    id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:

    bonus gubernator,

    Cic. Ac. 2, 31, 100:

    optimus opifex,

    Hor. S. 1, 3, 133:

    sutor bonus,

    id. ib. 1, 3, 125:

    actor optimus,

    Cic. Sest. 57, 122:

    cantor optimus est modulator,

    Hor. S. 1, 3, 130:

    melior gladiator,

    Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:

    bonus paterfamilias,

    a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:

    bonus servus,

    Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:

    dominus bonus,

    Cato, R. R. 14:

    bonus custos,

    Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:

    filius bonus,

    Plaut. Am. 3, 4, 9:

    patres,

    Quint. 11, 3, 178:

    parens,

    id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:

    uxor melior,

    Cic. Inv. 1, 31, 52:

    amicus,

    id. Fam. 2, 15, 3:

    amicus optimus,

    Plaut. Cas. 3, 3, 18:

    optimus testis,

    Cic. Fam. 7, 27, 2:

    auctor, in two senses,

    good authority, id. Att. 5, 12, 3;

    and = bonus scriptor (post-class.),

    Quint. 10, 1, 74.—Esp.:

    bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,

    id. ib. 2, 23, 83:

    eum esse civem et fidelem et bonum,

    Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:

    optimus et fortissimus civis,

    Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
    4.
    Bonus and optimus as epithets of the gods.
    (α).
    In gen.:

    sed te bonus Mercurius perdat,

    Plaut. Cas. 2, 3, 23:

    fata... bonique divi,

    Hor. C. 4, 2, 38:

    divis orte bonis,

    id. ib. 4, 5, 1:

    O bone deus!

    Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
    (β).
    Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:

    (Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,

    Cic. N. D. 2, 25, 64:

    Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,

    id. ib. 3, 36, 87:

    in templo Jovis Optimi Maximi,

    id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:

    nutu Jovis Optimi Maximi,

    id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
    (γ).
    Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:

    di boni, hunc visitavi antidhac!

    Plaut. Ep. 4, 1, 16:

    di boni, boni quid porto!

    Ter. And. 2, 2, 1:

    di boni, quid hoc morbi est,

    id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:

    alter, O di boni, quam taeter incedebat!

    Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
    (δ).
    Bona Dea, etc., v. 6.—
    5.
    Optimus as a laudatory epithet.
    (α).
    Vir optimus:

    per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,

    Cic. Sest. 1, 2:

    virum optimum et constantissimum M. Cispium,

    id. ib. 35, 76:

    fratrem meum, virum optimum, fortissimum,

    id. ib.:

    consolabor hos praesentes, viros optimos,

    id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
    (β).
    Femina bona, optima:

    tua conjunx bona femina,

    Cic. Phil. 3, 6, 16:

    hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,

    id. ib. —
    (γ).
    Senex, pater, frater, etc.:

    optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,

    Cic. Planc. 41, 97:

    insuevit pater optimus hoc me,

    Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:

    C. Marcelli, fratris optimi,

    Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
    (δ).
    With proper names ( poet.):

    optimus Vergilius,

    Hor. S. 1, 6, 54:

    Maecenas optimus,

    id. ib. 1, 5, 27:

    optime Quinti,

    id. Ep. 1, 16, 1.—
    (ε).
    Esp. as an epithet of the Roman emperors:

    quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?

    Plin. Pan. 2, 7:

    gratias, inquit, ago, optime Princeps!

    Sen. Tranq. 14. 4:

    ex epistula optimi imperatoris Antonini,

    Gai. Inst. 1, 102; cf.:

    bene te patriae pater optime Caesar,

    Ov. F. 2, 637:

    optime Romulae Custos gentis,

    Hor. C. 4, 5, 1.—
    6.
    Bonus and Bona, names of deities.
    (α).
    Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):

    Bonae Deae pulvinaribus,

    Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.

    in mal. part.,

    Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
    (β).
    Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
    (γ).
    Bona Fortuna:

    si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,

    Plaut. Aul. 1, 3, 22:

    Bonae Fortunae (signum),

    Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:

    FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,

    Inscr. Orell. 1743 sq. —
    (δ).
    Bona Spes:

    Spes Bona, obsecro, subventa mihi,

    Plaut. Rud. 1, 4, 12:

    BONAE SPEI,

    Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
    (ε).
    BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:

    Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,

    Prop. 3, 24, 19.
    B.
    With nouns denoting things.
    1.
    Things concrete, denoting excellence:

    navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,

    Sen. Ep. 76, 13:

    gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,

    id. ib. 76, 14:

    id vinum erit lene et bono colore,

    Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:

    tabulas... collocare in bono lumine,

    Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:

    per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,

    id. ib. 73; cf.:

    bonae aquae, ironically compared to wine,

    Prop. 2, 33 (3, 31), 28:

    praedium bonum caelum habeat,

    good temperature, Cato, R. R. 1:

    bona tempestate,

    in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:

    (praedium) solo bono valeat,

    by good soil, Cato, R. R. 1:

    bonae (aedes) cum curantur male,

    Plaut. Most. 1, 2, 24:

    villam bonam,

    Cic. Off. 3, 13, 55:

    bonus pons,

    Cat. 17, 5:

    scyphi optimi (= optime facti),

    Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:

    perbona toreumata,

    id. ib. 2, 4, 18, §

    38: bona domicilia,

    comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:

    agrum Meliorem nemo habet,

    Ter. Heaut. 1, 1, 12:

    fundum meliorem,

    Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:

    equus melior,

    id. Inv. 1, 31, 52:

    bona cena,

    Cat. 13, 3:

    boni nummi,

    good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:

    super omnia vultus accessere boni,

    good looks, Ov. M. 8, 678:

    mulier bona forma,

    of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:

    equus formae melioris,

    Hor. S. 2, 7, 52:

    tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,

    fine, beautiful, Suet. Calig. 33:

    fruges bonae,

    Cat. 34, 19:

    ova suci melioris,

    of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:

    animus aequus optimum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:

    bonum omen, 2. e.),

    Quint. 6, 3, 69:

    scio te bona esse voce, ne clama nimis,

    good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,

    bona firmaque vox,

    Quint. 11, 3, 13.—
    2.
    Things abstract.
    a.
    Of physical well-being:

    ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,

    Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:

    non bonus somnus de prandio est,

    Plaut. Most. 3, 2, 8:

    bona aetas,

    prime of life, Cic. Sen. 14, 48:

    optima aetate,

    id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:

    bona, inquis, aetate, etc.,

    Sen. Ep. 76, 1.—
    b.
    Of the mind and soul:

    meliore esse sensu,

    Cic. Sest. 21, 47:

    optima indoles,

    id. Fin. 5, 22, 61:

    bona conscientia,

    Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:

    bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,

    with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:

    mens melior,

    Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:

    duos optimae indolis filios,

    Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:

    bonum consilium,

    Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:

    bona voluntas,

    a good purpose, Quint. 12, 11, 31:

    memoria bona,

    Cic. Att. 8, 4, 2:

    bona ratio cum perdita... confligit,

    id. Cat. 2, 11, 25:

    bonae rationes,

    Ter. Ad. 5, 3, 50:

    pronuntiatio bona,

    Auct. Her. 3, 15, 27.—
    c.
    Of moral relations:

    ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,

    Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;

    v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,

    Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:

    fac, sis, bonae frugi sies,

    of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:

    bona studia,

    moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:

    quidquid vita meliore parasti,

    Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:

    Juppiter, te bonas preces precor,

    Cato, R. R. 134; 139.—
    d.
    Of external, artistic, and literary value and usefulness:

    bono usui estis nulli,

    Plaut. Curc. 4, 2, 15:

    Optumo optume optumam operam das,

    id. Am. 1, 1, 122:

    bonam dedistis mihi operam,

    a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;

    v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,

    Cic. Off. 1, 33, 121:

    bonum otium,

    valuable leisure, Sall. C. 4, 1:

    bonis versibus,

    Cic. Ac. 2, 23, 74:

    versus meliores,

    Plaut. Trin. 3, 2, 81:

    meliora poemata,

    Hor. A. P. 303:

    in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,

    Cic. Or. 8, 26:

    optimas fabulas,

    id. Off. 1, 31, 114:

    melius munus,

    id. Ac. 1, 2, 7.—
    e.
    Favorable, prosperous, lucky, fortunate:

    de Procilio rumores non boni,

    unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:

    bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,

    about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:

    si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,

    id. Pis. 29, 71; cf.

    fortuna optima esse,

    to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:

    occasio tam bona,

    Plaut. Most. 2, 2, 9:

    senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,

    Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:

    bona navigatio,

    id. N. D. 3, 34, 83;

    esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,

    Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:

    ego sum spe bona,

    Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:

    optima spe,

    id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;

    v. C. 1. c. infra: meliora responsa,

    more favorable, Liv. 7, 21, 6:

    melior interpretatio,

    Tac. H. 3, 65:

    cum laude et bonis recordationibus,

    id. A. 4, 38:

    amnis Doctus iter melius,

    i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:

    omen bonum,

    a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.

    Liv. praef. § 13: melius omen,

    Ov. F. 1, 221;

    optimum,

    Cic. Fam. 3, 12, 2:

    bona scaeva,

    Plaut. Stich. 5, 2, 24:

    auspicio optumo,

    id. ib. 3, 2, 6; cf.:

    memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,

    Hor. S. 1, 9, 68.—
    f.
    Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:

    optima res publica,

    id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:

    minus bonis temporibus,

    id. Dom. 4, 8; so,

    optimis temporibus,

    id. Sest. 3, 6:

    nostrae res meliore loco videbantur,

    id. ad Brut. 1, 3, 1:

    lex optima,

    id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
    g.
    Good = large, considerable:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6:

    bona librorum copia,

    Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:

    bona copia cornu,

    Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
    h.
    Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:

    si bono genere natus sit,

    Auct. Her. 3, 7, 13.—
    k.
    Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
    (α).
    Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:

    primum abs te hoc bona venia expeto,

    Ter. Phorm. 2, 3, 31:

    bona tua venia dixerim,

    Cic. Leg. 3, 15, 34:

    oravit bona venia Quirites, ne, etc.,

    Liv. 7, 41, 3:

    obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,

    id. 6, 40, 10:

    cum bona venia quaeso audiatis, etc.,

    id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.

    . sed des veniam bonus oro = venia bona oro,

    Hor. S. 2, 4, 5.—
    (β).
    Bona pax, without quarrelling:

    bona pax sit potius,

    let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;

    so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,

    without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
    (γ).
    Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:

    igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,

    Sall. J. 5, 5.—
    (δ).
    Bona societas, alliance:

    Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,

    Tac. A. 1, 58.
    C.
    In particular phrases.
    1.
    Bonae res.
    a.
    = Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:

    concedatur bonis rebus homines morte privari,

    Cic. Tusc. 1, 36, 87:

    optimis rebus usus est,

    he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
    b.
    = Res secundae, opp. res adversae, prosperity:

    bonis rebus tuis, meas irrides malas,

    Plaut. Trin. 2, 4, 45:

    in bonis rebus,

    Hor. C. 2, 3, 2. —
    c.
    Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:

    homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,

    who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
    d.
    Costly things, articles of luxury:

    capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,

    Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:

    nimium rei bonae,

    id. Stich. 2, 3, 55:

    ignorantia bonarum rerum,

    Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:

    re bona copiosum esse,

    Gell. 16, 19, 7.—
    e.
    Moral, morally good:

    illi cum res non bonas tractent,

    Cic. Ac. 2, 33, 72:

    ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,

    id. ib. 1, 4, 15:

    quid habemus in rebus bonis et malis explorati?

    id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:

    quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,

    id. Sen. 18, 65.—
    f.
    In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:

    res bonas verbis electis dictas quis non legat?

    Cic. Fin. 1, 3, 8:

    studiis generorum, praesertim in re bona,

    Plaut. Am. 8, 26.—
    2.
    Bonae artes.
    (α).
    A good, laudable way of dealing:

    qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,

    Sall. C. 2, 9:

    huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,

    id. ib. 11, 2:

    quod is bonarum artium cupiens erat,

    Tac. A. 6, 46.—
    (β).
    Liberal arts and sciences:

    litteris aut ulli bonae arti,

    Quint. 12, 1, 7:

    conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,

    Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:

    optimae artes: optimarum artium scientia,

    Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
    3.
    Bona fides, or fides bona.
    a.
    Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:

    dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?

    Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:

    si tibi optima fide omnia concessit,

    Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
    b.
    Jurid. t. t.
    (α).
    Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:

    ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

    Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;

    41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,

    ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
    (β).
    Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:

    actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,

    Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:

    quidquid dare facere oportet ex fide bona,

    Cic. Off. 3, 16, 66:

    iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,

    id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
    4.
    Bona verba.
    (α).
    Kind words:

    Bona verba quaeso,

    Ter. And. 1, 2, 33.—
    (β).
    Words of good omen (v. omen):

    dicamus bona verba,

    Tib. 2, 2, 1:

    dicite suffuso ter bona verba mero,

    Ov. F. 2, 638.—
    (γ).
    Elegant or well-chosen expressions:

    quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,

    Cic. Or. 1, 12, 51:

    verborum bonorum cursu,

    id. Brut. 66, 233:

    omnia verba sunt alicubi optima,

    Quint. 10, 1, 9.—
    (δ).
    Moral sayings:

    non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,

    Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
    5.
    Bona dicta.
    (α).
    Polite, courteous language:

    hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,

    Plaut. Am. prol. 25.—
    (β).
    Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:

    dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,

    Plaut. Capt. 3, 1, 22:

    ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,

    id. Stich. 2, 3, 75.—
    6.
    Bona facta.
    (α).
    = bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:

    nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),

    Tac. A. 3, 40.—
    (β).
    Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):

    bonum factum est, ut edicta servetis mea,

    Plaut. Poen. prol. 16:

    haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,

    id. ib. 45.— Hence,
    (γ).
    Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:

    peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,

    Suet. Caes. 80:

    et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,

    id. Vit. 14:

    hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,

    Aur. Vict. 49; cf.:

    o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,

    Tert. Pud. 1.—
    7.
    Bona gratia.
    (α).
    A friendly understanding:

    cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,

    per gratiam bonam abire,

    to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
    (β).
    Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
    8.
    Bona pars.
    (α).
    The well-disposed part of a body of persons:

    ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,

    Liv. 21, 4, 1:

    pars melior senatus ad meliora responsa trahere,

    id. 7, 21, 6.—
    (β).
    The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):

    civem bonarum partium,

    Cic. Sest. 32, 77:

    (fuit) meliorum partium aliquando,

    id. Cael. 6, 13:

    qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,

    Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
    (γ).
    Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):

    bonam partem ad te adtulit,

    Ter. Eun. 1, 2, 43:

    bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,

    Cic. Or. 2, 3, 14:

    bonam magnamque partem exercitus,

    Val. Max. 5, 2, ext. 4:

    bona pars noctium,

    Quint. 12, 11, 19:

    bona pars hominum,

    Hor. S. 1, 1, 61:

    meae vocis... bona pars,

    id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:

    melior pars diei,

    Verg. A. 9, 156.—
    (δ).
    Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:

    nostri melior pars animus est,

    Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:

    quae pars optima est in homine,

    best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:

    major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,

    Sen. Brev. Vit. 18, 1:

    Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,

    Vulg. Luc. 10, 42.—
    (ε).
    Adverb.:

    bonam partem = ex magna parte,

    Lucr. 6, 1249.—
    (ζ).
    Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:

    Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,

    id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:

    quaeso ut hoc in bonam partem accipias,

    id. Rosc. Am. 16, 45.—
    9.
    Dies bonus or bona.
    (α).
    A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):

    tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,

    Plaut. Poen. 2, 49:

    nunc dicenda bona sunt bona verba die,

    Ov. F. 1, 72.—
    (β).
    A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
    10.
    Bonus mos.
    (α).
    Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:

    nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,

    Cic. Off. 1, 17, 56:

    nam hic nimium morbus mores invasit bonos,

    Plaut. Trin. 1, 1, 6:

    domi militiaeque boni mores colebantur,

    Sall. C. 9, 1:

    propter ejus suavissimos et optimos mores,

    Cic. Phil. 3, 5, 13:

    cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,

    Liv. 34, 6, 9:

    mores meliores,

    Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
    (β).
    Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:

    ex optimo more et sanctissima disciplina,

    Cic. Phil. 2, 28, 69:

    neglegentia boni moris,

    Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:

    conventio, mandatum contra bonos mores,

    in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
    11.
    Adverbial phrases.
    a.
    Bono animo esse, or bonum animum habere.
    (α).
    To be of good cheer or courage:

    bono animo es! Liberabit ille te homo,

    Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:

    animo bono es,

    Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:

    bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,

    Varr. R. R. 1, 26:

    bono animo sint et tui et mei familiares,

    Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:

    bono animo esse jubere eam consul,

    Liv. 39, 13, 7:

    habe modo bonum animum,

    Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:

    habe animum bonum,

    id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:

    bonum animum habe,

    Liv. 45, 8, 5:

    clamor ortus ut bonum animum haberet,

    id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
    (β).
    Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:

    audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,

    Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:

    bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,

    id. Imp. Pomp. 19, 56:

    quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,

    Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
    (γ).
    Bonus animus, good temper, patience:

    bonus animus in mala re dimidium mali est,

    Plaut. Ps. 1, 5, 37:

    vos etiam hoc animo meliore feratis,

    Ov. M. 9, 433.—
    b.
    Bono modo.
    (α).
    = placide, with composure, moderation:

    si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,

    Cato, R. R. 5:

    haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,

    Cic. Ac. 2, 44, 137.—
    (β).
    In a decent manner:

    neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,

    Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
    c.
    Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:

    te ipse jure optumo incuses licet,

    Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:

    ut jure optimo me deserere posses,

    Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:

    ne jure optimo irrideamur,

    Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;

    similarly, optimo judicio,

    Val. Max. 2, 9, 2.
    II.
    As subst.
    A.
    bŏnus, boni, m.; of persons.
    1.
    In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
    (α).
    Plur.:

    bonis quod bene fit haud perit,

    Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:

    melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,

    Cic. Off. 2, 20, 71:

    verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,

    id. Lael. 14, 50:

    diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,

    Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:

    oderunt peccare boni virtutis amore,

    Hor. Ep. 1, 16, 52:

    tam bonis quam malis conduntur urbes,

    Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:

    quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,

    Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
    (β).
    Sing.:

    malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,

    Plaut. Trin. 2, 2, 8:

    nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:

    qui meliorem audax vocet in jus,

    Hor. S. 2, 5, 29.—
    2.
    Bonus, a man of honor.
    (α).
    A brave man:

    pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?

    Cic. Off. 1, 17, 57:

    libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,

    Sall. C. 33, 5:

    fortes creantur fortibus et bonis,

    Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):

    fama impari boni atque ignavi erant,

    Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
    (β).
    A gentleman:

    quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?

    Cic. Phil. 2, 4, 7.—
    3.
    Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
    (α).
    In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;

    so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,

    Cic. Sest. 16, 38:

    audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,

    id. ib. 47, 100:

    ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,

    id. Pis. 2, 4:

    etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,

    id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:

    maledictis increpat omnes bonos,

    Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,

    optimi,

    Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:

    bonorum, id est lautorum et locupletum,

    id. Att. 8, 1, 3.—
    (β).
    Without reference to political views;

    opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,

    Plaut. Trin. 2, 2, 22:

    semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,

    Sall. C. 37, 3:

    elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,

    Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:

    ut quaestui habeant male loqui melioribus,

    Plaut. Poen. 3, 3, 13:

    da locum melioribus,

    Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
    4.
    Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
    5.
    Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
    (α).
    Referring to morality:

    esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,

    every good man, Cic. Sen. 13, 43:

    qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,

    id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:

    quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?

    Sen. Prov. 4, 8.—
    (β).
    Of the educated classes:

    adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,

    Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:

    Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,

    Sall. C. 34, 2:

    optimo cuique infesta libertas,

    Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
    (γ).
    Honorable, brave:

    optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,

    Sall. J. 92, 8.—
    (δ).
    In gen., excellent:

    optimus quisque facere quam dicere... malebat,

    Sall. C. 8, 5.—
    (ε).
    Distributively:

    ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,

    to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
    (ζ).
    Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):

    hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,

    Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
    (η).
    Attributively, with a noun:

    optimam quamque causam,

    Cic. Sest. 43, 93:

    optima quaeque dies,

    Verg. G. 3, 66.
    2.
    bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
    1.
    Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;

    nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:

    quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,

    id. Par. 1, 1, 9:

    ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,

    id. Ac. 1, 2, 7:

    non-est igitur voluptas bonum,

    id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:

    sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,

    id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
    2.
    Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:

    quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,

    Plaut. Capt. 4, 1, 9:

    multa bona vobis volt facere,

    will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:

    tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,

    id. Capt. 1, 2, 33:

    multa tibi di dent bona,

    id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:

    omnia Bona dicere,

    to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:

    sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,

    Cic. Tusc. 1, 36, 88:

    cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,

    id. ib. 5, 41, 120:

    nihil enim boni nosti,

    nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:

    mala pro bonis legere dementia est,

    Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:

    quia bonum sit valere,

    a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):

    melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,

    id. Lael. 6, 20:

    meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,

    id. Or. 1, 10, 43:

    optimum: difficillimum est formam exponere optimi,

    id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;

    v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,

    to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:

    ad melius transcurrere,

    to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
    3.
    Bonum or bona, prosperity:

    fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,

    Plaut. As. 2, 2, 58:

    nulli est homini perpetuum bonum,

    id. Curc. 1, 3, 33:

    unā tecum bona, mala tolerabimus,

    Ter. Phorm. 3, 3, 23:

    quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),

    Cic. Inv. 1, 55, 107.—
    4.
    Good qualities, gifts:

    omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,

    Plaut. Am. 2, 2, 30:

    magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,

    Cic. Off. 1, 41, 148:

    nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,

    id. Cael. 5, 11:

    hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,

    id. ib. 17, 39:

    non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,

    id. Balb. 28, 63:

    gaude isto tuo tam excellenti bono,

    id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
    5.
    Advantage, benefit:

    si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,

    Cic. Off. 1, 24, 83:

    saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,

    id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:

    maximum bonum in celeritate ponebat,

    Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:

    hoc ita si fit, publico fiat bono,

    Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
    6.
    With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:

    si bonum aequomque oras,

    Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:

    si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,

    Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:

    a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,

    Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:

    istuc, Chreme, Aequi bonique facio,

    I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
    7.
    Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
    a.
    In gen.:

    paterna oportet reddi filio bona,

    Plaut. Poen. 5, 2, 120:

    bona sua med habiturum omnia,

    id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:

    bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,

    Cic. Sest. 24, 54:

    cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,

    id. ib. 30, 65:

    bona, fortunas, possessiones omnium,

    id. Caecin. 13, 38:

    at mulctantur bonis exsules,

    id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
    b.
    Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
    (α).
    Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
    (β).
    Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:

    postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,

    Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:

    edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,

    Liv. 2, 24, 6:

    bona proscribere,

    to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
    (γ).
    Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
    c.
    In bonis esse;

    with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),

    Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:

    neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,

    ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
    III.
    Predicative use.
    A.
    With nouns or pronouns as subjects.
    1.
    Bonum esse, to be morally good, honest:

    nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,

    Plaut. Cist. 2, 3, 82:

    bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,

    id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:

    itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,

    Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:

    Cato esse quam videri bonus malebat,

    Sall. C. 54, 5:

    ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,

    Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin.
    2.
    To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:

    jam istuc non bonumst,

    Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:

    oleum viridius et melius fiet,

    id. ib. 3:

    vinum ut alvum bonam faciat,

    to correct the bowels, id. ib. 156:

    quid est homini salute melius?

    Plaut. As. 3, 3, 127:

    non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,

    id. Trin. 2, 3, 1:

    quid est quod huc possit quod melius sit accedere?

    Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:

    in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,

    id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:

    meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,

    Liv. 2, 51, 3:

    parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,

    Lucr. 4, 181; 4, 191:

    si meliora dies, ut vina, poemata reddit,

    Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:

    quod bonum, faustum, felixque sit,

    Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;

    3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,

    Plaut. Cas. 2, 6, 50;

    and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,

    Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
    3.
    To be kind:

    bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,

    Plaut. Most. 4, 1, 22:

    hic si vellet bonus ac benignus Esse,

    Hor. S. 1, 2, 52.—
    4.
    With reference to the gods:

    ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,

    Plaut. As. 3, 3, 129:

    Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),

    Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
    B.
    Impers.
    1.
    Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
    (α).
    Without a subject:

    bonum sit!

    may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
    (β).
    With subject inf.:

    nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,

    Plaut. Trin. 2, 4, 61:

    bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,

    id. Curc. 1, 3,20.—
    2.
    Melius est.
    (α).
    With subject inf.:

    melius sanam est mentem sumere,

    Plaut. Men. 5, 2, 51:

    nihil sentire est melius quam tam prava sentire,

    Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,

    melius fuit, fuisset, or fuerat,

    it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:

    proinde quiesse erit melius,

    Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
    (β).
    With subject inf.-clause:

    meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,

    Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
    (γ).
    With ut-clause:

    quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,

    Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
    (δ).
    With subjectclause in the subjunctive:

    nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,

    Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
    3.
    Optimum est.
    (α).
    With subject inf.:

    optimum visum est, captivos quam primum deportare,

    Liv. 23, 34, 8:

    si quis dicit optimum esse navigare,

    Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
    (β).
    With inf.-clause:

    constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,

    Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
    (γ).
    With ut and subj:

    hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,

    Cic. Fin. 2, 3, 6.—
    (δ).
    With quod:

    illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,

    Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:

    optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,

    id. Phil. 2, 36, 91.—
    (ε).
    With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):

    sed hoc mihi optumum factu arbitror,

    Plaut. Stich. 1, 2, 16:

    optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,

    Caes. B. G. 4, 30:

    optumum factu credens exercitum augere,

    Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
    IV.
    Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:

    di melius duint,

    Ter. Phorm. 5, 9, 16:

    di meliora velint!

    Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:

    di meliora! inquit,

    Cic. Sen. 14, 47:

    id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,

    Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;

    similarly, di melius, i. e. fecerunt,

    Val. Max. 6, 1, ext. 3.
    V.
    With object expressed,
    1.
    By dat.
    (α).
    = good, useful, beneficial for:

    ambula, id lieni optumum est,

    Plaut. Curc. 2, 1, 25:

    quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,

    Sall. C. 20, 3:

    bona bello Cornus, jaculis, etc.,

    Verg. G. 2, 447.—
    (β).
    = benignus or propitius, kind to:

    vicinis bonus esto,

    Cato, R. R. 4:

    bene merenti mala es, male merenti bona es,

    Plaut. As. 1, 2, 3:

    vos o mihi Manes, Este boni,

    Verg. A. 12, 647.—
    (γ).
    = idoneus, fit for, adapted to:

    qui locus vino optimus dicetur esse,

    Cato, R. R. 6:

    tum erit ei rei optumum tempus,

    id. ib. 26:

    terra cui putre solum, Optima frumentis,

    Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
    (δ).
    With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:

    accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

    Cic. Rosc. Am. 5, 13:

    bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,

    Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:

    quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,

    Cic. Phil. 2, 14, 35:

    cui bono fuisset,

    id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.

    ellipt. form cui bono?

    Prisc. p. 1208 P.—
    (ε).
    With dat. gerund:

    ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,

    Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:

    (mons) quia pecori bonus alendo erat,

    Liv. 29, 31; 9, 10.—
    2.
    By ad and acc.:

    refert et ad quam rem bona aut non bona sit,

    Varr. R. R. 1, 91:

    occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,

    Auct. Her. 2, 4, 7:

    non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,

    Tac. A. 2, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > bonae

  • 14 bonus

    bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
    I.
    Attributively.
    A.
    As adjunct of nouns denoting persons.
    1.
    Vir bonus.
    (α).
    A man morally good (kalos kagathos):

    quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,

    Plaut. Poen. 5, 4, 60:

    omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,

    Cic. Tusc. 5, 10, 28:

    ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,

    id. Ac. 2, 8, 23:

    sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,

    id. Off. 3, 15, 64:

    qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,

    id. Lael. 5, 19:

    non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,

    id. Att. 7, 2, 4:

    ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,

    id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:

    nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,

    id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
    (β).
    An honest man:

    justitia, ex qua viri boni nominantur,

    Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;

    3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,

    id. ib. 3, 19, 77:

    quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,

    id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
    (γ).
    A man of good standing in the community:

    id viri boni arbitratu deducetur,

    Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:

    tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,

    Dig. 17, 1, [p. 244] 35;

    37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,

    Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:

    vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,

    Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:

    praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,

    Cic. Att. 9, 12, 3.—
    (δ).
    Ironically of bad men:

    sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,

    Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:

    expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,

    Cic. Cael. 26, 63:

    nam socer ejus, vir multum bonus est,

    id. Agr. 3, 3, 13;

    so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!

    Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:

    quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?

    Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
    (ε).
    Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):

    bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?

    Cic. Leg. 3, 9, 20.—
    (ζ).
    As a conventional courtesy:

    homines optimi non intellegunt, etc.,

    Cic. Fin. 1, 7, 25:

    bone accusator,

    id. Rosc. Am. 21, 58:

    sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,

    gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
    2.
    Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:

    in foro infimo boni homines atque dites ambulant,

    Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
    3.
    With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:

    bonus consul,

    Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):

    boni tribuni plebis,

    Cic. Phil. 1, 10, 25:

    bonus senator,

    id. Prov. Cons. 15, 37:

    senator bonus,

    id. Dom. 4, 8:

    bonus judex,

    id. Verr. 2, 4, 15, § 34:

    bonus augur (ironically),

    id. Phil. 2, 32, 80:

    bonus vates,

    Plaut. Mil. 3, 3, 27:

    bonus imperator,

    Sall. C. 60, 4:

    bonus dux,

    Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:

    naturam, optimam ducem,

    the best guide, Cic. Sen. 2, 5):

    bonus miles,

    Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:

    bonus orator,

    Cic. Fin. 1, 3, 10:

    optimus orator,

    id. Opt. Gen. 1, 3:

    poeta bonus,

    id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:

    scriptor bonus,

    Quint. 10, 1, 104:

    bonus advocatus,

    id. 5, 13, 10:

    bonus defensor,

    id. 5, 13, 3:

    bonus altercator,

    a good debater, id. 6, 4, 10:

    bonus praeceptor,

    id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:

    bonus gubernator,

    Cic. Ac. 2, 31, 100:

    optimus opifex,

    Hor. S. 1, 3, 133:

    sutor bonus,

    id. ib. 1, 3, 125:

    actor optimus,

    Cic. Sest. 57, 122:

    cantor optimus est modulator,

    Hor. S. 1, 3, 130:

    melior gladiator,

    Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:

    bonus paterfamilias,

    a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:

    bonus servus,

    Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:

    dominus bonus,

    Cato, R. R. 14:

    bonus custos,

    Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:

    filius bonus,

    Plaut. Am. 3, 4, 9:

    patres,

    Quint. 11, 3, 178:

    parens,

    id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:

    uxor melior,

    Cic. Inv. 1, 31, 52:

    amicus,

    id. Fam. 2, 15, 3:

    amicus optimus,

    Plaut. Cas. 3, 3, 18:

    optimus testis,

    Cic. Fam. 7, 27, 2:

    auctor, in two senses,

    good authority, id. Att. 5, 12, 3;

    and = bonus scriptor (post-class.),

    Quint. 10, 1, 74.—Esp.:

    bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,

    id. ib. 2, 23, 83:

    eum esse civem et fidelem et bonum,

    Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:

    optimus et fortissimus civis,

    Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
    4.
    Bonus and optimus as epithets of the gods.
    (α).
    In gen.:

    sed te bonus Mercurius perdat,

    Plaut. Cas. 2, 3, 23:

    fata... bonique divi,

    Hor. C. 4, 2, 38:

    divis orte bonis,

    id. ib. 4, 5, 1:

    O bone deus!

    Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
    (β).
    Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:

    (Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,

    Cic. N. D. 2, 25, 64:

    Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,

    id. ib. 3, 36, 87:

    in templo Jovis Optimi Maximi,

    id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:

    nutu Jovis Optimi Maximi,

    id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
    (γ).
    Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:

    di boni, hunc visitavi antidhac!

    Plaut. Ep. 4, 1, 16:

    di boni, boni quid porto!

    Ter. And. 2, 2, 1:

    di boni, quid hoc morbi est,

    id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:

    alter, O di boni, quam taeter incedebat!

    Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
    (δ).
    Bona Dea, etc., v. 6.—
    5.
    Optimus as a laudatory epithet.
    (α).
    Vir optimus:

    per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,

    Cic. Sest. 1, 2:

    virum optimum et constantissimum M. Cispium,

    id. ib. 35, 76:

    fratrem meum, virum optimum, fortissimum,

    id. ib.:

    consolabor hos praesentes, viros optimos,

    id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
    (β).
    Femina bona, optima:

    tua conjunx bona femina,

    Cic. Phil. 3, 6, 16:

    hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,

    id. ib. —
    (γ).
    Senex, pater, frater, etc.:

    optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,

    Cic. Planc. 41, 97:

    insuevit pater optimus hoc me,

    Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:

    C. Marcelli, fratris optimi,

    Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
    (δ).
    With proper names ( poet.):

    optimus Vergilius,

    Hor. S. 1, 6, 54:

    Maecenas optimus,

    id. ib. 1, 5, 27:

    optime Quinti,

    id. Ep. 1, 16, 1.—
    (ε).
    Esp. as an epithet of the Roman emperors:

    quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?

    Plin. Pan. 2, 7:

    gratias, inquit, ago, optime Princeps!

    Sen. Tranq. 14. 4:

    ex epistula optimi imperatoris Antonini,

    Gai. Inst. 1, 102; cf.:

    bene te patriae pater optime Caesar,

    Ov. F. 2, 637:

    optime Romulae Custos gentis,

    Hor. C. 4, 5, 1.—
    6.
    Bonus and Bona, names of deities.
    (α).
    Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):

    Bonae Deae pulvinaribus,

    Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.

    in mal. part.,

    Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
    (β).
    Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
    (γ).
    Bona Fortuna:

    si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,

    Plaut. Aul. 1, 3, 22:

    Bonae Fortunae (signum),

    Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:

    FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,

    Inscr. Orell. 1743 sq. —
    (δ).
    Bona Spes:

    Spes Bona, obsecro, subventa mihi,

    Plaut. Rud. 1, 4, 12:

    BONAE SPEI,

    Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
    (ε).
    BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:

    Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,

    Prop. 3, 24, 19.
    B.
    With nouns denoting things.
    1.
    Things concrete, denoting excellence:

    navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,

    Sen. Ep. 76, 13:

    gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,

    id. ib. 76, 14:

    id vinum erit lene et bono colore,

    Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:

    tabulas... collocare in bono lumine,

    Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:

    per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,

    id. ib. 73; cf.:

    bonae aquae, ironically compared to wine,

    Prop. 2, 33 (3, 31), 28:

    praedium bonum caelum habeat,

    good temperature, Cato, R. R. 1:

    bona tempestate,

    in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:

    (praedium) solo bono valeat,

    by good soil, Cato, R. R. 1:

    bonae (aedes) cum curantur male,

    Plaut. Most. 1, 2, 24:

    villam bonam,

    Cic. Off. 3, 13, 55:

    bonus pons,

    Cat. 17, 5:

    scyphi optimi (= optime facti),

    Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:

    perbona toreumata,

    id. ib. 2, 4, 18, §

    38: bona domicilia,

    comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:

    agrum Meliorem nemo habet,

    Ter. Heaut. 1, 1, 12:

    fundum meliorem,

    Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:

    equus melior,

    id. Inv. 1, 31, 52:

    bona cena,

    Cat. 13, 3:

    boni nummi,

    good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:

    super omnia vultus accessere boni,

    good looks, Ov. M. 8, 678:

    mulier bona forma,

    of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:

    equus formae melioris,

    Hor. S. 2, 7, 52:

    tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,

    fine, beautiful, Suet. Calig. 33:

    fruges bonae,

    Cat. 34, 19:

    ova suci melioris,

    of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:

    animus aequus optimum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:

    bonum omen, 2. e.),

    Quint. 6, 3, 69:

    scio te bona esse voce, ne clama nimis,

    good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,

    bona firmaque vox,

    Quint. 11, 3, 13.—
    2.
    Things abstract.
    a.
    Of physical well-being:

    ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,

    Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:

    non bonus somnus de prandio est,

    Plaut. Most. 3, 2, 8:

    bona aetas,

    prime of life, Cic. Sen. 14, 48:

    optima aetate,

    id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:

    bona, inquis, aetate, etc.,

    Sen. Ep. 76, 1.—
    b.
    Of the mind and soul:

    meliore esse sensu,

    Cic. Sest. 21, 47:

    optima indoles,

    id. Fin. 5, 22, 61:

    bona conscientia,

    Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:

    bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,

    with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:

    mens melior,

    Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:

    duos optimae indolis filios,

    Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:

    bonum consilium,

    Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:

    bona voluntas,

    a good purpose, Quint. 12, 11, 31:

    memoria bona,

    Cic. Att. 8, 4, 2:

    bona ratio cum perdita... confligit,

    id. Cat. 2, 11, 25:

    bonae rationes,

    Ter. Ad. 5, 3, 50:

    pronuntiatio bona,

    Auct. Her. 3, 15, 27.—
    c.
    Of moral relations:

    ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,

    Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;

    v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,

    Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:

    fac, sis, bonae frugi sies,

    of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:

    bona studia,

    moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:

    quidquid vita meliore parasti,

    Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:

    Juppiter, te bonas preces precor,

    Cato, R. R. 134; 139.—
    d.
    Of external, artistic, and literary value and usefulness:

    bono usui estis nulli,

    Plaut. Curc. 4, 2, 15:

    Optumo optume optumam operam das,

    id. Am. 1, 1, 122:

    bonam dedistis mihi operam,

    a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;

    v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,

    Cic. Off. 1, 33, 121:

    bonum otium,

    valuable leisure, Sall. C. 4, 1:

    bonis versibus,

    Cic. Ac. 2, 23, 74:

    versus meliores,

    Plaut. Trin. 3, 2, 81:

    meliora poemata,

    Hor. A. P. 303:

    in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,

    Cic. Or. 8, 26:

    optimas fabulas,

    id. Off. 1, 31, 114:

    melius munus,

    id. Ac. 1, 2, 7.—
    e.
    Favorable, prosperous, lucky, fortunate:

    de Procilio rumores non boni,

    unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:

    bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,

    about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:

    si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,

    id. Pis. 29, 71; cf.

    fortuna optima esse,

    to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:

    occasio tam bona,

    Plaut. Most. 2, 2, 9:

    senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,

    Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:

    bona navigatio,

    id. N. D. 3, 34, 83;

    esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,

    Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:

    ego sum spe bona,

    Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:

    optima spe,

    id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;

    v. C. 1. c. infra: meliora responsa,

    more favorable, Liv. 7, 21, 6:

    melior interpretatio,

    Tac. H. 3, 65:

    cum laude et bonis recordationibus,

    id. A. 4, 38:

    amnis Doctus iter melius,

    i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:

    omen bonum,

    a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.

    Liv. praef. § 13: melius omen,

    Ov. F. 1, 221;

    optimum,

    Cic. Fam. 3, 12, 2:

    bona scaeva,

    Plaut. Stich. 5, 2, 24:

    auspicio optumo,

    id. ib. 3, 2, 6; cf.:

    memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,

    Hor. S. 1, 9, 68.—
    f.
    Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:

    optima res publica,

    id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:

    minus bonis temporibus,

    id. Dom. 4, 8; so,

    optimis temporibus,

    id. Sest. 3, 6:

    nostrae res meliore loco videbantur,

    id. ad Brut. 1, 3, 1:

    lex optima,

    id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
    g.
    Good = large, considerable:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6:

    bona librorum copia,

    Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:

    bona copia cornu,

    Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
    h.
    Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:

    si bono genere natus sit,

    Auct. Her. 3, 7, 13.—
    k.
    Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
    (α).
    Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:

    primum abs te hoc bona venia expeto,

    Ter. Phorm. 2, 3, 31:

    bona tua venia dixerim,

    Cic. Leg. 3, 15, 34:

    oravit bona venia Quirites, ne, etc.,

    Liv. 7, 41, 3:

    obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,

    id. 6, 40, 10:

    cum bona venia quaeso audiatis, etc.,

    id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.

    . sed des veniam bonus oro = venia bona oro,

    Hor. S. 2, 4, 5.—
    (β).
    Bona pax, without quarrelling:

    bona pax sit potius,

    let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;

    so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,

    without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
    (γ).
    Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:

    igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,

    Sall. J. 5, 5.—
    (δ).
    Bona societas, alliance:

    Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,

    Tac. A. 1, 58.
    C.
    In particular phrases.
    1.
    Bonae res.
    a.
    = Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:

    concedatur bonis rebus homines morte privari,

    Cic. Tusc. 1, 36, 87:

    optimis rebus usus est,

    he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
    b.
    = Res secundae, opp. res adversae, prosperity:

    bonis rebus tuis, meas irrides malas,

    Plaut. Trin. 2, 4, 45:

    in bonis rebus,

    Hor. C. 2, 3, 2. —
    c.
    Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:

    homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,

    who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
    d.
    Costly things, articles of luxury:

    capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,

    Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:

    nimium rei bonae,

    id. Stich. 2, 3, 55:

    ignorantia bonarum rerum,

    Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:

    re bona copiosum esse,

    Gell. 16, 19, 7.—
    e.
    Moral, morally good:

    illi cum res non bonas tractent,

    Cic. Ac. 2, 33, 72:

    ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,

    id. ib. 1, 4, 15:

    quid habemus in rebus bonis et malis explorati?

    id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:

    quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,

    id. Sen. 18, 65.—
    f.
    In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:

    res bonas verbis electis dictas quis non legat?

    Cic. Fin. 1, 3, 8:

    studiis generorum, praesertim in re bona,

    Plaut. Am. 8, 26.—
    2.
    Bonae artes.
    (α).
    A good, laudable way of dealing:

    qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,

    Sall. C. 2, 9:

    huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,

    id. ib. 11, 2:

    quod is bonarum artium cupiens erat,

    Tac. A. 6, 46.—
    (β).
    Liberal arts and sciences:

    litteris aut ulli bonae arti,

    Quint. 12, 1, 7:

    conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,

    Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:

    optimae artes: optimarum artium scientia,

    Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
    3.
    Bona fides, or fides bona.
    a.
    Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:

    dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?

    Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:

    si tibi optima fide omnia concessit,

    Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
    b.
    Jurid. t. t.
    (α).
    Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:

    ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

    Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;

    41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,

    ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
    (β).
    Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:

    actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,

    Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:

    quidquid dare facere oportet ex fide bona,

    Cic. Off. 3, 16, 66:

    iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,

    id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
    4.
    Bona verba.
    (α).
    Kind words:

    Bona verba quaeso,

    Ter. And. 1, 2, 33.—
    (β).
    Words of good omen (v. omen):

    dicamus bona verba,

    Tib. 2, 2, 1:

    dicite suffuso ter bona verba mero,

    Ov. F. 2, 638.—
    (γ).
    Elegant or well-chosen expressions:

    quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,

    Cic. Or. 1, 12, 51:

    verborum bonorum cursu,

    id. Brut. 66, 233:

    omnia verba sunt alicubi optima,

    Quint. 10, 1, 9.—
    (δ).
    Moral sayings:

    non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,

    Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
    5.
    Bona dicta.
    (α).
    Polite, courteous language:

    hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,

    Plaut. Am. prol. 25.—
    (β).
    Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:

    dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,

    Plaut. Capt. 3, 1, 22:

    ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,

    id. Stich. 2, 3, 75.—
    6.
    Bona facta.
    (α).
    = bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:

    nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),

    Tac. A. 3, 40.—
    (β).
    Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):

    bonum factum est, ut edicta servetis mea,

    Plaut. Poen. prol. 16:

    haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,

    id. ib. 45.— Hence,
    (γ).
    Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:

    peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,

    Suet. Caes. 80:

    et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,

    id. Vit. 14:

    hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,

    Aur. Vict. 49; cf.:

    o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,

    Tert. Pud. 1.—
    7.
    Bona gratia.
    (α).
    A friendly understanding:

    cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,

    per gratiam bonam abire,

    to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
    (β).
    Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
    8.
    Bona pars.
    (α).
    The well-disposed part of a body of persons:

    ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,

    Liv. 21, 4, 1:

    pars melior senatus ad meliora responsa trahere,

    id. 7, 21, 6.—
    (β).
    The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):

    civem bonarum partium,

    Cic. Sest. 32, 77:

    (fuit) meliorum partium aliquando,

    id. Cael. 6, 13:

    qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,

    Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
    (γ).
    Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):

    bonam partem ad te adtulit,

    Ter. Eun. 1, 2, 43:

    bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,

    Cic. Or. 2, 3, 14:

    bonam magnamque partem exercitus,

    Val. Max. 5, 2, ext. 4:

    bona pars noctium,

    Quint. 12, 11, 19:

    bona pars hominum,

    Hor. S. 1, 1, 61:

    meae vocis... bona pars,

    id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:

    melior pars diei,

    Verg. A. 9, 156.—
    (δ).
    Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:

    nostri melior pars animus est,

    Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:

    quae pars optima est in homine,

    best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:

    major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,

    Sen. Brev. Vit. 18, 1:

    Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,

    Vulg. Luc. 10, 42.—
    (ε).
    Adverb.:

    bonam partem = ex magna parte,

    Lucr. 6, 1249.—
    (ζ).
    Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:

    Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,

    id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:

    quaeso ut hoc in bonam partem accipias,

    id. Rosc. Am. 16, 45.—
    9.
    Dies bonus or bona.
    (α).
    A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):

    tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,

    Plaut. Poen. 2, 49:

    nunc dicenda bona sunt bona verba die,

    Ov. F. 1, 72.—
    (β).
    A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
    10.
    Bonus mos.
    (α).
    Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:

    nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,

    Cic. Off. 1, 17, 56:

    nam hic nimium morbus mores invasit bonos,

    Plaut. Trin. 1, 1, 6:

    domi militiaeque boni mores colebantur,

    Sall. C. 9, 1:

    propter ejus suavissimos et optimos mores,

    Cic. Phil. 3, 5, 13:

    cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,

    Liv. 34, 6, 9:

    mores meliores,

    Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
    (β).
    Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:

    ex optimo more et sanctissima disciplina,

    Cic. Phil. 2, 28, 69:

    neglegentia boni moris,

    Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:

    conventio, mandatum contra bonos mores,

    in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
    11.
    Adverbial phrases.
    a.
    Bono animo esse, or bonum animum habere.
    (α).
    To be of good cheer or courage:

    bono animo es! Liberabit ille te homo,

    Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:

    animo bono es,

    Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:

    bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,

    Varr. R. R. 1, 26:

    bono animo sint et tui et mei familiares,

    Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:

    bono animo esse jubere eam consul,

    Liv. 39, 13, 7:

    habe modo bonum animum,

    Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:

    habe animum bonum,

    id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:

    bonum animum habe,

    Liv. 45, 8, 5:

    clamor ortus ut bonum animum haberet,

    id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
    (β).
    Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:

    audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,

    Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:

    bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,

    id. Imp. Pomp. 19, 56:

    quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,

    Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
    (γ).
    Bonus animus, good temper, patience:

    bonus animus in mala re dimidium mali est,

    Plaut. Ps. 1, 5, 37:

    vos etiam hoc animo meliore feratis,

    Ov. M. 9, 433.—
    b.
    Bono modo.
    (α).
    = placide, with composure, moderation:

    si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,

    Cato, R. R. 5:

    haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,

    Cic. Ac. 2, 44, 137.—
    (β).
    In a decent manner:

    neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,

    Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
    c.
    Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:

    te ipse jure optumo incuses licet,

    Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:

    ut jure optimo me deserere posses,

    Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:

    ne jure optimo irrideamur,

    Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;

    similarly, optimo judicio,

    Val. Max. 2, 9, 2.
    II.
    As subst.
    A.
    bŏnus, boni, m.; of persons.
    1.
    In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
    (α).
    Plur.:

    bonis quod bene fit haud perit,

    Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:

    melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,

    Cic. Off. 2, 20, 71:

    verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,

    id. Lael. 14, 50:

    diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,

    Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:

    oderunt peccare boni virtutis amore,

    Hor. Ep. 1, 16, 52:

    tam bonis quam malis conduntur urbes,

    Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:

    quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,

    Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
    (β).
    Sing.:

    malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,

    Plaut. Trin. 2, 2, 8:

    nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:

    qui meliorem audax vocet in jus,

    Hor. S. 2, 5, 29.—
    2.
    Bonus, a man of honor.
    (α).
    A brave man:

    pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?

