Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

परगेहव्

  • 1 परगामिन्


    pára-gāmin
    mfn. id. Pāṇ. 1-3, 72.

    Sanskrit-English dictionary > परगामिन्

  • 2 परगुण


    pára-guṇa
    (ibc.) the virtues of another (-grâ̱hin mfn. assuming them) Kāv. ;

    mfn. beneficial to another orﾠ to a foe R.

    Sanskrit-English dictionary > परगुण

  • 3 परगृहवास


    pára-gṛiha-vāsa
    pára-geha-v-
    m. dwelling in another's house Kāv.

    Sanskrit-English dictionary > परगृहवास

  • 4 परगेहव्


    pára-gṛiha-vāsa
    pára-geha-v-
    m. dwelling in another's house Kāv.

    Sanskrit-English dictionary > परगेहव्

  • 5 परग्रन्थि


    pára-granthi
    m. « extreme point of a limb», an articulation, joint L.

    Sanskrit-English dictionary > परग्रन्थि

  • 6 परग्लानि


    pára-glāni
    f. the subjugation of a foe W.

    Sanskrit-English dictionary > परग्लानि

  • 7 पर


    pára
    1) mf (ā)n. (1. pṛi;

    abl. sg. m. n. párasmāt, - rāt;
    loc. párasmin, - re;
    nom. pl. m. páre, - rās, - rāsas;
    cf. Pāṇ. 1-1, 34; VII, 1, 16; 50)
    far, distant, remote (in space), opposite, ulterior, farther than, beyond, on the other orﾠ farther side of, extreme;
    previous (in time), former;
    ancient, past;
    later, future, next;
    following, succeeding, subsequent;
    final, last;
    exceeding (in number orﾠ degree), more than;
    better orﾠ worse than, superior orﾠ inferior to, best orﾠ worst, highest, supreme, chief (in the compar. meanings <where alsoﾠ - tara>, with abl., rarely gen. orﾠ ifc.;
    exceptionally paraṉṡatam, more than a hundred lit. « an excessive hundred, a hundred with a surplus» R. ;
    parāḥkoṭayaḥ Prab. Hcat.) RV. etc. etc.;
    strange, foreign, alien, adverse, hostile ib. ;
    other than, different from (abl.) Prab. ;
    left, remaining Kathās. ;
    concerned orﾠ anxious for (loc.) R. ;
    m. another (different from one's self), a foreigner, enemy, foe, adversary RV. etc. etc.;
    a following letter orﾠ sound (only ifc. mfn. e.g.. ta-para, having t as the following letter, followed by t) RPrāt. Pāṇ. ;
    (scil. graha) a subsidiary Soma-graha TS. ;
    N. of a king of Kosala with the patr. Āṭṇāra Br. ;
    of another king MBh. ;
    of a son of Samara Hariv. ;
    (sc. prāsāda) of the palace of Mitravindā ib. ;
    m. orﾠ n. the Supreme orﾠ Absolute Being, the Universal Soul Up. R. Pur. ;
    (ā) f. a foreign country, abroad (?) Kathās. ;
    a species of plant L. ;
    N. of a sound in the first of its 4 stages L. ;
    a partic. measure of time Sāy. ;
    N. of a river MBh. VP. (v.l. pārā, veṇā, veṇṇā);
    of a goddess (cf. s.v.) n. remotest distance MBh. ;
    highest point orﾠ degree ib. ;
    final beatitude L. ( alsoﾠ - taram andﾠ parātpara-taram);
    the number 10,000,000,000 (as the full age of Brahmā.) VP. ;
    N. of partic. Sāmans Kāṭh. ;
    any chief matter orﾠ paramount object (ifc. <f. ā> having as the chief object, given up to, occupied with, engrossed in, intent upon, resting on, consisting of, serving for, synonymous with etc. MBh. Kāv. etc.);
    the wider orﾠ mare extended orﾠ remoter meaning of a word Jaim. Kull.;
    (in logic) genus;
    existence (regarded as the common property of all things) W. ;
    (am) ind. afterwards, later;
    (with abl.) beyond, after (e.g.. paraṉvijñānāt, beyond human knowledge;
    astam-ayātp-, after sunset;
    mattaḥp-, after me;
    ataḥp- orﾠ paramataḥ, after this, farther on, hereafter, next;
    itaḥp-, henceforward, from now;
    tataḥp- orﾠ tataṡcap-, after that, thereupon;
    nâ̱smātp- <for mâ̱sm-p->, no more of this, enough) MBh. Kāv. etc.;
    in a high degree, excessively, greatly, completely ib. ;
    rather, most willingly, by all means ib. ;
    I will, so be it Divyâ̱v. ;
    at the most, at the utmost, merely, no more than, nothing but ib. ;
    but, however, otherwise ( paraṉtu orﾠ paraṉkiṉtu id.;
    yadip-, if at all, perhaps, at any rate;
    na-p-, not-but;
    napñparaṉ-api, not only-but alsoﾠ;
    pñparaṉna-apina, not only not-but not even;
    napñparaṉ-yāvat, not only-but even) ib. ;
    ( páreṇa) ind. farther, beyond, past (with acc.) RV. etc. etc.;
    thereupon, afterwards, later than, after (with abl. orﾠ gen.). Mn. MBh. etc.;
    ( paré) ind. later, farther, in future, afterwards RV. MBh. Kāv. ;
    + cf. Zd. para;
    Gk. πέρα, πέραν;
    Lat. peren-die;
    Goth. faírra;
    Germ. fern;
    Eng. far andﾠ fore
    para
    2) in comp. for - ras

    - परकथा
    - परकरगत
    - परकर्मन्
    - परकलत्र
    - परकायप्रवेशन
    - परकार्य
    - परकाल
    - परकृति
    - परकृत्य
    - परक्रम
    - परक्राथिन्
    - परक्रान्ति
    - परक्षुद्रा
    - परक्षेत्र
    - परखातक
    - परगत
    - परगामिन्
    - परगुण
    - परगृहवास
    - परगेहव्
    - परग्रन्थि
    - परग्लानि
    - परचक्र
    - परचित्तज्ञान
    - परचिन्ता
    - परच्छन्द
    - परच्छिद्र
    - परज
    - परजन
    - परजन्मन्
    - परजात
    - परज्ञानमय
    - परतङ्गण
    - परतत्त्व
    - परतन्त्र
    - परतम
    - परतर
    - परतर्कक
    - परतर्कुक
    - परतल्प
    - परतस्
    - परता
    - परतापन
    - परतीर्थिक
    - परतोषयितृ
    - परत्र
    - परत्व
    - परदार
    - परदुःख
    - परदूषण
    - परदेवता
    - परदेश
    - परदोष
    - परद्रव्य
    - परद्रोह
    - परद्वेषिन्
    - परधन
    - परधर्म
    - परध्यान
    - परनिन्दा
    - परनिपात
    - परनिर्मितवशवर्तिन्
    - परनिर्वाण
    - परंतप
    - परपक्ष
    - परपत्नी
    - परपद
    - परपरिग्रह
    - परपरिभव
    - परपरिवाद
    - परपाक
    - परपारभूत
    - परपिण्ड
    - परपुरंजय
    - परपुरप्रवेश
    - परपुरुष
    - परपुष्ट
    - परपूरुष
    - परपूर्वत्व
    - परपूर्वा
    - परपौरवतन्तव
    - परप्रकाशक
    - परप्रणव
    - परप्रयोजन
    - परप्रवादिन्
    - परप्रेष्यत्व
    - परबल
    - परबलीयस्
    - परब्रह्मन्
    - परभाग
    - परभाग्य
    - परभाव
    - परभाषा
    - परभू
    - परभूत
    - परभूमि
    - परभूषण
    - परभृत्
    - परभृत
    - परभृतिका
    - परभृत्य
    - परभेदक
    - परभेदन
    - परमणि
    - परमत
    - परमद
    - परमन्त्र
    - परमन्थु
    - परमन्यु
    - परमर्म
    - परमात्र
    - परमार
    - परमुखचपेटिका
    - परमृत्यु
    - परमोक्षनिरासकारिका
    - परम्पर
    - परम्परा
    - परपराक
    - परपरित
    - परपरीण
    - परयुवतिग
    - परयोषित्
    - पररमण
    - परराष्ट्र
    - पररूप
    - परलोक
    - परवत्
    - परवर्ग
    - परवल्लभ
    - परवश
    - परवश्य
    - परवस्तु
    - परवाच्य
    - परवाणि
    - परवाद
    - परवारण
    - परवित्त
    - परवीरहन्
    - परवेश्मन्
    - परव्याक्षेपिन्
    - परव्यूहविनाशन
    - परव्रत
    - परशक्ति
    - परशरीरावेश
    - परशासन
    - परशिव
    - परशुचि
    - परश्री
    - परश्वस्
    - परसंगत
    - परसंचारक
    - परसंज्ञक
    - परसम्बन्ध
    - परसवर्ण
    - परसस्थान
    - परसात्कृ
    - परसेवा
    - परस्त्री
    - परस्थान
    - परस्व
    - परहंस
    - परहन्
    - परहित

