-
21 subicio
I.Lit., to throw, lay, place, or bring under or near (cf. subdo); in all senses construed with acc. and dat., or with acc. and sub and acc.; not with sub and abl. (v. Madvig. ad Cic. Fin. 2, 15, 48; cf. II. B. 2. infra).A.In gen.: si parum habet lactis mater, ut subiciat (agnum) sub alterius mammam. Varr. R. R. 2, 1, 20:B.manum ventri et sub femina (boum),
Col. 6, 2, 6: nonnulli inter carros rotasque mataras ac tragulas subiciebant, discharged their javelins and darts below, i. e. between the wagons and the wheels, Caes. B. G. 1, 26:biremes, subjectis scutulis, subduxit,
id. B. C. 3, 40:ligna et sarmenta circumdare ignemque circum subicere coeperunt,
Cic. Verr. 2, 1, 27, § 69; cf.:ignes tectis ac moenibus,
id. Cat. 3, 1, 2:ignem,
id. Rab. Post. 6, 13; Auct. B. Afr. 87, 1; 91, 3; Ov. M. 1, 229 al.:faces,
Cic. Mil. 35, 98; Vell. 2, 48, 3; Val. Max. 5, 5, 4:bracchia pallae,
Ov. M. 3, 167:eburnea collo Bracchia,
id. Am. 3, 7, 7:scuto sinistram, Canitiem galeae,
id. Tr. 4, 1, 74:laxiorem sinum sinistro bracchio,
Quint. 11, 3, 146:umeros lecto,
Val. Max. 4, 1, 12:pallium togae,
id. 2, 2, 2:ova gallinis,
Plin. 18, 26, 62, § 231; 10, 59, 79, § 161:cum tota se luna sub orbem solis subjecisset,
Cic. Rep. 1, 16:ossa subjecta corpori,
id. N. D. 2, 55, 139 et saep:sub aspectum omnium rem subicit,
Auct. Her. 4, 47, 60:res sub oculos,
Quint. 8, 6, 19:aliquid oculis,
Cic. Or. 40, 139; Liv. 3, 69; Quint. 2, 18, 2:oves sub umbriferas rupes,
to place near, close to, Varr. R. R. 2, 2, 11:castris legiones,
Caes. B. C. 3, 56:aciem suam castris Scipionis,
id. ib. 3, 37:se iniquis locis,
id. ib. 3, 85:terram ferro,
to throw up with the share, to plough up, Cic. Leg. 2, 18, 45 Moser N. cr.: corpora saltu Subiciunt in equos, throw up, i. e. mount, Verg. A. 12, 288:pavidum regem in equum,
to set, Liv. 31, 37:me e postremo in tertium locum esse subjectum,
have been brought, Cic. Toga Cand. Fragm. p. 522 Orell.: copias integras vulneratis defessisque subiciebat, i. e. put in the place of, substituted, Auct. B. Alex. 26, 2.—Hence ( poet.): se subicere, to mount, grow:quantum vere novo viridis se subicit alnus,
shoots up, Verg. E. 10, 74:laurus Parva sub ingenti matris se subicit umbrā,
id. G. 2, 19 Forbig. ad loc.—In partic.1.To hand to, supply:2.cum ei libellum malus poëta de populo subjecisset,
Cic. Arch. 10, 25:ipse manu subicit gladios ac tela ministrat,
Luc. 7, 574.—To substitute false for true; to forge, counterfeit (syn.:3.suppono, substituo): testamenta,
Cic. Phil. 14, 3, 7:testamentum mariti,
Quint. 9, 2, 73:locupleti falsum testamentum,
Val. Max. 9, 4, 1:partum,
Dig. 25, 4, 1 fin.:falsum aliquid,
Quint. 12, 3, 3:aes pro auro in pignore dando,
Dig. 13, 7, 36:fratrem suum,
Just. 1, 9.—To suborn:II.subicitur L. Metellus ab inimicis Caesaris, qui hanc rem distrahat,
Caes. B. C. 1, 33:testes frequenter subici ab adversario solent,
Quint. 5, 7, 12:suspitione subjecti petitoris non carebit,
id. 4, 2, 96.Trop.A.In gen.1.To submit, subject:2.ea quae sub sensus subjecta sunt,
Cic. Ac. 2, 23, 74:res, quae subjectae sunt sensibus,
id. Fin. 5, 12, 36; id. Ac. 1, 8, 31:cogitationi aliquid subicere,
submit, id. Clu. 2, 6; Quint. 5, 12, 13;ait (Epicurus), eos neque intellegere neque videre, sub hanc vocem honestatis quae sit subicienda sententia,
i. e. what meaning is to be attributed to it, Cic. Fin. 2, 15, 48 B. and K.; Madvig. ad loc.; cf.:huic verbo (voluptas) omnes qui Latine sciunt duas res subiciunt, laetitiam in animo, commotionem suavem jucunditatis in corpore,
id. ib. 2, 4, 13:dico eum non intellegere interdum, quid sonet haec vox voluptatis, id est, quae res huic voci subiciatur,
id. ib. 2, 2, 6; cf.: quaeritur, quae res ei (nomini) subicienda sit, Quint. 7, 3, 4.—To substitute:B.mutata, in quibus pro verbo proprio subicitur aliud, quod idem significet,
Cic. Or. 27, 92; so Quint. 3, 6, 28:aliud pro eo, quod neges,
id. 6, 3, 74 et saep.—In partic.1.Pregn., to place under, to make subject, to subject:2.subiciunt se homines imperio alterius et potestati,
i. e. submit, Cic. Off. 2, 6, 22; cf. Caes. B. G. 7, 1:exteras gentes servitio,
Liv. 26, 49:Albius et Atrius quibus vos subjecistis,
id. 28, 28, 9:ut alter alterius imperio subiceretur,
id. 28, 21, 9:gentem suam dicioni nostrae,
Tac. A. 13, 55; Curt. 8, 1, 37; cf.:Gallia securibus subjecta,
Caes. B. G. 7, 77:omnia praeter eam (virtutem) subjecta, sunt sub fortunae dominationem,
Auct. Her. 4, 17, 24:nos sub eorum potestatem,
id. 2, 31, 50:matribus familias sub hostilem libidinem subjectis,
id. 4, 8, 12:sub aspectus omnium rem subjecit,
id. 4, 47, 60; cf.:deos penatis subjectos esse libidini tribuniciae,
Cic. Dom. 40, 106:populum senatui,
Val. Max. 8, 9, 1:si virtus subjecta sub varios incertosque casus famula fortunae est,
Cic. Tusc. 5, 1, 2:id quod sub eam vim subjectum est,
id. Top. 15, 58:cujus victus vestitusque necessarius sub praeconem subjectus est,
id. Quint. 15, 49 B. and K.:bona civium voci praeconis,
id. Off. 2, 23. 83;for which, simply reliquias spectaculorum,
to expose for sale, Suet. Calig. 38; so,delatores,
id. Tit. 8:hiemi navigationem,
to subject, expose, Caes. B. G. 4, 36:domum periculo,
Quint. 7, 1, 53:scelus fraudemque nocentis odio civium,
Cic. de Or. 1, 46, 202:fortunas innocentium fictis auditionibus,
id. Planc. 23, 56:aliquid calumniae,
Liv. 38, 48.—To subject or subordinate a particular to a general, to range or treat it under, append it to, etc.; in the pass., to be ranged under or comprised in any thing:3.quattuor partes, quae subiciuntur sub vocabulum recti,
Auct. Her. 3, 4, 7 B. and K.:unum quodque genus exemplorum sub singulos artis locos subicere,
id. 4, 2, 3; cf. with dat.:formarum certus est numerus, quae cuique generi subiciantur,
Cic. Top. 8, 33:qui vocabulum sive appellationem nomini subjecerunt tamquam speciem ejus,
Quint. 1, 4, 20; cf.:sub metum subjecta sunt pigritia, pudor, terror, etc.,
Cic. Tusc. 4, 7, 16; 4, 8, 19; Quint. 3, 5, 1:fas, justum, etc.... subici possunt honestati,
id. 3, 8, 26:dicere apte plerique ornatui subiciunt,
id. 1, 5, 1 et saep.—To place under in succession or order, in speaking or writing, i. e. to place after, let follow, affix, annex, append, subjoin (cf.:4.addo, adicio): post orationis figuras tertium quendam subjecit locum,
Quint. 9, 1, 36:longis (litteris) breves subicere,
id. 9, 4, 34:B litterae absonam et ipsam S subiciendo,
id. 12, 10, 32:narrationem prooemio,
id. 4, 2, 24; cf. id. 5, 13, 59:cur sic opinetur, rationem subicit,
adds, subjoins, Cic. Div. 2, 50, 104:quod subicit, Pompeianos esse a Sullā impulsos, etc.,
id. Sull. 21, 60:a quibusdam senatoribus subjectum est,
Liv. 29, 15, 1:subicit Scrofa: De formā culturae hoc dico, etc.,
Varr. R. R. 1, 7, 2:non exspectare responsum et statim subicere, etc.,
Quint. 9, 2, 15:edicto subjecisti, quid in utrumque vestrum esset impensum,
Plin. Pan. 20, 5 et saep.:vix pauca furenti Subicio,
i. e. answer, reply, Verg. A. 3, 314.—To comprehend under, collect or embrace in:5.per quam res disperse et diffuse dictae unum sub aspectum subiciuntur,
Cic. Inv. 1, 52, 98.—To bring forward, propose, adduce; to bring to mind, prompt, suggest, etc.:A.si meministi id, quod olim dictum est, subice,
Ter. Phorm. 2, 3, 40 Ruhnk.; cf.:cupio mihi ab illo subici, si quid forte praetereo,
Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25:subiciens, quid dicerem,
id. Fl. 22, 53:quae dolor querentibus subicit,
Liv. 3, 48; 45, 18:nec tibi subiciet carmina serus amor,
Prop. 1, 7, 20:spes est Peliā subjecta creatis,
Ov. M. 7, 304.—Hence, sub-jectus, a, um, P. a.Of places, lying under or near, bordering upon, neighboring, adjacent:B.alter (cingulus terrae) subjectus aquiloni,
Cic. Rep. 6, 20:Heraclea, quae est subjecta Candaviae,
Caes. B. C. 3, 79:Ossa,
Ov. M. 1, 155:rivus castris Scipionis subjectus,
Caes. B. C. 3, 37:subjectus viae campus,
Liv. 2, 38: Armenia subjecta suo regno (opp. Cappadocia longius remota), Auct. B. Alex. 35, 2; 28, 3: genae deinde ab inferiore parte tutantur subjectae, Cic. N. D. 2, 57, 143.—(Acc. to II. B. 1.) Subjected, subject:C.si quidem Ea (natura deorum) subjecta est ei necessitati,
Cic. N. D. 2, 30, 77:servitio,
Liv. 26, 49, 8:subjectior in diem et horam Invidiae,
exposed, Hor. S. 2, 6, 47:ancipiti fortunae,
Val. Max. 7, 2, ext. 2:species, quae sunt generi subjectae,
subordinate, Quint. 5, 10, 57:tum neque subjectus solito nec blandior esto,
submissive, Ov. A. A. 2, 411; cf.:parcere subjectis et debellare superbos,
Verg. A. 6, 853.— Subst.: sub-jectus, i, m., an inferior, subject:(vilicus), qui, quid aut qualiter faciendum sit, ab subjecto discit,
Col. 1, 2, 4; 11, 1, 25:Mithridates ab omnibus subjectis singula exquirens, etc.,
Plin. 25, 2, 3, § 7.—In the later philos. and gram. lang.: subjec-tum, i, n. (sc. verbum), that which is spoken of, the foundation or subject of a proposition:omne quicquid dicimus aut subjectum est aut de subjecto aut in subjecto est. Subjectum est prima substantia, quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter, etc.,
Mart. Cap. 4, § 361; App. Dogm. Plat. 3, p. 34, 4 et saep.—* Adv.: subjectē (cf. B. supra), humbly, submissively:haec quam potest demississime et subjectissime exponit,
Caes. B. C. 1, 84 fin. -
22 agō
agō ēgī, āctus (old inf pass. agier), ere [1 AG-], to put in motion, move, lead, drive, tend, conduct: bos Romam acta, L.: capellas, V.: pecus visere montīs, H.: ante se Thyum, N.: in exsilium, L.: Iris nubibus acta, borne on, V.: alqm in crucem, to crucify: Illum aget Fama, will carry, H.: quo hinc te agis? whither are you going? T.: se primus agebat, strode in front, V.: capellas potum, V.—Prov.: agas asellum, i. e. if you can't afford an ox, drive an ass. — Pass., to go, march: quo multitudo agebatur, L.: citius agi vellet agmen, march on quicker, L.: raptim agmine acto, L.— Esp., to drive away, carry off, steal, rob, plunder: pecoris praedas, S.; freq. with ferre, to rob, plunder: ferre agere plebem plebisque res, L.: res sociorum ferri agique vidit, L.—To chase, pursue, hunt: apros, V.: cervum, V. — Fig.: dum haec crimina agam ostiatim, track out from house to house: ceteros ruerem, agerem, T.: palantīs Troas, V.—To move, press, push forward, advance, bring up: multa undique portari atque agi, Cs.: vineis ad oppidum actis, pushed forward, Cs.: moles, Cu.: cloaca maxima sub terram agenda, to be carried under ground, L.: cuniculos ad aerarium, drive: per glaebas radicibus actis, O.: pluma in cutem radices egerit, struck deep root, O.: vera gloria radices agit: tellus Fissa agit rimas, opens in fissures, O.: in litus navīs, beached, L.: navem, to steer, H.: currūs, to drive, O.: per agmen limitem ferro, V.: vias, make way, V.: (sol) amicum Tempus agens, bringing the welcome hour (of sunset), H.—To throw out, stir up: spumas ore, V.: spumas in ore: se laetus ad auras Palmes agit, shoots up into the air, V.—Animam agere, to expire: nam et agere animam et efflare dicimus; cf. et gestum et animam ageres, i. e. exert yourself in gesturing and risk your life. — Fig., to lead, direct, guide: (poëmata), animum auditoris, H.— To move, impel, excite, urge, prompt, induce, rouse, drive: quae te Mens agit in facinus? O.: ad illa te, H.: eum praecipitem: viros spe praedae diversos agit, leads astray, S.: bonitas, quae nullis casibus agitur, N.: quemcunque inscitia veri Caecum agit, blinds, H.: quibus actus fatis, V.: seu te discus agit, occupies, H.: nos exquirere terras, V.: desertas quaerere terras agimur, V. — To pursue for harm, persecute, disturb, vex, attack, assail: reginam stimulis, V.: agentia verba Lycamben, H.: diris agam vos, H.: quam deus ultor agebat, O.—To pursue, carry on, think, reflect, deliberate, treat, represent, exhibit, exercise, practise, act, perform, deliver, pronounce: nihil, to be idle: omnia per nos, in person: agendi tempus, a time for action: industria in agendo: apud primos agebat, fought in the van, S.: quae continua bella agimus, are busy with, L.: (pes) natus rebus agendis, the metre appropriate to dramatic action, H.: Quid nunc agimus? what shall we do now? T.: quid agam, habeo, i. e. I know what to do, T.: quid agitur? how are you? T.: quid agis, dulcissime rerum? i. e. how are you? H.: vereor, quid agat Ino, what is to become of: quid agis? what do you mean? nihil agis, it is of no use, T.: nihil agis, dolor, quamvis, etc.: cupis abire, sed nihil agis, usque tenebo, you cannot succeed, H.: ubi blanditiis agitur nihil, O.—Esp., hoc or id agere, to give attention to, mind, heed: hocine agis, an non? are you attending? T.: id quod et agunt et moliuntur, their purpose and aim: qui id egerunt, ut gentem conlocarent, etc., aimed at this: sin autem id actum est, ut, etc., if it was their aim: summā vi agendum esse, ut, etc., L.: certiorem eum fecit, id agi, ut pons dissolveretur, it was planned, N.: Hoc age, ne, etc., take care, H.: alias res agis, you are not listening, T.: aliud agens ac nihil eius modi cogitans, bent on other plans: animadverti eum alias res agere, paid no attention: vides, quam alias res agamus, are otherwise occupied: populum aliud nunc agere, i. e. are indifferent.—To perform, do, transact: ne quid negligenter: suum negotium, attend to his own business: neque satis constabat, quid agerent, what they were at, Cs.: agentibus divina humanaque consulibus, busy with auspices and affairs, L.: per litteras agere, quae cogitas, carry on, N.: (bellum) cum feminis, Cu.: conventum, to hold an assize: ad conventūs agendos, to preside at, Cs.: census actus eo anno, taken, L.— Of public transactions, to manage, transact, do, discuss, speak, deliberate: quae (res) inter eos agi coeptae, negotiations begun, Cs.: de condicionibus pacis, treat, L.: quorum de poenā agebatur, L.— Hence, agere cum populo, of magistrates, to address the people on a law or measure (cf. agere ad populum, to propose, bring before the people): cum populo de re p.—Of a speaker or writer, to treat, discuss, narrate: id quod agas, your subject: bella per quartum iam volumen, L.: haec dum agit, during this speech, H.—In law, to plead, prosecute, advocate: lege agito, go to law, T.: causam apud iudices: aliter causam agi, to be argued on other grounds: cum de bonis et de caede agatur, in a cause relating to, etc.: tamquam ex syngraphā agere cum populo, to litigate: ex sponso egit: agere lege in hereditatem, sue for: crimen, to press an accusation: partis lenitatis et misericordiae, to plead the cause of mercy: ii per quos agitur, the counsel: causas, i. e. to practise law: me agente, while I am counsel: ii apud quos agitur, the judges; hence, of a judge: rem agere, to hear: reos, to prosecute, L.: alqm furti, to accuse of theft. —Pass., to be in suit, be in question, be at stake: non capitis eius res agitur, sed pecuniae, T.: aguntur iniuriae sociorum, agitur vis legum.—To represent, act, perform, of an orator: cum dignitate.—Of an actor: fabulam, T.: partīs, to assume a part, T.: Ballionem, the character of: gestum agere in scena, appear as actors: canticum, L. — Fig.: lenem mitemque senatorem, act the part of, L.: noluit hodie agere Roscius: cum egerunt, when they have finished acting: triumphum, to triumph, O.: de classe populi R. triumphum, over, etc.: ex Volscis et ex Etruriā, over, etc., L.: noctu vigilias, keep watch: alta silentia, to be buried in silence, O.: arbitria victoriae, to exercise a conqueror's prerogative, Cu.: paenitentiam, to repent, Cu.: oblivia, to forget, O.: gratias (poet. grates) agere, to give thanks, thank: maximas tibi gratias: alcui gratias quod fecisset, etc., Cs.: grates parenti, O. — Of time, to spend, pass, use, live through: cum dis aevom: securum aevom, H.: dies festos, celebrate: ruri vitam, L.: otia, V.: quartum annum ago et octogesimum, in my eightyfourth year: ver magnus agebat orbis, was experiencing, V.— Pass: mensis agitur hic septimus, postquam, etc., going on seven months since, T.: bene acta vita, well spent: tunc principium anni agebatur, L.: melior pars acta (est) diei, is past, V. — Absol, to live, pass time, be: civitas laeta agere, rejoiced, S.—Meton., to treat, deal, confer, talk with: quae (patria) tecum sic agit, pleads: haec inter se dubiis de rebus, V.: Callias quidam egit cum Cimone, ut, etc., tried to persuade C., N.: agere varie, rogando alternis suadendoque coepit, L.—With bene, praeclare, male, etc., to deal well or ill with, treat or use well or ill: praeclare cum eis: facile est bene agere cum eis.— Pass impers., to go well or ill with one, be well or badly off: intelleget secum esse actum pessime: in quibus praeclare agitur, si, etc., who are well off, if, etc.—Poet.: Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur, will be treated, V.— Pass, to be at stake, be at hazard, be concerned, be in peril: quasi mea res minor agatur quam tua, T.: in quibus eorum caput agatur: ibi rem frumentariam agi cernentes, L.: si sua res ageretur, if his interests were involved: agitur pars tertia mundi, is at risk, O.: non agitur de vectigalibus, S.—Praegn., to finish, complete, only pass: actā re ad fidem pronius est, after it is done, L.: iucundi acti labores, past: ad impediendam rem actam, an accomplished fact, L.— Prov.: actum, aiunt, ne agas, i. e. don't waste your efforts, T.: acta agimus: Actum est, it is all over, all is lost, T.: iam de Servio actum rati, L.: acta haec res est, is lost, T.: tantā mobilitate sese Numidae agunt, behave, S.: ferocius agunt equites, L.: quod nullo studio agebant, because they were careless, Cs.: cum simulatione agi timoris iubet, Cs.—Imper. as interj, come now, well, up: age, da veniam filio, T.: en age, rumpe moras, V.: agite dum, L.: age porro, tu, cur, etc.? age vero, considerate, etc.: age, age, iam ducat: dabo, good, T.: age, sit ita factum.* * *agere, egi, actus Vdrive, urge, conduct; spend (time w/cum); thank (w/gratias); deliver (speech) -
23 sum
sum (2d pers. es, or old ēs; old subj praes. siem, siēs, siet, sient, for sim, etc., T.; fuat for sit, T., V., L.; imperf. often forem, forēs, foret, forent, for essem, etc.; fut. escunt for erunt, C.), fuī (fūvimus for fuimus, Enn. ap. C.), futūrus ( inf fut. fore or futūrum esse, C.), esse [ES-; FEV-]. — I. As a predicate, asserting existence, to be, exist, live: ut id aut esse dicamus aut non esse: flumen est Arar, quod, etc., Cs.: homo nequissimus omnium qui sunt, qui fuerunt: arbitrari, me nusquam aut nullum fore: fuimus Troes, fuit Ilium, V.—Of place, to be, be present, be found, stay, live: cum non liceret Romae quemquam esse: cum essemus in castris: deinceps in lege est, ut, etc.: erat nemo, quicum essem libentius quam tecum: sub uno tecto esse, L.—Of circumstances or condition, to be, be found, be situated, be placed: Sive erit in Tyriis, Tyrios laudabis amictūs, i. e. is attired, O.: in servitute: in magno nomine et gloriā: in vitio: Hic in noxiāst, T.: in pace, L.: (statua) est et fuit totā Graeciā summo honore: ego sum spe bonā: rem illam suo periculo esse, at his own risk: omnem reliquam spem in impetu esse equitum, L.—In 3 d pers., followed by a pron rel., there is (that) which, there are (persons) who, there are (things) which, some.—With indic. (the subject conceived as definite): est quod me transire oportet, there is a (certain) reason why I must, etc., T.: sunt item quae appellantur alces, there are creatures also, which, etc., Cs.: sunt qui putant posse te non decedere, some think: Sunt quibus in satirā videor nimis acer, H.—With subj. (so usu. in prose, and always with a subject conceived as indefinite): sunt, qui putent esse mortem... sunt qui censeant, etc.: est isdem de rebus quod dici possit subtilius: sunt qui Crustis et pomis viduas venentur avaras, H.—With dat, to belong, pertain, be possessed, be ascribed: fingeret fallacias, Unde esset adulescenti amicae quod daret, by which the youth might have something to give, T.: est igitur homini cum deo similitudo, man has some resemblance: Privatus illis census erat brevis, H.: Troia et huic loco nomen est, L.—Ellipt.: Nec rubor est emisse palam (sc. ei), nor is she ashamed, O.: Neque testimoni dictio est (sc. servo), has no right to be a witness, T.—With cum and abl of person, to have to do with, be connected with: tecum nihil rei nobis est, we have nothing to do with you, T.: si mihi tecum minus esset, quam est cum tuis omnibus.—With ab and abl of person, to be of, be the servant of, follow, adhere to, favor, side with: Ab Andriā est ancilla haec, T.: sed vide ne hoc, Scaevola, totum sit a me, makes for me.— With pro, to be in favor of, make for: (iudicia) partim nihil contra Habitum valere, partim etiam pro hoc esse.—With ex, to consist of, be made up of: (creticus) qui est ex longā et brevi et longā: duo extremi chorei sunt, id est, e singulis longis et brevibus.— To be real, be true, be a fact, be the case, be so: sunt ista, Laeli: est ut dicis, inquam: verum esto: esto, granted, V.—Esp. in phrases, est ut, it is the case that, is true that, is possible that, there is reason for: sin est, ut velis Manere illam apud te, T.: est, ut id maxime deceat: futurum esse ut omnes pellerentur, Cs.: magis est ut ipse moleste ferat errasse se, quam ut reformidet, etc., i. e. he has more reason for being troubled... than for dreading, etc.: ille erat ut odisset defensorem, etc., he certainly did hate.—In eo esse ut, etc., to be in a condition to, be possible that, be about to, be on the point of ( impers. or with indef subj.): cum iam in eo esset, ut in muros evaderet miles, when the soldiers were on the point of scaling, L.: cum res non in eo essent ut, etc., L.—Est ubi, there is a time when, sometimes: est, ubi id isto modo valeat.—Est quod, there is reason to, is occasion to: etsi magis est, quod gratuler tibi, quam quod te rogem, I have more reason to: est quod referam ad consilium: sin, etc., L.: non est quod multa loquamur, H.—Est cur, there is reason why: quid erat cur Milo optaret, etc., what cause had Milo for wishing? etc.—With inf, it is possible, is allowed, is permitted, one may: Est quādam prodire tenus, si non datur ultra, H.: scire est liberum Ingenium atque animum, T.: neque est te fallere quicquam, V.: quae verbo obiecta, verbo negare sit, L.: est videre argentea vasa, Ta.: fuerit mihi eguisse aliquando tuae amicitiae, S.—Of events, to be, happen, occur, befall, take place: illa (solis defectio) quae fuit regnante Romulo: Amabo, quid tibi est? T.: quid, si... futurum nobis est? L.— To come, fall, reach, be brought, have arrived: ex eo tempore res esse in vadimonium coepit: quae ne in potestatem quidem populi R. esset, L.— II. As a copula, to be: et praeclara res est et sumus otiosi: non sum ita hebes, ut istud dicam: Nos numerus sumus, a mere number, H.: sic, inquit, est: est ut dicis: frustra id inceptum Volscis fuit, L.: cum in convivio comiter et iucunde fuisses: quod in maritimis facillime sum, am very glad to be.—With gen part., to be of, belong to: qui eiusdem civitatis fuit, N.: qui Romanae partis erant, L.: ut aut amicorum aut inimicorum Campani simus, L.— With gen possess., to belong to, pertain to, be of, be the part of, be peculiar to, be characteristic of, be the duty of: audiant eos, quorum summa est auctoritas apud, etc., who possess: ea ut civitatis Rhodiorum essent, L.: Aemilius, cuius tum fasces erant, L.: plebs novarum rerum atque Hannibalis tota esse, were devoted to, L.: negavit moris esse Graecorum, ut, etc.—With pron possess.: est tuum, Cato, videre quid agatur: fuit meum quidem iam pridem rem p. lugere.—With gerundive: quae res evertendae rei p. solerent esse, which were the usual causes of ruin to the state: qui utilia ferrent, quaeque aequandae libertatis essent, L.— With gen. or abl. of quality, to be of, be possessed of, be characterized by, belong to, have, exercise: nimium me timidum, nullius consili fuisse confiteor: Sulla gentis patriciae nobilis fuit, S.: civitas magnae auctoritatis, Cs.: refer, Cuius fortunae (sit), H.: nec magni certaminis ea dimicatio fuit, L.: bellum variā victoriā fuit, S.: tenuissimā valetudine esse, Cs.: qui capite et superciliis semper est rasis.—With gen. or abl. of price or value, to be of, be valued at, stand at, be appreciated, cost: videtur esse quantivis preti, T.: ager nunc multo pluris est, quam tunc fuit: magni erunt mihi tuae litterae: sextante sal et Romae et per totam Italiam erat, was worth, L.—With dat predic., to express definition or purpose, to serve for, be taken as, be regarded as, be felt to be: vitam hanc rusticam tu probro et crimini putas esse oportere, ought to be regarded as: eo natus sum ut Iugurthae scelerum ostentui essem, S.: ipsa res ad levandam annonam impedimento fuerat, L.—With second dat of pers.: quo magis quae agis curae sunt mihi, T.: illud Cassianum, ‘cui bono fuerit,’ the inquiry of Cassius, ‘ for whose benefit was it ’: haec tam parva civitas praedae tibi et quaestui fuit.— To be sufficient for, be equal to, be fit: sciant patribus aeque curae fuisse, ne, etc., L.: ut divites conferrent, qui oneri ferendo essent, such as were able to bear the burden, L.: cum solvendo aere (old dat. for aeri) alieno res p. non esset, L.—With ellips. of aeri: tu nec solvendo eras, wast unable to pay.—With ad, to be of use for, serve for: res quae sunt ad incendia, Cs.: valvae, quae olim ad ornandum templum erant maxime.—With de, to be of, treat concerning, relate to: liber, qui est de animo.—In the phrase, id est, or hoc est, in explanations, that is, that is to say, I mean: sed domum redeamus, id est ad nostros revertamur: vos autem, hoc est populus R., etc., S.* * *highest, the top of; greatest; last; the end of -
24 sui
sŭi ( gen.), dat. sibī̆, acc. and abl. se or sese, sing. and plur. (old dat. sibei, C. I. L. 1, 38; 1, 1056;I.1, 1180 et saep.: sibe,
ib. 1, 1267; 5, 300; cf. Quint. 1, 7, 24; and v. Neue, Formenl. 2, p. 180 sq.; on the quantity of the final i, v. Ritschl, Opusc. 2, p. 632 sqq.; old acc. sed, C. I. L. 1, 196, 13 sq.; 1, 197, 21; strengthened acc. sepse = se ipse, Cic. Rep. 3, 8, 12; cf. Sen. Ep. 108, 32:semet,
Hor. S. 1, 6, 78; Liv. 2, 12, 7; 2, 44, 8 al.), pron. of 3d pers. in recipr. and reflex. sense [Sanscr. sva-, svajam-, self; Gr. he, We, sphe (hou, hoi, he); cf. suus, old Lat. sovos; v. Curt. Gr. Etym. p. 396; Corss. Ausspr. 2, p. 54], of himself, of herself, of itself, of themselves; one another, each other, etc.; him, her, it, them; and, as subj. of inf., he, she, it, they (on the use of se or sese in acc., cf.: ut se dicamus, cum aliquem quid in alium fecisse ostendimus, ut puta: ille dicit se hoc illi fecisse;cum autem in se ipsum, tunc dicamus sese, velut: dixit sese hoc sibi fecisse,
Charis. 1, 15, p. 86 P.; but the distinction is not commonly observed; the two forms being used indifferently, except that sese is preferred where there is emphasis, especially at the beginning or end of a clause, or in reference to a preceding ipse; v. infra; and cf. Neue, Formenl. 2, p. 182 sqq.).Prop., as pron. reflex., of an object considered as receiving or affected by its own act, himself, herself, itself, themselves.A.In all clauses, referring to the grammatical subject of the clause.1.As direct obj. of verb:2.dedistine gladium, qui se occideret?
Plaut. Trin. 1, 2, 92:artis eloquar quem ad modum se expediant,
id. ib. 2, 1, 10:se in plagas conicere,
id. ib. 2, 1, 12:numquam erit alienis gravis qui suis se concinnat levem,
id. ib. 3, 2, 58: se aperiunt, Ter. And. 4, 1, 8:adplicat ad Chrysidis patrem se,
id. ib. 5, 4, 22:si is posset ab ea sese avellere,
id. Hec. 4, 1, 39:hi se ad nos adplicant,
id. Heaut. 2, 4, 13:per eos, ne causam diceret, se eripuit,
Caes. B. G. 1, 4:cum ferrum se inflexisset,
id. ib. 1, 25:praecipites fugae sese mandabant,
id. ib. 2, 24:si se telo defenderet fur,
Cic. Mil. 3, 9:Catoni licuit Tusculi se in otio delectare,
id. Rep. 1, 1, 1:solum igitur quod se ipsum movet, numquam ne moveri quidem desinit,
id. ib. 6, 25, 27:statim homo se erexit,
id. Rosc. Am. 22, 60:majores acceperamus se a Gallis auro redemisse,
Liv. 22, 59, 7:in montem sese recipere,
Caes. B. G. 1, 25; 1, 26; Cic. Fin. 3, 19, 63:ad inpedimenta se conferre,
Caes. B. G. 1, 26:sese alicui ad pedes proicere,
id. ib. 1, 31:se gerere,
to behave, Cic. Agr. 2, 19, 53:sic se res habet, ut, etc.,
id. de Or. 2, 67, 271; id. Fin. 1, 7, 25; 5, 10, 27 sq.:quod uxor sua ex fico se suspendisset,
Quint. 6, 3, 88. — Strengthened by ipse, nom.:hic se ipsus fallit,
Ter. And. 3, 2, 15:ut se ipse diliget,
Cic. Fin. 2, 11, 33:ipse enim se quisque diligit,
id. Lael. 21, 80:ita non modo superiores, sed etiam se ipse correxerat,
id. Or. 52, 176:omne animal se ipsum diligit,
id. Fin. 5, 9, 24:neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,
Nep. Paus. 4, 3:miles se ipse interfecit,
Tac. H. 3, 51; 4, 11:ne, ignorando regem, semet ipse aperiret quis esset,
Liv. 2, 12, 7:nec sese ipsi gravant,
Quint. 1, 12, 10.—Sometimes acc.:inperator qui se ipsum non continet,
Cic. Imp. Pomp. 13, 38:quid est enim se ipsum colligere, nisi, etc.,
id. Tusc. 4, 36, 78; 1, 23, 53:ut quidam imperatores se ipsos dis inmortalibus devoverent,
id. N. D. 2, 3, 10:quod si se ipsos illi nostri liberatores e conspectu nostro abstulerunt,
id. Phil. 2, 44, 114:admovisse semet ipsos lateri suo,
Curt. 7, 1, 14:gladio se ipsam transfixit,
Vell. 2, 26, 3.—In gerund. construction:ne sui in perpetuum liberandi occasionem dimittant,
Caes. B. G. 5, 38; 3, 6; 4, 34:principes sui conservandi causa profugerunt,
Cic. Cat. 1, 3, 7:maximam causam ad se inundandam terra praestabit,
Sen. Q. N. 3, 29, 4.—As indirect obj.:3.animo servit, non sibi,
Plaut. Trin. 2, 2, 27:sapiens ipsus fingit fortunam sibi,
id. ib. 2, 2, 84:ne ibi diffregisset crura aut cervices sibi,
id. Mil. 3, 1, 126:nil aliud nisi quod sibi soli placet consulit,
id. Trin. 2, 3, 4:quaerunt sibi liberos,
id. Ps. 1, 1, 21:aurum habeat sibi,
id. Mil. 4, 2, 108:illum multae sibi expetessunt,
id. ib. 4, 6, 16:tum me convivam solum abducebat sibi,
Ter. Eun. 3, 1, 17:non sibi soli postulat, etc.,
id. ib. 3, 2, 27:nunc sibi uxorem expetit,
id. And. 3, 2, 40:is sibi legationem ad civitates suscepit,
Caes. B. G. 1, 3:neque sibi homines feros temperaturos existimabat, quin exirent, etc.,
id. ib. 1, 33:hoc sibi nomen adrogare,
Cic. Rep. 1, 33, 50; 1, 5, 9:alia sunt tamquam sibi nata,
id. Fin. 3, 19, 63:proposita sibi morte,
id. Sest. 21, 48; id. Fin. 5, 11, 31:ne, illo cunctante, Numidae sibi consulant,
Sall. J. 62, 1:ut populum Romanum sibi desumerent hostem,
Liv. 7, 20, 5:Turnus, praelatum sibi advenam aegre patiens,
id. 1, 2:petebant ut regis sui filiam matrimonio sibi jungeret,
Curt. 8, 1, 9:nemo sibi tantummodo errat,
Sen. Vit. Beat. 1, 4:locum sibi ad formam sui exsculpsit,
id. Q. N. 4, 3, 4.—With ipse:ipse tantos sibi spiritus sumpserat,
Caes. B. G. 1, 33 fin.:nec ipsi sibi exemplo sunt,
Cic. Lael. 21, 80:iste, quasi praeda sibi advecta, ducit,
id. Verr. 2, 5, 25, § 64:Junius necem sibi ipse conscivit,
id. N. D. 2, 3, 7:voluntarium non sibimet ipse solum, sed etiam funeri suo exilium indixit,
Liv. 39, 52, 9:proinde consulant sibi ipsi,
Just. 16, 4, 15:avaritia, quae quicquid omnibus abstulit, sibi ipsi neget,
Sen. Q. N. 1, prol. 6; cf. Cic. Marc. 5, 13. —After substt., adjj., etc.:4.omnino est amans sui virtus,
Cic. Lael. 26, 98:ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 7:omnem naturam esse servatricem sui,
Cic. Fin. 5, 9, 26:cum videret, si non paruisset, dissimilem se futurum sui,
id. Phil. 9, 3, 6; id. Tusc. 1, 19, 43: nihil malo quam et me mei similem esse et illos sui, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, A, 2:habetis ducem memorem vestri, oblitum sui,
Cic. Cat. 4, 9, 19:potens sui,
Hor. C. 3, 29, 41:nihil est tam incontinens sui,
Sen. Q. N. 3, 30, 6:quod sibi obsit, quia sit sibi inimicus,
Cic. Fin. 5, 10, 28: inimicus ipse [p. 1795] sibi putandus est, id. ib.:cum ipsi homines sibi sint per se cari,
id. ib. 5, 13, 38:Medus infestus sibi,
Hor. C. 3, 8, 19:crescit indulgens sibi hydrops,
id. ib. 2, 2, 13; cf.:nec enim utilius quicquam est quam sibi utilem fieri,
Sen. Ben. 1, 11, 5:Campanus se digna probra in insontem jacere,
Liv. 25, 18, 8:(mundus) se ipse consumptione alebat sui,
Cic. Univ. 6:cum multa adsoleat veritas praebere vestigia sui,
Liv. 40, 54, 8:caecus amor sui,
Hor. C. 1, 18, 14:sui contemptor,
Quint. 12, 1, 20:in spem sui bonam adducitur,
Sen. Ira, 2, 21, 3:(aer) ima sui parte maxime varius est,
id. Q. N. 2, 11, 1:ipsa (virtus) pretium sui,
id. Vit. Beat. 9, 4:neque est quod existimes illum vilem sibi fuisse: pretium se sui fecit,
id. Ben. 1, 9, 1:saepe taedio laboris ad vilitatem sui compelluntur ignavi,
Curt. 5, 9, 7:nemo non benignus est sui judex,
Sen. Ben. 2, 26, 1:Romanus in ipso fine vitae vindex sui exstitit,
Val. Max. 3, 2, 11:equestris ordinis juventus omnibus annis bis urbem spectaculo sui celebrabat,
id. 2, 2, 9; cf. with ipse:utpote ipsa sui appellatione virorum majestati debitum a feminis reddens honorem,
id. 2, 1, 7. —With prepp.:5.qui admisit in se culpam,
Plaut. Trin. 1, 2, 6:culpam ut ab se segregent,
id. ib. 1, 2, 42:segregat ab se omnis,
id. Mil. 4, 6, 17; 4, 6, 62:me ad se deduxit,
id. ib. 2, 1, 121; 3, 1, 118; id. Ps. 3, 2, 6:quae me non excludit ab se, sed apud se occludet domi,
id. Men. 4, 2, 108:habet aliud (negotium) magis ex se et majus,
Ter. And. 5, 4, 51:et fingunt quandam inter se nunc fallaciam,
id. ib. 1, 3, 15:duxit secum virginem,
id. Eun. 2, 1, 23; Cic. Att. 5, 17, 3; Liv. 35, 30; 43, 18:ex se generare,
Quint. 1, 1, 36: — pro se quisque = unusquisque, every one, each one singly, etc., freq. in Livy (cf. suus, II. D. 2.):Pro se quisque id quod quisque potest... Edit,
Plaut. Am. 1, 1, 76:pro se quisque alius agnum inmolabat, alius pullum,
Sen. Q. N. 4, 6, 2:pro se quisque sedulo Faciebant,
Ter. Heaut. 1, 1, 74:cum pro se quisque tenderet ad portas,
Liv. 6, 3; 6, 8; 1, 9; 1, 59;2, 6: — Boiosque receptos ad se socios sibi adsciscunt,
Caes. B. G. 1, 5 fin.:exercitum ante se mittit,
id. ib. 1, 21:supra se collocare,
id. ib. 1, 24:ex materia in se omnia recipiente mundum factum esse,
Cic. Ac. 2, 37, 118:litteras ad se ab amico missas protulit,
id. Phil. 2, 4, 7:praedam prae se agentes,
Liv. 5, 45; 38, 21:quam (rem publicam) exercitus, quantum in se fuit, prodebat,
id. 2, 43; 9, 40; Nep. Iphic. 3, 4; cf. id. Hann. 12, 2 (v. infra, II. B. 2.):quibus poterat sauciis ductis secum,
Liv. 4, 39.—Rarely referring to subj. inf.:nam dicere apud eum de facinore... cum per se ipsum consideres, grave est,
Cic. Deiot. 2, 4:non quia per se beatum est malo caruisse,
Sen. Q. N. 1, prol. 6. —With inf. pass. in obj.-clause:6.ne quis se aut suorum aliquem praetermissum queratur,
Cic. Rep. 1, 1, 1:quibus (nominibus) illae res publicae sese appellari velint,
id. ib. 1, 33, 50:qui se minus timidos existimari volebant,
Caes. B. G. 1, 39, 6.—As predicate ( = suus, II. B. 2. d; very rare):B.quisquis est deus, si modo est alius... totus est sensuus, totus visuus, totus audituus, totus animae, totus animi, totus sui,
in his own power, independent, Plin. 2, 7, 5, § 14. —Referring to a logical subject, other than the grammatical subj. of the clause.1.To a definite subj.:2.neque praeter se umquam ei servos fuit,
Plaut. Capt. 3, 4, 48:hunc aiebant indignum civitate ac sese vivere,
id. Trin. 1, 2, 176: exercitum consumptum videtis;quem turpiter se ex fuga recipientem ne qua civitas recipiat, etc.,
Caes. B. G. 7, 20 fin.:reliquos sese convertere cogunt,
id. B. C. 1, 46:multis illi in urbibus reficiendi se et curandi potestas fuit,
Cic. Phil. 9, 3, 6:cur his persequendi juris sui adimis potestatem,
id. Div. in Caecil. 6, 21:cum nihil sit periculosius quam spatium confirmandi sese Antonio dari,
id. Fam. 10, 33, 5:tantam ingenuit animantibus conservandi sui natura custodiam,
id. N. D. 2, 48, 124:neque sui colligendi hostibus facultatem relinquunt,
Caes. B. G. 3, 6:ut quam minimum spatii ad se colligendos Romanis daretur,
id. ib. 3, 19; 3, 4; 4, 34; Hirt. B. G. 8, 16:Gallica acies nullum spatium respirandi recipiendique se dedit,
Liv. 10, 28, 11:nec raptis aut spes de se melior aut indignatio est minor,
id. 1, 9, 14: Faustulo spes fuerat regiam stirpem apud se educari, id. 1, 5, 5:proelium cum fiducia sui commissum est,
id. 7, 33, 5; 10, 14, 17:detecta fraus cautiores Thyreensis fecit: dato responso, nullam se novam societatem accepturos, etc.,
id. 36, 12, 8:patres censuerunt, qui honorem, quem sibi capere per leges liceret, peteret, etc.,
id. 32, 7, 11:jusso magistro equitum abdicare se magistratu,
id. 4, 35; 22, 33, 12:haec cum apud timentes sibimet ipsos increpuissent,
id. 6, 37, 1:ab ipso, quaerenti sibi commendationem ad gentem monitus,
id. 36, 8, 4 Weissenb. ad loc.:signa peditum, prae se habentium scuta,
id. 38, 21, 3:invenere oppidanos vim hostium ab se arcentes,
id. 6, 9, 7:exire enim sua secum efferentibus jussis primum arma ademit,
id. 43, 18, 11; cf.§ 10: quos in numerum pecorum redegit ignoratio sui,
Sen. Vit. Beat. 5, 2:quia nullum illis sui regimen est,
id. Ep. 94, 67:inter se nihil inlicitum,
Tac. H. 5, 5; 1, 64:quasi objurgatio sui est,
Quint. 11, 3, 49.—To indefinite subj.:II.deforme est de se ipsum praedicare,
Cic. Off. 1, 38, 137:posse enim liberalitate uti non spoliantem se patrimonio nimirum est pecuniae fructus maximus,
id. ib. 2, 18, 64:non arbitrari sese scire quod nesciat,
id. Ac. 1, 4, 16:cui proposita sit conservatio sui,
id. Fin. 5, 13, 37:sic amicitiae... effectrices sunt voluptatum tam amicis quam sibi,
id. ib. 1, 20, 67:amare... etiam si ad se ex iis nihil redeat,
id. ib. 2, 24, 78:(judicatio) quae aut sui laudem aut adversarii vituperationem contineat,
id. Inv. 1, 51, 97; id. Or. 36, 124; id. Off. 1, 39, 139:ut, quanti quisque se faciat, tanti fiat ab amicis,
id. Lael. 16, 59; id. Off. 1, 28, 99; id. Rosc. Com. 17, 52 fin.:si nullus ex se metus aut spes,
Tac. A. 2, 38:ceterum et interrogandi se ipsum et respondendi sibi solent esse non ingratae vices,
Quint. 9, 2, 14:sibi servire gravissima est servitus,
Sen. Q. N. 3, praef. 17:quam multa sunt vota, quae etiam sibi fateri pudet,
id. Ben. 6, 38, 5:nec haec vilitas sui est,
id. Clem. 1, 3, 4:culpa est, immiscere se rei ad se non pertinenti,
Dig. 50, 17, 36:profecto est supplicio se liberare tam facile quam supplicium perpeti,
Val. Max. 3, 2, 6.Hence, in dependent clauses, transf., as pers. pron. 3d pers., with reflex. reference, him, her, it, them; he, she, they, etc.A.In gen., of an obj. indentified with,1.The gram. subj. of the principal clause:2.qui omnis se amare credit, quemque aspexerit,
Plaut. Mil. 4, 9, 14:illa mulier lapidem silicem subigere ut se amet, potest,
id. Poen. 1, 2, 77; id. Cas. prol. 46:orare jussit, si se ames, jam ut ad sese venias,
Ter. And. 4, 2, 4:ait, si... non id metuat, ne, ubi acceperim, Sese relinquam,
id. Eun. 1, 2, 61:timet animum amicae se erga ut sit suae,
id. Heaut. 1, 2, 15:utrumque jussit interfici, alterum, quia viam demonstravisset interimendi sui,
Cic. Tusc. 5, 20, 60:qui precabantur, ut sibi sui liberi superstites essent,
id. N. D. 2, 28, 72; id. Prov. Cons. 17, 42:ne ipse quidem sua tanta eloquentia mihi persuasisset, ut se dimitterem,
id. Or. 28, 100:impetrat a senatu, ut dies sibi prorogaretur,
id. Verr. 2, 1, 38, § 98:hunc sibi ex animo scrupulum, qui se dies noctisque stimulat, ut evellatis, postulat,
id. Rosc. Am. 2, 6:Iccius nuntios ad eum mittit, nisi subsidium sibi submittatur,
Caes. B. G. 2, 6 fin.:quos cum apud se conspexisset... quid ad se venirent,
id. ib. 1, 47:mittit, qui petant atque orent, ut sibi subveniat,
id. B. C. 1, 17:Scipionem Hannibal eo ipso, quod adversus se dux lectus esset, praestantem virum credebat,
Liv. 21, 39, 8:Pausanias orare coepit, ne se prodiret,
Nep. Paus. 8, 6:cum ejus principes animadvertisset timere, ne propter se bellum eis Lacedaemonii indicerent,
id. Them. 8, 3:Ubii legatos mittunt, qui doceant... neque ab se fidem laesam,
Caes. B. G. 6, 9:tum Volero, ubi indignantium pro se acerrimus erat clamor, etc.,
Liv. 2, 55, 6:transfugit, patris in se saevitiam conquerens,
id. 1, 53, 5:praesidia imposuit in urbibus, quae ad se defecerant,
Sall. J. 61, 1:navigia sarcina depressa parum ostendunt non aquam sibi resistere?
Sen. Q. N. 2, 9, 3.—So in phrases incorporated with a principal clause:Nicias vehementer tua sui memoria delectatur,
Cic. Att. 13, 1, 3:nihil est appetentius similium sui,
id. Lael. 14, 50: Pompeius facultatem sui insequendi ademerat, Caes. B. C. 1, 29:praefectum in se ruentem trans fixit,
Curt. 4, 16, 23:rediere cum legatis ad redimendos sese missis,
Liv. 22, 59, 18:potestatem omnibus adeundi sui fecit,
Suet. Tib. 40:Germanicus legiones universas sibi summam reipublicae deferentes compescuit,
id. Calig. 1:quam si di inmortales potestatem visendi sui faciant,
Sen. Clem. 1, 19, 9:(terra) non potest tam multa tantoque se ipsa majora nutrire, nisi, etc.,
id. Q. N. 6, 16, 3.—Of an obj. indentified with a logical subj., other than the gram. subj. of the leading clause:B.a Caesare valde liberaliter invitor, sibi ut sim legatus,
Cic. Att. 2, 18, 3:horum unum quidque... a se potius quam ab adversariis stare demonstrabitur,
id. Inv. 1, 43, 81; id. Mil. 16, 44:nam mihi scito jam a regibus adlatas esse litteras, quibus mihi gratias agant, quod se mea sententia reges appellaverim,
id. Fam. 9, 15, 4:testem rei publicae relinquere, meae perpetuae erga se voluntatis,
id. ib. 1, 4, 10:quos non tam ulcisci studeo quam sanare sibi ipsos,
id. Cat. 2, 8, 17:quo ex oppido cum legati ad eum venissent oratum, ut sibi ignosceret,
Caes. B. G. 7, 12; Liv. 6, 42; 1, 5:cum ei in suspitionem venisset, aliquid in epistula de se esse scriptum,
Nep. Paus. 4, 1:cohortem octavam decimam Lugduni, solitis sibi hibernis, relinqui placuit,
Tac. H. 1, 64. —In partic., in reported words or thoughts (orat. obliqua) referring to the person to whom they are ascribed.1.As subj. or obj., direct or indirect, with inf.:2.quos Hannibal misit astrictos jure jurando se redituros esse, nisi, etc.,
Cic. Off. 1, 13, 40:Postumius mihi nuntiavit... se a Marcello ad me missum esse,
id. Fam. 4, 12, 2:qui dixisse fertur a se visum esse Romulum... eum sibi mandasse ut populum rogaret ut sibi eo in colle delubrum fieret: se deum esse,
id. Rep. 2, 10, 20; id. Mil. 35, 95 sqq.:nuntium mittit... sese diutius sustinere non posse,
Caes. B. G. 2, 6 fin.:Divitiacus Caesarem obsecrare coepit... scire se illa esse vera, nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere... sese tamen amore fraterno commoveri,
id. ib. 1, 20:unum se esse, qui, etc.... ob eam rem se ex civitate profugisse,
id. ib. 1, 31:haec sibi esse curae,
id. ib. 1, 40:non sese Gallis, sed Gallos sibi bellum intulisse,
id. ib. 1, 44:ipsos se inter multitudinem militum occultasse,
id. ib. 7, 38:sensit Themistocles, si eo pervenisset, sibi esse pereundum,
Nep. Them. 8, 6:dato responso (sc. a Thyreensibus), nullam se novam societatem accepturos,
Liv. 36, 12, 8.—In subordinate clauses, questions, exhortations, etc., with subj.a.In gen.:b.qui abs te taciti requirunt, cur sibi hoc oneris imposueris, cur se potissimum delegeris,
Cic. Planc. 18, 46; 2, 6; id. Marc. 10, 30:conclamavit, quid ad se venirent?
