-
61 sum
I 1. fuī, esse1) быть, существовать (pericla, quae non sunt PS)omnes qui sunt, qui fuerunt, qui futuri sunt C — все (те), которые существуют, которые существовали которые будут существовать2) происходить, совершаться, приключаться, бывать, случатьсяsenatus hodie fuerat futurus C — сенат должен был собраться (заседание сената должно было состояться) сегодняsolis defectio fuit C — произошло солнечное затмение3)а) быть налицо, быть в наличии, иметьсяflumen est Arar, quod in Rhodanum influit Cs — есть река Арар, которая впадает в Роданut nunc quidem est C — при нынешних, по крайней мере, обстоятельствахsunt, qui, quod sentiunt, non audent dicere C — есть (люди), которые (т. е. некоторые) не решаются высказывать то, что думают; или с conjct.sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem possis H — существуют слова и звуки, посредством которых ты мог бы унять это страданиеб) редко est = suntest, quibus Eleae concurrit palma quadrigae Prp — есть (такие), которые в Элее оспаривают первенство в состязании квадриг4) быть верным, действительнымsunt ista C — да, это такest, ut dicis C — ты правильно говоришь(verum) esto C — но, допустим5) быть, находиться (Romae, ruri, in foro, apud exercitum, ante oculos C)mons Jura est inter Sequanos et Helvetios Cs — гора Юра находится между областями секванов и гельветовcertum non habeo, ubi sis aut ubi futurus sis C — я точно не знаю, ни где ты находишься, ни куда собираешьсяapud aliquem esse C — быть у кого-л. в гостяхtotum in eo est (ut) C — всё дело в том (что, чтобы)ab aliquo esse Ter etc. — происходить от кого-л. или C держать чью-л. сторонуpro aliquo esse C — считаться кем-л.6) пребывать, тж. состоять в браке, находиться в связи ( cum aliquā Ter)est ubi... C — бывает, случается, что...est quod T, C или cur... C — есть причина тому, что...7) содержаться, быть написаннымexemplum litterarum, in quo erat illas undĕcim esse legiones C — копия письма, в котором было сказано, что этих легионов было одиннадцать8) изредка являться, приходить9) состоятьcreticus est ex longā et brevi et longā C — кретик (критский стих) состоит из (слогов) долгого, краткого и долгого10) длиться, продолжаться (obsidio triginta dies fuit L)11) принадлежать, быть присущим, свойственнымei morbo nomen est avaritia C — имя этой болезни — алчностьalicujus militiae vacatio est C — кто-л. свободен от военной службы12) находиться в зависимости, зависетьnon est in medico semper, relevetur ut aeger O — не всегда во власти врача исцелить больного13) обстоятьres ita est Sl etc. — так обстоит дело14) значить15) с dat. быть, служить, способствовать, приноситьaliquid alicui est laudi Nep — что-л. кому-либо приносит славуsaluti esse C, Cs — способствовать спасению, быть на благо16) относиться, касаться17) с dat. gerundii быть (при)годным, подходящимsolvendo C (или aeri alieno L) esse — быть платёжеспособным18) в pf. больше не существовать, погибнутьfuimus Troes, fuit Ilium V — нет уж нас, троянцев, нет больше Илионаsive erimus, seu nos fata fuisse volent Tib (pl. = sg.) — буду ли я жив, или судьбе будет угодно, чтобы я погиб2. как глагол-связка (verbum copulativum)1) быть, служить, являться, представлять собойnos numerus sumus H — мы представляем собой массу (толпу)2) с gen. poss. принадлежать, быть присущим, быть признаком, свойством ( domus est patris C)temeritas est florentis aetatis C — отвага — свойство цветущего возрастаquid hoc sit hominis? Pl (негодующе) — что это за человек такой?hominum, non causarum toti erant L — (римляне в то время) были преданы личностям, а не делам (принципам)4) надлежать, подобать, быть обязанностьюadulescentis est majores natu revereri C — юноше надлежит почитать старших по возрасту5) с gen. gerundivi служить, способствоватьea, quae diutinae obsidionis tolerandae erant L — то, что помогало (могло помочь) выдержать длительную осаду6) с gen. и abl. qualit. иметь, обладать7) в sg. + gen. составлять, образовывать, состоять8) стоитьager nunc multo pluris est, quam tunc fuit C — (это) поле стоит теперь много дороже, чем стоило тогдаvestimenta, quae vix fuissent decem sestertiorum Pt — носильные вещи, которые стоили никак не больше 10 сестерциев9) быть важным, иметь значениеest, ubi damnum praestet facere, quam lucrum Pl — бывает, что (бывают такие случаи, когда) убыток приходится предпочесть прибыли. — см. тж. futurusII sum Enn = eum III sum- приставка = sub- -
62 audio
audĭo, īvi or ii, itum, 4, v. a. ( imperf. audibat, Ov F. 3, 507: audibant. Cat. 84, 8; fut. audibo, Enn. ap. Non. p. 506, 1:I.audibis,
id. ib.; Plaut. Capt. 3, 4, 86; id. Poen. 1, 2, 97; Caecil. ap. Gell. 7, 17 fin.; id. ap. Non. l. l.; cf. Struve, p. 137 sq.: audin = audisne, as ain = aisne; inf. perf. audīsse better than audivisse, acc. to Quint. 1, 6, 17) (cf. the Lacon. aus = hous; auris; Lith. ausis; Goth. auso; Germ. Ohr, and Engl ears [p. 202] the Fr. ouïr, and Lat. ausculto; Curtius also compares the Gr. aïô, to hear, perceive, and the Sanscr. av, to notice, to favor; v. ausculto, 1. aveo init., and cf. Varr. L. L. 6, § 83 Müll.], to hear, to perceive or understand by hearing, to learn (audio pr. differs from ausculto as the Gr. akouô from akroaomai, the Germ. hören from horchen, and the Engl. to hear from to listen, the former of these words denoting an involuntary, the latter a voluntary act; other syn.: exaudio, sentio, cognosco, oboedio, dicor).A.. In gen.a.Aliquid:b.auribus si parum audies terito cum vino brassicam, etc.,
Cato, R. R. 157 fin.:ubi molarum strepitum audibis maximum, Enn. ap. Non. l. l. (Com. v. 7 Vahl. p. 153): verba,
Plaut. Poen. 1, 2, 97; Vulg. Gen. 24, 30:quae vera audivi, taceo,
Ter. Eun. 1, 2, 23:Mane, non dum audīsti, Demea, Quod est gravissumum,
id. Ad. 3, 4, 21:vocem,
id. Hec. 4, 1, 2:vera an falsa,
id. And. 5, 4, 19:mixtos vagitibus aegris Ploratus,
Lucr. 2, 579:voces,
Verg. A. 4, 439; Hor. C. 3, 7, 22; Vulg. Gen. 3, 8; ib. Matt. 2, 18:strepitus,
Verg. A. 9, 394:sonitum,
Hor. C. 2, 1, 31:haec,
id. ib. 3, 27, 51:aquas,
Ov. Am. 3, 11, 30:gemitus,
id. M. 7, 839; Vulg. Exod. 2, 24: ait se omnia audivisse, Titinn. ap. Macr. S. 2, 12:ut quod te audīsse dicis numquam audieris,
Cic. de Or. 2, 70, 285:Nihil enim habeo praeter auditum,
id. Off. 1, 10, 33:quod quisque eorum de quāque re audierit,
Caes. B. G. 4, 5:Hac auditā pugnā maxima pars sese Crasso dedidit,
id. ib. 3, 27:Auditis hostium copiis respicerent suum ipsi exercitum,
Liv. 42, 52, 10:quod cum audīsset Abram,
Vulg. Gen. 14, 14:auditis sermonibus,
ib. 4 Reg. 22, 19; ib. Heb. 4, 3: clangorem tubae, ib:Isa. 18, 3: symphoniam,
ib. Luc. 15, 25:animal,
ib. Apoc. 6, 3; 6, 5 al. persaep.Constr., the person from whom one hears or learns any thing, with ex (so most freq.), ab, de, acc. and part., acc. and inf., cum or dum.(α).With ex:(β).verbum ex aliquo,
Ter. Heaut. 5, 4, 8; so id. And. 2, 1, 2; 5, 4, 24; id. Eun. 1, 2, 34; id. Hec. 4, 1, 35; id. And. 3, 3, 2:audivi ex majoribus natu hoc idem fuisse in P. Scipione Nasicā,
Cic. Off. 1, 30, 109:hoc ex aliis,
id. Att. 5, 17:ex obviis,
Liv. 28, 26; so Suet. Caes. 29; id. Dom. 12 al.. saepe audivi ex majoribus natu mirari solitum C. Fabricium etc., Cic. Sen. 13, 43; so Suet. Claud. 15.—With ab:(γ).a quibus cum audi/sset non multum superesse munitionis,
Nep. Them. 7, 2.—With de:(δ).equidem saepe hoc audivi de patre et de socero meo,
i. e. from his mouth, Cic. de Or. 3, 33, 133; so id. Off. 3, 19, 77; id. Brut. 26, 100.—With acc. and part. pres. (cf. Zumpt, Gr. §(ε).636): ut neque eum querentem quisquam audierit neque etc.,
Nep. Timol. 4, 1; so Suet. Calig. 22; Cat. 9, 6; 61, 125; 67, 41 al.—With acc. and inf.:(ζ).mihi non credo, quom illaec autumare illum audio,
Plaut. Am. 1, 1, 260:Audin (eum) lapidem quaeritare?
id. Capt. 3, 4, 70:erilem filium ejus duxisse audio Uxorem,
Ter. Phorm. 1, 1, 5; 2, 1, 59:saepe hoc majores natu dicere audivi,
Cic. Mur. 28:Gellius audierat patruom objurgare solere,
Cat. 74, 1; Verg. A. 1, 20; 4, 562:audiet cives acuisse ferrum, Audiet pugnas juventus,
Hor. C. 1, 2, 21 sq.:audire videor pios Errare per lucos,
id. ib. 3, 4, 5. —Hence also pass. with nom. and inf. (cf. Zumpt, Gr. §607): Bibulus nondum audiebatur esse in Syriā,
was said, Cic. Att. 5, 18; so Caes. B. G. 7, 79.—With cum or dum (cf. Zumpt, Gr. §B.749): id quidem saepe ex eo audivi, cum diceret sibi certum esse,
Cic. de Or. 2, 33, 144:quis umquam audivit, cum ego de me nisi coactus ac necessario dicerem?
id. Dom. 35; so id. Brut. 56; id. Fin. 5, 19, 54; id. de Or. 1, 28, 129; 1, 2, 99; Plin. Ep. 7, 24, 5:auditus est certe, dum ex eo quaerit,
Suet. Dom. 4. —Diff. from the preced. constr. with de is audire de aliquo (aliquid); more freq. in pass. sense, to hear any thing concerning any one:de psaltriā hac audivit,
Ter. Ad. 3, 4, 5:illos etiam convenire aveo, de quibus audivi et legi,
Cic. Sen. 23, 83; so id. Att. 7, 20; id. Ac. 2, 2, 4; cf.:aliquid in aliquem,
to hear something against, something bad of any one, id. de Or. 2, 70, 285 al. —In conversation.(α).Audi, as a call to gain attention, hear, attend, give ear, listen, = hoc age:(β).audi cetera,
Plaut. Trin. 2, 4, 127:audi heus tu,
id. ib. 4, 3, 52:Dorio, audi, obsecro,
Ter. Phorm. 3, 2, 1: Hoc audi, id. And. 3, 4, 11;4, 1, 36: Quin tu audi,
Plaut. Bacch. 2, 3, 42:quin tu hoc audi,
Ter. And. 2, 2, 9.—Audis or audin = audisne? do you hear? atque audin? Plaut. Trin. 3, 3, 70:c.Equidem deciens dixi: Et domi [nunc] sum ego, inquam, ecquid audis?
