परलोक

m. the other orﾠ future world ṠBr. Mn. MBh. etc.;

अन्तरित p. p.

1 Gone between, intervening.

-2 Gone within, hidden, concealed, covered, screened, shielded, protected (from view) by something; पादपान्तरित एव विश्वस्तामेनां पश्यामि Ś.1 hid behind a creeper; सारसेन स्वदेहान्तरितो राजा H.3 screened; विटपान्तरितस्तिष्ठ Ś.3; नलिनीपत्रान्तरितं प्रियसहचरमपश्यन्ती Ś.4; शार्दूलचर्मान्तरितोरुपृष्ठम् Ku.7.37 covered; Dk.21,146; K.28,152,2; पर्व- तान्तरितो रविः set. Ak.; त्वगन्तरिततृतीयलोचनम् K.18, R.1. 8; उन्मादमोहान्तरितो$पि Māl.9; तल्पमन्तरितभूमिभिः कुथैः R. 19.2.

-3 Gone in, reflected; स्फटिकभित्त्यन्तरितान् मृगशावकान् reflected in the crystal wall.

-4 (a) Concealed, made dormant, impeded, hindered, prevented; त्वदभिप्रायापरि- ज्ञानान्तरित एवायमनुनयः Mu.2 prevented from being made; त्वद्वाञ्छान्तरितानि साध्यानि Mu.4.15 prevened from being actually effected &c.; द्विषत्प्रतापान्तरितोरुतेजाः Ki.3.45 obscured; नोपालभ्यः पुमांस्तत्र दैवान्तरितपौरुषः Pt.2.133. (b) Separated, lost to view, made invisible by inter- position; मुहूर्तान्तरितमाधवा दुर्मनायमाना Māl.8; भर्तुरेतान्यक्ष- राणि बिम्बान्तरितानि M.3; धनमित्राख्ययान्तरितः Dk.36; चन्द्रा- पीडनामान्तरितस्य चन्द्रमसः K.338; प्रतिनिवर्तमानयात्राजनसंकुलेन अन्तरिते तस्मिन् Māl.2; क्रियतां कथमन्त्यमण्डनं परलोकान्तरितस्य ते मया Ku.4.22 separated (from me) by the next world, i. e. dead, deceased; मेघैरन्तरितः प्रिये तव मुखच्छा- यानुकारी शशी S. D. (c) Drowned, obscured removed, eclipsed; परलोकभयभैहिकदुःखेनान्तरितम् Dk.82. drowned, eclipsed, obscured; वीरलोकसाधुवादेनान्तरितः समरतूर्यरवः Ve. 4 drowned; विस्मयान्तरितशोकवृत्तान्ता K.322; कार्यान्तरितोत्कण्ठम् V.3.4 forgotten, removed; इन्दुप्रकाशान्तरितोडुतुल्याः R.16. 65 obscured by moon-light.

-5 Disappeared, vanished, departed, retired, withdrawn; (महामृगः) आश्रमान्तरितः शीघ्रं प्लवमानो महाजवः Mb.3.311.9. अन्तरिते तस्मिञ्- शयरसेनापतौ K.33; नाथदेहस्पर्शेन अन्तरित एव सन्तापः U.6 has disappeared, has been removed.

-6 Passed over, omitted; अये मध्यमाम्बावृत्तान्तो$न्तरित एवार्येण U. i; कथान्तरेणान्तरितमिदम् M.5 put off, delayed.

-7 Slighted, despised.

-8 (In Math.) That which remains, the remainder.

-9 A technical term in architecture.

पर a. [पॄ-भावे-अप्, कर्तरि अच्-वा] (Declined optional- ly like a pronoun in nom. voc. pl., and abl. and loc. sing. when it denotes relative position)

1 Other, differ- ent, another; see पर m also.

-2 Distant, removed, remote; अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः Bg.4.4.

-3 Beyond, further, on the other side of; म्लेच्छदेशस्ततः परः Ms.2.23;7.158.

-4 Subsequent, following, next to, future, after (usually with abl.); बाल्यात् परामिव दशां मदनो$ध्युवास R.5.63; Ku.1.31.

-5 Higher, superior; सिकतात्वादपि परां प्रपेदे परमाणुताम् R.15.22; इन्द्रियाणि पराण्याहु- रिन्द्रियेभ्यः परं मनः । मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥ Bg.3.42.

-9 Highest, greatest, most distinguished, pre-eminent, chief, best, principal; क्षत्रात् परं नास्ति Bṛi. Up.1.4.11. न त्वया द्रष्टव्यानां परं दृष्टम् Ś.2; Ki.5.18; परतो$पि परः Ku.2.14 'higher than the highest'; 6.19; Ś7.27.

-7 Having as a following letter or sound, followed by (in comp.).

-8 Alien, estranged, stranger.

-9 Hostile, inimical, adverse,

-1 Exceeding, having a surplus or remainder, left over; as in परं शतम् 'exceeding or more than a hundred.

-11 Final, last.

-12 (At the end of comp.) Having anything as the highest ob- ject, absorbed or engrossed in, intent on, solely devoted to, wholly engaged or occupied in; परिचर्यापरः R.1.91; so ध्यानपर, शोकपर, दैवपर, चिन्तापर &c.