Caes. B. G. 1, 47:unum petere ac deprecari... ne se armis despoliaret,
id. ib. 2, 31:ad quos cum Caesar nuntios misisset, qui postularent, eos qui sibi bellum intulissent, sibi dederent,
id. ib. 4, 16:cur sui quicquam esse imperii trans Rhenum postularet?
id. ib.:Cicero respondit, si ab armis discedere velint, se adjutore utantur,
id. ib. 5, 41:Veneti legationem ad Crassum mittunt, si velit suos recipere, obsides sibi remittat,
id. ib. 7, 4:rex ignarus quae legati ejus (Hannibalis) ad se adlaturi fuissent,
Liv. 23, 39:hac necessitate coactus, domino navis, qui sit, aperit, multa pollicens, si se conservasset,
Nep. Them. 8, 6:legatos in Bithyniam miserunt, qui ab rege peterent, ne inimicissimum suum secum haberent sibique dederet (for secum, v. I. A. 4. supra),
id. Hann. 12, 2.—Esp., in subordinate clauses (sub-oblique), with subj. expressing the assertion or view of the person reported as speaking:C.magnam Caesarem injuriam facere, qui vectigalia sibi deteriora faceret,
Caes. B. G. 1, 36:quod sibi Caesar denuntiaret,
id. ib.:sed eo deceptum, quod neque commissum a se intellegeret, quare timeret,
id. ib. 1, 14:quod nec paratus... obsecutus esset, credidissetque, cum se vidissent Aetoli, omnia, etc.,
Liv. 35, 44, 3:Ambiorix locutus est,... sua esse ejusmodi imperia, ut non minus haberet juris in se multitudo, quam ipse in multitudinem,
Caes. B. G. 5, 27:Divitiacus ait,... nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere, propterea quod per se crevisset,
id. ib. 1, 20: eos incusavit, quod sibi [p. 1796] quaerendum aut cogitandum putarent, etc., id. ib. 1, 40:decima legio Caesari gratias egit, quod de se optimum judicium fecisset,
id. ib. 1, 41:doluisse se, quod populi Romani beneficium sibi extorqueretur,
id. B. C. 1, 9:tum ei dormienti eundem visum esse rogare ut, quoniam sibi vivo non subvenisset, etc.,
Cic. Div. 1, 27, 57:Scipionem Hannibal eo ipso, quod adversus se dux potissimum lectus esset, praestantem virum credebat,
Liv. 21, 39, 8:Pausanias orare coepit... quod si eam veniam sibi dedisset, magno ei praemio futurum,
Nep. Paus. 4, 6:neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,
id. ib. 4, 3:Caesar legatos cum his mandatis mittit, Quoniam... hanc sibi populoque Romano gratiam referret,
Caes. B. G. 1, 35:nos esse iniquos, quod in suo jure se interpellaremus,
id. ib. 1, 44:neque ipsos in his contentionibus, quas Aedui secum habuissent, usos esse, etc.,
id. ib.:maximae sibi laetitiae esse praedicavit, quod aliquos patria sua se meliores viros haberet,
Val. Max. 6, 4, ext. 5.—Rarely with indic. when the author asserts the action as a fact: Volero, ubi indignantium pro se acerrimus erat clamor, etc. ( = eo; cf.infra, C.),
Liv. 2, 55, 6.—Without reflex. reference, = an oblique case of is or ipse (in the best prose rare, and mostly where the conception of the orat. obliq. is suggested by the context; cf.III.B. 2. b. supra): i, seis, jube transire huc quantum possit, se ut videant domi Familiares ( = eam),
Plaut. Mil. 2, 2, 26; 1, 1, 6:me misit miles ad Eam... ut hinc in Elatiam hodie eat secum semul,
id. Bacch. 4, 2, 9:ut eum, qui se hic vidit, verbis vincat, ne is se viderit,
id. Mil. 2, 2, 31; cf. v. 35;3, 2, 54: ut eam in se dignam condicicnem conlocem,
id. Trin. 1, 2, 122:ipsi hi mihi dant viam, quo pacto ab se argentum auferam,
id. Ep. 2, 2, 9; id. Poen. 5, 2, 123:dicit capram, quam dederam servandam sibi, etc.,
id. Merc. 2, 1, 15:unum hoc scio, esse meritam, ut memor esses sui,
Ter. And. 1, 5, 46:cum Epaminondas accusatur, quod ei, qui sibi ex lege praetor successerat, exercitum non tradiderit,
Cic. Inv. 1, 33, 55:et se ipsum nobis, et eos, qui ante se fuerunt, in medio posuit,
id. ib. 2, 2, 7 (but B. and K. bracket se):Dexo hic, quem videtis, non quae privatim sibi eripuisti, sed unicum abs te filium flagitat,
id. Verr. 2, 5, 49, § 128:postea quam exposuit quae sibi videbantur,
id. Div. 1, 54, 122 (dub.;B. and K. ipsi): et cum ad illum scribas, nihil te recordari de se,
id. Q. Fr. 3, 1, 7, § 23 (B. and K. bracket de se):quem Caesar, ut erat de se meritus, donatum pronuntiavit,
Caes. B. C. 3, 53:Caesar Rhenum transire constituit... quod auxilia contra se Treveris miserant,
id. B. G. 6, 9 init.:Metellus... in eis urbibus, quae ad se defecerant... praesidia inponit,
Sall. J. 61, 1; 66, 1:Bocchus flectitur, reputando quae sibi duobus proeliis venerant,
id. ib. 103, 2:statuit urbis, quae... adversum se opportunissimae erant, circumvenire,
id. ib. 88, 4:ipse... ex perfugis cognitis... qui cum eo (Scipione) bellum contra se gerebant,
Hirt. B. Afr. 8 fin.:vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt,
Hor. Ep. 2, 1, 83; id. S. 2, 8, 82:centum boves militibus dono dedit, qui secum fuerant,
Liv. 7, 37, 3; 8, 35:Hannibalem angebat, quod Capua pertinacius oppugnata ab Romanis quam defensa ab se... animos averterat,
id. 26, 38, 1:alter victus fratrum ante se strage,
id. 1, 25, 11 Weissenb. ad loc.;7, 6, 12: Caesar... omnibus qui contra se arma tulerant, ignovit,
Vell. 2, 56, 1:quamquam obsidione Massiliae, quae sibi in itinere portas clauserat, retardante... tamen omnia subegit,
Suet. Caes. 34:cujus rector circa se dimicans occubuerat,
id. Tib. 4:quod eos coegit superare Lacedaemonios, quos ante se nemo ausus fuit aspicere,
Nep. Epam. 8, 3 (cf.:ante illum,
id. Iphic. 1, 3):quae nox sibi proxima venit, insomnis,
Luc. 5, 805.Pron. recipr., each other, one another:IV.nam cum esset Praenestinis nuntiatum... patres ac plebem in semet ipsos versos,
Liv. 6, 28, 1; so very rare, except in phrase: inter se, one another, each other, mutually, reciprocally, = allêlous (prop. between or among them, among themselves, hence no ellips. of another se is to be assumed; cf. Krebs, Antibarb. p. 609; Hand, Turs. 3, p. 397 sqq.): nil cessarunt ilico Osculari atque amplexari inter se, Plaut. Mil. 5, 39; 2, 1, 61; 3, 1, 120:video eos inter se amare,
Ter. Ad. 5, 3, 42:neque solum colent inter se ac diligent (cf. ante: alter ab altero postulabit),
Cic. Lael. 22, 82:Cicerones pueri amant inter se,
id. Att. 6, 1, 12; id. Q. Fr. 3, 3, 1; id. Cat. 3, 5, 13; id. N. D. 1, 44, 122:inter se adspicere,
id. Cat. 3, 5, 13:inter se congruere,
id. Rosc. Am. 22, 62:complecti inter se milites coepisse,
Liv. 7, 42, 6:ut neque inter se contingant trabes,
Caes. B. G. 7, 23; id. B. C. 1, 21:inter se nondum satis noti,
Liv. 21, 39, 7:populus et senatus Romanus placide modesteque inter se rempublicam tractabant,
Sall. J. 41, 2:bellum summa inter se contentione gerere,
Cic. Rep. 1, 16, 25:cum inter se timerent,
Nep. Dion, 4, 1; id. Eum. 4, 2: haec inter se quam repugnent, contradict one another, Cic. Tusc. 3, 29, 72; id. N. D. 1, 12, 30 (cf.: sibi repugnare, to be inconsistent with itself;v. Krebs, Antibarb. p. 1018): inter se differre,
Caes. B. G. 1, 1:cur legendi sint, nisi ipsi inter se, qui idem sentiunt, non intellego,
by one another, Cic. Tusc. 2, 3, 8:quosdam inter se similis,
id. Ac. 2, 17, 55:res inter se similes,
Quint. 9, 2, 51; 9, 4, 17. — With subst.:adhaesitationes atomorum inter se,
Cic. Fin. 1, 6, 19:quae res eos in bello inter se habuit,
Sall. J. 79, 3; cf.:auxerant inter se opinionem,
their mutual regard, Liv. 21, 39, 9.—Pleon.:vitam inter se utriusque conferte,
Cic. Rosc. Com. 7, 20:compositis inter se rebus,
Sall. J. 66, 2:vitatur duriorum inter se congressus,
Quint. 11, 3, 35.—Of local relation:duas insulas propinquas inter se,
Sall. H. 1, 61 Dietsch; id. J. 98, 3:postquam haud procul inter se erant,
id. ib. 53, 7:haud longe inter se castra facere,
id. ib. 55, 6 (inter se, without recipr. reference, v. supra, I. A. 4.).Idiomatic uses.A.Se, with prepp., one ' s house, home; mostly ad se, apud se, to or at one ' s house, home, at home:2.quae me non excludet ab se, sed apud se occludet domi,
Plaut. Men. 4, 2, 108:postquam in aedis me ad se deduxit domum,
id. Mil. 2, 1, 43:me ad se ad prandium, ad cenam vocant,
id. ib. 3, 1, 118: intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se, Lucil. ap. Charis. p. 86 P.:L. Caesar, ut veniam ad se, rogat,
Cic. Att. 15, 4, 5:qui a me petierit ut secum et apud se essem cottidie,
id. ib. 5, 6, 1.—Trop.:B.num tibi videtur esse apud sese?
in his senses, Ter. Hec. 4, 4, 85. —Sibi pleonast. as dat. of the interested person:C.ipse autem Ariovistus tantus sibi spiritus sumpserat,
Caes. B. G. 1, 33 fin.:tum sibi M. Pisonis domum ubi habitaret elegerat,
Cic. Phil. 2, 25, 61; cf. I. A. 2. supra. So esp. freq. in expressions of surprise or abrupt questions (commonly, but loosely called a dat. ethic.):quid sibi vult pater? cur simulat?
Ter. And. 2, 3, 1:quid sibi hic vestitus quaerit?
id. Eun. 3, 5, 10:hostes admiratio cepit, quidnam sibi repentinus clamor vellet,
Liv. 44, 12, 1:quid ergo sibi vult pars altera orationis?
id. 40, 12, 14:mirantes, quid sibi vellet,
id. 3, 35, 5; 3, 50, 15; 4, 13, 12;32, 25, 10: pro deum fidem quid vobis vultis?
id. 3, 67, 7. —Sibi with suus, emphasizing the idea of possession, his own, etc. (ante- and post-class.):cocleae... Suo sibi suco vivont,
Plaut. Capt. 1, 1, 13:sed is quo pacto serviat suo sibi patri,
id. ib. prol. 5;46: si ille huc salvos revenit, reddam suom sibi,
id. Trin. 1, 2, 119 Brix. ad loc.:suam sibi rem salvam sistam,
id. Poen. 5, 2, 123:locus argumento'st suom sibi proscaenium,
id. ib. prol. 57;97: omnem rem inveni, ut sua sibi pecunia hodie illam faciat leno libertam suam,
id. Pers. 1, 3, 1:suo sibi gnato,
id. As. 4, 2, 16:hunc telo suo sibi a foribus pellere,
id. Am. 1, 1, 113:sua sibi ingenua indoles,
id. Mil. 3, 1, 38:suo sibi gladio hunc jugulo,
Ter. Ad. 5, 8, 35:uvas suo sibi pampino tegito,
Col. Arb. 11:suo sibi jure ablui,
id. R. R. 12, 7; 12, 41:suo sibi argumento refutatus,
Gell. 5, 10, 16:suo sibi lacte aleret,
id. 12, 1, 6:a suis sibi parentibus,
App. M. 1, p. 104, 35:in suis sibi domibus,
id. ib. 1, p. 106, 31; 4, p. 157, 7;6, p. 186, 24: qui Deo... sua sibi opera praetulerunt,
Lact. 2, 5, 6; 3, 28, 20:in suo sibi pervoluta sanguine,
App. M. 8, p. 207, 22; Vitr. 8, 7:cum sua sibi natione captivus,
Min. Fel. 10, 4:IN SVO SIBI POSITVS,
Inscr. Orell. 4495:AEDEM CVM SVO SIBI HYPOGAEO,
Inscr. Rein. p. 646, 109.—In many passages in class. prose sibi occurs with suus, but retains its pronom. force:factus consul est bis, primum ante tempus, iterum sibi suo tempore, rei publicae paene sero,
in good time for himself, Cic. Lael. 3, 11:satis superque esse sibi suarum cuique rerum,
id. ib. 13, 45:priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit,
id. Phil. 2, 37, 96:vult ille inbecillitatis sibi suae conscius timere pituitam?
Sen. Q. N. 6, 2, 4 (v. suus II. D. 3. a). -
25 verto
verto (archaist. vorto), vertī (vortī), versum (vorsum), ere (altind. vártatē, er dreht sich, got. waírÞan, ahd. werdan, werden), nach einer anderen, bes. nach der entgegengesetzten Richtung kehren, wenden, drehen, umkehren, umwenden, umdrehen, refl. vertere se u. bl. vertere, u. Passiv verti medial, sich kehren, sich wenden, sich drehen, I) im allg.: A) eig.: 1) übh.: a) m. Angabe wohin? α) durch Praepp.: ora in alqm, Ov.: omnium ora in se, Tac.: raptum vexillum ad ripam, Tac.: currum in fugam, Curt.: aquam v. in subiecta, ableiten in die Niederungen, Tac.: equos ad moenia, Verg.: armentum ad litora, nach dem U. zutreiben, Ov.: mucronem in se, Liv. epit.: v. harpen in alqm, Ov.: morsus exiguam in Cererem (Brot), Verg. – refl., verti me a Minturnis Arpinum versus, Cic.: u. ohne se, ad Orientem vertit, kehrte um, Treb. Poll.: ut (sol) vortat metas ad solstitiales, Lucr.: alterius ramos videmus vertere in alterius, Verg.: o utinam vocula mea vertat in auriculas dominae, gelange, Prop.: Char. quo vortisti (wohin hast du dich gedreht = wohin siehst du)? Dem. ad illum qui emit, Plaut. merc. 434: u. passiv medial, velatum vortier ad lapidem, sich (anbetend) hinzuwenden zu einem (heiligen) Stein, Lucr.: homines, quorum oculi perversā semper acie vertantur, sich drehen, Firm. – β) durch Advv.: sidera retro, Verg.: quo vertere cursus (iubeat), Verg.: quo vocat, vertamus iter, Verg.: v. ora huc et huc, Hor.: nunc huc nunc illuc verso mari, Liv. – refl., vorte hāc te, puere, wende dich hierher = komm hierher, Plaut. – b) m. bl. Acc.: flumina et lacus, ableiten, Tac.: fores cardine tacito, leise aufmachen, Tibull.; vgl. verso cardine strepitum fecit, Ov.: clavem vertere (umdrehen), Iulian. bei Augustin.: simulat gradu discedere verso, Ov.; vgl. verso pede premere arenam, Ov.: u. ille tuus tam cito vertit pennas amor? hat seine Fittige gewendet (= hat sich von mir entfernt, mich aufgegeben)? Prop. – refl., cum haesisset descendenti (virgini Vestali) stola, vertit se et recollegit, Plin. ep. 4, 11, 9. – 2) als milit. t.t.: alqm (hostes, equites u. dgl.) in fugam, in die Fl. treiben, -schlagen, Auct. b. Afr., Liv. u.a.: u. so bl. agmina, Verg.: u. Philippis versa acies retro, die zu Ph. verlorene Schlacht, Hor. – iter retro, eine rückgängige Bewegung machen, Liv.; vgl. ni Vitellium retro Fortuna vertisset, zur Umkehr genötigt hätte, Tac. – terga v., kehrtmachen = fliehen, Caes. u.a.: u. so refl., se, Caes. u.a.: u. ohne se, versuros omnes in fugam extemplo ratus, überzeugt, daß alle sofort kehrtmachen würden, Liv. – in circumsedentes Capuam se vertit, wendete sich gegen usw., Liv. 26, 5, 4. – 3) von der örtl. Lage, bes. als geogr. t.t., refl. Scytharum gens, haud procul Thraciā sita, ab oriente ad septentrionem se vertit, wohnt in der Richtung von O.n.N. (= nordöstlich), Curt. 7, 7 (29), 3. – u. medial, versus in od. ad m. Akk., gewendet, gerichtet, hin- od. hinausgehend, hin- od. hinausliegend u. dgl., squamarum series a cauda ad caput versa, hinlaufend, Plin.: v. Örtlichkeiten, fenestrae in viam versae, Liv.: Epirus in septentrionem versa, Liv.: mare ad occidentem versum, Liv.: (Maeander) nunc ad fontes, nunc in mare versus, hinlaufend, Ov.: u. so (Rhenus) modico flexu in occidentem versus, Tac.: versa est Pachynos ad austros, liegt nach Süden, Ov.
B) bildl.: 1) im allg.: a) übh.: α) mit Angabe wohin? αα) durch Praepp.: usum olei ad luxuriam, den Gebr. des Öles zur Verschwendung wenden, d.i. bis zur Verschwendung treiben, Plin.: in se studia civium, Tac.: v. bonas aures ad pacem, dem Fr. gütiges Gehör zu schenken geneigt sein, Prop.: indomitum animum in bonum, Tac.: animum alias ad curas, Tac.: consilia curasque in oppugnationem Placentiae, Tac.: venena et artes in alium, Tac.: in nos vertite iras, Liv.: patrem ab alienis in suos vertisse superbiam, Liv. – Passiv, versa Romam res, wurde die Sache (Untersuchung) nach Rom gespielt, Liv.: summa curae in Bostarem versa erat, die Hauptsorge war dem B. zugewälzt, lag auf B., Liv. – in admirationem versus (rex), zur B. hingerissen, Liv. – verti certamine irarum ad caedem, hingetrieben werden, Liv.: u. so solitae cupidine caedis in pecudes, Ov. – medial, in quem (Scipionem) tum omnis civitas versa erat, die Augen der ganzen St. (voll Erwartung) gerichtet waren, Liv.: pater totus in Persea versus, dem P. ganz zugewandt, sich ganz hingebend, Liv. – refl. ohne se, zB. periculum in creditores a debitoribus verterat, Liv.: omnis ira belli ad populationem vertit, ging am Ende hinaus auf B., Liv. – verterat periculum in Romanos, Liv., pernicies ad accusatorem, Tac. – Caesar vertit in Sabinum, lenkte (in dem Schreiben) auf den S. ein, Tac. ann. 4, 70. – ββ) durch Advv.: quo me vortam, wohin soll ich mich (in meiner Not, Verlegenheit) wenden? Ter.: redigam ut, quo se vortat, nesciat, daß er sich nicht zu raten u. zu helfen weiß, Ter.: quo se verteret, nesciebat, Cic.: quoquo verteris, wie man es auch drehen u. wenden mag, Cic. – depulsi aemulatione alio vertunt, davon abgebracht durch Eifersucht, nehmen sie eine andere Wendung, schlagen sie einen anderen Weg ein, Tac. ann. 1, 18: u. so bl. ut verteret, Tac. ann. 4. 10. – β) mit bl. Acc.: versa amicitiae terga dedere meae, kehrten meiner Fr. den Rücken, Ov.: v. sinistrum lenti itineris rumorem prospero proelio, (von sich) abwenden, Tac. – b) Gelder, Einkünfte wohin wenden, d.i. α) zuwenden, ex illa pecunia magnam partem ad se, sich aneignen, Cic.: in se Cotyi data, Tac.: litem in suam rem, das Streitobjekt sich zusprechen, Liv.: Lugdunensium reditus in fi scum, zum F. schlagen, Tac. – u. so wohl verte aliquid, wende dir etwas zu = mache eine Prellerei, ein betrügerisches Geschäft, Pers. 5, 137. – β) wie unser »wohin wenden« = verwenden, benutzen, pecuniam in suos usus, ICt.: pecuniam mutuam in rem alcis, ICt. – captos in praedam, Tac.: seditiosa in praedam, Tac.: occasionem ad bonum publicum, Tac. – c) etwas so u. so (auf die üble od. gute Seite) wenden, m. in u. Akk. od. m. bl. Dat. zur Ang. wozu? α) in der Beurteilung, machen, gereichen lassen zu usw., ansehen als usw., comitia biennio habita in religionem, zu einem Gegenstande frommen Bedenkens machen, Liv.: ne ea, quae rei publicae causā egerit, in suam contumeliam vertat, zu einer Beleidigung gegen sich, Caes.: Romanos obicis mihi et ea, quae gloriae esse debent, in crimen vertis, Liv.: ne sibi vitio verterent, quod etc., Cic. – in prodigium versa ea tempestas, Liv. – β) in der Ausführung, so u. so wenden = die u. die Wendung geben, so u. so ausschlagen, -ablaufen lassen, u. refl. (ohne se) u. Pass. medial, sich wenden, die u. die Wendung nehmen, so u. so ausschlagen, ablaufen, somnia in melius, Tibull.: cognomen in risum, ins Lächerliche ziehen, Hor.: di bene vortant quod agas, Ter. – refl., haec... extemplo in invidiam, mox etiam in perniciem Demetrio verterunt, Liv.: detrimentum in bonum verteret, Caes.: auspicia in bonum verterunt, Liv.: ne memoria Augusti, ne nomen Caesarum in ludibria et contumelias verterent, Tac.: magnitudo pecuniae malo vertit (sc. ei), wurde sein Unglück, Tac.: quae res bene vortat mihi, Plaut.: quae res tibi vertat male, Ter.: quod bene, nec bene vertat, Liv. u. Verg.: u. medial, factum est versum in laudem, Liv. – d) in der Beurteilung auf jmd. od. etw. (als Urheber, Ursache) etw. wenden = jmdm. od. einem Umstande usw. etwas zuschreiben, beimessen, devictorum Samnitium decus ad legatos est versum, Liv.: v. omnium secundorum adversorumque causas in deos, Liv.: quaeque alia in deûm iras vertunt (sc. homines), Liv.: quam rem alii in superbiam vertebant, Sall.
2) insbes.: a) etw. wenden, d.i. etw. ändern, verändern, wechseln, α) Körperliches: comas (durch Färben) v., Prop.: u. so capillum, Tertull.: furentium certa indicia sunt audax et minax vultus... color versus, veränderte, wechselnde Gesichtfsarbe (= Sich-Verfärben), Sen. – auster in Africum se vertit, schlug zum Südwestwind um, Caes. – β) Zustände usw.: iussa, Verg.: quae mea culpa tuam mentem vertit? Ov.: u. so quae sententia te (dich = deine Gesinnung) vertit? Verg.: statum, Tertull. – refl., vorterunt se memoriae (Zeiten), Plaut.: fortuna iam verterat, hatte sich gewendet (geändert), Liv. – medial, omnia vertuntur, certe vertuntur amores, Prop.: videte, quam versa et mutata in peiorem partem sint omnia, Cic.: verso civitatis statu, Tac.: verso Marte, Liv.: versis ad prospera fatis, Ov.: versā vice, umgekehrt, Sen. poët., Iustin. u.a.: versa facundia, Poesie, Apul. – b) seinem ganzen Wesen, seiner Gestalt nach in etw. übergehen lassen, verwandeln, pectora in silicem, Ov.: alqd in lapidem, Ov.: in cinerem, s. cinis: Niobe, quae nimio fletu in lapidem versa est, Hyg. – refl. u. medial = in etw. übergehen, sich verwandeln, zu etw. werden, se in imaginem Amphitruonis (v. Jupiter), Plaut.: terra in aquam se vertit, Cic.: se in omnes facies, Verg.: vidit fusa in obscenum se vertere vina cruorem, Verg. – medial, in pus verti, Cels.: verti in parva animalia, Ov.: m. Acc. resp., formam vertitur oris antiquum in Buten, verwandelt sich an Gestalt in den alten B., Verg. – c) Schriftwerke usw. übertragen, übersetzen, Philemo scripsit (fabulam), Plautus barbare (lateinisch) vertit, Plaut.: si sic verterem Platonem, ut verterunt nostri poëtae fabulas, Cic.: verti etiam multa de Graecis, Cic.: v. Graeca in Latinum, Quint.: annales ex Graeco in Latinum sermonem, Liv.: ex Graeco in Latinum vel ex Latino vertere in Graecum, Plin. ep. – d) als publiz. t.t., v. solum, sich außer Landes begeben, auswandern, bes. v. Verbannten, dah. oft mit dem Zusatz exsilii causā, Cic. u.a.: vertere solum exsilio, Amm. 15, 3, 12.
II) prägn.: A) = versare, wie drehen prägn. = wieder und wieder drehen, hin und her drehen, -wen den, fort und fort herumdrehen, -wenden, refl. vertere se u. Pass. vertī medial, sich (hin und her-, sich herum-) drehen, AA) eig. u. übtr.: 1) eig.: lumina, rollen (v. der Gorgo), Verg.: caput, herumrollen, -wälzen (v. Meere), Prop. – medial, vertitur interea caelum (dreht sich [um die Erde]) cum ingentibus signis, Enn.: u. so vertitur interea caelum et ruit (bricht herauf) Oceano Nox, Verg.: si oculi cum dolore vertuntur, wenn sich die Augen unter Schmerz bewegen (bei der Bewegung die Augen schmerzen), Cels.; aber im üblen Sinne, oculi vertuntur, die Augen verdrehen sich, Cels.: u. intestinum verti videtur, der Darm scheint sich krampfhaft zu krümmen, Cels.
2) übtr., u. zwar refl. vertere se u. medial vertī, a) v. Pers., irgendwo sich umherbewegen, sich umhertreiben, sich umhertummeln, v. se ante postes, Prop.: u. oft medial, verti in mediis catervis, Verg.: inter primos, Verg.: sub pedibus omnia verti regique videbunt, sich unter ihren Füßen zu winden (von den Untertanen), Verg. – b) v. der Zeit = umrollen, umlaufen, septima post Troiae excidium iam vertitur aestas, Verg.: decima haec iam vertitur aestas, Sil. – bes. im Partic., hunc mensem vertentem servibit, diesen vollen Monat, Plaut.: mense vertente, innerhalb eines M., Vitr.: intra finem anni vertentis, innerhalb des laufenden Jahres, Cic.: u. bes. anno vertente, im Verlauf-, innerhalb des Jahres od. eines Jahres, Cic. u. Nep.: u. so tum ille vere vertens annus appellari potest, ein völliges Jahr (vom großen Weltjahre, das aber selbst annus magnus heißt), Cic. de rep. 6, 24. Vgl. über annus vertens überhaupt Censor. 19 in.
BB) bildl.: 1) im allg.: stimulos sub pectore, unter dem H. die St. drehen = das Herz zur Begeisterung anstacheln, Verg. Aen. 6, 101.
2) insbes., u. zwar medial vertī, sich in irgend einem Gebiete, einem Fache, einem Elemente bewegen, a) v. Pers.: iam homo in mercatura vortitur, gibt sich schon mit dem Handel ab, Plaut. most. 639. – b) v. Lebl.: ubi ego video rem verti in meo foro, sich auf m.F. bewegt, vor mein F. gehört, von mir abhängt, Plaut.: in iure, in quo causa illa vertebatur (zu dessen Gebiete jener Prozeß gehörte), paratissimus, Cic.: in eo verti (drehe sich) spes civitatis, Liv. – quam maxime resisto, tam res in periculo vortitur, desto größer wird die G., Plaut.: in maiore discrimine domi res vertebatur, weit mißlicher stand es um usw., Liv. – omnia in unius potestate ac moderatione vertentur, die G.u.L. des Ganzen wird in der Hand eines einzigen liegen, Cic.: totum id vertitur in voluntate Philippi, hängt von der Gesinnung des Ph. ab, Liv.: in eo victoriam verti, darauf beruhe der S., das sei für den S. entscheidend, Liv.: in eo verti ceterorum animos, si etc., es sei für die Stimmung der übrigen entscheidend, Liv. – so auch mit circa u. Akk., cum circa hanc fere consultationem disceptatio omnis verteretur (sich drehte), Liv. 36, 7, 1. – u.m. Advv., ibi summam rerum bellique verti, daß dort das ganze Schicksal des Staates u. Kr. entschieden werde, Liv.: ibi maiestatem regiam verti, unde soror Alexandri staret, auf deren Seite sei die k.M., zu denen sich die Schw. des Al. halte, Iustin. – u. impers., vertebatur (= vertebatur disceptatio in eo), utrum... an etc., darum drehte sich die Frage, ob... oder usw., Liv. 39, 48, 3.
B) = invertere, convertere, umkehren, umwenden, AA) eig.: 1) im allg.: a) übh.: hominem in id latus, cuius auris eo modo laborat, auf die S. legen, Cels.: saepe stilum, Hor.: palpebram cotidie, Cels.: arma (bei einem Trauerzuge), Verg.: manum non vertere, s. 1. manus.(S. 807). – b) als t.t. des Landbaues, mit dem Pfluge od. mit der Hacke umwenden, wenden, bidentibus solum vertere utilius est, quam aratro, Colum.: u. so terram aratro, Verg. u. Hor., u. (poet.) ferro, Verg.: Massica rastris, Verg.: agros bove patrio, Prop.: lupinum in flore, Colum.: collem in quattuor pedes (vier F. tief), Colum. – poet. übtr., v. Rudernden, umwühlen, freta versa lacertis, Verg.: spumant vada marmore verso, Verg. – c) als t.t. der Weberkunst, die Spindel drehen, ad torquenda subtegmina in alveolis fusa vertantur, Hieron. epist. 130, 15. – d) ein Gefäß umkippen, umlegen u. so abzapfen, ausleeren, cadum, Plaut.; u. cadus non ante versus = ein noch nicht angezapfter, Hor.: crateras, ausleeren, Verg.
2) insbes., gewaltsam umkehren, umstürzen, über den Haufen werfen, Cycnum vi, Ov.: fraxinos, Hor.: arces, Verg.: moenia ab imo, Verg.: summa in imum, Auson.: versa puppis, Lucan.: versi Penates, Verg.
BB) bildl.: 1) im allg.: Callicratidas cum multa fecisset egregie, vertit ad extremum omnia, warf alles um = verdarb alles, Cic. de off. 1, 84.
2) insbes.: a) gewaltsam umkehren, fortuna summa in imum vertit et versa erigit, kehrt das Oberste zu unterst, Auson. epigr. 143, 3. – b) politisch umstürzen, über den Haufen werfen, umstoßen, stürzen, zerrütten, zugrunde richten, verderben (vgl. Heräus Tac. hist. 1, 2 extr.), res Phrygias fundo, Verg.: regna ab imo, Sen. poët.: leges funditus (gänzlich), Tac.: cuncta secum, Verg.: ne socius rex, ne Armenia scelere et pecuniā verteretur, Tac.: versā Caesarum subole, Tac. – / Parag. Infin., vertier (vortier), Plaut. rud. 886. Lucr. 1, 710 u.a.
-
26 verto
verto (archaist. vorto), vertī (vortī), versum (vorsum), ere (altind. vártatē, er dreht sich, got. waнrЮan, ahd. werdan, werden), nach einer anderen, bes. nach der entgegengesetzten Richtung kehren, wenden, drehen, umkehren, umwenden, umdrehen, refl. vertere se u. bl. vertere, u. Passiv verti medial, sich kehren, sich wenden, sich drehen, I) im allg.: A) eig.: 1) übh.: a) m. Angabe wohin? α) durch Praepp.: ora in alqm, Ov.: omnium ora in se, Tac.: raptum vexillum ad ripam, Tac.: currum in fugam, Curt.: aquam v. in subiecta, ableiten in die Niederungen, Tac.: equos ad moenia, Verg.: armentum ad litora, nach dem U. zutreiben, Ov.: mucronem in se, Liv. epit.: v. harpen in alqm, Ov.: morsus exiguam in Cererem (Brot), Verg. – refl., verti me a Minturnis Arpinum versus, Cic.: u. ohne se, ad Orientem vertit, kehrte um, Treb. Poll.: ut (sol) vortat metas ad solstitiales, Lucr.: alterius ramos videmus vertere in alterius, Verg.: o utinam vocula mea vertat in auriculas dominae, gelange, Prop.: Char. quo vortisti (wohin hast du dich gedreht = wohin siehst du)? Dem. ad illum qui emit, Plaut. merc. 434: u. passiv medial, velatum vortier ad lapidem, sich (anbetend) hinzuwenden zu einem (heiligen) Stein, Lucr.: homines, quorum oculi perversā semper acie vertantur, sich drehen, Firm. – β) durch Advv.: sidera retro, Verg.:————quo vertere cursus (iubeat), Verg.: quo vocat, vertamus iter, Verg.: v. ora huc et huc, Hor.: nunc huc nunc illuc verso mari, Liv. – refl., vorte hāc te, puere, wende dich hierher = komm hierher, Plaut. – b) m. bl. Acc.: flumina et lacus, ableiten, Tac.: fores cardine tacito, leise aufmachen, Tibull.; vgl. verso cardine strepitum fecit, Ov.: clavem vertere (umdrehen), Iulian. bei Augustin.: simulat gradu discedere verso, Ov.; vgl. verso pede premere arenam, Ov.: u. ille tuus tam cito vertit pennas amor? hat seine Fittige gewendet (= hat sich von mir entfernt, mich aufgegeben)? Prop. – refl., cum haesisset descendenti (virgini Vestali) stola, vertit se et recollegit, Plin. ep. 4, 11, 9. – 2) als milit. t.t.: alqm (hostes, equites u. dgl.) in fugam, in die Fl. treiben, -schlagen, Auct. b. Afr., Liv. u.a.: u. so bl. agmina, Verg.: u. Philippis versa acies retro, die zu Ph. verlorene Schlacht, Hor. – iter retro, eine rückgängige Bewegung machen, Liv.; vgl. ni Vitellium retro Fortuna vertisset, zur Umkehr genötigt hätte, Tac. – terga v., kehrtmachen = fliehen, Caes. u.a.: u. so refl., se, Caes. u.a.: u. ohne se, versuros omnes in fugam extemplo ratus, überzeugt, daß alle sofort kehrtmachen würden, Liv. – in circumsedentes Capuam se vertit, wendete sich gegen usw., Liv. 26, 5, 4. – 3) von der örtl. Lage, bes. als geogr. t.t., refl. Scytharum gens, haud procul Thraciā sita, ab oriente ad septentrionem se vertit, wohnt in der Rich-————tung von O.n.N. (= nordöstlich), Curt. 7, 7 (29), 3. – u. medial, versus in od. ad m. Akk., gewendet, gerichtet, hin- od. hinausgehend, hin- od. hinausliegend u. dgl., squamarum series a cauda ad caput versa, hinlaufend, Plin.: v. Örtlichkeiten, fenestrae in viam versae, Liv.: Epirus in septentrionem versa, Liv.: mare ad occidentem versum, Liv.: (Maeander) nunc ad fontes, nunc in mare versus, hinlaufend, Ov.: u. so (Rhenus) modico flexu in occidentem versus, Tac.: versa est Pachynos ad austros, liegt nach Süden, Ov.B) bildl.: 1) im allg.: a) übh.: α) mit Angabe wohin? αα) durch Praepp.: usum olei ad luxuriam, den Gebr. des Öles zur Verschwendung wenden, d.i. bis zur Verschwendung treiben, Plin.: in se studia civium, Tac.: v. bonas aures ad pacem, dem Fr. gütiges Gehör zu schenken geneigt sein, Prop.: indomitum animum in bonum, Tac.: animum alias ad curas, Tac.: consilia curasque in oppugnationem Placentiae, Tac.: venena et artes in alium, Tac.: in nos vertite iras, Liv.: patrem ab alienis in suos vertisse superbiam, Liv. – Passiv, versa Romam res, wurde die Sache (Untersuchung) nach Rom gespielt, Liv.: summa curae in Bostarem versa erat, die Hauptsorge war dem B. zugewälzt, lag auf B., Liv. – in admirationem versus (rex), zur B. hingerissen, Liv. – verti certamine irarum ad caedem, hingetrieben werden, Liv.: u. so solitae cu-————pidine caedis in pecudes, Ov. – medial, in quem (Scipionem) tum omnis civitas versa erat, die Augen der ganzen St. (voll Erwartung) gerichtet waren, Liv.: pater totus in Persea versus, dem P. ganz zugewandt, sich ganz hingebend, Liv. – refl. ohne se, zB. periculum in creditores a debitoribus verterat, Liv.: omnis ira belli ad populationem vertit, ging am Ende hinaus auf B., Liv. – verterat periculum in Romanos, Liv., pernicies ad accusatorem, Tac. – Caesar vertit in Sabinum, lenkte (in dem Schreiben) auf den S. ein, Tac. ann. 4, 70. – ββ) durch Advv.: quo me vortam, wohin soll ich mich (in meiner Not, Verlegenheit) wenden? Ter.: redigam ut, quo se vortat, nesciat, daß er sich nicht zu raten u. zu helfen weiß, Ter.: quo se verteret, nesciebat, Cic.: quoquo verteris, wie man es auch drehen u. wenden mag, Cic. – depulsi aemulatione alio vertunt, davon abgebracht durch Eifersucht, nehmen sie eine andere Wendung, schlagen sie einen anderen Weg ein, Tac. ann. 1, 18: u. so bl. ut verteret, Tac. ann. 4. 10. – β) mit bl. Acc.: versa amicitiae terga dedere meae, kehrten meiner Fr. den Rücken, Ov.: v. sinistrum lenti itineris rumorem prospero proelio, (von sich) abwenden, Tac. – b) Gelder, Einkünfte wohin wenden, d.i. α) zuwenden, ex illa pecunia magnam partem ad se, sich aneignen, Cic.: in se Cotyi data, Tac.: litem in suam rem, das Streitobjekt sich zusprechen, Liv.: Lugdunensium reditus in fi-————scum, zum F. schlagen, Tac. – u. so wohl verte aliquid, wende dir etwas zu = mache eine Prellerei, ein betrügerisches Geschäft, Pers. 5, 137. – β) wie unser » wohin wenden« = verwenden, benutzen, pecuniam in suos usus, ICt.: pecuniam mutuam in rem alcis, ICt. – captos in praedam, Tac.: seditiosa in praedam, Tac.: occasionem ad bonum publicum, Tac. – c) etwas so u. so (auf die üble od. gute Seite) wenden, m. in u. Akk. od. m. bl. Dat. zur Ang. wozu? α) in der Beurteilung, machen, gereichen lassen zu usw., ansehen als usw., comitia biennio habita in religionem, zu einem Gegenstande frommen Bedenkens machen, Liv.: ne ea, quae rei publicae causā egerit, in suam contumeliam vertat, zu einer Beleidigung gegen sich, Caes.: Romanos obicis mihi et ea, quae gloriae esse debent, in crimen vertis, Liv.: ne sibi vitio verterent, quod etc., Cic. – in prodigium versa ea tempestas, Liv. – β) in der Ausführung, so u. so wenden = die u. die Wendung geben, so u. so ausschlagen, -ablaufen lassen, u. refl. (ohne se) u. Pass. medial, sich wenden, die u. die Wendung nehmen, so u. so ausschlagen, ablaufen, somnia in melius, Tibull.: cognomen in risum, ins Lächerliche ziehen, Hor.: di bene vortant quod agas, Ter. – refl., haec... extemplo in invidiam, mox etiam in perniciem Demetrio verterunt, Liv.: detrimentum in bonum verteret, Caes.: auspicia in bonum verterunt, Liv.: ne memoria Augusti,————ne nomen Caesarum in ludibria et contumelias verterent, Tac.: magnitudo pecuniae malo vertit (sc. ei), wurde sein Unglück, Tac.: quae res bene vortat mihi, Plaut.: quae res tibi vertat male, Ter.: quod bene, nec bene vertat, Liv. u. Verg.: u. medial, factum est versum in laudem, Liv. – d) in der Beurteilung auf jmd. od. etw. (als Urheber, Ursache) etw. wenden = jmdm. od. einem Umstande usw. etwas zuschreiben, beimessen, devictorum Samnitium decus ad legatos est versum, Liv.: v. omnium secundorum adversorumque causas in deos, Liv.: quaeque alia in deûm iras vertunt (sc. homines), Liv.: quam rem alii in superbiam vertebant, Sall.2) insbes.: a) etw. wenden, d.i. etw. ändern, verändern, wechseln, α) Körperliches: comas (durch Färben) v., Prop.: u. so capillum, Tertull.: furentium certa indicia sunt audax et minax vultus... color versus, veränderte, wechselnde Gesichtfsarbe (= Sich- Verfärben), Sen. – auster in Africum se vertit, schlug zum Südwestwind um, Caes. – β) Zustände usw.: iussa, Verg.: quae mea culpa tuam mentem vertit? Ov.: u. so quae sententia te (dich = deine Gesinnung) vertit? Verg.: statum, Tertull. – refl., vorterunt se memoriae (Zeiten), Plaut.: fortuna iam verterat, hatte sich gewendet (geändert), Liv. – medial, omnia vertuntur, certe vertuntur amores, Prop.: videte, quam versa et mutata in peiorem partem sint omnia, Cic.:————verso civitatis statu, Tac.: verso Marte, Liv.: versis ad prospera fatis, Ov.: versā vice, umgekehrt, Sen. poët., Iustin. u.a.: versa facundia, Poesie, Apul. – b) seinem ganzen Wesen, seiner Gestalt nach in etw. übergehen lassen, verwandeln, pectora in silicem, Ov.: alqd in lapidem, Ov.: in cinerem, s. cinis: Niobe, quae nimio fletu in lapidem versa est, Hyg. – refl. u. medial = in etw. übergehen, sich verwandeln, zu etw. werden, se in imaginem Amphitruonis (v. Jupiter), Plaut.: terra in aquam se vertit, Cic.: se in omnes facies, Verg.: vidit fusa in obscenum se vertere vina cruorem, Verg. – medial, in pus verti, Cels.: verti in parva animalia, Ov.: m. Acc. resp., formam vertitur oris antiquum in Buten, verwandelt sich an Gestalt in den alten B., Verg. – c) Schriftwerke usw. übertragen, übersetzen, Philemo scripsit (fabulam), Plautus barbare (lateinisch) vertit, Plaut.: si sic verterem Platonem, ut verterunt nostri poëtae fabulas, Cic.: verti etiam multa de Graecis, Cic.: v. Graeca in Latinum, Quint.: annales ex Graeco in Latinum sermonem, Liv.: ex Graeco in Latinum vel ex Latino vertere in Graecum, Plin. ep. – d) als publiz. t.t., v. solum, sich außer Landes begeben, auswandern, bes. v. Verbannten, dah. oft mit dem Zusatz exsilii causā, Cic. u.a.: vertere solum exsilio, Amm. 15, 3, 12.————den, fort und fort herumdrehen, -wenden, refl. vertere se u. Pass. vertī medial, sich (hin und her-, sich herum-) drehen, AA) eig. u. übtr.: 1) eig.: lumina, rollen (v. der Gorgo), Verg.: caput, herumrollen, - wälzen (v. Meere), Prop. – medial, vertitur interea caelum (dreht sich [um die Erde]) cum ingentibus signis, Enn.: u. so vertitur interea caelum et ruit (bricht herauf) Oceano Nox, Verg.: si oculi cum dolore vertuntur, wenn sich die Augen unter Schmerz bewegen (bei der Bewegung die Augen schmerzen), Cels.; aber im üblen Sinne, oculi vertuntur, die Augen verdrehen sich, Cels.: u. intestinum verti videtur, der Darm scheint sich krampfhaft zu krümmen, Cels.2) übtr., u. zwar refl. vertere se u. medial vertī, a) v. Pers., irgendwo sich umherbewegen, sich umhertreiben, sich umhertummeln, v. se ante postes, Prop.: u. oft medial, verti in mediis catervis, Verg.: inter primos, Verg.: sub pedibus omnia verti regique videbunt, sich unter ihren Füßen zu winden (von den Untertanen), Verg. – b) v. der Zeit = umrollen, umlaufen, septima post Troiae excidium iam vertitur aestas, Verg.: decima haec iam vertitur aestas, Sil. – bes. im Partic., hunc mensem vertentem servibit, diesen vollen Monat, Plaut.: mense vertente, innerhalb eines M., Vitr.: intra finem anni vertentis, innerhalb des laufenden Jahres, Cic.: u. bes. anno vertente, im Verlauf-, innerhalb des Jahres od. eines Jahres, Cic.————u. Nep.: u. so tum ille vere vertens annus appellari potest, ein völliges Jahr (vom großen Weltjahre, das aber selbst annus magnus heißt), Cic. de rep. 6, 24. Vgl. über annus vertens überhaupt Censor. 19 in.BB) bildl.: 1) im allg.: stimulos sub pectore, unter dem H. die St. drehen = das Herz zur Begeisterung anstacheln, Verg. Aen. 6, 101.2) insbes., u. zwar medial vertī, sich in irgend einem Gebiete, einem Fache, einem Elemente bewegen, a) v. Pers.: iam homo in mercatura vortitur, gibt sich schon mit dem Handel ab, Plaut. most. 639. – b) v. Lebl.: ubi ego video rem verti in meo foro, sich auf m.F. bewegt, vor mein F. gehört, von mir abhängt, Plaut.: in iure, in quo causa illa vertebatur (zu dessen Gebiete jener Prozeß gehörte), paratissimus, Cic.: in eo verti (drehe sich) spes civitatis, Liv. – quam maxime resisto, tam res in periculo vortitur, desto größer wird die G., Plaut.: in maiore discrimine domi res vertebatur, weit mißlicher stand es um usw., Liv. – omnia in unius potestate ac moderatione vertentur, die G.u.L. des Ganzen wird in der Hand eines einzigen liegen, Cic.: totum id vertitur in voluntate Philippi, hängt von der Gesinnung des Ph. ab, Liv.: in eo victoriam verti, darauf beruhe der S., das sei für den S. entscheidend, Liv.: in eo verti ceterorum animos, si etc., es sei für die Stimmung der übrigen entscheidend, Liv. – so auch mit circa u. Akk., cum circa hanc————fere consultationem disceptatio omnis verteretur (sich drehte), Liv. 36, 7, 1. – u.m. Advv., ibi summam rerum bellique verti, daß dort das ganze Schicksal des Staates u. Kr. entschieden werde, Liv.: ibi maiestatem regiam verti, unde soror Alexandri staret, auf deren Seite sei die k.M., zu denen sich die Schw. des Al. halte, Iustin. – u. impers., vertebatur (= vertebatur disceptatio in eo), utrum... an etc., darum drehte sich die Frage, ob... oder usw., Liv. 39, 48, 3.B) = invertere, convertere, umkehren, umwenden, AA) eig.: 1) im allg.: a) übh.: hominem in id latus, cuius auris eo modo laborat, auf die S. legen, Cels.: saepe stilum, Hor.: palpebram cotidie, Cels.: arma (bei einem Trauerzuge), Verg.: manum non vertere, s. manus (S. 807). – b) als t.t. des Landbaues, mit dem Pfluge od. mit der Hacke umwenden, wenden, bidentibus solum vertere utilius est, quam aratro, Colum.: u. so terram aratro, Verg. u. Hor., u. (poet.) ferro, Verg.: Massica rastris, Verg.: agros bove patrio, Prop.: lupinum in flore, Colum.: collem in quattuor pedes (vier F. tief), Colum. – poet. übtr., v. Rudernden, umwühlen, freta versa lacertis, Verg.: spumant vada marmore verso, Verg. – c) als t.t. der Weberkunst, die Spindel drehen, ad torquenda subtegmina in alveolis fusa vertantur, Hieron. epist. 130, 15. – d) ein Gefäß umkippen, umlegen u. so abzapfen, ausleeren, cadum, Plaut.; u. cadus non ante ver-————sus = ein noch nicht angezapfter, Hor.: crateras, ausleeren, Verg.2) insbes., gewaltsam umkehren, umstürzen, über den Haufen werfen, Cycnum vi, Ov.: fraxinos, Hor.: arces, Verg.: moenia ab imo, Verg.: summa in imum, Auson.: versa puppis, Lucan.: versi Penates, Verg.BB) bildl.: 1) im allg.: Callicratidas cum multa fecisset egregie, vertit ad extremum omnia, warf alles um = verdarb alles, Cic. de off. 1, 84.2) insbes.: a) gewaltsam umkehren, fortuna summa in imum vertit et versa erigit, kehrt das Oberste zu unterst, Auson. epigr. 143, 3. – b) politisch umstürzen, über den Haufen werfen, umstoßen, stürzen, zerrütten, zugrunde richten, verderben (vgl. Heräus Tac. hist. 1, 2 extr.), res Phrygias fundo, Verg.: regna ab imo, Sen. poët.: leges funditus (gänzlich), Tac.: cuncta secum, Verg.: ne socius rex, ne Armenia scelere et pecuniā verteretur, Tac.: versā Caesarum subole, Tac. – ⇒ Parag. Infin., vertier (vortier), Plaut. rud. 886. Lucr. 1, 710 u.a. -
27 bene
bĕnĕ, adv. of manner and intensity [bonus; the first vowel assimilated to the e of the foll. syllable; cf. Corss. Ausspr. 2, 366], well ( comp. melius, better; sup. optime [v. bonus init. ], best; often to be rendered by more specific Engl. adverbs).I.As adjunct of verbs.A.In gen.1.Of physical or external goodness, usefulness, ornament, and comfort:2.villam rusticam bene aedificatam habere expedit,
Cato, R. R. 3:villam bonam beneque aedificatam,
Cic. Off. 3, 13, 55:quid est agrum bene colere? Bene arare,
Cato, R. R. 61:agro bene culto nihil potest esse... uberius,
Cic. Sen. 16, 57:ubi cocta erit bene,
Cato, R. R. 157; 3; 4;32 et saep.: te auratam et vestitam bene,
Plaut. Men. 5, 2, 50: ornatus hic satis me condecet? Ps. Optume, it is very becoming, id. Ps. 4, 1, 26:me bene curata cute vises,
well tended, Hor. Ep. 1, 4, 15:bene olere,
Verg. E. 2, 48:bene sonare,
Quint. 8, 3, 16:neque tamen non inprimis bene habitavit,
in the very best style, Nep. Att. 13, 1:a Catone cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret, respondet Bene pascere? Quid secundum? Satis bene pascere,
Cic. Off. 2, 25, 89: so,bene cenare,
Cat. 13, 17; Hor. Ep. 1, 6, 56:bene de rebus domesticis constitutum esse,
to be in good circumstances, Cic. Sest. 45, 97;similarly: rem (i. e. familiarem) bene paratam comitate perdidit,
well arranged, Plaut. Rud. prol. 38.—With respect to the mind.a.Perception, knowledge, ability:b.quas tam bene noverat quam paedagogos nostros novimus,
Sen. Ep. 27, 5:quin melius novi quam te et vidi saepius,
Plaut. Capt. 5, 2, 22:novi optime (Bacchus) et saepe vidi,
Cic. Fam. 7, 23, 2:qui optime suos nosse deberet,
Nep. Con. 4, 1; cf. Hor. Ep. 1, 18, 1; id. S. 1, 9, 22: satin' haec meministi et tenes? Pa. Melius quam tu qui docuisti, Plaut. Pers. 2, 2, 2:quod eo mihi melius cernere videor quo ab eo proprius absum,
Cic. Sen. 21, 77:ut hic melius quam ipse illa scire videatur,
id. de Or. 1, 15, 66; id. Or. 38, 132:cum Sophocles vel optime scripserit Electram suam,
id. Fin. 1, 2, 5:gubernatoris ars quia bene navigandi rationem habet,
of able seamanship, id. ib. 1, 13, 42:melius in Volscis imperatum est,
better generalship was displayed, Liv. 2, 63, 6:nihil melius quam omnis mundus administratur,
Cic. Inv. 1, 34, 59: de medico bene existimari scribis, that he is well thought ( spoken) of, i. e. his ability, id. Fam. 16, 14, 1:prudentibus et bene institutis,
well educated, id. Sen. 14, 50:sapientibus et bene natura constitutis,
endowed with good natural talent, id. Sest. 65, 137:quodsi melius geruntur ea quae consilio geruntur quam, etc.,
more ably, id. Inv. 1, 34, 59:tabulas bene pictas collocare in bono lumine,
good paintings, id. Brut. 75, 261:canere melius,
Verg. E. 9, 67; Quint. 10, 1, 91:bene pronuntiare,
id. 11, 3, 12:bene respondere interrogationibus,
id. 5, 7, 28; 6, 3, 81.—Of feeling, judgment, and will:c.similis in utroque nostrum, cum optime sentiremus, error fuit,
when we had the best intentions, Cic. Fam. 4, 2, 3; so id. ib. 6, 4, 2; so,bene sentire,
id. ib. 6, 1, 3; so,bene, optime de re publica sentire,
to hold sound views on public affairs, id. Off. 1, 41, 149; id. Fam. 4, 14, 1; id. Phil. 3, 9, 23:bene animatas eas (insulas) confirmavit,
well disposed, Nep. Cim. 2, 4:ei causae quam Pompeius animatus melius quam paratus susceperat,
Cic. Fam. 6, 6, 10; so, optime animati, Varr. ap. Non. p. 201, 7:quod bene cogitasti aliquando, laudo,
that you had good intentions, Cic. Phil. 2, 14, 34:se vero bene sperare (i. e. de bello),
had good hopes, Liv. 6, 6, 18:sperabis omnia optime,
Cic. Fam. 4, 13, 7:tibi bene ex animo volo,
Ter. Heaut. 5, 2, 6; so freq.: bene alicui velle, v. volo: bene aliquid consulere, to plan something well:vigilando, agendo, bene consulendo prospera omnia cedunt,
Sall. C. 52, 29:omnia non bene consulta,
id. J. 92, 2. —Of morality, honesty, honor, etc.(α).Bene vivere, or bene beateque vivere ( = kalôs kagathôs), to lead a moral and happy life:(β).qui virtutem habeat, eum nullius rei ad bene vivendum indigere,
Cic. Inv. 1, 51, 93:in dialectica vestra nullam esse ad melius vivendum vim,
id. Fin. 1, 19, 63:quod ni ita accideret et melius et prudentius viveretur,
id. Sen. 19, 67; cf. id. Ac. 1, 4, 15; id. Fin. 1, 13, 45; id. Off. 1, 6, 19; id. Fam. 4, 3, 3 et saep. (for another meaning of bene vivere, cf. e. infra).—Bene mori, to die honorably, bravely, creditably, gloriously:(γ).qui se bene mori quam turpiter vivere maluit,
Liv. 22, 50, 7:ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis,
id. 9, 3, 3; so id. 21, 42, 4:tum potui, Medea, mori bene,
Ov. H. 12, 5.—Bene partum, what is honestly, honorably earned or acquired:(δ).multa bona bene parta habemus,
Plaut. Trin. 2, 2, 65:mei patris bene parta indiligenter Tutatur,
Ter. Phorm. 5, 3, 5:res familiaris primum bene parta sit, nullo neque turpi quaestu, neque odioso,
Cic. Off. 1, 26, 92:diutine uti bene licet partum bene,
Plaut. Rud. 4, 7, 15; Sall. C. 51, 42 (cf.:mala parta,
Cic. Phil. 2, 27, 65:male par tum,
Plaut. Poen. 4, 2, 22).—Apud bonos bene agier, an old legal formula: bona fide agi (v. bonus), to be transacted in good faith among good men. ubi erit illa formula fiduciae ut inter bonos bene agier oportet? Cic. Fam. 7, 12, 2; id. Off. 3, 15, 61; 3, 17, 70.—(ε).Non bene = male, not faithfully:d.esse metus coepit ne jura jugalia conjunx Non bene servasset,
Ov. M. 7, 716.—Representing an action as right or correct, well, rightly, correctly: bene mones, Ibo, you are right ( to admonish me), Ter. And. 2, 2, 36:e.sequi recusarunt bene monentem,
Liv. 22, 60, 17:quom mihi et bene praecipitis, et, etc.,
since you give sound advice, Plaut. Poen. 3, 2, 55; so Ter. Ad. 5, 9, 6; 3, 3, 80; Lucil. ap. Non. p. 372, 7:bene enim majores accubitionem epularem amicorum convivium nominarunt, melius quam Graeci,
Cic. Sen. 13, 45:hoc bene censuit Scaevola,
correctly, Dig. 17, 1, 48.—Pleasantly, satisfactorily, profitably, prosperously, fortunately, successfully:f.nunc bene vivo et fortunate atque ut volo atque animo ut lubet,
Plaut. Mil. 3, 1, 111:nihil adferrent quo jucundius, id est melius, viveremus,
Cic. Fin. 1, 41, 72:si bene qui cenat, bene vivit,
Hor. Ep. 1, 6, 56: quamobrem melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto, is better or more profitably invested, Cic. Off. 2, 20, 71:perdenda sunt multa beneficia ut semel ponas bene, Sen. Ben. poet. 1, 2, 1: etiamsi nullum (beneficium) bene positurus sit,
id. ib. 1, 2, 2:quando hoc bene successit,
Ter. Ad. 2, 4, 23: bene ambulatum'st? Di. Huc quidem, hercle, ad te bene, Quia tui vivendi copia'st, has your walk been pleasant? Plaut. Truc. 2, 4, 18:melius ominare,
use words of better omen, id. Rud. 2, 3, 7; Cic. Brut. 96, 329:qui se suamque aetatem bene curant,
Plaut. Ps. 4, 7, 36.—So, bene (se) habere: ut bene me haberem filiai nuptiis, have a good time at, etc., Plaut. Aul. 2, 8, 2:qui se bene habet suisque amicis usui est,
who enjoys his life and is a boon companion, id. Mil. 3, 1, 128:nam hanc bene se habere aetatem nimio'st aequius,
id. Merc. 3, 2, 6: bene consulere alicui, to take good care for somebody ' s interests:tuae rei bene consulere cupio,
id. Trin. 3, 2, 9:ut qui mihi consultum optume velit esse,
Ter. Phorm. 1, 3, 1:me optime consulentem saluti suae,
Cic. Fam. 4, 14, 2:qui se ad sapientes viros bene consulentes rei publicae contulerunt,
id. Off. 2, 13, 46.—So, bene mereri, and rarely bene merere, to deserve well of one, i. e. act for his advantage; absol. or with de:addecet Bene me, renti bene referre gratiam,
Plaut. Rud. 5, 3, 36:Licinii aps te bene merenti male refertur gratia?
id. Ps. 1, 3, 86:ut memorem in bene meritos animum praestarem,
Cic. Fam. 1, 9, 10:cogor nonnumquam homines non optime de me meritos rogatu eorum qui bene meriti sunt, defendere,
id. ib. 7, 1, 4:tam bene meritis de nomine Punico militibus,
Liv. 23, 12, 5:si bene quid de te merui,
Verg. A. 4, 317; cf. Cic. Opt. Gen. 7, 20; id. Sest. 1, 2; 12, 39; 66, 139; 68, 142; id. Mil. 36, 99; id. Phil. 2, 14, 36 et saep.; v. mereo, D. and P. a.—So esp. referring to price: bene emere, to buy advantageously, i. e. cheaply; bene vendere, to sell advantageously, i. e. at a high price: bene ego hercle vendidi te, Plaut. [p. 230] Durc. 4, 2, 34:et quoniam vendat, velle quam optime vendere,
Cic. Off. 3, 12, 51:ita nec ut emat melius, nec ut vendat quidquam, simulabit vir bonus,
id. ib. 3, 15, 61: vin' bene emere? Do. Vin' tu pulcre vendere? Plaut. Pers. 4, 4, 38:melius emetur,
Cato, R. R. 1: quo melius emptum sciatis, Cic. ap. Suet. Caes. 50 fin.:qui vita bene credat emi honorem,
cheaply, Verg. A. 9, 206; Sil 4, 756.—Expressing kindness, thanks, etc.: bene facis, bene vocas, bene narras, I thank you, am obliged to you for doing, calling, saying (colloq.): merito amo te. Ph. Bene facis, thanks! Ter Eun. 1, 2, 106; cf.:g.in consuetudinem venit, bene facis et fecisti non mdicantis esse, sed gratias agentis, Don. ad loc.' placet, bene facitis,
Plaut. Rud. 3, 6, 43: dividuom talentum faciam. La. Bene facis, id. ib. 5, 3, 52: si quid erit dubium, immutabo Da. Bene fecisti, id. Ep. 5, 1, 40 Lo. Adeas, si velis. La. Bene hercle factum vobis habeo gratiam. Accedam propius, id. Rud. 3, 6, 2; Ter. Ad. 4, 3, 10.—With gratiam habere: bene fecisti;gratiam habeo maximam,
Ter. Eun. 5, 8, 61; cf.bene benigneque arbitror te facere,
Plaut. Most. 3, 2, 130: quin etiam Graecis licebit utare cum voles... Bene sane facis, sed enitar ut Latine loquar, I thank you for the permission, but, etc., Cic. Ac. 1, 7, 25: an exitum Cassi Maelique expectem? Bene facitis quod abominamini... sed, etc., I am much obliged to you for abhorring this, but, etc., Liv. 6, 18, 9: bene edepol narras; nam illi faveo virgini, thanks for telling me, for, etc., Ter. Eun. 5, 3, 7 (cf.:male hercule narras,
I owe you little thanks for saying so, Cic. Tusc. 1, 6, 10):bene, ita me di ament, nuntias,
Ter. Hec. 4, 4, 20:benenarras,
Cic. Att. 16, 14, 4; 13, 33, 2: tu ad matrem adi. Bene vocas; benigne dicis Cras apud te, thanks for your invitation, but, etc., Plaut. Merc. 5, 2, 108: eamus intro ut prandeamus. Men. Bene vocas, tam gratia'st, id. Men. 2, 3, 41.—Of accuracy, etc., well, accurately, truly, completely:h.cum ceterae partes aetatis bene descriptae sint,
Cic. Sen. 2, 5:cui bene librato... Obstitit ramus,
Ov. M. 8, 409:at bene si quaeras,
id. ib. 3, 141:tibi comprimam linguam. Hau potes: Bene pudiceque adservatur,
Plaut. Am. 1, 1, 196:bene dissimulare amorem,
entirely, Ter. And. 1, 1, 105:quis enim bene celat amorem?
