ei+morbo+nomen+est

nōmen, ĭnis (archaic form of gen. sing. NOMINVS, S. C. de Bacch. Corp. Inscr. Lat. 196, 8), n. [for gnōmen, from root gno, whence gnosco, nosco, co-gnosco], a name, appellation (syn. vocabulum).

Lit.:

nomen est, quod unicuique personae datur, quo suo quaeque proprio et certo vocabulo appellatur,

Cic. Inv. 1, 24, 134:

imponere nova rebus nomina,

id. Fin. 3, 1, 3:

qui haec rebus nomina posuerunt,

id. Tusc. 3, 5, 10:

appellare aliquem nomine,

id. de Or. 1, 56, 239:

huic urbi nomen Epidamno inditum est,

Plaut. Men. 2, 1, 37; cf. Liv. 7, 2, 6:

Theophrastus divinitate loquendi nomen invenit,

Cic. Or. 19, 62:

lituus ab ejus litui, quo canitur, similitudine nomen invenit,

id. Div. 1, 17, 30:

ut is locus ex calamitate populi Romani nomen caperet,

Caes. B. G. 1, 13 et saep.:

ludi, Pythia de domitae serpentis nomine dicti,

Ov. M. 1, 447:

clari nominis vir,

Vell. 2, 34, 4:

nominis minoris vir,

id. 2, 100, 5; cf. id. 2, 112, 2; 2, 103, 1: est mihi nomen, inditur mihi nomen, with nom.:

cui saltationi Titius nomen est,

Cic. Brut. 62, 225:

eique morbo nomen est avaritia,

id. Tusc. 4, 11, 24:

canibus pigris... Nomen erit pardus, tigris, leo,

Juv. 8, 36.—With dat.:

haec sunt aedes, hic habet: Lesbonico'st nomen,

Plaut. Trin. 2, 2, 110:

juventus nomen fecit Peniculo mihi,

id. Men. 1, 1, 1:

nam mihi est Auxilio nomen,

id. Cist. 1, 3, 6:

huic ego die nomen Trinummo facio,

id. Trin. 4, 2, 1:

nomen Arcturo est mihi,

id. Rud. prol. 5:

cantus cui nomen neniae,

Cic. Leg. 2, 24, 62:

puero ab inopiā nomen Egerio est inditum,

Liv. 1, 34:

est illis strigibus nomen,

Ov. F. 6, 139.—With gen.:

cujus nomen est Viventis,

Vulg. Gen. 25, 11.—Rarely with ad:

ut det nomen ad molas coloniam,

Plaut. Ps. 4, 6, 38.—Nomen dare, edere, profiteri, ad nomina respondere, to give in one's name, be enrolled, enlist; to answer to one's name when summoned to military duty:

ne nomina darent,

Liv. 2, 24:

nomina profiteri,

id. 2, 24:

nominis edendi apud consules potestas,

id. 2, 24:

virgis caesi, qui ad nomina non respondissent,

id. 7, 4; also,

dare nomen in conjurationem,

to join the conspiracy, Tac. A. 15, 48:

ab re nomen habet (terra),

is named for, Liv. 38, 18, 4:

quae (sapientia) divinarum humanarumque rerum cognitione hoc nomen apud antiquos adsequebatur,

Cic. Tusc. 5, 3, 7:

dea (Viriplaca) nomen hoc a placandis viris fertur adsecuta,

Val. Max. 2, 1, 6.—Esp.:

nomen accipere = nominari: turris quae nomen ab insulā accepit,

Caes. B. C. 3, 112, 1; Quint. 3, 3, 13; Just. 1, 5, 1; Tac. A. 6, 37; 15, 74; Plin. Ep. 2, 10, 8.—

In partic., the middle name of the three which every freeborn Roman had, as distinguished from the praenomen and cognomen. The nomen distinguished one gens from another, the cognomen one familia from another, and the praenomen one member of the familia from another, Quint. 7, 3, 27.—But sometimes nomen is used in the signif. of praenomen:

id nomen (sc. Gaja),

Cic. Mur. 12, 27.—So, too, in the signif. of cognomen:

Sex. Clodius, cui nomen est Phormio,

Cic. Caecin. 10, 27; cf.:

tamquam habeas tria nomina,

i. e. as if you were a Roman, Juv. 5, 127.—

Esp. in phrase: sub nomine, under the assumed name:

qui litteras exitiales Demetrio sub nomine Flaminini adtulerant,

Liv. 40, 54, 9:

sub nomine meo,

Quint. 7, 2, 24:

carmina sub alieno nomine edere,

Suet. Aug. 55:

multa vana sub nomine celebri vulgabantur,

Tac. A. 6, 12; 13, 25; id. H. 1, 5; cf.:

rogatio repente sub unius tribuni nomine promulgatur,

Liv. 43, 16, 6; Suet. Aug. 29; Plin. Pan. 50, 5; cf. also II. B. infra.—

A title of power or honor:

imperatoris,

Caes. B. C. 2, 32, 14.—

In gram., a noun, Quint. 1, 4, 18; 1, 5, 42 et saep.—

Transf.

Nomen alicu jus deferre, to bring an accusation against, to accuse a person:

nomen alicujus de parricidio deferre,

Cic. Rosc. Am. 10, 28: nomen recipere, to receive the accusation:

palam de sellā ac tribunali pronuntiat: si quis absentem Sthenium rei capitalis reum facere vellet, sese ejus nomen recepturum: et simul, ut nomen deferret, etc.,

Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94; cf. context.—

A bond, note, a demand, claim, a debt: tituli debitorum nomina dicuntur praesertim in iis debitis, in quibus hominum nomina scripta sunt, quibus pecuniae commodatae sunt, Ascon. ap. Cic. Verr. 2, 1, 10, § 28:

repromittam istoc nomine solutam rem futuram,

Plaut. As. 2, 4, 48:

si neque in tuas tabulas ullum nomen referres, cum tot tibi nominibus acceptum Curtii referrent,

Cic. Verr. 2, 1, 39, § 102:

qui tibi, ut ais, certis nominibus grandem pecuniam debuit,

on good bonds, good security, id. Quint. 11, 38; cf.:

egone hos digitos meos impellere potui, ut falsum perscriberent nomen?

id. Rosc. Com. 1, 1:

volo persolvere, ut expungatur nomen, ne quid debeam,

Plaut. Cist. 1, 3, 40; so,

solvere,

Cic. Att. 6, 2, 7:

expedire, exsolvere,

id. ib. 16, 6, 3:

nomina sua exigere,

to collect one's debts, id. Verr. 2, 1, 10, § 28:

hoc nomen, quod urget, nunc, cum petitur, dissolvere,

id. Planc. 28, 68:

transcribere in alium,

Liv. 35, 7:

qui venit ad dubium grandi cum codice nomen,

comes with a huge ledger to sue for a doubtful debt, Juv. 7, 110.—

Nomina facere, in the case of written obligations, to set down or book the items of debt in the account-book:

nomina se facturum, qua ego vellem die,

Cic. Fam. 7, 23, 1:

emit homo cupidus (Canius) tanti, quanti Pythius voluit et emit instructos: nomina facit (Pythius), negotium conficit,

id. Off. 3, 14, 59:

nomina facturi diligenter in patrimonium et vasa debitoris inquirimus,

Sen. Ben. 1, 1, 2.—

Nomen locare, to offer as surety, Phaedr. 1, 16, 1 (dub.).—

Transf., an item of debt; and hence, a debtor:

hoc sum assecutus, ut bonum nomen existimer,

i. e. a good payer, Cic. Fam. 5, 6, 2:

lenta nomina non mala,

Sen. Ben. 5, 22, 1; cf. id. ib. 7, 29, 2; Col. 1, 7, 2.—

A family, race, stock, people, nation:

C. Octavium in familiam nomenque adoptavit,

Suet. Caes. 83:

Crispum C. Sallustius in nomen ascivit,

Tac. A. 3, 30; Luc. 7, 584.—

With national names: nomen Romanum, whatever is called Roman, i. e. the Roman dominion, nation, power; esp. of the army:

gens infestissuma nomini Romano,

Sall. C. 52, 24: CEIVIS ROMANVS NEVE NOMINVS LATINI NEVE SOCIVM QVISQVAM, etc., S. C. de Bacch.; so,

concitatis sociis et nomine Latino,

Cic. Rep. 1, 19, 31; 3, 29, 41:

ubi deletum omnibus videretur nomen Romanum,

Liv. 23, 6, 3:

relicum Romani nominis,

id. 22, 55, 5; 27, 33, 11; 1, 10, 3; cf. id. 9, 7, 1:

Aeolio regnatas nomine terras,

Sil. 14, 70:

Volscūm nomen prope deletum est,

Liv. 3, 8, 10:

nomen Atheniensium tueri,

Just. 5, 6, 9.—

Poet.

A thing:

infaustum interluit Allia nomen,

Verg. A. 7, 717.—

A person:

popularia nomina Drusos,

Luc. 6, 759; 1, 311:

nec fidum femina nomen,

Tib. 3, 4, 61:

in diversa trahunt unum duo nomina pectus,

i. e. the love of a mother and sister, Ov. M. 8, 464; id. H. 8, 30.—

Trop.

Name, fame, repute, reputation, renown (syn.:

existimatio, fama): hujus magnum nomen fuit,

Cic. Brut. 67, 238:

nomen habere,

id. ib. 69, 244:

magnum in oratoribus nomen habere,

id. Or. 6, 22:

officere nomini alicujus, Liv. praef. § 3: et nos aliquod nomenque decusque Gessimus,

Verg. A. 2, 89:

nomen gerere,

Lact. 1, 20, 3; 4, 29, 15 al.:

multi Lydia nominis Romanā vigui clarior Iliā,

Hor. C. 3, 9, 7:

nomen alicujus stringere,

Ov. Tr. 2, 350:

homines nonnullius in litteris nominis, Plin Ep. 7, 20, 3: parentes, quorum maximum nomen in civitatibus est suis,

Liv. 22, 22, 13.—Of ill repute, bad reputation: malum nomen (only rare and late Lat.): magis eligendum in paupertate nomen bonum quam in divitiis nomen pessimum, Hier. Com. Ep. Tit., Paris, 1546, p. 104 H.—

Of inanimate things:

ne vinum nomen perdat,

Cato, R. R. 25:

nec Baccho genus aut pomis sua nomina servat,

Verg. G. 2, 240.—

A title, pretext, pretence, color, excuse, account, sake, reason, authority, behalf, etc.: alio nomine et aliā de causā abstulisse. Cic. Rosc. Com. [p. 1214] 14, 40:

legis agrariae simulatione atque nomine,

id. Agr. 2, 6, 15:

classis nomine pecuniam imperatam queruntur,

id. Fl. 12, 27:

haec a te peto amicitiae nostrae nomine,

id. Fam. 12, 12, 3; 2, 1, 1:

nomine sceleris conjurationisque damnati,

id. Verr. 2, 5, 5, § 11:

nomine neglegentiae suspectum esse,

id. Fam. 2, 1, 1:

quid exornamus philosophiam, aut quid ejus nomine gloriosi sumus?

id. Tusc. 2, 14, 33:

qui cum luxuriose viverent, non reprehenderentur eo nomine,

id. Fin. 2, 7, 21:

gratias boni viri agebant et tuo nomine gratulabantur,

on your account, id. Phil. 1, 12, 30:

Antonio tuo nomine gratias egi,

on your behalf, id. Att. 1, 16, 16:

legationes tuo nomine proficiscentes,

id. Fam. 3, 8, 2:

quem quidem tibi etiam suo nomine commendo,

for his own sake, id. ib. 13, 21, 2:

meo nomine,

Tac. H. 1, 29:

feminarum suarum nomine,

id. G. 8:

bellum populo Romano suo nomine indixit,

Cic. Cat. 2, 6, 14:

decretae eo nomine supplicationes,

Tac. A. 14, 59;

but: acceptā ex aerario pecuniā tuo nomine,

on your responsibility, Cic. Q. Fr. 1, 3, 7.—

A name, as opposed to the reality:

me nomen habere duarum legionum exilium (opp. exercitum habere tantum),

Cic. Att. 5, 15, 1:

Campani magis nomen ad praesidium sociorum, quam vires cum attulissent,

Liv. 7, 29:

nomen amicitia est, nomen inane fides,

Ov. A. A. 1, 740.—

In eccl. Lat.,

Periphrastically:

invocavit nomen Domini,

Vulg. Gen. 13, 4:

omnipotens nomen ejus,

ib. Exod. 15, 3:

psallam nomini Domini,

ib. Psa. 7, 18:

blasphemare nomen ejus,

ib. Apoc. 13, 6.—

Delegated power:

in nomine tuo daemones eicimus,

Vulg. Matt. 7, 22:

in quo nomine fecistis,

ib. Act. 4, 7:

locuti sunt in nomine Domini,

ib. Jacob. 5, 10.

* * *

sum, fui, esse (2d pers. es, but usu. es in Plaut and Ter; old forms, indic. pres. esum for sum, acc. to Varr. L. L. 9, § 100 Mull.: essis for es, Att. ap. Non. 200, 30, or Trag. Rel. p. 283 Rib.: simus for sumus, used by Augustus, acc. to Suet. Aug. 87; fut. escit for erit, XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25:

esit, XII. Tab. ap. Fest. s. v. nec, p. 162 Mull.: escunt for erunt,

Cic. Leg. 2, 24, 60, 3, 3, 9; Lucr. 1, 619; perf. fuvimus for fuimus, Enn. ap. Cic. de Or. 3, 42, 168:

FVVEIT, C. I. L. 1, 1051: fuit,

Plaut. Capt. 3, 4, 23; id. Mil. 3, 1, 159:

fuerim,

id. ib. 4, 8, 54:

fuerit,

id. As. 4, 1, 37; subj. pres. siem, sies, siet, etc., very freq., esp. in Plaut.; e. g. siem, Am. prol. 57; Ter. And. 3, 4, 7:

sies,

Plaut. Am. 3, 2, 43; Ter. And. 2, 5, 13:

siet,

Plaut. Am. prol. 58; Ter. And. 1, 4, 7; Lucr. 3, 101:

sient,

Plaut. Am. 1, 1, 54; Ter. And. 2, 3, 16; cf. Cic. Or. 47, 157; also,

fuam, fuas, etc., regarded by G. Curtius, de Aorist. Lat. Rel. in Studien zur Gr. u. Lat. Gram. 1, 431 sqq., as an aorist: fuam,

Plaut. Bacch. 1, 2, 48; id. Mil. 2, 6, 112: fuas, Liv. Andron. ap. Non 111, 13; Plaut. Capt. 2, 3, 71; 2, 3, 83; id. Pers. 1, 1, 52; id. Trin. 2, 1, 32: fuat, Pac. ap. Non. 111, 8; Carm. ap. Liv. 25, 12; Plaut. Am. 3, 4, 2; id. Aul. 2, 2, 56; id. Capt. 2, 2, 10 et saep.; Ter. Hec. 4, 3, 4; Lucr. 4, 639; Verg. A. 10, 108:

fuant,

Plaut. Bacch. 4, 9, 110; id. Ep. 5, 1, 13; id. Ps. 4, 3, 12: fuvisset, Enn. ap. Gell. 12, 4, 4; part. pres. ens, used by Caesar, acc. to Prisc. p. 1140 P.; and by Sergius Flavius, acc. to Quint. 8, 3, 33; fut. inf. fore for futurum esse, very freq., and so always with partt.; cf. Madv. Gram. § 108; whence, subj. imperf. forem fores, etc., for essem; esp. in conditional sentences and in the histt., but very rare in Cic.; v. Neue, Formenl. 2, 597 sqq.), v. n. [root es; Sanscr. as-mi, and the Greek es-mi, whence eimi; perf. fui; root in Sanscr. bhu, to become; bhavas, condition; Gr. phuô, to beget; cf.: fetus, futuo, etc.], to be, as a verb substantive or a copula.

