Перевод: с латинского на все языки

păter

41 meliores

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > meliores
42 optimum

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > optimum
43 facio

făcĭo, ĕre, fēci, factum    - impératif présent: fac/facite - face: forme archaïque employée surtout par Plaute et Térence.    - futur simple: facie = faciam (Cato).    - voir les formes archaïques: faxo, faxim.    - voir la conjugaison du passif: fio, fieri, factus sum.    - voir l'article fio. [st1]1 [-] faire, exécuter, effectuer, accomplir; agir, se conduire; faire que, faire en sorte que.    - facere aliquid ex re: faire une chose avec une autre.    - praedam ab hoste facere: faire du butin sur l’ennemi.    - alicui non idem fecit, Cic.: n'en a-t-il pas usé ainsi avec qqn?    - factus ad + acc.: fait pour.    - facere ut: faire en sorte que (ut consécutif).    - fac ut sciam ou fac sciam: fais en sorte que je sache.    - face mittas, Ter.: aie soin d'envoyer.    - facere hoc, ut: faire ceci, à savoir que (ut explicatif, développant hoc).    - di faxint ne.... (faxim... = faciam...): fassent les dieux que... ne... pas.    - avec adv.: agir, se comporter, se conduire.    - facio libenter ut: il m'est bien agréable de.    - bene (recte) facis quod: tu fais bien de.    - facis tu quidem fraterne quod me hortaris: tu te conduis vraiment en bon frère en m'exhortant.    - facis injuste si: tu commets une injustice si...    - alicui bene (male) facere: se comporter bien (mal) à l’égard de qqn.    - arroganter facit cum: il montre de la présomption en...    - facere amice, Cic.: agir en ami.    - homines captivos qui catenis vinciunt nimis stulte faciunt mea quidem sententia, Plaut. Men.: ceux qui tiennent enchaînés des captifs font une très grosse sottise, à mon avis.    - factum optume: tant mieux.    - in re plurimum facere: réussir très bien dans qqch.    - mature facto opus est ( facto → participe neutre au lieu de l’inf.) il faut agir à temps.    - facere ne + subj.: faire que ne... pas.    - non possum facere quin, Cic.: je ne peux pas m'empêcher de.    - facultatem recte judicandi alicui facere: donner à qqn la possiblilité de bien juger.    - invitus feci: j'ai agi contre mon gré.    - illum forma tremere facit, Ov.: ma beauté le fait trembler.    - dictum ac factum: aussitôt dit aussitôt fait, sans délai. [st1]2 [-] faire, créer, produire, confectionner, façonner, construire, constituer, composer.    - facere ova, Varr.: pondre des oeufs.    - facere sobolem, Col.: avoir des petits.    - facit grana malum, Col.: la pomme a des pépins.    - facere statuam, Plin.: sculpter une statue. [st1]3 [-] procurer, causer, susciter, apporter, exciter.    - impedimentum alicui facere: causer de l'embarras à qqn.    - negotium facere: donner de l'embarras, causer des ennuis.    - spem alicui facere: provoquer l’espoir de qqn.    - facere insidias alicui, Nep.: tendre des embûches à qqn.    - facere stomachum, Cic.: mettre en colère.    - facere risum, Quint.: faire rire. [st1]4 [-] se procurer, acquérir, s'attirer.    - facere praedam, Cic.: se procurer du butin.    - facere omnia ad se, Petr.: tout tirer à soi.    - facere manum, Cic.: ramasser une troupe.    - facere nil sibi reliqui, Caes.: ne rien épargner    - facere sibi fortunam, Liv.: être l'artisan de sa fortune. [st1]5 [-] souffrir (un dommage), éprouver, se trouver dans tel ou tel état.    - facere damnum, detrimentum: subir une perte, un dommage.    - facere jacturam, Cic.: supporter une perte.    - bestiae simile quiddam faciunt, Cic.: les bêtes éprouvent quelque chose de semblable. [st1]6 [-] faire (remplaçant un verbe précédent).    - an Scythes potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates facere non potuerunt? Cic.: quoi! un Scythe a pu mépriser l'argent, et nos compatriotes n'ont pu le faire? [st1]7 [-] instituer, nommer, faire, rendre (ordinairement avec un attribut); mettre dans tel ou tel état.    - facere agricolam ducem: faire d’un laboureur un général.    - aliquem reum facere: accuser qqn.    - consulem aliquem facere: nommer qqn consul.    - facere aliquem certiorem: informer qqn.    - facere invisum, Hor.: rendre odieux.    - facere de Italia Africam, Flor.: faire de l'Italie une seconde Afrique.    - fecerant de servitute Romanos, Flor.: d'esclaves ils étaient devenus Romains.    - senatum bene sua sponte firmum firmiorem fecistis, Cic. Phil. 6: le sénat, déjà ferme de lui-même, vous l'avez affermi encore plus.    - facere palam, Nep.: rendre public, publier, divulguer. [st1]8 [-] juger d'un certain prix, estimer, priser.    - facere + gén. de prix: faire cas de, estimer.    - magni, (parvi) eum facio: je l’estime beaucoup (peu).    - voluptatem virtus minimi facit: la vertu fait très peu cas du plaisir.    - dolorem nihili facere: ne faire nullement cas de la douleur, dédaigner la douleur.    - facere + gén. autre que le gén. de prix: cf. esse + gén.    - omnia quae mulieris fuerunt, viri fiunt dotis nomine, Cic. Top. 4: tous les biens qui appartenaient à la femme passent au mari sous le nom de dot.    - Asiam populi Romani facere: mettre l'Asie sous la dépendance du peuple romain.    - facere aliquid dicionis alicujus: mettre qqch sous le pouvoir de qqn.    - omnem oram usque ad Hiberum flumen Romanae dicionis fecit, Liv. 21: il soumit à l'empire romain toute la côte jusqu'à l'Ebre. [st1]9 [-] faire une supposition, simuler, feindre.    - fac + prop. inf.: suppose que.    - faciamus deos non esse, Cic.: supposons que les dieux n'existent pas.    - exitium fac me meruisse, Ov.: suppose que j'aie mérité la mort.    - Herculem Homerus conveniri facit ab Ulysse, Cic.: Homère feint qu'Hercule et Ulysse se rencontrent.    - feci sermonem inter nos habitum, Cic.: j'ai fait croire à un entretien entre nous.    - facio me alias res agere, Cic.: je fais semblant d'être occupé ailleurs (= d'être distrait). [st1]10 [-] pratiquer, exercer (un métier); faire un sacrifice, sacrifier.    - facere medicinam: exercer la médecine.    - facere argentariam, Cic.: exercer le métier de banquier, être banquier.    - mercaturas facere: faire le commerce.    - facere stipendia: être soldat, servir.    - facere sacra, Cic.: faire un sacrifice.    - facere (s.-ent. sacra) Junoni, Cic.: sacrifier à Junon.    - dii facientes adjuvant, Varr.: les dieux sont propices à ceux qui les honorent.    - facere alicui deo aliqua re: sacrifier à un dieu qqch [au moyen de qqch].    - facere agno: [faire (un sacrifice) avec un agneau] = offrir un agneau en sacrifice.    - cum faciam vitulâ pro frugibus, Virg. B. 3: quand j'offrirai en sacrifice un veau au lieu des fruits de la terre. [st1]11 [-] parcourir (un espace); passer (un temps).    - cursu quingenta stadia facere, Just.: faire cinq cents stades à la course.    - paucissimos dies una fecimus, Sen.: nous avons passé très peu de jours ensemble. [st1]12 [-] être d'un parti, être pour, être contre.    - facere contra (adversus) aliquem: être contre qqn.    - facere cum (ab) aliquo: agir avec qqn, être pour qqn, être du parti de qqn.    - veritas cum hoc facit, Quint.: la vérité est pour lui. [st1]13 [-] convenir, être bon pour, être utile, aller à.    - facere ad aliquam rem (alicui rei): être bon (efficace) pour qqch ou convenir à qqch.    - non male facere cum aliquo, Ov.: aller bien à qqn, s'accorder avec qqn.    - plurimum facit totas diligenter nosse causas, Quint.: il est très utile de bien connaître l'ensemble des causes. [st1]14 [-] faire, présenter telle ou telle forme, présenter telle ou telle désinence.    - paries facit ventrem, Dig.: le mur se bombe.    - cur pater patris facit? Quint.: pourquoi pater fait patris?    - facere + inf. ou part.: représenter, supposer, imaginer.    - cum ariete colloquentem facere: représenter Polyphème s’entretenant avec un bélier.    - Xenophon facit Socratem disputantem: Xénophon représente Socrate en train de discuter.    - poetae impendere saxum Tantalo faciunt: les poètes représentent un rocher suspendu sur (la tête de) Tantale.    - fecerat et viridi fetam Mavortis in antro procubuisse lupam, Virg. En. 8: Il avait représenté, couchée dans l'antre verdoyant de Mars, une louve qui venait d'avoir des petits.    - Plato aedificari a deo mundum facit, Cic. N. D.: Platon imagine le monde construit par un dieu. [st1]15 [-] se rendre, aller (emploi non classique).    - (se) facere aliquo: se rendre quelque part.    - facere ad stelas, Petr. 62: se rendre du côté des stèles.    - intra limen sese facit, Apul. M. 5, 2: il franchit le seuil.
* * *
făcĭo, ĕre, fēci, factum    - impératif présent: fac/facite - face: forme archaïque employée surtout par Plaute et Térence.    - futur simple: facie = faciam (Cato).    - voir les formes archaïques: faxo, faxim.    - voir la conjugaison du passif: fio, fieri, factus sum.    - voir l'article fio. [st1]1 [-] faire, exécuter, effectuer, accomplir; agir, se conduire; faire que, faire en sorte que.    - facere aliquid ex re: faire une chose avec une autre.    - praedam ab hoste facere: faire du butin sur l’ennemi.    - alicui non idem fecit, Cic.: n'en a-t-il pas usé ainsi avec qqn?    - factus ad + acc.: fait pour.    - facere ut: faire en sorte que (ut consécutif).    - fac ut sciam ou fac sciam: fais en sorte que je sache.    - face mittas, Ter.: aie soin d'envoyer.    - facere hoc, ut: faire ceci, à savoir que (ut explicatif, développant hoc).    - di faxint ne.... (faxim... = faciam...): fassent les dieux que... ne... pas.    - avec adv.: agir, se comporter, se conduire.    - facio libenter ut: il m'est bien agréable de.    - bene (recte) facis quod: tu fais bien de.    - facis tu quidem fraterne quod me hortaris: tu te conduis vraiment en bon frère en m'exhortant.    - facis injuste si: tu commets une injustice si...    - alicui bene (male) facere: se comporter bien (mal) à l’égard de qqn.    - arroganter facit cum: il montre de la présomption en...    - facere amice, Cic.: agir en ami.    - homines captivos qui catenis vinciunt nimis stulte faciunt mea quidem sententia, Plaut. Men.: ceux qui tiennent enchaînés des captifs font une très grosse sottise, à mon avis.    - factum optume: tant mieux.    - in re plurimum facere: réussir très bien dans qqch.    - mature facto opus est ( facto → participe neutre au lieu de l’inf.) il faut agir à temps.    - facere ne + subj.: faire que ne... pas.    - non possum facere quin, Cic.: je ne peux pas m'empêcher de.    - facultatem recte judicandi alicui facere: donner à qqn la possiblilité de bien juger.    - invitus feci: j'ai agi contre mon gré.    - illum forma tremere facit, Ov.: ma beauté le fait trembler.    - dictum ac factum: aussitôt dit aussitôt fait, sans délai. [st1]2 [-] faire, créer, produire, confectionner, façonner, construire, constituer, composer.    - facere ova, Varr.: pondre des oeufs.    - facere sobolem, Col.: avoir des petits.    - facit grana malum, Col.: la pomme a des pépins.    - facere statuam, Plin.: sculpter une statue. [st1]3 [-] procurer, causer, susciter, apporter, exciter.    - impedimentum alicui facere: causer de l'embarras à qqn.    - negotium facere: donner de l'embarras, causer des ennuis.    - spem alicui facere: provoquer l’espoir de qqn.    - facere insidias alicui, Nep.: tendre des embûches à qqn.    - facere stomachum, Cic.: mettre en colère.    - facere risum, Quint.: faire rire. [st1]4 [-] se procurer, acquérir, s'attirer.    - facere praedam, Cic.: se procurer du butin.    - facere omnia ad se, Petr.: tout tirer à soi.    - facere manum, Cic.: ramasser une troupe.    - facere nil sibi reliqui, Caes.: ne rien épargner    - facere sibi fortunam, Liv.: être l'artisan de sa fortune. [st1]5 [-] souffrir (un dommage), éprouver, se trouver dans tel ou tel état.    - facere damnum, detrimentum: subir une perte, un dommage.    - facere jacturam, Cic.: supporter une perte.    - bestiae simile quiddam faciunt, Cic.: les bêtes éprouvent quelque chose de semblable. [st1]6 [-] faire (remplaçant un verbe précédent).    - an Scythes potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates facere non potuerunt? Cic.: quoi! un Scythe a pu mépriser l'argent, et nos compatriotes n'ont pu le faire? [st1]7 [-] instituer, nommer, faire, rendre (ordinairement avec un attribut); mettre dans tel ou tel état.    - facere agricolam ducem: faire d’un laboureur un général.    - aliquem reum facere: accuser qqn.    - consulem aliquem facere: nommer qqn consul.    - facere aliquem certiorem: informer qqn.    - facere invisum, Hor.: rendre odieux.    - facere de Italia Africam, Flor.: faire de l'Italie une seconde Afrique.    - fecerant de servitute Romanos, Flor.: d'esclaves ils étaient devenus Romains.    - senatum bene sua sponte firmum firmiorem fecistis, Cic. Phil. 6: le sénat, déjà ferme de lui-même, vous l'avez affermi encore plus.    - facere palam, Nep.: rendre public, publier, divulguer. [st1]8 [-] juger d'un certain prix, estimer, priser.    - facere + gén. de prix: faire cas de, estimer.    - magni, (parvi) eum facio: je l’estime beaucoup (peu).    - voluptatem virtus minimi facit: la vertu fait très peu cas du plaisir.    - dolorem nihili facere: ne faire nullement cas de la douleur, dédaigner la douleur.    - facere + gén. autre que le gén. de prix: cf. esse + gén.    - omnia quae mulieris fuerunt, viri fiunt dotis nomine, Cic. Top. 4: tous les biens qui appartenaient à la femme passent au mari sous le nom de dot.    - Asiam populi Romani facere: mettre l'Asie sous la dépendance du peuple romain.    - facere aliquid dicionis alicujus: mettre qqch sous le pouvoir de qqn.    - omnem oram usque ad Hiberum flumen Romanae dicionis fecit, Liv. 21: il soumit à l'empire romain toute la côte jusqu'à l'Ebre. [st1]9 [-] faire une supposition, simuler, feindre.    - fac + prop. inf.: suppose que.    - faciamus deos non esse, Cic.: supposons que les dieux n'existent pas.    - exitium fac me meruisse, Ov.: suppose que j'aie mérité la mort.    - Herculem Homerus conveniri facit ab Ulysse, Cic.: Homère feint qu'Hercule et Ulysse se rencontrent.    - feci sermonem inter nos habitum, Cic.: j'ai fait croire à un entretien entre nous.    - facio me alias res agere, Cic.: je fais semblant d'être occupé ailleurs (= d'être distrait). [st1]10 [-] pratiquer, exercer (un métier); faire un sacrifice, sacrifier.    - facere medicinam: exercer la médecine.    - facere argentariam, Cic.: exercer le métier de banquier, être banquier.    - mercaturas facere: faire le commerce.    - facere stipendia: être soldat, servir.    - facere sacra, Cic.: faire un sacrifice.    - facere (s.-ent. sacra) Junoni, Cic.: sacrifier à Junon.    - dii facientes adjuvant, Varr.: les dieux sont propices à ceux qui les honorent.    - facere alicui deo aliqua re: sacrifier à un dieu qqch [au moyen de qqch].    - facere agno: [faire (un sacrifice) avec un agneau] = offrir un agneau en sacrifice.    - cum faciam vitulâ pro frugibus, Virg. B. 3: quand j'offrirai en sacrifice un veau au lieu des fruits de la terre. [st1]11 [-] parcourir (un espace); passer (un temps).    - cursu quingenta stadia facere, Just.: faire cinq cents stades à la course.    - paucissimos dies una fecimus, Sen.: nous avons passé très peu de jours ensemble. [st1]12 [-] être d'un parti, être pour, être contre.    - facere contra (adversus) aliquem: être contre qqn.    - facere cum (ab) aliquo: agir avec qqn, être pour qqn, être du parti de qqn.    - veritas cum hoc facit, Quint.: la vérité est pour lui. [st1]13 [-] convenir, être bon pour, être utile, aller à.    - facere ad aliquam rem (alicui rei): être bon (efficace) pour qqch ou convenir à qqch.    - non male facere cum aliquo, Ov.: aller bien à qqn, s'accorder avec qqn.    - plurimum facit totas diligenter nosse causas, Quint.: il est très utile de bien connaître l'ensemble des causes. [st1]14 [-] faire, présenter telle ou telle forme, présenter telle ou telle désinence.    - paries facit ventrem, Dig.: le mur se bombe.    - cur pater patris facit? Quint.: pourquoi pater fait patris?    - facere + inf. ou part.: représenter, supposer, imaginer.    - cum ariete colloquentem facere: représenter Polyphème s’entretenant avec un bélier.    - Xenophon facit Socratem disputantem: Xénophon représente Socrate en train de discuter.    - poetae impendere saxum Tantalo faciunt: les poètes représentent un rocher suspendu sur (la tête de) Tantale.    - fecerat et viridi fetam Mavortis in antro procubuisse lupam, Virg. En. 8: Il avait représenté, couchée dans l'antre verdoyant de Mars, une louve qui venait d'avoir des petits.    - Plato aedificari a deo mundum facit, Cic. N. D.: Platon imagine le monde construit par un dieu. [st1]15 [-] se rendre, aller (emploi non classique).    - (se) facere aliquo: se rendre quelque part.    - facere ad stelas, Petr. 62: se rendre du côté des stèles.    - intra limen sese facit, Apul. M. 5, 2: il franchit le seuil.
* * *

