science

littĕrātūra ( lītĕr-), ae, f. [litterae].

A writing formed of letters:

litteratura constat ex notis litterarum et ex eo, in quo imprimuntur illae notae,

Cic. Part. 7, 26.—

Transf.:

Graeca,

the Greek alphabet, Tac. A. 11, 13.—

The science of language, grammar, philology:

grammatice, quam in Latinum transferentes litteraturam vocaverunt,

Quint. 2, 1, 4; cf. id. 2, 14, 3:

prima illa litteratura, per quam pueris elementa traduntur,

Sen. Ep. 88, 20.—

Learning, erudition:

saecularis,

Tert. Spect. 18.

littĕrātūra ( lītĕr-), ae, f. [litterae].

A writing formed of letters:

litteratura constat ex notis litterarum et ex eo, in quo imprimuntur illae notae,

Cic. Part. 7, 26.—

Transf.:

Graeca,

the Greek alphabet, Tac. A. 11, 13.—

The science of language, grammar, philology:

grammatice, quam in Latinum transferentes litteraturam vocaverunt,

Quint. 2, 1, 4; cf. id. 2, 14, 3:

prima illa litteratura, per quam pueris elementa traduntur,

Sen. Ep. 88, 20.—

Learning, erudition:

saecularis,

Tert. Spect. 18.

mātĕrĭa, ae ( gen. materiāi, Lucr. 1, 1051), and mātĕrĭes, ēi (only in nom. and acc. sing., and once gen. plur. materierum, Lact. 2, 12, 1; v. Neue, Formenl. 1, p. 383), f. [from same root with mater, q. v.], stuff, matter, materials of which any thing is composed; so the wood of a tree, vine, etc., timber for building (opp. lignum, wood for fuel); nutritive matter or substance for food (class.).

Lit.

In gen.:

materia rerum, ex qua et in qua sunt omnia,

Cic. N. D. 3, 39, 92; cf. id. Ac. 1, 6, 7:

materiam superabat opus,

Ov. M. 2, 5:

materiae apparatio,

Vitr. 2, 8, 7:

rudis,

i. e. chaos, Luc. 2, 8; cf.: omnis fere materia nondum formata rudis appellatur, Cinc. ap. Paul. ex Fest. p. 265 Müll.:

(arbor) inter corticem et materiem,

Col. 5, 11, 4:

crispa,

Plin. 16, 28, 51, § 119:

materiae longitudo,

Col. 4, 24, 3:

vitis in materiam, frondemque effunditur,

id. 4, 21, 2:

si nihil valet materies,

Cic. de Or. 2, 21, 88:

in eam insulam materiam, calcem, caementa, atque arma convexit,

id. Mil. 27, 74:

caesa,

Col. 11, 2, 11; cf. Caes. B. G. 4, 17; 5, 39:

cornus non potest videri materies propter exilitatem, sed lignum,

Plin. 16, 40, 76, § 206:

materiae, lignorum aggestus,

Tac. A. 1, 35:

videndum est ut materies suppetat scutariis,

Plaut. Ep. 1, 1, 35:

proba materies est, si probum adhibes fabrum,

id. Poen. 4, 2, 93: imprimebatur sculptura materiae anuli, sive ex ferro sive ex auro foret, Macr. S. 7, 13, 11. — Plur.:

deūm imagines mortalibus materiis in species hominum effingere,

Tac. H. 5, 5.—Of food:

imbecillissimam materiam esse omnem caulem oleris,

Cels. 2, 18, 39 sqq.; cf. of the means of subsistence:

consumere omnem materiam,

Ov. M. 8, 876; matter, in gen.:

materies aliqua mala erat,

Aug. Conf. 7, 5, 2.—In abstract, matter, the material universe:

Deus ex materia ortus est, aut materia ex Deo,

Lact. 2, 8.—

Esp., matter of suppuration, pus, Cels. 3, 27, 4.—

Transf., a stock, race, breed:

quod ex vetere materia nascitur, plerumque congeneratum parentis senium refert,

Col. 7, 3, 15:

generosa (equorum),

id. 6, 27 init. —

Trop.

The matter, subjectmatter, subject, topic, ground, theme of any exertion of the mental powers, as of an art or science, an oration, etc.: materiam artis eam dicimus in qua omnis ars et facultas, quae conficitur ex arte, versatur. Ut si medicinae materiam dicamus morbos ac vulnera, quod in his omnis medicina versetur;

item quibus in rebus versatur ars et facultas oratoria, eas res materiam artis rhetoricae nominamus,

Cic. Inv. 1, 5, 17:

quasi materia, quam tractet, et in qua versetur, subjecta est veritas,

id. Off. 1, 5, 16:

est enim deformitatis et corporis vitiorum satis bella materies ad jocandum,

id. de Or. 2, 59, 239; 1, 11, 49; id. Rosc. Com. 32, 89; id. Div. 2, 4, 12:

sermonum,

id. Q. Fr 1, 2, 1: materies crescit mihi, my matter (for writing about) increases, id. Att. 2, 12, 3: rei. id. Q. Fr. 2, 1, 1:

aequa viribus,

a subject suited to your powers, Hor. A. P. 38:

infames,

Gell. 17, 12, 1:

extra materiam juris,

the province, Gai. Inst. 2, 191.—

A cause, occasion, source, opportunity (cf. mater, II.):

quid enim odisset Clodium Milo segetem ac materiam suae gloriae?

Cic. Mil. 13, 35 (for which shortly before:

fons perennis gloriae suae): materies ingentis decoris,

Liv. 1, 39, 3:

non praebiturum se illi eo die materiam,

id. 3, 46, 3:

major orationis,

id. 35, 12, 10:

criminandi,

id. 3, 31, 4:

omnium malorum,

Sall. C. 10:

materiam invidiae dare,

Cic. Phil. 11, 9, 21:

materiam bonitati dare,

id. de Or. 2, 84, 342:

scelerum,

Just. 3, 2, 12:

seditionis,

id. 11, 5, 3:

laudis,

Luc. 8, 16:

benefaciendi,

Plin. Pan. 38:

ne quid materiae praeberet Neroni,

occasion of jealousy, Suet. Galb. 9:

epistolae, quae materiam sermonibus praebuere,

Tac. H. 4, 4:

praebere materiam causasque jocorum,

Juv. 3, 147:

materiamque sibi ducis indulgentia quaerit,

id. 7, 21.—

Natural abilities, talents, genius, disposition:

fac, fuisse in isto C. Laelii, M. Catonis materiem atque indolem,

Cic. Verr. 2, 3, 68, § 160:

in animis humanis,

id. Inv. 1, 2, 2:

materiam ingentis publice privatimade decoris omni indulgentia nostra nutriamus,

Liv. 1, 39, 3:

ad cupiditatem,

id. 1, 46; Quint. 2, 4, 7.—Hence, one's nature, natural character:

non sum materia digna perire tua,

thy unfeeling disposition, Ov. H. 4, 86.—

A subject, argument, course of thought, topic (post-Aug.):

tertium diem esse, quod omni labore materiae ad scribendum destinatae non inveniret exordium,

Quint. 10, 3, 14:

argumentum plura significat... omnem ad scribendum destinatam materiam ita appellari,

id. 5, 10, 9:

video non futurum finem in ista materia ullum, nisi quem ipse mihi fecero,

Sen. Ep. 87, 11:

pulcritudinem materiae considerare,

Plin. Ep. 3, 13, 2; 2, 5, 5:

materiam ex titulo cognosces,

id. ib. 5, 13, 3 al. (materies animi est, materia arboris;

et materies qualitas ingenii, materia fabris apta,

Front. II. p. 481 Mai.; but this distinction is not observed by class. writers).

măthēsis, is (with the second syll. short:

involvit măthĕsi,

Prud. adv. Symm. 2, 893 al.; Sid. Carm. 5, 131), f., = mathêsis (lit., knowledge, science; hence, in partic.).