    Cic. Off. 1, 17, 57:

    libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,

    Sall. C. 33, 5:

    fortes creantur fortibus et bonis,

    Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):

    fama impari boni atque ignavi erant,

    Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
    (β).
    A gentleman:

    quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?

    Cic. Phil. 2, 4, 7.—
    3.
    Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
    (α).
    In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;

    so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,

    Cic. Sest. 16, 38:

    audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,

    id. ib. 47, 100:

    ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,

    id. Pis. 2, 4:

    etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,

    id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:

    maledictis increpat omnes bonos,

    Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,

    optimi,

    Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:

    bonorum, id est lautorum et locupletum,

    id. Att. 8, 1, 3.—
    (β).
    Without reference to political views;

    opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,

    Plaut. Trin. 2, 2, 22:

    semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,

    Sall. C. 37, 3:

    elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,

    Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:

    ut quaestui habeant male loqui melioribus,

    Plaut. Poen. 3, 3, 13:

    da locum melioribus,

    Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
    4.
    Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
    5.
    Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
    (α).
    Referring to morality:

    esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,

    every good man, Cic. Sen. 13, 43:

    qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,

    id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:

    quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?

    Sen. Prov. 4, 8.—
    (β).
    Of the educated classes:

    adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,

    Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:

    Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,

    Sall. C. 34, 2:

    optimo cuique infesta libertas,

    Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
    (γ).
    Honorable, brave:

    optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,

    Sall. J. 92, 8.—
    (δ).
    In gen., excellent:

    optimus quisque facere quam dicere... malebat,

    Sall. C. 8, 5.—
    (ε).
    Distributively:

    ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,

    to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
    (ζ).
    Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):

    hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,

    Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
    (η).
    Attributively, with a noun:

    optimam quamque causam,

    Cic. Sest. 43, 93:

    optima quaeque dies,

    Verg. G. 3, 66.
    2.
    bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
    1.
    Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;

    nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:

    quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,

    id. Par. 1, 1, 9:

    ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,

    id. Ac. 1, 2, 7:

    non-est igitur voluptas bonum,

    id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:

    sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,

    id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
    2.
    Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:

    quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,

    Plaut. Capt. 4, 1, 9:

    multa bona vobis volt facere,

    will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:

    tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,

    id. Capt. 1, 2, 33:

    multa tibi di dent bona,

    id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:

    omnia Bona dicere,

    to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:

    sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,

    Cic. Tusc. 1, 36, 88:

    cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,

    id. ib. 5, 41, 120:

    nihil enim boni nosti,

    nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:

    mala pro bonis legere dementia est,

    Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:

    quia bonum sit valere,

    a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):

    melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,

    id. Lael. 6, 20:

    meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,

    id. Or. 1, 10, 43:

    optimum: difficillimum est formam exponere optimi,

    id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;

    v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,

    to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:

    ad melius transcurrere,

    to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
    3.
    Bonum or bona, prosperity:

    fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,

    Plaut. As. 2, 2, 58:

    nulli est homini perpetuum bonum,

    id. Curc. 1, 3, 33:

    unā tecum bona, mala tolerabimus,

    Ter. Phorm. 3, 3, 23:

    quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),

    Cic. Inv. 1, 55, 107.—
    4.
    Good qualities, gifts:

    omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,

    Plaut. Am. 2, 2, 30:

    magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,

    Cic. Off. 1, 41, 148:

    nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,

    id. Cael. 5, 11:

    hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,

    id. ib. 17, 39:

    non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,

    id. Balb. 28, 63:

    gaude isto tuo tam excellenti bono,

    id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
    5.
    Advantage, benefit:

    si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,

    Cic. Off. 1, 24, 83:

    saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,

    id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:

    maximum bonum in celeritate ponebat,

    Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:

    hoc ita si fit, publico fiat bono,

    Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
    6.
    With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:

    si bonum aequomque oras,

    Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:

    si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,

    Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:

    a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,

    Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:

    istuc, Chreme, Aequi bonique facio,

    I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
    7.
    Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
    a.
    In gen.:

    paterna oportet reddi filio bona,

    Plaut. Poen. 5, 2, 120:

    bona sua med habiturum omnia,

    id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:

    bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,

    Cic. Sest. 24, 54:

    cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,

    id. ib. 30, 65:

    bona, fortunas, possessiones omnium,

    id. Caecin. 13, 38:

    at mulctantur bonis exsules,

    id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
    b.
    Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
    (α).
    Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
    (β).
    Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:

    postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,

    Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:

    edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,

    Liv. 2, 24, 6:

    bona proscribere,

    to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
    (γ).
    Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
    c.
    In bonis esse;

    with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),

    Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:

    neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,

    ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
    III.
    Predicative use.
    A.
    With nouns or pronouns as subjects.
    1.
    Bonum esse, to be morally good, honest:

    nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,

    Plaut. Cist. 2, 3, 82:

    bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,

    id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:

    itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,

    Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:

    Cato esse quam videri bonus malebat,

    Sall. C. 54, 5:

    ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,

    Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin.
    2.
    To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:

    jam istuc non bonumst,

    Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:

    oleum viridius et melius fiet,

    id. ib. 3:

    vinum ut alvum bonam faciat,

    to correct the bowels, id. ib. 156:

    quid est homini salute melius?

    Plaut. As. 3, 3, 127:

    non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,

    id. Trin. 2, 3, 1:

    quid est quod huc possit quod melius sit accedere?

    Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:

    in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,

    id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:

    meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,

    Liv. 2, 51, 3:

    parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,

    Lucr. 4, 181; 4, 191:

    si meliora dies, ut vina, poemata reddit,

    Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:

    quod bonum, faustum, felixque sit,

    Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;

    3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,

    Plaut. Cas. 2, 6, 50;

    and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,

    Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
    3.
    To be kind:

    bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,

    Plaut. Most. 4, 1, 22:

    hic si vellet bonus ac benignus Esse,

    Hor. S. 1, 2, 52.—
    4.
    With reference to the gods:

    ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,

    Plaut. As. 3, 3, 129:

    Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),

    Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
    B.
    Impers.
    1.
    Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
    (α).
    Without a subject:

    bonum sit!

    may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
    (β).
    With subject inf.:

    nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,

    Plaut. Trin. 2, 4, 61:

    bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,

    id. Curc. 1, 3,20.—
    2.
    Melius est.
    (α).
    With subject inf.:

    melius sanam est mentem sumere,

    Plaut. Men. 5, 2, 51:

    nihil sentire est melius quam tam prava sentire,

    Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,

    melius fuit, fuisset, or fuerat,

    it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:

    proinde quiesse erit melius,

    Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
    (β).
    With subject inf.-clause:

    meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,

    Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
    (γ).
    With ut-clause:

    quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,

    Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
    (δ).
    With subjectclause in the subjunctive:

    nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,

    Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
    3.
    Optimum est.
    (α).
    With subject inf.:

    optimum visum est, captivos quam primum deportare,

    Liv. 23, 34, 8:

    si quis dicit optimum esse navigare,

    Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
    (β).
    With inf.-clause:

    constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,

    Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
    (γ).
    With ut and subj:

    hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,

    Cic. Fin. 2, 3, 6.—
    (δ).
    With quod:

    illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,

    Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:

    optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,

    id. Phil. 2, 36, 91.—
    (ε).
    With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):

    sed hoc mihi optumum factu arbitror,

    Plaut. Stich. 1, 2, 16:

    optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,

    Caes. B. G. 4, 30:

    optumum factu credens exercitum augere,

    Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
    IV.
    Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:

    di melius duint,

    Ter. Phorm. 5, 9, 16:

    di meliora velint!

    Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:

    di meliora! inquit,

    Cic. Sen. 14, 47:

    id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,

    Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;

    similarly, di melius, i. e. fecerunt,

    Val. Max. 6, 1, ext. 3.
    V.
    With object expressed,
    1.
    By dat.
    (α).
    = good, useful, beneficial for:

    ambula, id lieni optumum est,

    Plaut. Curc. 2, 1, 25:

    quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,

    Sall. C. 20, 3:

    bona bello Cornus, jaculis, etc.,

    Verg. G. 2, 447.—
    (β).
    = benignus or propitius, kind to:

    vicinis bonus esto,

    Cato, R. R. 4:

    bene merenti mala es, male merenti bona es,

    Plaut. As. 1, 2, 3:

    vos o mihi Manes, Este boni,

    Verg. A. 12, 647.—
    (γ).
    = idoneus, fit for, adapted to:

    qui locus vino optimus dicetur esse,

    Cato, R. R. 6:

    tum erit ei rei optumum tempus,

    id. ib. 26:

    terra cui putre solum, Optima frumentis,

    Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
    (δ).
    With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:

    accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

    Cic. Rosc. Am. 5, 13:

    bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,

    Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:

    quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,

    Cic. Phil. 2, 14, 35:

    cui bono fuisset,

    id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.

    ellipt. form cui bono?

    Prisc. p. 1208 P.—
    (ε).
    With dat. gerund:

    ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,

    Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:

    (mons) quia pecori bonus alendo erat,

    Liv. 29, 31; 9, 10.—
    2.
    By ad and acc.:

    refert et ad quam rem bona aut non bona sit,

    Varr. R. R. 1, 91:

    occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,

    Auct. Her. 2, 4, 7:

    non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,

    Tac. A. 2, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > bonus

  • 15 meliores

    bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
    I.
    Attributively.
    A.
    As adjunct of nouns denoting persons.
    1.
    Vir bonus.
    (α).
    A man morally good (kalos kagathos):

    quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,

    Plaut. Poen. 5, 4, 60:

    omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,

    Cic. Tusc. 5, 10, 28:

    ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,

    id. Ac. 2, 8, 23:

    sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,

    id. Off. 3, 15, 64:

    qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,

    id. Lael. 5, 19:

    non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,

    id. Att. 7, 2, 4:

    ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,

    id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:

    nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,

    id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
    (β).
    An honest man:

    justitia, ex qua viri boni nominantur,

    Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;

    3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,

    id. ib. 3, 19, 77:

    quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,

    id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
    (γ).
    A man of good standing in the community:

    id viri boni arbitratu deducetur,

    Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:

    tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,

    Dig. 17, 1, [p. 244] 35;

    37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,

    Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:

    vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,

    Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:

    praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,

    Cic. Att. 9, 12, 3.—
    (δ).
    Ironically of bad men:

    sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,

    Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:

    expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,

    Cic. Cael. 26, 63:

    nam socer ejus, vir multum bonus est,

    id. Agr. 3, 3, 13;

    so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!

    Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:

    quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?

    Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
    (ε).
    Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):

    bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?

    Cic. Leg. 3, 9, 20.—
    (ζ).
    As a conventional courtesy:

    homines optimi non intellegunt, etc.,

    Cic. Fin. 1, 7, 25:

    bone accusator,

    id. Rosc. Am. 21, 58:

    sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,

    gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
    2.
    Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:

    in foro infimo boni homines atque dites ambulant,

    Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
    3.
    With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:

    bonus consul,

    Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):

    boni tribuni plebis,

    Cic. Phil. 1, 10, 25:

    bonus senator,

    id. Prov. Cons. 15, 37:

    senator bonus,

    id. Dom. 4, 8:

    bonus judex,

    id. Verr. 2, 4, 15, § 34:

    bonus augur (ironically),

    id. Phil. 2, 32, 80:

    bonus vates,

    Plaut. Mil. 3, 3, 27:

    bonus imperator,

    Sall. C. 60, 4:

    bonus dux,

    Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:

    naturam, optimam ducem,

    the best guide, Cic. Sen. 2, 5):

    bonus miles,

    Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:

    bonus orator,

    Cic. Fin. 1, 3, 10:

    optimus orator,

    id. Opt. Gen. 1, 3:

    poeta bonus,

    id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:

    scriptor bonus,

    Quint. 10, 1, 104:

    bonus advocatus,

    id. 5, 13, 10:

    bonus defensor,

    id. 5, 13, 3:

    bonus altercator,

    a good debater, id. 6, 4, 10:

    bonus praeceptor,

    id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:

    bonus gubernator,

    Cic. Ac. 2, 31, 100:

    optimus opifex,

    Hor. S. 1, 3, 133:

    sutor bonus,

    id. ib. 1, 3, 125:

    actor optimus,

    Cic. Sest. 57, 122:

    cantor optimus est modulator,

    Hor. S. 1, 3, 130:

    melior gladiator,

    Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:

    bonus paterfamilias,

    a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:

    bonus servus,

    Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:

    dominus bonus,

    Cato, R. R. 14:

    bonus custos,

    Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:

    filius bonus,

    Plaut. Am. 3, 4, 9:

    patres,

    Quint. 11, 3, 178:

    parens,

    id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:

    uxor melior,

    Cic. Inv. 1, 31, 52:

    amicus,

    id. Fam. 2, 15, 3:

    amicus optimus,

    Plaut. Cas. 3, 3, 18:

    optimus testis,

    Cic. Fam. 7, 27, 2:

    auctor, in two senses,

    good authority, id. Att. 5, 12, 3;

    and = bonus scriptor (post-class.),

    Quint. 10, 1, 74.—Esp.:

    bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,

    id. ib. 2, 23, 83:

    eum esse civem et fidelem et bonum,

    Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:

    optimus et fortissimus civis,

    Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
    4.
    Bonus and optimus as epithets of the gods.
    (α).
    In gen.:

    sed te bonus Mercurius perdat,

    Plaut. Cas. 2, 3, 23:

    fata... bonique divi,

    Hor. C. 4, 2, 38:

    divis orte bonis,

    id. ib. 4, 5, 1:

    O bone deus!

    Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
    (β).
    Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:

    (Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,

    Cic. N. D. 2, 25, 64:

    Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,

    id. ib. 3, 36, 87:

    in templo Jovis Optimi Maximi,

    id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:

    nutu Jovis Optimi Maximi,

    id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
    (γ).
    Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:

    di boni, hunc visitavi antidhac!

    Plaut. Ep. 4, 1, 16:

    di boni, boni quid porto!

    Ter. And. 2, 2, 1:

    di boni, quid hoc morbi est,

    id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:

    alter, O di boni, quam taeter incedebat!

    Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
    (δ).
    Bona Dea, etc., v. 6.—
    5.
    Optimus as a laudatory epithet.
    (α).
    Vir optimus:

    per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,

    Cic. Sest. 1, 2:

    virum optimum et constantissimum M. Cispium,

    id. ib. 35, 76:

    fratrem meum, virum optimum, fortissimum,

    id. ib.:

    consolabor hos praesentes, viros optimos,

    id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
    (β).
    Femina bona, optima:

    tua conjunx bona femina,

    Cic. Phil. 3, 6, 16:

    hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,

    id. ib. —
    (γ).
    Senex, pater, frater, etc.:

    optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,

    Cic. Planc. 41, 97:

    insuevit pater optimus hoc me,

    Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:

    C. Marcelli, fratris optimi,

    Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
    (δ).
    With proper names ( poet.):

    optimus Vergilius,

    Hor. S. 1, 6, 54:

    Maecenas optimus,

    id. ib. 1, 5, 27:

    optime Quinti,

    id. Ep. 1, 16, 1.—
    (ε).
    Esp. as an epithet of the Roman emperors:

    quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?

    Plin. Pan. 2, 7:

    gratias, inquit, ago, optime Princeps!

    Sen. Tranq. 14. 4:

    ex epistula optimi imperatoris Antonini,

    Gai. Inst. 1, 102; cf.:

    bene te patriae pater optime Caesar,

    Ov. F. 2, 637:

    optime Romulae Custos gentis,

    Hor. C. 4, 5, 1.—
    6.
    Bonus and Bona, names of deities.
    (α).
    Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):

    Bonae Deae pulvinaribus,

    Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.

    in mal. part.,

    Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
    (β).
    Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
    (γ).
    Bona Fortuna:

    si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,

    Plaut. Aul. 1, 3, 22:

    Bonae Fortunae (signum),

    Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:

    FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,

    Inscr. Orell. 1743 sq. —
    (δ).
    Bona Spes:

    Spes Bona, obsecro, subventa mihi,

    Plaut. Rud. 1, 4, 12:

    BONAE SPEI,

    Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
    (ε).
    BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:

    Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,

    Prop. 3, 24, 19.
    B.
    With nouns denoting things.
    1.
    Things concrete, denoting excellence:

    navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,

    Sen. Ep. 76, 13:

    gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,

    id. ib. 76, 14:

    id vinum erit lene et bono colore,

    Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:

    tabulas... collocare in bono lumine,

    Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:

    per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,

    id. ib. 73; cf.:

    bonae aquae, ironically compared to wine,

    Prop. 2, 33 (3, 31), 28:

    praedium bonum caelum habeat,

    good temperature, Cato, R. R. 1:

    bona tempestate,

    in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:

    (praedium) solo bono valeat,

    by good soil, Cato, R. R. 1:

    bonae (aedes) cum curantur male,

    Plaut. Most. 1, 2, 24:

    villam bonam,

    Cic. Off. 3, 13, 55:

    bonus pons,

    Cat. 17, 5:

    scyphi optimi (= optime facti),

    Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:

    perbona toreumata,

    id. ib. 2, 4, 18, §

    38: bona domicilia,

    comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:

    agrum Meliorem nemo habet,

    Ter. Heaut. 1, 1, 12:

    fundum meliorem,

    Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:

    equus melior,

    id. Inv. 1, 31, 52:

    bona cena,

    Cat. 13, 3:

    boni nummi,

    good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:

    super omnia vultus accessere boni,

    good looks, Ov. M. 8, 678:

    mulier bona forma,

    of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:

    equus formae melioris,

    Hor. S. 2, 7, 52:

    tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,

    fine, beautiful, Suet. Calig. 33:

    fruges bonae,

    Cat. 34, 19:

    ova suci melioris,

    of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:

    animus aequus optimum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:

    bonum omen, 2. e.),

    Quint. 6, 3, 69:

    scio te bona esse voce, ne clama nimis,

    good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,

    bona firmaque vox,

    Quint. 11, 3, 13.—
    2.
    Things abstract.
    a.
    Of physical well-being:

    ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,

    Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:

    non bonus somnus de prandio est,

    Plaut. Most. 3, 2, 8:

    bona aetas,

    prime of life, Cic. Sen. 14, 48:

    optima aetate,

    id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:

    bona, inquis, aetate, etc.,

    Sen. Ep. 76, 1.—
    b.
    Of the mind and soul:

    meliore esse sensu,

    Cic. Sest. 21, 47:

    optima indoles,

    id. Fin. 5, 22, 61:

    bona conscientia,

    Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:

    bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,

    with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:

    mens melior,

    Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:

    duos optimae indolis filios,

    Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:

    bonum consilium,

    Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:

    bona voluntas,

    a good purpose, Quint. 12, 11, 31:

    memoria bona,

    Cic. Att. 8, 4, 2:

    bona ratio cum perdita... confligit,

    id. Cat. 2, 11, 25:

    bonae rationes,

    Ter. Ad. 5, 3, 50:

    pronuntiatio bona,

    Auct. Her. 3, 15, 27.—
    c.
    Of moral relations:

    ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,

    Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;

    v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,

    Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:

    fac, sis, bonae frugi sies,

    of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:

    bona studia,

    moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:

    quidquid vita meliore parasti,

    Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:

    Juppiter, te bonas preces precor,

    Cato, R. R. 134; 139.—
    d.
    Of external, artistic, and literary value and usefulness:

    bono usui estis nulli,

    Plaut. Curc. 4, 2, 15:

    Optumo optume optumam operam das,

    id. Am. 1, 1, 122:

    bonam dedistis mihi operam,

    a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;

    v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,

    Cic. Off. 1, 33, 121:

    bonum otium,

    valuable leisure, Sall. C. 4, 1:

    bonis versibus,

    Cic. Ac. 2, 23, 74:

    versus meliores,

    Plaut. Trin. 3, 2, 81:

    meliora poemata,

    Hor. A. P. 303:

    in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,

    Cic. Or. 8, 26:

    optimas fabulas,

    id. Off. 1, 31, 114:

    melius munus,

    id. Ac. 1, 2, 7.—
    e.
    Favorable, prosperous, lucky, fortunate:

    de Procilio rumores non boni,

    unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:

    bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,

    about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:

    si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,

    id. Pis. 29, 71; cf.

    fortuna optima esse,

    to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:

    occasio tam bona,

    Plaut. Most. 2, 2, 9:

    senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,

    Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:

    bona navigatio,

    id. N. D. 3, 34, 83;

    esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,

    Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:

    ego sum spe bona,

    Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:

    optima spe,

    id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;

    v. C. 1. c. infra: meliora responsa,

    more favorable, Liv. 7, 21, 6:

    melior interpretatio,

    Tac. H. 3, 65:

    cum laude et bonis recordationibus,

    id. A. 4, 38:

    amnis Doctus iter melius,

    i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:

    omen bonum,

    a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.

    Liv. praef. § 13: melius omen,

    Ov. F. 1, 221;

    optimum,

    Cic. Fam. 3, 12, 2:

    bona scaeva,

    Plaut. Stich. 5, 2, 24:

    auspicio optumo,

    id. ib. 3, 2, 6; cf.:

    memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,

    Hor. S. 1, 9, 68.—
    f.
    Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:

    optima res publica,

    id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:

    minus bonis temporibus,

    id. Dom. 4, 8; so,

    optimis temporibus,

    id. Sest. 3, 6:

    nostrae res meliore loco videbantur,

    id. ad Brut. 1, 3, 1:

    lex optima,

    id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
    g.
    Good = large, considerable:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6:

    bona librorum copia,

    Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:

    bona copia cornu,

    Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
    h.
    Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:

    si bono genere natus sit,

    Auct. Her. 3, 7, 13.—
    k.
    Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
    (α).
    Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:

    primum abs te hoc bona venia expeto,

    Ter. Phorm. 2, 3, 31:

    bona tua venia dixerim,

    Cic. Leg. 3, 15, 34:

    oravit bona venia Quirites, ne, etc.,

    Liv. 7, 41, 3:

    obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,

    id. 6, 40, 10:

    cum bona venia quaeso audiatis, etc.,

    id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.

    . sed des veniam bonus oro = venia bona oro,

    Hor. S. 2, 4, 5.—
    (β).
    Bona pax, without quarrelling:

    bona pax sit potius,

    let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;

    so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,

    without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
    (γ).
    Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:

    igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,

    Sall. J. 5, 5.—
    (δ).
    Bona societas, alliance:

    Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,

    Tac. A. 1, 58.
    C.
    In particular phrases.
    1.
    Bonae res.
    a.
    = Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:

    concedatur bonis rebus homines morte privari,

    Cic. Tusc. 1, 36, 87:

    optimis rebus usus est,

    he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
    b.
    = Res secundae, opp. res adversae, prosperity:

    bonis rebus tuis, meas irrides malas,

    Plaut. Trin. 2, 4, 45:

    in bonis rebus,

    Hor. C. 2, 3, 2. —
    c.
    Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:

    homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,

    who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
    d.
    Costly things, articles of luxury:

    capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,

    Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:

    nimium rei bonae,

    id. Stich. 2, 3, 55:

    ignorantia bonarum rerum,

    Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:

    re bona copiosum esse,

    Gell. 16, 19, 7.—
    e.
    Moral, morally good:

    illi cum res non bonas tractent,

    Cic. Ac. 2, 33, 72:

    ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,

    id. ib. 1, 4, 15:

    quid habemus in rebus bonis et malis explorati?

    id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:

    quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,

    id. Sen. 18, 65.—
    f.
    In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:

    res bonas verbis electis dictas quis non legat?

    Cic. Fin. 1, 3, 8:

    studiis generorum, praesertim in re bona,

    Plaut. Am. 8, 26.—
    2.
    Bonae artes.
    (α).
    A good, laudable way of dealing:

    qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,

    Sall. C. 2, 9:

    huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,

    id. ib. 11, 2:

    quod is bonarum artium cupiens erat,

    Tac. A. 6, 46.—
    (β).
    Liberal arts and sciences:

    litteris aut ulli bonae arti,

    Quint. 12, 1, 7:

    conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,

    Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:

    optimae artes: optimarum artium scientia,

    Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
    3.
    Bona fides, or fides bona.
    a.
    Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:

    dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?

    Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:

    si tibi optima fide omnia concessit,

    Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
    b.
    Jurid. t. t.
    (α).
    Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:

    ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

    Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;

    41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,

    ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
    (β).
    Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:

    actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,

    Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:

    quidquid dare facere oportet ex fide bona,

    Cic. Off. 3, 16, 66:

    iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,

    id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
    4.
    Bona verba.
    (α).
    Kind words:

    Bona verba quaeso,

    Ter. And. 1, 2, 33.—
    (β).
    Words of good omen (v. omen):

    dicamus bona verba,

    Tib. 2, 2, 1:

    dicite suffuso ter bona verba mero,

    Ov. F. 2, 638.—
    (γ).
    Elegant or well-chosen expressions:

    quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,

    Cic. Or. 1, 12, 51:

    verborum bonorum cursu,

    id. Brut. 66, 233:

    omnia verba sunt alicubi optima,

    Quint. 10, 1, 9.—
    (δ).
    Moral sayings:

    non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,

    Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
    5.
    Bona dicta.
    (α).
    Polite, courteous language:

    hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,

    Plaut. Am. prol. 25.—
    (β).
    Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:

    dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,

    Plaut. Capt. 3, 1, 22:

    ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,

    id. Stich. 2, 3, 75.—
    6.
    Bona facta.
    (α).
    = bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:

    nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),

    Tac. A. 3, 40.—
    (β).
    Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):

    bonum factum est, ut edicta servetis mea,

    Plaut. Poen. prol. 16:

    haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,

    id. ib. 45.— Hence,
    (γ).
    Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:

    peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,

    Suet. Caes. 80:

    et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,

    id. Vit. 14:

    hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,

    Aur. Vict. 49; cf.:

    o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,

    Tert. Pud. 1.—
    7.
    Bona gratia.
    (α).
    A friendly understanding:

    cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,

    per gratiam bonam abire,

    to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
    (β).
    Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
    8.
    Bona pars.
    (α).
    The well-disposed part of a body of persons:

    ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,

    Liv. 21, 4, 1:

    pars melior senatus ad meliora responsa trahere,

    id. 7, 21, 6.—
    (β).
    The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):

    civem bonarum partium,

    Cic. Sest. 32, 77:

    (fuit) meliorum partium aliquando,

    id. Cael. 6, 13:

    qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,

    Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
    (γ).
    Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):

    bonam partem ad te adtulit,

    Ter. Eun. 1, 2, 43:

    bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,

    Cic. Or. 2, 3, 14:

    bonam magnamque partem exercitus,

    Val. Max. 5, 2, ext. 4:

    bona pars noctium,

    Quint. 12, 11, 19:

    bona pars hominum,

    Hor. S. 1, 1, 61:

    meae vocis... bona pars,

    id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:

    melior pars diei,

    Verg. A. 9, 156.—
    (δ).
    Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:

    nostri melior pars animus est,

    Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:

    quae pars optima est in homine,

    best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:

    major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,

    Sen. Brev. Vit. 18, 1:

    Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,

    Vulg. Luc. 10, 42.—
    (ε).
    Adverb.:

    bonam partem = ex magna parte,

    Lucr. 6, 1249.—
    (ζ).
    Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:

    Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,

    id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:

    quaeso ut hoc in bonam partem accipias,

    id. Rosc. Am. 16, 45.—
    9.
    Dies bonus or bona.
    (α).
    A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):

    tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,

    Plaut. Poen. 2, 49:

    nunc dicenda bona sunt bona verba die,

    Ov. F. 1, 72.—
    (β).
    A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
    10.
    Bonus mos.
    (α).
    Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:

    nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,

    Cic. Off. 1, 17, 56:

    nam hic nimium morbus mores invasit bonos,

    Plaut. Trin. 1, 1, 6:

    domi militiaeque boni mores colebantur,

    Sall. C. 9, 1:

    propter ejus suavissimos et optimos mores,

    Cic. Phil. 3, 5, 13:

    cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,

    Liv. 34, 6, 9:

    mores meliores,

    Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
    (β).
    Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:

    ex optimo more et sanctissima disciplina,

    Cic. Phil. 2, 28, 69:

    neglegentia boni moris,

    Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:

    conventio, mandatum contra bonos mores,

    in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
    11.
    Adverbial phrases.
    a.
    Bono animo esse, or bonum animum habere.
    (α).
    To be of good cheer or courage:

    bono animo es! Liberabit ille te homo,

    Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:

    animo bono es,

    Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:

    bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,

    Varr. R. R. 1, 26:

    bono animo sint et tui et mei familiares,

    Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:

    bono animo esse jubere eam consul,

    Liv. 39, 13, 7:

    habe modo bonum animum,

    Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:

    habe animum bonum,

    id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:

    bonum animum habe,

    Liv. 45, 8, 5:

    clamor ortus ut bonum animum haberet,

    id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
    (β).
    Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:

    audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,

    Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:

    bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,

    id. Imp. Pomp. 19, 56:

    quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,

    Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
    (γ).
    Bonus animus, good temper, patience:

    bonus animus in mala re dimidium mali est,

    Plaut. Ps. 1, 5, 37:

    vos etiam hoc animo meliore feratis,

    Ov. M. 9, 433.—
    b.
    Bono modo.
    (α).
    = placide, with composure, moderation:

    si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,

    Cato, R. R. 5:

    haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,

    Cic. Ac. 2, 44, 137.—
    (β).
    In a decent manner:

    neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,

    Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
    c.
    Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:

    te ipse jure optumo incuses licet,

    Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:

    ut jure optimo me deserere posses,

    Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:

    ne jure optimo irrideamur,

    Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;

    similarly, optimo judicio,

    Val. Max. 2, 9, 2.
    II.
    As subst.
    A.
    bŏnus, boni, m.; of persons.
    1.
    In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
    (α).
    Plur.:

    bonis quod bene fit haud perit,

    Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:

    melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,

    Cic. Off. 2, 20, 71:

    verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,

    id. Lael. 14, 50:

    diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,

    Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:

    oderunt peccare boni virtutis amore,

    Hor. Ep. 1, 16, 52:

    tam bonis quam malis conduntur urbes,

    Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:

    quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,

    Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
    (β).
    Sing.:

    malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,

    Plaut. Trin. 2, 2, 8:

    nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:

    qui meliorem audax vocet in jus,

    Hor. S. 2, 5, 29.—
    2.
    Bonus, a man of honor.
    (α).
    A brave man:

    pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?

    Cic. Off. 1, 17, 57:

    libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,

    Sall. C. 33, 5:

    fortes creantur fortibus et bonis,

    Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):

    fama impari boni atque ignavi erant,

    Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
    (β).
    A gentleman:

    quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?

    Cic. Phil. 2, 4, 7.—
    3.
    Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
    (α).
    In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;

    so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,

    Cic. Sest. 16, 38:

    audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,

    id. ib. 47, 100:

    ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,

    id. Pis. 2, 4:

    etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,

    id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:

    maledictis increpat omnes bonos,

    Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,

    optimi,

    Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:

    bonorum, id est lautorum et locupletum,

    id. Att. 8, 1, 3.—
    (β).
    Without reference to political views;

    opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,

    Plaut. Trin. 2, 2, 22:

    semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,

    Sall. C. 37, 3:

    elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,

    Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:

    ut quaestui habeant male loqui melioribus,

    Plaut. Poen. 3, 3, 13:

    da locum melioribus,

    Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
    4.
    Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
    5.
    Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
    (α).
    Referring to morality:

    esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,

    every good man, Cic. Sen. 13, 43:

    qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,

    id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:

    quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?

    Sen. Prov. 4, 8.—
    (β).
    Of the educated classes:

    adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,

    Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:

    Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,

    Sall. C. 34, 2:

    optimo cuique infesta libertas,

    Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
    (γ).
    Honorable, brave:

    optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,

    Sall. J. 92, 8.—
    (δ).
    In gen., excellent:

    optimus quisque facere quam dicere... malebat,

    Sall. C. 8, 5.—
    (ε).
    Distributively:

    ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,

    to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
    (ζ).
    Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):

    hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,

    Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
    (η).
    Attributively, with a noun:

    optimam quamque causam,

    Cic. Sest. 43, 93:

    optima quaeque dies,

    Verg. G. 3, 66.
    2.
    bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
    1.
    Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;

    nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:

    quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,

    id. Par. 1, 1, 9:

    ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,

    id. Ac. 1, 2, 7:

    non-est igitur voluptas bonum,

    id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:

    sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,

    id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
    2.
    Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:

    quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,

    Plaut. Capt. 4, 1, 9:

    multa bona vobis volt facere,

    will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:

    tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,

    id. Capt. 1, 2, 33:

    multa tibi di dent bona,

    id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:

    omnia Bona dicere,

    to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:

    sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,

    Cic. Tusc. 1, 36, 88:

    cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,

    id. ib. 5, 41, 120:

    nihil enim boni nosti,

    nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:

    mala pro bonis legere dementia est,

    Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:

    quia bonum sit valere,

    a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):

    melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,

    id. Lael. 6, 20:

    meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,

    id. Or. 1, 10, 43:

    optimum: difficillimum est formam exponere optimi,

    id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;

    v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,

    to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:

    ad melius transcurrere,

    to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
    3.
    Bonum or bona, prosperity:

    fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,

    Plaut. As. 2, 2, 58:

    nulli est homini perpetuum bonum,

    id. Curc. 1, 3, 33:

    unā tecum bona, mala tolerabimus,

    Ter. Phorm. 3, 3, 23:

    quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),

    Cic. Inv. 1, 55, 107.—
    4.
    Good qualities, gifts:

    omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,

    Plaut. Am. 2, 2, 30:

    magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,

    Cic. Off. 1, 41, 148:

    nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,

    id. Cael. 5, 11:

    hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,

    id. ib. 17, 39:

    non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,

    id. Balb. 28, 63:

    gaude isto tuo tam excellenti bono,

    id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
    5.
    Advantage, benefit:

    si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,

    Cic. Off. 1, 24, 83:

    saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,

    id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:

    maximum bonum in celeritate ponebat,

    Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:

    hoc ita si fit, publico fiat bono,

    Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
    6.
    With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:

    si bonum aequomque oras,

    Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:

    si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,

    Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:

    a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,

    Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:

    istuc, Chreme, Aequi bonique facio,

    I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
    7.
    Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
    a.
    In gen.:

    paterna oportet reddi filio bona,

    Plaut. Poen. 5, 2, 120:

    bona sua med habiturum omnia,

    id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:

    bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,

    Cic. Sest. 24, 54:

    cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,

    id. ib. 30, 65:

    bona, fortunas, possessiones omnium,

    id. Caecin. 13, 38:

    at mulctantur bonis exsules,

    id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
    b.
    Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
    (α).
    Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
    (β).
    Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:

    postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,

    Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:

    edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,

    Liv. 2, 24, 6:

    bona proscribere,

    to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
    (γ).
    Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
    c.
    In bonis esse;

    with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),

    Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:

    neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,

    ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
    III.
    Predicative use.
    A.
    With nouns or pronouns as subjects.
    1.
    Bonum esse, to be morally good, honest:

    nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,

    Plaut. Cist. 2, 3, 82:

    bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,

    id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:

    itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,

    Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:

    Cato esse quam videri bonus malebat,

    Sall. C. 54, 5:

    ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,

    Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin.
    2.
    To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:

    jam istuc non bonumst,

    Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:

    oleum viridius et melius fiet,

    id. ib. 3:

    vinum ut alvum bonam faciat,

    to correct the bowels, id. ib. 156:

    quid est homini salute melius?

    Plaut. As. 3, 3, 127:

    non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,

    id. Trin. 2, 3, 1:

    quid est quod huc possit quod melius sit accedere?

    Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:

    in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,

    id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:

    meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,

    Liv. 2, 51, 3:

    parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,

    Lucr. 4, 181; 4, 191:

    si meliora dies, ut vina, poemata reddit,

    Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:

    quod bonum, faustum, felixque sit,

    Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;

    3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,

    Plaut. Cas. 2, 6, 50;

    and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,

    Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
    3.
    To be kind:

    bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,

    Plaut. Most. 4, 1, 22:

    hic si vellet bonus ac benignus Esse,

    Hor. S. 1, 2, 52.—
    4.
    With reference to the gods:

    ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,

    Plaut. As. 3, 3, 129:

    Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),

    Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
    B.
    Impers.
    1.
    Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
    (α).
    Without a subject:

    bonum sit!

    may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
    (β).
    With subject inf.:

    nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,

    Plaut. Trin. 2, 4, 61:

    bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,

    id. Curc. 1, 3,20.—
    2.
    Melius est.
    (α).
    With subject inf.:

    melius sanam est mentem sumere,

    Plaut. Men. 5, 2, 51:

    nihil sentire est melius quam tam prava sentire,

    Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,

    melius fuit, fuisset, or fuerat,

    it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:

    proinde quiesse erit melius,

    Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
    (β).
    With subject inf.-clause:

    meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,

    Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
    (γ).
    With ut-clause:

    quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,

    Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
    (δ).
    With subjectclause in the subjunctive:

    nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,

    Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
    3.
    Optimum est.
    (α).
    With subject inf.:

    optimum visum est, captivos quam primum deportare,

    Liv. 23, 34, 8:

    si quis dicit optimum esse navigare,

    Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
    (β).
    With inf.-clause:

    constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,

    Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
    (γ).
    With ut and subj:

    hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,

    Cic. Fin. 2, 3, 6.—
    (δ).
    With quod:

    illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,

    Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:

    optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,

    id. Phil. 2, 36, 91.—
    (ε).
    With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):

    sed hoc mihi optumum factu arbitror,

    Plaut. Stich. 1, 2, 16:

    optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,

    Caes. B. G. 4, 30:

    optumum factu credens exercitum augere,

    Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
    IV.
    Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:

    di melius duint,

    Ter. Phorm. 5, 9, 16:

    di meliora velint!

    Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:

    di meliora! inquit,

    Cic. Sen. 14, 47:

    id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,

    Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;

    similarly, di melius, i. e. fecerunt,

    Val. Max. 6, 1, ext. 3.
    V.
    With object expressed,
    1.
    By dat.
    (α).
    = good, useful, beneficial for:

    ambula, id lieni optumum est,

    Plaut. Curc. 2, 1, 25:

    quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,

    Sall. C. 20, 3:

    bona bello Cornus, jaculis, etc.,

    Verg. G. 2, 447.—
    (β).
    = benignus or propitius, kind to:

    vicinis bonus esto,

    Cato, R. R. 4:

    bene merenti mala es, male merenti bona es,

    Plaut. As. 1, 2, 3:

    vos o mihi Manes, Este boni,

    Verg. A. 12, 647.—
    (γ).
    = idoneus, fit for, adapted to:

    qui locus vino optimus dicetur esse,

    Cato, R. R. 6:

    tum erit ei rei optumum tempus,

    id. ib. 26:

    terra cui putre solum, Optima frumentis,

    Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
    (δ).
    With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:

    accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

    Cic. Rosc. Am. 5, 13:

    bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,

    Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:

    quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,

    Cic. Phil. 2, 14, 35:

    cui bono fuisset,

    id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.

    ellipt. form cui bono?

    Prisc. p. 1208 P.—
    (ε).
    With dat. gerund:

    ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,

    Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:

    (mons) quia pecori bonus alendo erat,

    Liv. 29, 31; 9, 10.—
    2.
    By ad and acc.:

    refert et ad quam rem bona aut non bona sit,

    Varr. R. R. 1, 91:

    occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,

    Auct. Her. 2, 4, 7:

    non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,

    Tac. A. 2, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > meliores

  • 16 optimum

    bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
    I.
    Attributively.
    A.
    As adjunct of nouns denoting persons.
    1.
    Vir bonus.
    (α).
    A man morally good (kalos kagathos):

    quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,

    Plaut. Poen. 5, 4, 60:

    omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,

    Cic. Tusc. 5, 10, 28:

    ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,

    id. Ac. 2, 8, 23:

    sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,

    id. Off. 3, 15, 64:

    qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,

    id. Lael. 5, 19:

    non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,

    id. Att. 7, 2, 4:

    ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,

    id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:

    nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,

    id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
    (β).
    An honest man:

    justitia, ex qua viri boni nominantur,

    Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;

    3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,

    id. ib. 3, 19, 77:

    quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,

    id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
    (γ).
    A man of good standing in the community:

    id viri boni arbitratu deducetur,

    Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:

    tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,

    Dig. 17, 1, [p. 244] 35;

    37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,

    Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:

    vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,

    Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:

    praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,

    Cic. Att. 9, 12, 3.—
    (δ).
    Ironically of bad men:

    sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,

    Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:

    expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,

    Cic. Cael. 26, 63:

    nam socer ejus, vir multum bonus est,

    id. Agr. 3, 3, 13;

    so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!

    Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:

    quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?

    Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
    (ε).
    Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):

    bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?

    Cic. Leg. 3, 9, 20.—
    (ζ).
    As a conventional courtesy:

    homines optimi non intellegunt, etc.,

    Cic. Fin. 1, 7, 25:

    bone accusator,

    id. Rosc. Am. 21, 58:

    sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,

    gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
    2.
    Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:

    in foro infimo boni homines atque dites ambulant,

    Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
    3.
    With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:

    bonus consul,

    Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):

    boni tribuni plebis,

    Cic. Phil. 1, 10, 25:

    bonus senator,

    id. Prov. Cons. 15, 37:

    senator bonus,

    id. Dom. 4, 8:

    bonus judex,

    id. Verr. 2, 4, 15, § 34:

    bonus augur (ironically),

    id. Phil. 2, 32, 80:

    bonus vates,

    Plaut. Mil. 3, 3, 27:

    bonus imperator,

    Sall. C. 60, 4:

    bonus dux,

    Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:

    naturam, optimam ducem,

    the best guide, Cic. Sen. 2, 5):

    bonus miles,

    Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:

    bonus orator,

    Cic. Fin. 1, 3, 10:

    optimus orator,

    id. Opt. Gen. 1, 3:

    poeta bonus,

    id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:

    scriptor bonus,

    Quint. 10, 1, 104:

    bonus advocatus,

    id. 5, 13, 10:

    bonus defensor,

    id. 5, 13, 3:

    bonus altercator,

    a good debater, id. 6, 4, 10:

    bonus praeceptor,

    id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:

    bonus gubernator,

    Cic. Ac. 2, 31, 100:

    optimus opifex,

    Hor. S. 1, 3, 133:

    sutor bonus,

    id. ib. 1, 3, 125:

    actor optimus,

    Cic. Sest. 57, 122:

    cantor optimus est modulator,

    Hor. S. 1, 3, 130:

    melior gladiator,

    Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:

    bonus paterfamilias,

    a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:

    bonus servus,

    Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:

    dominus bonus,

    Cato, R. R. 14:

    bonus custos,

    Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:

    filius bonus,

    Plaut. Am. 3, 4, 9:

    patres,

    Quint. 11, 3, 178:

    parens,

    id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:

    uxor melior,

    Cic. Inv. 1, 31, 52:

    amicus,

    id. Fam. 2, 15, 3:

    amicus optimus,

    Plaut. Cas. 3, 3, 18:

    optimus testis,

    Cic. Fam. 7, 27, 2:

    auctor, in two senses,

    good authority, id. Att. 5, 12, 3;

    and = bonus scriptor (post-class.),

    Quint. 10, 1, 74.—Esp.:

    bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,

    id. ib. 2, 23, 83:

    eum esse civem et fidelem et bonum,

    Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:

    optimus et fortissimus civis,

    Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
    4.
    Bonus and optimus as epithets of the gods.
    (α).
    In gen.:

    sed te bonus Mercurius perdat,

    Plaut. Cas. 2, 3, 23:

    fata... bonique divi,

    Hor. C. 4, 2, 38:

    divis orte bonis,

    id. ib. 4, 5, 1:

    O bone deus!

    Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
    (β).
    Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:

    (Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,

    Cic. N. D. 2, 25, 64:

    Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,

    id. ib. 3, 36, 87:

    in templo Jovis Optimi Maximi,

    id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:

    nutu Jovis Optimi Maximi,

    id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
    (γ).
    Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:

    di boni, hunc visitavi antidhac!

    Plaut. Ep. 4, 1, 16:

    di boni, boni quid porto!

    Ter. And. 2, 2, 1:

    di boni, quid hoc morbi est,

    id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:

    alter, O di boni, quam taeter incedebat!

    Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
    (δ).
    Bona Dea, etc., v. 6.—
    5.
    Optimus as a laudatory epithet.
    (α).
    Vir optimus:

    per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,

    Cic. Sest. 1, 2:

    virum optimum et constantissimum M. Cispium,

    id. ib. 35, 76:

    fratrem meum, virum optimum, fortissimum,

    id. ib.:

    consolabor hos praesentes, viros optimos,

    id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
    (β).
    Femina bona, optima:

    tua conjunx bona femina,

    Cic. Phil. 3, 6, 16:

    hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,

    id. ib. —
    (γ).
    Senex, pater, frater, etc.:

    optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,

    Cic. Planc. 41, 97:

    insuevit pater optimus hoc me,

    Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:

    C. Marcelli, fratris optimi,

    Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
    (δ).
    With proper names ( poet.):

    optimus Vergilius,

    Hor. S. 1, 6, 54:

    Maecenas optimus,

    id. ib. 1, 5, 27:

    optime Quinti,

    id. Ep. 1, 16, 1.—
    (ε).
    Esp. as an epithet of the Roman emperors:

    quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?

    Plin. Pan. 2, 7:

    gratias, inquit, ago, optime Princeps!

