-
1 परजन
-
2 परजन्मन्
-
3 पर
pára
abl. sg. m. n. párasmāt, - rāt;
loc. párasmin, - re;
nom. pl. m. páre, - rās, - rāsas;
cf. Pāṇ. 1-1, 34; VII, 1, 16; 50)
far, distant, remote (in space), opposite, ulterior, farther than, beyond, on the other orﾠ farther side of, extreme;
previous (in time), former;
ancient, past;
later, future, next;
following, succeeding, subsequent;
final, last;
exceeding (in number orﾠ degree), more than;
better orﾠ worse than, superior orﾠ inferior to, best orﾠ worst, highest, supreme, chief (in the compar. meanings <where alsoﾠ - tara>, with abl., rarely gen. orﾠ ifc.;
exceptionally paraṉṡatam, more than a hundred lit. « an excessive hundred, a hundred with a surplus» R. ;
parāḥkoṭayaḥ Prab. Hcat.) RV. etc. etc.;
strange, foreign, alien, adverse, hostile ib. ;
other than, different from (abl.) Prab. ;
left, remaining Kathās. ;
concerned orﾠ anxious for (loc.) R. ;
m. another (different from one's self), a foreigner, enemy, foe, adversary RV. etc. etc.;
a following letter orﾠ sound (only ifc. mfn. e.g.. ta-para, having t as the following letter, followed by t) RPrāt. Pāṇ. ;
(scil. graha) a subsidiary Soma-graha TS. ;
N. of a king of Kosala with the patr. Āṭṇāra Br. ;
of another king MBh. ;
of a son of Samara Hariv. ;
(sc. prāsāda) of the palace of Mitravindā ib. ;
m. orﾠ n. the Supreme orﾠ Absolute Being, the Universal Soul Up. R. Pur. ;
(ā) f. a foreign country, abroad (?) Kathās. ;
a species of plant L. ;
N. of a sound in the first of its 4 stages L. ;
a partic. measure of time Sāy. ;
N. of a river MBh. VP. (v.l. pārā, veṇā, veṇṇā);
of a goddess (cf. s.v.) n. remotest distance MBh. ;
highest point orﾠ degree ib. ;
final beatitude L. ( alsoﾠ - taram andﾠ parātpara-taram);
the number 10,000,000,000 (as the full age of Brahmā.) VP. ;
N. of partic. Sāmans Kāṭh. ;
any chief matter orﾠ paramount object (ifc. <f. ā> having as the chief object, given up to, occupied with, engrossed in, intent upon, resting on, consisting of, serving for, synonymous with etc. MBh. Kāv. etc.);
the wider orﾠ mare extended orﾠ remoter meaning of a word Jaim. Kull.;
(in logic) genus;
existence (regarded as the common property of all things) W. ;
(am) ind. afterwards, later;
(with abl.) beyond, after (e.g.. paraṉvijñānāt, beyond human knowledge;
astam-ayātp-, after sunset;
mattaḥp-, after me;
ataḥp- orﾠ paramataḥ, after this, farther on, hereafter, next;
itaḥp-, henceforward, from now;
tataḥp- orﾠ tataṡcap-, after that, thereupon;
nâ̱smātp- <for mâ̱sm-p->, no more of this, enough) MBh. Kāv. etc.;
in a high degree, excessively, greatly, completely ib. ;
rather, most willingly, by all means ib. ;
I will, so be it Divyâ̱v. ;
at the most, at the utmost, merely, no more than, nothing but ib. ;
but, however, otherwise ( paraṉtu orﾠ paraṉkiṉtu id.;
yadip-, if at all, perhaps, at any rate;
na-p-, not-but;
napñparaṉ-api, not only-but alsoﾠ;
pñparaṉna-apina, not only not-but not even;
napñparaṉ-yāvat, not only-but even) ib. ;
( páreṇa) ind. farther, beyond, past (with acc.) RV. etc. etc.;
thereupon, afterwards, later than, after (with abl. orﾠ gen.). Mn. MBh. etc.;
( paré) ind. later, farther, in future, afterwards RV. MBh. Kāv. ;
+ cf. Zd. para;
Gk. πέρα, πέραν;
Lat. peren-die;
Goth. faírra;
Germ. fern;
Eng. far andﾠ fore
para2) in comp. for - ras
- परकथा
- परकरगत
- परकर्मन्
- परकलत्र
- परकायप्रवेशन
- परकार्य
- परकाल
- परकृति
- परकृत्य
- परक्रम
- परक्राथिन्
- परक्रान्ति
- परक्षुद्रा
- परक्षेत्र
- परखातक
- परगत
- परगामिन्
- परगुण
- परगृहवास
- परगेहव्
- परग्रन्थि
- परग्लानि
- परचक्र
- परचित्तज्ञान
- परचिन्ता
- परच्छन्द
- परच्छिद्र
- परज
- परजन
- परजन्मन्
- परजात
- परज्ञानमय
- परतङ्गण
- परतत्त्व