-रः 1 Another person, a stranger, foreigner; oft. in pl. in this sense; यतः परेषां गुणग्रहीतासि Bv.1.9; Śi.2.74; see एक, अन्य also.

-2 A foe, an enemy, adversary; उत्तिष्ठमानस्तु परो नोपेक्ष्यः पथ्यभिच्छता Śi.2.1; Pt.2.158; R.3.21.

-3 The Almighty; तावदध्यासते लोकं परस्य परचिन्तकाः Bhāg.3.32.8.

-रम् 1 The highest point or pitch, culminating point.

-2 The Supreme Sprit; तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्रकाशयति तत् परम् Bg.5.16.

-3 Final beatitude; असक्तो ह्याचरन् कर्म परमाप्नोति पूरुषः Bg.3.19.

-4 The secondary meaning of a word.

-5 (In logic) One of the two kinds of सामान्य or generality of notion; more extensive kind, (comprehending more objects); e. g. पृथ्वी is पर with respect to a घट).

-6 The other or future world; परासक्ते च वस्तस्मिन् कथमासीन्मनस्तदा Mb.6.14.55. Note-- The acc., instr. and loc. singulars of पर are used adverbi- ally; e. g. (a) परम्

1 beyond, over, out of (with abl.); वर्त्मनः परम् R.1.17.

-2 after (with abl.); अस्मात् परम् Ś.6.24; R.1.66;3.39; Me.12; भाग्यायत्त- मतः परम् Ś.4.17; ततः परम् &c.

-3 thereupon, there- after.

-4 but, however.

-5 otherwise.

-6 in a high degree, excessively, very much, completely, quite; परं दुःखितो$स्मि &c.

-7 most willingly.

-8 only.

-9 at the utmost. (b) परेण

1 farther, beyond, more than; किं वा मृत्योः परेण विधास्यति Māl.2.2.

-2 afterwards; मयि तु कृतनिधाने किं विदध्याः परेण Mv.2.49.

-3 after (with abl.) स्तन्यत्यागात् परेण U.2.7. (c) परे

1 afterwards, thereupon; अथ तेन दशाहतः परे R.8.73.

-2 in future.

-Comp. -अङ्गम् the hinder part of the body.

-अङ्गदः an epithet of Śiva.

-अणुः See परमाणु; Bhāg.1.14.11.

-अदनः a horse found in the country of Persia or Arabia.

-अधिकारचर्चा officiousness, meddlesomeness.

-अधीन a. dependent on another, subject, subservient; अन्नमेषां पराधीनं देयं स्याद्भिन्नभाजने Ms.1.54,83; H.1.119.

-अन्तः final death. (

-ताः) m. (pl.) N. of a people.

-अन्तकः an epithet of Śiva.

-2 a frontier.

-अन्तकालः the time of death; ते ब्रह्मलोकेषु परान्तकाले परामृताः परिमुच्यन्ति सर्वे Muṇḍ.3.2.6.

-अन्न a. living or subsisting on another's food. (

-न्नम्) the food of another; परगृहललिताः परान्नपुष्टाः Mk.4.28. ˚परिपुष्टता being fed with the food of others; Y.3.241. ˚भोजिन् a. subsisting on the food of others; रोगी चिरप्रवासी परान्नभोजी परावसथशायी । यज्जीवति तन्मरणं यन्मरणं सो$स्य विश्रामः ॥ H.1.12.

- अपर a.

1 far and near, remote and proximate.

-2 prior and posterior.

-3 before and beyond, earlier and later.

-4 higher and lower, best and worst. (

-रः) a Guru of an intermediate class. (

-रम्) (in logic) a property intermediate between the greatest and smallest numbers, a species (as existing between the genus and individual); e. g. पृथ्वी which is पर with 1respect to a घट is अपर with respect to द्रव्य; द्रव्यत्वादिक- जातिस्तु परापरतयोच्यते Bhāṣā. P.8.

-अभिध्यानम् self-conceit; high opinion for self or body (देहाभिमान); स्वयं पराभिध्यानेन विभ्रंशितस्मृतिः Bhāg.5.14.1.

-अमृतम् rain.

- अयण (अयन) a.

1 attached or devoted to, adhering to.

-2 depending on, subject to.

-3 intent on, solely devoted to or absorbed in (at the end of comp.); प्रभुर्धनपरायणः Bh.2.56; so मोह˚; अथ मोहपरायणा सती विवशा कामवधूर्विबोधिता Ku.4.1; अग्निहोत्र˚ &c.

-4 connected with.

-5 being a protector (त्राता); अबर्हाश्चरणैर्हीनाः पूर्वेषां वः परायणाः Mb.1.23.4.

-6 leading or conducive to.

-(णम्) 1 the principal or highest objest, chief aim, best or last resort; एतत् परायणम् Praśna Up.1.1; तपसश्च परायणम् Rām.1.21.1; Mb.12.179.12.

-2 essence, sum.

-3 Ved. going away, departure, exit.

-4 firm devotion.

-5 a universal medicine, panacea.

-6 a religious order.