As a verb substantive, to be.

In gen.

Asserting existence, to be, exist, live:

definitionum duo sunt genera prima: unum earum rerum quae sunt: alterum earum quae intelleguntur. Esse ea dico, quae cerni tangive possunt, ut fundum, aedes, parietem, cetera. Non esse rursus ea dico, quae tangi demonstrarive non possunt, cerni tamen animo atque intellegi possunt, ut si usucapionem, si tutelam, etc.... definias,

Cic. Top. 5, 26 sq.:

si abest, nullus est,

Plaut. Bacch. 2, 2, 16:

nunc illut est, quom me fuisse quam esse nimio mavelim,

id. Capt. 3, 3, 1:

ita paene nulla sibi fuit Phronesium ( = paene mortuus est),

id. Truc. 1, 2, 95:

omne quod eloquimur sic, ut id aut esse dicamus aut non esse,

Cic. de Or. 2, 38, 157:

non statim, quod esse manifestum est, etiam quid sit apparet,

Quint. 3, 6, 81: est locus, Hesperiam quam mortales perhibebant, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 23 Vahl.):

flumen est Arar, quod, etc.,

Caes. B. G. 1, 12:

homo nequissimus omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri sunt!

Cic. Fam. 11, 21, 1; cf. id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:

si quos inter societas aut est aut fuit aut futura est,

id. Lael. 22, 83:

nec enim, dum ero, angar ulla re, cum omni vacem culpa: et, si non ero, sensu omnino carebo,

id. Fam. 6, 3, 4:

si modo futuri sumus, erit mihi res opportuna,

id. Att. 11, 4, 1:

si quando erit civitas, erit profecto nobis locus: sin autem non erit, etc.,

id. Fam. 2, 16, 6:

nolite arbitrari, me cum a vobis discessero, nusquam aut nullum fore,

id. Sen. 22, 79:

si erit ulla res publica... sin autem nulla erit,

id. Fam. 2, 16, 5:

fuimus Troes, fuit Ilium,

Verg. A. 2, 325:

sive erimus seu nos fata fuisse volunt,

Tib. 3, 5, 32: per quinquennia decem fuimus, Prud. Cath. praef. 2.—

Of events, to be, happen, occur, befall, take place:

illa (solis defectio) quae fuit regnante Romulo,

Cic. Rep. 1, 16, 25:

neque enim est periculum, ne, etc.,

id. ib. 1, 23, 37:

amabo, quid tibi est?

Ter. Heaut. 2, 4, 24:

quid se futurum esset,

Liv. 33, 27. —

Of location, to be present, to be at a place.

With adv., or other expressions of place:

cum non liceret quemquam Romae esse, qui, etc.,

Cic. Verr. 2, 2, 41, § 100:

cum Athenis decem ipsos dies fuissem,

id. Fam. 2, 8, 3; id. de Or. 2, 7, 27:

cum Africanus constituisset in hortis esse,

id. Rep. 1, 9, 14:

cum essemus in castris,

id. ib. 1, 15:

nonne mavis sine periculo tuae domi esse quam cum periculo alienae?

id. Fam. 4, 7, 4:

vos istic commodissime sperem esse,

id. ib. 14, 7, 2: te hic tutissime puto fore, Pompon. ap. Cic. Att. 8, 11, A.—

Of passages in a book or writing, with in and abl., to be, stand, be written, etc.:

deinceps in lege est, ut, etc.,

Cic. Leg. 2, 16, 40:

quid enim in illis (litteris) fuit praeter querelam temporum,

id. Fam. 2, 16, 1.—

Of personal relations, with ad or apud and acc., or cum and abl. of person:

cum esset (Sulpicius Gallus) casu apud M. Marcellum,

Cic. Rep. 1, 14, 21:

eram cum Stoico Diodoto: qui cum habitavisset apud me mecumque vixisset, etc.,

id. Brut. 90, 309:

erat nemo, quicum essem libentius quam tecum et pauci, quibuscum essem aeque libenter,

id. Fam. 5, 21, 1:

qui me admodum diligunt multumque mecum sunt,

id. ib. 4, 13, 6; cf. with simul:

Smyrnae cum simul essemus complures dies,

id. Rep. 1, 8, 13.—Hence, esp.: esse cum aliquo (aliqua), to be with, i. e. live with, associate with, as husband or wife:

cujus soror est cum P. Quintio,

Cic. Quint. 24, 77:

ea nocte mecum illa hospitis jussu fuit,

Plaut. Merc. 1, 1, 101; Ov. A. A. 3, 664:

cum hac (meretrice) si qui adulescens forte fuerit,

Cic. Cael. 20, 49; Ov. Am. 2, 8, 27: tum ad me fuerunt, qui, etc., Varr. ap. Non. 133, 28:

Curio fuit ad me sane diu,

Cic. Att. 10, 4, 8:

cum ad me bene mane Dionysius fuit,

id. ib. 10, 16, 1; cf.:

esse sub uno tecto atque ad eosdem Penates,

Liv. 28, 18.—

Of relations analogous to place, of dress, condition, position, office, etc., to be, live, be found, etc., with in and abl.:

cum est in sagis civitas,

Cic. Phil. 8, 11, 32:

in laxa toga,

Tib. 2, 3, 78: sive erit in Tyriis, Tyrios laudabis amictus;

Sive erit in Cois, Coa decere puta,

Ov. A. A. 2, 297: hominem non modo in aere alieno nullo, sed in suis nummis multis esse et semper fuisse, Cic. Verr [p. 1798] 2, 4, 6, §

11: in servitute,

id. Clu. 7, 21:

in illa opinione populari,

id. ib. 51, 142:

in magno nomine et gloria,

id. Div. 1, 17, 31:

in spe,

id. Fam. 14, 3, 2:

in tanta moestitia,

id. Phil. 2, 15, 37:

in odio,

id. Att. 2, 22, 1:

in probris, in laudibus,

id. Off. 1, 18, 61:

in officio,

id. ib. 1, 15, 49:

in injustitia,

id. ib. 1, 14, 42:

in vitio,

id. ib. 1, 19, 62; id. Tusc. 3, 9, 19:

ne in mora quom opus sit, sies,

Ter. And. 2, 5, 13:

ne in mora illi sis,

id. ib. 3, 1, 9:

hic in noxia'st,

id. Phorm. 2, 1, 36:

quae (civitas) una in amore atque in deliciis fuit,

Cic. Verr. 2, 4, 1, § 3:

in ingenti periculo,

Liv. 5, 47:

in pace,

id. 31, 29.—So with abl. without in, when qualified by an adj.:

(statua) est et fuit tota Graecia summo propter ingenium honore et nomine,

Cic. Verr. 2, 2, 35, § 87:

si quis asperitate ea est et inmanitate naturae,

id. Lael. 23, 87:

ne quo periculo proprio existimares esse,

id. Fam. 4, 15, 2 (B. and K. ex conj.:

in periculo): ego sum spe bona,

id. ib. 12, 28, 3:

res nunc difficili loco mihi videtur esse,

id. ib. 12, 28, 3:

incredibili sum sollicitudine de tua valetudine,

id. ib. 16, 15, 1; esp. in phrase periculo alicujus esse, to be at the risk of any one:

rem illam suo periculo esse,

id. Att. 6, 1, 6:

ut quae in naves inposuissent, ab hostium tempestatisque vi publico periculo essent,

Liv. 23, 49, 2 Weissenb. ad loc.:

dare nummos meo periculo,

Dig. 46, 1, 24:

communi periculo,

ib. 13, 6, 21, § 1 (cf. II. B. 1. b. infra).—

To depend upon, rest with, with in and abl.:

res erat non in opinione dubia,

Cic. Dom. 5, 11:

sed totum est in eo, si, etc.,

id. Att. 2, 22, 5:

omnem reliquam spem in impetu esse equitum,

Liv. 10, 14, 12:

quoniam totum in eo sit, ne contrectentur pocula,

Col. 12, 4, 3. —

In partic.

Esse (est, sunt, etc.) often stands without a subject expressed, or with an indef. subj., as antecedent of a rel.-clause, whose verb may be in the indic. or subj.; the former only when the subject is conceived as particular or limited, and actually existing; the latter always when it is conceived as indefinite; cf. Zumpt, Gram. § 562 sq.; Roby, Gram. § 1686 sq.; Madv. Gram. § 365; but the distinctions usually drawn by grammarians are not always observed by the best writers; and the subjunctive is always admissible, being the prevailing construction after sunt qui in class. prose, and nearly universal in postAug. writers: sunt, qui (quae), there are those ( people or things) who ( that), or simply some.

With indic.

Without subject expressed:

mulier mane: sunt Qui volunt te conventam,

Plaut. Cist. 4, 2, 37:

sunt hic quos credo inter se dicere,

id. Cas. prol. 67:

sunt quae te volumus percontari,

id. Ps. 1, 5, 47:

quid est, quod tu gestas tabellas?

id. ib. 1, 1, 10:

quid est, quod tu me nunc optuere?

id. Most. 1, 1, 69; cf.:

quid hoc est, quod foris concrepuit?

id. ib. 5, 1, 15:

tun' is es, Qui in me aerumnam obsevisti?

id. Ep. 4, 1, 34:

quid est, quod tuo animo aegre est?

id. Cas. 2, 2, 9; id. Cist. 4, 1, 3:

at ego est quod volo loqui,

id. As. 1, 3, 79:

est quod te volo secreto,

id. Bacch. 5, 2, 30:

sunt quos scio amicos esse, sunt quos suspicor,

id. Trin. 1, 2, 54:

ita subitum'st, quod eum conventum volo,

id. ib. 5, 2, 51:

sunt quae ego ex te scitari volo,

id. Capt. 2, 2, 13:

sed est quod suscenset tibi,

Ter. And. 2, 6, 17:

est quod me transire oportet,

id. Hec. 2, 2, 31:

quid sit quapropter te jussi, etc.,

id. ib. 5, 1, 7:

sunt item quae appellantur alces,

Caes. B. G. 6, 27 init.:

(nationes) ex quibus sunt qui ovis vivere existimantur,

id. ib. 4, 10 fin.:

sunt qui putant posse te non decedere,

Cic. Fam. 1, 9, 25:

sunt autem, qui putant non numquam complexione oportere supersederi,

id. Inv. 1, 40, 72:

quamquam sunt, qui propter utilitatem modo petendas putant amicitias,

id. ib. 2, 55, 167:

sunt autem quae praeterii,

id. Att. 10, 4, 11:

sunt, qui abducunt a malis ad bona, ut Epicurus. Sunt, qui satis putant ostendere, nihil inopinati accidisse... Sunt etiam qui haec omnia genera consolandi colligunt,

id. Tusc. 3, 31, 76 Kuhn. N. cr.:

sunt, qui, quod sentiunt, non audent dicere,

id. Off. 1, 24, 84:

Argiletum sunt qui scripserunt ab Argola, etc.,

Varr. L. L. 5, § 157 Mull.:

sunt qui ita dicunt,

Sall. C. 19, 4:

sunt qui spiritum non recipiunt sed resorbent,

Quint. 11, 3, 55:

sunt, quos curriculo pulverem Olympicum Collegisse juvat,

Hor. C. 1, 1, 3; cf. id. S. 1, 4, 24: sunt quibus unum opus est, etc., id. C. 1, 7, 5:

sunt quibus in satira videor nimis acer,

id. S. 2, 1, 1:

sunt quorum ingenium nova tantum crustula promit,

id. ib. 2, 4, 47.—

With a subject expressed by an indefinite word or clause:

sunt alii qui te volturium vocant,

Plaut. Trin. 1, 2, 64:

est genus hominum qui se primos omnium esse volunt,

Ter. Eun. 2, 2, 17:

multae sunt causae, quam ob rem cupio abducere,

id. ib. 1, 2, 65 Fleck. (Ussing, cupiam):

erat quidam eunuchus, quem mercatus fuerat,

id. ib. 3, 5, 21:

multaeque res sunt in quibus de suis commodis viri boni multa detrahunt,

Cic. Lael. 16, 57:

sunt ejus aliquot orationes, ex quibus lenitas ejus perspici potest,

id. Brut. 48, 177:

fuerunt alia genera philosophorum, qui se omnes Socraticos esse dicebant,

id. de Or. 3, 17, 62:

nonnulli sunt, qui aluerunt, etc.,

id. Cat. 1, 12, 301:

sunt quidam, qui molestas amicitias faciunt, cum ipsi se contemni putant,

id. Lael. 20, 72:

sunt vestrum, judices, aliquam multi, qui L. Pisonem cognoverunt,

id. Verr. 2, 4, 25, § 56:

multae et pecudes et stirpes sunt, quae sine procuratione hominum salvae esse non possunt,

id. N. D. 2, 52, 130:

sunt bestiae quaedam, in quibus inest aliquid simile virtutis, etc.,

id. Fin. 5, 14, 38:

permulta sunt, quae dici possunt, quare intellegatur, etc.,

id. Rosc. Am. 33, 94; cf. id. Div. in Caecil. 7, 22; id. Off. 1, 14, 43; 1, 20, 69; id. Div. 1, 54, 123:

fuere complures, qui ad Catilinam initio profecti sunt,

Sall. C. 39, 5: haec sunt, quae clamores et admirationes in bonis oratoribus efficiunt. Cic. de Or. 1, 33, 152:

alia fuere, quae illos magnos fecere,

Sall. C. 52, 21.—

With. subj.: sunt, qui discessum animi a corpore putent esse mortem;

sunt qui nullum censeant fieri discessum,

Cic. Tusc. 1, 9, 18:

sunt qui in rebus contrariis parum sibi constent,

id. Off. 1, 21, 71:

de impudentia singulari sunt qui mirentur,

id. Verr. 2, 1, 2, § 6:

est eisdem de rebus quod dici potest subtilius,

id. Tusc. 3, 15, 32:

praesto est qui neget rem ullam percipi esse sensibus,

id. Ac. 2, 32, 101:

quicquid est quod deceat, id, etc.,

id. Off. 1, 27, 94:

sunt qui nolint tetigisse nisi illas, etc.,

Hor. S. 1, 2, 28:

sunt qui Crustis et pomis viduas venentur avaras,

id. Ep. 1, 1, 78:

vestes Gaetulo murice tinctas Sunt qui non habeant, est qui non curet habere,

id. ib. 2, 2, 182 et saep.—

With a more or less indefinite expression of the subject:

sunt quidam e nostris, qui haec subtilius velint tradere et negent satis esse, etc.,