- परतन्त्र
- परतम
- परतर
- परतर्कक
- परतर्कुक
- परतल्प
- परतस्
- परता
- परतापन
- परतीर्थिक
- परतोषयितृ
- परत्र
- परत्व
- परदार
- परदुःख
- परदूषण
- परदेवता
- परदेश
- परदोष
- परद्रव्य
- परद्रोह
- परद्वेषिन्
- परधन
- परधर्म
- परध्यान
- परनिन्दा
- परनिपात
- परनिर्मितवशवर्तिन्
- परनिर्वाण
- परंतप
- परपक्ष
- परपत्नी
- परपद
- परपरिग्रह
- परपरिभव
- परपरिवाद
- परपाक
- परपारभूत
- परपिण्ड
- परपुरंजय
- परपुरप्रवेश
- परपुरुष
- परपुष्ट
- परपूरुष
- परपूर्वत्व
- परपूर्वा
- परपौरवतन्तव
- परप्रकाशक
- परप्रणव
- परप्रयोजन
- परप्रवादिन्
- परप्रेष्यत्व
- परबल
- परबलीयस्
- परब्रह्मन्
- परभाग
- परभाग्य
- परभाव
- परभाषा
- परभू
- परभूत
- परभूमि
- परभूषण
- परभृत्
- परभृत
- परभृतिका
- परभृत्य
- परभेदक
- परभेदन
- परमणि
- परमत
- परमद
- परमन्त्र
- परमन्थु
- परमन्यु
- परमर्म
- परमात्र
- परमार
- परमुखचपेटिका
- परमृत्यु
- परमोक्षनिरासकारिका
- परम्पर
- परम्परा
- परपराक
- परपरित
- परपरीण
- परयुवतिग
- परयोषित्
- पररमण
- परराष्ट्र
- पररूप
- परलोक
- परवत्
- परवर्ग
- परवल्लभ
- परवश
- परवश्य
- परवस्तु
- परवाच्य
- परवाणि
- परवाद
- परवारण
- परवित्त
- परवीरहन्
- परवेश्मन्
- परव्याक्षेपिन्
- परव्यूहविनाशन
- परव्रत
- परशक्ति
- परशरीरावेश
- परशासन
- परशिव
- परशुचि
- परश्री
- परश्वस्
- परसंगत
- परसंचारक
- परसंज्ञक
- परसम्बन्ध
- परसवर्ण
- परसस्थान
- परसात्कृ
- परसेवा
- परस्त्री
- परस्थान
- परस्व
- परहंस
- परहन्
- परहित
-
4 पर _para
पर a. [पॄ-भावे-अप्, कर्तरि अच्-वा] (Declined optional- ly like a pronoun in nom. voc. pl., and abl. and loc. sing. when it denotes relative position)1 Other, differ- ent, another; see पर m also.-2 Distant, removed, remote; अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः Bg.4.4.-3 Beyond, further, on the other side of; म्लेच्छदेशस्ततः परः Ms.2.23;7.158.-4 Subsequent, following, next to, future, after (usually with abl.); बाल्यात् परामिव दशां मदनो$ध्युवास R.5.63; Ku.1.31.-5 Higher, superior; सिकतात्वादपि परां प्रपेदे परमाणुताम् R.15.22; इन्द्रियाणि पराण्याहु- रिन्द्रियेभ्यः परं मनः । मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥ Bg.3.42.-9 Highest, greatest, most distinguished, pre-eminent, chief, best, principal; क्षत्रात् परं नास्ति Bṛi. Up.1.4.11. न त्वया द्रष्टव्यानां परं दृष्टम् Ś.2; Ki.5.18; परतो$पि परः Ku.2.14 'higher than the highest'; 6.19; Ś7.27.-7 Having as a following letter or sound, followed by (in comp.).-8 Alien, estranged, stranger.-9 Hostile, inimical, adverse,-1 Exceeding, having a surplus or remainder, left over; as in परं शतम् 'exceeding or more than a hundred.-11 Final, last.-12 (At the end of comp.) Having anything as the highest ob- ject, absorbed or engrossed in, intent on, solely devoted to, wholly engaged or occupied in; परिचर्यापरः R.1.91; so ध्यानपर, शोकपर, दैवपर, चिन्तापर &c.-रः 1 Another person, a stranger, foreigner; oft. in pl. in this sense; यतः परेषां गुणग्रहीतासि Bv.1.9; Śi.2.74; see एक, अन्य also.-2 A foe, an enemy, adversary; उत्तिष्ठमानस्तु परो नोपेक्ष्यः पथ्यभिच्छता Śi.2.1; Pt.2.158; R.3.21.-3 The Almighty; तावदध्यासते लोकं परस्य परचिन्तकाः Bhāg.3.32.8.-रम् 1 The highest point or pitch, culminating point.-2 The Supreme Sprit; तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्रकाशयति तत् परम् Bg.5.16.-3 Final beatitude; असक्तो ह्याचरन् कर्म परमाप्नोति पूरुषः Bg.3.19.-4 The secondary meaning of a word.-5 (In logic) One of the two kinds of सामान्य or generality of notion; more extensive kind, (comprehending more objects); e. g. पृथ्वी is पर with respect to a घट).-6 The other or future world; परासक्ते च वस्तस्मिन् कथमासीन्मनस्तदा Mb.6.14.55. Note-- The acc., instr. and loc. singulars of पर are used adverbi- ally; e. g. (a) परम्1 beyond, over, out of (with abl.); वर्त्मनः परम् R.1.17.-2 after (with abl.); अस्मात् परम् Ś.6.24; R.1.66;3.39; Me.12; भाग्यायत्त- मतः परम् Ś.4.17; ततः परम् &c.