    Facio, facis, feci, factum, facere. Faire.

\

    Facit hoc argentum. Plaut. Argent est cause de cela.

\

    Factum, in responsione. Terent. - dic mihi, Aufugistin'? C. hera, factum. Il est ainsi, Ouy.

\

    A se aliquid facere. Cic. De soymesme.

\

    Facere ab aliquo. Cic. Faire pour aucun, Servir au propos d'aucun.

\

    Facit ad difficultatem vrinae. Plin. Sert quand on ne peult pisser, Est bon et pertinent pour faire uriner.

\

    Non facit ad stomachum haec res. Mart. Ne plaist point.

\

    Ad vnguem factus homo. Horat. Parfaict en toutes choses.

\

    Facere abortum. Plin. Avorter.

\

    Quae res mox acorem facit. Columel. Faict aigrir.

\

    Accessionem facere dicuntur hostes. Plancus ad Ciceronem. S'accroistre et multiplier.

\

    Adiutorium in aliquam rem. Suet. Aider à faire quelque chose.

\

    Facite adsitis domi. Terent. Faites que soyez en la maison.

\

    Adulterium. Gellus. Commettre adultere.

\

    AEgre alicui facere. Terent. Faire fascherie.

\

    AEqui boni. Terent. Prendre en bien, En bonne partie.

\

    AEs alienum. Liu. S'endebter, Faire des debtes.

\

    AEstimationem. Caesar. Priser et estimer.

\

    Alienationem. Cic. S'estranger.

\

    Ambitus circa rem aliquam. Liu. Tournoyer à l'entour, Faire grandes virevoustes et tournoyements.

\

    Facis amice: sed, vt mihi videris, non recte. Cic. Tu fais en ami.

\

    Animum alicui facere. Liu. Bailler courage, Encourager.

\

    Animos facere alicui in aliquem. Ouid. L'enorgueillir et faire fier.

\

    Faciunt animos diuitiae. Liu. Elles enflent le coeur de l'homme, et enorgueillissent.

\

    Apertum aliquid facere alicui. Lucret. Declarer.

\

    Ardorem animis. Liu. Enflammer, Allumer.

\

    Ascensionem ad locum aliquem. Plaut. Monter.

\

    Assulas foribus. Plaut. Rompre les portes et briser.

\

    Aucupium auribus. Plaut. Escouter, Prester l'oreille.

\

    Audaciam hosti. Liu. Bailler audace et hardiesse.

\

    Auritum populum. Plaut. Faire que le peuple se taise et escoute.

\

    Authoritatem. Cic. Bailler grande authorité et opinion.

\

    Auxilia mercede facere. Tacit. Aider pour l'argent.

\

    Facere se bardum. Plaut. Contrefaire le lourdault et le sot.

\

    Bene fecit Silius, qui transegerit. Cic. Il a bien faict.

\

    Sibi bene facere. Plaut. Prendre du bon temps.

\

    Bustum. Cic. Faire des funerailles.

\

    Cadauer. Apuleius. Tuer aucun.

\

    Caedem. Cic. Faire meurtre.

\

    Calorem. Plin. Esmouvoir une chaleur.

\

    Capitale facere dicuntur leges. Plin. Digredi via, capitale leges fecere. Les loix ont defendu cela sur peine de la teste.

\

    Caput facere dicuntur folia herbae. Plin. Fructifier et grener.

\

    Castra. Cic. Camper, Asseoir le camp, Faire un fort.

\

    Caulem. Columel. Jecter hors et produire sa tige.

\

    Cautionem. Caesar. Le rendre plus fin et advisé.

\

    Se celerem. Plaut. Se haster.

\

    Censuram vini in epulas regis. Plin. Faire la preuve et l'essay du vin, Gouster et taster.

\

    Certamen. Liu. Mettre noise entre quelque gens.

\

    Quid patrum et plebis certamen facimus? Liu. Pourquoy mettons nous noise entre les Senateurs et le menu peuple?

\

    Certiorem. Cic. Acertener, Advertir au vray.

\

    Clamores. Cic. Exciter le peuple à s'escrier par admiration.

\

    Classem. Caes. Faire une multitude de navires.

\

    Coenam alicui. Plin. iunior. Luy donner à soupper.

\

    Coenas cum aliquo. Cic. Prendre ses repas avec aucun.

\

    Cognomen colli. Liu. Surnommer.

\

    Commentarios. Caes. Faire registres.

\

    Commercium sermonum. Liu. Iam per longinquitatem belli commercio sermonum facto. Apres que par la longueur de la guerre qu'ils avoyent eu ensemble, ils commencerent à entendre le langage les uns des aultres.

\

    Commutationem rerum facere. Caes. Magna erat rerum facta commutatio. Les choses estoyent fort changees.

\

    Compendium. Plaut. Si ad saxum quod capessit, ea deorsum cadit, errationis fecerit compendium. Elle se fourvoyera moins.

\

    Vt faciam praeconis compendium. Plaut. Que je respargne un crieur qu'il me fauldroit avoir.

\

    Paululum sui compendii. Cic. Faire quelque peu de son prouffit.

\

    Compotem votorum. Plin. iunior. Accorder à aucun ce qu'il demande et requiert.

\

    Conceptum. Columel. Concevoir.

\

    Concilia. Liu. Faire assemblees.

\

    Concitationes. Caes. Faire des esmeutes.

\

    Concursum. Caes. Quand plusieurs courent quelque part ensembleement et à la foule.

\

    Confidentem. Plaut. Enhardir.

\

    Confidenter. Plaut. Faire hardiment, et avec grande asseurance.

\

    Coniecturam. Cic. Deviner, Conjecturer.

\

    Coniecturam de odore. Plaut. Deviner par l'odeur que ce peult estre.

\

    Coniecturam facere de moribus alicuius. Plin. iunior. Deviner quels sont ses meurs.

\

    Coniecturam ex re aliqua. Terent. Quantum ex ipsa re coniecturam fecimus. Selon que nous avons peu deviner et estimer par la chose.

\

    Quum coniecturam egomet mecum facio. Plaut. Selon que je peuls penser et estimer.

\

    Conquisitionem. Liu. Faire une recherche.

\

    Consilium. Liu. Donner conseil et advis.

\

    Consilio alterius. Plaut. Faire par son conseil, Suyvre son conseil.

\

    Consuetudinem alicui cum altero. Cic. Estre moyen que l'un hante fort l'autre.

\

    Consulem. Cic. Creer.

\

    Contentionem alicuius rei. Cic. Debatre quelque chose par parolles.

\

    Controuersiam. Liu. Mettre en doubte ou en debat et different.