Ov. H. 12, 37.—So with a negation, = male restat parvam quod non bene compleat urnam, Ov. M. 12, 615: non bene conveniunt... Majestas et amor, id. ib 2, 846.—Redundant, with vix (Ovid.):vix bene Castalio descenderat antro, Incustoditam lente videt ire juvencam ( = vix descenderat cum, etc.),
Ov. M. 3, 14:tactum vix bene limen erat, Aesonides, dixi, quid agit meus?
id. H. 6, 24:vix bene desieram, rettulit illa mihi,
id. F 5, 277.—Sup., most opportunely, at the nick of time (comic):i.sed eccum meum gnatum optume video,
Plaut. Merc. 2, 2, 57:sed optume eccum exit senex,
id. Rud. 3, 3, 44. optume adveniens, puere, cape Chlamydem, etc., id. Merc. 5, 2, 69: Davum optume Video, Ter And. 2, 1, 35; 4, 2, 3; Plaut. Rud. 3, 5, 25; 4, 5, 19; Ter. Eun. 5, 2, 66; id. Heaut. 4, 5, 9; 5, 5, 2.—Pregn.: bene polliceri = large polliceri, to make liberal promises ' praecepit ut ceteros adeant, bene polliceantur, Sall. C. 41, 5; cf.: bene promittere, to promise success:B.quae autem inconstantia deorum ut primis minentur extis, bene promittant secundis?
Cic. Div. 2, 17, 38.—In partic.1.Bene dicere.a.To speak well, i. e. eloquently:b.qui optime dicunt,
the most eloquent, Cic. de Or. 1, 26, 119; 2, 2, 5:etiam bene dicere haud absurdum est,
Sall. C. 3, 1:abunde dixit bene quisquis rei satisfecit,
Quint. 12, 9, 7;cf: bene loqui,
to use good language, speak good Latin, Cic. Brut. 58, 212, 64, 228.—To speak ably:c.multo oratorem melius quam ipsos illos quorum eae sint artes esse dicturum,
Cic. Or. 1, 15, 65; cf. Hor. Ep. 1, 2, 4. bene dicendi scientia, Quint. 7, 3, 12.—To speak correctly or elegantly:d.eum et Attice dicere et optime, ut..bene dicere id sit, Attice dicere,
Cic. Opt. Gen. 4, 13 ' optime dicta, Quint. 10, 1, 19.—So, bene loqui:ut esset perfecta illa bene loquendi laus,
Cic. Brut. 72, 252:at loquitur pulchre. Num melius quam Plato?
id. Opt. Gen. 5, 16.—To speak well, i e. kindly, of one, to praise him; absol. or with dat., or reflex., with inter (less correctly as one word, benedicere): cui bene dixit umquam bono? Of what good man has he ever spoken well, or, what good man has he ever praised, Cic. Sest. 52, 110. bene, quaeso, inter vos dicatis, et amice absenti tamen, Plaut. Mil. 4, 8, 31.—Ironically:e.bene equidem tibi dico qui te digna ut eveniant precor,
Plaut. Rud. 3, 2, 26:nec tibi cessaret doctus bene dicere lector,
Ov. Tr. 5, 9, 9: cui a viris bonis bene dicatur, Metell. Numid. ap. Gell. 6, 11, 3.— And dat understood:si bene dicatis (i. e. mihi) vostra ripa vos sequar,
Plaut. Poen. 3, 3, 18 ' omnes bene dicunt (ei), et amant (eum), Ter. Ad. 5, 4, 11:ad bene dicendum (i e. alteri) delectandumque redacti,
Hor. Ep 2, 1, 155 —Part. ' indignis si male dicitur, male dictum id esse duco;Verum si dignis dicitur, bene dictum'st,
is a praise, Plaut. Curc. 4, 2, 27 sq.: nec bene nec male dicta profuerunt ad confirmandos animos, Liv 23, 46, 1; cf. Ter. Phorm. prol. 20 infra. —Bene audio = bene dicitur mihi, I am praised:bene dictis si certasset, audisset bene,
Ter. Phorm. prol. 20; v. audio, 5.—To use words of good omen (euphêmein): Ol. Quid si fors aliter quam voles evenerit? St. Bene dice, dis sum fretus ( = fave lingua, melius ominare), Plaut. Cas. 2, 5, 38 heja, bene dicito, id. As. 3, 3, 155.—f.Bene dixisti, a formula of approbation: ne quan do iratus tu alio conferas. Th. Bene dixti, you are right, Ter. Eun. 3, 1, 61. bene et sapienter dixti dudum, etc., it was a good and wise remark of yours that, etc., id. Ad. 5, 8, 30.—g.Bene dicta, fine or specious, plausible words (opp. deeds):2.bene dictis tuis bene facta aures meae expostulant,
Plaut. Pers. 4, 3, 25; so,bene loqui: male corde consultare, Bene lingua loqui,
use fine words, Plaut. Truc. 2, 1, 16.—Bene facere.a.Bene aliquid facere, to do, make, something well, i. e. ably (v. I. A. 2. a. supra):b.vel non facere quod non op time possis, vel facere quod non pessime facias,
Cic. Or. 2, 20, 86:non tamen haec quia possunt bene aliquando fieri passim facienda sunt,
Quint. 4, 1, 70:Jovem Phidias optime fecit,
id. 2, 3, 6; so, melius facere, Afran. ap. Macr. 6, 1.— P. a.:quid labor aut bene facta juvant?
his labor and well-done works are no pleasure to him, Verg. G. 3, 525. —Bene facere, with dat. absol., with in and abl., or with erga, to do a good action, to benefit somebody, to impart benefits (less cor rectly as one word, benefacio)(α).With dat.:(β).bonus bonis bene feceris,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:bene si amico feceris, ne pigeat fecisse,
id. Trin. 2, 2, 66:malo bene facere tantumdem est periculum quantum bono male facere,
id. Poen. 3, 3, 20:homini id quod tu facis bene,
id. Ep 1, 2, 33:tibi lubens bene faxim,
Ter. Ad. 5, 5, 6, 5, 6, 8; 5, 8, 25:at tibi di semper... faciant bene,
may the gods bless you, Plaut. Men. 5, 7, 32:di tibi Bene faciant,
Ter. Ad. 5, 7, 20; so Plaut. Pers. 4, 3, 18.— Pass.:quod bonis bene fit beneficium,
Plaut. Capt. 2, 2, 108:pulchrum est bene facere reipublicae,
Sall. C. 3, 1:ego ne ingratis quidem bene facere absistam,
Liv. 36, 35, 4.—Reflexively. sibi bene facere, enjoy one ' s self, have a good time, genio indulgere (v. I. A. 2. e. supra): nec quisquam est tam ingenio duro quin, ubi quidquam occasionis sit sibi faciat bene, Plaut. As. grex 5.—With in and abl.:(γ).quoniam bene quae in me fecerunt, ingrata ea habui,
Plaut. Am. 1, 1, 30.—With erga:(δ).si quid amicum erga bene feci,
Plaut. Trin. 5, 2, 4.—With ellipsis of dat., to impart benefits:(ε).ingrata atque irrita esse omnia intellego Quae dedi et quod bene feci,
Plaut. As. 1, 2, 11:quod bene fecisti, referetur gratia,
id. Capt. 5, 1, 20:ego quod bene feci, male feci,
id. Ep. 1, 2, 34; id. Trin. 2, 2, 41:si beneficia in rebus, non in ipsa benefaciendi voluntate consisterent,
Sen. Ben. 1, 7, 1:benefaciendi animus,
id. ib. 2, 19, 1.—So esp. in formula of thanks, etc.' bene benigneque arbitror te facere, I thank you heartily, Plaut. Most. 3, 2, 129: Jup. Jam nunc irata non es? Alc. Non sum. Jup. Bene facis, id. Am. 3, 2, 56; v Brix ad Plaut. Trin. 384.—P. a. as subst.: bĕnĕ facta, orum, n., benefits, benefactions (cf. beneficium): bene facta male locata male facta arbitror, Enn. ap. Cic. Off. 2, 18, 62 (Trag. v 429 Vahl.): pol, bene facta tua me hortantur tuo ut imperio paream, Plaut Pers. 5, 2, 65: pro bene factis ejus uti ei pretium possim reddere. id. Capt. 5, 1, 20;bene facta referre,
Claud. Laud. Stil. 3, 182 tenere, id. ib. 2, 42.—So freq. in eccl. writ ers:et si bene feceritis his qui vobis bene faciunt,
Vulg. Luc. 6, 33:bene facite his qui oderunt vos,
id. Matt. 5, 44.—Absol., to do good, perform meritorious acts (in fin. verb only eccl. Lat.)' discite bene facere, Vulg. Isa. 1, 17:(ζ).interrogo vos si licet sabbatis bene facere an male,
id. Luc. 6, 9:qui bene facit, ex Deo est,
id. Joan. Ep. 3, 11.— In P a. (class.): bene facta (almost always in plur.), merits, meritorious acts, brave deeds:bene facta recte facta sunt,
Cic. Par 3, 1, 22:omnia bene facta in luce se collocari volunt,
id. Tusc. 2, 26, 64; id. Sen. 3, 9:bene facta mea reipublicae procedunt,
Sall. J 85, 5, cf. id. C. 8, 5; id. H. Fragm. 1, 19: veteribus bene factis nova pensantes maleficia, Liv 37, 1, 2; cf. Quint. 3, 7, 13, 12, 1, 41; Prop. 2, 1, 24; Ov. M. 15, 850, Claud. VI. Cons. Hon. 386.— Sing.: bene factum a vobis, dum vivitis non abscedet, Cato ap. Gell. 16, 1, 4.—In medical language, to be of good effect, benefit, do good:(η).id bene faciet et alvum bonam faciet,
Cato, R. R. 157, 6.—So with ad: ad capitis dolorem bene facit serpyllum, Scrib Comp. 1; so id. ib. 5; 9; 13; 41.—In the phrase bene facis, etc., as a formula of thanks, v I A. 2. f. supra.—(θ).Expressing joy, I am glad of it, I am glad that etc. (comic.) Da. Tua quae fuit Palaestra, ea filia inventa'st mea. La. Bene meher cule factum'st, Plaut. Rud. 5, 3, 9: bis tanto valeo quam valui prius. Ly. Bene hercle factum et gaudeo, id. Merc. 2, 2, 27; Ter And. 5, 6, 11; id. Hec. 5, 4, 17; id. Eun. 5, 8, 7:3.bene factum et volup est hodie me his mulierculis Tetulisse auxilium,
Plaut. Rud. 4, 1, 1; Ter. Hec. 3, 5, 11; so, bene factum gaudeo: nam hic noster pater est Ant. Ita me Juppiter bene amet, benefac tum gaudeo, Plaut. Poen. 5, 5, 47; Ter Phorm. 5, 6, 43; cf.: Me. Rex Creo vigiles nocturnos singulos semper locat. So. Bene facit, quia nos eramus peregri, tutatu'st domum, I am glad of it, etc., Plaut. Am. 1, 1, 19. bene fecit A. Silius qui transegerit: neque enim ei deesse volebam, et quid possem timebam, I am glad that A. Silius, etc., Cic. Att. 12, 24, 1.—With esse.a.Bene est, impers., it is well.(α).In the epistolary formula: si vales bene est; or, si vales bene est, (ego) valeo (abbrev. S.V.B.E.V.), Afran. ap Prisc. p 804 P; Cic. Fam. 5, 14, 1; 10, 34, 1; 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 7, 1; 5, 9, 1; 5, 10, 1; 10, 33, 1; 10, 14, 8; 10, 14, 11;(β).14, 14, 1, 14, 14, 16: si valetis gaudeo,
Plaut. Pers. 4, 3, 41 —These formulas were obsolete at Seneca's time: mos antiquis fuit, usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales, bene est;ego valeo,
Sen. Ep. 15, 1.—= bene factum est (cf. I. 2. k. supra): oculis quoque etiam plus jam video quam prius: Ly. Bene est, Plaut. Merc. 2, 2, 26: hic est intus filius apud nos tuus. De. Optume'st, id. ib. 5, 4, 49; Ter. Ad. 3, 3, 48, 5, 5, 3; id. Hec. 5, 4, 31.—b.Bene est alicui, impers., it is ( goes) well with one, one does well, is well off, enjoys himself, is happy: nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod nunc abest, Enn ap. Cic. N. D. 3, 32, 79 (Trag. v. 355 Vahl.):c.bona si esse veis, bene erit tibi,
Plaut. Merc. 3, 1, 12:quia illi, unde huc abvecta sum, malis bene esse solitum'st,
id. ib. 3, 1, 13:qui neque tibi bene esse patere, et illis qui bus est invides,
id. Ps. 4, 7, 35 (so id. Trin. 2, 2, 71): num quippiam aluit me vis? De. Ut bene sit tibi, id Pers. 4, 8, 5; id. Poen. 4, 2, 90; Ter Phorm. 1, 2, 101: nemini nimium bene est, Afran. ap. Charis. p. 185 P.:si non est, jurat bene solis esse maritis,
Hor. Ep 1, 1, 88:nec tamen illis bene erit, quia non bono gaudent,
Sen. Vit. Beat. 11, 4: BENE SIT NOBIS, Inscr Orell. 4754; Plaut. Truc. 2, 4, 95; 4, 2, 36; id. Curc. 4, 2, 31; id. Pers. 5, 2, 74; id. Stich. 5, 5, 12; id. Merc. 2, 2, 55; Ter. Ad. 1, 1, 9.— Comp.: istas minas decem, qui me procurem dum melius sit mi, des. Plaut. Curc. 4, 2, 40:spero ex tuis litteris tibi melius esse,
that your health is better, Cic. Fam. 16, 22, 1; Plaut. Most. 3, 2, 1; Ter And. 2, 5, 16.—With dat. understood: patria est ubi cumque est bene (i. e. cuique), where one does well, there is his country, Poet. ap. Cic Tusc 5, 37, 108 (Trag. Rel. inc. p. 248 Rib). [p. 231] —With abl., to be well off in, to feast upon a thing:ubi illi bene sit ligno, aqua calida, cibo, vestimentis,
Plaut. Cas. 2, 3, 39:at mihi bene erat, non piscibus, Sed pullo atque hoedo,
Hor. S. 2, 2, 120.—Bene sum = bene mihi est:4.minore nusquam bene fui dispendio,
Plaut. Men. 3, 2, 20:de eo (argento) nunc bene sunt tua virtute,
id. Truc. 4, 2, 28: dato qui bene sit;ego ubi bene sit tibi locum lepidum dabo,
id. Bacch. 1, 1, 51:scis bene esse si sit unde,
id. Capt. 4, 2, 70.—Bene habere.a.With subj. nom.(α).To enjoy, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. I. A. 2. e. supra.—(β). (γ).With se, to be well, well off. imperator se bene habet, it is well with, Sen. Ep. 24, 9; cf.:b.si te bene habes,
Plaut. Mil. 3, 1, 122 Brix ad loc.—Hoc bene habet, or bene habet, impers. ( = res se bene habet), it is well, matters stand well:5.bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,
Cic. Mur. 6, 14:bene habet: di pium movere bellum,
Liv. 8, 6, 4:atque bene habet si a collega litatum est,
id. 8, 9, 1; Juv. 10, 72; Stat. Th. 11, 557.— So pers.: bene habemus nos, si in his spes est;opinor, aliud agamus,
we are well off, Cic. Att. 2, 8, 1.—Bene agere, with cum and abl.(α).To treat one well:(β).bene egissent Athenienses cum Miltiade si, etc.,
Val. Max. 5, 3, ext. 3.—Impers.: bene agitur cum aliquo, it goes well with one, he is fortunate:6.bene dicat secum esse actum,
that he has come off well, Ter. Ad. 2, 2, 2:non tam bene cum rebus humanis agitur ut meliora pluribus placeant,
Sen. Vit. Beat. 2, 1.— With ellipsis of cum and abl.:si hinc non abeo intestatus, bene agitur pro noxia (sc. mecum),
Plaut. Mil. 5, 23.—Rem (negotium) bene gerere.(α).To administer well private or public affairs: multi suam rem bene gessere et publicam patria procul, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. Rel. v. 295 Vahl.):(β).non ut multis bene gestae, sed, ut nemini, conservatae rei publicae,
Cic. Pis. 3, 6; so,qui ordo bene gestae rei publicae testimonium multis, mihi uni conservatae dedit,
id. Phil. 2, 1, 2:rem publicam,
id. Pis. 19, 45:Apollini republica vestra bene gesta servataque... donum mittitote,
Liv. 23, 11, 3.—To be successful, meet with success, acquit one ' s self well; usu. of war;7.also of private affairs: bello extincto, re bene gesta, vobis gratis habeo, etc.,
Plaut. Pers. 5, 1, 2:quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare,
id. Curc. 4, 2, 41;quasi re bene gesta,
Ter. Ad. 5, 1, 13:rem te valde bene gessisse rumor erat,
that you had met with great success, Cic. Fam. 1, 8, 7; id. Planc. 25, 61:conclamant omnes occasionem negotii bene gerendi amittendam non esse,
Caes. B. G. 5, 57:haec cogitanti accidere visa est facultas bene rei gerendae,
id. ib. 7, 44:res bello bene gestae,
success in war, Liv. 23, 12, 11:laeti bene gestis corpora rebus Procurate,
Verg. A. 9, 157; cf. Cic. Planc. 25, 61; Liv. 1, 37, 6; 4, 47, 1; 8, 30, 5; 22, 25, 4; 23, 36, 2.—Bene vertere, in wishes.(α).With the rel. quod or quae res as subject, to turn out well; absol. or with dat.:(β).quae res tibi et gnatae tuae bene feliciterque vortat,
Plaut. Aul. 4, 10, 58:quod utrisque bene vertat,
Liv. 8, 5, 6:quod bene verteret,
id. 3, 26, 9; cf. id. 3, 35, 8; 3, 62, 5; 7, 39, 10; v. verto; cf.:quod bene eveniat,
Cato, R. R. 141.—With di as subject:8.di bene vortant,
may the gods let it turn out well, may the gods grant success, Plaut. Aul. 2, 3, 5; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10; id. Hec. 1, 2, 121; id. Phorm. 3, 3, 19; v. verte.—Bene, colloquially in leave-taking: bene ambula, walk well, i. e. have a pleasant walk! Plaut. Most. 3, 2, 166: De. Bene ambulato! Ly. Bene vale! id. Merc 2, 2, 55:9.bene valete et vivite!
id. Mil. 4, 8, 30:cives bene valete!
id. Merc. 5, 2, 25; cf. id. Ep. 5, 1, 40; id. Merc. 2, 4, 28; 5, 4, 65; id. Curc. 4, 2, 30; Ter. Heaut. 1, 1, 115; id. Hec. 1, 2, 122:salvere jubeo te, mi Saturides, bene,
Plaut. Most. 3, 1, 35: LAGGE, FILI, BENE QVIESCAS, Sepulch. Inscr. Orell. p. 4755.—In invocations to the gods, often redundant (cf. bonus):10.ita me Juppiter bene amet,
Plaut. Poen. 5, 5, 47:di te bene ament, Hegio,
id. Capt. 1, 2, 29:ita me di bene ament,
Ter. Eun. 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 2, 43; id. Hec. 2, 1, 9; id. Phorm. 1, 3, 13:Jane pater uti te... bonas preces bene precatus siem,
Cato, R. R. 134: bene sponsis, beneque volueris in precatione augurali Messala augur ait significare spoponderis, volueris, Fest. p. 351 Mull. (p. 267 Lind.).—Elliptical expressions.(α).Bene, melius, optime, instead of bene, etc., dicit, dicis, or facit, facis, etc.:(β).bene Pericles (i.e. dixit),
Cic. Off. 1,40, 144:bene (Philippus) ministrum et praebitorem,
id. ib. 2, 14, 53:existimabatur bene, Latine (i. e. loqui),
id. Brut. 74, 259; so id. Sen. 14, 47:at bene Areus,
Quint. 2, 15, 36; cf. id. 10, 1, 56:nam ante Aristippus, et ille melius (i.e. hoc dixerat),
Cic. Fin. 1, 8, 26:sed haec tu melius vel optime omnium (i.e. facies),
id. Fam. 4, 13, 7; id. Fin. 1, 18, 61; 1, 19, 63; id. Off. 3, 11, 49; id. Sen. 20, 73; id. Opt. Gen. 6, 18; Quint. 10, 3, 25; 10, 2, 24; 6, 1, 3; 9, 4, 23.—In applauding answers' bene and optime, good! bravo! excellent! euge, euge! Perbene! Plaut. Rud. 1, 2, 75: huc respice. Da. Optume! id. ib. 3, 4, 3; cf. id. Merc. 1, 2, 114; 5, 4, 16.—(γ).In drinking health, with acc. or dat., health to you, your health! bene vos! bene nos! bene te! bene me! bene nostram etiam Stephanium! Plaut. Stich. 5, 4, 27; Tib 2, 1, 31: bene te, pater optime Caesar, etc.; Ov. F. 2, 637:11.bene mihi, bene vobis, bene amicae meae!
Plaut. Pers. 5, 1, 21; Ov.A.A. 1, 601.—Pregn., in ellipt. predicate: quod (imperium) si (ei) sui bene crediderint cives... credere et Latinos debere, if his own citizens did well to intrust the supreme power to him, etc., Liv. 1, 50, 5:II. 1.in Velia aedificent quibus melius quam P. Valerio creditur libertas,
to whom it will be safer to intrust liberty, id. 2, 7, 11:melius peribimus quam sine alteris vestrum viduae aut orbae vivemus,
it will be better for us to perish, id. 1, 13, 3:bene Arruntium morte usum,
that it was right for Arruntius to die, Tac. A. 6, 48; Liv. 2, 30, 6; Quint. 9, 4, 92; Tac. A. 2, 44.—With adjj.: bene tempestate serena, Enn. ap. Cic. Div. 2, 39, 82 (Ann. v. 517 Vahl.): foedus feri bene firmum, id. ap. Porphyr. ad Hor. C. 3, 24, 50 (Ann. v. 33 ib.); cf.:2.bene firmus,
Cic. Fam. 16, 8, 1; id. Phil. 6, 7, 18:bene robustus,
id. Div. in Caecil. 15, 48:bene morigerus fuit puer,
Plaut. Capt. 5, 2, 13:bene ergo ego hinc praedatus ibo,
id. Ps. 4, 7, 39:bene lautum,
id. Rud. 3, 3, 39:bene et naviter oportet esse impudentem,
Cic. Fam. 5, 12, 3:id utrum Romano more locutus sit, bene nummatum te futurum, an, etc.,
id. ib. 7, 16, 3:bene sanos,
id. Fin. 1, 16, 52; 1, 21, 71; Hor. S. 1, 3, 61; 1, 9, 44:bene longinquos dolores,
Cic. Fin. 2, 29, 94:sermonem bene longum,
id. Or. 2, 88, 361:bene magna caterva,
id. Mur. 33, 69:magna multitudo,
Hirt. B. Hisp. 4:barbatus,
Cic. Cat. 2, 10, 22:fidum pectus,
Hor. C. 2, 12, 15:cautus,
Ov. H. 1, 44:multa,
Ov. Tr. 1, 7, 15: multi, Pollio ap. Cic. Fam 10, 33, 4:homo optime dives,
Sen. Vit. Beat. 23, 2.—With advv.: bene saepe libenter, Enn. Ann. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 239 Vahl.); cf.:bene libenter victitas,
Ter. Eun. 5, 8, 44:bene mane haec scripsi,
Cic. Att. 4, 9, 2; 4, 10, 16:bene penitus,
id. Verr. 2, 2, 70, § 169:bene longe,
Hirt. B. Hisp. 25:bene gnaviter,
Sen. Ot. Sap. 1 (28), 5.—With adverb. phrase:siad te bene ante lucem venisset,
Cic. Or. 2, 64, 259. -
28 bene facta
bĕnĕ, adv. of manner and intensity [bonus; the first vowel assimilated to the e of the foll. syllable; cf. Corss. Ausspr. 2, 366], well ( comp. melius, better; sup. optime [v. bonus init. ], best; often to be rendered by more specific Engl. adverbs).I.As adjunct of verbs.A.In gen.1.Of physical or external goodness, usefulness, ornament, and comfort:2.villam rusticam bene aedificatam habere expedit,
Cato, R. R. 3:villam bonam beneque aedificatam,
Cic. Off. 3, 13, 55:quid est agrum bene colere? Bene arare,
Cato, R. R. 61:agro bene culto nihil potest esse... uberius,
Cic. Sen. 16, 57:ubi cocta erit bene,
Cato, R. R. 157; 3; 4;32 et saep.: te auratam et vestitam bene,
Plaut. Men. 5, 2, 50: ornatus hic satis me condecet? Ps. Optume, it is very becoming, id. Ps. 4, 1, 26:me bene curata cute vises,
well tended, Hor. Ep. 1, 4, 15:bene olere,
Verg. E. 2, 48:bene sonare,
Quint. 8, 3, 16:neque tamen non inprimis bene habitavit,
in the very best style, Nep. Att. 13, 1:a Catone cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret, respondet Bene pascere? Quid secundum? Satis bene pascere,
Cic. Off. 2, 25, 89: so,bene cenare,
Cat. 13, 17; Hor. Ep. 1, 6, 56:bene de rebus domesticis constitutum esse,
to be in good circumstances, Cic. Sest. 45, 97;similarly: rem (i. e. familiarem) bene paratam comitate perdidit,
well arranged, Plaut. Rud. prol. 38.—With respect to the mind.a.Perception, knowledge, ability:b.quas tam bene noverat quam paedagogos nostros novimus,
Sen. Ep. 27, 5:quin melius novi quam te et vidi saepius,
Plaut. Capt. 5, 2, 22:novi optime (Bacchus) et saepe vidi,
Cic. Fam. 7, 23, 2:qui optime suos nosse deberet,
Nep. Con. 4, 1; cf. Hor. Ep. 1, 18, 1; id. S. 1, 9, 22: satin' haec meministi et tenes? Pa. Melius quam tu qui docuisti, Plaut. Pers. 2, 2, 2:quod eo mihi melius cernere videor quo ab eo proprius absum,
Cic. Sen. 21, 77:ut hic melius quam ipse illa scire videatur,
id. de Or. 1, 15, 66; id. Or. 38, 132:cum Sophocles vel optime scripserit Electram suam,
id. Fin. 1, 2, 5:gubernatoris ars quia bene navigandi rationem habet,
of able seamanship, id. ib. 1, 13, 42:melius in Volscis imperatum est,
better generalship was displayed, Liv. 2, 63, 6:nihil melius quam omnis mundus administratur,
Cic. Inv. 1, 34, 59: de medico bene existimari scribis, that he is well thought ( spoken) of, i. e. his ability, id. Fam. 16, 14, 1:prudentibus et bene institutis,
well educated, id. Sen. 14, 50:sapientibus et bene natura constitutis,
endowed with good natural talent, id. Sest. 65, 137:quodsi melius geruntur ea quae consilio geruntur quam, etc.,
more ably, id. Inv. 1, 34, 59:tabulas bene pictas collocare in bono lumine,
good paintings, id. Brut. 75, 261:canere melius,
Verg. E. 9, 67; Quint. 10, 1, 91:bene pronuntiare,
id. 11, 3, 12:bene respondere interrogationibus,
id. 5, 7, 28; 6, 3, 81.—Of feeling, judgment, and will:c.similis in utroque nostrum, cum optime sentiremus, error fuit,
when we had the best intentions, Cic. Fam. 4, 2, 3; so id. ib. 6, 4, 2; so,bene sentire,
id. ib. 6, 1, 3; so,bene, optime de re publica sentire,
to hold sound views on public affairs, id. Off. 1, 41, 149; id. Fam. 4, 14, 1; id. Phil. 3, 9, 23:bene animatas eas (insulas) confirmavit,
well disposed, Nep. Cim. 2, 4:ei causae quam Pompeius animatus melius quam paratus susceperat,
Cic. Fam. 6, 6, 10; so, optime animati, Varr. ap. Non. p. 201, 7:quod bene cogitasti aliquando, laudo,
that you had good intentions, Cic. Phil. 2, 14, 34:se vero bene sperare (i. e. de bello),
had good hopes, Liv. 6, 6, 18:sperabis omnia optime,
Cic. Fam. 4, 13, 7:tibi bene ex animo volo,
Ter. Heaut. 5, 2, 6; so freq.: bene alicui velle, v. volo: bene aliquid consulere, to plan something well:vigilando, agendo, bene consulendo prospera omnia cedunt,
Sall. C. 52, 29:omnia non bene consulta,
id. J. 92, 2. —Of morality, honesty, honor, etc.(α).Bene vivere, or bene beateque vivere ( = kalôs kagathôs), to lead a moral and happy life:(β).qui virtutem habeat, eum nullius rei ad bene vivendum indigere,
Cic. Inv. 1, 51, 93:in dialectica vestra nullam esse ad melius vivendum vim,
id. Fin. 1, 19, 63:quod ni ita accideret et melius et prudentius viveretur,
id. Sen. 19, 67; cf. id. Ac. 1, 4, 15; id. Fin. 1, 13, 45; id. Off. 1, 6, 19; id. Fam. 4, 3, 3 et saep. (for another meaning of bene vivere, cf. e. infra).—Bene mori, to die honorably, bravely, creditably, gloriously:(γ).qui se bene mori quam turpiter vivere maluit,
Liv. 22, 50, 7:ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis,
id. 9, 3, 3; so id. 21, 42, 4:tum potui, Medea, mori bene,
Ov. H. 12, 5.—Bene partum, what is honestly, honorably earned or acquired:(δ).multa bona bene parta habemus,
Plaut. Trin. 2, 2, 65:mei patris bene parta indiligenter Tutatur,
Ter. Phorm. 5, 3, 5:res familiaris primum bene parta sit, nullo neque turpi quaestu, neque odioso,
Cic. Off. 1, 26, 92:diutine uti bene licet partum bene,
Plaut. Rud. 4, 7, 15; Sall. C. 51, 42 (cf.:mala parta,
Cic. Phil. 2, 27, 65:male par tum,
Plaut. Poen. 4, 2, 22).—Apud bonos bene agier, an old legal formula: bona fide agi (v. bonus), to be transacted in good faith among good men. ubi erit illa formula fiduciae ut inter bonos bene agier oportet? Cic. Fam. 7, 12, 2; id. Off. 3, 15, 61; 3, 17, 70.—(ε).Non bene = male, not faithfully:d.esse metus coepit ne jura jugalia conjunx Non bene servasset,
Ov. M. 7, 716.—Representing an action as right or correct, well, rightly, correctly: bene mones, Ibo, you are right ( to admonish me), Ter. And. 2, 2, 36:e.sequi recusarunt bene monentem,
Liv. 22, 60, 17:quom mihi et bene praecipitis, et, etc.,
since you give sound advice, Plaut. Poen. 3, 2, 55; so Ter. Ad. 5, 9, 6; 3, 3, 80; Lucil. ap. Non. p. 372, 7:bene enim majores accubitionem epularem amicorum convivium nominarunt, melius quam Graeci,
Cic. Sen. 13, 45:hoc bene censuit Scaevola,
correctly, Dig. 17, 1, 48.—Pleasantly, satisfactorily, profitably, prosperously, fortunately, successfully:f.nunc bene vivo et fortunate atque ut volo atque animo ut lubet,
Plaut. Mil. 3, 1, 111:nihil adferrent quo jucundius, id est melius, viveremus,
Cic. Fin. 1, 41, 72:si bene qui cenat, bene vivit,
Hor. Ep. 1, 6, 56: quamobrem melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto, is better or more profitably invested, Cic. Off. 2, 20, 71:perdenda sunt multa beneficia ut semel ponas bene, Sen. Ben. poet. 1, 2, 1: etiamsi nullum (beneficium) bene positurus sit,
id. ib. 1, 2, 2:quando hoc bene successit,
Ter. Ad. 2, 4, 23: bene ambulatum'st? Di. Huc quidem, hercle, ad te bene, Quia tui vivendi copia'st, has your walk been pleasant? Plaut. Truc. 2, 4, 18:melius ominare,
use words of better omen, id. Rud. 2, 3, 7; Cic. Brut. 96, 329:qui se suamque aetatem bene curant,
Plaut. Ps. 4, 7, 36.—So, bene (se) habere: ut bene me haberem filiai nuptiis, have a good time at, etc., Plaut. Aul. 2, 8, 2:qui se bene habet suisque amicis usui est,
who enjoys his life and is a boon companion, id. Mil. 3, 1, 128:nam hanc bene se habere aetatem nimio'st aequius,
id. Merc. 3, 2, 6: bene consulere alicui, to take good care for somebody ' s interests:tuae rei bene consulere cupio,
id. Trin. 3, 2, 9:ut qui mihi consultum optume velit esse,
Ter. Phorm. 1, 3, 1:me optime consulentem saluti suae,
Cic. Fam. 4, 14, 2:qui se ad sapientes viros bene consulentes rei publicae contulerunt,
id. Off. 2, 13, 46.—So, bene mereri, and rarely bene merere, to deserve well of one, i. e. act for his advantage; absol. or with de:addecet Bene me, renti bene referre gratiam,
Plaut. Rud. 5, 3, 36:Licinii aps te bene merenti male refertur gratia?
id. Ps. 1, 3, 86:ut memorem in bene meritos animum praestarem,
Cic. Fam. 1, 9, 10:cogor nonnumquam homines non optime de me meritos rogatu eorum qui bene meriti sunt, defendere,
id. ib. 7, 1, 4:tam bene meritis de nomine Punico militibus,
Liv. 23, 12, 5:si bene quid de te merui,
Verg. A. 4, 317; cf. Cic. Opt. Gen. 7, 20; id. Sest. 1, 2; 12, 39; 66, 139; 68, 142; id. Mil. 36, 99; id. Phil. 2, 14, 36 et saep.; v. mereo, D. and P. a.—So esp. referring to price: bene emere, to buy advantageously, i. e. cheaply; bene vendere, to sell advantageously, i. e. at a high price: bene ego hercle vendidi te, Plaut. [p. 230] Durc. 4, 2, 34:et quoniam vendat, velle quam optime vendere,
Cic. Off. 3, 12, 51:ita nec ut emat melius, nec ut vendat quidquam, simulabit vir bonus,
id. ib. 3, 15, 61: vin' bene emere? Do. Vin' tu pulcre vendere? Plaut. Pers. 4, 4, 38:melius emetur,
Cato, R. R. 1: quo melius emptum sciatis, Cic. ap. Suet. Caes. 50 fin.:qui vita bene credat emi honorem,
cheaply, Verg. A. 9, 206; Sil 4, 756.—Expressing kindness, thanks, etc.: bene facis, bene vocas, bene narras, I thank you, am obliged to you for doing, calling, saying (colloq.): merito amo te. Ph. Bene facis, thanks! Ter Eun. 1, 2, 106; cf.:g.in consuetudinem venit, bene facis et fecisti non mdicantis esse, sed gratias agentis, Don. ad loc.' placet, bene facitis,
Plaut. Rud. 3, 6, 43: dividuom talentum faciam. La. Bene facis, id. ib. 5, 3, 52: si quid erit dubium, immutabo Da. Bene fecisti, id. Ep. 5, 1, 40 Lo. Adeas, si velis. La. Bene hercle factum vobis habeo gratiam. Accedam propius, id. Rud. 3, 6, 2; Ter. Ad. 4, 3, 10.—With gratiam habere: bene fecisti;gratiam habeo maximam,
Ter. Eun. 5, 8, 61; cf.bene benigneque arbitror te facere,
Plaut. Most. 3, 2, 130: quin etiam Graecis licebit utare cum voles... Bene sane facis, sed enitar ut Latine loquar, I thank you for the permission, but, etc., Cic. Ac. 1, 7, 25: an exitum Cassi Maelique expectem? Bene facitis quod abominamini... sed, etc., I am much obliged to you for abhorring this, but, etc., Liv. 6, 18, 9: bene edepol narras; nam illi faveo virgini, thanks for telling me, for, etc., Ter. Eun. 5, 3, 7 (cf.:male hercule narras,
I owe you little thanks for saying so, Cic. Tusc. 1, 6, 10):bene, ita me di ament, nuntias,
Ter. Hec. 4, 4, 20:benenarras,
Cic. Att. 16, 14, 4; 13, 33, 2: tu ad matrem adi. Bene vocas; benigne dicis Cras apud te, thanks for your invitation, but, etc., Plaut. Merc. 5, 2, 108: eamus intro ut prandeamus. Men. Bene vocas, tam gratia'st, id. Men. 2, 3, 41.—Of accuracy, etc., well, accurately, truly, completely:h.cum ceterae partes aetatis bene descriptae sint,
Cic. Sen. 2, 5:cui bene librato... Obstitit ramus,
Ov. M. 8, 409:at bene si quaeras,
id. ib. 3, 141:tibi comprimam linguam. Hau potes: Bene pudiceque adservatur,
Plaut. Am. 1, 1, 196:bene dissimulare amorem,
entirely, Ter. And. 1, 1, 105:quis enim bene celat amorem?
Ov. H. 12, 37.—So with a negation, = male restat parvam quod non bene compleat urnam, Ov. M. 12, 615: non bene conveniunt... Majestas et amor, id. ib 2, 846.—Redundant, with vix (Ovid.):vix bene Castalio descenderat antro, Incustoditam lente videt ire juvencam ( = vix descenderat cum, etc.),
Ov. M. 3, 14:tactum vix bene limen erat, Aesonides, dixi, quid agit meus?
id. H. 6, 24:vix bene desieram, rettulit illa mihi,
id. F 5, 277.—Sup., most opportunely, at the nick of time (comic):i.sed eccum meum gnatum optume video,
Plaut. Merc. 2, 2, 57:sed optume eccum exit senex,
id. Rud. 3, 3, 44. optume adveniens, puere, cape Chlamydem, etc., id. Merc. 5, 2, 69: Davum optume Video, Ter And. 2, 1, 35; 4, 2, 3; Plaut. Rud. 3, 5, 25; 4, 5, 19; Ter. Eun. 5, 2, 66; id. Heaut. 4, 5, 9; 5, 5, 2.—Pregn.: bene polliceri = large polliceri, to make liberal promises ' praecepit ut ceteros adeant, bene polliceantur, Sall. C. 41, 5; cf.: bene promittere, to promise success:B.quae autem inconstantia deorum ut primis minentur extis, bene promittant secundis?
Cic. Div. 2, 17, 38.—In partic.1.Bene dicere.a.To speak well, i. e. eloquently:b.qui optime dicunt,
the most eloquent, Cic. de Or. 1, 26, 119; 2, 2, 5:etiam bene dicere haud absurdum est,
Sall. C. 3, 1:abunde dixit bene quisquis rei satisfecit,
Quint. 12, 9, 7;cf: bene loqui,
to use good language, speak good Latin, Cic. Brut. 58, 212, 64, 228.—To speak ably:c.multo oratorem melius quam ipsos illos quorum eae sint artes esse dicturum,
Cic. Or. 1, 15, 65; cf. Hor. Ep. 1, 2, 4. bene dicendi scientia, Quint. 7, 3, 12.—To speak correctly or elegantly:d.eum et Attice dicere et optime, ut..bene dicere id sit, Attice dicere,
Cic. Opt. Gen. 4, 13 ' optime dicta, Quint. 10, 1, 19.—So, bene loqui:ut esset perfecta illa bene loquendi laus,
Cic. Brut. 72, 252:at loquitur pulchre. Num melius quam Plato?
id. Opt. Gen. 5, 16.—To speak well, i e. kindly, of one, to praise him; absol. or with dat., or reflex., with inter (less correctly as one word, benedicere): cui bene dixit umquam bono? Of what good man has he ever spoken well, or, what good man has he ever praised, Cic. Sest. 52, 110. bene, quaeso, inter vos dicatis, et amice absenti tamen, Plaut. Mil. 4, 8, 31.—Ironically:e.bene equidem tibi dico qui te digna ut eveniant precor,
Plaut. Rud. 3, 2, 26:nec tibi cessaret doctus bene dicere lector,
Ov. Tr. 5, 9, 9: cui a viris bonis bene dicatur, Metell. Numid. ap. Gell. 6, 11, 3.— And dat understood:si bene dicatis (i. e. mihi) vostra ripa vos sequar,
Plaut. Poen. 3, 3, 18 ' omnes bene dicunt (ei), et amant (eum), Ter. Ad. 5, 4, 11:ad bene dicendum (i e. alteri) delectandumque redacti,
Hor. Ep 2, 1, 155 —Part. ' indignis si male dicitur, male dictum id esse duco;Verum si dignis dicitur, bene dictum'st,
is a praise, Plaut. Curc. 4, 2, 27 sq.: nec bene nec male dicta profuerunt ad confirmandos animos, Liv 23, 46, 1; cf. Ter. Phorm. prol. 20 infra. —Bene audio = bene dicitur mihi, I am praised:bene dictis si certasset, audisset bene,
Ter. Phorm. prol. 20; v. audio, 5.—To use words of good omen (euphêmein): Ol. Quid si fors aliter quam voles evenerit? St. Bene dice, dis sum fretus ( = fave lingua, melius ominare), Plaut. Cas. 2, 5, 38 heja, bene dicito, id. As. 3, 3, 155.—f.Bene dixisti, a formula of approbation: ne quan do iratus tu alio conferas. Th. Bene dixti, you are right, Ter. Eun. 3, 1, 61. bene et sapienter dixti dudum, etc., it was a good and wise remark of yours that, etc., id. Ad. 5, 8, 30.—g.Bene dicta, fine or specious, plausible words (opp. deeds):2.bene dictis tuis bene facta aures meae expostulant,
Plaut. Pers. 4, 3, 25; so,bene loqui: male corde consultare, Bene lingua loqui,
use fine words, Plaut. Truc. 2, 1, 16.—Bene facere.a.Bene aliquid facere, to do, make, something well, i. e. ably (v. I. A. 2. a. supra):b.vel non facere quod non op time possis, vel facere quod non pessime facias,
Cic. Or. 2, 20, 86:non tamen haec quia possunt bene aliquando fieri passim facienda sunt,
Quint. 4, 1, 70:Jovem Phidias optime fecit,
id. 2, 3, 6; so, melius facere, Afran. ap. Macr. 6, 1.— P. a.:quid labor aut bene facta juvant?