The mathematics, mathesis (late Lat.):

quadrifariae mathesis januae,

Cassiod. Var. 1, 45; Fulg. Myth. 3, 10.—

Astrology:

mathesin scire,

Spart. Hadr. 16; id. Ael. Vel. 3 fin.; Firm. Math. 1 praef. init.; Prud. adv. Symm. 2, 479.

mūsĭcus. a, um, adj., = mousikos.

Of or belonging to music, musical (class.).

Adj.:

leges musicae,

the rules of music, Cic. Leg. 2, 15, 39:

sonus citharae,

Phaedr. 4, 18, 20:

pedes,

Plin. 29, 1, 5, § 6.—

Subst.

mūsĭcus, i, m., a musician:

musicorum aures,

Cic. Off. 1, 41, 146.—

mūsĭ-ca, ōrum, n., music:

in musicis numeri, et voces, et modi,

Cic. de Or. 1, 42, 187:

dedere se musicis,

id. ib. 1, 3, 10:

et omnia musicorum organa,

Vulg. 1 Par. 16, 42.—

In gen.

Of or belonging to poetry, poetical; subst., a poet: applicare se ad studium musicum, the art of poetry, Ter. Heaut. prol. 23:

ars,

id. Phorm. prol. 18: musicus pes, a metrical foot of five syllables, ¯

˘ ¯ ˘ ˘ (e. g. temperantia),

Diom. p. 478 P.—

Of or belonging to science, scientific: ludus, scientific occupation, Gell. praef.—Hence, adv.: * mūsĭcē, = mousikôs: musice hercle agitis aetatem, you are in clover, i. e. living luxuriously at another's expense, Plaut. Most. 3, 2, 40.

per-cĭpĭo, cēpi, ceptum, 3 (old form of the pluperf. percepset for percepisset, Poët. ap. Cic. Off. 3, 26, 98; v. Trag. Rel. p. 207 Rib.), v. a. [capio], to take wholly, to seize entirely (cf. occupo).

Lit.

To take possession of, to seize, occupy:

mihi horror misero membra percipit dictis tuis,

Plaut. Am. 5, 1, 66:

priusquam percipit (eum) insania,

id. Men. 5, 5, 22; id. Stich. 2, 2, 17:

neque urbis odium me umquam percipit,

Ter. Eun. 5, 5, 2:

vitae percipit humanos odium,

Lucr. 3, 80; 5, 605.—

To take to one's self, to assume:

varii sensus animantibus insunt, quorum quisque suam proprie rem percipit in se,

Lucr. 6, 985:

rigorem,

Ov. M. 4, 745:

colorem,

Plin. 21, 5, 13, § 26:

sucum thymi,

Col. 11, 3, 40.—

To get, obtain, receive:

serere, percipere, condere fructus,

to gather, collect, Cic. Sen. 7, 24:

praemia,

Caes. B. C. 2, 32:

fructum ex oleā,

Plin. 15, 1, 1, § 3:

civitatem ab aliquo,

Just. 43, 5, 13:

hereditatem,

Suet. Tib. 15; Petr. 141.—

Trop. (so most freq. in class. lang.; syn.: sentio, intellego, comprehendo).

To perceive, observe:

ne, quod hic agimus, erus percipiat fieri,

Plaut. Curc. 1, 3, 2:

quod neque oculis, neque auribus, neque ullo sensu percipi potest,

Cic. Or. 2, 8:

crebraeque nunc querelae, nunc minae percipiebantur,

were heard, Caes. B. C. 3, 84; Liv. 2, 3, 5:

quae dicam,

i. e. hear, Cic. Cat. 1, 11, 27:

et aures, cum sonum percipere debeant,

id. N. D. 2, 56, 141; so,

percipe auribus,

hear, give ear, Vulg. Psa. 16, 1 et saep.—

To feel:

neque majorem voluptatem ex infinito tempore aetatis percipi posse, quam ex hoc percipiatur,

Cic. Fin. 1, 19, 63:

voluptatem,

id. ib. 1, 11, 37:

luctus,

id. Fam. 14, 11:

dolores,

id. ib. 14, 11:

gaudia,

Ov. P. 2, 1, 60.—

To learn, [p. 1335] know, conceive, comprehend, understand, perceive, etc.:

res percepta et cognita,

Cic. Ac. 2, 14, 44:

percipere et comprehendere,

id. ib. 2, 8, 26:

cognosci et percipi posse,

id. Fin. 1, 19, 64:

aliquid animo,

id. de Or. 1, 28, 127:

artificium aliquod,

id. ib. 1, 28, 127:

virtutem et humanitatem,

id. Q. Fr. 1, 1, 10:

philosophiam,

id. de Or. 1, 51, 219:

praecepta artis,

id. Off. 1, 18, 60:

omnium civium nomina perceperat,

knew, id. Sen. 7, 21:

nomen Graecum, sed perceptum usu a nostris,

known, id. N. D. 2, 36, 91.—Hence, perceptus, a, um, P. a., perceived, observed. —Hence, subst.: percep-ta, ōrum, n., doctrines, principles, rules of an art or science: percepta appello, quae dicuntur Graecis theôrêmata, Cic. Fat. 6, 11. — Sing.:

pro percepto liquere,

as proved, certain, Gell. 14, 1, 11.

physĭca, ae, and physĭcē, ēs, f., = phusikê, natural science, nutural philosophy, physics, Cic. Ac. 1, 7, 25; id. Fin. 3, 21, 72; 3, 22, 73.

physĭca, ōrum, v. physicus, II. B.

prŏcer, ĕris, in sing. only Juv. 8, 26, and Capitol. Max. 2; prŏcĕres, um (anteclass. collat. form prŏcus, i, in the gen. plur.:

procum patricium in descriptione classium quam facit, Serv. Tullius, significat procerum,

Fest. p. 249 Müll.; cf.:

jam (ut censoriae tabulae loquuntur) fabrum et procum audeo dicere, non fabrorum et procorum,

Cic. Or. 46, 156), m. [pro and root kar- of creo; cf. procērus].

Lit., a chief, noble; plur., the leading men, chiefs, nobles, princes (class.; syn.: primores, optimates, primi): scindunt proceres Pergamum, the Grecian chiefs, princes, * Plaut. Bacch. 4, 9, 130:

audiebam nostros proceres clamitantes,

Cic. Fam. 13, 15, 1:

Latinorum,

Liv. 1, 45, 2:

Etruscorum,

id. 2, 10:

ego proceribus civitatis annumeror,

Tac. A. 14, 53:

Caecina Largus e proceribus,

Plin. 17, 1, 1, § 5:

delectos populi ad proceres,

Verg. A. 3, 58:

castrorum,

Luc. 7, 69:

in procerum coetu,

id. 8, 261; Juv. 2, 121; 3, 213:

proceres rerum,

Sil. 11, 142.— Transf., of bees:

procerum seditio,

Col. 9, 9, 6.—In sing.:

agnosco procerem,

Juv. 8, 26:

in pueritiā fuit pastor nonnumquam et procer,

a leader, captain, Capitol. Max. 2.—

Trop., the foremost or most celebrated men, the masters in an art, science, etc. (post-Aug.):

proceres artis ejus (medicinae),

Plin. 29, 1, 8, § 26:

sapientiae,

id. 7, 30, 31, § 112:

gulae,

id. 9, 17, 30, § 66:

indicatis in genere utroque (pingendi) proceribus,

id. 35, 11, 40, § 138.

prŏfĭtĕor, fessus, v (old form of the inf. PROFITEREI, and of the imper. PROFITEMINO, several times in the Tab. Her, in Haubold, Mon. Leg. p. 99 sq.), v. dep. a. [pro-fateor], to declare publicly, to own freely, to acknowledge, avow, confess openly, profess (class.).

In gen.