-अर्थ a.

1 having another aim or meaning.

-2 intended or designed for another, done for another.

(-र्थः) 1 the highest interest or advan- tage.

-2 the interest of another (opp. स्वार्थ); स्वार्थो यस्य परार्थ एव स पुमानेकः सतामग्रणीः Subhāṣ.; R.1.29.

-3 the chief or highest meaning.

-4 the highest object (i.e. sexual intercourse).

-5 the supreme good (मोक्ष); ज्ञात्वा प्रजहि कालेन परार्थमनुदृश्य च Mb.12.288.9.

-6 Something else. Hence परार्थता or परार्थत्व means 'being subsidiary to something else; परार्थता हि गुणभावः ŚB. on MS.4.3.

-7 an object which is meant for another's use (Sāṅ. Phil.); सङ्घातपरार्थत्वात् त्रिगुणादिविपर्ययादधिष्ठानात् Sāṅ. K.17. ˚वादिन् a. speaking for another; mediator, substitute.

-अर्थिन् a. striving for the supreme good. (

-र्थम् -र्थे) ind. for the sake of another.

-अर्धम् 1 the other part (opp. पूर्वार्ध); the latter half; दिनस्य पूर्वार्धपरार्धभिन्ना छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् Bh.2.6.

-2 a particular high number; i. e. 1,,,,,; एकत्वादिपरार्धपर्यन्ता संख्या T. S.

-अर्धक a. One half of anything.

-अर्ध्य a.

1 being on the farther side or half.

-2 most distant in number; हेमन्तो वसन्तात् परार्ध्यः Śat. Br.

-3 most excellent, best, most exalted, highly esteemed, highest, supreme; R.3.27;8.27;1.64;16;39; आबद्धप्रचुरपरार्ध्यकिंकिणीकः Śi.8.45.

-4 most costly; Śi.4.11; श्रियं परार्ध्यां विदधद् विधातृभिः Bu. Ch.1.1.

-5 most beautiful or lovely, finest; R.6.4; परस्परस्पर्धिपरार्ध्यरूपाः पौरस्त्रियो यत्र विधाय वेधाः Śi.3.58.

-6 Divine: असावाटीत् सङ्ख्ये परार्ध्यवत् Bk.9.64.

(-र्ध्यम्) 1 a maximum.

-2 an infinite number.

- अवर a.

1 far and near; परावराणां स्रष्टारं पुराणं परमव्ययम् Mb.1.1.23.

-2 earlier and later.

-3 prior and posterior or subsequent.

-4 higher and lower.

-5 traditional; पुनाति पङ्क्तिं वंश्यांश्च सप्त सप्त परावरान् Ms.1. 15.

-6 all-including; परावरज्ञो$सि परावरस्त्वम् Mb.3.232. 18. (

-रा) descendants.

(-रम्) 1 cause and effect.

-2 the whole extent of an idea.

-3 the universe.

-4 totality. ˚ज्ञ, ˚दृश् a. knowing both the past and the future; परावरज्ञो ब्रह्मर्षिः Mb.1.6.5.

-अवसथ- शायिन् a. sleeping in another's house; H.1.12.

-अहः the next day.

-अह्णः the afternoon, the latter part of the day.

-आगमः attack of an enemy.

-आचित a. fostered or brought up by another. (

-तः) a slave.

-आत्मन् m. the Supreme Spirit.

-आयत्त a.

1 depend- ent on another, subject, subservient; परायत्तः प्रीतेः कथमिव रसं वेत्तु पुरुषः Mu.3.4.

-2 Wholly subdued or over- whelmed by.

-आयुस् m. an epithet of Brahman; नाहं परायुर्ऋषयो न मरीचिमुख्या जानन्ति यद्विरचितं खलु सत्त्वसर्गाः Bhāg.8.1.12.

-आविद्धः 1 an epithet of Kubera.

-2 of Viṣṇu.

-आश्रय a. dependent upon another.

(-यः) 1 dependence upon another.

-2 the retreat of enemies. (

-या) a plant growing on another tree.

-आसङ्गः dependence upon another.

-आस्कन्दिन् m. a thief, robber.

- इतर a.

1 other than inimical; i. e. friendly, kind.

-2 one's own; विधाय रक्षान् परितः परेतरान् Ki.1.14.

-ईशः 1 an epithet of Brahman.

-2 of Viṣṇu.

-इष्टिः N. of Brahman.

-इष्टुका a cow which has often calved.

-उत्कर्षः another's prosperity.

-उद्वहः the Indian cuckoo.

-उपकारः doing good to others, benevolence, beneficence, charity; परोपकारः पुण्याय पापाय परपीडनम्.

-उपकारिन् a. benevolent, kind to others.

-उपजापः causing dissension among enemies; परोपजापात् संरक्षेत् प्रधानान् क्षुद्रकान् अपि Kau. A.1.13.

-उपदेशः advising others; परोपदेशे पाण्डित्यम्.

-उपरुद्ध a. besieged by an enemy.

-उपसर्पणम् approaching another; begging.

-ऊढा another's wife.

-एधित a. fostered or brought up by another.

(-तः) 1 a servant.