id. Am. 2, 1, 27; id. Trin. 3, 2, 91:Heus, audin quid ait? Quin fugis?
id. Capt. 3, 4, 60:cura adversandum atque audin? quadrupedem constringito,
Ter. And. 5, 2, 24; 1, 5, 64:Audin tu? Hic furti se adligat,
id. Eun. 4, 7, 39:Audin quid dicam?
id. Hec. 1, 2, 3.—Audito, with a clause for its subject, as abl. absol. in the histt., upon the receipt of the news that, at the tidings that: audito, Q. Marcium in Ciliciam tendere, when news came that Q. Marcius etc., Sall. H. Fragm. ap. Prisc. p. 1130 P.:II.audito Machanidam famā adventūs sui territum refugisse Lacedaemonem,
Liv. 28, 7:audito venisse missu Agrippinae nuntium Agerinum,
Tac. A. 14, 7.—Esp.,A.1.. In a pregnant signif., to listen to a person or thing, to give ear to, hearken to, attend:2.etsi a vobis sic audior, ut numquam benignius neque attentius quemquam auditum putem,
Cic. Clu. 23, 63; so id. de Or. 1, 61, 259:sed non eis animis audiebantur, qui doceri possent,
Liv. 42, 48; 1, 32; 5, 6:ut legationes audiret cubans,
Suet. Vesp. 24; id. Caes. 32; id. Ner. 22; 23; Vulg. Job. 11, 2; ib. Psa. 33, 12; ib. Matt. 10, 14; ib. Heb. 3, 7 al.—Aliquem, of pupils, to hear a teacher, i. e. to receive instruction from, to study under:3.te, Marce fili, annum jam audientem Cratippum,
Cic. Off. 1, 1, 1:Jam Polemonem audiverant adsidue Zeno et Arcesilas,
id. Ac. 1, 9, 34; so id. N. D. 1, 14, 37; 3, 1, 2; id. Fat. 2, 4:Diogenes venientem eum, ut se extra ordinem audiret, non admiserat,
Suet. Tib. 32; id. Gram. 10, 20 al.— Absol.: possumne aliquid audire? (i. e. will you communicate something to me?) tu vero, inquam, vel audire vel dicere, Cic. Fat. 2, 3:ponere aliquid, ad quod audiam, volo,
id. ib. 2, 4.—De aliquā re or aliquid, aliquem, of judges, to listen or hearken to, to examine:4.nemo illorum judicum clarissimis viris accusantibus audiendum sibi de ambitu putavit,
Cic. Fl. 39, 98:de capite,
Sen. Ben. 2, 12 al. — Trop.:de pace,
Liv. 27, 30:dolos,
Verg. A. 6, 567:nequissimum servum,
Suet. Dom. 11; so id. Aug. 93; id. Tib. 73; id. Claud. 15; id. Dom. 14; 16; Dig. 11, 3, 14 fin.; 28, 6, 10; 39, 2, 18 et saep.—Of prayer or entreaty, to hear, listen to, lend an ear to, regard, grant:B.in quo di immortales meas preces audiverunt,
Cic. Pis. 19:Curio ubi... neque cohortationes suas neque preces audiri intellegit,
Caes. B. C. 2, 42:velut si sensisset auditas preces,
Liv. 1, 12:audivit orationem eorum,
Vulg. Psa. 105, 44:audisti verba oris mei,
ib. ib. 137, 1:Audiat aversā non meus aure deus,
Tib. 3, 3, 28:audiit et caeli Genitor de parte serenā Intonuit laevum,
Verg. A. 9, 630:minus audientem carmina Vestam,
Hor. C. 1, 2, 27; 4, 13, 1:audivit Dominus,
Vulg. Psa. 29, 11 al. —Also aliquem, to hear one, to grant his desire or prayer:puellas ter vocata audis,
Hor. C. 3, 22, 3; so id. C. S. 34; 35:Ferreus orantem nequiquam, janitor, audis,
Ov. Am. 1, 6, 27; id. M. 8, 598 al.:Audi nos, domine,
Vulg. Gen. 23, 6; 23, 8:semper me audis,
ib. Joan. 11, 42.—Aliquem, aliquid, or absol. audio, to hear a person or thing with approbation, to assent to, agree with, approve, grant, allow:C. a.nec Homerum audio, qui Ganymeden ab dis raptum ait, etc.,
Cic. Tusc. 1, 26, 65:Socratem audio dicentem cibi condimentum esse famem, sed qui ad voluptatem omnia referens vivit ut Gallonius, non audio,
id. Fin. 2, 28, 90; id. de Or. 1, 15, 68; 3, 28, 83; id. Marcell. 8, 25: audio ( I grant it, well, that I agree to, that is granted):nunc dicis aliquid, quod ad rem pertineat,
id. Rosc. Am. 18 fin.; id. Verr. 2, 2, 59; 2, 5, 27:non audio,
that I do not grant, id. ib. 2, 3, 34.—With acc.:b.tecum loquere, te adhibe in consilium, te audi, tibi obtempera,
Cic. Fam. 2, 7, 2; id. N. D. 1, 20, 55:ne ego sapientiam istam, quamvis sit erudita, non audiam,
id. Phil. 13, 3, 6:si me audiatis, priusquam dedantur, etc.,
Liv. 9, 9:Non, si me satis audias, Speres etc.,
Hor. C.1, 13, 13; 4, 14, 50; id. Ep. 1, 1, 48:patris aut matris imperium,
Vulg. Deut. 21, 18 al. — Poet. transf. to inanimate things:neque audit currus habenas,
heeds, Verg. G. 1, 514; so Claud. Cons. Mall. Theod. 187 (cf. Hor. Ep. 1, 15, 13: equi frenato est auris in ore; and Pind. Pyth. 2, 21: harmata peisichalina):nec minus incerta (sagitta) est, nec quae magis audiat arcum,
which better heeds the bow, Ov. M. 5, 382:teque languenti manu Non audit arcus?
Sen. Herc. Oet. 980; so Stat. Th. 5, 412; Luc. 3, 594; 9, 931; Sil. 14, 392.—With dat.: nam istis qui linguam avium intellegunt, magis audiendum censeo, Pac. ap. Cic. Div. 1, 57, 131 (B. and K. isti):D.sibi audire,
App. Mag. p. 326, 34; so, dicto audientem esse, to listen to one's word, to be obedient to one's word, to obey (not in Ter.):dicto sum audiens,
I obey, Plaut. Pers. 3, 1, 71; id. Trin. 4, 3, 55; id. As. 3, 1, 40; id. Men. 2, 3, 89:qui dicto audientes in tantā re non fuisset,
Cic. Deiot. 8, 23 ' sunt illi quidem dicto audientes, id. Verr. 1, 88:quos dicto audientes jussi,
id. ib. 5, 104.—And, on account of the signif. to obey, with a second personal dat.: dicto audientem esse alicui, to obey one (freq. and class.); cf.Stallb. ad Rudd. Gr. II. p. 124, n. 38: vilicus domino dicto audiens sit,
Cato, R. R. 142: si habes, qui te audiat;si potest tibi dicto audiens esse quisquam,
Cic. Verr. 2, 1, 44; 2, 4. 12; 2, 5, 32; id. Phil. 7, 2:dicto audiens fuit jussis absentium magistratuum,
Nep. Ages. 4, 2; id. Lys. 1, 2; id. Iphicr. 2, 1:interim Servio Tullio jubere populum dicto audientem esse,
Liv. 1, 41; 4, 26; 29, 20;41, 10 al.—Once pleon. with oboedio: ne plebs nobis dicto audiens atque oboediens sit,
Liv. 5, 3.—To hear thus and thus, i. e. to be named or styled somehow (as in Gr. akouô; and in Engl. to hear, as Milton: Or hear'st thou rather pure ethereal stream, P. L. III. 7); and with bene or male (as in Gr. kalôs or kakôs akouein; cf. Milton: For which Britain hears ill abroad, Areop.; and Spenser: If old Aveugles sonnes so evil hear, F. Q. I. 5, 23), to be in good or bad repute, to be praised or blamed, to have a good or bad character:E.benedictis si certāsset, audīsset bene (Bene audire est bene dici, laudari, Don.),
Ter. Phorm. prol. 20:tu recte vivis, si curas esse quod audis,
Hor. Ep. 1, 16, 17:rexque paterque Audisti coram,
id. ib. 1, 7, 38; so id. S. 2, 6, 20; Ter. Hec. 4, 2, 24; id. Phorm. 2, 3, 12; Cic. Att. 6, 1; id. Fin. 3, 17, 57; id. Leg. 1, 19; Nep. Dion, 7, 3:Ille, qui jejunus a quibusdam et aridus habetur, non aliter ab ipsis inimicis male audire quam nimiis floribus et ingenii afluentia potuit,
Quint. 12, 10, 13 al. —In a play upon words: erat surdaster M. Crassus;sed aliud molestius quod male audiebat,
Cic. Tusc. 5, 40, 116; so,minus commode: quod illorum culpā se minus commode audire arbitrarentur,
id. Verr. 2, 3, 58.—As it were to hear, to hear mentally, i. e. to understand, to supply, something (later subaudio): cum subtractum verbum aliquod satis ex ceteris intellegitur, ut, stupere gaudio Graecus. Simul enim auditur coepit, is understood, is to be supplied, Quint. 9, 3, 58; 8, 5, 12.—Hence, audĭens, entis, P. a. subst.A.(Acc. to II. A.) A hearer, auditor ( = auditor, q. v., or qui audit, Cic. Brut. 80, 276)' ad animos audientium permovendos, Cic. Brut. 23, 89; 80, 279:B.cum adsensu audientium egit,
Liv. 21, 10 al. —Hence, in eccl. Lat., a catechumen, Tert. Poen. 6.—(Acc. to II. C.) With the gen.: tibi servio atque audiens sum imperii, a hearer of, i. e. obedient to, your command, Plaut. Truc. 1, 2, 25. -
63 excido
1.ex-cĭdo, cĭdi, 3, v. n. [cado], to fall out or down, to fall from (class.; esp. freq. in the trop. sense).I.Lit.A.In gen.: quod (animal) cum ex utero elapsum excidit, Cic. N. D. 2, 51, 128:B.sol excidisse mihi e mundo videtur,
id. Att. 9, 10, 3:gladii de manibus exciderunt,
id. Pis. 9 fin.; cf. id. Phil. 12, 3, 8; id. Cat. 1, 6 fin.;for which also: inter manus (urna),
Prop. 4 (5), 4, 22; and:a digitis (ansa),
Ov. H. 16, 252:Palinurus exciderat puppi,
Verg. A. 6, 339; cf.arce,
Ov. F. 5, 34:equis,
Sen. Herc. Oet. 1164:num qui nummi exciderunt, here, tibi, quod sic terram Obtuere?