Absol.:

neque vis tuā voluntate ipse profiteri,

Plaut. Men. 4, 2, 80:

ita libenter confitetur, ut non solum fateri, sed etiam profiteri videatur,

Cic. Caecin. 9, 24:

fateor atque etiam profiteor et prae me fero,

id. Rab. Perd. 5, 17.—

With acc.:

profiteri et in medium proferre aliquid,

Cic. Fin. 2, 23, 76:

cur ea non profitenda putabas?

Ov. H. 21, 129.—

With obj. clause:

profitentur Carnutes, se nullum periculum recusare,

Caes. B. G. 7, 2; Cic. N D. 1, 5, 12.—

With de:

de parricidio professum,

Suet. Calig. 12:

de semet professo,

id. Dom. 8.—

In partic.

Profiteri se aliquem, to declare one's self or profess to be something:

profiteri se grammaticum,

Cic. Tusc. 2, 4, 12; Poët. ap. Auct. Her. 2, 26, 42;

profiteri se patrem infantis,

Suet. Calig. 25:

se legatum,

id. Galb. 10:

se candidatum consulatūs,

id. Aug. 4:

professus amicum,

Hor. Ep. 1, 18, 2.—With esse:

triduo me jure consultum esse profitebor,

Cic. Mur. 13, 28:

me omnium provinciarum defensorem esse profitebor,

id. Verr. 2, 3, 93, § 217.—

Profiteri aliquid, to profess an art, science, etc.:

profiteri philosophiam,

to declare one's self a philosopher, Cic. Pis. 29, 71; medicinam, to profess medicine, to practise as a physician, Cels. praef.; Suet. Caes. 42;

jus,

Ov. A. A. 3, 531.—In pass.:

rem non professam apud nos tenemus,

Quint. Decl. 341. — Absol.: profiteri, to be a teacher or professor (post-Aug.):

cum omnes qui profitentur, audiero,

Plin. Ep 2, 18, 3:

translatus est in Siciliam, ubi nunc profitetur,

id. ib. 4, 11, 14.—

Profiteri indicium, to give evidence, make a deposition against accomplices:

multis hortantibus indicium profitetur,

Sall. J. 35, 6; Hirt. B. Afr 55, Curt. 8, 6, 23; Plin. Ep. 3, 16, 9:

summum supplicium decernebatur, ni professus indicium foret,

Tac. A. 6, 3.—

To offer freely, propose voluntarily, to promise: quis profitetur? who volunteers? Plaut Capt. 3, 1, 20:

se ad eam rem adjutorem,

Caes. B. G. 5, 38:

ego vero tibi profiteor atque polliceor eximium et singulare meum studium in omni genere officii,

Cic. Fam. 5, 8, 4:

si vos in eam rem operam vestram profitemini,

id. Rosc. Am. 53, 153:

Varro profitetur se alterā die ad colloquium venturum,

Caes. B. C. 3, 19:

sumunt gentiles arma professa manus,

arms that promise a combat, Ov. F. 2, 198: magna, Hor A. P. 14; Ov. F. 5, 351:

grandia,

Hor. A. P. 27.—

To disclose, show, display, make a show of; dolorem, Just. 8, 5, 11:

sola Jovem Semele vidit Jovis ora professum,

Nemes. Ecl. 3, 22:

vitate viros cultum formamque professos,

Ov. A A. 3, 433.—

To make a public statement or return of any thing (as of one's name, property, business, etc.):

censum (one's estate),

Ulp. Fragm. 1, 8;

Tab. Her. in Haubold, Mon. Leg. p. 99 sq. (q. v.): ut aratores jugera sationum suarum profiterentur,

Cic. Verr. 2, 3, 15, § 38:

apud decemviros, quantum habeat praedae,

id. Agr. 2, 22, 59:

greges ovium ad publicanum,

Varr. R. R. 2, 1:

frumentum, Liv 4, 12: furtum,

Quint. Decl. 341:

rem alienam,

id. ib. 341:

rem apud publicanum,

id. ib. 359; Dig. 39, 4, 16, § 12.— Absol.:

ne decipiat (publicanus) profiteri volentes,

Dig. 39, 4, 19, § 6; Vulg. Luc. 2, 3 and 5:

nomen,

to give in one's name, announce one's self, Liv. 26, 18; also without nomen:

Catilina prohibitus erat petere consulatum, quod intra legitimos dies profiteri nequiverit,

Sall. C. 18, 3:

nam et quaesturam petentes, quos indignos judicavit, profiteri vetuit,

Vell. 2, 92, 3: professae (sc. feminae), i. e. common prostitutes, who had to give in their names to the aedile, Ov. F. 4, 866.— Trop.:

in his nomen suum profitetur,

among these he reckons himself, Ter. Eun. prol. 3.—Hence, prŏ-fessus, a, um, P. a., in passive signif., known, manifest, confessed ( poet. and in post-Aug. prose):

culpa professa,

Ov. Am. 3, 14, 6:

dux,

Just. 8, 4, 4.—Ex or de professo, openly, avowedly, intentionally, professedly:

non ex professo eam (potentiam) non petere,

Sen. Ep. 14, 8:

vir ex professo mollis, Macr S. 2, 9.—De professo (postclass.): ac ne id quidem de professo audet,

openly, App. Mag. p. 274, 11.

rătĭo, onis (abl. rationi, Lucr. 6, 66), f. [reor, ratus], a reckoning, account, calculation, computation.

Lit.

Sing.: Les. Nequaquam argenti ratio conparet tamen. Sta. Ratio quidem hercle adparet: argentum oichetai, Plaut. Trin. 2, 4, 15 sq.:

rationem putare... bene ratio accepti atque expensi inter nos convenit,

id. Most. 1, 3, 141; 146; cf.: ad calculos vocare amicitiam, ut par sit ratio acceptorum et datorum, Cic. Lael. 16, 58:

itur, putatur ratio cum argentario... Ubi disputata est ratio cum argentario,

Plaut. Aul. 3, 5, 53 sq.:

dextera digitis rationem computat,

id. Mil. 2, 2, 49:

magna ratio C. Verruci,

Cic. Verr. 2, 2, 77, § 188:

direptio ejus pecuniae, cujus ratio in aede Opis confecta est,

id. Phil. 5, 6, 16; cf.:

quibus in tabulis nominatim, ratio confecta erat, qui numerus domo exisset, etc.,... Quarum omnium rerum summa erat, etc.,

Caes. B. G. 1, 29: auri ratio constat: aurum in aerario est, the account agrees, i. e. is correct, Cic. Fl. 28, 69 (v. consto):

decumo post mense, ut rationem te dictare intellego,

to make the reckoning, Plaut. Am. 2, 2, 38 (al. ductare):

rationem ducere,

to make a computation, to compute, calculate, reckon, Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129; so, rationem habere, to take an account, make a computation:

omnium proeliorum,

Caes. B. C. 3, 53; cf.:

hujus omnis pecuniae conjunctim ratio habetur,

id. B. G. 6, 19; and:

piratarum,

Cic. Verr. 2, 5, 28, § 71:

rationem inire,

to cast up, reckon, calculate, Caes. B. G. 7, 71, 4:

quattuor minae periere, ut ratio redditur,

Plaut. Men. 1, 3, 23; cf.:

tibi ego rationem reddam?

id. Aul. 1, 1, 6; id. Trin. 2, 4, 114:

rationem referre,

Cic. Verr. 2, 1, 39, § 98:

rationem repetere de pecuniis repetundis,

id. Clu. 37, 104: Py. Quanta istaec hominum summa est? Ar. Septem millia. Py. Tantum esse oportet:

recte rationem tenes,

Plaut. Mil. 1, 1, 47 et saep.:

drachumae, quas de ratione debuisti,

according to the account, id. Trin. 2, 4, 24:

grandem (pecuniam) quemadmodum in rationem inducerent, non videbant,

how they should bring it into their accounts, Cic. Verr. 2, 1, 41, § 106.—

Plur.: rationes putare argentariam, frumentariam, pabuli causa quae parata sunt;

rationem vinariam, oleariam, quid venierit, etc.,

Cato, R. R. 2, 5:

rationes ad aerarium continuo detuli... quas rationes si cognoris, intelleges, etc.,

Cic. Pis. 25, 61:

ut rationes cum publicanis putarent,

id. Att. 4, 11, 1:

rationes a colono accepit,

id. Caecin. 32, 94:

quid opus est? inquam. Rationes conferatis. Assidunt, subducunt, ad nummum convenit,

id. Att. 5, 21, 12:

rationes referre... rationes deferre,

id. Fam. 5, 20, 2:

Romani pueri longis rationibus assem Discunt in partes centum diducere,

Hor. A. P. 325 et saep.:

A RATIONIBVS,

an accountant, Inscr. Orell. 1494; 2973; 2986; 4173 et saep. (cf. ab).—

Transf.