-2 the (Indian) cuckoo.

-कर्मन् n. service for another. ˚निरतः a servant.

-कलत्रम् another's wife. ˚अभिगमनम् adultery; वरं क्लैब्यं पुसां न च परकलत्राभिगमनम् H.1.116.

-कायप्रवेशनम् entering another's body (a supernatural art).

-कारः The deeds of the enemy; राज्ञः समीपे परकारमाह प्रज्ञापनैषा विबि- धोपदिष्टा Kau. A.2.1.

-कार्यम् another's business or work. ˚निरतः

1 a benevolent man.

-2 a slave, servant.

-काल a. relating to a later time, mentioned later.

-कृतिः an example or precedent, a passage descriptive of the doings of men; MS.6.7.26.

-क्रमः doubling the second letter of a conjunction of consonants.

-क्रान्तिः f. inclination of the ecliptic.

-क्षेत्रम् 1 another's body.

-2 another's field; ये$क्षेत्रिणो बीजवन्तः परक्षेत्रप्रवापिणः । ते वै सस्यस्य जातस्य न लभन्ते फलं क्वचित् ॥ Ms.9.49.

-3 another's wife; तौ तु जातौ परक्षेत्रे Ms.3.175.

-गामिन् a.

1 being with another.

-2 relating to another.

-3 beneficial to another.

-गुण a. beneficial to another. (

-णः) the virtue of another; परगुणपरमाणून् पर्वतीकृत्य नित्यम् Bh.2.78.

-ग्रन्थिः joint (as of a finger); an articu- lation.

-ग्लानिः f. subjugation of an enemy; आत्मोदयः परग्लानिर्द्वयं नीतिरितीयती Śi.2.3.

-चक्रम् 1 the army of an enemy.

-2 invasion by an enemy, one of the six itis q. v.

-3 a hostile prince.

-छन्द a. dependent.

(-दः) 1 the will of another.

-2 dependence. ˚अनुवर्तनम् following the will of another.

-छिद्रम् a weak or vulnerable point of another, a defect in another.

-ज a.

1 stranger.

-2 coming from a foe.

-3 inferior.

-जनः a stranger (opp. स्वजन); शक्तः परजने दाता Ms.11.9.

-जन्मन् n. a future birth.

-जात a.

1 born of another.

-2 dependent on another for livelihood. (

-तः) a servant.

-जित a.

1 conquered by another.

-2 main- tained by another. (

-तः) the (Indian) cuckoo.

-तन्त्र a. dependent on another, dependent, subservient.

-तन्त्रम् (a common group of) subsidiaries belonging to another; जैमिनेः परतन्त्रापत्तेः स्वतन्त्रप्रतिषेधः स्यात् MS.12.1.8. (see तन्त्रम्).

-तर्ककः a suppliant, beggar; Dānasāgara, Bib- liotheca Indica, 274, Fascicule 1, p.15; also परतर्कुक.

-तल्पगामिन् m. One who approaches another man's wife.

-तार्थिकः The adherent of another sect.

-दाराः m. (pl.) another's wife; ˚अभिगमनम्, ˚अभिमर्षः Adultery.

-दारिन् m. an adulterer.

-दुःखम् the sorrow or grief of another; विरलः परदुःखदुःखितो जनः; महदपि परदुःखं शीतलं सम्यगाहुः V.4.13.

-देवता the Supreme Being.

-देशः a hostile or foreign country.

-देशिन् m. a foreigner.

-द्रोहिन्, -द्वेषिन् a. hating others, hostile, inimical.

-धनम् another's property.

-धर्मः 1 the religion of another; स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः Bg.3.35.

-2 another's duty or business.

-3 the duties of another caste; परधर्मेण जीवन् हि सद्यः पतति जातितः Ms.1.97.

-ध्यानम् absolute meditation or contemplation; ध्येये मनो निश्चलतां याति ध्येयं विचिन्तयत् । यत् तद् ध्यानं परं प्रोक्तं मुनिभिर्ध्यानचिन्तकैः ॥ Garuḍa P.

-निपातः the irregular posteriority of a word in a compound; i. e. भूतपूर्वः where the sense is पूर्वं भूतः; so राजदन्तः, अग्न्याहितः &c.

-निर्वाणम् the highest निर्वाण; (Buddh.).

-पक्षः the side or party of an enemy.

-पदम् 1 the highest position, eminence.

-2 final beati- tude.

-परिग्रह a. see पराधीन; स्ववीर्यविजये युक्ता नैते पर- परिग्रहाः Mb.7.144.22.

-हः another's property (as wife &c); यथा बीजं न वप्तव्यं पुंसा परपरिग्रहे Ms.9.42-3.

-परिभवः humiliation or injury suffered from others.

-पाकनिवृत्त a. One who does not depend on others for his sustenance and performs the पञ्चयज्ञs faultlessly and takes food in his own house.

-पाकरत a. one who depends upon others for his sustenance but performs the usual ceremonies before cooking; पञ्चयज्ञान् स्वयं कृत्वा परान्नमुपजीवति । सततं प्रातरुत्थाय परपाकरतस्तु सः ॥

-पाकरुचिः having a liking for others' food; परपाकरुचिर्न स्यादनिन्द्या- मन्त्रणादृते Y.1.112.