    Sen. Tranq. 14. 4:

    ex epistula optimi imperatoris Antonini,

    Gai. Inst. 1, 102; cf.:

    bene te patriae pater optime Caesar,

    Ov. F. 2, 637:

    optime Romulae Custos gentis,

    Hor. C. 4, 5, 1.—
    6.
    Bonus and Bona, names of deities.
    (α).
    Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):

    Bonae Deae pulvinaribus,

    Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.

    in mal. part.,

    Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
    (β).
    Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
    (γ).
    Bona Fortuna:

    si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,

    Plaut. Aul. 1, 3, 22:

    Bonae Fortunae (signum),

    Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:

    FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,

    Inscr. Orell. 1743 sq. —
    (δ).
    Bona Spes:

    Spes Bona, obsecro, subventa mihi,

    Plaut. Rud. 1, 4, 12:

    BONAE SPEI,

    Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
    (ε).
    BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:

    Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,

    Prop. 3, 24, 19.
    B.
    With nouns denoting things.
    1.
    Things concrete, denoting excellence:

    navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,

    Sen. Ep. 76, 13:

    gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,

    id. ib. 76, 14:

    id vinum erit lene et bono colore,

    Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:

    tabulas... collocare in bono lumine,

    Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:

    per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,

    id. ib. 73; cf.:

    bonae aquae, ironically compared to wine,

    Prop. 2, 33 (3, 31), 28:

    praedium bonum caelum habeat,

    good temperature, Cato, R. R. 1:

    bona tempestate,

    in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:

    (praedium) solo bono valeat,

    by good soil, Cato, R. R. 1:

    bonae (aedes) cum curantur male,

    Plaut. Most. 1, 2, 24:

    villam bonam,

    Cic. Off. 3, 13, 55:

    bonus pons,

    Cat. 17, 5:

    scyphi optimi (= optime facti),

    Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:

    perbona toreumata,

    id. ib. 2, 4, 18, §

    38: bona domicilia,

    comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:

    agrum Meliorem nemo habet,

    Ter. Heaut. 1, 1, 12:

    fundum meliorem,

    Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:

    equus melior,

    id. Inv. 1, 31, 52:

    bona cena,

    Cat. 13, 3:

    boni nummi,

    good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:

    super omnia vultus accessere boni,

    good looks, Ov. M. 8, 678:

    mulier bona forma,

    of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:

    equus formae melioris,

    Hor. S. 2, 7, 52:

    tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,

    fine, beautiful, Suet. Calig. 33:

    fruges bonae,

    Cat. 34, 19:

    ova suci melioris,

    of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:

    animus aequus optimum est aerumnae condimentum,

    Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:

    bonum omen, 2. e.),

    Quint. 6, 3, 69:

    scio te bona esse voce, ne clama nimis,

    good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,

    bona firmaque vox,

    Quint. 11, 3, 13.—
    2.
    Things abstract.
    a.
    Of physical well-being:

    ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,

    Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:

    non bonus somnus de prandio est,

    Plaut. Most. 3, 2, 8:

    bona aetas,

    prime of life, Cic. Sen. 14, 48:

    optima aetate,

    id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:

    bona, inquis, aetate, etc.,

    Sen. Ep. 76, 1.—
    b.
    Of the mind and soul:

    meliore esse sensu,

    Cic. Sest. 21, 47:

    optima indoles,

    id. Fin. 5, 22, 61:

    bona conscientia,

    Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:

    bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,

    with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:

    mens melior,

    Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:

    duos optimae indolis filios,

    Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:

    bonum consilium,

    Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:

    bona voluntas,

    a good purpose, Quint. 12, 11, 31:

    memoria bona,

    Cic. Att. 8, 4, 2:

    bona ratio cum perdita... confligit,

    id. Cat. 2, 11, 25:

    bonae rationes,

    Ter. Ad. 5, 3, 50:

    pronuntiatio bona,

    Auct. Her. 3, 15, 27.—
    c.
    Of moral relations:

    ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,

    Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;

    v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,

    Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:

    fac, sis, bonae frugi sies,

    of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:

    bona studia,

    moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:

    quidquid vita meliore parasti,

    Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:

    Juppiter, te bonas preces precor,

    Cato, R. R. 134; 139.—
    d.
    Of external, artistic, and literary value and usefulness:

    bono usui estis nulli,

    Plaut. Curc. 4, 2, 15:

    Optumo optume optumam operam das,

    id. Am. 1, 1, 122:

    bonam dedistis mihi operam,

    a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;

    v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,

    Cic. Off. 1, 33, 121:

    bonum otium,

    valuable leisure, Sall. C. 4, 1:

    bonis versibus,

    Cic. Ac. 2, 23, 74:

    versus meliores,

    Plaut. Trin. 3, 2, 81:

    meliora poemata,

    Hor. A. P. 303:

    in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,

    Cic. Or. 8, 26:

    optimas fabulas,

    id. Off. 1, 31, 114:

    melius munus,

    id. Ac. 1, 2, 7.—
    e.
    Favorable, prosperous, lucky, fortunate:

    de Procilio rumores non boni,

    unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:

    bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,

    about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:

    si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,

    id. Pis. 29, 71; cf.

    fortuna optima esse,

    to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:

    occasio tam bona,

    Plaut. Most. 2, 2, 9:

    senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,

    Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:

    bona navigatio,

    id. N. D. 3, 34, 83;

    esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,

    Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:

    ego sum spe bona,

    Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:

    optima spe,

    id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;

    v. C. 1. c. infra: meliora responsa,

    more favorable, Liv. 7, 21, 6:

    melior interpretatio,

    Tac. H. 3, 65:

    cum laude et bonis recordationibus,

    id. A. 4, 38:

    amnis Doctus iter melius,

    i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:

    omen bonum,

    a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.

    Liv. praef. § 13: melius omen,

    Ov. F. 1, 221;

    optimum,

    Cic. Fam. 3, 12, 2:

    bona scaeva,

    Plaut. Stich. 5, 2, 24:

    auspicio optumo,

    id. ib. 3, 2, 6; cf.:

    memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,

    Hor. S. 1, 9, 68.—
    f.
    Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:

    optima res publica,

    id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:

    minus bonis temporibus,

    id. Dom. 4, 8; so,

    optimis temporibus,

    id. Sest. 3, 6:

    nostrae res meliore loco videbantur,

    id. ad Brut. 1, 3, 1:

    lex optima,

    id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
    g.
    Good = large, considerable:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6:

    bona librorum copia,

    Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:

    bona copia cornu,

    Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
    h.
    Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:

    si bono genere natus sit,

    Auct. Her. 3, 7, 13.—
    k.
    Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
    (α).
    Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:

    primum abs te hoc bona venia expeto,

    Ter. Phorm. 2, 3, 31:

    bona tua venia dixerim,

    Cic. Leg. 3, 15, 34:

    oravit bona venia Quirites, ne, etc.,

    Liv. 7, 41, 3:

    obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,

    id. 6, 40, 10:

    cum bona venia quaeso audiatis, etc.,

    id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.

    . sed des veniam bonus oro = venia bona oro,

    Hor. S. 2, 4, 5.—
    (β).
    Bona pax, without quarrelling:

    bona pax sit potius,

    let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;

    so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,

    without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
    (γ).
    Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:

    igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,

    Sall. J. 5, 5.—
    (δ).
    Bona societas, alliance:

    Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,

    Tac. A. 1, 58.
    C.
    In particular phrases.
    1.
    Bonae res.
    a.
    = Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:

    concedatur bonis rebus homines morte privari,

    Cic. Tusc. 1, 36, 87:

    optimis rebus usus est,

    he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
    b.
    = Res secundae, opp. res adversae, prosperity:

    bonis rebus tuis, meas irrides malas,

    Plaut. Trin. 2, 4, 45:

    in bonis rebus,

    Hor. C. 2, 3, 2. —
    c.
    Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:

    homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,

    who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
    d.
    Costly things, articles of luxury:

    capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,

    Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:

    nimium rei bonae,

    id. Stich. 2, 3, 55:

    ignorantia bonarum rerum,

    Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:

    re bona copiosum esse,

    Gell. 16, 19, 7.—
    e.
    Moral, morally good:

    illi cum res non bonas tractent,

    Cic. Ac. 2, 33, 72:

    ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,

    id. ib. 1, 4, 15:

    quid habemus in rebus bonis et malis explorati?

    id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:

    quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,

    id. Sen. 18, 65.—
    f.
    In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:

    res bonas verbis electis dictas quis non legat?

    Cic. Fin. 1, 3, 8:

    studiis generorum, praesertim in re bona,

    Plaut. Am. 8, 26.—
    2.
    Bonae artes.
    (α).
    A good, laudable way of dealing:

    qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,

    Sall. C. 2, 9:

    huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,

    id. ib. 11, 2:

    quod is bonarum artium cupiens erat,

    Tac. A. 6, 46.—
    (β).
    Liberal arts and sciences:

    litteris aut ulli bonae arti,

    Quint. 12, 1, 7:

    conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,

    Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:

    optimae artes: optimarum artium scientia,

    Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
    3.
    Bona fides, or fides bona.
    a.
    Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:

    dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?

    Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:

    si tibi optima fide omnia concessit,

    Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
    b.
    Jurid. t. t.
    (α).
    Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:

    ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

    Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;

    41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,

    ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
    (β).
    Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:

    actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,

    Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:

    quidquid dare facere oportet ex fide bona,

    Cic. Off. 3, 16, 66:

    iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,

    id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
    4.
    Bona verba.
    (α).
    Kind words:

    Bona verba quaeso,

    Ter. And. 1, 2, 33.—
    (β).
    Words of good omen (v. omen):

    dicamus bona verba,

    Tib. 2, 2, 1:

    dicite suffuso ter bona verba mero,

    Ov. F. 2, 638.—
    (γ).
    Elegant or well-chosen expressions:

    quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,

    Cic. Or. 1, 12, 51:

    verborum bonorum cursu,

    id. Brut. 66, 233:

    omnia verba sunt alicubi optima,

    Quint. 10, 1, 9.—
    (δ).
    Moral sayings:

    non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,

    Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
    5.
    Bona dicta.
    (α).
    Polite, courteous language:

    hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,

    Plaut. Am. prol. 25.—
    (β).
    Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:

    dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,

    Plaut. Capt. 3, 1, 22:

    ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,

    id. Stich. 2, 3, 75.—
    6.
    Bona facta.
    (α).
    = bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:

    nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),

    Tac. A. 3, 40.—
    (β).
    Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):

    bonum factum est, ut edicta servetis mea,

    Plaut. Poen. prol. 16:

    haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,

    id. ib. 45.— Hence,
    (γ).
    Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:

    peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,

    Suet. Caes. 80:

    et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,

    id. Vit. 14:

    hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,

    Aur. Vict. 49; cf.:

    o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,

    Tert. Pud. 1.—
    7.
    Bona gratia.
    (α).
    A friendly understanding:

    cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,

    per gratiam bonam abire,

    to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
    (β).
    Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
    8.
    Bona pars.
    (α).
    The well-disposed part of a body of persons:

    ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,

    Liv. 21, 4, 1:

    pars melior senatus ad meliora responsa trahere,

    id. 7, 21, 6.—
    (β).
    The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):

    civem bonarum partium,

    Cic. Sest. 32, 77:

    (fuit) meliorum partium aliquando,

    id. Cael. 6, 13:

    qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,

    Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
    (γ).
    Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):

    bonam partem ad te adtulit,

    Ter. Eun. 1, 2, 43:

    bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,

    Cic. Or. 2, 3, 14:

    bonam magnamque partem exercitus,

    Val. Max. 5, 2, ext. 4:

    bona pars noctium,

    Quint. 12, 11, 19:

    bona pars hominum,

    Hor. S. 1, 1, 61:

    meae vocis... bona pars,

    id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:

    melior pars diei,

    Verg. A. 9, 156.—
    (δ).
    Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:

    nostri melior pars animus est,

    Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:

    quae pars optima est in homine,

    best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:

    major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,

    Sen. Brev. Vit. 18, 1:

    Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,

    Vulg. Luc. 10, 42.—
    (ε).
    Adverb.:

    bonam partem = ex magna parte,

    Lucr. 6, 1249.—
    (ζ).
    Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:

    Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,

    id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:

    quaeso ut hoc in bonam partem accipias,

    id. Rosc. Am. 16, 45.—
    9.
    Dies bonus or bona.
    (α).
    A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):

    tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,

    Plaut. Poen. 2, 49:

    nunc dicenda bona sunt bona verba die,

    Ov. F. 1, 72.—
    (β).
    A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
    10.
    Bonus mos.
    (α).
    Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:

    nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,

    Cic. Off. 1, 17, 56:

    nam hic nimium morbus mores invasit bonos,

    Plaut. Trin. 1, 1, 6:

    domi militiaeque boni mores colebantur,

    Sall. C. 9, 1:

    propter ejus suavissimos et optimos mores,

    Cic. Phil. 3, 5, 13:

    cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,

    Liv. 34, 6, 9:

    mores meliores,

    Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
    (β).
    Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:

    ex optimo more et sanctissima disciplina,

    Cic. Phil. 2, 28, 69:

    neglegentia boni moris,

    Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:

    conventio, mandatum contra bonos mores,

    in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
    11.
    Adverbial phrases.
    a.
    Bono animo esse, or bonum animum habere.
    (α).
    To be of good cheer or courage:

    bono animo es! Liberabit ille te homo,

    Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:

    animo bono es,

    Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:

    bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,

    Varr. R. R. 1, 26:

    bono animo sint et tui et mei familiares,

    Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:

    bono animo esse jubere eam consul,

    Liv. 39, 13, 7:

    habe modo bonum animum,

    Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:

    habe animum bonum,

    id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:

    bonum animum habe,

    Liv. 45, 8, 5:

    clamor ortus ut bonum animum haberet,

    id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
    (β).
    Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:

    audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,

    Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:

    bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,

    id. Imp. Pomp. 19, 56:

    quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,

    Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
    (γ).
    Bonus animus, good temper, patience:

    bonus animus in mala re dimidium mali est,

    Plaut. Ps. 1, 5, 37:

    vos etiam hoc animo meliore feratis,

    Ov. M. 9, 433.—
    b.
    Bono modo.
    (α).
    = placide, with composure, moderation:

    si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,

    Cato, R. R. 5:

    haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,

    Cic. Ac. 2, 44, 137.—
    (β).
    In a decent manner:

    neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,

    Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
    c.
    Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:

    te ipse jure optumo incuses licet,

    Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:

    ut jure optimo me deserere posses,

    Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:

    ne jure optimo irrideamur,

    Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;

    similarly, optimo judicio,

    Val. Max. 2, 9, 2.
    II.
    As subst.
    A.
    bŏnus, boni, m.; of persons.
    1.
    In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
    (α).
    Plur.:

    bonis quod bene fit haud perit,

    Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:

    melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,

    Cic. Off. 2, 20, 71:

    verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,

    id. Lael. 14, 50:

    diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,

    Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:

    oderunt peccare boni virtutis amore,

    Hor. Ep. 1, 16, 52:

    tam bonis quam malis conduntur urbes,

    Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:

    quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,

    Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
    (β).
    Sing.:

    malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,

    Plaut. Trin. 2, 2, 8:

    nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,

    Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:

    qui meliorem audax vocet in jus,

    Hor. S. 2, 5, 29.—
    2.
    Bonus, a man of honor.
    (α).
    A brave man:

    pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?

    Cic. Off. 1, 17, 57:

    libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,

    Sall. C. 33, 5:

    fortes creantur fortibus et bonis,

    Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):

    fama impari boni atque ignavi erant,

    Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
    (β).
    A gentleman:

    quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?

    Cic. Phil. 2, 4, 7.—
    3.
    Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
    (α).
    In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;

    so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,

    Cic. Sest. 16, 38:

    audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,

    id. ib. 47, 100:

    ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,

    id. Pis. 2, 4:

    etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,

    id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:

    maledictis increpat omnes bonos,

    Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,

    optimi,

    Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:

    bonorum, id est lautorum et locupletum,

    id. Att. 8, 1, 3.—
    (β).
    Without reference to political views;

    opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,

    Plaut. Trin. 2, 2, 22:

    semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,

    Sall. C. 37, 3:

    elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,

    Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:

    ut quaestui habeant male loqui melioribus,

    Plaut. Poen. 3, 3, 13:

    da locum melioribus,

    Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
    4.
    Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
    5.
    Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
    (α).
    Referring to morality:

    esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,

    every good man, Cic. Sen. 13, 43:

    qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,

    id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:

    quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?

    Sen. Prov. 4, 8.—
    (β).
    Of the educated classes:

    adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,

    Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:

    Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,

    Sall. C. 34, 2:

    optimo cuique infesta libertas,

    Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
    (γ).
    Honorable, brave:

    optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,

    Sall. J. 92, 8.—
    (δ).
    In gen., excellent:

    optimus quisque facere quam dicere... malebat,

    Sall. C. 8, 5.—
    (ε).
    Distributively:

    ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,

    to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
    (ζ).
    Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):

    hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,

    Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
    (η).
    Attributively, with a noun:

    optimam quamque causam,

    Cic. Sest. 43, 93:

    optima quaeque dies,

    Verg. G. 3, 66.
    2.
    bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
    1.
    Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;

    nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:

    quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,

    id. Par. 1, 1, 9:

    ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,

    id. Ac. 1, 2, 7:

    non-est igitur voluptas bonum,

    id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:

    sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,

    id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
    2.
    Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:

    quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,

    Plaut. Capt. 4, 1, 9:

    multa bona vobis volt facere,

    will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:

    tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,

    id. Capt. 1, 2, 33:

    multa tibi di dent bona,

    id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:

    omnia Bona dicere,

    to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:

    sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,

    Cic. Tusc. 1, 36, 88:

    cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,

    id. ib. 5, 41, 120:

    nihil enim boni nosti,

    nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:

    mala pro bonis legere dementia est,

    Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:

    quia bonum sit valere,

    a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):

    melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,

    id. Lael. 6, 20:

    meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,

    id. Or. 1, 10, 43:

    optimum: difficillimum est formam exponere optimi,

    id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;

    v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,

    to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:

    ad melius transcurrere,

    to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
    3.
    Bonum or bona, prosperity:

    fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,

    Plaut. As. 2, 2, 58:

    nulli est homini perpetuum bonum,

    id. Curc. 1, 3, 33:

    unā tecum bona, mala tolerabimus,

    Ter. Phorm. 3, 3, 23:

    quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),

    Cic. Inv. 1, 55, 107.—
    4.
    Good qualities, gifts:

    omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,

    Plaut. Am. 2, 2, 30:

    magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,

    Cic. Off. 1, 41, 148:

    nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,

    id. Cael. 5, 11:

    hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,

    id. ib. 17, 39:

    non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,

    id. Balb. 28, 63:

    gaude isto tuo tam excellenti bono,

    id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
    5.
    Advantage, benefit:

    si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,

    Cic. Off. 1, 24, 83:

    saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,

    id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:

    maximum bonum in celeritate ponebat,

    Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:

    hoc ita si fit, publico fiat bono,

    Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
    6.
    With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:

    si bonum aequomque oras,

    Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:

    si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,

    Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:

    a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,

    Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:

    istuc, Chreme, Aequi bonique facio,

    I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
    7.
    Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
    a.
    In gen.:

    paterna oportet reddi filio bona,

    Plaut. Poen. 5, 2, 120:

    bona sua med habiturum omnia,

    id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:

    bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,

    Cic. Sest. 24, 54:

    cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,

    id. ib. 30, 65:

    bona, fortunas, possessiones omnium,

    id. Caecin. 13, 38:

    at mulctantur bonis exsules,

    id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
    b.
    Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
    (α).
    Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
    (β).
    Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:

    postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,

    Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:

    edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,

    Liv. 2, 24, 6:

    bona proscribere,

    to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
    (γ).
    Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
    c.
    In bonis esse;

    with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),

    Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:

    neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,

    ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
    III.
    Predicative use.
    A.
    With nouns or pronouns as subjects.
    1.
    Bonum esse, to be morally good, honest:

    nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,

    Plaut. Cist. 2, 3, 82:

    bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,

    id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:

    itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,

    Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:

    Cato esse quam videri bonus malebat,

    Sall. C. 54, 5:

    ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,

    Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin.
    2.
    To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:

    jam istuc non bonumst,

    Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:

    oleum viridius et melius fiet,

    id. ib. 3:

    vinum ut alvum bonam faciat,

    to correct the bowels, id. ib. 156:

    quid est homini salute melius?

    Plaut. As. 3, 3, 127:

    non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,

    id. Trin. 2, 3, 1:

    quid est quod huc possit quod melius sit accedere?

    Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:

    in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,

    id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:

    meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,

    Liv. 2, 51, 3:

    parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,

    Lucr. 4, 181; 4, 191:

    si meliora dies, ut vina, poemata reddit,

    Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:

    quod bonum, faustum, felixque sit,

    Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;

    3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,

    Plaut. Cas. 2, 6, 50;

    and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,

    Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
    3.
    To be kind:

    bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,

    Plaut. Most. 4, 1, 22:

    hic si vellet bonus ac benignus Esse,

    Hor. S. 1, 2, 52.—
    4.
    With reference to the gods:

    ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,

    Plaut. As. 3, 3, 129:

    Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),

    Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
    B.
    Impers.
    1.
    Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
    (α).
    Without a subject:

    bonum sit!

    may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
    (β).
    With subject inf.:

    nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,

    Plaut. Trin. 2, 4, 61:

    bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,

    id. Curc. 1, 3,20.—
    2.
    Melius est.
    (α).
    With subject inf.:

    melius sanam est mentem sumere,

    Plaut. Men. 5, 2, 51:

    nihil sentire est melius quam tam prava sentire,

    Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,

    melius fuit, fuisset, or fuerat,

    it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:

    proinde quiesse erit melius,

    Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
    (β).
    With subject inf.-clause:

    meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,

    Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
    (γ).
    With ut-clause:

    quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,

    Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
    (δ).
    With subjectclause in the subjunctive:

    nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,

    Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
    3.
    Optimum est.
    (α).
    With subject inf.:

    optimum visum est, captivos quam primum deportare,

    Liv. 23, 34, 8:

    si quis dicit optimum esse navigare,

    Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
    (β).
    With inf.-clause:

    constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,

    Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
    (γ).
    With ut and subj:

    hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,

    Cic. Fin. 2, 3, 6.—
    (δ).
    With quod:

    illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,

    Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:

    optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,

    id. Phil. 2, 36, 91.—
    (ε).
    With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):

    sed hoc mihi optumum factu arbitror,

    Plaut. Stich. 1, 2, 16:

    optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,

    Caes. B. G. 4, 30:

    optumum factu credens exercitum augere,

    Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
    IV.
    Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:

    di melius duint,

    Ter. Phorm. 5, 9, 16:

    di meliora velint!

    Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:

    di meliora! inquit,

    Cic. Sen. 14, 47:

    id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,

    Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;

    similarly, di melius, i. e. fecerunt,

    Val. Max. 6, 1, ext. 3.
    V.
    With object expressed,
    1.
    By dat.
    (α).
    = good, useful, beneficial for:

    ambula, id lieni optumum est,

    Plaut. Curc. 2, 1, 25:

    quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,

    Sall. C. 20, 3:

    bona bello Cornus, jaculis, etc.,

    Verg. G. 2, 447.—
    (β).
    = benignus or propitius, kind to:

    vicinis bonus esto,

    Cato, R. R. 4:

    bene merenti mala es, male merenti bona es,

    Plaut. As. 1, 2, 3:

    vos o mihi Manes, Este boni,

    Verg. A. 12, 647.—
    (γ).
    = idoneus, fit for, adapted to:

    qui locus vino optimus dicetur esse,

    Cato, R. R. 6:

    tum erit ei rei optumum tempus,

    id. ib. 26:

    terra cui putre solum, Optima frumentis,

    Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
    (δ).
    With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:

    accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

    Cic. Rosc. Am. 5, 13:

    bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,

    Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:

    quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,

    Cic. Phil. 2, 14, 35:

    cui bono fuisset,

    id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.

    ellipt. form cui bono?

    Prisc. p. 1208 P.—
    (ε).
    With dat. gerund:

    ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,

    Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:

    (mons) quia pecori bonus alendo erat,

    Liv. 29, 31; 9, 10.—
    2.
    By ad and acc.:

    refert et ad quam rem bona aut non bona sit,

    Varr. R. R. 1, 91:

    occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,

    Auct. Her. 2, 4, 7:

    non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,

    Tac. A. 2, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > optimum

  • 17 sua

    sŭus, a, um (old form sos, sa, sum; dat. plur. sis, Enn. ap. Fest. p. 301 Mull.; acc. sas. id. ib. p. 325 ib.; cf. Paul. ex Fest. p. 47; Schol. Pers. 1, 108; sing. sam for suam, Fest. p. 47 Mull.;

    so for suo, C. I. L. 5, 2007. In ante-class. verse su- with the following vowel freq. forms one syllable,

    Plaut. Merc. 1, 1, 48; id. Ps. 1, 3, 5; Ter. And. 1, 1, 68; Lucr. 1, 1022; v. Neue, Formenl. 2, 189 sqq.), pron. poss., 3 d pers. [root SVA-; Sanscr. sva, own; cf. sui; Gr. seWo-, whence sphe, etc., and he; cf. heos], of or belonging to himself, herself, etc.; his own, her own, etc.; his, her, its, their; one ' s; hers, theirs.
    I.
    Ordinary possessive use his, etc. (cf. the similar use of the pers. pron. sui, q. v.).
    A.
    With antecedent in the same sentence.
    1.
    The antecedent a subject-nominative, expressed or understood.
    (α).
    His:

    Caesar copias suas divisit,

    Caes. B. C. 3, 97:

    ille in sua sententia perseverat,

    id. ib. 1, 72:

    tantam habebat suarum rerum fiduciam,

    id. ib. 2, 37:

    cum sceleris sui socios Romae reliquisset,

    Cic. Cat. 3, 1, 3:

    cur ego non ignoscam si anteposuit suam salutem meae?

    id. Pis. 32, 79; id. Phil. 2, 18, 45; id. Mil. 10, 27; id. Fam. 15, 14, 1:

    Hanno praefecturam ejus (i.e. Muttinis) filio suo (Hannonis) dedit,

    Liv. 26, 40, 7:

    imperat princeps civibus suis,

    Sen. Clem. 1, 16, 2:

    nemo rem suam emit,

    id. Ben. 7, 4, 8.—
    (β).
    Her:

    mea Glycerium suos parentes repperit,

    Ter. And. 5, 6, 5:

    utinam haec ignoraret suum patrem,

    id. Phorm. 5, 6, 34:

    si nunc facere volt era officium suom,

    Plaut. Cas. 2, 8, 72:

    ne eadem mulier cum suo conjuge honestissimum adulescentem oppressisse videatur,

    Cic. Cael. 32, 78:

    si omnibus suis copiis excellentem virum res publica armasset,

    id. Phil. 13, 16, 32.—
    (γ).
    Its:

    omne animal, simul et ortum est, et se ipsum et omnes partes suas diligit,

    Cic. Fin. 2, 11, 33:

    cum mea domus ardore suo deflagrationem Italiae toti minaretur,

    id. Planc. 40, 95.—
    (δ).
    Their: (legiones) si consulem suum reliquerunt, vituperandae sunt Cic. Phil. 5, 2, 4:

    mittent aliquem de suo numero,

    id. ib. 11, 10, 25:

    rationem illi sententiae suae non fere reddebant,

    id. Tusc. 1, 17, 38:

    qui agellos suos redimere a piratis solebant,

    id. Verr. 2, 3, 37, § 85:

    edicunt ut ad suum vestitum senatores redirent,

    id. Sest. 14, 32:

    suis finibus eos prohibent,

    Caes. B. G. 1, 1: Allobrogibus sese persuasuros existimabant ut per suos (Allobrogum) fines eos (Helvetios) ire paterentur, id. id. 1, 6;

    and distributively: ac naves onerariae LXIII. in portu expugnatae, quaedam cum suis oneribus, frumento, armis, aere, etc.,

    some with their several cargoes, Liv. 26, 47, 9.—
    2.
    With a subject-clause as antecedent:

    id sua sponte apparebat tuta celeribus consiliis praepositurum,

    was selfevident, Liv. 22, 38, 13:

    ad id quod sua sponte satis collectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,

    id. 3, 62, 1:

    secutum tamen sua sponte est ut vilior ob ea regi Hannibal et suspectior fieret,

    id. 35, 14, 4. —
    3.
    With subject-acc. as antecedent:

    hanc dicam Athenis advenisse cum aliquo amatore suo, Plant. Mil. 2, 2, 86: doceo gratissimum esse in sua tribu Plancium,

    Cic. Planc. 19, 47:

    cupio eum suae causae confidere,

    id. Sest. 64, 135:

    suspicari debuit (Milo), eum (Clodium) ad villam suam (Clodii) deversurum,

    id. Mil. 19, 51: Medeam praedicant in fuga fratris sui membra dissipavisse, id. Imp. Pomp. 9, 22:

    (dixit) Caesarem pro sua dignitate debere et studium et iracundiam suam reipublicae dimittere,

    Caes. B. C. 1, 8.—
    4.
    With object-acc. as antecedent.
    (α).
    Suus being an adjunct of the subject (generally rendered in Engl. by a pass. constr.):

    hunc pater suus de templo deduxit,

    he was taken from the temple by his father, Cic. Inv. 2, 17, 52:

    hunc sui cives e civitate ejecerunt,

    id. Sest. 68, 142:

    Alexandrum uxor sua... occidit,

    id. Inv. 2, 49, 144:

    illum ulciscentur mores sui,

    id. Att. 9, 12, 2:

    quodsi quem natura sua... forte deficiet,

    id. Or. 1, 14:

    utrumque regem sua multitudo consalutaverat,

    Liv. 1, 7, 1:

    quas (urbes) sua virtus ac dii juvent, magnas sibi opes facere,

    id. 1, 9, 3; 1, 7, 15; 6, 33, 5:

    quos nec sua conscientia impulerit, nec, etc.,

    id. 26, 33, 3; 25, 14, 7:

    consulem C. Marium servus suus interemit,

    Val. Max. 6, 8, 2:

    quis non Vedium Pollionem pejus oderat quam servi sui?

    Sen. Clem. 1, 18, 2:

    sera dies sit qua illum gens sua caelo adserat,

    id. Cons. Poll. 12 (31), 5.—With the antecedent understood from the principal sentence:

    ita forma simili pueri ut mater sua internoscere (sc. eos) non posset,

    Plaut. Men. prol. 19; and with suus as adjunct both of the subject and of the antecedent: jubet salvere suos vir uxorem suam, id. merc. 4, 3, 11. —
    (β).
    With impers. verbs:

    sunt homines, quos libidinis infamiaeque suae neque pudeat neque taedeat,

    Cic. Verr. 1, 12, 35:

    video fore ut inimicos tuos poeniteat intemperantiae suae,

    id. Fam. 3, 10, 1:

    si Caesarem beneficii sui poeniteret,

    id. Lig. 10, 29; so id. Agr. 2, 11, 26:

    jam ne nobilitatis quidem suae plebejos poenitere,

    Liv. 10, 7, 8:

    militem jam minus virtutis poenitere suae,

    id. 22, 12, 10.—
    (γ).
    As adjunct of other members of the sentence:

    ad parentes suos ducas Silenium,

    Plaut. Cist. 2, 3, 86. nam is illius filiam conicit in navem clam matrem suam (i.e. filiae), id. Mil. 2, 1, 34:

    eosdem ad quaestoris sui aut imperatoris, aut commilitonum suorum pericula impulistis,

    Cic. Phil. 13, 17, 34:

    totum enim ex sua patria sustulisti,

    id. Verr. 2, 5, 49, § 127; id. Or. 3, 32, 126: quem (Hammonium) tibi etiam suo nomine ( on his own account) commendo... itaque peto a te ut ejus procuratorem et ipsum suo nomine diligas, id. Fam. 13, 21, 2:

    Caesar Fabium in sua remittit hiberna,

    Caes. B. G. 5, 33; id. B. C. 3, 24:

    introire ad Ciceronem, et domi suae imparatum confodere,

    Sall. C. 28, 1:

    suis flammis delete Fidenas,

    i. e. the flames kindled by the Fidenates, Liv. 4, 33, 5:

    suo igni involvit hostes,

    Tac. A. 14, 30:

    quid Caesarem in sua fata inmisit?

    Sen. Ep. 94, 65; id. Q. N. 1, praef. 7; cf.

    with antecedent supplied from preceding sentence: non destiti rogare et petere (sc. Brutum) mea causa, suadere et hortari sua,

    Cic. Att. 6, 2, 7.—
    5.
    With dat. as antecedent.
    (α).
    As adjunct of subject (cf. 4. supra):

    suus rex reginae placet,

    a queen likes her own king, Plaut. Stich. 1, 2, 76:

    ei nunc alia ducenda'st domum, sua cognata Lemniensis,

    id. Cist. 1, 1, 101:

    Autronio nonne sodales, non collegae sui... defuerunt?

    Cic. Sull. 2, 7:

    si ceteris facta sua recte prosunt,

    id. Cat. 3, 12, 27:

    cui non magistri sui atque doctores, cui non... locus ipse... in mente versetur?

    id. Planc. 33, 81:

    haec omnia plane... Siculis erepta sunt: primum suae leges, etc.,

    id. Verr. 2, 2, 13, § 33:

    Romanis multitudo sua auxit animum,

    Liv. 21, 50, 4:

    sicuti populo Romano sua fortuna labet,

    id. 42, 50, 7:

    Lanuvinis sacra sua reddita,

    id. 8, 14, 2:

    vilitas sua illis detrahit pretium,

    Sen. Ben. 4, 29, 2:

    nemo est cui felicitas sua satisfaciat,

    id. Ep. 115, 17:

    labor illi suus restitutus est,

    id. Brev. Vit. 20, 3:

    magnitudo sua singulis constat,

    id. Q. N. 1, 1, 10:

    tantum sapienti sua, quantum Dec omnis aetas patet,

    id. Ep. 53, 11. —

    With antecedent supplied from principal sentence: mater quod suasit sua Adulescens mulier fecit, i.e. ei,

    Ter. Hec. 4, 4, 38.—
    (β).
    Of other words:

    regique Thebano regnum stabilivit suum,

    Plaut. Am. 1, 1, 40:

    mittam hodie huic suo die natali malam rem magnam,

    id. Ps. 1, 3, 5:

    ego Metello non irascor, neque ei suam vacationem eripio,

    Cic. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    desinant insidiari domui suae consuli,

    id. Cat. 1, 13, 32:

    quibus ea res honori fuerit a suis civibus,

    id. Mil. 35, 96: Scipio suas res Syracusanis restituit, Liv. [p. 1824] 29, 1, 17:

    nos non suas (leges Lacedaemoniis arbitror) ademisse, sed nostras leges dedisse,

    id. 39, 37, 6:

    Graccho et Tuditano provinciae Lucani et Galliae cum suis exercitibus prorogatae,

    id. 25, 3, 5.—
    6.
    With gen., abl., or object of a prep. as antecedent:

    nec illius animi aciem praestringit splendor sui nominis,

    Cic. Rab. Post. 16, 43:

    nolite a sacris patriis Junonis Sospitae domesticum et suum consulem avellere,

    id. Mur. 41, 90:

    quamvis tu magna mihi scripseris de Bruti adventu ad suas legiones,

    id. Att. 14, 13, 12:

    suae legis ad scriptum ipsam quoque sententiam adjungere,

    the meaning of their law to which they refer, id. Inv. 2, 49, 147:

    cum ambitio alterius suam primum apud eos majestatem solvisset,

    Liv. 22, 42, 12:

    nunc causam instituendorum ludorum ab origine sua repetam,

    Val. Max. 2, 4, 4:

    Jubam in regno suo non locorum notitia adjuvet, non popularium pro rege suo virtus,

    Sen. Ep. 71, 10; id. Ben. 7, 6, 3; id. Clem. 1, 3, 4.—Esp. with cujusque as antecedent:

    in qua deliberatione ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,

    Cic. Off. 1, 33, 119 (v. II. D. 2. infra).— Abl.:

    operam dare ut sua lex ipso scripto videatur niti,

    Cic. Inv. 2, 49, 147 (cf. supra):

    (Caesar reperiebat) ad Galbam propter justitiam prudentiamque suam totius belli summam deferri,

    Caes. B. G. 2, 4:

    credere, ad suum concilium a Jove deos advocari,

    Sen. Q. N. 2, 42, 1.—
    7.
    With predic. nom. as antecedent:

    sapientissimi artis suae professores sunt a quibus et propria studia verecunde et aliena callide administrantur,

    Val. Max. 8, 12, 1.—
    8.
    With appositive noun.
    (α).
    With gram. subject as antecedent:

    hoc Anaximandro, populari ac sodali suo, non persuasit,

    Cic. Ac. 2, 37, 118:

    vidit fortissimum virum, inimicissimum suum,

    id. Mil. 9, 25:

    (hic) fuit in Creta contubernalis Saturnini, propinqui sui,

    id. Planc. 11, 27:

    ut non per L. Crassum, adfinem suum... causam illam defenderit,

    id. Balb. 21, 49:

    ne cum hoc T. Broccho, avunculo, ne cum ejus filio, consobrino suo, ne nobiscum vivat,

    id. Lig. 4, 11:

    Caesar mittit ad eum A. Clodium, suum atque illius familiarem,

    Caes. B. C. 3, 57.—
    (β).
    With object as antecedent:

    Dicaearchum cum Aristoxeno, aequali et condiscipulo suo, omittamus,

    Cic. Tusc. 1, 18, 41:

    tres fratres optimos, non solum sibi ipsos, neque nobis, necessariis suis, sed etiam rei publicae condonavit,

    id. Lig. 12, 36:

    Varroni, quem, sui generis hominem,... vulgus extrahere ad consulatum nitebatur,

    Liv. 22, 34, 2.—
    (γ).
    With appositive noun as antecedent:

    si P. Scipionem, clarissimum virum, majorumque suorum simillimum res publica tenere potuisset,

    Cic. Phil. 13, 14, 29:

    M. Fabi Ambusti, potentis viri cum inter sui corporis homines, tum ad plebem, etc.,

    Liv. 6, 34, 5:

    C. vero Fabricii, et Q. Aemilii Papi, principum saeculi sui, domibus argentum fuisse confitear oportet,

    Val. Max. 4, 4, 3.—
    9.
    In participial clauses.
    (α).
    The antecedent being the logical subject of the participle, and other than the principal subject:

    credamus igitur Panaetio, a Platone suo dissentienti ( = qui dissentiebat),

    Cic. Tusc. 1, 32, 79:

    ea Sex. Roscium, expulsum ex suis bonis, recepit domum,

    id. Rosc. Am. 10, 27:

    diffidentemque rebus suis confirmavit,

    id. Imp. Pomp. 9, 23:

    Dejotarum ad me venientem cum omnibus copiis suis, certiorem feci, etc.,

    id. Fam. 15, 4, 7; id. Cat. 4, 9, 18: si hominis et suis et populi Romani ornamentis amplissimi ( being greatly distinguished) causam repudiassem, id. Mur. 4, 8:

    stupentes tribunos et suam jam vicem magis anxios quam, etc., liberavit consensus populi Romani,

    Liv. 8, 35, 1; 22, 42, 8:

    manet in folio scripta querela suo ( = quam scripsit),

    Ov. F. 5, 224; cf. in abl. absol.:

    et ipsis (hostibus) regressis in castra sua,

    Liv. 22, 60, 9:

    quibus (speculis) si unum ostenderis hominem, populus adparet, unaquaque parte faciem exprimente sua,

    Sen. Q. N. 1, 5, 5.—
    (β).
    The logical subject of the participle, being also the principal subject:

    sic a suis legionibus condemnatus irrupit in Galliam,

    Cic. Phil. 10, 10, 21:

    hunc agrum patres nostri, acceptum a majoribus suis ( = quem acceperant), perdiderunt,

    id. Agr. 2, 31, 84:

    ut in suis ordinibus dispositi dispersos adorirentur,

    Caes. B. C. 3, 92: Appius, odium in se aliorum suo in eos metiens odio, haud ignaro, inquit, imminet fortuna, Liv. 3, 54, 3:

    ipsa capit Condita in pharetra ( = quae condiderat) tela minora sua,

    Ov. F. 2, 326; cf. in abl. absol.:

    Sopater, expositis suis difficultatibus ( = cum exposuisset, etc.): Timarchidem... perducit,

    Cic. Verr. 2, 2, 28, § 69:

    Caesar, primum suo deinde omnium ex conspectu remotis equis, etc.,

    Caes. B. G. 1, 25:

    Campani, audita sua pariter sociorumque clade, legatos ad Hannibalem miserunt,

    Liv. 25, 15, 1:

    (Appius) deposito suo magistratu... domum est reductus,

    id. 4, 24, 7; 3, 35, 9; 9, 10, 13; 9, 41, 9.—
    (γ).
    The antecedent being the principal subject, not the logical subject of the participle:

    M. Papirius dicitur Gallo, barbam suam (i.e. Papirii) permulcenti,... iram movisse,

    Liv. 5, 41, 9: cum Gracchus, verecundia deserendi socios, implorantis fidem suam populique Romani, substitisset. id. 23, 36, 8; cf. in abl. absol.:

    si sine maximo dedecore, tam impeditis suis rebus, potuisset emori,

    Cic. Rab. Post. 10, 29; id. Mil. 14, 38; id. Planc. 21, 51; id. Clu. 14, 42:

    ita (consul) proelio uno accidit Vestinorum res, haudquaquam tamen incruento milite suo (consulis),

    Liv. 8, 29, 12; cf.

    with antecedent to be supplied: Campani, cum, robore juventutis suae acciso, nulla (sc. eis) propinqua spes esset, etc.,

    id. 7, 29, 7.—
    10.
    In gerund. construction. ( a) With subject as antecedent:

    mihi ipsa Roma ad complectendum conservatorem suum progredi visa est,

    Cic. Pis. 22, 52.—
    (β).
    With object, the logical subjects of the gerund as antecedent:

    cur iis persequendi juris sui... adimis potestatem?

    Cic. Div. in Caecil. 6, 21:

    si senatui doloris sui de me declarandi potestas esset erepta,

    id. Sest. 23, 51:

    nec tribunis plebis (spatium datur) sui periculi deprecandi,

    Caes. B. C. 1, 5.—
    (γ).
    With antecedent dependent on the gerund:

    eamque rem illi putant a suum cuique tribuendo appellatam,

    Cic. Leg. 1, 6, 19.—
    11.
    As adjunct of a noun dependent on a subjectinf., with its logical subject as antecedent:

    magnum Miloni fuit, conficere illam pestem nulla sua invidia?

    Cic. Mil. 15, 40:

    neque enim fuit Gabinii, remittere tantum de suo nec regis, imponere tantum plus suis,

    his claim, id. Rab. Post. 11, 31:

    Piso, cui fructum pietatis suae neque ex me neque a populo Romano ferre licuit,

    id. Sest. 31, 68:

    ei cujus magis intersit, vel sua, vel rei publicae causa vivere,

    id. Off. 3, 23, 90:

    sapientis est consilium explicare suum de maximis rebus,

    id. Or. 2, 81, 333; id. Mil. 15, 41.—With logical subject understood:

    totam Italiam suis colonis ut complere (sc. eis) liceat, permittitur,

    Cic. Agr. 2, 13, 34:

    maximum (sc. eis) solacium erit, propinquorum eodem monumento declarari, et virtutem suorum, et populi Romani pietatem,

    id. Phil. 14, 13, 35.
    B.
    Without gram. antec., one ' s, one ' s own.
    1.
    Dependent on subject-inff.:

    ejusdem animi est, posteris suis amplitudinem nobis quam non acceperit tradere, et memoriam prope intermortuam generis sui, virtute renovare,

    Cic. Mur. 7, 16:

    siquidem atrocius est, patriae parentem quam suum occidere,

    id. Phil. 2, 13, 31:

    miliens perire est melius quam in sua civitate sine armorum praesidio non posse vivere,

    id. ib. 2, 44, 112: quanto est honestius, alienis injuriis quam suis commoveri, one ' s own, id. Verr. 2, 3, 72, § 169:

    contentum suis rebus esse maximae sunt certissimaeque divitiae,

    id. Par. 6, 51:

    ut non liceat sui commodi causa nocere alteri,

    id. Off. 3, 5, 23:

    detrahere de altero sui commodi causa,

    id. ib. 3, 5, 24:

    suis exemplis melius est uti,

    Auct. Her. 4, 1, 2:

    levius est sua decreta tollere quam aliorum,

    Liv. 3, 21. 5; 39, 5, 2;

    29, 37, 11: satius est vitae suae rationes quam frumenti publici nosse,

    Sen. Brev. Vit. 18, 3:

    quanto satius est sua mala exstinguere quam aliena posteris tradere?

    id. Q. N. 3, praef. 5:

    cum initia beneficiorum suorum spectare, tum etiam exitus decet,

    id. Ben. 2, 14, 2; 3, 1, 5:

    Romani nominis gloriae, non suae, composuisse illa decuit,

    Plin. 1, prooem. § 16.—With 1 st pers. plur., as indef. antecedent: cum possimus ab Ennio sumere... exemplum, videtur esse arrogantia illa relinquere, et ad sua devenire, to one ' s own = to our own, Auct. Her. 4, 1, 2.—
    2.
    Without a subject-inf.:

    omnia torquenda sunt ad commodum suae causae... sua diligenter narrando,

    Cic. Inv. 1, 21, 30: ut in ceteris habenda ratio non sua (al. sui) solum, sed etiam aliorum, id. Off. 1, 39, 139:

    erat Dareo mite ac tractabile ingenium, nisi suam naturam plerumque fortuna corrumperet (suam not referring to Dareo),

    Curt. 3, 2, 17 MSS. (Foss, mansuetam). — With 1 st pers. plur., as indef. antecedent (cf. 1. supra):

    non erit ista amicitia sed mercatura quaedam utilitatum suarum,

    Cic. N. D. 1, 44, 122; cf.: pro suo possidere, II. A. 2. a. g; and Cic. Off. 2, 21, 73, II. A. 2. b. a; cf. also II. B. 1. a; II. B. 5. c.; II. B. 7. b.; II. C. 8. b. b infra.
    C.
    With antec. in a previous sentence. Here ejus, eorum, earum are used for his, her, their, unless the clause is oblique in regard to the antecedent, i. e. the antecedent is conceived as the author of the statement.
    1.
    In clauses dependent on a verbum sentiendi or dicendi, expressed or understood, referring to the grammatical or logical subject of the verb.
    a.
    In infinitive clauses:

    (Clodius) Caesaris potentiam suam potentiam esse dicebat,

    Cic. Mil. 32, 88:

    (Caelius) a sua (causa) putat ejus (i.e. Ascitii) esse sejunctam,

    id. Cael. 10, 24:

    ipsos certo scio non negare ad haec bona Chrysogonum accessisse impulsu suo (referring to ipsos),

    id. Rosc. Am. 37, 107:

    hostes viderunt,... suorum tormentorum usum spatio propinquitatis interire,

    Caes. B. C. 2, 16:

    docent, sui judicii rem non esse,

    id. ib. 1, 13.—The reference of suus may be ambiguous, esp. if an infinitive is dependent on another:

    hoc Verrem dicere ajebant, te... opera sua consulem factum, i.e. Verris, though grammatically it might refer to the subj. of aiebant,

    Cic. Verr. 1, 10, 29:

    (Ariovistus) dixit neminem secum sine sua pernicie contendisse,

    Caes. B. G. 1, 36; cf. the context with, in all, eleven reflexive pronouns referring to four different antecedents (populus Romanus, Ariovistus, Caesar, nemo); cf.

    also: occurrebat ei, mancam praeturam suam futuram consule Milone,

    Cic. Mil. 9, 25; 32, 88; Liv. 3, 42, 2.—
    b.
    Suus in a clause dependent on inf.:

    scio equidem, ut, qui argentum afferret atque expressam imaginem suam (i.e. militis) huc ad nos, cum eo ajebat velle mitti mulierem,

    Plaut. Ps. 2, 2, 55:

    isti bonorum emptores arbitrantur, vos hic sedere qui excipiatis eos qui de suis (i.e. emptorum) manibus effugerint,

    Cic. Rosc. Am. 52, 151:

    Siculi venisse tempus ajebant ut commoda sua defenderem,

    id. Div. in Caecil. 1, 3:

    ut tunc tandem sentiret recuperanda esse quae prius sua culpa amissa forent,

    Liv. 44, 8, 4. —

    Ambiguous: velle Pompejum se Caesari purgatum, ne ea quae reipublicae causa egerit (Pompejus) in suam (i.e. Caesaris) contumeliam vertat (where suam might be referred to Pompejus),

    Caes. B. C. 1, 8.—
    c.
    In oblique clauses introduced by ut or ne, or clauses subordinate to such:

    Cassius constituit ut ludi absente te fierent suo nomine,

    Cic. Att. 15, 11, 2:

    postulat ut ad hanc suam praedam tam nefariam adjutores vos profiteamini,

    id. Rosc. Am. 2, 6:

    Nasidius eos magnopere hortatur ut rursus cum Bruti classe, additis suis (i.e. Nasidii) auxiliis confligant,

    Caes. B. C. 2, 3:

    (regem) denuntiasse sibi ut triduo regni sui decederent finibus,

    Liv. 42, 25, 12:

    Sabinae mulieres, hinc patres, hinc viros orantes, ne parricidio macularent partus suos (i.e. mulierum),

    id. 1, 13, 2:

    Patron praecepit suis ut arma induerent, ad omne imperium suum parati,

    Curt. 5, 11, 1.—With reflex. pron., referring to a different antecedent:

    ad hanc (Laidem) Demosthenes clanculum adit, et ut sibi copiam sui faceret, petit,

    Gell. 1, 8, 5. —
    d.
    In subordinate clauses introduced by quin or quod:

    (Dejotarus) non recusat quin id suum facinus judices,

    Cic. Deiot. 15, 43; so id. ib. 4, 15;

    16, 45: parietes hujus curiae tibi gratias agere gestiunt, quod futura sit illa auctoritas in his majorum suorum et suis sedibus,

    id. Marcell. 3, 10:

    quidni gauderet quod iram suam nemo sentiret?