A list, roll, register (rare):

cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur, quo quisque die datus in custodiam, quo mortuus, quo necatus sit,

Cic. Verr. 2, 5, 57, § 147:

rationes imperii, ab Augusto proponi solitas, sed a Tiberio intermissas, publicavit (sc. Caligula),

Suet. Calig. 16 ( = breviarium) totius imperii, id. Aug. 101 fin.:

rationarium imperii,

id. ib. 28.—

A sum, number (rare), Plaut. Trin. 2, 4, 11:

nunc lenonum et scortorum plus est fere Quam olim muscarum est. Ea nimia est ratio,

id. Truc. 1, 1, 49:

pro ratione pecuniae liberalius est Brutus tractatus quam Pompeius,

Cic. Att. 6, 3, 5; cf. II. B. 1. c. infra.—

A business matter, transaction, business; also, a matter, affair, in gen. (a favorite word of Cicero):

res rationesque eri Ballionis curo,

Plaut. Ps. 2, 2, 31:

res rationesque vestrorum omnium,

id. Am. prol. 4:

re ac ratione cum aliquo conjunctus,

Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

de tota illa ratione atque re Gallicana inter se multa communicare,

id. Quint. 4, 15:

cum (Druides) in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus, Graecis utantur litteris,

Caes. B. G. 6, 14 (metaphrast. pragmasi):

ratio nummaria,

Cic. Att. 10, 11, 2:

aeraria ratio,

id. Quint. 4, 15:

ratio domestica... bellica,

id. Off. 1, 22, 76:

quod ad popularem rationem attinet,

id. Fam. 1, 2, 4:

rationes familiares componere,

Tac. A. 6, 16 fin.:

fori judiciique rationem Messala suscepit,

Cic. Rosc. Am. 51, 149; cf.:

in explicandis rationibus rerum civilium,

id. Rep. 1, 8, 13:

rationes civitatis,

id. ib. 1, 6, 11:

quantos aestus habet ratio comitiorum... nihil fallacius ratione tota comitiorum,

id. Mur. 17, 35:

propter rationem Gallici belli,

id. Prov. Cons. 8, 19; so id. ib. 8, 14, 35:

ad omnem rationem humanitatis,

id. Mur. 31, 66: in hac ratione quid res, quid causa, quid tempus ferat, tu facillime perspicies, id. Fam. 1, 7, 6 fin.:

ad eam rationem existimabam satis aptam naturam meam,

id. Att. 9, 11, A, 1.—

Pregn.: meae (tuae, etc.) rationes, my ( thy, etc.) interest, my ( thy, etc.) advantage (cf. in Engl. to find one's account in any thing):

me ad ejus rationes adjungo, quem tu in meis rationibus tibi esse adjungendum putasti,

Cic. Fam. 1, 8, 2; cf.:

exemplum meis alienissimum rationibus,

id. Corn. Fragm. 1, 7 B. and K.:

consideres, quid tuae rationes postulent,

Sall. C. 44, 5: servitia repudiabat... alienum suis rationibus existimans videri causam civium cum servis fugitivis communicasse, inconsistent with his policy or interests, id. ib. 56, 5:

si meas rationes unquam vestrae saluti anteposuissem,

Cic. Red. ad Quir. 1, 1.

Trop., a reckoning, account, computation:

postquam hanc rationem cordi ventrique edidi,

presented this reckoning, Plaut. Aul. 2, 7, 12:

itidem hic ut Acheronti ratio accepti scribitur,

i.e. things are taken only, nothing is given back, id. Truc. 4, 2, 36:

nomen (comoediae) jam habetis, nunc rationes ceteras Accipite,

an account of the rest, id. Poen. prol. 55; cf.:

census quom sum, juratori recte rationem dedi,

id. Trin. 4, 2, 30; so,

rationem dare, for the more usual rationem reddere,

Varr. L. L. 6, § 86 Mull.; Cic. Verr. 2, 1, 36, § 92 Zumpt:

(argentarii) ratione utuntur,

make a reckoning, settle up, Plaut. Cas. prol. 27:

cum eam mecum rationem puto,

go into that calculation, think over the matter, id. ib. 3, 2, 25; cf.:

frustra egomet mecum has rationes puto,

Ter. Ad. 2, 1, 54:

(Medea et Atreus) inita subductaque ratione nefaria scelera meditantes,

Cic. N. D. 3, 29, 71:

quod posteaquam iste cognovit hanc rationem habere coepit,

to make the following calculation, reflection, id. Verr. 2, 5, 39, § 101; cf.: totius rei consilium his rationibus explicavit, ut si, etc.,... si, etc.,... sin, etc., drew the plan of the whole undertaking according to the following calculation, that if, etc., Caes. B. C. 3, 78;

and herewith cf.: rationem consilii mei accipite,

id. ib. 3, 86:

ut habere rationem possis, quo loco me convenias, etc.,

that you may calculate, Cic. Fam. 3, 6, 6:

semper ita vivamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur,

id. Verr. 2, 2, 11, § 28; cf.:

nihil est, quod minus ferendum sit, quam rationem ab altero vitae reposcere eum, qui non possit suae reddere,

id. Div. in Caecil. 9, 28;

and with this cf.: si gravius quid acciderit, abs te rationem reposcent,

will call you to account, Caes. B. G. 5, 30: clarorum virorum atque magnorum non minus otii, quam negotii rationem exstare oportere, an account must be capable of being given, Cato ap. Cic. Planc. 27, 66:

tam otii quam negotii rationem reddere majores censuisse,

Col. 11 fin.: eam condicionem esse imperandi, ut non aliter ratio constet, quam si uni reddatur, that the account is not correct unless, etc., Tac. A. 1, 6 fin.:

mirum est quam singulis diebus in urbe ratio aut constet aut constare videatur,

Plin. Ep. 1, 9, 1; 1, 5, 16 et saep.; cf. Just. praef. 5.—

Transf.

Relation, reference, respect to a thing:

(agricolae) habent rationem cum terra, quae nunquam recusat imperium,

have an account, have to do, have dealings with the earth, Cic. Sen. 15, 51; cf.:

ubi ratio cum Orco habetur,

Varr. R. R. 1, 4, 3;

for which: ubi sit cum Orco ratio ponenda,

Col. 1, 3, 2:

cum omnibus Musis rationem habere cogito,

Cic. Att. 2, 5, 2:

cum hac (muliere) aliquid adulescentem hominem habuisse rationis,

id. Cael. 20, 50; cf. id. Verr. 2, 2, 77, § 190. omnes, quibuscum ratio huic aut est aut fuit, assunt, defendunt, id. Quint. 23, 75; cf.