-पिण्डः another's food, food given by another. ˚अद् a., ˚भक्षक a. one who eats another's food or one who feeds at the cost of another; यादृशो$हं परपिण्डभक्षको भूतः Mk.8.25/26; (-m.) a servant. ˚रत a. feeding upon another's food; परपिण्डरता मनुष्याः Bh.

-पुरञ्जयः a conqueror, hero.

-पुरुषः 1 another man, a stranger.

-2 the Supreme Spirit, Viṣṇu.

-3 the hus- band of another woman.

-पुष्ट a.

1 fed or nourished by another.

-2 Stranger. (

-ष्टः) the (Indian) cuckoo. ˚महोत्सवः the mango tree.

-पुष्टा 1 the (Indian) cuckoo.

-2 a parasitical plant.

-3 a harlot, prostitute.

-पूर्वा a woman who has or had a former husband; Ms.3.166; पतिं हित्वा$पकृष्टं स्वमुत्कृष्टं या निषेवते । निन्द्यैव सा भवेल्लोके परपूर्वेति चोच्यते Ms.5.163.

-प्रतिनप्तृ m. son of the great grand son.

-प्रपौत्रः (see प्रतिनप्तृ).

-प्रेष्यः a servant, menial, slave.

-ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit; cf. लीने परे ब्रह्मणि Bh. परे ब्रह्मणि को$पि न लग्नः Śaṅkara (चर्पटपञ्जरिका 7).

-भागः 1 another's share.

-2 superior merit.

-3 good fortune, prosperity.

-4 (a) excellence, superority, supremacy; दुरधिगमः परभागो यावत् पुरुषेण पौरुषं न कृतम् Pt.1.33;5.34. (b) excess, abundance, height; स्थलकमलगञ्जनं मम हृदय- रञ्जनम् जनितरतिरङ्गपरभागम् Gīt.1; आभाति लब्धपरभागतया- धरोष्ठे R.5.7; Ku.7.17; Ki.5.3;8.42; Śi.7.33; 8.51;1.86;12.15.

-5 the last part, remainder.

-भाव a. loving another.

-भावः the being second member in a compound.

-भाषा a foreign tongue.

-भुक्त a. enjoyed or used by another; परभुक्तां च कान्तां च यो भुङ्क्ते स नराधमः । स पच्यते कालसूत्रे यावच्चन्द्रदिवाकरौ ॥ Brav. P.

-भूत a. following, subsequent (as words).

-भृत् m. a crow (said to nourish the cuckoo).

-भृत a. nourished by another.

-भृतः, -ता the (Indian) cuckoo; (so called because she is nouri- shed by another i. e. by a crow); प्रागन्तरिक्षगमनात्- स्वमपत्यजातमन्यैर्द्विजैः परभृताः खलु पोषयन्ति Ś.5.22; Ku.6.2; R.9.43; Ś.4.1.

-भतम् 1 another's opinion.

-2 dif- ferent opinion or doctrine; heterodoxy.

-मर्मज्ञ a. knowing the secrets of another.

-मृत्युः a crow.

-रमणः a married woman's gallant or paramour; स्वाधीने पररमणे धन्यास्तारुण्यफलभाजः Pt.1.18.

-लोकः the next (or fur- ture) world; परलोकनवप्रवासिनः प्रतिपत्स्ये पदवीमहं तव Ku. 4.1. ˚गमः, ˚यानम् death. ˚विधि funeral rites; परलोक- विधौ च माधव स्मरमुद्दिश्य (निबपेः सहकारमञ्जरीः) Ku.4.38.

-वश, -वश्य a. subject to another, dependent, depen- dent on others; सर्वं परवशं दुःखं सर्वमात्मवशं सुखम्.

-वाच्यम् a fault or a defect of another; प्रकटान्यपि नैपुणं महत् परवाच्यानि चिराय गोपितुम् Śi.16.3.

-वाणिः 1 a judge.

-2 a year.

-3 N. of the peacock of Kārtikeya.

-वादः 1 rumour, report.

-2 Objection, controversy.

-वादिन् m. a disputant, controversialist.

-वेश्मन् n. the abode of the Supreme Being.

-व्रतः an epithet of Dhṛitarāṣṭra.

-शब्दः a word expressive of something else; परशब्दस्य परत्र वृत्तौ तद्वद् भावो गम्यते ŚB. on MS.7.2.1.

-श्वस् ind. the day after tomorrow.

-संगत a.

1 asso- ciated with another.

-2 fighting with another.

-संज्ञकः the soul.

-सवर्ण a. homogeneous with a following letter (in gram.).

-सात् ind. into the hands of an- other. ˚कृता a woman given in marriage.

-सेवा service of another.

-स्त्री another's wife.

-स्वम् another's pro- perty; व्यावृता यत् परस्वेभ्यः श्रुतौ तस्करता स्थिता R.1.27; Ms.7.123. ˚हरणम् seizing another's property.

-हन् a. killing enemies.

-हित a.

1 benevolent.

-2 profitable to another.