his labor and well-done works are no pleasure to him, Verg. G. 3, 525. —Bene facere, with dat. absol., with in and abl., or with erga, to do a good action, to benefit somebody, to impart benefits (less cor rectly as one word, benefacio)(α).With dat.:(β).bonus bonis bene feceris,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:bene si amico feceris, ne pigeat fecisse,
id. Trin. 2, 2, 66:malo bene facere tantumdem est periculum quantum bono male facere,
id. Poen. 3, 3, 20:homini id quod tu facis bene,
id. Ep 1, 2, 33:tibi lubens bene faxim,
Ter. Ad. 5, 5, 6, 5, 6, 8; 5, 8, 25:at tibi di semper... faciant bene,
may the gods bless you, Plaut. Men. 5, 7, 32:di tibi Bene faciant,
Ter. Ad. 5, 7, 20; so Plaut. Pers. 4, 3, 18.— Pass.:quod bonis bene fit beneficium,
Plaut. Capt. 2, 2, 108:pulchrum est bene facere reipublicae,
Sall. C. 3, 1:ego ne ingratis quidem bene facere absistam,
Liv. 36, 35, 4.—Reflexively. sibi bene facere, enjoy one ' s self, have a good time, genio indulgere (v. I. A. 2. e. supra): nec quisquam est tam ingenio duro quin, ubi quidquam occasionis sit sibi faciat bene, Plaut. As. grex 5.—With in and abl.:(γ).quoniam bene quae in me fecerunt, ingrata ea habui,
Plaut. Am. 1, 1, 30.—With erga:(δ).si quid amicum erga bene feci,
Plaut. Trin. 5, 2, 4.—With ellipsis of dat., to impart benefits:(ε).ingrata atque irrita esse omnia intellego Quae dedi et quod bene feci,
Plaut. As. 1, 2, 11:quod bene fecisti, referetur gratia,
id. Capt. 5, 1, 20:ego quod bene feci, male feci,
id. Ep. 1, 2, 34; id. Trin. 2, 2, 41:si beneficia in rebus, non in ipsa benefaciendi voluntate consisterent,
Sen. Ben. 1, 7, 1:benefaciendi animus,
id. ib. 2, 19, 1.—So esp. in formula of thanks, etc.' bene benigneque arbitror te facere, I thank you heartily, Plaut. Most. 3, 2, 129: Jup. Jam nunc irata non es? Alc. Non sum. Jup. Bene facis, id. Am. 3, 2, 56; v Brix ad Plaut. Trin. 384.—P. a. as subst.: bĕnĕ facta, orum, n., benefits, benefactions (cf. beneficium): bene facta male locata male facta arbitror, Enn. ap. Cic. Off. 2, 18, 62 (Trag. v 429 Vahl.): pol, bene facta tua me hortantur tuo ut imperio paream, Plaut Pers. 5, 2, 65: pro bene factis ejus uti ei pretium possim reddere. id. Capt. 5, 1, 20;bene facta referre,
Claud. Laud. Stil. 3, 182 tenere, id. ib. 2, 42.—So freq. in eccl. writ ers:et si bene feceritis his qui vobis bene faciunt,
Vulg. Luc. 6, 33:bene facite his qui oderunt vos,
id. Matt. 5, 44.—Absol., to do good, perform meritorious acts (in fin. verb only eccl. Lat.)' discite bene facere, Vulg. Isa. 1, 17:(ζ).interrogo vos si licet sabbatis bene facere an male,
id. Luc. 6, 9:qui bene facit, ex Deo est,
id. Joan. Ep. 3, 11.— In P a. (class.): bene facta (almost always in plur.), merits, meritorious acts, brave deeds:bene facta recte facta sunt,
Cic. Par 3, 1, 22:omnia bene facta in luce se collocari volunt,
id. Tusc. 2, 26, 64; id. Sen. 3, 9:bene facta mea reipublicae procedunt,
Sall. J 85, 5, cf. id. C. 8, 5; id. H. Fragm. 1, 19: veteribus bene factis nova pensantes maleficia, Liv 37, 1, 2; cf. Quint. 3, 7, 13, 12, 1, 41; Prop. 2, 1, 24; Ov. M. 15, 850, Claud. VI. Cons. Hon. 386.— Sing.: bene factum a vobis, dum vivitis non abscedet, Cato ap. Gell. 16, 1, 4.—In medical language, to be of good effect, benefit, do good:(η).id bene faciet et alvum bonam faciet,
Cato, R. R. 157, 6.—So with ad: ad capitis dolorem bene facit serpyllum, Scrib Comp. 1; so id. ib. 5; 9; 13; 41.—In the phrase bene facis, etc., as a formula of thanks, v I A. 2. f. supra.—(θ).Expressing joy, I am glad of it, I am glad that etc. (comic.) Da. Tua quae fuit Palaestra, ea filia inventa'st mea. La. Bene meher cule factum'st, Plaut. Rud. 5, 3, 9: bis tanto valeo quam valui prius. Ly. Bene hercle factum et gaudeo, id. Merc. 2, 2, 27; Ter And. 5, 6, 11; id. Hec. 5, 4, 17; id. Eun. 5, 8, 7:3.bene factum et volup est hodie me his mulierculis Tetulisse auxilium,
Plaut. Rud. 4, 1, 1; Ter. Hec. 3, 5, 11; so, bene factum gaudeo: nam hic noster pater est Ant. Ita me Juppiter bene amet, benefac tum gaudeo, Plaut. Poen. 5, 5, 47; Ter Phorm. 5, 6, 43; cf.: Me. Rex Creo vigiles nocturnos singulos semper locat. So. Bene facit, quia nos eramus peregri, tutatu'st domum, I am glad of it, etc., Plaut. Am. 1, 1, 19. bene fecit A. Silius qui transegerit: neque enim ei deesse volebam, et quid possem timebam, I am glad that A. Silius, etc., Cic. Att. 12, 24, 1.—With esse.a.Bene est, impers., it is well.(α).In the epistolary formula: si vales bene est; or, si vales bene est, (ego) valeo (abbrev. S.V.B.E.V.), Afran. ap Prisc. p 804 P; Cic. Fam. 5, 14, 1; 10, 34, 1; 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 7, 1; 5, 9, 1; 5, 10, 1; 10, 33, 1; 10, 14, 8; 10, 14, 11;(β).14, 14, 1, 14, 14, 16: si valetis gaudeo,
Plaut. Pers. 4, 3, 41 —These formulas were obsolete at Seneca's time: mos antiquis fuit, usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales, bene est;ego valeo,
Sen. Ep. 15, 1.—= bene factum est (cf. I. 2. k. supra): oculis quoque etiam plus jam video quam prius: Ly. Bene est, Plaut. Merc. 2, 2, 26: hic est intus filius apud nos tuus. De. Optume'st, id. ib. 5, 4, 49; Ter. Ad. 3, 3, 48, 5, 5, 3; id. Hec. 5, 4, 31.—b.Bene est alicui, impers., it is ( goes) well with one, one does well, is well off, enjoys himself, is happy: nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod nunc abest, Enn ap. Cic. N. D. 3, 32, 79 (Trag. v. 355 Vahl.):c.bona si esse veis, bene erit tibi,
Plaut. Merc. 3, 1, 12:quia illi, unde huc abvecta sum, malis bene esse solitum'st,
id. ib. 3, 1, 13:qui neque tibi bene esse patere, et illis qui bus est invides,
id. Ps. 4, 7, 35 (so id. Trin. 2, 2, 71): num quippiam aluit me vis? De. Ut bene sit tibi, id Pers. 4, 8, 5; id. Poen. 4, 2, 90; Ter Phorm. 1, 2, 101: nemini nimium bene est, Afran. ap. Charis. p. 185 P.:si non est, jurat bene solis esse maritis,
Hor. Ep 1, 1, 88:nec tamen illis bene erit, quia non bono gaudent,
Sen. Vit. Beat. 11, 4: BENE SIT NOBIS, Inscr Orell. 4754; Plaut. Truc. 2, 4, 95; 4, 2, 36; id. Curc. 4, 2, 31; id. Pers. 5, 2, 74; id. Stich. 5, 5, 12; id. Merc. 2, 2, 55; Ter. Ad. 1, 1, 9.— Comp.: istas minas decem, qui me procurem dum melius sit mi, des. Plaut. Curc. 4, 2, 40:spero ex tuis litteris tibi melius esse,
that your health is better, Cic. Fam. 16, 22, 1; Plaut. Most. 3, 2, 1; Ter And. 2, 5, 16.—With dat. understood: patria est ubi cumque est bene (i. e. cuique), where one does well, there is his country, Poet. ap. Cic Tusc 5, 37, 108 (Trag. Rel. inc. p. 248 Rib). [p. 231] —With abl., to be well off in, to feast upon a thing:ubi illi bene sit ligno, aqua calida, cibo, vestimentis,
Plaut. Cas. 2, 3, 39:at mihi bene erat, non piscibus, Sed pullo atque hoedo,
Hor. S. 2, 2, 120.—Bene sum = bene mihi est:4.minore nusquam bene fui dispendio,
Plaut. Men. 3, 2, 20:de eo (argento) nunc bene sunt tua virtute,
id. Truc. 4, 2, 28: dato qui bene sit;ego ubi bene sit tibi locum lepidum dabo,
id. Bacch. 1, 1, 51:scis bene esse si sit unde,
id. Capt. 4, 2, 70.—Bene habere.a.With subj. nom.(α).To enjoy, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. I. A. 2. e. supra.—(β). (γ).With se, to be well, well off. imperator se bene habet, it is well with, Sen. Ep. 24, 9; cf.:b.si te bene habes,
Plaut. Mil. 3, 1, 122 Brix ad loc.—Hoc bene habet, or bene habet, impers. ( = res se bene habet), it is well, matters stand well:5.bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,
Cic. Mur. 6, 14:bene habet: di pium movere bellum,
Liv. 8, 6, 4:atque bene habet si a collega litatum est,
id. 8, 9, 1; Juv. 10, 72; Stat. Th. 11, 557.— So pers.: bene habemus nos, si in his spes est;opinor, aliud agamus,
we are well off, Cic. Att. 2, 8, 1.—Bene agere, with cum and abl.(α).To treat one well:(β).bene egissent Athenienses cum Miltiade si, etc.,
Val. Max. 5, 3, ext. 3.—Impers.: bene agitur cum aliquo, it goes well with one, he is fortunate:6.bene dicat secum esse actum,
that he has come off well, Ter. Ad. 2, 2, 2:non tam bene cum rebus humanis agitur ut meliora pluribus placeant,
Sen. Vit. Beat. 2, 1.— With ellipsis of cum and abl.:si hinc non abeo intestatus, bene agitur pro noxia (sc. mecum),
Plaut. Mil. 5, 23.—Rem (negotium) bene gerere.(α).To administer well private or public affairs: multi suam rem bene gessere et publicam patria procul, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. Rel. v. 295 Vahl.):(β).non ut multis bene gestae, sed, ut nemini, conservatae rei publicae,
Cic. Pis. 3, 6; so,qui ordo bene gestae rei publicae testimonium multis, mihi uni conservatae dedit,
id. Phil. 2, 1, 2:rem publicam,
id. Pis. 19, 45:Apollini republica vestra bene gesta servataque... donum mittitote,
Liv. 23, 11, 3.—To be successful, meet with success, acquit one ' s self well; usu. of war;7.also of private affairs: bello extincto, re bene gesta, vobis gratis habeo, etc.,
Plaut. Pers. 5, 1, 2:quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare,
id. Curc. 4, 2, 41;quasi re bene gesta,
Ter. Ad. 5, 1, 13:rem te valde bene gessisse rumor erat,
that you had met with great success, Cic. Fam. 1, 8, 7; id. Planc. 25, 61:conclamant omnes occasionem negotii bene gerendi amittendam non esse,
Caes. B. G. 5, 57:haec cogitanti accidere visa est facultas bene rei gerendae,
id. ib. 7, 44:res bello bene gestae,
success in war, Liv. 23, 12, 11:laeti bene gestis corpora rebus Procurate,
Verg. A. 9, 157; cf. Cic. Planc. 25, 61; Liv. 1, 37, 6; 4, 47, 1; 8, 30, 5; 22, 25, 4; 23, 36, 2.—Bene vertere, in wishes.(α).With the rel. quod or quae res as subject, to turn out well; absol. or with dat.:(β).quae res tibi et gnatae tuae bene feliciterque vortat,
Plaut. Aul. 4, 10, 58:quod utrisque bene vertat,
Liv. 8, 5, 6:quod bene verteret,
id. 3, 26, 9; cf. id. 3, 35, 8; 3, 62, 5; 7, 39, 10; v. verto; cf.:quod bene eveniat,
Cato, R. R. 141.—With di as subject:8.di bene vortant,
may the gods let it turn out well, may the gods grant success, Plaut. Aul. 2, 3, 5; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10; id. Hec. 1, 2, 121; id. Phorm. 3, 3, 19; v. verte.—Bene, colloquially in leave-taking: bene ambula, walk well, i. e. have a pleasant walk! Plaut. Most. 3, 2, 166: De. Bene ambulato! Ly. Bene vale! id. Merc 2, 2, 55:9.bene valete et vivite!
id. Mil. 4, 8, 30:cives bene valete!
id. Merc. 5, 2, 25; cf. id. Ep. 5, 1, 40; id. Merc. 2, 4, 28; 5, 4, 65; id. Curc. 4, 2, 30; Ter. Heaut. 1, 1, 115; id. Hec. 1, 2, 122:salvere jubeo te, mi Saturides, bene,
Plaut. Most. 3, 1, 35: LAGGE, FILI, BENE QVIESCAS, Sepulch. Inscr. Orell. p. 4755.—In invocations to the gods, often redundant (cf. bonus):10.ita me Juppiter bene amet,
Plaut. Poen. 5, 5, 47:di te bene ament, Hegio,
id. Capt. 1, 2, 29:ita me di bene ament,
Ter. Eun. 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 2, 43; id. Hec. 2, 1, 9; id. Phorm. 1, 3, 13:Jane pater uti te... bonas preces bene precatus siem,
Cato, R. R. 134: bene sponsis, beneque volueris in precatione augurali Messala augur ait significare spoponderis, volueris, Fest. p. 351 Mull. (p. 267 Lind.).—Elliptical expressions.(α).Bene, melius, optime, instead of bene, etc., dicit, dicis, or facit, facis, etc.:(β).bene Pericles (i.e. dixit),
Cic. Off. 1,40, 144:bene (Philippus) ministrum et praebitorem,
id. ib. 2, 14, 53:existimabatur bene, Latine (i. e. loqui),
id. Brut. 74, 259; so id. Sen. 14, 47:at bene Areus,
Quint. 2, 15, 36; cf. id. 10, 1, 56:nam ante Aristippus, et ille melius (i.e. hoc dixerat),
Cic. Fin. 1, 8, 26:sed haec tu melius vel optime omnium (i.e. facies),
id. Fam. 4, 13, 7; id. Fin. 1, 18, 61; 1, 19, 63; id. Off. 3, 11, 49; id. Sen. 20, 73; id. Opt. Gen. 6, 18; Quint. 10, 3, 25; 10, 2, 24; 6, 1, 3; 9, 4, 23.—In applauding answers' bene and optime, good! bravo! excellent! euge, euge! Perbene! Plaut. Rud. 1, 2, 75: huc respice. Da. Optume! id. ib. 3, 4, 3; cf. id. Merc. 1, 2, 114; 5, 4, 16.—(γ).In drinking health, with acc. or dat., health to you, your health! bene vos! bene nos! bene te! bene me! bene nostram etiam Stephanium! Plaut. Stich. 5, 4, 27; Tib 2, 1, 31: bene te, pater optime Caesar, etc.; Ov. F. 2, 637:11.bene mihi, bene vobis, bene amicae meae!
Plaut. Pers. 5, 1, 21; Ov.A.A. 1, 601.—Pregn., in ellipt. predicate: quod (imperium) si (ei) sui bene crediderint cives... credere et Latinos debere, if his own citizens did well to intrust the supreme power to him, etc., Liv. 1, 50, 5:II. 1.in Velia aedificent quibus melius quam P. Valerio creditur libertas,
to whom it will be safer to intrust liberty, id. 2, 7, 11:melius peribimus quam sine alteris vestrum viduae aut orbae vivemus,
it will be better for us to perish, id. 1, 13, 3:bene Arruntium morte usum,
that it was right for Arruntius to die, Tac. A. 6, 48; Liv. 2, 30, 6; Quint. 9, 4, 92; Tac. A. 2, 44.—With adjj.: bene tempestate serena, Enn. ap. Cic. Div. 2, 39, 82 (Ann. v. 517 Vahl.): foedus feri bene firmum, id. ap. Porphyr. ad Hor. C. 3, 24, 50 (Ann. v. 33 ib.); cf.:2.bene firmus,
Cic. Fam. 16, 8, 1; id. Phil. 6, 7, 18:bene robustus,
id. Div. in Caecil. 15, 48:bene morigerus fuit puer,
Plaut. Capt. 5, 2, 13:bene ergo ego hinc praedatus ibo,
id. Ps. 4, 7, 39:bene lautum,
id. Rud. 3, 3, 39:bene et naviter oportet esse impudentem,
Cic. Fam. 5, 12, 3:id utrum Romano more locutus sit, bene nummatum te futurum, an, etc.,
id. ib. 7, 16, 3:bene sanos,
id. Fin. 1, 16, 52; 1, 21, 71; Hor. S. 1, 3, 61; 1, 9, 44:bene longinquos dolores,
Cic. Fin. 2, 29, 94:sermonem bene longum,
id. Or. 2, 88, 361:bene magna caterva,
id. Mur. 33, 69:magna multitudo,
Hirt. B. Hisp. 4:barbatus,
Cic. Cat. 2, 10, 22:fidum pectus,
Hor. C. 2, 12, 15:cautus,
Ov. H. 1, 44:multa,
Ov. Tr. 1, 7, 15: multi, Pollio ap. Cic. Fam 10, 33, 4:homo optime dives,
Sen. Vit. Beat. 23, 2.—With advv.: bene saepe libenter, Enn. Ann. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 239 Vahl.); cf.:bene libenter victitas,
Ter. Eun. 5, 8, 44:bene mane haec scripsi,
Cic. Att. 4, 9, 2; 4, 10, 16:bene penitus,
id. Verr. 2, 2, 70, § 169:bene longe,
Hirt. B. Hisp. 25:bene gnaviter,
Sen. Ot. Sap. 1 (28), 5.—With adverb. phrase:siad te bene ante lucem venisset,
Cic. Or. 2, 64, 259. -
29 fides
1.fĭdes, ĕi ( gen. sing. scanned fĭdēï, Enn. ap. Cic. de Sen. 1, 1; Lucr. 5, 102.— Ante-class. and poet. form of the gen. fide, like die, facie, etc., Plaut. Aul. 4, 6, 1; id. Poen. 4, 2, 68; Ov. M. 3, 341; 6, 506; 7, 728; 737; Hor. C. 3, 7, 4; cf. Prisc. p. 781 P.; Charis. p. 53 ib.; Ritschl, Proleg. p. 90.— Dat. fide, Plaut. Trin. 1, 2, 80; 91; 105; Enn. ap. Non. 112, 1, or Ann. v. 111 ed. Vahl.; Hor. S. 1, 3, 95), f. [fido], trust in a person or thing, faith, confidence, reliance, credence, belief (syn.: fidelitas, fiducia, confidentia).I.Lit.A.In gen.:B.si sciat noster senex, fidem non esse huic habitam,
that he has not been trusted, Plaut. As. 2, 4, 52; cf.:fides ut habeatur, duabus rebus effici potest... iis fidem habemus, quos plus intelligere quam nos arbitramur... bonis viris ita fides habetur, ut nulla sit in iis fraudis injuriaeque suspicio... prudentia sine justitia nihil valeat ad faciendam fidem, etc.,
to give confidence, produce confidence, Cic. Off. 2, 9, 33; see in the foll.: neque pauci, neque leves sunt, qui se duo soles vidisse dicant;ut non tam fides non habenda, quam ratio quaerenda sit,
to give credence, id. Rep. 1, 10; cf.:quod si insanorum visis fides non est habenda, quia falsa sunt, cur credatur somniantium visis, etc.,
id. Div. 2, 59, 122:si ita posset defendere, tamen fides huic defensioni non haberetur,
id. Verr. 2, 5, 57, § 148:me miseram! forsitan hic mihi parvam habeat fidem,
Ter. Eun. 1, 2, 117; cf.:cum jam minor fabulis haberetur fides,
Cic. Rep. 2, 10:(fidem) majorem tibi habui quam paene ipsi mihi,
id. Fam. 5, 20, 2; cf. id. ib. 7, 18, 1:ex aliis ei maximam fidem habebat,
Caes. B. G. 1, 41, 4:cui maximam fidem suarum rerum habeat,
Cic. Verr. 2, 2, 53, § 131; cf.:cui summam omnium rerum fidem habebat,
Caes. B. G. 1, 19, 3:fidem commenticiis rebus adjungere,
Cic. Div. 2, 55, 113:testimonio fidem tribuere,
id. Sull. 3, 10; cf.:Cratippus iisdem rebus fidem tribuit,
id. Div. 1, 3, 5:et auctoritatem orationi affert et fidem,
id. Or. 34, 120:si tota oratio nostra omnem sibi fidem sensibus confirmat,
id. Fin. 1, 21, 71:constituere fidem,
id. Part. Or. 9, 31: fidem facit oratio, awakens or produces belief, id. Brut. 50, 187; cf.:quoniam auribus vestris... minorem fidem faceret oratio mea,
id. Cat. 3, 2, 4:aliquamdiu fides fieri non poterat,
Caes. B. C. 2, 37, 1;so with dare (rare): res ipsa fidem sermoni meo dabit,
App. M. 4, p. 146, 25:Hercules cui ea res immortalitatis fidem dedit,
assured of, Just. 24, 4, 4; Plin. Pan. 74, 3.—With object-clauses:fac fidem, te nihil nisi populi utilitatem et fructum quaerere,
evince, show, Cic. Agr. 2, 8, 22: tibi fidem faciemus, nos ea suadere, quae, etc., will convince, Balb. et Opp. ap. Cic. Att. 9, 8, A. fin.:mihi fides apud hunc est, nihil me istius facturum,
Ter. Heaut. 3, 3, 10; cf.:cum vix fides esset, rem ullo modo successuram,
Suet. Vesp. 7:male fidem servando illis quoque abrogant fidem,
Plaut. Trin. 4, 3, 41:quorum rebus gestis, fidem et auctoritatem in testimonio inimicitiarum suspicio derogavit,
Cic. Font. 7, 13; cf.:alicui abrogare fidem juris jurandi,
id. Rosc. Com. 15, 44; and:omnibus abrogatur fides,
id. Ac. 2, 11, 36:quae res fidem abrogat orationi,
Auct. Her. 1, 10, 17:imminuit et oratoris auctoritatem et orationis fidem,
Cic. de Or. 2, 37, 156:multa fidem promissa levant,
Hor. Ep. 2, 2, 10: fidem addere, to give credence (opp. fidem demere):ex ingenio suo quisque demat vel addat fidem,
Tac. G. 3 fin. —In partic., in mercant. lang., credit:2.cum fides totā Italiā esset angustior, neque creditae pecuniae solverentur,
Caes. B. C. 3, 1, 2; cf.:scimus, Romae solutione impedita fidem concidisse,
Cic. de Imp. Pomp. 7, 19:fides de foro sublata erat,
id. Agr. 2, 3, 8:labefacta jam fide,
credit being impaired, Suet. Vesp. 4:pecunia suā aut amicorum fide sumpta mutua,
Sall. C. 24, 2:non contentus agrariis legibus fidem moliri coepit,
Liv. 6, 11, 8; cf.:fidem abrogare,
id. 6, 41, 11:fidemque remque, perdere,
credit and means, Plaut. Ep. 2, 2, 36; cf.:res eos jampridem, fides deficere nuper coepit,
Cic. Cat. 2, 5, 10:nisi fide staret res publica, opibus non staturam,
Liv. 23, 48, 9 Drak.; freq.: res fidesque, for fame and fortune, property and credit, i. e. entire resources, Plaut. Curc. 4, 2, 18; id. Truc. 1, 1, 24; 38; id. Most. 1, 2, 64; Sall. J. 73, 6 Cort.—Beyond the mercant. sphere ( poet. and in post-Aug. prose):II.segetis certa fides meae,
i. e. return, yield, Hor. C. 3, 16, 30:at tibi... Persolvat nullā semina certa fide,
Tib. 2, 3, 62:fallax fides unius anni,
Plin. Pan. 32, 4:quia hanc ejus terrae fidem Menander eludit,
Quint. 12, 10, 25.Transf., that which produces confidence or belief.A.The quality that produces confidence in a person, trustworthiness, faithfulness, conscientiousness, credibility, honesty; in things, credibility, truth, etc.1.In gen. (erroneously regarded by Cicero as the primary signif. of the word; wherefore he derived it from fio; v. the foll. passages):b.fundamentum justitiae est fides, id est dictorum conventorumque constantia et veritas. Ex quo, audeamus imitari Stoicos, credamusque, quia fiat, quod dictum est, appellatam fidem,
Cic. Off. 1, 7, 23 Beier; cf. id. Fragm. ap. Non. 24, 17 (Rep. 4, 7, p. 428 ed. Mos.); id. Fam. 16, 10 fin.:justitia creditis in rebus fides nominatur,
id. Part. Or. 22, 78:meo periculo hujus ego experiar fidem,
Plaut. Capt. 2, 2, 99; cf.:fides fidelitasque amicum erga,
id. Trin. 5, 2, 2:homo antiqua virtute ac fide,
Ter. Ad. 3, 3, 88; cf.:exemplum antiquae probitatis et fidei,
Cic. Rep. 3, 5:esse summa probitate ac fide,
id. ib. 3, 17:vir aequissimus, singulari fide,
id. ib. 3, 17:quorum fides est laudata,
id. ib. 2, 36:quibus facillime justitia et fides convalescit,
id. ib. 2, 14:unde justitia, fides, aequitas?
id. ib. 1, 2:cujus virtuti, fidei, felicitati (Gallia) commendata est,
id. Prov. Cons. 14, 35:aequitas et fides,
id. Rep. 1, 35; cf.:si pudor quaeritur, si probitas, si fides,
id. ib. 3, 18 fin.:quanta fide, quanta religione,
id. Font. 6, 13:hinc fides, illinc fraudatio,
id. Cat. 2, 11, 25: ille vir haud magna cum re sed plenu' fidei, Enn. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 342 ed. Vahl.): ubi societas? ubi fides majorum? Cato ap. Gell. 10, 3, 17: nulla sancta societas, nec fides regni est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 8, 26 (Trag. v. 412 ed. Vahl.):mea eraga te fides et benevolentia,
Cic. Fam. 1, 5, 1:pro vetere ac perpetua erga populum Romanum fide,
Caes. B. G. 5, 54, 4:in fide atque amicitia civitatis Aeduae,
id. ib. 2, 14, 2:in fide manere,
id. ib. 7, 4, 5; cf.:sincera fide in pace Ligures esse,
Liv. 40, 34, 11:si tibi optima fide sua omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144:praestare fidem,
id. Div. 2, 37, 79; id. Top. 10, 42; id. Att. 16, 7, 2; id. Fam. 1, 7, 6:te oro per tuam fidem, ne, etc.,
Ter. And. 1, 5, 55: Eu. Dic bona fide: tu id aurum non surripuisti? Ly. Bona. Eu. Neque scis, quis abstulerit? Ly. Istuc quoque bona, Plaut. Mil. 4, 10, 42:de pace cum fide agere,
Liv. 32, 33, 10:jussas cum fide poenas luam,
Hor. Epod. 17, 37:haecne marita fides?
Prop. 4 (5), 3, 11:Aeacidae dederat pacis pignusque fidemque,
faithful bail, Ov. M. 12, 365:perjura patris fides,
perjured faith, dishonesty, Hor. C. 3, 24, 59 et saep.—Prov.:fides ut anima, unde abiit, eo numquam redit,
Pub. Syr. 181 (Rib.):fidem qui perdit, quo se servet relicuo,
id. 166.—Of inanim. and abstr. things:c.nam cum Gabinii levitas... omnem tabularum fidem resignasset, etc.,
trustworthiness, credibility, Cic. Arch. 5, 9; cf.:nunc vero quam habere auctoritatem et quam fidem possunt (litterae)?
id. Fl. 9, 21; and:visa, quae fidem nullam habebunt,
id. Ac. 2, 18, 58 fin.; and:qui non speciem expositionis sed fidem quaerit,
truth, Quint. 10, 1, 32:aliter oraculorum, aliter haruspicum fides confirmari aut refelli potest,
id. 5, 7, 36:probationum,
id. 4 praef. §6: liber spectatae fidei,
Gell. 1, 7, 1:paulum distare ab eo (lapide) in unguentorum fide multi existimant Lygdinos, etc.,
in faithful preservation, keeping in good condition, Plin. 36, 8, 13, § 62.—In poets several times, faithful, true fulfilment of a promise:2.dicta fides sequitur,
Ov. M. 3, 527 (cf.:res dicta secuta est,
id. ib. 4, 550):vota fides sequitur,
id. ib. 8, 713:promissa exhibuere fidem,
were fulfilled, id. ib. 7, 323; cf.:en haec promissa fides est?
is this the fulfilment of the oracle? Verg. A. 6, 346.—In partic., in jurid. lang., bona fides, good faith, sincerity; hence, EX FIDE BONA or BONA FIDE, in good faith, sincerely, honestly, conscientiously:B. 1.arbitrum illum adegit, QVICQVID SIBI DARE FACERE OPORTERET EX FIDE BONA,
Cic. Off. 3, 16, 66; cf.: quanti verba illa: VTI NE PROPTER TE FIDEMVE TVAM CAPTVS FRAVDATVSVE SIEM, etc.... Q. quidem Scaevola, pontifex maximus, summam vim esse dicebat in omnibus iis arbitriis, in quibus adderetur EX FIDE BONA;fideique bonae, nomen existimabat manare latissime, idque versari in tutelis societatibus, fiduciis mandatis, rebus emptis venditis, conductis locatis, etc.,
id. ib. 3, 17, 70; id. Att. 6, 1, 15: praetor ait: QVI [p. 747] BONA FIDE EMIT, etc., Dig. 6, 2, 7, § 11 sq.; cf.:bonae fidei emptori subrepta re quam emerit,
Just. Inst. 4, 1, 15:ubi lex inhibet usucapionem, bona fides possidenti nihil prodest,
Dig. 41, 3, 24:tot judicia de fide mala, quae ex empto aut vendito aut conducto aut locato contra fidem fiunt, etc.,
i. e. deception, dishonesty, Cic. N. D. 3, 30, 74:bonā fide = certissime,
Plaut. Truc. 2, 7, 30; id. Aul. 4, 10, 42; id. Capt. 4, 2, 110; cf.:mala fide,
Dig. 41, 2, 1, § 6.—In gen.:2.fide data, credamus,
Plaut. Pers. 2, 2, 61: accipe daque fidem, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 33 ed. Vahl.):atque etiam, si quid singuli temporibus adducti hosti promiserunt, est in eo ipso fides conservanda: ut primo Punico bello Regulus... ad supplicium redire maluit, quam fidem hosti datam fallere,
Cic. Off. 1, 13, 39; cf. id. Fin. 2, 20, 65:fidem dare, violare, in fide non stare,
id. Rab. Perd. 10, 28:Pompei fides, quam de me Caesari dederat,
id. Fam. 1, 9, 12:inter se fidem et jusjurandum dare,
Caes. B. G. 1, 3 fin.:obligare fidem alicui,
to plight one's faith, Cic. Phil. 5, 18, 51; cf.:fidem reliquis interponere,
Caes. B. G. 5, 6 fin.:fide mea spondeo, futurum ut, etc.,
Plin. Ep. 1, 14, 10:diffidens, de numero dierum Caesarem fidem servaturum,
Caes. B. G. 6, 36, 1:si fidem mecum servas,
Plaut. Curc. 1, 2, 48:tecum servavi fidem,
id. Capt. 5, 1, 10; id. Merc. 3, 1, 33:fides juris jurandi cum hoste servanda,
Cic. Off. 3, 29, 107:fidem erga imperatorem conservare,
Caes. B. C. 1, 84, 3:fidem erga populum Romanum servare,
Liv. 24, 4, 5:servata erga Galbam,
Tac. H. 1, 71:in regem suum servata,
Curt. 6, 5, 2:ut fidem vobis praestaremus,
Liv. 28, 39, 2; so,fidem alicui praestare,
Curt. 6, 4, 9; Liv. 30, 15, 5; Sen. Ben. 5, 21, 1:non servata fides deditis est,
Liv. 24, 1, 10; cf. Cic. de Sen. 20, 75; Sen. Ep. 71, 17:fidem suam liberare,
to perform his promise, Cic. Fl. 20, 47; cf.:fidem alicujus liberare,
id. Fam. 12, 7, 2: so,fidem exsolvere,
Liv. 3, 19, 1; 22, 23, 8; 24, 16, 12; Plin. Ep. 2, 12, 6; Luc. 9, 98 al.:fidem frangere,
Cic. Rosc. Com. 6, 16;for which violare, v. above,
id. Rab. Perd. 10, 28:fidem amittere,
Nep. Eum. 10:istius fide ac potius perfidiā decepti,
Cic. Rosc. Am. 38, 110: quantum mea fides studii mihi afferat, my plighted word (to defend the king), id. Deiot. 1, 1:contioni deinde edicto addidit fidem,
confirmed, Liv. 2, 24, 6.—Pregn., a given promise of protection or security, a guaranty; hence, in gen., protection, guardian care:C.introduxi Vulturcium sine Gallis: fidem ei publicam jussu senatus dedi,
promised him protection, security, in the name of the public, Cic. Cat. 3, 4, 8; cf.: Vulturcius interrogatus... primo fingere alia;post, ubi fide publica dicere jussus est, omnia uti gesta erant aperit,
Sall. C. 47, 1:cum se diceret indicaturum de conjuratione, si fides publica data esset,
id. ib. 48, 4:uti L. Cassius ad Jugurtham mitteretur, eumque interposita fide publica Romam duceret,
id. J. 32, 1; cf.:privatim praeterea fidem suam interponit, quam ille non minoris quam publicam ducebat,
id. ib. fin.:qui Romam fide publica venerat,
id. ib. 35, 7; so,too, simply fides: Lusitani contra interpositam fidem interfecti,
Cic. Brut. 23, 89:fide accepta ab legatis, vim abfuturam,
Liv. 38, 33, 3:Thais patri se commendavit in clientelam et fidem,
Ter. Eun. 5, 9, 9; cf.:se in Chrysogoni fidem et clientelam contulerunt,
Cic. Rosc. Am. 37, 106:quaere in cujus fide sint et clientela,
id. ib. 33, 93:aliquid in fidem alicujus tradere,
Liv. 38, 31, 2:frugi hominem, plenum religionis videtis positum in vestra fide ac potestate: atque ita, ut commissus sit fidei, permissus potestati,
Cic. Font. 14, 30; cf.:se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere,
Caes. B. G. 2, 3, 2:in alicujus fidem ac potestatem venire,
id. ib. 2, 13, 2:in fide alicujus esse,
Cic. Planc. 41, 97; cf. id. Fam. 13, 65, 2:ea (jura) fidei suae commissa,
id. Off. 1, 34, 124:civitas in Catonis fide locata,
id. Att. 6, 1, 5:recipere aliquid in fidem,
id. ib. 15, 14, 3; cf.:aliquem in fidem necessitudinemque suam recipere,
id. Fam. 13, 19, 2:recipere aliquem in fidem,
Caes. B. G. 2, 15, 1; 4, 22, 3:hortatur, ut populi Romani fidem sequantur,
id. ib. 4, 21, 8: jura fidemque supplicis erubuit (Achilles), the protection due to a suppliant, Verg. A. 2, 541:di, obsecro vostram fidem!
your protection, assistance, help, Plaut. Cist. 4, 1, 11; id. Am. 5, 1, 78; id. Most. 1, 1, 74; 2, 2, 97; cf.:fidem vestram oro atque obsecro, judices,
Cic. Mur. 40, 86:deum atque hominum fidem implorabis,
id. Verr. 2, 1, 9, § 25;so in colloq. lang. frequently elliptic. as an exclamation: Di vostram fidem!
by the protection of the gods! for heaven's sake! Plaut. Capt. 2, 3, 58, id. Men. 5, 2, 119; id. Poen. 4, 78 al.; Ter. And. 4, 3, 1; 4, 4, 5; id. Eun. 3, 1, 28 al.; cf.:tuam fidem, Venus!
Plaut. Curc. 1, 3, 40:pro deum atque hominum fidem!
id. ib. 5, 3, 16; id. Ep. 4, 2, 10; Ter. And. 1. 5, 2; 1, 5, 11; id. Heaut. 1, 1, 9 al.; Sall. C. 20, 10 al.;for which: pro deorum atque hominum fidem!
Cic. Tusc. 5, 16, 48;and in a different order: pro deorum fidem atque hominum,
id. Lael. 15, 52;also simply pro deum fidem,
Liv. 3, 67, 7 Drak. N. cr.; and:per fidem!
Petr. 100, 5; Tac. Or. 35; App. M. 6, p. 175.—The faith, the Christian religion as a system of belief (eccl. Lat.):III.domicilium fidei,
Lact. 4, 30 fin.; Vulg. Apoc. 14, 12 al.Fides, personified as a goddess:2. I.praeclare Ennius: O Fides alma, apta pinnis, et jus jurandum Jovis! Qui jus igitur jurandum violat, is Fidem violat,
Cic. Off. 3, 29, 104 (Enn. Trag. v. 410 ed. Vahl.); cf. Varr. L. L. 5, § 74 Müll.; Cic. N. D. 3, 18, 47; 2, 23, 61; 31, 79; id. Leg. 2, 8, 19; 11, 28; Plaut. Cas. prol. 2; id. Aul. 3, 6, 46; 50; 4, 2, 14; Verg. A. 1, 292; Hor. C. 1, 35, 21; 4, 5, 20; id. C. S. 57.Lit.A.In gen.(α).In plur. (only so in classic prose): Fides genus citharae, Paul. ex Fest. p. 89, 16 Müll.:(β).(hominis) omnis vultus omnesque voces, ut nervi in fidibus, ita sonant, ut a motu animi quoque sunt pulsae,
Cic. de Or. 3, 57, 216;so different from nervi,
id. Div. 2, 14, 33; id. Leg. 2, 15, 39; id. Brut. 54, 199; id. Fin. 4, 27, 75 (v. Madv. ad h. l., p. 601 sq.):ut in fidibus aut tibiis, atque in cantu ipso ac vocibus concentus est quidam tenendus ex distinctis sonis, etc.,
id. Rep. 2, 42; id. Fin. 4, 27, 75; cf. id. de Or. 3, 51, 197: Fi. Fides non reddis? Pe. Neque fides neque tibias, Plaut. Ep. 3, 4, 77;with tibiae,
Quint. 1, 10, 14; 20; 11, 3, 59:Orpheus, Threïciā fretus citharā fidibusque canoris,
Verg. A. 6, 120:fidibus cantare alicui,
Plaut. Ep. 3, 4, 64:fidibus canere praeclare,
Cic. Tusc. 1, 2, 4; id. Div. 2, 59, 122:uti,
id. Tusc. 5, 39, 113:dicere longum melos,
Hor. C. 3, 4, 4:placare deos,
id. ib. 1, 36, 1:discere,
Cic. de Sen. 8, 26:docere aliquem,
id. Fam. 9, 22, 3:scire,
Ter. Eun. 1, 2, 53:vivunt commissi calores Aeoliae fidibus puellae,
Hor. C. 4, 9, 12:fidibusne Latinis Thebanos aptare modos studet,
i. e. to imitate Pindaric odes in Latin poetry, id. Ep. 1, 3, 12.—Sing. ( poet.):2.sume fidem et pharetram: fies manifestus Apollo,
Ov. H. 15, 23; so,Teïa,
Hor. C. 1, 17, 18:Cyllenea,
id. Epod. 13, 9:quodsi blandius Orpheo moderere fidem,
id. C. 1, 24, 14.—Prov.: vetus adagium est: Nihil cum fidibus graculo, i. e. ignoramuses have nothing to do with poetry, Gell. N. A. praef. § 19.—B.Esp., Fides, is, f., a constellation, i. q. Lyra, the Lyre:* II.cedit clara Fides Cyllenia,
Cic. Arat. 381; Varr. R. R. 2, 5, 12;in the form Fidis,
Col. 11, 2, 14; 40; Sid. Carm. 16, 5.—Transf., in sing., i. q. nervus, chorda, a string of a musical instrument:quae tuba quaeve lyra Flatibus incluta vel fidibus,
Prud. Cath. 3, 81. -
30 verto
verto (arch. vorto), ĕre, verti, versum - tr. - [st1]1 [-] tourner, faire tourner. - ora huc et huc vertere, Hor. Epo. 4, 9: faire tourner les visages ici et là. - manum non vertere, Cic. Fin. 5, 93: ne pas tourner la main = ne pas se donner de la peine. - mét. pecuniam ad se vertere, Cic. Caecil. 57: faire tourner l'argent de son côté, le faire venir à soi, le détourner à son profit. [st1]2 [-] retourner. - stilum in tabulis suis vertere, Cic. Verr. 2, 101: retourner son style [pour effacer] sur ses tablettes. - ferro terram vertere, Virg. G. 1, 147: retourner la terre avec le fer. - cf. Hor. S. 1, 1, 28. - se vertere, Caes. BC. 3, 51, 2: se retourner, tourner le dos, prendre la fuite. - terga vertere, Caes. BG. 1, 53, etc.: se retourner, tourner le dos, prendre la fuite. - hostem in fugam vertere, Liv. 30, 33, 16: mettre l'ennemi en fuite. - iter retro vertere, Liv. 28, 3, 1: rebrousser chemin. [st1]3 [-] passif à sens réfléchi se tourner; tourner. - ad lapidem verti, Lucr. 5, 1199: se tourner vers une pierre. - ad caedem verti, Liv. 1, 7, 2: se tourner vers le meurtre, en venir au meurtre. - vertitur caelum, Virg. En. 2, 250: le ciel tourne. - cf. Cic. Nat. 2, 97; Lucr. 5, 510. - au fig. vertetur orbis, Cic. Rep. 2, 45: le cercle tournera = il y aura une révolution [politique]. [st1]4 [-] retourner, tourner sens dessus dessous, renverser. - proceras fraxinos vertere, Hor. O. 3, 25, 16: renverser les frênes altiers. - ab imo moenia Trojae vertere, Virg. En. 5, 810: renverser de fond en comble les murs de Troie. - au fig. cuncta vertere, Tac. H. 1, 2: renverser, bouleverser tout. - cf. Tac. An. 2, 42; 3, 36. - aliquem vertere, Ov. M. 12, 139: terrasser qqn. [st1]5 [-] au fig. tourner dans tel, tel sens; donner telle ou telle direction. - di bene vortant quod agas, Ter. Phorm. 552: que les dieux donnent une heureuse issue à ton entreprise. - cf. Plaut. Aul. 175, etc. - vertere aliquid in contumeliam alicujus, Caes. BC. 1, 8: faire tourner qqch à la honte de qqn. - vertere aliquid in religionem, Liv. 5, 14, 2: faire de qqch une question religieuse. - avec deux dat. alicui aliquid vitio vertere, Cic. Fam. 7, 6, 1: faire à qqn une tare, un crime de qqch. - quo se verteret, non habebat, Cic. Phil. 2, 73: il ne savait où se tourner = quel parti prendre. - cf. Cic. Div. 2, 149. - quo me vortam? Ter. Hec. 516: où me tourner? - totus in Persea versus, Liv. 40, 5, 9: tout dévoué à Persée. - summa curae in Bostarem versa erat, Liv. 26, 12, 10: la direction des affaires était retombée sur Bostar. [st1]6 [-] changer, convertir, transformer. - in Amphitruonis vortit sese imaginem, Plaut. Amph. 121: il prend la figure d'Amphitryon. - terra in aquam se vertit, Cic. Nat. 3, 31: la terre se change en eau. - Auster in Africum se vertit, Caes. BC. 3, 26: l'Auster fait place à l'Africus. - vides versa esse omnia, Cic. Amer. 61: tu vois que tout est retourné. - solum vertere: émigrer. - passif à sens réfl. in rabiem cepit verti jocus, Hor. Ep. 2, 1, 149: la plaisanterie commença à se changer en rage. - poét. formam vertitur oris, Virg. En. 9, 646: il se change le visage. [st1]7 [-] faire passer d'une langue dans une autre, traduire. - Platonem vertere, Cic. Fin. 1, 7: traduire Platon. - ex Graeco aliquid in Latinum sermonem vertere, Liv. 25, 39, 12: traduire qqch du grec en latin. - vertere multa de Graecis, Cic. Tusc. 2, 26: traduire beaucoup du grec. - ut e Graeco vertam, Cic. Ac. 1, 26: pour traduire le mot grec. [st1]8 [-] passif à sens réfléchi se dérouler. - Brundisii omne certamen vertitur, Cic. Att. 8, 14, 1: toute la lutte se déroule à Brindes. - cf. Liv. 30, 3, 1. - in aliqua re verti: rouler sur un sujet. - in jure causa vertebatur, Cic. Br. 145: la cause roulait sur un point de droit. - cf. Cic. Verr. 5, 133. [st1]9 [-] dépendre de, reposer sur; attribuer à, faire remonter à. - omnia in unius potestate vertentur, Cic. Verr. pr. 20: tout reposera sur le (dépendra du) pouvoir d'un seul. - spes civitatis in dictatore vertitur, Liv. 4, 31, 4: tout l'espoir de la cité repose sur un dictateur. - vertitur totum id in voluntate Philippi, Cic.: cela dépend totalement de Philippe. - in eo vertitur puellae salus, si, Liv. 3, 46, 6: le salut de la jeune fille dépend de cette condition que.... - cf. Liv. 35, 18, 8 ; 41, 23, 5. - impers. vertebatur utrum... an, *Liv. 39, 48, 3: on agitait la question de savoir si... ou si... - vertitur res in meo foro, Plaut.: cela est de ma compétence. - omnium secundorum adversorumque causas in deos vertere, Liv. 28, 11, 1: faire remonter aux dieux la cause de tous les événements, bons et mauvais. - intr. - [st1]1 [-] se tourner, se diriger. - in fugam vertere, Liv. 38, 26, 8: se mettre à fuir, prendre la fuite. - au fig. verterat pernicies in accusatorem, Tac. An. 11, 37: la perte se tournait contre l'accusateur, l'accusateur se perdait lui-même. - alio vertunt, Tac. An. 1, 18: ils prennent un autre parti. [st1]2 [-] tourner, avoir telle ou telle suite. - quae res bene vortat mihi, Plaut. Cap. 361: et puisse l'affaire bien tourner pour moi. - cf. Plaut. Cap. 662. - quod bene vertat, castra Albanos Romanis castris jungere jubet, Liv. 1, 28, 1: avec le souhait que (en souhaitant que) l'affaire ait une heureuse issue, il ordonne aux Albains de réunir leur camp à celui des Romains. - cf. Liv. 3, 26, 9 ; 3, 35, 8,- 7, 39, 13, etc. - detrimentum in bonum verteret, Caes. BC. 3, 73, 6: le mal deviendrait un bien. - cf. Liv. 2, 3, 3 ; 26, 6, 16. [st1]3 [-] tourner, changer; se changer, se transformer. - jam verterat fortuna, Liv. 5, 49, 5: déjà la fortune avait tourné. - eo audacia provectum, ut verteret, Tac. An. 4, 10: venir à ce point d'audace de changer, de prendre le contrepied, d'intervertir les rôles. - totae solidam in glaciem vertere lacunae, Virg. G. 3, 365: des lacs entiers se sont transformés en un bloc de glace. [st1]4 [-] part. prés. vertens: se déroulant [fig.]: - anno vertente, Cic. Quinct. 40; Nat. 2,53; Nep. Ages. 4, 4: pendant que l'année se déroule, au cours de l'année [ou] d'une année. - annus vertens, Cic. Rep. 6, 24: la grande année astronomique, la grande révolution du monde.* * *verto (arch. vorto), ĕre, verti, versum - tr. - [st1]1 [-] tourner, faire tourner. - ora huc et huc vertere, Hor. Epo. 4, 9: faire tourner les visages ici et là. - manum non vertere, Cic. Fin. 5, 93: ne pas tourner la main = ne pas se donner de la peine. - mét. pecuniam ad se vertere, Cic. Caecil. 