. quae ratio tibi cum eo intercesserat?

id. Rosc. Com. 14, 41:

pacis vero quae potest esse cum eo ratio, in quo est incredibilis crudelitas, fides nulla?

id. Phil. 4, 6, 14:

quod si habenda cum M. Antonii latrocinio pacis ratio fuit, etc.,

id. ib. 12, 7, 17:

fontes ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum sane recentes,

in respect to our annals, id. Brut. 13, 49.—

Pregn., a respect, regard, concern, consideration, care for a thing (usu. in the connection habere and ducere alicujus rei rationem): ad hanc rationem quoniam maximam vim natura habet, fortuna proximam: utriusque omnino habenda ratio est in deligendo genere vitae, Cic. Off. 1, 33, 120:

quorum (civium Romanorum) nobis pro vestra sapientia, Quirites, habenda est ratio diligenter,

id. Imp. Pomp. 7, 17:

(deos) piorum et impiorum habere rationem,

id. Leg. 2, 7, 15:

cujus absentis rationem haberi proximis comitiis populus jussisset,

Caes. B. C. 1, 9; so,

absentis,

id. ib. 1, 32; 3, 82 fin.:

sauciorum et aegrorum habita ratione,

id. ib. 3, 75:

moneret, frumenti rationem esse habendam,

Hirt. B. G. 8, 34;

so (al. frumentandi), rationem habere,

Caes. B. G. 7, 75 Oud.; cf. id. ib. 7, 71:

alicujus vel dignitatis vel commodi rationem non habere,

Cic. de Or. 2, 4, 17: ut summae rei publicae rationem habeamus, Pompeius ap. Cic. Att. 8, 12, c, 3:

alicujus salutis rationem habere,

i. e. to regard, care for, be concerned about, Caes. B. G. 7, 71; so id. B. C. 1, 20:

turpissimae fugae rationem habere,

id. ib. 2, 31:

ut in ceteris habenda ratio non sui solum sed etiam aliorum, sic, etc.,

Cic. Off. 1, 39, 139:

proinde habeat rationem posteritatis et periculi sui,

Caes. B. C. 1, 13:

habere nunc se rationem officii pro beneficiis Caesaris,

id. B. G. 5, 27:

non ullius rationem sui commodi ducit,

Cic. Rosc. Am. 44, 128:

cum hujusce periculi tum ceterorum quoque officiorum et amicitiarum ratio,

id. Clu. 42, 117:

omnis hac in re habenda ratio et diligentia est, ut, etc.,

id. Lael. 24, 89; cf.:

didici ex tuis litteris, te omnibus in rebus habuisse rationem, ut mihi consuleres,

id. Fam. 3, 5, 1:

habeo rationem, quid a populo Romano acceperim,

bring into consideration, consider, id. Verr. 2, 5, 14, § 36:

ut habere rationem possis, quo loco me salva lege Cornelia convenias, ego veni, etc.,

id. Fam. 3, 6, 6:

neque illud rationis habuisti, eam provinciam ad summam stultitiam nequitiamque venisse,

id. Verr. 2, 5, 15, § 38; cf.:

hoc rationis habebant, facere eos nullo modo posse, ut, etc.,

id. ib. 2, 2, 29, e70.—

Relation to a thing, i. e.

Subject., course, conduct, procedure, mode, manner, method, fashion, plan, etc. (cf. consilium):

nunc sic rationem incipissam, hanc instituam astutiam, ut, etc.,

Plaut. Mil. 2, 2, 82; cf. id. ib. 3, 1, 175 sqq.:

ubi cenas hodic, si hanc rationem instituis?

Plaut. Stich. 3, 1, 26; id. Truc. 1, 1, 3:

tua ratio est, ut secundum binos ludos mihi respondere incipias: mea, ut ante primos ludos comperendinem. Ita fiet, ut tua ista ratio existimetur astuta, meum hoc consilium necessarium,

Cic. Verr. 1, 11, 34; cf.:

ratio viaque defensionis,

id. Verr. 2, 5, 1, § 4:

itaque in praesentia Pompeii insequendi rationem omittit,

Caes. B. C. 1, 30:

mea autem ratio in dicendo haec esse solet, ut, etc.,

Cic. de Or. 2, 72, 292:

haec in philosophia ratio contra omnia disserendi,

id. N. D. 1, 5, 11:

dicendi,

id. Or. 32, 114; id. de Or. 3, 15, 56; cf.:

aliquot ante annis inita ratio est, ut, etc.,

id. Rep. 2, 36, 61:

ut, quo primum occurreretur, vix ratio iniri possit,

Caes. B. G. 7, 24:

quia reponendarum (tegularum) nemo artifex inire rationem potuerit,

Liv. 42, 3 fin. —In plur.:

hoc aditu laudis non mea me voluntas sed meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt,

plan of life, Cic. Imp. Pomp. 1, 1:

de rationibus rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarum,

id. Rep. 1, 6, 11.—

Object., relation, condition, nature, kind, sort, fashion, way, etc. (cf. modus):

sed ratio ordoque agminis aliter se habebat ac Belgae ad Nervios detulerant,

Caes. B. G. 2, 19; cf.:

ut rei militaris ratio atque ordo postulabat,

id. ib. 2, 22; so,

rei militaris,

id. ib. 4, 23:

ratio atque usus belli,

the art and practice of war, id. ib. 4, 1; id. B. C. 1, 76 fin.; 2, 18; 3, 17 et saep. al.; cf.:

novae rationes bellandi,

id. ib. 3, 50:

ratio equestris proelii,

id. B. G. 5, 16:

quorum operum haec erat ratio, etc.,

id. B. C. 1, 25; cf.: rationem pontis hanc instituit;

tigna bina, etc.,

id. B. G. 4, 17:

serpit per omnium vitas amicitia, nec ullam aetatis degendae rationem patitur esse expertem sui,

Cic. Lael. 23, 87; cf.:

ita ratio comparata est vitae naturaeque nostrae, ut, etc.,

id. ib. 27, 101; id. Ac. 2, 43, 132:

civitas (Platonis) non quae possit esse, sed in qua ratio rerum civilium perspici posset,

id. Rep. 2, 30, 52 init.; cf.:

reliqui disseruerunt de generibus et de rationibus civitatum,

id. ib. 2, 11, 22;

1, 8, 13: quam creberrimis litteris faciam ut tibi nota sit omnis ratio dierum atque itinerum meorum,

id. Fam. 3, 5, 4: quoniam eadem est ratio juris in utroque, id. Rep. 3, 12, 21; cf.:

haec eadem ratio est in summa totius Galliae,

Caes. B. G. 6, 11 fin.:

ab nostris eadem ratione, qua pridie, resistitur,

id. ib. 5, 40; id. B. C. 3, 100; cf. id. ib. 3, 101:

docet, longe alia ratione esse bellum gerendum atque antea sit gestum,

id. B. G. 7, 14:

hoc si Romae fieri posset, certe aliqua ratione expugnasset iste,

Cic. Verr. 2, 2, 52, ee130:

quid refert, qua me ratione cogatis?

id. Lael. 8, 26:

quod fuit illis conandum atque omni ratione efficiendum,

Caes. B. C. 1, 65 fin.; 1, 67 fin.:

simili ratione Pompeius in suis castris consedit,

id. ib. 3, 76:

auxilium ferri nulla ratione poterat,

id. ib. 1, 70:

nec quibus rationibus superare possent, sed quem ad modum uti victoria deberent, cogitabant,

id. ib. 3, 83 fin.; 3, 58; 3, 18 fin. et saep.—

With gen. of a subst. in circumlocution for the subst. itself (v. Zumpt, Gram. §

678): vereor ne oratio mea aliena ab judiciorum ratione esse videatur,

Cic. Verr. 2, 4, 49, ee109:

multa autem propter rationem brevitatis praetermittenda,

id. ib. 2, 1, 40, ee

103: quantas perturbationes et quantos aestus habet ratio comitiorum?

id. Mur. 17, 35:

nihil fallacius ratione tota comitiorum,

id. ib. 17, 36:

praedicere tempestatum rationem et praedonum,

id. ib. 2, 4:

tota ratio talium largitionum genere vitiosa est,

id. Off. 2, 17, 60.—

Pregn., that faculty of the mind which forms the basis of computation and calculation, and hence of mental action in general, i. e. judgment, understanding, reason: duplex est vis animorum atque natura: una pars in appetitu posita est, quae est hormê Graece, quae hominem huc et illuc rapit;

altera in ratione, quae docet et explanat, quid faciendum, quid fugiendum sit. Ita fit, ut ratio praesit, appetitus obtemperet,