-3 thereupon, there- after.-4 but, however.-5 otherwise.-6 in a high degree, excessively, very much, completely, quite; परं दुःखितो$स्मि &c.-7 most willingly.-8 only.-9 at the utmost. (b) परेण1 farther, beyond, more than; किं वा मृत्योः परेण विधास्यति Māl.2.2.-2 afterwards; मयि तु कृतनिधाने किं विदध्याः परेण Mv.2.49.-3 after (with abl.) स्तन्यत्यागात् परेण U.2.7. (c) परे1 afterwards, thereupon; अथ तेन दशाहतः परे R.8.73.-2 in future.-Comp. -अङ्गम् the hinder part of the body.-अङ्गदः an epithet of Śiva.-अणुः See परमाणु; Bhāg.1.14.11.-अदनः a horse found in the country of Persia or Arabia.-अधिकारचर्चा officiousness, meddlesomeness.-अधीन a. dependent on another, subject, subservient; अन्नमेषां पराधीनं देयं स्याद्भिन्नभाजने Ms.1.54,83; H.1.119.-अन्तः final death. (-ताः) m. (pl.) N. of a people.-अन्तकः an epithet of Śiva.-2 a frontier.-अन्तकालः the time of death; ते ब्रह्मलोकेषु परान्तकाले परामृताः परिमुच्यन्ति सर्वे Muṇḍ.3.2.6.-अन्न a. living or subsisting on another's food. (-न्नम्) the food of another; परगृहललिताः परान्नपुष्टाः Mk.4.28. ˚परिपुष्टता being fed with the food of others; Y.3.241. ˚भोजिन् a. subsisting on the food of others; रोगी चिरप्रवासी परान्नभोजी परावसथशायी । यज्जीवति तन्मरणं यन्मरणं सो$स्य विश्रामः ॥ H.1.12.- अपर a.1 far and near, remote and proximate.-2 prior and posterior.-3 before and beyond, earlier and later.-4 higher and lower, best and worst. (-रः) a Guru of an intermediate class. (-रम्) (in logic) a property intermediate between the greatest and smallest numbers, a species (as existing between the genus and individual); e. g. पृथ्वी which is पर with 1respect to a घट is अपर with respect to द्रव्य; द्रव्यत्वादिक- जातिस्तु परापरतयोच्यते Bhāṣā. P.8.-अभिध्यानम् self-conceit; high opinion for self or body (देहाभिमान); स्वयं पराभिध्यानेन विभ्रंशितस्मृतिः Bhāg.5.14.1.-अमृतम् rain.- अयण (अयन) a.1 attached or devoted to, adhering to.-2 depending on, subject to.-3 intent on, solely devoted to or absorbed in (at the end of comp.); प्रभुर्धनपरायणः Bh.2.56; so मोह˚; अथ मोहपरायणा सती विवशा कामवधूर्विबोधिता Ku.4.1; अग्निहोत्र˚ &c.-4 connected with.-5 being a protector (त्राता); अबर्हाश्चरणैर्हीनाः पूर्वेषां वः परायणाः Mb.1.23.4.-6 leading or conducive to.-(णम्) 1 the principal or highest objest, chief aim, best or last resort; एतत् परायणम् Praśna Up.1.1; तपसश्च परायणम् Rām.1.21.1; Mb.12.179.12.-2 essence, sum.-3 Ved. going away, departure, exit.-4 firm devotion.-5 a universal medicine, panacea.-6 a religious order.-अर्थ a.1 having another aim or meaning.-2 intended or designed for another, done for another.(-र्थः) 1 the highest interest or advan- tage.-2 the interest of another (opp. स्वार्थ); स्वार्थो यस्य परार्थ एव स पुमानेकः सतामग्रणीः Subhāṣ.; R.1.29.-3 the chief or highest meaning.-4 the highest object (i.e. sexual intercourse).-5 the supreme good (मोक्ष); ज्ञात्वा प्रजहि कालेन परार्थमनुदृश्य च Mb.12.288.9.-6 Something else. Hence परार्थता or परार्थत्व means 'being subsidiary to something else; परार्थता हि गुणभावः ŚB. on MS.4.3.-7 an object which is meant for another's use (Sāṅ. Phil.); सङ्घातपरार्थत्वात् त्रिगुणादिविपर्ययादधिष्ठानात् Sāṅ. K.17. ˚वादिन् a. speaking for another; mediator, substitute.-अर्थिन् a. striving for the supreme good. (-र्थम् -र्थे) ind. for the sake of another.-अर्धम् 1 the other part (opp. पूर्वार्ध); the latter half; दिनस्य पूर्वार्धपरार्धभिन्ना छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् Bh.2.6.-2 a particular high number; i. e. 1,,,,,; एकत्वादिपरार्धपर्यन्ता संख्या T. S.-अर्धक a. One half of anything.-अर्ध्य a.1 being on the farther side or half.-2 most distant in number; हेमन्तो वसन्तात् परार्ध्यः Śat. Br.