Перевод: с латинского на английский

с английского на латинский

aliquem+in+senatum+c

  • 81 conspiro

    1.
    con-spīro, āvi, ātum, 1, v. n., to blow or breathe together, to sound together.
    * I.
    Lit.:

    aereaque adsensu conspirant cornua rauco,

    Verg. A. 7, 615 (et tubae simul inflabantur, Serv.).—Far more freq. and in good prose,
    II.
    Trop.
    A.
    To harmonize, agree, accord: conspirans mutuus ardor, * Lucr. 4, 1216; cf.:

    tanta rerum consentiens, conspirans, continuata cognatio,

    Cic. N. D. 2, 7, 19; 3, 11, 28:

    consilium omnis vitae consentiens et paene conspirans,

    id. Tusc. 5, 25, 72; id. Lig. 12, 34; Col. 3, 13, 7: in quibus (operibus) plurium conatus, praeeunte aliquā jucundā voce, conspirat, * Quint. 1, 10, 16:

    talis... animus, ut multae in illo artes... multarum aetatum exempla, sed in unum conspirata,

    harmoniously blending, Sen. Ep. 84, 10.—
    B.
    To agree together in thought or feeling, to accord, unite, combine.
    1.
    In a good sense:

    conligite vos, conspirate nobiscum, consentite cum bonis,

    Cic. Agr. 1, 9, 26:

    mirabiliter populus Romanus universus et omnium generum ordinumque consensus ad liberandam rem publicam conspiravit,

    id. Fam. 10, 12, 4; cf. id. Phil. 3, 5, 13; Col. 3, 13, 7.— Impers.: in commune conspirabatur ab utroque (Cic. Oecon.?) 12 praef. § 8. —
    b.
    Part.: conspiratus, mid., having agreed, combined; acting in concert:

    milites legionis VIII. subito conspirati pila conjecerunt,

    Caes. B. C. 3, 46 Kraner ad loc.—
    2.
    In a bad sense, to plot together, to enter into a conspiracy, to conspire (so freq. in the histt. after the Aug. per., esp. in Suet.).
    (α).
    Absol.: priusquam plures civitates conspirarent, Caes. B. G. 3, 10 fin.; id. B. C. 3, 46; Suet. Caes. 9; id. Galb. 10.—
    (β).
    With in and acc.:

    in injuriam,

    Liv. 3, 36, 9; 3, 56, 12:

    in caedem alicujus,

    Tac. A. 15, 68:

    in necem,

    Just. 16, 5, 12:

    in destinatam mortem,

    id. 20, 3, 4:

    in facinus,

    Dig. 49, 16, 3, § 21:

    in Augustum,

    Suet. Tib. 8.—Cf. impers.:

    conspiratum est in eum a sexaginta amplius,

    Suet. Caes. 80. —
    * (γ).
    With ad:

    ad res novas,

    Suet. Claud. 13.—
    * (δ).
    With ut:

    ut Senatum adorirentur,

    Suet. Caes. 9.—
    * (ε).
    With ne:

    conspirasse corporis partes, ne manus ad os cibum ferrent,

    Liv. 2, 32, 10.—
    * (ζ).
    With inf.:

    perdere aliquem,

    Suet. Claud. 37.—
    b.
    Part.: conspīrātus, a, um, having conspired, having entered into a conspiracy:

    his conspiratis factionum partibus,

    Phaedr. 1, 2, 4. —And subst.: conspīrāti, ōrum, m., like conjurati, the conspirators, Suet. Caes. 82; id. Galb. 19; id. Dom. 17; id. Ner. 43.— Hence, * conspīrātē, adv., with one accord, unanimously; in comp.:

    conspiratius ad arma concurrere,

    Just. 3, 5, 3.
    2.
    con-spīro, āvi, ātum, 1, v. a. [spira], to coil up (very rare):

    anguis se conspiravit,

    Aur. Vict. Vir. Ill. 22.

    Lewis & Short latin dictionary > conspiro

  • 82 delego

    dē-lēgo, āvi, ātum, 1, v. a., to send, assign, dispatch, delegate a person to any place, person or business; to assign, confide, commit, intrust any thing to a person (for attention, care, protection, etc.); to charge a person with a business; to lay or impose upon a person any charge, order, business, command, etc., esp. of that which one prefers not to attend to in person (good prose; not in Caes.; perh. not in Cic.; v. the doubtful passage Cic. Fam. 7, 5, 2, and Orell. ad loc.).
    I.
    In gen.
    A.
    With personal objects:

    si cui fautores delegatos viderint, etc.,

    Plaut. Am. prol. 67 and 83:

    aliquem in Tullianum,

    Liv. 29, 22 fin.:

    infantem ancillis ac nutricibus,

    Tac. G. 20; cf. id. Or. 29:

    Cassium Longinum occidendum delegaverat,

    Suet. Calig. 57:

    studiosos Catonis ad illud volumen delegamus,

    refer to, Nep. Cato 3 fin.:

    ad senatum,

    Liv. 5, 20 fin.
    B.
    With a thing as object: hunc laborem alteri delegavi, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1; so,

    curam nepotum alicui,

    Quint. 4 prooem. §

    2: officium alicui,

    id. 6 prooem. §

    1: ministerium triumviris,

    Tac. Agr. 2; cf.:

    jurisdictionem magistratibus,

    Suet. Claud. 23:

    ordinandas bibliothecas alicui,

    id. Caes. 56; cf. id. Gramm. 21:

    obsidione delegata in curam collegae,

    Liv. 9, 13:

    delegato sibi officio functi sunt,

    Lact. 1, 4, 6. —
    II.
    In partic., t. t. in the lang. of business, to assign, transfer, make over, either one who is to pay a debt or the debt itself: delegare est vice sua alium reum dare creditori, vel cui jusserit, Dig. 46, 2, 11:

    debitorem,

    ib. 12:

    debitores nobis deos,

    Sen. Ben. 4, 11; cf.:

    delegabo te ad Epicurum, ab illo fiet numeratio,

    id. Ep. 18, 14:

    nomen paterni debitoris,

    Dig. 37, 6, 1.— Absol.:

    Quinto delegabo, si quid aeri meo alieno superabit,

    Cic. Att. 13, 46, 3:

    Balbi regia condicio est delegandi,

    id. ib. 12, 12:

    terram,

    to assign, Vulg. 3 Reg. 11, 18.—
    B.
    Trop., to attribute, impute, ascribe to:

    si hoc crimen optimis nominibus delegare possumus,

    Cic. Font. 4, 8; so,

    causam peccati mortuis,

    Hirt. B. G. 8, 22, 2:

    scelera ipsa aliis,

    Tac. A. 13, 43:

    omne rei bene aut secus gestae in Etruria decus dedecusque ad Volumnium,

    Liv. 10, 19; cf.:

    servati consulis decus ad servum,

    id. 21, 46 fin.

    Lewis & Short latin dictionary > delego

  • 83 furo

    fŭro, ŭi ( perf. rare, Sen. Orest. 846; Serv. Verg. A. 1, 41 al.;

    usually supplied by insanivi,

    Diom. p. 376 P.; Prisc. 817 P.; gen. plur. part. sync. furentum, Verg. A. 11, 838), 3, v. n. [cf. Gr. thouros, hasty; thorein, thrôskô, to leap; cf. thêr, wild; Lat. fera, ferox; v. Curt. Gr. Etym. p. 256], to rage, rave (in sickness or when in a passion), to be out of one's mind, to be mad, furious (syn.: insanio, deliro, desipio).
    I.
    Lit. (class.): quem nos furorem, melancholian illi (Graeci) vocant:

    quasi vero atra bili solum mens ac non saepe vel iracundiā graviore vel timore vel dolore moveatur: quo genere Athamantem, Alcmaeonem, Ajacem, Orestem furere dicimus, etc.,

    Cic. Tusc. 3, 5, 11:

    quid est aliud furere, non cognoscere homines, non cognoscere leges, non senatum,

    id. Pis. 20, 47; cf.:

    qui valetudinis vitio furunt et melancholici dicuntur,

    id. Div. 1, 38, 81; and Dig. 23, 2, 9:

    primum inquiram, quid sit furere, etc.,

    Hor. S. 2, 3, 41:

    insanire ac furere,

    Cic. Verr. 2, 4, 18, § 39:

    furere et bacchari,

    id. Brut. 80, [p. 797] 276; cf.: non ego sanius Bacchabor Edonis: recepto Dulce mihi furere est amico, to play the fool, act foolishly (an imitation of the Anacreontic thelô thelô manênai), Hor. C. 2, 7, 28:

    Telamon iratus furere luctu filii videretur,

    to be distracted, Cic. de Or. 2, 46, 193:

    ille, si non acerrime fureret, auderet, etc.,

    id. Pis. 21, 50: furere adversus aliquem, Tiber. ap. Suet. Tib. 61:

    num furis? an prudens ludis me obscura canendo?

    Hor. S. 2, 5, 58:

    furit ille dolore,

    Ov. M. 12, 478:

    amore,

    Val. Fl. 5, 427; cf.: ex quo destiti Inachia furere, to be madly in love with (Gr. mainesthai epi tini), Hor. Epod. 11, 6:

    in aliqua,

    Quint. Decl. 289:

    in celeres iambos Misit (me) furentem,

    Hor. C. 1, 16, 25.—
    (β).
    With acc. and inf.:

    (Clodius) furebat, a Racilio se contumaciter urbaneque vexatum,

    Cic. Q. Fr. 2, 1, 3.— With inf.:

    furit vinci dominus profundi,

    Sen. Med. 597:

    ecce furit te reperire atrox Tydides,

    Hor. C. 1, 15, 27.—
    (γ).
    With acc. ( poet.):

    hunc sine me furere ante furorem,

    Verg. A. 12, 680:

    praecipuum tunc caedis opus, Gradive, furebas,

    Stat. Th. 9, 5.—
    II.
    Transf., of inanim. and abstr. things ( poet. and in post-Aug. prose):

    nubes interdum perscissa furit petulantibus auris,

    Lucr. 6, 111; cf.:

    furit mugitibus aether concussus,

    Verg. G. 3, 150:

    ventus,

    Lucr. 6, 687:

    impetus Aetnae,

    id. 2, 593; cf.:

    flamma in Aetna,

    Hor. Epod. 17, 33:

    ignis in stipulis,

    Verg. G. 3, 100:

    stella vesani leonis,

    Hor. C. 3, 29, 19:

    atra tempestas effusis imbribus,

    Verg. A. 5, 694:

    furit aestus harenis,

    id. ib. 1, 107:

    flammae furentes,

    id. ib. 4, 670:

    furit ardor edendi,

    Ov. M. 8, 828:

    nec copia argenti tantum furit vita,

    Plin. 33, 11, 53, § 147.—With acc. and inf.:

    fama furit, versos hostes Poenumque salutem Invenisse fugā,

    Sil. 7, 504.—Hence, * fŭrenter, adv., furiously:

    pueri autem aiunt eum furenter irasci,

    was furiously enraged, Cic. Att. 6, 1, 12.

    Lewis & Short latin dictionary > furo

  • 84 propendeo

    prō-pendeo, di, sum, 2 (in Plaut. As. 2, 2, 39, the correct reading is propendes), v. n., to hang forth or forward, hang down.
    I.
    Lit. (class.):

    ex ramis propendens,

    Plin. 26, 7, 20, § 36; Suet. Galb. 21:

    lanx propendet,

    Cic. Tusc. 5, 17, 51.—
    II.
    Trop.
    A.
    (The figure borrowed from the descending scale of a balance.) To weigh more, haec the preponderance:

    nec dependes nec propendes,

    weighest neither less nor more, Plaut. As. 2, 2, 39:

    si bona propendent,

    Cic. Tuse. 5, 31, 86.—
    B.
    To be inclined or disposed to any thing:

    si suā sponte quo impellimus, inclinant atque propendent,

    Cic. de Or. 2, 44, 18.—
    C.
    To be well disposed, favorable:

    inclinatione voluntatis propendere in aliquem,

    Cic. de Or. 2, 29, 129.—Hence, prō-pensus, a, um, P. a.
    A.
    Lit., hanging down (post-class.):

    propensum labrum,

    Sol. 20:

    propenso sesquipede,

    Pers. 1, 57 dub. —
    2.
    Transf., = magno pene praeditus (post-class.), Capitol. Gord. 19.—
    B.
    Trop.
    1.
    Inclining towards, coming near, approaching (class.); with ad:

    disputatio ad veritatis similitudinem propensior,

    Cic. N. D. 3, 40, 94:

    ad veritatem,

    id. Div. 1, 5, 9. —
    2.
    Heavy, weighty, important (class.):

    illa de meā pecuniā ramenta fiat plumea propensior,

    Plaut. Bacch. 3, 4, 15:

    id fit propensius,

    more weighty, important, Cic. Par. 3, 2, 24.—
    3.
    Inclined, disposed, prone to any thing (syn. proclivis); usually constr. with ad or in and acc.; rarely with dat.
    (α).
    With ad:

    non tam propensus ad misericordiam, quam inclinatus ad severitatem videbatur,

    Cic. Rosc. Am. 30, 85:

    ad dicendum,

    id. Fin. 3, 20, 66:

    animus propensus ad salutem alicujus,

    id. Fam. 4, 13, 5:

    ad liberalitatem,

    id. Lael. 9, 31.— Comp.:

    paulo ad voluptates propensior,

    Cic. Off. 1, 30, 105:

    ad lenitatem,

    id. Mur. 31, 64:

    animus alius ad alia vitia propensior,

    id. Tusc. 4, 37, 81:

    sunt propensiores ad bene merendum quam ad reposcendum,

    id. Lael. 9, 32.—
    (β).
    With in and acc.:

    propensus in alteram partem,

    Cic. Att. 8, 3, 4.— Comp.:

    propensior benignitas esse debebit in calamitosos,

    Cic. Off. 2, 18, 62:

    in neutram partem propensiores,

    id. Fin. 5, 11, 30.—
    (γ).
    With dat.:

    in divisione regni propensior fuisse Alexandro videbatur,

    more disposed to favor Alexander, Just. 16, 1, 2 (al. pro Alexandro).—
    (δ).
    Absol., well-disposed, favorable, willing, ready (class.):

    propenso animo aliquid facere,

    Cic. Att. 13, 21, 7; Liv. 37, 54:

    propensum favorem petiit,

    Ov. M. 14, 706.— Sup.: propensissimā civitatum voluntate, Auct. B. Alex. 26.—Hence, adv.: prōpensē, willingly, readily, with inclination (class.): conspiratio propense facta, Lentulus ap. Cic. Fam. 12, 15, 3.— Comp.:

    propensius senatum facturum,

    Liv. 37, 52:

    eoque propensius laudandus est,

    App. Flor. p. 98 Oud.