Cic. Off. 1, 28, 101:

homo, quod rationis est particeps, per quam consequentia cernit, causas rerum videt earumque progressus et quasi antecessiones non ignorat, similitudines comparat rebusque praesentibus adjungit atque annectit futuras, facile totius vitae cursum videt ad eamque degendam praeparat res necessarias. Eademque natura vi rationis hominem concilia homini et ad orationis et ad vitae societatem, etc.,

id. ib. 1, 4, 11 sq.:

haud scio, an melius fuerit, humano generi motum istum celerem cogitationis, acumen, sollertiam, quam rationem vocamus, non dari omnino quam tam munifice et tam large dari, etc.,

id. N. D. 2, 27, 69:

lex est ratio summa, insita in natura, quae jubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria. Eadem ratio, cum est in hominis mente confirmata et confecta, lex est,

id. Leg. 1, 6, 18:

ut, quos ratio non posset, eos ad officium religio duceret,

id. N. D. 1, 42, 118:

mens et ratio et consilium in senibus est,

id. Sen. 19, 67; cf. Liv. 28, 28:

si pudor quaeritur, si probitas, si fides, Mancinus haec attulit, si ratio, consilium, prudentia, Pompeius antistat,

Cic. Rep. 3, 18, 28; cf. id. Quint. 16, 53; and:

si ratio et prudentia curas aufert,

Hor. Ep. 1, 11, 25:

quibus in rebus temeritas et casus, non ratio nec consilium valet,

Cic. Div. 2, 41, 85; cf.:

illa de urbis situ revoces ad rationem quae a Romulo casu aut necessitate facta sunt,

id. Rep. 2, 11, 22; and:

moneo ut agentem te ratio ducat, non fortuna,

Liv. 22, 39 fin.: mulier abundat audacia;

consilio et ratione deficitur,

Cic. Clu. 65, 184:

Ariovistum magis ratione et consilio quam virtute vicisse. Cui rationi contra homines barbaros locus fuisset, etc.,

Caes. B. G. 1, 40: arma amens capio;

nec sat rationis in armis,

Verg. A. 2, 314:

rationis egens,

id. ib. 8, 299 et saep.:

iracundia dissidens a ratione,

Cic. Rep. 1, 38, 60:

majora quam hominum ratio consequi possit,

id. ib. 1, 10, 15:

quantum ratione provideri poterat,

Caes. B. G. 7, 16 fin.:

quantumque in ratione esset, exploratum habuit,

Hirt. B. G. 8, 6 init.:

nec majore ratione bellum administrari posse,

Caes. B. C. 7, 21:

minari divisoribus ratio non erat,

it was not reasonable, was contrary to reason, Cic. Verr. 1, 9, 24; so, nulla ratio est, with an objectclause, id. Caecin. 5, 15; so,

too, minime rationis est,

Col. 3, 5, 3; cf. with dat.:

Vitellianus exercitus, cui acquiescere Cremonae ratio fuit,

which, as reason dictated, ought to have rested at Cremona, Tac. H. 3, 22:

quod domi te inclusisti, ratione fecisti,

reasonably, sensibly, judiciously, Cic. Att. 12, [p. 1527] 14, 3.—

The reasonable cause of a thing, a ground, motive, reason:

ratio est causa, quae demonstrat, verum esse id, quod intendimus, brevi subjectione. Rationis confirmatio est ea, quae pluribus argumentis corroborat breviter expositam rationem,

Auct. Her. 2, 18, 28:

quid tandem habuit argumenti aut rationis res, quamobrem, etc.,

Cic. Verr. 2, 2, 47, § 115; cf.:

nostra confirmare argumentis ac rationibus: deinde contraria refutare,

id. de Or. 2, 19, 80:

noverit orator argumentorum et rationum locos,

id. Or. 14, 44 (v. also argumentum):

si mei consilii causam rationemque cognoverit,

id. Div. in Caecil. 1, 1; cf.:

ad eam sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod, etc.,

Caes. B. G. 2, 10 fin.:

quam habet rationem, non quaero aequitatis, sed ipsius improbitatis atque impudentiae?... facti, si non bonam, at aliquam rationem afferre,

Cic. Verr. 2, 3, 85, e196; cf.:

deinde nihil rationis affert, quamobrem, etc.,

id. Caecin. 33, 96:

non deest hoc loco copia rationum, quibus docere velitis, humanas esse formas deorum: primum quod, etc.... deinde quod, etc.... tertiam rationem affertis, quod, etc.,

id. N. D. 1, 27, 76:

et quidem, cur sic opinetur, rationem subicit,

id. Div. 2, 50, 104:

idcirco minus existimo te nihil nisi summa ratione fecisse,

id. Att. 8, 11, D, §

5: nunc non modo agendi rationem nullam habeo, sed ne cogitandi quidem,

id. Fam. 4, 13, 3:

rationes in ea disputatione a te collectae vetabant me rei publicae penitus diffidere,

id. Fam. 5, 13, 3; cf. id. Ac. 2, 36, 116:

rationibus conquisitis de voluptate et dolore disputandum putant,

id. Fin. 1, 9, 31; cf.:

quod cum disputando rationibusque docuisset,

id. Rep. 1, 16, 25:

his rationibus tam certis tamque illustribus opponuntur ab his, qui contra disputant primum labores, etc.,

id. ib. 1, 3, 4 et saep.:

num parva causa aut prava ratio est?

reason, excuse, Ter. Eun. 3, 5, 27.—

In rhet., a showing cause, argument, reasoning in support of a proposition:

ratio est, quae continet causam, quae si sublata sit, nihil in causa controversiae relinquatur, hoc modo: Orestes si accusetur matricidii, nisi hoc dicat, Jure feci, illa enim patrem meum occiderat, non habet defensionem,

Cic. Inv. 1, 13, 18:

ad propositum subjecta ratio, et item in distributis supposita ratio,

id. de Or. 3, 54, 207; cf. Quint. 3, 11, 4; 5, 14, 1; 16; 7, 8, 3.—

Reasonableness, reason, propriety, law, rule, order, conformity, etc.:

in omnibus, quae ratione docentur et via, primum constituendum est, quid quidque sit, etc.,

in a reasonable, regular manner, Cic. Or. 33, 116; cf.:

ut ratione et via procedat oratio,

id. Fin. 1, 9, 29:

modo et ratione aliquid facere (along with recte atque ordine facere),

id. Quint. 7, 28; cf.:

quae res Nec modum habet neque consilium, ratione modoque Tractari non vult,

Hor. S. 2, 3, 266:

nihil est, quod ratione et numero moveri possit sine consilio,

Cic. N. D. 2, 16, 43:

intervallis imparibus, sed tamen pro rata parte ratione distinctis,

divided proportionally by rule, id. Rep. 6, 18, 18; cf.:

ex summis et infimis et mediis interjectis ordinibus ut sonis moderata ratione civitas concinit,

in symmetrical proportion, id. ib. 2, 42, 69:

in quo defuit fortasse ratio, sed tamen vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem,

order, system, id. ib. 2, 33, 57;

5, 5, 7: declinatio si cum ratione fiet,

reasonably, id. Tusc. 4, 6, 13:

ratio et distributio,

a reasonable division, Q. Cic. Pet. Cons. 1, 1.—

A theory, doctrine, or system based upon reason; science, and (less freq.), subject., knowledge:

erat enim tunc haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficere,

Cic. Rep. 1, 16, 25; cf.:

nova et a nobis inventa ratio,

id. ib. 1, 8, 13;