\

    Controuersiam alicui de re aliqua. Sene. Debatre contre aucun.

\

    Contumeliam. Plaut. Faire oultrage, Oultrager aucun.

\

    Conuitium. Cic. Injurier.

\

    Copiam argenti alicui facere. Plaut. Luy prouvoir d'argent, Luy en faire recouvrer.

\

    Sui copiam facere. Plin. iunior. Donner audience aux gens, et les laisser parler à soy.

\

    Copiam consilii sui. Cic. Recevoir et ouir un chascun qui veult venir demander conseil, et luy donner.

\

    Quod maxime cupiebas, eius copiam feci tibi. Plautus. Je t'ay faict jouir de ce que tu desirois.

\

    Copiam facere, pro Facere potestatem. Liu. Donner congé de faire quelque chose, Permettre.

\

    Factum culpa illius. Terent. Ce a esté par sa faulte.

\

    Cum aliquo facere. Cic. Faire et tenir pour luy, Luy favoriser, Tenir son parti.

\

    Cum aliquo facere, et idem sentire. Cic. Estre de son opinion et advis.

\

    Facit cum hoc veritas. Ci. La verité est pour luy, ou fait pour luy.

\

    Curiam facere. Plin. Bastir un palais, ou une sale, où le senat se puisse assembler.

\

    Facere damnum. Plaut. Recevoir dommage, Faire perte.

\

    De consilio alterius facere. Cic. Par le conseil d'autruy.

\

    De sententia alicuius. Ci. A son adveu et selon sa fantasie et opinion.

\

    Deditionem alicuius hosti facere. Liu. Le livrer entre les mains de son ennemi.

\

    Deditionem ad hostem. Quintil. Se rendre à la merci de son ennemi.

\

    Deditione facta. Caes. Apres qu'on se fut rendu.

\

    Delectum studiorum. Quintil. Eslire.

\

    Delectum militum. Caes. Choisir, Faire eslite de gens de guerre.

\

    Here facis delicias. Plaut. Tu te jases, mocques, ou gaudis.

\

    Nimias delicias facis. Plaut. Tu es trop plaisant, Tu fais trop d'esbats.

\

    Nimis es morosus. Tu es trop potieux, Il te fault trop de choses.

\

    Descensionem. Liu. Descendre des navires sur la terre, Prendre terre.

\

    Desyderium alicuius. Liu. Faire qu'on desire et regrette aucun.

\

    Detrimentum. Cic. Recevoir dommage.

\

    Dicta. Ouid. Faire ce qu'on a promis.

\

    Differentias faciunt et folia. Plin. Font la difference.

\

    Auro dignitatem per annulos fecit. Plin. Donna authorité à l'or.

\

    Discrimen. Plin. Faire difference.

\

    Diuiduum. Terent. Partir, Diviser.

\

    Diuitias ex re aliqua. Plaut. S'enrichir.

\

    Dulcedinem. Senec. Engendrer une doulceur.

\

    Duritias facere. Plin. Faire et engendrer des duretez.

\

    Emolumentum. Cic. Faire ou porter prouffit.

\

    Errorem. Cic. Faire saillir ou errer.

\

    Eruptionem. Caes. Faire une saillie sur les ennemis.

\

    Ex animo. Terent. Faire de courage, Naifvement.

\

    Ex necessitate. Plin. iunior. Par necessité et contraincte.

\

    Excidionem oppido. Plaut. Le destruire.

\

    Excursiones in agrum hostilem. Liu. Faire des courses.

\

    Exempla faciam in te. Plaut. Je te puniray en telle sorte, que les autres y prendront exemple.

\

    Exercitum. Plin. iunior. Assembler une armee.

\

    Exitum. Senec. Petens vt viderent, quem admirator auri exitum faceret. Quelle fin faisoit celuy qui, etc. Quelle seroit la fin de celuy qui, etc.

\

    Expectationem. Cic. Mettre en attente.

\

    Expeditum ex impedito. Plaut. Despestrer et delivrer aucun.

\

    Fac esse. Cic. Pren le cas qu'ainsi soit.

\

    Facite hoc meum consilium, legiones nouas non improbare. Cic. Prenez le cas que, etc.

\

    Me fac posse tuto, multi etiam hortantur, num etiam honesté? Cic. Pren le cas que je le puisse sans danger.

\

    Facere parentes et liberos extraneos. Plin. iunior. Estrangier et faire separation d'entre les peres et les enfans.

\

    Facere facile. Plaut. Faire aiseement et facilement.

\

    Factu facile. Terent. Aisé à faire.

\

    - fecisti hercle facetias, quum hoc donauisti Dono tuum seruum. Plaut. Tu m'as faict rire.

\

    Facultatem. Cic. Permettre, Donner povoir et congé.

\

    Famam. Quintil. Bailler bruit.

\

    Familiam vnam. Terent. Assembler deux maisons en une.

\

    Fidem. Cic. Faire foy, Faire que aucun nous croye.

\

    Fides verbis tuis non fit. Quintil. On ne te croit pas, On n'adjouste point de foy à tes parolles.

\

    Finem facere. Cic. Faire fin, Finer, Desister, Se deporter de faire quelque chose.

\

    Foedus. Plaut. Faire alliance.

\

    Formidinem facere. Tacit. Faire paour.

\

    Fortiter facere. Quintil. Faire quelque acte de prouesse.

\

    Facere et parare magnam fortunam. Liu. Dresser ses affaires en sorte qu'elles se portent bien, Se dresser un bon heur.

\

    Fraudem legi. Plaut. Liu. En gardant les mots contrevenir au sens de la loy.

\

    Frugem. Plaut. Prouffiter, Gaigner.

\

    Fugam. Plaut. S'enfuir.

\

    Funus alicui. Cic. Faire ses obseques et funerailles.

\

    Funus prandio. Plaut. Manger tout le disner.

\

    Furta. Cic. Desrobber.

\

    Gloriam alicui. Plin. iunior. Le mettre en bruit et reputation.

\

    Gradum. Cic. Marcher.

\

    Gradum ad aliquid. Quintil. S'arrester à faire quelque chose petite et basse pour parvenir à plus grande.

\

    Gradum. Liu. S'advancer en quelque chose, et avoir ja gaigné un poinct de ce où on veult parvenir.

\

    Maioribus in Africam ex hac prouincia gradus imperii factus est. Cice. Ce fut le degré par où noz ancestres monterent et parvindrent jusques à conquester Afrique.

\

    Gratiam facere. Suet. Donner congé, Permettre.

\

    Gratiam iusiurandi. Plaut. Suet. Tenir aucun quicte de son serment, tout ainsi que s'il avoit juré, et ne le faire point jurer, Dispenser du serment.

\

    Bononiensibus gratiam fecit coniurandi cum tota Italia pro partibus suis. Suet. Il les quicta et dispensa, et leur permist de, etc. Il leur donna congé et liberté de, etc.

\

    Gratiam delicti. Sallust. Faire grace, Pardonner.

\

    Gratiam legis. Bud. Dispenser de la loy.

\

    Gratulationem ad omnia deorum templa nomine alicuius facere. Cic. Remercier Dieu.

\

    Gratum. Cic. Faire chose aggreable.

\

    Grauidam facere. Plaut. Engrossir une femme.

\

    Haeredem facere. Cic. Faire son heritier.

\

    Haesitationem alicui. Plinius iunior. Le mettre en doubte, Le faire doubter.

\

    Halitum iucundiorem. Plin. Faire bonne haleine et doulce.

\

    Se hilarum. Terent. Faire joyeuse chere, Se resjouir.

\

    Hilarem. Plin. Glans fagea suem hilarem facit. L'engresse, Le fait gras et en bon poinct.

\

    Honeste facere. Quintil. Faire acte d'honnesteté.

\

    Hospitium. Cic. Faire alliance d'hospitalité avec aucun.

\

    Hostilia. Pli. iun. Faire toutes les cruautez que font les ennemis.

\

    Facere iacturam. Plin. iunior. Recevoir perte et dommage.

\

    Iacturam gloriae. Cic. Perdre sa gloire.

\

    Iacturam in vnius mulierculae animula. Sulpitius ad Ciceronem. Avoir perte.

\

    Iactus facere. Hirt. Jecter, Faire jectees.

\

    Impensam et impensas. Cic. Faire despense, Despendre.

\

    Impensas in stipendia militum. Liu. Contribuer pour la soulde des gensdarmes.

\

    Imperata. Caes. Faire ce qui nous est commandé, Obeir.

\

    Imperium. Plin. Eslever, Bastir, Mettre sus, ou Fonder et conquester.

\

    Impetum. Cic. Venir impetueusement et de grand roideur contre quelque chose, et de toute sa force par mal talent.

\

    Impressionem. Caesar. Idem. Quand plusieurs ensemble font un effort.

\

    In ambiguo facere. Plin. Mettre en doubte, Faire doubteux.

\

    Incendia facere. Caes. Mettre le feu, Faire des feuz.

\

    Incertum. Liu. Rendre incertain, Mettre en doubte.

\

    Incursionem in agrum Romanum. Liu. Un exploict de guerre, Une course.

\

    Facite indicium, siquis vidit, siquis eam abstulit. Plaut. Enseignez moy si aucun, etc.

\

    Inducias. Liu. Faire treves.

\

    Infamem facere aliquem. Terent. Luy bailler mauvais bruit.

\

    Initium facere. Cic. Commencer.

\

    Iniuriam. Cic. Faire injure, Faire desplaisir et tort à aucun, Luy porter dommage.

\

    Insidias. Cic. Espier aucun et guetter.

\

    Insomnia. Plin. Faire resver.

\

    Intercapedinem scribendi. Cic. Faire intermission d'escrire.

\

    Intercessiones. Gellius, Tribuni plebis antiquitus creati faciendis intercessionibus. Les Tribuns furent creez à Rome pour se opposer et empescher que les grans Magistrats ne foulassent le commun populaire, ou pour se opposer et empescher les procedures des autres officiers qui leur sembleroyent contre la Republique.

\

    Interuallum. Varro. Liu. Faire une pause.

\

    Introitum. Colum. Entrer.

\

    Inuidiam alicui. Liu. Mettre aucun en la male grace d'un autre.

\

    Iratum aliquem alteri. Cic. L'irriter contre aucun.

\

    Irruptionem. Cice. Quand ceulx de dehors et ennemis font une course et saillie sur ceulx de dedens.

\

    Iter. Cic. Aller, Cheminer.

\

    Iter pedibus. Cic. Aller à pied.

\

    Iudicatum. Cic. Satisfaire et obeir à la sentence.

\

    Iudicem. Plin. iunior. Faire juge aucun de quelque different.

\

    Iudicium. Cic. Juger.

\

    Iugulationem magnam. Hirtius. Copper la gorge à beaucoup de gens, Faire grande tuerie.

\

    Iuramentum. Senec. Jurer.

\

    Ius. Liu. Donner permission, Bailler povoir et puissance.

\

    Iussa. Ouid. Plin. Faire ce qu'on nous commande.

\

    Iusta alicui. Cic. Appaiser l'ame et l'esprit d'aucun trespassé qui n'estoit à repos, comme croyent les fols gentils.

\

    Eos nunc laetantes faciam aduentu meo. Plaut. Je les esjouiray.

\

    Lapidationes. Cic. Jecter force pierres.

\

    Largitionem, siue largitiones. Cic. Faire largesse.

\

    Legibus facere. Terent. Selon les loix.

\

    Lites. Terent. Faire noise.

\

    Lex quae litem faciat. Quintil. La loy dont vient et se meut le doubte.

\

    Litem suam facere, Faire son propre faict de la cause d'un autre. Gellius, Litem meam absens facere nolui.

\

    Longius aliquid exemplis facere. Cic. Prolonger.

\

    Lucrum. Plaut. Gaigner.

\

    Facere aliquantum lucri argenti. Plaut. Gaigner argent.

\

    Ludos facere. Plaut. Se mocquer et gaudir d'aucun.

\

    Ludos facere. Cic. Faire des jeux publiques.

\

    Amor fecit maciem. Ouid. A amaigri.

\

    Maculas. Plin. Maculer, Tacher.

\

    Neque quid velim, neque nolim, facitis magni pessumae. Plaut. Il ne vous en chault gueres, Vous n'en faites compte.

\

    Te semper maximi feci. Terent. J'ay tousjours tenu grand compte de toy, et t'ay fort estimé et prisé.

\

    Manum. Cic. Faire amas de gens et assemblees.