Cic. Fam. 1, 9, 31:

rarum est quoddam genus eorum, qui se a corpore avocent,

id. Div. 1, 49, 111:

quotus igitur est quisque qui somniis pareat?

id. ib. 2, 60, 125; id. de Or. 2, 50, 196:

solus est hic, qui numquam rationes ad aerarium referat,

id. Verr. 2, 1, 38, § 98:

quae quibusdam admirabilia videntur, permulti sunt, qui pro nihilo putent,

id. Lael. 23, 86:

erat nemo in quem ea suspicio conveniret,

id. Rosc. Am. 23, 65, cf.:

quis enim miles fuit, qui Brundisii illam non viderit? quis, qui nescierit, etc.,

id. Phil. 2, 25, 61:

sit aliquis, qui nihil mali habeat,

id. Tusc. 1, 35, 85:

sunt nonnullae disciplinae, quae officium omne pervertant,

id. Off. 1, 2, 5:

est quaedam animi sanitas quae in insipientem quoque cadat,

id. Tusc. 4, 13, 30:

Syracusis lex est de religione, quae jubeat,

id. Verr. 2, 2, 51, § 126:

unus est qui curet constantia magis quam consilio,

id. Att. 1, 18, 7:

si est una ex omnibus quae sese moveat,

id. Rep. 6, 26, 28:

multi sunt, qui non acerbum judicent vivere, sed supervacuum,

Sen. Ep. 24, 26:

erant sententiae quae castra Vari oppugnanda censerent,

Caes. B. C. 2, 30:

fuere cives qui seque remque publicam obstinatis animis perditum irent,

Sall. C. 36, 4:

sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem Possis,

Hor. Ep. 1, 1, 34:

sunt delicta tamen, quibus ignovisse velimus,

id. A. P. 347.—

Poet.: est, quibus (acc. to the Gr. estin hois):

est quibus Eleae concurrit palma quadrigae: est quibus in celeres gloria nata pedes,

Prop. 3, 9 (4, 8), 17.—

With dat., to belong or pertain to; or, rendering the dative as the subject of the verb, to have ( possess, = the Fr. etre a used of property, and of permanent conditions or characteristics, not of temporary states, feelings, etc.; cf. Krebs, Antibarb. p. 417 sq.): aliquid reperiret, fingeret fallacias, Unde esset adulescenti, amicae quod daret, Ter. Heaut. 3, 2, 23:

nomen Mercurio'st mihi, Plaut Am. prol. 19: nisi jam tum esset honos elo quentiae,

Cic. Brut. 10, 40:

est igitur homini cum deo similitudo,

id. Leg. 1, 8, 25:

familiaritas, quae mihi cum eo est,

id. Att. 8. 3, 2:

privatus illis census erat brevis,

Hor. C. 2, 15, 13; cf.:

Trojae et huic loco nomen est,

Liv. 1, 1, 5:

Hecyra est huic nomen fabulae,

Ter. Hec. prol. 1:

cui saltationi Titius nomen esset,

Cic. Brut. 62, 225:

cui (fonti) nomen Arethusa est,

id. Verr. 2, 4, 53, § 118:

Scipio, cui post Africano fuit cognomen,

Liv. 25, 2, 6.—With ellips. of dat. ( poet.):

nec rubor est emisse palam (sc. ei),

nor is she ashamed, Ov. A. A. 3, 167:

neque testimonii dictio est (sc. servo),

has no right to be a witness, Ter. Phorm. 2, 1, 63.—

Esse alicui cum aliquo, to have to do with, to be connected with a person:

tecum nihil rei nobis, Demipho, est,

Ter. Phorm. 2, 3, 74:

sibi cum illa mima posthac nihil futurum,

Cic. Phil. 2, 31, 77:

jussit bona proscribi ejus, quicum familiaritas fuerat, societas erat,

id. Quint. 6, 25:

si mihi tecum minus esset, quam est cum tuis omnibus,

id. Fam. 15, 10, 2.—

Esse with certain prepp. and their cases (cf. also I. A. 2. 3. 4. supra).

Esse ab aliquo, to be of a person, to be the servant, disciple, adherent, partisan, etc., of:

es ne tu an non es ab illo milite e Macedonia?

do you belong to? Plaut. Ps. 2, 2, 21:

ab Andria est ancilla haec,

Ter. And. 3, 1, 3; 4, 4, 17:

erat enim ab isto Aristotele,

Cic. de Or. 2, 38, 160:

sed vide ne hoc, Scaevola, totum sit a me,

makes for me, id. de Or 1, 13, 55 (cf. ab, I. B. 3., II. B. 2. o.). —

Esse pro aliquo, to be in favor of, make for:

(judicia) partim nihil contra Habitum valere, partim etiam pro hoc esse,

Cic. Clu. 32, 88.—

Esse ex aliqua re, to consist of, be made up of:

(creticus) qui est ex longa et brevi et longa,

Cic. de Or. 3, 47, 183; cf.:

duo extremi chorei sunt, id est, e singulis longis et brevibus,

id. Or. 63, 212:

etsi temeritas ex tribus brevibus et longa est,

id. ib. 63, 214; 64, 215 (v. also 6. infra). —

Euphem., in perf. tempp., of one who has died or a thing that has perished, to be no more, to be gone, departed, dead ( poet.):

horresco misera, mentio quoties fit partionis: Ita paene tibi fuit Phronesium,

i. e. had almost died, Plaut. Truc. 1, 2, 92:

nunc illud est, cum me fuisse quam esse nimio mavelim,

id. Capt. 3, 3, 1:

sive erimus, seu nos fata fuisse velint,

Tib. 3, 5, 32:

fuimus Troes, fuit Ilium et ingens Gloria Teucrorum,

Verg. A. 2, 325:

certus in hospitibus non est amor: errat ut ipsi, Cumque nihil speres firmius esse, fuit,

Ov. H. 16, (17), 192.—

Pregn., to be real or a fact, to be the case; so esp.: est, esto, it is even so, be it so, such is or let such be the case, granted, well, etc.:

quid tibi vis dicam, nisi quod est?

Plaut. Ep. 1, 1, 17:

sunt ista, Laeli,

Cic. Lael. 2, 6:

ista esse credere,

id. Tusc. 1, 6, 10: est vero, inquit, Africane, id. Fragm. ap. Lact. 1, 18:

est ut dicis, inquam,

id. Fin. 3, 5, 19:

sit quidem ut sex milia seminum intereant,

Col. 3, 3, 13:

esto: ipse nihil est, nihil potest,

Cic. Div. in Caecil. 15, 47; cf.:

verum esto,

id. Fin. 2, 23, 75:

esto,

Verg. A. 7, 313; 10, 67; Hor. Ep. 1, 1, 81; 1, 17, 37 al.—Hence,

The connections est ut, ubi, cum, quod, or with a subject-clause, it happens or chances that, it is the case that, there is cause or reason why, there is a time when, it is allowed or permissible that, one may, etc.

Est ut, it is the case or fact, that, etc.:

sin est, ut velis Manere illam apud te, dos hic maneat,

Ter. Phorm. 5, 7 (8), 32:

si est, ut dicat velle se, Redde,

id. Hec. 4, 1, 43:

si est, culpam ut Antipho in se admiserit,

id. Phorm. 2, 1, 40:

est, ut id maxime deceat,

Cic. Or. 59, 199:

quando fuit, ut, quod licet, non liceret?

id. Cael. 20, 48:

non est igitur, ut mirandum sit, ea praesentiri, etc.,

id. Div 1, 56, 128:

non erat, ut fieri posset, mirarier umquam,

Lucr. 5, 979:

futurum esse ut omnes pellerentur,

Caes. B. G. 1, 31:

non est, ut copia major Ab Jove donari possit tibi,

Hor. Ep. 1, 12, 2:

est ut viro vir latius ordinet Arbusta sulcis,

id. C. 3, 1, 9; Dig. 38, 7, 2.—Cf. esse after a neg., with quin:

numquam est enim, quin aliquid memoriae tradere velimus,

Auct. Her. 3, 24, 40.—Also, est ut, there is reason, that, etc.:

magis est ut ipse moleste ferat errasse se, quam ut, etc.,

Cic. Cael. 6, 14 fin.: ille erat ut odisset primum defensorem salutis meae, he had good reason for hating [p. 1799] id. Mil. 13, 35; cf.:

quid erat cur Milo optaret,

id. ib. 13, 34:

neque est ut putemus ignorari ea ab animalibus,

Plin. 18, 1, 1, § 3. —

Est ubi, sometime or another, sometimes:

erit, ubi te ulciscar, si vivo,

Plaut. Ps. 5, 2, 26:

est, ubi id isto modo valeat,

Cic. Tusc. 5, 8, 23.—

Est cum, sometimes:

est cum non est satius, si, etc.,

Auct. Her. 4, 26, 36.—

Est quod, there is reason to, I have occasion:

est quod visam domum,

Plaut. Aul. 2, 2, 26:

etsi magis est, quod gratuler tibi quam quod te rogem,

I have more reason to, Cic. Att. 16, 5, 2:

est quod referam ad consilium: sin, etc.,

Liv. 30, 31, 9:

quod timeas non est,

Ov. H. 19, 159:

nil est illic quod moremur diutius,

Ter. Heaut. 4, 7, 6:

non est quod multa loquamur,

Hor. Ep. 2, 1, 30.—Cf. with cur:

non est cur eorum spes infragatur,

Cic. Or. 2, 6:

nihil est cur,

id. Fam. 6, 20, 1.—

Est, sit, etc., with infin. in Gr. constr., it is possible, is allowed, permitted, one may, etc. (mostly poet. and post-class.):

est quadam prodire tenus, si non datur ultra,

Hor. Ep. 1, 1, 32:

Cato, R. R. prooem. § 1: scire est liberum Ingenium atque animum,

Ter. Ad. 5, 3, 42:

nec non et Tityon terrae omniparentis alumnum Cernere erat,

Verg. A. 6, 596; 8, 676; Sil. 2, 413:

neque est te fallere quicquam,

Verg. G. 4, 447:

unde Plus haurire est,

Hor. S. 1, 2, 79:

est Gaudia prodentem vultum celare,

id. ib. 2, 5, 103:

quod versu dicere non est,

id. ib. 1, 5, 87:

quod tangere non est,

Ov. M. 3, 478:

quae verbo objecta, verbo negare sit,

Liv. 42, 41, 2 Weissenb. ad loc.:

ut conjectare erat intentione vultus,

Tac. A. 16, 34:

est videre argentea vasa,

id. G. 5; Val. Max. 2, 6, 8; v. Zumpt, Gram. § 227.— With dat.:

ne tibi sit frigida saxa adire,

Prop. 1, 20, 13; Tib. 1, 6, 24 (32):

tu procul a patria (nec sit mihi credere tantum!) Alpinas nives Me sine vides,

Verg. E. 10, 46:

fuerit mihi eguisse aliquando amicitiae tuae,

Sall. J. 110, 3; Dig. 46, 3, 72, § 4.—

In eo ease ut, etc., to be in a condition to reach the point that, to be possible, etc., to be about to, on the point of, etc. ( impers. or with res, etc., as subj.):

cum jam in eo esset, ut in muros evaderet miles,

Liv. 2, 17, 5:

si viderent in eo jam esse ut urbs caperetur,

id. 28, 22, 8:

jamque in eo rem fore, ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,

id. 8, 27, 3:

cum res non in eo essent ut, etc.,

id. 33, 41, 9:

non in eo esse Carthaginiensium res, ut, etc.,

id. 30, 19, 3; 34, 41. —With person. subj. (late Lat.):

cum ab Ulixe adducta Iphigenia in eo esset, ut immolaretur,

Hyg. Fab. 261. —

Like the Engl. to be, for to come, fall, reach, to have arrived, etc. (hence also with in and acc.):

ecquid in mentem est tibi, Patrem tibi esse?

Plaut. Bacch. 1, 2, 54:

nam numero mi in mentem fuit,

id. Am. 1, 1, 26:

ex eo tempore res esse in vadimonium coepit,

Cic. Quint. 5, 22:

portus in praedonum fuisse potestatem sciatis,

id. Imp. Pomp. 12, 33:

ut certior fieret, quo die in Tusculanum essem futurus,

id. Att. 15, 4, 2:

qui neque in provinciam cum imperio fuerunt,

id. Fam. 8, 8, 8:

quae ne in potestatem quidem populi Romani esset,

Liv. 2, 14, 4:

nec prius militibus in conspectum fuisse,

Suet. Aug. 16:

esse in amicitiam populi Romani dicionemque,

Cic. Div. in Caecil. 20, 66; cf.:

in eorum potestatem portum futurum,

id. Verr. 2, 5, 38, § 98; v. Gell. 1, 7, 16 sq.; Zumpt, Gram. § 316.—

Of time, to pass, elapse (rare but class.):

diem scito nullum esse, quo, etc.,

Cic. Q. Fr. 3, 3, 1.

As a copula, to be any thing or in any manner.

In gen.

With an adj., subst., or pron.:

et praeclara res est et sumus otiosi,

Cic. Lael. 5, 17:

quod in homine multo est evidentius,

id. ib. 8, 27:

sperare videor Scipionis et Laelii amicitiam notam posteritati fore,

id. ib. 4, 15:

non sum ita hebes, ut istud dicam,

id. Tusc. 1, 6, 12:

cum, ignorante rege, uter esset Orestes, Pylades Orestem se esse diceret, Orestes autem ita ut erat, Orestem se esse perseveraret,

id. Lael. 7, 24:

consul autem esse qui potui? etc.,

id. Rep. 1, 6, 10:

nos numerus sumus et fruges consumere nati,

are a mere number, Hor. Ep. 1, 2, 27:

pars non minima triumphi est victimae praecedentes,

Liv. 45, 49:

nobile erit Romae pascua vestra forum,

Prop. 4 (5), 9, 20:

sanguis erant lacrimae,

Luc. 9, 811:

ego tu sum, tu es ego: unanimi sumus,

Plaut. Stich. 5, 4, 49:

tuos sum,

id. Bacch. 1, 1, 60: domus non ea est, quam parietes nostri cingunt, Cic. Rep. 1, 13, 19:

is enim fueram, cui, etc.,

id. ib. 1, 4, 7.—

Less freq. with adv. (esp. in colloq. language): Am. Satin' tu sanus es? Sos. Sic sum ut vides, Plaut. Am. 2, 1, 57:

sic, inquit, est,

Cic. Rep. 1, 38, 60:

est, inquit, ut dicis,

id. ib. 1, 40, 63:

quod ita cum sit,

id. ib. 1, 45, 69:

quia sunt haud procul ab hujus aetatis memoria,

id. ib. 1, 1, 1 B. and K.:

nec vero habere virtutem satis est,

id. ib. 1, 2, 2: frustra id inceptum Volscis fuit. Liv. 2, 25:

dato qui bene sit: ego, ubi bene sit, tibi locum lepidum dabo,

Plaut. Bacch. 1, 1, 51:

apud matrem recte est,

Cic. Att. 1, 7:

cum in convivio comiter et jucunde fuisses,

id. Deiot. 7, 19:

omnes hanc quaestionem haud remissius sperant futuram,

id. Rosc. Am. 5, 11:

dicta impune erant,

Tac. A. 1, 72.—Esp.: facile alicubi (in aliqua re) esse, with pleasure, glad to be:

quod in maritimis facillime sum,

Cic. Fam. 2, 16, 2:

locum habeo nullum ubi facilius esse possum,

id. Att. 13, 26, 2 (on esse with an adverb, v. Haase ap. Reisig, Vorles. p. 394; cf. also bene under bonus fin.).—

In partic.