    Lewis & Short latin dictionary > propendeo

  • 85 recito

    rĕ-cĭto, āvi, ātum, 1, v. a.
    I.
    In the best prose, a publicist's t. t., to read out, recite a document, statement, report, etc., in public proceedings:

    alicujus testimonium,

    Cic. Verr. 2, 2, 8, § 23; cf.:

    testimonia tabulasve,

    Quint. 7, 10, 13:

    litteras in concione,

    Cic. Att. 8, 9, 2:

    litteras in senatu,

    id. Fam. 10, 12, 1; Caes. B. C. 1, 1; Sall. C. 34, 3; cf. Cic. Fam. 10, 16, 1; 12, 25, 1; Caes. B. G. 7, 48:

    edictum,

    Cic. Quint. 29, 89; id. Verr. 2, 3, 10, § 26:

    orationem,

    id. Planc. 30, 74:

    nolo cetera recitare,

    id. ib.:

    epistulam meam,

    id. Sull. 24, 67:

    quid ego nunc hic Chlori testimonium recitem?

    id. Verr. 2, 2, 8, § 23:

    rogationem suam populo,

    Quint. 10, 5, 13:

    testamentum,

    id. 9, 2, 35:

    recitet ex codice,

    Cic. Verr. 2, 3, 10, § 26; so,

    responsum ex scripto,

    Liv. 23, 11:

    de tabulis publicis,

    Cic. Fl. 17, 40:

    auctionem populi Romani de legis scripto,

    id. Agr. 2, 18, 48:

    elogium de testamento,

    id. Clu. 48, 135.—

    Of persons: testamento si recitatus heres esset pupillus Cornelius,

    Cic. Caecin. 19, 54; so,

    heres,

    Plin. 7, 52, 53, § 177:

    aliquem praeterire in recitando senatu,

    in the list of senators, Cic. Dom. 32, 84; so,

    senatum,

    Liv. 29, 37: aut recitatis in actione, aut nominatis testibus, by reading over the witnesses (i. e. their testimony) or by simply naming them, Quint. 5, 7, 25; v. Spald. ad h. l. —
    II.
    In gen., to read out, recite any thing in public (freq. since the Aug. per., after which it became customary to recite one's own works before audiences; cf.: pronuntio, declamo): To. At clare recitato. Do. Tace, dum perlego, Plaut. Pers. 4, 3, 30:

    postquam recitasti quod erat cerae creditum,

    id. ib. 4, 3, 59:

    in medio, qui Scripta foro recitent, sunt multi,

    Hor. S. 1, 4, 75; cf. id. ib. 1, 4, 23; id. Ep. 1, 19, 42; 2, 1, 223; Ov. Tr. 4, 10, 45; id. P. 3, 5, 39; Juv. 8, 126; 3, 9; Plin. Ep. 7, 17, 1; 1, 5, 4; 1, 13; 2, 10, 6 et saep. al.—With dat.:

    nec recitem cuiquam nisi amicis,

    Hor. S. 1, 4, 73:

    Quinctilio si quid recitares,

    id. A. P. 438:

    nec illi... verba ultra suppeditavere quam ut sacramentum recitaret,

    Tac. H. 4, 59.—
    B.
    To repeat from memory, say by heart, recite:

    quin etiam recitare, si qua meminerunt, cogendi sunt (phrenetici),

    Cels. 3, 18, 39; Mart. 9, 83, 4. —
    C.
    Of prayers, to say, offer (eccl. Lat.):

    orationes,

    Vulg. Tob. 3, 25.

    Lewis & Short latin dictionary > recito

  • 86 religio

    rĕlĭgĭo (in poetry also rellĭgĭo, to lengthen the first syllable), ōnis, f. [Concerning the etymology of this word, various opinions were prevalent among the ancients. Cicero (N. D. 2, 28, 72) derives it from relĕgere, an etymology favored by the verse cited ap. Gell. 4, 9, 1, religentem esse oportet, religiosum nefas; whereas Servius (ad Verg. A. 8, 349), Lactantius (4, 28), Augustine (Retract. 1, 13), al., assume religare as the primitive, and for this derivation Lactantius cites the expression of Lucretius (1, 931; 4, 7): religionum nodis animos exsolvere. Modern etymologists mostly agree with this latter view, assuming as root lig, to bind, whence also lic-tor, lex, and ligare; hence, religio sometimes means the same as obligatio; v. Corss. Aussprache, 1, 444 sq.; cf. Munro ad Lucr. 1, 109.]
    I.
    Reverence for God ( the gods), the fear of God, connected with a careful pondering of divine things; piety, religion, both pure inward piety and that which is manifested in religious rites and ceremonies;

    hence the rites and ceremonies, as well as the entire system of religion and worship, the res divinae or sacrae, were frequently called religio or religiones (cf. our use of the word religion): qui omnia, quae ad cultum deorum pertinerent, diligenter retractarent et tamquam relegerent, sunt dicti religiosi ex relegendo, ut elegantes ex elegendo, tamquam a diligendo diligentes, ex intellegendo intellegentes: his enim in verbis omnibus inest vis legendi eadem, quae in religioso,

    Cic. N. D. 2, 28, 72:

    religione id est cultu deorum,

    id. ib. 2, 3, 8:

    religio est, quae superioris cujusdam naturae (quam divinam vocant) curam caerimoniamque affert,

    id. Inv. 2, 53, 161:

    (Pompilius) animos ardentes consuetudine et cupiditate bellandi religionum caeremoniis mitigavit, etc.,

    id. Rep. 2, 14, 26;

    with which cf.: illa diuturna pax Numae mater huic urbi juris et religionis fuit,

    id. ib. 5, 2, 3:

    de auguriis, responsis, religione denique omni,

    Quint. 12, 2, 21:

    unde enim pietas? aut a quibus religio?

    Cic. Rep. 1, 2, 2; cf. id. Leg. 2, 11, 26:

    aliquem a pietate, religione deducere,

    id. Verr. 2, 4, 6, § 12:

    horum sententiae omnium non modo superstitionem tollunt, in quā inest timor inanis deorum, sed etiam religionem, quae deorum cultu pio continetur, etc.,

    id. N. D. 1, 42, 117:

    quis enim istas (Democriti) imagines... aut cultu aut religione dignas judicare?

    id. ib. 1, 43, 121; cf.:

    cum animus cultum deorum et puram religionem susceperit,

    id. Leg. 1, 23, 60:

    sacra Cereris summa majores nostri religione confici caerimoniaque voluerunt,

    id. Balb. 24, 55; cf. id. Leg. 2, 22, 55:

    in quibus erant omnia, quae sceleri propiora sunt quam religioni,

    id. Verr. 2, 4, 50, § 112:

    nec vero superstitione tollenda religio tollitur,

    id. Div. 2, 72, 148; cf. id. Part. 23, 31:

    medemini religioni sociorum, judices, conservate vestram. Neque enim haec externa vobis est religio (sc. Cereris) neque aliena, etc.,

    id. Verr. 2, 4, 51, § 114:

    istorum religio sacrorum,

    id. Fl. 28, 69; id. Verr. 2, 4, 6, § 12; cf. id. ib. 2, 4, 8, §

    18: religio deorum immortalium,

    id. Lael. 25, 96; cf.:

    per deos immortales! eos ipsos, de quorum religione jam diu dicimus,

    id. Verr. 2, 4, 47, § 105:

    religio divum,

    Lucr. 6, 1276:

    mira quaedam totā Siciliā privatim ac publice religio est Cereris Hennensis... quantam esse religionem convenit eorum, apud quos eam (Cererem) natam esse constat?... tanta erit enim auctoritas illius religionis, ut, etc.,

    Cic. Verr. 2, 4, 49, § 107; cf. id. ib. 2, 4, 45, §

    99: qui (Mercurius) apud eos summā religione coleretur,

    id. ib. 2, 4, 39, § 84; cf. id. ib. 2, 4, 39, § 85;

    2, 4, 44, § 96: (simulacrum Dianae) translatum Carthaginem locum tantum hominesque mutarat: religionem quidem pristinam conservabat,

    id. ib. 2, 4, 33, § 72; cf.

    , of the same,

    id. ib. 2, 4, 35, §

    78: fanum Junonis tantā religione semper fuit, ut... semper inviolatum sanctumque fuit,

    enjoyed such honor, was held in such reverence, id. ib. 2, 4, 46, § 103;

    2, 4, 58, § 129: hac (panacea) evulsā scrobem repleri vario genere frugum religio est,

    is a religious custom, Plin. 25, 4, 11, § 30; cf.:

    et obrui tales religio est,

    id. 30, 5, 14, § 42:

    hi (barbari) ignari totius negotii ac religionis,

    of religious belief, of religion, Cic. Verr. 2, 4, 35, § 77; cf.:

    venit mihi fani, loci, religionis illius in mentem,

    id. ib. 2, 4, 50, §

    110: de religione queri,

    id. ib. 2, 4, 51, § 113.—In late and eccl. Lat., a religious ordinance, ceremony, rite:

    quae est ista religio?

    Vulg. Exod. 12, 26:

    ista est religio victimae,

    id. Num. 19, 2.—In plur.:

    expertes religionum omnium,

    Cic. N. D. 1, 42, 119:

    qui in bello religionum et consuetudinis jura continent,

    id. Verr. 2, 4, 55, § 122; cf.:

    a quibus (rebus) etiam oculos cohibere te religionum jura cogebant,

    id. ib. 2, 4, 45, §

    101: religiones expiare,

    id. Mil. 27, 73:

    ceterae (nationes) pro religionibus suis bella suscipiunt, istae contra omnium religiones,

    id. Font. 9, 30: Druides religiones interpretantur, religious matters, religion, Caes. B. G. 6, 13:

    scientia morum ac religionum ejus rei publicae,

    Quint. 12, 3, 1:

    civitas religionibus dedita,

    Plin. Pan. 74, 5:

    liberum a religionibus matutinum,

    Col. 6, 2, 3.
    II.
    Transf.
    A.
    Subject., conscientiousness, scrupulousness arising from religion, religious scruples, scruples of conscience, religious awe, etc. (cf. sanctimonia):

    refrenatus religione,

    Lucr. 5, 1114:

    oppressa gravi sub religione vita,

    id. 1, 64:

    sese cum summā religione, tum summo metu legum et judiciorum teneri,

    Cic. Verr. 2, 4, 34, § 75; cf.:

    ut eam non metus, non religio contineret,

    id. ib. 2, 4, 45, §

    101: memini perturbari exercitum nostrum religione et metu, quod serenā nocte subito candens et plena luna defecisset,

    id. Rep. 1, 15, 23:

    tantā religione obstricta tota provincia est, tanta superstitio ex istius facto mentes omnium Siculorum occupavit, ut, etc.,

    id. Verr. 2, 4, 51, § 113; cf.:

    obstrinxisti religione populum Romanum,

    id. Phil. 2, 33, 83:

    recitatis litteris oblata religio Cornuto est, etc.,

    id. Fam. 10, 12, 3:

    ad oblatam aliquam religionem,

    id. Agr. 1, 2, 5:

    non recordabantur, quam parvulae saepe causae vel falsae suspicionis vel terroris repentini vel objectae religionis magna detrimenta intulissent,

    Caes. B. C. 3, 72:

    obicere religionem,

    Plaut. Merc. 5, 2, 40; cf.:

    inicere religionem alicui,

    Cic. Caecin. 33, 97:

    vide ne quid Catulus attulerit religionis,

    id. de Or. 2, 90, 367:

    Gracchus cum rem illam in religionem populo venisse sentiret, ad senatum retulit,

    id. N. D. 2, 4, 10:

    nec eam rem habuit religioni,

    id. Div. 1, 35, 77:

    ut quae religio C. Mario non fuerat, quo minus C. Glauciam praetorem occideret, eā nos religione in privato P. Lentulo puniendo liberaremur,

    id. Cat. 3, 6, 15:

    tunc quoque, ne confestim bellum indiceretur, religio obstitit,

    Liv. 4, 30:

    cum ibi quoque religio obstaret, ne, etc... augures consulti eam religionem eximere,

    id. 4, 31:

    cum plenā religione civitas esset,

    id. 7, 28; 21, 62:

    nihil esse mihi, religio'st dicere,

    Ter. Heaut. 2, 1, 16; cf.:

    ut velut numine aliquo defensa castra oppugnare iterum, religio fuerit,

    Liv. 2, 62; 6, 27:

    rivos deducere nulla Religio vetuit (with fas et jura sinunt),

    Verg. G. 1, 270:

    nulla mihi Religio est,

    Hor. S. 1, 9, 71:

    nullā religione, ut scelus tegat, posse constrin gi,

    Curt. 6, 7, 7:

    quosdam religio ceperit ulterius quicquam eo die conandi,

    Liv. 28, 15; cf.:

    movendi inde thesauros incussa erat religio,

    id. 29, 18:

    religio fuit, denegare nolui,

    Plaut. Curc. 2, 3, 71.—In plur.: non demunt animis curas ac religiones Persarum montes, Varr. ap. Non. 379, 11:

    artis Religionum animum nodis exsolvere,

    Lucr. 1, 932; 4, 7:

    religionibus atque minis obsistere vatum,

    id. 1, 109:

    plerique novas sibi ex loco religiones fingunt,

    Caes. B. G. 6, 37:

    natio est omnis Gallorum admodum dedita religionibus,

    id. ib. 6, 16:

    religionibus impediri,

    id. ib. 5, 6; Auct. B. Alex. 74; Phaedr. 4, 10, 4:

    plenis religionum animis, prodigia insuper nunciata,

    Liv. 41, 16:

    nullus locus non religionum deorumque est plenus,

    id. 5, 52, 2:

    pontifices flaminesque neglegentiores publicarum religionum esse,

    id. 5, 52, 5.—
    b.
    Meton. ( effect. pro causā), a religious offence, giving rise to scruples of conscience:

    ut si profectus non esset, nullā tamen mendacii religione obstrictus videretur,

    Caes. B. C. 1, 11:

    liberaret religione templum,

    Liv. 45, 5:

    se domumque religione exsolvere,

    id. 5, 23.—In plur.:

    inexpiabiles religiones in rem publicam inducere,

    Cic. Phil. 1, 6, 13.—
    c.
    In partic.: religio jurisjurandi, or absol., scrupulousness in the fulfilment of an oath, the obligation of an oath, plighted faith:

    religione jurisjurandi ac metu deorum in testimoniis dicendis commoveri,

    Cic. Font. 9, 20; so,

    jurisjurandi,

    Caes. B. C. 1, 76 fin.; 3, 28; cf.:

    nec Achaeos religione obstringerent,

    Liv. 39, 37; Just. 1, 9, 18; 18, 6, 11. — Absol., Caes. B. C. 2, 32:

    nocturna proelia esse vitanda, quod perterritus miles in civili dissensione timori magis quam religioni consulere consuerit,

    id. ib. 1, 67:

    religionem servare,

    Nep. Ages. 2, 5.—
    2.
    In gen., a strict scrupulousness, anxiety, punctiliousness, conscientiousness, exactness, etc.: Atheniensium semper fuit prudens sincerumque judicium, nihil ut possent nisi incorruptum audire et elegans. Eorum religioni cum serviret orator, nullum verbum insolens, [p. 1557] nullum odiosum ponere audebat, Cic. Or. 8, 25; cf. id. ib. 11, 36; id. Brut. 82, 283:

    fide et religione vitae defendi,

    id. Deiot. 6, 16; cf.:

    propter fidem et religionem judicis,

    id. Rosc. Com. 15, 45; and:

    testimoniorum religionem et fidem,

    id. Fl. 4, 9:

    homo sine ullā religione ac fide,

    Nep. Chabr. 8, 2:

    sin est in me ratio rei publicae, religio privati officii, etc.,

    Cic. Sull. 3, 10; so,

    officii,

    id. Verr. 2, 3, 1, § 2:

    religio in consilio dando,

    id. Fam. 11, 29, 1:

    alicujus facta ad antiquae religionis rationem exquirere,

    id. Verr. 2, 4, 5, § 10; so,

    antiqua,

    id. Caecin. 10, 28:

    nefas est religionem decipi judicantis,

    Amm. 30, 4, 10.—In plur.:

    judicum religiones,

    Cic. de Or. 1, 8, 31.—
    B.
    Object.
    1.
    Abstr., the holiness, sacredness, sanctity inhering in any religious object (a deity, temple, utensils, etc.; cf.