    Sanskrit-English dictionary > पर

  • 8 पर _para

    पर a. [पॄ-भावे-अप्, कर्तरि अच्-वा] (Declined optional- ly like a pronoun in nom. voc. pl., and abl. and loc. sing. when it denotes relative position)
    1 Other, differ- ent, another; see पर m also.
    -2 Distant, removed, remote; अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः Bg.4.4.
    -3 Beyond, further, on the other side of; म्लेच्छदेशस्ततः परः Ms.2.23;7.158.
    -4 Subsequent, following, next to, future, after (usually with abl.); बाल्यात् परामिव दशां मदनो$ध्युवास R.5.63; Ku.1.31.
    -5 Higher, superior; सिकतात्वादपि परां प्रपेदे परमाणुताम् R.15.22; इन्द्रियाणि पराण्याहु- रिन्द्रियेभ्यः परं मनः । मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥ Bg.3.42.
    -9 Highest, greatest, most distinguished, pre-eminent, chief, best, principal; क्षत्रात् परं नास्ति Bṛi. Up.1.4.11. न त्वया द्रष्टव्यानां परं दृष्टम् Ś.2; Ki.5.18; परतो$पि परः Ku.2.14 'higher than the highest'; 6.19; Ś7.27.
    -7 Having as a following letter or sound, followed by (in comp.).
    -8 Alien, estranged, stranger.
    -9 Hostile, inimical, adverse,
    -1 Exceeding, having a surplus or remainder, left over; as in परं शतम् 'exceeding or more than a hundred.
    -11 Final, last.
    -12 (At the end of comp.) Having anything as the highest ob- ject, absorbed or engrossed in, intent on, solely devoted to, wholly engaged or occupied in; परिचर्यापरः R.1.91; so ध्यानपर, शोकपर, दैवपर, चिन्तापर &c.
    -रः 1 Another person, a stranger, foreigner; oft. in pl. in this sense; यतः परेषां गुणग्रहीतासि Bv.1.9; Śi.2.74; see एक, अन्य also.
    -2 A foe, an enemy, adversary; उत्तिष्ठमानस्तु परो नोपेक्ष्यः पथ्यभिच्छता Śi.2.1; Pt.2.158; R.3.21.
    -3 The Almighty; तावदध्यासते लोकं परस्य परचिन्तकाः Bhāg.3.32.8.
    -रम् 1 The highest point or pitch, culminating point.
    -2 The Supreme Sprit; तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्रकाशयति तत् परम् Bg.5.16.
    -3 Final beatitude; असक्तो ह्याचरन् कर्म परमाप्नोति पूरुषः Bg.3.19.
    -4 The secondary meaning of a word.
    -5 (In logic) One of the two kinds of सामान्य or generality of notion; more extensive kind, (comprehending more objects); e. g. पृथ्वी is पर with respect to a घट).
    -6 The other or future world; परासक्ते च वस्तस्मिन् कथमासीन्मनस्तदा Mb.6.14.55. Note-- The acc., instr. and loc. singulars of पर are used adverbi- ally; e. g. (a) परम्
    1 beyond, over, out of (with abl.); वर्त्मनः परम् R.1.17.
    -2 after (with abl.); अस्मात् परम् Ś.6.24; R.1.66;3.39; Me.12; भाग्यायत्त- मतः परम् Ś.4.17; ततः परम् &c.
    -3 thereupon, there- after.
    -4 but, however.
    -5 otherwise.
    -6 in a high degree, excessively, very much, completely, quite; परं दुःखितो$स्मि &c.
    -7 most willingly.
    -8 only.
    -9 at the utmost. (b) परेण
    1 farther, beyond, more than; किं वा मृत्योः परेण विधास्यति Māl.2.2.
    -2 afterwards; मयि तु कृतनिधाने किं विदध्याः परेण Mv.2.49.
    -3 after (with abl.) स्तन्यत्यागात् परेण U.2.7. (c) परे
    1 afterwards, thereupon; अथ तेन दशाहतः परे R.8.73.
    -2 in future.
    -Comp. -अङ्गम् the hinder part of the body.
    -अङ्गदः an epithet of Śiva.
    -अणुः See परमाणु; Bhāg.1.14.11.
    -अदनः a horse found in the country of Persia or Arabia.
    -अधिकारचर्चा officiousness, meddlesomeness.
    -अधीन a. dependent on another, subject, subservient; अन्नमेषां पराधीनं देयं स्याद्भिन्नभाजने Ms.1.54,83; H.1.119.
    -अन्तः final death. (
    -ताः) m. (pl.) N. of a people.
    -अन्तकः an epithet of Śiva.
    -2 a frontier.
    -अन्तकालः the time of death; ते ब्रह्मलोकेषु परान्तकाले परामृताः परिमुच्यन्ति सर्वे Muṇḍ.3.2.6.
    -अन्न a. living or subsisting on another's food. (
    -न्नम्) the food of another; परगृहललिताः परान्नपुष्टाः Mk.4.28. ˚परिपुष्टता being fed with the food of others; Y.3.241. ˚भोजिन् a. subsisting on the food of others; रोगी चिरप्रवासी परान्नभोजी परावसथशायी । यज्जीवति तन्मरणं यन्मरणं सो$स्य विश्रामः ॥ H.1.12.
    1 far and near, remote and proximate.
    -2 prior and posterior.
    -3 before and beyond, earlier and later.
    -4 higher and lower, best and worst. (
    -रः) a Guru of an intermediate class. (
    -रम्) (in logic) a property intermediate between the greatest and smallest numbers, a species (as existing between the genus and individual); e. g. पृथ्वी which is पर with 1respect to a घट is अपर with respect to द्रव्य; द्रव्यत्वादिक- जातिस्तु परापरतयोच्यते Bhāṣā. P.8.
    -अभिध्यानम् self-conceit; high opinion for self or body (देहाभिमान); स्वयं पराभिध्यानेन विभ्रंशितस्मृतिः Bhāg.5.14.1.
    -अमृतम् rain.
    1 attached or devoted to, adhering to.
    -2 depending on, subject to.
    -3 intent on, solely devoted to or absorbed in (at the end of comp.); प्रभुर्धनपरायणः Bh.2.56; so मोह˚; अथ मोहपरायणा सती विवशा कामवधूर्विबोधिता Ku.4.1; अग्निहोत्र˚ &c.
    -4 connected with.
    -5 being a protector (त्राता); अबर्हाश्चरणैर्हीनाः पूर्वेषां वः परायणाः Mb.1.23.4.
    -6 leading or conducive to.
    -(णम्) 1 the principal or highest objest, chief aim, best or last resort; एतत् परायणम् Praśna Up.1.1; तपसश्च परायणम् Rām.1.21.1; Mb.12.179.12.
    -2 essence, sum.
    -3 Ved. going away, departure, exit.
    -4 firm devotion.
    -5 a universal medicine, panacea.
    -6 a religious order.
    -अर्थ a.
    1 having another aim or meaning.
    -2 intended or designed for another, done for another.
    (-र्थः) 1 the highest interest or advan- tage.
    -2 the interest of another (opp. स्वार्थ); स्वार्थो यस्य परार्थ एव स पुमानेकः सतामग्रणीः Subhāṣ.; R.1.29.
    -3 the chief or highest meaning.
    -4 the highest object (i.e. sexual intercourse).