Plaut. Bacch. 4, 4, 17; cf. id. Cist. 4, 2, 8; id. Merc. 3, 1, 44; id. Poen. 1, 2, 48:volvae excidunt,
Plin. 36, 21, 39, § 151.— Poet.:ita vinclis Excidet aut in aquas tenues dilapsus abibit,
will slip out of the fetters, Verg. G. 4, 410:in flumen (elephanti, sc. e rate),
Liv. 21, 28 fin.:cum Herculis pertractanti arma sagitta excidisset in pedem,
Plin. 25, 6, 30, § 66:ante pedes (lingua resecta),
Ov. Ib. 536.—In partic., of a lot, to fall of come out (very rare):II.ut cujusque sors exciderat,
Liv. 21, 42, 3;and hence, transf.: nominibus in urnam conjectis, citari quod primum sorte nomen excidit,
id. 23, 3, 7.Trop.A.In gen., to fall out involuntarily, fall from, slip out, escape:B.verbum ex ore alicujus,
Cic. Sull. 26; cf.:vox excidit ore: Venisti tandem, etc.,
Verg. A. 6, 686:tantumque nefas patrio excidit ore?
id. ib. 2, 658; cf.:scelus ore tuo,
Ov. M. 7, 172:quod verbum tibi non excidit, ut saepe fit, fortuito,
Cic. Phil. 10, 2 fin.; cf. Quint. 6, 3, 23; 7, 2, 52; 9, 4, 41 al.:libellus me imprudente et invito excidit,
escaped me without my knowledge or desire, Cic. de Or. 1, 21; cf. id. ib. 1, 2, 5:vox horrenda per auras excidit,
Verg. A. 9, 113:et pariter vultusque deo plectrumque colorque Excidit,
Ov. M. 2, 602; cf. id. ib. 4, 176:ut quodammodo victoria e manibus excideret,
Cic. Ep. ad Brut. 1, 10, 2:(versus) qui in breves excidunt,
i. e. which close, terminate, Quint. 9, 4, 106.— Poet.: in vitium libertas excidit, qs. falls away, sinks, = delabitur, Hor. A. P. 282.—In partic.* 1.To dissent, differ from any one's opinion: ego ab Archilocho excido, Lucil. ap. Non. 301, 18.—2.To pass away, be lost, perish, disappear:b.neque enim verendum est, ne quid excidat aut ne quid in terram defluat,
Cic. Lael. 16, 58:primo miser excidit aevo,
Prop. 3, 7, 7 (4, 6, 7 M.):nec vera virtus, cum semel excidit, etc.,
Hor. C. 3, 5, 30:at non ingenio quaesitum nomen ab aevo Excidet,
Prop. 3, 2, 24 (4, 1, 64 M.):excidit omnis luctus,
Ov. M. 8, 448:ne Tarentinae quidem arcis excidit memoria,
Liv. 27, 3 fin.; cf. the foll.—Esp.To fail, faint, swoon, lose one's self:c.excidit illa metu, rupitque novissima verba,
Ov. A. A. 1, 5, 39; cf.: ut scias quemadmodum nunquam excidam mihi, lose control of myself (through drink), Sen. de Ira, 3, 14, 1:quis me dolori reddit? quam bene excideram mihi!
Sen. Hippol. 589 sq. —To slip out, escape from the memory:3.excidere de memoria,
Liv. 29, 19 fin.:exciderat pacis mentio ex omnium animis,
id. 34, 37; cf.animo,
Verg. A. 1, 26; Ov. H. 20, 188;and pectore,
id. Pont. 2, 4, 24:o miram memoriam, Pomponi, tuam! at mihi ista exciderant,
Cic. Leg. 2, 18, 46; so with dat.:quae cogitatio, cum mihi non omnino excidisset, etc.,
id. Fam. 5, 13, 2; id. Att. 6, 1, 7; Quint. 4, 5, 4; 10, 1, 75; Prop. 3 (4), 24, 20; 4 (5), 7, 15 et saep.; cf. with a subjectclause:non excidit mihi, scripsisse me, etc.,
Quint. 2, 3, 10.— Absol.:quid? non haec varietas mira est, excidere proxima, vetera inhaerere? hesternorum immemores acta pueritiae recordari,
id. 11, 2, 6; 1, 12, 6; 4, 2, 91; 4, 5, 2; cf. with inf. clause:si calore dicendi vitare id excidisset,
id. 11, 3, 130; and with ut:excidit, ut peterem, etc.,
i. e. I forgot to beg, Ov. M. 14, 139.—Rarely transf. to the person:excidens,
who forgets, forgetful, Quint. 11, 2, 19:palam moneri excidentis est,
id. 11, 3, 132.—(Ex) aliquā re, of persons, to be deprived of, to lose, miss, forfeit (esp. freq. since the Aug. per.;2. I.in Cic. not at all): ex familia,
Plaut. Men. 4, 2, 104:uxore,
to be disappointed of, Ter. And. 2, 5, 12:regno,
Curt. 10, 5:quem si non tenuit, magnis tamen excidit ausis,
failed in a great attempt, Ov. M. 2, 328; cf.:fine medicinae,
Quint. 2, 17, 25:genere,
id. 1, 5, 16: qui apud privatos judices plus petendo formula excidissent, i. e. who lost their suits (for the usual cadere formulā or [p. 677] causā;v. cado, II.),
Suet. Claud. 14; Sen. Clem. 2, 3.Lit.:B.lapides e terra,
Cic. Off. 2, 3 fin.:omnes arbores longe lateque,
Caes. B. C. 2, 15, 1; cf.:excisa enim est arbor, non evulsa,
Cic. Att. 15, 4, 2: exciditur ilex (with percellunt magnas quercus), Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. 194 ed. Vahl.):arborem e stirpe,
Dig. 43, 27, 1:ericium,
Caes. B. C. 3, 67 fin.:radicem,
Plin. 17, 11, 16, § 82:columnas rupibus,
Verg. A. 1, 428; cf.:rubos arvis,
Quint. 9, 4, 5: linguam alicui, Crassus ap. Cic. de Or. 3, 1 fin.:partum mulieri,
Dig. 11, 8, 2:os,
Cels. 8, 3:virilitatem,
i. e. to castrate, geld, Quint. 5, 12, 17;for which also, se,
Ov. F. 4, 361; cf. Dig. 48, 8, 4 fin.:vias per montes,
Plin. 36, 15, 24, § 125:latus rupis in antrum,
Verg. A. 6, 42; cf.:vasa anaglypta in asperitatem,
i. e. wrought with raised figures, Plin. 33, 11, 49, § 139: exciderat eum (sc. obeliscum) rex, majusque opus in devehendo statuendove multo quam in excidendo, i. e. cut out in the quarry, Plin. 36, 8, 14, § 67; absol., id. ib. § 65.—Transf., in gen., to raze, demolish, lay waste, destroy:II.qui domos inimicorum suorum oppugnavit, excidit, incendit,
Cic. Sest. 44:Numantiam,
id. Off. 1. 22, 76; cf.Trojam,
Verg. A. 2, 637:urbem,
id. ib. 12, 762:oppida,
Lact. 1, 18, 8:Germaniam,
Vell. 2, 123 fin.:agrum,
id. 2, 115:exercitum,
i. e. to cut to pieces, annihilate, id. 2, 120, 3.—Trop., to extirpate, remove, banish:aliquid ex animo,
Cic. Prov. Cons. 18, 43; cf.:iram animis, Sen. de Ira, 3, 1: aliquem numero civium,
Plin. Ep. 8, 18, 6. -
64 gravis
grăvis, e, adj. [Sanscr. gurus (root gar-); Gr. barus, heavy; gravis, for gar-uis; cf. also Brutus]. With respect to weight, heavy, weighty, ponderous, burdensome; or pass., loaded, laden, burdened (opp. levis, light; in most of its significations corresp. to the Gr. barus; cf. onerosus, onerarius).I.Lit. Absol. or with abl.1.In gen.: imber et ignis, spiritus et gravis terra, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 37 Müll.; so,2.tellus,
Ov. M. 7, 355:corpora,
Lucr. 2, 225 sq.; cf. id. 5, 450 sq.:limus,
id. 5, 496:in eo etiam cavillatus est, aestate grave esse aureum amiculum, hieme frigidum,
Cic. N. D. 3, 34, 83:navigia,
Caes. B. G. 5, 8, 4; cf.:tot ora navium gravi Rostrata duci pondere,
Hor. Epod. 4, 17:cum gravius dorso (aselli) subiit onus,
id. S. 1, 9, 21:sarcina,
id. Ep. 1, 13, 6: inflexi grave robur aratri, Verg. G. 1, 162:cujus (tibicinae) Ad strepitum salias terrae gravis,
Hor. Ep. 1, 14, 26: terra, burdened (by the heavy body), Ov. M. 12, 118:naves hostilibus spoliis graves,
heavily laden, Liv. 29, 35, 5; cf.:agmen grave praedā,
id. 21, 5, 8;for which also simply: grave agmen,
id. 31, 39, 2:miles,
heavy-armed, Tac. A. 12, 35:gravis aere dextra,
Verg. E. 1, 36:cum fatalis equus saltu super ardua venit Pergama et armatum peditem gravis attulit alvo,
i. e. filled, full, id. A. 6, 516 (an imitation of Maximo saltu superavit Gravidus armatis equus, Enn. ap. Macr. S. 6, 2; v. gravidus, II. b):graves imbre nubes,
Liv. 28, 15, 11:graves fructu vites,
Quint. 8, 3, 8:gravis vinculis,
Plin. Ep. 7, 27, 10.—In partic.a.With respect to value or number, heavy, great. So, aes grave, heavy money, money of the oldest standard, in which an as weighed a full pound: grave aes dictum a pondere, quia deni asses, singuli pondo libras, efficiebant denarium, etc., Paul. ex Fest. p. 98 Müll.:b.et quia nondum argentum signatum erat, aes grave plaustris quidam (ex patribus) ad aerarium convehentes, etc.,
Liv. 4, 60, 6; 10, 46, 5; 22, 33, 2 et saep.:populus Romanus ne argento quidem signato ante Pyrrhum regem devictum usus est: librales appendebantur asses. Quare aeris gravis poena dicta,
Plin. 33, 3, 13, § 42: argentum, i. e. uncoined = rude:placet argentum grave rustici patris sine ullo opere et nomine artificis,
Sen. Tranq. 1, 4:notavit aliquos, quod pecunias levioribus usuris mutuati graviore fenore collocassent,
at a higher rate, Suet. Aug. 39; cf.:in graviore annona,
id. ib. 25: grave pretium, a high price, Sall. Fragm. ap. Non. 314, 25.—With respect to number: graves pavonum greges, great or numerous flocks, Varr. ap. Non. 314, 31. —For the usual gravidus, with young, pregnant ( poet. and in post-Aug. prose):B.regina sacerdos Marte gravis,
Verg. A. 1, 274; cf.uterus (shortly after: gravidus tumet venter),
Ov. M. 10, 495:balaenae utero graves (shortly before, gravidae),
Plin. 9, 6, 5, § 13.—Transf.1.Of hearing or sound, deep, grave, low, bass (opp. acutus, treble):2.vocem ab acutissimo sono usque ad gravissimum sonum recipiunt,
Cic. de Or. 1, 59, 251; cf. id. ib. 3, 57, 216:qui (sonus) acuta cum gravibus temperans, varios aequabiliter concentus efficit,
id. Rep. 6, 18:vox,
Quint. 11, 3, 17; 42: sonus, 2, 8, 15; 5, 10, 125; 11, 3, 41; Ov. M. 12, 203:tenor,
Quint. 1, 5, 26:syllaba,
i. e. unaccented, id. 1, 5, 22 sq.; 12, 10, 33.—Of smell or flavor, strong, unpleasant, offensive:3.an gravis hirsutis cubet hircus in alis,
rank, Hor. Epod. 12, 5:chelydri,
Verg. G. 3, 415:ellebori,
id. ib. 3, 451:odor calthae,
strong, Plin. 21, 6, 15, § 28; cf.:herba odore suaviter gravi,
id. 25, 9, 70, § 118; cf.117: habrotonum odore jucunde gravi floret,
id. 21, 10, 34, § 60: absynthium ut bibam gravem, i. e. bitter, Varr. ap. Non. 19, 27, and 314, 14.—Of the state of the body or health, gross, indigestible, unwholesome, noxious, severe; sick:II.(Cleanthes) negat ullum esse cibum tam gravem, quin is die et nocte concoquatur,
Cic. N. D. 2, 9, 24; so,genera cibi graviora,
Cels. 2, 18:gravissima bubula (caro),
id. ib.:pisces gravissimi,
id. ib.:neque ex salubri loco in gravem, neque ex gravi in salubrem transitus satis tutus est,