    sanctitas): quae (fortissimorum civium mentes) mihi videntur ex hominum vitā ad deorum religionem et sanctimoniam demigrasse,

    Cic. Rab. Perd. 10, 30:

    propter singularem ejus fani religionem,

    id. Verr. 2, 4, 44, § 96:

    in sacerdotibus tanta offusa oculis animoque religio,

    Liv. 2, 40, 3; so,

    fani,

    Cic. Verr. 2, 4, 50, § 110; id. Inv. 2, 1, 1:

    sacrarii,

    id. Verr. 2, 4, 3, § 5:

    templorum,

    Tac. H. 1, 40:

    signi,

    Cic. Verr. 2, 4, 57, § 127:

    jam tum religio pavidos terrebat agrestes Dira loci,

    Verg. A. 8, 349.—
    2.
    Concr., an object of religious veneration, a sacred place or thing:

    uno tempore Agrigentini beneficium Africani (sc. signum Apollinis), religionem domesticam, ornamentum urbis, etc.... requirebant,

    Cic. Verr. 2, 4, 43, § 93; cf.:

    religionem restituere,

    id. ib. 2, 4, 36, §

    80: sacrorum omnium et religionum hostis praedoque,

    id. ib.; cf.:

    praedo religionum,

    id. ib. 2, 4, 43, §

    95: quem tibi deum tantis eorum religionibus violatis auxilio futurum putas?

    id. ib. 2, 4, 35, § 78; cf.:

    est sceleris, quod religiones maximas violavit,

    id. ib. 2, 4, 41, § 88.— Poet.:

    quae religio aut quae machina belli, of the Trojan horse,

    Verg. A. 2, 151.—
    (β).
    A system of religious belief, a religion (late Lat.):

    Christiana,

    Christianity, Eutr. 10, 16 fin.; Leo M. Serm. 66, 2 init.:

    Christianam religionem absolutam et simplicem anili superstitione confundens,

    Amm. 21, 16, 18; Lact. 5, 2, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > religio

  • 87 relligio

    rĕlĭgĭo (in poetry also rellĭgĭo, to lengthen the first syllable), ōnis, f. [Concerning the etymology of this word, various opinions were prevalent among the ancients. Cicero (N. D. 2, 28, 72) derives it from relĕgere, an etymology favored by the verse cited ap. Gell. 4, 9, 1, religentem esse oportet, religiosum nefas; whereas Servius (ad Verg. A. 8, 349), Lactantius (4, 28), Augustine (Retract. 1, 13), al., assume religare as the primitive, and for this derivation Lactantius cites the expression of Lucretius (1, 931; 4, 7): religionum nodis animos exsolvere. Modern etymologists mostly agree with this latter view, assuming as root lig, to bind, whence also lic-tor, lex, and ligare; hence, religio sometimes means the same as obligatio; v. Corss. Aussprache, 1, 444 sq.; cf. Munro ad Lucr. 1, 109.]
    I.
    Reverence for God ( the gods), the fear of God, connected with a careful pondering of divine things; piety, religion, both pure inward piety and that which is manifested in religious rites and ceremonies;

    hence the rites and ceremonies, as well as the entire system of religion and worship, the res divinae or sacrae, were frequently called religio or religiones (cf. our use of the word religion): qui omnia, quae ad cultum deorum pertinerent, diligenter retractarent et tamquam relegerent, sunt dicti religiosi ex relegendo, ut elegantes ex elegendo, tamquam a diligendo diligentes, ex intellegendo intellegentes: his enim in verbis omnibus inest vis legendi eadem, quae in religioso,

    Cic. N. D. 2, 28, 72:

    religione id est cultu deorum,

    id. ib. 2, 3, 8:

    religio est, quae superioris cujusdam naturae (quam divinam vocant) curam caerimoniamque affert,

    id. Inv. 2, 53, 161:

    (Pompilius) animos ardentes consuetudine et cupiditate bellandi religionum caeremoniis mitigavit, etc.,

    id. Rep. 2, 14, 26;

    with which cf.: illa diuturna pax Numae mater huic urbi juris et religionis fuit,

    id. ib. 5, 2, 3:

    de auguriis, responsis, religione denique omni,

    Quint. 12, 2, 21:

    unde enim pietas? aut a quibus religio?

    Cic. Rep. 1, 2, 2; cf. id. Leg. 2, 11, 26:

    aliquem a pietate, religione deducere,

    id. Verr. 2, 4, 6, § 12:

    horum sententiae omnium non modo superstitionem tollunt, in quā inest timor inanis deorum, sed etiam religionem, quae deorum cultu pio continetur, etc.,

    id. N. D. 1, 42, 117:

    quis enim istas (Democriti) imagines... aut cultu aut religione dignas judicare?

    id. ib. 1, 43, 121; cf.:

    cum animus cultum deorum et puram religionem susceperit,

    id. Leg. 1, 23, 60:

    sacra Cereris summa majores nostri religione confici caerimoniaque voluerunt,

    id. Balb. 24, 55; cf. id. Leg. 2, 22, 55:

    in quibus erant omnia, quae sceleri propiora sunt quam religioni,

    id. Verr. 2, 4, 50, § 112:

    nec vero superstitione tollenda religio tollitur,

    id. Div. 2, 72, 148; cf. id. Part. 23, 31:

    medemini religioni sociorum, judices, conservate vestram. Neque enim haec externa vobis est religio (sc. Cereris) neque aliena, etc.,

    id. Verr. 2, 4, 51, § 114:

    istorum religio sacrorum,

    id. Fl. 28, 69; id. Verr. 2, 4, 6, § 12; cf. id. ib. 2, 4, 8, §

    18: religio deorum immortalium,

    id. Lael. 25, 96; cf.:

    per deos immortales! eos ipsos, de quorum religione jam diu dicimus,

    id. Verr. 2, 4, 47, § 105:

    religio divum,

    Lucr. 6, 1276:

    mira quaedam totā Siciliā privatim ac publice religio est Cereris Hennensis... quantam esse religionem convenit eorum, apud quos eam (Cererem) natam esse constat?... tanta erit enim auctoritas illius religionis, ut, etc.,

    Cic. Verr. 2, 4, 49, § 107; cf. id. ib. 2, 4, 45, §

    99: qui (Mercurius) apud eos summā religione coleretur,

    id. ib. 2, 4, 39, § 84; cf. id. ib. 2, 4, 39, § 85;

    2, 4, 44, § 96: (simulacrum Dianae) translatum Carthaginem locum tantum hominesque mutarat: religionem quidem pristinam conservabat,

    id. ib. 2, 4, 33, § 72; cf.

    , of the same,

    id. ib. 2, 4, 35, §

    78: fanum Junonis tantā religione semper fuit, ut... semper inviolatum sanctumque fuit,

    enjoyed such honor, was held in such reverence, id. ib. 2, 4, 46, § 103;

    2, 4, 58, § 129: hac (panacea) evulsā scrobem repleri vario genere frugum religio est,

    is a religious custom, Plin. 25, 4, 11, § 30; cf.:

    et obrui tales religio est,

    id. 30, 5, 14, § 42:

    hi (barbari) ignari totius negotii ac religionis,

    of religious belief, of religion, Cic. Verr. 2, 4, 35, § 77; cf.:

    venit mihi fani, loci, religionis illius in mentem,

    id. ib. 2, 4, 50, §

    110: de religione queri,

    id. ib. 2, 4, 51, § 113.—In late and eccl. Lat., a religious ordinance, ceremony, rite:

    quae est ista religio?

    Vulg. Exod. 12, 26:

    ista est religio victimae,

    id. Num. 19, 2.—In plur.:

    expertes religionum omnium,

    Cic. N. D. 1, 42, 119:

    qui in bello religionum et consuetudinis jura continent,

    id. Verr. 2, 4, 55, § 122; cf.:

    a quibus (rebus) etiam oculos cohibere te religionum jura cogebant,

    id. ib. 2, 4, 45, §

    101: religiones expiare,

    id. Mil. 27, 73:

    ceterae (nationes) pro religionibus suis bella suscipiunt, istae contra omnium religiones,

    id. Font. 9, 30: Druides religiones interpretantur, religious matters, religion, Caes. B. G. 6, 13:

    scientia morum ac religionum ejus rei publicae,

    Quint. 12, 3, 1:

    civitas religionibus dedita,

    Plin. Pan. 74, 5:

    liberum a religionibus matutinum,

    Col. 6, 2, 3.
    II.
    Transf.
    A.
    Subject., conscientiousness, scrupulousness arising from religion, religious scruples, scruples of conscience, religious awe, etc. (cf. sanctimonia):

    refrenatus religione,

    Lucr. 5, 1114:

    oppressa gravi sub religione vita,

    id. 1, 64:

    sese cum summā religione, tum summo metu legum et judiciorum teneri,

    Cic. Verr. 2, 4, 34, § 75; cf.:

    ut eam non metus, non religio contineret,

    id. ib. 2, 4, 45, §

    101: memini perturbari exercitum nostrum religione et metu, quod serenā nocte subito candens et plena luna defecisset,

    id. Rep. 1, 15, 23:

    tantā religione obstricta tota provincia est, tanta superstitio ex istius facto mentes omnium Siculorum occupavit, ut, etc.,

    id. Verr. 2, 4, 51, § 113; cf.:

    obstrinxisti religione populum Romanum,

    id. Phil. 2, 33, 83:

    recitatis litteris oblata religio Cornuto est, etc.,

    id. Fam. 10, 12, 3:

    ad oblatam aliquam religionem,

    id. Agr. 1, 2, 5:

    non recordabantur, quam parvulae saepe causae vel falsae suspicionis vel terroris repentini vel objectae religionis magna detrimenta intulissent,

    Caes. B. C. 3, 72:

    obicere religionem,

    Plaut. Merc. 5, 2, 40; cf.:

    inicere religionem alicui,

    Cic. Caecin. 33, 97:

    vide ne quid Catulus attulerit religionis,

    id. de Or. 2, 90, 367:

    Gracchus cum rem illam in religionem populo venisse sentiret, ad senatum retulit,

    id. N. D. 2, 4, 10:

    nec eam rem habuit religioni,

    id. Div. 1, 35, 77:

    ut quae religio C. Mario non fuerat, quo minus C. Glauciam praetorem occideret, eā nos religione in privato P. Lentulo puniendo liberaremur,

    id. Cat. 3, 6, 15:

    tunc quoque, ne confestim bellum indiceretur, religio obstitit,

    Liv. 4, 30:

    cum ibi quoque religio obstaret, ne, etc... augures consulti eam religionem eximere,

    id. 4, 31:

    cum plenā religione civitas esset,

    id. 7, 28; 21, 62:

    nihil esse mihi, religio'st dicere,

    Ter. Heaut. 2, 1, 16; cf.:

    ut velut numine aliquo defensa castra oppugnare iterum, religio fuerit,

    Liv. 2, 62; 6, 27:

    rivos deducere nulla Religio vetuit (with fas et jura sinunt),

    Verg. G. 1, 270:

    nulla mihi Religio est,

    Hor. S. 1, 9, 71:

    nullā religione, ut scelus tegat, posse constrin gi,

    Curt. 6, 7, 7:

    quosdam religio ceperit ulterius quicquam eo die conandi,

    Liv. 28, 15; cf.:

    movendi inde thesauros incussa erat religio,

    id. 29, 18:

    religio fuit, denegare nolui,

    Plaut. Curc. 2, 3, 71.—In plur.: non demunt animis curas ac religiones Persarum montes, Varr. ap. Non. 379, 11:

    artis Religionum animum nodis exsolvere,

    Lucr. 1, 932; 4, 7:

    religionibus atque minis obsistere vatum,

    id. 1, 109:

    plerique novas sibi ex loco religiones fingunt,

    Caes. B. G. 6, 37:

    natio est omnis Gallorum admodum dedita religionibus,

    id. ib. 6, 16:

    religionibus impediri,

    id. ib. 5, 6; Auct. B. Alex. 74; Phaedr. 4, 10, 4:

    plenis religionum animis, prodigia insuper nunciata,

    Liv. 41, 16:

    nullus locus non religionum deorumque est plenus,

    id. 5, 52, 2:

    pontifices flaminesque neglegentiores publicarum religionum esse,

    id. 5, 52, 5.—
    b.
    Meton. ( effect. pro causā), a religious offence, giving rise to scruples of conscience:

    ut si profectus non esset, nullā tamen mendacii religione obstrictus videretur,

    Caes. B. C. 1, 11:

    liberaret religione templum,

    Liv. 45, 5:

    se domumque religione exsolvere,

    id. 5, 23.—In plur.:

    inexpiabiles religiones in rem publicam inducere,

    Cic. Phil. 1, 6, 13.—
    c.
    In partic.: religio jurisjurandi, or absol., scrupulousness in the fulfilment of an oath, the obligation of an oath, plighted faith:

    religione jurisjurandi ac metu deorum in testimoniis dicendis commoveri,

    Cic. Font. 9, 20; so,

    jurisjurandi,

    Caes. B. C. 1, 76 fin.; 3, 28; cf.:

    nec Achaeos religione obstringerent,

    Liv. 39, 37; Just. 1, 9, 18; 18, 6, 11. — Absol., Caes. B. C. 2, 32:

    nocturna proelia esse vitanda, quod perterritus miles in civili dissensione timori magis quam religioni consulere consuerit,

    id. ib. 1, 67:

    religionem servare,

    Nep. Ages. 2, 5.—
    2.
    In gen., a strict scrupulousness, anxiety, punctiliousness, conscientiousness, exactness, etc.: Atheniensium semper fuit prudens sincerumque judicium, nihil ut possent nisi incorruptum audire et elegans. Eorum religioni cum serviret orator, nullum verbum insolens, [p. 1557] nullum odiosum ponere audebat, Cic. Or. 8, 25; cf. id. ib. 11, 36; id. Brut. 82, 283:

    fide et religione vitae defendi,

    id. Deiot. 6, 16; cf.:

    propter fidem et religionem judicis,

    id. Rosc. Com. 15, 45; and:

    testimoniorum religionem et fidem,

    id. Fl. 4, 9:

    homo sine ullā religione ac fide,

    Nep. Chabr. 8, 2:

    sin est in me ratio rei publicae, religio privati officii, etc.,

    Cic. Sull. 3, 10; so,

    officii,

    id. Verr. 2, 3, 1, § 2:

    religio in consilio dando,

    id. Fam. 11, 29, 1:

    alicujus facta ad antiquae religionis rationem exquirere,

    id. Verr. 2, 4, 5, § 10; so,

    antiqua,

    id. Caecin. 10, 28:

    nefas est religionem decipi judicantis,

    Amm. 30, 4, 10.—In plur.:

    judicum religiones,

    Cic. de Or. 1, 8, 31.—
    B.
    Object.
    1.
    Abstr., the holiness, sacredness, sanctity inhering in any religious object (a deity, temple, utensils, etc.; cf.

    sanctitas): quae (fortissimorum civium mentes) mihi videntur ex hominum vitā ad deorum religionem et sanctimoniam demigrasse,

    Cic. Rab. Perd. 10, 30:

    propter singularem ejus fani religionem,

    id. Verr. 2, 4, 44, § 96:

    in sacerdotibus tanta offusa oculis animoque religio,

    Liv. 2, 40, 3; so,

    fani,

    Cic. Verr. 2, 4, 50, § 110; id. Inv. 2, 1, 1:

    sacrarii,

    id. Verr. 2, 4, 3, § 5:

    templorum,

    Tac. H. 1, 40:

    signi,

    Cic. Verr. 2, 4, 57, § 127:

    jam tum religio pavidos terrebat agrestes Dira loci,

    Verg. A. 8, 349.—
    2.
    Concr., an object of religious veneration, a sacred place or thing:

    uno tempore Agrigentini beneficium Africani (sc. signum Apollinis), religionem domesticam, ornamentum urbis, etc.... requirebant,

    Cic. Verr. 2, 4, 43, § 93; cf.:

    religionem restituere,

    id. ib. 2, 4, 36, §

    80: sacrorum omnium et religionum hostis praedoque,

    id. ib.; cf.:

    praedo religionum,

    id. ib. 2, 4, 43, §

    95: quem tibi deum tantis eorum religionibus violatis auxilio futurum putas?

    id. ib. 2, 4, 35, § 78; cf.:

    est sceleris, quod religiones maximas violavit,

    id. ib. 2, 4, 41, § 88.— Poet.:

    quae religio aut quae machina belli, of the Trojan horse,

    Verg. A. 2, 151.—
    (β).
    A system of religious belief, a religion (late Lat.):

    Christiana,

    Christianity, Eutr. 10, 16 fin.; Leo M. Serm. 66, 2 init.:

    Christianam religionem absolutam et simplicem anili superstitione confundens,

    Amm. 21, 16, 18; Lact. 5, 2, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > relligio

  • 88 renuncio

    rĕ-nuntĭo ( rĕnuncĭo), āvi, ātum, 1, v. a.
    I. A.
    In gen. (rare and mostly ante-class.;

    syn. refero): quid nunc renuntiem abs te responsum, Chreme?