    -5 the supreme good (मोक्ष); ज्ञात्वा प्रजहि कालेन परार्थमनुदृश्य च Mb.12.288.9.
    -6 Something else. Hence परार्थता or परार्थत्व means 'being subsidiary to something else; परार्थता हि गुणभावः ŚB. on MS.4.3.
    -7 an object which is meant for another's use (Sāṅ. Phil.); सङ्घातपरार्थत्वात् त्रिगुणादिविपर्ययादधिष्ठानात् Sāṅ. K.17. ˚वादिन् a. speaking for another; mediator, substitute.
    -अर्थिन् a. striving for the supreme good. (
    -र्थम् -र्थे) ind. for the sake of another.
    -अर्धम् 1 the other part (opp. पूर्वार्ध); the latter half; दिनस्य पूर्वार्धपरार्धभिन्ना छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् Bh.2.6.
    -2 a particular high number; i. e. 1,,,,,; एकत्वादिपरार्धपर्यन्ता संख्या T. S.
    -अर्धक a. One half of anything.
    -अर्ध्य a.
    1 being on the farther side or half.
    -2 most distant in number; हेमन्तो वसन्तात् परार्ध्यः Śat. Br.
    -3 most excellent, best, most exalted, highly esteemed, highest, supreme; R.3.27;8.27;1.64;16;39; आबद्धप्रचुरपरार्ध्यकिंकिणीकः Śi.8.45.
    -4 most costly; Śi.4.11; श्रियं परार्ध्यां विदधद् विधातृभिः Bu. Ch.1.1.
    -5 most beautiful or lovely, finest; R.6.4; परस्परस्पर्धिपरार्ध्यरूपाः पौरस्त्रियो यत्र विधाय वेधाः Śi.3.58.
    -6 Divine: असावाटीत् सङ्ख्ये परार्ध्यवत् Bk.9.64.
    (-र्ध्यम्) 1 a maximum.
    -2 an infinite number.
    1 far and near; परावराणां स्रष्टारं पुराणं परमव्ययम् Mb.1.1.23.
    -2 earlier and later.
    -3 prior and posterior or subsequent.
    -4 higher and lower.
    -5 traditional; पुनाति पङ्क्तिं वंश्यांश्च सप्त सप्त परावरान् Ms.1. 15.
    -6 all-including; परावरज्ञो$सि परावरस्त्वम् Mb.3.232. 18. (
    -रा) descendants.
    (-रम्) 1 cause and effect.
    -2 the whole extent of an idea.
    -3 the universe.
    -4 totality. ˚ज्ञ, ˚दृश् a. knowing both the past and the future; परावरज्ञो ब्रह्मर्षिः Mb.1.6.5.
    -अवसथ- शायिन् a. sleeping in another's house; H.1.12.
    -अहः the next day.
    -अह्णः the afternoon, the latter part of the day.
    -आगमः attack of an enemy.
    -आचित a. fostered or brought up by another. (
    -तः) a slave.
    -आत्मन् m. the Supreme Spirit.
    -आयत्त a.
    1 depend- ent on another, subject, subservient; परायत्तः प्रीतेः कथमिव रसं वेत्तु पुरुषः Mu.3.4.
    -2 Wholly subdued or over- whelmed by.
    -आयुस् m. an epithet of Brahman; नाहं परायुर्ऋषयो न मरीचिमुख्या जानन्ति यद्विरचितं खलु सत्त्वसर्गाः Bhāg.8.1.12.
    -आविद्धः 1 an epithet of Kubera.
    -2 of Viṣṇu.
    -आश्रय a. dependent upon another.
    (-यः) 1 dependence upon another.
    -2 the retreat of enemies. (
    -या) a plant growing on another tree.
    -आसङ्गः dependence upon another.
    -आस्कन्दिन् m. a thief, robber.
    1 other than inimical; i. e. friendly, kind.
    -2 one's own; विधाय रक्षान् परितः परेतरान् Ki.1.14.
    -ईशः 1 an epithet of Brahman.
    -2 of Viṣṇu.
    -इष्टिः N. of Brahman.
    -इष्टुका a cow which has often calved.
    -उत्कर्षः another's prosperity.
    -उद्वहः the Indian cuckoo.
    -उपकारः doing good to others, benevolence, beneficence, charity; परोपकारः पुण्याय पापाय परपीडनम्.
    -उपकारिन् a. benevolent, kind to others.
    -उपजापः causing dissension among enemies; परोपजापात् संरक्षेत् प्रधानान् क्षुद्रकान् अपि Kau. A.1.13.
    -उपदेशः advising others; परोपदेशे पाण्डित्यम्.
    -उपरुद्ध a. besieged by an enemy.
    -उपसर्पणम् approaching another; begging.
    -ऊढा another's wife.
    -एधित a. fostered or brought up by another.
    (-तः) 1 a servant.
    -2 the (Indian) cuckoo.
    -कर्मन् n. service for another. ˚निरतः a servant.
    -कलत्रम् another's wife. ˚अभिगमनम् adultery; वरं क्लैब्यं पुसां न च परकलत्राभिगमनम् H.1.116.
    -कायप्रवेशनम् entering another's body (a supernatural art).
    -कारः The deeds of the enemy; राज्ञः समीपे परकारमाह प्रज्ञापनैषा विबि- धोपदिष्टा Kau. A.2.1.
    -कार्यम् another's business or work. ˚निरतः
    1 a benevolent man.
    -2 a slave, servant.
    -काल a. relating to a later time, mentioned later.
    -कृतिः an example or precedent, a passage descriptive of the doings of men; MS.6.7.26.
    -क्रमः doubling the second letter of a conjunction of consonants.
    -क्रान्तिः f. inclination of the ecliptic.
    -क्षेत्रम् 1 another's body.
    -2 another's field; ये$क्षेत्रिणो बीजवन्तः परक्षेत्रप्रवापिणः । ते वै सस्यस्य जातस्य न लभन्ते फलं क्वचित् ॥ Ms.9.49.
    -3 another's wife; तौ तु जातौ परक्षेत्रे Ms.3.175.
    -गामिन् a.
    1 being with another.
    -2 relating to another.
    -3 beneficial to another.
    -गुण a. beneficial to another. (
    -णः) the virtue of another; परगुणपरमाणून् पर्वतीकृत्य नित्यम् Bh.2.78.
    -ग्रन्थिः joint (as of a finger); an articu- lation.
    -ग्लानिः f. subjugation of an enemy; आत्मोदयः परग्लानिर्द्वयं नीतिरितीयती Śi.2.3.
    -चक्रम् 1 the army of an enemy.
    -2 invasion by an enemy, one of the six itis q. v.
    -3 a hostile prince.
    -छन्द a. dependent.
    (-दः) 1 the will of another.
    -2 dependence. ˚अनुवर्तनम् following the will of another.
    -छिद्रम् a weak or vulnerable point of another, a defect in another.
    -ज a.
    1 stranger.
    -2 coming from a foe.
    -3 inferior.
    -जनः a stranger (opp. स्वजन); शक्तः परजने दाता Ms.11.9.
    -जन्मन् n. a future birth.
    -जात a.
    1 born of another.
    -2 dependent on another for livelihood. (
    -तः) a servant.
    -जित a.
    1 conquered by another.
    -2 main- tained by another. (
    -तः) the (Indian) cuckoo.
    -तन्त्र a. dependent on another, dependent, subservient.
    -तन्त्रम् (a common group of) subsidiaries belonging to another; जैमिनेः परतन्त्रापत्तेः स्वतन्त्रप्रतिषेधः स्यात् MS.12.1.8. (see तन्त्रम्).