\

    Manu factum. Lucret. Faict à la main.

\

    Matres facere. Ouid. Engrossir des femmes.

\

    Facit mecum. Cic. Il est de mon opinion.

\

    Memoriam tristem. Liu. Faire la memoire desplaisante et ennuyeuse.

\

    Mentionem. Plaut. Faire mention.

\

    Mercaturam. Cic. Demener marchandise, Mener train de marchandise.

\

    Messem. Columel. Moissonner.

\

    Minoris facere. Cic. Moins estimer.

\

    Missa haec faciamus. Terent. Laissons cela, N'en parlons plus.

\

    Me missum face. Terent. Laisse moy aller.

\

    Missum facere legiones ad aliquem. Cn. Magnus. Envoyer.

\

    Modum. Cic. Tenir mesure.

\

    Quum modum irae nullum faceret. Liu. Voyant qu'ils ne s'appaisoit aucunement, et ne faisoit fin à son courroux.

\

    Neque suum cuique ius modum faciebat. Liu. Il n'y avoit nul à qui sont droict servit de contentement, et qui se contentast de ce qu'il luy appartenoit.

\

    Modos. Terent. Cic. Chanter.

\

    Tantum nauis vna capta momenti fecit ad dilationem imminentis Romanis belli. Liu. Elle fut de si grande consequence.

\

    Moram. Plin. iunior. Targer.

\

    Ille se affirmare postero die, moram nullam esse facturum. Cic. Qu'il n'arresteroit point.

\

    Nec hostes moram dimicandi fecerunt. Liu. Attargerent le combat, Retarderent.

\

    Morem sibi. Liu. S'introduire une coustume, S'accoustumer.

\

    Mortem. Columel. Faire mourir.

\

    Motus. Liu. Faire esmotion et trouble.

\

    Multam. Gell. Encourir une peine indicte.

\

    Multam facere, pro Dicere. Cato. Faire commandement de payer aucune amende, Condemner à l'amende.

\

    Munditias. Cato. Nettoyer.

\

    Mutuum cum altero. Plaut. Luy faire le pareil.

\

    Naturam alicuius rei sibi facere. Quintil. S'accoustumer tant à quelque chose, qu'elle nous soit comme naturelle.

\

    Naufragium. Cic. Perdre sa navire par tempeste.

\

    Naufragium gloriae, per metaphoram, pro Gloriam amittere. Cic. Perdre son honneur acquis.

\

    Negotium alicui facere. Quintil. Luy faire ennui et fascherie, Le harceler.

\

    Sed si te aequo animo ferre accipiet, negligentem feceris. Terent. Tu feras qu'il ne luy en chauldra.

\

    Nihili. Cic. N'estimer en rien, N'en tenir compte.

\

    Nobilem. Plin. Donner bruit.

\

    Nomen. Plaut. Nommer, Bailler nom.

\

    Nomen alicui. Liu. Donner bruit et renom.

\

    Nomina facere. Cic. S'obliger envers aucun de certaine somme, sans ce que celuy qui s'oblige en touche aucun denier.

\

    Nomen cum vineis facere. Colum. Compter à ses vignes l'argent qu'on employe pour les facons avec esperance de le recouvrer, ensemble du prouffit par dessus.

\

    Non facio qui sis, qui nonsis, floccum. Plaut. Il n'en m'en chault qui tu sois, ou ne sois pas.

\

    Notum facere. Plin. iunior. Faire à scavoir, Signifier.

\

    Obnoxium sibi aliquem. Plaut. L'asservager et assubjectir à nous et à faire nostre plaisir.

\

    Obsidium. Plaut. Assieger, Tenir le siege devant une ville.

\

    Facito opulentum obsonium. Plaut. Appreste force viande.

\

    Fit mihi obuiam. Terent. Je le rencontre.

\

    Odium vitae facere. Plin. Faire enhair sa vie.

\

    Officium suum. Terent. Faire son office et debvoir.

\

    Officia alicui. Gell. Luy faire honneur et plaisir.

\

    Factum oportuit. Plaut. Il devroit desja estre faict.

\

    Optionem. Cic. Bailler le choix.

\

    Opus. Terent. Travailler, Labourer.

\

    Orbes facere. Sallust. Se mettre en rond. Vide ORBIS.

\

    Otium. Virg. Mettre aucun à repos, Le mettre à son aise, Donner le loisir. \ Oua. Varro. Pondre.

\

    Facere pactiones cum aliquo. Ci. Traicter et convenir avec aucun.

\

    Palam aliquid facere. Cic. Publier.

\

    Par. Plaut. Faire raison.

\

    Non par videtur facere. Plaut. Il ne fait pas honnestement et selon que raison le requiert.

\

    Feceris par tuis caeteris factis, patrem Tuum si percoles. Plaut. Tu seras chose convenante.

\

    Cum influentibus negotiis paria fecisti. Plin. iunior. Tu as travaillé selon que tes affaires le requeroyent, Tu as satisfaict.

\

    Paria facere. Cic. Egualiser, Egualer, Faire tout un.

\

    Haec negotiatio curam villici auocat, nec vnquam patitur eum cum rationibus domini paria facere. Colum. L'empesche de faire la besongne si bien qu'elle revienne et se rapporte au compte de son maistre, Qu'il en rende compte entier.

\

    - vtinam esset mihi Pars aequa amoris tecum, ac pariter fieret, vt Aut hoc tibi doleret itidem, vt mihi dolet: Aut ego isthuc abs te factum nihili penderem. Terent. Qu'il nous fust de mesme à l'un et à l'autre, ou qu'il t'en despleust autant qu'à moy, ou que je ne le prinsse non plus à cueur que toy.

\

    Partes. Cic. Partir.

\

    Participem consilii sui. Plaut. Communiquer son secret.

\

    Partum. Plin. Produire.

\

    Parui facere. Plaut. Peu estimer.

\

    Pausam. Plautus, Ego pausam feci. Je m'en deportay.

\

    Pecuariam facere. Sueton. Faire mestier de gouverner et nourrir du bestiail.

\

    Peculatum. Plaut. Voller aucun, Piller et desrober.

\

    Pecuniam. Cic. Gaigner et amasser argent.

\

    Periculum. Liu. Faire preuve, Esprouver, Essayer.

\

    Periculum ex aliis facere. Terent. Prendre exemple sur autruy.

\

    - fac periculum in literis, Fac in palaestra. Teren. Esprouve le aux lettres et à la luicte.

\

    Periculum legionum facere. Caesar. Les mettre en espreuve.

\

    Permutationem cum aliquo. Cic. Faire eschange.

\

    Perspicua sua consilia facere. Cic. Les descouvrir et donner à congnoistre.

\

    Pestilentiam. Colum. Engendrer la peste.

\

    Pili non facere. Catul. N'estimer à la valeur d'un poil.

\

    Piraticam facere. Cic. Estre pirate et escumeur de mer.

\

    Plagam. Cic. Blesser, Navrer.

\

    Planum. Cic. Oster tout destourbier qui empesche qu'on ne congnoisse la verité, Monstrer clerement et evidemment.

\

    In omni parte huiusce officii plurimum facit, totas nosse causas. Quintil. Il sert de beaucoup.

\

    Pluris siue plurimi facere. Cic. Plus ou fort estimer.

\

    Facio pluris omnium hominum neminem. Cic. Il n'y a hommes que j'estime tant.

\

    Minimum ponderis facit. Plin. Il poise le moins.

\

    Potestatem. Cic. Bailler congé, Permettre, Donner povoir et puissance.

\

    Potestatem quarundam literarum. Cic. Bailler certaines lettres à aucun, et les mettre en sa puissance.

\

    Potestatem sui. Cic. Donner audience aux gens, et les laisser parler à soy.

\

    Radix coeliacis praeclare facit. Plin. Aide fort et donne remede.

\

    Praeconium. Cic. Estre crieur publique faisant les cris et proclamations és encants.

\

    Praedam. Cic. Prendre un butin, Butiner.

\

    Praegnantem. Plaut. Engrossir une femme.

\

    Praelium. Caesar. Donner bataille, Combatre.

\

    Praelium aduersum facere. Caesar. Perdre la bataille.

\

    Plurima praelia secunda fecerant. Caesar. Avoyent gaigné plusieurs batailles.

\

    Precationes. Liu. Prier.

\

    Pretium. Plin. Priser.

\

    Profectionem. Caesar. Se partir et desloger.

\

    Profectum. Plin. iunior. Prouffiter.

\

    Progressum in studiis. Cic. S'advancer en l'estude et fort prouffiter.

\

    Prolixe facere. Cic. Amplement, Liberalement.

\

    Promissum. Cic. Tenir ou accomplir sa promesse.

\

    Qua pronuntiatione facta. Caesar. Apres avoir ce ordonné et publié.

\

    Propaginem. Plin. Prouvigner, Jecter des jectons.

\

    Aliquem propitium facere. Plaut. Appaiser.

\

    Prouentum maiorem. Colum. Ea res maiorem facit prouentum. Est cause de plus grand rapport et revenu.

\

    Pugnum. Cic. Fermer la main.

\

    Quaestum. Terent. Gaigner.

\

    Facere quamplurimum gnatis. Terent. Leur amasser force biens.

\

    Non ignoras quanti fecerim Scipionem. Cic. Combien je l'ay prisé et estimé.

\

    Quid me faciam, nescio. Terent. Je ne scay que je feray.

\

    Quid iis fiet, si huc Paulus venerit? Cic. Que deviendront ils?

\

    Diodoro quid faciam Stoico? Cic. Que feray je, ou diray je de Diodorus? Comment l'appaiseray je, et cheviray je avec luy?

\

    Quid de P. Clodio fiat, rescribe. Cic. Que l'on en faict, Comment on le traicte.

\

    Quid hoc homine faciatis? Cic. Que feriez vous de cest homme?

\

    Quod fuit viri optimi, fecisti, vt necui innocenti, etc. Cic. Tu as faict ce que devoit faire un homme de bien, c'est que, etc.

\

    Quidam faciunt aperte quod rixemur. Quint. Ils sont cause.

\

    Quietem infestam alicui facere. Lucret. L'empescher de dormir à son aise.

\

    Faciam quo minus hoc agas. Plaut. J'empescheray.

\

    Facere aliquid ratione. Cic. Faire quelque chose pour cause.

\

    Ratum facere. Liu. Verifier et homologuer, Ratifier.

\

    Rebellionem. Caes. Rebeller, Se revolter.

\

    Reducem facere. Plaut. Raconvoyer, Ramener.

\

    Nihil reliqui sibi ad celeritatem facere. Caes. Se haster tant qu'il est possible.

\

    Reliquos. Caes. Siquos fortuna fecisset reliquos. Si par fortune aucuns estoyent eschappez et demourez sans estre tuez.

\

    Rem facias palam. Terent. Di le, Descouvre nous toute la besongne.

\

    Rem facere. Terent. Acquerir, Amasser des biens.

\

    Labienus rem meliorem fecit. Cic. Nous sommes bien renforcez par la venue de Labian, Il a bien amendé nostre affaire.

\

    Remedium lieni. Plin. Donner remede, Remedier.

\

    Remissionem. Vlpia. Faire renvoy, Renvoyer.

\

    Rempublicam magnam ex parua. Sallu. Accroistre, Augmenter.

\

    Reuersionem. Plaut. Retourner.

\

    Reum. Cic. Accuser.

\

    Risum. Quintil. Faire rire.

\

    Robur. Quintil. S'enforcir, Devenir fort.

\

    Salutationem. Hirt. Saluer.

\

    Sanguinem. Liu. Espandre sang, Tuer.

\

    Sanum Plaut. Guarir.

\

    Satis. Plaut. Satisfaire et payer, Contenter.

\

    Satis alicui facere. Cic. Contenter, Assouvir.

\

    Scelus. Cic. Faire quelque meschanceté.

\

    Scire facere. Plaut. Faire scavoir.

\

    Scriptum facere. Liu. Estre greffier.

\

    Secessionem. Liu. Quand une partie du peuple par une sedition se bande, et se depart d'avec les autres avec deliberation de maintenir sa querelle par voye de faict et par armes.

\

    Idem sentire, et secum facere. Cic. Estre de son opinion.

\

    Securitatem. Liu. Mettre hors de soulci, Asseurer.

\

    Seditionem. Caes. Esmouvoir sedition.

\

    Sementem. Liu. Semer.

\

    Semitam. Plaut. Faire sentier, et marcher par, etc.