-3 most excellent, best, most exalted, highly esteemed, highest, supreme; R.3.27;8.27;1.64;16;39; आबद्धप्रचुरपरार्ध्यकिंकिणीकः Śi.8.45.-4 most costly; Śi.4.11; श्रियं परार्ध्यां विदधद् विधातृभिः Bu. Ch.1.1.-5 most beautiful or lovely, finest; R.6.4; परस्परस्पर्धिपरार्ध्यरूपाः पौरस्त्रियो यत्र विधाय वेधाः Śi.3.58.-6 Divine: असावाटीत् सङ्ख्ये परार्ध्यवत् Bk.9.64.(-र्ध्यम्) 1 a maximum.-2 an infinite number.- अवर a.1 far and near; परावराणां स्रष्टारं पुराणं परमव्ययम् Mb.1.1.23.-2 earlier and later.-3 prior and posterior or subsequent.-4 higher and lower.-5 traditional; पुनाति पङ्क्तिं वंश्यांश्च सप्त सप्त परावरान् Ms.1. 15.-6 all-including; परावरज्ञो$सि परावरस्त्वम् Mb.3.232. 18. (-रा) descendants.(-रम्) 1 cause and effect.-2 the whole extent of an idea.-3 the universe.-4 totality. ˚ज्ञ, ˚दृश् a. knowing both the past and the future; परावरज्ञो ब्रह्मर्षिः Mb.1.6.5.-अवसथ- शायिन् a. sleeping in another's house; H.1.12.-अहः the next day.-अह्णः the afternoon, the latter part of the day.-आगमः attack of an enemy.-आचित a. fostered or brought up by another. (-तः) a slave.-आत्मन् m. the Supreme Spirit.-आयत्त a.1 depend- ent on another, subject, subservient; परायत्तः प्रीतेः कथमिव रसं वेत्तु पुरुषः Mu.3.4.-2 Wholly subdued or over- whelmed by.-आयुस् m. an epithet of Brahman; नाहं परायुर्ऋषयो न मरीचिमुख्या जानन्ति यद्विरचितं खलु सत्त्वसर्गाः Bhāg.8.1.12.-आविद्धः 1 an epithet of Kubera.-2 of Viṣṇu.-आश्रय a. dependent upon another.(-यः) 1 dependence upon another.-2 the retreat of enemies. (-या) a plant growing on another tree.-आसङ्गः dependence upon another.-आस्कन्दिन् m. a thief, robber.- इतर a.1 other than inimical; i. e. friendly, kind.-2 one's own; विधाय रक्षान् परितः परेतरान् Ki.1.14.-ईशः 1 an epithet of Brahman.-2 of Viṣṇu.-इष्टिः N. of Brahman.-इष्टुका a cow which has often calved.-उत्कर्षः another's prosperity.-उद्वहः the Indian cuckoo.-उपकारः doing good to others, benevolence, beneficence, charity; परोपकारः पुण्याय पापाय परपीडनम्.-उपकारिन् a. benevolent, kind to others.-उपजापः causing dissension among enemies; परोपजापात् संरक्षेत् प्रधानान् क्षुद्रकान् अपि Kau. A.1.13.-उपदेशः advising others; परोपदेशे पाण्डित्यम्.-उपरुद्ध a. besieged by an enemy.-उपसर्पणम् approaching another; begging.-ऊढा another's wife.-एधित a. fostered or brought up by another.(-तः) 1 a servant.-2 the (Indian) cuckoo.-कर्मन् n. service for another. ˚निरतः a servant.-कलत्रम् another's wife. ˚अभिगमनम् adultery; वरं क्लैब्यं पुसां न च परकलत्राभिगमनम् H.1.116.-कायप्रवेशनम् entering another's body (a supernatural art).-कारः The deeds of the enemy; राज्ञः समीपे परकारमाह प्रज्ञापनैषा विबि- धोपदिष्टा Kau. A.2.1.-कार्यम् another's business or work. ˚निरतः1 a benevolent man.-2 a slave, servant.-काल a. relating to a later time, mentioned later.-कृतिः an example or precedent, a passage descriptive of the doings of men; MS.6.7.26.-क्रमः doubling the second letter of a conjunction of consonants.-क्रान्तिः f. inclination of the ecliptic.-क्षेत्रम् 1 another's body.-2 another's field; ये$क्षेत्रिणो बीजवन्तः परक्षेत्रप्रवापिणः । ते वै सस्यस्य जातस्य न लभन्ते फलं क्वचित् ॥ Ms.9.49.-3 another's wife; तौ तु जातौ परक्षेत्रे Ms.3.175.-गामिन् a.1 being with another.-2 relating to another.-3 beneficial to another.-गुण a. beneficial to another. (-णः) the virtue of another; परगुणपरमाणून् पर्वतीकृत्य नित्यम् Bh.2.78.-ग्रन्थिः joint (as of a finger); an articu- lation.-ग्लानिः f. subjugation of an enemy; आत्मोदयः परग्लानिर्द्वयं नीतिरितीयती Śi.2.3.-चक्रम् 1 the army of an enemy.-2 invasion by an enemy, one of the six itis q. v.-3 a hostile prince.-छन्द a. dependent.(-दः) 1 the will of another.-2 dependence. ˚अनुवर्तनम् following the will of another.