-
1 परयुवतिग
-
2 परयोषित्
pára-yoshitf. another's wife Gaut.
-
3 परंपर _parampara
परंपर a. One following the other; परंपराणां भक्षिष्ये वानराणां मृतं मृतम् Rām.4.56.5.-2 Successive, repeated.-रः 1 A great-grandson.-2 A kind of deer.-रा 1 An uninterrupted series, regular series, succession; महतीयं खल्वनर्थपरंपरा K.13; कर्णपरंपरया 'from ear to ear, by hear-say'; परंपरया आगम् 'to be handed down in regular succession'.-2 A row, line, collection, assem- blage (of regular things); तोयान्तर्भास्करालीव रेजे मुनिपरंपरा Ku.6.49; R.6.5,35,4;12.1.-3 Method, order, due arrangement; एवं परंपराप्राप्तमिमं राजर्षयो विदुः Bg.1.2.-4 Race, family, lineage.-5 Injury, hurting, killing.-Comp. -यात a. received by tradition.-वाहनम् an indirect means of conveyance (such as horse which draws the carriage).-सम्बन्धः an indirect conjunction; cf. P.VIII.1.24 com.-रम् ind. Successively, one after the other. -
4 पर
pára
abl. sg. m. n. párasmāt, - rāt;
loc. párasmin, - re;
nom. pl. m. páre, - rās, - rāsas;
cf. Pāṇ. 1-1, 34; VII, 1, 16; 50)
far, distant, remote (in space), opposite, ulterior, farther than, beyond, on the other orﾠ farther side of, extreme;
previous (in time), former;
ancient, past;
later, future, next;
following, succeeding, subsequent;
final, last;
exceeding (in number orﾠ degree), more than;
better orﾠ worse than, superior orﾠ inferior to, best orﾠ worst, highest, supreme, chief (in the compar. meanings <where alsoﾠ - tara>, with abl., rarely gen. orﾠ ifc.;
exceptionally paraṉṡatam, more than a hundred lit. « an excessive hundred, a hundred with a surplus» R. ;
parāḥkoṭayaḥ Prab. Hcat.) RV. etc. etc.;
strange, foreign, alien, adverse, hostile ib. ;
other than, different from (abl.) Prab. ;
left, remaining Kathās. ;
concerned orﾠ anxious for (loc.) R. ;
m. another (different from one's self), a foreigner, enemy, foe, adversary RV. etc. etc.;
a following letter orﾠ sound (only ifc. mfn. e.g.. ta-para, having t as the following letter, followed by t) RPrāt. Pāṇ. ;
(scil. graha) a subsidiary Soma-graha TS. ;
N. of a king of Kosala with the patr. Āṭṇāra Br. ;
of another king MBh. ;
of a son of Samara Hariv. ;
(sc. prāsāda) of the palace of Mitravindā ib. ;
m. orﾠ n. the Supreme orﾠ Absolute Being, the Universal Soul Up. R. Pur. ;
(ā) f. a foreign country, abroad (?) Kathās. ;
a species of plant L. ;
N. of a sound in the first of its 4 stages L. ;
a partic. measure of time Sāy. ;
N. of a river MBh. VP. (v.l. pārā, veṇā, veṇṇā);
of a goddess (cf. s.v.) n. remotest distance MBh. ;
highest point orﾠ degree ib. ;
final beatitude L. ( alsoﾠ - taram andﾠ parātpara-taram);
the number 10,000,000,000 (as the full age of Brahmā.) VP. ;
N. of partic. Sāmans Kāṭh. ;
any chief matter orﾠ paramount object (ifc. <f. ā> having as the chief object, given up to, occupied with, engrossed in, intent upon, resting on, consisting of, serving for, synonymous with etc. MBh. Kāv. etc.);
the wider orﾠ mare extended orﾠ remoter meaning of a word Jaim. Kull.;
(in logic) genus;
existence (regarded as the common property of all things) W. ;
(am) ind. afterwards, later;
(with abl.) beyond, after (e.g.. paraṉvijñānāt, beyond human knowledge;
astam-ayātp-, after sunset;
mattaḥp-, after me;
ataḥp- orﾠ paramataḥ, after this, farther on, hereafter, next;
itaḥp-, henceforward, from now;