With gen. part., to be of, belong to a class, party, etc.:

in republica ita est versatus, ut semper optimarum partium et esset et existimaretur,

Nep. Att. 6, 1:

qui ejusdem civitatis fuit,

id. Them. 9, 1:

qui Romanae partis erant, urbe excesserunt,

Liv. 35, 51, 7: ut aut amicorum aut inimicorum Campani simus;

si defenditis, vestri, si deseritis, Samnitium erimus,

id. 7, 30, 9 sq. —

With gen. or abl. denoting quality.

With gen.:

nimium me timidum, nullius animi, nullius consilii fuisse confiteor,

Cic. Sest. 16, 36:

disputatio non mediocris contentionis est,

id. de Or. 1, 60, 257:

magni judicii, summae etiam facultatis esse debebit,

id. Or. 21, 70:

(virtus) nec tantarum virium est, ut se ipsa tueatur,

id. Tusc. 5, 1, 2; id. Fin. 5, 12, 36:

Sulla gentis patriciae nobilis fuit,

Sall. J. 95, 3:

summi ut sint laboris,

Caes. B. G. 4, 2:

civitas magnae auctoritatis,

id. ib. 5, 54:

refer, Cujus fortunae (sit),

Hor. Ep. 1, 7, 54:

se nullius momenti apud exercitum futurum,

Nep. Alcib. 8, 4:

qui ejusdem aetatis fuit,

id. ib. 11, 1:

invicti ad laborem corporis erat,

Liv. 9, 16:

nec magni certaminis ea dimicatio fuit,

id. 21, 60:

somni brevissimi erat,

Suet. Claud. 33.—So of extent, number, etc.:

classis centum navium,

Nep. Them. 2, 2; 2, 5:

annus trecentarum sexaginta quinque dierum,

Suet. Caes. 40.—

With abl.:

bono animo es,

Ter. Eun. 1, 2, 4:

jam aetate ea sum, ut, etc.,

id. Hec. 5, 1, 11:

bellum varia victoria fuit,

Sall. J. 5, 1:

L. Catilina nobili genere natus fuit magna vi et animi et corporis, set ingenio malo,

id. C. 5, 1:

Sulla animo ingenti,

id. J. 95, 3:

esse magna gratia,

Caes. B. G. 1, 8:

tenuissima valetudine esse,

id. ib. 5, 40:

si fuerit is injustus, timidus, hebeti ingenio atque nullo,

Cic. Tusc. 5, 15, 45:

mira sum alacritate ad litigandum,

id. Att. 2, 7, 2:

bono animo sint et tui et mei familiares,

id. Fam. 6, 18, 1:

ut bono essent animo,

id. Rep. 1, 17, 29:

ut uxores eodem jure sint quo viri,

id. ib. 1, 43, 67:

qui capite et superciliis semper est rasis,

id. Rosc. Com. 7, 20:

abi, quaere, unde domo quis, Cujus fortunae, quo sit patre quove patrono,

Hor. Ep. 1, 7, 54 (cf. I. A. 4. supra). —

With gen. or abl. of price or value.

With gen.:

pluris est oculatus testis quam auriti decem,

Plaut. Truc. 2, 6, 8:

videtur esse quantivis pretii,

Ter. And. 5, 2, 15:

a me argentum, quanti (servus) est, sumito,

id. Ad. 5, 9, 20:

si ullo in loco frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,

Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:

ager nunc multo pluris est, quam tunc fuit,

id. Rosc. Com. 12, 33:

ut quisque, quod plurimi sit, possideat, ita, etc.,

id. Par. 6, 2, 48:

magni erunt mihi tuae litterae,

id. Fam. 15, 15, 4:

parvi sunt foris arma, nisi, etc.,

id. Off. 1, 22, 76:

an emat denario quod sit mille denarium,

id. ib. 3, 23, 92:

parvi pretii est quod nihili est,

id. Q. Fr. 1, 2, 4:

mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermo,

is worth more to me, weighs more with me, id. Att. 12, 28, 2:

neque pluris pretii cocum quam vilicum habeo,

Sall. J. 85, 39:

erat (agellus) centum milium nummum,

Plin. Ep. 6, 3, 1. —

With abl.: sextante sal et Romae et per totam I i aliam erat, was worth, stood at, Liv. 29, 37.—

With gen. of possession, etc., it belongs, pertains to; or it is the part, property, nature, mark, sign, custom, or duty of, etc.

In gen.:

audiant eos, quorum summa est auctoritas apud, etc.,

who possess, Cic. Rep. 1, 7, 12:

ea ut civitatis Rhodiorum essent,

Liv. 37, 55, 5:

teneamus eum cursum, qui semper fuit optimi cujusque,

Cic. Rep. 1, 2, 3:

quamobrem neque sapientis esse accipere habenas,

id. ib. 1, 5, 9; id. de Or. 2, 20, 86:

sapientis est consilium explicare suum, etc.,

id. ib. 2, 81, 333:

temeritas est florentis aetatis, prudentia senescentis,

id. Sen. 6, 20:

est adulescentis majores natu vereri,

id. Off. 1, 34, 122:

Aemilius, cujus tum fasces erant,

Liv. 8, 12, 13:

tota tribuniciae potestatis erat,

id. 3, 48:

alterius morientis prope totus exercitus fuit,

id. 22, 50:

jam me Pompeii totum esse scis,

Cic. Fam. 2, 13, 2:

hominum, non causarum, toti erant,

Liv. 3, 36:

plebs novarum, ut solet, rerum atque Hannibalis tota esse,

were devoted to, favored, id. 23, 14:

Dolopes numquam Aetolorum fuerant: Philippi erant,

id. 38, 3:

Ptolemaeus propter aetatem alieni arbitrii erat,

id. 42, 29:

est miserorum ut malevolentes sint,

Plaut. Capt. 3, 4, 51:

quod alterum divinitatis mihi cujusdam videtur,

Cic. de Or. 2, 20, 86:

negavit moris esse Graecorum, ut, etc.,

id. Verr. 2, 1, 26, § 66:

non est gravitatis ac sapientiae tuae, ferre immoderatius casum incommodorum tuorum,

id. Fam. 5, 16, 5:

est hoc Gallicae consuetudinis, uti, etc.,

Caes. B. G. 4, 5.—Rarely with pronom. posses.:

est tuum, Cato, videre quid agatur,

Cic. Mur. 38, 83:

fuit meum quidem jam pridem rem publicam lugere,

id. Att. 12, 28, 2.—

Esp., with gerundive, to denote tendency, effect, etc.:

quae res evertendae rei publicae solerent esse,

Cic. Verr. 2, 2, 53, § 132:

regium inperium, quod initio conservandae libertatis fuerat,

Sall. C. 6, 7:

qui utilia ferrent, quaeque aequandae libertatis essent,

Liv. 3, 31, 7:

ea prodendi imperii Romani, tradendae Hannibali victoriae esse,

id. 27, 9, 12:

nihil tam aequandae libertatis esse quam potentissimum quemque posse dicere causam,

id. 38, 51, 8:

frustrationem eam legis tollendae esse,

id. 3, 24, 1 Weissenb. ad loc.; 3, 39, 8; 5, 3, 5; 40, 29, 11.—

With dat. of the end, object, purpose, etc.:

vitam hanc rusticam tu probro et crimini putas esse oportere,

Cic. Rosc. Am. 17, 48:

etiam quae esui potuique non sunt, contineri legato,

Dig. 33, 9, 3; Gell. 4, 1, 20:

ut divites conferrent, qui essent oneri ferendo,

Liv. 2, 9:

magis vis morbi curae esset, maxime quod, etc.,

id. 4, 21, 5:

cum solvendo aere (i. e. aeri) alieno res publica non esset,

id. 31, 13:

iniciuntur ea, quae umori extrahendo sunt,

Cels. 4, 10 fin. — Esp. in phrase solvendo esse, to be solvent, able to pay:

tu nec solvendo eras,

Cic. Phil. 2, 2, 4:

cum solvendo civitates non essent,

id. Fam. 3, 8, 2 (v. solvo).—

With predicative dat. sing., denoting that which the subject is, becomes, appears to be, etc.

Without second dat. of pers.:

auxilio is fuit,

Plaut. Am. prol. 94:

magis curae'st,

id. Bacch. 4, 10, 3; id. Curc. 4, 2, 15; id. As. 1, 3, 23; id. Capt. 5, 2, 13 sq.:

cui bono fuerit,

Cic. Phil. 2, 14, 35:

eo natus sum ut Jugurthae scelerum ostentui essem,

Sall. J. 24, 10: cupis me esse nequam;

tamen ero frugi bonae,

Plaut. Ps. 1, 5, 51:

magnoque esse argumento, homines scire pleraque antequam nati sint, quod, etc.,

Cic. Sen. 21, 78:

multi Indicioque sui facti persaepe fuere, Lucr 4, 1019: ejus rei ipsa verba formulae testimonio sunt,

Cic. Rosc. Com. 4, 11:

haec res ad levandam annonam impedimento fuit,

Liv. 4, 13:

cujus rei Demosthenes atque Aeschines possunt esse documento,

Quint. 7, 1, 2.—

With second dat. of pers.:

obsecro vos ego mi auxilio sitis,

Plaut. Aul. 4, 9, 5; id. Ep. 5, 2, 11; id. Most. 1, 2, 68:

ne quid Captioni mihi sit,

id. ib. 3, 3, 19:

mihi cordi est,

id. Cist. 1, 1, 110:

ubi eris damno molestiae et dedecori saepe fueris,

id. As. 3, 2, 25:

metuo illaec mihi res ne malo magno fuat,

id. Mil. 2, 6, 12:

nec Salus nobis saluti jam esse potest,

id. Most. 2, 1, 4:

bono usui estis nulli,

id. Curc. 4, 2, 15:

quae sint nobis morbo mortique,

Lucr. 6, 1095:

quo magis quae agis curae sunt mihi,

Ter. Ad. 4, 5, 46:

omitto innumerabiles viros, quorum singuli saluti huic civitati fuerunt,

Cic. Rep. 1, 1, 1: ut mihi magnae curae tuam vitam ac dignitatem esse scires, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A fin.:

accusant ei, quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

Cic. Rosc. Am. 5, 13: haec tam parva [p. 1800] civitas praedae tibi et quaestui fuit, id. Verr. 2, 3, 37, § 85:

ea dictitare, quae detrimento, maculae, invidiae, infamiae nobis omnibus esse possint,

id. ib. 2, 3, 62, §

144: minus ea bella curae patribus erant, quam, etc.,

Liv. 35, 23, 1:

sciant patribus aeque curae fuisse, ne, etc.,

id. 4, 7, 6:

si hoc perinde curae est tibi quam illud mihi,

Plin. Ep. 6, 8, 9:

quantaeque curae tibi fuit, ne quis, etc.,

id. Pan. 25, 3:

quantae sit mihi curae,

id. Ep. 6, 8, 2:

si judicibus ipsis aut gloriae damnatio rei aut deformitati futura absolutio,

Quint. 6, 1, 12.—Rarely with dat. gerund:

nec tamen impedimento id rebus gerundis fuit,

Liv. 26, 24 (for a full account of this dative, v. Roby, Gram. 2, praef. pp. xxv.-lvi., and § 1158 sq.).—

Esse ad aliquid, to be of use for, to serve for:

vinum murteum est ad alvum crudam,

Cato, R. R. 125:

completae naves taeda et pice reliquisque rebus quae sunt ad incendia,

Caes. B. C. 3, 101:

valvae, quae olim ad ornandum templum erant maxime,

Cic. Verr. 2, 4, 56, § 124.—

Id est or hoc est, with predic.-clause by way of explanatory addition, that is, that is to say; sometimes also with a climax in the sense, which is as much as to say, or which is the same thing:

sed domum redeamus, id est ad nostros revertamur,

Cic. Brut. 46, 172:

quodsi in scena, id est in contione verum valet, etc.,

id. Lael. 26, 97:

meos amicos, in quibus est studium, in Graeciam mitto, id est ad Graecos ire jubeo,

id. Ac. 1, 2, 8:

si Epicurum, id est si Democritum probarem,

id. ib. 1, 2, 6:

ut (sapiens) aegritudine opprimatur, id est miseria,

id. Tusc. 3, 13, 27: a parte negotiali, hoc est pragmatikêi, Quint. 3, 7, 1:

cum in bona tua invasero, hoc est, cum te docuero,

id. 8, 3, 89.—

Poet., with Greek inf. pleonastically:

esse dederat monumentum,

Verg. A. 5, 572 (cf.: dôke xeinêion einai, Hom. Il. 10, 269).

sum = eum, Enn. ap. Fest., v. is.

sum- in composition, for sub before m; v. sub fin.

morbus, i, m. [Sanscr. mar-, die; Gr. brotos (for mrotos), marainô; cf. morior, marceo], a sickness, disease, disorder, distemper, ailment, illness, malady, of body or mind (class.).

Corporeal:

morbum appellant totius corporis corruptionem: aegrotationem morbum cum imbecillitate: vitium cum partes corporis inter se dissident: ex quo pravitas membrorum, distortio, deformitas,

Cic. Tusc. 4, 13, 28: morbus est habitus cujusque corporis contra naturam, qui usum ejus facit deteriorem, Labeo ap. Gell. 4, 2, 3:

morbi aegrotationesque,

Cic. Tusc. 4, 10, 23:

aeger morbo gravi,

id. Cat. 1, 13, 31:

in morbo esse,

to be sick, id. Tusc. 3, 4, 9:

morbo affectum esse,

id. Div. 1, 30, 63:

corporis gravioribus morbis vitae jucunditas impeditur,

id. Fin. 1, 18, 59:

animi valentes morbo tentari non possunt, corpora possunt,

id. Tusc. 4, 14, 31:

affligi,

id. Pis. 35, 85:

urgeri,

id. Fat. 9, 17:

tabescere,

id. N. D. 3, 35, 84:

languere,

Lucr. 6, 1221:

conflictari,

Nep. Dion. 2, 4:

in morbum cadere,

to fall sick, Cic. Tusc. 1, 32, 79:

incidere,

id. Clu. 62, 175:

delabi,

id. Att. 7, 5, 1:

morbum nancisci,

Nep. Att. 21, 1:

morbo consumi,

id. Reg. 2, 1:

perire,

id. ib. 3, 3:

mori,

id. Them. 10, 4:

absumi,

Sall. J. 5, 6:

confici,

id. ib. 9, 4:

opprimi,

Cic. Clu. 7, 22:

homo aeger morbo gravi,

id. Cat. 1, 13, 31:

ex morbo convalescere,

to recover, id. Fam. 13, 29, 4:

a morbo valere,

Plaut. Ep. 1, 2, 26:

morbum depellere,

Cic. Fam. 7, 26, 2:

levare,

to alleviate, relieve, Plaut. Mil. 4, 6, 57:

amplior fit,

becomes more violent, Ter. Hec. 3, 1, 50:

adgravescit,

id. ib. 3, 2, 2:

ingravescit,

Cic. Cat. 1, 13, 31:

comitialis or major,

epilepsy, Cels. 3, 23:

regius,

the jaundice, id. 3, 24: in morbo consumat, a form of imprecation, may he spend it (the money) in sickness, Sen. Ben. 4, 39, 2.—

Mental.