-छिद्रम् a weak or vulnerable point of another, a defect in another.-ज a.1 stranger.-2 coming from a foe.-3 inferior.-जनः a stranger (opp. स्वजन); शक्तः परजने दाता Ms.11.9.-जन्मन् n. a future birth.-जात a.1 born of another.-2 dependent on another for livelihood. (-तः) a servant.-जित a.1 conquered by another.-2 main- tained by another. (-तः) the (Indian) cuckoo.-तन्त्र a. dependent on another, dependent, subservient.-तन्त्रम् (a common group of) subsidiaries belonging to another; जैमिनेः परतन्त्रापत्तेः स्वतन्त्रप्रतिषेधः स्यात् MS.12.1.8. (see तन्त्रम्).-तर्ककः a suppliant, beggar; Dānasāgara, Bib- liotheca Indica, 274, Fascicule 1, p.15; also परतर्कुक.-तल्पगामिन् m. One who approaches another man's wife.-तार्थिकः The adherent of another sect.-दाराः m. (pl.) another's wife; ˚अभिगमनम्, ˚अभिमर्षः Adultery.-दारिन् m. an adulterer.-दुःखम् the sorrow or grief of another; विरलः परदुःखदुःखितो जनः; महदपि परदुःखं शीतलं सम्यगाहुः V.4.13.-देवता the Supreme Being.-देशः a hostile or foreign country.-देशिन् m. a foreigner.-द्रोहिन्, -द्वेषिन् a. hating others, hostile, inimical.-धनम् another's property.-धर्मः 1 the religion of another; स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः Bg.3.35.-2 another's duty or business.-3 the duties of another caste; परधर्मेण जीवन् हि सद्यः पतति जातितः Ms.1.97.-ध्यानम् absolute meditation or contemplation; ध्येये मनो निश्चलतां याति ध्येयं विचिन्तयत् । यत् तद् ध्यानं परं प्रोक्तं मुनिभिर्ध्यानचिन्तकैः ॥ Garuḍa P.-निपातः the irregular posteriority of a word in a compound; i. e. भूतपूर्वः where the sense is पूर्वं भूतः; so राजदन्तः, अग्न्याहितः &c.-निर्वाणम् the highest निर्वाण; (Buddh.).-पक्षः the side or party of an enemy.-पदम् 1 the highest position, eminence.-2 final beati- tude.-परिग्रह a. see पराधीन; स्ववीर्यविजये युक्ता नैते पर- परिग्रहाः Mb.7.144.22.-हः another's property (as wife &c); यथा बीजं न वप्तव्यं पुंसा परपरिग्रहे Ms.9.42-3.-परिभवः humiliation or injury suffered from others.-पाकनिवृत्त a. One who does not depend on others for his sustenance and performs the पञ्चयज्ञs faultlessly and takes food in his own house.-पाकरत a. one who depends upon others for his sustenance but performs the usual ceremonies before cooking; पञ्चयज्ञान् स्वयं कृत्वा परान्नमुपजीवति । सततं प्रातरुत्थाय परपाकरतस्तु सः ॥-पाकरुचिः having a liking for others' food; परपाकरुचिर्न स्यादनिन्द्या- मन्त्रणादृते Y.1.112.-पिण्डः another's food, food given by another. ˚अद् a., ˚भक्षक a. one who eats another's food or one who feeds at the cost of another; यादृशो$हं परपिण्डभक्षको भूतः Mk.8.25/26; (-m.) a servant. ˚रत a. feeding upon another's food; परपिण्डरता मनुष्याः Bh.-पुरञ्जयः a conqueror, hero.-पुरुषः 1 another man, a stranger.-2 the Supreme Spirit, Viṣṇu.-3 the hus- band of another woman.-पुष्ट a.1 fed or nourished by another.-2 Stranger. (-ष्टः) the (Indian) cuckoo. ˚महोत्सवः the mango tree.-पुष्टा 1 the (Indian) cuckoo.-2 a parasitical plant.-3 a harlot, prostitute.-पूर्वा a woman who has or had a former husband; Ms.3.166; पतिं हित्वा$पकृष्टं स्वमुत्कृष्टं या निषेवते । निन्द्यैव सा भवेल्लोके परपूर्वेति चोच्यते Ms.5.163.-प्रतिनप्तृ m. son of the great grand son.-प्रपौत्रः (see प्रतिनप्तृ).-प्रेष्यः a servant, menial, slave.-ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit; cf. लीने परे ब्रह्मणि Bh. परे ब्रह्मणि को$पि न लग्नः Śaṅkara (चर्पटपञ्जरिका 7).-भागः 1 another's share.-2 superior merit.-3 good fortune, prosperity.-4 (a) excellence, superority, supremacy; दुरधिगमः परभागो यावत् पुरुषेण पौरुषं न कृतम् Pt.1.33;5.34. (b) excess, abundance, height; स्थलकमलगञ्जनं मम हृदय- रञ्जनम् जनितरतिरङ्गपरभागम् Gīt.1; आभाति लब्धपरभागतया- धरोष्ठे R.5.7; Ku.7.17; Ki.5.3;8.42; Śi.7.33; 8.51;1.86;12.15.