    -तर्ककः a suppliant, beggar; Dānasāgara, Bib- liotheca Indica, 274, Fascicule 1, p.15; also परतर्कुक.
    -तल्पगामिन् m. One who approaches another man's wife.
    -तार्थिकः The adherent of another sect.
    -दाराः m. (pl.) another's wife; ˚अभिगमनम्, ˚अभिमर्षः Adultery.
    -दारिन् m. an adulterer.
    -दुःखम् the sorrow or grief of another; विरलः परदुःखदुःखितो जनः; महदपि परदुःखं शीतलं सम्यगाहुः V.4.13.
    -देवता the Supreme Being.
    -देशः a hostile or foreign country.
    -देशिन् m. a foreigner.
    -द्रोहिन्, -द्वेषिन् a. hating others, hostile, inimical.
    -धनम् another's property.
    -धर्मः 1 the religion of another; स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः Bg.3.35.
    -2 another's duty or business.
    -3 the duties of another caste; परधर्मेण जीवन् हि सद्यः पतति जातितः Ms.1.97.
    -ध्यानम् absolute meditation or contemplation; ध्येये मनो निश्चलतां याति ध्येयं विचिन्तयत् । यत् तद् ध्यानं परं प्रोक्तं मुनिभिर्ध्यानचिन्तकैः ॥ Garuḍa P.
    -निपातः the irregular posteriority of a word in a compound; i. e. भूतपूर्वः where the sense is पूर्वं भूतः; so राजदन्तः, अग्न्याहितः &c.
    -निर्वाणम् the highest निर्वाण; (Buddh.).
    -पक्षः the side or party of an enemy.
    -पदम् 1 the highest position, eminence.
    -2 final beati- tude.
    -परिग्रह a. see पराधीन; स्ववीर्यविजये युक्ता नैते पर- परिग्रहाः Mb.7.144.22.
    -हः another's property (as wife &c); यथा बीजं न वप्तव्यं पुंसा परपरिग्रहे Ms.9.42-3.
    -परिभवः humiliation or injury suffered from others.
    -पाकनिवृत्त a. One who does not depend on others for his sustenance and performs the पञ्चयज्ञs faultlessly and takes food in his own house.
    -पाकरत a. one who depends upon others for his sustenance but performs the usual ceremonies before cooking; पञ्चयज्ञान् स्वयं कृत्वा परान्नमुपजीवति । सततं प्रातरुत्थाय परपाकरतस्तु सः ॥
    -पाकरुचिः having a liking for others' food; परपाकरुचिर्न स्यादनिन्द्या- मन्त्रणादृते Y.1.112.
    -पिण्डः another's food, food given by another. ˚अद् a., ˚भक्षक a. one who eats another's food or one who feeds at the cost of another; यादृशो$हं परपिण्डभक्षको भूतः Mk.8.25/26; (-m.) a servant. ˚रत a. feeding upon another's food; परपिण्डरता मनुष्याः Bh.
    -पुरञ्जयः a conqueror, hero.
    -पुरुषः 1 another man, a stranger.
    -2 the Supreme Spirit, Viṣṇu.
    -3 the hus- band of another woman.
    -पुष्ट a.
    1 fed or nourished by another.
    -2 Stranger. (
    -ष्टः) the (Indian) cuckoo. ˚महोत्सवः the mango tree.
    -पुष्टा 1 the (Indian) cuckoo.
    -2 a parasitical plant.
    -3 a harlot, prostitute.
    -पूर्वा a woman who has or had a former husband; Ms.3.166; पतिं हित्वा$पकृष्टं स्वमुत्कृष्टं या निषेवते । निन्द्यैव सा भवेल्लोके परपूर्वेति चोच्यते Ms.5.163.
    -प्रतिनप्तृ m. son of the great grand son.
    -प्रपौत्रः (see प्रतिनप्तृ).
    -प्रेष्यः a servant, menial, slave.
    -ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit; cf. लीने परे ब्रह्मणि Bh. परे ब्रह्मणि को$पि न लग्नः Śaṅkara (चर्पटपञ्जरिका 7).
    -भागः 1 another's share.
    -2 superior merit.
    -3 good fortune, prosperity.
    -4 (a) excellence, superority, supremacy; दुरधिगमः परभागो यावत् पुरुषेण पौरुषं न कृतम् Pt.1.33;5.34. (b) excess, abundance, height; स्थलकमलगञ्जनं मम हृदय- रञ्जनम् जनितरतिरङ्गपरभागम् Gīt.1; आभाति लब्धपरभागतया- धरोष्ठे R.5.7; Ku.7.17; Ki.5.3;8.42; Śi.7.33; 8.51;1.86;12.15.
    -5 the last part, remainder.
    -भाव a. loving another.
    -भावः the being second member in a compound.
    -भाषा a foreign tongue.
    -भुक्त a. enjoyed or used by another; परभुक्तां च कान्तां च यो भुङ्क्ते स नराधमः । स पच्यते कालसूत्रे यावच्चन्द्रदिवाकरौ ॥ Brav. P.
    -भूत a. following, subsequent (as words).
    -भृत् m. a crow (said to nourish the cuckoo).
    -भृत a. nourished by another.
    -भृतः, -ता the (Indian) cuckoo; (so called because she is nouri- shed by another i. e. by a crow); प्रागन्तरिक्षगमनात्- स्वमपत्यजातमन्यैर्द्विजैः परभृताः खलु पोषयन्ति Ś.5.22; Ku.6.2; R.9.43; Ś.4.1.
    -भतम् 1 another's opinion.
    -2 dif- ferent opinion or doctrine; heterodoxy.
    -मर्मज्ञ a. knowing the secrets of another.
    -मृत्युः a crow.
    -रमणः a married woman's gallant or paramour; स्वाधीने पररमणे धन्यास्तारुण्यफलभाजः Pt.1.18.
    -लोकः the next (or fur- ture) world; परलोकनवप्रवासिनः प्रतिपत्स्ये पदवीमहं तव Ku. 4.1. ˚गमः, ˚यानम् death. ˚विधि funeral rites; परलोक- विधौ च माधव स्मरमुद्दिश्य (निबपेः सहकारमञ्जरीः) Ku.4.38.
    -वश, -वश्य a. subject to another, dependent, depen- dent on others; सर्वं परवशं दुःखं सर्वमात्मवशं सुखम्.
    -वाच्यम् a fault or a defect of another; प्रकटान्यपि नैपुणं महत् परवाच्यानि चिराय गोपितुम् Śi.16.3.
    -वाणिः 1 a judge.
    -2 a year.
    -3 N. of the peacock of Kārtikeya.
    -वादः 1 rumour, report.
    -2 Objection, controversy.
    -वादिन् m. a disputant, controversialist.
    -वेश्मन् n. the abode of the Supreme Being.
    -व्रतः an epithet of Dhṛitarāṣṭra.
    -शब्दः a word expressive of something else; परशब्दस्य परत्र वृत्तौ तद्वद् भावो गम्यते ŚB. on MS.7.2.1.
    -श्वस् ind. the day after tomorrow.
    -संगत a.
    1 asso- ciated with another.
    -2 fighting with another.
    -संज्ञकः the soul.
    -सवर्ण a. homogeneous with a following letter (in gram.).
    -सात् ind. into the hands of an- other. ˚कृता a woman given in marriage.
    -सेवा service of another.
    -स्त्री another's wife.
    -स्वम् another's pro- perty; व्यावृता यत् परस्वेभ्यः श्रुतौ तस्करता स्थिता R.1.27; Ms.7.123. ˚हरणम् seizing another's property.
    -हन् a. killing enemies.
    -हित a.
    1 benevolent.
    -2 profitable to another.
    -तम् the welfare of another; सन्तः स्वयं परहिताभिहिताभियोगाः Bh.