Disease, a fault, vice, etc.: animi morbi sunt cupiditates immensae, et inanes, divitiarum, etc., Cic. Fin. 1, 18, 59:

morbum et insaniam,

id. Verr. 2, 4, 1, § 1:

nomen insaniae significat mentis aegrotationem et morbum,

id. Tusc. 3, 4, 9:

hic morbus qui est in re publicā, ingravescet,

id. Cat. 1, 13, 31:

ut, si qui aegrotet, quo morbo Barrus,

Hor. S. 1, 6, 30:

maxima pars hominum morbo jactatur eodem,

id. ib. 2, 3, 121:

qui vultu morbum incessuque fatetur,

Juv. 2, 17.—

Grief, sorrow, distress:

quod mulier facere incepit, nisi id efficere perpetrat, Id illi morbo, id illi senio est,

affliction, distress, Plaut. Truc. 2, 5, 12; cf.:

salvere me jubes, quoi tu abiens offers morbum?

id. As. 3, 3, 3.—

Trop., of trees, plants, etc.:

infestantur namque et arbores morbis,

a disease, Plin. 17, 24, 37, § 116 al. —

Morbus, personified as a deity, the son of Erebus and Nox, Cic. N. D. 3, 17, 44; Hyg. Fab. praef.; Sen. Herc. Fur. 694; cf. Verg. A. 6, 275; Claud. VI. Cons. Hon. 323.

morbus, i, m. [Sanscr. mar-, die; Gr. brotos (for mrotos), marainô; cf. morior, marceo], a sickness, disease, disorder, distemper, ailment, illness, malady, of body or mind (class.).

Corporeal:

morbum appellant totius corporis corruptionem: aegrotationem morbum cum imbecillitate: vitium cum partes corporis inter se dissident: ex quo pravitas membrorum, distortio, deformitas,

Cic. Tusc. 4, 13, 28: morbus est habitus cujusque corporis contra naturam, qui usum ejus facit deteriorem, Labeo ap. Gell. 4, 2, 3:

morbi aegrotationesque,

Cic. Tusc. 4, 10, 23:

aeger morbo gravi,

id. Cat. 1, 13, 31:

in morbo esse,

to be sick, id. Tusc. 3, 4, 9:

morbo affectum esse,

id. Div. 1, 30, 63:

corporis gravioribus morbis vitae jucunditas impeditur,

id. Fin. 1, 18, 59:

animi valentes morbo tentari non possunt, corpora possunt,

id. Tusc. 4, 14, 31:

affligi,

id. Pis. 35, 85:

urgeri,

id. Fat. 9, 17:

tabescere,

id. N. D. 3, 35, 84:

languere,

Lucr. 6, 1221:

conflictari,

Nep. Dion. 2, 4:

in morbum cadere,

to fall sick, Cic. Tusc. 1, 32, 79:

incidere,

id. Clu. 62, 175:

delabi,

id. Att. 7, 5, 1:

morbum nancisci,

Nep. Att. 21, 1:

morbo consumi,

id. Reg. 2, 1:

perire,

id. ib. 3, 3:

mori,

id. Them. 10, 4:

absumi,

Sall. J. 5, 6:

confici,

id. ib. 9, 4:

opprimi,

Cic. Clu. 7, 22:

homo aeger morbo gravi,

id. Cat. 1, 13, 31:

ex morbo convalescere,

to recover, id. Fam. 13, 29, 4:

a morbo valere,

Plaut. Ep. 1, 2, 26:

morbum depellere,

Cic. Fam. 7, 26, 2:

levare,

to alleviate, relieve, Plaut. Mil. 4, 6, 57:

amplior fit,

becomes more violent, Ter. Hec. 3, 1, 50:

adgravescit,

id. ib. 3, 2, 2:

ingravescit,

Cic. Cat. 1, 13, 31:

comitialis or major,

epilepsy, Cels. 3, 23:

regius,

the jaundice, id. 3, 24: in morbo consumat, a form of imprecation, may he spend it (the money) in sickness, Sen. Ben. 4, 39, 2.—

Mental.

Disease, a fault, vice, etc.: animi morbi sunt cupiditates immensae, et inanes, divitiarum, etc., Cic. Fin. 1, 18, 59:

morbum et insaniam,

id. Verr. 2, 4, 1, § 1:

nomen insaniae significat mentis aegrotationem et morbum,

id. Tusc. 3, 4, 9:

hic morbus qui est in re publicā, ingravescet,

id. Cat. 1, 13, 31:

ut, si qui aegrotet, quo morbo Barrus,

Hor. S. 1, 6, 30:

maxima pars hominum morbo jactatur eodem,

id. ib. 2, 3, 121:

qui vultu morbum incessuque fatetur,

Juv. 2, 17.—

Grief, sorrow, distress:

quod mulier facere incepit, nisi id efficere perpetrat, Id illi morbo, id illi senio est,

affliction, distress, Plaut. Truc. 2, 5, 12; cf.:

salvere me jubes, quoi tu abiens offers morbum?

id. As. 3, 3, 3.—

Trop., of trees, plants, etc.:

infestantur namque et arbores morbis,

a disease, Plin. 17, 24, 37, § 116 al. —

Morbus, personified as a deity, the son of Erebus and Nox, Cic. N. D. 3, 17, 44; Hyg. Fab. praef.; Sen. Herc. Fur. 694; cf. Verg. A. 6, 275; Claud. VI. Cons. Hon. 323.

vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.

Lit., of physical strength, vigor, or health.

In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).

Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):

puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!

Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;

plus valebat,

id. Truc. 4, 3, 38 sq.:

sanus homo, qui bene valet,

Cels. 1, 1 init.:

si magis valet,

id. 3, 18:

si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),

id. 4, 7 init.:

prout nervi valent,

id. 8, 16.—Of plants:

vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,

Cato, R. R. 33, 3 sq. —

To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.

Of personal subjects, etc.

With ad and acc.:

alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,

Cic. Off. 1, 30, 107.—

With inf.:

manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,

Suet. Galb. 21:

mustela cum mures veloces non valeret assequi,

Phaedr. 4, 1, 10:

valet ima summis Mutare deus,

Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:

illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,

Lucr. 6, 1057:

versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),

Hor. A. P. 40:

nec valuere manus infixum educere telum,

Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —

Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:

fimum potum ad dysentericos valet,

Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:

cimices valent contra serpentium morsus,

Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:

id quoque collyrium eodem valet,

Cels. 6, 6, 21.—With pro:

ruta per se pro antidoto valet,

Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:

dictamnus valet potu et illitu et suffitu,

Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:

sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,

Plin. 34, 18, 55, § 177.—

Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—

Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.

In gen.

Absol.:

equidem valeo recte et salvus sum,

Plaut. Am. 2, 1, 36:

perpetuon' valuisti?

id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:

valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,

id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:

dicit vilicus servos non valuisse,

Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:

boves ut recte valeant,

id. ib. 103:

optime valere et gravissime aegrotare,

Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:

cura est, ut valeat,

Plaut. Stich. 5, 2, 4:

ego valeo recte et rem gero,

id. Pers. 2, 3, 34:

te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,

Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:

commode,

Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:

minus valere... melius valere,

Cic. Att. 4, 14, 1:

nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,

Plaut. Mil. 4, 8, 8.—

With abl.:

si corpore valuisset,

Cic. Brut. 20, 77:

nec melius valeo quam corpore, mente,

Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:

pedibus,

Nep. Phoc. 4, 1:

stomacho,

Juv. 6, 100.—

With ab and abl.:

ab oculis,

Gell. 13, 30, 10:

a morbo,

Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—

Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;

and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),

Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:

mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,

Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—

Rarely impers. pass.:

quid agitur, Sagaristio? ut valetur?

Plaut. Pers. 2, 5, 8.—

Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).

In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:

bene vale, Alcumena,

id. Am. 1, 3, 1:

vale atque salve,

id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:

bene valete et vivite,

id. Mil. 4, 8, 30:

ite intro cito: valete,

id. As. 3, 3, 155:

abeo: valete, judices justissimi,

id. Capt. prol. 67:

vos valete et plaudite,

Ter. Eun. 5, 8, 64:

in hoc biduom vale,

id. ib. 1, 2, 110:

vive valeque,

Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:

et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,

Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—

At the conclusion of letters:

Vale,

Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:

cura ut valeas,

Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:

tu me diligis et valebis,

Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—

Also in bidding farewell to the dead:

salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,

Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;

v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,

Cat. 101, 10:

terque, Vale, dixit,

Ov. F. 3, 563:

supremumque vale... dixit,

id. M. 10, 62.—

As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:

valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,

Plaut. Am. 3, 2, 46:

immo habeat, valeat, vivat cum illa,

Ter. And. 5, 3, 18:

valeas, habeas illam quae placet,

id. Ad. 4, 4, 14:

si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,

good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:

valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,

Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:

quare ista valeant: me res familiaris movet,

Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:

valete curae,

Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—

With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:

illum salutavi: post etiam jussi valere,

Cic. Att. 5, 2, 2:

vix illud potui dicere triste vale,

Ov. H. 13, 14:

saepe vale dicto rursus sum multa locutus,

id. Tr. 1, 3, 57:

tibi valedicere non licet gratis,

Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):

vale facere (or valefacere),

August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.

Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.

In gen.:

fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,

will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:

fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,

id. Dom. 30, 79:

dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,

id. Brut. 14, 57:

tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,

id. Red. in Sen. 5, 11:

in more majorum, qui tum ut lex valebat,

id. Leg. 2, 10, 23:

valuit auctoritas,

id. Tusc. 2, 22, 53:

verba si valent,

id. Caecin. 21, 61:

(ejus) valet opinio tarditatis,

is established, id. de Or. 1, 27, 125:

si conjuratio valuisset,

id. ib. 17, 7:

cujus ratio non valuit,

Nep. Milt. 3, 7:

jus tamen gentium valuit,

Liv. 2, 4, 7:

praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,

id. 44, 31, 6:

et vestrae valuere preces,

Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—

Esp.

With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.

With abl.:

non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,

Plaut. Bacch. 2, 2, 50:

reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,

Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):

multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,

id. Verr. 2, 2, 49, § 122:

ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,

id. Leg. 3, 17, 38:

quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,

id. Mur. 18, 38:

parum valent (Graeci) verbo,

i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:

qui aut gratia aut misericordia valerent,

Caes. B. C. 2, 44:

dicendo,

Nep. Ages. 1, 2:

qui pedum cursu valet,

Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:

Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,

Ov. Am. 1, 15, 14:

plerique plus ingenio quam arte valuerunt,

Quint. 1, 8, 8:

rogando,

Ov. M. 2, 183:

subtilitate vincimur, valeamus pondere,

Quint. 12, 11, 8.—

With in and abl.:

Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,

Cic. Brut. 36, 136:

quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,

id. Caecin. 19, 55:

in his maxime valet similitudo,

Quint. 6, 3, 57:

mire in causis valet praesumptio,

id. 9, 2, 16:

(digitus) in exprobrando et indicando valet,

id. 11, 3, 94.—

With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.

With in and acc.:

hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,

Cic. Tusc. 2, 26, 63:

quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,

id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:

cum illud verbum unde in utramque rem valeat,

id. Caecin. 31, 89:

num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,

Plin. 17, 7, 4, § 44:

etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,

Quint. 2, 16, 10:

hoc etiam in praeteritum valet,

id. 9, 2, 20; cf.:

cum... idque in omnis partis valeret,

Cic. Fam. 4, 10, 2.—

With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:

id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,

Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—

With ad and acc. of thing:

tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,

Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;

ad omnis certe non valebit,

id. Fat. 4, 8:

illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,

id. Cat. 3, 12, 29:

vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,

id. Ac. 1, 5, 21:

ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,

id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:

eadem fictio valet et ad qualitates,

Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—

With apud or ad and acc. of person influenced, etc.

With apud:

ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,

Ter. Heaut. 3, 1, 79:

non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,

Cic. Fam. 13, 16, 3:

apud te veritas valebit,

id. Quint. 1, 5:

sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?

id. Tusc. 2, 4, 11:

magnis meritis apud regem... valebat,

Nep. Con. 3, 1:

jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

Sall. C. 9, 1:

apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,

Liv. 31, 48, 1:

apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,

Quint. 6, 2, 28.—

With ad:

dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,

Cic. Brut. 14, 57:

clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,

Liv. 21, 6, 4:

metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,

id. 38, 28, 6.—

With contra and acc.:

hoc nonne videtur contra te valere?

Cic. Ac. 2, 27, 86:

quae valeant contra falsam criminationem,

id. de Or. 2, 79, 321:

ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,

id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:

cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,

Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—

With pro and abl.:

multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,

Ov. Tr. 1, 3, 46:

epitheton valet pro nomine,

Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—

With dat. gerund. (post-class. and rare):

nam et augendae rei et minuendae valet (particula),

Gell. 5, 12, 10.—

With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;

not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,

Lucr. 1, 108:

hanc ob rem vitam retinere valemus,

id. 3, 257:

nec continere suos ab direptione castrorum valuit,

Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:

quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,

Hor. Epod. 16, 3:

cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,

id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:

nec valuit locos coeptos avertere cursus,

Tib. 4, 1, 55:

qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,

Curt. 3, 4, 5:

neque ex eo infamiam discutere valuit,

Suet. Caes. 79.—With things as subj.:

ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,

Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,

With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.

Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):

plus potest qui plus valet,

Plaut. Truc. 4, 3, 38:

neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,

Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):

ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,

Cic. Sest. 28, 60:

illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,

id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;

eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,

id. Brut. 37, 139:

cur minus Venena Medaeae valent?

Hor. Epod. 5. 62.—

With abl.:

quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,

Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.

v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,

Caes. B. G. 2, 17:

qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,

Cic. Fam. 1, 7, 10:

quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,

id. Dom. 6, 14:

Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,

id. Brut. 14, 55:

quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,

Caes. B. G. 7, 63:

Caesar multum equitatu valebat,

id. B. C. 1, 61:

cum tantum equitatu valeamus,

id. ib. 3, 86:

equitatu plurimum valere,

id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—

With in and abl.:

nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,

Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:

hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,

Hor. Ep. 1, 6, 52. —

With ad and acc.:

multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,

Cic. Phil. 9, 5, 12:

ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,

id. Div. 2, 46, 97:

valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,

id. de Or. 2, 43, 182:

ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,

Caes. B. G. 6, 30:

genus ad probandam speciem minimum valet,

Quint. 5, 10, 56.—

With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:

apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,

Cic. Fam. 6, 6, 13:

utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,

Caes. B. G. 1, 40:

tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,

id. ib. 5, 54:

potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,

Cic. Imp. Pomp. 16, 46:

non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,

id. Fam. 1, 9, 11:

facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,

id. Verr. 2, 5, 43, § 112:

apud quem ut multum gratia valeret, effecit,

Nep. Con. 2, 1.—

With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—

With pro:

pro periculo magis quam contra salutem valere,

Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:

quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,

Caes. B. G. 1, 51.—

With inter:

plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,

Caes. B. G. 2, 4.—

With adv. of pur pose:

hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,

Nep. Them. 4, 4:

non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,

Quint. 1, 2, 16:

nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?

Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —

Idiomatic uses.

Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;

quinarii, quod quinos,

Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:

dum pro argenteis decem aureus unus valeret,

Liv. 38, 11, 8:

ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,

Plin. 33, 3, 13, § 47:

si haec praedia valeant nunc decem,

Dig. 24, 1, 7, § 4:

quasi minimo valeret hereditas,

ib. 19, 1, 13:

quanti omnibus valet (servus),

ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—

Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:

quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,

Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;

sed quae dicit, idem valent,

id. Tusc. 5, 10, 24:

quamquam vocabula prope idem valere videantur,

id. Top. 8, 34:

hoc verbum quid valeat, non vident,

id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;

id valet gallinacei rostrum,

Suet. Vit. 18:

pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,

Quint. 1, 4, 29 et saep.:

et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,

id. 10, 1, 13:

duo quae idem significant ac tantumdem valent,

id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).

Lit.

In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;

valens adflictet me,

Plaut. Bacch. 2, 1, 44:

virgatores,

id. As. 3, 2, 19:

robusti et valentes et audaces satellites,

Cic. Agr. 2, 31, 84:

cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,

id. Fam. 7, 1, 3:

valentissimi lictores,

id. Verr. 2, 5, 54, § 142:

homines,

id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:

hic membris et mole valens,

Verg. A. 5, 431:

membris valens,

Ov. M. 9, 108:

corpore esse vegeto et valenti,

Gell. 3, 1, 11:

nervi musculique,

Cels. 8, 20:

trunci,

Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:

tunicae,

stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—

In partic.

Well in health, healthy, hale, hearty:

valeo et venio ad minus valentem,

Plaut. Truc. 2, 7, 24:

medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,

Cic. Fam. 16, 9, 2:

puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,

id. Clu. 9, 27; cf.

valens (opp. imbecillus),

id. Fam. 16, 5, 2:

(sensus) si sani sunt et valentes,

id. Ac. 2, 7, 19:

si valens corpus est neque magno opere vexatum,

Cels. 7, 26, 5:

sive aegra, sive valens,

Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:

qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,

Cic. Off. 2, 4, 15;

so opp. aeger,

id. de Or. 2, 44, 186.—

Of medicines, strong, powerful, active:

valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,

Cels. 4, 15 fin.:

medicamenta,

id. 1, 3 med.:

silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,

Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—

Trop., strong, powerful, mighty:

mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,

Cic. Att. 7, 3, 4:

fuit quondam ita firma haec civitas et valens,

id. Har. Resp. 28, 60:

cum valentiore pugnare,

id. Fam. 5, 21, 2:

valens dialecticus,

id. Fat. 6, 12:

ut fieri nihil possit valentius,

id. Brut. 16, 64:

Philippus jam tum valens multa moliebatur,

Nep. Timoth. 3, 1:

opibus jam valentes,

id. Eum. 10, 3:

argumenta valentiora,

Quint. 5, 13, 12:

quid pars adversa habeat valentissimum,

id. 5, 13, 52:

nec fraus valentior quam consilium meum,

Cic. Univ. 11:

ad letum causae satis valentes,

Ov. M. 5, 174; so,

causae,

id. Tr. 1, 8, 29:

causa valentior,

id. P. 1, 10, 35:

deus morbo omni valentior,

Stat. S. 1, 4, 111:

oppida valentissima,

Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).

Lit.:

resistere,

Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:

nimis valenter ibi retenta materia,

Cels. 5, 26, 21:

praeceps spirare valentius Eurus (coepit),

Ov. M. 11, 481.—

Trop., of speech, forcibly, energetically:

non diu dicebat sed valenter,

Sen. Contr. 3, 22 med.:

si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,

Val. Max. 3, 7, ext. 6.

vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.

Lit., of physical strength, vigor, or health.

In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).

Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):

puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!

Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;

plus valebat,

id. Truc. 4, 3, 38 sq.:

sanus homo, qui bene valet,

Cels. 1, 1 init.:

si magis valet,

id. 3, 18:

si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),

id. 4, 7 init.:

prout nervi valent,

id. 8, 16.—Of plants:

vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,

Cato, R. R. 33, 3 sq. —

To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.

Of personal subjects, etc.

With ad and acc.:

alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,

Cic. Off. 1, 30, 107.—

With inf.:

manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,

Suet. Galb. 21:

mustela cum mures veloces non valeret assequi,

Phaedr. 4, 1, 10:

valet ima summis Mutare deus,

Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:

illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,

Lucr. 6, 1057:

versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),

Hor. A. P. 40:

nec valuere manus infixum educere telum,

Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —

Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:

fimum potum ad dysentericos valet,

Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:

cimices valent contra serpentium morsus,

Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:

id quoque collyrium eodem valet,

Cels. 6, 6, 21.—With pro:

ruta per se pro antidoto valet,

Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:

dictamnus valet potu et illitu et suffitu,

Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:

sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,

Plin. 34, 18, 55, § 177.—

Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—

Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.

In gen.

Absol.:

equidem valeo recte et salvus sum,

Plaut. Am. 2, 1, 36:

perpetuon' valuisti?

id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:

valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,

id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:

dicit vilicus servos non valuisse,

Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:

boves ut recte valeant,

id. ib. 103:

optime valere et gravissime aegrotare,

Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:

cura est, ut valeat,

Plaut. Stich. 5, 2, 4:

ego valeo recte et rem gero,

id. Pers. 2, 3, 34:

te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,

Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:

commode,

Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:

minus valere... melius valere,

Cic. Att. 4, 14, 1:

nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,

Plaut. Mil. 4, 8, 8.—

With abl.:

si corpore valuisset,

Cic. Brut. 20, 77:

nec melius valeo quam corpore, mente,

Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:

pedibus,

Nep. Phoc. 4, 1:

stomacho,

Juv. 6, 100.—

With ab and abl.:

ab oculis,

Gell. 13, 30, 10:

a morbo,

Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—

Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;

and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),

Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:

mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,

Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—

Rarely impers. pass.:

quid agitur, Sagaristio? ut valetur?

Plaut. Pers. 2, 5, 8.—

Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).

In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:

bene vale, Alcumena,

id. Am. 1, 3, 1:

vale atque salve,

id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:

bene valete et vivite,

id. Mil. 4, 8, 30:

ite intro cito: valete,

id. As. 3, 3, 155:

abeo: valete, judices justissimi,

id. Capt. prol. 67:

vos valete et plaudite,

Ter. Eun. 5, 8, 64:

in hoc biduom vale,

id. ib. 1, 2, 110:

vive valeque,

Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:

et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,

Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—

At the conclusion of letters:

Vale,

Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:

cura ut valeas,

Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:

tu me diligis et valebis,

Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—

Also in bidding farewell to the dead:

salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,

Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;

v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,

Cat. 101, 10:

terque, Vale, dixit,

Ov. F. 3, 563:

supremumque vale... dixit,

id. M. 10, 62.—

As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:

valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,

Plaut. Am. 3, 2, 46:

immo habeat, valeat, vivat cum illa,

Ter. And. 5, 3, 18:

valeas, habeas illam quae placet,

id. Ad. 4, 4, 14:

si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,

good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:

valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,

Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:

quare ista valeant: me res familiaris movet,

Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:

valete curae,

Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—

With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:

illum salutavi: post etiam jussi valere,

Cic. Att. 5, 2, 2:

vix illud potui dicere triste vale,

Ov. H. 13, 14:

saepe vale dicto rursus sum multa locutus,

id. Tr. 1, 3, 57:

tibi valedicere non licet gratis,

Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):

vale facere (or valefacere),

August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.

Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.

In gen.:

fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,

will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:

fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,

id. Dom. 30, 79:

dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,

id. Brut. 14, 57:

tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,

id. Red. in Sen. 5, 11:

in more majorum, qui tum ut lex valebat,

id. Leg. 2, 10, 23:

valuit auctoritas,

id. Tusc. 2, 22, 53:

verba si valent,

id. Caecin. 21, 61:

(ejus) valet opinio tarditatis,

is established, id. de Or. 1, 27, 125:

si conjuratio valuisset,

id. ib. 17, 7:

cujus ratio non valuit,

Nep. Milt. 3, 7:

jus tamen gentium valuit,

Liv. 2, 4, 7:

praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,

id. 44, 31, 6:

et vestrae valuere preces,

Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—

Esp.

With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.

With abl.:

non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,

Plaut. Bacch. 2, 2, 50:

reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,

Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):

multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,

id. Verr. 2, 2, 49, § 122:

ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,

id. Leg. 3, 17, 38:

quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,

id. Mur. 18, 38:

parum valent (Graeci) verbo,

i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:

qui aut gratia aut misericordia valerent,

Caes. B. C. 2, 44:

dicendo,

Nep. Ages. 1, 2:

qui pedum cursu valet,

Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:

Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,

Ov. Am. 1, 15, 14:

plerique plus ingenio quam arte valuerunt,

Quint. 1, 8, 8:

rogando,

Ov. M. 2, 183:

subtilitate vincimur, valeamus pondere,

Quint. 12, 11, 8.—

With in and abl.:

Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,

Cic. Brut. 36, 136:

quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,

id. Caecin. 19, 55:

in his maxime valet similitudo,

Quint. 6, 3, 57:

mire in causis valet praesumptio,

id. 9, 2, 16:

(digitus) in exprobrando et indicando valet,

id. 11, 3, 94.—

With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.

With in and acc.:

hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,

Cic. Tusc. 2, 26, 63:

quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,

id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:

cum illud verbum unde in utramque rem valeat,

id. Caecin. 31, 89:

num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,

Plin. 17, 7, 4, § 44:

etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,

Quint. 2, 16, 10:

hoc etiam in praeteritum valet,

id. 9, 2, 20; cf.:

cum... idque in omnis partis valeret,

Cic. Fam. 4, 10, 2.—

With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:

id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,

Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—

With ad and acc. of thing:

tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,

Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;

ad omnis certe non valebit,

id. Fat. 4, 8:

illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,

id. Cat. 3, 12, 29:

vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,

id. Ac. 1, 5, 21:

ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,

id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:

eadem fictio valet et ad qualitates,

Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—

With apud or ad and acc. of person influenced, etc.

With apud:

ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,

Ter. Heaut. 3, 1, 79:

non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,

Cic. Fam. 13, 16, 3:

apud te veritas valebit,

id. Quint. 1, 5:

sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?

id. Tusc. 2, 4, 11:

magnis meritis apud regem... valebat,

Nep. Con. 3, 1:

jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

Sall. C. 9, 1:

apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,

Liv. 31, 48, 1:

apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,

Quint. 6, 2, 28.—

With ad:

dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,

Cic. Brut. 14, 57:

clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,

Liv. 21, 6, 4:

metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,

id. 38, 28, 6.—

With contra and acc.:

hoc nonne videtur contra te valere?

Cic. Ac. 2, 27, 86:

quae valeant contra falsam criminationem,

id. de Or. 2, 79, 321:

ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,

id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:

cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,

Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—

With pro and abl.:

multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,

Ov. Tr. 1, 3, 46:

epitheton valet pro nomine,

Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—

With dat. gerund. (post-class. and rare):

nam et augendae rei et minuendae valet (particula),

Gell. 5, 12, 10.—

With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;

not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,

Lucr. 1, 108:

hanc ob rem vitam retinere valemus,

id. 3, 257:

nec continere suos ab direptione castrorum valuit,

Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:

quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,

Hor. Epod. 16, 3:

cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,

id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:

nec valuit locos coeptos avertere cursus,

Tib. 4, 1, 55:

qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,

Curt. 3, 4, 5:

neque ex eo infamiam discutere valuit,

Suet. Caes. 79.—With things as subj.:

ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,

Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,

With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.

Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):

plus potest qui plus valet,

Plaut. Truc. 4, 3, 38:

neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,

Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):

ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,

Cic. Sest. 28, 60:

illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,

id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;

eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,

id. Brut. 37, 139:

cur minus Venena Medaeae valent?

Hor. Epod. 5. 62.—

With abl.:

quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,

Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.

v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,

Caes. B. G. 2, 17:

qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,

Cic. Fam. 1, 7, 10:

quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,

id. Dom. 6, 14:

Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,

id. Brut. 14, 55:

quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,

Caes. B. G. 7, 63:

Caesar multum equitatu valebat,

id. B. C. 1, 61:

cum tantum equitatu valeamus,

id. ib. 3, 86:

equitatu plurimum valere,

id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—

With in and abl.:

nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,

Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:

hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,

Hor. Ep. 1, 6, 52. —

With ad and acc.:

multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,

Cic. Phil. 9, 5, 12:

ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,

id. Div. 2, 46, 97:

valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,

id. de Or. 2, 43, 182:

ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,

Caes. B. G. 6, 30:

genus ad probandam speciem minimum valet,

Quint. 5, 10, 56.—

With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:

apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,

Cic. Fam. 6, 6, 13:

utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,

Caes. B. G. 1, 40:

tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,

id. ib. 5, 54:

potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,

Cic. Imp. Pomp. 16, 46:

non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,

id. Fam. 1, 9, 11:

facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,

id. Verr. 2, 5, 43, § 112:

apud quem ut multum gratia valeret, effecit,

Nep. Con. 2, 1.—

With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—

With pro:

pro periculo magis quam contra salutem valere,

Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:

quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,

Caes. B. G. 1, 51.—

With inter:

plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,

Caes. B. G. 2, 4.—

With adv. of pur pose:

hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,

Nep. Them. 4, 4:

non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,

Quint. 1, 2, 16:

nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?

Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —

Idiomatic uses.

Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;

quinarii, quod quinos,

Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:

dum pro argenteis decem aureus unus valeret,

Liv. 38, 11, 8:

ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,

Plin. 33, 3, 13, § 47:

si haec praedia valeant nunc decem,

Dig. 24, 1, 7, § 4:

quasi minimo valeret hereditas,

ib. 19, 1, 13:

quanti omnibus valet (servus),

ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—

Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:

quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,

Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;

sed quae dicit, idem valent,

id. Tusc. 5, 10, 24:

quamquam vocabula prope idem valere videantur,

id. Top. 8, 34:

hoc verbum quid valeat, non vident,

id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;

id valet gallinacei rostrum,

Suet. Vit. 18:

pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,

Quint. 1, 4, 29 et saep.:

et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,

id. 10, 1, 13:

duo quae idem significant ac tantumdem valent,

id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).

Lit.