id. 1, 3; cf.:solum caelumque juxta grave,
Tac. H. 5, 7:solet esse gravis cantantibus umbra,
Verg. E. 10, 75:anni tempore gravissimo et caloribus maximis,
Cic. Q. Fr. 2, 16, 1; cf.:gravis auctumnus in Apulia circumque Brundisium ex saluberrimis Galliae et Hispaniae regionibus, omnem exercitum valetudine tentaverat,
Caes. B. C. 3, 2 fin.:grave tempus et forte annus pestilens erat urbi agrisque,
Liv. 3, 6, 1; cf. also id. 3, 8, 1:aestas,
Verg. G. 2, 377:morbo gravis,
sick, id. ib. 3, 95; cf.:gravis vulnere,
Liv. 21, 48, 4:aetate et viribus gravior,
id. 2, 19, 6:gravior de vulnere,
Val. Fl. 6, 65:non insueta graves tentabunt pabula fetas,
sick, feeble, Verg. E. 1, 50; so absol.:aut abit in somnum gravis,
heavy, languid, Lucr. 3, 1066.Trop.A.In a bad sense, heavy, burdensome, oppressive, troublesome, grievous, painful, hard, harsh, severe, disagreeable, unpleasant (syn.: molestus, difficilis, arduus): qui labores morte finisset graves, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 48, 115:B.quod numquam tibi senectutem gravem esse senserim... quibus nihil est in ipsis opis ad bene beateque vivendum, iis omnis aetas gravis est,
Cic. de Sen. 2, 4; cf.:onus officii,
id. Rosc. Am. 38, 112; id. Rep. 1, 23:et facilior et minus aliis gravis aut molesta vita est otiosorum,
id. Off. 1, 21, 70; id. Rep. 1, 4:miserior graviorque fortuna,
Caes. B. G. 1, 32, 4:haec si gravia aut acerba videantur, multo illa gravius aestimare debere, etc.,
id. ib. 7, 14 fin.:velim si tibi grave non erit, me certiorem facias,
Cic. Fam. 13, 73, 2:grave est homini pudenti petere aliquid magnum,
id. Fam. 2, 6, 1; id. Att. 1, 5, 4:est in populum Romanum grave, non posse, etc.,
id. Balb. 7, 24:verbum gravius,
id. Verr. 2, 3, 58, § 134:ne quid gravius in fratrem statueret... quod si quid ei a Caesare gravius accidisset, etc.,
Caes. B. G. 1, 20, 1 and 4:gravissimum supplicium,
id. ib. 1, 31, 15:habemus senatusconsultum in te, Catilina, vehemens et grave,
Cic. Cat. 1, 1, 3:edictum,
Liv. 29, 21, 5:gravioribus bellis,
Cic. Rep. 1, 40:gravis esse alicui,
id. Fam. 13, 76, 2; cf.:adversarius imperii,
id. Off. 3, 22, 86:gravior hostis,
Liv. 10, 18, 6:senes ad ludum adolescentium descendant, ne sint iis odiosi et graves,
Cic. Rep. 1, 43:gravis popularibus esse coepit,
Liv. 44, 30, 5.—Prov.:gravis malae conscientiae lux est,
Sen. Ep. 122.—In a good sense, weighty, important, grave; with respect to character, of weight or authority, eminent, venerable, great:1.numquam erit alienis gravis, qui suis se concinnat levem,
Plaut. Trin. 3, 2, 58:quod apud omnes leve et infirmum est, id apud judicem grave et sanctum esse ducetur?
Cic. Rosc. Com. 2, 6:ea (honestas) certe omni pondere gravior habenda est quam reliqua omnia,
id. Off. 3, 8, 35; id. Deiot. 2, 5:cum gravibus seriisque rebus satisfecerimus,
id. ib. 1, 29, 103:auctoritas clarissimi viri et in rei publicae maximis gravissimisque causis cogniti,
id. Fam. 5, 12, 7; cf. causa, Lucil. ap. Non. 315, 31; Quint. 1, 2, 3; Caes. B. C. 1, 44, 4:gravius erit tuum unum verbum ad eam rem, quam centum mea,
Plaut. Trin. 2, 2, 107:ut potentia senatus atque auctoritas minueretur: quae tamen gravis et magna remanebat,
Cic. Rep. 2, 34:sententiis non tam gravibus et severis quam concinnis et venustis,
id. Brut. 95, 325:gravior oratio,
id. de Or. 2, 56, 227:nihil sibi gravius esse faciendum, quam ut, etc.,
id. Clu. 6, 16:inceptis gravibus et magna professis,
Hor. A. P. 14:exemplum grave praebet ales, etc.,
id. C. 4, 11, 26:non tulit ullos haec civitas aut gloria clariores, aut auctoritate graviores, aut humanitate politiores,
Cic. de Or. 2, 37, 154:et esse et videri omnium gravissimus et severissimus,
id. ib. 2, 56, 228:homo prudens et gravis,
id. ib. 1, 9, 38:neque oratio abhorrens a persona hominis gravissimi,
id. Rep. 1, 15 fin.:auctor,
id. Pis. 6, 14:testis,
id. Fam. 2, 2:non idem apud graves viros, quod leviores (decet),
Quint. 11, 1, 45:vir bonus et gravis,
id. 11, 3, 184:gravissimi sapientiae magistri,
id. 12, 1, 36:tum pietate gravem ac meritis si forte virum quem Conspexere,
Verg. A. 1, 151:gravissima civitas,
Cic. Rep. 1, 3:gravem atque opulentam civitatem vineis et pluteis cepit,
an important city, Liv. 34, 17, 12.— Hence, adv.: grăvĭter.Weightily, heavily, ponderously (very rare):b.aëra per purum graviter simulacra feruntur,
Lucr. 4, 302; cf.:graviter cadere,
id. 1, 741; Ov. P. 1, 7, 49.—Transf.(α).Of tones, deeply:(β).natura fert, ut extrema ex altera parte graviter, ex altera autem acute sonent,
Cic. Rep. 6, 18; Lucr. 4, 543.—Far more freq.,Vehemently, strongly, violently:2.graviter crepuerunt fores,
Ter. Heaut. 3, 3, 52; so,spirantibus flabris,
Lucr. 6, 428; Ter. Ad. 5, 3, 2:pertentat tremor terras,
Lucr. 6, 287:ferire aliquem,
Verg. A. 12, 295:conquassari omnia,
Lucr. 5, 105; cf.:quae gravissime afflictae erant naves,
Caes. B. G. 4, 31, 2.—Trop.a.Vehemently, violently, deeply, severely; harshly, unpleasantly, disagreeably:b.graviter aegrotare,
Cic. Off. 1, 10, 32:se habere,
id. Att. 7, 2, 3:neque is sum, qui gravissime ex vobis mortis periculo terrear,
Caes. B. G. 5, 30, 2:gravissime dolere,
id. ib. 5, 54 fin.:quem ego amarem graviter,
Plaut. Cist. 1, 1, 87; cf.: placere occoepit graviter, postquam est mortua, [p. 829] Caecil. ap. Non. 314, 19:tibi edepol iratus sum graviter,
Ter. Hec. 4, 4, 2:cives gravissime dissentientes,
Cic. Phil. 12, 11, 27:si me meis civibus injuria suspectum tam graviter atque offensum viderem,
id. Cat. 1, 7, 17:graviter angi,
id. Lael. 3, 10:tulit hoc commune dedecus jam familiae graviter filius,
with chagrin, vexation, id. Clu. 6, 16; cf.:graviter et acerbe aliquid ferre,
id. Verr. 2, 1, 58, § 152:graviter accipere aliquid,
id. de Or. 2, 52, 211; Tac. A. 13, 36; cf.:adolescentulus saepe eadem et graviter audiendo victus est,
Ter. Heaut. 1, 1, 62:nolo in illum gravius dicere,
more harshly, id. Ad. 1, 2, 60; cf.:de amplissimis viris gravissime acerbissimeque decernitur,
Caes. B. C. 1, 5, 4; id. B. G. 3, 16, 4; cf.also: severe et graviter et prisce agere,
Cic. Cael. 14, 33:ut non gravius accepturi viderentur, si nuntiarentur omnibus eo loco mortem oppetendam esse,
more sorrowfully, Liv. 9, 4, 6.—In an impressive or dignified manner, impressively, gravely, seriously, with propriety or dignity:his de rebus tantis tamque atrocibus neque satis me commode dicere neque satis graviter conqueri neque satis libere vociferari posse intelligo. Nam commoditati ingenium, gravitati aetas, libertati tempora sunt impedimento,
Cic. Rosc. Am. 4, 9:(Scipio) utrumque egit graviter,
with dignity, id. Lael. 21, 77:res gestas narrare graviter,
id. Or. 9, 30; cf.:locum graviter et copiose tractare,
id. Fin. 4, 2, 5. -
65 postliminio
postlīmĭnĭum, ii, n. [post - limen], prop., a return behind one's threshold, i. e. to one's home; hence, a return to one's old condition and former privileges, the right to return home and resume one's former rank and privileges, the right of recovery, reprisal, postliminium: cum ipsius postliminii vis quaeritur, et verbum ipsum notatur, Servius noster nihil putat esse notandum, nisi post;B.et liminium illud productionem esse verbi vult, ut in finitimo, legitimo, aeditimo non plus inesse timum, quam in meditullio tullium. Scaevola autem Publii filius junctum putat esse verbum, ut sit in eo et post, et limen: ut quae a nobis alienata sunt, cum ad hostem pervenerint, et ex suo tamquam limine exierint, dein cum redierint post ad idem limen, postliminio videantur rediisse,
Cic. Top. 8, 36:quem pater suus aut populus vendidisset, aut pater patratus dedidisset, ei nullum esse postliminium,
has no right to return to his house and his old privileges, id. de Or. 1, 40, 181:postliminii jus,
Dig. 29, 15, 5: postliminium dare alicui, ib.—Hence,postlīmĭniō, adverbial abl.1.Lit., by the right of postliminium:2.postliminio redeunt haec, homo, navis, equus, etc.,
Cic. Top. 8, 36; id. Balb. 11, 28:civi Romano licet esse Gaditanum, sive exsilio, sive postliminio, sive rejectione hujus civitatis,
i. e. when he returns to Gades, where he was a citizen before being one at Rome, and recovers his right of citizenship, which he had lost by the attainment of Roman citizenship, id. ib. 12, 29:redire,
Dig. 49, 15, 19:reverti,
ib. 49, 15, 5.—Transf., by the right of return, i. e. back, again, anew (postclass.):II.postliminio in forum cupedinis reducens,
leading back again, App. M. 1, p. 123, 30:corpus postliminio mortis animare,
after death, id. ib. 2, p. 127, 4.— -
66 postliminium
postlīmĭnĭum, ii, n. [post - limen], prop., a return behind one's threshold, i. e. to one's home; hence, a return to one's old condition and former privileges, the right to return home and resume one's former rank and privileges, the right of recovery, reprisal, postliminium: cum ipsius postliminii vis quaeritur, et verbum ipsum notatur, Servius noster nihil putat esse notandum, nisi post;B.et liminium illud productionem esse verbi vult, ut in finitimo, legitimo, aeditimo non plus inesse timum, quam in meditullio tullium. Scaevola autem Publii filius junctum putat esse verbum, ut sit in eo et post, et limen: ut quae a nobis alienata sunt, cum ad hostem pervenerint, et ex suo tamquam limine exierint, dein cum redierint post ad idem limen, postliminio videantur rediisse,
Cic. Top. 8, 36:quem pater suus aut populus vendidisset, aut pater patratus dedidisset, ei nullum esse postliminium,
has no right to return to his house and his old privileges, id. de Or. 1, 40, 181:postliminii jus,