    Ter. Heaut. 4, 8, 18:

    hoc alii mihi renuntiant,

    Plaut. Ps. 1, 5, 6; cf. id. ib. 1, 5, 36:

    quia nihil a quoquam renuntiabatur,

    no answer was brought, Suet. Ner. 47:

    teque ad patrem esse mortuum renuntiem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 49.—With obj.clause:

    istaec quae tibi renuntiantur, filium te velle circumducere,

    Plaut. Ps. 1, 5, 15:

    quasi non tibi renuntiata sint haec, sic fore,

    Ter. And. 3, 2, 28:

    Alexandro regi renuntiatam adeo divitem (insulam),

    Plin. 6, 31, 36, § 198:

    is me nunc renuntiare repudium jussit tibi,

    Plaut. Aul. 4, 10, 54; Ter. Phorm. 4, 3, 72:

    deliberet renuntietque hodie mihi, Velintne annon,

    id. Hec. 3, 5, 58:

    hunc metuebam, ne meae Uxori renuntiaret de pallā,

    Plaut. Men. 2, 3, 67.— Impers., Plaut. Aul. 4, 1, 18: posteaquam mihi renuntiatum est de obitu Tulliae filiae tuae, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 1:

    tibi renuntiari sic me habere in animo,

    Cic. Clu. 5, 17.— Absol.:

    abi et renuntia,

    Plaut. Bacch. 4, 2, 10; Ter. Heaut. 4, 4, 5:

    rus abiisse aiebant, nunc domum renuntio,

    Plaut. Merc. 4, 5, 2:

    huc,

    Ter. And. 3, 4, 15:

    ita mihi renuntiatum est, quibus credo satis,

    Plaut. Poen. 3, 5, 19; so,

    renuntiatum est,

    Ter. And. 3, 2, 21.—
    B.
    In partic., publicists' and jurid. t. t., to state officially, to report, declare, proclaim, announce, etc. (freq. and class.;

    syn. indico): legati ex auctoritate haec Caesari renuntiant, Intelligere se, etc.,

    Caes. B. C. 1, 35:

    Volusenus perspectis regionibus... ad Caesarem revertitur quaeque ibi perspexisset, renuntiat,

    id. B. G. 4, 21 fin.; cf. id. ib. 7, 5:

    Roscius postulata Caesaris renuntiat,

    id. B. C. 1, 10:

    Caesari renuntiaverunt, pulverem majorem in eā parte videri,

    id. B. G. 4, 32:

    Caesar cognoscit Considium timore perterritum, quod non vidisset, pro viso sibi renuntiasse,

    id. ib. 1, 22:

    si ille vir legationem renuntiare potuisset,

    had been able to give an account of his mission, Cic. Phil. 9, 1, 1; so,

    legationem,

    Liv. 9, 4; 23, 6; 35, 32; 36, 35; 39, 33; Plin. Ep. 4, 9, 20 al.; cf.:

    haec dicta legatis renuntiataque in consilium,

    Liv. 29, 3:

    nunc imperant pullario: ille renuntiat,

    Cic. Div. 2, 35, 74; cf. Liv. 34, 44:

    haec cum renuntiata essent,

    id. 36, 1, 4:

    renuntiat collegae facturum se quod is censeret,

    id. 37, 1, 8:

    tribuni revocaturos se easdem tribus renuntiarunt,

    id. 45, 36 fin.:

    hostium numerum,

    Cic. ad Q. Fr. 3, 2, 2:

    acta et imperia tua domum ad senatum suum renuntiaverunt,

    id. Verr. 2, 3, 31, § 73.— Esp. of the official announcement of an election (either by the praeco or the presiding magistrate), to declare or announce elected, to make the return: coepti sunt a praecone renuntiari, quem quaeque [p. 1566] tribus fecerint aedilem, Varr. R. R. 3, 17; cf.:

    cum esset praetor renuntiatus,

    Cic. Verr. 2, 5, 15, § 38:

    cum propter dilationem comitiorum ter praetor primus centuriis cunctis renuntiatus sum,

    id. Imp. Pomp. 1, 2:

    eo modo sacerdos Climarchias renuntiatus est,

    id. Verr. 2, 2, 52, § 129:

    qui (magistratus) priusquam renuntiarentur,

    Liv. 5, 18 et saep.:

    aliquem consulem,

    Cic. Mur. 1, 1; cf. id. de Or. 2, 64, 260:

    ut hostis renuntiaretur,

    declared a public enemy, Spart. Jul. 5, 3:

    dictator comitia consularia habuit aemulumque decoris sui absentem M. Valerium Corvum consulem renuntiavit,

    Liv. 7, 26; Plin. Pan. 92, 3; Val. Max. 3, 8, ext. 3: renuntiare repudium, v. h. v.—
    2.
    Transf., in gen., to announce, report, declare:

    assentior vero renuntioque vobis, nihil esse, quod adhuc de re publicā dictum putemus,

    Cic. Rep. 2, 44, 71.—
    C.
    Renuntiare sibi, to report to one ' s self, impress on one ' s own mind, i. e. reflect, think: qui renuntient sibi, quanta sit humani ingenii vis, quam potens efficiendi, quae velit, represent to themselves, i. e. think, meditate, Quint. 12, 11, 10; cf.:

    potest et illa res a luctu te prohibere nimio, si tibi ipse renuntiaveris, nihil horum, quae facis, posse subduco,

    Sen. ad Polyb. 6 (25), 1.—
    II.
    ( Re negative or qs. rejecting.) To retract, revoke, recall, refuse; to give up, break off, protest against, disclaim, renounce (good prose): Pa. Ad cenam hercle alio promisi foras. Ge. Jube domi cenam coqui Atque ad illum renuntiari, Plaut. Stich. 4, 2, 19; cf.:

    renuntiari extemplo amicis, quos in consilium rogaverat, imperavit,

    Sen. Clem. 1, 9:

    ego illi ad prandium promisissem, and prandium renuntiassem,

    id. Suas. 2, 12: incensus hospitium ei renuntiat;

    domo ejus emigrat,

    Cic. Verr. 2, 2, 36, § 89:

    societatem et amicitiam alicui,

    Liv. 36, 3; so,

    societatem alicui,

    id. 38, 31:

    amicitiam alicui,

    id. 42, 25, 1; Tac. A. 2, 70; Suet. Calig. 3:

    renuntiat Habonius illam decisionem tutoribus,

    Cic. Verr. 2, 1, 54, § 141; cf. id. ib. 1, 6, 16.— Absol.:

    quid imprudentius publicanis renuntiantibus?

    Cic. Att. 2, 1, 8:

    nemo ingemuit, etc.... pedem nemo in illo judicio supplosit, credo, ne Stoicis renuntiaretur,

    id. de Or. 1, 53:

    civilibus officiis,

    Quint. 10, 7, 1; Plin. Ep. 2, 1, 8:

    vitae,

    Suet. Galb. 11:

    foro,

    id. Rhet. 6:

    Campaniae,

    Sen. Q. N. 6, 1, 10:

    inertiae,

    Plin. Pan. 59, 2:

    nuptiis,

    Tert. ad Uxor. 1, 1:

    societati,

    Dig. 17, 19, 65, § 3.

    Lewis & Short latin dictionary > renuncio

  • 89 renuntio

    rĕ-nuntĭo ( rĕnuncĭo), āvi, ātum, 1, v. a.
    I. A.
    In gen. (rare and mostly ante-class.;

    syn. refero): quid nunc renuntiem abs te responsum, Chreme?

    Ter. Heaut. 4, 8, 18:

    hoc alii mihi renuntiant,

    Plaut. Ps. 1, 5, 6; cf. id. ib. 1, 5, 36:

    quia nihil a quoquam renuntiabatur,

    no answer was brought, Suet. Ner. 47:

    teque ad patrem esse mortuum renuntiem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 49.—With obj.clause:

    istaec quae tibi renuntiantur, filium te velle circumducere,

    Plaut. Ps. 1, 5, 15:

    quasi non tibi renuntiata sint haec, sic fore,

    Ter. And. 3, 2, 28:

    Alexandro regi renuntiatam adeo divitem (insulam),

    Plin. 6, 31, 36, § 198:

    is me nunc renuntiare repudium jussit tibi,

    Plaut. Aul. 4, 10, 54; Ter. Phorm. 4, 3, 72:

    deliberet renuntietque hodie mihi, Velintne annon,

    id. Hec. 3, 5, 58:

    hunc metuebam, ne meae Uxori renuntiaret de pallā,

    Plaut. Men. 2, 3, 67.— Impers., Plaut. Aul. 4, 1, 18: posteaquam mihi renuntiatum est de obitu Tulliae filiae tuae, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 1:

    tibi renuntiari sic me habere in animo,

    Cic. Clu. 5, 17.— Absol.:

    abi et renuntia,

    Plaut. Bacch. 4, 2, 10; Ter. Heaut. 4, 4, 5:

    rus abiisse aiebant, nunc domum renuntio,

    Plaut. Merc. 4, 5, 2:

    huc,

    Ter. And. 3, 4, 15:

    ita mihi renuntiatum est, quibus credo satis,

    Plaut. Poen. 3, 5, 19; so,

    renuntiatum est,

    Ter. And. 3, 2, 21.—
    B.
    In partic., publicists' and jurid. t. t., to state officially, to report, declare, proclaim, announce, etc. (freq. and class.;

    syn. indico): legati ex auctoritate haec Caesari renuntiant, Intelligere se, etc.,

    Caes. B. C. 1, 35:

    Volusenus perspectis regionibus... ad Caesarem revertitur quaeque ibi perspexisset, renuntiat,

    id. B. G. 4, 21 fin.; cf. id. ib. 7, 5:

    Roscius postulata Caesaris renuntiat,

    id. B. C. 1, 10:

    Caesari renuntiaverunt, pulverem majorem in eā parte videri,

    id. B. G. 4, 32:

    Caesar cognoscit Considium timore perterritum, quod non vidisset, pro viso sibi renuntiasse,

    id. ib. 1, 22:

    si ille vir legationem renuntiare potuisset,

    had been able to give an account of his mission, Cic. Phil. 9, 1, 1; so,

    legationem,

    Liv. 9, 4; 23, 6; 35, 32; 36, 35; 39, 33; Plin. Ep. 4, 9, 20 al.; cf.:

    haec dicta legatis renuntiataque in consilium,

    Liv. 29, 3:

    nunc imperant pullario: ille renuntiat,

    Cic. Div. 2, 35, 74; cf. Liv. 34, 44:

    haec cum renuntiata essent,

    id. 36, 1, 4:

    renuntiat collegae facturum se quod is censeret,

    id. 37, 1, 8:

    tribuni revocaturos se easdem tribus renuntiarunt,

    id. 45, 36 fin.:

    hostium numerum,

    Cic. ad Q. Fr. 3, 2, 2:

    acta et imperia tua domum ad senatum suum renuntiaverunt,

    id. Verr. 2, 3, 31, § 73.— Esp. of the official announcement of an election (either by the praeco or the presiding magistrate), to declare or announce elected, to make the return: coepti sunt a praecone renuntiari, quem quaeque [p. 1566] tribus fecerint aedilem, Varr. R. R. 3, 17; cf.:

    cum esset praetor renuntiatus,

    Cic. Verr. 2, 5, 15, § 38:

    cum propter dilationem comitiorum ter praetor primus centuriis cunctis renuntiatus sum,

    id. Imp. Pomp. 1, 2:

    eo modo sacerdos Climarchias renuntiatus est,

    id. Verr. 2, 2, 52, § 129:

    qui (magistratus) priusquam renuntiarentur,

    Liv. 5, 18 et saep.:

    aliquem consulem,

    Cic. Mur. 1, 1; cf. id. de Or. 2, 64, 260:

    ut hostis renuntiaretur,

    declared a public enemy, Spart. Jul. 5, 3:

    dictator comitia consularia habuit aemulumque decoris sui absentem M. Valerium Corvum consulem renuntiavit,

    Liv. 7, 26; Plin. Pan. 92, 3; Val. Max. 3, 8, ext. 3: renuntiare repudium, v. h. v.—
    2.
    Transf., in gen., to announce, report, declare:

    assentior vero renuntioque vobis, nihil esse, quod adhuc de re publicā dictum putemus,

    Cic. Rep. 2, 44, 71.—
    C.
    Renuntiare sibi, to report to one ' s self, impress on one ' s own mind, i. e. reflect, think: qui renuntient sibi, quanta sit humani ingenii vis, quam potens efficiendi, quae velit, represent to themselves, i. e. think, meditate, Quint. 12, 11, 10; cf.:

    potest et illa res a luctu te prohibere nimio, si tibi ipse renuntiaveris, nihil horum, quae facis, posse subduco,

    Sen. ad Polyb. 6 (25), 1.—
    II.
    ( Re negative or qs. rejecting.) To retract, revoke, recall, refuse; to give up, break off, protest against, disclaim, renounce (good prose): Pa. Ad cenam hercle alio promisi foras. Ge. Jube domi cenam coqui Atque ad illum renuntiari, Plaut. Stich. 4, 2, 19; cf.:

    renuntiari extemplo amicis, quos in consilium rogaverat, imperavit,

    Sen. Clem. 1, 9:

    ego illi ad prandium promisissem, and prandium renuntiassem,

    id. Suas. 2, 12: incensus hospitium ei renuntiat;

    domo ejus emigrat,

    Cic. Verr. 2, 2, 36, § 89:

    societatem et amicitiam alicui,

    Liv. 36, 3; so,

    societatem alicui,

    id. 38, 31:

    amicitiam alicui,

    id. 42, 25, 1; Tac. A. 2, 70; Suet. Calig. 3:

    renuntiat Habonius illam decisionem tutoribus,

    Cic. Verr. 2, 1, 54, § 141; cf. id. ib. 1, 6, 16.— Absol.:

    quid imprudentius publicanis renuntiantibus?