-5 the last part, remainder.-भाव a. loving another.-भावः the being second member in a compound.-भाषा a foreign tongue.-भुक्त a. enjoyed or used by another; परभुक्तां च कान्तां च यो भुङ्क्ते स नराधमः । स पच्यते कालसूत्रे यावच्चन्द्रदिवाकरौ ॥ Brav. P.-भूत a. following, subsequent (as words).-भृत् m. a crow (said to nourish the cuckoo).-भृत a. nourished by another.-भृतः, -ता the (Indian) cuckoo; (so called because she is nouri- shed by another i. e. by a crow); प्रागन्तरिक्षगमनात्- स्वमपत्यजातमन्यैर्द्विजैः परभृताः खलु पोषयन्ति Ś.5.22; Ku.6.2; R.9.43; Ś.4.1.-भतम् 1 another's opinion.-2 dif- ferent opinion or doctrine; heterodoxy.-मर्मज्ञ a. knowing the secrets of another.-मृत्युः a crow.-रमणः a married woman's gallant or paramour; स्वाधीने पररमणे धन्यास्तारुण्यफलभाजः Pt.1.18.-लोकः the next (or fur- ture) world; परलोकनवप्रवासिनः प्रतिपत्स्ये पदवीमहं तव Ku. 4.1. ˚गमः, ˚यानम् death. ˚विधि funeral rites; परलोक- विधौ च माधव स्मरमुद्दिश्य (निबपेः सहकारमञ्जरीः) Ku.4.38.-वश, -वश्य a. subject to another, dependent, depen- dent on others; सर्वं परवशं दुःखं सर्वमात्मवशं सुखम्.-वाच्यम् a fault or a defect of another; प्रकटान्यपि नैपुणं महत् परवाच्यानि चिराय गोपितुम् Śi.16.3.-वाणिः 1 a judge.-2 a year.-3 N. of the peacock of Kārtikeya.-वादः 1 rumour, report.-2 Objection, controversy.-वादिन् m. a disputant, controversialist.-वेश्मन् n. the abode of the Supreme Being.-व्रतः an epithet of Dhṛitarāṣṭra.-शब्दः a word expressive of something else; परशब्दस्य परत्र वृत्तौ तद्वद् भावो गम्यते ŚB. on MS.7.2.1.-श्वस् ind. the day after tomorrow.-संगत a.1 asso- ciated with another.-2 fighting with another.-संज्ञकः the soul.-सवर्ण a. homogeneous with a following letter (in gram.).-सात् ind. into the hands of an- other. ˚कृता a woman given in marriage.-सेवा service of another.-स्त्री another's wife.-स्वम् another's pro- perty; व्यावृता यत् परस्वेभ्यः श्रुतौ तस्करता स्थिता R.1.27; Ms.7.123. ˚हरणम् seizing another's property.-हन् a. killing enemies.-हित a.1 benevolent.-2 profitable to another.-तम् the welfare of another; सन्तः स्वयं परहिताभिहिताभियोगाः Bh. -
5 मधु _madhu
मधु a. (-धु or-ध्वी f.) [मन्यत इति मधु, मन्-उ नस्य धः Uṇ.1.18) Sweet, pleasant, agreeable, delightful; आपापयति गोविन्दपादपद्मासवं मधु Bhāg.1.18.12; त्वया सह निवत्स्यामि वनेषु मधुगन्धिषु U.2.18. -f. N. of a plant (जीवा, जीवन्ती). -n.-(धु) 1 Honey; एतास्ता मधुनो धाराश्च्योतन्ति सविषास्त्वयि U.3.34; मधु तिष्ठति जिह्वाग्रे हृदये तु हलाहलम्.-2 The juice or nectar of flowers; मधु द्विरेफः कुसुमैकपात्रे पपौ प्रियां स्वामनुवर्तमानः Ku.3.36; देहि मुखकमलमधुपानम् Gīt.1.-3 A sweet intoxicating drink, wine, spirituous liquor; विनयन्ते स्म तद्योधा मधुभिर्विजयश्रमम् R.4.65; Ṛs. 1.3.-4 Water.-5 Sugar.-6 Sweetness.-7 Any- thing sweet.-8 Ved. Soma juice.-9 Milk or anything produced from milk (Ved.).-1 A bee-hive; केचित्- पीत्वापविध्यन्ति मधूनि मधुपिङ्गलाः Rām.5.62.1.-11 Bee-wax; Ms.1.88. -m.(धुः) 1 The spring or vernal season; मधुरया मधुबोधितमाधवी Śi.6.2; क्व नु ते हृदयंगमः सखा कुसुमायोजितकार्मुको मधुः Ku.4.24,25;3.1,3.-2 The month of Chaitra; भास्करस्य मधुमाधवाविव R.11.7; मासे मधौ मधुरकोकिलभृङ्गनादै रामा हरन्ति हृदयं प्रसभं नराणाम् Ṛs.6. 25.-3 N. of a demon killed by Viṣṇu.-4 N. of another demon, father of Rāvaṇa and killed by Śatru- ghna.-5 The Aśoka tree.-6 N. of king Kārtavīrya.-Comp. -अष्ठीला a lump of honey, clotted honey.-आधारः wax.-आपात a. having honey at the first taste; शक्तः परजने दाता स्वजने दुःखजीविनि । मध्वापातो विषास्वादः स धर्मप्रतिरूपकः ॥ Ms.11.9.-आम्रः a kind of mango tree.-आलु n.,-आलुकम् sweet potato.-आवासः the mango tree.-आसवः sweet spirituous liquor (made from honey).-आसवनिकः distiller, vintner.