    Sen. Troad. 3, 13:

    querenti quod uxor sua e fico se suspendisset,

    Quint. 6, 3, 88;

    and with intentional ambiguity: cum Proculejus quereretur de filio quod is mortem suam expectaret,

    id. 9, 3, 68. —
    e.
    In interrogative clauses:

    si, quod officii sui sit, non occurrit animo, nihil umquam omnino aget,

    Cic. Ac. 2, 8, 25:

    ut non auderet iterum dicere quot milia fundus suus abesset ab urbe,

    id. Caecin. 10, [p. 1825] 28:

    donec sciat unisquisque quid sui, quid alieni sit,

    Liv. 6, 27, 8:

    rex ignarus, quae cum Hannibale legatis suis convenisset, quaeque legati ejus ad se allaturi fuissent,

    id. 23, 39, 2:

    postquam animadvertit quantus agminis sui terror esset,

    id. 43, 19, 5. —
    2.
    In a virtually oblique clause.
    a.
    In final clause, introduced by ut, ne, or rel., referring to the subject of the purpose:

    me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori suae,

    Plaut. Am. 1, 1, 41:

    quasi Appius ille Caecus viam muniverit, non qua populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur, i. e. Appii,

    Cic. Mil. 7, 17:

    quae gens ad Caesarem legatos mise. rat, ut suis omnibus facultatibus uteretur,

    Caes. B. C. 3, 80:

    inde castra movent, ne qua vis sociis suis ab Romano exercitu inferri possit,

    Liv. 43, 23, 5:

    (Romani) Albam a fundamentis proruerunt, ne memoria originum suarum exstaret,

    id. 26, 13, 16:

    oppidani nuntios Romam, qui certiorem de suo casu senatum facerent, misere,

    id. 6, 33, 7; cf.:

    tanto intervallo ab hostibus consedit, ut nec adventus suus propinquitate nimia nosci posset, et, etc.,

    Liv. 10, 20, 7:

    Datames locum delegit talem ut non multum obesse multitudo hostium suae paucitati posset,

    Nep. Dat. 7, 3:

    quid si gubernator a diis procellas petat ut gratior ars sua periculo fiat?

    Sen. Ben. 6, 25, 4. —
    b.
    In other dependent clauses represented as conceived by an antecedent in the principal sentence:

    Sulla, si sibi suus pudor ac dignitas non prodesset, nullum auxilium requisivit ( = negavit se defendi velle, si, etc.),

    Cic. Sull. 5, 15:

    Paetus omnes libros quos frater suus reliquisset mihi donavit ( = dixit se donare libros quos, etc.),

    id. Att. 2, 1, 12:

    non enim a te emit, sed, priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit ( = potitus est, ne, etc.),

    id. Phil. 2, 37, 96:

    Africanus, si sua res ageretur, testimonium non diceret,

    id. Rosc. Am. 36, 3:

    ille ipse (Pompejus) proposuit epistulam illam, in qua est Pro tuis rebus gestis amplissimis. Amplioribusne quam suis, quam Africani?

    id. Att. 8, 9, 2:

    spiritus dabat (Manlio) quod... vinculorum suorum invidiam dictator fugisset,

    Liv. 6, 18, 4:

    (Numa) Camenis eum lucum sacravit, quod earum ibi concilia cum conjuge sua Egeria essent,

    id. 1, 21, 3:

    adulescens deos omnis invocare ad gratiam illi pro se referendam, quoniam sibi nequaquam satis facultatis pro suo animo atque illius erga se esset,

    id. 26, 50, 4 (cf. D. 1. a. infra).
    D.
    In the place of ejus.
    1.
    In clauses virtually oblique, but with indicative, being conceived by the antecedent (hence suus, not ejus), but asserted as fact by the author (hence indicative, not subjunctive):

    Cicero tibi mandat ut Aristodemo idem respondeas, quod de fratre suo (Ciceronis) respondisti,

    Cic. Att. 2, 7, 4:

    oriundi ab Sabinis, ne, quia post Tatii mortem ab sua parte non erat regnatum, imperium amitterent, sui corporis creari regem volebant,

    Liv. 1, 17, 2:

    C. Caesar villam pulcherrimam, quia mater sua aliquando in illa custodita erat, diruit,

    Sen. Ira, 3, 21, 5:

    Philemonem, a manu servum, qui necem suam per venenum inimicis promiserat, non gravius quam simplici morte punivit,

    Suet. Caes. 74; cf.:

    quomodo excandescunt si quid e juba sua decisum est,

    Sen. Brev. Vit. 12, 3.—
    2.
    To avoid ambiguity:

    petunt rationes illius (Catilinae) ut orbetur consilio res publica, ut minuatur contra suum (i.e. Catilinae) furorem imperatorum copia (instead of ejus, which might be referred to res publica),

    Cic. Mur. 39, 83:

    equites a cornibus positos, cum jam pelleretur media peditum suorum acies, incurrisse ab lateribus ferunt,

    Liv. 1, 37, 3.—
    3.
    Colloquially and in epistolary style suus is used emphatically instead of ejus, with the meaning own, peculiar: deinde ille actutum subferret suus servus poenas Sosia, his own slave (opp. Mercury, who personates Sosias), Plaut. Am. 3, 4, 19: mira erant in civitatibus ipsorum furta Graecorum quae magistratus sui fecerant, their own magistrates ( = ipsorum), Cic. Att. 6, 2, 5:

    in quibus (litteris Bruti) unum alienum summa sua prudentia (est), ut spectem ludos suos,

    his peculiar prudence, id. ib. 15, 26, 1; so,

    quod quidem ille (Nero) decernebat, quorumdam dolo ad omina sui exitus vertebatur,

    Tac. A. 16, 24; cf. II. A. 1. b and g; II. A. 2. a. b; II. B. 3.—
    4.
    Without particular emphasis (mostly ante- and post-class. and poet.):

    tum erit tempestiva cum semen suum maturum erit,

    Cato, R. R. 31:

    vitis si macra erit, sarmenta sua concidito minute,

    id. ib. 37:

    qui sic purgatus erit, diuturna valetudine utatur, neque ullus morbus veniet, nisi sua culpa,

    id. ib. 157:

    Cimon in eandem invidiam incidit quam pater suus,

    Nep. Cim. 3, 1:

    id qua ratione consecutus sit (Lysander) latet. Non enim virtute sui exercitus factum est, etc.,

    id. Lys. 1, 2:

    ipse sub Esquiliis, ubi erat regia sua, Concidit,

    Ov. F. 6, 601:

    quodque suus conjux riguo collegerat horto, Truncat olus foliis,

    id. M. 8, 646; so id. ib. 15, 819.
    II.
    In partic.
    A.
    As substt.
    1.
    sui, suorum, m., his, their (etc.) friends, soldiers, fellow-beings, equals, adherents, followers, partisans, posterity, slaves, family, etc., of persons in any near connection with the antecedent.
    (α).
    (Corresp. to the regular usage, I. A. B. C.) Cupio abducere ut reddam (i.e. eam) suis, to her family, friends, Ter. Eun. 1, 2, 77; cf. id. ib. 1, 2, 66:

    cum animus societatem caritatis coierit cum suis, omnesque natura conjunctos suos duxerit,

    fellow-beings, Cic. Leg. 1, 23, 60:

    mulier ingeniosa praecepit suis omnia Caelio pollicerentur,

    her slaves, id. Cael. 25, 62:

    quo facilius et nostras domos obire, et ipse a suis coli possit,

    his friends, id. ib. 7, 18:

    qua gratiam beneficii vestri cum suorum laude conjungant,

    their family, id. Agr. 2, 1, 1:

    vellem hanc contemptionem pecuniae suis reliquisset,

    to his posterity, id. Phil. 3, 6, 16:

    cum divisurum se urbem palam suis polliceretur,

    his partisans, id. ib. 13, 9, 19:

    Caesar, cohortatus suos, proelium commisit,

    Caes. B. G. 1, 25; so,

    Curio exercitum reduxit, suis omnibus praeter Fabium incolumibus,

    id. B. C. 2, 35:

    Caesar receptui suorum timens,

    id. ib. 3, 46:

    certior ab suis factus est, praeclusas esse portas,

    id. ib. 2, 20:

    omnium suorum consensu, Curio bellum ducere parabat,

    id. ib. 2, 37: so,

    Pompejus suorum omnium hortatu statuerat proelio decertare,

    id. ib. 3, 86:

    Caesar Brundisium ad suos severius scripsit,

    to his officers, id. ib. 3, 25:

    naviculam conscendit cum paucis suis,

    a few of his followers, id. ib. 3, 104:

    multum cum suis consiliandi causa secreto praeter consuetudinem loqueretur,

    id. ib. 1, 19:

    nupsit Melino, adulescenti inprimis inter suos et honesto et nobili,

    his equals, associates, Cic. Clu. 5, 11:

    rex raptim a suis in equum impositus fugit,

    his suite, Liv. 41, 4, 7:

    subsidio suorum proelium restituere,

    comrades, id. 21, 52, 10:

    feras bestias... ad opem suis ferendam avertas,

    their young, id. 26, 13, 12:

    abstulit sibi in suos potestatem,

    his slaves, Sen. Ira, 3, 12, 6:

    Besso et Nabarzani nuntiaverant sui regem... interemptum esse,

    their fellow - conspirators, Curt. 5, 12, 14. — Very rarely sing.:

    ut bona mens suis omnibus fuerit. Si quem libido abripuit, illorum eum, cum quibus conjuravit, non suum judicet esse,

    Liv. 39, 16, 5.—
    (β).
    Irregular use (acc. to I. D.): sui = ejus amici, etc. (freq.;

    the absolute use of ejus in this sense being inadmissible): quasi vero quisquam dormiat? ne sui quidem hoc velint, non modo ipse (sui = ejus amici, liberi),

    Cic. Tusc. 1, 38, 92:

    is (annus) ejus omnem spem... morte pervertit. Fuit hoc luctuosum suis, acerbum patriae, etc.,

    id. Or. 3, 2, 8:

    quadrigas, quia per suos ( = ipsius milites) agendae erant, in prima acie locaverat rex,

    Liv. 37, 41, 8:

    auctoritatem Pisistrati qui inter suos ( = ejus cives) maxima erat,

    id. 37, 12:

    quo cum multitudine adversariorum sui superarentur, ipse fuit superior, etc.,

    Nep. Hann. 8, 4; v. g.—
    (γ).
    Without antecedent (cf. I. B. supra): quoties necesse est fallere aut falli a suis, by one ' s friends, Sen. Phoen. 493.—
    (δ).
    Sing.: sŭa, suae. f., a sweetheart, mistress (rare): illam suam suas res sibi habere jussit. Cic. Phil. 2, 28. 69:

    cedo quid hic faciet sua?

    Ter. Heaut. 2, 3, 92.—
    2.
    sŭum, i, n., and more freq. sŭa, suorum, n. plur., = one ' s property.
    a.
    Sing.
    (α).
    Lit.:

    nec suom adimerem alteri,

    his property, his own, Plaut. Trin. 2, 2, 38 (34):

    nunc si ille salvos revenit, reddam suom sibi (v. D. 3. a. infra),

    id. ib. 1, 2, 119:

    illum studeo quam facillime ad suum pervenire,

    Cic. Fam. 13, 26, 4:

    populi Romani hanc esse consuetudinem ut socios sui nihil deperdere velit,

    Caes. B. G. 1, 43; cf. Cic. Rab. Post. 11, 3, I. A. 11. supra:

    nec donare illi de suo dicimur,

    Sen. Ben. 7, 4, 2; so esp. with quisque; v. infra — Hence, de suo = per se, or sua sponte;

    (stellae) quae per igneos tractus labentia inde splendorem trahant caloremque, non de suo clara,

    Sen. Q. N. 7, 1, 6. —
    (β).
    Trop.:

    meum mihi placebat, illi suum (of a literary essay),

    Cic. Att. 14, 20, 3: suom quemque decet, his own manners, etc., Plaut. Stich. 5, 4, 11; so, expendere oportet quid quisque habeat sui ( what peculiarities) nec velle experiri quam se aliena deceant;

    id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,

    Cic. Off. 1, 31, 113.—
    (γ).
    Jurid. term: aliquid pro suo possidere, to possess in the belief of one ' s legal right:

    pro suo possessio tale est, cum dominium nobis acquiri putamus. Et ea causa possidemus ex qua acquiritur, et praeterea pro suo,

    Dig. 41, 10, 1;

    so without an antecedent, and referring to a first person: item re donata, pro donato et pro suo possideo,

    ib. 41, 10, 1; v. the whole tit. ib. 42, 10 (Pro suo); cf. ib. 23, 3, 67; cf. C., infra fin.;

    similarly: usucapere pro suo = acquire dominion by a possession pro suo, Fragm. Vat. 111: res pro suo, quod justam causam possidendi habet, usucapit,

    id. ib. 260; Dig. 41, 3, 27. —
    b.
    Plur.
    (α).
    One ' s property:

    Roscius tibi omnia sua praeter animam tradidit,

    Cic. Rosc. Am. 50, 146:

    qui etiam hostibus externis victis sua saepissime reddiderunt,

    id. Agr. 1, 6, 19:

    tu autem vicinis tuis Massiliensibus sua reddis,

    id. Att. 14, 14, 6:

    Remi legatos miserunt qui dicerent se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere,

    Caes. B. G. 2, 3, 2; 1, 11, 2; 2, 13, 2:

    ipsi milites alveos informes quibus se suaque transveherent, faciebant,

    their baggage, Liv. 21, 26, 9:

    docere eos qui sua permisere fortunae,

    Sen. Q. N. 3, praef. 7; so without an antecedent, one ' s own property (cf. I. B. 2. supra):

    hanc ob causam maxime ut sua tenerentur res publicae constitutae sunt,

    Cic. Off. 2, 21, 73;

    rarely = eorum res: quod vero etiam sua reddiderint (i.e. Gallis),

    Liv. 39, 55, 3. —
    (β).
    One ' s own affairs:

    aliena ut melius videant et dijudicent Quam sua,

    Ter. Heaut. 3, 1, 96:

    cognoscunt... immobile agmen et sua quemque molientem,

    Liv. 10, 20, 8:

    omnia ei hostium non secus quam sua nota erant,

    id. 22, 41, 5:

    aliena cum suis perdidit,

    Sen. Ben. 7, 16, 3.— Absol., referring to a noun fem.: sua (finxit) C. Cassius ( = suas persuasiones; cf.

    the context),

    Quint. 6, 3, 90.
    B.
    Predicative uses: suum esse, facere, fieri, putare, etc., like a gen. poss., to be, etc., the property, or under the dominion, control, power of the antecedent.
    1.
    Of property in things.
    (α).
    Corporeal:

    scripsit causam dicere Prius aurum quare sit suum,

    Ter. Eun. prol. 11:

    nihil erat cujusquam quod non hoc anno suum fore putabat (Clodius),

    Cic. Mil. 32, 87:

    quia suum cujusque fit, eorum quae natura fuerant communia quod cuique obtigit, id quisque teneat,

    id. Off. 1, 7, 21:

    Juba suam esse praedicans praedam,

    Caes. B. C. 3, 84:

    gratum sibi populum facturum, si omnes res Neapolitanorum suas duxissent,

    Liv. 22, 32, 8: libros esse dicimus Ciceronis;

    eosdem Dorus librarius suos vocat,

    Sen. Ben. 7, 6, 1:

    cum enim istarum personarum nihil suum esse possit,

    since these persons can own nothing, Gai. Inst. 2, 96; cf. Dig. 1, 7, 15 pr.—Virtually predicative:

    referas ad eos qui suam rem nullam habent ( = rem quae sua sit),

    nothing of their own, Cic. Phil. 2, 6, 15:

    qui in potestate nostra est, nihil suum habere potest,

    Gai. Inst. 2, 84. — ( b) Of literary works:

    quae convenere in Andriam ex Perinthia Fatetur transtulisse, atque usum pro suis ( = quasi sua essent),

    Ter. And. prol. 14:

    potest autem... quae tum audiet... ingenue pro suis dicere,

    his own thoughts, Quint. 12, 3, 3.—
    (γ).
    Of a country or people:

    suum facere = suae dicionis facere: commemorat ut (Caesar) magnam partem Italiae beneficio atque auctoritate eorum suam fecerit,

    Caes. B. C. 2, 32:

    in quam (Asiam) jam ex parte suam fecerit,

    Liv. 44, 24, 4:

    crudelissima ac superbissima gens sua omnia suique arbitrii facit,

    id. 21, 44, 5.—
    (δ).
    Trop.:

    omnia sua putavit quae vos vestra esse velletis,

    Cic. Phil. 11, 12, 27:

    non meminit, illum exercitum senatus populique Romani esse, non suum,

    id. ib. 13, 6, 4: [p. 1826] probavit, non rempublicam suam esse, sed se reipublicae, Sen. Clem. 1, 19, 8;

    so of incorporeal things: hi si velint scire quam brevis eorum vita sit, cogitent ex quota parte sua sit,

    how much of it is their own, id. Brev. Vit. 19, 3; so, suum facere, to appropriate:

    prudentis est, id quod in quoque optimum est, si possit, suum facere,

    Quint. 10, 2, 26:

    quaeremus quomodo animus (hanc virtutem) usu suam faciat,

    Sen. Clem. 1, 3, 1.—
    2.
    Of persons.
    (α).
    Under a master ' s or father ' s control:

    ut lege caverent, ne quis quem civitatis mutandae causa suum faceret, neve alienaret,

    make any one his slave, Liv. 41, 8, 12: quid eam tum? suamne esse ajebat, his daughter, i.e. in his power? Ter. And. 5, 4, 29:

    eduxit mater pro sua ( = quasi sua esset),

    id. Eun. 1, 2, 76.—
    (β).
    Reflexively = sui juris, independent, one ' s own master or mistress, not subject to another ' s control, under one ' s own control (v. sui juris, infra):

    ancilla, quae mea fuit hodie, sua nunc est,

    Plaut. Pers. 4, 3, 3.—
    (γ).
    Of moral power over others: suus = devoted to one:

    hice hoc munere arbitrantur Suam Thaidem esse,

    Ter. Eun. 2, 2, 38:

    eos hic fecit suos Paulo sumptu,

    id. Ad. 5, 4, 21:

    sed istunc exora, ut (mulierem) suam esse adsimulet,

    to be friendly to him, id. Heaut. 2, 3, 117:

    cum Antonio sic agens ut perspiciat, si in eo negotio nobis satisfecerit, totum me futurum suum,

    Cic. Att. 14, 1 a, 2:

    Alpheus... utebatur populo sane suo,

    devoted to him, id. Quint. 7, 29.— Poet.: vota suos habuere deos, the vows (inst. of the persons uttering them) had the gods on their side, Ov. M. 4, 373. —
    (δ).
    Of power over one's self, etc.:

    nam qui sciet ubi quidque positum sit, quaque eo veniat, is poterit eruere, semperque esse in disputando suus,

    self-possessed, Cic. Fin. 4, 4, 10:

    inaestimabile bonum est suum fieri,

    selfcontrol, Sen. Ep. 75, 18:

    (furiosus) qui suus non est,

    Dig. 42, 4, 7, § 9:

    vix sua, vix sanae virgo Niseia compos Mentis erat,

    Ov. M. 8, 35. —
    3.
    Suum est, as impers. predicate: = ejus est, characteristic of, peculiar to one (very rare):

    dixit antea, sed suum illud est, nihil ut affirmet,

    Cic. Tusc. 1, 42, 99.
    C.
    Attributive usages, almost always (except in Seneca) with suus before its noun.
    1.
    The property, relations, affairs, etc., of one opposed to those of another, own.
    a.
    Opposition expressed:

    nihil de suo casu, multa de vestro querebatur,

    Cic. Balb. 8, 21:

    sua sibi propiora pericula quam mea loquebantur,

    id. Sest. 18, 40:

    suasque et imperatoris laudes canentes,

    Liv. 45, 38, 12:

    damnatione collegae et sua,

    id. 22, 35, 3:

    Senecae fratris morte pavidum et pro sua incolumitate pavidum,

    Tac. A. 14, 73:

    velut pro Vitellio conquerentes suum dolorem proferebant,

    id. H. 3, 37;

    opp. alienus: ut suo potius tempore mercatorem admitterent, quam celerius alieno,

    at a time convenient to themselves, Varr. R. R. 3, 16, 11. —Without antecedent, opp. externus:

    (Platoni) duo placet esse motus, unum suum, alterum externum, esse autem divinius quod ipsum ex se sua sponte moveatur, etc.,

    Cic. N. D. 2, 12, 32. —
    b.
    Implied:

    voluptatem suis se finibus tenere jubeamus,

    within the limits assigned to it, Cic. Fin. 3, 1, 1:

    cum vobis immortale monumentum suis paene manibus senatus... exstruxerit,

    id. Phil. 14, 12, 33:

    superiores (amnes) in Italia, hic (Rhodanus) trans Alpes, hospitales suas tantum, nec largiores quam intulere aquas vehentes,

    Plin. 2, 103, 106, § 224: colligitur aqua ex imbribus;

    ex suo fonte nativa est,

    Sen. Q. N. 3, 3:

    pennas ambo non habuere suas (non suas = alienas),

    Ov. Tr. 3, 4, 24. —
    c.
    In particular phrases. ( a) Sua sponte and suo Marte, of one ' s own accord, by one ' s self, without the suggestion, influence, aid, etc., of others:

    Caesar bellum contra Antonium sua sponte suscepit,

    Cic. Phil. 8, 2, 5:

    sua sponte ad Caesarem in jus adierunt,

    Caes. B. C. 1, 87.—So of things, = per se, by or of itself, for itself, for its own sake:

    jus et omne honestum sua sponte expetendum (cf. in the context: per se igitur jus est expetendum),

    Cic. Leg. 1, 18, 48: justitium sua sponte inceptum priusquam indiceretur, by itself, i. e. without a decree, Liv. 9, 7, 8; so,

    sortes sua sponte attenuatas,

    id. 22, 1, 11 (cf. id. 22, 38, 13; 35, 14, 4, I. A. 2., supra): rex enim ipse, sua sponte, nullis commentariis Caesaris, simul atque audivit ejus interitum suo Marte res suas recuperavit, Cic. Phil. 2, 37, 95.—
    (β).
    Suus locus, in milit. lang., one ' s own ground, position, or lines:

    restitit suo loco Romana acies (opp. to the advance of the enemy),

    Liv. 22, 16, 2.—So figuratively:

    et staturas suo loco leges,

    Sen. Ben. 2, 20, 2:

    aciem instruxit primum suis locis, pauloque a castris Pompeji longius,

    Caes. B. C. 3, 84 (cf.: suo loco, 7. b. g, infra).—
    (γ).
    For suo jure v. 3. infra.—
    (δ).
    Sua Venus = one's own Venus, i. e. good luck (v. Venus): ille non est mihi par virtutibus, nec officiis;

    sed habuit suam Venerem,

    Sen. Ben. 2, 28, 2. —
    2.
    Of private relations (opp. to public):

    ut in suis rebus, ita in re publica luxuriosus nepos,

    Cic. Agr. 2, 18, 48:

    deinde ut communibus pro communibus utatur, privatis ut suis,

    id. Off. 1, 7, 20:

    quod oppidum Labienus sua pecunia exaedificaverat,

    Caes. B. C. 1, 15:

    militibus agros ex suis possessionibus pollicetur,

    i. e. his private property, id. ib. 1, 17; Sen. Ben. 7, 6, 3. —
    3.
    Of just rights or claims:

    imperatori senatuique honos suus redditus,

    due to them, Liv. 3, 10, 3:

    neque inpedimento fuit, quominus religionibus suus tenor suaque observatio redderetur,

    Val. Max. 1, 1, 8:

    quibus omnibus debetur suus decor,

    Quint. 11, 1, 41. —

    So distributively: is mensibus suis dimisit legionem,

    in the month in which each soldier was entitled to his discharge, Liv. 40, 41, 8. — Esp.: suo jure (so, meo, nostro, tuo, etc., jure), by his own right:

    Tullus Hostilius qui suo jure in porta nomen inscripsit,

    Cic. Phil. 13, 12, 26:

    earum rerum hic A. Licinius fructum a me repetere prope suo jure debet,

    id. Arch. 1, 1; id. Marcell. 2, 6; id. Phil. 2, 25, 62; id. Balb. 8, 21:

    numquam illum res publica suo jure esset ulta,

    by its unquestionable right, id. Mil. 33, 88. —
    4.
    Of that to which one is exclusively devoted:

    huic quaestioni suum diem dabimus,

    a day for its exclusive discussion, Sen. Ep. 94, 52:

    homini autem suum bonum ratio est,

    his exclusive good, id. ib. 76, 10:

    in majorem me quaestionem vocas, cui suus locus, suus dies dandus est,

    id. Q. N. 2, 46, 1. —

    With proprius: mentio inlata apud senatum est, rem suo proprio magistratu egere,

    that the business needed a particular officer exclusively for itself, Liv. 4, 8, 4:

    et Hannibalem suo proprio occupandum bello,

    id. 27, 38, 7; cf.:

    dissupasset hostes, ni suo proprio eum proelio equites Volscorum exceptum tenuissent,

    in which they alone fought, id. 3, 70, 4:

    mare habet suas venas quibus impletur,

    by which it alone is fed, Sen. Q. N. 3, 14, 3. —
    5.
    According to one ' s liking, of one ' s own choice.
    a.
    Of persons, devoted to one, friendly, dear:

    Milone occiso (Clodius) habuisset suos consules,

    after his own heart, Cic. Mil. 33, 89:

    collegit ipse se contra suum Clodium,

    his dear Clodius, id. Pis. 12, 27 (cf.: suum facere, habere, II. B. 2. g).—
    b.
    Of things, favorable.
    (α).
    Of place: neque Jugurtham nisi... suo loco pugnam facere, on his own ground, i. e. chosen by him, favorable, Sall. J. 61, 1:

    hic magna auxilia expectabant et suis locis bellum in hiemem ducere cogitabant,

    Caes. B. C. 1, 61; cf.:

    numquam nostris locis laboravimus,

    Liv. 9, 19, 15.—
    (β).
    Of time:

    cum Perseus suo maxime tempore et alieno hostibus incipere bellum posset,

    Liv. 42, 43, 3; v. 7. b, infra. —
    c.
    Of circumstances: sua occasio, a favorable opportunity; sometimes without antecedent:

    neque occasioni tuae desis, neque suam occasionem hosti des,

    Liv. 22, 39, 21:

    tantum abfuit ut ex incommodo alieno sua occasio peteretur,

    id. 4, 58, 2:

    aestuque suo Locros trajecit,

    a favorable tide, id. 23, 41, 11:

    ignoranti quem portum petat nullus suus ventus est,

    Sen. Ep. 71, 3:

    orba suis essent etiamnunc lintea ventis,

    Ov. M. 13, 195:

    aut ille Ventis iturus non suis,

    Hor. Epod. 9, 30. —
    6.
    Of persons or things, peculiar, particular:

    quae est ei (animo) natura? Propria, puto, et sua,

    Cic. Tusc. 1, 29, 70:

    omnis enim motus animi suum quendam a natura habet vultum,

    id. de Or. 3, 57, 316:

    geometrae et musici... more quodam loquuntur suo. Ipsae rhetorum artes verbis in docendo quasi privatis utuntur ac suis,

    id. Fin. 3, 1, 4:

    sensus omnis habet suum finem,

    its peculiar limits, Quint. 9, 4, 61: animus cum suum ambitum complevit et finibus se suis cinxit, consummatum est summum bonum, Sen. Vit. Beat. 9, 3: est etiam in nominibus ( nouns) diverso collocatis sua gratia, their peculiar elegance, Quint. 9, 3, 86:

    ibi non bello aperto, sed suis artibus, fraude et insidiis, est paene circumventus,

    Liv. 21, 34, 1:

    nec Hannibalem fefellit, suis se artibus peti,

    id. 22, 16, 5:

    adversus hostem non virtute tantum, sed suis (i. e. hostis) etiam pugnare consiliis oportebat,

    Flor. 2, 6, 26:

    liberam Minucii temeritatem se suo modo expleturum,

    Liv. 22, 28, 2:

    equites ovantes sui moris carmine,

    id. 10, 26, 11:

    exsultans cum sui moris tripudiis,

    id. 21, 42, 3:

    tripudiantes suo more,

    id. 23, 26, 9.—So, suo Marte, referring to the style of fighting peculiar to the different arms:

    equitem suo alienoque Marte pugnare,

    that the cavalry were fighting both in their own style and in that of the other arms, Liv. 3, 62, 9; cf.: suo Marte, 1, c. a, supra.—And distributively ( = suus quisque):

    suos autem haec operum genera ut auctores, sic etiam amatores habent,

    Quint. 12, 10, 2:

    illa vero fatidica fulmina ex alto et ex suis venire sideribus,

    Plin. 2, 43, 43, § 113; cf.:

    quae quidem planiora suis exemplis reddentur,

    Val. Max. 3, 4 prooem.—
    7.
    Proper, right.
    a.
    Referring to one's ordinary or normal condition:

    quod certe non fecisset, si suum numerum naves habuissent,

    their regular complement, Cic. Verr. 2, 5, 51, § 133. — So poet.:

    flecte ratem! numerum non habet illa suum,

    its full number, Ov. H. 10, 36:

    novus exercitus consulibus est decretus: binae legiones cum suo equitatu,

    Liv. 40, 36, 6:

    cum suo justo equitatu,

    id. 21, 17, 8:

    totam (disciplinam) in suum statum redegit,

    Val. Max. 2, 7, 2:

    tranquilla mente et vultu suo,

    with the ordinary expression of his face, Sen. Clem. 2, 6, 2:

    media pars aeris ab his (ignibus) submota, in frigore suo manet. Natura enim aeris gelida est,

    id. Q. N. 2, 10, 4:

    cornuaque in patriis non sua vidit aquis,

    not natural to her, Ov. H. 14, 90. —

    So, non suus, of ingrafted branches and their fruit: miraturque (arbos) novas frondis et non sua poma,

    Verg. G. 2, 82. —
    b.
    Of time, proper, regular, etc. (cf. 5. b, supra).
    (α).
    The regular time ( = stato tempore):

    signum quod semper tempore exoritur suo,

    Plaut. Rud. prol. 4:

    cum et recte et suo tempore pepererit,

    Ter. Hec. 4, 1, 16: aestas suo tempore incanduit...;

    tam solstitium quam aequinoctium suos dies retulit,

    Sen. Q. N. 3, 16, 3:

    omnes venti vicibus suis spirant majore ex parte,

    Plin. 2, 47, 48, § 128. —
    (β).
    The right or proper time:

    salictum suo tempore caedito,

    Cato, R. R. 33:

    cessit e vita suo magis quam suorum civium tempore,

    the right time for himself, Cic. Brut. 1, 4; so,

    exstingui homini suo tempore optabile est,

    id. Sen. 23, 85:

    Scandilius dicit se suo tempore rediturum,

    id. Verr. 2, 3, 60, § 139:

    si Ardeates sua tempora exspectare velint,

    Liv. 4, 7, 6:

    Chrysippus dicit, illum... opperiri debere suum tempus, ad quod velut dato signo prosiliat,

    Sen. Ben. 2, 25, 3:

    quam multi exercitus tempore suo victorem hostem pepulerunt!

    Liv. 44, 39, 4. — Without antecedent: sed suo tempore totius sceleris hujus fons aperietur. Cic. Phil. 14, 6, 15; cf.:

    de ordine laudis, etc., praecipiemus suo tempore,

    Quint. 2, 4, 21. —
    (γ).
    Suo loco = at the proper place:

    quae erant prudentiae propria suo loco dicta sunt,

    Cic. Off. 1, 40, 143:

    quod reddetur suo loco,

    Quint. 11, 1, 16:

    ut suo loco dicetur,

    Plin. 2, 90, 102, § 221:

    inscripta quae suis locis reddam,

    id. 1, prooem. § 27; Sen. Ben. 2, 20, 2; cf. 1, c. b; 4. supra. —
    (δ).
    Suited, appropriate, adapted to one:

    in eodem fundo suum quidquid conseri oportet,

    Cato, R. R. 7:

    siquidem hanc vendidero pretio suo,

    at a suitable price, Plaut. Pers. 4, 4, 30:

    in partes suas digerenda causa,

    Quint. 11, 1, 6:

    confundetur quidquid in suas partes natura digessit,

    Sen. Q. N. 3, 29, 8. — Poet.: haec ego dumque queror, lacrimae sua verba sequuntur, Deque meis oculis in tua membra cadunt, appropriate, i. e. tristia, Ov. H. 14, 67.—Without antecedent: suum quidquid genus talearum serito, any fit kind, i. e. suited to the ground, Cato, R. R. 48. —
    8.
    Own, with the notion of independence of, or dependence on others (cf. B. 2. g d).
    a.
    Of political independence: pacem condicionibus his fecerunt ut Capuae suae leges, sui magistratus essent, her own laws, i. e. not subject to Carthage, Liv. 23, 7, 2: liberos [p. 1827] eos ac suis legibus victuros, id. 25, 23, 4. —

    Esp. in the phrases suae potestatis or in sua potestate esse, suo jure uti, sui juris esse: Puteolos, qui nunc in sua potestate sunt, suo jure, libertate aequa utuntur, totos occupabunt,

    Cic. Agr. 2, 31, 86:

    Rhegini potestatis suae ad ultimum remanserunt,

    retained their self-government, Liv. 23, 30, 9:

    urbem ne quam formulae sui juris facerent,

    id. 38, 9, 10. —
    b.
    Of paternal authority.
    (α).
    Free from the power of the paterfamilias; in the phrases sui juris esse, suae potestatis esse, to be independent:

    quaedam personae sui juris sunt, quaedam alieno juri sunt subjectae, Gai,

    Inst. 1, 48:

    sui juris sunt familiarum suarum principes, id est pater familiae, itemque mater familiae,

    Ulp. Fragm. 4, 1:

    liberi parentum potestate liberantur emancipatione. Sed filius quidem ter manumissus sui juris fit, ceteri autem liberi una manumissione sui juris fiunt,

    id. ib. 10, 1:

    morte patris filius et filia sui juris fiunt,

    id. ib. 10, 2:

    patres familiarum sunt qui sunt suae potestatis,

    Dig. 1, 6, 4:

    si modo defunctus testator suae potestatis mortis tempore fuerit,

    Gai. Inst. 2, 147. —

    With indef. reference: si sui juris sumus,

    Dig. 46, 2, 20; cf.:

    pro suo possideo, 2. a. supra.—Attributively: sui juris arrogatio feminae,

    Cod. Just. 8, 47, 8:

    homo sui juris,

    ib. 10, § 5.— Trop.:

    sapiens numquam semiliber erit: integrae semper libertatis et sui juris,

    Sen. Brev. Vit. 5, 3:

    non illarum coitu fieri cometen, sed proprium et sui juris esse,

    id. Q. N. 7, 12, 2: nullique sunt tam feri et sui juris adfectus, ut non disciplina perdomentur, id. Ira, 2, 12, 3. —
    (β).
    Subject to paternal authority, in the phrases suus heres, sui liberi; suus heres, an heir who had been in the paternal power of the deceased:

    CVI SVVS HERES NON SIT, XII. Tab. fr. 5, 4.—In the jurists without antecedent: sui et necessarii heredes sunt velut filius filiave, nepos neptisve ex filia, deinceps ceteri qui modo in potestate morientis fuerunt,

    Gai. Inst. 2, 156:

    (emancipati liberi) non sunt sui heredes,

    ib. 2, 135:

    alia facta est juris interpretatio inter suos heredes,

    ib. 3, 15:

    datur patrono adversus suos heredes bonorum possessio (where patrono is not the antecedent of suos),

    ib. 3, 41:

    sui heredes vel instituendi sunt vel exheredandi,

    Ulp. Fragm. 22, 14:

    accrescunt suis quidem heredibus in partem virilem, extraneis autem in partem dimidiam,

    id. ib. 22, 17. —

    Sui liberi, children in paternal power: de suis et legitimis liberis,

    Cod. Just. 6, 55 inscr.
    D.
    In particular connections.
    1.
    With ipse, his own, etc. (cf. Zumpt, Gram. § 696).
    a.
    Ipse agreeing with the antecedent of suus, the antecedent being,
    (α).
    A subjectnom.:

    (ingenium ejus) valet ipsum suis viribus,

    by its own strength, Cic. Cael. 19, 45:

    legio Martia non ipsa suis decretis hostem judicavit Antonium?

    by its own resolutions, id. Phil. 4, 2, 5:

    ruit ipse suis cladibus,

    id. ib. 14, 3, 8:

    si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,

    id. de Or. 2, 2, 8:

    qui se ipse sua gravitate et castimonia defenderet,

    id. Cael. 5, 11:

    quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,

    Caes. B. G. 1, 3:

    suamet ipsae fraude omnes interierunt,

    Liv. 8, 18, 9; 39, 49, 3:

    ut saeviret ipse in suum sanguinem effecerunt,

    id. 40, 5, 1:

    respicerent suum ipsi exercitum,

    id. 42, 52, 10; 21, 31, 12; 22, 38, 3; 6, 19, 6.—
    (β).
    A subject-acc.:

    sunt qui dicant eam sua ipsam peremptam mercede,

    Liv. 1, 11, 9:

    (tribuniciam potestatem) suis ipsam viribus dissolvi,

    id. 2, 44, 2.—
    (γ).
    An object in dat. or acc.:

    sic ut ipsis consistendi in suis munitionibus locus non esset,

    Caes. B. C. 2, 6:

    tribuni (hostem) intra suamet ipsum moenia compulere,

    Liv. 6, 36, 4:

    alios sua ipsos invidia opportunos interemit,

    id. 1, 54, 8; 22, 14, 13.—Suus as adjunct of subject (rare):

    aliquando sua praesidia in ipsos consurrexerunt,

    their own garrisons revolted against them, Sen. Clem. 1, 26, 1.—
    b.
    With gen. of ipse, strengthening the possessive notion (cf. 4.;

    post-Aug. and very rare, but freq. in modern Lat.): aves (foetus suos) libero caelo suaeque ipsorum fiduciae permittunt,

    Quint. 2, 6, 7 (but tuus ipsius occurs in Cic.:

    tuo ipsius studio,

    Cic. Mur. 4, 9:

    tuam ipsius amicitiam,

    id. Verr. 2, 3, 4, § 7).—
    c.
    Both suus and ipse agreeing with the governing noun (very rare; not in Cic. or Caes.): quae tamen in ipso cursu suo dissipata est (= ipsa in cursu suo), in its very course, Sen. Q. N. 1, 1, 3 dub.:

    suamet ipsa scelera,

    Sall. C. 23, 2 (Dietsch ex conj. ipse):

    suismet ipsis corporibus,

    Liv. 2, 19, 5 MSS. (Weissenb. ex conj. ipsi):

    a suismet ipsis praesidiis,

    id. 8, 25, 6 MSS. (Weissenb. ipsi).—
    2.
    With quisque, distributively, each ( every one)... his own; in prose quisque is generally preceded by suus.
    a.
    Quisque and suus in different cases.
    (α).
    Quisque as subjectnom.:

    sentit enim vim quisque suam quoad possit abuti,

    Lucr. 5, 1033:

    suo quisque loco cubet,

    Cato, R. R. 5:

    suum quisque noscat ingenium,

    Cic. Off. 1, 31, 114:

    ad suam quisque (me disciplinam) rapiet,

    id. Ac. 2, 36, 114:

    quod suos quisque servos in tali re facere voluisset,

    id. Mil. 10, 29:

    cum suo quisque auxilio uteretur,

    Caes. B. C. 1, 51:

    celeriter ad suos quisque ordines redit,

    id. ib. 3, 37.—In apposition with plur. subj. (freq. in Liv.):

    nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem Sentiat,

    Lucr. 4, 522:

    ut omnes cives Romani in suis quisque centuriis prima luce adessent,

    that all the Roman citizens should be present, each in his own centuria, Liv. 1, 44, 1:

    hinc senatus, hinc plebs, suum quisque intuentes ducem constiterant,

    id. 6, 15, 3:

    ut (trigemini) pro sua quisque patria dimicent,

    id. 1, 24, 2:

    stabant compositi suis quisque ordinibus,

    id. 44, 38, 11:

    (consules) in suas quisque provincias proficiscuntur,

    id. 25, 12, 2; 25, 26, 13:

    in suo quaeque (stella) motu naturam suam exercent,

    Plin. 2, 39, 39, § 106.—With abl. absol.:

    omnes, velut dis auctoribus in spem suam quisque acceptis, proelium una voce poscunt,

    Liv. 21, 45, 9 Weissenb. ad loc.:

    relictis suis quisque stationibus... concurrerunt,

    id. 32, 24, 4; 4, 44, 10; 39, 49, 3; 2, 38, 6.—
    (β).
    With acc. of quisque as subj.:

    fabrum esse suae quemque fortunae, App. Claud. ap. Ps.-Sall. Ep. ad Caes. Rep. c. l.: sui quemque juris et retinendi et dimittendi esse dominum,

    Cic. Balb. 13, 31:

    recipere se in domos suas quemque jussit,

    Liv. 25, 10, 9; and (ungrammatically) nom., as apposition to a subj.-acc.:

    se non modo suam quisque patriam, sed totam Siciliam relicturos,

    id. 26, 29, 3 MSS. (Weissenb. ex conj. quosque).—
    (γ).
    As adjunct of the subject-nom., with a case of quisque as object, attribut. gen., etc.:

    sua cujusque animantis natura est,

    Cic. Fin. 5, 9, 25:

    sua quemque fraus, suum facinus, suum scelus, etc., de sanitate ac mente deturbat,

    id. Pis. 20, 46:

    sua quemque fraus et suus terror maxime vexat,

    id. Rosc. Am. 24, 67:

    suum cuique incommodum ferendum est,

    id. Off. 3, 6, 30:

    ut solidum suum cuique solvatur,

    id. Rab. Post. 17, 46:

    ne suus cuique domi hostis esset,

    Liv. 3, 16, 3:

    ut sua cuique respublica in manu esset,

    id. 26, 8, 11:

    animus suus cuique ordinem pugnandi dabat,

    id. 22, 5, 8:

    tentorium suum cuique militi domus ac penates sunt,

    id. 44, 39, 5:

    suus cuique (stellae) color est,

    Plin. 2, 18, 16, § 79:

    trahit sua quemque voluptas,

    Verg. E. 2, 65:

    stat sua cuique dies,

    id. A. 10, 467.—
    (δ).
    As predicate-nom. (v. II. B.):

    opinionem, quae sua cuique conjectanti esse potest,

    Liv. 6, 12, 3.—
    (ε).
    As adjunct of subj.-acc.:

    suum cuique honorem et gradum redditum gaudeo,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136:

    scientiam autem suam cujusque artis esse,

    id. Fin. 5, 9, 26.—
    (ζ).
    As adjunct of an object, with a case of quisque as object or attribut. gen.: suam cuique sponsam, mihi meam: suum cuique amorem, mihi meum, Atil. Fragm. inc. 1: suom cuique per me uti atque frui licet, Cato ap. Gell. 13, 24 (23), 1:

    ut suo quemque appellem nomine,

    Plaut. Ps. 1, 2, 52:

    placet Stoicis suo quamque rem nomine appellare,

    Cic. Fam. 9, 22, 1:

    ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,

    id. Off. 1, 33, 119:

    justitia quae suum cuique distribuit,

    id. N. D. 3, 15, 38:

    in tribuendo suum cuique,

    id. Off. 1, 5, 14:

    Turnus sui cuique periculi recens erat documentum,

    Liv. 1, 52, 4:

    in trimatu suo cuique dimidiam esse mensuram futurae certum esse,

    Plin. 7, 15, 16, § 73:

    certa cuique rerum suarum possessio,

    Vell. 2, 89, 4; cf.: qua re suum unicuique studium suaque omnibus delectatio relinquatur, Ps.-Cic. Cons. 26, 93.—With quemque in apposition with acc. plur.:

    Camillus vidit intentos opifices suo quemque operi,

    Liv. 6, 25, 9; so cujusque in appos. with gen. plur.: trium clarissimorum suae cujusque gentis virorum mors, id. 39, 52, 7; and cuique with dat. plur.: sui cuique mores fingunt fortunam hominibus, Poet. ap. Nep. Att. 11, 6 (where Lachm. ad Lucr. 2, 372, reads quique, ex conj.; cf. b. b, infra).—
    b.
    Attraction of suus and quisque as adjuncts of nouns.
    (α).
    Attraction of suus:

    ut nemo sit nostrum quin in sensibus sui cujusque generis judicium requirat acrius (= suum cujusque generis judicium),

    Cic. Ac. 2, 7, 19:

    quas tamen inter omnes (voces) est suo quoque in genere (vox) mediocris ( = inter omnes voces est mediocris vox, sua quoque in genere),

    id. de Or. 3, 57, 216:

    eo concilia suae cujusque regionis indici jussit (= sua cujusque regionis concilia),

    Liv. 45, 29, 10:

    equites suae cuique parti post principia collocat (= equites suos cuique parti),

    id. 3, 22, 6:

    cum motibus armorum et corporum suae cuique genti assuetis,

    id. 25, 17, 5:

    legiones deducebantur cum tribunis et centurionibus et sui cujusque ordinis militibus (= suis cujusque),

    Tac. A. 14, 27:

    quae sui cujusque sunt ingenii,

    Quint. 7, 10, 10 Halm (al. sua):

    sui cujusque ingenii poma vel semina gerunt (= sua cujusque),

    Col. 3, 1;

    and by a double attraction: has (cohortes) subsidiariae ternae et aliae totidem suae cujusque legionis subsequebantur (= has cohortes... totidem cujusque legionis, suam quaeque legionem, subsequebantur),