tataḥp- orﾠ tataṡcap-, after that, thereupon;
nâ̱smātp- <for mâ̱sm-p->, no more of this, enough) MBh. Kāv. etc.;
in a high degree, excessively, greatly, completely ib. ;
rather, most willingly, by all means ib. ;
I will, so be it Divyâ̱v. ;
at the most, at the utmost, merely, no more than, nothing but ib. ;
but, however, otherwise ( paraṉtu orﾠ paraṉkiṉtu id.;
yadip-, if at all, perhaps, at any rate;
na-p-, not-but;
napñparaṉ-api, not only-but alsoﾠ;
pñparaṉna-apina, not only not-but not even;
napñparaṉ-yāvat, not only-but even) ib. ;
( páreṇa) ind. farther, beyond, past (with acc.) RV. etc. etc.;
thereupon, afterwards, later than, after (with abl. orﾠ gen.). Mn. MBh. etc.;
( paré) ind. later, farther, in future, afterwards RV. MBh. Kāv. ;
+ cf. Zd. para;
Gk. πέρα, πέραν;
Lat. peren-die;
Goth. faírra;
Germ. fern;
Eng. far andﾠ fore
para2) in comp. for - ras
- परकथा
- परकरगत
- परकर्मन्
- परकलत्र
- परकायप्रवेशन
- परकार्य
- परकाल
- परकृति
- परकृत्य
- परक्रम
- परक्राथिन्
- परक्रान्ति
- परक्षुद्रा
- परक्षेत्र
- परखातक
- परगत
- परगामिन्
- परगुण
- परगृहवास
- परगेहव्
- परग्रन्थि
- परग्लानि
- परचक्र
- परचित्तज्ञान
- परचिन्ता
- परच्छन्द
- परच्छिद्र
- परज
- परजन
- परजन्मन्
- परजात
- परज्ञानमय
- परतङ्गण
- परतत्त्व
- परतन्त्र
- परतम
- परतर
- परतर्कक
- परतर्कुक
- परतल्प
- परतस्
- परता
- परतापन
- परतीर्थिक
- परतोषयितृ
- परत्र
- परत्व
- परदार
- परदुःख
- परदूषण
- परदेवता
- परदेश
- परदोष
- परद्रव्य
- परद्रोह
- परद्वेषिन्
- परधन
- परधर्म
- परध्यान
- परनिन्दा
- परनिपात
- परनिर्मितवशवर्तिन्
- परनिर्वाण
- परंतप
- परपक्ष
- परपत्नी
- परपद
- परपरिग्रह
- परपरिभव
- परपरिवाद
- परपाक
- परपारभूत
- परपिण्ड
- परपुरंजय
- परपुरप्रवेश
- परपुरुष
- परपुष्ट
- परपूरुष
- परपूर्वत्व
- परपूर्वा
- परपौरवतन्तव
- परप्रकाशक
- परप्रणव
- परप्रयोजन
- परप्रवादिन्
- परप्रेष्यत्व
- परबल
- परबलीयस्
- परब्रह्मन्
- परभाग
- परभाग्य
- परभाव
- परभाषा
- परभू
- परभूत
- परभूमि
- परभूषण
- परभृत्
- परभृत
- परभृतिका
- परभृत्य
- परभेदक
- परभेदन
- परमणि
- परमत
- परमद
- परमन्त्र
- परमन्थु
- परमन्यु
- परमर्म
- परमात्र
- परमार
- परमुखचपेटिका
- परमृत्यु
- परमोक्षनिरासकारिका
- परम्पर
- परम्परा
- परपराक
- परपरित
- परपरीण
- परयुवतिग
- परयोषित्
- पररमण
- परराष्ट्र
- पररूप
- परलोक
- परवत्
- परवर्ग
- परवल्लभ
- परवश
- परवश्य
- परवस्तु
- परवाच्य
- परवाणि
- परवाद
- परवारण
- परवित्त
- परवीरहन्
- परवेश्मन्
- परव्याक्षेपिन्
- परव्यूहविनाशन
- परव्रत
- परशक्ति
- परशरीरावेश
- परशासन
- परशिव
- परशुचि
- परश्री
- परश्वस्
- परसंगत
- परसंचारक
- परसंज्ञक
- परसम्बन्ध
- परसवर्ण
- परसस्थान
- परसात्कृ
- परसेवा
- परस्त्री
- परस्थान
- परस्व
- परहंस
- परहन्
- परहित
-
5 अग्र _agra
अग्र a. [अङ्ग्-रन् नलोपः Uṇ.2.28]1 First, foremost, chief, best, prominent, principal, pre-eminent; ˚महिषी chief queen; ˚वातमासेवमाना M.1. front (and hence, fresh) breeze; ˚आसनम् chief seat, seat of honour; माम- ग्रासनतो$वकृष्टमवशं ये दृष्टवन्तः पुरा Mu.1.12.-2 Excessive, over and above, surplus; supernumerary, projecting (अधिक).-ग्रः Setting mountain; अग्रसानुषु नितान्तपिशङ्गैः Ki.9.7.-ग्रम् 1 (a) The foremost or topmost point, tip, point (opp. मूलम्, मध्यम्); (fig.) sharpness, keenness; धर्मस्य ब्राह्मणो मूलम् मग्रं राजन्य उच्यते Ms.11.83; दर्व्याम् अग्रं मूलम् मध्यम् &c.; नासिका˚ tip of the nose; सूचि˚ &c.; समस्ता एव विद्या जिह्वाग्रे$भवन् K.346 stood on the tip of the tongue; अमुष्य विद्या रसनाग्रनर्तकी N.1.5. (b) Top, summit, surface; कैलास˚, पर्वत˚, &c.