    Cic. Att. 2, 1, 8:

    nemo ingemuit, etc.... pedem nemo in illo judicio supplosit, credo, ne Stoicis renuntiaretur,

    id. de Or. 1, 53:

    civilibus officiis,

    Quint. 10, 7, 1; Plin. Ep. 2, 1, 8:

    vitae,

    Suet. Galb. 11:

    foro,

    id. Rhet. 6:

    Campaniae,

    Sen. Q. N. 6, 1, 10:

    inertiae,

    Plin. Pan. 59, 2:

    nuptiis,

    Tert. ad Uxor. 1, 1:

    societati,

    Dig. 17, 19, 65, § 3.

    Lewis & Short latin dictionary > renuntio

  • 90 revereo

    rĕ-vĕrĕor, ĭtus. 2, v. dep. a. ( act. collat. form rĕvĕrĕo, acc. to Prisc. p. 799 P.), to stand in awe or fear of; to regard, respect, honor; to fear, be afraid of; to reverence, revere (ante-class. and post-Aug.; syn. veneror): Ap. Quid est quod pudendum siet, genere natam bono pauperem Ducere uxorem? Pe. Revereor filium, Plaut. Ep. 2, 1, 5 (cf. infra, the passage, Ter. Phorm. 2, 1, 3): observantia, per quam aetate aut sapientiā aut honore... antecedentis reveremur et colimus, Cic. Inv. 2, 22, 66:

    hos (sc. oratores) ituri in provincias magistratus reverebantur, hos reversi colebant,

    Tac. Or. 36:

    Nigidium Cicero summe reveritus est,

    Gell. 11, 11, 1.—More freq. with inanim. or abstr. objects:

    quasi ejus opulentitatem reverearis,

    stood in awe of, Plaut. Mil. 4, 4, 35:

    simultatem meam,

    Ter. Phorm. 2, 1, 3 (also quoted in Cic. Att. 2, 19, 1):

    adventum tuom,

    Ter. Hec. 3, 1, 10:

    fulgorem ab auro,

    Lucr. 2, 51:

    dicam non reverens assentandi suspicionem,

    Cic. de Or. 2, 28, 122:

    multa adversa reverens,

    id. Tusc. 1, 30, 73:

    virtutes,

    Auct. Her. 4, 17, 24:

    coetum virorum (Tullia),

    Liv. 1, 48:

    fortunam captivae,

    Curt. 6, 2, 8:

    auctoritatem illustrium scriptorum,

    Col. 2, 1, 2:

    reverearis occursum, non reformides,

    Plin. Ep. 1, 10, 7:

    ne revereatur, minus jam quo redeat domum,

    Ter. Hec. 4, 4, 8:

    ne quaestus quidem suos reveritus illos opimos, etc.,

    i. e. did not spare, Plin. 10, 51, 72, § 142.—( *b) Impers. in analogy with pudet: non te tui saltem pudet, si nihil mei revereatur, Varr. ap. Non. 497, 1; cf. vereor. — Hence,
    A.
    rĕvĕrens, entis, P. a., respectful, regardful, reverent:

    sermo erga patrem imperatoremque reverens, de se moderatus,

    Tac. H. 1, 17; cf.: responsum parum reverens, Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11:

    ora,

    bashful, modest, Prop. 2, 30 (3, 28), 33:

    puella parentum suorum reverens,

    App. M. 8, p. 204, 21. — Comp.:

    nihilo reverentior leniorve erga senatum,

    Suet. Calig. 26:

    quis reverentior senatus candidatus?

    Plin. Pan. 69, 3; cf. id. Ep. 6, 17, 5:

    sanctius ac reverentius visum de actis deorum credere quam scire,

    Tac. G. 34:

    illnd modestius ac fortasse reverentius,

    Plin. Ep. 8, 21, 5; cf.:

    nomen Augusti,

    Flor. 4, 12, 66.— Sup.:

    Gabium reverentissimum mei expertus,

    Plin. Ep. 10, 86 (18), 1. — Adv.: rĕvĕrenter, respectfully:

    aliquem adire,

    Plin. Ep. 3, 21, 5:

    amicos colere,

    id. ib. 7, 31, 5. — Comp., Tac. H. 2, 27.— Sup., Suet. Aug. 93; id. Ner. 23; Plin. Ep. 10, 21 (32) init.
    B.
    rĕvĕ-rendus, a, um, P. a., inspiring awe, venerable, reverend (mostly poet.; cf.:

    colen. dus, venerandus): nox,

    Ov. Ib. 75:

    facies,

    Juv. 6, 513:

    sacraria,

    Claud. VI. Cons. Hon. 599:

    vetustas (libri),

    Gell. 9, 14, 26; 18, 5, 11:

    vultu,

    Spart. Sev. 19:

    epulae,

    Amm. 30, 1, 22.— Sup.: Reverendissimus, most reverend, right reverend, a title of bishops, etc., Cod. Th 1, 55, 8; 1, 2, 6.

    Lewis & Short latin dictionary > revereo

  • 91 revereor

    rĕ-vĕrĕor, ĭtus. 2, v. dep. a. ( act. collat. form rĕvĕrĕo, acc. to Prisc. p. 799 P.), to stand in awe or fear of; to regard, respect, honor; to fear, be afraid of; to reverence, revere (ante-class. and post-Aug.; syn. veneror): Ap. Quid est quod pudendum siet, genere natam bono pauperem Ducere uxorem? Pe. Revereor filium, Plaut. Ep. 2, 1, 5 (cf. infra, the passage, Ter. Phorm. 2, 1, 3): observantia, per quam aetate aut sapientiā aut honore... antecedentis reveremur et colimus, Cic. Inv. 2, 22, 66:

    hos (sc. oratores) ituri in provincias magistratus reverebantur, hos reversi colebant,

    Tac. Or. 36:

    Nigidium Cicero summe reveritus est,

    Gell. 11, 11, 1.—More freq. with inanim. or abstr. objects:

    quasi ejus opulentitatem reverearis,

    stood in awe of, Plaut. Mil. 4, 4, 35:

    simultatem meam,

    Ter. Phorm. 2, 1, 3 (also quoted in Cic. Att. 2, 19, 1):

    adventum tuom,

    Ter. Hec. 3, 1, 10:

    fulgorem ab auro,

    Lucr. 2, 51:

    dicam non reverens assentandi suspicionem,

    Cic. de Or. 2, 28, 122:

    multa adversa reverens,

    id. Tusc. 1, 30, 73:

    virtutes,

    Auct. Her. 4, 17, 24:

    coetum virorum (Tullia),

    Liv. 1, 48:

    fortunam captivae,

    Curt. 6, 2, 8:

    auctoritatem illustrium scriptorum,

    Col. 2, 1, 2:

    reverearis occursum, non reformides,

    Plin. Ep. 1, 10, 7:

    ne revereatur, minus jam quo redeat domum,

    Ter. Hec. 4, 4, 8:

    ne quaestus quidem suos reveritus illos opimos, etc.,

    i. e. did not spare, Plin. 10, 51, 72, § 142.—( *b) Impers. in analogy with pudet: non te tui saltem pudet, si nihil mei revereatur, Varr. ap. Non. 497, 1; cf. vereor. — Hence,
    A.
    rĕvĕrens, entis, P. a., respectful, regardful, reverent:

    sermo erga patrem imperatoremque reverens, de se moderatus,

    Tac. H. 1, 17; cf.: responsum parum reverens, Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11:

    ora,

    bashful, modest, Prop. 2, 30 (3, 28), 33:

    puella parentum suorum reverens,

    App. M. 8, p. 204, 21. — Comp.:

    nihilo reverentior leniorve erga senatum,

    Suet. Calig. 26:

    quis reverentior senatus candidatus?

    Plin. Pan. 69, 3; cf. id. Ep. 6, 17, 5:

    sanctius ac reverentius visum de actis deorum credere quam scire,

    Tac. G. 34:

    illnd modestius ac fortasse reverentius,

    Plin. Ep. 8, 21, 5; cf.:

    nomen Augusti,

    Flor. 4, 12, 66.— Sup.:

    Gabium reverentissimum mei expertus,

    Plin. Ep. 10, 86 (18), 1. — Adv.: rĕvĕrenter, respectfully:

    aliquem adire,

    Plin. Ep. 3, 21, 5:

    amicos colere,

    id. ib. 7, 31, 5. — Comp., Tac. H. 2, 27.— Sup., Suet. Aug. 93; id. Ner. 23; Plin. Ep. 10, 21 (32) init.
    B.
    rĕvĕ-rendus, a, um, P. a., inspiring awe, venerable, reverend (mostly poet.; cf.:

    colen. dus, venerandus): nox,

    Ov. Ib. 75:

    facies,

    Juv. 6, 513:

    sacraria,

    Claud. VI. Cons. Hon. 599:

    vetustas (libri),

    Gell. 9, 14, 26; 18, 5, 11:

    vultu,

    Spart. Sev. 19:

    epulae,

    Amm. 30, 1, 22.— Sup.: Reverendissimus, most reverend, right reverend, a title of bishops, etc., Cod. Th 1, 55, 8; 1, 2, 6.

    Lewis & Short latin dictionary > revereor

  • 92 sanus

    sānus, a, um (sanun', for sanusne, Plaut. Bacch. 3, 6, 37; id. Men. 5, 2, 66; id. Mere. 2, 2, 21; 2, 4, 21; id. Rud. 3, 2, 19; id. Truc. 2, 4, 13; cf.

    sanan',

    id. Am. 3, 2, 48; id. Cure. 5, 2, 54; id. Cist. 4, 1, 14; id. Ep. 5, 1, 42; id. Men. 2, 3, 43;

    and sanin',

    id. Ps. 4, 7, 83), adj. [kindr. with SA, sôs], sound, whole, healthy, physically or mentally (cf.: integer, incolumis, sospes, salvus).
    I.
    Lit., sound in body, whole, healthy, well:

    pars corporis,

    Cic. Sest. 65, 135:

    sensus si sani sunt et valentes,

    id. Ac. 2, 7, 19:

    sanis modo et integris sensibus,

    id. ib. 2, 25, 90:

    corpora sana,

    Quint. 8, prooem. §

    19: ut alimenta sanis corporibus agri cultura, sic sanitatem aegris medicina promittit, Cels. praef. 1: homo,

    id. ib. 1, 1:

    sanum recteque valentem,

    Hor. Ep. 1, 16, 21:

    domi meae eccam salvam et sanam,

    Plaut. Ep. 4, 1, 36:

    sana et salva amica,

    id. Merc. 5, 2, 48 (cf. infra, B. and II. A.):

    sanus ac robustus,

    Quint. 2, 10, 6:

    si noles sanus, curres hydropicus,

    Hor. Ep. 1, 2, 34:

    sanus utrisque Auribus atque oculis,

    id. S. 2, 3, 284:

    ulcera sana facere,

    Cato, R. R. 157, 3; cf.:

    aliquem sanum facere... sanus fieri,

    id. ib. 157, 8:

    si eo medicamento sanus factus sit,

    Cic. Off. 3, 24, 92.— Poet.:

    volnera ad sanum nunc coiere mea (for ad sanitatem),

    are healed, Prop. 3 (4), 24, 18.— Comp.:

    aegrotare malim quam esse tuā salute sanior,

    Plaut. Truc. 2, 2, 5.— Sup.:

    interim licet negotia agere, ambulare, etc.... perinde atque sanissimo,

    Cels. 7, 4, 4.—
    B.
    Transf., sound, safe, whole, etc. (very rare): Ac. Salvast, navis, ne time. Ch. Quid alia armamenta? Ac. Salva et sana sunt, Plaut. Merc. 1, 2, 62:

    sana et salva res publica,

    Cic. Fam. 12, 23, 3:

    civitas,

    Liv. 3, 17:

    nare sagaci Aëra non sanum sentire,

    i. e. tainted, Luc. 7, 830.—
    II.
    Trop.
    A.
    Sound in mind, in one's right mind, rational, sane, sober, discreet, etc.:

    eos sanos intellegi necesse est, quorum mens motu quasi morbi perturbata nullo sit: qui contra affecti sunt, hos insanos appellari necesse est,

    Cic. Tusc. 3,5,11: Am. Delirat uxor. Al. Equidem ecastor sana et salva sum, Plaut. Am. 2, 2, 98: Am. Haec sola sanam mentem gestat meorum familiarium. Br. Immo omnes sani sunt profecto. Am. At me uxor insanum facit Suis foedis factis, id. ib. 5, 1, 31 sqq.; cf. Cic. Off. 3, 25, 95:

    quam ego postquam inspexi non ita amo, ut sani solent Homines, sed eodem pacto ut insani solent,

    Plaut. Merc. 2, 1, 38:

    sanus non est ex amore illius (shortly after: insanior ex amore),

    id. ib. 2, 3, 106:

    si sis sanus aut sapias satis... nisi sis stultior stultissimo,

    id. Am. 3, 2, 23; cf.