    Caes. B. C. 1, 83. —
    (β).
    Attraction of quisque:

    tanta ibi copia venustatum in suo quique loco sita,

    Plaut. Poen. 5, 4, 6 (al. quaeque):

    quodvis frumentum non tamen omne Quique suo genere inter se simile esse videbis,

    Lucr. 2, 372 Lachm. and Munro ad loc.:

    cum verba debeant sui cujusque generis copulari,

    Varr. L. L. 10, 48:

    in sensibus sui cujusque generis judicium,

    Cic. Ac. 2, 7, 19:

    haec igitur proclivitas ad suum quodque genus aegrotatio dicatur,

    id. Tusc. 4, 12, 28:

    separatim greges sui cujusque generis nocte remeabant (= greges sui quisque generis),

    Liv. 24, 3, 5:

    ut sui cujusque mensis acciperet (frumentum),

    Suet. Aug. 40;

    and quisque both attracted and in its own case: quia cujusque partis naturae et in corpore et in animo sua quaeque vis sit (where either cujusque or quaeque is redundant),

    Cic. Fin. 5, 17, 46; v. Madv. ad loc.; Cato, R. R. 23 fin.;

    so esp. in the phrases suo quoque tempore, anno, die, loco, etc.: pecunia, quae in stipendium Romanis suo quoque anno penderetur, deerat (= suo quaeque anno),

    each instalment in the year when due, Liv. 33, 46, 9 Weissenb. ad loc.:

    suo quoque loco,

    Varr. R. R. 1, 7, 2; 1, 22, 6:

    opera quae suis quibusque temporibus anni vilicum exsequi oporteret,

    Col. 11, 3:

    suo quoque tempore,

    Vitr. 2, 9, 4:

    nisi sua quaque die usurae exsolverentur (= sua quaeque die),

    Dig. 22, 1, 12 init.; 13, 7, 8, § 3:

    ut opera rustica suo quoque tempore faciat,

    ib. 19, 2, 25, § 3 (al. quaeque)—
    c.
    In the order quisque... suus.
    (α).
    In relative clauses, comparative clauses with ut, and interrogative clauses introduced by quid, etc., where quisque immediately follows the relative, etc.:

    ut quisque suom volt esse, ita est,

    Ter. Ad. 3, 3, 45; cf.

    with sibi,

    Cic. Leg. 1, 18, 49; id. Lael. 9, 30:

    expendere oportere quid quisque habeat sui... nec velle experiri quam se aliena deceant. Id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,

    id. Off. 1, 31, 113:

    neque solum quid in senatu quisque civitatis suae dicerent ignorabant, sed, etc.,

    Liv. 32, 19, 9:

    gratius id fore laetiusque quod quisque sua manu ex hoste captum rettulerit,

    id. 5, 20, 8; 6, 25, 10; cf.:

    in quibus cum multa sint quae sua quisque dicere velit, nihil est quod quisque suum possit dicere,

    Sen. Vit. Beat. 23, 1.—
    (β).
    If the emphasis is not on suus, but (for quisque, when emphatic, unusquisque is used) on some other word:

    in civitates quemque suas... dimisit,

    Liv. 21, 48, 2:

    in patriam quisque suam remissus est,

    Just. 33, 2, 8:

    in vestigio quemque suo vidit,

    Liv. 28, 22, 15; cf.:

    hospitibus quisque suis scribebant,

    id. 33, 45, 6:

    pro facultatibus quisque suis,

    id. 42, 53, 3; cf.:

    respiciendae sunt cuique facultates suae,

    Sen. Ben. 2, 15, 3:

    praecipitat quisque vitam suam et futuri desiderio laborat,

    id. Brev. Vit. 7, 5; id. Ben. 7, 5, 1:

    tunc praeceps quisque se proripit et penates suos deserit,

    id. Q. N. 6, 1, 5; 5, 18, 8:

    summum quisque causae suae judicem facit,

    Plin. 1, prooem. § 10: aestimatione nocturnae [p. 1828] quietis, dimidio quisque spatio vitae suae vivit, id. 7, 50, 51, § 167.—
    (γ).
    Poets adopt the order quisque suus when the metre requires it, Verg. A. 6, 743:

    oscula quisque suae matri tulerunt,

    Ov. F. 2, 715. —
    (δ).
    When suus and quisque belong to different clauses:

    atque earum quaeque, suum tenens munus... manet in lege naturae,

    Cic. Tusc. 5, 13, 38. —
    d.
    Suus uterque, or uterque suus, distributively of two subjects:

    suas uterque legiones reducit in castra,

    Caes. B. C. 1, 40; 2, 28:

    ideo quod uterque suam legem confirmare debebit,

    Cic. Inv. 2, 49, 142:

    cum sui utrosque adhortarentur,

    Liv. 1, 25, 1:

    ad utrumque ducem sui redierunt,

    id. 21, 29, 5:

    utraque (lex) sua via it,

    Sen. Ben. 6, 6, 1; cf.

    uterque, in apposit.: nec ipsi tam inter se acriter contenderunt, quam studia excitaverant uterque sui corporis hominum,

    Liv. 26, 48, 6.—
    3.
    With sibi.
    (α).
    Sibi with pronom. force (cf. sui, IV. C. fin.):

    reddam suum sibi,

    Plaut. Trin. 1, 2, 119 ( = ei; but referred to b, infra, by Brix ad loc.); cf.:

    suam rem sibi salvam sistam,

    id. Poen. 5, 2, 123:

    idem lege sibi sua curationem petet,

    for himself, Cic. Agr. 2, 9, 22 (cf. id. Phil. 2, 37, 96;

    I. B. 2. b. supra): ut vindicare sibi suum fulgorem possint,

    Sen. Q. N. 1, 1, 11; cf.

    the formula of divorce: tuas res tibi habeto,

    Dig. 24, 2, 2.—Hence, illam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2, 28, 69.—
    (β).
    With sibi redundant, to strengthen suus (anteand post-class. and colloq.):

    quo pacto serviat suo sibi patri,

    Plaut. Capt. prol. 5:

    eum necabam ilico per cerebrum pinna sua sibi, quasi turturem,

    id. Poen. 2, 40; v. sui, IV. C. and the passages there cited.—
    4.
    With gen. agreeing with the subject of suus:

    quas cum solus pertulisset ut sua unius in his gratia esset,

    that the credit of it should belong to him alone, Liv. 2, 8, 3:

    qui de sua unius sententia omnia gerat,

    id. 44, 22, 11; cf.:

    unam Aegyptus in hoc spem habet suam,

    Sen. Q. N. 4, 2, 2.—For suus ipsius, etc., v. D. 1. b. supra.—
    5.
    With demonstr., rel., or indef. pronn. and adjj., of his, hers, etc.:

    postulat ut ad hanc suam praedam adjutores vos profiteamini,

    to this booty of his, Cic. Rosc. Am. 2, 6:

    Sestius cum illo exercitu suo,

    id. Sest. 5, 12:

    qua gravitate sua,

    id. ib. 61, 129:

    suam rem publicam illam defenderunt,

    that republic of theirs, id. ib. 67, 141:

    in istum civem suum,

    against this citizen of theirs, id. Balb. 18, 41:

    cum illo suo pari,

    id. Pis. 8, 18:

    te nulla sua calamitate civitas satiare potest?

    id. Phil. 8, 6, 19:

    dubitatis igitur, quin vos M. Laterensis ad suam spem aliquam delegerit,

    for some hope of his, id. Planc. 16, 39:

    non tam sua ulla spe quam militum impetu tractus,

    by any hope of his, Liv. 25, 21, 5:

    nullo suo merito,

    from no fault of theirs, id. 26, 29, 4:

    ipse arcano cum paucis familiaribus suis colloquitur,

    with a few of his friends, Caes. B. C. 1, 19.—
    6.
    With descriptive adjj.
    (α).
    Standing before the adj. and noun (so most freq.):

    suorum improbissimorum sermonum domicilium,

    Cic. Pis. 31, 76:

    causam sui dementissimi consilii,

    id. Phil. 2, 22, 53:

    suam insatiabilem crudelitatem,

    id. ib. 11, 3, 8:

    suis amplissimis fortunis,

    id. ib. 13, 8, 16:

    suum pristinum morem,

    id. Pis. 12, 27:

    suis lenissimis postulatis,

    Caes. B. C. 1, 5: simili ratione Pompeius in suis veteribus castris consedit (suis emphatic; cf. b, infra), id. ib. 3, 76.—
    (β).
    Between the adj. and noun (less emphatic):

    pro eximiis suis beneficiis,

    Cic. Prov. Cons. 4, 7:

    propter summam suam humanitatem,

    id. Fam. 15, 14, 1:

    ex praeteritis suis officiis,

    Caes. B. C. 3, 60:

    Caesar in veteribus suis castris consedit,

    id. ib. 3, 76.—
    (γ).
    After adj. and noun:

    veterem amicum suum excepit,

    Cic. Rab. Post. 16, 43:

    in illo ardenti tribunatu suo,

    id. Sest. 54, 116.—
    7.
    Objectively for the pers. pron. (rare):

    neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur ( = sibi illatae),

    Sall. C. 51, 11; so,

    neglectam ab Scipione et nimis leviter latam suam injuriam ratus,

    Liv. 29, 9, 9:

    ipsae enim leges te a cognitione sua judicio publico reppulerunt ( = a se cognoscendo),

    Cic. Balb. 14, 32:

    suam invidiam tali morte quaesitam ( = quaesitum esse ab eo ut homines se inviderent),

    Tac. A. 3, 16; so,

    nulla sua invidia,

    Cic. Mil. 15, 40.—
    8.
    Abl. fem. sua, with refert or interest, for gen. of the pers. pron.: neminem esse qui quomodo se habeat nihil sua censeat interesse, Cic. Fin. 5, 10, 30:

    si scit sua nihil interesse utrum anima per os, an per jugulum exeat,

    Sen. Ep. 76, 33; v. intersum, III.—
    9.
    Strengthened by the suffix - pte or -met.
    (α).
    By - pte (not used with ipse) affixed to the forms sua, suo, and (ante-class.) suum:

    quom illa osculata esset suumpte amicum,

    Plaut. Mil. 2, 4, 38:

    ut terrena suopte nutu et suo pondere in terram ferantur,

    Cic. Tusc. 1, 17, 40:

    ferri suopte pondere,

    id. N. D. 1, 25, 69:

    suapte natura,

    id. Fat. 18, 42:

    suapte vi et natura,

    id. ib. 19, 43; id. Fin. 1, 16, 54; 5, 22, 61:

    suopte ingenio,

    Liv. 25, 18; so id. 1, 25, 1; 1, 18, 4:

    suapte manu,

    Cic. Or. 3, 3, 10:

    locus suapte natura infestus,

    Liv. 44, 6, 9; so,

    suapte natura,

    id. 4, 22, 4:

    flumina suapte natura vasta,

    Sen. Q. N. 3, 27, 8; so id. Ben. 4, 17, 2:

    sponte suapte,

    Varr. L. L. 6, 7, § 70.—
    (β).
    With - met, almost always followed by ipse (in all forms of suus except suus, suum, suae, and suorum):

    suomet ipsi more,

    Sall. J. 31, 6:

    suomet ipsi instrumento,

    Liv. 22, 14, 13:

    suomet ipsi metu,

    Tac. H. 3, 16 fin.:

    suamet ipsum pecunia,

    Sall. J. 8, 2:

    suamet ipsae fraude,

    Liv. 8, 18, 9:

    intra suamet ipsum moenia,

    id. 6, 36, 4:

    suismet ipsi praesidiis,

    id. 8, 25, 6:

    suismet ipsis corporibus,

    id. 2, 19, 5:

    suosmet ipsi cives,

    id. 2, 9, 5:

    suasmet ipse spes,

    Tac. A. 3, 66 fin. —Without ipse:

    populum suimet sanguinis mercede,

    Sall. H. Fragm. 1, 41, 25 Dietsch:

    magna pars suismet aut proxumorum telis obtruncabantur,

    id. ib. 2, 52 ib.

    Lewis & Short latin dictionary > sua

  • 18 suum

    sŭus, a, um (old form sos, sa, sum; dat. plur. sis, Enn. ap. Fest. p. 301 Mull.; acc. sas. id. ib. p. 325 ib.; cf. Paul. ex Fest. p. 47; Schol. Pers. 1, 108; sing. sam for suam, Fest. p. 47 Mull.;

    so for suo, C. I. L. 5, 2007. In ante-class. verse su- with the following vowel freq. forms one syllable,

    Plaut. Merc. 1, 1, 48; id. Ps. 1, 3, 5; Ter. And. 1, 1, 68; Lucr. 1, 1022; v. Neue, Formenl. 2, 189 sqq.), pron. poss., 3 d pers. [root SVA-; Sanscr. sva, own; cf. sui; Gr. seWo-, whence sphe, etc., and he; cf. heos], of or belonging to himself, herself, etc.; his own, her own, etc.; his, her, its, their; one ' s; hers, theirs.
    I.
    Ordinary possessive use his, etc. (cf. the similar use of the pers. pron. sui, q. v.).
    A.
    With antecedent in the same sentence.
    1.
    The antecedent a subject-nominative, expressed or understood.
    (α).
    His:

    Caesar copias suas divisit,

    Caes. B. C. 3, 97:

    ille in sua sententia perseverat,

    id. ib. 1, 72:

    tantam habebat suarum rerum fiduciam,

    id. ib. 2, 37:

    cum sceleris sui socios Romae reliquisset,

    Cic. Cat. 3, 1, 3:

    cur ego non ignoscam si anteposuit suam salutem meae?

    id. Pis. 32, 79; id. Phil. 2, 18, 45; id. Mil. 10, 27; id. Fam. 15, 14, 1:

    Hanno praefecturam ejus (i.e. Muttinis) filio suo (Hannonis) dedit,

    Liv. 26, 40, 7:

    imperat princeps civibus suis,

    Sen. Clem. 1, 16, 2:

    nemo rem suam emit,

    id. Ben. 7, 4, 8.—
    (β).
    Her:

    mea Glycerium suos parentes repperit,

    Ter. And. 5, 6, 5:

    utinam haec ignoraret suum patrem,

    id. Phorm. 5, 6, 34:

    si nunc facere volt era officium suom,

    Plaut. Cas. 2, 8, 72:

    ne eadem mulier cum suo conjuge honestissimum adulescentem oppressisse videatur,

    Cic. Cael. 32, 78:

    si omnibus suis copiis excellentem virum res publica armasset,

    id. Phil. 13, 16, 32.—
    (γ).
    Its:

    omne animal, simul et ortum est, et se ipsum et omnes partes suas diligit,

    Cic. Fin. 2, 11, 33:

    cum mea domus ardore suo deflagrationem Italiae toti minaretur,

    id. Planc. 40, 95.—
    (δ).
    Their: (legiones) si consulem suum reliquerunt, vituperandae sunt Cic. Phil. 5, 2, 4:

    mittent aliquem de suo numero,

    id. ib. 11, 10, 25:

    rationem illi sententiae suae non fere reddebant,

    id. Tusc. 1, 17, 38:

    qui agellos suos redimere a piratis solebant,

    id. Verr. 2, 3, 37, § 85:

    edicunt ut ad suum vestitum senatores redirent,

    id. Sest. 14, 32:

    suis finibus eos prohibent,

    Caes. B. G. 1, 1: Allobrogibus sese persuasuros existimabant ut per suos (Allobrogum) fines eos (Helvetios) ire paterentur, id. id. 1, 6;

    and distributively: ac naves onerariae LXIII. in portu expugnatae, quaedam cum suis oneribus, frumento, armis, aere, etc.,

    some with their several cargoes, Liv. 26, 47, 9.—
    2.
    With a subject-clause as antecedent:

    id sua sponte apparebat tuta celeribus consiliis praepositurum,

    was selfevident, Liv. 22, 38, 13:

    ad id quod sua sponte satis collectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,

    id. 3, 62, 1:

    secutum tamen sua sponte est ut vilior ob ea regi Hannibal et suspectior fieret,

    id. 35, 14, 4. —
    3.
    With subject-acc. as antecedent:

    hanc dicam Athenis advenisse cum aliquo amatore suo, Plant. Mil. 2, 2, 86: doceo gratissimum esse in sua tribu Plancium,

    Cic. Planc. 19, 47:

    cupio eum suae causae confidere,

    id. Sest. 64, 135:

    suspicari debuit (Milo), eum (Clodium) ad villam suam (Clodii) deversurum,

    id. Mil. 19, 51: Medeam praedicant in fuga fratris sui membra dissipavisse, id. Imp. Pomp. 9, 22:

    (dixit) Caesarem pro sua dignitate debere et studium et iracundiam suam reipublicae dimittere,

    Caes. B. C. 1, 8.—
    4.
    With object-acc. as antecedent.
    (α).
    Suus being an adjunct of the subject (generally rendered in Engl. by a pass. constr.):

    hunc pater suus de templo deduxit,

    he was taken from the temple by his father, Cic. Inv. 2, 17, 52:

    hunc sui cives e civitate ejecerunt,

    id. Sest. 68, 142:

    Alexandrum uxor sua... occidit,

    id. Inv. 2, 49, 144:

    illum ulciscentur mores sui,

    id. Att. 9, 12, 2:

    quodsi quem natura sua... forte deficiet,

    id. Or. 1, 14:

    utrumque regem sua multitudo consalutaverat,

    Liv. 1, 7, 1:

    quas (urbes) sua virtus ac dii juvent, magnas sibi opes facere,

    id. 1, 9, 3; 1, 7, 15; 6, 33, 5:

    quos nec sua conscientia impulerit, nec, etc.,

    id. 26, 33, 3; 25, 14, 7:

    consulem C. Marium servus suus interemit,

    Val. Max. 6, 8, 2:

    quis non Vedium Pollionem pejus oderat quam servi sui?

    Sen. Clem. 1, 18, 2:

    sera dies sit qua illum gens sua caelo adserat,

    id. Cons. Poll. 12 (31), 5.—With the antecedent understood from the principal sentence:

    ita forma simili pueri ut mater sua internoscere (sc. eos) non posset,

    Plaut. Men. prol. 19; and with suus as adjunct both of the subject and of the antecedent: jubet salvere suos vir uxorem suam, id. merc. 4, 3, 11. —
    (β).
    With impers. verbs:

    sunt homines, quos libidinis infamiaeque suae neque pudeat neque taedeat,

    Cic. Verr. 1, 12, 35:

    video fore ut inimicos tuos poeniteat intemperantiae suae,

    id. Fam. 3, 10, 1:

    si Caesarem beneficii sui poeniteret,

    id. Lig. 10, 29; so id. Agr. 2, 11, 26:

    jam ne nobilitatis quidem suae plebejos poenitere,

    Liv. 10, 7, 8:

    militem jam minus virtutis poenitere suae,

    id. 22, 12, 10.—
    (γ).
    As adjunct of other members of the sentence:

    ad parentes suos ducas Silenium,

    Plaut. Cist. 2, 3, 86. nam is illius filiam conicit in navem clam matrem suam (i.e. filiae), id. Mil. 2, 1, 34:

    eosdem ad quaestoris sui aut imperatoris, aut commilitonum suorum pericula impulistis,

    Cic. Phil. 13, 17, 34:

    totum enim ex sua patria sustulisti,

    id. Verr. 2, 5, 49, § 127; id. Or. 3, 32, 126: quem (Hammonium) tibi etiam suo nomine ( on his own account) commendo... itaque peto a te ut ejus procuratorem et ipsum suo nomine diligas, id. Fam. 13, 21, 2:

    Caesar Fabium in sua remittit hiberna,

    Caes. B. G. 5, 33; id. B. C. 3, 24:

    introire ad Ciceronem, et domi suae imparatum confodere,

    Sall. C. 28, 1:

    suis flammis delete Fidenas,

    i. e. the flames kindled by the Fidenates, Liv. 4, 33, 5:

    suo igni involvit hostes,

    Tac. A. 14, 30:

    quid Caesarem in sua fata inmisit?

    Sen. Ep. 94, 65; id. Q. N. 1, praef. 7; cf.

    with antecedent supplied from preceding sentence: non destiti rogare et petere (sc. Brutum) mea causa, suadere et hortari sua,

    Cic. Att. 6, 2, 7.—
    5.
    With dat. as antecedent.
    (α).
    As adjunct of subject (cf. 4. supra):

    suus rex reginae placet,

    a queen likes her own king, Plaut. Stich. 1, 2, 76:

    ei nunc alia ducenda'st domum, sua cognata Lemniensis,

    id. Cist. 1, 1, 101:

    Autronio nonne sodales, non collegae sui... defuerunt?

    Cic. Sull. 2, 7:

    si ceteris facta sua recte prosunt,

    id. Cat. 3, 12, 27:

    cui non magistri sui atque doctores, cui non... locus ipse... in mente versetur?

    id. Planc. 33, 81:

    haec omnia plane... Siculis erepta sunt: primum suae leges, etc.,

    id. Verr. 2, 2, 13, § 33:

    Romanis multitudo sua auxit animum,

    Liv. 21, 50, 4:

    sicuti populo Romano sua fortuna labet,

    id. 42, 50, 7:

    Lanuvinis sacra sua reddita,

    id. 8, 14, 2:

    vilitas sua illis detrahit pretium,

    Sen. Ben. 4, 29, 2:

    nemo est cui felicitas sua satisfaciat,

    id. Ep. 115, 17:

    labor illi suus restitutus est,

    id. Brev. Vit. 20, 3:

    magnitudo sua singulis constat,

    id. Q. N. 1, 1, 10:

    tantum sapienti sua, quantum Dec omnis aetas patet,

    id. Ep. 53, 11. —

    With antecedent supplied from principal sentence: mater quod suasit sua Adulescens mulier fecit, i.e. ei,

    Ter. Hec. 4, 4, 38.—
    (β).
    Of other words:

    regique Thebano regnum stabilivit suum,

    Plaut. Am. 1, 1, 40:

    mittam hodie huic suo die natali malam rem magnam,

    id. Ps. 1, 3, 5:

    ego Metello non irascor, neque ei suam vacationem eripio,

    Cic. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    desinant insidiari domui suae consuli,

    id. Cat. 1, 13, 32:

    quibus ea res honori fuerit a suis civibus,

    id. Mil. 35, 96: Scipio suas res Syracusanis restituit, Liv. [p. 1824] 29, 1, 17:

    nos non suas (leges Lacedaemoniis arbitror) ademisse, sed nostras leges dedisse,

    id. 39, 37, 6:

    Graccho et Tuditano provinciae Lucani et Galliae cum suis exercitibus prorogatae,

    id. 25, 3, 5.—
    6.
    With gen., abl., or object of a prep. as antecedent:

    nec illius animi aciem praestringit splendor sui nominis,

    Cic. Rab. Post. 16, 43:

    nolite a sacris patriis Junonis Sospitae domesticum et suum consulem avellere,

    id. Mur. 41, 90:

    quamvis tu magna mihi scripseris de Bruti adventu ad suas legiones,

    id. Att. 14, 13, 12:

    suae legis ad scriptum ipsam quoque sententiam adjungere,

    the meaning of their law to which they refer, id. Inv. 2, 49, 147:

    cum ambitio alterius suam primum apud eos majestatem solvisset,

    Liv. 22, 42, 12:

    nunc causam instituendorum ludorum ab origine sua repetam,

    Val. Max. 2, 4, 4:

    Jubam in regno suo non locorum notitia adjuvet, non popularium pro rege suo virtus,

    Sen. Ep. 71, 10; id. Ben. 7, 6, 3; id. Clem. 1, 3, 4.—Esp. with cujusque as antecedent:

    in qua deliberatione ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,

    Cic. Off. 1, 33, 119 (v. II. D. 2. infra).— Abl.:

    operam dare ut sua lex ipso scripto videatur niti,

    Cic. Inv. 2, 49, 147 (cf. supra):

    (Caesar reperiebat) ad Galbam propter justitiam prudentiamque suam totius belli summam deferri,

    Caes. B. G. 2, 4:

    credere, ad suum concilium a Jove deos advocari,

    Sen. Q. N. 2, 42, 1.—
    7.
    With predic. nom. as antecedent:

    sapientissimi artis suae professores sunt a quibus et propria studia verecunde et aliena callide administrantur,

    Val. Max. 8, 12, 1.—
    8.
    With appositive noun.
    (α).
    With gram. subject as antecedent:

    hoc Anaximandro, populari ac sodali suo, non persuasit,

    Cic. Ac. 2, 37, 118:

    vidit fortissimum virum, inimicissimum suum,

    id. Mil. 9, 25:

    (hic) fuit in Creta contubernalis Saturnini, propinqui sui,

    id. Planc. 11, 27:

    ut non per L. Crassum, adfinem suum... causam illam defenderit,

    id. Balb. 21, 49:

    ne cum hoc T. Broccho, avunculo, ne cum ejus filio, consobrino suo, ne nobiscum vivat,

    id. Lig. 4, 11:

    Caesar mittit ad eum A. Clodium, suum atque illius familiarem,

    Caes. B. C. 3, 57.—
    (β).
    With object as antecedent:

    Dicaearchum cum Aristoxeno, aequali et condiscipulo suo, omittamus,

    Cic. Tusc. 1, 18, 41:

    tres fratres optimos, non solum sibi ipsos, neque nobis, necessariis suis, sed etiam rei publicae condonavit,

    id. Lig. 12, 36:

    Varroni, quem, sui generis hominem,... vulgus extrahere ad consulatum nitebatur,

    Liv. 22, 34, 2.—
    (γ).
    With appositive noun as antecedent:

    si P. Scipionem, clarissimum virum, majorumque suorum simillimum res publica tenere potuisset,

    Cic. Phil. 13, 14, 29:

    M. Fabi Ambusti, potentis viri cum inter sui corporis homines, tum ad plebem, etc.,

    Liv. 6, 34, 5:

    C. vero Fabricii, et Q. Aemilii Papi, principum saeculi sui, domibus argentum fuisse confitear oportet,

    Val. Max. 4, 4, 3.—
    9.
    In participial clauses.
    (α).
    The antecedent being the logical subject of the participle, and other than the principal subject:

    credamus igitur Panaetio, a Platone suo dissentienti ( = qui dissentiebat),

    Cic. Tusc. 1, 32, 79:

    ea Sex. Roscium, expulsum ex suis bonis, recepit domum,

    id. Rosc. Am. 10, 27:

    diffidentemque rebus suis confirmavit,

    id. Imp. Pomp. 9, 23:

    Dejotarum ad me venientem cum omnibus copiis suis, certiorem feci, etc.,

    id. Fam. 15, 4, 7; id. Cat. 4, 9, 18: si hominis et suis et populi Romani ornamentis amplissimi ( being greatly distinguished) causam repudiassem, id. Mur. 4, 8:

    stupentes tribunos et suam jam vicem magis anxios quam, etc., liberavit consensus populi Romani,

    Liv. 8, 35, 1; 22, 42, 8:

    manet in folio scripta querela suo ( = quam scripsit),

    Ov. F. 5, 224; cf. in abl. absol.:

    et ipsis (hostibus) regressis in castra sua,

    Liv. 22, 60, 9:

    quibus (speculis) si unum ostenderis hominem, populus adparet, unaquaque parte faciem exprimente sua,

    Sen. Q. N. 1, 5, 5.—
    (β).
    The logical subject of the participle, being also the principal subject:

    sic a suis legionibus condemnatus irrupit in Galliam,

    Cic. Phil. 10, 10, 21:

    hunc agrum patres nostri, acceptum a majoribus suis ( = quem acceperant), perdiderunt,

    id. Agr. 2, 31, 84:

    ut in suis ordinibus dispositi dispersos adorirentur,

    Caes. B. C. 3, 92: Appius, odium in se aliorum suo in eos metiens odio, haud ignaro, inquit, imminet fortuna, Liv. 3, 54, 3:

    ipsa capit Condita in pharetra ( = quae condiderat) tela minora sua,

    Ov. F. 2, 326; cf. in abl. absol.:

    Sopater, expositis suis difficultatibus ( = cum exposuisset, etc.): Timarchidem... perducit,

    Cic. Verr. 2, 2, 28, § 69:

    Caesar, primum suo deinde omnium ex conspectu remotis equis, etc.,

    Caes. B. G. 1, 25:

    Campani, audita sua pariter sociorumque clade, legatos ad Hannibalem miserunt,

    Liv. 25, 15, 1:

    (Appius) deposito suo magistratu... domum est reductus,

    id. 4, 24, 7; 3, 35, 9; 9, 10, 13; 9, 41, 9.—
    (γ).
    The antecedent being the principal subject, not the logical subject of the participle:

    M. Papirius dicitur Gallo, barbam suam (i.e. Papirii) permulcenti,... iram movisse,

    Liv. 5, 41, 9: cum Gracchus, verecundia deserendi socios, implorantis fidem suam populique Romani, substitisset. id. 23, 36, 8; cf. in abl. absol.:

    si sine maximo dedecore, tam impeditis suis rebus, potuisset emori,

    Cic. Rab. Post. 10, 29; id. Mil. 14, 38; id. Planc. 21, 51; id. Clu. 14, 42:

    ita (consul) proelio uno accidit Vestinorum res, haudquaquam tamen incruento milite suo (consulis),

    Liv. 8, 29, 12; cf.

    with antecedent to be supplied: Campani, cum, robore juventutis suae acciso, nulla (sc. eis) propinqua spes esset, etc.,

    id. 7, 29, 7.—
    10.
    In gerund. construction. ( a) With subject as antecedent:

    mihi ipsa Roma ad complectendum conservatorem suum progredi visa est,

    Cic. Pis. 22, 52.—
    (β).
    With object, the logical subjects of the gerund as antecedent:

    cur iis persequendi juris sui... adimis potestatem?

    Cic. Div. in Caecil. 6, 21:

    si senatui doloris sui de me declarandi potestas esset erepta,

    id. Sest. 23, 51:

    nec tribunis plebis (spatium datur) sui periculi deprecandi,

    Caes. B. C. 1, 5.—
    (γ).
    With antecedent dependent on the gerund:

    eamque rem illi putant a suum cuique tribuendo appellatam,

    Cic. Leg. 1, 6, 19.—
    11.
    As adjunct of a noun dependent on a subjectinf., with its logical subject as antecedent:

    magnum Miloni fuit, conficere illam pestem nulla sua invidia?

    Cic. Mil. 15, 40:

    neque enim fuit Gabinii, remittere tantum de suo nec regis, imponere tantum plus suis,

    his claim, id. Rab. Post. 11, 31:

    Piso, cui fructum pietatis suae neque ex me neque a populo Romano ferre licuit,

    id. Sest. 31, 68:

    ei cujus magis intersit, vel sua, vel rei publicae causa vivere,

    id. Off. 3, 23, 90:

    sapientis est consilium explicare suum de maximis rebus,

    id. Or. 2, 81, 333; id. Mil. 15, 41.—With logical subject understood:

    totam Italiam suis colonis ut complere (sc. eis) liceat, permittitur,

    Cic. Agr. 2, 13, 34:

    maximum (sc. eis) solacium erit, propinquorum eodem monumento declarari, et virtutem suorum, et populi Romani pietatem,

    id. Phil. 14, 13, 35.
    B.
    Without gram. antec., one ' s, one ' s own.
    1.
    Dependent on subject-inff.:

    ejusdem animi est, posteris suis amplitudinem nobis quam non acceperit tradere, et memoriam prope intermortuam generis sui, virtute renovare,

    Cic. Mur. 7, 16:

    siquidem atrocius est, patriae parentem quam suum occidere,

    id. Phil. 2, 13, 31:

    miliens perire est melius quam in sua civitate sine armorum praesidio non posse vivere,

    id. ib. 2, 44, 112: quanto est honestius, alienis injuriis quam suis commoveri, one ' s own, id. Verr. 2, 3, 72, § 169:

    contentum suis rebus esse maximae sunt certissimaeque divitiae,

    id. Par. 6, 51:

    ut non liceat sui commodi causa nocere alteri,

    id. Off. 3, 5, 23:

    detrahere de altero sui commodi causa,

    id. ib. 3, 5, 24:

    suis exemplis melius est uti,

    Auct. Her. 4, 1, 2:

    levius est sua decreta tollere quam aliorum,

    Liv. 3, 21. 5; 39, 5, 2;

    29, 37, 11: satius est vitae suae rationes quam frumenti publici nosse,

    Sen. Brev. Vit. 18, 3:

    quanto satius est sua mala exstinguere quam aliena posteris tradere?

    id. Q. N. 3, praef. 5:

    cum initia beneficiorum suorum spectare, tum etiam exitus decet,

    id. Ben. 2, 14, 2; 3, 1, 5:

    Romani nominis gloriae, non suae, composuisse illa decuit,

    Plin. 1, prooem. § 16.—With 1 st pers. plur., as indef. antecedent: cum possimus ab Ennio sumere... exemplum, videtur esse arrogantia illa relinquere, et ad sua devenire, to one ' s own = to our own, Auct. Her. 4, 1, 2.—
    2.
    Without a subject-inf.:

    omnia torquenda sunt ad commodum suae causae... sua diligenter narrando,

    Cic. Inv. 1, 21, 30: ut in ceteris habenda ratio non sua (al. sui) solum, sed etiam aliorum, id. Off. 1, 39, 139:

    erat Dareo mite ac tractabile ingenium, nisi suam naturam plerumque fortuna corrumperet (suam not referring to Dareo),

    Curt. 3, 2, 17 MSS. (Foss, mansuetam). — With 1 st pers. plur., as indef. antecedent (cf. 1. supra):

    non erit ista amicitia sed mercatura quaedam utilitatum suarum,

    Cic. N. D. 1, 44, 122; cf.: pro suo possidere, II. A. 2. a. g; and Cic. Off. 2, 21, 73, II. A. 2. b. a; cf. also II. B. 1. a; II. B. 5. c.; II. B. 7. b.; II. C. 8. b. b infra.
    C.
    With antec. in a previous sentence. Here ejus, eorum, earum are used for his, her, their, unless the clause is oblique in regard to the antecedent, i. e. the antecedent is conceived as the author of the statement.
    1.
    In clauses dependent on a verbum sentiendi or dicendi, expressed or understood, referring to the grammatical or logical subject of the verb.
    a.
    In infinitive clauses:

    (Clodius) Caesaris potentiam suam potentiam esse dicebat,

    Cic. Mil. 32, 88:

    (Caelius) a sua (causa) putat ejus (i.e. Ascitii) esse sejunctam,

    id. Cael. 10, 24:

    ipsos certo scio non negare ad haec bona Chrysogonum accessisse impulsu suo (referring to ipsos),

    id. Rosc. Am. 37, 107:

    hostes viderunt,... suorum tormentorum usum spatio propinquitatis interire,

    Caes. B. C. 2, 16:

    docent, sui judicii rem non esse,

    id. ib. 1, 13.—The reference of suus may be ambiguous, esp. if an infinitive is dependent on another:

    hoc Verrem dicere ajebant, te... opera sua consulem factum, i.e. Verris, though grammatically it might refer to the subj. of aiebant,

    Cic. Verr. 1, 10, 29:

    (Ariovistus) dixit neminem secum sine sua pernicie contendisse,

    Caes. B. G. 1, 36; cf. the context with, in all, eleven reflexive pronouns referring to four different antecedents (populus Romanus, Ariovistus, Caesar, nemo); cf.

    also: occurrebat ei, mancam praeturam suam futuram consule Milone,

    Cic. Mil. 9, 25; 32, 88; Liv. 3, 42, 2.—
    b.
    Suus in a clause dependent on inf.:

    scio equidem, ut, qui argentum afferret atque expressam imaginem suam (i.e. militis) huc ad nos, cum eo ajebat velle mitti mulierem,

    Plaut. Ps. 2, 2, 55:

    isti bonorum emptores arbitrantur, vos hic sedere qui excipiatis eos qui de suis (i.e. emptorum) manibus effugerint,

    Cic. Rosc. Am. 52, 151:

    Siculi venisse tempus ajebant ut commoda sua defenderem,

    id. Div. in Caecil. 1, 3:

    ut tunc tandem sentiret recuperanda esse quae prius sua culpa amissa forent,

    Liv. 44, 8, 4. —

    Ambiguous: velle Pompejum se Caesari purgatum, ne ea quae reipublicae causa egerit (Pompejus) in suam (i.e. Caesaris) contumeliam vertat (where suam might be referred to Pompejus),

    Caes. B. C. 1, 8.—
    c.
    In oblique clauses introduced by ut or ne, or clauses subordinate to such:

    Cassius constituit ut ludi absente te fierent suo nomine,

    Cic. Att. 15, 11, 2:

    postulat ut ad hanc suam praedam tam nefariam adjutores vos profiteamini,

    id. Rosc. Am. 2, 6:

    Nasidius eos magnopere hortatur ut rursus cum Bruti classe, additis suis (i.e. Nasidii) auxiliis confligant,

    Caes. B. C. 2, 3:

    (regem) denuntiasse sibi ut triduo regni sui decederent finibus,

    Liv. 42, 25, 12:

    Sabinae mulieres, hinc patres, hinc viros orantes, ne parricidio macularent partus suos (i.e. mulierum),

    id. 1, 13, 2:

    Patron praecepit suis ut arma induerent, ad omne imperium suum parati,

    Curt. 5, 11, 1.—With reflex. pron., referring to a different antecedent:

    ad hanc (Laidem) Demosthenes clanculum adit, et ut sibi copiam sui faceret, petit,

    Gell. 1, 8, 5. —
    d.
    In subordinate clauses introduced by quin or quod:

    (Dejotarus) non recusat quin id suum facinus judices,

    Cic. Deiot. 15, 43; so id. ib. 4, 15;

    16, 45: parietes hujus curiae tibi gratias agere gestiunt, quod futura sit illa auctoritas in his majorum suorum et suis sedibus,

    id. Marcell. 3, 10:

    quidni gauderet quod iram suam nemo sentiret?

    Sen. Troad. 3, 13:

    querenti quod uxor sua e fico se suspendisset,

    Quint. 6, 3, 88;

    and with intentional ambiguity: cum Proculejus quereretur de filio quod is mortem suam expectaret,

    id. 9, 3, 68. —
    e.
    In interrogative clauses:

    si, quod officii sui sit, non occurrit animo, nihil umquam omnino aget,

    Cic. Ac. 2, 8, 25:

    ut non auderet iterum dicere quot milia fundus suus abesset ab urbe,

    id. Caecin. 10, [p. 1825] 28:

    donec sciat unisquisque quid sui, quid alieni sit,

    Liv. 6, 27, 8:

    rex ignarus, quae cum Hannibale legatis suis convenisset, quaeque legati ejus ad se allaturi fuissent,

    id. 23, 39, 2:

    postquam animadvertit quantus agminis sui terror esset,

    id. 43, 19, 5. —
    2.
    In a virtually oblique clause.
    a.
    In final clause, introduced by ut, ne, or rel., referring to the subject of the purpose:

    me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori suae,

    Plaut. Am. 1, 1, 41:

    quasi Appius ille Caecus viam muniverit, non qua populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur, i. e. Appii,

    Cic. Mil. 7, 17:

    quae gens ad Caesarem legatos mise. rat, ut suis omnibus facultatibus uteretur,

    Caes. B. C. 3, 80:

    inde castra movent, ne qua vis sociis suis ab Romano exercitu inferri possit,

    Liv. 43, 23, 5:

    (Romani) Albam a fundamentis proruerunt, ne memoria originum suarum exstaret,

    id. 26, 13, 16:

    oppidani nuntios Romam, qui certiorem de suo casu senatum facerent, misere,

    id. 6, 33, 7; cf.:

    tanto intervallo ab hostibus consedit, ut nec adventus suus propinquitate nimia nosci posset, et, etc.,

    Liv. 10, 20, 7:

    Datames locum delegit talem ut non multum obesse multitudo hostium suae paucitati posset,

    Nep. Dat. 7, 3:

    quid si gubernator a diis procellas petat ut gratior ars sua periculo fiat?

    Sen. Ben. 6, 25, 4. —
    b.
    In other dependent clauses represented as conceived by an antecedent in the principal sentence:

    Sulla, si sibi suus pudor ac dignitas non prodesset, nullum auxilium requisivit ( = negavit se defendi velle, si, etc.),

    Cic. Sull. 5, 15:

    Paetus omnes libros quos frater suus reliquisset mihi donavit ( = dixit se donare libros quos, etc.),

    id. Att. 2, 1, 12:

    non enim a te emit, sed, priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit ( = potitus est, ne, etc.),

    id. Phil. 2, 37, 96:

    Africanus, si sua res ageretur, testimonium non diceret,

    id. Rosc. Am. 36, 3:

    ille ipse (Pompejus) proposuit epistulam illam, in qua est Pro tuis rebus gestis amplissimis. Amplioribusne quam suis, quam Africani?

    id. Att. 8, 9, 2:

    spiritus dabat (Manlio) quod... vinculorum suorum invidiam dictator fugisset,

    Liv. 6, 18, 4:

    (Numa) Camenis eum lucum sacravit, quod earum ibi concilia cum conjuge sua Egeria essent,

    id. 1, 21, 3:

    adulescens deos omnis invocare ad gratiam illi pro se referendam, quoniam sibi nequaquam satis facultatis pro suo animo atque illius erga se esset,

    id. 26, 50, 4 (cf. D. 1. a. infra).
    D.
    In the place of ejus.
    1.
    In clauses virtually oblique, but with indicative, being conceived by the antecedent (hence suus, not ejus), but asserted as fact by the author (hence indicative, not subjunctive):

    Cicero tibi mandat ut Aristodemo idem respondeas, quod de fratre suo (Ciceronis) respondisti,

    Cic. Att. 2, 7, 4:

    oriundi ab Sabinis, ne, quia post Tatii mortem ab sua parte non erat regnatum, imperium amitterent, sui corporis creari regem volebant,

    Liv. 1, 17, 2:

    C. Caesar villam pulcherrimam, quia mater sua aliquando in illa custodita erat, diruit,

    Sen. Ira, 3, 21, 5:

    Philemonem, a manu servum, qui necem suam per venenum inimicis promiserat, non gravius quam simplici morte punivit,

    Suet. Caes. 74; cf.:

    quomodo excandescunt si quid e juba sua decisum est,

    Sen. Brev. Vit. 12, 3.—
    2.
    To avoid ambiguity:

    petunt rationes illius (Catilinae) ut orbetur consilio res publica, ut minuatur contra suum (i.e. Catilinae) furorem imperatorum copia (instead of ejus, which might be referred to res publica),

    Cic. Mur. 39, 83:

    equites a cornibus positos, cum jam pelleretur media peditum suorum acies, incurrisse ab lateribus ferunt,

    Liv. 1, 37, 3.—
    3.
    Colloquially and in epistolary style suus is used emphatically instead of ejus, with the meaning own, peculiar: deinde ille actutum subferret suus servus poenas Sosia, his own slave (opp. Mercury, who personates Sosias), Plaut. Am. 3, 4, 19: mira erant in civitatibus ipsorum furta Graecorum quae magistratus sui fecerant, their own magistrates ( = ipsorum), Cic. Att. 6, 2, 5:

    in quibus (litteris Bruti) unum alienum summa sua prudentia (est), ut spectem ludos suos,

    his peculiar prudence, id. ib. 15, 26, 1; so,

    quod quidem ille (Nero) decernebat, quorumdam dolo ad omina sui exitus vertebatur,

    Tac. A. 16, 24; cf. II. A. 1. b and g; II. A. 2. a. b; II. B. 3.—
    4.
    Without particular emphasis (mostly ante- and post-class. and poet.):

    tum erit tempestiva cum semen suum maturum erit,

    Cato, R. R. 31:

    vitis si macra erit, sarmenta sua concidito minute,

    id. ib. 37:

    qui sic purgatus erit, diuturna valetudine utatur, neque ullus morbus veniet, nisi sua culpa,

    id. ib. 157:

    Cimon in eandem invidiam incidit quam pater suus,

    Nep. Cim. 3, 1:

    id qua ratione consecutus sit (Lysander) latet. Non enim virtute sui exercitus factum est, etc.,

    id. Lys. 1, 2:

    ipse sub Esquiliis, ubi erat regia sua, Concidit,

    Ov. F. 6, 601:

    quodque suus conjux riguo collegerat horto, Truncat olus foliis,

    id. M. 8, 646; so id. ib. 15, 819.
    II.
    In partic.
    A.
    As substt.
    1.
    sui, suorum, m., his, their (etc.) friends, soldiers, fellow-beings, equals, adherents, followers, partisans, posterity, slaves, family, etc., of persons in any near connection with the antecedent.
    (α).
    (Corresp. to the regular usage, I. A. B. C.) Cupio abducere ut reddam (i.e. eam) suis, to her family, friends, Ter. Eun. 1, 2, 77; cf. id. ib. 1, 2, 66:

    cum animus societatem caritatis coierit cum suis, omnesque natura conjunctos suos duxerit,

    fellow-beings, Cic. Leg. 1, 23, 60:

    mulier ingeniosa praecepit suis omnia Caelio pollicerentur,

    her slaves, id. Cael. 25, 62:

    quo facilius et nostras domos obire, et ipse a suis coli possit,

    his friends, id. ib. 7, 18:

    qua gratiam beneficii vestri cum suorum laude conjungant,

    their family, id. Agr. 2, 1, 1:

    vellem hanc contemptionem pecuniae suis reliquisset,

    to his posterity, id. Phil. 3, 6, 16:

    cum divisurum se urbem palam suis polliceretur,

    his partisans, id. ib. 13, 9, 19:

    Caesar, cohortatus suos, proelium commisit,

    Caes. B. G. 1, 25; so,

    Curio exercitum reduxit, suis omnibus praeter Fabium incolumibus,

    id. B. C. 2, 35:

    Caesar receptui suorum timens,

    id. ib. 3, 46:

    certior ab suis factus est, praeclusas esse portas,

    id. ib. 2, 20:

    omnium suorum consensu, Curio bellum ducere parabat,

    id. ib. 2, 37: so,

    Pompejus suorum omnium hortatu statuerat proelio decertare,

    id. ib. 3, 86:

    Caesar Brundisium ad suos severius scripsit,

    to his officers, id. ib. 3, 25:

    naviculam conscendit cum paucis suis,

    a few of his followers, id. ib. 3, 104:

    multum cum suis consiliandi causa secreto praeter consuetudinem loqueretur,

    id. ib. 1, 19:

    nupsit Melino, adulescenti inprimis inter suos et honesto et nobili,

    his equals, associates, Cic. Clu. 5, 11:

    rex raptim a suis in equum impositus fugit,

    his suite, Liv. 41, 4, 7:

    subsidio suorum proelium restituere,

    comrades, id. 21, 52, 10:

    feras bestias... ad opem suis ferendam avertas,

    their young, id. 26, 13, 12:

    abstulit sibi in suos potestatem,

    his slaves, Sen. Ira, 3, 12, 6:

    Besso et Nabarzani nuntiaverant sui regem... interemptum esse,

    their fellow - conspirators, Curt. 5, 12, 14. — Very rarely sing.:

    ut bona mens suis omnibus fuerit. Si quem libido abripuit, illorum eum, cum quibus conjuravit, non suum judicet esse,

    Liv. 39, 16, 5.—
    (β).
    Irregular use (acc. to I. D.): sui = ejus amici, etc. (freq.;

    the absolute use of ejus in this sense being inadmissible): quasi vero quisquam dormiat? ne sui quidem hoc velint, non modo ipse (sui = ejus amici, liberi),

    Cic. Tusc. 1, 38, 92:

    is (annus) ejus omnem spem... morte pervertit. Fuit hoc luctuosum suis, acerbum patriae, etc.,

    id. Or. 3, 2, 8:

    quadrigas, quia per suos ( = ipsius milites) agendae erant, in prima acie locaverat rex,

    Liv. 37, 41, 8:

    auctoritatem Pisistrati qui inter suos ( = ejus cives) maxima erat,

    id. 37, 12:

    quo cum multitudine adversariorum sui superarentur, ipse fuit superior, etc.,

    Nep. Hann. 8, 4; v. g.—
    (γ).
    Without antecedent (cf. I. B. supra): quoties necesse est fallere aut falli a suis, by one ' s friends, Sen. Phoen. 493.—
    (δ).
    Sing.: sŭa, suae. f., a sweetheart, mistress (rare): illam suam suas res sibi habere jussit. Cic. Phil. 2, 28. 69:

    cedo quid hic faciet sua?