57: faire tourner l'argent de son côté, le faire venir à soi, le détourner à son profit. [st1]2 [-] retourner. - stilum in tabulis suis vertere, Cic. Verr. 2, 101: retourner son style [pour effacer] sur ses tablettes. - ferro terram vertere, Virg. G. 1, 147: retourner la terre avec le fer. - cf. Hor. S. 1, 1, 28. - se vertere, Caes. BC. 3, 51, 2: se retourner, tourner le dos, prendre la fuite. - terga vertere, Caes. BG. 1, 53, etc.: se retourner, tourner le dos, prendre la fuite. - hostem in fugam vertere, Liv. 30, 33, 16: mettre l'ennemi en fuite. - iter retro vertere, Liv. 28, 3, 1: rebrousser chemin. [st1]3 [-] passif à sens réfléchi se tourner; tourner. - ad lapidem verti, Lucr. 5, 1199: se tourner vers une pierre. - ad caedem verti, Liv. 1, 7, 2: se tourner vers le meurtre, en venir au meurtre. - vertitur caelum, Virg. En. 2, 250: le ciel tourne. - cf. Cic. Nat. 2, 97; Lucr. 5, 510. - au fig. vertetur orbis, Cic. Rep. 2, 45: le cercle tournera = il y aura une révolution [politique]. [st1]4 [-] retourner, tourner sens dessus dessous, renverser. - proceras fraxinos vertere, Hor. O. 3, 25, 16: renverser les frênes altiers. - ab imo moenia Trojae vertere, Virg. En. 5, 810: renverser de fond en comble les murs de Troie. - au fig. cuncta vertere, Tac. H. 1, 2: renverser, bouleverser tout. - cf. Tac. An. 2, 42; 3, 36. - aliquem vertere, Ov. M. 12, 139: terrasser qqn. [st1]5 [-] au fig. tourner dans tel, tel sens; donner telle ou telle direction. - di bene vortant quod agas, Ter. Phorm. 552: que les dieux donnent une heureuse issue à ton entreprise. - cf. Plaut. Aul. 175, etc. - vertere aliquid in contumeliam alicujus, Caes. BC. 1, 8: faire tourner qqch à la honte de qqn. - vertere aliquid in religionem, Liv. 5, 14, 2: faire de qqch une question religieuse. - avec deux dat. alicui aliquid vitio vertere, Cic. Fam. 7, 6, 1: faire à qqn une tare, un crime de qqch. - quo se verteret, non habebat, Cic. Phil. 2, 73: il ne savait où se tourner = quel parti prendre. - cf. Cic. Div. 2, 149. - quo me vortam? Ter. Hec. 516: où me tourner? - totus in Persea versus, Liv. 40, 5, 9: tout dévoué à Persée. - summa curae in Bostarem versa erat, Liv. 26, 12, 10: la direction des affaires était retombée sur Bostar. [st1]6 [-] changer, convertir, transformer. - in Amphitruonis vortit sese imaginem, Plaut. Amph. 121: il prend la figure d'Amphitryon. - terra in aquam se vertit, Cic. Nat. 3, 31: la terre se change en eau. - Auster in Africum se vertit, Caes. BC. 3, 26: l'Auster fait place à l'Africus. - vides versa esse omnia, Cic. Amer. 61: tu vois que tout est retourné. - solum vertere: émigrer. - passif à sens réfl. in rabiem cepit verti jocus, Hor. Ep. 2, 1, 149: la plaisanterie commença à se changer en rage. - poét. formam vertitur oris, Virg. En. 9, 646: il se change le visage. [st1]7 [-] faire passer d'une langue dans une autre, traduire. - Platonem vertere, Cic. Fin. 1, 7: traduire Platon. - ex Graeco aliquid in Latinum sermonem vertere, Liv. 25, 39, 12: traduire qqch du grec en latin. - vertere multa de Graecis, Cic. Tusc. 2, 26: traduire beaucoup du grec. - ut e Graeco vertam, Cic. Ac. 1, 26: pour traduire le mot grec. [st1]8 [-] passif à sens réfléchi se dérouler. - Brundisii omne certamen vertitur, Cic. Att. 8, 14, 1: toute la lutte se déroule à Brindes. - cf. Liv. 30, 3, 1. - in aliqua re verti: rouler sur un sujet. - in jure causa vertebatur, Cic. Br. 145: la cause roulait sur un point de droit. - cf. Cic. Verr. 5, 133. [st1]9 [-] dépendre de, reposer sur; attribuer à, faire remonter à. - omnia in unius potestate vertentur, Cic. Verr. pr. 20: tout reposera sur le (dépendra du) pouvoir d'un seul. - spes civitatis in dictatore vertitur, Liv. 4, 31, 4: tout l'espoir de la cité repose sur un dictateur. - vertitur totum id in voluntate Philippi, Cic.: cela dépend totalement de Philippe. - in eo vertitur puellae salus, si, Liv. 3, 46, 6: le salut de la jeune fille dépend de cette condition que.... - cf. Liv. 35, 18, 8 ; 41, 23, 5. - impers. vertebatur utrum... an, *Liv. 39, 48, 3: on agitait la question de savoir si... ou si... - vertitur res in meo foro, Plaut.: cela est de ma compétence. - omnium secundorum adversorumque causas in deos vertere, Liv. 28, 11, 1: faire remonter aux dieux la cause de tous les événements, bons et mauvais. - intr. - [st1]1 [-] se tourner, se diriger. - in fugam vertere, Liv. 38, 26, 8: se mettre à fuir, prendre la fuite. - au fig. verterat pernicies in accusatorem, Tac. An. 11, 37: la perte se tournait contre l'accusateur, l'accusateur se perdait lui-même. - alio vertunt, Tac. An. 1, 18: ils prennent un autre parti. [st1]2 [-] tourner, avoir telle ou telle suite. - quae res bene vortat mihi, Plaut. Cap. 361: et puisse l'affaire bien tourner pour moi. - cf. Plaut. Cap. 662. - quod bene vertat, castra Albanos Romanis castris jungere jubet, Liv. 1, 28, 1: avec le souhait que (en souhaitant que) l'affaire ait une heureuse issue, il ordonne aux Albains de réunir leur camp à celui des Romains. - cf. Liv. 3, 26, 9 ; 3, 35, 8,- 7, 39, 13, etc. - detrimentum in bonum verteret, Caes. BC. 3, 73, 6: le mal deviendrait un bien. - cf. Liv. 2, 3, 3 ; 26, 6, 16. [st1]3 [-] tourner, changer; se changer, se transformer. - jam verterat fortuna, Liv. 5, 49, 5: déjà la fortune avait tourné. - eo audacia provectum, ut verteret, Tac. An. 4, 10: venir à ce point d'audace de changer, de prendre le contrepied, d'intervertir les rôles. - totae solidam in glaciem vertere lacunae, Virg. G. 3, 365: des lacs entiers se sont transformés en un bloc de glace. [st1]4 [-] part. prés. vertens: se déroulant [fig.]: - anno vertente, Cic. Quinct. 40; Nat. 2,53; Nep. Ages. 4, 4: pendant que l'année se déroule, au cours de l'année [ou] d'une année. - annus vertens, Cic. Rep. 6, 24: la grande année astronomique, la grande révolution du monde.* * *Verto, vertis, verti, versum, vertere. Virgil. Tourner, Virer, Vertir.\Omnia vertere. Cic. Renverser tout et gaster.\In Africum se vertit Auster. Caesar. S'est tourné, ou changé, et mué en, etc.\Agrum vertere. Plin. Labourer, Bescher, Fouir.\Animam nequeo vertere. Plaut. Je ne puis avoir mon haleine.\Arces vertere. Virgil. Evertir, Ruiner, Ruer par terre.\Arma vertere aduersus Carthaginenses pro Romanis. Liu. Tourner.\Aures ad pacem vertere. Propert. Prester l'oreille, et entendre à faire paix.\Beneficium vertere in grauissimam iniuriam. Plin. iunior. Tourner et faire revenir un grand plaisir à un grand dommage.\Dulcia se in bilem vertunt. Horat. Se convertissent en, etc.\In bonum vertere. Quintil. Tourner à bien.\Caelum vertitur. Virgil. Le temps se change, L'air se trouble.\Causas secundorum et aduersorum vertere in deos. Liu. Tourner et rejecter sur Dieu.\In qua, causa vertitur. Quintil. Consiste, Gist.\Brundusii omne certamen vertitur. Cic. Le debat est à la ville de Brundis, qui premier entrera dedens.\In cinerem vertere. Ouid. Brusler et mettre en cendre.\In consuetudinem vertere. Tacit. Tourner à coustume.\In contumeliam suam vertere quod alius gesserit. Caesar. Prendre à injure, Interpreter le faict d'aucun estre faict par despit de soy.\Crateras vertere. Virgil. Haulser le cul à la tasse, Boire tout ce qui est dedens.\In crimen vertere quod gloriae esse debet. Liu. Blasmer aucun de ce dont il doibt estre loué.\Culpam vertere in gloriam. Plin. iunior. Tourner le blasme à honneur.\Culpam omnem belli a plubico consilio in Annibalem vertentes. Liu. Tournants et rejectants le blasme sur Annibal.\Dies vertitur. Propert. Le temps se change.\In epilogis vertitur discrimen, quo modo se dicenti, qui excitatur, accommodet. Quintil. Le grand danger gist en cela.\In discrimine verti dicuntur res. Liu. Quand elles sont en danger.\In dorsum vertere. Plin. Renverser sur le dos, le ventre en hault.\Elocutionem vertere. Plin. iunior. Changer de language.\In facies omnes se vertere. Virgil. Se desguiser en toutes facons.\In fugam vertere aliquem. Liu. Le mettre en fuite.\Glebas vertere vomere. Lucret. Labourer la terre.\Gradum vertere. Ouid. Fuir en arriere.\In inuidiam vertit se gloria. Liu. Commence à estre enviee.\In iocum aliquid vertere. Plin. Tourner à jeu, et s'en moquer.\Iras in aliquem vertere. Liu. Se courroucer contre aucun, Se prendre à aucun de quelque meffaict.\Iter retro vertere. Liu. Reculer.\In laudem vertere. Tacit. Estre tourné à louange.\In ludibrium vertere. Tacit. Commencer à estre moqué.\In lupos vertere homines. Plin. Muer, Transformer.\Ad luxuriam vertere vsum alicuius rei. Plin. Convertir, ou Tourner en abuz, En abuser au lieu d'en user.\Moenia vrbis ab imo vertere. Virgilius. Evertir et jecter par terre.\In se oculos omnium vertere. Liu. Attirer les yeuls de touts sur soy.\Orbes torui luminis ad aliquem vertere. Ouid. Regarder de travers et de mauvais oeil.\In perniciem vertere alicui rem aliquam. Plin. Luy tourner à dommage.\In vnius potestate ac moderatione vertuntur omnia. Cic. Tout est gouverné par un seul.\Praelium eo versum est. Liu. Toute la baterie tourna celle part.\In priuatum vertere pecuniam. Liu. Destourner en sa bourse, en faire son prouffit particulier.\Vertitur eadem quaestio in pluribus iudiciis. Paulus iuris. Est demenee, Debatue, et agitee.\Quo me vertam, nescio, vel non habeo. Cic. Je ne scay où me tourner, Je ne scay que je doy faire ne devenir, Je n'y entens rien.\Quoquo te verteris. Cic. De quel costé que tu te tournes, Quelque chose que tu scaches ne dire ne faire.\In religionem vertere. Liu. Faire scrupule.\In rem suam vertere. Vlpian. Tirer ou tourner à son prouffit particulier.\Vertere Rempub. in meliorem statum. Tranquil. Reformer.\In eo res vertitur. Liu. Tout l'affaire gist en cela, C'est le neud de la matiere.\Tribus in rebus fere vertitur omnis virtus. Ci. Consiste, Gist.\Res vertitur in periculo. Plaut. La chose est en danger.\Vertitur res in meo foro. Plaut. Le cas me touche.\Salus mea in eo vertitur. Liu. Gist ou consiste en cela.\Ad se vertere partem alicuius rei. Cic. Prendre et tirer à soy.\Vertere se in aliquem. Liu. Tourner son affection sur aucun, et luy favoriser, Encliner au parti d'aucun.\In seipsum vertitur. Cic. Il ne fait bien que à soymesme. B.\Segetem vertere. Plin. Labourer.\Sententiam vertere retro. Virgil. Changer d'opinion.\Sese in faciem alterius vertere. Plaut. Se desguiser en la forme d'un autre.\Spes ciuitatis in eo vertitur. Liu. Gist et consiste en cela.\Ad spem vel in spem vertere. Liu. Mettre en esperance.\Vertere stultitiae aliquid alicui. Plaut. Luy imputer à folie.\Stylum in tabulis vertere. Cic. Effacer ce qu'on a escript.\Non in supplicio crimen meum vertitur. Cic. Mon accusation ne gist pas pour avoir puni aucun.\Facinora atque flagitia sua ipsi quoque in supplicium verterant. Tacit. Luy estoyent tournez, etc.\Tempus hyemis vertitur, vel mutatur aestate. Columella. Se change en esté.\Terga vertere. Liu. Tourner le dos, S'enfuir.\Terra in aquam se vertit. Cic. Se mue, etc.\Terram vertere. Virgil. Fouir, Bescher, Labourer.\Terram bidentibus vertere. Columel. Labourer.\Vitio vertere. Horat. Imputer à vice.\Quis erit, vitio qui id non vertat tibi? Plaut. Qui ne te blasme de ce?\In voluntate Philippi id totum vertitur. Liu. Gist et consiste en la volunté de, etc.\Vertere fabulas, Platonem, Aristotelem. Cic. Tourner ou traduire d'un language en autre, comme de Grec en Latin.\Vertere, pro Verti, absolute. Liuius, Iam verterat fortuna, iam deorum opes, etc. Estoit desja tournee.\Si res forte melius vertisset. Gellius. Si la chose se fust mieulx portee.\Bene tibi vertat haec res. Plautus. Dieu vueille que la chose te tourne à bien.\Quae res tibi vertat male. Terent. Que meschoir t'en puist il, Que froide joye t'en envoye Dieu, Dieu t'en doint froide joye.\Deus bene vertat. Plaut. Dieu vueille tourner tout à bien.\Vertunt res male. Plaut. Viennent mal.\Male vertit res pecuaria mihi apud vos. Plaut. Je ne me suis point trouvé bon marchant d'avoir acheté du bestail.\In perniciem alicui vertere dicitur res aliqua. Liu. Quand elle luy porte dommage, ou luy tourne à dommage.\Vertere. Plaut. Emprunter argent à interest pour payer ses debtes.\Vertitur, Impersonale, pro Disceptatur. Liu. Vertebatur et vtrum manerent in Achaico consilio Lacedaemonii. On debatoit, On disputoit, On disceptoit, etc. -
31 facio
făcĭo, feci, factum, 3, v. a. and n.; in pass.: fio, factus, fieri ( imper. usually fac, but the arch form face is freq., esp. in Plaut. and Ter., as Plaut. As. prol. 4; 1, 1, 77; id. Aul. 2, 1, 30; id. Cist. 2, 1, 28; id. Ep. 1, 1, 37; 2, 2, 117; id. Most. 3, 2, 167 et saep.; Ter. And. 4, 1, 57; 4, 2, 29; 5, 1, 2; 14; id. Eun. 1, 2, 10 al.; Cato, R. R. 23, 1; 26; 32 al.; Cat. 63, 78; 79; 82; Ov. Med. fac. 60; Val. Fl. 7, 179 al.; futur. facie for faciam, Cato ap. Quint. 1, 7, 23; cf. dico, init., and the letter e:I.faxo,
Plaut. Am. 1, 1, 199; 2, 1, 42; 3, 3, 17; 3, 4, 14; 5, 1, 55 et saep.; Ter. And. 5, 2, 13; id. Eun. 2, 2, 54; 4, 3, 21 al.; Verg. A. 9, 154; 12, 316; Ov. M. 3, 271; 12, 594: faxim, Enn. ap. Non. 507, 23; Plaut. Am. 1, 3, 13; id. Aul. 3, 2, 6; 3, 5, 20 al.; Ter. And. 4, 4, 14; id. Heaut. 1, 2, 13:faxis,
Hor. S. 2, 3, 38; Sil. 15, 362: faxit, Lex Numae in Paul. ex Fest. s. v. ALIVTA, p. 6 Mull.; Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 12; Plaut. Capt. 3, 4, 90; 3, 5, 54; id. Cas. 3, 5, 6 al.; Ter. Heaut. 1, 2, 24; id. Phorm. 3, 3, 21:faximus,
Plaut. Truc. 1, 1, 40: faxitis, an old form in Liv. 23, 11, 2; 25, 12, 10; 29, 27, 3:faxint,
Plaut. Am. 2, 1, 85; id. Aul. 2, 1, 27; 2, 2, 79 al.; Ter. Heaut. 1, 1, 109; id. Hec. 1, 2, 27; 3, 2, 19; Cic. Verr. 2, 3, 35, § 81; id. Fam. 14, 3, 3.—In pass. imper.:fi,
Plaut. Curc. 1, 1, 87; Hor. S. 2, 5, 38; Pers. 1, 1, 39:fite,
Plaut. Curc. 1, 1, 89 al. — Indic.: facitur, Nigid. ap. Non. 507, 15: fitur, Cato ap. Prisc. p. 789:fiebantur,
id. ib.: fitum est, Liv. Andron. ap. Non. 475, 16.— Subj.: faciatur, Titin. ib.— Inf.: fiere, Enn. ap. Charis. p. 75 P.; Ann. v. 15, ed. Vahl.; Laev. ap. Gell. 19, 7, 10.—On the long i of fit, v. Ritschl, prol. p. 184, and cf. Plaut. Capt. prol. 25: ut fit in bello) [prob. root bha-; Sanscr. bhasas, light; Gr. pha-, in phainô, phêmi; cf. fax, facetiae, facilis, Corss. Ausspr. 1, 423.—But Curt. refers facio to root the- (strengthened THEK), Griech. Etym. p. 64], to make in all senses, to do, perform, accomplish, prepare, produce, bring to pass, cause, effect, create, commit, perpetrate, form, fashion, etc. (cf. in gen.:ago, factito, reddo, operor, tracto): verbum facere omnem omnino faciendi causam complectitur, donandi, solvendi, judicandi, ambulandi, numerandi,
Dig. 50, 16, 218.Act.A.In gen.(α).With acc.: ut faber, cum quid aedificaturus est, non ipse facit materiam, sed ea utitur, quae sit parata, etc.... Quod si non est a deo materia facta, ne terra quidem et aqua et aer et ignis a deo factus est, Cic. N. D. Fragm. ap. Lact. 2, 8 (Cic. ed. Bait. 7, p. 121):(β).sphaera ab Archimede facta,
Cic. Rep. 1, 14:fecitque idem et sepsit de manubiis comitium et curiam,
id. ib. 2, 17:aedem,
id. ib. 2, 20:pontem in Arari faciundum curat,
Caes. B. G. 1, 13, 1:castra,
id. ib. 1, 48, 2; Cic. Fam. 15, 4, 4:faber vasculum fecit,
Quint. 7, 10, 9:classem,
Caes. B. G. 4, 21, 4:cenas et facere et obire,
Cic. Att. 9, 13, 6:ignem lignis viridibus,
id. Verr. 2, 1, 17, § 45:poema,
to compose, id. Pis. 29, 70:carmina,
Juv. 7, 28:versus,
id. 7, 38:sermonem,
Cic. Fam. 9, 8, 1; cf.litteram,
id. Ac. 2, 2, 6: ludos, to celebrate, exhibit = edere, id. Rep. 2, 20; id. Att. 15, 10;also i. q. ludificari,
Plaut. Capt. 3, 4, 47:sementes,
i. e. to sow, Caes. B. G. 1, 3, 1:messem,
Col. 2, 10, 28:pecuniam,
to make, acquire, Cic. Verr. 2, 2, 6, § 17:manum (with parare copias),
to collect, prepare, id. Caecin. 12, 33; so,cohortes,
Caes. B. C. 3, 87, 4:exercitum,
Vell. 2, 109, 2; and:auxilia mercede,
Tac. A. 6, 33:iter,
Cic. Att. 3, 1; id. Planc. 26, 65; id. Div. 1, 33, 73 et saep.; cf.also the phrases: aditum sibi ad aures,
Quint. 4, 1, 46:admirationem alicujus rei alicui,
to excite, Liv. 25, 11, 18; Sen. Ep. 115:aes alienum,
Cic. Att. 13, 46, 4; Liv. 2, 23, 5; Sen. Ep. 119, 1:alienationem disjunctionemque,
Cic. Lael. 21, 76:animum alicui,
Liv. 25, 11, 10:arbitrium de aliquo,
to decide, Hor. C. 4, 7, 21;opp. arbitrium alicui in aliqua re,
i. e. to leave the decision to one, Liv. 43, 15, 5:audaciam hosti,
id. 29, 34, 10:audientiam orationi,
Cic. Div. in Caecil. 13, 42:auspicium alicui,
Liv. 1, 34, 9; Hor. Ep. 1, 1, 86:auctoritatem,
Cic. de Imp. Pomp. 15, 43:bellum,
Cic. Off. 1, 11, 35; Caes. B. G. 3, 29, 2:multa bona alicui,
Plaut. Poen. 5, 4, 46:castra,
to pitch, Tac. H. 5, 1:caulem,
to form, Col. Arb. 54:clamores,
to make, raise, Cic. Brut. 95, 326:cognomen alicui,
to give, Liv. 1, 3, 9:commercium sermonis,
id. 5, 15, 5:concitationes,
Caes. B. C. 3, 106 fin.:conjurationes,
to form, id. B. G. 4, 30 fin.:consuetudinem alicui cum altero,
Cic. Fam. 13, 23, 1:consilia alicui,
Liv. 35, 42, 8:contentionem cum aliquo,
Cic. Off. 1, 38, 137:controversiam,
to occasion, id. Or. 34, 121:convicium magnum alicui,
id. Fam. 10, 16, 1:copiam pugnandi militibus,
Liv. 7, 13, 10:corpus,
to grow fat, corpulent, Cels. 7, 3 fin.; Phaedr. 3, 7, 5:curam,
Tac. A. 3, 52:damnum,
to suffer, Cic. Brut. 33, 125:detrimentum,
id. Verr. 2, 4, 9, § 20:desiderium alicujus, rei alicui,
Liv. 3, 34, 7; 7, 24, 10:dicta,
Ov. F. 2, 375; 3, 515:difficultatem,
Quint. 10, 3, 10 and 16:discordiam,
to cause, Tac. H. 3, 48:discrimen,
Quint. 7, 2, 14; 11, 1, 43:disjunctionem (with alienationem),
Cic. Lael. 21, 76:dolorem alicui,
id. Att. 11, 8, 2:dulcedinem,
Sen. Ep. 111:eloquentiam alicui (ira),
Quint. 6, 2, 26:epigramma,
to write, Cic. Arch. 10, 25:errorem,
Sen. Ep. 67:eruptiones ex oppido,
Caes. B. C. 2, 2, 5:exemplum,
Quint. 5, 2, 2: exempla = edere or statuere, Plaut. Most. 5, 1, 66. exercitum, to raise, muster, Tac. A. 6, 33:exspectationem,
Quint. 9, 2, 23:facinus,
Plaut. Bacch. 4, 9, 1; Cic. Fin. 2, 29, 95; Tac. A. 12, 31:facultatem recte judicandi alicui,
Cic. Verr. 2, 2, 73, § 179:fallaciam,
Ter. And. 1, 8, 7:famam ingenii,
Quint. 11, 2, 46:fastidium,
Liv. 3, 1, 7:favorem alicui,
id. 42, 14, 10; Quint. 4, 1, 33:fidem alicui,
Cic. Cat. 3, 2, 4; id. Att. 7, 8, 1; Quint. 6, 2, 18:finem,
Cic. Att. 16, 16, 16; id. Rep. 2, 44:formidinem,
to excite, Tac. H. 3, 10:fortunam magnam (with parare),
Liv. 24, 22, 9:fraudem,
Plaut. Mil. 2, 2, 9; Cic. Att. 4, 12:fugam fecerunt, stronger than fugerunt,
Liv. 8, 9, 12 Weissenb.; Sall. J. 53, 3;but: cum fugam in regia fecisset (sc. ceterorum),
Liv. 1, 56, 4; so,fugam facere = fugare,
id. 21, 5, 16; 21, 52, 10:fugam hostium facere,
id. 22, 24, 8; 26, 4, 8 al.:gestum vultu,
Quint. 11, 3, 71:gradum,
Cic. de Or. 2, 61, 249; id. Verr. 2, 2, 1, § 3; Quint. 3, 6, 8:gratiam alicujus rei,
Liv. 3, 56, 4; 8, 34, 3:gratulationem alicui,
Cic. Fam. 11, 18, 3; Sen. Ep. 6:gratum alicui,
Ter. Eun. 4, 4, 56; Cic. Rep. 1, 21; cf.:gratissimum alicui,
id. Fam. 7, 21 fin.:histrioniam,
Plaut. Am. prol. 152:homicidium,
to commit, Quint. 5, 9, 9:hospitium cum aliquo,
Cic. Balb. 18, 42:imperata,
Caes. B. G. 2, 3, 3:impetum in hostem,
Cic. Fin. 1, 10, 34; Liv. 25, 11, 2:incursionem,
Liv. 3, 38, 3:indicium,
Cic. Verr. 2, 1, 57, § 150:inducias,
id. Phil. 8, 7, 20:initium,
to begin, id. Agr. 2, 29, 79; cf.:initia ab aliquo,
id. Rep. 1, 19:injuriam,
id. ib. 3, 14 (opp. accipere); Caes. B. G. 1, 36, 4; Quint. 3, 6, 49; 10, 1, 115:insidias alicui,
Cic. Mil. 9, 23:iram,
Quint. 6, 1, 14:jacturam,
Cic. Off. 3, 23, 89; id. Fin. 2, 24, 79; Caes. B. G. 7, 77, 7:judicium,
Cic. Att. 7, 23, 2:judicatum,
to execute, id. Fl. 20, 48:jus alicui,
Liv. 32, 13, 6:jussa,
Ov. F. 1, 379:laetitiam,
Cic. Fin. 1, 7, 25:largitiones,
id. Tusc. 3, 20, 48:locum poetarum mendacio,
Curt. 3, 1, 4:locum alicui rei,
Cels. 2, 14 fin.; 7, 4, 3; Curt. 4, 11, 8; Sen. Ep. 91, 13 et saep.:longius,
Cic. Leg. 1, 7, 22 al.:valde magnum,
id. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7:medicinam alicui,
to administer, id. Fam. 14, 7:memoriam,
Quint. 11, 2, 4:mentionem,
Cic. Q. Fr. 2, 11, 2:metum,
to excite, Tac. A. 6, 36:turbida lux metum insidiarum faciebat,
suggested, Liv. 10, 33, 5:metum alicui,
id. 9, 41, 11:missum aliquem,
Cic. Verr. 2, 3, 58, § 134:modum irae,
Liv. 4, 50, 4:moram,
Cic. Att. 16, 2, 1; Plaut. Most. 1, 1, 72:morem alicujus rei sibi,
Liv. 35, 35, 13:motus,
id. 28, 46, 8: multam alicui, Cato ap. Gell. 11, 1, 6:munditias,
id. R. R. 2, 4:mutationem,
Cic. Sest. 12, 27; id. Off. 1, 33, 120:multa alicui,
id. Q. Fr. 3, 1, 5, § 16:naufragium,
to suffer, id. Fam. 16, 9, 1:negotium alicui,
to give to do, make trouble for, Quint. 5, 12, 13; Just. 21, 4, 4:nomen alicui,
Liv. 8, 15, 8; cf.nomina,
to incur debts, Cic. Off. 3, 14, 59:odium vitae,
Plin. 20, 18, 76, § 199:officium suum,
Ter. Phorm. 4, 5, 12:omnia amici causa,
Cic. Lael. 10, 35; id. Fam. 5, 11, 2:opinionem alicui,
id. Div. in Caecil. 14, 45:orationem,
id. de Or. 1, 14, 63; id. Brut. 8, 30; id. Or. 51, 172:otia alicui,
to grant, Verg. E. 1, 6:pacem,
to conclude, Cic. Off. 3, 30, 109:pecuniam ex aliqua re,
id. Verr. 2, 2, 6, § 17:periculum,
Ter. Eun. 3, 2, 23; id. Heaut. 2, 1, 9; Tac. A. 13, 33; 16, 19; Sall. C. 33, 1: perniciem alicui, to cause, = parare, Tac. H. 2, 70:planum,
Cic. Rosc. Am. 19, 54:potestatem,
id. Cat. 3, 5, 11; id. Rep. 2, 28:praedam,
Caes. B. G. 4, 34, 5; Cic. Verr. 2, 1, 60, § 156; Plaut. Poen. 3, 6, 8:praedas ab aliquo,
Nep. Chabr. 2, 2:proelium,
to join, Caes. B. G. 1, 13; Cic. Deiot. 5, 13; Liv. 25, 1, 5; Tac. H. 4, 79; id. A. 12, 40:promissum,
Cic. Off. 3, 25, 95:pudorem,
Liv. 3, 31, 3:ratum,
id. 28, 39, 16:rem,
Ter. Ad. 2, 2, 12:reum,
to accuse, Cic. Verr. 2, 2, 38: risum, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 1; Quint. 6, 1, 40; 48:scelus,
to commit, Tac. H. 1, 40:securitatem alicui,
Liv. 36, 41, 1:sermonem,
Cic. Verr. 2, 1, 26, § 66:significationem ignibus,
Caes. B. G. 2, 33, 3:silentium,
Liv. 24, 7, 12:somnum,
to induce, Juv. 3, 282:spem,
Cic. Att. 3, 16; Liv. 30, 3, 7:spiritus,
id. 30, 11, 3:stercus,
Col. 2, 15:stipendia,
Sall. J. 63, 3; Liv. 3, 27, 1; 5, 7, 5:stomachum alicui,
Cic. Att. 5, 11, 2; id. Fam. 1, 9, 10:suavium alicui,
Plaut. As. 4, 1, 53:suspicionem,
Cic. Fl. 33, 83:taedium alicujus rei,
Liv. 4, 57, 11:terrorem iis,
to inflict, id. 10, 25, 8:timorem,
to excite, id. 6, 28, 8:mihi timorem,
Cic. Fam. 10, 18, 2:totum,
Dig. 28, 5, 35:transitum alicui,
Liv. 26, 25, 3:turbam,
Ter. Eun. 4, 1, 2:urinam,
Col. 6, 19:usum,
Quint. 10, 3, 28:vadimonium,
Cic. Quint. 18, 57:verbum, verba,
to speak, talk, id. Verr. 2, 4, 65, § 147:verbum,
to invent, id. Fin. 3, 15, 51:versus,
id. Q. Fr. 3, 5:vestigium,
id. Rab. Post. 17, 47: viam [p. 717] sibi, Liv. 3, 5, 6:vim alicui or in aliquem,
id. 38, 24, 4; 3, 5, 5:vires,
to get, acquire, Quint. 10, 3, 3:vitium,
Cic. Top. 3, 15 al. —With ut, ne, quin, or the simple subj.:(γ).faciam, ut ejus diei locique meique semper meminerit,
Plaut. Capt. 4, 2, 20:facere ut remigret domum,
id. Pers. 4, 6, 3; id. Capt. 3, 4, 78; 4, 2, 77:ea, quantum potui, feci, ut essent nota nostris,
Cic. Ac. 1, 2, 8:facito, ut sciam,
id. Att. 2, 4, 4:non potuisti ullo modo facere, ut mihi illam epistolam non mitteres,
id. ib. 11, 21, 1:si facis ut patriae sit idoneus,
Juv. 14, 71:ut nihil ad te dem litterarum facere non possum,
Cic. Ac. 8, 14, 1; for which, with quin:facere non possum, quin ad te mittam,
I cannot forbear sending, id. ib. 12, 27, 2:fecisti, ut ne cui maeror tuus calamitatem afferret,
id. Clu. 60, 168:fac, ne quid aliud cures,
id. Fam. 16, 11, 1:domi assitis, facite,
Ter. Eun. 3, 2, 53:fac fidele sis fidelis,
Plaut. Capt. 2, 3, 79:fac cupidus mei videndi sis,
Cic. Fam. 5, 21, 5:fac cogites,
id. ib. 11, 3, 4.—In pass.:fieri potest, ut recte quis sentiat, etc.,
Cic. Tusc. 1, 3, 6: potest fieri, ut iratus dixerit, etc., Crass. ap. Cic. de Or. 2, 70, 285:nec fieri possit, ut non statim alienatio facienda sit,
id. Lael. 21, 76; so with ut non, id. Verr. 2, 2, 77, § 190 (Zumpt, Gram. § 539).—With inf. = efficere, curare, to cause (rare):(δ).nulla res magis talis oratores videri facit,
Cic. Brut. 38, 142; Pall. 6, 12:aspectus arborum macrescere facit volucres inclusas,
Varr. R. R. 3, 5, 3; Sall. Fragm. ap. Sen. Ep. 114:qui nati coram me cernere letum Fecisti,
Verg. A. 2, 539; Ov. H. 17, 174:mel ter infervere facito,
Col. 12, 38, 5 (perh. also in Ov. H. 6, 100, instead of favet, v. Loers. ad h. l.; cf. infra, B. 4.).—Absol.:B.ego plus, quam feci, facere non possum,
Cic. Fam. 11, 14, 3:faciam, ut potero, Laeli,
id. de Sen. 3, 7; cf. id. Rep. 1, 24:noli putare, pigritia me facere, quod non mea manu scribam,
id. Att. 16, 15, 1; so,facere = hoc or id facere,
Lucr. 4, 1112 (cf. Munro ad loc.); 1153: vereor ne a te rursus dissentiam. M. Non facies, Quinte, Cic. Leg. 3, 15, 33;so after scribam,
id. Att. 16, 16, 15:nominaverunt,
id. Rep. 2, 28, 50;after disserere: tu mihi videris utrumque facturus,
id. ib. 2, 11, 22;after fingere: ut facit apud Platonem Socrates,
id. ib.:necesse erit uti epilogis, ut in Verrem Cicero fecit,
Quint. 6, 1, 54:qui dicere ac facere doceat,
id. 2, 3, 11:faciant equites,
Juv. 7, 14; Liv. 42, 37, 6:petis ut libellos meos recognoscendos curem. Faciam,
Plin. Ep. 4, 26, 1; 5, 1, 4 et saep. (cf. the use of facio, as neutr., to resume or recall the meaning of another verb, v. II. E. infra; between that use and this no line can be drawn).In partic.1.With a double object, to make a thing into something, to render it something:2.senatum bene firmum firmiorem vestra auctoritate fecistis,
Cic. Phil. 6, 7, 18:te disertum,
id. ib. 2, 39 fin.:iratum adversario judicem,
id. de Or. 1, 51, 220:heredem filiam,
to appoint, constitute, id. Verr. 2, 1, 43, § 111:aliquem regem,
Just. 9, 6:aliquem ludos,
Plaut. Aul. 2, 2, 75:aliquem absentem rei capitalis reum,
Cic. Verr. 2, 2, 38, § 93:animum dubium,
id. de Imp. Pomp. 10, 27:injurias irritas,
id. Verr. 2, 2, 26, § 63:vectigalia sibi deteriora,
Caes. B. G. 1, 36, 4:hi consules facti sunt,
Cic. de Sen. 5, 14:disciplina doctior facta civitas,
id. Rep. 2, 19:di ex hominibus facti,
id. ib. 2, 10; cf.:tua virtute nobis Romanos ex amicis amicissimos fecisti,
Sall. J. 10, 2.—In pass.:quo tibi sumere depositum clavum fierique tribuno?
to become a tribune, Hor. S. 1, 6, 25.—to value, esteem, regard a person or thing in any manner (like the Engl. make, in the phrase to make much of).—Esp. with gen. pretii:3.in quo perspicere posses, quanti te, quanti Pompeium, quem unum ex omnibus facio, ut debeo, plurimi, quanti Brutum facerem,
Cic. Fam. 3, 10, 2:te quotidie pluris feci,
id. ib. 3, 4, 2:voluptatem virtus minimi facit,
id. Fin. 2, 13, 42:dolorem nihili facere,
to care nothing for, to despise, id. ib. 27, 88:nihili facio scire,
Plaut. Pers. 2, 2, 42:negat se magni facere, utrum, etc.,
Quint. 11, 1, 38:parum id facio,
Sall. J. 85, 31: si illi aliter nos faciant quam aequum sit. Plaut. Stich. 1, 1, 43.—With gen., to make a thing the property of a person, subject it to him: omnia, quae mulieris fuerunt, viri fiunt, Cic. Top. 4, 23.—Esp.: facere aliquid dicionis alicujus, to reduce to subjection under a person or power:4.omnem oram Romanae dicionis fecit,
Liv. 21, 60, 3:dicionis alienae facti,
id. 1, 25, 13; 5, 27, 14; cf.: ut munus imperii beneficii sui faceret, to make it ( seem) his own bounty, Just. 13, 4, 9:ne delecto imperatore alio sui muneris rempublicam faceret,
Tac. A. 15, 52.—To represent a thing in any manner, to feign, assert, say. —Constr. with acc. and adj. or part., or with acc. and inf.(α).Acc. and part.:(β).in eo libro, ubi se exeuntem e senatu et cum Pansa colloquentem facit,
id. Brut. 60, 218:Xenophon facit... Socratem disputantem,
id. N. D. 1, 12, 31; cf.:ejus (Socratis) oratio, qua facit eum Plato usum apud judices,
id. Tusc. 1, 40 fin. al.—Acc. and inf.:(γ).qui nuper fecit servo currenti in via decesse populum,
Ter. Heaut. prol. 31:fecerat et fetam procubuisse lupam,
Verg. A. 8, 630; cf. Ov. M. 6, 109, v. Bach ad h. l.:poetae impendere apud inferos saxum Tantalo faciunt,
Cic. Tusc. 4, 16, 35:quem (Herculem) Homerus apud inferos conveniri facit ab Ulixe,
id. N. D. 3, 16, 41:Plato construi a deo mundum facit,
id. ib. 1, 8, 19:Plato Isocratem laudari fecit a Socrate,
id. Opt. Gen. 6, 17; id. Brut. 38, 142:M. Cicero dicere facit C. Laelium,
Gell. 17, 5, 1:caput esse faciunt ea, quae perspicua dicunt,
Cic. Fia. 4, 4, 8, v. Madv. ad h. l.—In double construction:5.Polyphemum Homerus cum ariete colloquentem facit ejusque laudare fortunas,
Cic. Tusc. 5, 39 fin. —To make believe, to pretend:6.facio me alias res agere,
Cic. Fam. 15, 18:cum verbis se locupletem faceret,
id. Fl. 20:me unum ex iis feci, qui, etc.,
id. Planc. 27, 65.—Hypothetically in the imper. fac, suppose, assume:7.fac, quaeso, qui ego sum, esse te,
Cic. Fam. 7, 23, 1; cf.:fac potuisse,
id. Phil. 2, 3, 5:fac animos non remanere post mortem,
id. Tusc. 1, 34, 82; 1, 29, 70:fac velit,
Stat. Ach. 2, 241:fac velle,
Verg. A. 4, 540.—In mercant. lang., to practise, exercise, follow any trade or profession:8.cum mercaturas facerent,
Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72:naviculariam,
id. ib. 2, 5, 18, §46: argentariam,
id. ib. 2, 5, 49, § 155; id. Caecin. 4, 10:topiariam,
id. Q. Fr. 3, 1, 2, § 5:haruspicinam,
id. Fam. 6, 18, 1:praeconium,
id. ib.; so,piraticam,
id. Post. Red. in Sen. 5, 11:medicinam,
Phaedr. 1, 14, 2.—In relig. lang., like the Gr. rhezein, to perform or celebrate a religious rite; to offer sacrifice, make an offering, to sacrifice:9.res illum divinas apud eos deos in suo sacrario quotidie facere vidisti,
Cic. Verr. 2, 4, 8, § 18:sacra pro civibus,
id. Balb. 24, 55:sacrificium publicum,
id. Brut. 14, 56.— Absol.:a sacris patriis Junonis Sospitae, cui omnes consules facere necesse est, consulem avellere,
Cic. Mur. 41, 90.—With abl.:cum faciam vitula pro frugibus,
Verg. E. 3, 77:catulo,
Col. 2, 22, 4.— Pass. impers.:cum pro populo fieret,
Cic. Att. 1, 13, 3:quibus diis decemviri ex libris ut fieret, ediderunt,
Liv. 37, 3, 5.—In gram., to make, form in inflecting:10.cur aper apri et pater patris faciat?
Quint. 1, 6, 13; so id. 14; 15; 27; cf.:sic genitivus Achilli et Ulixi fecit,
id. 1, 5, 63; 1, 6, 26:eadem (littera) fecit ex duello bellum,
id. 1, 4, 15.—In late Lat., (se) facere aliquo, to betake one's self to any place:11.intra limen sese facit,
App. 5, p. 159, 25;without se: homo meus coepit ad stelas facere,
Petr. 62:ad illum ex Libya Hammon facit,
Tert. Pall. 3.—Peculiar phrases.a.Quid faciam (facias, fiet, etc.), with abl., dat., or (rare) with de, what is to be done with a person or thing? quid hoc homine facias? Cic. Sest. 13, 29; id. Verr. 2, 2, 16, § 40:b.nescit quid faciat auro,
Plaut. Bacch. 2, 3, 100:quid tu huic homini facias?
Cic. Caecin. 11, 30; cf.:quid enim tibi faciam,
id. Att. 7, 3, 2: quid faceret huic conclusioni, i. e. how should he refute, etc., id. Ac. 2, 30, 96:quid facias illi?
Hor. S. 1, 1, 63:miserunt Delphos consultum quidnam facerent de rebus suis,
Nep. Them. 2: quid fecisti scipione? what have you done with the stick? or, what has become of it? Plaut. Cas. 5, 4, 6; cf. id. ib. 5, 4, 9.—In pass.:quid Tulliola mea fiet?
Cic. Fam. 14, 4, 3:quid illo fiet? quid me?
id. Att. 6, 1, 14:quid fiet artibus?
id. Ac. 2, 33, 107:quid mihi fiet?
Ov. A. A. 1, 536:quid de illa fiet fidicina igitur?
Plaut. Ep. 1, 2, 48: de fratre quid fiet? Ter. Ad. 5, 9, 39.— Absol.:quid faciat Philomela? fugam custodia claudit?
Ov. M. 6, 572:quid facerem? neque servitio me exire licebat, etc.,
Verg. E. 1, 41 al. —Fit, factum est aliquo or aliqua re, it happens to, becomes of a person or thing:(β).volo Erogitare, meo minore quid sit factum filio,
Plaut. Capt. 5, 1, 32:nec quid deinde iis (elephantis) factum sit, auctores explicant,
Plin. 8, 6, 6, § 17:quid eo est argento factum?
Plaut. Most. 3, 1, 106.—Hence,Esp., si quid factum sit aliquo, if any thing should happen to one (i. q. si quid acciderit humanitus), euphemistically for if one should die:c.si quid eo factum esset, in quo spem essetis habituri?
Cic. de Imp. Pomp. 20, 59; cf.:eum fecisse aiunt, sibi quod faciendum fuit,
Plaut. Poen. 5, 1, 23. —Ut fit, as it usually happens, as is commonly the case:d.praesertim cum, ut fit, fortuito saepe aliquid concluse apteque dicerent,
Cic. Or. 53, 177:queri, ut fit, incipiunt,
id. Verr. 2, 2, 23, § 56:dum se uxor, ut fit, comparat,
id. Mil. 10, 28:fecit statim, ut fit, fastidium copia,
Liv. 3, 1, 7.—Fiat, an expression of assent, so be it! very good! fiat, geratur mos tibi, Plaut. Ps. 1, 5, 146; id. As. 1, 1, 27; id. Am. 2, 2, 138; id. Most. 4, 3, 44 al.—e. 12.In certain phrases the ellipsis of facere is common, e. g. finem facere:II.Quae cum dixisset, Cotta finem,
Cic. N. D. 3, 40, 94; id. Fin. 4, 1 init. —With nihil aliud quam, quid alium quam, nihil praeterquam, which often = an emphatic Engl. only (but not in Cic.):Tissaphernes nihil aliud quam bellum comparavit,
Nep. Ages. 2:per biduum nihil aliud quam steterunt parati,
Liv. 34, 46; Suet. Caes. 20; id. Aug. 83; Liv. 2, 63; 4, 3; 3, 26.—So with nihil amplius quam, nihil prius quam, nihil minus quam, Liv. 26, 20; 35, 11; Suet. Dom. 3.Neutr.A.With adverbs, to do, deal, or act in any manner:B.recta et vera loquere, sed neque vere neque recte adhuc Fecisti umquam,
Plaut. Capt. 5, 2, 7;v. recte under rego: bene fecit Silius, qui transegerit,
Cic. Att. 12, 24, 1:seu recte seu perperam,
to do right or wrong, id. Quint. 8, 31:Dalmatis di male faciant,
id. Fam. 5, 11 fin.:facis amice,
in a friendly manner, id. Lael. 2, 9; cf.:per malitiam,
maliciously, id. Rosc. Com. 7, 21:humaniter,
id. Q. Fr. 2, 1, 1:imperite,
id. Leg. 1, 1, 4:tutius,
Quint. 5, 10, 68:voluit facere contra huic aegre,
Ter. Eun. 4, 1, 10: bene facere, to profit, benefit (opp. male facere, to hurt, injure), Ter. Ad. 5, 8, 25; 5, 7, 19; Plaut. Most. 3, 2, 22; id. Capt. 5, 2, 23; v. also under benefacio and benefactum.—Facere cum or ab aliquo, to take part with one, to side with one; and opp. contra (or adversus) aliquem, to take part against one:C.si respondisset, idem sentire et secum facere Sullam,
Cic. Sull. 13, 36; cf.:cum illo consulem facere,
id. Att. 6, 8, 2; and:secum consules facere,
id. Planc. 35, 86:auctoritatem sapientissimorum hominum facere nobiscum,
id. Caecin. 36, 104; cf.:rem et sententiam interdicti mecum facere fatebatur,
id. ib. 28, 79:cum veritas cum hoc faciat,
is on his side, id. Quint. 30, 91:commune est, quod nihilo magis ab adversariis quam a nobis facit,
id. Inv. 1, 48, 90:omnes damnatos, omnes ignominia affectos illac (a or cum Caesare) facere,
id. Att. 7, 3, 5:quae res in civitate duae plurimum possunt, eae contra nos ambae faciunt in hoc tempore,
id. Quint. 1, 1:neque minus eos cum quibus steterint quam adversus quos fecerint,
Nep. Eum. 8, 2:cum aliquo non male facere,
to be on good terms with, Ov. Am. 3, 762.—In late Lat. facere cum aliqua = vivere cum aliqua, to live in matrimony, to be married, Inscr. Orell. 4646. —D.Ad aliquid, alicui, or absol., to be good or of use for any thing; to be useful, of service:E.chamaeleon facit ad difficultatem urinae,
Plin. 22, 18, 21, § 46; Scrib. Comp. 122:ad talem formam non facit iste locus,
Ov. H. 16, 190; cf. id. ib. 6, 128; id. Am. 1, 2, 16 al.:radix coronopi coeliacis praeclare facit,
Plin. 22, 19, 22, § 48; so with dat., Plin. Val. 2, 1; Prop. 3 (4), 1, 20:facit autem commode ea compositio, quam, etc.,
Col. 7, 5, 7; 8, 17, 13:nec caelum, nec aquae faciunt, nec terra, nec aurae,
do not benefit me, Ov. Tr. 3, 8, 23:mire facit in peroratione confessio,
Quint. 11, 3, 173; 171; cf. with a subject-clause: plurimum facit, totas diligenter [p. 718] nosse causas, id. 6, 4, 8: ad aliquid or alicui signifies also to suit, fit:non faciet capiti dura corona meo,
Prop. 3, 1, 19; cf. Ov. H. 16, 189.—Like the Gr. poiein or dran, and the Engl. to do, instead of another verb (also for esse and pati):F.factum cupio (sc. id esse),
Plaut. Truc. 4, 4, 24:factum volo,
id. Bacch. 3, 3, 91; id. Most. 3, 2, 104:an Scythes Anacharsis potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates philosophi facere non potuerunt?
Cic. Tusc. 5, 32, 90:nihil his in locis nisi saxa et montes cogitabam: idque ut facerem, orationibus inducebar tuis,
id. Leg. 2, 1, 2; cf.:Demosthenem, si illa pronuntiare voluisset, ornate splendideque facere potuisse,
id. Off. 1, 1 fin.; and:cur Cassandra furens futura prospiciat, Priamus sapiens hoc idem facere nequeat?
id. Div. 1, 39, 85; so id. Ac. 2, 33, 107; id. Att. 1, 16, 13; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 2; Nep. Chabr. 3, 4; 4, 3 al.:vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno (here also with the case of the preceding verb),
Cic. Fin. 2, 24 fin. (v. Madv. ad h. l. p. 278):jubeas (eum) miserum esse, libenter quatenus id facit (i. e. miser est),
what he is doing, Hor. S. 1, 1, 64:in hominibus solum existunt: nam bestiae simile quiddam faciunt (i. q. patiuntur or habent),
Cic. Tusc. 4, 14; so,ne facias quod Ummidius quidam (= ne idem experiaris, ne idem tibi eveniat),
Hor. S. 1, 1, 94. —Facere omitted, especially in short sentences expressing a judgment upon conduct, etc.:1.at stulte, qui non modo non censuerit, etc.,
Cic. Off. 3, 27, 101.—Hence,factus, a, um, P. a.A.As adjective ante-class. and very rare:B.factius nihilo facit, sc. id, i. e. nihilo magis effectum reddit,
is no nearer bringing it about, Plaut. Trin. 2, 3, 6; cf. Lorenz ad loc.—Far more freq.,In the neutr. as subst.: factum, i ( gen. plur. factum, Enn. ap. Cic. Div. 1, 31, 66 Trag. 81), that which is done, a deed, act, exploit, achievement (syn.: res gestae, facinus).1.In gen.:2.depingere,
Ter. Phorm. 1, 5, 38:facere factum,
Plaut. Truc. 2, 7, 5; id. Mil. 3, 1, 139:dicta et facta,
Ter. Eun. 5, 4, 19; id. Heaut. 4, 5, 12:opus facto est,
id. Phorm. 4, 5, 4:ecquod hujus factum aut commissum non dicam audacius, sed, etc.,
Cic. Sull. 26, 72: meum factum probari abs te triumpho gaudio, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, A. 1;14, 9, 2: quod umquam eorum in re publica forte factum exstitit?