-आस्वाद a. having the taste of honey.-आहुतिः f. a sacrificial offering of sweet things.-उच्छिष्टम्, -उत्थभ्, -उत्थितभ् 1 bees'-wax; शस्त्रासवमधूच्छिष्टं मधु लाक्षा च बर्हिषः Y.3.37; मधूच्छिष्टेन केचिच्च जध्नुरन्योन्यमुत्कटाः Rām.5.62.11.-2 the casting of an image in wax; Mānasāra; the name of 68th chapter.-उत्सवः the spring or vernal festival celebrated on the full-moon day of Chaitra.-उदकम् 'honey-water', water mixed with honey, hydromel.-उद्यानम् a spring-garden.-उपघ्नम् 'the abode of Madhu', an epithet of Mathurā; स च प्राप मधूपघ्नं कुम्भीन- स्याश्च कुक्षिजः R.15.15.-उषितम् wax.-कण्ठः the cuckoo.-करः 1 a large black bee; कुटजे खलु तेनेहा तेने हा मधुकरेण कथम् Bv.1.1; R.9.3; Me.37,49; सर्वतः सारमादत्ते यथा मधुकरो बुधः Bhāg.-2 a lover, libertine.-3 sweet lime. (-री) a female bee; न च मधुकरीवदन्नरस- भोजिन्यो देवता इति प्रमाणमस्ति ŚB. on MS.9.1.9. ˚गणः, ˚श्रेणिः f. a swarm of bees.-कर्कटी 1 sweet lime, a kind of citron.-2 A kind of date.-काननम्, -वनम् the forest of the demon Madhu.-कारः, -कारिन् m. a bee.-कुक्कुटिका, -कुक्कुटी a sort of citron tree.-कुल्या a stream of honey.-कृत् m. a bee; Bhāg. 11.7.33.-केशटः a bee.-कोशः, -षः 1 a bee-hive.-2 a honey comb.-क्रमः 1 a bee-hive.-2 a honey comb. (pl.) drinking-bout, carousals.-क्षीरः, -क्षीरकः a Kharjūra tree.-गन्धः the Bakula tree.-गन्धि, -गन्धिक a. scented with honey, sweet-smelling; वनेषु मधुगन्धिषु U.2.18.-गायनः the cuckoo.-गुञ्जनः the drum-stick plant (Mar. शेवगा).-ग्रहः a libation of honey.-घोषः the cuckoo.-च्युत्, -त, -श्च्युत् a.1 dropping or distilling honey; ददतु तरवः पुष्पैरर्घ्यं फलैश्च मधुश्च्युतः U.3.24.-2 mellifluous, overflowing with sweets.-जम् bees'-wax.-जा 1 sugar-candy.-2 the earth.-जम्बीरः a kind of citron.-जित्, -द्विष्, -निषूदन, -निहन्तृ m.,-मथः, -मथनः, -रिपुः, -शत्रुः, -सूदनः epithets or Viṣṇu; इति मधुरिपुणा सखी नियुक्ता Gīt.5; R.9.48; Śi.15.1.-जीवनः N. of plant (Mar. बेहडा).-तृणः, -णम् sugar cane.-त्रयम् the three sweet things; i. e. sugar, honey, and clarified butter.-दीपः the god of love.-दूतः the mango tree.-दोहः the extracting of sweetness or honey.-द्रः 1 a bee.-2 a libertine.-द्रवः N. of a tree having red blossoms (Mar. तांबडा शेवगा).-द्रुमः the mango tree.-धातुः a kind of yellow pyrites (सुवर्णमाक्षिक).-धारा a stream of honey.-धूलिः f. molasses.-धेनुः honey offered to Brāhmaṇas in the form of a cow.-नाडी a cell in a honey-comb.-नारिकेलः, -नारिकेरकः a kind of cocoanut (Mar. मोहाचा नारळ).-नेतृ m. bee.-पः a bee or a drunkard; राजप्रियाः कैरविण्यो रमन्ते मधुपैः सह Bv.1.126;1.63 (where both meanings are intended).-पटलम् a bee-hive.-पतिः an epithet of Kṛiṣṇa.-पर्कः 1 'a mixture of honey', a respectful offering made to a guest or to the bridegroom on his arrival at the door of the father of the bride; (its usual ingredients are five:- दधि सर्पिर्जलं क्षौद्रं सिता चैतैश्च पञ्चभिः । प्रोच्यते मधुपर्कः); समांसो मधुपर्कः U.4; असिस्वदद्यन्मधु- पर्कमर्पितं स तद् व्यधात्तर्कमुदर्कदर्शिनाम् । यदैष पास्यन्मधु भीमजाधरं मिषेण पुण्याहविधिं तदा कृतम् N.16.13; Ms.3.119 et seq.-2 the ceremony of receiving a guest.-पर्किकः one who praises at the time of मधुपर्क; पठन्ति पाणिस्वनिका मागधा मधुपर्किकाः Mb.7.82.2. (com. मधुपर्किकाः माङ्गल्योपस्थापकाः).-पर्क्य a. worthy of madhuparka q. v.-पर्णिका, -पर्णी the Indigo plant.-पाका sweet melon.-पात्रम् a wine-jug.-पानम् drinking wine; धनलवमधुपानभ्रान्त- सर्वेन्द्रियाणाम् Bh.-पायिन् m. a bee.-पालः a honey- keeper.-पुरम्, -री an epithet of Mathurā; संप्रत्युज्झित- वासनं मधुपुरीमध्ये हरिः सेव्यते Bv.4.44.-पुष्पः 1 the Aśoka tree.-2 the Bakula tree.-3 the Dantī tree.-4 the Śirīṣa tree.-प्रणयः addiction to wine.-प्रमेहः diabetes, sacharine urine.