    (opp. insipiens),

    id. Bacch. 4, 3, 14:

    hic homo sanus non est,

    is out of his senses, is insane, id. Am. 1, 1, 246; id. Merc. 5, 2, 110; id. Men. 1, 3, 15; 2, 2, 39 et saep.; cf.: En. Sanun' es? Ch. Pol sanus si sim, non te medicum mihi expetam, id. Merc. 2, 4, 21; so, sanun' es? sanan' es? sanin' estis? v. the passages cited init.:

    satin' sanus es?

    are you in your senses? Ter. Heaut. 4, 3, 29 (opp. sobrius); 5, 2, 33; id. And. 4, 4, 10; id. Ad. 5, 8, 14; id. Phorm. 5, 3, 19.—With gen.: satin' tu sanus mentis aut animi tui, Qui conditionem hanc repudies? Plaut. Trin. 2, 4, 53:

    vix sanae mentis estis,

    Liv. 32, 21:

    mentis bene sanae,

    Hor. S. 1, 9, 44:

    mentis sanae vix compos,

    Ov. M. 8, 35; so, sanae mentis, Tib. ap. Suet. Tib. 67:

    ego illum male sanum semper putavi,

    a man of not very sound mind, Cic. Att. 9, 15, 5:

    male sana (Dido),

    i. e. raving, Verg. A. 4, 8:

    male sani poëtae,

    i. e. inspired, Hor. Ep. 1, 19, 4; cf. Ov. M. 3, 474:

    excludit sanos Helicone poëtas,

    calculating, sober, Hor. A. P. 296:

    bene sanus Ac non incautus,

    very prudent, discreet, id. S. 1, 3, 61:

    praecipue sanus,

    id. Ep. 1, 1, 108:

    rem publicam capessere hominem bene sanum non oportere,

    Cic. Sest. 10, 23:

    sani ut cretā an carbone notati?

    id. ib. 2, 3, 246:

    pro sano loqueris, cum me appellas nomine,

    like a rational being, rationally, Plaut. Men. 2, 2, 24; so,

    pro sano,

    id. ib. 5, 5, 42; cf.: nihil hunc se absente pro sano facturum arbitratus, qui, etc., * Caes. B. G. 5, 7:

    adeo incredibilis visa res, ut non pro vano modo, sed vix pro sano nuncius audiretur,

    Liv. 39, 49: quem in locum nemo sanus hostis subiturus esset, Auct. B. Alex. 74 fin.:

    solve senescentem sanus equum,

    Hor. Ep. 1, 1, 8 et saep.:

    tumultu etiam sanos consternante animos,

    discreet, well-disposed, Liv. 8, 27:

    sensus,

    Verg. E. 8, 66:

    mores,

    Dig. 27, 10, 1.—With ab: ego sanus ab illis (vitiis), sound as respects them, i. e. free from, unaffected by them, etc., Hor. S. 1, 4, 129.— Comp.:

    qui sanior, ac si, etc.,

    Hor. S. 2, 3, 241; 2, 3, 275.— Sup.:

    quisquam sanissimus tam certa putat, quae videt, quam? etc.,

    Cic. Ac. 2, 28, 89 init.:

    confluentibus ad eum (Sullam) optimo quoque et sanissimo,

    Vell. 2, 25, 2.—
    B.
    Of style, sound, correct, sensible, sober, chaste:

    qui rectum dicendi genus sequi volunt, alii pressa demum et tenuia et quae minimum ab usu cottidiano recedant, sana et vere Attica putant, etc.,

    Quint. 10, 1, 44:

    nihil erat in ejus oratione, nisi sincerum, nihil nisi siccum atque sanum,

    Cic. Brut. 55, 202; cf.:

    Attici oratores sani et sicci,

    id. Opt. Gen. 3, 8; and:

    Rhodii (oratores) saniores et Atticorum similiores,

    id. Brut. 13, 51:

    orator rectus et sanus,

    Plin. Ep. 9, 26, 1; Vulg. 2 Tim. 4, 3; id. Tit. 2, 8; cf.:

    sana ratio,

    Val. Max. 9, 13, 3; Aug. Civ. Dei, 1, 22, 2.—Hence, advv., in two forms, saniter (ante-class.) and sane (class.).
    * A.
    sānĭter, rationally, Afran. ap. Non. 515, 22.—
    B. * 1.
    (Acc. to I.) Soundly, healthily, well: sane sarteque, Porphyrio ap. Charis. p. 195 fin.; 196 init. P.—
    2.
    (Acc. to II.) Soberly, sensibly, reasonably, discreetly (very rare;

    not in Cic.): bonum est, pauxillum amare sane, insane non bonum est,

    Plaut. Curc. 1, 3, 20:

    sane sapio et sentio,

    I am in full possession of my reason and senses, id. Am. 1, 1, 292:

    non ego sanius Bacchabor Edonis (with furere),

    Hor. C. 2, 7, 26:

    dixit sanius,

    Sen. Contr. 5, 34 fin.
    b.
    In gen., like valde (i. e. valide), an intensive particle, well, indeed, doubtless, by all means, truly, certainly, of course, forsooth, right, very, etc. (freq. and class.):

    sane sapis et consilium placet,

    Plaut. Ps. 2, 2, 67 sq.; so,

    sapis sane,

    id. Cas. 3, 6, 25:

    sapit,

    id. Men. 5, 2, 39:

    sane haud quicquam'st, magis quod cupiam,

    id. Curc. 1, 3, 15; 2, 3, 43:

    sane ego illum metuo,

    id. Men. 5, 2, 108:

    cum illā sane congruost sermo tibi,

    id. Mil. 4, 3, 23:

    sane ego sum amicus nostris aedibus,

    id. As. 2, 3, 7:

    dabant hae feriae tibi opportunam sane facultatem ad explicandas tuas litteras,

    Cic. Rep. 1, 9, 14:

    odiosum sane genus hominum officia exprobrantium,

    id. Lael. 20, 71; id. Quint. 3, 11:

    humilem sane relinquunt ortum amicitiae,

    id. Lael. 9, 29; cf.:

    tenui sane muro dissepiunt,

    id. Rep. 4, 4, 4:

    judicare difficile est sane,

    id. Lael. 17, 62:

    explicat orationem sane longam et verbis valde bonis,

    id. Agr. 2, 5, 13:

    (narratio) res sane difficilis,

    id. de Or. 2, 66, 264:

    sane grandes libros,

    id. Rep. 3, 8, 12:

    cui sane magna est in mento cicatrix,

    Auct. Her. 4, 49, 63:

    Herennium quendam, sane hominem nequam atque egentem, coepisse, etc.,

    Cic. Att. 1, 19, 5:

    Paulus mihi de re publicā alia quaedam sane pessima,

    id. Att. 14, 7, 1:

    sane murteta relinqui,

    Hor. Ep. 1, 15, 5:

    id sane est invisum duobus,

    id. ib. 2, 2, 64:

    bonus sane vicinus,

    id. ib. 2, 2, 132:

    sane populus numerabilis,

    id. A. P. 206.— In replies: Mi. Te moneri numne vis? Ha. Sane volo, by all means, surely, to be sure, certainly, Plaut. Poen. 5, 2, 119; so,

    sane volo,

    id. Cas. 2, 3, 55; id. Rud. 5, 3, 51; Ter. Heaut. 4, 8, 31: Ch. Estne, ut fertur, forma? Pa. Sane, id. Eun. 2, 3, 69; 4, 7, 15:

    sane hoc multo propius ibis,

    id. Ad. 4, 2, 41. Th. Quid taces? Ph. Sane quia vero hae mihi patent semper fores, id. Eun. 1, 2, 9; id. And. 1, 2, 24: C. F. Visne igitur, etc. C. P. Sane placet, Cic. Part. Or. 1, 2:

    sane et libenter quidem,

    id. Rep. 2, 38, 64.—Ironically:

    quam sane magni referat,

    Plaut. Mil. 3, 3, 9; cf.: sane legem Juliam timeo, Ner. ap. Suet. Ner. 33 med.:

    beneficium magnum sane dedit!

    Phaedr. 3, 15, 12.—

    With other adverbs: esse aedificatas has sane bene,

    right well, very well, Plaut. Most. 3, 2, 74:

    res rustica sane bene culta,

    Cic. Quint. 3, 12; Ter. Hec. 1, 2, 103:

    bene sane, as an answer,

    very well, id. And. 5, 2, 7; id. Ad. 4, 2, 47:

    recte sane,

    id. Eun. 5, 5, 11; id. Heaut. 3, 2, 27; 3, 3, 20; id. Ad. 3, 3, 63; id. Phorm. 5, 8, 10:

    sane commode,

    Plaut. Poen. 1, 2, 72:

    sapienter sane,

    id. Pers. 3, 3, 42 et saep.:

    scite hercle sane,

    id. Trin. 3, 3, 53:

    sane hercle,

    Ter. Eun. 3, 5, 59; id. Hec. 3, 5, 9; id. Phorm. 3, 3, 9:

    sane quidem,

    id. And. 1, 2, 24:

    sane quidem hercle,

    Cic. Leg. 2, 4, 8:

    sane pol,

    Ter. And. 1, 4, 2.—Sane quam, how very, i. e. very much indeed, uncommonly, exceedingly (cf.:

    admodum quam and valde quam): conclusa est a te tam magna lex sane quam brevi,

    Cic. Leg. 2, 10, 23:

    quod de Pompeio Caninius agit, sane quam refrixit,

    id. Q. Fr. 2, 4 (6), 5; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1, 2; 8, 4, 2; Brut. ib. 11, 13, 4 (shortly before: suos valde quam paucos habet); Sulp. ib. 4, 5, 1.—With negatives:

    haud sane diu est,

    not very long since, Plaut. Merc. 3, 1, 44:

    edepol commissatorem haud sane commodum,

    Ter. Ad. 5, 2, 8:

    haud sane intellego, quidnam sit, etc.,

    Cic. Off. 2, 2, 5; Sall. C. 37, 9; 53, 5; id. Rep. Ord. 2, 11; Cic. Sen. 1, 3; Curt. 3, 1, 14:

    agellus non sane major jugero uno,

    Varr. R. R. 3, 16, 10:

    cum his temporibus non sane in senatum ventitarem,

    Cic. Fam. 13, 77, 1:

    non sane mirabile hoc quidem,

    id. Div. 2, 31, 67:

    non ita sane vetus,

    id. Brut. 10, 41:

    non sane credere,

    Hor. Ep. 1, 7, 61:

    nihil sane esset, quod, etc.,

    absolutely nothing, nothing at all, Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7; so,

    nihil sane,

    id. de Or. 2, 1, 5; Sall. C. 16, 5; Hor. S. 2, 3, 138; id. Ep. 2, 1, 206 al.—
    (β).
    In restrictive concessions, to be sure, indeed, certainly, however: sane bonum, ut dixi, rei publicae genus, Cic.Rep. 2, 26, 48; cf.:

    hoc sane frequentissimum est... sed, etc.,

    Quint. 4, 2, 130:

    negant quemquam esse virum bonum nisi sapientem. Sit ita sane, sed, etc.,

    Cic. Lael. 5, 18; cf. id. Rep. 1, 19, 32:

    haec si vobis non probamus, sint falsa sane,

    id. Ac. 2, 32, 105:

    sint sane, quoniam ita mores se habent, liberales,

    Sall. C. 52, 12; id. J. 31, 8:

    sit hoc sane leve,

    Cic. Sest. 54, 115:

    sed fruatur sane hoc solacio,

    id. Prov. Cons. 7, 16; Ov. H. 17, 13; Curt. 5, 1, 6:

    repetita narratio sane res declamatoria magis quam forensis,

    Quint. 4, 2, 128:

    poëtis permittamus sane ejusmodi exempla,

    id. 8, 3, 73:

    non sane recepto in usum nomine,

    not indeed, id. 5, 11, 20; cf. id. 7, 1, 41.—
    (γ).
    With imperatives in colloq. lang. likewise concessive, like the English then, pray then, if you will:

    ubi ego Sosia nolim esse, tu esto sane Sosia,

    Plaut. Am. 1, 1, 283: Al. Num quid vis, quin abeam jam intro? Ju. I sane, id. ib. 3, 3, 16:

    abi tu sane superior,

    id. Stich. 5, 4, 14:

    i sane,

    id. As. 3, 3, 86; id. Aul. 2, 5, 7; id. Ep. 1, 1, 73; id. Pers. 4, 4, 25; 4, 4, 55; id. Rud. 2, 3, 55; Ter. Ad. 4, 2, 48:

    ite sane,

    Plaut. Aul. 3, 3, 3:

    abi sane,

    id. Am. 1, 1, 197; id. Rud. 3, 6, 17; id. Stich. 1, 3, 107; Ter. Heaut. 3, 3, 27:

    sequere sane,

    Plaut. Merc. 3, 1, 2:

    age sane,

    id. Men. 1, 2, 44; id. Ps. 5, 2, 27:

    da sane,

    id. Merc. 4, 1, 11:

    dato sane,

    id. Stich. 4, 1, 47:

    cedo sane,

    id. Pers. 4, 3, 30; 5, 1, 20; Ter. Heaut. 4, 7, 4:

    nosce sane,

    Plaut. As. 2, 4, 58:

    age sane, omnes,

    Liv. 1, 57, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > sanus

  • 93 unus

    ūnus (old forms OINOS and OENOS; cf. Cic. Leg. 3, 3, 9; C. I. L. 1, 32, 35), a, um (scanned gen. sing. unĭus, Lucr. 2, 379; Verg. A. 1, 41; Hor. S. 1, 6, 13 al.:

    unīus,

    Verg. A. 1, 251; Ov. M. 13, 181 al.; ante-class. collat. form of the gen. sing. uni, Titin. ap. Prisc. pp. 694 and 717 P.; dat. m. uno, Varr. R. R. 1, 18, 6; dat. f. unae, Cato, R. R. 19, 1; acc. OINO, C. I. L. l. l.; voc. une, Plaut. ap. Prisc. p. 673 P.; Cat. 37, 17; cf. Varr. L. L. 8, § 63 Müll.; Aug. Conf. 1, 7), num. adj. [cf. Gr. oinê, oios; Goth. ains; Germ. eins; Engl. one].
    I.
    Prop.
    A.
    In gen., one, a single.
    1.
    Sing.:

    dabitur tibi amphora una et una semita, Fons unus, unum aënum et octo dolia,

    Plaut. Cas. 1, 33 sq.:

    mulieres duas pejores esse quam unam,

    id. Curc. 5, 1, 2:

    pluris est oculatus testis unus, quam auriti decem,

    id. Truc. 2, 6, 8:

    unius esse negotium diei,

    Caes. B. C. 3, 82:

    mors Tiberii Gracchi... divisit populum unum in duas partes,

    Cic. Rep. 1, 19, 31:

    cum penes unum est omnium summa rerum, regem illum unum vocamus,

    id. ib. 1, 26, 42:

    qui uno et octogesimo anno scribens est mortuus,

    id. Sen. 5, 13; cf. Plin. 29, 6, 39, § 141.—Corresponding to alter:

    Helvetii continentur unā ex parte flumine Rheno, alterā ex parte monte Jurā,

    Caes. B. G. 1, 2:

    unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat,

    Cic. Clu. 64, 178; id. Verr. 2, 4, 29, § 66; 2, 5, 29, § 76:

    exercituum unus... alter,

    Liv. 24, 44, 1:

    ratio triplex: una de vitā et moribus, altera de naturā,

    Cic. Ac. 1, 5, 19:

    cum duas cerneret vias, unam Voluptatis, alteram Virtutis,

    id. Off. 1, 32, 118:

    unam Nicaeam, alteram Bucephalen vocavit,

    Just. 12, 8, 8; and, connected with alter:

    habetur una atque altera contio vehemens,

    repeated, several, Cic. Clu. 28, 77:

    neque in uno aut altero animadversum est, sed jam in pluribus,

    one or two, id. Mur. 21, 43:

    meae verecundiae sufficit unus aut alter, ac potius unus,

    Plin. Ep. 2, 13. 3;

    4, 3, 1: excepto patre tuo, praeterea uno aut altero,

    id. Pan. 45:

    unus atque alter et mox plures,

    Suet. Claud. 12:

    unus et alter assentiuntur,

    Curt. 5, 7, 4:

    sed postquam amans accessit... Unus et item alter,

    Ter. And. 1, 1. 50:

    amici, Qui modo de multis unus et alter erant,

    Ov. Tr. 1, 3, 16;

    rarely unus post unum (= singuli deinceps): interiere,

    Aur. Vict. Epit. 26, 41:

    uno plus Tuscorum cecidisse in acie (sc. quam Romanorum),

    Liv. 2, 7, 2; cf.:

    legem unā plures tribus antiquarunt quam jusserunt,

    id. 5, 30, 7.—
    b.
    With gen. part.: Gallia est omnis divisa in partes tres: quarum unam incolunt Belgae, aliam, etc., Caes. B. G. 1, 1:

    totam philosophiam tres in partes diviserunt... quarum cum una sit, etc.,

    Cic. Fin. 4, 2, 5:

    superiores tres erant, quarum est una sola defensa,

    id. ib. 5, 7, 20:

    orare ut trium harum rerum unam ab se impetrari sinerent,

    Liv. 42, 23, 5.—
    2.
    Plur.:

    ex unis geminas mihi conficies nuptias,

    Ter. And. 4, 1, 50: molas asinarias unas, et trusatiles unas, Hispanienses unas. Cato, R. R. 10, 4; so,

    molae,

    id. ib. 13, 1:

    quadrigae,

    Varr. R. R. 2, 1, 14:

    similitudines, unae rerum, alterae verborum,

    Auct. Her. 3, 20, 33:

    adductus sum tuis unis et alteris litteris,

    Cic. Att. 14, 18, 1:

    decumae,

    id. Verr. 2, 3, 98, § 227:

    tibi invideo, quod unis vestimentis tam diu lautus es,

    id. Fl. 29, 70:

    satis una superque Vidimus excidia,

    Verg. A. 2, 642; Luc. 4, 548.—
    b.
    With gen. part.:

    tria Graecorum genera sunt, quorum uni sunt Athenienses, etc.,

    Cic. Fl. 27, 64.—
    B.
    Esp.
    1.
    Adverbial expressions.
    a.
    Ad unum, all together, unanimously, to a man, without exception:

    amplius duūm milium numero ad unum terga vertebant, Auct. B. Afr. 70: consurrexit senatus cum clamore ad unum,