    Sanskrit-English dictionary > पर _para

  • 9 अतद्गुणः _atadguṇḥ

    अतद्गुणः (Rhet.) The 'non-borrower', N. of a figure of speech in which the thing in question does not assume the quality of another, though there is a reason for it; परगुणाननुहारस्त्वस्य तत्स्यादतद्गुणः; e. g. धवलो$ सि यद्यपि सुन्दर तथापि त्वया मम रञ्जितं हृदयम् । रागपूरिते$पि हृदये सुभग निहितो न रक्तो$सि ॥ 6K.P.1; 6or संगतान्यगुणानङ्गीकारमाहुर- तद्गुणम् । चिरं रागिणि मच्चित्ते निहितो$पि न रज्यसि ॥ Kuval.
    -Comp. -संविज्ञानः N. of a variety of Bahuvrīhi; e. g. दृष्टसमुद्रमानय; अत्र गुणीभूतस्य समुद्रस्य नानयने$न्वयः इति˚ नः बहुव्रीहिः; लम्बकर्णमानय इति तु तद्गुणसंविज्ञानः. Tv.

    Sanskrit-English dictionary > अतद्गुणः _atadguṇḥ

  • 10 अपर _apara

    अपर a. (treated as a pronoun in some senses)
    1 Having nothing higher or superior, unrivalled. matchless; without rival or second (नास्ति परो यस्मात्); स्त्रीरत्नसृष्टिर- परा प्रतिभाति सा मे Ś.2.1; cf. अनुत्तम, अनुत्तर.
    -2 [न पृणाति संतोषयति पृ अच्] (a) Another, other (used as adj. or subst.). वासांसि जीर्णानि यथा विहाय नवानि गृह्णाति नरो$पराणि Bg.2.22. (b) More, additional; कृतदारो$परान् दारान् Ms.11.5. (c) Second, another Pt.4.37; स्वं केशवो$पर इवाक्रमितुं प्रवृत्तः Mk.5.2 like another (rival) Keśava. (d) Different; other; अन्ये कृतयुगे धर्मास्त्रेतायां द्वापरे$परे Ms. 1.85; Ks.26.235; Pt.4.6 (with gen.). (e) Ordinary, of the middle sort (मध्यम); परितप्तो$प्यपरः सुसंवृतिः Śi. 16.23.
    -3 Belonging to another, not one's own (opp. स्व); यदि स्वाश्चापराश्चैव विन्देरन् योषितो द्विजाः Ms.9.85 of another caste.
    -4 Hinder, posterior, latter, later, (in time space) (opp. पूर्व); the last; पूर्वां सन्ध्यां जपंस्तिष्ठेत्स्वकाले चापरां चिरम् Ms.4.93; रात्रेरपरः कालः Nir.; oft. used as first member of a genitive Tatpuruṣa comp. meaning 'the hind part,' 'latter part or half'; ˚पक्षः the latter half of a month; ˚हेमन्तः latter half of a winter; ˚कायः hind part of the body &c.; ˚वर्षा, ˚शरद् latter part of the rains, autumn &c.
    -5 Following, the next.
    -6 Western; पयसि प्रतित्सुरपराम्बुनिधेः Śi.9.1. पूर्वापरौ तोयनिधी वगाह्य Ku. 1.1; Mu.4.21
    -7 Inferior, lower (निकृष्टः); अपरेयमि- तस्त्वन्यां प्रकृतिं विद्धि मे पराम् Bg.7.5.
    -8 (In Nyāya) Non-extensive, not covering too much, one of the two kinds of सामान्य, see Bhāṣā P.8. (परं = अधिकवृत्ति higher अपरम् = न्यूनवृत्ति lower or अधिकदेशवृत्तित्वं परं, अल्पदेशवृत्तित्वं अपरम् Muktā.)
    -9 Distant; opposite. When अपर is used in the singular as a correlative to एक the one, former, it means the other, the latter; एको ययौ चैत्ररथप्रदेशान् सौराज्य- रम्यानपरो विदर्भान् R.5.6; when used in pl. it means 'others', 'and others', and the words generally used as its correlatives are एके, केचित्-काश्चित् &c., अपरे, अन्ये; केचिद् रक्तपटीकृताश्च जटिलाः कापालिकाश्चापरे Pt.4.34; एके समूहुर्बलरेणुसंहतिं शिरोभिराज्ञामपरे महीभृतः Śi.12.45 some-others; शाखिनः केचिदध्यष्ठुर्न्यमाङ्क्षुरपरे$म्बुधौ । अन्ये त्वलङ्घिषुः शैलान् गुहास्त्वन्ये न्यलेषत ॥ केचिदासिषत स्तब्धा भयात्केचिदघूर्णिषुः । उदतारिषुरम्भोधिं वानराः सेतुनापरे Bk. 15.31.33.
    -रः 1 the hind foot of an ele- phant; बद्धापराणि परितो निगडान्यलावीत् Śi.5.48 (Malli. चरमपादाग्राणि).
    -2 An enemy (न पृणाति सन्तोषयति).
    -रा 1 Western direction, the west अपरां च दिशं प्राप्तो वालिना समभिद्रुतः Rām.4.46.18.
    -2 The hind part of an ele- phant.
    -3 Sacred learning, learning the four Vedas with the 6 Aṅgas.
    -4 The womb; the outer skin of the embryo.
    -5 Suppressed menstruation in pregnancy.
    -री Ved. The future, future times; उतापरीभ्यो मघवा विजिग्ये Rv.1.32.13.
    -रम् 1 The future, any thing to be done in future (कार्य); तदेतद्ब्रह्मापूर्वमपरमनन्तम् Bṛi. Ār. Up. (नास्ति अपरं कार्यं यस्य).
    -2 The hind quarter of an elephant.
    -रम् adv. Again, moreover, in future, for the future; अपरं च moreover; अपरेण behind, west of, to the west of (with gen. or acc.). [cf. Goth. afar; Germ. aber, as in aberglauben].
    -Comp. -अग्नि (अग्नी dual)
    1 the southern and western fires (दक्षिण and गार्हपत्य).
    -2 the last fire i. e. used at the funeral ceremony (˚ग्निः).
    -अङ्गम् one of the 8 divisions of गुणीभूतव्यङ्ग्य (the second kind of काव्य) mentioned in K. P.5. In this the व्यङ्ग्य or suggested sense is subordinate to something else; अगूढमपरस्याङ्गम्; अपरस्य रसादेर्वाच्यस्य वा (वाक्यार्थीभूतस्य) अङ्गं रसादि अनुरणनरूपं वा; e. g. अयं स रसनोत्कर्षी पीनस्तनविमर्दनः । नाभ्यूरुजघनस्पर्शी नीवीविस्रंसनः करः ॥ where शृङ्गार is subordi- nate to करुण.
    -अन्त a. living at the western borders.
    (-न्तः) 1 the western border or extremity, the extreme end or term. the western shore.
    -2 (pl.) the country or inhabitants of the western borders near the Sahya mountain; अपरान्तजयोद्यतैः (अनीकैः) R.4.53 Western people. दशार्णाश्चापरान्ताश्च द्विपानां मध्यमा मताः Kau.A.1.2.
    -3 the kings of this country.
    -4 death, Pātañjala Yogadarśana 3.22. ˚ज्ञानम् anticipation of one's end.
    -5 the hind foot of an elephant; मृदुचलदपरान्तोदीरितान्दूनिनादम् Śi.11.7;18.32.
    -6 Islander, inhabitant of an island (द्वीपवासिन्) कोट्यापरान्ताः सामुद्रा रत्नान्युपहरन्तु ते Rām.2.82.8.
    -अन्तकः 1. = ˚अन्तः pl.
    -2 N. of a song; अपरान्तकमुल्लोप्यं मद्रकं प्रकरीं तथा । औवेणकं सरोबिन्दुमुत्तरं गीतकानि च ॥ Y3.113; ˚अन्तिका N. of a metre consisting of 64 mātrās.
    -अपराः, -रे, -राणि another and another, several, various.
    -अपरम् ind. Further and further (उत्तरोत्तरम्); अहं हि वचनं त्वत्तः शुश्रूषुरपरापरम् Mb.5.136.14.
    -अर्धम् the latter or second half.
    -अह्न [fr.अहन् changed to अह्न P.II. 4.29, V.4.88.] the latter part of the day, the after- noon, closing or last watch of the day; Ms.3.278; अपराह्णशीतलतरेण शनैरनिलेन Śi.9.4; ˚तन, ˚ह्णेतन belonging to this time; ˚कृतं P.II.1.45.
    -इतरा the east.
    -कान्य- कुब्ज a. situated in or belonging to the western part of Kānyakubja.
    -कालः later period.
    -गात्रम् a minor limb (hand, foot etc.); कोपप्रसादापरगात्रहस्तः (सुप्तः क्षितौ) रावणगन्धहस्ती) Rām.6.19.1.
    -गोदानम् (also गोडनि or गोडानि) N. of a country to the west of Mahāmeru (according to Buddhistic ideas).
    -ज a. born later or at the end of the world. (
    -जः) the destroying fire.
    -जनः an inhaditant of the west, the western people.
    -दक्षिणम् ind. in the south-west (belonging to the तिष्ठद्गु class).
    -पक्षः 1 the second or dark half of the month.
    -2 the other or opposite side; a defendant (in law).
    -पञ्चालाः the western Pañchālas.
    -पर a. one and the other, several, various; अपरपराः सार्थाः गच्छन्ति P.VI.1.144. Sk. several caravans go; (अपरे च परे च सकृदेव गच्छन्ति).
    -पाणिनीयाः the pupils of Pāṇini living in the west.
    -प्रणेय a. easily led or influenced by others, docile, tractable.
    -भावः 1 being another or different, differ- ence.
    -2 succession, continuation.
    -रात्रः [अपरं रात्रेः] the latter or closing part of night, the last watch of night (P.V.4.87); उत्थायापररात्रान्ते प्रयताः सुसमाहिताः Bhāg.8.4.24. ˚कृतम् P.II.1.45.
    -लोकः the other world, the next world. Paradise.
    -वक्त्रा, -क्त्रम् N. of a metre.
    -वैराग्यम् a kind of Vairāgya mentioned by Patañjali (दुष्टानुश्राविकविषयवितृष्णस्य वशीकारसंज्ञं वैराग्यम्).
    -सक्थम् the hind thigh.
    -स्वस्तिकम् the western point in the horizon.
    -हैमन a. belonging to the latter helf of winter (P.VII.3.11).