In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;

valens adflictet me,

Plaut. Bacch. 2, 1, 44:

virgatores,

id. As. 3, 2, 19:

robusti et valentes et audaces satellites,

Cic. Agr. 2, 31, 84:

cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,

id. Fam. 7, 1, 3:

valentissimi lictores,

id. Verr. 2, 5, 54, § 142:

homines,

id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:

hic membris et mole valens,

Verg. A. 5, 431:

membris valens,

Ov. M. 9, 108:

corpore esse vegeto et valenti,

Gell. 3, 1, 11:

nervi musculique,

Cels. 8, 20:

trunci,

Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:

tunicae,

stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—

In partic.

Well in health, healthy, hale, hearty:

valeo et venio ad minus valentem,

Plaut. Truc. 2, 7, 24:

medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,

Cic. Fam. 16, 9, 2:

puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,

id. Clu. 9, 27; cf.

valens (opp. imbecillus),

id. Fam. 16, 5, 2:

(sensus) si sani sunt et valentes,

id. Ac. 2, 7, 19:

si valens corpus est neque magno opere vexatum,

Cels. 7, 26, 5:

sive aegra, sive valens,

Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:

qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,

Cic. Off. 2, 4, 15;

so opp. aeger,

id. de Or. 2, 44, 186.—

Of medicines, strong, powerful, active:

valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,

Cels. 4, 15 fin.:

medicamenta,

id. 1, 3 med.:

silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,

Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—

Trop., strong, powerful, mighty:

mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,

Cic. Att. 7, 3, 4:

fuit quondam ita firma haec civitas et valens,

id. Har. Resp. 28, 60:

cum valentiore pugnare,

id. Fam. 5, 21, 2:

valens dialecticus,

id. Fat. 6, 12:

ut fieri nihil possit valentius,

id. Brut. 16, 64:

Philippus jam tum valens multa moliebatur,

Nep. Timoth. 3, 1:

opibus jam valentes,

id. Eum. 10, 3:

argumenta valentiora,

Quint. 5, 13, 12:

quid pars adversa habeat valentissimum,

id. 5, 13, 52:

nec fraus valentior quam consilium meum,

Cic. Univ. 11:

ad letum causae satis valentes,

Ov. M. 5, 174; so,

causae,

id. Tr. 1, 8, 29:

causa valentior,

id. P. 1, 10, 35:

deus morbo omni valentior,

Stat. S. 1, 4, 111:

oppida valentissima,

Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).

Lit.:

resistere,

Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:

nimis valenter ibi retenta materia,

Cels. 5, 26, 21:

praeceps spirare valentius Eurus (coepit),

Ov. M. 11, 481.—

Trop., of speech, forcibly, energetically:

non diu dicebat sed valenter,

Sen. Contr. 3, 22 med.:

si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,

Val. Max. 3, 7, ext. 6.

tollo, sustŭli, sublātum, 3, v. a. ( perf. tollit, Pers. 4, 2:

tollisse,

Dig. 46, 4, 13) [root Sanscr. tul-, tulajāmi, lift up, weigh; Gr. tal-, tel, in tlênai, talanton; cf.: tuli, tlātus (latus), tolerare], to lift or take up, to raise, always with the predom. idea of motion upwards or of removal from a former situation.

To lift up, raise up, elevate, exalt, etc. (syn.: effero, elevo).

Lit.

In gen.: unus erit quem tu tolles in caerula caeli templa, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 6 Müll. (Ann. v. 66 Vahl.): pileum ad caelum tollit, Plaut. Fragm. ap. Non. 220, 15:

fulgor ibi ad caelum se tollit,

Lucr. 2, 325;

for which also: aliquem tollere in caelum,

Cic. Phil. 11, 10, 24:

quem (Herculem) in caelum ista ipsa sustulit fortitudo,

id. Tusc. 4, 22, 50; id. Rep. 1, 16, 25:

tollam ego ted in collum,

Plaut. Bacch. 3, 6, 42:

Phaëthon optavit, ut in currum patris tolleretur: sublatus est,

Cic. Off. 3, 25, 94; cf. id. N. D. 3, 31, 76:

aliquem in equum,

id. Deiot. 10, 28:

quos in crucem sustulit,

id. Verr. 2, 1, 3, § 7:

aliquem in crucem,

id. ib. 2, 1, 5, §

13: aquila in sublime sustulit testudinem,

Phaedr. 2, 6, 4:

in arduos Tollor Sabinos,

Hor. C. 3, 4, 22 et saep.:

ut me hic jacentem aliquis tollat,

Plaut. Ps. 5, 1, 2; so,

jacentes,

id. Most. 1, 4, 17: mulum suum tollebat Fufius, lifted up, raised up, Varr. ap. Plin. 7, 20, 19, § 83:

nequeo caput tollere,

Plaut. Truc. 2, 6, 45:

sustulimus manus et ego et Balbus,

Cic. Fam. 7, 5, 2:

manus,

id. Verr. 2, 4, 3, § 5:

gradum,

Plaut. Bacch. 3, 6, 6: scorpius caudā sublatā, Lucil. ap. Non. 385, 31:

lubrica convolvit sublato pectore terga (coluber),

Verg. A. 2, 474:

terrā,

Ov. M. 15, 192:

de terrā,

Cic. Caecin. 21, 60:

se tollere a terrā,

id. Tusc. 5, 13, 37:

ignis e speculā sublatus,

id. Verr. 2, 5, 35, § 93.—

In partic.

Tollere liberos, to take up, i. e. to accept, acknowledge; and so, to raise up, bring up, educate as one's own (from the custom of laying new-born children on the ground at the father's feet; cf.

suscipio): quod erit natum, tollito,

Plaut. Am. 1, 3, 3:

puerum,

id. Men. prol. 33; Enn. ap. Cic. Div. 1, 21, 42 (Trag. v. 67 Vahl.):

natum filium,

Quint. 4, 2, 42:

nothum,

id. 3, 6, 97:

puellam,

Ter. Heaut. 4, 1, 15; cf. id. And. 1, 3, 14.—Also of the mother:

si quod peperissem, id educarem ac tollerem,

Plaut. Truc. 2, 4, 45.—

Transf., in gen., to get, beget a child:

qui ex Fadiā sustulerit liberos,

Cic. Phil. 13, 10, 23:

decessit morbo aquae intercutis, sublato filio Nerone ex Agrippinā,

Suet. Ner. 5 fin. —

Nautical t. t.: tollere ancoras, to lift the anchor, weigh anchor; esp. in part. pass.:

sublatis ancoris,

Caes. B. G. 4, 23; id. B. C. 1, 31; Liv. 22, 19, 6. —

Transf. out of the nautical sphere, to break up, proceed:

si vultis ancoras tollere,

Varr. R. R. 3, 17, 1.—

To build, raise, erect:

tollam altius tectum,

Cic. Har. Resp. 15, 33:

si juxta habeas aedificia, eaque jure tuo altius tollas,

Dig. 39, 2, 26.—

To take on board, carry, of vessels or vehicles:

navem, metretas quae trecentas tolleret, parasse,

Plaut. Merc. 1, 1, 75:

naves, quae equites sustulerant,

Caes. B. G. 4, 28:

altera navis ducentos ex legione tironum sustulerat,

id. B. C. 3, 28;

Auct. B. Afr. 54: tollite me, Teucri,

Verg. A. 3, 601:

ut se sublatum in lembum ad Cotym deveheret,

Liv. 45, 6, 2:

Maecenas me tollere raedā vellet,

Hor. S. 2, 6, 42:

Talem te Bacchus... sustulit in currus,

Ov. A. A. 3, 157. —

Trop.

To raise, lift, lift up, elevate, set up, etc.: tollitur in caelum clamor exortus utrimque, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 422 Vahl.):

clamorem in caelum,

Verg. A. 11, 745:

clamores ad sidera,

id. ib. 2, 222; cf.:

clamor magnus se tollit ad auras,

rises, id. ib. 11, 455:

clamor a vigilibus tollitur,

Cic. Verr. 2, 4, 43, § 94:

clamorem,

Flor. 3, 8, 6:

cachinnum,

Cic. Fat. 5, 10:

risum,

Hor. A. P. 381: litterulae meae tui desiderio oblanguerunt: hac tamen epistulā oculos paulum sustulerunt, have opened [p. 1877] their eyes again, have reanimated them, Cic. Fam. 16, 10, 2.—Esp. with animos: ne in secunda tollere animos et in mala demittere, to elevate, Lucil. ap. Non. 286, 6:

animos,

Plaut. Truc. 2, 8, 10; Ter. Hec. 3, 5, 57:

animos alicui,

to raise, excite, animate, Liv. 3, 67, 6:

nec dubium est quin omnis Hispania sublatura animos fuerit,

id. 35, 1, 3;

opp. abicere animos,

Sen. Ben. 3, 28, 7:

aliquid dicendo augere et tollere altius (opp. extenuare et abicere),

Cic. de Or. 3, 26, 104:

ad caelum te tollimus verissimis ac justissimis laudibus,

id. Fam. 15, 9, 1:

monumentum illud, quod tu tollere laudibus solebas,

id. Att. 4, 16, 8 (14):

nostras laudes in astra,

id. ib. 2, 25, 1:

Daphnim tuum ad astra,

Verg. E. 5, 51:

tergeminis tollere honoribus,

Hor. C. 1, 1, 8:

vos Tempe tollite laudibus,

id. ib. 1, 21, 9 (cf. also Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1; v. infra, II. A. 2.):

supra modum se tollens oratio,

Quint. 4, 2, 61; cf.:

se eadem geometria tollit ad rationem usque mundi,

id. 1, 10, 46; 1, 2, 26:

amicum Tollere (i. q. consolari),

to cheer up, console, Hor. S. 2, 8, 61.—

To take on one, assume, bear, endure:

providere non solum quid oneris in praesentia tollant,

Cic. Verr. 2, 3, 1, § 1:

at Apollodorus poenas sustulit,

id. N. D. 3, 33, 82. —

To take up a thing from its place, to take away, remove, to bear or carry away, make way with, take away with one (syn.: aufero, adimo).

Lit.

In gen.:

frumentum de areā,

Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36:

solem e mundo tollere videntur, qui amicitiam e vitā tollunt,

id. Lael. 13, 47:

ut aliquis nos deus ex hac hominum frequentiā tolleret,

id. ib. 23, 87:

simulacra ex delubris,

id. Div. in Caecil. 1, 3; so,

pecunias e fano,

Caes. B. C. 3, 105:

sphaeram ex urbe (Syracusis),

Cic. Rep. 1, 14, 21:

praedam,

Caes. B. G. 7, 14:

posita,

id. ib. 6, 17:

patinam,

Hor. S. 1, 3, 80; cf.:

his sublatis,

id. ib. 2, 8, 10:

mensam tolli jubet,

Cic. Pis. 27, 67:

me per hostes Denso paventem sustulit aëre,

Hor. C. 2, 7, 14:

jubet sublata reponi Pocula,

Verg. A. 8, 175:

cuncta,

id. ib. 8, 439:

tecum me tolle per undas,

id. ib. 6, 370:

me quoque tolle simul,

Ov. M. 11, 441:

tollite me, Libyes, comitem poenaeque necisque,

Sil. 6, 500.—

In partic.

Pregn., to take off, carry off, make away with, to kill, destroy, ruin, etc.:

aliquem de medio,

Cic. Rosc. Am. 7, 20:

aliquem e medio,

Liv. 24, 6, 1:

aliquem ferro, veneno,

Cic. N. D. 3, 33, 81:

Titanas fulmine (Juppiter),

Hor. C. 3, 4, 44: quem febris una potuit tollere, Lucil. ap. Non. 406, 25:

me truncus illapsus cerebro Sustulerat, nisi, etc.,

Hor. C. 2, 17, 28:

tollet anum vitiato melle cicuta,

id. S. 2, 1, 56:

sorbitio tollit quem dira cicutae,

Pers. 4, 2:

majores nostri Carthaginem et Numantiam funditus sustulerunt,

laid waste, Cic. Off. 1, 11, 35:

ademptus Hector Tradidit fessis leviora tolli Pergama Graiis,

Hor. C. 2, 4, 11.—In a play with I. B. supra: te dixisse, laudandum adulescentem (Caesarem), ornandum, tollendum, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1; cf.:

se non esse commissurum, ut tolli posset,

id. ib. 11, 20, 1.—

Milit. t. t.: tollere signa, to break up for marching, to decamp, Caes. B. C. 2, 20; Auct. B. Alex. 57, 1.—

Trop., to do away with, remove; to abolish, annul, abrogate, cancel (very freq., esp. in Cic.;

syn.: oblittero, aboleo): rei memoriam tollere ac delere,

Cic. Quint. 21, 70; cf.

metum,

id. Rosc. Am. 2, 6:

sublatā benevolentiā amicitiae nomen tollitur,

id. Lael. 5, 19; cf.:

maximum ornamentum amicitiae tollit, qui ex eā tollit verecundiam,

id. ib. 22, 82:

dubitationem,

id. Rep. 1, 7, 12:

errorem,

id. ib. 1, 24, 38:

librariorum menda,

id. Att. 13, 23, 2:

ut id nomen ex omnibus libris tollatur,

id. ib. 13, 44, 3:

legem,

id. Leg. 2, 12, 31:

veteres leges novis legibus,

id. de Or. 1, 58, 247:

dictaturam funditus ex re publicā,

id. Phil. 1, 1, 3:

sublato Areopago,

id. Rep. 1, 27, 43:

deos,

to deny the existence of, id. N. D. 1, 30, 85; id. Ac. 2, 11, 33:

diem,

to consume in speechmaking, id. Leg. 3, 18, 40; id. Dom. 17, 45:

morbus facile tollitur,

is removed, Cels. 2, 14; 4, 18; so,

dolores et tumores,

Plin. 26, 12, 75, § 122:

foeditates cicatricum maculasque,

id. 33, 6, 35, § 110:

muliebrem luctum,

Hor. Epod. 16, 39:

querelas,

id. Ep. 1, 12, 3.—Hence,

sublātus

, a, um, P. a. (acc. to I. B.), elated, proud, haughty (rare):

quo proelio sublati Helvetii,

Caes. B. G. 1, 15:

hac victoriā,

id. ib. 5, 38: quibus omnibus rebus, id. B. C. 2, 37:

rebus secundis,

Verg. A. 10, 502:

gloriā,

Tac. A. 13, 11 et saep.:

fidens magis et sublatior ardet,

Ov. Hal. 54. — Adv.:

sublātē

, highly, loftily. *

Lit.:

Nilus diebus centum sublatius fluens, minuitur postea,

higher, Amm. 22, 15, 12. —

Trop.:

sublate ampleque dicere (opp. attenuate presseque),

loftily, with elevation, Cic. Brut. 55, 201:

sublatius dicere,

more proudly, id. Dom. 36, 95:

sublatius insolescentes,

Amm. 15, 12, 1.

cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.