-तम् the welfare of another; सन्तः स्वयं परहिताभिहिताभियोगाः Bh.

पारत्र्य a. Useful in the future life (परलोकहित); निधिं निदध्यात् पारत्र्यं यात्रार्थं दानशब्दितम् Mb.13.162.63.

-त्र्यम् Reward in a future life (परलोकफल); तेषामनुपरोधेन पारत्र्यं यद् यदाचरेत् Ms.2.236.

अभ्युपगम् 1 P.

1 (a) To go to or near, approach; परलोकमभ्युपगते (भर्तरि) विविशुः Śi.9.13. (b) To come to the help of; वयमभ्युपगच्छामः कृष्णेन त्वां प्रघर्षितम् Hariv. (c) To have recourse to. (d) To arrive at (a point of time); आषाढीमभ्युपगतो भरतः Rām.

-2 To obtain, get.

-3 To admit, grant, own; अभ्युपगतं तावदस्माभिरेवम् Ś.<?> we admit all this; Mu.3.

-4 To assent to, agree to, undertake, promise; Dk.73. -Caus. To induce or cause one to assent to or grant; मामभ्युपगमय्य Dk.6,118.

असंनिवृत्तिः f. Non-return; असंनिवृत्त्यै तदतीतमेव Ś.6.1 gone never to return; परलोकमसंनिवृत्तये R.8.49.

आमुष्मिक a. (

-की f.) [अमुष्मिन् परलोके भवः ठक्] Be- longing to the next or other world; आमुष्मिकं श्रेयः Suśr.; नैवालोच्य गरीयसीरपि चिरादामुष्मिकीर्यातनाः S. D.

आस्तिक a. (

-की f.) [अस्ति परलोकः इति मतिर्यस्य, ठक्]

1 One who believes in God and another world; यन्नास्त्येव तदस्ति वस्त्विति मृषा जल्पद्भिरेवास्तिकैः Prab.2

-2 A believer in sacred tradition.

-3 Pious, faithful, believing; आस्तिकः श्रद्दधानश्च Y.1.268.

-कः or

आस्तीकः N. of a Muni. cf. अगस्त्यो माधवश्चैव मुचकुन्दो महामुनिः । कपिलो मुनिरास्तीकः पञ्चैते सुखशायिनः ॥

उडुः f.,

उडु n. [उड्-वा ˚कु]

1 A lunar mansion; a star; इन्दुप्रकाशान्तरितोडुतुल्याः R.16.65.

-2 Water (said to be n. only).

-Comp. -गणाधिपः The moon. ˚पं The constellation मृगशिरस्.

-चक्रम् zodiacal circle.

-पः, -पम्, [उडुनि जले पाति]

1 raft, boat; तितीर्षुर्दुस्तरं मोहादुडुपेनास्मि सागरम् R.1.2; केनोडुपेन परलोकनदीं तरिष्ये Mk.8.23.

-2 A kind of drinking vessel covered with leather; comm. on R.1.2. (

-पः) the moon; गुणप्रकर्षादुडुपेन शम्भोर- लङ्ध्यमुल्लङ्घितमुत्तमाङ्गम् Mk.4.23.

-पतिः, -राज् 1 the moon; जितमुडुपतिना Ratn.1.5; रसात्मकस्योडुपतेश्च रश्मयः Ku.5.22.

-2 Varuṇa, regent of waters.

-पथः the sky, the firmament.

उपास् 2 Ā.

1 To sit near to (with acc.), sit at the side of (as a mark of submission and respect); wait upon, serve, worship; ओमित्येतदक्षरमुद्गीथमुपासीत Ch. Up.1.1.1 &c. मां ध्यायन्त उपासते Bg.12.6; 9.14,15. उद्यानपालसामान्यमृतवस्तमुपासते Ku.2.36; अम्बा- मुपास्व सदयाम् Aśvad.13; Śi.16.47; Ms.3.189.

-2 To use, occupy, abide in, reside; ऐन्द्रं स्थानमुपासीना ब्रह्मभूता हि ते सदा Rām.1.35.1. Ms.5.93.

-3 To pass (as time); उपास्य रात्रिशेषं तु Rām.

-4 To approach, go to or towards; उपासाञ्चक्रिरे द्रष्टुं देवगन्धर्वकिन्नराः Bk.5. 17; परलोकमुपास्महे 7.89.

-5 To invest or blockade (as an enemy's town).

-6 To be intent upon, be engaged in, take part in, (perform as a sacred rite); उपास्य पश्चिमां सन्ध्याम् K.176,179; तेप्युपासन्तु मे मखम् Mb.; Ms.2. 222,3.14,7.223, 11.42.

-7 To undergo, suffer; अलं ते पाण्डुपुत्राणां भक्त्या क्लेशमुपासितुम् Mb.; Ms.11.184.

-8 To remain or continue in any state or action; oft. with a pres. p.; अनन्येनैव योगेन मां ध्यायन्त उपासते Bg.12.6.

-9 To expect, wait for; दिष्टमुपासीनः Mb.

-1 To attach oneself to, practise; उपासते द्विजाः सत्यम् Y.3.192.