Dig. 29, 15, 5: postliminium dare alicui, ib.—Hence,postlīmĭniō, adverbial abl.1.Lit., by the right of postliminium:2.postliminio redeunt haec, homo, navis, equus, etc.,
Cic. Top. 8, 36; id. Balb. 11, 28:civi Romano licet esse Gaditanum, sive exsilio, sive postliminio, sive rejectione hujus civitatis,
i. e. when he returns to Gades, where he was a citizen before being one at Rome, and recovers his right of citizenship, which he had lost by the attainment of Roman citizenship, id. ib. 12, 29:redire,
Dig. 49, 15, 19:reverti,
ib. 49, 15, 5.—Transf., by the right of return, i. e. back, again, anew (postclass.):II.postliminio in forum cupedinis reducens,
leading back again, App. M. 1, p. 123, 30:corpus postliminio mortis animare,
after death, id. ib. 2, p. 127, 4.— -
67 accido
I ac-cido, cidī, —, ere [ cado ]1) падать (ad terram Enn ap. C, Pl и terrae Sen, T — dat.; in humum Vr)3) ( о метательном оружии) падать, сыпаться, поражать (ex superiore loco Cs; ab omni parte L)5) доходить, достигать, проникать (ad oculos animumque C; vox accidit aures Pl, VF и ad aures Lcr, C, но тж. imber accidens auribus L)6) оказываться, представлятьсяconsilium incommode accidit Cs — замысел оказался неудачным7)а) складываться ( aliter C)sic accidit, uti... Cs — вышло так, что..б) случаться, приключатьсяmagno accidit casu, ut... Cs — в силу исключительного стечения обстоятельств получилось, что...si quid mihi accidat (accident) C, VP etc. — если со мной что-л. случится (т. е. какое-л. несчастье)accidit, ut (или quod)... C etc. impers. — случилось (оказалось, вышло) так, что...8) принадлежать, относитьсяcetera, quae ei generi accidunt Q — прочие (виды), входящие в этот родquoa homini soli accĭdit Q — то, что присуще лишь человекуII ac-cīdo, cīdī, cīsum, ere [ caedo ]1) надрубать, обрубать (arbores Cs; ornum ferro V); обрезать2) объедать, обгладывать ( fruges Eccl); поедать3) обессиливать, ослаблять, подрывать, уменьшать (copias Hirt; res hostium, robur juvenlutis L) -
68 cado
cecidī, casūrus, ere1) падать (in и ad terram C, Q); сваливаться ( ex и de equo C); выпадать (de manibus C; dentes cadunt Pl, Sen etc.; cadunt capilli Pt); ( об атмосферных осадках) падать, идти (imbres cadunt Lcr, Mela; nives cadunt Sen etc.); выпадать, ложиться ( ros cadit Pl и rores cadunt PM); литься, капать, катиться ( lacrimae cadunt Sen); ( о реках) впадать ( in sinum maris L); (о листьях, цветах, плодах) опадать (folia cadunt arbori и ex arbore PM; poma cadunt ramis O); ( о молнии) ударять, поражать (fulmina cadunt Sen, Pt); ( о парусах) убираться ( vela cadunt V); валиться, обрушиваться (vetustate cecidisse C; concussae cadunt urbes Lcr); ( о тенях) падать, ложиться ( majores cadunt de montibus umbrae V); попадать ( in laqueos O)2) ( о небесных светилах) заходить (cadentia sidera V; Arcturus cadens H)sol cadens V — заходящее солнце, тж. запад3) падать, погибать (in acie C и acie O; in proelio Nep; pugnā Canensi L)c. ab aliquo O, T, Su — пасть от чьей-л. руки4) перен. впадать (in servitutem C; ad servitia L; in potestatem alicujus C)in calumniam c. Q — навлечь на себя ложные обвиненияc. in narrationem Q — перебить рассказчикаc. in morbum C — заболеть5) приходиться (на какое-л. время), совпадать (in id saeculum Romuli cecĭdit aetas C)6) подпадатьres, quae sub sensūs (sub oculos, sub aspectum, in conspectum) cadunt C — вещи, бросающиеся в глаза (непосредственно ощутимые, очевидные)sub nullam regulam c. Sen — не подчиняться никакому правилу7) выпадать на долю, доставаться (alicui aliquid cecĭdit C etc.)vota cadunt Tib — желания исполняются, ноomnia vota cadunt Prp (ср. 10.) — все (мои) мечты рушатсяsi quid adversi casurum foret L — если приключится какая-л. беда9)а) падать, понижаться ( prctium cadit L); уменьшаться, убывать, слабеть ( vires cadunt Lcr)c. animo C etc. — падать духомб) ослабевать, утихать (cadit vis venti L; cadit ira L, O, Prp; pelagi cecĭdit fragor V)10) пропадать, погибать (cecĭdit superbum Ilium V; mundi alii nascentes, alii cadentes C)multa renascentur, quae jam cecĭdēre, cadentque quae nunc sunt in honore vocabula H — многие, уже забытые, слова воскреснут и придут в забвение (многие из тех), которые теперь в чести (ср. 6.)11) проваливаться, не иметь успеха (у публики) ( fabula cadit H); проигрывать тяжбу (in judicio C)c. causā C, Dig и formula Q, Sen — проиграть процесс в силу фор мальных нарушений12) подходить, быть свойственнымminime c. in aliquid C — совершенно не вязаться с чем-л.in rerum naturam c. Q — соответствовать природе вещейin consuetudinem alicujus non c. C — не быть в чьих-л. привычках13) оканчиватьсяlitterā m nullum Graecum verbum cadit Q — ни одно греческое слово не оканчивается на м14) быть закалываемым, приноситься в жертву ( ovis cadit deo O)15) ( о женщине) отдаваться, вступать в любовную связь Pl, Tib, Sen -
69 compositus
1. a, umpart. pf. к compono2. adj.1) составной, сложный (verbum, vox Q)2) выдуманный, вымышленный, ложный ( crimen C)arte c. color Pt — неестественный цвет3)lege naturae c. Sen — установленный самой природойб) стройный, правильный, организованный ( pugna L)4) спокойный, бесстрастный (vultus SenT, PJ)c. rei alicui или ad и in aliquam rem — пригодный, склонный, способный к чему-л. (pedes ad gressum compositi Col; in adulationem c. QC)orator c. Q — изящный оратор6) спокойный, степенный, уравновешенный (actio Q; mens Sen; aetas T) -
70 excutio
ex-cutio, cussī, cussum, ere [ex + quatio ]1)а) отряхивать, стряхивать ( pulvĕrem digĭtis O)e. pulverem pedum и de pedibus Vlg, Eccl — отряхнуть прах со своих ногб) сбрасывать ( equus excussit equitem L); свергать ( jugum PJ); швырять, бросать ( litteras in terram C); метать (glandem L; tela T); извергать, проливать ( imbrem QC)2) выбивать (oculum Pl, Su); сбивать (circulus de cupa excussus Pt); молотить ( baculis spicas Col)e. onus O — вытравить плод5) вырывать, исторгать (agnam ore lupi O; aliquid de manibus C)6) вызывать, вынуждать ( risum H)e. sudorem Nep — заставить вспотеть, бросить в потe. alicui lacrimas Pl, Ter — исторгнуть у кого-л. слёзы7) выгонять, изгонять (aliquem patriā V; hostem oppidis Fl)se e. domo Ter — бежать из домуe. aliquem somno V, O — нарушить чей-л. сонpass. excuti — быть унесённым ( cursu V)8) разрушать ( fundo moenia St); устранять, удалять, уничтожать (febrem PM; verborum jactationem C)e. sibi opinionem aliquam C — отказаться от какого-л. мненияe. somnum O — прогнать сонe. foedus V — расторгнуть договорe. nasum Pers — высморкатьсяe. aliquem aliquā re V, H, O — лишить кого-л. чего-л.9) встряхивать, трясти (vestem Pt; pallium Pl); обшарить, перерыть ( bibliothecas Q); обрыскать ( freta O)e. aliquem (sc. vestem alicujus) C — обыскать кого-л.10) перебирать, рассматривать, исследовать, разбирать (omne scriptorum genus Q; verbum C; delata QC); разъяснять ( causam alicujus rei Pt); допрашивать ( aliquem C)11) развёртывать ( rudentem V); простирать, выпрямлять, протягивать (lacertum Sen, O; brachia O)12) потрясать, качать, махать (caesariem, pennas O) -
71 incommunis
-
72 longe
longē [ longus ]1) далеко, вдаль, вдали (abesse, discedere, abire C etc.)l. lateque C, Cs — вдоль и поперёк, повсюдуtria milia passuum l. ab aliquā re Cs — в трёх (римских) милях от чего-л.l. gentium abesse погов. C — быть на другом краю светаl. esse alicui Cs, V, O etc. — быть далеко от кого-л., перен. не оказывать никакой помощи кому-л.l. a nobis! Pt — да минует нас это!ne l. tibi Juppĭter absit O — (уходи прочь), не то сам Юпитер тебе не поможет2) издали (audire, venire Pl; accurrere Ter)3) гораздо (l. melior V)4) весьма, чрезвычайно, безусловно, совсем, вполне (l. nobilissimus Cs; l. primus civitatis C)errare l. Ter — сильно заблуждатьсяl. aliter se habere C — обстоять совершенно иначе5) пространно, подробно, обстоятельно ( longius dicere C)6) долго ( non longius triduo Cs)longius, quam dictum esset, debere Nep — просрочить платёж долгаquam dudum in portum venis?— Longissime Ter — давно ли ты прибыл в порт?— Очень давно -
73 nequam
nēquam adj. indecl. (compar. nequior, superl. nequissimus) [ ne + quam ]а) никуда не годный, ничего не стоящий, дрянной ( libellus M)n. illud verbum est Pl — никуда не годится это выражениеб) негодный, беспутный, озорной ( homo VP)alicui n. dare (facere) Pl — сыграть с кем-л. штукуaleator quanto in arte est melior, tanto est nequior PS — чем искуснее игрок, тем он негоднее -
74 suus
a, um (gen. pl. тж. suum Ter)1) свой (тк. для 3 л.), его, ему принадлежащий или свойственный, (свой) собственный (иногда с усил. частицами - met и -pte)aliquid suum facere L — присвоить себе что-л., овладеть чём-л.s. accusator fuit Nep — он был своим собственным обвинителемsuo Marte pugnare L — сражаться на свой лад, по-своемуhunc sui cives e civitate ejecerunt C — его (Ганнибала) собственные сограждане изгнали из государства2) надлежащий, естественный, подлинный, установленный или нормальныйnomen (или verbum) proprium et suum C — подлинное и собственное значение слова, слово в собственном своём смыслеsuae aetatis factus Dig, CJ — достигший совершеннолетияsuo tempore C — своевременно, в своё время (ср. 6.)sua tempora complere C — выполнить установленные срокиsui juris esse Dig — быть полноправным, т. е. свободным3) принадлежащий себе, свободныйancilla, quae mea fuit hodie, sua nunc est Pl — служанка, сегодня (ещё) принадлежавшая мне, теперь свободна4) самостоятельный, независимый ( in disputando C)inaestimabile bonum est suum fieri Sen — неоценимое благо — быть свободным5) личныйquod est cujusque maxime suum C — то, что в каждом есть наиболее личного (своеобразного)stat sua cuique dies V — каждому предназначен свой день (т. е. кончины)6) благоприятный, выгодный, удобныйsuo loco pugnare или pugnam facere Sl — сражаться в удобной местностиsuo vento H (aestu L) ire — идти с попутным ветром (течением)alicui suam occasionem dare L — предоставить кому-л. благоприятный случайex incommodo alieno suam occasionem petere L — стремиться извлечь для себя выгоду из чужой бедыaliquem suum facere L, Pt, Ap, St — привлечь кого-л. на свою сторону. — см. тж. suum -