-2 Front, van; अग्रे कृ put in the front or at the head; तामग्रे कृत्वा Pt.4. See अग्रे.-3 The best of any kind; स्यन्दनाग्रेण with the best of chariots; प्रासादाग्रैः Rām.-4 Superiority, excellence (उत्कर्ष); अग्रादग्रं रोहति Tāṇḍya.-5 Goal, aim, resting place (आलम्बनम्); मनुमेकाग्रमासीनम् Ms.1.1, See ˚भूमि also.-6 Beginning, See अग्रे.-7 A multitude, assemblage.-8 Overplus, excess, surplus; साग्रं स्त्रीसहस्रम् Rām. 1 women and more; so साग्रकोटी च रक्षसाम्.-9 A weight = पल q. v.-1 A measure of food given as alms (ब्राह्मणभोजनम् occurring in अग्रहार); प्रयतो ब्राह्मणाग्रे यः श्रद्धया परया युतः । Mb.13.65.13.-11 (Astr.) Amplitude of the sun (˚ग्रा, अग्रका also). cf....अग्रमालम्बने$धिके । पुरोपरिप्रान्ताद्येषु न पुंसि प्रमिताशने । Nm.-12 Forepart of time; नैवेह किंचनाग्र आसीत् Bṛi. Up.1.2.1. In compounds as first member meaning 'the forepart', 'front', 'tip' &c.; e. g. ˚अक्चयः First procurement (cf. Daṇḍa- viveka G. O. S.52, p.43). ˚पादः -चरणः the forepart of the foot, toe; so ˚हस्तः, ˚करः, ˚पाणिः &c.; ˚सरोरूहम् the topmost lotus. पद्मानि यस्याग्रसरोरुहाणि Ku.1.16. ˚कर्णम् Tip-ear; top of the ear; Mātaṅga L.5.7. ˚कायः forepart of the body; so ˚नखम्, ˚नासिका tip of the nail, nose &c., -adv. In front, before, ahead.-Comp. -अंशुः [अग्रम् अंशोः] the focal point.-अक्षि n. [कर्म.] sharp or pointed vision, side-look (अपाङ्गवीक्षण); अग्राक्ष्णा वीक्षमाणस्तु तिर्यग् भ्रातरमब्रवीत् Rām.-अद्वन् a. having precedence in eating.-अनी (णी) कः (कम्) vanguard; दीर्घाल्लँघूंश्चैव नरानग्रानीकेषु योधयेत् Ms.7.193; [अग्राणीकं रघुव्याघ्रौ राक्षसानां बभञ्जतुः Rām.-अयणीयम [अग्रं श्रेष्टं अयनं ज्ञानं तत्र साधु छ].1 N. of a Buddhistic tenet (उत्पादपूर्वमग्रायणीयमथ वीर्यता प्रवादः स्यात् -हेमचन्द्रः).-2 title of the second of the fourteen oldest Jain books (Pūrvas).-अवलेहितम् [अग्रम् अव- लेहितम् आस्वादितं यस्य] food at a Śrāddha ceremony, the chief part of which has been tested.-आसनम् First seat of honour; मामग्रासनतो$वकृष्टमवशम् Mu.1.12.-उत्सर्गः taking a thing by leaving its first portion in con- formity with the rule of laying by nothing for the next day (i. e. the rule of non hoarding); cf. Daṇḍaviveka G. O. S.52, pp.43-44.-उपहरणम् first supply.-उपहरणीय a. [अग्रे उपह्रियते कर्मणि अनीयर्]1 that which is first offered or supplied.-2 [अग्रम् उपह्रियते यस्मै हृ- संप्रदाने अनीयर्] श्राद्धाद्यर्थमुपकल्पितस्य अन्नादेरग्रे दानोद्देश्यः वास्तु- देवादिः Tv.-करः 1 = अग्रहस्तः q. v.-2 the focal point.-केशः front line of hair; ˚शेषु रेणुः अपहरति K.86.-गः [अग्रे गच्छतीति, गम्-ड] a leader, a guide; taking the lead; marching foremost.-गण्य a. [अग्रे गण्यते$सौ] foremost, to be ranked first; शमनभवनयाने यद्भवानग्रगण्यः Mahān.-गामिन् a. [अग्रे गच्छति] a leader; प्रष्ठो$ग्रगामिनि P.VIII.3.92.-ज a. [अग्रे जायते; जन्-ड.] first born or produced; आनन्देनाग्रजेनेव R.1.78.(-जः) 1 the first born, an elder brother; सुमतिं ममाग्रजमवगच्छ M.5; अस्त्येव मन्युर्भरताग्रजे मे R.14.73.-2 a Brāhmaṇa. (-जा) an elder sister; so ˚जात, ˚जातक, ˚जाति.-जङ्घा the forepart of the calf.-जन्मन् m. [अग्रे जन्म यस्य सः]1 the first-born, an elder brother; जनकाग्रजन्मनोः शासनमतिक्रम्य Dk.2.-2 a Brāhmaṇa (वर्णेषु मध्ये अग्रजातत्वात्, or अग्रात् प्रधानाङ्गात् मुखात् जातत्वात्, ब्राह्मणो$स्य मुखमासीत्, तस्मात् त्रिवृत् स्तोमानां मुखम... अग्निर्देवतानां ब्राह्मणो मनुष्याणाम्; तस्माद् ब्राह्मणो मुखेन वीर्यं करोति मुखतो हि सृष्टः Tāṇḍya); अतिवयसमग्रजन्मानम् K.12; अवो- चत् ˚न्मा Dk.13.3; N. of Brahmā, as he was the first to be born in the waters. cf. अग्रजन्मा द्विजे ज्येष्ठभ्रातरि ब्रह्मणि स्मृतम् Nm.