\

    Senatusconsultum. Cic. Assembler le Senat, et faire passer par la court, et authoriser son entreprise.

\

    Fit sermo inter eos. Cic. On devise et parle on ensemble.

\

    Significationem. Caes. Faire signe.

\

    Silentium. Plaut. Se taire.

\

    Fac silentium. Plaut. Tais toy.

\

    Silentio facto tali oratione est vsus. Liu. Apres qu'on eut faict silence.

\

    Silentium factum per praeconem. Liu. Il fut crié que chascun se teust.

\

    Sobolem. Plin. Faire des petis, Progenier.

\

    Societatem cum aliquo. Liu. Faire alliance avec luy, et le prendre à compaignon.

\

    Societatem rerum. Cic. Faire communauté de biens.

\

    Somnum. Plin. Faire dormir.

\

    Speciem cruentae victoriae. Liu. Tribuni militum quinque amissi, et pauci equites Romani, cruentae maxime victoriae speciem fecerunt. La perte de cinq ou six capitaines, et de peu de gens à cheval, feit trouver la victoire dommageable, feit que la victoire sembla estre, etc.

\

    Spem. Liu. Donner esperance.

\

    Spiritus. Liu. Esmouvoir le courage, Bailler courage.

\

    Sponsionem. Martian. Faire une gajure, ou par ordonnance du juge, ou de son bon gré.

\

    Sponsionem de re aliqua. Cic. Maintenir quelque chose sur certaine peine.

\

    Stipendia sub aliquo. Liu. Estre à la guerre soubs la charge d'aucun capitaine, à la soulte d'un peuple, roy, empereur, ou autre.

\

    Qui cum eo stipendia fecerint. Liu. Qui avoyent esté compaignons de guerre avec luy.

\

    Stipendiarios. Caes. Rendre un peuple tributaire.

\

    Stomachum alicui. Cic. Faire despit.

\

    Stragem hostium. Cic. Faire grande tuerie, Renverser beaucoup d'ennemis par terre.

\

    Suauium alicui. Plaut. Baiser.

\

    Sumptum. Plaut. Despendre, Faire despense.

\

    Suspicionem. Cic. Mettre en souspecon.

\

    Plebem facere suam. Terent. Gaigner la faveur du peuple.

\

    Syngraphas. Cic. Faire cedulles signees de son sing.

\

    Facere taedium. Liu. Faire enhair aucune chose, Faire engendrer ennuy d'aucune chose en l'esprit d'aucun.

\

    Temulentiam. Plin. Faire enyvrer.

\

    Terrorem. Liu. Espovanter.

\

    Testem facere aliquem. Ouid. Prendre à tesmoing.

\

    Testudinem facere dicuntur milites. Liu. Quand une bande de gens de pied se serrent pres l'un contre l'autre, ayant rondelles et pavois sur leurs testes, en sorte qu'on ne les peult voir, et sont couvers en facon d'une tortue.

\

    Tranquillitatem. Plaut. Accoiser.

\

    Habe animum lenem, et traquillum face. Plaut. Appaise toy.

\

    Facta transacta omnia. Terent. Tout est accompli, C'est tout faict.

\

    Transitum alicui facere. Liu. Bailler passage.

\

    Sol in Pisces transitum facit. Columel. Entre.

\

    Transitionem facere. Hirtius. Se revolter.

\

    Trepidationem. Liu. Faire trembler de paour.

\

    Turbas. Plaut. Faire trouble et esmeute.

\

    Tussim. Sene. Engendrer la toux.

\

    Tyrocinium. Budaeus. Faire chef d'oeuvre.

\

    Vadimonium facere, quod et Promittere dicitur. Cic. Promettre de comparoistre au jour de l'assignation.

\

    Vecturam. Quintil. Estre voicturier.

\

    Vela. Cic. Faire voile, Desployer les voiles.

\

    Vellaturam. Varro. Faire l'estat d'un chartier.

\

    Ventum. Plaut. Esventer.

\

    Verum. Plaut. Vt quicquid sit, verum quamprimum faciam. Que je le die au vray.

\

    Facere verbum, siue verba. Cic. Dire quelque mot, Parler.

\

    Nunquam cuiquam nostrum verbum fecit. Terent. Il ne parla jamais depuis un mot à aucun de nous.

\

    Verba quidem haud indocte fecit. Plaut. Il n'a pas trop mal parlé. \ Ita verba fecit. Liu. Il dict ainsi.

\

    Multa verba facere. Cic. Avoir beaucoup de parolles, Tenir long propos.

\

    Si haec tecum duo verba fecisses, Quid ago? respirasset cupiditas. Cic. Si tu eusses dict ces deux mots.

\

    Vestigium. Cic. Marcher, Faire un pas.

\

    Vestigium in possessionem. Cic. Mettre le pied dedens quelque heritage.

\

    Viam. Plaut. Marcher, Passer par quelque lieu.

\

    Sibi viam ad castra. Liu. Se faire voye.

\

    Victoriam. Plin. Vaincre.

\

    Vim corpori. Liu. Tuer, Oultrager, Violer, Faire violence.

\

    Maximam vim cum aliquo populo facere. Cice. Courir sur aucun avec grande assemblee de gens.

\

    Vindemiam. Varro. Vendenger.

\

    Vires. Quintil. S'enforcir.

\

    Vitium facere. Ci. Quand un mur ou maison se desment et s'affaisse, et se fend, tellement qu'il la fault abbatre.

\

    Vnguentariam. Plaut. Faire mestier de vendre huiles et oignemens à plaisirs et delices.

\

    Voces. Gell. Parler.

\

    Vota. Cic. Faire prieres et supplications.

\

    Vrinam facere. Colum. Pisser.

\

    Vsum sibi facere scelerum. Lucan. S'accoustumer.

\

    Fecit vt vigilem. Plaut. Il m'a enchargé de veiller.

\

    Facturum credo vt habeas quicum cantites. Terent. Tu feras tant que tu, etc.

\

    Faciam vt potero. Cic. Je feray ce que je pourray.

\

    Fit vt pretio nouus vincat. Cic. Il se fait, Il advient que, etc.

\

    Facere vulnera. Liu. Blesser, Navrer.

\

    Iandudum factum est quum primum bibi. Plaut. Il y a ja long temps que j'ay beu premierement.

\

    Biennium iam factum est, postquam abii domo. Plaut. Il y a ja deux ans.

\

    Facile est factu. Licret. Il est aisé et facile à faire.

\

    Faciendum fuit. Terent. Il le falloit faire, Il falloit qu'il fust ainsi faict, C'estoit force.

Dictionarium latinogallicum > facio
44 familia

fămĭlĭa, ae, f. [st1]1 [-] gens de la maison (libres ou non), les esclaves, les domestiques, domesticité, suite, train, maison.    - Juniam familiam ordine enumerare, Nep.: donner par ordre tous les membres de la famille.    - Aesopus domino solus cum esset familia, Phaedr. 3: comme le maître n'avait qu'Esope comme esclave.    - de familia liberata nihil est quod te moveat, Cic. Fam. 14: quant à l'affranchissement des esclaves, il n'y a aucune raison de t'inquiéter.    - de familia quo modo placuisse scribis amicis faciemus, Cic. Fam. 4: pour ce qui est des esclaves, je ferai comme il convient, me dis-tu, à nos amis.    - familiam Catonianam vendere, Cic.: vendre les esclaves de Caton.    - vilicus familiam exerceat, Cato: que le métayer fasse travailler les esclaves.    - herciscundae familiae causam agere, Cic.: intenter une action pour partage d'héritage. [st1]2 [-] famille, maison (partie de la gens), race, lignée.    - pater (mater) familias: père (mère) de famille.    - pater (mater) familiae: père (mère) de famille. [st1]3 [-] secte, école de philosophie (sous l'autorité d'un maître).    - familia tota Peripateticorum, Cic. Div. 2: toute la secte des Péripatéticiens.    - singulae familiae litem tibi intenderent, Cic. Or. 1: les sectes te livreraient chacune un assaut particulier. [st1]4 [-] troupe (de comédiens ou de gladiateurs, sous un même maître).    - familia gladiatoria, Sall.: troupe de gladiateurs.    - familiam comparare, Cic.: former une troupe.    - ducere familiam, Cic. (au fig.): être au premier rang, exceller. [st1]5 [-] biens d'une famille, héritage, fortune, patrimoine.    - agnatus proximus familiam habeto, Tab.: que l'héritage revienne au plus proche parent du côté du père.    - decem dierum vix mihi est familia, Ter. Heaut.: c'est à peine si j'ai de quoi vivre dix jours.
* * *
fămĭlĭa, ae, f. [st1]1 [-] gens de la maison (libres ou non), les esclaves, les domestiques, domesticité, suite, train, maison.    - Juniam familiam ordine enumerare, Nep.: donner par ordre tous les membres de la famille.    - Aesopus domino solus cum esset familia, Phaedr. 3: comme le maître n'avait qu'Esope comme esclave.    - de familia liberata nihil est quod te moveat, Cic. Fam. 14: quant à l'affranchissement des esclaves, il n'y a aucune raison de t'inquiéter.    - de familia quo modo placuisse scribis amicis faciemus, Cic. Fam. 4: pour ce qui est des esclaves, je ferai comme il convient, me dis-tu, à nos amis.    - familiam Catonianam vendere, Cic.: vendre les esclaves de Caton.    - vilicus familiam exerceat, Cato: que le métayer fasse travailler les esclaves.    - herciscundae familiae causam agere, Cic.: intenter une action pour partage d'héritage. [st1]2 [-] famille, maison (partie de la gens), race, lignée.    - pater (mater) familias: père (mère) de famille.    - pater (mater) familiae: père (mère) de famille. [st1]3 [-] secte, école de philosophie (sous l'autorité d'un maître).    - familia tota Peripateticorum, Cic. Div. 2: toute la secte des Péripatéticiens.    - singulae familiae litem tibi intenderent, Cic. Or. 1: les sectes te livreraient chacune un assaut particulier. [st1]4 [-] troupe (de comédiens ou de gladiateurs, sous un même maître).    - familia gladiatoria, Sall.: troupe de gladiateurs.    - familiam comparare, Cic.: former une troupe.    - ducere familiam, Cic. (au fig.): être au premier rang, exceller. [st1]5 [-] biens d'une famille, héritage, fortune, patrimoine.    - agnatus proximus familiam habeto, Tab.: que l'héritage revienne au plus proche parent du côté du père.    - decem dierum vix mihi est familia, Ter. Heaut.: c'est à peine si j'ai de quoi vivre dix jours.
* * *

    Familia, huius familiae. La famille, Les biens et successions d'un homme, La parenté. C'est aussi toute l'assemblee des serfs. Item la compaignie des enfants et serfs qui sont en la puissance d'un mesme pere de famille, La mesgnie.

\

    Fundatissima familia natus. Cic. De bonne maison.

\

    Familia amplissima natus. Cic. De bonne maison.

\

    Summouere aliquos familia. Quintil. Jecter hors de sa maison, comme n'estants pas vrais enfants appartenants à sa famille.