75 valeo
luī, itum, ēre1) быть сильным, крепким (dextrae ad caedendum valent Hirt; imbecillitate aliorum v. C)v. securi VF — хорошо владеть боевой секиройpedibus v. Nep — иметь крепкие ногиv. audītu CC — иметь хороший слухvirtute multum v. C — отличаться высокой доблестьюanimo parum v. Sl — быть слабоумным2) здравствовать, быть здоровым (v. stomăcho J; sanus homo, qui bene valet CC)ut vales? Pl или (impers.) ut valetur? Pl — как твоё здоровье?v. bene (recte) C etc. — хорошо чувствовать себяminus v. C — чувствовать себя неважноvaleas! H — оставь меня в покое!, убирайся!valeat C etc. — прочь, долой (его)!S. V. B. E. E. V. — в начале письма (si vales, bene est; ego (equidem) valeo C etc.)dixisse rebus humanis «v. et plaudĕre» Ap — сказать всем человеческим делам «прощайте и рукоплещите» ( обычное обращение актёра к зрителям в конце комедии)supremum «vale» dicere O — сказать последнее «прости»3)а) быть могущественным, сильнымequitatu v. Cs — иметь сильную конницуv. amīcis C — иметь много друзейv. eloquentiā Nep — обладать большим красноречиемб) превосходить, иметь перевес ( suffragiis Hirt)4) быть влиятельным, пользоваться влиянием, иметь вес (apud populum, apud exercitum Cs, Nep)5) способствовать, содействовать, служить ( invidia valet alicui ad gloriam C)v. ad celeritatem reditūs alicujus C — ускорить чьё-л. возвращение6) получать перевес, входить в силу, приобретать значение ( lex valet C)7)а) иметь возможность, быть в силах, быть в состоянии, мочь, годиться, служить (ad aliquid faciendum C и in aliquid Sen)quae enumerare vales V — всё, что ты был бы в состоянии перечислитьб) ( о лечебных средствах) быть действительным, помогать (contra и adversus aliquid PM, CC)8) иметь силу, иметь отношение, распространяться (haec lex valet in omnes C; hoc in Caesarem non valet C)9) иметь смысл, иметь значение, значить (hoc verbum quid valet? C; definitio in omnes valet C; sine justitiā nihil valebit prudentia C)res plus valent, quam verba Sl — факты важнее словut lex v. C — иметь силу закона11) быть действительным, продолжаться (ultra biennium T)etiam in praeterĭtum v. Q — распространяться и на прошлое -
76 volo
I āvī, ātum, āre1) летать, лететь (per aĕra V; circum tecta H)vola(vi)sse Antonium, non iter fecisse dicĕres C — можно было подумать (казалось), что Антоний пролетел, а не прошёл (свой) путьsine pennis v. haud facile est погов. Pl — нелегко летать без перьев (крыльев)2) лететь, мчаться, нестись (per summa aequora V; medios per hostes V)semel emissum volat irrevocabile verbum H — раз выпущенное, летит невозвратное словоII volo, voluī, —, velle1) хотеть, желать ( aliquid)exire ex urbe, priusquam luciscat, volo Pl — я хочу выйти из города прежде, чем рассветётcupio omnia, quae vis H — желаю, чтобы всё было как ты (сам) хочешьfactum volo Pl — хотел бы я этого, т. е. возможноpater filium secum volebat esse C — отец хотел, чтобы сын был с нимomnes salvos volo (sc. esse) C — желаю всем здоровьяlumen exstinctum esse volo C — я хочу, чтобы свет был потушенeos velim laudes C — передай им моё одобрение (т. е. благодарность)tarde v. nolentis est погов. Sen — желать поздно значит не желатьvelim scire Pl etc. — желал бы я знатьvellem, si fieri potuisset C — желал бы я, если бы это было возможноquid vis faciam? Ter, H или quid me velis fecisse? Sen — что хочешь ты, чтобы я сделал?visne hoc primum videamus? C — хочешь, рассмотрим сначала это?vin (= visne) vocem huc ad te? Pl — хочешь, я позову его к тебе?ad quae tempora te exspectemus, facias me certiorem velim C — прошу тебя сообщить мне, когда тебя ждатьnum quid vis (aliud)? Pl, Ter (часто при прощании) — ты хочешь ещё чего-л.?, больше тебе ничего не нужно?, это всё?aliquo v. (sc. proficisci) C etc. — собираться (ехать) куда-л.in Graeciam v. C — хотеть (собираться) поехать в Грециюaliquem v. Pl, C — желать поговорить с кем-л.paucis (sc. verbis) te volo Pl, Ter — хочу сказать тебе несколько словquae velit ira, loqui Prp — словами выразить своё негодованиеalicui bene (male) v. Pl, Ter etc. — кому-л. желать добра (зла)alicujus causā v. C — склоняться в чью-л. пользу, желать кому-л. добраnon sibi male vult погов. Pt — он себе на умеrespondit, si quid ille se velit, illum ad se venire oportēre Cs — (Ариовист) ответил, что если ему (Цезарю) что-л. от него нужно, то он должен прийти к немуquid tibi vis? Ter, C — чего ты хочешь?, что ты имеешь в виду?, что у тебя на уме?rogo, quid tibi vis cum isto morbo? Pt — скажи, что это у тебя за страсть такая?velim-nolim C, velis-nolis Sen, velit-nolit Pt — волей-неволейvelim, ut velles Pl и vellem, quae velles Sen — разделяю твои желания, т. е. сочувствую тебеnolīte a me commonēri velle C — не требуйте, чтобы я напомнил вам (обо всём этом)2) решать, устанавливать, постановлять, определятьvelitis jubeātis C, L — благоволите повелеть ( официальная формула приглашения к голосованию законопроекта)di meliora (velint) погов. V, C etc. — да устроят боги нечто лучшее, т. е. да сохранит нас бог от этого3)а) утверждать, полагать, считатьAelius Stoicus esse voluit C — Элий считал себя стоикомPlato deum sine corpore esse vult C — Платон утверждает, что бог бестелесенб)se v. — выдавать себя (за кого-л.)4) предпочитать (omnia utensilia emere velis, quam rogare Ap)famaene credi velis, quam... L — неужели ты предпочитаешь, чтобы верили (больше) слуху, чем...5) ( чаще v. sibi) значить, означать, иметь целью (смысл)avaritia senīlis quid sibi velit, non intellego C — в чём смысл старческой скупости, не понимаю. — см. тж. volens и volentiaIII volo, ōnis m. [ volo II ]доброволец в армии (преим. из рабов) L, Capit, Macr -
77 cogito
[st1]1 [-] cōgĭto, āre, āvi, ātum [cum + agito]: - tr. et intr. - a - penser, songer, réfléchir, agiter dans son esprit. - cogitare toto animo, Cic.: se plonger dans ses réflexions. - cogitare de aliquo, de aliqua re: songer à qqn, à qqch. - cogitare de sua salute, Caes.: penser à son salut. - cogitare rem aliam ex alia, Ter.: passer d'une idée à une autre. - cogitare + prop inf: songer que. - cogitata injuria: injustice préméditée. b - songer à, avoir l'intention de, méditer, projeter, chercher à. - in Pompeianum (s.-ent. ire) cogito, Cic. Att. 16, 2, 4: je pense à partir pour Pompéies. - cogitare rus, Cic.: former le projet d'aller à la campagne. - cogitare ut: penser à, avoir l’idée de (= vouloir). - cogitare ne: prendre garde (en réfléchissant) que... ne. - quid agam cogito, Ter. And.: je réfléchis à ce que je dois faire. - cogitemus an expediat, Sen.: demandons-nous s'il serait avantageux... c - avoir telle ou telle disposition d'esprit. - male cogitare de aliquo: vouloir du mal à qqn. - amabiliter in aliquem cogitare, Anton. ap. Cic. Att. 14: être animé de bons sentiments à l'égard de qqn. - si quid amice de Romanis cogitabis, Nep.: si tu médites quelque alliance avec les Romains. - cogitare adversus aliquem, Suet.: être mal disposé à l'égard de qqn. - cogitare nefas in aliquem, Curt.: méditer un attentat contre qqn. [st1]2 [-] cōgĭto, āre [cogo]: - tr. - [abcl][b]a - Treb. réunir, rassembler. - [abcl]b - Vulg. contraindre, forcer.[/b]* * *[st1]1 [-] cōgĭto, āre, āvi, ātum [cum + agito]: - tr. et intr. - a - penser, songer, réfléchir, agiter dans son esprit. - cogitare toto animo, Cic.: se plonger dans ses réflexions. - cogitare de aliquo, de aliqua re: songer à qqn, à qqch. - cogitare de sua salute, Caes.: penser à son salut. - cogitare rem aliam ex alia, Ter.: passer d'une idée à une autre. - cogitare + prop inf: songer que. - cogitata injuria: injustice préméditée. b - songer à, avoir l'intention de, méditer, projeter, chercher à. - in Pompeianum (s.-ent. ire) cogito, Cic. Att. 16, 2, 4: je pense à partir pour Pompéies. - cogitare rus, Cic.: former le projet d'aller à la campagne. - cogitare ut: penser à, avoir l’idée de (= vouloir). - cogitare ne: prendre garde (en réfléchissant) que... ne. - quid agam cogito, Ter. And.: je réfléchis à ce que je dois faire. - cogitemus an expediat, Sen.: demandons-nous s'il serait avantageux... c - avoir telle ou telle disposition d'esprit. - male cogitare de aliquo: vouloir du mal à qqn. - amabiliter in aliquem cogitare, Anton. ap. Cic. Att. 14: être animé de bons sentiments à l'égard de qqn. - si quid amice de Romanis cogitabis, Nep.: si tu médites quelque alliance avec les Romains. - cogitare adversus aliquem, Suet.: être mal disposé à l'égard de qqn. - cogitare nefas in aliquem, Curt.: méditer un attentat contre qqn. [st1]2 [-] cōgĭto, āre [cogo]: - tr. - [abcl][b]a - Treb. réunir, rassembler. - [abcl]b - Vulg. contraindre, forcer.[/b]* * *Cogito, cogitas, pen. corr. cogitare. Cic. Penser, Cogiter.\Dies et noctes aliquid reputare et cogitare. Cic. Pourpenser, Penser et repenser.\Cogitare in animo. Terent. Penser en soymesme.\Cogitare cum animo. Plaut. Penser en soymesme, S'appenser.\Cogitare ad verbum. Plin. iunior. Penser de mot à mot.\Instituere animum ad cogitandum. Terent. Dresser et appliquer son esprit et se mettre à penser.\Nec aequum, anne iniquum imperet, cogitabit. Plautus. Il n'aura point d'esgard, si ce qu'il commande est raisonnable ou non.\Cogita etiam atque etiam. Terent. Pense et repense.\Quanto magis, magisque cogito. Terent. De tant plus que je y pense.\Cogitare aliam rem ex alia. Terent. Entrer d'une pensee en autre.\Cogitare de aliquo. Terent. Avoir memoire et souvenance de luy.\Me expectes, de me cogites. Terent. Souvienne vous de moy.\De consciscenda morte cogitare. Sueton. Penser et proposer de se tuer.\Cogitare de exeundo. Cic. Penser de s'en aller et sortir du lieu où on est, S'appenser de, etc.\Humaniter, et sapienter, et amabiliter cogitare in aliquem. Antonius Ciceroni. Penser d'autruy, et proposer de luy faire comme à son ami.\Britanniam cogitare. Cic. Penser d'aller en Angleterre.\Saxa et montes cogitare. Cic. Ne penser à autre chose qu'à roches et montaignes.\Quid cogitet humidus Auster. Virgil. Que veult faire le vent de midi, ou pluye, ou beau temps.\Fraudem cogitare alicui. Horat. Penser de tromper aucun, Machiner quelque tromperie contre aucun.\Cogitare suspendium. Martial. Penser de se pendre.\Cogito in Tusculanum. Cic. Je propose de m'en aller en, etc.\Cogitare male. Plin. Mal penser, Songer à mal faire, Garder une mauvaise pensee.\In cogitando, moerore angor. Plaut. En pensant.\Cogitatum est mihi quid loquar. Plaut. J'ay tout pensé à ce que je doy dire. -