    Ter. Heaut. 2, 3, 92.—
    2.
    sŭum, i, n., and more freq. sŭa, suorum, n. plur., = one ' s property.
    a.
    Sing.
    (α).
    Lit.:

    nec suom adimerem alteri,

    his property, his own, Plaut. Trin. 2, 2, 38 (34):

    nunc si ille salvos revenit, reddam suom sibi (v. D. 3. a. infra),

    id. ib. 1, 2, 119:

    illum studeo quam facillime ad suum pervenire,

    Cic. Fam. 13, 26, 4:

    populi Romani hanc esse consuetudinem ut socios sui nihil deperdere velit,

    Caes. B. G. 1, 43; cf. Cic. Rab. Post. 11, 3, I. A. 11. supra:

    nec donare illi de suo dicimur,

    Sen. Ben. 7, 4, 2; so esp. with quisque; v. infra — Hence, de suo = per se, or sua sponte;

    (stellae) quae per igneos tractus labentia inde splendorem trahant caloremque, non de suo clara,

    Sen. Q. N. 7, 1, 6. —
    (β).
    Trop.:

    meum mihi placebat, illi suum (of a literary essay),

    Cic. Att. 14, 20, 3: suom quemque decet, his own manners, etc., Plaut. Stich. 5, 4, 11; so, expendere oportet quid quisque habeat sui ( what peculiarities) nec velle experiri quam se aliena deceant;

    id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,

    Cic. Off. 1, 31, 113.—
    (γ).
    Jurid. term: aliquid pro suo possidere, to possess in the belief of one ' s legal right:

    pro suo possessio tale est, cum dominium nobis acquiri putamus. Et ea causa possidemus ex qua acquiritur, et praeterea pro suo,

    Dig. 41, 10, 1;

    so without an antecedent, and referring to a first person: item re donata, pro donato et pro suo possideo,

    ib. 41, 10, 1; v. the whole tit. ib. 42, 10 (Pro suo); cf. ib. 23, 3, 67; cf. C., infra fin.;

    similarly: usucapere pro suo = acquire dominion by a possession pro suo, Fragm. Vat. 111: res pro suo, quod justam causam possidendi habet, usucapit,

    id. ib. 260; Dig. 41, 3, 27. —
    b.
    Plur.
    (α).
    One ' s property:

    Roscius tibi omnia sua praeter animam tradidit,

    Cic. Rosc. Am. 50, 146:

    qui etiam hostibus externis victis sua saepissime reddiderunt,

    id. Agr. 1, 6, 19:

    tu autem vicinis tuis Massiliensibus sua reddis,

    id. Att. 14, 14, 6:

    Remi legatos miserunt qui dicerent se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere,

    Caes. B. G. 2, 3, 2; 1, 11, 2; 2, 13, 2:

    ipsi milites alveos informes quibus se suaque transveherent, faciebant,

    their baggage, Liv. 21, 26, 9:

    docere eos qui sua permisere fortunae,

    Sen. Q. N. 3, praef. 7; so without an antecedent, one ' s own property (cf. I. B. 2. supra):

    hanc ob causam maxime ut sua tenerentur res publicae constitutae sunt,

    Cic. Off. 2, 21, 73;

    rarely = eorum res: quod vero etiam sua reddiderint (i.e. Gallis),

    Liv. 39, 55, 3. —
    (β).
    One ' s own affairs:

    aliena ut melius videant et dijudicent Quam sua,

    Ter. Heaut. 3, 1, 96:

    cognoscunt... immobile agmen et sua quemque molientem,

    Liv. 10, 20, 8:

    omnia ei hostium non secus quam sua nota erant,

    id. 22, 41, 5:

    aliena cum suis perdidit,

    Sen. Ben. 7, 16, 3.— Absol., referring to a noun fem.: sua (finxit) C. Cassius ( = suas persuasiones; cf.

    the context),

    Quint. 6, 3, 90.
    B.
    Predicative uses: suum esse, facere, fieri, putare, etc., like a gen. poss., to be, etc., the property, or under the dominion, control, power of the antecedent.
    1.
    Of property in things.
    (α).
    Corporeal:

    scripsit causam dicere Prius aurum quare sit suum,

    Ter. Eun. prol. 11:

    nihil erat cujusquam quod non hoc anno suum fore putabat (Clodius),

    Cic. Mil. 32, 87:

    quia suum cujusque fit, eorum quae natura fuerant communia quod cuique obtigit, id quisque teneat,

    id. Off. 1, 7, 21:

    Juba suam esse praedicans praedam,

    Caes. B. C. 3, 84:

    gratum sibi populum facturum, si omnes res Neapolitanorum suas duxissent,

    Liv. 22, 32, 8: libros esse dicimus Ciceronis;

    eosdem Dorus librarius suos vocat,

    Sen. Ben. 7, 6, 1:

    cum enim istarum personarum nihil suum esse possit,

    since these persons can own nothing, Gai. Inst. 2, 96; cf. Dig. 1, 7, 15 pr.—Virtually predicative:

    referas ad eos qui suam rem nullam habent ( = rem quae sua sit),

    nothing of their own, Cic. Phil. 2, 6, 15:

    qui in potestate nostra est, nihil suum habere potest,

    Gai. Inst. 2, 84. — ( b) Of literary works:

    quae convenere in Andriam ex Perinthia Fatetur transtulisse, atque usum pro suis ( = quasi sua essent),

    Ter. And. prol. 14:

    potest autem... quae tum audiet... ingenue pro suis dicere,

    his own thoughts, Quint. 12, 3, 3.—
    (γ).
    Of a country or people:

    suum facere = suae dicionis facere: commemorat ut (Caesar) magnam partem Italiae beneficio atque auctoritate eorum suam fecerit,

    Caes. B. C. 2, 32:

    in quam (Asiam) jam ex parte suam fecerit,

    Liv. 44, 24, 4:

    crudelissima ac superbissima gens sua omnia suique arbitrii facit,

    id. 21, 44, 5.—
    (δ).
    Trop.:

    omnia sua putavit quae vos vestra esse velletis,

    Cic. Phil. 11, 12, 27:

    non meminit, illum exercitum senatus populique Romani esse, non suum,

    id. ib. 13, 6, 4: [p. 1826] probavit, non rempublicam suam esse, sed se reipublicae, Sen. Clem. 1, 19, 8;

    so of incorporeal things: hi si velint scire quam brevis eorum vita sit, cogitent ex quota parte sua sit,

    how much of it is their own, id. Brev. Vit. 19, 3; so, suum facere, to appropriate:

    prudentis est, id quod in quoque optimum est, si possit, suum facere,

    Quint. 10, 2, 26:

    quaeremus quomodo animus (hanc virtutem) usu suam faciat,

    Sen. Clem. 1, 3, 1.—
    2.
    Of persons.
    (α).
    Under a master ' s or father ' s control:

    ut lege caverent, ne quis quem civitatis mutandae causa suum faceret, neve alienaret,

    make any one his slave, Liv. 41, 8, 12: quid eam tum? suamne esse ajebat, his daughter, i.e. in his power? Ter. And. 5, 4, 29:

    eduxit mater pro sua ( = quasi sua esset),

    id. Eun. 1, 2, 76.—
    (β).
    Reflexively = sui juris, independent, one ' s own master or mistress, not subject to another ' s control, under one ' s own control (v. sui juris, infra):

    ancilla, quae mea fuit hodie, sua nunc est,

    Plaut. Pers. 4, 3, 3.—
    (γ).
    Of moral power over others: suus = devoted to one:

    hice hoc munere arbitrantur Suam Thaidem esse,

    Ter. Eun. 2, 2, 38:

    eos hic fecit suos Paulo sumptu,

    id. Ad. 5, 4, 21:

    sed istunc exora, ut (mulierem) suam esse adsimulet,

    to be friendly to him, id. Heaut. 2, 3, 117:

    cum Antonio sic agens ut perspiciat, si in eo negotio nobis satisfecerit, totum me futurum suum,

    Cic. Att. 14, 1 a, 2:

    Alpheus... utebatur populo sane suo,

    devoted to him, id. Quint. 7, 29.— Poet.: vota suos habuere deos, the vows (inst. of the persons uttering them) had the gods on their side, Ov. M. 4, 373. —
    (δ).
    Of power over one's self, etc.:

    nam qui sciet ubi quidque positum sit, quaque eo veniat, is poterit eruere, semperque esse in disputando suus,

    self-possessed, Cic. Fin. 4, 4, 10:

    inaestimabile bonum est suum fieri,

    selfcontrol, Sen. Ep. 75, 18:

    (furiosus) qui suus non est,

    Dig. 42, 4, 7, § 9:

    vix sua, vix sanae virgo Niseia compos Mentis erat,

    Ov. M. 8, 35. —
    3.
    Suum est, as impers. predicate: = ejus est, characteristic of, peculiar to one (very rare):

    dixit antea, sed suum illud est, nihil ut affirmet,

    Cic. Tusc. 1, 42, 99.
    C.
    Attributive usages, almost always (except in Seneca) with suus before its noun.
    1.
    The property, relations, affairs, etc., of one opposed to those of another, own.
    a.
    Opposition expressed:

    nihil de suo casu, multa de vestro querebatur,

    Cic. Balb. 8, 21:

    sua sibi propiora pericula quam mea loquebantur,

    id. Sest. 18, 40:

    suasque et imperatoris laudes canentes,

    Liv. 45, 38, 12:

    damnatione collegae et sua,

    id. 22, 35, 3:

    Senecae fratris morte pavidum et pro sua incolumitate pavidum,

    Tac. A. 14, 73:

    velut pro Vitellio conquerentes suum dolorem proferebant,

    id. H. 3, 37;

    opp. alienus: ut suo potius tempore mercatorem admitterent, quam celerius alieno,

    at a time convenient to themselves, Varr. R. R. 3, 16, 11. —Without antecedent, opp. externus:

    (Platoni) duo placet esse motus, unum suum, alterum externum, esse autem divinius quod ipsum ex se sua sponte moveatur, etc.,

    Cic. N. D. 2, 12, 32. —
    b.
    Implied:

    voluptatem suis se finibus tenere jubeamus,

    within the limits assigned to it, Cic. Fin. 3, 1, 1:

    cum vobis immortale monumentum suis paene manibus senatus... exstruxerit,

    id. Phil. 14, 12, 33:

    superiores (amnes) in Italia, hic (Rhodanus) trans Alpes, hospitales suas tantum, nec largiores quam intulere aquas vehentes,

    Plin. 2, 103, 106, § 224: colligitur aqua ex imbribus;

    ex suo fonte nativa est,

    Sen. Q. N. 3, 3:

    pennas ambo non habuere suas (non suas = alienas),

    Ov. Tr. 3, 4, 24. —
    c.
    In particular phrases. ( a) Sua sponte and suo Marte, of one ' s own accord, by one ' s self, without the suggestion, influence, aid, etc., of others:

    Caesar bellum contra Antonium sua sponte suscepit,

    Cic. Phil. 8, 2, 5:

    sua sponte ad Caesarem in jus adierunt,

    Caes. B. C. 1, 87.—So of things, = per se, by or of itself, for itself, for its own sake:

    jus et omne honestum sua sponte expetendum (cf. in the context: per se igitur jus est expetendum),

    Cic. Leg. 1, 18, 48: justitium sua sponte inceptum priusquam indiceretur, by itself, i. e. without a decree, Liv. 9, 7, 8; so,

    sortes sua sponte attenuatas,

    id. 22, 1, 11 (cf. id. 22, 38, 13; 35, 14, 4, I. A. 2., supra): rex enim ipse, sua sponte, nullis commentariis Caesaris, simul atque audivit ejus interitum suo Marte res suas recuperavit, Cic. Phil. 2, 37, 95.—
    (β).
    Suus locus, in milit. lang., one ' s own ground, position, or lines:

    restitit suo loco Romana acies (opp. to the advance of the enemy),

    Liv. 22, 16, 2.—So figuratively:

    et staturas suo loco leges,

    Sen. Ben. 2, 20, 2:

    aciem instruxit primum suis locis, pauloque a castris Pompeji longius,

    Caes. B. C. 3, 84 (cf.: suo loco, 7. b. g, infra).—
    (γ).
    For suo jure v. 3. infra.—
    (δ).
    Sua Venus = one's own Venus, i. e. good luck (v. Venus): ille non est mihi par virtutibus, nec officiis;

    sed habuit suam Venerem,

    Sen. Ben. 2, 28, 2. —
    2.
    Of private relations (opp. to public):

    ut in suis rebus, ita in re publica luxuriosus nepos,

    Cic. Agr. 2, 18, 48:

    deinde ut communibus pro communibus utatur, privatis ut suis,

    id. Off. 1, 7, 20:

    quod oppidum Labienus sua pecunia exaedificaverat,

    Caes. B. C. 1, 15:

    militibus agros ex suis possessionibus pollicetur,

    i. e. his private property, id. ib. 1, 17; Sen. Ben. 7, 6, 3. —
    3.
    Of just rights or claims:

    imperatori senatuique honos suus redditus,

    due to them, Liv. 3, 10, 3:

    neque inpedimento fuit, quominus religionibus suus tenor suaque observatio redderetur,

    Val. Max. 1, 1, 8:

    quibus omnibus debetur suus decor,

    Quint. 11, 1, 41. —

    So distributively: is mensibus suis dimisit legionem,

    in the month in which each soldier was entitled to his discharge, Liv. 40, 41, 8. — Esp.: suo jure (so, meo, nostro, tuo, etc., jure), by his own right:

    Tullus Hostilius qui suo jure in porta nomen inscripsit,

    Cic. Phil. 13, 12, 26:

    earum rerum hic A. Licinius fructum a me repetere prope suo jure debet,

    id. Arch. 1, 1; id. Marcell. 2, 6; id. Phil. 2, 25, 62; id. Balb. 8, 21:

    numquam illum res publica suo jure esset ulta,

    by its unquestionable right, id. Mil. 33, 88. —
    4.
    Of that to which one is exclusively devoted:

    huic quaestioni suum diem dabimus,

    a day for its exclusive discussion, Sen. Ep. 94, 52:

    homini autem suum bonum ratio est,

    his exclusive good, id. ib. 76, 10:

    in majorem me quaestionem vocas, cui suus locus, suus dies dandus est,

    id. Q. N. 2, 46, 1. —

    With proprius: mentio inlata apud senatum est, rem suo proprio magistratu egere,

    that the business needed a particular officer exclusively for itself, Liv. 4, 8, 4:

    et Hannibalem suo proprio occupandum bello,

    id. 27, 38, 7; cf.:

    dissupasset hostes, ni suo proprio eum proelio equites Volscorum exceptum tenuissent,

    in which they alone fought, id. 3, 70, 4:

    mare habet suas venas quibus impletur,

    by which it alone is fed, Sen. Q. N. 3, 14, 3. —
    5.
    According to one ' s liking, of one ' s own choice.
    a.
    Of persons, devoted to one, friendly, dear:

    Milone occiso (Clodius) habuisset suos consules,

    after his own heart, Cic. Mil. 33, 89:

    collegit ipse se contra suum Clodium,

    his dear Clodius, id. Pis. 12, 27 (cf.: suum facere, habere, II. B. 2. g).—
    b.
    Of things, favorable.
    (α).
    Of place: neque Jugurtham nisi... suo loco pugnam facere, on his own ground, i. e. chosen by him, favorable, Sall. J. 61, 1:

    hic magna auxilia expectabant et suis locis bellum in hiemem ducere cogitabant,

    Caes. B. C. 1, 61; cf.:

    numquam nostris locis laboravimus,

    Liv. 9, 19, 15.—
    (β).
    Of time:

    cum Perseus suo maxime tempore et alieno hostibus incipere bellum posset,

    Liv. 42, 43, 3; v. 7. b, infra. —
    c.
    Of circumstances: sua occasio, a favorable opportunity; sometimes without antecedent:

    neque occasioni tuae desis, neque suam occasionem hosti des,

    Liv. 22, 39, 21:

    tantum abfuit ut ex incommodo alieno sua occasio peteretur,

    id. 4, 58, 2:

    aestuque suo Locros trajecit,

    a favorable tide, id. 23, 41, 11:

    ignoranti quem portum petat nullus suus ventus est,

    Sen. Ep. 71, 3:

    orba suis essent etiamnunc lintea ventis,

    Ov. M. 13, 195:

    aut ille Ventis iturus non suis,

    Hor. Epod. 9, 30. —
    6.
    Of persons or things, peculiar, particular:

    quae est ei (animo) natura? Propria, puto, et sua,

    Cic. Tusc. 1, 29, 70:

    omnis enim motus animi suum quendam a natura habet vultum,

    id. de Or. 3, 57, 316:

    geometrae et musici... more quodam loquuntur suo. Ipsae rhetorum artes verbis in docendo quasi privatis utuntur ac suis,

    id. Fin. 3, 1, 4:

    sensus omnis habet suum finem,

    its peculiar limits, Quint. 9, 4, 61: animus cum suum ambitum complevit et finibus se suis cinxit, consummatum est summum bonum, Sen. Vit. Beat. 9, 3: est etiam in nominibus ( nouns) diverso collocatis sua gratia, their peculiar elegance, Quint. 9, 3, 86:

    ibi non bello aperto, sed suis artibus, fraude et insidiis, est paene circumventus,

    Liv. 21, 34, 1:

    nec Hannibalem fefellit, suis se artibus peti,

    id. 22, 16, 5:

    adversus hostem non virtute tantum, sed suis (i. e. hostis) etiam pugnare consiliis oportebat,

    Flor. 2, 6, 26:

    liberam Minucii temeritatem se suo modo expleturum,

    Liv. 22, 28, 2:

    equites ovantes sui moris carmine,

    id. 10, 26, 11:

    exsultans cum sui moris tripudiis,

    id. 21, 42, 3:

    tripudiantes suo more,

    id. 23, 26, 9.—So, suo Marte, referring to the style of fighting peculiar to the different arms:

    equitem suo alienoque Marte pugnare,

    that the cavalry were fighting both in their own style and in that of the other arms, Liv. 3, 62, 9; cf.: suo Marte, 1, c. a, supra.—And distributively ( = suus quisque):

    suos autem haec operum genera ut auctores, sic etiam amatores habent,

    Quint. 12, 10, 2:

    illa vero fatidica fulmina ex alto et ex suis venire sideribus,

    Plin. 2, 43, 43, § 113; cf.:

    quae quidem planiora suis exemplis reddentur,

    Val. Max. 3, 4 prooem.—
    7.
    Proper, right.
    a.
    Referring to one's ordinary or normal condition:

    quod certe non fecisset, si suum numerum naves habuissent,

    their regular complement, Cic. Verr. 2, 5, 51, § 133. — So poet.:

    flecte ratem! numerum non habet illa suum,

    its full number, Ov. H. 10, 36:

    novus exercitus consulibus est decretus: binae legiones cum suo equitatu,

    Liv. 40, 36, 6:

    cum suo justo equitatu,

    id. 21, 17, 8:

    totam (disciplinam) in suum statum redegit,

    Val. Max. 2, 7, 2:

    tranquilla mente et vultu suo,

    with the ordinary expression of his face, Sen. Clem. 2, 6, 2:

    media pars aeris ab his (ignibus) submota, in frigore suo manet. Natura enim aeris gelida est,

    id. Q. N. 2, 10, 4:

    cornuaque in patriis non sua vidit aquis,

    not natural to her, Ov. H. 14, 90. —

    So, non suus, of ingrafted branches and their fruit: miraturque (arbos) novas frondis et non sua poma,

    Verg. G. 2, 82. —
    b.
    Of time, proper, regular, etc. (cf. 5. b, supra).
    (α).
    The regular time ( = stato tempore):

    signum quod semper tempore exoritur suo,

    Plaut. Rud. prol. 4:

    cum et recte et suo tempore pepererit,

    Ter. Hec. 4, 1, 16: aestas suo tempore incanduit...;

    tam solstitium quam aequinoctium suos dies retulit,

    Sen. Q. N. 3, 16, 3:

    omnes venti vicibus suis spirant majore ex parte,

    Plin. 2, 47, 48, § 128. —
    (β).
    The right or proper time:

    salictum suo tempore caedito,

    Cato, R. R. 33:

    cessit e vita suo magis quam suorum civium tempore,

    the right time for himself, Cic. Brut. 1, 4; so,

    exstingui homini suo tempore optabile est,

    id. Sen. 23, 85:

    Scandilius dicit se suo tempore rediturum,

    id. Verr. 2, 3, 60, § 139:

    si Ardeates sua tempora exspectare velint,

    Liv. 4, 7, 6:

    Chrysippus dicit, illum... opperiri debere suum tempus, ad quod velut dato signo prosiliat,

    Sen. Ben. 2, 25, 3:

    quam multi exercitus tempore suo victorem hostem pepulerunt!

    Liv. 44, 39, 4. — Without antecedent: sed suo tempore totius sceleris hujus fons aperietur. Cic. Phil. 14, 6, 15; cf.:

    de ordine laudis, etc., praecipiemus suo tempore,

    Quint. 2, 4, 21. —
    (γ).
    Suo loco = at the proper place:

    quae erant prudentiae propria suo loco dicta sunt,

    Cic. Off. 1, 40, 143:

    quod reddetur suo loco,

    Quint. 11, 1, 16:

    ut suo loco dicetur,

    Plin. 2, 90, 102, § 221:

    inscripta quae suis locis reddam,

    id. 1, prooem. § 27; Sen. Ben. 2, 20, 2; cf. 1, c. b; 4. supra. —
    (δ).
    Suited, appropriate, adapted to one:

    in eodem fundo suum quidquid conseri oportet,

    Cato, R. R. 7:

    siquidem hanc vendidero pretio suo,

    at a suitable price, Plaut. Pers. 4, 4, 30:

    in partes suas digerenda causa,

    Quint. 11, 1, 6:

    confundetur quidquid in suas partes natura digessit,

    Sen. Q. N. 3, 29, 8. — Poet.: haec ego dumque queror, lacrimae sua verba sequuntur, Deque meis oculis in tua membra cadunt, appropriate, i. e. tristia, Ov. H. 14, 67.—Without antecedent: suum quidquid genus talearum serito, any fit kind, i. e. suited to the ground, Cato, R. R. 48. —
    8.
    Own, with the notion of independence of, or dependence on others (cf. B. 2. g d).
    a.
    Of political independence: pacem condicionibus his fecerunt ut Capuae suae leges, sui magistratus essent, her own laws, i. e. not subject to Carthage, Liv. 23, 7, 2: liberos [p. 1827] eos ac suis legibus victuros, id. 25, 23, 4. —

    Esp. in the phrases suae potestatis or in sua potestate esse, suo jure uti, sui juris esse: Puteolos, qui nunc in sua potestate sunt, suo jure, libertate aequa utuntur, totos occupabunt,

    Cic. Agr. 2, 31, 86:

    Rhegini potestatis suae ad ultimum remanserunt,

    retained their self-government, Liv. 23, 30, 9:

    urbem ne quam formulae sui juris facerent,

    id. 38, 9, 10. —
    b.
    Of paternal authority.
    (α).
    Free from the power of the paterfamilias; in the phrases sui juris esse, suae potestatis esse, to be independent:

    quaedam personae sui juris sunt, quaedam alieno juri sunt subjectae, Gai,

    Inst. 1, 48:

    sui juris sunt familiarum suarum principes, id est pater familiae, itemque mater familiae,

    Ulp. Fragm. 4, 1:

    liberi parentum potestate liberantur emancipatione. Sed filius quidem ter manumissus sui juris fit, ceteri autem liberi una manumissione sui juris fiunt,

    id. ib. 10, 1:

    morte patris filius et filia sui juris fiunt,

    id. ib. 10, 2:

    patres familiarum sunt qui sunt suae potestatis,

    Dig. 1, 6, 4:

    si modo defunctus testator suae potestatis mortis tempore fuerit,

    Gai. Inst. 2, 147. —

    With indef. reference: si sui juris sumus,

    Dig. 46, 2, 20; cf.:

    pro suo possideo, 2. a. supra.—Attributively: sui juris arrogatio feminae,

    Cod. Just. 8, 47, 8:

    homo sui juris,

    ib. 10, § 5.— Trop.:

    sapiens numquam semiliber erit: integrae semper libertatis et sui juris,

    Sen. Brev. Vit. 5, 3:

    non illarum coitu fieri cometen, sed proprium et sui juris esse,

    id. Q. N. 7, 12, 2: nullique sunt tam feri et sui juris adfectus, ut non disciplina perdomentur, id. Ira, 2, 12, 3. —
    (β).
    Subject to paternal authority, in the phrases suus heres, sui liberi; suus heres, an heir who had been in the paternal power of the deceased:

    CVI SVVS HERES NON SIT, XII. Tab. fr. 5, 4.—In the jurists without antecedent: sui et necessarii heredes sunt velut filius filiave, nepos neptisve ex filia, deinceps ceteri qui modo in potestate morientis fuerunt,

    Gai. Inst. 2, 156:

    (emancipati liberi) non sunt sui heredes,

    ib. 2, 135:

    alia facta est juris interpretatio inter suos heredes,

    ib. 3, 15:

    datur patrono adversus suos heredes bonorum possessio (where patrono is not the antecedent of suos),

    ib. 3, 41:

    sui heredes vel instituendi sunt vel exheredandi,

    Ulp. Fragm. 22, 14:

    accrescunt suis quidem heredibus in partem virilem, extraneis autem in partem dimidiam,

    id. ib. 22, 17. —

    Sui liberi, children in paternal power: de suis et legitimis liberis,

    Cod. Just. 6, 55 inscr.
    D.
    In particular connections.
    1.
    With ipse, his own, etc. (cf. Zumpt, Gram. § 696).
    a.
    Ipse agreeing with the antecedent of suus, the antecedent being,
    (α).
    A subjectnom.:

    (ingenium ejus) valet ipsum suis viribus,

    by its own strength, Cic. Cael. 19, 45:

    legio Martia non ipsa suis decretis hostem judicavit Antonium?

    by its own resolutions, id. Phil. 4, 2, 5:

    ruit ipse suis cladibus,

    id. ib. 14, 3, 8:

    si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,

    id. de Or. 2, 2, 8:

    qui se ipse sua gravitate et castimonia defenderet,

    id. Cael. 5, 11:

    quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,

    Caes. B. G. 1, 3:

    suamet ipsae fraude omnes interierunt,

    Liv. 8, 18, 9; 39, 49, 3:

    ut saeviret ipse in suum sanguinem effecerunt,

    id. 40, 5, 1:

    respicerent suum ipsi exercitum,

    id. 42, 52, 10; 21, 31, 12; 22, 38, 3; 6, 19, 6.—
    (β).
    A subject-acc.:

    sunt qui dicant eam sua ipsam peremptam mercede,

    Liv. 1, 11, 9:

    (tribuniciam potestatem) suis ipsam viribus dissolvi,

    id. 2, 44, 2.—
    (γ).
    An object in dat. or acc.:

    sic ut ipsis consistendi in suis munitionibus locus non esset,

    Caes. B. C. 2, 6:

    tribuni (hostem) intra suamet ipsum moenia compulere,

    Liv. 6, 36, 4:

    alios sua ipsos invidia opportunos interemit,

    id. 1, 54, 8; 22, 14, 13.—Suus as adjunct of subject (rare):

    aliquando sua praesidia in ipsos consurrexerunt,

    their own garrisons revolted against them, Sen. Clem. 1, 26, 1.—
    b.
    With gen. of ipse, strengthening the possessive notion (cf. 4.;

    post-Aug. and very rare, but freq. in modern Lat.): aves (foetus suos) libero caelo suaeque ipsorum fiduciae permittunt,

    Quint. 2, 6, 7 (but tuus ipsius occurs in Cic.:

    tuo ipsius studio,

    Cic. Mur. 4, 9:

    tuam ipsius amicitiam,

    id. Verr. 2, 3, 4, § 7).—
    c.
    Both suus and ipse agreeing with the governing noun (very rare; not in Cic. or Caes.): quae tamen in ipso cursu suo dissipata est (= ipsa in cursu suo), in its very course, Sen. Q. N. 1, 1, 3 dub.:

    suamet ipsa scelera,

    Sall. C. 23, 2 (Dietsch ex conj. ipse):

    suismet ipsis corporibus,

    Liv. 2, 19, 5 MSS. (Weissenb. ex conj. ipsi):

    a suismet ipsis praesidiis,

    id. 8, 25, 6 MSS. (Weissenb. ipsi).—
    2.
    With quisque, distributively, each ( every one)... his own; in prose quisque is generally preceded by suus.
    a.
    Quisque and suus in different cases.
    (α).
    Quisque as subjectnom.:

    sentit enim vim quisque suam quoad possit abuti,

    Lucr. 5, 1033:

    suo quisque loco cubet,

    Cato, R. R. 5:

    suum quisque noscat ingenium,

    Cic. Off. 1, 31, 114:

    ad suam quisque (me disciplinam) rapiet,

    id. Ac. 2, 36, 114:

    quod suos quisque servos in tali re facere voluisset,

    id. Mil. 10, 29:

    cum suo quisque auxilio uteretur,

    Caes. B. C. 1, 51:

    celeriter ad suos quisque ordines redit,

    id. ib. 3, 37.—In apposition with plur. subj. (freq. in Liv.):

    nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem Sentiat,

    Lucr. 4, 522:

    ut omnes cives Romani in suis quisque centuriis prima luce adessent,

    that all the Roman citizens should be present, each in his own centuria, Liv. 1, 44, 1:

    hinc senatus, hinc plebs, suum quisque intuentes ducem constiterant,

    id. 6, 15, 3:

    ut (trigemini) pro sua quisque patria dimicent,

    id. 1, 24, 2:

    stabant compositi suis quisque ordinibus,

    id. 44, 38, 11:

    (consules) in suas quisque provincias proficiscuntur,

    id. 25, 12, 2; 25, 26, 13:

    in suo quaeque (stella) motu naturam suam exercent,

    Plin. 2, 39, 39, § 106.—With abl. absol.:

    omnes, velut dis auctoribus in spem suam quisque acceptis, proelium una voce poscunt,

    Liv. 21, 45, 9 Weissenb. ad loc.:

    relictis suis quisque stationibus... concurrerunt,

    id. 32, 24, 4; 4, 44, 10; 39, 49, 3; 2, 38, 6.—
    (β).
    With acc. of quisque as subj.:

    fabrum esse suae quemque fortunae, App. Claud. ap. Ps.-Sall. Ep. ad Caes. Rep. c. l.: sui quemque juris et retinendi et dimittendi esse dominum,

    Cic. Balb. 13, 31:

    recipere se in domos suas quemque jussit,

    Liv. 25, 10, 9; and (ungrammatically) nom., as apposition to a subj.-acc.:

    se non modo suam quisque patriam, sed totam Siciliam relicturos,

    id. 26, 29, 3 MSS. (Weissenb. ex conj. quosque).—
    (γ).
    As adjunct of the subject-nom., with a case of quisque as object, attribut. gen., etc.:

    sua cujusque animantis natura est,

    Cic. Fin. 5, 9, 25:

    sua quemque fraus, suum facinus, suum scelus, etc., de sanitate ac mente deturbat,

    id. Pis. 20, 46:

    sua quemque fraus et suus terror maxime vexat,

    id. Rosc. Am. 24, 67:

    suum cuique incommodum ferendum est,

    id. Off. 3, 6, 30:

    ut solidum suum cuique solvatur,

    id. Rab. Post. 17, 46:

    ne suus cuique domi hostis esset,

    Liv. 3, 16, 3:

    ut sua cuique respublica in manu esset,

    id. 26, 8, 11:

    animus suus cuique ordinem pugnandi dabat,

    id. 22, 5, 8:

    tentorium suum cuique militi domus ac penates sunt,

    id. 44, 39, 5:

    suus cuique (stellae) color est,

    Plin. 2, 18, 16, § 79:

    trahit sua quemque voluptas,

    Verg. E. 2, 65:

    stat sua cuique dies,

    id. A. 10, 467.—
    (δ).
    As predicate-nom. (v. II. B.):

    opinionem, quae sua cuique conjectanti esse potest,

    Liv. 6, 12, 3.—
    (ε).
    As adjunct of subj.-acc.:

    suum cuique honorem et gradum redditum gaudeo,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136:

    scientiam autem suam cujusque artis esse,

    id. Fin. 5, 9, 26.—
    (ζ).
    As adjunct of an object, with a case of quisque as object or attribut. gen.: suam cuique sponsam, mihi meam: suum cuique amorem, mihi meum, Atil. Fragm. inc. 1: suom cuique per me uti atque frui licet, Cato ap. Gell. 13, 24 (23), 1:

    ut suo quemque appellem nomine,

    Plaut. Ps. 1, 2, 52:

    placet Stoicis suo quamque rem nomine appellare,

    Cic. Fam. 9, 22, 1:

    ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,

    id. Off. 1, 33, 119:

    justitia quae suum cuique distribuit,

    id. N. D. 3, 15, 38:

    in tribuendo suum cuique,

    id. Off. 1, 5, 14:

    Turnus sui cuique periculi recens erat documentum,

    Liv. 1, 52, 4:

    in trimatu suo cuique dimidiam esse mensuram futurae certum esse,

    Plin. 7, 15, 16, § 73:

    certa cuique rerum suarum possessio,

    Vell. 2, 89, 4; cf.: qua re suum unicuique studium suaque omnibus delectatio relinquatur, Ps.-Cic. Cons. 26, 93.—With quemque in apposition with acc. plur.:

    Camillus vidit intentos opifices suo quemque operi,

    Liv. 6, 25, 9; so cujusque in appos. with gen. plur.: trium clarissimorum suae cujusque gentis virorum mors, id. 39, 52, 7; and cuique with dat. plur.: sui cuique mores fingunt fortunam hominibus, Poet. ap. Nep. Att. 11, 6 (where Lachm. ad Lucr. 2, 372, reads quique, ex conj.; cf. b. b, infra).—
    b.
    Attraction of suus and quisque as adjuncts of nouns.
    (α).
    Attraction of suus:

    ut nemo sit nostrum quin in sensibus sui cujusque generis judicium requirat acrius (= suum cujusque generis judicium),

    Cic. Ac. 2, 7, 19:

    quas tamen inter omnes (voces) est suo quoque in genere (vox) mediocris ( = inter omnes voces est mediocris vox, sua quoque in genere),

    id. de Or. 3, 57, 216:

    eo concilia suae cujusque regionis indici jussit (= sua cujusque regionis concilia),

    Liv. 45, 29, 10:

    equites suae cuique parti post principia collocat (= equites suos cuique parti),

    id. 3, 22, 6:

    cum motibus armorum et corporum suae cuique genti assuetis,

    id. 25, 17, 5:

    legiones deducebantur cum tribunis et centurionibus et sui cujusque ordinis militibus (= suis cujusque),

    Tac. A. 14, 27:

    quae sui cujusque sunt ingenii,

    Quint. 7, 10, 10 Halm (al. sua):

    sui cujusque ingenii poma vel semina gerunt (= sua cujusque),

    Col. 3, 1;

    and by a double attraction: has (cohortes) subsidiariae ternae et aliae totidem suae cujusque legionis subsequebantur (= has cohortes... totidem cujusque legionis, suam quaeque legionem, subsequebantur),

    Caes. B. C. 1, 83. —
    (β).
    Attraction of quisque:

    tanta ibi copia venustatum in suo quique loco sita,

    Plaut. Poen. 5, 4, 6 (al. quaeque):

    quodvis frumentum non tamen omne Quique suo genere inter se simile esse videbis,

    Lucr. 2, 372 Lachm. and Munro ad loc.:

    cum verba debeant sui cujusque generis copulari,

    Varr. L. L. 10, 48:

    in sensibus sui cujusque generis judicium,

    Cic. Ac. 2, 7, 19:

    haec igitur proclivitas ad suum quodque genus aegrotatio dicatur,

    id. Tusc. 4, 12, 28:

    separatim greges sui cujusque generis nocte remeabant (= greges sui quisque generis),

    Liv. 24, 3, 5:

    ut sui cujusque mensis acciperet (frumentum),

    Suet. Aug. 40;

    and quisque both attracted and in its own case: quia cujusque partis naturae et in corpore et in animo sua quaeque vis sit (where either cujusque or quaeque is redundant),

    Cic. Fin. 5, 17, 46; v. Madv. ad loc.; Cato, R. R. 23 fin.;

    so esp. in the phrases suo quoque tempore, anno, die, loco, etc.: pecunia, quae in stipendium Romanis suo quoque anno penderetur, deerat (= suo quaeque anno),

    each instalment in the year when due, Liv. 33, 46, 9 Weissenb. ad loc.:

    suo quoque loco,

    Varr. R. R. 1, 7, 2; 1, 22, 6:

    opera quae suis quibusque temporibus anni vilicum exsequi oporteret,

    Col. 11, 3:

    suo quoque tempore,

    Vitr. 2, 9, 4:

    nisi sua quaque die usurae exsolverentur (= sua quaeque die),

    Dig. 22, 1, 12 init.; 13, 7, 8, § 3:

    ut opera rustica suo quoque tempore faciat,

    ib. 19, 2, 25, § 3 (al. quaeque)—
    c.
    In the order quisque... suus.
    (α).
    In relative clauses, comparative clauses with ut, and interrogative clauses introduced by quid, etc., where quisque immediately follows the relative, etc.:

    ut quisque suom volt esse, ita est,

    Ter. Ad. 3, 3, 45; cf.

    with sibi,

    Cic. Leg. 1, 18, 49; id. Lael. 9, 30:

    expendere oportere quid quisque habeat sui... nec velle experiri quam se aliena deceant. Id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,

    id. Off. 1, 31, 113:

    neque solum quid in senatu quisque civitatis suae dicerent ignorabant, sed, etc.,

    Liv. 32, 19, 9:

    gratius id fore laetiusque quod quisque sua manu ex hoste captum rettulerit,

    id. 5, 20, 8; 6, 25, 10; cf.:

    in quibus cum multa sint quae sua quisque dicere velit, nihil est quod quisque suum possit dicere,

    Sen. Vit. Beat. 23, 1.—
    (β).
    If the emphasis is not on suus, but (for quisque, when emphatic, unusquisque is used) on some other word:

    in civitates quemque suas... dimisit,

    Liv. 21, 48, 2:

    in patriam quisque suam remissus est,

    Just. 33, 2, 8:

    in vestigio quemque suo vidit,

    Liv. 28, 22, 15; cf.:

    hospitibus quisque suis scribebant,

    id. 33, 45, 6:

    pro facultatibus quisque suis,

    id. 42, 53, 3; cf.:

    respiciendae sunt cuique facultates suae,

    Sen. Ben. 2, 15, 3:

    praecipitat quisque vitam suam et futuri desiderio laborat,

    id. Brev. Vit. 7, 5; id. Ben. 7, 5, 1:

    tunc praeceps quisque se proripit et penates suos deserit,

    id. Q. N. 6, 1, 5; 5, 18, 8:

    summum quisque causae suae judicem facit,

    Plin. 1, prooem. § 10: aestimatione nocturnae [p. 1828] quietis, dimidio quisque spatio vitae suae vivit, id. 7, 50, 51, § 167.—
    (γ).
    Poets adopt the order quisque suus when the metre requires it, Verg. A. 6, 743:

    oscula quisque suae matri tulerunt,

    Ov. F. 2, 715. —
    (δ).
    When suus and quisque belong to different clauses:

    atque earum quaeque, suum tenens munus... manet in lege naturae,

    Cic. Tusc. 5, 13, 38. —
    d.
    Suus uterque, or uterque suus, distributively of two subjects:

    suas uterque legiones reducit in castra,

    Caes. B. C. 1, 40; 2, 28:

    ideo quod uterque suam legem confirmare debebit,

    Cic. Inv. 2, 49, 142:

    cum sui utrosque adhortarentur,

    Liv. 1, 25, 1:

    ad utrumque ducem sui redierunt,

    id. 21, 29, 5:

    utraque (lex) sua via it,

    Sen. Ben. 6, 6, 1; cf.

    uterque, in apposit.: nec ipsi tam inter se acriter contenderunt, quam studia excitaverant uterque sui corporis hominum,

    Liv. 26, 48, 6.—
    3.
    With sibi.
    (α).
    Sibi with pronom. force (cf. sui, IV. C. fin.):

    reddam suum sibi,

    Plaut. Trin. 1, 2, 119 ( = ei; but referred to b, infra, by Brix ad loc.); cf.:

    suam rem sibi salvam sistam,

    id. Poen. 5, 2, 123:

    idem lege sibi sua curationem petet,

    for himself, Cic. Agr. 2, 9, 22 (cf. id. Phil. 2, 37, 96;

    I. B. 2. b. supra): ut vindicare sibi suum fulgorem possint,

    Sen. Q. N. 1, 1, 11; cf.

    the formula of divorce: tuas res tibi habeto,

    Dig. 24, 2, 2.—Hence, illam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2, 28, 69.—
    (β).
    With sibi redundant, to strengthen suus (anteand post-class. and colloq.):

    quo pacto serviat suo sibi patri,

    Plaut. Capt. prol. 5:

    eum necabam ilico per cerebrum pinna sua sibi, quasi turturem,

    id. Poen. 2, 40; v. sui, IV. C. and the passages there cited.—
    4.
    With gen. agreeing with the subject of suus:

    quas cum solus pertulisset ut sua unius in his gratia esset,

    that the credit of it should belong to him alone, Liv. 2, 8, 3:

    qui de sua unius sententia omnia gerat,

    id. 44, 22, 11; cf.:

    unam Aegyptus in hoc spem habet suam,

    Sen. Q. N. 4, 2, 2.—For suus ipsius, etc., v. D. 1. b. supra.—
    5.
    With demonstr., rel., or indef. pronn. and adjj., of his, hers, etc.:

    postulat ut ad hanc suam praedam adjutores vos profiteamini,

    to this booty of his, Cic. Rosc. Am. 2, 6:

    Sestius cum illo exercitu suo,

    id. Sest. 5, 12:

    qua gravitate sua,

    id. ib. 61, 129:

    suam rem publicam illam defenderunt,

    that republic of theirs, id. ib. 67, 141:

    in istum civem suum,

    against this citizen of theirs, id. Balb. 18, 41:

    cum illo suo pari,

    id. Pis. 8, 18:

    te nulla sua calamitate civitas satiare potest?

    id. Phil. 8, 6, 19:

    dubitatis igitur, quin vos M. Laterensis ad suam spem aliquam delegerit,

    for some hope of his, id. Planc. 16, 39:

    non tam sua ulla spe quam militum impetu tractus,

    by any hope of his, Liv. 25, 21, 5:

    nullo suo merito,

    from no fault of theirs, id. 26, 29, 4:

    ipse arcano cum paucis familiaribus suis colloquitur,

    with a few of his friends, Caes. B. C. 1, 19.—
    6.
    With descriptive adjj.
    (α).
    Standing before the adj. and noun (so most freq.):

    suorum improbissimorum sermonum domicilium,

    Cic. Pis. 31, 76:

    causam sui dementissimi consilii,

    id. Phil. 2, 22, 53:

    suam insatiabilem crudelitatem,

    id. ib. 11, 3, 8:

    suis amplissimis fortunis,

    id. ib. 13, 8, 16:

    suum pristinum morem,

    id. Pis. 12, 27:

    suis lenissimis postulatis,

    Caes. B. C. 1, 5: simili ratione Pompeius in suis veteribus castris consedit (suis emphatic; cf. b, infra), id. ib. 3, 76.—
    (β).
    Between the adj. and noun (less emphatic):

    pro eximiis suis beneficiis,

    Cic. Prov. Cons. 4, 7:

    propter summam suam humanitatem,

    id. Fam. 15, 14, 1:

    ex praeteritis suis officiis,

    Caes. B. C. 3, 60:

    Caesar in veteribus suis castris consedit,

    id. ib. 3, 76.—
    (γ).
    After adj. and noun:

    veterem amicum suum excepit,

    Cic. Rab. Post. 16, 43:

    in illo ardenti tribunatu suo,

    id. Sest. 54, 116.—
    7.
    Objectively for the pers. pron. (rare):

    neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur ( = sibi illatae),

    Sall. C. 51, 11; so,

    neglectam ab Scipione et nimis leviter latam suam injuriam ratus,

    Liv. 29, 9, 9:

    ipsae enim leges te a cognitione sua judicio publico reppulerunt ( = a se cognoscendo),

    Cic. Balb. 14, 32:

    suam invidiam tali morte quaesitam ( = quaesitum esse ab eo ut homines se inviderent),

    Tac. A. 3, 16; so,

    nulla sua invidia,

    Cic. Mil. 15, 40.—
    8.
    Abl. fem. sua, with refert or interest, for gen. of the pers. pron.: neminem esse qui quomodo se habeat nihil sua censeat interesse, Cic. Fin. 5, 10, 30:

    si scit sua nihil interesse utrum anima per os, an per jugulum exeat,

    Sen. Ep. 76, 33; v. intersum, III.—
    9.
    Strengthened by the suffix - pte or -met.
    (α).
    By - pte (not used with ipse) affixed to the forms sua, suo, and (ante-class.) suum:

    quom illa osculata esset suumpte amicum,

    Plaut. Mil. 2, 4, 38:

    ut terrena suopte nutu et suo pondere in terram ferantur,

    Cic. Tusc. 1, 17, 40:

    ferri suopte pondere,

    id. N. D. 1, 25, 69:

    suapte natura,

    id. Fat. 18, 42:

    suapte vi et natura,

    id. ib. 19, 43; id. Fin. 1, 16, 54; 5, 22, 61:

    suopte ingenio,

    Liv. 25, 18; so id. 1, 25, 1; 1, 18, 4:

    suapte manu,

    Cic. Or. 3, 3, 10:

    locus suapte natura infestus,

    Liv. 44, 6, 9; so,

    suapte natura,

    id. 4, 22, 4:

    flumina suapte natura vasta,

    Sen. Q. N. 3, 27, 8; so id. Ben. 4, 17, 2:

    sponte suapte,

    Varr. L. L. 6, 7, § 70.—
    (β).
    With - met, almost always followed by ipse (in all forms of suus except suus, suum, suae, and suorum):

    suomet ipsi more,

    Sall. J. 31, 6:

    suomet ipsi instrumento,

    Liv. 22, 14, 13:

    suomet ipsi metu,

    Tac. H. 3, 16 fin.:

    suamet ipsum pecunia,

    Sall. J. 8, 2:

    suamet ipsae fraude,

    Liv. 8, 18, 9:

    intra suamet ipsum moenia,

    id. 6, 36, 4:

    suismet ipsi praesidiis,

    id. 8, 25, 6:

    suismet ipsis corporibus,

    id. 2, 19, 5:

    suosmet ipsi cives,

    id. 2, 9, 5:

    suasmet ipse spes,

    Tac. A. 3, 66 fin. —Without ipse:

    populum suimet sanguinis mercede,

    Sall. H. Fragm. 1, 41, 25 Dietsch:

    magna pars suismet aut proxumorum telis obtruncabantur,

    id. ib. 2, 52 ib.