-जिह्वा the tip of the tongue.-ज्या (astr.) the sign of the amplitude.-दानिन् [अग्रे दानम् अस्य; अग्र- दान-इनि] a (degraded) Brāhmaṇa who takes presents offered in honour of the dead (प्रेतोद्देशेन यद्दानं दीयते तत्प्रति- ग्राही); लोभी विप्रश्च शूद्राणामग्रेदानं गृहीतवान् । ग्रहणे मृतदानानां (ग्रहणात्तिलदानानां Tv.) अग्रदानी बभूव सः ॥-दानीयः [अग्रे दानमर्हति छ] = अग्रदानिन्.-दूतः a harbinger; कृष्णाक्रोधा- ग्रदूतः Ve.1.22; ˚दूतिका Dk.2; महीपतीनां प्रणयाग्रदूत्यः R.6.12;-देवी the chief queen; समग्रदेवीनिवहाग्र- देवी... । Bu.ch.1.15.-धान्यम a cereal grain. (Mar. जोंधळा), Holcus soraghum or Holcus spicatus. (Mar. बाजरी).-निरूपणम् predestination; prophecy, deter- mining beforehand.-नीः (णीः) [अग्रे नीयते असौ नी-क्विप्, णत्वम्]1 a leader, foremost, first, chief; ˚णी- र्विरागहेतुः K.195; अप्यग्रणीर्मन्त्रकृतामृषीणाम् R.5.4. chief.-2 fire.-पर्णी [अग्रे पर्णं यस्याः सा-ङीप्] cowage, Carpopo- gon Pruriens (अजलोमन्). [Mar. कुयली].-पातिन् a. [अग्रे आदौ पतति; पत्-णिनि] happening beforehand, ante- cedent; [˚तीनि शुभानि निमित्तानि K.65.-पादः the fore- part of the foot; toes; नवकिसलयरागेणाग्रपादेन M.3.12; ˚स्थिता standing on tiptoe. Ś.5.-पाणिः = ˚हस्तः q. v.-पूजा the highest or first mark of reverence or respect; ˚जामिह स्थित्वा गृहाणेदं विषं प्रभो Rām.-पेयम् precedence in drinking.-प्रदायिन् a. giving in advance; तेषामग्र- प्रदायी स्याः कल्पोत्थायी प्रियंवदः Mb.5.135.35.-बीज a. [अग्रं शाखाग्रं बीजमुत्पादकं यस्य] growing by means of the tip or end of branches, growing on the stock or stem of another tree, such as 'कलम' in Mar. (-जः) a viviparous plant.-भागः [कर्म.]1 the first or best part (श्राद्धादौ प्रथममुद्धृत्य देयं द्रव्यम्)-2 remnant, remainder (शेषभाग).-3 fore-part, tip, point.-4 (astr.) a degree of amplitude.-भागिन् a. [अग्र- भागो$स्यास्ति; अस्त्यर्थे इनि] first to take or claim (the remnant); अलङ्क्रियमाणस्य तस्य अनुलेपनमाल्ये ˚गी भवामि V. 5, claiming the first share of the remnant etc.-भावः precedence. उदारसंख्यैः सचिवैरसंख्यैः कृताग्रभावः स उदाग्रभावः Bu.ch.I.15.-भुज् a.1 having precedence in eating. स तानग्रभुजस्तात धान्येन च धनेन च Mb.1.178.12.-2 gluttonous, voracious (औदरिक).-भूः [अग्रे भवति भू-क्विप्] = ˚ज.-भूमिः f.1 goal of ambition or ob- ject aimed at; ततो$ग्रभूमिं व्यवसायासिद्धेः Ki.17.55; त्वमग्र- भूमिर्निरपायसंश्रया Śi.1.32 (प्राप्यस्थानम्).-2 the topmost part, pinnacle; विमान˚ Me.71.-महिषी the prin- cipal queen.-मांसम् [अग्रं भक्ष्यत्वेन प्रधानं मांसम्] flesh in the heart, the heart itself; ˚सं चानीतं Ve.3.2. morbid protuberance of the liver.-यणम् [अग्रम् अयनात् उत्तरायणात् णत्वं शकं˚ तद्विधानकालो$स्य अच् (?) Tv.] a kind of sacrificial ceremony. See आग्रयण.-यान a. [अग्रे यानं यस्य, या-ल्युट्] taking the lead, foremost. (-नम्) an army that stops in front to defy the enemy. मनो$ग्रयानं वचसा निरुक्तं नमामहे Bhāg.8.5.26.-यायिन् a. [अग्रे यास्यति या-णिनि] taking the lead, leading the van; पुत्रस्य ते रणशिरस्ययमग्रयायी Ś.7.26. मान- धनाग्रयायी R.5.3,5.62.18.1.-योधिन् [अग्रे स्थित्वा युध्यते] the principal hero, champion राक्षसानां वधे तेषां ˚धी भविष्यति Rām.; so ˚वीर; कर्मसु चाग्रवीरः.-रन्ध्रम् opening fore-part; त्रासान्नासाग्ररन्ध्रं विशति Māl.1.1.