id. ib. 8, 14, 2:praeclarum atque divinum,
id. Phil. 2, 44, 114:egregium,
id. Fam. 10, 16, 2; id. Cael. 10, 23:factum per se improbabile,
Quint. 7, 4, 7; 6, 1, 22:illustre,
Nep. Arist. 2, 2; cf.:illustria et gloriosa,
Cic. Fin. 1, 11, 37:forte,
id. Att. 8, 14, 2:dira,
Ov. M. 6, 533:nefanda,
id. H. 14, 16 al.; but also with the adv.:recte ac turpiter factum,
Caes. B. G. 7, 80, 5; cf.:multa huius (Timothei) sunt praeclare facta sed haec maxime illustria,
Nep. Timoth. 1, 2;v. Zumpt, Gram. § 722, 2: dimidium facti, qui coepit, habet,
Hor. Ep. 1, 2, 40:quo facto aut dicto adest opus,
Plaut. Am. 1, 1, 15 et saep.:famam extendere factis,
Verg. A. 10, 468: non hominum video. non ego facta boum, doings, i. e. works, Ov. H. 10, 60.—In partic., bonum factum, like the Gr. agathê tuchê, a good deed, i. e. well done, fortunate (ante-class. and post-Aug.):* 2.bonum factum'st, edicta ut servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16; cf. id. ib. 44; cf.:hoc factum est optimum, ut, etc.,
id. Ps. 1, 2, 52:majorum bona facta,
Tac. A. 3, 40; cf. id. ib. 3, 65. —At the commencement of edicts, Suet. Caesar, 80; id. Vit. 14; Aur. Vict. Vir. Ill. 49, 17; Tert. Pudic. 1.—(But in the class. per. factum in this sense is a participle, and is construed with an adv.:bene facta,
Sall. C. 8, 5; id. J. 85, 5; Cic. Tusc. 2, 26, 64:recte, male facta,
id. Off. 2, 18, 62:male facto exigua laus proponitur,
id. Leg. Agr. 2, 2, 5; id. Brut. 43, 322; Quint. 3, 7, 13; cf. Krebs, Antibarb. p. 460).—facteon, a word jestingly formed by Cicero, after the analogy of the Greek, for faciendum: quare, ut opinor, philosophêteon, id quod tu facis, et istos consulatus non flocci facteon, Cic. Att. 1, 16, 13 Orell. N. cr. (for facteon, Ernesti has eateon). -
32 facio
făcĭo, ĕre, fēci, factum - impératif présent: fac/facite - face: forme archaïque employée surtout par Plaute et Térence. - futur simple: facie = faciam (Cato). - voir les formes archaïques: faxo, faxim. - voir la conjugaison du passif: fio, fieri, factus sum. - voir l'article fio. [st1]1 [-] faire, exécuter, effectuer, accomplir; agir, se conduire; faire que, faire en sorte que. - facere aliquid ex re: faire une chose avec une autre. - praedam ab hoste facere: faire du butin sur l’ennemi. - alicui non idem fecit, Cic.: n'en a-t-il pas usé ainsi avec qqn? - factus ad + acc.: fait pour. - facere ut: faire en sorte que (ut consécutif). - fac ut sciam ou fac sciam: fais en sorte que je sache. - face mittas, Ter.: aie soin d'envoyer. - facere hoc, ut: faire ceci, à savoir que (ut explicatif, développant hoc). - di faxint ne.... (faxim... = faciam...): fassent les dieux que... ne... pas. - avec adv.: agir, se comporter, se conduire. - facio libenter ut: il m'est bien agréable de. - bene (recte) facis quod: tu fais bien de. - facis tu quidem fraterne quod me hortaris: tu te conduis vraiment en bon frère en m'exhortant. - facis injuste si: tu commets une injustice si... - alicui bene (male) facere: se comporter bien (mal) à l’égard de qqn. - arroganter facit cum: il montre de la présomption en... - facere amice, Cic.: agir en ami. - homines captivos qui catenis vinciunt nimis stulte faciunt mea quidem sententia, Plaut. Men.: ceux qui tiennent enchaînés des captifs font une très grosse sottise, à mon avis. - factum optume: tant mieux. - in re plurimum facere: réussir très bien dans qqch. - mature facto opus est ( facto → participe neutre au lieu de l’inf.) il faut agir à temps. - facere ne + subj.: faire que ne... pas. - non possum facere quin, Cic.: je ne peux pas m'empêcher de. - facultatem recte judicandi alicui facere: donner à qqn la possiblilité de bien juger. - invitus feci: j'ai agi contre mon gré. - illum forma tremere facit, Ov.: ma beauté le fait trembler. - dictum ac factum: aussitôt dit aussitôt fait, sans délai. [st1]2 [-] faire, créer, produire, confectionner, façonner, construire, constituer, composer. - facere ova, Varr.: pondre des oeufs. - facere sobolem, Col.: avoir des petits. - facit grana malum, Col.: la pomme a des pépins. - facere statuam, Plin.: sculpter une statue. [st1]3 [-] procurer, causer, susciter, apporter, exciter. - impedimentum alicui facere: causer de l'embarras à qqn. - negotium facere: donner de l'embarras, causer des ennuis. - spem alicui facere: provoquer l’espoir de qqn. - facere insidias alicui, Nep.: tendre des embûches à qqn. - facere stomachum, Cic.: mettre en colère. - facere risum, Quint.: faire rire. [st1]4 [-] se procurer, acquérir, s'attirer. - facere praedam, Cic.: se procurer du butin. - facere omnia ad se, Petr.: tout tirer à soi. - facere manum, Cic.: ramasser une troupe. - facere nil sibi reliqui, Caes.: ne rien épargner - facere sibi fortunam, Liv.: être l'artisan de sa fortune. [st1]5 [-] souffrir (un dommage), éprouver, se trouver dans tel ou tel état. - facere damnum, detrimentum: subir une perte, un dommage. - facere jacturam, Cic.: supporter une perte. - bestiae simile quiddam faciunt, Cic.: les bêtes éprouvent quelque chose de semblable. [st1]6 [-] faire (remplaçant un verbe précédent). - an Scythes potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates facere non potuerunt? Cic.: quoi! un Scythe a pu mépriser l'argent, et nos compatriotes n'ont pu le faire? [st1]7 [-] instituer, nommer, faire, rendre (ordinairement avec un attribut); mettre dans tel ou tel état. - facere agricolam ducem: faire d’un laboureur un général. - aliquem reum facere: accuser qqn. - consulem aliquem facere: nommer qqn consul. - facere aliquem certiorem: informer qqn. - facere invisum, Hor.: rendre odieux. - facere de Italia Africam, Flor.: faire de l'Italie une seconde Afrique. - fecerant de servitute Romanos, Flor.: d'esclaves ils étaient devenus Romains. - senatum bene sua sponte firmum firmiorem fecistis, Cic. Phil. 6: le sénat, déjà ferme de lui-même, vous l'avez affermi encore plus. - facere palam, Nep.: rendre public, publier, divulguer. [st1]8 [-] juger d'un certain prix, estimer, priser. - facere + gén. de prix: faire cas de, estimer. - magni, (parvi) eum facio: je l’estime beaucoup (peu). - voluptatem virtus minimi facit: la vertu fait très peu cas du plaisir. - dolorem nihili facere: ne faire nullement cas de la douleur, dédaigner la douleur. - facere + gén. autre que le gén. de prix: cf. esse + gén. - omnia quae mulieris fuerunt, viri fiunt dotis nomine, Cic. Top. 4: tous les biens qui appartenaient à la femme passent au mari sous le nom de dot. - Asiam populi Romani facere: mettre l'Asie sous la dépendance du peuple romain. - facere aliquid dicionis alicujus: mettre qqch sous le pouvoir de qqn. - omnem oram usque ad Hiberum flumen Romanae dicionis fecit, Liv. 21: il soumit à l'empire romain toute la côte jusqu'à l'Ebre. [st1]9 [-] faire une supposition, simuler, feindre. - fac + prop. inf.: suppose que. - faciamus deos non esse, Cic.: supposons que les dieux n'existent pas. - exitium fac me meruisse, Ov.: suppose que j'aie mérité la mort. - Herculem Homerus conveniri facit ab Ulysse, Cic.: Homère feint qu'Hercule et Ulysse se rencontrent. - feci sermonem inter nos habitum, Cic.: j'ai fait croire à un entretien entre nous. - facio me alias res agere, Cic.: je fais semblant d'être occupé ailleurs (= d'être distrait). [st1]10 [-] pratiquer, exercer (un métier); faire un sacrifice, sacrifier. - facere medicinam: exercer la médecine. - facere argentariam, Cic.: exercer le métier de banquier, être banquier. - mercaturas facere: faire le commerce. - facere stipendia: être soldat, servir. - facere sacra, Cic.: faire un sacrifice. - facere (s.-ent. sacra) Junoni, Cic.: sacrifier à Junon. - dii facientes adjuvant, Varr.: les dieux sont propices à ceux qui les honorent. - facere alicui deo aliqua re: sacrifier à un dieu qqch [au moyen de qqch]. - facere agno: [faire (un sacrifice) avec un agneau] = offrir un agneau en sacrifice. - cum faciam vitulâ pro frugibus, Virg. B. 3: quand j'offrirai en sacrifice un veau au lieu des fruits de la terre. [st1]11 [-] parcourir (un espace); passer (un temps). - cursu quingenta stadia facere, Just.: faire cinq cents stades à la course. - paucissimos dies una fecimus, Sen.: nous avons passé très peu de jours ensemble. [st1]12 [-] être d'un parti, être pour, être contre. - facere contra (adversus) aliquem: être contre qqn. - facere cum (ab) aliquo: agir avec qqn, être pour qqn, être du parti de qqn. - veritas cum hoc facit, Quint.: la vérité est pour lui. [st1]13 [-] convenir, être bon pour, être utile, aller à. - facere ad aliquam rem (alicui rei): être bon (efficace) pour qqch ou convenir à qqch. - non male facere cum aliquo, Ov.: aller bien à qqn, s'accorder avec qqn. - plurimum facit totas diligenter nosse causas, Quint.: il est très utile de bien connaître l'ensemble des causes. [st1]14 [-] faire, présenter telle ou telle forme, présenter telle ou telle désinence. - paries facit ventrem, Dig.: le mur se bombe. - cur pater patris facit? Quint.: pourquoi pater fait patris? - facere + inf. ou part.: représenter, supposer, imaginer. - cum ariete colloquentem facere: représenter Polyphème s’entretenant avec un bélier. - Xenophon facit Socratem disputantem: Xénophon représente Socrate en train de discuter. - poetae impendere saxum Tantalo faciunt: les poètes représentent un rocher suspendu sur (la tête de) Tantale. - fecerat et viridi fetam Mavortis in antro procubuisse lupam, Virg. En. 8: Il avait représenté, couchée dans l'antre verdoyant de Mars, une louve qui venait d'avoir des petits. - Plato aedificari a deo mundum facit, Cic. N. D.: Platon imagine le monde construit par un dieu. [st1]15 [-] se rendre, aller (emploi non classique). - (se) facere aliquo: se rendre quelque part. - facere ad stelas, Petr. 62: se rendre du côté des stèles. - intra limen sese facit, Apul. M. 5, 2: il franchit le seuil.* * *făcĭo, ĕre, fēci, factum - impératif présent: fac/facite - face: forme archaïque employée surtout par Plaute et Térence. - futur simple: facie = faciam (Cato). - voir les formes archaïques: faxo, faxim. - voir la conjugaison du passif: fio, fieri, factus sum. - voir l'article fio. [st1]1 [-] faire, exécuter, effectuer, accomplir; agir, se conduire; faire que, faire en sorte que. - facere aliquid ex re: faire une chose avec une autre. - praedam ab hoste facere: faire du butin sur l’ennemi. - alicui non idem fecit, Cic.: n'en a-t-il pas usé ainsi avec qqn? - factus ad + acc.: fait pour. - facere ut: faire en sorte que (ut consécutif). - fac ut sciam ou fac sciam: fais en sorte que je sache. - face mittas, Ter.: aie soin d'envoyer. - facere hoc, ut: faire ceci, à savoir que (ut explicatif, développant hoc). - di faxint ne.... (faxim... = faciam...): fassent les dieux que... ne... pas. - avec adv.: agir, se comporter, se conduire. - facio libenter ut: il m'est bien agréable de. - bene (recte) facis quod: tu fais bien de. - facis tu quidem fraterne quod me hortaris: tu te conduis vraiment en bon frère en m'exhortant. - facis injuste si: tu commets une injustice si... - alicui bene (male) facere: se comporter bien (mal) à l’égard de qqn. - arroganter facit cum: il montre de la présomption en... - facere amice, Cic.: agir en ami. - homines captivos qui catenis vinciunt nimis stulte faciunt mea quidem sententia, Plaut. Men.: ceux qui tiennent enchaînés des captifs font une très grosse sottise, à mon avis. - factum optume: tant mieux. - in re plurimum facere: réussir très bien dans qqch. - mature facto opus est ( facto → participe neutre au lieu de l’inf.) il faut agir à temps. - facere ne + subj.: faire que ne... pas. - non possum facere quin, Cic.: je ne peux pas m'empêcher de. - facultatem recte judicandi alicui facere: donner à qqn la possiblilité de bien juger. - invitus feci: j'ai agi contre mon gré. - illum forma tremere facit, Ov.: ma beauté le fait trembler. - dictum ac factum: aussitôt dit aussitôt fait, sans délai. [st1]2 [-] faire, créer, produire, confectionner, façonner, construire, constituer, composer. - facere ova, Varr.: pondre des oeufs. - facere sobolem, Col.: avoir des petits. - facit grana malum, Col.: la pomme a des pépins. - facere statuam, Plin.: sculpter une statue. [st1]3 [-] procurer, causer, susciter, apporter, exciter. - impedimentum alicui facere: causer de l'embarras à qqn. - negotium facere: donner de l'embarras, causer des ennuis. - spem alicui facere: provoquer l’espoir de qqn. - facere insidias alicui, Nep.: tendre des embûches à qqn. - facere stomachum, Cic.: mettre en colère. - facere risum, Quint.: faire rire. [st1]4 [-] se procurer, acquérir, s'attirer. - facere praedam, Cic.: se procurer du butin. - facere omnia ad se, Petr.: tout tirer à soi. - facere manum, Cic.: ramasser une troupe. - facere nil sibi reliqui, Caes.: ne rien épargner - facere sibi fortunam, Liv.: être l'artisan de sa fortune. [st1]5 [-] souffrir (un dommage), éprouver, se trouver dans tel ou tel état. - facere damnum, detrimentum: subir une perte, un dommage. - facere jacturam, Cic.: supporter une perte. - bestiae simile quiddam faciunt, Cic.: les bêtes éprouvent quelque chose de semblable. [st1]6 [-] faire (remplaçant un verbe précédent). - an Scythes potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates facere non potuerunt? Cic.: quoi! un Scythe a pu mépriser l'argent, et nos compatriotes n'ont pu le faire? [st1]7 [-] instituer, nommer, faire, rendre (ordinairement avec un attribut); mettre dans tel ou tel état. - facere agricolam ducem: faire d’un laboureur un général. - aliquem reum facere: accuser qqn. - consulem aliquem facere: nommer qqn consul. - facere aliquem certiorem: informer qqn. - facere invisum, Hor.: rendre odieux. - facere de Italia Africam, Flor.: faire de l'Italie une seconde Afrique. - fecerant de servitute Romanos, Flor.: d'esclaves ils étaient devenus Romains. - senatum bene sua sponte firmum firmiorem fecistis, Cic. Phil. 6: le sénat, déjà ferme de lui-même, vous l'avez affermi encore plus. - facere palam, Nep.: rendre public, publier, divulguer. [st1]8 [-] juger d'un certain prix, estimer, priser. - facere + gén. de prix: faire cas de, estimer. - magni, (parvi) eum facio: je l’estime beaucoup (peu). - voluptatem virtus minimi facit: la vertu fait très peu cas du plaisir. - dolorem nihili facere: ne faire nullement cas de la douleur, dédaigner la douleur. - facere + gén. autre que le gén. de prix: cf. esse + gén. - omnia quae mulieris fuerunt, viri fiunt dotis nomine, Cic. Top. 4: tous les biens qui appartenaient à la femme passent au mari sous le nom de dot. - Asiam populi Romani facere: mettre l'Asie sous la dépendance du peuple romain. - facere aliquid dicionis alicujus: mettre qqch sous le pouvoir de qqn. - omnem oram usque ad Hiberum flumen Romanae dicionis fecit, Liv. 21: il soumit à l'empire romain toute la côte jusqu'à l'Ebre. [st1]9 [-] faire une supposition, simuler, feindre. - fac + prop. inf.: suppose que. - faciamus deos non esse, Cic.: supposons que les dieux n'existent pas. - exitium fac me meruisse, Ov.: suppose que j'aie mérité la mort. - Herculem Homerus conveniri facit ab Ulysse, Cic.: Homère feint qu'Hercule et Ulysse se rencontrent. - feci sermonem inter nos habitum, Cic.: j'ai fait croire à un entretien entre nous. - facio me alias res agere, Cic.: je fais semblant d'être occupé ailleurs (= d'être distrait). [st1]10 [-] pratiquer, exercer (un métier); faire un sacrifice, sacrifier. - facere medicinam: exercer la médecine. - facere argentariam, Cic.: exercer le métier de banquier, être banquier. - mercaturas facere: faire le commerce. - facere stipendia: être soldat, servir. - facere sacra, Cic.: faire un sacrifice. - facere (s.-ent. sacra) Junoni, Cic.: sacrifier à Junon. - dii facientes adjuvant, Varr.: les dieux sont propices à ceux qui les honorent. - facere alicui deo aliqua re: sacrifier à un dieu qqch [au moyen de qqch]. - facere agno: [faire (un sacrifice) avec un agneau] = offrir un agneau en sacrifice. - cum faciam vitulâ pro frugibus, Virg. B. 3: quand j'offrirai en sacrifice un veau au lieu des fruits de la terre. [st1]11 [-] parcourir (un espace); passer (un temps). - cursu quingenta stadia facere, Just.: faire cinq cents stades à la course. - paucissimos dies una fecimus, Sen.: nous avons passé très peu de jours ensemble. [st1]12 [-] être d'un parti, être pour, être contre. - facere contra (adversus) aliquem: être contre qqn. - facere cum (ab) aliquo: agir avec qqn, être pour qqn, être du parti de qqn. - veritas cum hoc facit, Quint.: la vérité est pour lui. [st1]13 [-] convenir, être bon pour, être utile, aller à. - facere ad aliquam rem (alicui rei): être bon (efficace) pour qqch ou convenir à qqch. - non male facere cum aliquo, Ov.: aller bien à qqn, s'accorder avec qqn. - plurimum facit totas diligenter nosse causas, Quint.: il est très utile de bien connaître l'ensemble des causes. [st1]14 [-] faire, présenter telle ou telle forme, présenter telle ou telle désinence. - paries facit ventrem, Dig.: le mur se bombe. - cur pater patris facit? Quint.: pourquoi pater fait patris? - facere + inf. ou part.: représenter, supposer, imaginer. - cum ariete colloquentem facere: représenter Polyphème s’entretenant avec un bélier. - Xenophon facit Socratem disputantem: Xénophon représente Socrate en train de discuter. - poetae impendere saxum Tantalo faciunt: les poètes représentent un rocher suspendu sur (la tête de) Tantale. - fecerat et viridi fetam Mavortis in antro procubuisse lupam, Virg. En. 8: Il avait représenté, couchée dans l'antre verdoyant de Mars, une louve qui venait d'avoir des petits. - Plato aedificari a deo mundum facit, Cic. N. D.: Platon imagine le monde construit par un dieu. [st1]15 [-] se rendre, aller (emploi non classique). - (se) facere aliquo: se rendre quelque part. - facere ad stelas, Petr. 62: se rendre du côté des stèles. - intra limen sese facit, Apul. M. 5, 2: il franchit le seuil.* * *Facio, facis, feci, factum, facere. Faire.\Facit hoc argentum. Plaut. Argent est cause de cela.\Factum, in responsione. Terent. - dic mihi, Aufugistin'? C. hera, factum. Il est ainsi, Ouy.\A se aliquid facere. Cic. De soymesme.\Facere ab aliquo. Cic. Faire pour aucun, Servir au propos d'aucun.\Facit ad difficultatem vrinae. Plin. Sert quand on ne peult pisser, Est bon et pertinent pour faire uriner.\Non facit ad stomachum haec res. Mart. Ne plaist point.\Ad vnguem factus homo. Horat. Parfaict en toutes choses.\Facere abortum. Plin. Avorter.\Quae res mox acorem facit. Columel. Faict aigrir.\Accessionem facere dicuntur hostes. Plancus ad Ciceronem. S'accroistre et multiplier.\Adiutorium in aliquam rem. Suet. Aider à faire quelque chose.\Facite adsitis domi. Terent. Faites que soyez en la maison.\Adulterium. Gellus. Commettre adultere.\AEgre alicui facere. Terent. Faire fascherie.\AEqui boni. Terent. Prendre en bien, En bonne partie.\AEs alienum. Liu. S'endebter, Faire des debtes.\AEstimationem. Caesar. Priser et estimer.\Alienationem. Cic. S'estranger.\Ambitus circa rem aliquam. Liu. Tournoyer à l'entour, Faire grandes virevoustes et tournoyements.\Facis amice: sed, vt mihi videris, non recte. Cic. Tu fais en ami.\Animum alicui facere. Liu. Bailler courage, Encourager.\Animos facere alicui in aliquem. Ouid. L'enorgueillir et faire fier.\Faciunt animos diuitiae. Liu. Elles enflent le coeur de l'homme, et enorgueillissent.\Apertum aliquid facere alicui. Lucret. Declarer.\Ardorem animis. Liu. Enflammer, Allumer.\Ascensionem ad locum aliquem. Plaut. Monter.\Assulas foribus. Plaut. Rompre les portes et briser.\Aucupium auribus. Plaut. Escouter, Prester l'oreille.\Audaciam hosti. Liu. Bailler audace et hardiesse.\Auritum populum. Plaut. Faire que le peuple se taise et escoute.\Authoritatem. Cic. Bailler grande authorité et opinion.\Auxilia mercede facere. Tacit. Aider pour l'argent.\Facere se bardum. Plaut. Contrefaire le lourdault et le sot.\Bene fecit Silius, qui transegerit. Cic. Il a bien faict.\Sibi bene facere. Plaut. Prendre du bon temps.\Bustum. Cic. Faire des funerailles.\Cadauer. Apuleius. Tuer aucun.\Caedem. Cic. Faire meurtre.\Calorem. Plin. Esmouvoir une chaleur.\Capitale facere dicuntur leges. Plin. Digredi via, capitale leges fecere. Les loix ont defendu cela sur peine de la teste.\Caput facere dicuntur folia herbae. Plin. Fructifier et grener.\Castra. Cic. Camper, Asseoir le camp, Faire un fort.\Caulem. Columel. Jecter hors et produire sa tige.\Cautionem. Caesar. Le rendre plus fin et advisé.\Se celerem. Plaut. Se haster.\Censuram vini in epulas regis. Plin. Faire la preuve et l'essay du vin, Gouster et taster.\Certamen. Liu. Mettre noise entre quelque gens.\Quid patrum et plebis certamen facimus? Liu. Pourquoy mettons nous noise entre les Senateurs et le menu peuple?\Certiorem. Cic. Acertener, Advertir au vray.\Clamores. Cic. Exciter le peuple à s'escrier par admiration.\Classem. Caes. Faire une multitude de navires.\Coenam alicui. Plin. iunior. Luy donner à soupper.\Coenas cum aliquo. Cic. Prendre ses repas avec aucun.\Cognomen colli. Liu. Surnommer.\Commentarios. Caes. Faire registres.\Commercium sermonum. Liu. Iam per longinquitatem belli commercio sermonum facto. Apres que par la longueur de la guerre qu'ils avoyent eu ensemble, ils commencerent à entendre le langage les uns des aultres.\Commutationem rerum facere. Caes. Magna erat rerum facta commutatio. Les choses estoyent fort changees.\Compendium. Plaut. Si ad saxum quod capessit, ea deorsum cadit, errationis fecerit compendium. Elle se fourvoyera moins.\Vt faciam praeconis compendium. Plaut. Que je respargne un crieur qu'il me fauldroit avoir.\Paululum sui compendii. Cic. Faire quelque peu de son prouffit.\Compotem votorum. Plin. iunior. Accorder à aucun ce qu'il demande et requiert.\Conceptum. Columel. Concevoir.\Concilia. Liu. Faire assemblees.\Concitationes. Caes. Faire des esmeutes.\Concursum. Caes. Quand plusieurs courent quelque part ensembleement et à la foule.\Confidentem. Plaut. Enhardir.\Confidenter. Plaut. Faire hardiment, et avec grande asseurance.\Coniecturam. Cic. Deviner, Conjecturer.\Coniecturam de odore. Plaut. Deviner par l'odeur que ce peult estre.\Coniecturam facere de moribus alicuius. Plin. iunior. Deviner quels sont ses meurs.\Coniecturam ex re aliqua. Terent. Quantum ex ipsa re coniecturam fecimus. Selon que nous avons peu deviner et estimer par la chose.\Quum coniecturam egomet mecum facio. Plaut. Selon que je peuls penser et estimer.\Conquisitionem. Liu. Faire une recherche.\Consilium. Liu. Donner conseil et advis.\Consilio alterius. Plaut. Faire par son conseil, Suyvre son conseil.\Consuetudinem alicui cum altero. Cic. Estre moyen que l'un hante fort l'autre.\Consulem. Cic. Creer.\Contentionem alicuius rei. Cic. Debatre quelque chose par parolles.\Controuersiam. Liu. Mettre en doubte ou en debat et different.\Controuersiam alicui de re aliqua. Sene. Debatre contre aucun.\Contumeliam. Plaut. Faire oultrage, Oultrager aucun.\Conuitium. Cic. Injurier.\Copiam argenti alicui facere. Plaut. Luy prouvoir d'argent, Luy en faire recouvrer.\Sui copiam facere. Plin. iunior. Donner audience aux gens, et les laisser parler à soy.\Copiam consilii sui. Cic. Recevoir et ouir un chascun qui veult venir demander conseil, et luy donner.\Quod maxime cupiebas, eius copiam feci tibi. Plautus. Je t'ay faict jouir de ce que tu desirois.\Copiam facere, pro Facere potestatem. Liu. Donner congé de faire quelque chose, Permettre.\Factum culpa illius. Terent. Ce a esté par sa faulte.\Cum aliquo facere. Cic. Faire et tenir pour luy, Luy favoriser, Tenir son parti.\Cum aliquo facere, et idem sentire. Cic. Estre de son opinion et advis.\Facit cum hoc veritas. Ci. La verité est pour luy, ou fait pour luy.\Curiam facere. Plin. Bastir un palais, ou une sale, où le senat se puisse assembler.\Facere damnum. Plaut. Recevoir dommage, Faire perte.\De consilio alterius facere. Cic. Par le conseil d'autruy.\De sententia alicuius. Ci. A son adveu et selon sa fantasie et opinion.\Deditionem alicuius hosti facere. Liu. Le livrer entre les mains de son ennemi.\Deditionem ad hostem. Quintil. Se rendre à la merci de son ennemi.\Deditione facta. Caes. Apres qu'on se fut rendu.\Delectum studiorum. Quintil. Eslire.\Delectum militum. Caes. Choisir, Faire eslite de gens de guerre.\Here facis delicias. Plaut. Tu te jases, mocques, ou gaudis.\Nimias delicias facis. Plaut. Tu es trop plaisant, Tu fais trop d'esbats.\Nimis es morosus. Tu es trop potieux, Il te fault trop de choses.\Descensionem. Liu. Descendre des navires sur la terre, Prendre terre.\Desyderium alicuius. Liu. Faire qu'on desire et regrette aucun.\Detrimentum. Cic. Recevoir dommage.\Dicta. Ouid. Faire ce qu'on a promis.\Differentias faciunt et folia. Plin. Font la difference.\Auro dignitatem per annulos fecit. Plin. Donna authorité à l'or.\Discrimen. Plin. Faire difference.\Diuiduum. Terent. Partir, Diviser.\Diuitias ex re aliqua. Plaut. S'enrichir.\Dulcedinem. Senec. Engendrer une doulceur.\Duritias facere. Plin. Faire et engendrer des duretez.\Emolumentum. Cic. Faire ou porter prouffit.\Errorem. Cic. Faire saillir ou errer.\Eruptionem. Caes. Faire une saillie sur les ennemis.\Ex animo. Terent. Faire de courage, Naifvement.\Ex necessitate. Plin. iunior. Par necessité et contraincte.\Excidionem oppido. Plaut. Le destruire.\Excursiones in agrum hostilem. Liu. Faire des courses.\Exempla faciam in te. Plaut. Je te puniray en telle sorte, que les autres y prendront exemple.\Exercitum. Plin. iunior. Assembler une armee.\Exitum. Senec. Petens vt viderent, quem admirator auri exitum faceret. Quelle fin faisoit celuy qui, etc. Quelle seroit la fin de celuy qui, etc.\Expectationem. Cic. Mettre en attente.\Expeditum ex impedito. Plaut. Despestrer et delivrer aucun.\Fac esse. Cic. Pren le cas qu'ainsi soit.\Facite hoc meum consilium, legiones nouas non improbare. Cic. Prenez le cas que, etc.\Me fac posse tuto, multi etiam hortantur, num etiam honesté? Cic. Pren le cas que je le puisse sans danger.\Facere parentes et liberos extraneos. Plin. iunior. Estrangier et faire separation d'entre les peres et les enfans.\Facere facile. Plaut. Faire aiseement et facilement.\Factu facile. Terent. Aisé à faire.\- fecisti hercle facetias, quum hoc donauisti Dono tuum seruum. Plaut. Tu m'as faict rire.\Facultatem. Cic. Permettre, Donner povoir et congé.\Famam. Quintil. Bailler bruit.\Familiam vnam. Terent. Assembler deux maisons en une.\Fidem. Cic. Faire foy, Faire que aucun nous croye.\Fides verbis tuis non fit. Quintil. On ne te croit pas, On n'adjouste point de foy à tes parolles.\Finem facere. Cic. Faire fin, Finer, Desister, Se deporter de faire quelque chose.\Foedus. Plaut. Faire alliance.\Formidinem facere. Tacit. Faire paour.\Fortiter facere. Quintil. Faire quelque acte de prouesse.\Facere et parare magnam fortunam. Liu. Dresser ses affaires en sorte qu'elles se portent bien, Se dresser un bon heur.\Fraudem legi. Plaut. Liu. En gardant les mots contrevenir au sens de la loy.\Frugem. Plaut. Prouffiter, Gaigner.\Fugam. Plaut. S'enfuir.\Funus alicui. Cic. Faire ses obseques et funerailles.\Funus prandio. Plaut. Manger tout le disner.\Furta. Cic. Desrobber.\Gloriam alicui. Plin. iunior. Le mettre en bruit et reputation.\Gradum. Cic. Marcher.\Gradum ad aliquid. Quintil. S'arrester à faire quelque chose petite et basse pour parvenir à plus grande.\Gradum. Liu. S'advancer en quelque chose, et avoir ja gaigné un poinct de ce où on veult parvenir.\Maioribus in Africam ex hac prouincia gradus imperii factus est. Cice. Ce fut le degré par où noz ancestres monterent et parvindrent jusques à conquester Afrique.\Gratiam facere. Suet. Donner congé, Permettre.\Gratiam iusiurandi. Plaut. Suet. Tenir aucun quicte de son serment, tout ainsi que s'il avoit juré, et ne le faire point jurer, Dispenser du serment.\Bononiensibus gratiam fecit coniurandi cum tota Italia pro partibus suis. Suet. Il les quicta et dispensa, et leur permist de, etc. Il leur donna congé et liberté de, etc.\Gratiam delicti. Sallust. Faire grace, Pardonner.\Gratiam legis. Bud. Dispenser de la loy.\Gratulationem ad omnia deorum templa nomine alicuius facere. Cic. Remercier Dieu.\Gratum. Cic. Faire chose aggreable.\Grauidam facere. Plaut. Engrossir une femme.\Haeredem facere. Cic. Faire son heritier.\Haesitationem alicui. Plinius iunior. Le mettre en doubte, Le faire doubter.\Halitum iucundiorem. Plin. Faire bonne haleine et doulce.\Se hilarum. Terent. Faire joyeuse chere, Se resjouir.\Hilarem. Plin. Glans fagea suem hilarem facit. L'engresse, Le fait gras et en bon poinct.\Honeste facere. Quintil. Faire acte d'honnesteté.\Hospitium. Cic. Faire alliance d'hospitalité avec aucun.\Hostilia. Pli. iun. Faire toutes les cruautez que font les ennemis.\Facere iacturam. Plin. iunior. Recevoir perte et dommage.\Iacturam gloriae. Cic. Perdre sa gloire.\Iacturam in vnius mulierculae animula. Sulpitius ad Ciceronem. Avoir perte.\Iactus facere. Hirt. Jecter, Faire jectees.\Impensam et impensas. Cic. Faire despense, Despendre.\Impensas in stipendia militum. Liu. Contribuer pour la soulde des gensdarmes.\Imperata. Caes. Faire ce qui nous est commandé, Obeir.\Imperium. Plin. Eslever, Bastir, Mettre sus, ou Fonder et conquester.\Impetum. Cic. Venir impetueusement et de grand roideur contre quelque chose, et de toute sa force par mal talent.\Impressionem. Caesar. Idem. Quand plusieurs ensemble font un effort.\In ambiguo facere. Plin. Mettre en doubte, Faire doubteux.\Incendia facere. Caes. Mettre le feu, Faire des feuz.\Incertum. Liu. Rendre incertain, Mettre en doubte.\Incursionem in agrum Romanum. Liu. Un exploict de guerre, Une course.\Facite indicium, siquis vidit, siquis eam abstulit. Plaut. Enseignez moy si aucun, etc.\Inducias. Liu. Faire treves.\Infamem facere aliquem. Terent. Luy bailler mauvais bruit.\Initium facere. Cic. Commencer.\Iniuriam. Cic. Faire injure, Faire desplaisir et tort à aucun, Luy porter dommage.\Insidias. Cic. Espier aucun et guetter.\Insomnia. Plin. Faire resver.\Intercapedinem scribendi. Cic. Faire intermission d'escrire.\Intercessiones. Gellius, Tribuni plebis antiquitus creati faciendis intercessionibus. Les Tribuns furent creez à Rome pour se opposer et empescher que les grans Magistrats ne foulassent le commun populaire, ou pour se opposer et empescher les procedures des autres officiers qui leur sembleroyent contre la Republique.\Interuallum. Varro. Liu. Faire une pause.\Introitum. Colum. Entrer.\Inuidiam alicui. Liu. Mettre aucun en la male grace d'un autre.\Iratum aliquem alteri. Cic. L'irriter contre aucun.\Irruptionem. Cice. Quand ceulx de dehors et ennemis font une course et saillie sur ceulx de dedens.\Iter. Cic. Aller, Cheminer.\Iter pedibus. Cic. Aller à pied.\Iudicatum. Cic. Satisfaire et obeir à la sentence.\Iudicem. Plin. iunior. Faire juge aucun de quelque different.\Iudicium. Cic. Juger.\Iugulationem magnam. Hirtius. Copper la gorge à beaucoup de gens, Faire grande tuerie.\Iuramentum. Senec. Jurer.\Ius. Liu. Donner permission, Bailler povoir et puissance.\Iussa. Ouid. Plin. Faire ce qu'on nous commande.\Iusta alicui. Cic. Appaiser l'ame et l'esprit d'aucun trespassé qui n'estoit à repos, comme croyent les fols gentils.\Eos nunc laetantes faciam aduentu meo. Plaut. Je les esjouiray.\Lapidationes. Cic. Jecter force pierres.\Largitionem, siue largitiones. Cic. Faire largesse.\Legibus facere. Terent. Selon les loix.\Lites. Terent. Faire noise.\Lex quae litem faciat. Quintil. La loy dont vient et se meut le doubte.\Litem suam facere, Faire son propre faict de la cause d'un autre. Gellius, Litem meam absens facere nolui.\Longius aliquid exemplis facere. Cic. Prolonger.\Lucrum. Plaut. Gaigner.\Facere aliquantum lucri argenti. Plaut. Gaigner argent.\Ludos facere. Plaut. Se mocquer et gaudir d'aucun.\Ludos facere. Cic. Faire des jeux publiques.\Amor fecit maciem. Ouid. A amaigri.\Maculas. Plin. Maculer, Tacher.\Neque quid velim, neque nolim, facitis magni pessumae. Plaut. Il ne vous en chault gueres, Vous n'en faites compte.\Te semper maximi feci. Terent. J'ay tousjours tenu grand compte de toy, et t'ay fort estimé et prisé.\Manum. Cic. Faire amas de gens et assemblees.\Manu factum. Lucret. Faict à la main.\Matres facere. Ouid. Engrossir des femmes.\Facit mecum. Cic. Il est de mon opinion.\Memoriam tristem. Liu. Faire la memoire desplaisante et ennuyeuse.\Mentionem. Plaut. Faire mention.\Mercaturam. Cic. Demener marchandise, Mener train de marchandise.\Messem. Columel. Moissonner.\Minoris facere. Cic. Moins estimer.\Missa haec faciamus. Terent. Laissons cela, N'en parlons plus.\Me missum face. Terent. Laisse moy aller.\Missum facere legiones ad aliquem. Cn. Magnus. Envoyer.\Modum. Cic. Tenir mesure.\Quum modum irae nullum faceret. Liu. Voyant qu'ils ne s'appaisoit aucunement, et ne faisoit fin à son courroux.\Neque suum cuique ius modum faciebat. Liu. Il n'y avoit nul à qui sont droict servit de contentement, et qui se contentast de ce qu'il luy appartenoit.\Modos. Terent. Cic. Chanter.\Tantum nauis vna capta momenti fecit ad dilationem imminentis Romanis belli. Liu. Elle fut de si grande consequence.\Moram. Plin. iunior. Targer.\Ille se affirmare postero die, moram nullam esse facturum. Cic. Qu'il n'arresteroit point.\Nec hostes moram dimicandi fecerunt. Liu. Attargerent le combat, Retarderent.\Morem sibi. Liu. S'introduire une coustume, S'accoustumer.\Mortem. Columel. Faire mourir.\Motus. Liu. Faire esmotion et trouble.\Multam. Gell. Encourir une peine indicte.\Multam facere, pro Dicere. Cato. Faire commandement de payer aucune amende, Condemner à l'amende.\Munditias. Cato. Nettoyer.\Mutuum cum altero. Plaut. Luy faire le pareil.\Naturam alicuius rei sibi facere. Quintil. S'accoustumer tant à quelque chose, qu'elle nous soit comme naturelle.\Naufragium. Cic. Perdre sa navire par tempeste.\Naufragium gloriae, per metaphoram, pro Gloriam amittere. Cic. Perdre son honneur acquis.\Negotium alicui facere. Quintil. Luy faire ennui et fascherie, Le harceler.\Sed si te aequo animo ferre accipiet, negligentem feceris. Terent. Tu feras qu'il ne luy en chauldra.\Nihili. Cic. N'estimer en rien, N'en tenir compte.\Nobilem. Plin. Donner bruit.\Nomen. Plaut. Nommer, Bailler nom.\Nomen alicui. Liu. Donner bruit et renom.\Nomina facere. Cic. S'obliger envers aucun de certaine somme, sans ce que celuy qui s'oblige en touche aucun denier.\Nomen cum vineis facere. Colum. Compter à ses vignes l'argent qu'on employe pour les facons avec esperance de le recouvrer, ensemble du prouffit par dessus.\Non facio qui sis, qui nonsis, floccum. Plaut. Il n'en m'en chault qui tu sois, ou ne sois pas.\Notum facere. Plin. iunior. Faire à scavoir, Signifier.\Obnoxium sibi aliquem. Plaut. L'asservager et assubjectir à nous et à faire nostre plaisir.\Obsidium. Plaut. Assieger, Tenir le siege devant une ville.\Facito opulentum obsonium. Plaut. Appreste force viande.\Fit mihi obuiam. Terent. Je le rencontre.\Odium vitae facere. Plin. Faire enhair sa vie.\Officium suum. Terent. Faire son office et debvoir.\Officia alicui. Gell. Luy faire honneur et plaisir.\Factum oportuit. Plaut. Il devroit desja estre faict.\Optionem. Cic. Bailler le choix.\Opus. Terent. Travailler, Labourer.\Orbes facere. Sallust. Se mettre en rond. Vide ORBIS.\Otium. Virg. Mettre aucun à repos, Le mettre à son aise, Donner le loisir. \ Oua. Varro. Pondre.\Facere pactiones cum aliquo. Ci. Traicter et convenir avec aucun.\Palam aliquid facere. Cic. Publier.\Par. Plaut. Faire raison.\Non par videtur facere. Plaut. Il ne fait pas honnestement et selon que raison le requiert.\Feceris par tuis caeteris factis, patrem Tuum si percoles. Plaut. Tu seras chose convenante.\Cum influentibus negotiis paria fecisti. Plin. iunior. Tu as travaillé selon que tes affaires le requeroyent, Tu as satisfaict.\Paria facere. Cic. Egualiser, Egualer, Faire tout un.\Haec negotiatio curam villici auocat, nec vnquam patitur eum cum rationibus domini paria facere. Colum. L'empesche de faire la besongne si bien qu'elle revienne et se rapporte au compte de son maistre, Qu'il en rende compte entier.\- vtinam esset mihi Pars aequa amoris tecum, ac pariter fieret, vt Aut hoc tibi doleret itidem, vt mihi dolet: Aut ego isthuc abs te factum nihili penderem. Terent. Qu'il nous fust de mesme à l'un et à l'autre, ou qu'il t'en despleust autant qu'à moy, ou que je ne le prinsse non plus à cueur que toy.\Partes. Cic. Partir.\Participem consilii sui. Plaut. Communiquer son secret.\Partum. Plin. Produire.\Parui facere. Plaut. Peu estimer.\Pausam. Plautus, Ego pausam feci. Je m'en deportay.\Pecuariam facere. Sueton. Faire mestier de gouverner et nourrir du bestiail.\Peculatum. Plaut. Voller aucun, Piller et desrober.\Pecuniam. Cic. Gaigner et amasser argent.\Periculum. Liu. Faire preuve, Esprouver, Essayer.\Periculum ex aliis facere. Terent. Prendre exemple sur autruy.\- fac periculum in literis, Fac in palaestra. Teren. Esprouve le aux lettres et à la luicte.\Periculum legionum facere. Caesar. Les mettre en espreuve.\Permutationem cum aliquo. Cic. Faire eschange.\Perspicua sua consilia facere. Cic. Les descouvrir et donner à congnoistre.\Pestilentiam. Colum. Engendrer la peste.\Pili non facere. Catul. N'estimer à la valeur d'un poil.\Piraticam facere. Cic. Estre pirate et escumeur de mer.\Plagam. Cic. Blesser, Navrer.\Planum. Cic. Oster tout destourbier qui empesche qu'on ne congnoisse la verité, Monstrer clerement et evidemment.\In omni parte huiusce officii plurimum facit, totas nosse causas. Quintil. Il sert de beaucoup.\Pluris siue plurimi facere. Cic. Plus ou fort estimer.\Facio pluris omnium hominum neminem. Cic. Il n'y a hommes que j'estime tant.\Minimum ponderis facit. Plin. Il poise le moins.\Potestatem. Cic. Bailler congé, Permettre, Donner povoir et puissance.\Potestatem quarundam literarum. Cic. Bailler certaines lettres à aucun, et les mettre en sa puissance.\Potestatem sui. Cic. Donner audience aux gens, et les laisser parler à soy.\Radix coeliacis praeclare facit. Plin. Aide fort et donne remede.\Praeconium. Cic. Estre crieur publique faisant les cris et proclamations és encants.\Praedam. Cic. Prendre un butin, Butiner.\Praegnantem. Plaut. Engrossir une femme.\Praelium. Caesar. Donner bataille, Combatre.\Praelium aduersum facere. Caesar. Perdre la bataille.\Plurima praelia secunda fecerant. Caesar. Avoyent gaigné plusieurs batailles.\Precationes. Liu. Prier.\Pretium. Plin. Priser.\Profectionem. Caesar. Se partir et desloger.\Profectum. Plin. iunior. Prouffiter.\Progressum in studiis. Cic. S'advancer en l'estude et fort prouffiter.\Prolixe facere. Cic. Amplement, Liberalement.\Promissum. Cic. Tenir ou accomplir sa promesse.\Qua pronuntiatione facta. Caesar. Apres avoir ce ordonné et publié.\Propaginem. Plin. Prouvigner, Jecter des jectons.\Aliquem propitium facere. Plaut. Appaiser.\Prouentum maiorem. Colum. Ea res maiorem facit prouentum. Est cause de plus grand rapport et revenu.\Pugnum. Cic. Fermer la main.\Quaestum. Terent. Gaigner.\Facere quamplurimum gnatis. Terent. Leur amasser force biens.\Non ignoras quanti fecerim Scipionem. Cic. Combien je l'ay prisé et estimé.\Quid me faciam, nescio. Terent. Je ne scay que je feray.\Quid iis fiet, si huc Paulus venerit? Cic. Que deviendront ils?\Diodoro quid faciam Stoico? Cic. Que feray je, ou diray je de Diodorus? Comment l'appaiseray je, et cheviray je avec luy?\Quid de P. Clodio fiat, rescribe. Cic. Que l'on en faict, Comment on le traicte.\Quid hoc homine faciatis? Cic. Que feriez vous de cest homme?\Quod fuit viri optimi, fecisti, vt necui innocenti, etc. Cic. Tu as faict ce que devoit faire un homme de bien, c'est que, etc.\Quidam faciunt aperte quod rixemur. Quint. Ils sont cause.\Quietem infestam alicui facere. Lucret. L'empescher de dormir à son aise.\Faciam quo minus hoc agas. Plaut. J'empescheray.\Facere aliquid ratione. Cic. Faire quelque chose pour cause.\Ratum facere. Liu. Verifier et homologuer, Ratifier.\Rebellionem. Caes. Rebeller, Se revolter.\Reducem facere. Plaut. Raconvoyer, Ramener.\Nihil reliqui sibi ad celeritatem facere. Caes. Se haster tant qu'il est possible.\Reliquos. Caes. Siquos fortuna fecisset reliquos. Si par fortune aucuns estoyent eschappez et demourez sans estre tuez.\Rem facias palam. Terent. Di le, Descouvre nous toute la besongne.\Rem facere. Terent. Acquerir, Amasser des biens.\Labienus rem meliorem fecit. Cic. Nous sommes bien renforcez par la venue de Labian, Il a bien amendé nostre affaire.\Remedium lieni. Plin. Donner remede, Remedier.\Remissionem. Vlpia. Faire renvoy, Renvoyer.\Rempublicam magnam ex parua. Sallu. Accroistre, Augmenter.\Reuersionem. Plaut. Retourner.\Reum. Cic. Accuser.\Risum. Quintil. Faire rire.\Robur. Quintil. S'enforcir, Devenir fort.\Salutationem. Hirt. Saluer.\Sanguinem. Liu. Espandre sang, Tuer.\Sanum Plaut. Guarir.\Satis. Plaut. Satisfaire et payer, Contenter.\Satis alicui facere. Cic. Contenter, Assouvir.\Scelus. Cic. Faire quelque meschanceté.\Scire facere. Plaut. Faire scavoir.\Scriptum facere. Liu. Estre greffier.\Secessionem. Liu. Quand une partie du peuple par une sedition se bande, et se depart d'avec les autres avec deliberation de maintenir sa querelle par voye de faict et par armes.\Idem sentire, et secum facere. Cic. Estre de son opinion.\Securitatem. Liu. Mettre hors de soulci, Asseurer.\Seditionem. Caes. Esmouvoir sedition.\Sementem. Liu. Semer.\Semitam. Plaut. Faire sentier, et marcher par, etc.\Senatusconsultum. Cic. Assembler le Senat, et faire passer par la court, et authoriser son entreprise.\Fit sermo inter eos. Cic. On devise et parle on ensemble.\Significationem. Caes. Faire signe.\Silentium. Plaut. Se taire.\Fac silentium. Plaut. Tais toy.\Silentio facto tali oratione est vsus. Liu. Apres qu'on eut faict silence.\Silentium factum per praeconem. Liu. Il fut crié que chascun se teust.\Sobolem. Plin. Faire des petis, Progenier.\Societatem cum aliquo. Liu. Faire alliance avec luy, et le prendre à compaignon.\Societatem rerum. Cic. Faire communauté de biens.\Somnum. Plin. Faire dormir.\Speciem cruentae victoriae. Liu. Tribuni militum quinque amissi, et pauci equites Romani, cruentae maxime victoriae speciem fecerunt. La perte de cinq ou six capitaines, et de peu de gens à cheval, feit trouver la victoire dommageable, feit que la victoire sembla estre, etc.\Spem. Liu. Donner esperance.\Spiritus. Liu. Esmouvoir le courage, Bailler courage.\Sponsionem. Martian. Faire une gajure, ou par ordonnance du juge, ou de son bon gré.\Sponsionem de re aliqua. Cic. Maintenir quelque chose sur certaine peine.\Stipendia sub aliquo. Liu. Estre à la guerre soubs la charge d'aucun capitaine, à la soulte d'un peuple, roy, empereur, ou autre.\Qui cum eo stipendia fecerint. Liu. Qui avoyent esté compaignons de guerre avec luy.\Stipendiarios. Caes. Rendre un peuple tributaire.\Stomachum alicui. Cic. Faire despit.\Stragem hostium. Cic. Faire grande tuerie, Renverser beaucoup d'ennemis par terre.\Suauium alicui. Plaut. Baiser.\Sumptum. Plaut. Despendre, Faire despense.\Suspicionem. Cic. Mettre en souspecon.\Plebem facere suam. Terent. Gaigner la faveur du peuple.\Syngraphas. Cic. Faire cedulles signees de son sing.\Facere taedium. Liu. Faire enhair aucune chose, Faire engendrer ennuy d'aucune chose en l'esprit d'aucun.\Temulentiam. Plin. Faire enyvrer.\Terrorem. Liu. Espovanter.\Testem facere aliquem. Ouid. Prendre à tesmoing.\Testudinem facere dicuntur milites. Liu. Quand une bande de gens de pied se serrent pres l'un contre l'autre, ayant rondelles et pavois sur leurs testes, en sorte qu'on ne les peult voir, et sont couvers en facon d'une tortue.\Tranquillitatem. Plaut. Accoiser.\Habe animum lenem, et traquillum face. Plaut. Appaise toy.\Facta transacta omnia. Terent. Tout est accompli, C'est tout faict.\Transitum alicui facere. Liu. Bailler passage.\Sol in Pisces transitum facit. Columel. Entre.\Transitionem facere. Hirtius. Se revolter.\Trepidationem. Liu. Faire trembler de paour.\Turbas. Plaut. Faire trouble et esmeute.\Tussim. Sene. Engendrer la toux.\Tyrocinium. Budaeus. Faire chef d'oeuvre.\Vadimonium facere, quod et Promittere dicitur. Cic. Promettre de comparoistre au jour de l'assignation.\Vecturam. Quintil. Estre voicturier.\Vela. Cic. Faire voile, Desployer les voiles.\Vellaturam. Varro. Faire l'estat d'un chartier.\Ventum. Plaut. Esventer.\Verum. Plaut. Vt quicquid sit, verum quamprimum faciam. Que je le die au vray.\Facere verbum, siue verba. Cic. Dire quelque mot, Parler.\Nunquam cuiquam nostrum verbum fecit. Terent. Il ne parla jamais depuis un mot à aucun de nous.\Verba quidem haud indocte fecit. Plaut. Il n'a pas trop mal parlé. \ Ita verba fecit. Liu. Il dict ainsi.\Multa verba facere. Cic. Avoir beaucoup de parolles, Tenir long propos.\Si haec tecum duo verba fecisses, Quid ago? respirasset cupiditas. Cic. Si tu eusses dict ces deux mots.\Vestigium. Cic. Marcher, Faire un pas.\Vestigium in possessionem. Cic. Mettre le pied dedens quelque heritage.\Viam. Plaut. Marcher, Passer par quelque lieu.\Sibi viam ad castra. Liu. Se faire voye.\Victoriam. Plin. Vaincre.\Vim corpori. Liu. Tuer, Oultrager, Violer, Faire violence.\Maximam vim cum aliquo populo facere. Cice. Courir sur aucun avec grande assemblee de gens.\Vindemiam. Varro. Vendenger.\Vires. Quintil. S'enforcir.\Vitium facere. Ci. Quand un mur ou maison se desment et s'affaisse, et se fend, tellement qu'il la fault abbatre.\Vnguentariam. Plaut. Faire mestier de vendre huiles et oignemens à plaisirs et delices.\Voces. Gell. Parler.\Vota. Cic. Faire prieres et supplications.\Vrinam facere. Colum. Pisser.\Vsum sibi facere scelerum. Lucan. S'accoustumer.\Fecit vt vigilem. Plaut. Il m'a enchargé de veiller.\Facturum credo vt habeas quicum cantites. Terent. Tu feras tant que tu, etc.\Faciam vt potero. Cic. Je feray ce que je pourray.\Fit vt pretio nouus vincat. Cic. Il se fait, Il advient que, etc.\Facere vulnera. Liu. Blesser, Navrer.\Iandudum factum est quum primum bibi. Plaut. Il y a ja long temps que j'ay beu premierement.\Biennium iam factum est, postquam abii domo. Plaut. Il y a ja deux ans.\Facile est factu. Licret. Il est aisé et facile à faire.\Faciendum fuit. Terent. Il le falloit faire, Il falloit qu'il fust ainsi faict, C'estoit force. -
33 fugio
fŭgĭo, ĕre, fūgi - tr. et intr. - - [gr]gr. ϕεύγω. - part. fut. fŭgĭtūrus (Ov. H. 2, 47; Plin. 9, 182; Curt. 7, 4, 15). - intr. - [st1]1 [-] fuir, s'enfuir; s'exiler. - ex prœlio fugere, Cic. Fam. 10, 4, 1: s'enfuir du combat. - a Troja fugere, Cic. Verr. 4, 72, s'enfuir des environs de Troie. - oppido fugere, Caes. BC. 3, 29, 1: s'enfuir de la ville. - de civitate fugere, Quint. 6, 1, 19: s'exiler. - ex patria fugere, Nep. Att. 4, 4: s'exiler. - Tarquinios Corintho fugere, Cic. Tusc. 5, 109: s'exiler de Corinthe à Tarquinies. [st1]2 [-] fuir, se détourner de, s'éloigner de; s'écouler de. - omne animal appetit quaedam et fugit a quibusdam, Cic. Nat. 3, 33: tout animal recherche certaines choses et fuit certaines autres. - cf. Cic. Off. 1, 128. - e corpore sanguis fugit, Ov. M. 14, 755: le sang s'écoule du corps. - e pratis pruina fugit, Ov. F. 6, 730: la neige s'enfuit des prairies. - nisi causa morbi fugerit venis, Hor. O. 2, 2, 15: si le principe du mal n'a fui de ses veines. [st1]3 [-] fuir, aller vite, passer rapidement. - rivus fugiens per gramina, Virg. G. 4, 19: le ruisseau qui fuit à travers le gazon. - fugiunt nubes, Hor. O. 1, 12, 30: les nuées s'enfuient. - fugientia flumina, Hor. S. 1, 1, 68: l'eau fugitive. - fugere ad puppim colles videntur, Lucr. 4, 389: les collines semblent fuir vers la poupe (à mesure que le bateau s'avance). [st1]4 [-] fuir, passer, s'évanouir. - fugiunt cum sanguine vires, Ov. M. 7, 859: les forces s'enfuient avec le sang. - fugit irreparabile tempus, Virg, G. 3, 284: le temps fuit sans retour. - memoriane fugerit in annalibus digerendis an... Liv. 9: est-ce défaillance de mémoire dans la rédaction des annales ou... (on ne sait). [st1]5 [-] se passer, se gâter (en parl. des fruits et du vin). - Sen. Ep. 12, 4; Cic. Off. 3, 91. - tr. - [st1]6 [-] fuir, chercher à éviter, se dérober à. - concilia conventusque hominum fugere, Caes. BC. 1, 19, 2: fuir les rassemblements et les réunions. - conspectum multitudinis fugere, Caes. BG. 7, 30, 1: se dérober aux regards de la foule. - ignominiam ac dedecus fugere, Cic. Rep. 5, 6: fuir la honte et le déshonneur. - mors fugitur, Cic. Leg. 1, 31: on fuit la mort. - fugienda injuria est, Cic. Off. 1, 25: on doit fuir l'injustice. [st1]7 [-] avec inf. éviter de. - an patris triumphum decorare fugiendum fuit? Cic. Mur. 11: devait-il éviter d'orner le triomphe de son père? - neque enim illud fugerim dicere, ut Caelius... Cic. de Or. 3, 153: par exemple, voici une crainte que je n'aurais pas, c'est de dire avec Caelius... - cf. Cic. Att. 10, 8, 5; Off. 3, 26; Lucr. 1, 1052; Virg. En. 9, 200, etc. - avec ne - quod in causis fugere soleo, ne tibi succedam... Cic. de Or. 1, 208: ce que d'ordinaire j'évite dans les procès, à savoir de parler après toi... [st1]8 [-] fuir qqn, fuir devant qqn. - lupus me fugit, Hor. O. 1, 22, 12: le loup fuit devant moi. - hostem fugere, Hor. S. 1, 3, 10: fuir l'ennemi. - hoc se quisque modo semper fugit, Lucr.: c'est ainsi que chacun se fuit toujours soi-même. [st1]9 [-] quitter pour l'exil. - patriam fugere, Virg. B. 1, 4: fuir sa patrie. - cf. Hor. O. 1, 7, 22; 2, 16, 20. [st1]10 [-] échapper à, se soustraire à, éviter. - insidiatorem fugere, Hor. S. 2, 5, 25: échapper au tendeur d'embûches. - cf. Hor. O. 3, 3, 16; 4, 16, 19. - judicium fugere, Hor. S. 1, 4, 100: éviter un jugement. [st1]11 [-] échapper à (= n'être point perçu, aperçu, compris, connu, etc.). - tanta est animi tenuitas, ut fugiat aciem, Cic. Tusc. 1, 50: l'âme est si ténue qu'elle échappe à la vue. - quae res ejus scientiam fugere possit? Cic. Pomp. 28: qu'est-ce qui pourrait échapper à sa connaissance? - nom de pers. compl. direct - res me, te, eum fugit, cette chose m'échappe, t'échappe... (= je ne sais pas cela, je ne remarque pas cela, je ne pense pas à cela, etc.). - illud, quod istum fugerat, Cic. Verr. 5, 105: cette remarque qui avait échappé à ton client. - haec ratio Solonem non fugerat, Cic. Rep. 2, 59: ce moyen n'avait pas échappé à Solon. - illud alterum quam sit difficile, te non fugit Cic. Att. 12, 42, 2: combien est difficile la seconde solution, tu ne l'ignores pas. - avec inf. - fugit me ad te antea scribere, Cic. Att. 7, 18, 3: j'ai oublié de t'écrire auparavant. - cf. Cic. Att. 5, 12, 3 ; 13, 51, 1. - avec prop. inf. - Caes. BC. 1, 71, 1. - avec négation et quin subj. - me non fugit quin: je n’ignore pas que. - illud te non arbitror fugere quin... Cic. Fam. 8, 14, 3: tu n'ignores pas, je pense, que...* * *fŭgĭo, ĕre, fūgi - tr. et intr. - - [gr]gr. ϕεύγω. - part. fut. fŭgĭtūrus (Ov. H. 2, 47; Plin. 9, 182; Curt. 7, 4, 15). - intr. - [st1]1 [-] fuir, s'enfuir; s'exiler. - ex prœlio fugere, Cic. Fam. 10, 4, 1: s'enfuir du combat. - a Troja fugere, Cic. Verr. 4, 72, s'enfuir des environs de Troie. - oppido fugere, Caes. BC. 3, 29, 1: s'enfuir de la ville. - de civitate fugere, Quint. 6, 1, 19: s'exiler. - ex patria fugere, Nep. Att. 4, 4: s'exiler. - Tarquinios Corintho fugere, Cic. Tusc. 5, 109: s'exiler de Corinthe à Tarquinies. [st1]2 [-] fuir, se détourner de, s'éloigner de; s'écouler de. - omne animal appetit quaedam et fugit a quibusdam, Cic. Nat. 3, 33: tout animal recherche certaines choses et fuit certaines autres. - cf. Cic. Off. 1, 128. - e corpore sanguis fugit, Ov. M. 14, 755: le sang s'écoule du corps. - e pratis pruina fugit, Ov. F. 6, 730: la neige s'enfuit des prairies. - nisi causa morbi fugerit venis, Hor. O. 2, 2, 15: si le principe du mal n'a fui de ses veines. [st1]3 [-] fuir, aller vite, passer rapidement. - rivus fugiens per gramina, Virg. G. 4, 19: le ruisseau qui fuit à travers le gazon. - fugiunt nubes, Hor. O. 1, 12, 30: les nuées s'enfuient. - fugientia flumina, Hor. S. 1, 1, 68: l'eau fugitive. - fugere ad puppim colles videntur, Lucr. 4, 389: les collines semblent fuir vers la poupe (à mesure que le bateau s'avance). [st1]4 [-] fuir, passer, s'évanouir. - fugiunt cum sanguine vires, Ov. M. 7, 859: les forces s'enfuient avec le sang. - fugit irreparabile tempus, Virg, G. 3, 284: le temps fuit sans retour. - memoriane fugerit in annalibus digerendis an... Liv. 9: est-ce défaillance de mémoire dans la rédaction des annales ou... (on ne sait). [st1]5 [-] se passer, se gâter (en parl. des fruits et du vin). - Sen. Ep. 12, 4; Cic. Off. 3, 91. - tr. - [st1]6 [-] fuir, chercher à éviter, se dérober à. - concilia conventusque hominum fugere, Caes. BC. 1, 19, 2: fuir les rassemblements et les réunions. - conspectum multitudinis fugere, Caes. BG. 7, 30, 1: se dérober aux regards de la foule. - ignominiam ac dedecus fugere, Cic. Rep. 5, 6: fuir la honte et le déshonneur. - mors fugitur, Cic. Leg. 1, 31: on fuit la mort. - fugienda injuria est, Cic. Off. 1, 25: on doit fuir l'injustice. [st1]7 [-] avec inf. éviter de. - an patris triumphum decorare fugiendum fuit? Cic. Mur. 11: devait-il éviter d'orner le triomphe de son père? - neque enim illud fugerim dicere, ut Caelius... Cic. de Or. 3, 153: par exemple, voici une crainte que je n'aurais pas, c'est de dire avec Caelius... - cf. Cic. Att. 10, 8, 5; Off. 3, 26; Lucr. 1, 1052; Virg. En. 9, 200, etc. - avec ne - quod in causis fugere soleo, ne tibi succedam... Cic. de Or. 1, 208: ce que d'ordinaire j'évite dans les procès, à savoir de parler après toi... [st1]8 [-] fuir qqn, fuir devant qqn. - lupus me fugit, Hor. O. 1, 22, 12: le loup fuit devant moi. - hostem fugere, Hor. S. 1, 3, 10: fuir l'ennemi. - hoc se quisque modo semper fugit, Lucr.: c'est ainsi que chacun se fuit toujours soi-même. [st1]9 [-] quitter pour l'exil. - patriam fugere, Virg. B. 1, 4: fuir sa patrie. - cf. Hor. O. 1, 7, 22; 2, 16, 20. [st1]10 [-] échapper à, se soustraire à, éviter. - insidiatorem fugere, Hor. S. 2, 5, 25: échapper au tendeur d'embûches. - cf. Hor. O. 3, 3, 16; 4, 16, 19. - judicium fugere, Hor. S. 1, 4, 100: éviter un jugement. [st1]11 [-] échapper à (= n'être point perçu, aperçu, compris, connu, etc.). - tanta est animi tenuitas, ut fugiat aciem, Cic. Tusc. 1, 50: l'âme est si ténue qu'elle échappe à la vue. - quae res ejus scientiam fugere possit? Cic. Pomp. 28: qu'est-ce qui pourrait échapper à sa connaissance? - nom de pers. compl. direct - res me, te, eum fugit, cette chose m'échappe, t'échappe... (= je ne sais pas cela, je ne remarque pas cela, je ne pense pas à cela, etc.). - illud, quod istum fugerat, Cic. Verr. 5, 105: cette remarque qui avait échappé à ton client. - haec ratio Solonem non fugerat, Cic. Rep. 2, 59: ce moyen n'avait pas échappé à Solon. - illud alterum quam sit difficile, te non fugit Cic. Att. 12, 42, 2: combien est difficile la seconde solution, tu ne l'ignores pas. - avec inf. - fugit me ad te antea scribere, Cic. Att. 7, 18, 3: j'ai oublié de t'écrire auparavant. - cf. Cic. Att. 5, 12, 3 ; 13, 51, 1. - avec prop. inf. - Caes. BC. 1, 71, 1. - avec négation et quin subj. - me non fugit quin: je n’ignore pas que. - illud te non arbitror fugere quin... Cic. Fam. 8, 14, 3: tu n'ignores pas, je pense, que...* * *Fugio, fugis, fugi, fugitum, pen. corr. fugere. Virgil. Fuir.\Fugere e manibus. Cic. Eschapper des mains.\Fugere oppido. Caesar. S'enfuir de la ville.\Fugere. Plaut. Refuir et refuser de faire.\Fugit aciem tenuitas. Cice. Il est si delié et tenve, qu'on ne le peult veoir.\Fugere congressus hominum. Cic. Fuir les compaignies, Eviter.\Conspectum alicuius. Cice. S'enfuir de devant aucun, Ne s'oser trouver devant luy.\Hominem oculis. Cic. Destourner sa veue d'aucun et ne le vouloir regarder.\Itinera multo maiora fugiens, quam ego sequens. Brutus ad Ciceronem. Faisant plus de chemin en fuyant, que, etc.\Laborem. Terent. Refuir et refuser.\Fugit accedere. Ouid. A refusé d'approcher, N'a point voulu approcher.\Ventis ocyor fugit. Silius. Il fuit plus viste que le vent.\Nulla res est quae huius viri scientiam fugiat. Cic. Il n'est chose qu'il ignore, Il scait tout.\Nisi quae me forte fugiunt, hae sunt fere omnium de animo sententiae. Cic. Si ce n'est que j'en oublie aucunes.\Neque enim quenquam vestrum fugit, cum multi, etc. Cic. Il n'y a celuy de vous qui ne scache bien cela, A qui il ne souvienne bien.\Me fugit. Ouid. Je ne scay, Je n'en scay rien.\De Caesare fugerat me ad te rescribere. Cic. Il ne m'en souvenoit pas, Je l'avoye oublié.\Vbi si paululum modo quid te fugerit, ego perierim. Terent. Si tu faulx tant soit peu à faire, ou oublies de faire.\Quantam cupiditatem hominibus iniiciat vacuitas, non te fugit. Brutus ad Ciceronem. Tu n'ignores pas, Tu scais bien, Tu n'es pas à scavoir combien, etc. -
34 certus
certus, a, um [orig. P. a. from cerno; hence], adj., determined, resolved, fixed, settled, purposed: non dubius.I.(Acc. to cerno, II. D.) Certum est (mihi), it is determined, it is my ( thy, his, etc.) decision, resolution, will, I am resolved, I mean, etc. (mostly ante-class.; most freq. in Plaut.); with inf.: quorum virtuti belli Fortuna pepercit, Eorundem me libertati parcere certum est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 206 Vahl.):b.certum'st hominem eludere,
Plaut. Am. 1, 1, 109:tibi credere,
id. Aul. 4, 9, 7; cf. id. Capt. 3, 1, 32; id. Curc. 2, 1, 1; id. Cas. 2, 4, 15; id. Cist. 3, 1, 16; id. Ep. 5, 1, 57; id. Bacch. 5, 2, 37; id. Most. 1, 3, 80; id. Men. 5, 6, 12; id. Mil. 2, 3, 32; id. Merc. 3, 1, 7; id. Ps. 1, 5, 138; id. Poen. 5, 5, 25; id. Pers. 2, 2, 39; id. Rud. 3, 3, 22; id. Stich. 5, 4, 2; id. Trin. 2, 1, 34; id. Truc. 2, 6, 68; Ter. And. 2, 1, 11; id. Eun. 1, 2, 108: certum est deliberatumque, quae ad causam pertinere arbitror, omnia dicere, Cic. Rosc. Am. 11, 31:certum atque decretum est non dare signum,
Liv. 2, 45, 13:certum est igni circumdare muros,
Verg. A. 9, 153.—Certum'st mihi with inf., Plaut. As. 1, 3, 94; 3, 3, 23; id. Cas. 1, 1, 3; id. Mil. 3, 1, 154; id. Ps. 4, 8, 2; Cic. de Or. 2, 33, 144; Liv. 35, 46, 13; Ov. M. 9, 53 al.—Without inf., esp. parenthet., with expression of purpose by a fut. tense:certum est, malam rem potius quaeram cum lucro,
Plaut. Aul. 4, 6, 15:certum est, jam dicam patri,
id. Bacch. 3, 1, 15:certum est, ibo ad medicum,
id. Merc. 2, 4, 4: An. Certumn' est tibi? Ly. Certum, id. Poen. 2, 48; cf. id. Stich. 4, 2, 33.—With pron. or subst.: Ar. Certumne'st tibi istuc? He. Non moriri certius, Plaut. Capt. 3, 5, 74;so further with istuc,
id. ib. 2, 1, 20; Ter. Eun. 3, 3, 30:mihi autem abjurare certius est quam dependere,
Cic. Att. 1, 8, 3:ad eum senem oppugnare certum est consilium,
Plaut. Ep. 1, 2, 60:quae nunc sunt certa ei consilia, etc.,
Ter. And. 2, 3, 16:certa res hanc est objurgare,
Plaut. Am. 2, 2, 73; so id. Merc. 5, 2, 16; id. Mil. 2, 4, 45; Ter. And. 2, 2, 31; Plaut. Most. 3, 2, 16.—(From the time of the Aug. poets.) Transf. to the person who is determined upon something, determined, resolved, bent.(α).With inf.:(β).certa mori,
Verg. A. 4, 564 (cf. id. ib. 4, 475:decrevitque mori): certi non cedere,
Ov. M. 9, 43:certa sequi,
Val. Fl. 5, 47.—With gen. (cf. Ramsh. Gr. p. 323; Zumpt, Gr. § 437, n. 1;(γ).A. and S. § 213, R. 1): certus eundi,
Verg. A. 4, 554; Ov. M. 11, 440:desciscendi,
Tac. H. 4, 14:relinquendae vitae,
id. A. 4, 34:necis,
Sil. 6, 27:fugae,
Plin. Ep. 6, 16, 12:destinationis,
Tac. A. 12, 32:sceleris,
id. ib. 12, 66:consilii,
id. H. 2, 46.—With an:II.nec sat certa an cederet armis,
Sil. 9, 480.—An epithet of all those objects whose existence or reality is fixed, determined (hence in connection with definitus, Quint. 7, 10, 7;A.with praefinitus,
Suet. Galb. 14), or in respect to which there can be no doubt (hence opp. dubius, Quint. 7, 6, 3; 5, 12, 3; 12, 3, 6 al.).Object.1.Of things whose external qualities, number, etc., are invariable, established, settled, fixed, particular, specified, etc. (class.):b.Arboribus primum certis gravis umbra tributa,
Lucr. 6, 783:fruges, bacae,
Cic. Leg. 2, 8, 19:jam ad certas res conficiendas certos homines delectos ac descriptos habebat,
id. Cat. 3, 7, 16:concilium in diem certam indicere,
Caes. B. G. 1, 30 fin.;so with dies,
a fixed term, Cato, R. R. 149, 1; Cic. Att. 6, 2, 9; Nep. Chabr. 3, 1; Liv. 1, 50, 1; Tac. G. 9 al.; cf.:certis diebus,
Verg. G. 2, 329:quaerere ab judicibus cur in certa verba jurent, cur certo tempore conveniant, certo discedant,
Cic. Inv. 2, 45, 132; cf. Suet. Aug. 41:certum praefinitumque tempus,
id. Galb. 14; and:certum statumque vectigal,
id. Calig. 40:pecunia (opp. arbitraria), v. arbitrarius: finis aerumnarum,
Lucr. 1, 108; cf. id. 2, 512; 8, 1091; Hor. S. 1, 1, 106; id. Ep. 1, 2, 56:locus,
Caes. B. G. 5, 1, 6:numerus,
id. ib. 7, 75:signum,
fixed, agreed upon, id. B. C. 1, 27:naves,
fixed in number and quality, id. ib. 1, 56:pecuniae imperabantur,
id. ib. 3, 32 fin.:conviva,
i. e. a daily, constant guest, Hor. Ep. 1, 7, 75 Schmid:ecquem tu illo certiorem nebulonem,
Cic. Att. 15, 21, 2.—But sometimes indef., like quidam, and our certain, of things, the certainty of whose existence is given, but whose nature is not more definitely designated, or comes not into consideration (cf. aliquis):2.Cephaloedi mensis est certus, quo mense sacerdotem maximum creari oporteat,
Cic. Verr. 2, 2, 52, § 128:habet certos sui studiosos,
id. Brut. 16, 64:(hunc) certis rebus imperatis regnare jussit,
id. Sest. 27, 58:certi homines ad eam rem periti,
id. ib. 18, 41:res a certis hominibus corrupta,
id. Fam. 1, 2, 3; 4, 9, 2; 16, 11, 2; id. Marcell. 6, 16; id. Deiot. 4, 11; Liv. 34, 61, 7.—Hence in Quint. several times in connection with quidam and aliquis:ad certas quasdam dicendi leges alligati,
Quint. 8, prooem. § 2; so id. 8, prooem. § 12; 4, 2, 28; 5, 10, 2; 5, 10, 5; 9, 4, 8;11, 2, 28: aliquos compositionis certos pedes,
id. 10, 2, 13; so id. 7, prooem. § 4; and subst.:in his certos aliquos docebit,
id. 2, 8, 13.—Trop., of things whose internal moral qualities are established, fixed, can be relied upon, sure, unerring, to be depended upon, true, faithful, [p. 321] etc. (so most freq. in all periods and species of composition; syn.: firmus, confirmatus, exploratus, indubitatus, manifestus al.).a.Of persons: amicus certus in re incertā cernitur, Enn. ap. Cic. Lael. 17, 64; cf.:b.tu ex amicis certis mi es certissimus,
Plaut. Trin. 1, 2, 57:certi homines, quibus dem litteras,
Cic. Fam. 1, 7, 1; cf. id. Cat. 3, 7, 16; Nep. Paus. 2, 4; id. Alcib. 10, 1; Cic. Rosc. Am. 19, 53; id. Verr. 2, 2, 64, § 156:certus enim promisit Apollo, etc.,
Hor. C. 1, 7, 28:auctor (mortis),
Quint. 6, 3, 68; cf. Suet. Tib. 5:adversus hostem nec spe nec animo certiorem, i. e. firmiorem,
Liv. 10, 35, 17: apud latera certos collocaverat, Sall. ap. Serv. ad Verg. A. 1, 576 (H. 1, 53 Dietsch); cf. Nep. Dion, 9, 2:per litora certos dimittam,
Verg. A. 1, 576:certissimus auctor (Phoebus),
id. G. 1, 432.—Of things:B.satis animo certo et confirmato,
Cic. Quint. 24, 77; cf.pectora,
Verg. A. 9, 249, and certior indoles, Suet. Ner. 10:promissa,
Cic. Fam. 6, 12, 1:parata dicendi copia et certa,
Quint. 10, 6, 6; id. 6, prooem. §9: jus,
id. 12, 3, 6 et saep.:jactus (telorum),
Tac. A. 14, 37; cf.in this sense certa hasta,
Verg. A. 11, 767:sagitta,
Hor. C. 1, 12, 23:fides segetis,
id. ib. 3, 16, 30:spes,
id. C. S. 74:trames,
id. S. 2, 3, 49:lar,
id. Ep. 1, 7, 58 al.:plana et certa,
Plaut. Pers. 2, 2, 1:certa et clara,
Ter. Hec. 5, 4, 1 Ruhnk.; so Liv. 22, 39, 22; cf. Hor. S. 2, 6, 27.—Subst., with gen.:certa maris,
Tac. H. 4, 81.—Subject., of that which is established by evidence, etc., placed beyond doubt, certain, sure, true, proved, established (class.; esp. freq. in neutr.):2.cum ad has suspitiones certissimae res accederent,
Caes. B. G. 1, 19; 5, 29:incerta pro certis malebant,
Sall. C. 17, 6; cf.:incerta pro certis mutare,
id. J. 83, 1:postremo certior res,
Liv. 29, 6, 12:certiora esse dicunt quam, etc.,
Cic. N. D. 3, 5, 13; id. Att. 3, 11, 2; Liv. 10, 35, 12: So. Satin hoc certum'st? Ge. Certum:hisce oculis egomet vidi,
Ter. Ad. 3, 2, 31:jam satis certumst virginem vitiatam esse?