Dictionarium latinogallicum > familia
45 contra

contrā, adv. and prep. [stem con, i. e. cum, through a comparative form conter; cf.: alter, uter, inter, praeter, etc.; in abl. fem. form like the locative adverbs ea, qua, etc.; cf.: ultra, intra, extra, citra], orig., in comparison with; hence, over against, fronting, in front, opposite, in opposition to, against, contrary to, opposed to, etc.
I.
Adv. (referring to an opposed object often with the force of a preposition with ellipsis of a pronoun, = against it, against him, etc.).
A.
Local.
1.
Lit., of position in front of a person, place, or thing.
a.
With verb of being or position expressed or understood.
(α).
Referring to living beings, opposite, in face of, face to face, facing, in front of, fronting, confronting (not in Cic., Caes., or Sall.):
feminam scelestam te, adstans contra, contuor,
Plaut. Pers. 2, 2, 26:
ut confidenter mihi contra adstitit,
id. Capt. 3, 5, 6; Lucr. 4, 223; 6, 929:
signum contra, quoad longissume oculi ferebant, animo finivit,
Liv. 1, 18, 8:
stat contra starique jubet,
Juv. 3, 290:
stat contra dicitque tibi tua pagina Fures!
Mart. 1, 55, 12:
ulmus erat contra,
in front of her, Ov. M. 14, 661:
templa vides contra,
in front (of us), id. ib. 7, 587.—Of position in front of the enemy:
contra conserta manu,
Plaut. Mil. 1, 1, 3: contra consistere, to make front against them, Caes. B. G. 2, 17.—
(β).
Referring to things and places, over against (it), opposite (to it), on the opposite side (mostly post-Aug.):
contra jacet Cancer patulam distentus in alvum,
Manil. 2, 253:
posita contra Hispania,
Tac. Agr. 11:
promuntorium quod contra procedit,
Plin. 4, 2, 3, § 6: relinquendae autem contra erunt vacuae tabellae, on the opposite side, i. e. of the leaf, Quint. 10, 3, 32: illo quaerente cur non decidant contra siti, the antipodes (cf. Cic. Ac. 2, 39, 123; v. II. A. 1. c. a), Plin. 2, 65, 65, § 161.—With the governing verb understood:
arguam hanc vidisse apud te contra conservum meum,
face to face, Plaut. Mil. 2, 2, 91:
jam omnia contra circaque hostium plena erant, Liv 5, 37, 8: eadem verba contra (i. e. ponuntur),
side by side, Quint. 9, 3, 36; Verg. A. 6, 23.—
b.
With verbs of motion, so as to be opposite to an object or face to face with a person, variously rendered.
(α).
Referring to persons:
accede ad me atque adi contra,
come right up to me, Plaut. Rud. 1, 4, 23; id. Bacch. 3, 6, 6: hostes crebri cadunt; nostri contra ingruunt, advance to their front (in Plaut. hostility is not implied in contra), id. Am. 1, 1, 84: quis nos pater aut cognatu' volet contra tueri, face to face, eye to eye, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 12 Mull. (Trag. Rel. v. 444 Rib.); Att. ap. Macr. S. 6, 1, 55 (Trag. Rel. v. 538 ib.):
adspicedum contra me = contra adspice me,
Plaut. Most. 5, 1, 56 Lorenz ad lec.:
contra adspicere,
id. Mil. 2, 1, 45:
contra intueri,
Liv. 1, 16, 6; 9, 6, 8; Sen. Q. N. 1, 3, 6:
cum veniret contra Marcianus,
Quint. 6, 3, 95; Plin. 9, 46, 70, § 152.—
(β).
Of things:
hic ubi sol radiis... Adversa fulsit nimborum aspergine contra,
Lucr. 6, 525; Cels. 8, 8, 1:
quam (turrim) promoti contra validi asseres... perfregere,
Tac. H. 4, 30.—Reciprocally: oscula non pervenientia contra, not coming through (the wall) so as to meet, Ov. M. 4, 80.—
2.
Transf. to equivalents of weight, value, and price; so,
(α).
In Plaut. only in the colloq. phrases auro contra, aurichalco contra, and contra auro (sc. posito); lit., for gold placed against; cf.:
aes contrarium, s. v. contrarius: (servus) non carus'st auro contra,
at his weight in gold, Plaut. Ep. 3, 3, 30: jam auro contra constat filius, id. Truc. 2, 6, 57 (Speng. aurichalco): auro contra cedo modestum amatorem! A me aurum accipe. Pa. Cedo mihi contra aurichalco quoi ego sano serviam, id. Curc. 1, 3, 45 sq.; id. Mil. 3, 1, 63; 4, 2, 85; id. Ps. 2, 3, 23.—
(β).
In post-Aug. prose (very rare):
at si aquae et ejus rei quam contra pensabis par pondus erit, nec pessum ibit, nec exstabit, etc.,
Sen. Q. N. 3, 25, 5.—
3.
Of reciprocal actions, = vicissim, in turn, in return, back, on my, his, etc., part, likewise, counter-.
(α).
In gen.:
te ut deludam contra, lusorem meum,
Plaut. Am. 2, 2, 71:
quae me amat, quam ego contra amo,
id. Merc. 5. 2, 77; id. Cist. 1, 1, 96; id. Trin. 4, 2, 55; id. As. 2, 2, 110:
qui arguat se, eum contra vincat jurejurando suo,
make a victorious counter-charge, id. Mil. 2, 2, 37:
si laudabit haec Illius formam, tu hujus contra (i. e. lauda),
Ter. Eun. 3, 1, 54:
audi nunc contra jam,
listen in turn, id. Phorm. 4, 4, 18; id. Ad. 5, 4, 23:
at tu mihi contra nunc videre fortunatus, Phaedria, Cui, etc.,
you likewise seem fortunate to me, id. Phorm. 1, 3, 21:
Mettius Tullo gratulatur, contra Tullus Mettium benigne alloquitur,
Liv. 1, 28, 1:
contra ut me diligat illa,
Cat. 76. 23; Hor. S. 1, 3, 27 Orell. ad loc.—Hence, with ellipsis of inquit, = respondit:
cui latrans contra senex,
Phaedr. 5, 10, 7:
scietis, inquam, etc., contra Nigrinus: ad quem missi sunt? ego, etc.,
Plin. Ep. 7, 6, 4.—
Rarely with inquit, etc., expressed: at ille contra, renidens, Audi, inquit, discipule, etc.,
Gell. 15, 9, 9; cf.:
contra talia reddit,
Claud. B. Gild. 379.—
(β).
With dat. pers.:
consulo quem dolum doloso contra conservo parem,
Plaut. Mil. 2, 2, 45:
facere contra huic aegre,
Ter. Eun. 4, 1, 10:
hiscine contra insidiabere?
id. Hec. 1. 1, 13:
tibi contra gratiam Referre,
id. ib. 4, 2, 7.—
(γ).
With item:
item a me contra factum est,
Plaut. Aul. prol. 20:
puellam senex Amat et item contra filius,
id. Cas. prol. 49; id. Pers. 5, 2, 36; id. Am. 1, 1, 67; Ter. Ad. 1, 1, 25.—
(δ).
Combining a reciprocal with a local relation (A. 1. a. a, and b. a): contra carinantes verba, exchanging abusive words ( face to face), Enn. ap. Serv. ad Verg. A. 8, 361 (Ann. v. 181 Vahl.): tubae utrimque contra canunt;
Consonat terra,
Plaut. Am. 1, 1, 73; 1, 1, 86:
confer gradum Contra pariter,
id. Ps. 2, 4, 18; id. Truc. 1, 2, 28:
video amicam... Ubi contra adspexit me, etc.,
id. Mil. 2, 1, 45; Verg. E. 7, 8; cf. Lucr. 4, 243:
vesper adest, juvenes consurgite!... Cernitis, innuptae, juvenes? consurgite contra!
Cat. 62, 6.—
(ε).
Implying also opposition: Pe. Conpellabo. Ph. Orationis aciem contra conferam, Plaut. Ep. 4, 1, 20:
si scias quod donum huic dono contra comparet,
what counter gift, Ter. Eun. 2, 3, 63: quod Scipio postulavit... ut, etc. Et quod contra collega postulavit ne, etc., Annal. Trib. Pleb. ap. Gell. 7 (6), 19, 5:
si vobis aequa et honesta postulatio videtur, ego contra brevem postulationem adfero,
Cic. Rosc. Am. 2, 7; Nep. Epam. 6, 1;
Auct. B. Alex. 24: illo licente contra liceri audeat nemo,
to bid in opposition, Caes. B. G. 1, 18; Liv. 4, 53, 6:
agedum pauca accipe contra,
Hor. S. 1, 4, 38.—So in battle:
Numidae... Romanorum ordines conturbare... neque contra feriundi copia erat,
Sall. J. 50, 4; and in law: et ab eo is qui adoptat vindicat... et illo contra non vindicante, etc., Gai Inst. 1, 134; 2, 24.—Esp. in replies:
oratio contra a Demosthene pro Ctesiphonte edita,
Cic. de Or. 3, 56, 213:
dicit accusator haec: primum, etc.... quid contra reus?
id. Clu. 30, 81; id. Fin. 5, 22, 63; Curt. 4, 1, 10; 7, 9, 1.
B.
Of opposition, strife, etc., against; constr. absol., with dat., and ne, quominus or quin.
1.
Of physical exertion.
(α).
Lit.:
concurrunt... aetheriae nubes contra pugnantibu' ventis,
struggling against each other, Lucr. 6. 98:
nec nos obniti contra... Sufficimus,
bear up, battle against, Verg. A. 5, 21; Ov. M. 9, 50; 2, 434:
at ille contra nititur,
resists, Plin. 2, 38, 38, § 103; 7, 20, 19, § 82:
pars remigum, tamquam imperitia... officia nautarum impediebant. Mox contra tendere,
rowed in an opposite direction, Tac. H. 4, 16.—
(β).
Trop.:
te rogo ne contrahas ac demittas animum, neque te obrui tamquam fluctu... sinas, contraque erigas ac resistas,
Cic. Q. Fr. 1, 1, 1, § 4:
et torrens judicem vel nitentem contra feret, cogatque ire qua rapiet,
Quint. 12, 10, 61.— With ne: vi contra niti, ne advorsus eum fiat, Cato ap. Gell. 7 (6), 3, 16.—With quominus, Lucr. 1, 780.—
2.
Of mental exertion:
si tibi vera videntur, Dede manus, aut, si falsum est, accingere contra,
arm yourself against them, Lucr. 2, 1043; 2, 280. —With dat.:
siti contra... pugnandum,
Cels. 4, 2 fin. —
3.
Of hostile opposition in gen.
(α).
Lit.:
quod animadversum est in eo qui contra omni ratione pugnarunt, non debeo reprehendere,
who made opposition in every way, Cic. Rosc. Am. 47, 137; id. Verr. 2, 2, 43, § 107:
contra etiam aliquid abs te profectum ex multis audivi,
something inimical, id. Fam. 5, 5, 2.—
(β).
Trop.:
aut alio quovis (sc. colore) qui contra pugnet et obstet,
Lucr. 2, 794; 2, 868.—
4.
Of warfare.
(α).
Lit.:
ut eos adversarios existimemus qui arma contra ferant,
Cic. Off. 1, 25, 87; 1, 12, 37; Vell. 2, 28, 4; cf.:
quid quod exercitum contra duxit?
Auct. Her. 4, 16, 23:
ut si qua ex parte obviam contra veniretur, acie instructa depugnarent,
if they should be attacked by an open charge, Caes. B. G. 7, 28:
issentque confestim ad urbem ni venire contra exercitum... audissent,
Liv. 7, 39, 17:
cum Romanae legiones contra direxerint,
would oppose their march, Tac. H. 4, 58; id. A. 6, 44.—With dat.:
et huic contra itum ad amnem Erinden,
Tac. A. 11, 10.—
(β).
Trop.:
quod ubi viderunt corvi, contra auxiliantur, velut adversus communem hostem,
Plin. 10, 74, 95, § 205.—
5.
Of legal contests.
(α).
With verbs of saying; v. 9. a.—
(β).
Venire contra, of any legal act with the intention to hurt the adversary:
quid? si omnium mortalium Sthenio nemo inimicior quam hic C. Claudius... fuit? si de litteris corruptis contra venit, etc.?
if he made a charge of forgery against him? Cic. Verr. 2, 2, 43, § 107; cf. II. B. c. b.—
(γ).
On the part of the adversary:
inveniendum contra est, quo distet haec causa a ceteris,
Quint. 5, 10, 114; 9, 2, 35; 12, 8, 10.—
(δ).
Of judgments against the parties or against opinions:
ne spoliaret fama probatum hominem si contra judicasset,
given an adverse decision, Cic. Off. 3, 19, 77; cf. Val. Max. 7, 2, 4; Cic. Caecin. 24, 69.—
6.
Of literary opposition.
(α).
Mostly with verbs of saying; v. 9. a. g.—
(β).
With other verbs:
astrologorum artem contra convincere tendit,
Lucr. 5, 728:
contra nunc illud pone, etc.,
Sen. Ben. 7, 14, 6:
habeat (liber meus) etiam quosdam qui contra sentiant et adversentur,