    Lewis & Short latin dictionary > suum

  • 19 suus

    sŭus, a, um (old form sos, sa, sum; dat. plur. sis, Enn. ap. Fest. p. 301 Mull.; acc. sas. id. ib. p. 325 ib.; cf. Paul. ex Fest. p. 47; Schol. Pers. 1, 108; sing. sam for suam, Fest. p. 47 Mull.;

    so for suo, C. I. L. 5, 2007. In ante-class. verse su- with the following vowel freq. forms one syllable,

    Plaut. Merc. 1, 1, 48; id. Ps. 1, 3, 5; Ter. And. 1, 1, 68; Lucr. 1, 1022; v. Neue, Formenl. 2, 189 sqq.), pron. poss., 3 d pers. [root SVA-; Sanscr. sva, own; cf. sui; Gr. seWo-, whence sphe, etc., and he; cf. heos], of or belonging to himself, herself, etc.; his own, her own, etc.; his, her, its, their; one ' s; hers, theirs.
    I.
    Ordinary possessive use his, etc. (cf. the similar use of the pers. pron. sui, q. v.).
    A.
    With antecedent in the same sentence.
    1.
    The antecedent a subject-nominative, expressed or understood.
    (α).
    His:

    Caesar copias suas divisit,

    Caes. B. C. 3, 97:

    ille in sua sententia perseverat,

    id. ib. 1, 72:

    tantam habebat suarum rerum fiduciam,

    id. ib. 2, 37:

    cum sceleris sui socios Romae reliquisset,

    Cic. Cat. 3, 1, 3:

    cur ego non ignoscam si anteposuit suam salutem meae?

    id. Pis. 32, 79; id. Phil. 2, 18, 45; id. Mil. 10, 27; id. Fam. 15, 14, 1:

    Hanno praefecturam ejus (i.e. Muttinis) filio suo (Hannonis) dedit,

    Liv. 26, 40, 7:

    imperat princeps civibus suis,

    Sen. Clem. 1, 16, 2:

    nemo rem suam emit,

    id. Ben. 7, 4, 8.—
    (β).
    Her:

    mea Glycerium suos parentes repperit,

    Ter. And. 5, 6, 5:

    utinam haec ignoraret suum patrem,

    id. Phorm. 5, 6, 34:

    si nunc facere volt era officium suom,

    Plaut. Cas. 2, 8, 72:

    ne eadem mulier cum suo conjuge honestissimum adulescentem oppressisse videatur,

    Cic. Cael. 32, 78:

    si omnibus suis copiis excellentem virum res publica armasset,

    id. Phil. 13, 16, 32.—
    (γ).
    Its:

    omne animal, simul et ortum est, et se ipsum et omnes partes suas diligit,

    Cic. Fin. 2, 11, 33:

    cum mea domus ardore suo deflagrationem Italiae toti minaretur,

    id. Planc. 40, 95.—
    (δ).
    Their: (legiones) si consulem suum reliquerunt, vituperandae sunt Cic. Phil. 5, 2, 4:

    mittent aliquem de suo numero,

    id. ib. 11, 10, 25:

    rationem illi sententiae suae non fere reddebant,

    id. Tusc. 1, 17, 38:

    qui agellos suos redimere a piratis solebant,

    id. Verr. 2, 3, 37, § 85:

    edicunt ut ad suum vestitum senatores redirent,

    id. Sest. 14, 32:

    suis finibus eos prohibent,

    Caes. B. G. 1, 1: Allobrogibus sese persuasuros existimabant ut per suos (Allobrogum) fines eos (Helvetios) ire paterentur, id. id. 1, 6;

    and distributively: ac naves onerariae LXIII. in portu expugnatae, quaedam cum suis oneribus, frumento, armis, aere, etc.,

    some with their several cargoes, Liv. 26, 47, 9.—
    2.
    With a subject-clause as antecedent:

    id sua sponte apparebat tuta celeribus consiliis praepositurum,

    was selfevident, Liv. 22, 38, 13:

    ad id quod sua sponte satis collectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,

    id. 3, 62, 1:

    secutum tamen sua sponte est ut vilior ob ea regi Hannibal et suspectior fieret,

    id. 35, 14, 4. —
    3.
    With subject-acc. as antecedent:

    hanc dicam Athenis advenisse cum aliquo amatore suo, Plant. Mil. 2, 2, 86: doceo gratissimum esse in sua tribu Plancium,

    Cic. Planc. 19, 47:

    cupio eum suae causae confidere,

    id. Sest. 64, 135:

    suspicari debuit (Milo), eum (Clodium) ad villam suam (Clodii) deversurum,

    id. Mil. 19, 51: Medeam praedicant in fuga fratris sui membra dissipavisse, id. Imp. Pomp. 9, 22:

    (dixit) Caesarem pro sua dignitate debere et studium et iracundiam suam reipublicae dimittere,

    Caes. B. C. 1, 8.—
    4.
    With object-acc. as antecedent.
    (α).
    Suus being an adjunct of the subject (generally rendered in Engl. by a pass. constr.):

    hunc pater suus de templo deduxit,

    he was taken from the temple by his father, Cic. Inv. 2, 17, 52:

    hunc sui cives e civitate ejecerunt,

    id. Sest. 68, 142:

    Alexandrum uxor sua... occidit,

    id. Inv. 2, 49, 144:

    illum ulciscentur mores sui,

    id. Att. 9, 12, 2:

    quodsi quem natura sua... forte deficiet,

    id. Or. 1, 14:

    utrumque regem sua multitudo consalutaverat,

    Liv. 1, 7, 1:

    quas (urbes) sua virtus ac dii juvent, magnas sibi opes facere,

    id. 1, 9, 3; 1, 7, 15; 6, 33, 5:

    quos nec sua conscientia impulerit, nec, etc.,

    id. 26, 33, 3; 25, 14, 7:

    consulem C. Marium servus suus interemit,

    Val. Max. 6, 8, 2:

    quis non Vedium Pollionem pejus oderat quam servi sui?

    Sen. Clem. 1, 18, 2:

    sera dies sit qua illum gens sua caelo adserat,

    id. Cons. Poll. 12 (31), 5.—With the antecedent understood from the principal sentence:

    ita forma simili pueri ut mater sua internoscere (sc. eos) non posset,

    Plaut. Men. prol. 19; and with suus as adjunct both of the subject and of the antecedent: jubet salvere suos vir uxorem suam, id. merc. 4, 3, 11. —
    (β).
    With impers. verbs:

    sunt homines, quos libidinis infamiaeque suae neque pudeat neque taedeat,

    Cic. Verr. 1, 12, 35:

    video fore ut inimicos tuos poeniteat intemperantiae suae,

    id. Fam. 3, 10, 1:

    si Caesarem beneficii sui poeniteret,

    id. Lig. 10, 29; so id. Agr. 2, 11, 26:

    jam ne nobilitatis quidem suae plebejos poenitere,

    Liv. 10, 7, 8:

    militem jam minus virtutis poenitere suae,

    id. 22, 12, 10.—
    (γ).
    As adjunct of other members of the sentence:

    ad parentes suos ducas Silenium,

    Plaut. Cist. 2, 3, 86. nam is illius filiam conicit in navem clam matrem suam (i.e. filiae), id. Mil. 2, 1, 34:

    eosdem ad quaestoris sui aut imperatoris, aut commilitonum suorum pericula impulistis,

    Cic. Phil. 13, 17, 34:

    totum enim ex sua patria sustulisti,

    id. Verr. 2, 5, 49, § 127; id. Or. 3, 32, 126: quem (Hammonium) tibi etiam suo nomine ( on his own account) commendo... itaque peto a te ut ejus procuratorem et ipsum suo nomine diligas, id. Fam. 13, 21, 2:

    Caesar Fabium in sua remittit hiberna,

    Caes. B. G. 5, 33; id. B. C. 3, 24:

    introire ad Ciceronem, et domi suae imparatum confodere,

    Sall. C. 28, 1:

    suis flammis delete Fidenas,

    i. e. the flames kindled by the Fidenates, Liv. 4, 33, 5:

    suo igni involvit hostes,

    Tac. A. 14, 30:

    quid Caesarem in sua fata inmisit?

    Sen. Ep. 94, 65; id. Q. N. 1, praef. 7; cf.

    with antecedent supplied from preceding sentence: non destiti rogare et petere (sc. Brutum) mea causa, suadere et hortari sua,

    Cic. Att. 6, 2, 7.—
    5.
    With dat. as antecedent.
    (α).
    As adjunct of subject (cf. 4. supra):

    suus rex reginae placet,

    a queen likes her own king, Plaut. Stich. 1, 2, 76:

    ei nunc alia ducenda'st domum, sua cognata Lemniensis,

    id. Cist. 1, 1, 101:

    Autronio nonne sodales, non collegae sui... defuerunt?

    Cic. Sull. 2, 7:

    si ceteris facta sua recte prosunt,

    id. Cat. 3, 12, 27:

    cui non magistri sui atque doctores, cui non... locus ipse... in mente versetur?

    id. Planc. 33, 81:

    haec omnia plane... Siculis erepta sunt: primum suae leges, etc.,

    id. Verr. 2, 2, 13, § 33:

    Romanis multitudo sua auxit animum,

    Liv. 21, 50, 4:

    sicuti populo Romano sua fortuna labet,

    id. 42, 50, 7:

    Lanuvinis sacra sua reddita,

    id. 8, 14, 2:

    vilitas sua illis detrahit pretium,

    Sen. Ben. 4, 29, 2:

    nemo est cui felicitas sua satisfaciat,

    id. Ep. 115, 17:

    labor illi suus restitutus est,

    id. Brev. Vit. 20, 3:

    magnitudo sua singulis constat,

    id. Q. N. 1, 1, 10:

    tantum sapienti sua, quantum Dec omnis aetas patet,

    id. Ep. 53, 11. —

    With antecedent supplied from principal sentence: mater quod suasit sua Adulescens mulier fecit, i.e. ei,

    Ter. Hec. 4, 4, 38.—
    (β).
    Of other words:

    regique Thebano regnum stabilivit suum,

    Plaut. Am. 1, 1, 40:

    mittam hodie huic suo die natali malam rem magnam,

    id. Ps. 1, 3, 5:

    ego Metello non irascor, neque ei suam vacationem eripio,

    Cic. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    desinant insidiari domui suae consuli,

    id. Cat. 1, 13, 32:

    quibus ea res honori fuerit a suis civibus,

    id. Mil. 35, 96: Scipio suas res Syracusanis restituit, Liv. [p. 1824] 29, 1, 17:

    nos non suas (leges Lacedaemoniis arbitror) ademisse, sed nostras leges dedisse,

    id. 39, 37, 6:

    Graccho et Tuditano provinciae Lucani et Galliae cum suis exercitibus prorogatae,

    id. 25, 3, 5.—
    6.
    With gen., abl., or object of a prep. as antecedent:

    nec illius animi aciem praestringit splendor sui nominis,

    Cic. Rab. Post. 16, 43:

    nolite a sacris patriis Junonis Sospitae domesticum et suum consulem avellere,

    id. Mur. 41, 90:

    quamvis tu magna mihi scripseris de Bruti adventu ad suas legiones,

    id. Att. 14, 13, 12:

    suae legis ad scriptum ipsam quoque sententiam adjungere,

    the meaning of their law to which they refer, id. Inv. 2, 49, 147:

    cum ambitio alterius suam primum apud eos majestatem solvisset,

    Liv. 22, 42, 12:

    nunc causam instituendorum ludorum ab origine sua repetam,

    Val. Max. 2, 4, 4:

    Jubam in regno suo non locorum notitia adjuvet, non popularium pro rege suo virtus,

    Sen. Ep. 71, 10; id. Ben. 7, 6, 3; id. Clem. 1, 3, 4.—Esp. with cujusque as antecedent:

    in qua deliberatione ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,

    Cic. Off. 1, 33, 119 (v. II. D. 2. infra).— Abl.:

    operam dare ut sua lex ipso scripto videatur niti,

    Cic. Inv. 2, 49, 147 (cf. supra):

    (Caesar reperiebat) ad Galbam propter justitiam prudentiamque suam totius belli summam deferri,

    Caes. B. G. 2, 4:

    credere, ad suum concilium a Jove deos advocari,

    Sen. Q. N. 2, 42, 1.—
    7.
    With predic. nom. as antecedent:

    sapientissimi artis suae professores sunt a quibus et propria studia verecunde et aliena callide administrantur,

    Val. Max. 8, 12, 1.—
    8.
    With appositive noun.
    (α).
    With gram. subject as antecedent:

    hoc Anaximandro, populari ac sodali suo, non persuasit,

    Cic. Ac. 2, 37, 118:

    vidit fortissimum virum, inimicissimum suum,

    id. Mil. 9, 25:

    (hic) fuit in Creta contubernalis Saturnini, propinqui sui,

    id. Planc. 11, 27:

    ut non per L. Crassum, adfinem suum... causam illam defenderit,

    id. Balb. 21, 49:

    ne cum hoc T. Broccho, avunculo, ne cum ejus filio, consobrino suo, ne nobiscum vivat,

    id. Lig. 4, 11:

    Caesar mittit ad eum A. Clodium, suum atque illius familiarem,

    Caes. B. C. 3, 57.—
    (β).
    With object as antecedent:

    Dicaearchum cum Aristoxeno, aequali et condiscipulo suo, omittamus,

    Cic. Tusc. 1, 18, 41:

    tres fratres optimos, non solum sibi ipsos, neque nobis, necessariis suis, sed etiam rei publicae condonavit,

    id. Lig. 12, 36:

    Varroni, quem, sui generis hominem,... vulgus extrahere ad consulatum nitebatur,

    Liv. 22, 34, 2.—
    (γ).
    With appositive noun as antecedent:

    si P. Scipionem, clarissimum virum, majorumque suorum simillimum res publica tenere potuisset,

    Cic. Phil. 13, 14, 29:

    M. Fabi Ambusti, potentis viri cum inter sui corporis homines, tum ad plebem, etc.,

    Liv. 6, 34, 5:

    C. vero Fabricii, et Q. Aemilii Papi, principum saeculi sui, domibus argentum fuisse confitear oportet,

    Val. Max. 4, 4, 3.—
    9.
    In participial clauses.
    (α).
    The antecedent being the logical subject of the participle, and other than the principal subject:

    credamus igitur Panaetio, a Platone suo dissentienti ( = qui dissentiebat),

    Cic. Tusc. 1, 32, 79:

    ea Sex. Roscium, expulsum ex suis bonis, recepit domum,

    id. Rosc. Am. 10, 27:

    diffidentemque rebus suis confirmavit,

    id. Imp. Pomp. 9, 23:

    Dejotarum ad me venientem cum omnibus copiis suis, certiorem feci, etc.,

    id. Fam. 15, 4, 7; id. Cat. 4, 9, 18: si hominis et suis et populi Romani ornamentis amplissimi ( being greatly distinguished) causam repudiassem, id. Mur. 4, 8:

    stupentes tribunos et suam jam vicem magis anxios quam, etc., liberavit consensus populi Romani,

    Liv. 8, 35, 1; 22, 42, 8:

    manet in folio scripta querela suo ( = quam scripsit),

    Ov. F. 5, 224; cf. in abl. absol.:

    et ipsis (hostibus) regressis in castra sua,

    Liv. 22, 60, 9:

    quibus (speculis) si unum ostenderis hominem, populus adparet, unaquaque parte faciem exprimente sua,

    Sen. Q. N. 1, 5, 5.—
    (β).
    The logical subject of the participle, being also the principal subject:

    sic a suis legionibus condemnatus irrupit in Galliam,

    Cic. Phil. 10, 10, 21:

    hunc agrum patres nostri, acceptum a majoribus suis ( = quem acceperant), perdiderunt,

    id. Agr. 2, 31, 84:

    ut in suis ordinibus dispositi dispersos adorirentur,

    Caes. B. C. 3, 92: Appius, odium in se aliorum suo in eos metiens odio, haud ignaro, inquit, imminet fortuna, Liv. 3, 54, 3:

    ipsa capit Condita in pharetra ( = quae condiderat) tela minora sua,

    Ov. F. 2, 326; cf. in abl. absol.:

    Sopater, expositis suis difficultatibus ( = cum exposuisset, etc.): Timarchidem... perducit,

    Cic. Verr. 2, 2, 28, § 69:

    Caesar, primum suo deinde omnium ex conspectu remotis equis, etc.,

    Caes. B. G. 1, 25:

    Campani, audita sua pariter sociorumque clade, legatos ad Hannibalem miserunt,

    Liv. 25, 15, 1:

    (Appius) deposito suo magistratu... domum est reductus,

    id. 4, 24, 7; 3, 35, 9; 9, 10, 13; 9, 41, 9.—
    (γ).
    The antecedent being the principal subject, not the logical subject of the participle:

    M. Papirius dicitur Gallo, barbam suam (i.e. Papirii) permulcenti,... iram movisse,

    Liv. 5, 41, 9: cum Gracchus, verecundia deserendi socios, implorantis fidem suam populique Romani, substitisset. id. 23, 36, 8; cf. in abl. absol.:

    si sine maximo dedecore, tam impeditis suis rebus, potuisset emori,

    Cic. Rab. Post. 10, 29; id. Mil. 14, 38; id. Planc. 21, 51; id. Clu. 14, 42:

    ita (consul) proelio uno accidit Vestinorum res, haudquaquam tamen incruento milite suo (consulis),

    Liv. 8, 29, 12; cf.

    with antecedent to be supplied: Campani, cum, robore juventutis suae acciso, nulla (sc. eis) propinqua spes esset, etc.,

    id. 7, 29, 7.—
    10.
    In gerund. construction. ( a) With subject as antecedent:

    mihi ipsa Roma ad complectendum conservatorem suum progredi visa est,

    Cic. Pis. 22, 52.—
    (β).
    With object, the logical subjects of the gerund as antecedent:

    cur iis persequendi juris sui... adimis potestatem?

    Cic. Div. in Caecil. 6, 21:

    si senatui doloris sui de me declarandi potestas esset erepta,

    id. Sest. 23, 51:

    nec tribunis plebis (spatium datur) sui periculi deprecandi,

    Caes. B. C. 1, 5.—
    (γ).
    With antecedent dependent on the gerund:

    eamque rem illi putant a suum cuique tribuendo appellatam,

    Cic. Leg. 1, 6, 19.—
    11.
    As adjunct of a noun dependent on a subjectinf., with its logical subject as antecedent:

    magnum Miloni fuit, conficere illam pestem nulla sua invidia?

    Cic. Mil. 15, 40:

    neque enim fuit Gabinii, remittere tantum de suo nec regis, imponere tantum plus suis,

    his claim, id. Rab. Post. 11, 31:

    Piso, cui fructum pietatis suae neque ex me neque a populo Romano ferre licuit,

    id. Sest. 31, 68:

    ei cujus magis intersit, vel sua, vel rei publicae causa vivere,

    id. Off. 3, 23, 90:

    sapientis est consilium explicare suum de maximis rebus,

    id. Or. 2, 81, 333; id. Mil. 15, 41.—With logical subject understood:

    totam Italiam suis colonis ut complere (sc. eis) liceat, permittitur,

    Cic. Agr. 2, 13, 34:

    maximum (sc. eis) solacium erit, propinquorum eodem monumento declarari, et virtutem suorum, et populi Romani pietatem,

    id. Phil. 14, 13, 35.
    B.
    Without gram. antec., one ' s, one ' s own.
    1.
    Dependent on subject-inff.:

    ejusdem animi est, posteris suis amplitudinem nobis quam non acceperit tradere, et memoriam prope intermortuam generis sui, virtute renovare,

    Cic. Mur. 7, 16:

    siquidem atrocius est, patriae parentem quam suum occidere,

    id. Phil. 2, 13, 31:

    miliens perire est melius quam in sua civitate sine armorum praesidio non posse vivere,

    id. ib. 2, 44, 112: quanto est honestius, alienis injuriis quam suis commoveri, one ' s own, id. Verr. 2, 3, 72, § 169:

    contentum suis rebus esse maximae sunt certissimaeque divitiae,

    id. Par. 6, 51:

    ut non liceat sui commodi causa nocere alteri,

    id. Off. 3, 5, 23:

    detrahere de altero sui commodi causa,

    id. ib. 3, 5, 24:

    suis exemplis melius est uti,

    Auct. Her. 4, 1, 2:

    levius est sua decreta tollere quam aliorum,

    Liv. 3, 21. 5; 39, 5, 2;

    29, 37, 11: satius est vitae suae rationes quam frumenti publici nosse,

    Sen. Brev. Vit. 18, 3:

    quanto satius est sua mala exstinguere quam aliena posteris tradere?

    id. Q. N. 3, praef. 5:

    cum initia beneficiorum suorum spectare, tum etiam exitus decet,

    id. Ben. 2, 14, 2; 3, 1, 5:

    Romani nominis gloriae, non suae, composuisse illa decuit,

    Plin. 1, prooem. § 16.—With 1 st pers. plur., as indef. antecedent: cum possimus ab Ennio sumere... exemplum, videtur esse arrogantia illa relinquere, et ad sua devenire, to one ' s own = to our own, Auct. Her. 4, 1, 2.—
    2.
    Without a subject-inf.:

    omnia torquenda sunt ad commodum suae causae... sua diligenter narrando,

    Cic. Inv. 1, 21, 30: ut in ceteris habenda ratio non sua (al. sui) solum, sed etiam aliorum, id. Off. 1, 39, 139:

    erat Dareo mite ac tractabile ingenium, nisi suam naturam plerumque fortuna corrumperet (suam not referring to Dareo),

    Curt. 3, 2, 17 MSS. (Foss, mansuetam). — With 1 st pers. plur., as indef. antecedent (cf. 1. supra):

    non erit ista amicitia sed mercatura quaedam utilitatum suarum,

    Cic. N. D. 1, 44, 122; cf.: pro suo possidere, II. A. 2. a. g; and Cic. Off. 2, 21, 73, II. A. 2. b. a; cf. also II. B. 1. a; II. B. 5. c.; II. B. 7. b.; II. C. 8. b. b infra.
    C.
    With antec. in a previous sentence. Here ejus, eorum, earum are used for his, her, their, unless the clause is oblique in regard to the antecedent, i. e. the antecedent is conceived as the author of the statement.
    1.
    In clauses dependent on a verbum sentiendi or dicendi, expressed or understood, referring to the grammatical or logical subject of the verb.
    a.
    In infinitive clauses:

    (Clodius) Caesaris potentiam suam potentiam esse dicebat,

    Cic. Mil. 32, 88:

    (Caelius) a sua (causa) putat ejus (i.e. Ascitii) esse sejunctam,

    id. Cael. 10, 24:

    ipsos certo scio non negare ad haec bona Chrysogonum accessisse impulsu suo (referring to ipsos),

    id. Rosc. Am. 37, 107:

    hostes viderunt,... suorum tormentorum usum spatio propinquitatis interire,

    Caes. B. C. 2, 16:

    docent, sui judicii rem non esse,

    id. ib. 1, 13.—The reference of suus may be ambiguous, esp. if an infinitive is dependent on another:

    hoc Verrem dicere ajebant, te... opera sua consulem factum, i.e. Verris, though grammatically it might refer to the subj. of aiebant,

    Cic. Verr. 1, 10, 29:

    (Ariovistus) dixit neminem secum sine sua pernicie contendisse,

    Caes. B. G. 1, 36; cf. the context with, in all, eleven reflexive pronouns referring to four different antecedents (populus Romanus, Ariovistus, Caesar, nemo); cf.

    also: occurrebat ei, mancam praeturam suam futuram consule Milone,

    Cic. Mil. 9, 25; 32, 88; Liv. 3, 42, 2.—
    b.
    Suus in a clause dependent on inf.:

    scio equidem, ut, qui argentum afferret atque expressam imaginem suam (i.e. militis) huc ad nos, cum eo ajebat velle mitti mulierem,

    Plaut. Ps. 2, 2, 55:

    isti bonorum emptores arbitrantur, vos hic sedere qui excipiatis eos qui de suis (i.e. emptorum) manibus effugerint,

    Cic. Rosc. Am. 52, 151:

    Siculi venisse tempus ajebant ut commoda sua defenderem,

    id. Div. in Caecil. 1, 3:

    ut tunc tandem sentiret recuperanda esse quae prius sua culpa amissa forent,

    Liv. 44, 8, 4. —

    Ambiguous: velle Pompejum se Caesari purgatum, ne ea quae reipublicae causa egerit (Pompejus) in suam (i.e. Caesaris) contumeliam vertat (where suam might be referred to Pompejus),

    Caes. B. C. 1, 8.—
    c.
    In oblique clauses introduced by ut or ne, or clauses subordinate to such:

    Cassius constituit ut ludi absente te fierent suo nomine,

    Cic. Att. 15, 11, 2:

    postulat ut ad hanc suam praedam tam nefariam adjutores vos profiteamini,

    id. Rosc. Am. 2, 6:

    Nasidius eos magnopere hortatur ut rursus cum Bruti classe, additis suis (i.e. Nasidii) auxiliis confligant,

    Caes. B. C. 2, 3:

    (regem) denuntiasse sibi ut triduo regni sui decederent finibus,

    Liv. 42, 25, 12:

    Sabinae mulieres, hinc patres, hinc viros orantes, ne parricidio macularent partus suos (i.e. mulierum),

    id. 1, 13, 2:

    Patron praecepit suis ut arma induerent, ad omne imperium suum parati,

    Curt. 5, 11, 1.—With reflex. pron., referring to a different antecedent:

    ad hanc (Laidem) Demosthenes clanculum adit, et ut sibi copiam sui faceret, petit,

    Gell. 1, 8, 5. —
    d.
    In subordinate clauses introduced by quin or quod:

    (Dejotarus) non recusat quin id suum facinus judices,

    Cic. Deiot. 15, 43; so id. ib. 4, 15;

    16, 45: parietes hujus curiae tibi gratias agere gestiunt, quod futura sit illa auctoritas in his majorum suorum et suis sedibus,

    id. Marcell. 3, 10:

    quidni gauderet quod iram suam nemo sentiret?

    Sen. Troad. 3, 13:

    querenti quod uxor sua e fico se suspendisset,

    Quint. 6, 3, 88;

    and with intentional ambiguity: cum Proculejus quereretur de filio quod is mortem suam expectaret,

    id. 9, 3, 68. —
    e.
    In interrogative clauses:

    si, quod officii sui sit, non occurrit animo, nihil umquam omnino aget,

    Cic. Ac. 2, 8, 25:

    ut non auderet iterum dicere quot milia fundus suus abesset ab urbe,

    id. Caecin. 10, [p. 1825] 28:

    donec sciat unisquisque quid sui, quid alieni sit,

    Liv. 6, 27, 8:

    rex ignarus, quae cum Hannibale legatis suis convenisset, quaeque legati ejus ad se allaturi fuissent,

    id. 23, 39, 2:

    postquam animadvertit quantus agminis sui terror esset,

    id. 43, 19, 5. —
    2.
    In a virtually oblique clause.
    a.
    In final clause, introduced by ut, ne, or rel., referring to the subject of the purpose:

    me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori suae,

    Plaut. Am. 1, 1, 41:

    quasi Appius ille Caecus viam muniverit, non qua populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur, i. e. Appii,

    Cic. Mil. 7, 17:

    quae gens ad Caesarem legatos mise. rat, ut suis omnibus facultatibus uteretur,

    Caes. B. C. 3, 80:

    inde castra movent, ne qua vis sociis suis ab Romano exercitu inferri possit,

    Liv. 43, 23, 5:

    (Romani) Albam a fundamentis proruerunt, ne memoria originum suarum exstaret,

    id. 26, 13, 16:

    oppidani nuntios Romam, qui certiorem de suo casu senatum facerent, misere,

    id. 6, 33, 7; cf.:

    tanto intervallo ab hostibus consedit, ut nec adventus suus propinquitate nimia nosci posset, et, etc.,

    Liv. 10, 20, 7:

    Datames locum delegit talem ut non multum obesse multitudo hostium suae paucitati posset,

    Nep. Dat. 7, 3:

    quid si gubernator a diis procellas petat ut gratior ars sua periculo fiat?

    Sen. Ben. 6, 25, 4. —
    b.
    In other dependent clauses represented as conceived by an antecedent in the principal sentence:

    Sulla, si sibi suus pudor ac dignitas non prodesset, nullum auxilium requisivit ( = negavit se defendi velle, si, etc.),

    Cic. Sull. 5, 15:

    Paetus omnes libros quos frater suus reliquisset mihi donavit ( = dixit se donare libros quos, etc.),

    id. Att. 2, 1, 12:

    non enim a te emit, sed, priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit ( = potitus est, ne, etc.),

    id. Phil. 2, 37, 96:

    Africanus, si sua res ageretur, testimonium non diceret,

    id. Rosc. Am. 36, 3:

    ille ipse (Pompejus) proposuit epistulam illam, in qua est Pro tuis rebus gestis amplissimis. Amplioribusne quam suis, quam Africani?

    id. Att. 8, 9, 2:

    spiritus dabat (Manlio) quod... vinculorum suorum invidiam dictator fugisset,

    Liv. 6, 18, 4:

    (Numa) Camenis eum lucum sacravit, quod earum ibi concilia cum conjuge sua Egeria essent,

    id. 1, 21, 3:

    adulescens deos omnis invocare ad gratiam illi pro se referendam, quoniam sibi nequaquam satis facultatis pro suo animo atque illius erga se esset,

    id. 26, 50, 4 (cf. D. 1. a. infra).
    D.
    In the place of ejus.
    1.
    In clauses virtually oblique, but with indicative, being conceived by the antecedent (hence suus, not ejus), but asserted as fact by the author (hence indicative, not subjunctive):

    Cicero tibi mandat ut Aristodemo idem respondeas, quod de fratre suo (Ciceronis) respondisti,

    Cic. Att. 2, 7, 4:

    oriundi ab Sabinis, ne, quia post Tatii mortem ab sua parte non erat regnatum, imperium amitterent, sui corporis creari regem volebant,

    Liv. 1, 17, 2:

    C. Caesar villam pulcherrimam, quia mater sua aliquando in illa custodita erat, diruit,

    Sen. Ira, 3, 21, 5:

    Philemonem, a manu servum, qui necem suam per venenum inimicis promiserat, non gravius quam simplici morte punivit,

    Suet. Caes. 74; cf.:

    quomodo excandescunt si quid e juba sua decisum est,

    Sen. Brev. Vit. 12, 3.—
    2.
    To avoid ambiguity:

    petunt rationes illius (Catilinae) ut orbetur consilio res publica, ut minuatur contra suum (i.e. Catilinae) furorem imperatorum copia (instead of ejus, which might be referred to res publica),

    Cic. Mur. 39, 83:

    equites a cornibus positos, cum jam pelleretur media peditum suorum acies, incurrisse ab lateribus ferunt,

    Liv. 1, 37, 3.—
    3.
    Colloquially and in epistolary style suus is used emphatically instead of ejus, with the meaning own, peculiar: deinde ille actutum subferret suus servus poenas Sosia, his own slave (opp. Mercury, who personates Sosias), Plaut. Am. 3, 4, 19: mira erant in civitatibus ipsorum furta Graecorum quae magistratus sui fecerant, their own magistrates ( = ipsorum), Cic. Att. 6, 2, 5:

    in quibus (litteris Bruti) unum alienum summa sua prudentia (est), ut spectem ludos suos,

    his peculiar prudence, id. ib. 15, 26, 1; so,

    quod quidem ille (Nero) decernebat, quorumdam dolo ad omina sui exitus vertebatur,

    Tac. A. 16, 24; cf. II. A. 1. b and g; II. A. 2. a. b; II. B. 3.—
    4.
    Without particular emphasis (mostly ante- and post-class. and poet.):

    tum erit tempestiva cum semen suum maturum erit,

    Cato, R. R. 31:

    vitis si macra erit, sarmenta sua concidito minute,

    id. ib. 37:

    qui sic purgatus erit, diuturna valetudine utatur, neque ullus morbus veniet, nisi sua culpa,

    id. ib. 157:

    Cimon in eandem invidiam incidit quam pater suus,

    Nep. Cim. 3, 1:

    id qua ratione consecutus sit (Lysander) latet. Non enim virtute sui exercitus factum est, etc.,

    id. Lys. 1, 2:

    ipse sub Esquiliis, ubi erat regia sua, Concidit,

    Ov. F. 6, 601:

    quodque suus conjux riguo collegerat horto, Truncat olus foliis,

    id. M. 8, 646; so id. ib. 15, 819.
    II.
    In partic.
    A.
    As substt.
    1.
    sui, suorum, m., his, their (etc.) friends, soldiers, fellow-beings, equals, adherents, followers, partisans, posterity, slaves, family, etc., of persons in any near connection with the antecedent.
    (α).
    (Corresp. to the regular usage, I. A. B. C.) Cupio abducere ut reddam (i.e. eam) suis, to her family, friends, Ter. Eun. 1, 2, 77; cf. id. ib. 1, 2, 66:

    cum animus societatem caritatis coierit cum suis, omnesque natura conjunctos suos duxerit,

    fellow-beings, Cic. Leg. 1, 23, 60:

    mulier ingeniosa praecepit suis omnia Caelio pollicerentur,

    her slaves, id. Cael. 25, 62:

    quo facilius et nostras domos obire, et ipse a suis coli possit,

    his friends, id. ib. 7, 18:

    qua gratiam beneficii vestri cum suorum laude conjungant,

    their family, id. Agr. 2, 1, 1:

    vellem hanc contemptionem pecuniae suis reliquisset,

    to his posterity, id. Phil. 3, 6, 16:

    cum divisurum se urbem palam suis polliceretur,

    his partisans, id. ib. 13, 9, 19:

    Caesar, cohortatus suos, proelium commisit,

    Caes. B. G. 1, 25; so,

    Curio exercitum reduxit, suis omnibus praeter Fabium incolumibus,

    id. B. C. 2, 35:

    Caesar receptui suorum timens,

    id. ib. 3, 46:

    certior ab suis factus est, praeclusas esse portas,

    id. ib. 2, 20:

    omnium suorum consensu, Curio bellum ducere parabat,

    id. ib. 2, 37: so,

    Pompejus suorum omnium hortatu statuerat proelio decertare,

    id. ib. 3, 86:

    Caesar Brundisium ad suos severius scripsit,

    to his officers, id. ib. 3, 25:

    naviculam conscendit cum paucis suis,

    a few of his followers, id. ib. 3, 104:

    multum cum suis consiliandi causa secreto praeter consuetudinem loqueretur,

    id. ib. 1, 19:

    nupsit Melino, adulescenti inprimis inter suos et honesto et nobili,

    his equals, associates, Cic. Clu. 5, 11:

    rex raptim a suis in equum impositus fugit,

    his suite, Liv. 41, 4, 7:

    subsidio suorum proelium restituere,

    comrades, id. 21, 52, 10:

    feras bestias... ad opem suis ferendam avertas,

    their young, id. 26, 13, 12:

    abstulit sibi in suos potestatem,

    his slaves, Sen. Ira, 3, 12, 6:

    Besso et Nabarzani nuntiaverant sui regem... interemptum esse,

    their fellow - conspirators, Curt. 5, 12, 14. — Very rarely sing.:

    ut bona mens suis omnibus fuerit. Si quem libido abripuit, illorum eum, cum quibus conjuravit, non suum judicet esse,

    Liv. 39, 16, 5.—
    (β).
    Irregular use (acc. to I. D.): sui = ejus amici, etc. (freq.;

    the absolute use of ejus in this sense being inadmissible): quasi vero quisquam dormiat? ne sui quidem hoc velint, non modo ipse (sui = ejus amici, liberi),

    Cic. Tusc. 1, 38, 92:

    is (annus) ejus omnem spem... morte pervertit. Fuit hoc luctuosum suis, acerbum patriae, etc.,

    id. Or. 3, 2, 8:

    quadrigas, quia per suos ( = ipsius milites) agendae erant, in prima acie locaverat rex,

    Liv. 37, 41, 8:

    auctoritatem Pisistrati qui inter suos ( = ejus cives) maxima erat,

    id. 37, 12:

    quo cum multitudine adversariorum sui superarentur, ipse fuit superior, etc.,

    Nep. Hann. 8, 4; v. g.—
    (γ).
    Without antecedent (cf. I. B. supra): quoties necesse est fallere aut falli a suis, by one ' s friends, Sen. Phoen. 493.—
    (δ).
    Sing.: sŭa, suae. f., a sweetheart, mistress (rare): illam suam suas res sibi habere jussit. Cic. Phil. 2, 28. 69:

    cedo quid hic faciet sua?

    Ter. Heaut. 2, 3, 92.—
    2.
    sŭum, i, n., and more freq. sŭa, suorum, n. plur., = one ' s property.
    a.
    Sing.
    (α).
    Lit.:

    nec suom adimerem alteri,

    his property, his own, Plaut. Trin. 2, 2, 38 (34):

    nunc si ille salvos revenit, reddam suom sibi (v. D. 3. a. infra),

    id. ib. 1, 2, 119:

    illum studeo quam facillime ad suum pervenire,

    Cic. Fam. 13, 26, 4:

    populi Romani hanc esse consuetudinem ut socios sui nihil deperdere velit,

    Caes. B. G. 1, 43; cf. Cic. Rab. Post. 11, 3, I. A. 11. supra:

    nec donare illi de suo dicimur,

    Sen. Ben. 7, 4, 2; so esp. with quisque; v. infra — Hence, de suo = per se, or sua sponte;

    (stellae) quae per igneos tractus labentia inde splendorem trahant caloremque, non de suo clara,

    Sen. Q. N. 7, 1, 6. —
    (β).
    Trop.:

    meum mihi placebat, illi suum (of a literary essay),

    Cic. Att. 14, 20, 3: suom quemque decet, his own manners, etc., Plaut. Stich. 5, 4, 11; so, expendere oportet quid quisque habeat sui ( what peculiarities) nec velle experiri quam se aliena deceant;

    id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,

    Cic. Off. 1, 31, 113.—
    (γ).
    Jurid. term: aliquid pro suo possidere, to possess in the belief of one ' s legal right:

    pro suo possessio tale est, cum dominium nobis acquiri putamus. Et ea causa possidemus ex qua acquiritur, et praeterea pro suo,

    Dig. 41, 10, 1;

    so without an antecedent, and referring to a first person: item re donata, pro donato et pro suo possideo,

    ib. 41, 10, 1; v. the whole tit. ib. 42, 10 (Pro suo); cf. ib. 23, 3, 67; cf. C., infra fin.;

    similarly: usucapere pro suo = acquire dominion by a possession pro suo, Fragm. Vat. 111: res pro suo, quod justam causam possidendi habet, usucapit,

    id. ib. 260; Dig. 41, 3, 27. —
    b.
    Plur.
    (α).
    One ' s property:

    Roscius tibi omnia sua praeter animam tradidit,

    Cic. Rosc. Am. 50, 146:

    qui etiam hostibus externis victis sua saepissime reddiderunt,

    id. Agr. 1, 6, 19:

    tu autem vicinis tuis Massiliensibus sua reddis,

    id. Att. 14, 14, 6:

    Remi legatos miserunt qui dicerent se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere,

    Caes. B. G. 2, 3, 2; 1, 11, 2; 2, 13, 2:

    ipsi milites alveos informes quibus se suaque transveherent, faciebant,

    their baggage, Liv. 21, 26, 9:

    docere eos qui sua permisere fortunae,

    Sen. Q. N. 3, praef. 7; so without an antecedent, one ' s own property (cf. I. B. 2. supra):

    hanc ob causam maxime ut sua tenerentur res publicae constitutae sunt,

    Cic. Off. 2, 21, 73;

    rarely = eorum res: quod vero etiam sua reddiderint (i.e. Gallis),

    Liv. 39, 55, 3. —
    (β).
    One ' s own affairs:

    aliena ut melius videant et dijudicent Quam sua,

    Ter. Heaut. 3, 1, 96:

    cognoscunt... immobile agmen et sua quemque molientem,

    Liv. 10, 20, 8:

    omnia ei hostium non secus quam sua nota erant,

    id. 22, 41, 5:

    aliena cum suis perdidit,

    Sen. Ben. 7, 16, 3.— Absol., referring to a noun fem.: sua (finxit) C. Cassius ( = suas persuasiones; cf.

    the context),

    Quint. 6, 3, 90.
    B.
    Predicative uses: suum esse, facere, fieri, putare, etc., like a gen. poss., to be, etc., the property, or under the dominion, control, power of the antecedent.
    1.
    Of property in things.
    (α).
    Corporeal:

    scripsit causam dicere Prius aurum quare sit suum,

    Ter. Eun. prol. 11:

    nihil erat cujusquam quod non hoc anno suum fore putabat (Clodius),

    Cic. Mil. 32, 87:

    quia suum cujusque fit, eorum quae natura fuerant communia quod cuique obtigit, id quisque teneat,

    id. Off. 1, 7, 21:

    Juba suam esse praedicans praedam,

    Caes. B. C. 3, 84:

    gratum sibi populum facturum, si omnes res Neapolitanorum suas duxissent,

    Liv. 22, 32, 8: libros esse dicimus Ciceronis;

    eosdem Dorus librarius suos vocat,

    Sen. Ben. 7, 6, 1:

    cum enim istarum personarum nihil suum esse possit,

    since these persons can own nothing, Gai. Inst. 2, 96; cf. Dig. 1, 7, 15 pr.—Virtually predicative:

    referas ad eos qui suam rem nullam habent ( = rem quae sua sit),

    nothing of their own, Cic. Phil. 2, 6, 15:

    qui in potestate nostra est, nihil suum habere potest,

    Gai. Inst. 2, 84. — ( b) Of literary works:

    quae convenere in Andriam ex Perinthia Fatetur transtulisse, atque usum pro suis ( = quasi sua essent),

    Ter. And. prol. 14:

    potest autem... quae tum audiet... ingenue pro suis dicere,

    his own thoughts, Quint. 12, 3, 3.—
    (γ).
    Of a country or people:

    suum facere = suae dicionis facere: commemorat ut (Caesar) magnam partem Italiae beneficio atque auctoritate eorum suam fecerit,

    Caes. B. C. 2, 32:

    in quam (Asiam) jam ex parte suam fecerit,

    Liv. 44, 24, 4:

    crudelissima ac superbissima gens sua omnia suique arbitrii facit,

    id. 21, 44, 5.—
    (δ).
    Trop.:

    omnia sua putavit quae vos vestra esse velletis,

    Cic. Phil. 11, 12, 27:

    non meminit, illum exercitum senatus populique Romani esse, non suum,

    id. ib. 13, 6, 4: [p. 1826] probavit, non rempublicam suam esse, sed se reipublicae, Sen. Clem. 1, 19, 8;

    so of incorporeal things: hi si velint scire quam brevis eorum vita sit, cogitent ex quota parte sua sit,

    how much of it is their own, id. Brev. Vit. 19, 3; so, suum facere, to appropriate:

    prudentis est, id quod in quoque optimum est, si possit, suum facere,

    Quint. 10, 2, 26:

    quaeremus quomodo animus (hanc virtutem) usu suam faciat,

    Sen. Clem. 1, 3, 1.—
    2.
    Of persons.
    (α).
    Under a master ' s or father ' s control:

    ut lege caverent, ne quis quem civitatis mutandae causa suum faceret, neve alienaret,

    make any one his slave, Liv. 41, 8, 12: quid eam tum? suamne esse ajebat, his daughter, i.e. in his power? Ter. And. 5, 4, 29:

    eduxit mater pro sua ( = quasi sua esset),

    id. Eun. 1, 2, 76.—
    (β).
    Reflexively = sui juris, independent, one ' s own master or mistress, not subject to another ' s control, under one ' s own control (v. sui juris, infra):

    ancilla, quae mea fuit hodie, sua nunc est,

    Plaut. Pers. 4, 3, 3.—
    (γ).
    Of moral power over others: suus = devoted to one:

    hice hoc munere arbitrantur Suam Thaidem esse,

    Ter. Eun. 2, 2, 38:

    eos hic fecit suos Paulo sumptu,

    id. Ad. 5, 4, 21:

    sed istunc exora, ut (mulierem) suam esse adsimulet,

    to be friendly to him, id. Heaut. 2, 3, 117:

    cum Antonio sic agens ut perspiciat, si in eo negotio nobis satisfecerit, totum me futurum suum,

    Cic. Att. 14, 1 a, 2:

    Alpheus... utebatur populo sane suo,

    devoted to him, id. Quint. 7, 29.— Poet.: vota suos habuere deos, the vows (inst. of the persons uttering them) had the gods on their side, Ov. M. 4, 373. —
    (δ).
    Of power over one's self, etc.:

    nam qui sciet ubi quidque positum sit, quaque eo veniat, is poterit eruere, semperque esse in disputando suus,

    self-possessed, Cic. Fin. 4, 4, 10:

    inaestimabile bonum est suum fieri,

    selfcontrol, Sen. Ep. 75, 18:

    (furiosus) qui suus non est,

    Dig. 42, 4, 7, § 9:

    vix sua, vix sanae virgo Niseia compos Mentis erat,

    Ov. M. 8, 35. —
    3.
    Suum est, as impers. predicate: = ejus est, characteristic of, peculiar to one (very rare):

    dixit antea, sed suum illud est, nihil ut affirmet,

    Cic. Tusc. 1, 42, 99.
    C.
    Attributive usages, almost always (except in Seneca) with suus before its noun.
    1.
    The property, relations, affairs, etc., of one opposed to those of another, own.
    a.
    Opposition expressed:

    nihil de suo casu, multa de vestro querebatur,

    Cic. Balb. 8, 21:

    sua sibi propiora pericula quam mea loquebantur,

    id. Sest. 18, 40:

    suasque et imperatoris laudes canentes,

    Liv. 45, 38, 12:

    damnatione collegae et sua,

    id. 22, 35, 3:

    Senecae fratris morte pavidum et pro sua incolumitate pavidum,

    Tac. A. 14, 73:

    velut pro Vitellio conquerentes suum dolorem proferebant,

    id. H. 3, 37;

    opp. alienus: ut suo potius tempore mercatorem admitterent, quam celerius alieno,

    at a time convenient to themselves, Varr. R. R. 3, 16, 11. —Without antecedent, opp. externus:

    (Platoni) duo placet esse motus, unum suum, alterum externum, esse autem divinius quod ipsum ex se sua sponte moveatur, etc.,