2, 39, 66: si animum contulisti in istam rationem et quasi artem,

id. ib. 1, 23, 37; cf.:

omnes tacito quodam sensu sine ulla arte aut ratione, quae sint in artibus ac rationibus recta ac prava dijudicant,

id. de Or. 3, 50, 195; id. Brut. 74, 258:

continet enim totam hanc quaestionem ea ratio, quae est de natura deorum,

id. Div. 1, 51, 117:

Epicuri ratio, quae plerisque notissima est,

doctrine, system, philosophy, id. Fin. 1, 5, 13; cf.:

Stoicorum ratio disciplinaque,

id. Off. 3, 4, 20:

Cynicorum ratio,

id. ib. 1, 41, 148; so id. Fin. 3, 20, 68: ratio vivendi... ratio civilis et disciplina populorum, the art of living... statesmanship, id. Rep. 3, 3, 4; cf.:

etiamsi cui videbitur illa in optimis studiis et artibus quieta vitae ratio beatior, haec civilis laudabilior est certe et illustrior,

id. ib. 3, 3, 4:

improba navigii ratio tum caeca jacebat,

Lucr. 5, 1004: saltationis ac musicae rationis studiosi, Col. prooem. e3 al.—Subject., knowledge:

si qua (est in me) exercitatio dicendi aut si hujus rei ratio aliqua, ab optimarum artium studiis ac disciplina profecta,

Cic. Arch. 1, 1.—

A view or opinion resting upon reasonable grounds:

mea sic est ratio,

Ter. Ad. 1, 1, 43; cf.:

inventus est nemo, cujus non haec et sententia esset et oratio, non esse metuendum, etc.... Haec cum omnes sentirent et cum in eam rationem pro suo quisque sensu ac dolore loqueretur,

Cic. Verr. 2, 1, 27, § 68 sq.; and with this cf. id. Att. 1, 11, 1:

cujus ratio etsi non valuit,

Nep. Milt. 3, 6 (just before: hujus cum sententiam plurimi essent secuti).—

In philos. lang., a production of proof, argumentation, reasoning: (Epicurus) tollit definitiones; nihil de dividendo ac partiendo docet;

non, quo modo efficiatur concludaturque ratio, tradit,

Cic. Fin. 1, 7, 22; cf. id. Div. 2, 10, 25; id. de Or. 2, 38, 158:

ratio ipsa coget, et ex aeternitate quaedam esse vera et ea non esse nexa causis aeternis, etc.,

id. Fat. 16, 38; cf.:

ergo, ubi tyrannus est, ibi non vitiosam ut heri dicebam, sed, ut nunc ratio cogit, dicendum est, plane nullam esse rem publicam,

id. Rep. 3, 31, 43.

rătĭōnālis, e, adj. [ratio].

Of or belonging to accounts (post-Aug.): LITTERAE, Inscr. (a. p. Chr. 193) Orell. 39.—Hence, subst.

rătĭōnālis, is, m., an accountant, receiver of revenue, treasurer, Lampr. Alex. Sev. 45; 46; Capitol. Gord. 7; Commod. ap. Capitol. Albin. 2; Amm. 15, 3, 4; Inscr. Orell. 1090.—

rătĭōnāle, is, n., the oracular breastplate of the Jewish highpriest, Vulg. Exod. 25, 7; id. Lev. 8, 8; also called rationale judicii (transl. of LXX. to logeion tês kriseôs), id. Exod. 28, 15.—

Of or belonging to reason, reasonable, rational, endowed with reason:

falsa est (finitio), si dicas, Equus est animal rationale: nam est equus animal, sed irrationale,

Quint. 7, 3, 24:

homo est animal rationale,

id. 5, 10, 56; cf. id. 5, 8, 7; and:

nec si mutis finis voluptas, rationalibus quoque: quin immo ex contrario, quia mutis, ideo non rationalibus,

id. 5, 11, 35; so without a subst.:

a rationali ad rationale (translatio),

id. 8, 6, 13.—

Reasonable, depending on reason:

in causā rationali,

Auct. Her. 2, 12, 18:

philosophia,

i. e. logic, Sen. Ep. 89, 17;

also called rationalis pars philosophiae,

Quint. 12, 2, 10: disciplina, i. e. theoretical science (opp. to usus and experimenta), Cels. praef.;

also ars,

id. ib.; hence, rationalis medicina, theoretical therapeutics;

and rationales medici,

medical theorists, id. ib. —

In rhet., i. q. ratiocinativus, of or belonging to a syllogism, syllogistic:

genus (quaestionum),

Quint. 3, 5, 4; 6, 54; 78; 86; cf.

status,

id. 3, 6, 56; 66.— Hence, adv.: rătĭōnālĭter, in a reasonable manner, reasonably, rationally, Sen. Ep. 109; Tert. Anim. 16 al.

rătĭōnālis, e, adj. [ratio].

Of or belonging to accounts (post-Aug.): LITTERAE, Inscr. (a. p. Chr. 193) Orell. 39.—Hence, subst.

rătĭōnālis, is, m., an accountant, receiver of revenue, treasurer, Lampr. Alex. Sev. 45; 46; Capitol. Gord. 7; Commod. ap. Capitol. Albin. 2; Amm. 15, 3, 4; Inscr. Orell. 1090.—

rătĭōnāle, is, n., the oracular breastplate of the Jewish highpriest, Vulg. Exod. 25, 7; id. Lev. 8, 8; also called rationale judicii (transl. of LXX. to logeion tês kriseôs), id. Exod. 28, 15.—

Of or belonging to reason, reasonable, rational, endowed with reason:

falsa est (finitio), si dicas, Equus est animal rationale: nam est equus animal, sed irrationale,

Quint. 7, 3, 24:

homo est animal rationale,

id. 5, 10, 56; cf. id. 5, 8, 7; and:

nec si mutis finis voluptas, rationalibus quoque: quin immo ex contrario, quia mutis, ideo non rationalibus,

id. 5, 11, 35; so without a subst.:

a rationali ad rationale (translatio),

id. 8, 6, 13.—

Reasonable, depending on reason:

in causā rationali,

Auct. Her. 2, 12, 18:

philosophia,

i. e. logic, Sen. Ep. 89, 17;

also called rationalis pars philosophiae,

Quint. 12, 2, 10: disciplina, i. e. theoretical science (opp. to usus and experimenta), Cels. praef.;

also ars,

id. ib.; hence, rationalis medicina, theoretical therapeutics;

and rationales medici,

medical theorists, id. ib. —

In rhet., i. q. ratiocinativus, of or belonging to a syllogism, syllogistic:

genus (quaestionum),

Quint. 3, 5, 4; 6, 54; 78; 86; cf.

status,

id. 3, 6, 56; 66.— Hence, adv.: rătĭōnālĭter, in a reasonable manner, reasonably, rationally, Sen. Ep. 109; Tert. Anim. 16 al.

săpĭentĭa, ae, f. [sapiens].