-लोहिता [अग्रं लोहितं यस्याः सा] a kind of pot-herb (चिल्लीशाक).-संख्या the first place or rank; पुत्रः समारोपयदग्रसंख्याम् R.18.3.-वक्त्रम् N. of a surgical instrument, Suśr.-वातः fresh breeze; अग्रवातमासेवमाना M.1.-शोमा towering beauty or the beauty of the peaks; कैलासशैलस्य यदग्रशोभाम् । Bu. ch.1.3.-संधानी [अग्रे फलोत्पत्तेः प्राक् संधी- यते ज्ञायते $नया कार्यम् Tv.] the register of human actions kept by Yama (यत्र हि प्राणिवर्गस्य प्राग्भवीयकर्मानुसारेण शुभा- शुभसूचकं सर्वं लिख्यते सा यमपञ्जिका).-सन्ध्या early dawn; कर्कन्धूनामुपरि तुहिनं रञ़्जयत्यग्रसन्ध्या Ś.4. v.1.-सर = यायिन् taking the lead; आयोधनाग्रसरतां त्वयि वीर याते R.5.71.-सारा [अग्रं शीर्षमात्रं सारो यस्याः सा]1 a sprout which has tips without fruits.-2 a short method of counting im- mense numbers.-हर a. [अग्रे ह्रियते दीयते$सौ; हृ-अच्]1 that which must be given first.-2 = अग्रहारिन्.-हस्त (˚कर; ˚पाणिः,) the forepart of the hand or arm; अग्रहस्तेन गृहीत्वा प्रसादयैनाम् Ratn.3; forepart of the trunk (of an elephant); often used for a finger or fingers taken collectively; शीतलस्ते ˚स्तः Mk.3; अतिसाध्वसेन वेपते मे ˚स्तः Ratn.1; कुसुमित इव ते ˚स्तः प्रतिभाति M.1.; प्रसारिते ˚स्ते M.4; ˚हस्तात्प्रभ्रष्टं पुष्पभाजनम् Ś.4. slipped from the fingers; also the right hand; अथ ˚हस्ते मुकुलीकृताङ्गुलौ Ku.5.63. (अग्रश्चासौ हस्तश्च Malli.). Ki.5.29.-हायनः (णः) [अग्रः श्रेष्ठः हायनो व्रीहिः अत्र, णत्वम्] the beginning of the year; N. of the month मार्गशीर्ष; (मासानां मार्गशीर्षो$हम् Bg. 1.35.); ˚इष्टिः नवशस्येष्टिर्यागभेदः.-हारः 1 a grant of land given by kings (to Brāhmaṇas) for sustenance (अग्रं ब्राह्मणभोजनं, तदर्थं ह्रियन्ते राजधनात् पृथक् क्रियन्ते ते क्षेत्रादयः- नीलकण्ठ; क्षेत्रोत्पन्नशस्यादुद्धृत्य ब्राह्मणोद्देशेन स्थाप्यं धान्यादि, गुरुकुला- दावृत्तब्रह्मचारिणे देयं क्षेत्रादि, ग्रामभेदश्च Tv.); अग्रहारांश्च दास्यामि ग्रामं नगरसंमितम् Mb.3.64.4. कस्मिंश्चिदग्रहारे Dk.8.9.-2 the first offering in वैश्वदेव Mb.3.234.47. -
6 अरत्निः _aratniḥ
अरत्निः (m. or f.) [ऋ-कत्नि रत्निः स नास्ति यत्र]1 The elbow; sometimes the fist itself.-2 A cubit of the middle length, from the elbow to the tip of the little finger, an ell; अरत्निस्तु निष्कनिष्ठेन मुष्टिना Ak.; मध्याङ्गुलि- कूर्परयोर्मध्ये प्रामाणिकः करः । बद्धमुष्टिकरो रत्निररत्निः स कनिष्ठिकः ॥ Halāy.; A measure 24 Aṅgulas (fingers); एकविंशति- यूपास्ते एकविंशत्यरत्नयः Rām.1.14.25. पञ्चारत्नयो रथपथः Kau. A.2.4. सममरत्नियुगे$युगचक्षुषः Ki.18.6.-3 The arm; अरत्निना चाभिहत्य शिरः कायादपाहरत् Mb.3.157.7. -
7 कर्ण _karṇa
कर्ण a. Ved.1 Having long ears.-2 Furnished with chaff (as grain).-र्णः 1 The ear; अहो खलभुजङ्गस्य विपरीतवधक्रमः । कर्णे लगति चान्यस्य प्राणैरन्यो वियुज्यते ॥ Pt.1. 35, 34 also;-कर्णे दा to listen;कर्णमागम् to come to the ear, become known; तद्गुणैः कर्णमागत्य R.1.9;कर्णे कृ to put round the ear; Ch. P.1; कर्णे कथयति whis- pers in the ear; cf. षट्कर्ण, चतुष्कर्ण &c. also.-2 The handle or ear of a vessel; उभा कर्णा हिरण्यया Rv.8.72.12.-3 The helm or rudder of a ship; सेना भ्रमति संख्येषु हत- कर्णेव नौर्जले Rām.6.48.26.-4 The hypotenuse of a triangle.-5 The diameter of a circle; Sūrya.-6 An intermediate region or quarter (उपदिग्भाग); Mb.6. 6.1.-7 (In prosody) A spondee.-8 N. of a tree (Mar. बाहवा, रुइमांदार) Rām.5.56.34.