-प्राशनम् one of the sixteen purificatory Samskāras (which consists in putting a little honey into the mouth of a new-born male child).-प्रियः an epithet of Balarāma.-फलः a kind of cocoa- nut.-फलिका a kind of date.-बहुला the Mādhavī creeper.-बा(वी)जः a pomegranate tree.-बी(वी)- जपूरः a kind of citron.-भूमिकः an epithet of Yogin in the second order.-मक्षः, -क्षा, -मक्षिका a bee.-मज्जनः the tree called आखोट.-मत्त a.1 drunk with wine.-2 excited by the spring.-मदः the intoxication of liquor.-मन्थः a kind of drink mixed with honey.-मल्लिः, -ल्ली f. the Mālatī creeper.-मस्तकम् a kind of sweetmeat made of honey, flour, oil, and ghee; मधुतैलघृतैर्मध्ये वेष्टिताः समिताश्च याः । मधुमस्तकमुद्दिष्टम्..... Śabda-chandrikā.-माक्षिकम् = मधुधातु q. v.-माधवम्, -वौ the two spring months (चैत्र and वैशाख).-माधवी 1 a kind of intoxicating drink; क्रीडन्त्यो$भिरताः सर्वाः पिबन्त्यो मधुमाधवीम् Mb.1.81.3.-2 any springflower.-माध्वीकम् a kind of intoxicating liquor.-मारकः a bee.-मांसम् honey and meat; Ms.11.158.-मूलम् N. of an edible root (like Mar. रताळें, सुरण).-मेहः मधुप्रमेह q. v.-यष्टिः, -ष्टी f.1 sugar-cane.-2 liquorice.-यष्टिका, -वल्ली liquorice.-रस a. sweet-flavoured, sweet.-(सः) 1 the wine-palm.-2 sugarcane.-3 sweetness.-(सा) 1 a bunch of grapes.-2 vine.-लग्नः N. of a tree.-लिह्, -लेह्, -लेहिन् m.-लोलुपः a bee; so मधुनोलेहः; मधुलिहां मधुदानविशारदा R.9.29; मधुलेहिगीतौ Bk.; मधुलिह इव मधुबिन्दून् विरलानपि भजत गुणलेशान् Ve.1.5.-वनम् 1 N. of the forest inhabited by the demon Madhu where Śatrughna founded Mathurā.-2 N. of the forest of Sugrīva. (-नः) the cuckoo.-वल्ली 1 liquorice.-2 a kind of grape-3 Sweet citron.-वाच् the Indian cuckoo.-वाराः (m. pl.) drinking often and often, tippling, carousing; जज्ञिरे बहुमताः प्रमदानामोष्ठयावक- नुदा मधुवाराः Ki.9.59; क्षालितं नु शमितं नु वधूनां द्रावितं नु हृदयं मधुवारैः Śi.1.14; sometimes in the sing, also; see: अङ्गनास्यचषकैर्मधुवारः Ki.9.57.-विद्या N. of a mystical doctrine.-व्रतः a bee; मार्मिकः को मरन्दानामन्तरेण मधुव्रतम् Bv.1.117; तस्मिन्नद्य मधुव्रते विधिवशान्माध्वीकमाकाङ्क्षति 46; मालां मधुव्रतवरूथगिरोपघुष्टाम् Bhāg.-शर्करा honey-sugar.-शाखः a kind of tree.-शिला = मधुधातु q. v.-शिष्टम्, -शेषम् wax.-श्री beauty of spring.-सखः, -सहायः, -सारथिः, -सुहृद् m. the god of love.-संधानम् brandy.-सिक्थकः a kind of poison.-सूदनः 1 a bee; गायन् कलं क्रीडति पद्मिनीषु मधूनि पीत्वा मधुसूदनो$सौ Chanḍ. M.-2 an epithet of Viṣṇu; भक्तानां कर्मणां चैव सूदनान्मधुसूदनः-3 N. of a writer of works like अद्वैतसिद्धि.-स्थानम् a bee-hive.-स्रवः a. dropping honey or sweetness.-(वा) 1 liquo- rice.-2 N. of the third day in the bright half of Śrāvaṇa.-स्वरः the cuckoo.-हन् m.1 a destroyer or collector of honey; सर्वथा संहतैरेव दुर्बलैर्बलवानपि । अमित्रः शक्यते हन्तुं मधुहा भ्रमरैरिव ॥ Mb.3.33.7; Bhāg.11.7.34.-2 a kind of bird of prey.-3 a sooth-sayer.-4 an epithet of Viṣṇu. -
6 शक्त _śakta
शक्त p. p. [शक्-क्त]1 Able, capable, competent (with gen. or loc. or inf); बहवो$स्य कर्मणः शक्ताः Ve.3; तस्योप- कारे शक्तस्त्वं किं जीवन् किमुतान्यथा ibid; शक्तस्य शक्यकारणात् Sāṅ. K.9.-2 Strong, mighty, powerful.-3 Rich, opulent; शक्तः परजने दाता स्वजने दुःखजीविनि Ms.11.9.-4 Significant, expressive, conveying a meaning by deno- tation (अभिधा or शक्ति) and not by indication (लक्षणा). (as a word).-5 Clever, intelligent.-6 Speaking kindly or agreeably. -
7 शाठ्यम् _śāṭhyam
शाठ्यम् [शठस्य भावः ष्यञ्] (a) Dishonesty, perfidy, guile; trickery, fraud, villainy; आजन्मनः शाठ्यमशिक्षितो यः Ś.5.25; दाक्षिण्यं स्वजने दया परजने शाठ्यं सदा दुर्जने Bh.2.22. (b) Art, skill, cunning; देव्या निह्नोतुमिच्छोरिति सुरसरितं शाठ्यमव्याद्विभोर्वः Mu.1.1.
См. также в других словарях:
pára-jana — परजन … Indonesian dictionary
pára-janman — परजन्मन् … Indonesian dictionary