    Cic. N. D. 2, 12, 32. —
    b.
    Implied:

    voluptatem suis se finibus tenere jubeamus,

    within the limits assigned to it, Cic. Fin. 3, 1, 1:

    cum vobis immortale monumentum suis paene manibus senatus... exstruxerit,

    id. Phil. 14, 12, 33:

    superiores (amnes) in Italia, hic (Rhodanus) trans Alpes, hospitales suas tantum, nec largiores quam intulere aquas vehentes,

    Plin. 2, 103, 106, § 224: colligitur aqua ex imbribus;

    ex suo fonte nativa est,

    Sen. Q. N. 3, 3:

    pennas ambo non habuere suas (non suas = alienas),

    Ov. Tr. 3, 4, 24. —
    c.
    In particular phrases. ( a) Sua sponte and suo Marte, of one ' s own accord, by one ' s self, without the suggestion, influence, aid, etc., of others:

    Caesar bellum contra Antonium sua sponte suscepit,

    Cic. Phil. 8, 2, 5:

    sua sponte ad Caesarem in jus adierunt,

    Caes. B. C. 1, 87.—So of things, = per se, by or of itself, for itself, for its own sake:

    jus et omne honestum sua sponte expetendum (cf. in the context: per se igitur jus est expetendum),

    Cic. Leg. 1, 18, 48: justitium sua sponte inceptum priusquam indiceretur, by itself, i. e. without a decree, Liv. 9, 7, 8; so,

    sortes sua sponte attenuatas,

    id. 22, 1, 11 (cf. id. 22, 38, 13; 35, 14, 4, I. A. 2., supra): rex enim ipse, sua sponte, nullis commentariis Caesaris, simul atque audivit ejus interitum suo Marte res suas recuperavit, Cic. Phil. 2, 37, 95.—
    (β).
    Suus locus, in milit. lang., one ' s own ground, position, or lines:

    restitit suo loco Romana acies (opp. to the advance of the enemy),

    Liv. 22, 16, 2.—So figuratively:

    et staturas suo loco leges,

    Sen. Ben. 2, 20, 2:

    aciem instruxit primum suis locis, pauloque a castris Pompeji longius,

    Caes. B. C. 3, 84 (cf.: suo loco, 7. b. g, infra).—
    (γ).
    For suo jure v. 3. infra.—
    (δ).
    Sua Venus = one's own Venus, i. e. good luck (v. Venus): ille non est mihi par virtutibus, nec officiis;

    sed habuit suam Venerem,

    Sen. Ben. 2, 28, 2. —
    2.
    Of private relations (opp. to public):

    ut in suis rebus, ita in re publica luxuriosus nepos,

    Cic. Agr. 2, 18, 48:

    deinde ut communibus pro communibus utatur, privatis ut suis,

    id. Off. 1, 7, 20:

    quod oppidum Labienus sua pecunia exaedificaverat,

    Caes. B. C. 1, 15:

    militibus agros ex suis possessionibus pollicetur,

    i. e. his private property, id. ib. 1, 17; Sen. Ben. 7, 6, 3. —
    3.
    Of just rights or claims:

    imperatori senatuique honos suus redditus,

    due to them, Liv. 3, 10, 3:

    neque inpedimento fuit, quominus religionibus suus tenor suaque observatio redderetur,

    Val. Max. 1, 1, 8:

    quibus omnibus debetur suus decor,

    Quint. 11, 1, 41. —

    So distributively: is mensibus suis dimisit legionem,

    in the month in which each soldier was entitled to his discharge, Liv. 40, 41, 8. — Esp.: suo jure (so, meo, nostro, tuo, etc., jure), by his own right:

    Tullus Hostilius qui suo jure in porta nomen inscripsit,

    Cic. Phil. 13, 12, 26:

    earum rerum hic A. Licinius fructum a me repetere prope suo jure debet,

    id. Arch. 1, 1; id. Marcell. 2, 6; id. Phil. 2, 25, 62; id. Balb. 8, 21:

    numquam illum res publica suo jure esset ulta,

    by its unquestionable right, id. Mil. 33, 88. —
    4.
    Of that to which one is exclusively devoted:

    huic quaestioni suum diem dabimus,

    a day for its exclusive discussion, Sen. Ep. 94, 52:

    homini autem suum bonum ratio est,

    his exclusive good, id. ib. 76, 10:

    in majorem me quaestionem vocas, cui suus locus, suus dies dandus est,

    id. Q. N. 2, 46, 1. —

    With proprius: mentio inlata apud senatum est, rem suo proprio magistratu egere,

    that the business needed a particular officer exclusively for itself, Liv. 4, 8, 4:

    et Hannibalem suo proprio occupandum bello,

    id. 27, 38, 7; cf.:

    dissupasset hostes, ni suo proprio eum proelio equites Volscorum exceptum tenuissent,

    in which they alone fought, id. 3, 70, 4:

    mare habet suas venas quibus impletur,

    by which it alone is fed, Sen. Q. N. 3, 14, 3. —
    5.
    According to one ' s liking, of one ' s own choice.
    a.
    Of persons, devoted to one, friendly, dear:

    Milone occiso (Clodius) habuisset suos consules,

    after his own heart, Cic. Mil. 33, 89:

    collegit ipse se contra suum Clodium,

    his dear Clodius, id. Pis. 12, 27 (cf.: suum facere, habere, II. B. 2. g).—
    b.
    Of things, favorable.
    (α).
    Of place: neque Jugurtham nisi... suo loco pugnam facere, on his own ground, i. e. chosen by him, favorable, Sall. J. 61, 1:

    hic magna auxilia expectabant et suis locis bellum in hiemem ducere cogitabant,

    Caes. B. C. 1, 61; cf.:

    numquam nostris locis laboravimus,

    Liv. 9, 19, 15.—
    (β).
    Of time:

    cum Perseus suo maxime tempore et alieno hostibus incipere bellum posset,

    Liv. 42, 43, 3; v. 7. b, infra. —
    c.
    Of circumstances: sua occasio, a favorable opportunity; sometimes without antecedent:

    neque occasioni tuae desis, neque suam occasionem hosti des,

    Liv. 22, 39, 21:

    tantum abfuit ut ex incommodo alieno sua occasio peteretur,

    id. 4, 58, 2:

    aestuque suo Locros trajecit,

    a favorable tide, id. 23, 41, 11:

    ignoranti quem portum petat nullus suus ventus est,

    Sen. Ep. 71, 3:

    orba suis essent etiamnunc lintea ventis,

    Ov. M. 13, 195:

    aut ille Ventis iturus non suis,

    Hor. Epod. 9, 30. —
    6.
    Of persons or things, peculiar, particular:

    quae est ei (animo) natura? Propria, puto, et sua,

    Cic. Tusc. 1, 29, 70:

    omnis enim motus animi suum quendam a natura habet vultum,

    id. de Or. 3, 57, 316:

    geometrae et musici... more quodam loquuntur suo. Ipsae rhetorum artes verbis in docendo quasi privatis utuntur ac suis,

    id. Fin. 3, 1, 4:

    sensus omnis habet suum finem,

    its peculiar limits, Quint. 9, 4, 61: animus cum suum ambitum complevit et finibus se suis cinxit, consummatum est summum bonum, Sen. Vit. Beat. 9, 3: est etiam in nominibus ( nouns) diverso collocatis sua gratia, their peculiar elegance, Quint. 9, 3, 86:

    ibi non bello aperto, sed suis artibus, fraude et insidiis, est paene circumventus,

    Liv. 21, 34, 1:

    nec Hannibalem fefellit, suis se artibus peti,

    id. 22, 16, 5:

    adversus hostem non virtute tantum, sed suis (i. e. hostis) etiam pugnare consiliis oportebat,

    Flor. 2, 6, 26:

    liberam Minucii temeritatem se suo modo expleturum,

    Liv. 22, 28, 2:

    equites ovantes sui moris carmine,

    id. 10, 26, 11:

    exsultans cum sui moris tripudiis,

    id. 21, 42, 3:

    tripudiantes suo more,

    id. 23, 26, 9.—So, suo Marte, referring to the style of fighting peculiar to the different arms:

    equitem suo alienoque Marte pugnare,

    that the cavalry were fighting both in their own style and in that of the other arms, Liv. 3, 62, 9; cf.: suo Marte, 1, c. a, supra.—And distributively ( = suus quisque):

    suos autem haec operum genera ut auctores, sic etiam amatores habent,

    Quint. 12, 10, 2:

    illa vero fatidica fulmina ex alto et ex suis venire sideribus,

    Plin. 2, 43, 43, § 113; cf.:

    quae quidem planiora suis exemplis reddentur,

    Val. Max. 3, 4 prooem.—
    7.
    Proper, right.
    a.
    Referring to one's ordinary or normal condition:

    quod certe non fecisset, si suum numerum naves habuissent,

    their regular complement, Cic. Verr. 2, 5, 51, § 133. — So poet.:

    flecte ratem! numerum non habet illa suum,

    its full number, Ov. H. 10, 36:

    novus exercitus consulibus est decretus: binae legiones cum suo equitatu,

    Liv. 40, 36, 6:

    cum suo justo equitatu,

    id. 21, 17, 8:

    totam (disciplinam) in suum statum redegit,

    Val. Max. 2, 7, 2:

    tranquilla mente et vultu suo,

    with the ordinary expression of his face, Sen. Clem. 2, 6, 2:

    media pars aeris ab his (ignibus) submota, in frigore suo manet. Natura enim aeris gelida est,

    id. Q. N. 2, 10, 4:

    cornuaque in patriis non sua vidit aquis,

    not natural to her, Ov. H. 14, 90. —

    So, non suus, of ingrafted branches and their fruit: miraturque (arbos) novas frondis et non sua poma,

    Verg. G. 2, 82. —
    b.
    Of time, proper, regular, etc. (cf. 5. b, supra).
    (α).
    The regular time ( = stato tempore):

    signum quod semper tempore exoritur suo,

    Plaut. Rud. prol. 4:

    cum et recte et suo tempore pepererit,

    Ter. Hec. 4, 1, 16: aestas suo tempore incanduit...;

    tam solstitium quam aequinoctium suos dies retulit,

    Sen. Q. N. 3, 16, 3:

    omnes venti vicibus suis spirant majore ex parte,

    Plin. 2, 47, 48, § 128. —
    (β).
    The right or proper time:

    salictum suo tempore caedito,

    Cato, R. R. 33:

    cessit e vita suo magis quam suorum civium tempore,

    the right time for himself, Cic. Brut. 1, 4; so,

    exstingui homini suo tempore optabile est,

    id. Sen. 23, 85:

    Scandilius dicit se suo tempore rediturum,

    id. Verr. 2, 3, 60, § 139:

    si Ardeates sua tempora exspectare velint,

    Liv. 4, 7, 6:

    Chrysippus dicit, illum... opperiri debere suum tempus, ad quod velut dato signo prosiliat,

    Sen. Ben. 2, 25, 3:

    quam multi exercitus tempore suo victorem hostem pepulerunt!

    Liv. 44, 39, 4. — Without antecedent: sed suo tempore totius sceleris hujus fons aperietur. Cic. Phil. 14, 6, 15; cf.:

    de ordine laudis, etc., praecipiemus suo tempore,

    Quint. 2, 4, 21. —
    (γ).
    Suo loco = at the proper place:

    quae erant prudentiae propria suo loco dicta sunt,

    Cic. Off. 1, 40, 143:

    quod reddetur suo loco,

    Quint. 11, 1, 16:

    ut suo loco dicetur,

    Plin. 2, 90, 102, § 221:

    inscripta quae suis locis reddam,

    id. 1, prooem. § 27; Sen. Ben. 2, 20, 2; cf. 1, c. b; 4. supra. —
    (δ).
    Suited, appropriate, adapted to one:

    in eodem fundo suum quidquid conseri oportet,

    Cato, R. R. 7:

    siquidem hanc vendidero pretio suo,

    at a suitable price, Plaut. Pers. 4, 4, 30:

    in partes suas digerenda causa,

    Quint. 11, 1, 6:

    confundetur quidquid in suas partes natura digessit,

    Sen. Q. N. 3, 29, 8. — Poet.: haec ego dumque queror, lacrimae sua verba sequuntur, Deque meis oculis in tua membra cadunt, appropriate, i. e. tristia, Ov. H. 14, 67.—Without antecedent: suum quidquid genus talearum serito, any fit kind, i. e. suited to the ground, Cato, R. R. 48. —
    8.
    Own, with the notion of independence of, or dependence on others (cf. B. 2. g d).
    a.
    Of political independence: pacem condicionibus his fecerunt ut Capuae suae leges, sui magistratus essent, her own laws, i. e. not subject to Carthage, Liv. 23, 7, 2: liberos [p. 1827] eos ac suis legibus victuros, id. 25, 23, 4. —

    Esp. in the phrases suae potestatis or in sua potestate esse, suo jure uti, sui juris esse: Puteolos, qui nunc in sua potestate sunt, suo jure, libertate aequa utuntur, totos occupabunt,

    Cic. Agr. 2, 31, 86:

    Rhegini potestatis suae ad ultimum remanserunt,

    retained their self-government, Liv. 23, 30, 9:

    urbem ne quam formulae sui juris facerent,

    id. 38, 9, 10. —
    b.
    Of paternal authority.
    (α).
    Free from the power of the paterfamilias; in the phrases sui juris esse, suae potestatis esse, to be independent:

    quaedam personae sui juris sunt, quaedam alieno juri sunt subjectae, Gai,

    Inst. 1, 48:

    sui juris sunt familiarum suarum principes, id est pater familiae, itemque mater familiae,

    Ulp. Fragm. 4, 1:

    liberi parentum potestate liberantur emancipatione. Sed filius quidem ter manumissus sui juris fit, ceteri autem liberi una manumissione sui juris fiunt,

    id. ib. 10, 1:

    morte patris filius et filia sui juris fiunt,

    id. ib. 10, 2:

    patres familiarum sunt qui sunt suae potestatis,

    Dig. 1, 6, 4:

    si modo defunctus testator suae potestatis mortis tempore fuerit,

    Gai. Inst. 2, 147. —

    With indef. reference: si sui juris sumus,

    Dig. 46, 2, 20; cf.:

    pro suo possideo, 2. a. supra.—Attributively: sui juris arrogatio feminae,

    Cod. Just. 8, 47, 8:

    homo sui juris,

    ib. 10, § 5.— Trop.:

    sapiens numquam semiliber erit: integrae semper libertatis et sui juris,

    Sen. Brev. Vit. 5, 3:

    non illarum coitu fieri cometen, sed proprium et sui juris esse,

    id. Q. N. 7, 12, 2: nullique sunt tam feri et sui juris adfectus, ut non disciplina perdomentur, id. Ira, 2, 12, 3. —
    (β).
    Subject to paternal authority, in the phrases suus heres, sui liberi; suus heres, an heir who had been in the paternal power of the deceased:

    CVI SVVS HERES NON SIT, XII. Tab. fr. 5, 4.—In the jurists without antecedent: sui et necessarii heredes sunt velut filius filiave, nepos neptisve ex filia, deinceps ceteri qui modo in potestate morientis fuerunt,

    Gai. Inst. 2, 156:

    (emancipati liberi) non sunt sui heredes,

    ib. 2, 135:

    alia facta est juris interpretatio inter suos heredes,

    ib. 3, 15:

    datur patrono adversus suos heredes bonorum possessio (where patrono is not the antecedent of suos),

    ib. 3, 41:

    sui heredes vel instituendi sunt vel exheredandi,

    Ulp. Fragm. 22, 14:

    accrescunt suis quidem heredibus in partem virilem, extraneis autem in partem dimidiam,

    id. ib. 22, 17. —

    Sui liberi, children in paternal power: de suis et legitimis liberis,

    Cod. Just. 6, 55 inscr.
    D.
    In particular connections.
    1.
    With ipse, his own, etc. (cf. Zumpt, Gram. § 696).
    a.
    Ipse agreeing with the antecedent of suus, the antecedent being,
    (α).
    A subjectnom.:

    (ingenium ejus) valet ipsum suis viribus,

    by its own strength, Cic. Cael. 19, 45:

    legio Martia non ipsa suis decretis hostem judicavit Antonium?

    by its own resolutions, id. Phil. 4, 2, 5:

    ruit ipse suis cladibus,

    id. ib. 14, 3, 8:

    si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,

    id. de Or. 2, 2, 8:

    qui se ipse sua gravitate et castimonia defenderet,

    id. Cael. 5, 11:

    quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,

    Caes. B. G. 1, 3:

    suamet ipsae fraude omnes interierunt,

    Liv. 8, 18, 9; 39, 49, 3:

    ut saeviret ipse in suum sanguinem effecerunt,

    id. 40, 5, 1:

    respicerent suum ipsi exercitum,

    id. 42, 52, 10; 21, 31, 12; 22, 38, 3; 6, 19, 6.—
    (β).
    A subject-acc.:

    sunt qui dicant eam sua ipsam peremptam mercede,

    Liv. 1, 11, 9:

    (tribuniciam potestatem) suis ipsam viribus dissolvi,

    id. 2, 44, 2.—
    (γ).
    An object in dat. or acc.:

    sic ut ipsis consistendi in suis munitionibus locus non esset,

    Caes. B. C. 2, 6:

    tribuni (hostem) intra suamet ipsum moenia compulere,

    Liv. 6, 36, 4:

    alios sua ipsos invidia opportunos interemit,

    id. 1, 54, 8; 22, 14, 13.—Suus as adjunct of subject (rare):

    aliquando sua praesidia in ipsos consurrexerunt,

    their own garrisons revolted against them, Sen. Clem. 1, 26, 1.—
    b.
    With gen. of ipse, strengthening the possessive notion (cf. 4.;

    post-Aug. and very rare, but freq. in modern Lat.): aves (foetus suos) libero caelo suaeque ipsorum fiduciae permittunt,

    Quint. 2, 6, 7 (but tuus ipsius occurs in Cic.:

    tuo ipsius studio,

    Cic. Mur. 4, 9:

    tuam ipsius amicitiam,

    id. Verr. 2, 3, 4, § 7).—
    c.
    Both suus and ipse agreeing with the governing noun (very rare; not in Cic. or Caes.): quae tamen in ipso cursu suo dissipata est (= ipsa in cursu suo), in its very course, Sen. Q. N. 1, 1, 3 dub.:

    suamet ipsa scelera,

    Sall. C. 23, 2 (Dietsch ex conj. ipse):

    suismet ipsis corporibus,

    Liv. 2, 19, 5 MSS. (Weissenb. ex conj. ipsi):

    a suismet ipsis praesidiis,

    id. 8, 25, 6 MSS. (Weissenb. ipsi).—
    2.
    With quisque, distributively, each ( every one)... his own; in prose quisque is generally preceded by suus.
    a.
    Quisque and suus in different cases.
    (α).
    Quisque as subjectnom.:

    sentit enim vim quisque suam quoad possit abuti,

    Lucr. 5, 1033:

    suo quisque loco cubet,

    Cato, R. R. 5:

    suum quisque noscat ingenium,

    Cic. Off. 1, 31, 114:

    ad suam quisque (me disciplinam) rapiet,

    id. Ac. 2, 36, 114:

    quod suos quisque servos in tali re facere voluisset,

    id. Mil. 10, 29:

    cum suo quisque auxilio uteretur,

    Caes. B. C. 1, 51:

    celeriter ad suos quisque ordines redit,

    id. ib. 3, 37.—In apposition with plur. subj. (freq. in Liv.):

    nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem Sentiat,

    Lucr. 4, 522:

    ut omnes cives Romani in suis quisque centuriis prima luce adessent,

    that all the Roman citizens should be present, each in his own centuria, Liv. 1, 44, 1:

    hinc senatus, hinc plebs, suum quisque intuentes ducem constiterant,

    id. 6, 15, 3:

    ut (trigemini) pro sua quisque patria dimicent,

    id. 1, 24, 2:

    stabant compositi suis quisque ordinibus,

    id. 44, 38, 11:

    (consules) in suas quisque provincias proficiscuntur,

    id. 25, 12, 2; 25, 26, 13:

    in suo quaeque (stella) motu naturam suam exercent,

    Plin. 2, 39, 39, § 106.—With abl. absol.:

    omnes, velut dis auctoribus in spem suam quisque acceptis, proelium una voce poscunt,

    Liv. 21, 45, 9 Weissenb. ad loc.:

    relictis suis quisque stationibus... concurrerunt,

    id. 32, 24, 4; 4, 44, 10; 39, 49, 3; 2, 38, 6.—
    (β).
    With acc. of quisque as subj.:

    fabrum esse suae quemque fortunae, App. Claud. ap. Ps.-Sall. Ep. ad Caes. Rep. c. l.: sui quemque juris et retinendi et dimittendi esse dominum,

    Cic. Balb. 13, 31:

    recipere se in domos suas quemque jussit,

    Liv. 25, 10, 9; and (ungrammatically) nom., as apposition to a subj.-acc.:

    se non modo suam quisque patriam, sed totam Siciliam relicturos,

    id. 26, 29, 3 MSS. (Weissenb. ex conj. quosque).—
    (γ).
    As adjunct of the subject-nom., with a case of quisque as object, attribut. gen., etc.:

    sua cujusque animantis natura est,

    Cic. Fin. 5, 9, 25:

    sua quemque fraus, suum facinus, suum scelus, etc., de sanitate ac mente deturbat,

    id. Pis. 20, 46:

    sua quemque fraus et suus terror maxime vexat,

    id. Rosc. Am. 24, 67:

    suum cuique incommodum ferendum est,

    id. Off. 3, 6, 30:

    ut solidum suum cuique solvatur,

    id. Rab. Post. 17, 46:

    ne suus cuique domi hostis esset,

    Liv. 3, 16, 3:

    ut sua cuique respublica in manu esset,

    id. 26, 8, 11:

    animus suus cuique ordinem pugnandi dabat,

    id. 22, 5, 8:

    tentorium suum cuique militi domus ac penates sunt,

    id. 44, 39, 5:

    suus cuique (stellae) color est,

    Plin. 2, 18, 16, § 79:

    trahit sua quemque voluptas,

    Verg. E. 2, 65:

    stat sua cuique dies,

    id. A. 10, 467.—
    (δ).
    As predicate-nom. (v. II. B.):

    opinionem, quae sua cuique conjectanti esse potest,

    Liv. 6, 12, 3.—
    (ε).
    As adjunct of subj.-acc.:

    suum cuique honorem et gradum redditum gaudeo,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136:

    scientiam autem suam cujusque artis esse,

    id. Fin. 5, 9, 26.—
    (ζ).
    As adjunct of an object, with a case of quisque as object or attribut. gen.: suam cuique sponsam, mihi meam: suum cuique amorem, mihi meum, Atil. Fragm. inc. 1: suom cuique per me uti atque frui licet, Cato ap. Gell. 13, 24 (23), 1:

    ut suo quemque appellem nomine,

    Plaut. Ps. 1, 2, 52:

    placet Stoicis suo quamque rem nomine appellare,

    Cic. Fam. 9, 22, 1:

    ad suam cujusque naturam consilium est omne revocandum,

    id. Off. 1, 33, 119:

    justitia quae suum cuique distribuit,

    id. N. D. 3, 15, 38:

    in tribuendo suum cuique,

    id. Off. 1, 5, 14:

    Turnus sui cuique periculi recens erat documentum,

    Liv. 1, 52, 4:

    in trimatu suo cuique dimidiam esse mensuram futurae certum esse,

    Plin. 7, 15, 16, § 73:

    certa cuique rerum suarum possessio,

    Vell. 2, 89, 4; cf.: qua re suum unicuique studium suaque omnibus delectatio relinquatur, Ps.-Cic. Cons. 26, 93.—With quemque in apposition with acc. plur.:

    Camillus vidit intentos opifices suo quemque operi,

    Liv. 6, 25, 9; so cujusque in appos. with gen. plur.: trium clarissimorum suae cujusque gentis virorum mors, id. 39, 52, 7; and cuique with dat. plur.: sui cuique mores fingunt fortunam hominibus, Poet. ap. Nep. Att. 11, 6 (where Lachm. ad Lucr. 2, 372, reads quique, ex conj.; cf. b. b, infra).—
    b.
    Attraction of suus and quisque as adjuncts of nouns.
    (α).
    Attraction of suus:

    ut nemo sit nostrum quin in sensibus sui cujusque generis judicium requirat acrius (= suum cujusque generis judicium),

    Cic. Ac. 2, 7, 19:

    quas tamen inter omnes (voces) est suo quoque in genere (vox) mediocris ( = inter omnes voces est mediocris vox, sua quoque in genere),

    id. de Or. 3, 57, 216:

    eo concilia suae cujusque regionis indici jussit (= sua cujusque regionis concilia),

    Liv. 45, 29, 10:

    equites suae cuique parti post principia collocat (= equites suos cuique parti),

    id. 3, 22, 6:

    cum motibus armorum et corporum suae cuique genti assuetis,

    id. 25, 17, 5:

    legiones deducebantur cum tribunis et centurionibus et sui cujusque ordinis militibus (= suis cujusque),

    Tac. A. 14, 27:

    quae sui cujusque sunt ingenii,

    Quint. 7, 10, 10 Halm (al. sua):

    sui cujusque ingenii poma vel semina gerunt (= sua cujusque),

    Col. 3, 1;

    and by a double attraction: has (cohortes) subsidiariae ternae et aliae totidem suae cujusque legionis subsequebantur (= has cohortes... totidem cujusque legionis, suam quaeque legionem, subsequebantur),

    Caes. B. C. 1, 83. —
    (β).
    Attraction of quisque:

    tanta ibi copia venustatum in suo quique loco sita,

    Plaut. Poen. 5, 4, 6 (al. quaeque):

    quodvis frumentum non tamen omne Quique suo genere inter se simile esse videbis,

    Lucr. 2, 372 Lachm. and Munro ad loc.:

    cum verba debeant sui cujusque generis copulari,

    Varr. L. L. 10, 48:

    in sensibus sui cujusque generis judicium,

    Cic. Ac. 2, 7, 19:

    haec igitur proclivitas ad suum quodque genus aegrotatio dicatur,

    id. Tusc. 4, 12, 28:

    separatim greges sui cujusque generis nocte remeabant (= greges sui quisque generis),

    Liv. 24, 3, 5:

    ut sui cujusque mensis acciperet (frumentum),

    Suet. Aug. 40;

    and quisque both attracted and in its own case: quia cujusque partis naturae et in corpore et in animo sua quaeque vis sit (where either cujusque or quaeque is redundant),

    Cic. Fin. 5, 17, 46; v. Madv. ad loc.; Cato, R. R. 23 fin.;

    so esp. in the phrases suo quoque tempore, anno, die, loco, etc.: pecunia, quae in stipendium Romanis suo quoque anno penderetur, deerat (= suo quaeque anno),

    each instalment in the year when due, Liv. 33, 46, 9 Weissenb. ad loc.:

    suo quoque loco,

    Varr. R. R. 1, 7, 2; 1, 22, 6:

    opera quae suis quibusque temporibus anni vilicum exsequi oporteret,

    Col. 11, 3:

    suo quoque tempore,

    Vitr. 2, 9, 4:

    nisi sua quaque die usurae exsolverentur (= sua quaeque die),

    Dig. 22, 1, 12 init.; 13, 7, 8, § 3:

    ut opera rustica suo quoque tempore faciat,

    ib. 19, 2, 25, § 3 (al. quaeque)—
    c.
    In the order quisque... suus.
    (α).
    In relative clauses, comparative clauses with ut, and interrogative clauses introduced by quid, etc., where quisque immediately follows the relative, etc.:

    ut quisque suom volt esse, ita est,

    Ter. Ad. 3, 3, 45; cf.

    with sibi,

    Cic. Leg. 1, 18, 49; id. Lael. 9, 30:

    expendere oportere quid quisque habeat sui... nec velle experiri quam se aliena deceant. Id enim maxime quemque decet quod est cujusque maxime suum,

    id. Off. 1, 31, 113:

    neque solum quid in senatu quisque civitatis suae dicerent ignorabant, sed, etc.,

    Liv. 32, 19, 9:

    gratius id fore laetiusque quod quisque sua manu ex hoste captum rettulerit,

    id. 5, 20, 8; 6, 25, 10; cf.:

    in quibus cum multa sint quae sua quisque dicere velit, nihil est quod quisque suum possit dicere,

    Sen. Vit. Beat. 23, 1.—
    (β).
    If the emphasis is not on suus, but (for quisque, when emphatic, unusquisque is used) on some other word:

    in civitates quemque suas... dimisit,

    Liv. 21, 48, 2:

    in patriam quisque suam remissus est,

    Just. 33, 2, 8:

    in vestigio quemque suo vidit,

    Liv. 28, 22, 15; cf.:

    hospitibus quisque suis scribebant,

    id. 33, 45, 6:

    pro facultatibus quisque suis,

    id. 42, 53, 3; cf.:

    respiciendae sunt cuique facultates suae,

    Sen. Ben. 2, 15, 3:

    praecipitat quisque vitam suam et futuri desiderio laborat,

    id. Brev. Vit. 7, 5; id. Ben. 7, 5, 1:

    tunc praeceps quisque se proripit et penates suos deserit,

    id. Q. N. 6, 1, 5; 5, 18, 8:

    summum quisque causae suae judicem facit,

    Plin. 1, prooem. § 10: aestimatione nocturnae [p. 1828] quietis, dimidio quisque spatio vitae suae vivit, id. 7, 50, 51, § 167.—
    (γ).
    Poets adopt the order quisque suus when the metre requires it, Verg. A. 6, 743:

    oscula quisque suae matri tulerunt,

    Ov. F. 2, 715. —
    (δ).
    When suus and quisque belong to different clauses:

    atque earum quaeque, suum tenens munus... manet in lege naturae,

    Cic. Tusc. 5, 13, 38. —
    d.
    Suus uterque, or uterque suus, distributively of two subjects:

    suas uterque legiones reducit in castra,

    Caes. B. C. 1, 40; 2, 28:

    ideo quod uterque suam legem confirmare debebit,

    Cic. Inv. 2, 49, 142:

    cum sui utrosque adhortarentur,

    Liv. 1, 25, 1:

    ad utrumque ducem sui redierunt,

    id. 21, 29, 5:

    utraque (lex) sua via it,

    Sen. Ben. 6, 6, 1; cf.

    uterque, in apposit.: nec ipsi tam inter se acriter contenderunt, quam studia excitaverant uterque sui corporis hominum,

    Liv. 26, 48, 6.—
    3.
    With sibi.
    (α).
    Sibi with pronom. force (cf. sui, IV. C. fin.):

    reddam suum sibi,

    Plaut. Trin. 1, 2, 119 ( = ei; but referred to b, infra, by Brix ad loc.); cf.:

    suam rem sibi salvam sistam,

    id. Poen. 5, 2, 123:

    idem lege sibi sua curationem petet,

    for himself, Cic. Agr. 2, 9, 22 (cf. id. Phil. 2, 37, 96;

    I. B. 2. b. supra): ut vindicare sibi suum fulgorem possint,

    Sen. Q. N. 1, 1, 11; cf.

    the formula of divorce: tuas res tibi habeto,

    Dig. 24, 2, 2.—Hence, illam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2, 28, 69.—
    (β).
    With sibi redundant, to strengthen suus (anteand post-class. and colloq.):

    quo pacto serviat suo sibi patri,

    Plaut. Capt. prol. 5:

    eum necabam ilico per cerebrum pinna sua sibi, quasi turturem,

    id. Poen. 2, 40; v. sui, IV. C. and the passages there cited.—
    4.
    With gen. agreeing with the subject of suus:

    quas cum solus pertulisset ut sua unius in his gratia esset,

    that the credit of it should belong to him alone, Liv. 2, 8, 3:

    qui de sua unius sententia omnia gerat,

    id. 44, 22, 11; cf.:

    unam Aegyptus in hoc spem habet suam,

    Sen. Q. N. 4, 2, 2.—For suus ipsius, etc., v. D. 1. b. supra.—
    5.
    With demonstr., rel., or indef. pronn. and adjj., of his, hers, etc.:

    postulat ut ad hanc suam praedam adjutores vos profiteamini,

    to this booty of his, Cic. Rosc. Am. 2, 6:

    Sestius cum illo exercitu suo,

    id. Sest. 5, 12:

    qua gravitate sua,

    id. ib. 61, 129:

    suam rem publicam illam defenderunt,

    that republic of theirs, id. ib. 67, 141:

    in istum civem suum,

    against this citizen of theirs, id. Balb. 18, 41:

    cum illo suo pari,

    id. Pis. 8, 18:

    te nulla sua calamitate civitas satiare potest?

    id. Phil. 8, 6, 19:

    dubitatis igitur, quin vos M. Laterensis ad suam spem aliquam delegerit,

    for some hope of his, id. Planc. 16, 39:

    non tam sua ulla spe quam militum impetu tractus,

    by any hope of his, Liv. 25, 21, 5:

    nullo suo merito,

    from no fault of theirs, id. 26, 29, 4:

    ipse arcano cum paucis familiaribus suis colloquitur,

    with a few of his friends, Caes. B. C. 1, 19.—
    6.
    With descriptive adjj.
    (α).
    Standing before the adj. and noun (so most freq.):

    suorum improbissimorum sermonum domicilium,

    Cic. Pis. 31, 76:

    causam sui dementissimi consilii,

    id. Phil. 2, 22, 53:

    suam insatiabilem crudelitatem,

    id. ib. 11, 3, 8:

    suis amplissimis fortunis,

    id. ib. 13, 8, 16:

    suum pristinum morem,

    id. Pis. 12, 27:

    suis lenissimis postulatis,

    Caes. B. C. 1, 5: simili ratione Pompeius in suis veteribus castris consedit (suis emphatic; cf. b, infra), id. ib. 3, 76.—
    (β).
    Between the adj. and noun (less emphatic):

    pro eximiis suis beneficiis,

    Cic. Prov. Cons. 4, 7:

    propter summam suam humanitatem,

    id. Fam. 15, 14, 1:

    ex praeteritis suis officiis,

    Caes. B. C. 3, 60:

    Caesar in veteribus suis castris consedit,

    id. ib. 3, 76.—
    (γ).
    After adj. and noun:

    veterem amicum suum excepit,

    Cic. Rab. Post. 16, 43:

    in illo ardenti tribunatu suo,

    id. Sest. 54, 116.—
    7.
    Objectively for the pers. pron. (rare):

    neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur ( = sibi illatae),

    Sall. C. 51, 11; so,

    neglectam ab Scipione et nimis leviter latam suam injuriam ratus,

    Liv. 29, 9, 9:

    ipsae enim leges te a cognitione sua judicio publico reppulerunt ( = a se cognoscendo),

    Cic. Balb. 14, 32:

    suam invidiam tali morte quaesitam ( = quaesitum esse ab eo ut homines se inviderent),

    Tac. A. 3, 16; so,

    nulla sua invidia,

    Cic. Mil. 15, 40.—
    8.
    Abl. fem. sua, with refert or interest, for gen. of the pers. pron.: neminem esse qui quomodo se habeat nihil sua censeat interesse, Cic. Fin. 5, 10, 30:

    si scit sua nihil interesse utrum anima per os, an per jugulum exeat,

    Sen. Ep. 76, 33; v. intersum, III.—
    9.
    Strengthened by the suffix - pte or -met.
    (α).
    By - pte (not used with ipse) affixed to the forms sua, suo, and (ante-class.) suum:

    quom illa osculata esset suumpte amicum,

    Plaut. Mil. 2, 4, 38:

    ut terrena suopte nutu et suo pondere in terram ferantur,

    Cic. Tusc. 1, 17, 40:

    ferri suopte pondere,

    id. N. D. 1, 25, 69:

    suapte natura,

    id. Fat. 18, 42:

    suapte vi et natura,

    id. ib. 19, 43; id. Fin. 1, 16, 54; 5, 22, 61:

    suopte ingenio,

    Liv. 25, 18; so id. 1, 25, 1; 1, 18, 4:

    suapte manu,

    Cic. Or. 3, 3, 10:

    locus suapte natura infestus,

    Liv. 44, 6, 9; so,

    suapte natura,

    id. 4, 22, 4:

    flumina suapte natura vasta,

    Sen. Q. N. 3, 27, 8; so id. Ben. 4, 17, 2:

    sponte suapte,

    Varr. L. L. 6, 7, § 70.—
    (β).
    With - met, almost always followed by ipse (in all forms of suus except suus, suum, suae, and suorum):

    suomet ipsi more,

    Sall. J. 31, 6:

    suomet ipsi instrumento,

    Liv. 22, 14, 13:

    suomet ipsi metu,

    Tac. H. 3, 16 fin.:

    suamet ipsum pecunia,

    Sall. J. 8, 2:

    suamet ipsae fraude,

    Liv. 8, 18, 9:

    intra suamet ipsum moenia,

    id. 6, 36, 4:

    suismet ipsi praesidiis,

    id. 8, 25, 6:

    suismet ipsis corporibus,

    id. 2, 19, 5:

    suosmet ipsi cives,

    id. 2, 9, 5:

    suasmet ipse spes,

    Tac. A. 3, 66 fin. —Without ipse:

    populum suimet sanguinis mercede,

    Sall. H. Fragm. 1, 41, 25 Dietsch:

    magna pars suismet aut proxumorum telis obtruncabantur,

    id. ib. 2, 52 ib.

    Lewis & Short latin dictionary > suus

  • 20 ferō

        ferō tulī (tetulī, T., Ct.), lātus, ferre    [1 FER-; TAL-], to bear, carry, support, lift, hold, take up: aliquid, T.: arma, Cs.: sacra Iunonis, H.: cadaver umeris, H.: Pondera tanta, O.: oneri ferendo est, able to carry, O.: pedes ferre recusant Corpus, H.: in Capitolium faces: ventrem ferre, to be pregnant, L.: (eum) in oculis, to hold dear.—To carry, take, fetch, move, bear, lead, conduct, drive, direct: pisciculos obolo in cenam seni, T.: Caelo supinas manūs, raisest, H.: ire, pedes quocumque ferent, H.: opertā lecticā latus per oppidum: signa ferre, put in motion, i. e. march, Cs.: huc pedem, come, T.: pedem, stir, V.: ferunt sua flamina classem, V.: vagos gradūs, O.: mare per medium iter, pursue, V.: quo ventus ferebat, drove, Cs.: vento mora ne qua ferenti, i. e. when it should blow, V.: itinera duo, quae ad portum ferebant, led, Cs.: si forte eo vestigia ferrent, L.: corpus et arma tumulo, V.—Prov.: In silvam non ligna feras, coals to Newcastle, H.—With se, to move, betake oneself, hasten, rush: mihi sese obviam, meet: me tempestatibus obvium: magnā se mole ferebat, V.: ad eum omni studio incitatus ferebatur, Cs.: alii perterriti ferebantur, fled, Cs.: pubes Fertur equis, V.: (fera) supra venabula fertur, springs, V.: quocumque feremur, are driven: in eam (tellurem) feruntur pondera: Rhenus per finīs Nantuatium fertur, flows, Cs.—Praegn., to carry off, take by force, snatch, plunder, spoil, ravage: rapiunt incensa feruntque Pergama, V.: puer fertur equis, V.— To bear, produce, yield: quae terra fruges ferre possit: flore terrae quem ferunt, H. — To offer, bring (as an oblation): Sacra matri, V.: tura superis, O.— To get, receive, acquire, obtain, earn, win: donum, T.: fructūs ex sese: partem praedae: crucem pretium sceleris, Iu.: Plus poscente, H.—Fig., to bear, carry, hold, support: vina, quae vetustatem ferunt, i. e. are old: Scripta vetustatem si ferent, attain, O.: Insani sapiens nomen ferat, be called, H.: finis alienae personae ferendae, bearing an assumed character, L.: secundas (partīs), support, i. e. act as a foil, H.— To bring, take, carry, render, lead, conduct: mi auxilium, bring help: alcui subsidium, Cs.: condicionem, proffer, Cs.: matri obviae complexum, L.: fidem operi, procure, V.: mortem illis: ego studio ad rem p. latus sum, S.: numeris fertur (Pindar) solutis, H.: laudibus alquem in caelum, praise: (rem) supra quam fieri possit, magnify: virtutem, ad caelum, S.: in maius incertas res, L.— To prompt, impel, urge, carry away: crudelitate et scelere ferri, be carried away: furiatā mente ferebar, V.: quo animus fert, inclination leads, S.: si maxime animus ferat, S.: fert animus dicere, impels, O.— To carry off, take away, remove: Omnia fert aetas, V.—With se, to carry, conduct: Quem sese ore ferens! boasting, V.: ingentem sese clamore, paraded, V.— To bear, bring forth, produce: haec aetas oratorem tulit: tulit Camillum paupertas, H.— To bear away, win, carry off, get, obtain, receive: omnium iudicio primas: ex Etruscā civitate victoriam, L.: laudem inter suos, Cs.: centuriam, tribūs, get the votes: Omne tulit punctum, H.: repulsam a populo, experience: Haud inpune feres, escape, O.— To bear, support, meet, experience, take, put up with, suffer, tolerate, endure: alcius desiderium: voltum atque aciem oculorum, Cs.: multa tulit fecitque puer, H.: iniurias civium, N.: quem ferret, si parentem non ferret suom? brook, T.: tui te diutius non ferent: dolores fortiter: iniurias tacite: rem aegerrume, S.: tacite eius verecundiam non tulit senatus, quin, etc., i. e. did not let it pass, without, etc., L.: servo nubere nympha tuli, O.: moleste tulisti, a me aliquid factum esse, etc.: gravissime ferre se dixit me defendere, etc.: non ferrem moleste, si ita accidisset: casum per lamenta, Ta.: de Lentulo sic fero, ut debeo: moleste, quod ego nihil facerem, etc.: cum mulier fleret, homo ferre non potuit: iratus atque aegre ferens, T.: patior et ferendum puto: non tulit Alcides animis, control himself, V.—Of feeling or passion, to bear, experience, disclose, show, exhibit: dolorem paulo apertius: id obscure: haud clam tulit iram, L.—In the phrase, Prae se ferre, to manifest, profess, show, display, declare: cuius rei facultatem secutum me esse, prae me fero: noli, quaero, prae te ferre, vos esse, etc.: speciem doloris voltu prae se tulit, Ta.—Of speech, to report, relate, make known, assert, celebrate, say, tell: haec omnibus ferebat sermonibus, Cs.: pugnam laudibus, L.: quod fers, cedo, say, T.: quae nunc Samothracia fertur, is called, V.: si ipse... acturum se id per populum aperte ferret, L.: homo ut ferebant, acerrimus, as they said: si, ut fertur, etc., as is reported: non sat idoneus Pugnae ferebaris, were accounted, H.: utcumque ferent ea facta minores, will regard, V.: hunc inventorem artium ferunt, they call, Cs.: multa eius responsa acute ferebantur, were current: quem ex Hyperboreis Delphos ferunt advenisse: qui in contione dixisse fertur.—Of votes, to cast, give in, record, usu. with suffragium or sententiam: de me suffragium: sententiam per tabellam (of judges): aliis audientibus iudicibus, aliis sententiam ferentibus, i. e. passing judgment, Cs.: in senatu de bello sententiam.—Of a law or resolution, to bring forward, move, propose, promote: legem: lege latā: nihil erat latum de me: de interitu meo quaestionem: rogationes ad populum, Cs.: te ad populum tulisse, ut, etc., proposed a bill: de isto foedere ad populum: cum, ut absentis ratio haberetur, ferebamus.— Impers: lato ad populum, ut, etc., L.— With iudicem, to offer, propose as judge: quem ego si ferrem iudicem, etc.: iudicem illi, propose a judge to, i. e. go to law with, L.—In book-keeping, to enter, set down, note: minus quam Verres illi expensum tulerit, etc., i. e. set down as paid.—To require, demand, render necessary, allow, permit, suffer: dum aetatis tempus tulit, T.: si tempus ferret: incepi dum res tetulit, nunc non fert, T.: graviora verba, quam natura fert: sicut hominum religiones ferunt: ut aetas illa fert, as is usual at that time of life: si ita commodum vestrum fert: si vestra voluntas feret, if such be your pleasure: uti fors tulit, S.: natura fert, ut, etc.
    * * *
    ferre, tuli, latus V
    bring, bear; tell speak of; consider; carry off, win, receive, produce; get

    Latin-English dictionary > ferō

См. также в других словарях:

  • Animus — (lat. „Geist“) und Anima (lat. „Seele“) sind Begriffe aus der Analytischen Psychologie Carl Gustav Jungs. Es handelt sich hierbei um zwei der wichtigsten Archetypen, also im kollektiven Unbewussten angelegte, von individueller Erfahrung… …   Deutsch Wikipedia

  • Animus — may stand for:Psychology*Anima and animus, Carl Jung s school of analytical psychology, both one s true self as well as the masculine side of a female s unconscious mind; contrasted with anima for males.Carl Jung believed that we each have within …   Wikipedia

  • animus — an·i·mus / a nə məs/ n [Latin, mind, soul]: intent discriminatory animus compare mens rea Merriam Webster’s Dictionary of Law. Merriam Webster. 1996 …   Law dictionary

  • animus — ● animus nom masculin (latin animus, esprit) État d esprit de celui qui pense, de bonne foi, être titulaire d un droit. (S oppose à corpus.) Chez C. G. Jung, archétype figurant la fraction masculine de l âme du sujet, par opposition à anima. ●… …   Encyclopédie Universelle

  • ANIMUS — (лат. душа) характер, совокупность мысли, чувства и воли в противоположность слову anima (жен. род от animus), означающему воспринимающее, инстинктивное, животное (анимальное) начало в человеке. Знание этой двойственности человека и порождаемых… …   Философская энциклопедия

  • ANIMUS — inter gentilium Numina, memoratur Arnobio adv. Gentes l. 2. Ipse denique Animus, qui immortalis a vobis et Deus esse narratur, cur in oegris oeger sit, insantibus stolidus, in senectute defessus, delira et fatua et insana …   Hofmann J. Lexicon universale

  • animus — (n.) 1820, temper (usually in a hostile sense), from L. animus rational soul, mind, life, mental powers; courage, desire, related to anima living being, soul, mind, disposition, passion, courage, anger, spirit, feeling, from PIE root *ane to blow …   Etymology dictionary

  • animus — ànimus m DEFINICIJA 1. duševno raspoloženje, sklonost ka čemu; oduševljenje, volja 2. pravn. namjera obavljanja određene pravne radnje što ima za rezultat određenu pravnu posljedicu 3. psih. prema G. C. Jungu »načelo muškosti«, posebno oblik… …   Hrvatski jezični portal

  • Animus — An i*mus, n.; pl. {Animi}. [L., mind.] Animating spirit; intention; temper. [1913 Webster] {nimus furandi} [L.] (Law), intention of stealing. [1913 Webster] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Anĭmus — (lat.), 1) Seele, Gemüth; 2) Wille, Neigung; 3) Absicht, Vorsatz; daher 4) die rechtswidrige Absicht, bei gewissen Verbrechen u. Vergehen, als charakteristisches Merkmal, vorausgesetzt; so: A. furandi, Absicht zu stehlen (s. u. Diebstahl); A.… …   Pierer's Universal-Lexikon

  • Anĭmus — (lat.), Seele, Gemüt, Neigung, Wille, Absicht, Vorsatz; in der Rechtswissenschaft häufig gebraucht, z. B. A. injuriandi, Absicht, zu beleidigen; A. lucri faciendi oder rem sibi habendi, die Absicht, eine Sache sich zuzueignen; A. occidendi,… …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»