    Sanskrit-English dictionary > अपर _apara

  • 11 असहन _asahana

    असहन a. Not enduring, intolerant, impatient, envious, jealous, असहना खलुसा । दूरारूढश्चास्याः प्रणयः V.4; Me.54 (v. l.), प्रिया मुञ्चत्यद्य ध्रुवमसहना जीवितमसौ Ratn. 3.15; Śi.15.39.
    -नः An enemy.
    -नम् Intolerance, impatience; jealousy परगुणासहनम् = असूया. < curly>

    Sanskrit-English dictionary > असहन _asahana

  • 12 असूया _asūyā

    असूया 1 Envy, intolerance, jealousy (of the happiness of others); क्रुधद्रुहेर्ष्यासूयार्थानां यं प्रति कोपः P.I.4.37;III.4.28;VIII.1.8. सासूयम् enviously.
    -2 Calumny, detraction (of the merits of others); असूया परगुणेषु दोषाविष्करणम् Sk. (= दोषारोपो गुणेष्वपि Ak.); Ms.7.48; R.4.23.
    -3 Anger, indignation; वधूरसूया- कुटिलं ददर्श R.6.82; सासूयमुक्ता सखी Ś.2.2.

    Sanskrit-English dictionary > असूया _asūyā

  • 13 उदय _udaya

    उदय a. (In gram.) Following, coming after or upon (as a letter, accent &c.); उदयशब्दः परशब्दसमानार्थः प्रातिशाख्येषु प्रसिद्धः.
    -यः 1 Rise (fig. also); चन्द्रोदय इवोदधेः R.12.36,2.73; going upwards, ascending (as of the sun, stars &c.).
    -2 (a) Rising up, coming forth; द्रविण˚ acquisition of wealth; Pt.2; so भाग्य˚ dawn of fortune; Amaru.25; स्वगुणोदयेन Pt.1.94. (b) Appearance, becoming visible, production; घनोदयः प्राक् Ś.7.3; मेघ˚ Ku.6.54; हसितमन्यनिमित्तकृतोदयम् Ś.2.12 raised from some other cause; Amaru.88; Ś.7.8; फलोदय R.1.5; rising or accomplishment of the fruit; Ms.3.169; K<?>.3.18.
    -3 Creation (opp. प्रलय); यः सिन्धूनामुपोदये Rv.8.41.2. यौ तौ स्वप्नावबोधौ तौ भूतानां प्रलयो- दयौ Ku.2.8.
    -4 The eastern mountain (behind which the sun is supposed to rise); ददर्श पिङ्गाधिपतेरमात्यं वाता- त्मजं सूर्यमिवोदयस्थम् Rām.5.31.18. यौर्यत्र दृश्यते भास्वान्स तेषामुदयः स्मृतः; उदयगूढशशाङ्कमरीचिभिः V.3.6.
    -5 Advance- ment, prosperity, rise; (opp. व्यसन), तेजोद्वयस्य युगपद्- व्यसनोदयाभ्याम् Ś.4.2; उदये मदावाच्यमुञ्झता R.8.84; K.5; importance, celebrity; ˚उन्मुखे त्वयि R.11.73.
    -6 Elevation, exaltation, rise; growth; उदयमस्तमयं च रघू- द्वहात् R.9.9; तमुदयाय नवा नवयौवना 7; आत्मोदयः परग्लानिः Śi 2.3,11.6.
    -7 Result, consequence; असुखोदयं कर्म Ms.4.7; Amaru.47; following; नोदात्तस्वरितोदयम् P.VIII.4.67.
    -8 Accomplishment, fulfilment; उपस्थितो- दयम् R.3.1; प्रारम्भसदृशोदयः 1.15.
    -9 Profit, advantage.
    -1 Income, revenue; Ms.7.55; Y.2.43.
    -11 Interest, consideration paid for the use of money; Y.2.67,146.
    -12 Light, splendour.
    -13 Outlet, exit.
    -14 Beginning; अभिगम्योदयं तस्य कार्यस्य प्रत्यवेदयत् Mb.3.282.22.
    -15 Efficacy, influence; पर्याप्तः परवीरघ्न यशस्यस्ते बलोदयः Rām. 5.56.11.
    -16 Birthday celebration; हस्ते गृहीत्वा सहराम- मच्युतं नीत्वा स्ववाटं कृतवत्यथोदयम् Bhāg.1.11.2.
    -17 The first lunar mansion; the orient sine.
    -Comp. -अचलः, -अद्रिः, -गिरिः, -पर्वतः, -शैलः the eastern mountain behind which the sun, moon &c are supposed to rise; उदयगिरिवनालीबालमन्दारपुष्पम् Udb.; श्रितोदयाद्रेरभिसा- यमुच्चकैः Śi.1.16; तत उदयगिरेरिवैक एव Māl.2.1.
    -इन्दुः The town इन्द्रप्रस्थ; पुरे कुरूणामुदयेन्दुनाम्नि Mb.7.23.29.
    -उन्मुख a. About to rise, expecting prosperity.
    -क्रमः Gradual rise; नाडीनाम् Māl.5.2. by gradually inflating or filling with wind the Nādīs, (as in the act of restraining the wind).
    -ज्या f. See उदय (17).
    -पुरम् N. of the capital of Mārwār.
    -प्रस्थः the plateau of the mountain behind which the sun is supposed to rise.
    -प्राणः (pl.) A particular measure of time.
    -राशिः The constellation in which the planet is seen when on the horizon.