In gen., Plaut. Am. prol. 95:

qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

id. ib. prol. 125:

cum Pansā vixi in Pompeiano,

Cic. Att. 14, 20, 4:

semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

id. Mil. 21, 55:

quibuscum essem libenter,

id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

id. Sull. 3, 7:

si cenas hodie mecum,

Hor. Ep. 1, 7, 70:

vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

Cic. Att. 8, 2, 3:

errare malo cum Platone, etc.,

id. Tusc. 1, 17, 39:

qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

Caes. B. G. 2, 3 et saep.—

In an expression of displeasure:

in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—

In a designation of time with which some action concurs:

egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

cum primo luci,

id. Cist. 2, 1, 58:

cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

cum primā luce,

id. Att. 4, 3, 4; and:

cum primo lumine solis,

Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

pariter cum ortu solis,

Sall. J. 106, 5:

pariter cum occasu solis,

id. ib. 68, 2; cf.:

cum sole reliquit,

Verg. A. 3, 568 et saep.:

mane cum luci simul,

Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

simul cum dono designavit templo Jovis fines,

id. 1, 10, 5; cf.:

et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

Cic. de Or. 3, 3, 10.—

In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

id. Cat. 1, 13, 33:

cum magno provinciae periculo,

Caes. B. G. 1, 10:

cum summo probro,

Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

cum summā tuā dignitate,

Cic. Fin. 4, 22, 61:

cum bonā alite,

Cat. 61, 19:

ferendum hoc onus est cum labore,

Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

orare cum lacrimis coepere,

Liv. 5, 30, 5:

si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

cum curā,

Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

cum summo studio,

Sall. C. 51, 38:

cum quanto studio periculoque,

Liv. 8, 25, 12 al.:

cum multā venustate et omni sale,

Cic. Fin. 1, 3, 9:

summā cum celeritate ad exercitum rediit,

Hirt. B. G. 8, 52:

maximo cum clamore involant,

Plaut. Am. 1, 1, 89:

cum clamore,

Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

cum clamore ac tumultu,

id. 9, 31, 8; cf.:

Athenienses cum silentio auditi sunt,

id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

illud cum pace agemus,

Cic. Tusc. 5, 29, 83:

cum bonā pace,

Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

cum bonā gratiā,

Cic. Fat. 4, 7:

cum bonā veniā,

Liv. 29, 1, 7; cf.:

cum veniā,

Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

cum virtute vivere,

Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

cum judicio,

Quint. 10, 1, 8:

cum firmā memoriā,

id. 5, 10, 54:

legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

Suet. Calig. 16:

spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

Liv. 4, 20, 3.—

Attributively, with subst.:

et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

frumenti cum summā caritate inopia erat,

id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—

Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).

Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

cum eo quidem, quod, etc.,

id. 2, 4, 30. —With subj.:

sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

Cic. Att. 6, 1, 7.—

With ut:

Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin. —

With ne:

obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

Col. 5, 1, 4:

cum eo, ne amplius quam has urant,

Cels. 7, 22; and with tamen:

cum eo tamen, ne, etc.,

id. 2, 17.—

Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

Liv. 21, 43, 7; so,

cum superis,

Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—

Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

cum octavo, cum decimo,

Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

cum centesimo,

Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

id. 5, 4, 3, § 24.—

With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

cum linguā lingere,

Cat. 98, 3:

cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

Verg. A. 9, 816:

cum vino et oleo ungere,

Veg. 1, 11, 8 et saep.:

terra in Augurum libris scripta cum R uno,

Varr. L. L. 5, § 21 Müll.

In partic.

Completing the meaning of verbs.

With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

ut proprie cohaereat cum narratione,

Auct. Her. 1, 7, 11:

(haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

id. 1, 9, 16:

interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

id. Clu. 31, 86:

hanc sententiam cum virtute congruere semper,

id. Off. 3, 3, 13:

foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

id. ib. 3, 31, 111:

capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

Liv. 1, 52, 4:

cum aliquo in gratiam redire,

id. 3, 58, 4:

stabat cum eo senatūs majestas,

id. 8, 34, 1:

conjurasse cum Pausaniā,

Curt. 7, 1, 6:

Autronium secum facere,

Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—

Of companionship, association, sharing, etc.:

cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

Cic. de Or. 2, 14, 61:

quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

id. Off. 1, 15, 46:

nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

id. ib. 1, 17, 51:

cum civibus vivere,

id. ib. 1, 34, 124:

cum M. Fabio mihi summus usus est,

id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

Liv. 1, 45, 2:

partiri cum Dinaeā matre jussit,

Cic. Clu. 7, 21:

cum Baebio communicare,

id. ib. 16, 47; cf.

of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

Liv. 1, 58, 4:

duos tamen pudor cum eo tenuit,

id. 2, 10, 5.—

Of intercourse, traffic, etc.:

cum aliquo agere,

to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

cum eo Accius injuriarum agit,

Auct. Her. 1, 14, 24:

si par est agere cum civibus,

Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

si mihi cum Peripateticis res esset,

Cic. Ac. 2, 35, 112:

tecum enim mihi res est,

id. Rosc. Am. 30, 84:

uni tibi et cum singulis res est,

Liv. 2, 12, 11:

pacem cum Sabinis facere,

Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—

Of deliberation and discussion:

haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

Cic. de Or. 1, 13, 57:

tempus cum conjuratis consultando absumunt,

Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—

Of strife, difference, etc.:

quibuscum continenter bellum gerunt,

Caes. B. G. 1, 1:

cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

Cic. Ac. 2, 47, 143:

neque tam quererer cum deo quod, etc.,

id. ib. 2, 25, 81:

cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

id. ib. 2, 4, 11:

cum stomacheretur cum Metello,

id. Or. 2, 66, 267:

manu cum hoste confligere,

id. Off. 1, 23, 81:

utilia cum honestis pugnare,

id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

cum majoribus nostris bella gessit,

id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

cum Auruncis bellum inire,

id. 2, 16, 8; cf.:

cum Volscis aequo Marte discessum est,

id. 2, 40, 14:

inimicitias cum Africano gerere,

Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

cum Scipione dissentire,

Val. Max. 4, 1, 12:

cum utrāque (uxore) divortium fecit,

Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—

Of comparison:

nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

Cic. Ac. 2, 5, 14:

hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

id. de Or. 1, 2, 8:

conferam Sullamne cum Junio,

id. Clu. 34, 94:

(orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

id. Off. 2, 6, 20.—

Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

hominem sine re, sine fide,

Cic. Cael. 32, 78):

a portu illuc nunc cum laternā advenit,

Plaut. Am. prol. 149:

cadus cum vino,

id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

olla cum aquā,

Cato, R. R. 156:

arcula cum ornamentis,

Plaut. Most. 1, 3, 91:

fiscos cum pecuniā Siciliensi,

Cic. Verr. 1, 8, 22:

onerariae naves cum commeatu,

Liv. 30, 24, 5 et saep.:

cum servili schemā,

Plaut. Am. prol. 117;

so of clothing,

id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

ut ne quis cum telo servus esset,

Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

so of weapons,

id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

inmissi cum falcibus, etc.,

id. Tusc. 5, 23, 65:

vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

simulacrum Cereris cum faucibus,

id. ib. 2, 4, 49, §

109: cum elephanti capite puer natus,

Liv. 27, 11, 5; cf.:

cum quinque pedibus natus,

id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

Liv. 9, 44, 14:

te Romam venisse cum febri,

Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

ex eis qui cum imperio sint,

id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

cum imperio aut magistratu,

Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—

With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

Cic. de Or. 2, 33, 144:

quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—

In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.

Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

Cic. Fam. 14, 14, 3:

adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—

Before et... et, connecting two substt.:

cum et diurno et nocturno metu,

Cic. Tusc. 5, 23, 66.

In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—

It designates,

A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—

The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.

Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].

Of time, when, as, while, sometimes = after, since.

In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.

The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.

Cum with pres. indic., often equivalent to si.

With principal predicate in pres.:

nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

Plaut. Truc. prol. 17:

facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

Sen. Ep. 23, 11.—

With principal predicate in fut. (rare):

ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—

With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

Ter. Hec. 3, 5, 33:

qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

Cic. Fam. 12, 30, 2:

(dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

Verg. G. 3, 457:

nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—

With logical perf. indic.

With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

id. Div. 2, 70, 145:

cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

Varr. R. R. 2, 2, 17:

cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

Caes. B. G. 6, 16, 5:

(hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

Sen. Ira, 1, 8, 2:

quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—

With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—

With two logical perff. (rare):

cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

Varr. R. R. 2, 2, 6:

quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —

With fut.

With principal predicate in fut.:

ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—

With principal predicate in pres.:

in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—

With fut. perf.

With principal predicate in pres.:

quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

Cic. Att. 1, 7:

nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—

With principal predicate in fut. indic.:

cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

Auct. Her. 2, 10, 15:

cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

Val. Max. 7, 2, ext. 4.—

With principal predicate in fut. imper.:

cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—

With two fut. perff.:

cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

Sen. Cons. Helv. 10, 6.—

In partic.

In definitions with pres, indic.:

humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

Auct. Her. 1, 3, 5:

purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —

Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

Cic. Rosc. Am. 22, 62:

qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

etiam cum potentes nocere intendent,

Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

cum etiam plus contenderimus, etc.,

Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—

Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

Cato, R. R. 7 fin. — Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—

With subj. referring to indefinite time.

With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).

With pres. subj.:

acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

Plaut. Ep. 5, 2, 53:

quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

difficile est tacere cum doleas,

Cic. Sull. 10, 31:

etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—

With perf. subj.:

difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

Cic. Off. 1, 19, 64:

quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—

In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—

In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

Cic. de Or. 2, 28, 129.—

When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—

If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

Cato, R. R. 28:

quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—

Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

Cic. Att. 6, 3, 4:

quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

id. Rosc. Am. 25, 100:

si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).

Cum with pres. indic.

Principal predicate in pres.:

certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

quod cum ita est,

if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

quodsi ita est,

Cic. Mur. 2, 5); so,

often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init. —

With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

Plaut. Curc. 4, 4, 27:

sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—

Cum with logical perf. indic.

Principal predicate in pres.:

ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—

With principal predicate in fut. ( poet.):

at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

Prop. 4 (5), 2, 30.—

With fut.

With principal predicate in fut.:

quom videbis tum scies,

Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—

With principal predicate in fut. perf.:

cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

Cic. Fam. 2, 12, 1.—

With principal predicate in imper. fut.:

mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—

With principal predicate in subj. (potential):

cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—

In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—

With fut. perf.

With principal predicate in fut.:

mox dabo quom ab re divina rediero,

Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—

With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

Ter. Eun. 5, 8, 37:

cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—

With principal predicate in subj. (potential):

quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—

With subj. in definite time.

Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—

Sometimes by attraction:

curata fac sint quom a foro redeam domum,

Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

Cic. Planc. 24, 58. —

In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.

In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.

With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

portisculus signum cum dare coepisset,

Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

quom testamento patris partisset bona,

Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

quom venisset,

Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

Cic. de Or. 1, 11, 45:

haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

id. ib. 1, 35, 160:

cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

id. Inv. 2, 23, 69:

Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

id. N. D. 3, 34, 83:

eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

Caes. B. G. 5, 18:

Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

Liv. 1, 46, 9 et saep. —

With pluperf. indic.

Ante-class. in place of the class. subj.:

idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

Plaut. Cas. 2, 8, 28:

Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

Ter. And. 3, 2, 38.—

If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—

If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—

If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.

With pluperf. indic.

With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

(Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—

With principal predicate in perf. indic.:

Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—

With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

Caes. B. C. 2, 41:

cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—

In anterior clauses with imperf. subj.

When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—

Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

(Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

Cic. Fin. 2, 30, 97:

cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—

When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

Cic. Clu. 13, 38.—

For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.

In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

Cic. de Or. 2, 54, 220;

where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

Liv. 29, 37, 8; cf.:

cum tecum Ephesi collocutus sum,

Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

cum te Puteolis prosequerer,

id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

also,

Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).

Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).

The clause expressing a momentary action:

posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

Varr. R. R. 3, 3, 8:

in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

id. de Or. 2, 59, 242:

cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

Sen. Ben. 4, 39, 4:

tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—

If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

Varr. R. R. 2, 5, 5:

ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—

With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—

With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

Varr. R. R. 3, 2, 2:

me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

Cic. Brut. 89, 303:

itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

Caes. B. C. 3, 87:

cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

Liv. 42, 5, 8:

Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—

With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.

The action falling within the time of the principal predicate:

set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

Cic. Brut. 43, 161:

eo cum venio, praetor quiescebat,

id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

Sen. Ben. 5, 19, 7:

bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

Dig. 28, 18, § 1:

pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

Claud. IV. Cons. Hon. 413.—

The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—

The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].

Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.

Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

Auct. Her. 4, 18, 25:

qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

Cic. Att. 8, 1, 4:

res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

id. Q. Fr. 2, 9, 3):

Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

id. Phil. 6, 4, 11:

non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

id. Red. Quir. 1, 3:

etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

id. Brut. 8, 293:

cum censebam,

id. de Or. 1, 62, 264:

cum dicebam,

id. Fam. 6, 1, 5:

cum ponebas,

id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

sometimes cum dabam = cum scribebam,

Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—

The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

Cic. Fin. 4, 27, 54:

cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—

If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

according to class. usage,

Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

contrary to class. usage,

Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —

In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

Liv. 29, 31, 1:

cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

id. 36, 5, 1; cf.:

cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

id. 36, 15, 1; cf.:

cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

Plin. 10, 41, 59, § 120.—

If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter

In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

id. ib. 2, 71, 287).—

With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

Cic. Inv. 2, 49, 144:

armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

Cic. Rep. 2, 12, 23:

an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

id. Sull. 17, 49:

tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

Nep. Cim. 3, 1:

sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

Plaut. Merc. 5, 4, 19:

consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

Cic. Sest. 28, 61:

haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

id. Fam. 3, 5, 3:

itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

Liv. 1, 13, 6:

Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

Cic. Fam. 3, 11, 1;

so with cum essem (essemus, etc.),

id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

Liv. 42, 40, 8:

Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

Cic. Att. 13, 49, 2:

proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

Cic. Cat. 3, 3, 6:

cum advesperasceret, cum lucesceret,

id. Fam. 15, 4, 8:

cum lux appropinquaret,

id. Tull. 9, 21:

cum dies instaret,

id. Inv. 2, 31, 96:

cum comitiorum tempus adpeteret,

Liv. 28, 10, 1:

cum dies comitiorum adpropinquaret,

id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

cum ea dies venit,

Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

id. Brut. 68, 241:

cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

Liv. 40, 42, 10:

cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

id. 8, 33, 4:

haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

id. 1, 50, 7;

so with cum maxime,

Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

Cic. Sest. 63, 132:

Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

Nep. Reg. 3, 2:

impulit ut cuperem habere, cum diceret,

Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

Caes. B. C. 3, 57:

cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

Liv. 6, 1, 6:

cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—

In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

Liv. 4, 3, 1:

cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

id. Quint. 16, 53):

ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

id. Q. Fr. 1, 3, 8:

cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

Gell. 14, 2, 10; cf.:

cum secum reputavit,

Tac. A. 15, 54.

In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.

The predicate in present:

amice facis Quom me laudas,

Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

bene facitis cum venitis,

Auct. Her. 4, 50, 63:

quae cum taces, nulla esse concedis,

Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—

With fut. (rare):

cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—

With fut. perf. (rare):

quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—

With perf.:

fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—

With histor. pres.:

Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

Auct. Her. 1, 15, 25.—

With imperf.:

cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—

Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—