78 I idée d'autrui
[zapst]¶1 d'autrui: suos agros colebant, non alienos appetebant, Cic. Amer. 50: ils cultivaient leurs propres champs, loin de convoiter ceux d'autrui; (stella) luce lucebat aliena, Cic. Rep. 6, 16: (cette étoile) brillait d'une lumière empruntée; cito exarescit lacrima, præsertim in alienis malis, Cic. Part. 57: les larmes se sèchent vite, surtout quand il s'agit du malheur d'autrui; suo alienoque Marte pugnare, Liv. 3, 62, 9: combattre avec leurs méthodes propres et avec celles des autres II æs alienum, dette, v. æs II alienum, i, n., le bien d'autrui, ce qui appartient aux autres; ex alieno largiri, Cic. Fam. 3, 8, 8: faire des largesses avec le bien d'autrui; exstruere ædificium in alieno, Cic. Mil. 74: construire sur la propriété d'autrui; quicquam nec alieni curare nec sui, Cic. Div. 2, 104: ne s'occuper en rien ni des affaires des autres ni des leurs. [zapst]¶2 étranger: quem hominem? familiarem? immo alienissimum, Cic. Com. 49: quel homme est-ce? un ami intime? non, au contraire, un étranger au premier chef; per Staienum, hominem ab utroque alienissimum, Cic. Clu. 87: par l'intermédiaire de Staiénus, qui est complètement étranger à l'un et à l'autre; alienus alicui, Cic. Fam. 8, 12, 2; Liv. 1, 20, 3: étranger à qqn II [pris substt] æquabiliter in alienos, in suos inruebat, Cic. Mil. 76: il fonçait indistinctement sur les étrangers et sur les siens; alienissimos defendimus, Cic. de Or. 2, 192: nous défendons les personnes qui nous sont le plus étrangères [des gens tout à fait inconnus]. [zapst]¶3 étranger [de patrie]: aliena religio, Verr. 4, 114: culte qui vient de l'étranger; aliena instituta imitari, Sall. C. 51, 37: copier les institutions étrangères II [pris substt] non advenam nescio quem nec alienum, sed civem Romanum, Cic. Verr. 5, 156: [il dépose que tu as fait frapper de la hache] non pas je ne sais quel étranger domicilié (métèque) ou étranger de passage, mais un citoyen romain. [zapst]¶4 [rhét.] verbum alienum: terme qui n'est pas le mot propre; in propriis usitatisque verbis... ; in alienis... Cic. Or. 80: parmi les mots propres et usuels... ; parmi ceux qui ne le sont pas... ; (res) quam alieno verbo posuimus, Cic. de Or. 3, 155: (l'idée) que nous avons exprimée avec un mot qui n'est pas le sien. -
79 ad
ad praep. with acc. [cf. Eng. at].—Of approach (opp. to ab, as in to ex). I. In space, to, toward: retorquet oculos ad urbem: una pars vergit ad septentriones, Cs.: tendens ad sidera palmas, V. —Fig.: ad alia vitia propensior, more inclined to. —Esp., ad dextram, sinistram, or laevam, to or on the right or left: ito ad dextram, T.: alqd ad dextram conspicere, Cs.: non rectā regione... sed ad laevam, L.—Designating the goal, to, toward: ad ripam convenire, Cs.: vocari ad cenam, H.: ad se adferre: reticulum ad narīs sibi admovebat (cf. accedit ad urbem, he approaches the city; and, accedit provinciae, it is added to the province).— Ad me, te, se, for domum meam, tuam, suam (in T. freq.): eamus ad me, T. — With gen., ellipt.: ad Dianae, to the temple of, T.: ad Castoris currere. — Used for dat: litteras dare ad aliquem, to write one a letter (cf. litteras dare alicui, to give a letter to one): domum ad te scribere: ad primam (epistulam) scribere, to answer.—Hence, librum ad aliquem mittere, scribere, to dedicate a book to one. —In titles, ad aliquem signifies to, addressed to.— With names of towns, ad answers to Whither? for the simple acc., i. e. to the vicinity of, to the neighborhood of: ad Aquinum accedere, approach: ut cum suis copiis iret ad Mutinam. — Of hostile movement or protection, against (cf. adversus): veniri ad se existimantes, Cs.: ipse ad hostem vehitur, N.: Romulus ad regem impetum facit (cf. in), L.: clipeos ad tela protecti obiciunt, V.: ad hos casūs provisa praesidia, Cs.—In war, of manner of fighting: ad pedes pugna venerat, was fought out on foot, L.: equitem ad pedes deducere, L.: pugna ad gladios venerat, L. — Emphatic of distance, to, even to, all the way to: a Salonis ad Oricum portūs... occupavit, Cs.: usque a Dianis ad Sinopum navigare. — Fig.: deverberasse usque ad necem, T.: virgis ad necem caedi.—Of nearness or proximity in gen. (cf. apud), near to, by, at, close by: ad forīs adsistere: Ianum ad infimum Argiletum fecit, L.: quod Romanis ad manum domi supplementum esset, at hand, L.: errantem ad flumina, V.; and ellipt.: pecunia utinam ad Opis maneret! — Of persons: qui primum pilum ad Caesarem duxerat, Cs.: ad me fuit, at my house: ad inferos poenas parricidi luent, among.—So, fig.: ad omnīs nationes sanctum, in the judgment of, Cs.: ut esset ad posteros monumentum, etc., L.: ad urbem esse (of a general outside of the walls): ad urbem cum imperio remanere, Cs.—With names of towns and verbs of rest: pons, qui erat ad Genavam, Cs.; and with an ordinal number and lapis: sepultus ad quintum lapidem, N.— II. In time, about, toward: domum reductus ad vesperum, toward evening.—Till, until, to, even to, up to: usque ad hanc aetatem: ad multam noctem: amant ad quoddam tempus, until: quem ad finem? how long: ad quartam (sc. horam), H. — Hence, ad id (sc. tempus), till then: ad id dubios servare animos, L.— At, on, in, by: ad horam destinatam, at the appointed hour: frumentum ad diem dare. — III. In number or amount, near, near to, almost, about, toward (cf. circiter): talenta ad quindecim coëgi, T.: annos ad quadraginta natus.—Adverb.: occisis ad hominum milibus quattuor, Cs.: ad duo milia et trecenti occisi, L.—Of a limit, to, unto, even to (rare): (viaticum) ad assem perdere, to the last farthing, H.: ad denarium solvere. —Esp., ad unum, to a single one, without exception: omnes ad unum idem sentiunt: exosus ad unum Troianos, V. — IV. In other relations, with regard to, in respect of, in relation to, as to, to, in: ad honorem antecellere: nihil ad rem pertinet.—Ellipt.: rectene an secus, nihil ad nos: Quid ad praetorem? quid ad rem? i. e. what difference does it make? H.: quibus (auxiliaribus) ad pugnam confidebat, Cs.: ad speciem ornatus, ad sensum acerbus: mentis ad omnia caecitas: ad cetera paene gemelli, H.: facultas ad dicendum.—With words denoting measure, weight, manner, model, rule, etc., according to, agreeably to, after: taleis ad certum pondus examinatis, Cs.: ad cursūs lunae describit annum, L.: canere ad tibiam: carmen castigare ad unguem, to perfection (see unguis), H.: ad istorum normam sapientes: ad specus angustiae vallium (i. e. ad specuum similitudinem angustae valles), Cs. — With the cause or reason, according to, at, on, in consequence of, for, in order to: ad horum proces in Boeotiam duxit, on their entreaty, L.: dictis ad fallendum instructis, L.: causae ad discordiam, to produce dissension, T.: ad facinora incendere, S.: ad speciem tabernaculis relictis, for appearance, Cs.: ad id, for this use, as a means to that end, L.: ad id ipsum, for that my purpose, L.: delecto milite ad navīs, marines, L.: puer ad cyathum statuetur, H.: biiugi ad frena leones, yoked in pairs with bits, V.: res quae sunt ad incendia, Cs.: ad communem salutem utilius.—In comparison, to, compared with, in comparison with: terra ad universi caeli complexum: nihil ad tuum equitatum, Caesar.— V. In adverbial phrases, ad omnia, withal, to crown all: ad omnia tantum advehi auri, etc., L.—Ad hoc and ad haec, moreover, besides, in addition: ad hoc, quos... postremo omnes, quos, etc., S. — Ad id quod, beside that (rare): ad id quod... indignitate etiam Romani accendebantur, L. — Ad tempus, at a definite, fixed time, C., L.; at a fit, appropriate time, L.; for some time, for a short time, L.; according to circumstances. — Ad praesens, for the moment, for a short time.—Ad locum, on the spot: ut ad locum miles esset paratus, L.—Ad verbum, word for word, literally. — Ad summam, on the whole, generally, in general; in a word, in short, C., H.—Ad extremum, ad ultimum, ad postremum, at the end, finally, at last; of place, at the extremity, at the top, at the end: ad extremum (teli) unde ferrum exstabat, L.; of time, at last, finally: ad extremum incipit philosophari; of order, finally, lastly; to the last degree, quite, L. — Quem ad finem? to what limit? how far? how long? Note.—a. Ad rarely follows its acc: quam ad, T.: quos ad, C.: ripam ad Araxis, Ta.—b. In composition, ad- stands before vowels, b, d, f, h, i consonant, m, n, q, v, and mostly before l, r, s; acbefore c; but very often ad- before cl-, cr-, and cu-; ag- or ad- before g; ap- or ad- before p; atbefore t; but a- or ad- before gn, sp, sc, st.* * *I IIto, up to, towards; near, at; until, on, by; almost; according to; about w/NUM -