some dissentients and opponents, Quint. 3, 1, 5; 2, 17, 40; 3, 8, 69.—
7.
Of public and political opposition.
(α).
With verbs of saying; v. 9. a. d.—
(β).
With petere, to be a candidate for office in opposition to another:
nihil enim supererat de quo certarent, nihil quod contra peterent,
no office was left for which to canvass against each other, Cic. Agr. 2, 33, 91:
honores contra petere,
Quint. 6, 1, 17.—With ire, with dat., of an opposing vote in the senate (cf.:
pedibus ire): sententia Cassii ut nemo unus contra ire ausus est, ita dissonae voces respondebant,
Tac. A. 14, 45.—
8.
Of violation of law, contracts, etc.: contra facere, or contra committere, to violate, transgress a law, etc.: leges esse non ex ejus qui contra commiserit utilitate, spectari oportere, not in the interest of the transgressor, Cic. Inv. 2, 48, 153:
si quis sub hoc pacto vendiderit ancillam ne prostitueretur, et si contra factum esset,
and if the contract was violated, Dig. 18, 1, 56.—
9.
With verbs of saying, etc., contra dicere; less freq. disputare, disserere, pugnare, in the sense of dicere, and contra scribere (often contradico, in one word, in post-Aug. writers; esp. with dat.).
a.
Absol.
(α).
Contra dicere, to speak as counsel of the adversary, to plead his cause, in legal proceedings:
cum contra dicturus Hortensius esset,
would speak on the other side, Cic. Quint. 24, 77:
hoc... contra dicente Cotta judicatum est,
id. Caecin. 33, 97:
dixisse ut contra nemo videretur,
id. Brut. 53, 198: ut contra Crassus... exorsus est, began on the other side, id. ib. § 197.—Hence: qui contra dicit, the adversary or counsel of the adversary:
contra autem qui dicet, similitudinem infirmare debebit,
Cic. Inv. 2, 50, 151; id. Part. Or. 21, 108.—In the same sense: agens contra: si nos... impares agentium contra ingeniis dixerimus, that we are unequal to the talents of our adversary's counsel, [p. 453] Quint. 4, 1, 8.—
(β).
To make charges against (rare):
si qui contra vellet dicere, usurum esse eum suo testimonio,
Cic. Clu. 48, 134:
qua ratione nemo neque tum item fecerit, neque nunc contra dicat,
id. Quint. 29, 88; so,
contra disputare, of objections to or against a witness: nihil contra disputabo priusquam dixerit,
id. Fl. 21, 51.—
(γ).
In gen., to speak on the other side of a question:
fiebat autem ita, ut cum is qui audire vellet dixisset quid sibi videretur, tum ego contra dicerem,
Cic. Tusc. 1, 4, 8; id. Fin. 2, 1, 2; so,
contra disputare and contra scribere,
id. Or. 1, 19, 85; Vitr. 3, 1, 6; Quint. 2, 17, 13; Dig. 9, 2, 21, § 1.—Hence: qui contra dicunt or disputant, the opponents:
nec qui contra dicunt causam difficilem repellunt,
Cic. Fin. 3, 1, 2:
ad coarguendos qui contra disputant,
to refule his opponents, Quint. 2, 15, 26.—
(δ).
To oppose or object to a proposition, motion, or petition:
quam palam principes dixerunt contra!
protested against it, Cic. Verr. 2, 5, 16, § 41; Caes. B. C. 1, 32; Cic. Clu. 47, 130.—With pugnare:
cum decerneretur frequenti senatu, contra pugnante Pisone, etc.,
Cic. Att. 1, 14, 5:
filius ejus incolumitatem optat: contradicit pater,
the father objects, Quint. 9, 2, 85; 9, 2, 83; Plin. ap. Gell. 9, 16, 5; Cic. Dom. 33, 87:
contradicente nullo,
Suet. Caes. 20; Dig. 3, 3, 15.—
(ε).
To reply:
contradixit edicto,
answered by an edict, Suet. Aug. 56. —
(ζ).
Abl. absol. impers.:
explorandum videtur an etiam contradicto aliquando judicio consuetudo firmata sit,
whether the custom has been confirmed by judgment upon a judicial contest, Dig. 1, 3, 34.—
b.
With acc. neutr. pron., to object, to make or raise an objection, to reply; esp. in legal proceedings:
ego enim, te disputante, quid contra dicerem meditabar,
Cic. N. D. 3, 1, 1:
ut contra si quid dicere velit non audiatur,
id. Fin. 5, 10, 27:
aiebat illum primo sane diu multa contra (i. e. dixisse), ad extremum autem, etc.,
id. Att. 2, 22, 2.— Hence: quod contra dicitur, or quae contra dicuntur, the objections:
ut et id quod intenderemus confirmare, et id quod contra diceretur refellere (possemus),
refute the objections, Cic. de Or. 1, 20, 90:
quia neque reprehendi quae contra dicuntur possunt, etc.,
id. ib. 2, 81, 331; id. Inv. 2, 44, 127; Quint. 1, 2, 17.—In the same sense, as subst.: contrā dicta, orum, n. plur.:
seu proposita confirmamus, sive contra dicta dissolvimus,
or refute the objections, Quint. 4, prooem. 6.—With acc. and inf.:
dicitur contra, nullum esse testamentum,
the objection is made that there is no testament, Cic. Agr. 2, 6, 42.—
c.
With dat., written in one word (post-Aug.).
(α).
To oppose a person by speaking against his views:
solitum se etiam Thraseae contradicere,
to oppose even Thrasea, Tac. H. 2, 91:
tibi,
Suet. Aug. 54:
Curioni...,
id. Rhet. 1. —Hence of answers and replies in law: quid si filium testatoris heres ejus prohibuit? Huic contradici potest: ergo pietatis, etc., he may be answered by this plea, etc., Dig. 11, 7, 14, § 13.—And of advisory answers opposed to one's legal views:
volenti mihi ream adulterii postulare eam, etc., contradictum est,
my views were disapproved, rejected, Dig. 48, 5, 11, § 10.—
(β).
To oppose an opinion, with dat. of the thing:
cum plures tantum sententiis aliorum contradicerent,
opposed the opinions, Tac. H. 1, 39.—
(γ).
To object to a motion or petition, with dat. of the petitioner:
patrem qui damnavit optat ne is torqueatur: pater ei contradicit,
the father objects, Quint. 9, 2, 81:
cum ambienti ut legibus solveretur multi contradicerent,
Suet. Caes. 18; Dig. 40, 5, 14; 40, 12, 33.—
(δ).
With dat. of the petition:
preces erant, sed quibus contradici non posset,
which could not be denied, Tac. H. 4, 46 fin.; Dig. 3, 1, 1, § 2.—
(ε).
To contest the validity of a law (rare):
quibus (legibus) contradici potest,
Quint. 7, 7, 4.—
(ζ).
To contradict an assertion (very rare):
pro certis autem habemus... cuicunque adversarius non contradicit,
Quint. 5, 10, 13.—
d.
With quin, to object:
praetor Samnitibus respondit... nec contra dici quin amicitia de integro reconcilietur,
there was no objection to a reconciliation, Liv. 8, 2, 2.
C.
To one's disadvantage; mostly predic. with esse, unfavorable, adverse, damaging (post-Aug.;
but cf. II. B. 2.): ut eum qui responsurus est vel tacere, vel etiam invitum id quod sit contra cogat fateri,
Quint. 7, 3, 14:
cum verba (legis) contra sint,
id. 7, 1, 49:
sed experimentum contra fuit,
unsuccessful, Tac. H. 2, 97 fin.:
ubi fortuna contra fuit,
id. ib. 3, 18:
si fortuna contra daret,
should be unfavorable, id. ib. 1, 65 fin.; id. A. 15, 13.
D.
Of logical opposition, with negative force.
1.
Of a direct contrast.
a.
Predicatively, with esse, fieri, etc., the contrary, the opposite:
quod fieri totum contra manifesta docet res,
but experience teaches that just the contrary is true, Lucr. 3, 686; 4, 1088:
in stultitia contra est,
with fools the reverse is true, Cic. Clu. 31, 84:
in hac quidem re vereor ne etiam contra (i. e. sit),
id. Att. 12, 46; id. Off. 1, 15, 49:
quod contra est,
Sall. J. 85, 21:
quis non credat, etc.? Contra autem est,
Sen. Q. N. 3, 25, 12; id. Ep. 7, 3; Dig. 37, 4, 4:
contra fore si, etc.,
ib. 34, 2, 39, § 2:
immo forsitan et contra (i. e. erit),
ib. 41, 3, 49:
ego contra puto (i. e. esse),
Plin. Ep. 1, 20, 7; Lampr. Alex. Sev. 25.—
b.
With evenire, accidere, sentire, scribere, habere, etc.:
utrumque contra accidit: istic enim bellum est exortum, hic pax consecuta,
of both the contrary has happened, Cic. Fam. 12, 18, 2; so Dig. 38, 2, 51:
id ego contra puto (sc.: faciendum esse),
id. Att. 10, 8, 2:
contra evenit in iis morbis,
Sen. Ep. 52, 7; Plin. 2, 65, 65, § 163:
ego contra sentio,
Sen. Clem. 1, 15, 5; Sedig. ap. Gell. 15, 24, 4; Dig. 40, 2, 25:
Proculus contra (sc. sentit),
ib. 35, 2, 1, § 14; 33, 7, 25:
licet Celsus contra scribat,
ib. 9, 2, 21, § 1: contra probatur, Gai Inst. 2, 78; Dig. 33, 7, 12, § 34.—Very rarely referring to a term in the same clause:
cujus disparem mitioremque naturam contra interpretabatur,
interpreted in an opposite sense, misinterpreted, misunderstood, Tac. H. 4, 86 fin. —
c.
Referring to a word or phrase in the same predicate.
(α).
To an adverb, in an opposite manner, otherwise, differently, not, etc.:
nam ad summam totius rei pertinet, caute an contra demonstrata res sit,
Cic. de Or. 2, 81, 330: quod viriliter animoque fit, id, etc.;
quod contra, id turpe,
id. Off. 1, 27, 94:
sit sapienter usus aut contra,
Quint. 2, 5, 15:
lactuca locis apricis optume autumno ponitur, mediterraneis aut frigidis contra ( = pessime),
Col. 11, 3, 25.—
(β).
To a predicative adjective, not, the opposite, the reverse, etc.:
ut aliae (res) probabiles videantur aliae contra,
improbable, Cic. Ac. 2, 32, 103; id. Off. 2, 2, 7:
quid est quod me impediat ea quae probabilia mihi videantur sequi, quae contra, improbare,
id. ib. 2, 2, 8; id. Or. 2, 31, 135; Quint. 4, 2, 52.—
(γ).
To a verbal predicate:
an frater fratri exsistat heres, an contra ( = annon),
Dig. 34, 5, 19.—
(δ).
To a subject infinitive:
laudare testem vel contra pertinet ad momentum judiciorum,
praising or censuring a witness, Quint. 3, 7, 2.—
(ε).
To a clause, translated by not or by a repetition of the clause with a negative:
quae secundum naturam essent, ea sumenda et quadam aestimatione dignanda docebat, contraque contraria,
those that were not, not, Cic. Ac. 1, 10, 36: quod cuidam aut sapiens videor quod una non jerim, aut felix fuisse;
mihi contra,
id. Att. 9, 12, 4: an credibile est, incestum cum filia commissum? Et contra, veneficum in noverca, adulterum in luxurioso? and incredible, etc., Quint. 5, 10, 19; so Dig. 9, 1, 2, § 1.—
(ζ).
To an attributive genitive:
Marius cognoscere quid boni utrisque or contra esset (i. e. mali),
Sall. J. 88, 2:
verum de origine laudis contraque perspiciemus suo tempore (i. e. vituperationis),
Quint. 2, 4, 21:
alii a propositione accusatoris contraque loci oriuntur,
the accuser and the accused, id. 7, 2, 31;
so in several titles of the Digests, as Depositi vel contra, = actio depositi, vel contraria actio depositarii,
Dig. 16, 3 tit.; so ib. 16, 17, 1; 16, 13, 6; 16, 13, 7.—
2.
Reversing the relation of terms in the preceding sentence, the reverse, conversely, vice versa, etc.
a.
With its own predicate: saepe... corpus aegret, Cum tamen ex alia laetamur parte latenti;
Et retro fit uti contra sit saepe vicissim, Cum miser ex animo laetatur corpore toto,