    Sanskrit-English dictionary > उदय _udaya

  • 14 ख्या _khyā

    ख्या 2 P. (m. also in non-conjugational tenses) (ख्याति, ख्यात) To tell, declare, communicate with dat. of person. -Pass. (ख्यायते)
    1 To be named or called; आवयोः पितरं विद्धि ख्यातं दशरथं भुवि Bk.6.97.
    -2 To be known or famous. -Caus. (ख्यापयति-ते)
    1 To make known, proclaim; ख्यापयेदभयानि च Ms.7.21.
    -2 To tell, declare, relate; परगुणकथनैः स्वान्गुणान्ख्यापयन्तः Bh.2. 69; Ms.11.99.
    -3 To extol, make renowned, praise.

    Sanskrit-English dictionary > ख्या _khyā

  • 15 ग्लानिः _glāniḥ

    ग्लानिः f. [ग्लै भावे नि]
    1 Exhaustion, langour, fat- igue; मनश्च ग्लानिमृच्छति Ms.1.53; अङ्गग्लानिं सुरतजनिताम् Me.72,31; Śānti.4.4.
    -2 Decay, decline; आत्मोदयः परग्लानिर्द्वयं नीतिरितीयती Śi.2.3; यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानि- र्भवति भारत Bg.4.7.
    -3 Debility, weakness.
    -4 Displea- sure, unwillingness, sickness.

    Sanskrit-English dictionary > ग्लानिः _glāniḥ

  • 16 दूषण _dūṣaṇa

    दूषण a. [दुष्-भावे-ल्युट्]
    1 Corrupting, spoiling, des- troying, &c.; आपदेत्युभयलोकदूषणी Ki.13.64; see दुष्.
    -2 Dishonouring, violating.
    -3 Offending against.
    -4 Opposing, counteracting.
    -णम् 1 Spoiling, corrupting, vitiating, ruining, polluting &c.
    -2 Violating, breaking (as an agreement).
    -3 Seducing, violating, dishonouring (as a woman).
    -4 Abuse, censure, blame; न चक्षमे शुभाचारः स दूषणमिवात्मनः R.12.46.
    -5 Detraction, disparagement.
    -6 Adverse argument or criticism, objection.
    -7 Refutation.
    -8 A fault, offence, defect, sin, crime; नोलूको$प्यवलोकते यदि दिवा सूर्यस्य किं दूषणम् Bh.2.93; हाहा धिक् परगृहवासदूषणम् U.1.4; Ms.2. 213; H.1.94,115;2.139.
    -णः N. of a demon, one of the generals of Rāvaṇa, slain by Rāma; R.12.46.
    -Comp. -अरिः an epithet of Rāma.
    - आवह a. involving (one) in blame.

    Sanskrit-English dictionary > दूषण _dūṣaṇa

  • 17 नीतिः _nītiḥ

    नीतिः f.
    1 Guidance, direction, management.
    -2 Conduct, manner of conducting oneself, behaviour, course of action.
    -3 propriety, decorum.
    -4 Policy, prudence, wisdom, right course; आर्जवं हि कुटिलेषु न नीतिः N.5.13; R.13.69; Ku.1.22.
    -5 A plan, contriv- ance, scheme; भूयः स्नेहविचेष्टितैर्मृगदृशो नीतस्य कोटिं पराम् Māl.6.3.
    -6 Politics, political scicence, statesmanship, political wisdom; आत्मोदयः परग्लानिर्द्वयं नीतिरितीयती Śi.2.3; दण्डो दमयतामस्मि नीतिरस्मि जिगीषताम् Bg.1.38.
    -7 Righte- ousness, moral conduct, morality.
    -8 The science of morality, morals, ethics, moral philosophy; निन्दन्तु नीति- निपुणा यदि वा स्तुवन्तु Bh.2.83.
    -9 Acquirement, acqui- sition.
    -1 Giving, offering, presenting.
    -11 Relation, support.
    -Comp. -कुशल, -ज्ञ, -निपुण, -निष्ण, -विद् a.
    1 one versed in policits, a statesman, politician.
    -2 pru- dent, wise; किं चित्रं यदि राजनीतिकुशलो राजा भवेद्धार्मिकः Udb.
    -घोषः N. of the car of Bṛihaspati.
    -दोषः error of con- duct, mistake in policy.
    -बीजम् a germ or source of intrigue; ˚निवार्पणं कृतम् Pt.1.
    -विद्या 1 political science, political economy.
    -2 moral science, ethics.
    -विषयः the sphere of morality or prudent conduct.
    -व्यतिक्रमः 1 transgression of the rules of moral or political science.
    -2 error of conduct, mistake in policy.
    -शतकम् the 1 verses on morality by Bhartṛihari.
    -शास्त्रम् the science of ethics or of politics; morality.
    -सन्धिः method of policy; सुकृत्यं विष्णुगुप्तस्य मित्राप्तिर्भार्गवस्य च । बृहस्पतेर- विश्वासो नीतिसन्धिस्त्रिधा स्थितः ॥ Pt.2.41.

    Sanskrit-English dictionary > नीतिः _nītiḥ

  • 18 नुतिः _nutiḥ

    नुतिः f.
    1 Praise, eulogium, panegyric; परगुणनुतिभिः (v. l.) स्वान् गुणान् ख्यापयन्तः Bh.2.69.
    -2 Worship, reverence.