(Acc. to sapiens, A.) Prop., good taste, i. e. good sense, discernment, discretion, prudence, intelligence (class.; syn. prudentia): pellitur e medio sapientia, vi geritur res, Enn. ap. Gell. 20, 10, 4 (Ann. v. 272 Vahl.):

non aetate verum ingenio adipiscitur sapientia,

Plaut. Trin. 2, 2, 88; id. Mil. 4, 6, 36:

fac participes nos tuae sapientiae,

id. Ep. 2, 2, 73; cf.:

neque habet (erus meus) plus sapientiae quam lapis,

id. Mil. 2, 2, 81; id. Capt. 2, 3, 53; cf. id. ib. 2, 3, 50:

sedulo Moneo, quae possum, pro meā sapientiā,

Ter. Ad. 3, 3, 73:

quanta mea sapientia est,

Plaut. Stich. 1, 2, 62:

erum anteëo sapientiā,

Ter. Phorm. 2, 1, 17:

re enim iniquum est, sed tuā sapientiā fit aequissimum,

Cic. Deiot. 2, 4:

numquam enim temeritas cum sapientiā commiscetur,

id. Marcell. 2, 7:

quid virtus et quid sapientia possit, etc.,

Hor. Ep. 1, 2, 17:

sapientia prima (est), stultitiā caruisse,

id. ib. 1, 1, 41; cf. id. A. P. 396:

insaniens sapientia,

id. C. 1, 34, 2.—

(Acc. to sapiens, B.) Wisdom, = sophia (so predominantly in the class. per., e. g. in Cic.): nec quisquam sophiam, sapientia quae perhibetur, In somnis vidit, etc., Enn. ap. Fest. p. 325 Müll. (Ann. v. 227 Vahl.); cf.: Sophiam vocant me Graii, vos Sapientiam, Afran. ap. Gell. 13, 8, 3; and: princeps omnium virtutum illa sapientia, quam sophian Graeci vocant, Cic. Off. 1, 43, 153:

ad sapientiam hujus nimius nugator fuit,

Plaut. Capt. 2, 2, 25:

ita fit, ut mater omnium bonarum rerum sit sapientia, a cujus amore Graeco verbo philosophia nomen invenit,

Cic. Leg. 1, 22, 58:

sapientia hominis custos,

id. Fin. 4, 1, 1; id. Lael. 2, 7; 6, 20; 9, 30:

omnem spem salutis ad clementiam victoris et sapientiam contulisse,

id. Marcell. 6, 18:

quorum vobis pro vestrā sapientiā, Quirites, habenda est ratio diligenter,

id. Imp. Pomp. 7, 17:

sapientiae vocem audire,

id. Phil. 13, 3, 6:

studia sapientiae,

Tac. A. 14, 56:

doctores sapientiae,

philosophers, id. ib. 14, 16. —With gen.:

admirari soleo cum ceterarum rerum tuam excellentem, M. Cato, perfectamque sapientiam tum, etc.,

in other things, Cic. Sen. 2, 4.—In plur., sarcastically: qui (sapientes) si virtutes ebullire volent et sapientias, nihil aliud dicent, nisi, etc. (the plur. denoting their perpetual speaking of wisdom), a saying referred to Epicurus, Cic. Tusc. 3, 18, 42.—

In partic., of single departments of knowledge, science, or wisdom, practical wisdom, knowledge of the world, philosophy, Lucr. 5, 10:

sapientia est, ut a veteribus philosophis definitum est, rerum divinarum et humanarum causarumque, quibus eae res continentur, scientia,

Cic. Off. 2, 2, 5:

sapientia, quae ars vivendi putanda est,

id. Fin. 1, 13, 42 (for which:

ars est philosophia vitae,

id. ib. 3, 2, 4).—Of jurisprudence:

istam oscitantem sapientiam Scaevolarum et ceterorum beatorum otio concedamus,

Cic. de Or. 2, 33, 144; cf.:

his temporibus audaciā pro sapientiā liceat uti,

id. Fam. 1, 10 init. —Of eloquence: hanc cogitandi pronunciandique rationem vimque dicendi veteres Graeci sapientiam nominabant, Cic. de Or. 3, 15, 56.—Of statesmanship, policy:

sapientia constituendae civitatis,

Cic. de Or. 2, 37, 154; cf.:

qui propter ancipitem, quae non potest esse sejuncta, faciendi dicendique sapientiam florerent,

id. ib. 3, 16, 59. —Of mathematics:

sapientiae professor,

Suet. Tib. 14.

scĭentĭa, ae, f. (plur. only Vitr. 1, 1, 18; 3, praef. 1) [sciens], a knowing or being skilled in any thing, knowledge, science, skill, expertness, = cognitio, eruditio (freq. and class.).

Absol.:

aut scire istarum rerum nihil, aut, etiamsi maxime sciemus, nec meliores ob eam scientiam nec beatiores esse possumus,

Cic. Rep. 1, 19, 32:

se a scientiae delectatione ad efficiendi utilitatem referre,

id. ib. 5, 3, 5:

Antiochus ingenio scientiāque putatur excellere,

id. Ac. 2, 2, 4:

omnes trahimur ad cognitionis et scientiae cupiditatem... omnis autem cogitatio aut in consiliis capiendis aut in studiis scientiae cognitionisque versabitur,

id. Off. 1, 6, 18 sq.; so (with cognitio) id. ib. 1, 44, 158; id. Fin. 5, 12, 34; 5, 18, 48 al.:

exercere altissimam eruditionem ac scientiam,

Quint. 1, 4, 6:

his difficultatibus duae res erant subsidio, scientia atque usus militum,

Caes. B. G. 2, 20; cf. so (with usus) infra, b:

nullam rem esse declarant in usu positam militari, quae hujus viri scientiam fugere possit,

Cic. Imp. Pomp. 10, 28:

notabo singulas res: etsi nullo modo poterit oratio mea satisfacere vestrae scientiae,

id. Phil. 2, 23, 57; id. de Or. 1, 20, 92: tuae scientiae excellenti ac singulari non multo plus quam nostri relictum est loci, i. e. for jurisprudence than for oratory, id. Fam. 4, 3, 4:

ars earum rerum est, quae sciuntur: oratoris autem omnis actio opinionibus, non scientiā continetur,

id. de Or. 2, 7, 30:

etsi ars, cum eā non utare, scientiā tamen ipsā teneri potest,

in theory, theoretically, id. Rep. 1, 2, 2; so (opp. ars) id. Fin. 5, 9, 26; id. Ac. 2, 47, 146:

alter (Cratippus) te scientiā augere potest, altera (urbs Athenarum) exemplis,

id. Off. 1, 1, 1; id. de Or. 1, 14, 59:

jam efficaci do manus scientiae,

Hor. Epod. 17, 1:

trivialis scientia,

Quint. 1, 4, 27: cum tanta sit celeritas animorum... tot artes tantae scientiae, tot inventa, requiring so great knowledge (scientiae is gen. sing.), Cic. Sen. 21, 78 (dub.; B. and K. bracket the words tantae scientiae); cf.:

physica ipsa et mathematica scientiae sunt eorum, qui, etc.,

id. de Or. 1, 14, 61.— Plur.: disciplinarum scientiae, Vitr. 3, praef. § 1. —

With gen. obj.:

rerum magnarum atque artium scientiam consequi,

Cic. de Or. 1, 6, 20; (with cognitio rei) id. ib. 3, 29, 112:

Veneti scientiā atque usu nauticarum rerum reliquos antecedunt,

Caes. B. G. 3, 8:

sine regionum terrestrium aut maritimarum scientiā,

Cic. de Or. 1, 14, 60:

ignoratio futurorum malorum utilior est quam scientia,

id. Div. 2, 9, 23; so (opp. ignoratio) id. Leg. 1, 6, 18; id. Sull. 13, 39; id. Rep. 1, 6, 11:

astrologiae scientia,

id. ib. 1, 14, 22:

dialecticorum,

id. Or. 32, 113:

juris,

id. Leg. 1, 6, 18:

rei militaris,

id. Imp. Pomp. 10, 28; Caes. B. G. 3, 23; 7, 57:

oppugnationis (with artificium),

id. ib. 7, 29:

linguae Gallicae,

id. ib. 1, 47:

colendorum deorum (sanctitas),

Cic. N. D. 1, 41, 116:

verborum aut faciendorum aut deligendorum,

id. de Or. 2, 9, 36: qui in alienis morbis profitentur tenere se medicinae scientiam, Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 5:

fundendi aeris,

Plin. 34, 7, 18, § 46; 35, 12, 44, § 153 et saep.—

With in or de and abl. (rare):

scientia in legibus interpretandis,

Cic. Phil. 9, 5, 10:

in affectibus omnis generis movendis,

Quint. 10, 2, 27:

cujus scientiam de omnibus constat fuisse, ejus ignoratio de aliquo purgatio debet videri,

Cic. Sull. 13, 39.