id. Enn. 4, 4, 36:cum certius tibi sit me esse Romae quam mihi te Athenis,
Cic. Att. 1, 9, 1:id parum certum est,
Liv. 5, 35, 3:cum de altero intellectu certum est, de altero dubium,
Quint. 7, 6, 3; cf. id. 7, 3, 4: non certum traditur, with interrog.-clause, Liv. 2, 8, 8:nec quicquam certi respondes mihi?
Ter. Hec. 4, 4, 84:neque tanto spatio certi quid esset explorari poterat,
Caes. B. G. 7, 45:certum inveniri non potest ne... an,
id. B. C. 1, 25:si quicquam humanorum certi est,
Liv. 5, 33, 1: Ph. Civemne? Th. Arbitror:Certum non scimus,
Ter. Eun. 1, 2, 31; cf. id. Phorm. 1, 2, 98; Cic. Att. 12, 23, 2.—So, certum scire, to know for a certainty, Ter. Eun. 5, 3, 12; id. Hec. 3, 1, 44; Cic. Fam. 9, 23 init.:certum habere,
to reckon certain, id. Att. 1, 13, 1; Liv. 36, 28, 4; 5, 3, 2; Quint. 2, 3, 9; Col. 2, 22, 5 al.:certum respondeo,
Cic. Ac. 2, 29, 92:cognoscere, Auct. B. Alex. 53: comperire, Auct. B. Hisp. 22.—So also pro certo habere,
Cic. Att. 10, 6, 3; Matius ap. Cic. Att. 9, 15, A med.; Sall. C. 52, 17; Suet. Dom. 23:negare,
Cic. Att. 5, 21, 5:polliceri,
id. Agr. 2, 37, 102:dicere aliquid,
id. Brut. 3, 10:ponere,
Liv. 23, 6, 8:scire,
id. 25, 10, 1:affirmare,
id. 27, 1, 13; 3, 23, 7; cf. id. 1, 3, 2 Drak.:creditur,
Sall. C. 15, 2:coeperit esse,
Quint. 5, 12, 2:certius cognoscere ex aliquo de aliquā re,
Caes. B. G. 5, 52, 5.—Strengthened by comp.:quin nihil invenies magis hoc certo certius,
Plaut. Capt. 3, 4, 111; cf.:et hoc certo certius est et saepissime constitutum,
Dig. 42, 8, 10, § 14:certo certius,
Ambros. in Ephes. 5; Paul. Vit. St. Ambros. 25; App. M. 9, p. 237, 27.—In Plaut. certum or certius facere alicui, to give certainty to one concerning any thing, make him certain, Plaut. Men. 2, 1, 17; 5, 2, 12; id. Ps. 2, 2, 4.—Transf. to the person who is made certain in reference to a thing, certain, sure:A.certi sumus periisse omnia,
Cic. Att. 2, 19, 5:num quid nunc es certior?
Plaut. Am. 1, 1, 191:posteritatis,
i. e. of posthumous fame, Plin. Ep. 9, 3, 1:sententiae,
Quint. 4, 3, 8:judicii,
Sen. Ep. 45, 9:certus de suā geniturā,
Suet. Vesp. 25:damnationis,
id. Tib. 61:exitii,
Tac. A. 1, 27:spei,
id. H. 4, 3:matrimonii,
id. A. 12, 3:certi sumus, etc.,
Gell. 18, 10, 5.—In class. prose mostly in the phrase certiorem facere aliquem (de aliquā re, alicujus rei, with a foll, acc. and inf., with a rel.-clause or absol.), to inform, apprise one of a thing:me certiorem face,
Ter. Phorm. 4, 3, 69:ut nos facias certiores,
Plaut. Curc. 5, 2, 32:uti se (sc. Caesarem) de his rebus certiorem faciant,
Caes. B. G. 2, 2:qui certiorem me sui consilii fecit,
Cic. Att. 9, 2, a, 2:Caesarem certiorem faciunt, sese non facile ab oppidis vim hostium prohibere,
Caes. B. G. 1, 11:faciam te certiorem quid egerim,
Cic. Att. 3, 11, 1.— With subj. only:milites certiores facit, paulisper intermitterent proelium,
Caes. B. G. 3, 5 fin. — Pass.:quod crebro certior per me fias de omnibus rebus,
Cic. Fam. 1, 7, 1; so Caes. B. G. 1, 7; Sall. J. 104, 1:Caesar certior factus est, tres jam copiarum partes Helvetios id flumen transduxisse,
Caes. B. G. 1, 12; so id. ib. 1, 21; 1, 41; 2, 1; Sall. J. 82, 2; Nep. Att. 12, 3:factus certior, quae res gererentur,
Caes. B. C. 1, 15:non consulibus certioribus factis,
Liv. 45, 21, 4.—Also in posit., though rarely:fac me certum quid tibi est,
Plaut. Ps. 1, 1, 16; 4, 6, 35; Verg. A. 3, 179:lacrimae suorum Tam subitae matrem certam fecere ruinae,
Ov. M. 6, 268.— Hence, adv. in two forms.certō, with certainty, certainly, surely, of a truth, in fact, really, object. and subject. (cf. supra, II. A. and B.); only in the comic poets, and sometimes (most. freq. in his epistt.) in Cic., while the adverbial form certe belongs to all periods and all species of composition. The difference between them is, perhaps, merely historical; but v. infra, certe, B. I. 2. init.1.Object.:b.perii certo, haud arbitrario,
Plaut. Poen. 3, 5, 42; cf. id. Merc. 2, 3, 106:mihi certo nomen Sosia'st,
id. Am. 1, 1, 176; id. Men. 2, 2, 39; Ter. Phorm. 1, 3, 12:nihil ita exspectare quasi certo futurum,
Cic. Tusc. 5, 28, 81 (cf. the passage cited under certo, I. 1., from id. Div. 2, 7, 18).—In affirm. answers: Me. Liberum ego te jussi abire? Mes. Certo, yes, certainly, Plaut. Men. 5, 8, 9; so id. ib. 5, 9, 50; 2, 3, 38; id. Poen. 5, 5, 21; Ter. Eun. 5, 1, 9.—2.Subject.a.In gen. (very rare):b.certo enim ego vocem hic loquentis modo mi audire visus sum,
Plaut. Aul. 4, 5, 4:ego rus abituram me esse certo decrevi,
Ter. Hec. 4, 4, 10: Th. Quid aīs? Py. Atqui certo comperi, id. Eun. 5, 1, 9.—Esp. in the formula of asseveration, certo scio, I certainly know, I am fully persuaded, beyond all doubt (class.):B.certo edepol scio, me vidisse, etc.,
Plaut. Mil. 2, 3, 2; id. Truc. 1, 1, 49; Ter. And. 5, 4, 26; id. Ad. 4, 5, 14; id. Eun. 1, 2, 119; id. Heaut. 1, 1, 19:quod te moleste ferre certo scio,
Cic. Att. 1, 12, 3; 2, 23, 2; id. Fam. 4, 13, 6; id. Q. Fr. 1, 2, 2, § 6; id. Rosc. Am. 8, 21; id. Phil. 3, 6, 17; id. Sen. 1, 1; 1, 2; Sall. J. 9, 2; id. C. 51, 16:veniunt in mentem mihi permulta: vobis plura, certo scio,
Cic. Caecin. 19, 55 (cf. under certe, I. 2.).—certē (class.; cf. supra, certo init.).I. 1.Object.:b.certe edepol, tu me alienabis,
Plaut. Am. 1, 1, 243:ego quidem ab hoc certe exorabo,
id. Bacch. 5, 2, 58:certe hercle,
id. As. 2, 1, 15; cf. Ter. Phorm. 5, 1, 8; Plaut. Truc. 1, 2, 71; Ter. And. 2, 2, 10:quom is certe Renuntiarit,
id. Heaut. 4, 4, 4:certe captus est!
id. And. 1, 1, 55:certe ut videamur cernere eum,
Lucr. 4, 760:si enim scit, certe illud eveniet: sin certe eveniet, nulla fortuna est,
Cic. Div. 2, 7, 18; cf. id. N. D. 1, 2, 5:fuit certe id aequum et certe exspectatum est, etc.,
id. Planc. 16, 38:ea certe vera sunt,
id. Mil. 35, 96:M. Catoni certe licuit, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:jam illa perfugia certe minime sunt audienda,
id. ib. 1, 5, 9:cum se certe decessurum videret,
id. Verr. 2, 3, 44, § 104; Cat. 62, 8:certe hinc Romanos olim fore ductores pollicitus,
Verg. A. 1, 234:o dea certe,
a goddess surely, id. ib. 1, 328:postremo expellet certe vivacior heres,
Hor. S. 2, 2, 132:placuit tibi, Delphice, certe, Dum, etc.,
Ov. M. 2, 543 al. — Comp.:speculatores mittere, qui certius explorata referant,
Liv. 3, 40, 13; 35, 48, 3:si reperire vocas amittere certius,
Ov. M. 5, 519; App. M. 2, p. 118, 1.— Sup., Tert. Pall. 4.—In an answer of affirmation:2.estne ipsus an non est! Is est, Certe is est, is est profecto,
Plaut. Trin. 4, 3, 65; so Ter. Ad. 1, 1, 53; Cic. Tusc. 1, 5, 9; id. Clu. 54, 149; id. Phil. 1, 15, 37; id. Ac. 2, 35, 113; and in confirmation of a preceding fact: venerat, ut opinor, haec res in judicium. Certe, certainly, surely, Cic. Rosc. Com. 14, 42; id. Fam. 4, 2, 5; id. Or. 42, 144; cf. id. Off. 3, 29, 105; id. Fin. 2, 27, 91.—Subject., mostly in the phrase certe scio, I know to a certainty, I am sure (acc. to Klotz ad Cic. Sen. 1, 2, certe scio = certum est me scire, I am fully convinced: certo scio = certum est quod scio, my knowledge is accurate, etc.):b.certe edepol scio, si aliud quicquam est quod credam aut certo sciam, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 115:edepol certo scio,
id. Bacch. 2, 3, 20:scelestiorem me hac anu certe scio Vidisse numquam,
id. Aul. 1, 1, 21; cf. Cic. Arch. 12, 32:ex litteris certe scire potuistis,
id. Font. 4, 8; id. Phil. 12, 12, 29:quod iste certe statuerat ac deliberaverat non adesse,
id. Verr. 2, 1, 1, § 1.—In affirm. answers: Ar. Ain' vero? Le. Certe, inquam, Plaut. As. 3, 3, 132: Ch. Ain'tu? So. Certe, sic erit, Ter. Heaut. 5, 3, 12.—c.In a subjective supposition or presumption that a thing is so, certainly, surely, assuredly, doubtless, of course; Gr. isôs:(β).ah nugas agis, Certe habes,
Plaut. Aul. 4, 4, 25; id. Bacch. 5, 2, 58:si me tanti facis, quanti certe facis,
Cic. Fam. 11, 16, 3; 7, 8, 1; cf. Verg. A. 1, 234; Ov. M. 2, 423; Prop. 2, 7, 1. —In interrog., Cic. Leg. 1, 1, 3; Suet. Aug. 33.—II.Affirming with restriction, yet surely, yet indeed, at least, notwithstanding (very freq. in prose and poetry, esp. after the class. per.).A.Alone:B.si non ipsā re tibi istuc dolet, Simulare certe est hominis,
Ter. Ad. 4, 7, 16:cingitur, certe expedit se,
Plaut. Am. 1, 1, 152:ut homines mortem vel optare incipiant, vel certe timere desistant,
Cic. Tusc. 1, 49, 117:haec... sint falsa sane, invidiosa certe non sunt,
id. Ac. 2, 32, 105:qui... ut non referat pedem, sistet certe,
id. Phil. 12, 4, 8:res fortasse verae, certe graves,
id. Fin. 4, 3, 7; cf. Liv. 9, 11, 13:consulatum unum certe plebis Romanae esse,
id. 22, 34, 11:quos quoniam caeli nondum dignamur honore, Quas dedimus certe terras habitare sinamus,
Ov. M. 1, 195 et saep.:quo quid sit beatius, mihi certe in mentem venire non potest,
Cic. Tusc. 5, 28, 81; so,ego certe,
Quint. 8, 3, 65; 9, 4, 57:certe ego,
Sall. J. 31, 5; Ov. H. 19, 81; id. M. 13, 840; id. Tr. 4, 5, 13:mihi certe,
Quint. 10, 3, 23:ipse certe,
id. 8, 6, 30; Curt. 7, 4, 19; 7, 6, 22.—With other particles.1.With tamen:2.illud certe tamen, quod jam amplexi sumus,
Cic. de Or. 3, 6, 22; id. Sen. 23, 84.—With at: quod (consilium) si non fuerit prudens, at certe ab optima fide proficiscetur, Balb. et opp. ap. Cic. Att. 9, 7, A, 1; Ov. F. 3, 351; cf. at II. 3.—3.With sed: non integrā re, sed certe minus infractā, quam, etc., Att. ap. Cic. Att. 9, 10, 8; cf. Cic. Leg. 1, 21, 56 dub. B. and K. —4.With quidem:ubi sit animus, certe quidem in te est,
Cic. Tusc. 1, 29, 70:quoniam volumus quidem certe senes fieri,
id. Sen. 2, 6; id. Quint. 15, 50:certe quidem vos estis Romani, etc.,
Liv. 45, 22, 5. (But quidem does not belong with certe in such passages as the foll.:hic quidem certe memorat, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 261 al.; v. quidem; cf. also aut and vel.) -
35 dubio
dŭbĭus, a, um, adj. [for duhibius, duohabeo, held as two or double, i. e. doubtful; cf. dubito, Corss. Ausspr. 2, 1027].I.Moving in two directions alternately, vibrating to and fro, fluctuating (cf. ambiguus, anceps, incertus, perplexus, duplex).A.Lit. (very rare):B.ut vas non quit constare, nisi humor Destitit in dubio fluctu jactarier intus,
Lucr. 6, 556; cf.:fluctibus dubiis volvi coeptum est mare,
Liv. 37, 16, 4.—Far more freq. and class.,Trop., vacillating in mind, uncertain.1.Act.a.Wavering in opinion, doubting, doubtful, dubious, uncertain, = ambigens, haesitans, etc.:b.sin est is homo, anni multi me dubiam dant,
Plaut. Ep. 4, 1, 17:quae res est, quae cujusquam animum in hac causa dubium facere possit?
Cic. de Imp. Pomp. 10.— With an interrog. clause, A. and S. Gr. §213 R. 4 (1.): temptat dubiam mentem rationis egestas, ecquae nam fuerit mundi genitalis origo,
Lucr. 5, 1211; cf.:equites procul visi ab dubiis, quinam essent,
Liv. 4, 40:dubius sum, quid faciam,
Hor. S. 1, 9, 40:dubius, unde rumperet silentium,
id. Epod. 5, 85:spemque metumque inter dubii, seu vivere credant, Sive extrema pati,
Verg. A. 1, 218; cf. Liv. 1, 42:Philippus non dubius, quin, etc.,
id. 31, 42:haud dubius quin,
id. 42, 14; Curt. 5, 12.—With acc. and inf.:dictator minime dubius, bellum cum his populis Patres jussuros,
Liv. 6, 14; so,haud dubius,
id. 31, 24; Curt. 9, 7:nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum Quam sit,
well aware how hard it is, Verg. G. 3, 289; so,dubius with the genitives animi, Auct. B. Alex. 56, 2: mentis,
Ov. F. 6, 572:consilii,
Just. 2, 13:sententiae,
Liv. 33, 25 Drak.:salutis,
Ov. M. 15, 438:vitae,
id. Tr. 3, 3, 25:fati,
Luc. 7, 611 al.; cf. Zumpt, Gr. § 437; A. and S. Gr. § 213 R. 1 ( a.).—Wavering in resolution, irresolute, undecided (very rare):2.dubio atque haesitante Jugurtha incolumes transeunt,
Sall. J. 107, 6; cf.hostes (opp. firmi),
id. ib. 51 fin.:nutantes ac dubiae civitates,
Suet. Caes. 4 fin.:quid faciat dubius,
Ov. M. 8, 441.— Poet. transf.:cuspis,
Sil. 4, 188.—Pass., that is doubted of, uncertain, doubtful, dubious, undetermined (so most freq. in all periods and kinds of composition):b.videsne igitur, quae dubia sint, ea sumi pro certis atque concessis?
Cic. Div. 2, 51, 106; cf. id. ib. 2, 50 fin.; id. Fin. 4, 24, 67; id. de Or. 1, 20, 92; id. Mur. 32, 68; Quint. 3, 4, 8; 7, 8, 6:nihil aegrius est quam res secernere apertas Ab dubiis,
Lucr. 4, 468 (cf. verba, vague language, opp. aperta, Quint. 7, 2, 48):jus, opp. certum,
id. 12, 3, 6;opp. confessum,
id. 7, 7, 7:in regno, ubi ne obscura quidem est aut dubia servitus,
Cic. Rep. 1, 31:dubium vel anceps genus causarum,
Quint. 4, 1, 40; cf. id. 9, 2, 69: dubii variique casus, Auct. ap. Cic. Clu. 21, 58:et incerta societas,
Suet. Aug. 17 et saep.:quia sciebam dubiam esse fortunam scenicam, Ter. Hec. prol. alt. 8: salus (opp. aperta pernicies),
Cic. N. D. 3, 27, 69:spes pacis,
id. Att. 8, 13:victoria,
Caes. B. G. 7, 80, 6; cf.:victoria, praeda, laus,
Sall. J. 85, 48:Marte,
Vell. 2, 55, 3:spes armorum,
id. 2, 71:discrimen pugnae,
indecisive, Sil. 5, 519:proelia,
Tac. G. 6:auctor,
unknown, Ov. M. 12, 61 et saep.:an auspicia repetenda, ne quid dubiis diis agerem?
i. e. unassured of their favor, Liv. 8, 32:dubii socii suspensaeque ex fortuna fidei (opp. fideles socii and certi hostes),
id. 44, 18; cf. Caes. B. C. 1, 3, 5:Hispaniae,
Tac. A. 3, 44; cf.:gens dubiae ad id voluntatis,
Liv. 9, 15:lux,
i. e. morning twilight, dawn, Ov. M. 11, 596:sidera,
Juv. 5, 22; cf.nox,
evening twilight, Ov. M. 4, 401:caelum,
i. e. over cast, Verg. G. 1, 252:fulgor solis,
Sen. Herc. Fur. 670; cf.:et quasi languidus dies,
Plin. Ep. 6, 20, 6:dubiāque tegens lanugine malas,
i. e. between down and a beard, Ov. M. 9, 398; 13, 754; cf.:dubia lanuginis umbra, Claud. Epith. Pall. et Cel. 42: vina,
not sure to ripen, Plin. 18, 31, 74, § 319:consilia,
wavering, Tac. Agr. 18 et saep.:hunc annum sequitur annus haud dubiis consulibus (shortly thereafter the contrary: Papirius Semproniusque, quorum de consulatu dubitabatur),
Liv. 4, 8; so,haud dubius praetor,
id. 39, 39 fin.:haud dubii hostes,
open enemies, id. 37, 49:haud dubii Galli (opp. degeneres, mixti, Gallograeci vere),
id. 38, 17: cena dubia, see below, II.—In the neutr. absol.(α).(Non, haud) dubium est, it is ( not, not at all) doubtful, uncertain, undecided. (aa) Absol.:(β).si quid erit dubium,
Plaut. Ep. 5, 1, 40:haud dubium id quidem est,
id. Poen. 3, 4, 27; Ter. And. 2, 3, 25; cf.in the interrog.: o! dubiumne id est?
Ter. Eun. 1, 2, 49; id. Heaut. 3, 3, 46; id. Phorm. 5, 2, 9; and with the dat.:an dubium id tibi est?
Ter. Heaut. 5, 1, 38; Cic. Fam. 4, 15.—(bb) With de:de Pompeii exitu mihi dubium numquam fuit,
Cic. Att. 11, 6, 5; so,de eorum jure,
id. de Or. 1, 57:de re,
Quint. 7, 3, 4; cf. id. 7, 6, 3.—(ng) With an interrog. clause:illud dubium (est), ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam fieri possit accessio,
Cic. Fin. 4, 24, 67; cf. Quint. 7, 9, 12:hoc ergo, credo, dubium est, uter nostrum sit verecundior,
Cic. Ac. 2, 41, 126:hoc enim dubium est, utrum... an,
Quint. 6, 3, 83:Ambiorix copias suas judicione non conduxerit... an tempore exclusus, dubium est,
Caes. B. G. 6, 31, 1:an dubium vobis fuit inesse vis aliqua videretur necne?
Cic. Caecin. 11, 31 et saep.—Since the Aug. per. freq. dubium, absol. and adv.:codicilli, dubium ad quem scripti,
Quint. 7, 2, 52:quo postquam dubium pius an sceleratus, Orestes venerat,
Ov. Tr. 4, 4, 69; Suet. Caes. 58; id. Aug. 28; id. Tib. 10; Flor. 1, 1, 12; 2, 14, 3:Erechtheus, Justitiā dubium validisne potentior armis,
Ov. M. 6, 678; cf. id. Pont. 3, 1, 17:neque multo post exstincto Maximo, dubium an quaesita morte,
Tac. A. 1, 5; Flor. 1, 1, 8; 4, 2, 91 al.—(dd) Non dubium est quin uxorem nolit filius, Ter. And. 1, 2, 1; id. Eun. 5, 6, 27; Cic. de Or. 2, 8, 32; id. Att. 13, 45; Quint. 11, 2, 10 et saep.:haud dubium est, quin,
Ter. And. 2, 3, 17; 3, 2, 50; id. Ad. 5, 9, 19;and interrog.,
Quint. 3, 2, 1; 10, 1, 5. —(ee) With acc. and inf.:periisso me una haud dubium est,
Ter. Hec. 3, 1, 46; so Liv. 38, 6; Suet. Caes. 52 fin.; cf.interrog.: an dubium tibi est, eam esse hanc?
Plaut. Mil. 2, 5, 9.—Ellipt.:si exploratum tibi sit posse te, etc., non esse cunctandum: si dubium sit, non esse conandum,
Cic. Fam. 1, 7, 5.—Dubium habere, to regard as uncertain, to doubt:(γ).an tu dubium habebis, etiam sancte quom jurem tibi?
Plaut. Capt. 4, 2, 112:an dubium habetis, num obficere quid vobis possit? etc.,
Sall. H. Fragm. III. 61, 8 Dietsch; cf.:haec habere dubia, neque, etc.,
Cic. Ac. 2, 9 fin. —In dubium:(δ).in dubium vocare,
to call in question, Cic. de Or. 2, 34; cf.: illud me dixisse nemo vocabit in dubium, Asin. Pollio ap. Cic. Fam. 10, 31, 5. Vid. also under 3. b.:venire in dubium,
Cic. Quint. 2; id. ib. 21, 67; Liv. 3, 13; cf.:alii non veniunt in dubium de voluntate,
i. e. there is no doubt what their wish is, Cic. Att. 11, 15, 2. Vid. also under 3. b.—In dubio, in doubt, in question, undetermined:(ε).dum in dubio est animus,
Ter. And. 1, 5, 31; cf. Luc. 7, 247:in dubioque fuere utrorum ad regna cadendum esset, etc.,
Lucr. 3, 836; cf. id. 1085; Quint. 7, 9, 9:aestate potius quam hieme dandum, non est in dubio,
Plin. 25, 5, 24, § 59 et saep.:ut in dubio poneret, utrum... an, etc.,
Liv. 34, 5. Vid. also 3. b.—Sine dubio, without doubt, doubtless, indisputably, certainly (very freq.; in Cic. more than twenty times; not in Caes. and Sall.): Th. Numquid dubitas quin? etc. Gn. Sine dubio, opinor, Ter. Eun. 5, 9, 14; Cic. Verr. 2, 1, 2; 47; id. Cat. 2, 1; id. Balb. 24, 55; id. Tusc. 2, 7, 18; id. Off. 1, 29, 102; id. N. D. 1, 9, 23; id. Att. 1, 19, 2 et saep. Vid. the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 134 sq. Sometimes, esp. in Quint., with adversative particles: sed, verum, at, etc., no doubt, doubtless... but, yet, etc.: cum te togatis omnibus sine dubio anteferret... sed, etc.. Cic. N. D. 1, 21, 58; so with sed, id. de Or, 3, 57; Quint. 1, 6, 38; 5, 10, 53; 6, 3, 64;(ζ).with sed tamen,
id. 12, 6, 7;with tamen,
id. 3, 8, 21; 5, 7, 28; 6, 4, 12;with verum,
id. 8 prooem. § 33;with at,
id. 8, 3, 67;with autem,
id. 1, 6, 12 Spald.—Procul dubio, beyond question, undoubtedly (very rare), Lucr. 3, 638; Liv. 39, 40 fin.; Plin. 18, 21, 50, § 187; and:3.dubio procul,
Lucr. 1, 812; 2, 261.—Meton., like anceps (4), doubtful, dubious, i. e. precarious, dangerous, critical, difficult (freq. but mostly poet.):b.res dubias, egenas, inopiosas consili,
critical condition, Plaut. Poen. 1, 1, 2; so,res,
id. Capt. 2, 3, 46; id. Most. 5, 1, 1; Sall. C. 10, 2; 39, 3; id. J. 14, 5; Liv. 2, 50 fin.; Tac. A. 2, 62; Verg. A. 6, 196; 11, 445 al.; cf.pericla (with advorsae res),
Lucr. 3, 55; 1076:tempora (opp. secunda),
Hor. C. 4, 9, 36:mons erat ascensu dubius,
Prop. 4, 4, 83; cf.:quae (loca) dubia nisu videbantur,
Sall. J. 94, 2.—In the neutr. absol. (i. q. discrimen, II. B. 2, and periculum):II.mea quidem hercle certe in dubio vita est,
is in danger, Ter. And. 2, 2, 10 Ruhnk.; Sall. C. 52, 6; cf. Ov. Am. 2, 13, 2:sese suas exercitusque fortunas in dubium non devocaturum,
Caes. B. G. 6, 7, 6; cf. Cic. Caecin. 27, 76:tua fama et gnatae vita in dubium veniet,
Ter. Ad. 3, 2, 42; cf. id. ib. 2, 2, 35; Ov. H. 16, 138 Loers.— Plur. as subst.:hinc Italae gentes in dubiis responsa petunt,
Verg. A. 7, 86:mens dubiis percussa pavet,
Luc. 6, 596.For the syn. varius, manifold, various (only in the foll. passages): o multimodis variūm et dubiūm et prosperūm copem diem, Pac. ap. Non. 84, 23 (Trag. Rel. p. 115, ed. Rib.). And so prob. is to be explained dubia cena, a multifarious, richly provided supper, Ter. Ph. 2, 2, 28 (for the subjoined explanation of Terence: ubi tu dubites, quid sumas potissimum, is only outwardly adapted to the meaning of dubius); so,(α).dubia cena,
Hor. S. 2, 2, 77; and:fercula dubiae cenae,
Aus. Mos. 102; Hier. Ep. 22, no. 16.—Hence, adv., in two forms.dŭbĭe (acc. to I. B. 1.), doubtfully, dubiously (not in Plaut., Ter., or Caes.):(β).potest accidere, ut aliquod signum dubie datum pro certo sit acceptum,
Cic. Div. 1, 55.—Esp. freq. (particularly since the Aug. per.) with negatives: haud (rarely non) dubie, undoubtedly, indisputably, positively, certainly:etsi non dubie mihi nuntiabatur Parthos transisse Euphratem, tamen, etc.,
Cic. Fam. 15, 1 (nowhere else as an adv. in Cic.):non dubie,
Quint. 7, 2, 6; 9, 4, 67; Front. Strat. 2, 3, 16; and with sed (cf. dubius, I. B. 2. b. e), Quint. 11, 2, 1; so,too, nec dubie,
Liv. 2, 23 fin.; Quint. 2, 14, 2;and with verum,
id. 3, 4, 1;with sed,
Tac. A. 4, 19 fin.: haud dubie jam victor, [p. 615] Sall. J. 102, 1 (cf. on the contrary in Cic.: sine ulla dubitatione hostis, Phil. 14, 4, 10; cf. Liv. 3, 38; Cic. Cat. 4, 3, 5); so,haud dubie,
Liv. 1, 9; 13; 3, 24; 38; 53; 4, 2; 23; 5, 10 fin.; 33 fin.; 49 fin. et saep. (about 70 times; see the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 138); Quint. 10, 1, 85; Tac. A. 2, 43; 88; id. H. 1, 7; 46; 72; 3, 86; 4, 27 fin.; 80; id. G. 28; Suet. Caes. 55; id. Calig. 9; id. Galb. 2; Vulg. Lev. 13, 43.—dubio = dubie, App. M. 9, 2. -
36 dubium
dŭbĭus, a, um, adj. [for duhibius, duohabeo, held as two or double, i. e. doubtful; cf. dubito, Corss. Ausspr. 2, 1027].I.Moving in two directions alternately, vibrating to and fro, fluctuating (cf. ambiguus, anceps, incertus, perplexus, duplex).A.Lit. (very rare):B.ut vas non quit constare, nisi humor Destitit in dubio fluctu jactarier intus,
Lucr. 6, 556; cf.:fluctibus dubiis volvi coeptum est mare,
Liv. 37, 16, 4.—Far more freq. and class.,Trop., vacillating in mind, uncertain.1.Act.a.Wavering in opinion, doubting, doubtful, dubious, uncertain, = ambigens, haesitans, etc.:b.sin est is homo, anni multi me dubiam dant,
Plaut. Ep. 4, 1, 17:quae res est, quae cujusquam animum in hac causa dubium facere possit?
Cic. de Imp. Pomp. 10.— With an interrog. clause, A. and S. Gr. §213 R. 4 (1.): temptat dubiam mentem rationis egestas, ecquae nam fuerit mundi genitalis origo,
Lucr. 5, 1211; cf.:equites procul visi ab dubiis, quinam essent,
Liv. 4, 40:dubius sum, quid faciam,
Hor. S. 1, 9, 40:dubius, unde rumperet silentium,
id. Epod. 5, 85:spemque metumque inter dubii, seu vivere credant, Sive extrema pati,
Verg. A. 1, 218; cf. Liv. 1, 42:Philippus non dubius, quin, etc.,
id. 31, 42:haud dubius quin,
id. 42, 14; Curt. 5, 12.—With acc. and inf.:dictator minime dubius, bellum cum his populis Patres jussuros,
Liv. 6, 14; so,haud dubius,
id. 31, 24; Curt. 9, 7:nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum Quam sit,
well aware how hard it is, Verg. G. 3, 289; so,dubius with the genitives animi, Auct. B. Alex. 56, 2: mentis,
Ov. F. 6, 572:consilii,
Just. 2, 13:sententiae,
Liv. 33, 25 Drak.:salutis,
Ov. M. 15, 438:vitae,
id. Tr. 3, 3, 25:fati,
Luc. 7, 611 al.; cf. Zumpt, Gr. § 437; A. and S. Gr. § 213 R. 1 ( a.).—Wavering in resolution, irresolute, undecided (very rare):2.dubio atque haesitante Jugurtha incolumes transeunt,
Sall. J. 107, 6; cf.hostes (opp. firmi),
id. ib. 51 fin.:nutantes ac dubiae civitates,
Suet. Caes. 4 fin.:quid faciat dubius,
Ov. M. 8, 441.— Poet. transf.:cuspis,
Sil. 4, 188.—Pass., that is doubted of, uncertain, doubtful, dubious, undetermined (so most freq. in all periods and kinds of composition):b.videsne igitur, quae dubia sint, ea sumi pro certis atque concessis?
Cic. Div. 2, 51, 106; cf. id. ib. 2, 50 fin.; id. Fin. 4, 24, 67; id. de Or. 1, 20, 92; id. Mur. 32, 68; Quint. 3, 4, 8; 7, 8, 6:nihil aegrius est quam res secernere apertas Ab dubiis,
Lucr. 4, 468 (cf. verba, vague language, opp. aperta, Quint. 7, 2, 48):jus, opp. certum,
id. 12, 3, 6;opp. confessum,
id. 7, 7, 7:in regno, ubi ne obscura quidem est aut dubia servitus,
Cic. Rep. 1, 31:dubium vel anceps genus causarum,
Quint. 4, 1, 40; cf. id. 9, 2, 69: dubii variique casus, Auct. ap. Cic. Clu. 21, 58:et incerta societas,
Suet. Aug. 17 et saep.:quia sciebam dubiam esse fortunam scenicam, Ter. Hec. prol. alt. 8: salus (opp. aperta pernicies),
Cic. N. D. 3, 27, 69:spes pacis,
id. Att. 8, 13:victoria,
Caes. B. G. 7, 80, 6; cf.:victoria, praeda, laus,
Sall. J. 85, 48:Marte,
Vell. 2, 55, 3:spes armorum,
id. 2, 71:discrimen pugnae,
indecisive, Sil. 5, 519:proelia,
Tac. G. 6:auctor,
unknown, Ov. M. 12, 61 et saep.:an auspicia repetenda, ne quid dubiis diis agerem?
i. e. unassured of their favor, Liv. 8, 32:dubii socii suspensaeque ex fortuna fidei (opp. fideles socii and certi hostes),
id. 44, 18; cf. Caes. B. C. 1, 3, 5:Hispaniae,
Tac. A. 3, 44; cf.:gens dubiae ad id voluntatis,
Liv. 9, 15:lux,
i. e. morning twilight, dawn, Ov. M. 11, 596:sidera,
Juv. 5, 22; cf.nox,
evening twilight, Ov. M. 4, 401:caelum,
i. e. over cast, Verg. G. 1, 252:fulgor solis,
Sen. Herc. Fur. 670; cf.:et quasi languidus dies,
Plin. Ep. 6, 20, 6:dubiāque tegens lanugine malas,
i. e. between down and a beard, Ov. M. 9, 398; 13, 754; cf.:dubia lanuginis umbra, Claud. Epith. Pall. et Cel. 42: vina,
not sure to ripen, Plin. 18, 31, 74, § 319:consilia,
wavering, Tac. Agr. 18 et saep.:hunc annum sequitur annus haud dubiis consulibus (shortly thereafter the contrary: Papirius Semproniusque, quorum de consulatu dubitabatur),
Liv. 4, 8; so,haud dubius praetor,
id. 39, 39 fin.:haud dubii hostes,
open enemies, id. 37, 49:haud dubii Galli (opp. degeneres, mixti, Gallograeci vere),
id. 38, 17: cena dubia, see below, II.—In the neutr. absol.(α).(Non, haud) dubium est, it is ( not, not at all) doubtful, uncertain, undecided. (aa) Absol.:(β).si quid erit dubium,
Plaut. Ep. 5, 1, 40:haud dubium id quidem est,
id. Poen. 3, 4, 27; Ter. And. 2, 3, 25; cf.in the interrog.: o! dubiumne id est?
Ter. Eun. 1, 2, 49; id. Heaut. 3, 3, 46; id. Phorm. 5, 2, 9; and with the dat.:an dubium id tibi est?
Ter. Heaut. 5, 1, 38; Cic. Fam. 4, 15.—(bb) With de:de Pompeii exitu mihi dubium numquam fuit,
Cic. Att. 11, 6, 5; so,de eorum jure,
id. de Or. 1, 57:de re,
Quint. 7, 3, 4; cf. id. 7, 6, 3.—(ng) With an interrog. clause:illud dubium (est), ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam fieri possit accessio,
Cic. Fin. 4, 24, 67; cf. Quint. 7, 9, 12:hoc ergo, credo, dubium est, uter nostrum sit verecundior,
Cic. Ac. 2, 41, 126:hoc enim dubium est, utrum... an,
Quint. 6, 3, 83:Ambiorix copias suas judicione non conduxerit... an tempore exclusus, dubium est,
Caes. B. G. 6, 31, 1:an dubium vobis fuit inesse vis aliqua videretur necne?
Cic. Caecin. 11, 31 et saep.—Since the Aug. per. freq. dubium, absol. and adv.:codicilli, dubium ad quem scripti,
Quint. 7, 2, 52:quo postquam dubium pius an sceleratus, Orestes venerat,
Ov. Tr. 4, 4, 69; Suet. Caes. 58; id. Aug. 28; id. Tib. 10; Flor. 1, 1, 12; 2, 14, 3:Erechtheus, Justitiā dubium validisne potentior armis,
Ov. M. 6, 678; cf. id. Pont. 3, 1, 17:neque multo post exstincto Maximo, dubium an quaesita morte,
Tac. A. 1, 5; Flor. 1, 1, 8; 4, 2, 91 al.—(dd) Non dubium est quin uxorem nolit filius, Ter. And. 1, 2, 1; id. Eun. 5, 6, 27; Cic. de Or. 2, 8, 32; id. Att. 13, 45; Quint. 11, 2, 10 et saep.:haud dubium est, quin,
Ter. And. 2, 3, 17; 3, 2, 50; id. Ad. 5, 9, 19;and interrog.,
Quint. 3, 2, 1; 10, 1, 5. —(ee) With acc. and inf.:periisso me una haud dubium est,
Ter. Hec. 3, 1, 46; so Liv. 38, 6; Suet. Caes. 52 fin.; cf.interrog.: an dubium tibi est, eam esse hanc?
Plaut. Mil. 2, 5, 9.—Ellipt.:si exploratum tibi sit posse te, etc., non esse cunctandum: si dubium sit, non esse conandum,
Cic. Fam. 1, 7, 5.—Dubium habere, to regard as uncertain, to doubt:(γ).an tu dubium habebis, etiam sancte quom jurem tibi?
Plaut. Capt. 4, 2, 112:an dubium habetis, num obficere quid vobis possit? etc.,
Sall. H. Fragm. III. 61, 8 Dietsch; cf.:haec habere dubia, neque, etc.,
Cic. Ac. 2, 9 fin. —In dubium:(δ).in dubium vocare,
to call in question, Cic. de Or. 2, 34; cf.: illud me dixisse nemo vocabit in dubium, Asin. Pollio ap. Cic. Fam. 10, 31, 5. Vid. also under 3. b.:venire in dubium,
Cic. Quint. 2; id. ib. 21, 67; Liv. 3, 13; cf.:alii non veniunt in dubium de voluntate,
i. e. there is no doubt what their wish is, Cic. Att. 11, 15, 2. Vid. also under 3. b.—In dubio, in doubt, in question, undetermined:(ε).dum in dubio est animus,
Ter. And. 1, 5, 31; cf. Luc. 7, 247:in dubioque fuere utrorum ad regna cadendum esset, etc.,
Lucr. 3, 836; cf. id. 1085; Quint. 7, 9, 9:aestate potius quam hieme dandum, non est in dubio,
Plin. 25, 5, 24, § 59 et saep.:ut in dubio poneret, utrum... an, etc.,
Liv. 34, 5. Vid. also 3. b.—Sine dubio, without doubt, doubtless, indisputably, certainly (very freq.; in Cic. more than twenty times; not in Caes. and Sall.): Th. Numquid dubitas quin? etc. Gn. Sine dubio, opinor, Ter. Eun. 5, 9, 14; Cic. Verr. 2, 1, 2; 47; id. Cat. 2, 1; id. Balb. 24, 55; id. Tusc. 2, 7, 18; id. Off. 1, 29, 102; id. N. D. 1, 9, 23; id. Att. 1, 19, 2 et saep. Vid. the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 134 sq. Sometimes, esp. in Quint., with adversative particles: sed, verum, at, etc., no doubt, doubtless... but, yet, etc.: cum te togatis omnibus sine dubio anteferret... sed, etc.. Cic. N. D. 1, 21, 58; so with sed, id. de Or, 3, 57; Quint. 1, 6, 38; 5, 10, 53; 6, 3, 64;(ζ).with sed tamen,
id. 12, 6, 7;with tamen,
id. 3, 8, 21; 5, 7, 28; 6, 4, 12;with verum,
id. 8 prooem. § 33;with at,
id. 8, 3, 67;with autem,
id. 1, 6, 12 Spald.—Procul dubio, beyond question, undoubtedly (very rare), Lucr. 3, 638; Liv. 39, 40 fin.; Plin. 18, 21, 50, § 187; and:3.dubio procul,
Lucr. 1, 812; 2, 261.—Meton., like anceps (4), doubtful, dubious, i. e. precarious, dangerous, critical, difficult (freq. but mostly poet.):b.res dubias, egenas, inopiosas consili,
critical condition, Plaut. Poen. 1, 1, 2; so,res,
id. Capt. 2, 3, 46; id. Most. 5, 1, 1; Sall. C. 10, 2; 39, 3; id. J. 14, 5; Liv. 2, 50 fin.; Tac. A. 2, 62; Verg. A. 6, 196; 11, 445 al.; cf.pericla (with advorsae res),
Lucr. 3, 55; 1076:tempora (opp. secunda),
Hor. C. 4, 9, 36:mons erat ascensu dubius,
Prop. 4, 4, 83; cf.:quae (loca) dubia nisu videbantur,
Sall. J. 94, 2.—In the neutr. absol. (i. q. discrimen, II. B. 2, and periculum):II.mea quidem hercle certe in dubio vita est,
is in danger, Ter. And. 2, 2, 10 Ruhnk.; Sall. C. 52, 6; cf. Ov. Am. 2, 13, 2:sese suas exercitusque fortunas in dubium non devocaturum,
Caes. B. G. 6, 7, 6; cf. Cic. Caecin. 27, 76:tua fama et gnatae vita in dubium veniet,
Ter. Ad. 3, 2, 42; cf. id. ib. 2, 2, 35; Ov. H. 16, 138 Loers.— Plur. as subst.:hinc Italae gentes in dubiis responsa petunt,
Verg. A. 7, 86:mens dubiis percussa pavet,
Luc. 6, 596.For the syn. varius, manifold, various (only in the foll. passages): o multimodis variūm et dubiūm et prosperūm copem diem, Pac. ap. Non. 84, 23 (Trag. Rel. p. 115, ed. Rib.). And so prob. is to be explained dubia cena, a multifarious, richly provided supper, Ter. Ph. 2, 2, 28 (for the subjoined explanation of Terence: ubi tu dubites, quid sumas potissimum, is only outwardly adapted to the meaning of dubius); so,(α).dubia cena,
Hor. S. 2, 2, 77; and:fercula dubiae cenae,
Aus. Mos. 102; Hier. Ep. 22, no. 16.—Hence, adv., in two forms.dŭbĭe (acc. to I. B. 1.), doubtfully, dubiously (not in Plaut., Ter., or Caes.):(β).potest accidere, ut aliquod signum dubie datum pro certo sit acceptum,
Cic. Div. 1, 55.—Esp. freq. (particularly since the Aug. per.) with negatives: haud (rarely non) dubie, undoubtedly, indisputably, positively, certainly:etsi non dubie mihi nuntiabatur Parthos transisse Euphratem, tamen, etc.,
Cic. Fam. 15, 1 (nowhere else as an adv. in Cic.):non dubie,
Quint. 7, 2, 6; 9, 4, 67; Front. Strat. 2, 3, 16; and with sed (cf. dubius, I. B. 2. b. e), Quint. 11, 2, 1; so,too, nec dubie,
Liv. 2, 23 fin.; Quint. 2, 14, 2;and with verum,
id. 3, 4, 1;with sed,
Tac. A. 4, 19 fin.: haud dubie jam victor, [p. 615] Sall. J. 102, 1 (cf. on the contrary in Cic.: sine ulla dubitatione hostis, Phil. 14, 4, 10; cf. Liv. 3, 38; Cic. Cat. 4, 3, 5); so,haud dubie,
Liv. 1, 9; 13; 3, 24; 38; 53; 4, 2; 23; 5, 10 fin.; 33 fin.; 49 fin. et saep. (about 70 times; see the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 138); Quint. 10, 1, 85; Tac. A. 2, 43; 88; id. H. 1, 7; 46; 72; 3, 86; 4, 27 fin.; 80; id. G. 28; Suet. Caes. 55; id. Calig. 9; id. Galb. 2; Vulg. Lev. 13, 43.—dubio = dubie, App. M. 9, 2. -
37 dubius
dŭbĭus, a, um, adj. [for duhibius, duohabeo, held as two or double, i. e. doubtful; cf. dubito, Corss. Ausspr. 2, 1027].I.Moving in two directions alternately, vibrating to and fro, fluctuating (cf. ambiguus, anceps, incertus, perplexus, duplex).A.Lit. (very rare):B.ut vas non quit constare, nisi humor Destitit in dubio fluctu jactarier intus,
Lucr. 6, 556; cf.:fluctibus dubiis volvi coeptum est mare,
Liv. 37, 16, 4.—Far more freq. and class.,Trop., vacillating in mind, uncertain.1.Act.a.Wavering in opinion, doubting, doubtful, dubious, uncertain, = ambigens, haesitans, etc.:b.sin est is homo, anni multi me dubiam dant,
Plaut. Ep. 4, 1, 17:quae res est, quae cujusquam animum in hac causa dubium facere possit?