-11 To resort to, employ, apply, use; लक्षणोपास्यते यस्य कृते S. D.2; बस्तिरुपास्यमानः Suśr.

-12 To respect, recognize, acknowledge.

-13 To practise archery.

चार्वाकः [चारुः लोकसंमतो वाकोवाक्यं यस्य, पृषो˚ Tv.]

1 N. of a sophistical philosopher (said to have been a pupil of Brihaspati), who propounded the grossest form of atheism or materialism (for a summary of the doctrines of Chārvāka; see Sarva. S.1.).

-2 A follower of the philosophy of Chārvākā चार्वाकाणामिवैषां हि भयं न परलोकतः Rāj. T.4.345.

-3 N. of a Rākṣasa described in the Mahābhārata, as a friend of Duryo- dhana and an enemy of the Pāndavas. [When Yudhiṣṭhira entered Hastināpura in triumph, he assumed the form of a Brāhmaṇa and reviled him and the assembled Brāhmaṇas, but he was soon detected, and the real Brāhmaṇas, filled with fury, are said to have killed him on the spot. He also tried to deceive Yudhiṣṭhira at the end of the great war by telling him that Bhīma was slain by Duryodhana; see Ve.6].

-Comp. -मतम्.

जुष् I. 6 Ā. (जुषते-जुष्ट)

1 To be pleased or satisfied.

-2 To be favourable or propitious.

-3 To like, be fond of, take pleasure or delight in, enjoy; सत्त्वं जुषाणस्य भवाय देहिनाम् Bhāg.

-4 To devote or attach oneself to, practise, undergo, suffer; पौलस्त्यो$जुषत शुचं विपन्नबन्धुः Bk.17.112.

-5 To frequent, visit, inhabit; जुषन्ते पर्वतश्रेष्ठमृषयः पर्वसन्धिषु Mb.

-6 To enter, seat oneself, resort to; रथं च जुजुषे शुभम् Bk.14.95.

-7 To choose.

-8 To enjoy, possess, have; Māl.5.18.

-9 To hap- pen to.

-1 To delight in granting or performing.

-11 To show oneself favourable towards. -Caus.

1 To like, be fond of.

-2 To fondle, cherish.

-3 To delight in, approve of, rejoice at. -II. 1 P., 1 U. (जोषति, जोषयति-ते)

1 To reason, think.

-2 To investigate, examine.

-3 To hurt.

-4 To be satisfied.

जुष् a. (At the end of comp.)

1 Liking, enjoying, taking delight in; Bh.3.13.

-2 Visiting, approaching, going to, taking, amusing, resorting to &c.; परलोक- जुषाम् R.8.85; रजोजुषे जन्मनि K.1.

तॄ 1 P. (तरति, ततार, अतारीत्, तरि-री-ष्यति, तीर्ण)

1 To cross over, cross; केनोडुपेन परलोकनदीं तरिष्ये Mk.8.23; स तीर्त्वा कपिशाम् R.4.38; Ms.4.77.

-2 (a) To cross over, traverse (as a way); (अध्वानं) ततार ताराधिपखण्डधारी Ku.7.48; Me.19. (b) To sail across, navigate (as a river).

-3 To float, swim; शिला तरिष्यत्युदके न पर्णम् Bk.12.77; Bṛi. S.8.14.

-4 (a) To get over, sur- mount, overcome, overpower; धीरा हि तरन्त्यापदम् K.175; कृच्छ्रं महत्तीर्णः R.14.6; Pt.4.1; Bg.18.58; Ms.11.34. (b) To subdue, destroy, become master of.

-5 To go to the end of, master completely; ततार विद्या R.3.3.

-6 To fulfil, accomplish, perform (as a promise); दैवात्तीर्णप्रतिज्ञः Mu.4.12.

-7 To be saved or rescued, escape from; गावो वर्षभयात्तीर्णा वयं तीर्णा महाभयात् Hariv.

-8 To acquire, gain; मनोजवा अयमान आयसीमतरत् पुरम् Rv.8.1.8.

-9 To move forward rapidly.

-1 To fill completely, pervade.

-11 To live through (a definite period).

-12 To deliver, liberate from.

-13 To strive together, compete. -Pass. (तीर्यते) To be crossed &c. -Caus. (तारयति-ते)

1 To carry or lead over; तारयस्व च मां गङ्गाम् Rām.7.46.29.

-2 To cause to arrive at; नः पिता यो$स्माकमविद्यायाः परं पारं तारयसीति Praśna Up.6.8.

-3 To save, rescue, deliver, liberate. -Desid. (तितीर्षति, तित- रिषति, तितरीषति) To wish to cross &c.; दोर्भ्यां तितीर्षति तरङ्गवतीभुजङ्गम् K.P.1.

नास्तिक a. (

-कः) [नास्ति परलोकस्तत्साधनमदृष्टं तत्साक्षी- श्वरो वा इति मतिरस्य ठन्] An atheist, unbeliever, one who denies the authority of the Vedas and a future life or the existence of a Supreme Ruler or Creator of the Universe; अतिमात्रोज्झितभीरनास्तिकः Śi.16.7; Ms.2.11; 8.22. नासाचूर्णे नास्ति कस्याभिलाषः नासाचूर्णे नास्तिकस्याभिलाषः Subhāṣ.