    Sanskrit-English dictionary > नुतिः _nutiḥ

  • 19 परम _parama

    परम a. [परं परत्वं माति-क Tv.]
    1 Most distant, last.
    -2 Highest, best, most excellent, greatest; प्राप्नोति परमां गतिम् Ms.4.14;7.1;2.13.
    -3 Chief, principal, primary, supreme; सर्वथा ब्राह्मणाः पूज्याः परमं दैवतं हि तत् Ms.9.319.
    -4 Exceeding, extreme.
    -5 Adequate, sufficient; परमं यत्नमातिष्ठेत् स्तेनानां निग्रहे नृपः Ms.8.32.
    -6 Worst.
    -7 Higher than, superior to; न मन्ये वाणि- ज्यात् किमपि परमं वर्तनमिह Pt.1.11.
    -मम् The utmost or highest; the chief or prominent part; (at the end of comp.) consisting principally of, solely occupied with; कामोपभोगपरमा एतावदिति निश्चिताः Bg.16.11; Ms.6.96.
    -मम् ind.
    1 A particle of assent, acceptance or agree- ment (well, very well, yes, be it so); ततः परममित्युक्त्वा प्रतस्थे मुनिमण्डलम् Ku.6.35.
    -2 Exceedingly, very much; परमक्रुद्धः &c.
    -Comp. -अक्षरम् the sacred syllable 'om' or Brahmā.
    -अङ्गना an excellent woman.
    -अणुः an infinitesimal particle, an atom; सिकतात्वादपि परां प्रपेदे पर- माणुताम् R.15.22; परगुणपरमाणून् पर्वतीकृत्य नित्यम् Bh.2.78; पृथ्वी नित्या परमाणुरूपा T. S; (a परमाणु is thus defined:-- जालान्तरस्थसूर्यांशौ यत् सूक्ष्मं दृश्यते रजः । भागस्तस्य च षष्ठो यः परमाणुः स उच्यते ॥ Tarka K., or less accurately:-- जाला- न्तरगते रश्मौ यत् सूक्ष्मं दृश्यते रजः । तस्य त्रिंशत्तमो भागः परमाणुः स उच्यते ॥) ˚अङ्गकः an epithet of Viṣṇu.
    -अद्वैतम् 1 the Supreme Spirit.
    -2 pure unitarianism.
    -अन्नम् rice boiled in milk with sugar.
    -अपमः the inclination of a planet's orbit to the ecliptic.
    -अर्थः 1 the highest or most sublime truth, true spiritual knowledge, knowledge about Brahman or the Supreme Spirit; इदं हि तत्त्वं परमार्थभाजाम् Mv.7.2.
    -2 truth, reality, earnestness; परिहासविजल्पितं सखे परमार्थेन न गृह्यतां वचः Ś.2.19; oft in comp. in the sense of 'true' or 'real'. ˚मत्स्याः R.7.4. Mv.4.3.
    -3 any excellent or important object.
    -4 the best sense.
    -5 the best kind of wealth. ˚दरिद्र really poor; Mk. ˚भाज a. partaking of the highest truth; Mv. ˚विद् a philosopher.
    -अर्थतः ind. truly, really, exactly, accurately; विकारं खलु परमार्थतो$ज्ञात्वा$नारम्भः प्रतीकारस्य Ś.4; उवाच चैनं परमार्थतो हरं न वेत्सि नूनं यत एवमात्थ माम् Ku.5.75; Pt.1.136.
    -अहः an excellent day.
    -आत्मन् m. the Supreme Spirit or Brahman; न च योगविधेर्नवेतरः स्थिरधीरा परमात्मदर्शनात् R.8.22; स्वर्गापवर्गयो- र्मार्गमामनन्ति मनीषिणः । यदुपास्तिमसावत्र परमात्मा निरूप्यते ॥ Kusum.
    -आनन्दः 'supreme felicity', Supreme Spirit.
    -आपद् f. the greatest calamity or misfortune.
    -आयु- धम् the wheel (चक्र); शूलैः प्रमथिताः केचित् केचित्तु परमायुधैः Rām.6.58.12.
    -आर्यः a Bodhisattva (q. v.).
    -इष्वासः an excellent archer.
    -ईशः an epithet of Viṣṇu.
    -ईश्वरः 1 an epithet of Viṣṇu.
    -2 of Indra.
    -3 of Śiva.
    -4 the Almighty god, the Supreme Being.
    -5 N. of Brahman.
    -6 a universal monarch, sovereign of the world; see चक्रवर्तिन्.
    -ऋषिः a great sage.
    -ऐश्वर्यम् supremacy.
    -काण़्डः, -ण्डम् a very auspicious moment.
    -क्रान्तिः f. the sine of the greatest declination.
    -गतिः f.
    1 any chief object or refuge (as a god).
    -2 final beatitude, emancipation.
    -गवः an excellent bull or cow.
    - गहन a. very myserious, profound.
    -तत्त्वम् the highest truth.
    -धर्मात्मन् a. very dutiful, virtuous.
    -पदम् 1 the best position, highest rank.
    -2 final beatitude; विष्णोः पदे परमे मध्व उत्सः Rv.1.154.5.
    - परम a. most excellent of all.
    -पुंस् the Supreme Spirit; N. of Viṣṇu.
    -पुरुषः, -पूरुषः the Supreme Spirit.
    -प्रख्य a. celebrated, renowned.
    -ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit.
    -मुद्रा f. One of the poses of goddess त्रिपुरा.
    -रसः butter-milk mixed with water.
    -राजः a supreme monarch.
    -समुदय a. very auspicious or successful; परमसमुदयेनाश्वमेधेन चेष्ट्वा Mk.1.4.
    -सम्मत a. highly esteemed; much revered.
    -हंसः an ascetic of the highest order, one who has controlled and subdued all his senses by abstract meditation; cf. कुटीचक; कुटीचको बहूदकः हंसश्चैव तृतीयकः । चतुर्थः परमो हंसो यो यः पश्चात् स उत्तमः ॥ Hārītāsmṛiti. ˚परिव्राजकाचार्यः N. of Śaṅkarāchārya.

    Sanskrit-English dictionary > परम _parama

  • 20 पर्वतः _parvatḥ

    पर्वतः [पर्व्-अतच्; पर्वाणि भागाः सन्त्यस्य वा; cf. P.V.2.122 Vārt.]
    1 A mountain, hill; परगुणपरमाणून् पर्वतीकृत्य नित्यम् Bh.2.78; न पर्वताग्रे नलिनी प्ररोहति Mk.4.17.
    -2 A rock.
    -3 An artificial mountain or heap.
    -4 The number 'seven'.
    -5 A tree.
    -6 A kind of vegetable.
    -7 A cloud (mountain-like)
    -8 N. of a Ṛiṣi (associated with Nārada).
    -Comp. -अरिः an epithet of Indra.
    -आत्मजः an epithet of the mountain Maināka.
    -आत्मजा an epithet of Pārvatī.
    -आधारा the earth.
    -आशयः a cloud.
    -आश्रयः a fabulous animal called Śarabha, q. v.
    -आश्रयिन् m.,
    -आश्रयः a mountaineer.
    -उपत्यका a land at the foot of a mountain.
    -कन्दरः a mountain-cave.
    -काकः a raven.
    -कीला the earth.
    -जा a river.
    -पतिः an epithet of the Himālaya mountain.
    -मोचा a kind of plantain.
    -राज् m.,
    -राजः 1 a large mountain.
    -2 'the lord of mountains', the Himālaya mountain.
    -रोधस् n. mountain-slope.
    -वासिन् a. living in mountains. (-m.) a mountaineer.
    (-नी) 1 N. of Durgā.
    -2 of Gāyatrī.
    -3 N. of a plant, nard (Mar. आकाशमांसी).
    -स्थ a. situated on a hill or mountain.

    Sanskrit-English dictionary > पर्वतः _parvatḥ

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

  • pára-gāmin — परगामिन् …   Indonesian dictionary

  • pára-geha-v- — परगेहव् …   Indonesian dictionary

  • pára-glāni — परग्लानि …   Indonesian dictionary

  • pára-granthi — परग्रन्थि …   Indonesian dictionary

  • pára-gṛiha-vāsa — परगृहवास …   Indonesian dictionary

  • pára-guṇa — परगुण …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»