Cic. de Imp. Pomp. 10.— With an interrog. clause, A. and S. Gr. §213 R. 4 (1.): temptat dubiam mentem rationis egestas, ecquae nam fuerit mundi genitalis origo,
Lucr. 5, 1211; cf.:equites procul visi ab dubiis, quinam essent,
Liv. 4, 40:dubius sum, quid faciam,
Hor. S. 1, 9, 40:dubius, unde rumperet silentium,
id. Epod. 5, 85:spemque metumque inter dubii, seu vivere credant, Sive extrema pati,
Verg. A. 1, 218; cf. Liv. 1, 42:Philippus non dubius, quin, etc.,
id. 31, 42:haud dubius quin,
id. 42, 14; Curt. 5, 12.—With acc. and inf.:dictator minime dubius, bellum cum his populis Patres jussuros,
Liv. 6, 14; so,haud dubius,
id. 31, 24; Curt. 9, 7:nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum Quam sit,
well aware how hard it is, Verg. G. 3, 289; so,dubius with the genitives animi, Auct. B. Alex. 56, 2: mentis,
Ov. F. 6, 572:consilii,
Just. 2, 13:sententiae,
Liv. 33, 25 Drak.:salutis,
Ov. M. 15, 438:vitae,
id. Tr. 3, 3, 25:fati,
Luc. 7, 611 al.; cf. Zumpt, Gr. § 437; A. and S. Gr. § 213 R. 1 ( a.).—Wavering in resolution, irresolute, undecided (very rare):2.dubio atque haesitante Jugurtha incolumes transeunt,
Sall. J. 107, 6; cf.hostes (opp. firmi),
id. ib. 51 fin.:nutantes ac dubiae civitates,
Suet. Caes. 4 fin.:quid faciat dubius,
Ov. M. 8, 441.— Poet. transf.:cuspis,
Sil. 4, 188.—Pass., that is doubted of, uncertain, doubtful, dubious, undetermined (so most freq. in all periods and kinds of composition):b.videsne igitur, quae dubia sint, ea sumi pro certis atque concessis?
Cic. Div. 2, 51, 106; cf. id. ib. 2, 50 fin.; id. Fin. 4, 24, 67; id. de Or. 1, 20, 92; id. Mur. 32, 68; Quint. 3, 4, 8; 7, 8, 6:nihil aegrius est quam res secernere apertas Ab dubiis,
Lucr. 4, 468 (cf. verba, vague language, opp. aperta, Quint. 7, 2, 48):jus, opp. certum,
id. 12, 3, 6;opp. confessum,
id. 7, 7, 7:in regno, ubi ne obscura quidem est aut dubia servitus,
Cic. Rep. 1, 31:dubium vel anceps genus causarum,
Quint. 4, 1, 40; cf. id. 9, 2, 69: dubii variique casus, Auct. ap. Cic. Clu. 21, 58:et incerta societas,
Suet. Aug. 17 et saep.:quia sciebam dubiam esse fortunam scenicam, Ter. Hec. prol. alt. 8: salus (opp. aperta pernicies),
Cic. N. D. 3, 27, 69:spes pacis,
id. Att. 8, 13:victoria,
Caes. B. G. 7, 80, 6; cf.:victoria, praeda, laus,
Sall. J. 85, 48:Marte,
Vell. 2, 55, 3:spes armorum,
id. 2, 71:discrimen pugnae,
indecisive, Sil. 5, 519:proelia,
Tac. G. 6:auctor,
unknown, Ov. M. 12, 61 et saep.:an auspicia repetenda, ne quid dubiis diis agerem?
i. e. unassured of their favor, Liv. 8, 32:dubii socii suspensaeque ex fortuna fidei (opp. fideles socii and certi hostes),
id. 44, 18; cf. Caes. B. C. 1, 3, 5:Hispaniae,
Tac. A. 3, 44; cf.:gens dubiae ad id voluntatis,
Liv. 9, 15:lux,
i. e. morning twilight, dawn, Ov. M. 11, 596:sidera,
Juv. 5, 22; cf.nox,
evening twilight, Ov. M. 4, 401:caelum,
i. e. over cast, Verg. G. 1, 252:fulgor solis,
Sen. Herc. Fur. 670; cf.:et quasi languidus dies,
Plin. Ep. 6, 20, 6:dubiāque tegens lanugine malas,
i. e. between down and a beard, Ov. M. 9, 398; 13, 754; cf.:dubia lanuginis umbra, Claud. Epith. Pall. et Cel. 42: vina,
not sure to ripen, Plin. 18, 31, 74, § 319:consilia,
wavering, Tac. Agr. 18 et saep.:hunc annum sequitur annus haud dubiis consulibus (shortly thereafter the contrary: Papirius Semproniusque, quorum de consulatu dubitabatur),
Liv. 4, 8; so,haud dubius praetor,
id. 39, 39 fin.:haud dubii hostes,
open enemies, id. 37, 49:haud dubii Galli (opp. degeneres, mixti, Gallograeci vere),
id. 38, 17: cena dubia, see below, II.—In the neutr. absol.(α).(Non, haud) dubium est, it is ( not, not at all) doubtful, uncertain, undecided. (aa) Absol.:(β).si quid erit dubium,
Plaut. Ep. 5, 1, 40:haud dubium id quidem est,
id. Poen. 3, 4, 27; Ter. And. 2, 3, 25; cf.in the interrog.: o! dubiumne id est?
Ter. Eun. 1, 2, 49; id. Heaut. 3, 3, 46; id. Phorm. 5, 2, 9; and with the dat.:an dubium id tibi est?
Ter. Heaut. 5, 1, 38; Cic. Fam. 4, 15.—(bb) With de:de Pompeii exitu mihi dubium numquam fuit,
Cic. Att. 11, 6, 5; so,de eorum jure,
id. de Or. 1, 57:de re,
Quint. 7, 3, 4; cf. id. 7, 6, 3.—(ng) With an interrog. clause:illud dubium (est), ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam fieri possit accessio,
Cic. Fin. 4, 24, 67; cf. Quint. 7, 9, 12:hoc ergo, credo, dubium est, uter nostrum sit verecundior,
Cic. Ac. 2, 41, 126:hoc enim dubium est, utrum... an,
Quint. 6, 3, 83:Ambiorix copias suas judicione non conduxerit... an tempore exclusus, dubium est,
Caes. B. G. 6, 31, 1:an dubium vobis fuit inesse vis aliqua videretur necne?
Cic. Caecin. 11, 31 et saep.—Since the Aug. per. freq. dubium, absol. and adv.:codicilli, dubium ad quem scripti,
Quint. 7, 2, 52:quo postquam dubium pius an sceleratus, Orestes venerat,
Ov. Tr. 4, 4, 69; Suet. Caes. 58; id. Aug. 28; id. Tib. 10; Flor. 1, 1, 12; 2, 14, 3:Erechtheus, Justitiā dubium validisne potentior armis,
Ov. M. 6, 678; cf. id. Pont. 3, 1, 17:neque multo post exstincto Maximo, dubium an quaesita morte,
Tac. A. 1, 5; Flor. 1, 1, 8; 4, 2, 91 al.—(dd) Non dubium est quin uxorem nolit filius, Ter. And. 1, 2, 1; id. Eun. 5, 6, 27; Cic. de Or. 2, 8, 32; id. Att. 13, 45; Quint. 11, 2, 10 et saep.:haud dubium est, quin,
Ter. And. 2, 3, 17; 3, 2, 50; id. Ad. 5, 9, 19;and interrog.,
Quint. 3, 2, 1; 10, 1, 5. —(ee) With acc. and inf.:periisso me una haud dubium est,
Ter. Hec. 3, 1, 46; so Liv. 38, 6; Suet. Caes. 52 fin.; cf.interrog.: an dubium tibi est, eam esse hanc?
Plaut. Mil. 2, 5, 9.—Ellipt.:si exploratum tibi sit posse te, etc., non esse cunctandum: si dubium sit, non esse conandum,
Cic. Fam. 1, 7, 5.—Dubium habere, to regard as uncertain, to doubt:(γ).an tu dubium habebis, etiam sancte quom jurem tibi?
Plaut. Capt. 4, 2, 112:an dubium habetis, num obficere quid vobis possit? etc.,
Sall. H. Fragm. III. 61, 8 Dietsch; cf.:haec habere dubia, neque, etc.,
Cic. Ac. 2, 9 fin. —In dubium:(δ).in dubium vocare,
to call in question, Cic. de Or. 2, 34; cf.: illud me dixisse nemo vocabit in dubium, Asin. Pollio ap. Cic. Fam. 10, 31, 5. Vid. also under 3. b.:venire in dubium,
Cic. Quint. 2; id. ib. 21, 67; Liv. 3, 13; cf.:alii non veniunt in dubium de voluntate,
i. e. there is no doubt what their wish is, Cic. Att. 11, 15, 2. Vid. also under 3. b.—In dubio, in doubt, in question, undetermined:(ε).dum in dubio est animus,
Ter. And. 1, 5, 31; cf. Luc. 7, 247:in dubioque fuere utrorum ad regna cadendum esset, etc.,
Lucr. 3, 836; cf. id. 1085; Quint. 7, 9, 9:aestate potius quam hieme dandum, non est in dubio,
Plin. 25, 5, 24, § 59 et saep.:ut in dubio poneret, utrum... an, etc.,
Liv. 34, 5. Vid. also 3. b.—Sine dubio, without doubt, doubtless, indisputably, certainly (very freq.; in Cic. more than twenty times; not in Caes. and Sall.): Th. Numquid dubitas quin? etc. Gn. Sine dubio, opinor, Ter. Eun. 5, 9, 14; Cic. Verr. 2, 1, 2; 47; id. Cat. 2, 1; id. Balb. 24, 55; id. Tusc. 2, 7, 18; id. Off. 1, 29, 102; id. N. D. 1, 9, 23; id. Att. 1, 19, 2 et saep. Vid. the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 134 sq. Sometimes, esp. in Quint., with adversative particles: sed, verum, at, etc., no doubt, doubtless... but, yet, etc.: cum te togatis omnibus sine dubio anteferret... sed, etc.. Cic. N. D. 1, 21, 58; so with sed, id. de Or, 3, 57; Quint. 1, 6, 38; 5, 10, 53; 6, 3, 64;(ζ).with sed tamen,
id. 12, 6, 7;with tamen,
id. 3, 8, 21; 5, 7, 28; 6, 4, 12;with verum,
id. 8 prooem. § 33;with at,
id. 8, 3, 67;with autem,
id. 1, 6, 12 Spald.—Procul dubio, beyond question, undoubtedly (very rare), Lucr. 3, 638; Liv. 39, 40 fin.; Plin. 18, 21, 50, § 187; and:3.dubio procul,
Lucr. 1, 812; 2, 261.—Meton., like anceps (4), doubtful, dubious, i. e. precarious, dangerous, critical, difficult (freq. but mostly poet.):b.res dubias, egenas, inopiosas consili,
critical condition, Plaut. Poen. 1, 1, 2; so,res,
id. Capt. 2, 3, 46; id. Most. 5, 1, 1; Sall. C. 10, 2; 39, 3; id. J. 14, 5; Liv. 2, 50 fin.; Tac. A. 2, 62; Verg. A. 6, 196; 11, 445 al.; cf.pericla (with advorsae res),
Lucr. 3, 55; 1076:tempora (opp. secunda),
Hor. C. 4, 9, 36:mons erat ascensu dubius,
Prop. 4, 4, 83; cf.:quae (loca) dubia nisu videbantur,
Sall. J. 94, 2.—In the neutr. absol. (i. q. discrimen, II. B. 2, and periculum):II.mea quidem hercle certe in dubio vita est,
is in danger, Ter. And. 2, 2, 10 Ruhnk.; Sall. C. 52, 6; cf. Ov. Am. 2, 13, 2:sese suas exercitusque fortunas in dubium non devocaturum,
Caes. B. G. 6, 7, 6; cf. Cic. Caecin. 27, 76:tua fama et gnatae vita in dubium veniet,
Ter. Ad. 3, 2, 42; cf. id. ib. 2, 2, 35; Ov. H. 16, 138 Loers.— Plur. as subst.:hinc Italae gentes in dubiis responsa petunt,
Verg. A. 7, 86:mens dubiis percussa pavet,
Luc. 6, 596.For the syn. varius, manifold, various (only in the foll. passages): o multimodis variūm et dubiūm et prosperūm copem diem, Pac. ap. Non. 84, 23 (Trag. Rel. p. 115, ed. Rib.). And so prob. is to be explained dubia cena, a multifarious, richly provided supper, Ter. Ph. 2, 2, 28 (for the subjoined explanation of Terence: ubi tu dubites, quid sumas potissimum, is only outwardly adapted to the meaning of dubius); so,(α).dubia cena,
Hor. S. 2, 2, 77; and:fercula dubiae cenae,
Aus. Mos. 102; Hier. Ep. 22, no. 16.—Hence, adv., in two forms.dŭbĭe (acc. to I. B. 1.), doubtfully, dubiously (not in Plaut., Ter., or Caes.):(β).potest accidere, ut aliquod signum dubie datum pro certo sit acceptum,
Cic. Div. 1, 55.—Esp. freq. (particularly since the Aug. per.) with negatives: haud (rarely non) dubie, undoubtedly, indisputably, positively, certainly:etsi non dubie mihi nuntiabatur Parthos transisse Euphratem, tamen, etc.,
Cic. Fam. 15, 1 (nowhere else as an adv. in Cic.):non dubie,
Quint. 7, 2, 6; 9, 4, 67; Front. Strat. 2, 3, 16; and with sed (cf. dubius, I. B. 2. b. e), Quint. 11, 2, 1; so,too, nec dubie,
Liv. 2, 23 fin.; Quint. 2, 14, 2;and with verum,
id. 3, 4, 1;with sed,
Tac. A. 4, 19 fin.: haud dubie jam victor, [p. 615] Sall. J. 102, 1 (cf. on the contrary in Cic.: sine ulla dubitatione hostis, Phil. 14, 4, 10; cf. Liv. 3, 38; Cic. Cat. 4, 3, 5); so,haud dubie,
Liv. 1, 9; 13; 3, 24; 38; 53; 4, 2; 23; 5, 10 fin.; 33 fin.; 49 fin. et saep. (about 70 times; see the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 138); Quint. 10, 1, 85; Tac. A. 2, 43; 88; id. H. 1, 7; 46; 72; 3, 86; 4, 27 fin.; 80; id. G. 28; Suet. Caes. 55; id. Calig. 9; id. Galb. 2; Vulg. Lev. 13, 43.—dubio = dubie, App. M. 9, 2. -
38 verto
verto ( vorto), ti, sum, 3 ( inf. vortier, Plaut. Rud. 3, 6, 48; Lucr. 1, 710; 2, 927; 5, 1199 al.), v. a. and n. [Sanscr. root vart-, to apply one's self, turn; cf. vart-ukas, round].I. A.Lit.:B.(luna) eam partem, quaecumque est ignibus aucta, Ad speciem vertit nobis,
Lucr. 5, 724:speciem quo,
id. 4, 242:ora huc et huc,
Hor. Epod. 4, 9:terga,
Ov. Tr. 3, 5, 6:gradu discedere verso,
id. M. 4, 338:verso pede,
id. ib. 8, 869:pennas,
i. e. to fly away, Prop. 2, 24, 22 (3, 19, 6):cardinem,
Ov. M. 14, 782:fores tacito cardine,
Tib. 1, 6, 12: cadum, to turn or tip up, Hor. C. 3, 29, 2:versā pulvis inscribitur hastā,
inverted, Verg. A. 1, 478:verte hac te, puere,
Plaut. Ps. 1, 3, 29; cf.:verti me a Minturnis Arpinum versus,
Cic. Att. 16, 10, 1:cum haesisset descendenti (virgini) stola, vertit se et recollegit,
Plin. Ep. 4, 11, 9:ante tuos quotiens verti me, perfida, postes,
Prop. 1, 16, 43:Pompeiani se verterunt et loco cesserunt,
turned about, wheeled about, fled, Caes. B. C. 3, 51; cf.:vertere terga,
to turn one's back, run away, betake one's self to flight, id. B. G. 1, 53; 3, 21; id. B. C. 1, 47; 3, 63 fin.; Liv. 1, 14, 9; cf.also: hostem in fugam,
to put to flight, rout, id. 30, 33, 16;Auct. B. Afr. 17: iter retro,
Liv. 28, 3, 1:hiems (piscis) ad hoc mare,
Hor. Epod. 2, 52: fenestrae in viam versae, turned or directed towards, looking towards, Liv. 1, 41, 4; cf.:mare ad occidentem versum,
id. 36, 15, 9:Scytharum gens ab oriente ad septentrionem se vertit,
Curt. 7, 7, 3:(Maeander) nunc ad fontes, nunc in mare versus,
Ov. M. 8, 165: terram aratro, to turn up or over, to plough, etc., Hor. S. 1, 1, 28:ferro terram,
Verg. G. 1, 147:glaebas (aratra),
Ov. M. 1, 425; 5, 477:solum bidentibus,
Col. 4, 5:agros bove,
Prop. 3, 7, 43 (4, 6, 43):collem,
Col. 3, 13, 8:freta lacertis (in rowing),
Verg. A. 5, 141:ex illā pecuniā magnam partem ad se vortit,
Cic. Div. in Caecil. 17, 57.—Mid.: vertier ad lapidem, to turn or incline one's self towards, Lucr. 5, 1199:congressi... ad caedem vertuntur,
Liv. 1, 7, 2; so,versi in fugam hostes,
Tac. H. 2, 26; cf.:Philippis versa acies retro,
Hor. C. 3, 4, 26:sinit hic violentis omnia verti Turbinibus,
to whirl themselves about, Lucr. 5, 503:magnus caeli si vortitur orbis,
id. 5, 510:vertitur interea caelum,
revolves, Verg. A. 2, 250:squamarum serie a caudā ad caput versā,
reaching, Plin. 28, 8, 30, § 119.—Trop.1.In gen., to turn:2.ne ea, quae reipublicae causa egerit, in suam contumeliam vertat,
Caes. B. C. 1, 8:in suam rem litem vertendo,
Liv. 3, 72, 2:usum ejus (olei) ad luxuriam vertere Graeci,
Plin. 15, 4, 5, § 19; cf.:aliquid in rem vertere,
turn to account, make profitable, Dig. 15, 3, 1 sqq.:edocere, quo sese vertant sortes,
Enn. Trag. v. 64 Vahl.; Verg. A. 1, 671:ne sibi vitio verterent, quod abesset a patriā,
Cic. Fam. 7, 6, 1:idque omen in Macedonum metum verterunt Tyrii,
Curt. 4, 2, 13:in religionem vertentes comitia biennic habita,
making a matter of religious scruple, Liv. 5, 14, 2:aquarum insolita magnitudo in religionem versa,
id. 30, 38, 10; cf. id. 26, 11, 3:id ipsum quod iter belli esset obstructum, in prodigium et omen imminentium cladium vertebatur,
Tac. H. 1, 86 fin.:vertere in se Cotyi data,
to appropriate, id. A. 2, 64:perii! quid agam? quo me vertam?
Ter. Hec. 4, 1, 1:quo se verteret, non habebat,
Cic. Phil. 2, 29, 74; id. Div. 2, 72, 149:Philippus totus in Persea versus,
inclined towards him, Liv. 40, 5, 9:toti in impetum atque iram versi,
id. 25, 16, 19:si bellum omne eo vertat,
id. 26, 12, 13:di vortant bene, Quod agas,
cause to turn out well, prosper, Ter. Hec. 1, 2, 121; cf. infra, II. B.; so,in melius somnia,
Tib. 3, 4, 95.—In partic.a.To turn, i. e. to change, aller, transform (syn. muto):b.Juppiter In Amphitruonis vortit sese imaginem,
Plaut. Am. prol. 121:in anginam ego nunc me velim vorti,
id. Most. 1. 3, 61:omnes natura cibos in corpora viva Vertit,
Lucr. 2, 880: vertunt se fluvii frondes et pabula laeta In pecudes; vertunt pecudes [p. 1978] in corpora nostra Naturam, id. 2, 875 sq.; cf.:cum terra in aquam se vertit,
Cic. N. D. 3, 12, 31:verte omnis tete in facies,
Verg. A. 12, 891:ego, quae memet in omnia verti,
id. ib. 7, 309:tot sese vertit in ora,
id. ib. 7, 328:inque deum de bove versus erat,
Ov. F. 5, 616:Auster in Africum se vertit,
Caes. B. C. 3, 26 fin.; cf. Liv. 30, 24, 7:semina malorum in contrarias partes se vertere,
Cic. Div. 2, 14, 33:omnia versa et mutata in pejorem partem,
id. Rosc. Am. 36, 103:cur nunc tua quisquam Vertere jussa potest,
Verg. A. 10, 35:hic continentiam et moderationem in superbiam ac lasciviam vertit,
Curt. 6, 6, 1; cf.:fortuna hoc militiae probrum vertit in gloriam,
id. 9, 10, 28:versus civitatis status,
Tac. A. 1, 4:versis ad prospera fatis,
Ov. H. 16, 89: solum, to change one's country, i. e. to emigrate or go into exile, Cic. Balb. 11, 28; Amm. 15, 3, 11 et saep.; v. solum. —With abl. (rare and poet.):nullā tamen alite verti Dignatur,
Ov. M. 10, 157; cf.muto.—Prov.: in fumum et cinerem vertere,
to turn into smoke, dissipate, Hor. Ep. 1, 15, 39.—Mid.:omnia vertuntur: certe vertuntur amores,
Prop. 2, 8, 7 (9):saevus apertam In rabiem coepit verti jocus,
Hor. Ep. 2, 1, 149.—To exchange, interchange: nos divitem istum meminimus adque iste pauperes nos;c.vorterunt sese memoriae,
Plaut. Truc. 2, 1, 11; cf.:vorsis gladiis depugnarier,
id. Cas. 2, 5, 36.—Of literary productions, to turn into another language, to translate (syn.:d. e.transfero, interpretor, reddo): Philemo scripsit, Plautus vortit barbare,
Plaut. Trin. prol. 19:si sic verterem Platonem, ut verteruntnostri poëtae fabulas,
Cic. Fin. 1, 3, 7:verti etiam multa de Graecis,
id. Tusc. 2, 11, 26:annales Acilianos ex Graeco in Latinum sermonem vertit,
Liv. 25, 39, 12.—In partic., like our to turn upside down, i. e. to overturn, overthrow, subvert, destroy (= everto):f.Callicratidas cum multa fecisset egregie, vertit ad extremum omnia,
Cic. Off. 1, 24, 84:agerent, verterent cuncta,
Tac. H. 1, 2; id. A. 2, 42; 3, 36:Cycnum Vi multā,
Ov. M. 12, 139:fluxas Phrygiae res fundo,
Verg. A. 10, 88; 1, 20; 2, 652:vertere ab imo moenia Trojae,
id. ib. 5, 810:Ilion fatalis incestusque judex... vertit in pulverem,
Hor. C. 3, 3, 20:proceras fraxinos,
id. ib. 3, 25, 16:ab imo regna,
Sen. Hippol. 562:Penates,
id. Troad. 91:puppem,
Luc. 3, 650:fortunas,
Amm. 28, 3, 1.—Mid., from the idea of turning round in a place, to be engaged in, to be in a place or condition; also to turn, rest, or depend upon a thing:g.jam homo in mercaturā vortitur,
Plaut. Most. 3, 1, 109:res in periculo vortitur,
id. Merc. 1, 2, 12; Phaedr. 2, 8, 19; so,res vertitur in majore discrimine,
Liv. 6, 36, 7:ipse catervis Vertitur in mediis,
Verg. A. 11, 683:omnia in unius potestate ac moderatione vertentur,
Cic. Verr. 1, 7, 20; so,spes civitatis in dictatore,
Liv. 4, 31, 4:totum id in voluntate Philippi,
id. 37, 7, 8:causa in jure,
Cic. Brut. 39, 145:hic victoria,
Verg. A. 10, 529:cum circa hanc consultationem disceptatio omnis verteretur,
Liv. 36, 7, 1:puncto saepe temporis maximarum rerum momenta verti,
id. 3, 27, 7.— Impers.:vertebatur, utrum manerent in Achaico concilio Lacedaemonii, an, etc.,
Liv. 39, 48, 3.—To ascribe, refer:h.quae fuerunt populis magis exitio quam fames morbique, quaeque alia in deum iras velut ultima malorum vertunt,
Liv. 4, 9, 3 Weissenb. ad loc.:cum omnium secundorum adversorumque in deos verterent,
id. 28, 11, 1.—= considero; exercitum majorum more vortere, Sall. ap. Serv. ad Verg. A. 5, 408 dub. (Sall. H. inc. 51 Dietsch ad loc.).II. A.Lit.:B.depulsi aemulatione alio vertunt,
Tac. A. 1, 18:eoque audaciae provectum ut verteret, etc.,
id. ib. 4, 10:utinam mea vocula dominae vertat in auriculas!
Prop. 1, 16, 28:versuros extemplo in fugam omnes ratus,
Liv. 38, 26, 8 (but in Lucr. 5, 617 the correct read. is cancri se ut vortat).—Trop., to turn, change, etc.:b.jam verterat fortuna,
Liv. 5, 49, 5:libertatem aliorum in suam vertisse servitutem conquerebantur,
id. 2, 3, 3:totae solidam in glaciem vertere lacunae,
Verg. G. 3, 365: verterat pernicies in accusatorem, Tac. A. 11, 37:quod si esset factum, detrimentum in bonum verteret,
Caes. B. C. 3, 73 fin.:ea ludificatio veri in verum vertit,
Liv. 26, 6, 16: talia incepta, ni in consultorem vertissent, reipublicae pestem factura, against, Sall. H. inc. 89 Dietsch:neque inmerito suum ipsorum exemplum in eos versurum,
Liv. 7, 38, 6:si malus est, male res vortunt, quas agit,
turn out badly, Plaut. Pers. 4, 1, 5; so,quae res tibi vertat male,
Ter. Ad. 2, 1, 37:quod bene vertat, castra Albanos Romanis castris jungere jubet (= cum bonis omnibus),
Liv. 1, 28, 1; 3, 62, 5; 3, 35, 8:quod bene verteret,
Curt. 5, 4, 12; 7, 11, 14:hos illi (quod nec vertat bene), mittimus haedos,
Verg. E. 9, 6.—Annus, mensis vertens, the course or space of a year, of a month:(β).anno vertente sine controversiā (petisses),
Cic. Quint. 12, 40; so,anno vertente,
id. N. D. 2, 20, 53; Nep. Ages. 4, 4; cf.:apparuisse numen deorum intra finem anni vertentis,
Cic. Phil. 13, 10, 22:tu si hanc emeris, Numquam hercle hunc mensem vortentem, credo, servibit tibi,
Plaut. Pers. 4, 4, 76; Macr. S. 1, 14.—Pregn.: annus vertens, the great year or cycle of the celestial bodies (a space of 15,000 solar years), Cic. Rep. 6, 22, 24.—Hence, ver-sus ( vors-), or (much less freq.) ver-sum ( vors-), adv., turned in the direction of, towards a thing; usu. after the name of a place to which motion is directed (orig. a part., turned towards, facing, etc., and so always in Livy; cf. Liv. 1, 18, 6 Weissenb. ad loc.; 1, 41, 4; 9, 2, 15).A.Form versus (vors-).1.After ad and acc.:2.T. Labienum ad Oceanum versus... proficisci jubet,
Caes. B. G. 6, 33: ad Alpes versus, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 15, 2:ad Cercinam insulam versus, Auct. B. Afr. 8, 3: ad Cordubam versus, Auct. B. Hisp. 11: modo ad Urbem, modo in Galliam versus,
Sall. C. 56, 4. —After in and acc.:3.in agrum versus,
Varr. R. R. 3, 5, 10:in forum versus,
Cic. Lael. 25, 96:in Arvernos versus,
Caes. B. G. 7, 8: si in urbem versus venturi erunt, Traj. ap. Plin. Ep. 10, 78 (82), 3.—After acc. alone (class. only with names of towns and small islands):4.verti me a Minturnis Arpinum versus,
Cic. Att. 16, 10, 1:Brundisium versus,
id. Fam. 11, 27, 3:Ambraciam versus,
Caes. B. C. 3, 36:Massiliam versus,
id. ib. 2, 3:Narbonem versus,
id. B. G. 7, 7.—After other advv.:B.deorsum versus,
Cato, R. R. 156, 4:sursum versus,
Cic. Or. 39, 135:dimittit quoquo versus legationes,
Caes. B. G. 7, 4:ut quaedam vocabula utroque versus dicantur,
Gell. 5, 12, 10; cf. the adverbs deorsum, sursum, etc.—Form versum (vors-).1.After ad and acc.:2.animadvertit fugam ad se versum fieri,
Sall. J. 58, 4.—After other advv.:► Versus is said by many lexicons to be also a prep.cunas rursum vorsum trahere,
Plaut. Am. 5, 1, 60 (63):lumbis deorsum versum pressis,
Varr. R. R. 2, 7, 5:vineam sursum vorsum semper ducito,
Cato, R. R. 33, 1:cum undique versum circumfluat,
Gell. 12, 13, 20:utroque vorsum rectum est ingenium meum,
Plaut. Capt. 2, 3, 8., but no ancient authority can be safely cited for this use. The true readings are:in Italiam versus,
Cic. Fam. 4, 12, 1:adversus aedem,
Liv. 8, 20, 8:in forum versus,
Plin. 10, 43, 60, § 121; and perh. in oppidum, Auct. B. Hisp. 21. -
39 cognosco
cō-gnōsco, gnōvī, gnitum, ere (co und gnōsco = nōsco), einen Ggstd. kennen lernen, erkennen (auch = erproben), wahrnehmen, bemerken, vernehmen, erfahren, ersehen, zur Kenntnis od. Erkenntnis einer Sache gelangen, von etw. unterrichtet werden od. sich unterrichten, u. im Perf. auch = kennen, wissen, durch sinnliche od. geistige Wahrnehmung, durch Autopsie, Lektüre, Umgang, Erfahrung, Studium, I) im allg.: α) m. Acc.: sensus ignem cognoscere vere, Lucr.: c. regiones, Caes.: alcis sepulcrum, Suet.: ephebum Temni, Cic.: infantem, Suet.: multa animalia hoc primum saeculo, Sen.: strepitus pedum, Verg. – miserias sociorum, vernehmen, Cic.: responsum, Nep.: sententiam alcis, Nep.: naturam alcis, Sall.: morem hostium, Sall.: animos omnium facile, Nep.: alqm bene cognovisse, Cic.; vgl. alci bene cognitum esse, Caes. in Cic. ep.: antiquitatem diligenter habere cognitam, Nep. – fidem alcis, Caes.: summam in se voluntatem alcis, Caes. – haec animum cognoscere posse, Lucr.: perspicere cognoscereque naturam rerum, Cic.: ius civile domi, Cic. – m. Abl. wodurch? corpora tactu, Lucr.: matrem risu, Verg.: amnem assiduo venatu, Verg.: alqd experiendo magis quam discendo, Cic.: ea et litteris multorum et nuntiis cognosse, Cic.: Gallos, novam gentem, pace potius cognosci quam armis, Liv. – m. per u. Akk., deditio per nuntios cognita, Sall. fr.: homo per se cognitus (= homo novus), Cic. – m. ab u. ex m. Abl. = von jmd. od. aus etw., ab alqo haec dicta, Caes.: certissima putabo, quae ex te cognoro, Cic.: c. iter hostium ex perfugis, Sall.: alqm ex litteris alcis, Cic.: alqd non tam ex re, quam ex alcis factis decretisque, Cic.: illa cognosces ex aliis; a me pauca et ea summatim, Cic. ep. 10, 28, 3. – m. ab u. ex m. Abl. = an (aus) etw. (s. Held Caes. b. G. 1, 22, 1), id a Gallicis armis et insignibus, Caes.: alqm sermone ab ipso, Phaedr.: ab eiusdem motu numerorum naturam vimque, Cic.: quaedam magis ex aliorum contentione, quam ipsa per sese, Cic.: ex particula parva scelerum et crudelitatis tuae genus universum, Cic.: alcis adventum ex colore vestitus, Caes. – m. in u. Abl. = in od. bei etw., puerum in Iudo, Nep.: acerrimi viri praestantem prudentiam in omnibus rebus, Nep.: quae in vivis modo cognosci possunt, Cels. – m. einem zweiten Acc. als was? c. alqm bonum, Cic.: alqm hominem pudentem et officiosum, Cic.: alqm hominem summā probitate, Cic.: aliter rem publicam se habentem, Cic.: domos atque villas in urbium modum exaedificatas, Sall.: tam praesentes alibi divos, Verg. – m. Genet. od. Abl. der Eigenschaft, kennen lernen = erproben (s. Held Caes. b. G. 1, 28, 4. Nipperd. Tac. ann. 13, 6, 14), alqm magni animi, magnae inter Gallos auctoritatis cognovisse, Caes.: alqm paratissimo animo cognovisse, Cic. – β) m. Acc. u. Infin. u. im Passiv m. Nom. u. Infin., Attici nostri te valde studiosum esse cognovi, Cic.: signo detracto cognoscit sibi pereundum esse, Nep.: magnam multitudinem convenisse hostium in fines Pictonum litteris nuntiisque Duratii cognoscit, Hirt. b. G.: Metello iam antea experimentis cognitum erat genus Numidarum infidum esse, Sall.: cognitus (erkannt, dabei ertappt) Iphicli surripuisse boves, Prop. 2, 3, 52. – per exploratores Caesar cognoscit et montem a suis teneri et Helvetios castra movisse, Caes.: ab his cognoscit non longe ex eo loco oppidum Cassivellauni abesse, Caes.: id factum (esse) ex suis hospitibus cognoverat, Caes.: ex litteris imperatoris ita esse cognovit, Sall. – ecquid ab (an) impressae cognoscis imagine gemmae haec tibi Nasonem scribere verba, Ov.: ut abs te gratissimus esse cognoscerer, Cic. ep. 1, 5. litt. a. § 1. – u. im Abl. absol. (vgl. no. γ), cognito, nachdem man erfahren, in Erfahrung gebracht, cognito vivere Ptolemaeum, Liv.: cognito mandatum sibi auxilium, Aurel. Vict.: ex agrestibus cognito hostium naves ad Aethaliam stare, Liv. – Dafür spätlat. cognito mit folg. quod (den Umstand, daß usw.), Iustin. 1, 7, 9 (dazu Fittb.) u. ö. Treb. Poll. Gallien. 3, 6. Vopisc. Prob. 10, 8. – γ) m. folg. indir. Fragesatz: tandem cognosti, qui siem, Ter.: cognoscite nunc, quae potestas decemviris et quanta detur, Cic.: cognoscendi quid fieret facultas, Caes.: qualis esset natura montis, qui cognoscerent misit, Caes.: id socordiane an casu factum sit, parum cognovi, Sall.: ibi per certos exploratores in singula diei tempora, quae ad Avaricum agerentur, cognoscebat, Caes. – u. im Abl. absol. (vgl. no. β), nachdem man erfahren, in Erfahrung gebracht, Romae nondum cognito, qui fuisset exitus in Illyrico, Tac. – δ) m. folg. de u. Abl. = über etw. Kunde od. Nachricht erhalten (erlangen, sich verschaffen), von etw. unterrichtet werden od. sich unterrichten od. sich unterrichten lassen, habes consilia nostra; nunc cognosce de Bruto, Cic.: ibi cognoscit de Clodii caede, Caes. – de omnibus rebus, quae ad te pertinent, quid actum, quid constitutum sit, optime ex M. Plaetorio cognosces, Cic.: simul consul ex multis de hostium adventu cognovit, Sall.: de meo studio... credo te cognoscere ex litteris tuorum, Cic. – ε) absol.: nobis pleraque digna cognitu obvenere, Tac.: quo res facilior cognitu esset, Cornif. rhet.: id quod ei... facile erit cognitu, Cic.: quae res harum aliquam rem consequantur faciles erunt cognitu, Cic.
II) insbes.: a) wie erkennen, als allg. Ausdr. auch = wiedererkennen (s. Gernh. Cic. Lael. 1, 5. Benecke Cic. Cat. 3, 5, 10 u. Iustin. 2, 6, 20. Kritz u. Fabri Sall. Cat. 47, 3. Fabri Liv. 24, 16, 5. Mencken Observv. p. 113 sqq.), et signum et manum suam, Cic.: pecus, Liv.: suas res, sua, Liv.: Cratippum, Cic.: inimicos suos, Sall.: inter ceteras Veturiam, Liv.: alqm facie (am G.), Liv.: cuius erat facies, in qua mater paterque cognosci possent, Ov.: alii cives Romani, ne cognoscerentur, involutis e carcere capitibus rapiebantur, Cic. – b) vor Gericht jmd. als eine bestimmte Pers. erkennen u. dadurch jmds. Identität (d.i. daß er ein röm. Bürger sei u. seinen Namen mit Recht trage) bezeugen, bescheinigen, cum eum Syracusis amplius centum cives Romani cognoscerent, Cic. II. Verr. 1, 14: u. so Cic. Verr. 5, 72. – c) (wie ἀναγιγνώσκειν) von einer Schrift Kenntnis nehmen, sich mit einer Schrift dem Inhalt nach bekannt machen, sie einsehen, eine Schrift, einen Schriftsteller lesen, studieren, α) übh.: litteras, Cic. u. Nep.: libellum, Suet.: librum, Nep.: Servii orationem, Cic.: audire oratores Graecos cognoscereque eorum litteras, Cic.: edicta veterum praetorum legere atque c., Gell.: c. Demosthenem totum, Cic.: auctores, Tac. dial. – absol., quid tam iucundum cognitu atque auditu, quam sapientibus sententiis gravibusque verbis ornata oratio et perpolita? Cic. – d) wie γιγνώσκειν u. das alttestam. erkennen, euphemist. vom fleischlichen Umgange, virum, Ov.: uxorem alcis adulterio, Iustin.: Postumia stupro cognita, Tac.: tacito iam cognita furto Deidamia mihi, Stat. – e) beurteilend in etw. Einsicht gewinnen od. zu gewinnen suchen, etw. prüfen, untersuchen, α) übh.: accipe et cognosce signum, Plaut. Pseud. 988: nam et cognoscendi et ignoscendi dabitur peccati locus, Ter. heaut. 218: u. so prüfen u. dah. unterscheiden, ova, Cic. Acad. 2, 86: numerum tuorum militum reliquiasque, mustern, Cic. Pis. 92. – β) v. Theaterpublikum, favete, adeste aequo animo et rem cognoscite, Ter.: aequum est vos cognoscere atque ignoscere, si etc., Ter. – γ) v. Sachwalter, eine zu verteidigende Sache, rem tantam, tot controversiis implicatam, Cic.: causas diligenter penitusque, Cic. – δ) v. Richter od. einem andern Magistrate u. dgl. untersuchen, eine Untersuchung (ein Verhör) anstellen, Gericht halten, m. Acc., causam od. causas, Cic.: causā cognitā (Ggstz. causā incognitā), Cic. – m. de u. Abl., de agro Campano, Cic.: de hereditate, Cic.: cognoscere statuereque de controversiis regum, Liv.: de eorum postulatis, Caes.: c. de actis Caesaris, Cic.: de servo corrupto, ICt. – absol., Verres adesse iubebat, Verres cognoscebat, Verres iudicabat, Cic.: Caesar ut cognosceret, postularunt, Caes.: magistratibus pro tribunali cognoscentibus, Suet. – / Perf. -Formen zsgzg. cognosti, cognostis, cognorim, -ris, -rit, cognoram, cognossem, cognossent, cognoro, cognosse, oft bei Cic. u.a., s. Neue-Wagener Formenl.3 3, 487 u. Georges, Lexik. d. lat. Wortf. S. 145. – cognoscin = cognoscisne, Plaut. Amph. 822 codd.; Poen. 5, 3, 11 codd.; vgl. C. F. W. Müller Nachtr. usw. S. 101. – vulg. Partiz. Perf. Pass. cognotus, Itala (Cant.) Luc. 24, 35; Itala (Clar.) 1. Cor. 13, 12.
-
40 cognosco
cō-gnōsco, gnōvī, gnitum, ere (co und gnōsco = nōsco), einen Ggstd. kennen lernen, erkennen (auch = erproben), wahrnehmen, bemerken, vernehmen, erfahren, ersehen, zur Kenntnis od. Erkenntnis einer Sache gelangen, von etw. unterrichtet werden od. sich unterrichten, u. im Perf. auch = kennen, wissen, durch sinnliche od. geistige Wahrnehmung, durch Autopsie, Lektüre, Umgang, Erfahrung, Studium, I) im allg.: α) m. Acc.: sensus ignem cognoscere vere, Lucr.: c. regiones, Caes.: alcis sepulcrum, Suet.: ephebum Temni, Cic.: infantem, Suet.: multa animalia hoc primum saeculo, Sen.: strepitus pedum, Verg. – miserias sociorum, vernehmen, Cic.: responsum, Nep.: sententiam alcis, Nep.: naturam alcis, Sall.: morem hostium, Sall.: animos omnium facile, Nep.: alqm bene cognovisse, Cic.; vgl. alci bene cognitum esse, Caes. in Cic. ep.: antiquitatem diligenter habere cognitam, Nep. – fidem alcis, Caes.: summam in se voluntatem alcis, Caes. – haec animum cognoscere posse, Lucr.: perspicere cognoscereque naturam rerum, Cic.: ius civile domi, Cic. – m. Abl. wodurch? corpora tactu, Lucr.: matrem risu, Verg.: amnem assiduo venatu, Verg.: alqd experiendo magis quam discendo, Cic.: ea et litteris multorum et nuntiis cognosse, Cic.: Gallos, novam gentem, pace potius cognosci quam armis, Liv. – m. per u. Akk., deditio————per nuntios cognita, Sall. fr.: homo per se cognitus (= homo novus), Cic. – m. ab u. ex m. Abl. = von jmd. od. aus etw., ab alqo haec dicta, Caes.: certissima putabo, quae ex te cognoro, Cic.: c. iter hostium ex perfugis, Sall.: alqm ex litteris alcis, Cic.: alqd non tam ex re, quam ex alcis factis decretisque, Cic.: illa cognosces ex aliis; a me pauca et ea summatim, Cic. ep. 10, 28, 3. – m. ab u. ex m. Abl. = an (aus) etw. (s. Held Caes. b. G. 1, 22, 1), id a Gallicis armis et insignibus, Caes.: alqm sermone ab ipso, Phaedr.: ab eiusdem motu numerorum naturam vimque, Cic.: quaedam magis ex aliorum contentione, quam ipsa per sese, Cic.: ex particula parva scelerum et crudelitatis tuae genus universum, Cic.: alcis adventum ex colore vestitus, Caes. – m. in u. Abl. = in od. bei etw., puerum in Iudo, Nep.: acerrimi viri praestantem prudentiam in omnibus rebus, Nep.: quae in vivis modo cognosci possunt, Cels. – m. einem zweiten Acc. als was? c. alqm bonum, Cic.: alqm hominem pudentem et officiosum, Cic.: alqm hominem summā probitate, Cic.: aliter rem publicam se habentem, Cic.: domos atque villas in urbium modum exaedificatas, Sall.: tam praesentes alibi divos, Verg. – m. Genet. od. Abl. der Eigenschaft, kennen lernen = erproben (s. Held Caes. b. G. 1, 28, 4. Nipperd. Tac. ann. 13, 6, 14), alqm magni animi, magnae inter Gallos auctoritatis cognovisse, Caes.: alqm paratissimo————animo cognovisse, Cic. – β) m. Acc. u. Infin. u. im Passiv m. Nom. u. Infin., Attici nostri te valde studiosum esse cognovi, Cic.: signo detracto cognoscit sibi pereundum esse, Nep.: magnam multitudinem convenisse hostium in fines Pictonum litteris nuntiisque Duratii cognoscit, Hirt. b. G.: Metello iam antea experimentis cognitum erat genus Numidarum infidum esse, Sall.: cognitus (erkannt, dabei ertappt) Iphicli surripuisse boves, Prop. 2, 3, 52. – per exploratores Caesar cognoscit et montem a suis teneri et Helvetios castra movisse, Caes.: ab his cognoscit non longe ex eo loco oppidum Cassivellauni abesse, Caes.: id factum (esse) ex suis hospitibus cognoverat, Caes.: ex litteris imperatoris ita esse cognovit, Sall. – ecquid ab (an) impressae cognoscis imagine gemmae haec tibi Nasonem scribere verba, Ov.: ut abs te gratissimus esse cognoscerer, Cic. ep. 1, 5. litt. a. § 1. – u. im Abl. absol. (vgl. no. γ), cognito, nachdem man erfahren, in Erfahrung gebracht, cognito vivere Ptolemaeum, Liv.: cognito mandatum sibi auxilium, Aurel. Vict.: ex agrestibus cognito hostium naves ad Aethaliam stare, Liv. – Dafür spätlat. cognito mit folg. quod (den Umstand, daß usw.), Iustin. 1, 7, 9 (dazu Fittb.) u. ö. Treb. Poll. Gallien. 3, 6. Vopisc. Prob. 10, 8. – γ) m. folg. indir. Fragesatz: tandem cognosti, qui siem, Ter.: cognoscite nunc, quae potestas decemviris et quanta detur, Cic.: cognoscendi————quid fieret facultas, Caes.: qualis esset natura montis, qui cognoscerent misit, Caes.: id socordiane an casu factum sit, parum cognovi, Sall.: ibi per certos exploratores in singula diei tempora, quae ad Avaricum agerentur, cognoscebat, Caes. – u. im Abl. absol. (vgl. no. β), nachdem man erfahren, in Erfahrung gebracht, Romae nondum cognito, qui fuisset exitus in Illyrico, Tac. – δ) m. folg. de u. Abl. = über etw. Kunde od. Nachricht erhalten (erlangen, sich verschaffen), von etw. unterrichtet werden od. sich unterrichten od. sich unterrichten lassen, habes consilia nostra; nunc cognosce de Bruto, Cic.: ibi cognoscit de Clodii caede, Caes. – de omnibus rebus, quae ad te pertinent, quid actum, quid constitutum sit, optime ex M. Plaetorio cognosces, Cic.: simul consul ex multis de hostium adventu cognovit, Sall.: de meo studio... credo te cognoscere ex litteris tuorum, Cic. – ε) absol.: nobis pleraque digna cognitu obvenere, Tac.: quo res facilior cognitu esset, Cornif. rhet.: id quod ei... facile erit cognitu, Cic.: quae res harum aliquam rem consequantur faciles erunt cognitu, Cic.II) insbes.: a) wie erkennen, als allg. Ausdr. auch = wiedererkennen (s. Gernh. Cic. Lael. 1, 5. Benecke Cic. Cat. 3, 5, 10 u. Iustin. 2, 6, 20. Kritz u. Fabri Sall. Cat. 47, 3. Fabri Liv. 24, 16, 5. Mencken Observv. p. 113 sqq.), et signum et manum suam, Cic.: pecus, Liv.: suas res, sua, Liv.: Cratippum, Cic.:————inimicos suos, Sall.: inter ceteras Veturiam, Liv.: alqm facie (am G.), Liv.: cuius erat facies, in qua mater paterque cognosci possent, Ov.: alii cives Romani, ne cognoscerentur, involutis e carcere capitibus rapiebantur, Cic. – b) vor Gericht jmd. als eine bestimmte Pers. erkennen u. dadurch jmds. Identität (d.i. daß er ein röm. Bürger sei u. seinen Namen mit Recht trage) bezeugen, bescheinigen, cum eum Syracusis amplius centum cives Romani cognoscerent, Cic. II. Verr. 1, 14: u. so Cic. Verr. 5, 72. – c) (wie ἀναγιγνώσκειν) von einer Schrift Kenntnis nehmen, sich mit einer Schrift dem Inhalt nach bekannt machen, sie einsehen, eine Schrift, einen Schriftsteller lesen, studieren, α) übh.: litteras, Cic. u. Nep.: libellum, Suet.: librum, Nep.: Servii orationem, Cic.: audire oratores Graecos cognoscereque eorum litteras, Cic.: edicta veterum praetorum legere atque c., Gell.: c. Demosthenem totum, Cic.: auctores, Tac. dial. – absol., quid tam iucundum cognitu atque auditu, quam sapientibus sententiis gravibusque verbis ornata oratio et perpolita? Cic. – d) wie γιγνώσκειν u. das alttestam. erkennen, euphemist. vom fleischlichen Umgange, virum, Ov.: uxorem alcis adulterio, Iustin.: Postumia stupro cognita, Tac.: tacito iam cognita furto Deidamia mihi, Stat. – e) beurteilend in etw. Einsicht gewinnen od. zu gewinnen suchen, etw. prüfen, untersuchen, α) übh.: accipe et cognosce si-————gnum, Plaut. Pseud. 988: nam et cognoscendi et ignoscendi dabitur peccati locus, Ter. heaut. 218: u. so prüfen u. dah. unterscheiden, ova, Cic. Acad. 2, 86: numerum tuorum militum reliquiasque, mustern, Cic. Pis. 92. – β) v. Theaterpublikum, favete, adeste aequo animo et rem cognoscite, Ter.: aequum est vos cognoscere atque ignoscere, si etc., Ter. – γ) v. Sachwalter, eine zu verteidigende Sache, rem tantam, tot controversiis implicatam, Cic.: causas diligenter penitusque, Cic. – δ) v. Richter od. einem andern Magistrate u. dgl. untersuchen, eine Untersuchung (ein Verhör) anstellen, Gericht halten, m. Acc., causam od. causas, Cic.: causā cognitā (Ggstz. causā incognitā), Cic. – m. de u. Abl., de agro Campano, Cic.: de hereditate, Cic.: cognoscere statuereque de controversiis regum, Liv.: de eorum postulatis, Caes.: c. de actis Caesaris, Cic.: de servo corrupto, ICt. – absol., Verres adesse iubebat, Verres cognoscebat, Verres iudicabat, Cic.: Caesar ut cognosceret, postularunt, Caes.: magistratibus pro tribunali cognoscentibus, Suet. – ⇒ Perf. -Formen zsgzg. cognosti, cognostis, cognorim, -ris, -rit, cognoram, cognossem, cognossent, cognoro, cognosse, oft bei Cic. u.a., s. Neue- Wagener Formenl.3 3, 487 u. Georges, Lexik. d. lat. Wortf. S. 145. – cognoscin = cognoscisne, Plaut. Amph. 822 codd.; Poen. 5, 3, 11 codd.; vgl. C. F. W. Müller Nachtr. usw. S. 101. – vulg. Partiz. Perf.————Pass. cognotus, Itala (Cant.) Luc. 24, 35; Itala (Clar.) 1. Cor. 13, 12.Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > cognosco
См. также в других словарях:
Quae, qualis, quanta (res) — Quae, qualis, quanta (res)? was? wie? wie groß? … Herders Conversations-Lexikon
quae accessionum locum obtinent, extinguuntur cum principales res peremptae fuerint — /kwiy akses(h)iy6wnam lowkam obtanant, ekstiijgwantar kam prinsapeyliyz riyz parem(p)tiy f(y)uwarint/ Things which hold the place of accessories are extinguished when the principal things are destroyed … Black's law dictionary
res quae intra praesidia perductae nondum sunt, quanquam ab hostibus occupatae, ideo postliminii non egent, quia dominium nondum mutarunt ex gentium jure — /riyz kwiy intra prasidiya pardaktiy nondam sant, kwabgkwam abb (h)6stabas okyapeytiy, idiyow powstlimanay non iyjant kwaya daminiyam nondam myuwterant eks jensh(iy)am juriy/ Things which have not yet been introduced within the enemy s lines,… … Black's law dictionary
Quae accessionum locum obtinent extinguuntur cum principales res peremptae fuerint — When the principal things have been extinguished or destroyed, those things which hold the position of incidents to them are also extinguished or destroyed. See Broom s Legal Maxims 496 … Ballentine's law dictionary
Res propria est quae communis non est — That is one s own which does not belong to the community. Under the Civil law, the goods propres are those which belong to the wife personally, and of which the fruits and revenues only enter into the community; the conquets are all those of… … Ballentine's law dictionary
Res quae intra praesidia perductae nondum sunt, quanquam ab hostibus occupatae, ideo postliminii non egent, quia dominum nondum mutarunt ex gentium jure — Things which have not yet been brought into camp, although in the possession of the enemy, do not require postliminy on that account, because by the law of nations they have not yet changed their ownership … Ballentine's law dictionary
In Medias Res — Студийный альбо … Википедия
In Medias Res (Krypteria album) — Infobox Album Name = In Media Res Type = studio Artist = Krypteria Released = 2005 Recorded = Genre = Symphonic metal Length = 53:50 Label = Synergy Records / EMI Producer = Reviews = Last album = Krypteria (2003) This album = In Media Res (2005) … Wikipedia
PECUARIA Res seu Pastio — ζῶσα γεωργία, viva Agricultura, dicta Aristoteli Polit. l. 1. c. 8. cum Agricultura primitus coniuncta fuit. Unde varro de R. R. l. 3. c. 1. Agricultura primo indiscreta fuit. quod a Pastoribus quierantorti, in eodem agro et serebant et pascebant … Hofmann J. Lexicon universale
Quando aliquis aliquid concedit, concedere videtur et id sine quo res uti non potest — When anyone grants anything, he is deemed to grant also that without which the thing granted cannot be used. See 3 Kent s Comm 421. Quando charta continet generalem clausulam posteaque descendit ad verba specialia quae clausulae generali sunt… … Ballentine's law dictionary
in omni re nascitur res quae ipsam rem exterminat — /in omnay riy nassatar riyz kwiy ipsam rem akstarmanat/ In everything there arises a thing which destroys the thing itself. Everything contains the element of its own destruction … Black's law dictionary