-2 N. of a celebrated warrior on the side of the Kauravas mentioned in the Mahābhārata. भवान् भीष्मश्च कर्णश्च Bg.1.8;11.34. [He was the son of Kuntī begotten on her by the god Sun while she was yet a virgin residing at her father's house (see Kuntī). When the child was born, Kuntī, afraid of the censure of her relatives and also of public scandal, threw the boy into the river where he was found by Adhiratha, charioteer of Dhṛitrāṣṭra, and given over to his wife Rādhā, who brought him up like her own child; whence Karṇa is often called Sūtaputra, Rādheya &c. Karṇa, when grown up, was made king of Aṇga by Duryodhana, and became by virtue of his many generous acts a type of charity. On one occasion Indra (whose care it was to favour his son Arjuna) disguised himself as a Brāhmaṇa and cajoled him out of his divine armour and ear-rings, and gave him in return a charmed javelin. With a desire to make himself proficient in the science of war, he, calling himself a Brāhmaṇa went to Parasurāma and learnt that art from him. But his secret did not long remain concealed. On one occasion when Parasurāma had fallen asleep with his head resting on Karṇa's lap, a worm (supposed by some to be the form assumed by Indra himself to defeat Karṇa's object) began to eat into his lap and made a deep rent in it; but as Karṇa showed not the least sign of pain, his real character was discovered by his preceptor who cursed him that the art he had learnt would avail him not in times of need. On another occasion he was curse by a Brāhmaṇa (whose cow he had unwittingly slain in chase) that the earth would eat up the wheel of his chariot in the hour of trial. Even with such disadvan- tages as these, he acquitted himself most valiantly in the great war between the Paṇḍavas and Kauravas, while acting as generalissimo of the Kaurava forces after Bhīṣma and Droṇa had fallen. He maintained the field against the Paṇḍavas for three days, but on the last day he was slain by Arjuna while the wheel of his chariot had sunk down into the earth. Karṇa was the most intimate friend of Duryodhana, and with Śakuni joined him in all the various schemes and plots that were devised from time to time for the destruction of the Paṇ&dvas.]-Comp. -अञ्चलः (लम्) Ear-lobe; (Mātaṅga L.5.12.)-अञ्जलिः 1 The auditory passage of the outer ear.-2 The ears pricked up; आपीय कर्णाञ्जलिभिर्भवापहाम् Bhāg.3.13.5.-अनुजः Yudhiṣṭhira.-अन्तिक a. close to the ear; स्वनसि मृदु कर्णान्तिकचरः Ś.1.23.-अन्दुः, -न्दू f. an ornament for the ear, ear-ring.-अर्पणम् giving ear, listening.-आरा (= -वेधनी). -आस्फालः the flapping of the elephant's ears.-इन्दुः f. a semicircular ear-ring.-उत्तंसः an ear-ornament or merely an ornament (according to some authorities). (Mammaṭa says that here कर्ण means कर्णंस्थितत्व; cf. also his remark ad hoc:- कर्णावतंसादिपदे कर्णादिध्वनिनिर्मितः । सन्निधानार्थबोधार्थं स्थितेष्वेत- त्समर्थनम् ॥ K. P.7).-उपकर्णिका rumour; (lit. 'from ear to ear'). प्रागेव कर्णोपकर्णिकया श्रुतापवादक्षुभितहृदयः Pt.-ऊर्णः a kind of deer; कर्णोर्णैकपदं चास्मै निर्जुष्टं वृकनाभिभिः Bhāg.-कषायः Dirt in the ears; आपीयतां कर्णकषायशोषाननुक्रमिष्ये न इमान्सुपेशान् Bhāg.2.6.46.-कीटा, -टी 1 a worm with many feet and of a reddish colour,-2 a small centipede.-कुमारी N. of Bhavānī.-कूटः The tower at the corner of the roof; Māna.19.54-55.-क्ष्वेडः (in Medic.) a constant noise in the ear.-गूथम् ear- wax.(-थः) -गूथकः hardening of the wax of the ear.