80 addo
ad-do, dĭdi, dĭtum, 3, v. a. [2. do] (addues for addideris, Paul. ex Fest. p. 27 Müll.), to put, place, lay, etc., a person or thing to another.I.In gen.A.Lit., NEVE AVROM ADDITO, let no gold be put into the grave with the dead, Fragm. of the XII. Tab. in Cic. de Leg. 2, 24: Argus, quem quondam Ioni Juno custodem addidit, Plaut. Aul. 3, 6, 20; so id. Mil. 2, 6, 69:B.adimunt diviti, addunt pauperi,
Ter. Ph. 2, 1, 47:spumantia addit Frena feris,
Verg. A. 5, 818:Pergamaque Iliacamque jugis hanc addidit arcem, i.e. imposuit,
id. ib. 3, 336; Hor. Epod. 8, 10:flammae aquam,
to throw upon, Tib. 2, 4, 42:incendia ramis,
Sil. 7, 161:propiorem Martem,
to bring nearer, id. 5, 442.— With in:uram in ollulas addere,
Varr. R. R. 2, 54, 2:glandem in dolium,
id. ib. 3, 15, 2:eas epistulas in eundem fasciculum velim addas,
Cic. Att. 12, 53:adde manus in vincla meas,
Ov. Am. 1, 7, 1; id. A. A. 2, 672, 30.— Poet.:cum carceribus sese effudere quadrigae, addunt in spatia, i. e. dant se,
Verg. G. 1, 513, v. Heyne and Forb.—Hence,Trop., to bring to, to add to; with dat.:II.pudicitiae hujus vitium me hinc absente'st additum,
Plaut. Am. 2, 2, 179: fletum ingenio muliebri, Pac. ap. Cic. Tusc. 2, 21, 50; also absol.:operam addam sedulo,
Plaut. Cist. 1, 1, 54; so id. Pers. 4, 4, 57: addere animum, or animos, to give courage, make courageous:mihi quidem addit animum,
Ter. Heaut. 3, 2, 31:sed haec sunt in iis libris, quos tu laudando animos mihi addidisti,
Cic. Att. 7, 2, 4; so,animos cum clamore,
Ov. M. 8, 388.—So also:addis mihi alacritatem scribendi,
Cic. Att. 16, 3:verba virtutem non addere,
impart, bestow, Sall. C. 58:severitas dignitatem addiderat,
id. ib. 57:audaciam,
id. J. 94:formidinem,
id. ib. 37:metum,
Tac. H. 1, 62; cf. ib. 76:ex ingenio suo quisque demat vel addat fidem,
id. G. 3:ardorem mentibus,
Verg. A. 9, 184:ductoribus honores,
id. ib. 5, 249; hence, addere alicui calcar, to give one the spur, to spur him on: anticipate atque addite calcar, Varr. ap. Non. 70, 13:vatibus addere calcar,
Hor. Ep. 2, 1, 217 (cf.: admovere calcar Cic. Att. 6, 1, and adhibere calcar, id. Brut. 56).Esp.A.To add to by way of increase, to join or annex to, to augment, with dat. or ad (the most common signif. of this word):2.etiam fides, ei quae accessere, tibi addam dono gratiis,
Plaut. Ep. 3, 4, 37:verbum adde etiam unum,
id. Rud. 4, 3, 68; cf. Ter. And. 5, 2, 19:non satis habes quod tibi dieculam addo?
id. ib. 4, 2, 27; so id. Eun. 1, 1, 33; id. Ph. 1, 1, 8:illud in his rebus non addunt,
Lucr. 3, 900: quaeso ne ad malum hoc addas malum, Caec. ap. Non. 154, 15:addendo deducendoque videre quae reliqui summa fiat,
Cic. Off. 1, 18, 59; so id. de Or. 2, 12 fin.; id. Fam. 15, 20; id Att. 1, 13:acervum efficiunt uno addito grano,
id. Ac. 2, 16, 49:hunc laborem ad cotidiana opera addebant,
Caes. B. C. 3, 49:multas res novas in edictum addidit,
he made essential additions to, Nep. Cat. 2, 3:eaque res multum animis eorum addidit,
Sall. J. 75, 9:addita est alia insuper injuria,
Liv. 2, 2:novas litterarum formas addidit vulgavitque,
Tac. A. 11, 13; cf. ib. 14 al.— Poet.:noctem addens operi,
also the night to the work, Verg. A. 8, 411;ut quantum generi demas, virtutibus addas,
Hor. Ep. 1, 20, 22.— With ad:additum ad caput legis,
Suet. Calig. 40; so Flor. 1, 13, 17.— Poet. with inf.:ille viris pila et ferro circumdare pectus addiderat,
he instructed them in addition, Sil. 8, 550: addere gradum (sc. gradui), to add step to step, i. e. to quicken one's pace:adde gradum, appropera,
Plaut. Tr. 4, 3, 3; so Liv. 3, 27; 26, 9; Plin. Ep. 6, 20; cf. Doed. Syn. 4, 58: addito tempore, in course of time:conjugia sobrinarum diu ignorata addito tempore percrebuisse,
Tac. A. 12, 6; so also: addita aetate, with increased age: in infantia scabunt aures;quod addita aetate non queunt,
as they grow older, Plin. 11, 48, 108, § 260.—Mercant. t. t., to add to one's bidding, to give more: nihil addo, Poët. ap. Cic. de Or. 2, 63, 255.—B.When a new thought is added to what precedes, as an enlargement of it, it is introduced by adde, adde huc, adde quod, and the like (cf. accedo), add to this, add to this the circumstance that, or besides, moreover...:A.adde furorem animi proprium atque oblivia rerum, adde quod in nigras lethargi mergitur undas,
Lucr. 3, 828 sq. (cf. the third verse before: advenit id quod eam de rebus saepe futuris Macerat):adde huc, si placet, unguentarios, saltatores totumque ludum talarium,
Cic. Off. 1, 42, 150:adde hos praeterea casus, etc.,
Hor. S. 2, 8, 71:adde huc populationem agrorum,
Liv. 7, 30: adde quod pubes tibi crescit omnis, Hor. C. 2, 8, 17; id. Ep. 1, 18, 52:adde quod ingenuas didicisse fideliter artes Emollit mores nec sinit esse feros,
Ov. Pont. 2, 9, 49:adde huc quod mercem sine fucis gestat,
Hor. Sat. 1, 2, 83:adde super dictis quod non levius valeat,
id. ib. 2, 7, 78.—So also when several are addressed, as in the speech of Scipic to his soldiers:adde defectionem Italiae, Siciliae, etc.,
Liv. 26, 41, 12.—Also with the acc. and inf.:addebat etiam, se in legem Voconiam juratum contra eam facere non audere,
Cic. Fin. 2, 17, 55;and with an anticipatory dem. pron.: Addit etiam illud, equites non optimos fuisse,
id. Deiot. 8, 24:Addit haec, fortes viros sequi, etc.,
id. Mil. 35, 96 al.: addito as abl. absol. with a subj. clause; with the addition, with this addition (post-Aug.): vocantur patres, addito consultandum super re magna et atroci, with this intimation, that they were to consult, etc., Tac. A. 2, 28:addito ut luna infra terram sit,
Plin. 15, 17, 18, § 62 (cf.:adjuncto ut... haberentur,
Cic. Off. 2, 12).— Hence, addĭtus, a, um, P. a. (addo I.), joined to one as a constant observer; so,Watching or observing in a hostile or troublesome manner: si mihi non praetor siet additus atque agitet me, Lucil. ap. Macr. Sat. 6, 4.—Hence, in gen.,B.Pursuing one incessantly, persecuting:nec Teucris addita Juno Usquam aberit,
Verg. A. 6, 90 Serv. (= adfixa, incumbens, infesta).
См. также в других словарях:
parole — I. Parole, Verbum, Dictio, Dictum, Oratio, Locutio, Allocutio, Sermo, Vox. La parole d un autre, Oratio aliena. Parole ou escriture diligemment composée, par laquelle on entend prouvoir à l asseurance de quelque chose, Cautio. Parole qui… … Thresor de la langue françoyse
dire — Dire, Dicere, Praedicere, Eloqui, Enuntiare. Dire par jeu, et non à bon escient, Dicere ioco. Dire à bon escient et de courage, Ex animo dicere. Dire à bon escient et selon qu on le pense, Dicere sedulo. Dire d or, C est dire avec grande maniere… … Thresor de la langue françoyse
Reden — (Verb., s. ⇨ Sprechen). 1. Alles Reden ist verloren, findet man nicht offne Ohren. – Gaal, 1235. 2. Am Reden erkennt man den Menschen, am Geschmack den Wein, am geruch die blumen. – Lehmann, 917, 16. 3. An viel reden kennt man einen Narren. –… … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
gré — Gré, m. C est volonté, Selon ce on dit il confesse de son bon gré et bonne volonté, Suapte sponte, Et malgré ou maugré moy, c est à dire, contre ma volonté, Me inuito, Et vient de Gratum Latin, en signification d acceptable que le François dit… … Thresor de la langue françoyse
CAPILLI — apud Gothos et Boreales populos in magna olim veneratione. In capillis esse, idem est, ac in virginitare esse, Longob. l. 2. Tit. 14. l. 20. et l. 24. Nuptae ex antiquo more caput tegebant, virgines nudum praebebant, demissis interdum a tergo… … Hofmann J. Lexicon universale
Список латинских фраз — В Викицитатнике есть страница по теме Латинские пословицы Во многих языках мира, в том числе в … Википедия
RYSVICUM i. e. RYSWYK — RYSVICUM, i. e. RYSWYK pagus celebris, et peramoenus Hollandiae, suburbanus Hagae Comitum, Potentissimi, Augustissimi, Felicissini, Serenissimi VILHELMI III. Magnae Britanniae Regis, Castro sumptuosissimo, magnificentissimo nobilitatus; in cuius… … Hofmann J. Lexicon universale
NOVITII — servi proprie dicti sunt recentes: Veteratores vero sive Veterani, reliqui. Ulpianus l. 37. ff. de Aedil. Ed. Praecipiunt Aediles ne veterator pro novitio veneat. Item, Quia Venalitiarii seiunt, facile decurri ad Novitiorum emptionem, idcirco… … Hofmann J. Lexicon universale
ORGIA — I. ORGIA Bacchi sacra, aliô nomine Bacchanalia, Dionysiaca, Trieterica, de nocte celebrari solita, omni posthabitâ pudore, teste Liviô, l. 39. c. 9. 10. 13. 17. in Thracia primum ab Orpheo instituta, a quo etiam Orphica dicta sunt, Diodorô Siculô … Hofmann J. Lexicon universale
VITULA — I. VITULA Dea apud veteres laetitiae Praeses. hanc Piso Victoriam nominari ait; quod postridie Nonas Iulias, rebene gestâ, cum pridie populus a Tuscis in fugam versus esset, unde Populifugia dicta, post victoriam certis sacrificiis vel vitulatio… … Hofmann J. Lexicon universale
Kneeling and Genuflection — Genuflexion † Catholic Encyclopedia ► Genuflexion To genuflect [Lat. genu flectere, geniculare (post classic), to bend the knee; Gr. gonu klinein or kamptein] expresses: ♦ an attitude ♦ a gesture: involving, like prostration,… … Catholic encyclopedia