-Comp. -मतम् an atheistical opinion.

-वृत्ति a. leading the life of an atheist.

पारक्य a.

1 Alien, belonging to another; वरं स्वधर्मो विगुणो न पारक्यः स्वनुष्ठितः Ms.1.97; पारक्यस्यैव देहस्य बह्वयो मे$क्षौहिणीर्हताः Bhāg.1.8.48.

-2 Intended for others.

-3 Hostile, inimical.

-4 Useful in the next world.

-क्यः An enemy, adversary.

-क्यम् Doing anything for future happiness (परलोकसाधन); pious conduct;

पारलौकिक a. (

-की f.) [परलोकाय हितं ठक् द्विपदवृद्धिः] Relating to or useful in the next world; धर्म एको मनु- ष्याणां सहायः पारलौकिकः Mb; Mk.1; साधुरेति सुकृतैर्यदि कर्तुं पारलौकिककुसीदमसीदत् N.5.92.

-कम् Obsequies, funeral rites; इच्छामि......पर्वतेश्वरस्य पारलौकिकं कर्तुम् Mu.1.

प्रवासिन् m. A traveller, wayfarer, sojourner; परलोक- नवप्रवासिनः प्रतिपत्स्ये पदवीमहं तव Ku.4.1.

मुक्ता 1 A pearl; हारो$यं हरिणाक्षीणां लुठति स्तनमण्डले । मुक्तानामप्यवस्थेयं के वयं स्मरकिङ्कराः Amaru.138 (where मुक्तानां means also 'of absolved saints'); Śukra.4.157. (Pearls are said to be produced from various sources, but particularly from oyster-shells:- करीन्द्रजीमूतवराहशङ्ख- मत्स्याहिशुक्त्युद्भववेणुजानि । मुक्ताफलानि प्रथितानि लोके तेषां तु शुक्त्यु- द्भवमेव भूरि ॥ Malli.).

-2 A harlot, courtezan.

-3 N. of a plant (रास्ना).

-Comp. -अगारः, -आगारः the pearl- oyster; लुठन्मुक्तागारे भवति परलोकं गतवतो । हरेरद्य द्वारे शिव शिव शिवानां कलकलः Bv.1.32 (v. l.).

-आकारता the state of having the shape of a pearl; मुक्ताकारतया तदेव नलिनीपत्रस्थितं राजते.

-आवलिः, -ली f.,

-कलापः a pearl- necklace.

-गुणः a pearl-necklace, string of pearls; एकं मुक्तागुणमिव भुवः स्थूलमध्येन्द्रनीलम् Me.48; R.16.18.

-जालम् a string or zone of pearls; मुक्ताजालं चिरपरिचितं त्याजितो दैवगत्या Me.98.

-दामन् n. a string of pearls.

-दिश् the quarter or cardinal point just quitted by the sun.

-पटलम् a mass of pearls.

-पुष्पः a kind of jasmine.

-प्रसूः f. the pearl-oyster.

-प्रालम्बः a string of pearls.

-फलम् 1 a pearl; अनेन पर्यासयताश्रुबिन्दून् मुक्ताफलस्थूलतमान् स्तनेषु R.6.28;16.62; Ku.1.6.

-2 a kind of flower.

-3 the custard-apple.

-4 camphor.

-5 N. of a work on Bhakti by Bopadeva; चतुरेण चतुर्वर्ग- चिन्तामणिवणिज्यया । हेमाद्रिर्बोपदेवेन मुक्ताफलमचीकरत् ॥

-मणिः, -रत्नम् a pearl. ˚सरः a necklace of pearls; अयं तावद्बाष्प- स्त्रुटित इव मुक्तामणिसरः U.1.29.

-मातृ f. the pearl-oyster.

-लता, -स्रज् f.,

-हारः a pearl-necklace.

-शुक्तिः, -स्फोटः the pearl-oyster.

शरीरिन् a. (

-णी f.)

1 Embodied, corporeal, incar- nate; परलोकं नयत्याशु भास्वन्तं खशरीरिणम् Ms.4.243; करुणस्य मूर्तिरथवा शरीरिणी विरहव्यथैव वनमेति जानकी U.3.4; भावाविव शरीरिणौ M.1.1.

-2 Living. -m.

1 Anything endowed with a body (whether animate or inanimate); शरीरिणां स्थावरजङ्गमानां सुखाय तज्जन्मदिनं बभूव Ku.1.23; मरणं प्रकृतिः शरीरिणाम् R.8.87,43.

-2 A sentient being.

-3 A man.

-4 The soul (clad with the body); स्वशरीरशरीरिणावपि श्रुतसंयोगविपर्ययौ यदा R.8.89; अन्तवन्त इमे देहा नित्यस्योक्ताः शरीरिणः Bg.2.18.

संनिवृत्तिः f.

1 Return; असंनिवृत्त्यै तदतीतमेव Ś.6.9; परलोकमसंनिवृत्तये यदनापृच्छ्य गतासि मामितः R.8.49;1.27.

-2 Desisting from.

-3 Restraint, check, forbearance.