    Cic. Q. Fr. 3, 2, 2:

    Juppiter, si nondum exosus ad unum Trojanos,

    Verg. A. 5, 687:

    cui sunt adsensi ad unum (senatores),

    Cic. Fam. 10, 16, 2:

    ipsos ad unum caedere,

    Curt. 7, 5, 32;

    usu. with omnes,

    Cic. Lael. 23, 86; Liv. 21, 42, 2; Caes. B. C. 3, 27; cf. ad, C. 2.—
    b.
    In unum, into one, to one place, together:

    Fibrenus divisus aequaliter in duas partes latera haec alluit, rapideque dilapsus cito in unum confluit,

    Cic. Leg. 2, 3, 6; cf. Sall. J. 51, 3; Liv. 30, 11, 4; 44, 7, 8; Verg. E. 7, 2; Ov. R. Am. 673.—
    2.
    Of that which is common to several persons or things, one and the same.
    a.
    Alone.
    (α).
    Sing.:

    cum suo sibi gnato unam ad amicam de die Potare,

    Plaut. As. 4, 2, 16:

    uno exemplo ne omnes vitam viverent,

    id. Mil. 3, 1, 132; cf. id. Capt. prol. 20:

    unius aetatis clarissimi et sapientissimi nostrae civitatis viri,

    Cic. Rep. 1, 8, 13:

    illa cum uno tempore audīsset, etc.,

    id. Clu. 9, 28:

    atque uno etiam tempore accidit, ut, etc.,

    Caes. B. C. 3, 15:

    omnibus hic erit unus honos,

    Verg. A. 5, 308:

    omnes una manet nox,

    Hor. C. 1, 28, 15:

    unus utrique Error,

    id. S. 2, 3, 51:

    parentum injuriae Unius modi sunt ferme,

    Ter. Heaut. 1, 2, 31:

    noli putare tolerabiles horum insanias nec unius modi fore,

    Cic. Att. 9, 7, 5; so,

    unius modi,

    id. Univ. 7.—Esp., uno ore, with one voice, all together, unanimously:

    ceteri amici omnes Uno ore auctores fuere, ut, etc.,

    Ter. Phorm. 4, 3, 20:

    de cujus utilitate omnes uno ore consentiunt,

    Cic. Lael. 23, 86:

    unoque omnes eadem ore fremebant,

    Verg. A. 11, 132.—
    (β).
    Plur.:

    aderit una in unis aedibus,

    Ter. Eun. 2, 3, 76:

    unis moribus et nunquam mutatis legibus vivunt,

    Cic. Fl. 26, 63.—
    b.
    Connected with idem:

    exitus quidem omnium unus et idem fuit,

    Cic. Div. 2, 47, 97:

    in quā (sc. causā) omnes sentirent unum atque idem,

    id. Cat. 4, 7, 14:

    ferar unus et idem,

    Hor. Ep. 2, 2, 200; Plin. Ep. 8, 14, 18.—
    c.
    Corresponding to idem:

    non semper idem floribus est honor Vernis, neque uno Luna rubens nitet Vultu,

    Hor. C. 2, 11, 10.—
    3.
    For solus, of that which is alone, by itself; one, alone, only, sole, single.
    a.
    Sing.
    (α).
    Alone:

    hic unus, ut ego suspicor, servat fidem,

    Plaut. Trin. 4, 4, 21:

    unum hoc scio, hanc meritam esse, ut memor esses sui,

    Ter. And. 1, 5, 46; cf.:

    unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis, etc.,

    Cic. Rep. 1, 1, 1:

    cum mihi sit unum opus hoc a parentibus meis relictum,

    id. ib. 1, 22, 35:

    nunc vero eversis omnibus rebus, una ratio videtur,

    id. Fam. 6, 21, 1:

    itaque unum illud erat insitum priscis illis,

    id. Tusc. 1, 12, 27:

    quove praesidio unus per tot gentes pervenisset?

    Liv. 1, 18, 3:

    erat omnino in Galliā ulteriore legio una,

    Caes. B. G. 1, 7:

    Pompejus plus potest unus, quam ceteri omnes,

    Cic. Att. 6, 1, 3:

    cui (sc. mihi) semper uni magis, quam universis, placere voluisti,

    id. Q. Fr. 1, 1, 16, § 46:

    qui (sc. Demosthenes) unus eminet inter omnes in omni genere dicendi,

    id. Or. 29, 104:

    te unum in tanto exercitu mihi fuisse adsensorem,

    id. Fam. 6, 21, 1.— Absol.:

    de Antonio nihil dico praeter unum,

    Cic. Sest. 3, 8.—
    (β).
    With ex:

    cum te unum ex omnibus ad dicendum maxime natum aptumque cognōssem,

    Cic. de Or. 1, 22, 99: illc unus ex omnibus Italicis intactus profugit, [p. 1934] Sall. J. 67, 3; 69, 4.—
    (γ).
    With gen.:

    ille unus ordinis nostri discessu meo palam exsultavit,

    Cic. Sest. 64, 133:

    quod post Cannensem cladem unus Romanorum imperatorum prospere rem gessisset,

    Liv. 23, 30, 19.—
    (δ).
    With sup.:

    tu, quam ego unam vidi mulierem audacissumam,

    Plaut. As. 3, 1, 16:

    unus istic servos est sacerrumus,

    id. Most. 4, 2, 67:

    rem unam esse omnium difficillimam,

    Cic. Brut. 6, 25:

    urbem unam mihi amicissimam declinavi,

    id. Planc. 41, 97:

    quo ego uno equite Romano familiarissime utor,

    id. Fam. 13, 43, 1:

    virum unum totius Graeciae doctissimum Platonem accepimus,

    id. Rab. Post. 9, 23.—
    (ε).
    With magis:

    quam Juno fertur terris magis omnibus unam Posthabitā coluisse Samo,

    Verg. A. 1, 15.—
    (ζ).
    With comp.:

    sagacius unus odoror,

    Hor. Epod. 12, 4.—
    (η).
    Strengthened by solus:

    unus est solus inventus, qui, etc.,

    Cic. Sest. 62, 130; cf. id. Verr. 2, 2, 5, § 13:

    ex uno oppido solo,

    id. ib. 2, 2, 75, §

    185: nil admirari prope res est una, Numici, Solaque, quae, etc.,

    Hor. Ep. 1, 6, 1:

    te unum, solum suum depeculatorem, vexatorem... venisse senserunt,

    Cic. Pis. 40, 96:

    unus solusque censebat,

    Plin. Pan. 76.—
    (θ).
    Strengthened by tantum (rare before the Aug. age; once in Cic.; cf. Halm ad Cic. Sull. 22, 62):

    inter bina castra... unum flumen tantum intererat,

    Caes. B. C. 3, 19:

    excepit unum tantum, nihil amplius,

    Cic. Ac. 2, 23, 74:

    unius tantum criminis in vincla te duci jubeo,

    Liv. 3, 56, 4 Weissenb. ad loc.:

    unā tantum perforatā navi,

    id. 21, 50, 6; 34, 9, 5; 44, 43, 6; Just. 8, 5, 5; Sen. Ep. 79, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120; 11, 37, 47, § 131; Cels. 5, 28, 14; cf. absol.:

    unum defuisse tantum superbiae, quod, etc.,

    Liv. 6, 16, 5.—
    (ι).
    Strengthened by modo (class.):

    nam aliis unus modo, aliis plures, aliis omnes eidem videntur,

    Cic. Or. 54, 180:

    hi unum modo quale sit suspicantur,

    id. ib. 9, 28:

    hoc autem si ita sit, ut unum modo sensibus falsum videtur,

    id. Ac. 2, 32, 101; id. Phil. 1, 6, 14; Sall. J. 89, 6; id. H. 3, 61, 12 Dietsch; Liv. 22, 45, 4; 23, 42, 5.—
    (κ).
    Unus for unus omnium maxime:

    quae tibi una in amore atque in deliciis fuit,

    Cic. Verr. 2, 4, 1, § 3; so,

    Nautes, unum Tritonia Pallas Quem docuit,

    Verg. A. 5, 704.—
    (λ).
    Emphat., with negatives, no one person or thing, not a single one, none whatever:

    eum si reddis mihi, praeterea unum nummum ne duis,

    Plaut. Capt. 2, 2, 81:

    nemo de nobis unus excellat,

    Cic. Tusc. 5, 36, 105:

    ut unum signum Byzantii ex maximo numero nullum haberent,

    id. Prov. Cons. 4, 7:

    nullā re unā magis oratorem commendari, quam, etc.,

    id. Brut. 59, 216:

    haec adhortatio praetoris non modo quemquam unum elicuit ad suadendum, sed ne fremitum quidem movit (i. e. non modo non... sed),

    Liv. 32, 20, 7:

    quia nemo unus satis dignus regno visus est,

    id. 2, 6, 3:

    eo mortuo ad neminem unum summa imperii redit,

    Caes. B. C. 3, 18:

    Rhodiis ut nihil unum insigne, ita omnis generis dona dedit,

    Liv. 41, 20, 7; cf. id. 3, 45, 4.—
    b.
    Plur.:

    sequere me Tres unos passus,

    three single steps, only three steps, Plaut. Bacch. 4, 7, 34:

    unae quinque minae,

    id. Ps. 1, 1, 52:

    ruri dum sum ego unos sex dies,

    id. Trin. 1, 2, 129; id. Cist. 4, 2, 68:

    sese unis Suebis concedere,

    Caes. B. G. 4, 7:

    Ubii, qui uni legatos miserant,

    id. ib. 4, 16:

    ut unis litteris totius aestatis res gestas ad senatum perscriberem,

    Cic. Fam. 2, 7, 3:

    abs te ipso, qui me accusas, unas mihi scito litteras redditas esse,

    id. Att. 1, 5, 4.
    II.
    Transf., indef., a or an, one, some, some one.
    A.
    Without a pron.
    1.
    Absol.:

    inter mulieres, Quae ibi aderant, forte unam aspicio adulescentulam, etc.,

    Ter. And. 1, 1, 91:

    ibi una aderit mulier lepida, etc.,

    Plaut. Ps. 4, 1, 38:

    sicut unus paterfamilias his de rebus loquor,

    Cic. de Or. 1, 29, 132; cf.:

    me una haec res torquet, quod non Pompejum tanquam unus manipularis secutus sim,

    id. Att. 9, 10, 2.—
    2.
    With ex:

    ut me sic audiatis ut unum e togatis,

    Cic. Rep. 1, 22, 36; cf.:

    qui non fuit orator unus e multis: potius inter multos prope singularis fuit,

    id. Brut. 79, 274:

    ex principibus unus nomine Polyaenus,

    Liv. 24, 22, 1:

    unus ex ultimā turbā,

    id. 24, 27, 1.—
    3.
    With de:

    tenuis L. Verginius unusque de multis,

    Cic. Fin. 2, 20, 66. —
    4.
    With gen. part. (not in Cic.):

    eregione unius eorum pontium,

    Caes. B. G. 7, 35:

    Apollonides principum unus orationem habuit,

    Liv. 24, 28, 1:

    pastorum unus,

    id. 10, 4, 8:

    servus unus exulum initium fecit,

    id. 25, 23, 6:

    scortum transfugarum unius,

    id. 26, 12, 16; 26, 33, 11; 30, 42, 30; 37, 23, 7;

    40, 5, 10: unus turbae militaris,

    id. 22, 42, 4; 6, 40, 6:

    unus hostium Latinae linguae sciens,

    Tac. A. 2, 13:

    una Amazonum,

    id. ib. 4, 56:

    unum se civium (esse) respondit,

    id. ib. 12, 5.—
    5.
    With sup.:

    est huic unus servos violentissimus, Qui, etc.,

    Plaut. Truc. 2, 1, 39; cf.:

    tanquam mihi cum M. Crasso contentio esset, non cum uno gladiatore nequissimo,

    Cic. Phil. 2, 3, 7.—
    B.
    With,
    1.
    Aliquis:

    ex quibus si unum aliquod in te cognoveris, etc.,

    Cic. Div. in Caecil. 9, 27; cf.:

    ad unum aliquem confugere,

    id. Off. 2, 12, 41:

    unius alicujus,

    id. Fin. 3, 19, 64; id. Verr. 2, 1, 24, § 62; 2, 2, 3, § 9; id. Phil. 10, 1, 3.—In the order aliquis unus, Cic. Rep. 1, 32, 48.—
    2.
    Quidam:

    est enim eloquentia una quaedam de summis virtutibus,

    Cic. de Or. 3, 14, 55:

    unius cujusdam,

    id. ib. 2, 10, 40.—
    3.
    Quivis:

    si tu solus aut quivis unus, etc.,

    Cic. Caecin. 22, 62.—
    4.
    Quilibet:

    queratur unus quilibet militis mei injuriam,

    Liv. 42, 42, 3:

    unus Quiritium quilibet,

    id. 6, 40, 6:

    quilibet unus ex iis, quos, etc.,

    id. 9, 17, 15.—
    5.
    Quisque:

    ponite ante oculos unum quemque regum,

    Cic. Par. 1, 2, 11; so,

    unus quisque (and sometimes in one word, unusquisque): unāquāque de re,

    id. Font. 10, 21:

    unum quodque,

    id. Rosc. Am. 30, 83:

    unum quidque,

    id. Verr. 2, 4, 59, § 132; cf. Caes. B. C. 2, 29:

    domini capitis unius cujusque,

    Cic. Rep. 1, 32, 48.—
    6.
    Quisquis:

    sin unum quicquid singillatim et placide percontabere,

    Plaut. Trin. 4, 2, 39:

    unum quicquid,

    Lucr. 5, 1388.—
    C.
    Private, un official, a private person, a private citizen (post-class.):

    dicentes publicam violationem fidei non debere unius lui sanguine,

    Vell. 2, 1, 5:

    pro uno homine jactura publica pacisceris,

    Sen. Suas. 7, 3.— Adv.: ūnā (acc. to I. B. 1.), in one and the same place, at the same time, in company, together:

    qui cum Amphitruone hinc una ieram in exercitum,

    Plaut. Am. 1, 1, 248:

    hic Juppiter hodie ipse aget, Et ego una cum illo,

    id. ib. prol. 95:

    quod summi puerorum amores saepe una cum praetextā togā ponerentur,

    Cic. Lael. 10, 33:

    i mecum, obsecro, una simul,

    Plaut. Most. 4, 3, 43:

    mandata eri perierunt, una et Sosia,

    id. Am. 1, 1, 182:

    si mei consilii causam rationemque cognoverit, una et id quod facio probabit, et, etc.,

    Cic. Div. in Caecil. 1, 1:

    qui una venerant,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    cum et ego essem una et pauci admodum familiares,

    id. Lael. 1, 2:

    si in Italiā consistat (Pompejus), erimus una,

    id. Att. 7, 10; id. Fin. 2, 24, 79; id. Brut. 21, 81.— Poet., with dat.:

    Pallas huic filius una, Una omnes juvenum primi pauperque senatus Tura dabant,

    at the same time, along with him, Verg. A. 8, 104 sq.