-गोचर a. audible.-ग्राहः a helmsman.-चूलिका f. An ear-ring; उत्कृत्तकर्णचूलिकेन मुखेन...... Svapna.2.-जप a. (also कर्णेजप) a secret traducer, talebearer, informer. कर्णेजपः सूचकः Mbh. on P.III.2.13.-जपः, -जापः slandering, tale-bearing, calumniating.-जलूका a small centipede. (also-जलौकस्, -जलौका)-जाहम् the root of the ear; cf. तस्य पाकमूले पील्वादिकर्णादिभ्यः कुणब्जाह चौ Pān. V.2.24. अपि कर्णजाहविनिवेशिताननः Māl.5.8.-जित् m. 'conqueror of Karṇa', epithet of Arjuna, the third Pāṇḍava prince.-ज्वरः pain to the ear; U.5.6.-तालः the flapping of the elephant's ears, the noise made by it; विस्तारितः कुञ्जरकर्ण- तालैः R.7.39,9.71; Śi.17.37.-दर्पणः an ear-ring.-दुन्दुभिः = कर्णकीटा.-धारः a helmsman, a pilot; अकर्णधारा जलधौ विप्लवेतेह नौरिव H.3.2; अविनयनदीकर्णधार- कर्ण Ve.4.-धारिणी a female elephant.-पत्रकः The lobe of the ear; Y.3.96.-पथः the range of hearing.-परम्परा from ear to ear, hearsay; इति कर्णपरंपरया श्रुतम् Ratn.1.-पर्वन् n. the eighth (i. e. Karṇa) section of the Mahābhārata.-पाकः inflammation of the outer ear.-पालिः, -ली f.1 the lobe of the ear.-2 the outer edge of the ear. (-ली) an ornament of the ear.-पाशः a beautiful ear; U.6.27.-पिशाची f. a type of goddess.-पुटम् the auditory passage of the ear.-पूरः 1 an ornament (of flowers &c.) worn round the ear, an ear-ring; इदं च करतलं किमिति कर्णपूरतामारोपितम् K.6. प्रचुरसमरशोभासुभ्रुवः कर्णपूरः Śiva. B.3.46.-2 the Aśoka tree.-3 the Śirīṣa tree.-4 the blue lotus.-पूरकः 1 an ear-ring.-2 the Kadamba tree.-3 the Aṣoka tree.-4 the blue lotus.-प्रणादः, -प्रतिनाहः a disease of the ear.-प्रान्तः the lobe of the ear.-फलः a kind of fish.-भूषणम्, -भूषा an ear-ornament.-मुकुरः an ear-ornament.-मूलम् the root of the ear; तं कर्णमूलमागत्य रामे श्रीर्न्यस्यतामिति R.12.2.-मोटी a form of Durgā.-योनि a. having the ear as a source. तस्य साध्वीरिषवो याभिरस्यति नृचक्षसो दृशये कर्णयोनयः Rv.2.24.8.-लता, -लतिका the lobe of the ear; मन्ये$मुना कर्णलतामयेन N.7.64.-वंशः a raised platform or dais of bamboo.-वर्जित a. earless. (-तः) a snake.-विवरम्, -छिद्रम्, -पुरम्, -रन्ध्रम् the auditory passage of the ear.-विष् f. ear-wax; Ms.5.135.-विषम् 'poisoning the ear', slandering, backbiting.-वेधः piercing the ears to put ear-rings on; a religi- ous ceremony (संस्कार).-वेधनी, -वेधनिका an instrument for piercing the ear.-वेष्टः, -वेष्टनम् an ear-ring; सुकृतौ कर्णवेष्टौ च Rām.5.15.42.-शष्कुली the outer part of the ear (leading to the auditory passage); AV.9.8.1. अवलम्बितकर्णशष्कुलीकलसीकं रचयन्नवोचत N.2.8.-शूलः, -लम् ear-ache.-श्रव a. audible, loud; कर्णश्रवे$- निले Ms.4.12.-श्रावः, -संश्रवः 'running of the ear', discharge of pus or ichorous matter from the ear.-सूः f. Kuntī, mother of Karṇa.-स्रोतस् n. excretion of the ear (कर्णमल) कर्णस्रोतोभवं चापि मधुं नाम महासुरम् Mb.6. 67.14.-हर्म्यम् a tower, a side-tower.-हीन a. earless. (-नः) a snake. -
8 कृपा _kṛpā
कृपा [क्रप्-भिदा ˚अङ् संप्र.] Pity, tenderness, compassion; कृपया परयाविष्टः Bg.1.28; चक्रवाकयोः पुरो वियुक्ते मिथुने कृपावती Ku.5.26; Śānti.4.19; सकृपम् kindly.-Comp. -अन्वित a. merciful.-आकरः, -सागरः -सिन्धुः extremely com- passionate.-दृष्टिः f. a look with favour, a kind of look. -
9 मृजा _mṛjā
मृजा [मृज्-अङ्]1 Cleansing, purifying, washing, ablution; परया मृजया हीनां कृष्णपक्षे निशामिव Rām.5.19.16.-2 Cleanliness, purity; मृजान्वया स्नेहमिव स्रवन्तीः (...... शस्यविशेष-पङ्क्तीः) Bk.2.13 (शुद्धि)-3 Complexion, pure skin or clear complexion. -