    Lewis & Short latin dictionary > unus

  • 94 urbanus

    urbānus, a, um, adj. [urbs], of or belonging to the city or town, city-, town- (opp. rusticus; cf.: urbicus, oppidanus).
    I.
    Lit.
    A.
    Adj.:

    nostri majores non sine causā praeponebant rusticos Romanos urbanis,

    Varr. R. R. 2, praef. §

    1: rustica et urbana vita,

    id. ib. 3, 1, 1:

    vita (opp. rustica),

    Quint. 2, 4, 24; cf. Ter. Ad. 1, 1, 17:

    urbani assidui cives, quos scurras vocant,

    Plaut. Trin. 1, 2, 165:

    scurra,

    id. Most. 1, 1, 14:

    leges,

    id. Rud. 4, 3, 85:

    tribus,

    Cic. de Or. 1, 9, 38:

    praetor,

    Caes. B. C. 3, 20:

    plebes,

    Sall. C. 37, 4:

    servitia,

    id. ib. 24, 4:

    exercitus,

    Liv. 27, 3, 9:

    administratio rei publicae (opp. provincialis),

    Cic. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:

    res,

    Plaut. Cas. 1, 13; Caes. B. G. 7, 6:

    motus,

    id. ib. 7, 1:

    luxus,

    Tac. A. 2, 44: praedia, land and houses, all land covered by buildings (v. praedium), Dig. 50, 16, 198; 8, 1, 1; cf. ib. 8, tit. 2:

    fundus,

    Cato, R. R. 8, 2:

    rus,

    Just. 31, 2:

    cohortes,

    Dig. 25, 1, 8, § 9.—
    2.
    Subst.: urbā-nus, i, m., an inhabitant of a city, a city man, citizen:

    urbani fiunt rustici,

    Plaut. Merc. 4, 3, 15 sq.:

    omnes urbani, rustici,

    Cic. Fin. 2, 23, 77:

    sermo omnis non modo urbanorum, sed etiam rusticorum,

    id. Or. 24, 81:

    otiosi,

    Liv. 5, 20, 6:

    obrepere urbanis,

    Plin. Ep. 9, 20, 2.—
    B.
    Esp., devoted to the city, fond of city life:

    diligere secessum, quem tu nimis urbanus es, nisi concupiscis,

    Plin. Ep. 2, 17, 29.—
    II.
    Transf., in the city fashion, in the city style, citizenlike, both in a good and a bad sense.
    A.
    In a good sense.
    1.
    Polished, refined, cultivated, courteous, affable, urbane (syn.:

    comis, humanus): hominem non solum sapientem, verum etiam, ut nunc loquimur urbanum,

    Cic. Fam. 3, 8, 3; cf. Quint. 8, 3, 34 sq.; so Cic. Verr. 2, 1, 6, § 17.—
    b.
    Transf., of plants, improved, cultivated, ornamental: sunt arborum quaedam urbaniores, quas his placet nominibus distinguere. Hae mites, quae fructu atque aliqua dote umbrarumve officio humaniusjuvant, non improbe dicantur urbanae. Plin. 16, 19, 32, § 78:

    acanthi topiariae et urbanae herbae,

    id. 22, 22, 34, § 76.—
    2.
    Of speech.
    a.
    In gen., refined, polished, elegant. nice, choice:

    in vocibus nostrorum oratorum recinit quiddam et resonat urbanius,

    Cic. Brut. 46, 171:

    genus dicendi,

    Quint. 2, 8, 4:

    os facile, explanatum, jucundum, urbanum, id est, in quo nulla neque rusticitas neque peregrinitas resonet,

    id. 11, 3, 30:

    distinctior et urbanior et altior Cicero,

    Tac. Or. 18.—
    b.
    In [p. 1935] partic., of wit, witty, humorous, facetious: urbanus homo erit, cujus multa bene dicta responsaque erunt: et qui in sermonibus, circulis, conviviis, item in contionibus, omni denique loco ridicule commodeque dicet, Domit. Mars. ap. Quint. 6, 3, 105:

    dictum per se urbanum,

    id. 6, 3, 54:

    circumfertur Marcii Philippi velut urbanissimum factum atque dictum,

    Col. 8, 16, 3:

    qui est in isto genere urbanissimus,

    Cic. Cael. 15, 36:

    Romani veteres atque urbani sales,

    id. Fam. 9, 15, 2:

    homines lauti et urbani,

    id. Verr. 2, 1, 6, § 17:

    hic tibi comis et urbanus liberque videtur,

    witty, clever, Hor. S. 1, 4, 90:

    urbanus coepit haberi,

    id. Ep. 1, 15, 27:

    in senatu dicax et urbanus et bellus,

    Plin. Ep. 4, 25, 3:

    urbanos qui illa censuerunt dicam an miseros? Dicerem urbanos, si senatum deceret urbanitas,

    id. ib. 8, 6, 3.—
    B.
    In a bad sense, bold, forward, impudent:

    frontis ad urbanae descendi praemia,

    Hor. Ep. 1, 9, 11:

    audacia,

    Cic. Prov. Cons. 4, 8.— Adv.: urbānē (acc. to II. A.).
    1.
    Courteously, civilly, affably, politely, urbanely:

    severe et graviter et prisce agere, an remisse ac leniter et urbane,

    Cic. Cael. 14, 33:

    urbanius agere,

    id. ib. 15, 36: urbanissime et prudentissime adjuvit, Treb. Gallien. 14.—More freq.,
    2.
    Of speech, wittily, acutely, elegantly, happily:

    aliquem facete et urbane ridere,

    Cic. Fin. 1, 11, 39:

    bene et urbane dicere,

    Quint. 6, 3, 42; 5, 7, 26; 6, 1, 46 al.:

    interrogare,

    id. 11, 3, 126:

    emendare,

    id. 8, 3, 54:

    urbanius elabi,

    id. 2, 11, 2:

    urbanissime respondere,

    Gell. 15, 5, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > urbanus

  • 95 venia

    vĕnĭa, ae, f. [akin to veneror, q. v.], complaisance, indulgence, kindness, obliging disposition or conduct, mercy, grace, favor (class.; cf. indulgentia), most usual in the phrase veniam dare, to grant a favor, be favorable, to comply, consent.
    I.
    In gen.: Jane, Juppiter, Mars pater, etc.... vos precor, veneror, veniam peto feroque uti populo Romano Quiritium vim victoriamque prosperetis, an old formula of prayer in Liv. 8, 9, 7:

    ab Jove Opt. Max. ceterisque dis pacem ac veniam peto precorque ab iis, ut, etc.,

    Cic. Rab. Perd. 2, 5:

    quaeso a vobis, ut in hac causā mihi detis hanc veniam, ut, etc.,

    id. Arch. 2, 3; cf.:

    precor hanc veniam supplici des, ut, etc.,

    Liv. 30, 12, 14:

    dabis hanc veniam, mi frater, ut, etc.,

    Cic. de Or. 1, 6, 23:

    Caesar tibi petenti veniam non dedit,

    id. Q. Fr. 3, 1, 11:

    datur haec venia antiquitati, ut miscendo humana divinis, primordia urbium augustiora faciat, Liv. prooem. § 7: mi gnate, da veniam hanc mihi: reduc illam,

    Ter. Hec. 4, 2, 29:

    extremam hanc oro veniam, miserere sororis,

    Verg. A. 4, 435:

    datur petentibus venia,

    Caes. B. G. 7, 15:

    veniam petenti dedit,

    Hirt. B. G. 8, 48; Cic. Att. 5, 21, 12:

    veniam quoque a deis spei alicujus audacioris petimus, in sinum spuendo,

    Plin. 28, 4, 7, § 35:

    veniam mihi quam gravate pater dedit de Chrysalo!

    Plaut. Bacch. 3, 6, 3:

    cum data esset venia ejus diei,

    when indulgence had been granted for that day, Liv. 26, 17, 12:

    nobile illud nepenthes oblivionem tristitiae veniamque afferens,

    a complaisant, mild disposition, Plin. 25, 2, 5, § 12.—
    B.
    Permission to do any thing, esp. In phrases: veniam petere (poscere) and veniam dare;

    veniā petitā puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,

    Liv. 7, 2, 9:

    petere veniam legatis mittendis,

    id. 33, 11, 3:

    veniam dicendi ante alios exposcere,

    Tac. A. 12, 5:

    datā veniā seducit filiam ac nutricem,

    Liv. 3, 48, 5; cf.

    the context: qui censerent, dandam ceteris veniam talium conjugiorum,

    Suet. Claud. 26.—
    C.
    Bonā veniā or cum bonā veniā.
    1.
    With audire, kindly, with favor, without prejudice:

    bonā veniā me audies,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; cf.:

    vos oro atque obsecro, judices, ut attente bonāque cum veniā verba mea audiatis,

    id. Rosc. Am. 4, 9:

    cum bonā veniā se auditurum,

    Liv. 29, 1, 7:

    cum bonā veniā, quaeso, audiatis id quod invitus dico,

    id. 29, 17, 6.—
    2.
    With verbs of saying (mostly parenthet.), by your good leave, with your permission, without offence, etc.:

    nisi vero (bonā veniā hujus optimi viri dixerim) tu, etc.,

    Cic. de Or 1, 57, 242:

    bonā hoc tuā veniā dixerim,

    id. Div 1, 15, 25:

    atqui, frater, bonā tuā veniā dixerim ista sententia maxime fallit imperitos,

    id. Leg. 3, 15, 34:

    bonā veniā vestrā liceat, etc., Liv 6, 40, 10: primum abs te hoc bonā veniā peto... mihi ut respondeas,

    Ter. Phorm. 2, 3, 31:

    oravit etiam bonā veniā Quirites, ne quis, etc.,

    Liv. 7, 41, 3.—Rarely veniā alone:

    neminem ex his, quos eduxeram mecum (veniā sit dicto) ibi amisi,

    Plin. Ep. 5, 6, 46.—
    II.
    In partic., forbearance in view of any wrong that has been done, forgiveness, pardon, remission:

    venia est poenae meritae remissio,

    Sen. Clem. 2, 7:

    errati veniam impetrare,

    Cic. Lig. 1, 1:

    pacem veniamque impetrare a victoribus,

    Liv. 37, 45, 7:

    veniam et impunitatem dare,

    Cic. Phil. 8, 11, 32; cf.:

    cui non apud senatum... maximorum scelerum venia ulla ad ignoscendum duci possit,

    id. Pis. 41, 98; id. Part. Or. 37, 131:

    cui errato nulla venia, recte facto exigua laus proponitur,

    id. Agr. 2, 2, 5:

    cede deae, veniamque tuis, temeraria, dictis Supplice voce roga,

    Ov. M. 6, 32; Hor. S. 1, 3, 75; id. Ep. 2, 1, 78: aliquem veniā donare [p. 1969] in praeteritum, Suet. Dom. 9:

    veniā dignus,

    Quint. 1, 5, 11; cf.:

    legere cum veniā,

    id. 10, 1, 72.

    Lewis & Short latin dictionary > venia

См. также в других словарях:

  • NOVEMVIRI — apud Athenienses fuêre inter praecipuos eorum Magistratus, qui annuô Imperiô defungebantur sic: ut unusillorum Archon diceretur Fastosque signaret, alter Rex, tertius Polemarchus, reliqui sex Thesmothetae, teste Polluce l. 8. c. 9. Quos… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • propos — Propos, Vient du Latin, Propono, et signifie ores conference de paroles entre deux ou plusieurs, Sermo, Oratio, Conlocutio, comme, Ils ont propos ensemble de mes affaires, Sermonem habent de rebus meis. Par son propos j ay entendu, Ex eius… …   Thresor de la langue françoyse

  • POPULUS — aliquando a Plebe distinguitur, et tum universos cives significatu suô comprehendit, connumeratis etiam Patriciis et Senatoribus. Hinc a Capitone Plebiscitum definitur, Lex, quam Plebs, non Populus, accipit. Aliquando designat certum aliquem… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • mesdire — et detracter de quelqu un, Allatrare aliquem, De fama alicuius detrahere, Detrahere alicui, insectari aliquem maledictis, Lacerare optimum virum incesto ore, Maledicere alicui, Male loqui alicui, Obloqui, Obtrectare laudibus alicuius, Premere… …   Thresor de la langue françoyse

  • nombre — Nombre, Numerus. Ils estoient un bon nombre, Aliquam multi erant, Bene multi. Accomplir le nombre, Numerum explere. En comptant le nombre des poëtes, on n y met pas seulement Homere, mais aussi Sophocle, Non in poetis Homero soli locus est, sed… …   Thresor de la langue françoyse

  • COMITES — dicti sunt, qui florente Republ. Romana publici negotii causâ, Proconsules et Praesides, in provincias euntes, comitabantur. Cicer. Act. 4. in Verr. In Imperio Comites olim vocabant, quotquot e Comitatu Principis erant: Comitatum vero ipsam Aulam …   Hofmann J. Lexicon universale

  • SENATUS Princeps — quem in lectione Senatus, quae per Censores peractô censu fiebat, primô locô Censor recitabat, dictus est. Hic inter Senatores dignitate longe praestabat; teste Zonarâ omnes Magistratus anteibat, etsi nec imperium nec potestatem haberet. Unde et… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • audience — Audience, Audientia. Donner audience, Fauere linguis. B. Donner audience à aucun, Le laisser parler, Orationem alicui dare, Inducere causam, vel cognitionem. B. ex Plinio iuniore. Donner audience, Prester l oreille, Dare aures suas alicui. Donner …   Thresor de la langue françoyse

  • THESMOTHETAE — inter praecipuos Atheniensium Magistratus, numerô sex erant: e Novemvitis illis annuis, de quibus supra. Horum enim unus Archon dicebatur, et signabat Fastos; alter Rex, qui sacra curabat; tertius Polemarchus, cui belli commissa cura; reliqui sex …   Hofmann J. Lexicon universale

  • venir — Venir, neut. acut. Est fait du Latin Venire par apocope, et signifie arþriver à quelque lieu. Venir et arriver, Aduenire. Venir souvent, Ventitare. Venez ca, Heus, Eho. D ou viens tu? Vnde agis te? Plaut. Vien ça ici à moy, Adesdum. Vien ça à moy …   Thresor de la langue françoyse

  • CURULIS Magistratus — apud Romanos, dictus est, cui ius erat Sellae Curulis, ut Dictor, Consul, Censor, Praetor, Aedilis Curulis. His orti Nobiles dicebantur, ob imagines Maiorum, qui Magistratus Curules gesserant: quemadmodum ii Noti appellati sunt, quorum non… …   Hofmann J. Lexicon universale

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»