10 विप्रतिपन्न _vipratipanna
विप्रतिपन्न p. p.1 Mutually opposed, opposite, dissentient; उवाच परया सूक्त्या बुद्ध्या विप्रतिपन्नया Rām.2. 19.1.-2 Confused, bewildered, perplexed; श्रुतिविप्रतिपन्ना ते यदा स्थास्यति निश्चला Bg.2.53.-3 Hindered, obstructed; नद्यो जलं विप्रतिपन्नमार्गाः Rām.4.28.45.-4 Contested, disputed.-5 Mutually connected or related.-Comp. -बुद्धि a. having a false opinion. -
11 संधिः _sandhiḥ
संधिः 1 Union, junction, combination, connection; संधये सरला सूची वक्रा छेदाय कर्तरी Subhāṣ.; Me.6.-2 A compact, an agreement.-3 Alliance, league, friend- ship, peace, treaty of peace (one of the six expedients to be used in foreign politics); कति प्रकाराः संधीनां भवन्ति H.4; (the several kinds are described in H.4.16- 125); शत्रुणा न हि संदध्यात् सुश्लिष्टेनापि संधिना H.1.85.-4 A joint, articulation (of the body); तुरगानुधावनकाण्डितसंधेः Ś.2.-5 A fold (of a garment).-6 A breach, hole, chasm.-7 Especially a mine, chasm or opening made by thieves in a wall or underneath a building; संधिं छित्त्वा तु ये चौर्यं रात्रौ कुर्वन्ति तस्कराः Ms.9.276; वृक्षवाटिका- परिसरे संधिं कृत्वा प्रविष्टो$स्मि मध्यमकम् Mk.3.-8 Separation, division.-9 Euphony, euphonic junction or coalition (in gram.)-1 An interval, a pause.-11 A critical juncture.-12 An opportune moment.-13 A period at the expiration of each Yuga or age; त्रेताद्वापरयोः संधौ Mb.1.2.3.-14 A division or joint (in a drama); (they are five; see S. D.33-332); तौ संधिषु व्यञ्जितवृत्तिभेदम् Ku.7.91.-15 The vulva.-16 Distillation.-17 Land etc. donated for the worship of temple deities etc. (cf. Dr. Raghavan's note on वृत्तिसंन्धिप्रतिपादकः Cholachampū p.1 "संधिः देवपूजार्थमतिसृष्टं तादृशं भूम्यादिकं संधिपदस्य द्रविडदेवालयशिलाशासनेषु तादृशे$र्थे व्यवहारदर्शनात् ।").-18 Contrivance, management; तस्य सावरणदृष्टसंधयः काम्यवस्तुषु नवेषु संगिनः R.19.16.-19 Twilight.-2 A seam.-21 The connecting link of a perpendicular (in mensuration).-22 The common side of double triangle.-Comp. -अक्षरम् a diphthong.-काष्ठम् the wood below the top of a gable.-गृहः a bee-hive.-चोरः a housebreaker, a thief who breaks into a house.-छेदः making holes or breaches (in a wall &c.); as in संधिच्छेदशिक्षकः M.4.-छेदनम् burglary.-जम् spirituous liquor.-जीवकः one who lives by dishonest means (particularly as a go-between),-दूषणम् violation of a treaty; अरिषु हि विजयार्थिनः क्षितीशा विदधति सोपधि संधिदूषणानि Ki.1.45.-नालः, -लम् Unguis Odoratus (नख, क्षुर).-पालत्वम् maintenance of treaties.-प्रबन्धनम् the ligament of a joint.-बन्ध 1 the tissues of joints; Ś.2.-2 the cement or lime.-बन्धनम् a ligament tendon, nerve.-भङ्गः, -मुक्तिः f. dislocation of a joint.-मोक्षः the breaking of peace; Kau. A.7.-रन्ध्रका a hole in a wall.-विग्रह m. du. peace and war. ˚अधिकारः the office of the minister for foreign affairs.-विग्रहकः a minister presiding over the above.-विचक्षणः*** one skilled in negotiating treaties.-विद् m. a negotiator of treaties.-विपर्ययौ peace and war; दूते संधिविपर्ययौ Ms.7.65.-वेला 1 the time of twilight.-2 any connecting period-शूलम् a kind of painful indigestion (आमवात).-संभवः a diphthong.-हारकः a house-breaker.
См. также в других словарях:
pára-yoshit — परयोषित् … Indonesian dictionary
pára-yuvati-ga — परयुवतिग … Indonesian dictionary