Lucr. 3, 108: illa altera argumentatio, quasi retro et contra, prius sumit, etc., ( proceeding), so to speak, backward and in inverted order, Cic. Part. Or. 13, 46: neque illud ignoro, etc.; sed non idem accidit contra, but the converse is not true, Quint. 8, 6, 3; Gell. 4, 2, 5: ut vocabula verbis, verba rursus adverbiis, nomina appositis et pronominibus essent priora. Nam fit contra quoque frequenter non indecore. for often, not inelegantly, the order is reversed, Quint. 9, 4, 24:
quae etiam contra valent,
i. e. if the terms are reversed, id. 3, 7, 25; 9, 2, 49; 8, 6, 25; 9, 4, 72.—
b.
Belonging to the same predicate:
ut quidque erit dicendum ita dicet, nec satura jejune, nec grandia minute, nec item contra,
Cic. Or. 36, 123:
cum emtor venditori, vel contra, heres exstitit,
Dig. 35, 2, 48:
in quibus patrium pro possessivo dicitur, vel contra,
Quint. 1, 5, 45; 5, 10, 71:
junguntur autem aut ex nostro et peregrino, ut biclinium, aut contra, ut epitogium et Anticato,
id. 1, 5, 68:
ut capras in montosis potius locis quam in herbidis (pascar), equas contra,
but with mares the reverse is the case, Varr. R. R. 2, 1, 16:
itaque ille dicere melius quam praecipere, nos contra fortasse possumus,
Cic. Or. 42, 143:
qua collegi solent ex his quae faciunt ea quae faciuntur, aut contra,
or vice versa, Quint. 5, 10, 80; Dig. 14, 1, 1, § 12; 48, 5, 23, § 4.
E.
In logical antithesis of clauses with a merely rhet. force, on the contrary, on the other hand, vice versa; sometimes almost = sed or autem (freq.).
1.
In independent clauses.
a.
Opposing persons or parties: fortunam insanam esse... perhibent philosophi... Sunt autem alii philosophi qui contra Fortunam negant ullam exstare, Pac. ap. Auct. Her. 2, 23, 36 (Trag. Rel. v. 372 Rib.); Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68; Varr. R. R. 1, 8, 1:
ego etiam quae tu sine Verre commisisti Verri crimini daturus sum... Tu, contra, ne quae ille quidem fecit, obicies,
Cic. Div. in Caecil. 11, 35:
ego contra ostendo, non modo nihil fecisse Sex. Roscium, sed, etc.,
id. Rosc. Am. 29, 79; id. Phil. 8, 3, 8; id. Off. 1, 30, 108; id. Fin. 5, 22, 62:
in Italia bellum gerimus, in sede ac solo nostro... Hannibal contra in aliena, in hostili est terra,
Liv. 22, 39, 13; 21, 50, 2; 3, 15, 2; 6, 7, 4; 9, 35, 4 et saep.; Nep. Alcib. 8, 1; Vell. 2, 31, 4; Sen. Ep. 9, 14; id. Ira, 2, 33, 6; Plin. 35, 10, 37, § 113; Tac. H. 3, 84; 3, 57; Suet. Tib. 2; id. Vit. 2; Just. 2, 1, 10; 8, 4, 11:
contra mercator, navim jactantibus austris Militia est potior?
Hor. S. 1, 1, 6; 1, 2, 30; 1, 3, 27; Prop. 2, 1, 45; 2, 23, 13 (3, 17, 3); Sen. Hippol. 214;
so with versa vice: barbarae gentes (Alexandrum) non ut hostem, sed ut parentem luxerunt... Contra Macedones versa vice non ut civem, sed ut hostem amissum gaudebant,
Just. 13, 1, 7.—
b.
Introducing a secondary or parallel opposition of thought: in loco umidiore far potius serunt quam triticum;
contra in aridiore hordeum potius quam far,
Varr. R. R. 1, 9, 4; 1, 1, 47: si nihil esset quod inane vocaret, Omne foret solidum;
nisi contra corpora certe Essent, etc., Omne quod est spatium vacuum constaret inane,
Lucr. 1, 521; 4, 348; cf.:
justa omnia decora sunt, injusta contra, ut turpia, sic indecora,
Cic. Off. 1, 27, 94; id. N. D. 2, 15, 41; id. de Or. 3, 33, 136; id. Quint. 30, 93: id. Off. 3, 21, 84; id. Leg. 2, 1, 2: facilem esse rem... si modo unum omnes sentiant; contra in dissensione nullam se salutem perspicere, Caes. B. G, 5, 31; Liv. 25, 30, 3; Sen. Ben. 1, 5, 2; Plin. 12, 19, 42, § 92; 11, 14, 14, § 35; Suet. Caes. 73; Gell. 1, 4, 5:
si male rem gerere insani est, contra bene, sani,
Hor. S. 2, 3, 74.—
2.
In opposition to a dependent clause:
ut hi miseri, sic contra illi beati quos, etc.,
Cic. Tusc. 5, 6, 16; so id. de Or. 1, 45, 198; Quint. 9, 3, 39:
cui ego rei tantum abest ut impedimento sim, ut contra te M. Manli adhorter, etc.,
Liv. 6, 15, 5; 6, 31, 4:
cum virtus adeo neminem spe ac pollicitatione corrumpat, ut contra in se inpendere jubeat, ac, etc.,
Sen. Ben. 4, 1, 2: aut igitur negemus quidquam ratione confici, cum contra nihil sine ratione recte fieri possit, aut, etc., whereas on the contrary, etc., Cic. Tusc. 4, 38, 84; cf.:
at contra,
Lucr. 2, 392.—
3.
With co-ordinate conjunctions.
a.
Copulative, et contra or contraque (never with ac or atque); also nec contra (rare), and on the other hand.
(α).
With reference to a reason or conclusion, after nam, enim, cum, or itaque: nam et ratione uti... omnique in re quid sit veri videre et tueri decet, contraque falli [p. 454]... tam dedecet quam, etc., Cic. Off. 1, 27, 94:
malus est enim custos... metus, contraque benevolentia fidelis,
id. ib. 2, 7, 23:
cum reficiat animos varietas ipsa, contraque sit aliquanto difficilius in labore uno perseverare,
Quint. 1, 12, 4; 3, 8, 32; 8, 6, 20:
itaque in probris maxime in promptu est, si quid tale dici potest, etc. Contraque in laudibus, etc.,
Cic. Off. 1, 18, 61; cf. Suet. Calig. 51; so with nec:
nam nec comoedia cothurnis assurgit, nec contra tragoedia socculo ingreditur,
Quint. 10, 2, 22.—
(β).
With contrasted examples or illustrations, often after ut or sic:
audivi ex majoribus natu, hoc idem fuisse in P. Scipione Nasica, contraque patrem ejus... nullam comitatem habuisse sermonis,
Cic. Off. 1, 30, 109:
ut suspitionibus credi oportere, et contra suspitionibus credi non oportere,
id. Inv. 2, 15, 48; Quint. 8, 4, 1; 5, 10, 48; 9, 3, 7; 9, 4, 52; 11, 1, 14; Sen. Ep. 82, 14; Dig. 17, 1, 22, § 4.—
(γ).
With contrasted actions, assumptions, etc.:
atque utinam qui ubique sunt propugnatores hujus imperii possent in hanc civitatem venire, et contra oppugnatores rei publicae de civitate exterminari!
Cic. Balb. 22, 51:
domo pignori data, et area ejus tenebitur... et contra jus soli sequitur aedificium,
Dig. 13, 7, 21:
equo et asina genitos mares, hinnos antiqui vocabant: contraque mulos quos asini et equae generassent,
Plin. 8, 44, 69, § 17: ceterum potest ex lege quidem esse judicium, sed legitimum non esse, et contra ex lege non esse, sed legitimum esse, Gai Inst. 4, 109; Plin. 2, 65, 65, § 161; 35, 15, 5, § 183.—
(δ).
After a negative clause, affirming the opposite idea, et contra or contraque, but on the contrary:
in quo (consulatu) ego imperavi nihil, et contra patribus conscriptis et bonis omnibus parui,
Cic. Sull. 7, 21:
nunc vero cum ne pulsus quidem ita sim ut superare non possim, contraque a populo Romano semper sim defensus, etc.,
id. Dom. 33, 88; id. Fin. 2, 17, 55; id. Marcell. 6, 20; so,
et contra,
Suet. Tit. 7.—
b.
With adversative conjunctions, at contra, sed contra, contra autem, contra vero (not verum contra, nor contra tamen).
(α).
At contra (freq.), merely a strengthened contra (v. 1. supra): huc accedit uti mellis lactisque liquores Jucundo sensu linguae tractentur in ore;
At contra taetri absinthi natura... foedo pertorqueat ora sapore,
Lucr. 2, 400:
cogunt,
id. 2, 74; 1, 366; 2, 235 et saep.: nos qui domi sumus, tibi beati videmur;
at contra nobis tu quidem... prae nobis beatus,
Cic. Fam. 4, 4, 2; id. Tusc. 1, 3, 5; id. Rosc. Am. 45, 131; id. Verr. 2, 5, 26, § 66; Sall. J. 36, 2; 4, 7; 15, 3; id. C. 12, 5:
ideo siccas aiunt Aethiopiae solitudines... At contra constat Germaniam abundare rivis,
Sen. Q. N. 3, 6, 2; 1, 3, 1; id. Ep. 100, 7; Plin. 7, 53, 54, § 186; Suet. Galb. 15; Tac. A. 4, 28.—
(β).
Sed contra, after a negative sentence (class.):
non quo acui ingenia adulescentium nollem, sed contra ingenia obtundi nolui,
Cic. de Or. 3, 24, 93; id. Att. 9, 15, 3; id. Ac. 1, 10, 35; id. Fl. 11, 26:
arma populi Romani non liberis servitutem, sed contra servientibus libertatem adferre,
Liv. 45, 18, 1:
tu ne cede malis, sed contra audentior ito,
Verg. A. 6, 95; Plin. Ep. 1, 10, 12.—PostAug. also without a preceding negation:
obiisse nostro Laium scelere autumant superi inferique: sed animus contra innocens... negat,
Sen. Oedip. 765; Symm. Ep. 6, 81.—
(γ).
Contra autem (rare;
in Cic. only where different subjects have contrasted predicates in dependent clauses): quia pacis est insigne toga, contra autem arma tumultus atque belli,
Cic. Pis. 30, 73.—In later writers = contra alone:
sub septemtrione aedificia... conversa ad calidas partes oportere fieri videntur. Contra autem sub impetu solis meridiani regionibus conversa ad septemtrionem... sunt facienda,
Vitr. 6, 1, 2; Gell. 14, 2, 19; Dig. 7, 1, 25, § 3; 34, 3, 25.—
(δ).
Contra vero (very rare;
not in Cic.), used for contra: contra vero quercus infinitam habet aeternitatem,
Vitr. 2, 9, 8; 6, 1, 3; Cels. 3, 6 fin. —
(ε).
Atqui contra, App. Mag. p. 287, 24.—
c.
With disjunctive conjunctions, aut contra, vel contra, seu contra, or on the contrary, or conversely (always without change of subject).
(α).
Aut contra:
num aut scriptum neget, aut contra factum infitietur?
Cic. Part. Or. 38, 133: quae (mens) aut languescit... aut contra tumescit, etc., Quint. 1, 2, 18:
si imbres defuere, aut contra abundavere,
Plin. 17, 24, 37, § 228.—
(β).
Vel contra:
hinc enim quaestiones oriuntur: Injuriam fecisti, sed quia magistratus, majestatis actio est? Vel contra: Licuit... quia magistratus?
Quint. 5, 10, 40; 9, 4, 96; Suet. Galb. 3; Dig. 35, 2, 56, § 4; 8, 4, 6.—
(γ).
Seu contra:
seu tristis veniam, seu contra laetus amicis,
Prop. 1, 11, 25.—
d.
With causal conjunctions, nam contra (very rare;
never contra enim): falso queritur de natura sua genus humanum quod, etc. Nam contra, reputando, neque majus aliud, neque praestabilius invenies,
Sall. J. 1, 1; Quint. 1, 1, 1; 9, 2, 23. —
4.
In late Lat., e contra (also one word, ēcontrā) = contra,
(α).
In the meaning, the contrary (D. 1.):
aliis vero econtra videtur,
Hier. Ep. 12.—
(β).
Et econtra = et contra (E. 3. a.):
honestiorum provectu et econtra suppliciis,
Aur. Vict. Caes. 39, 45.—For quod contra, v. II. E. 1. c.—
5.
With emphatic particles.
a.
Quin contra, nay on the contrary, opposing an affirmative sentence to a preceding negative statement (quin etiam amplifies without opposition; sed contra opposes without amplification; quin contra both opposes and amplifies);
not before Livy: num qui enim socordius rempublicam administrari post Calvi tribunatum... quam? etc. Quin contra patricios aliquot damnatos... neminem plebeium,
Liv. 6, 37, 8; 31, 31, 9; 35, 26, 10; 37, 15, 3.—
b.
Immo contra (post-Aug.).
(α).
= no, on the contrary, refuting opinions, after questions and in the form of a dialogue:
existimas nunc me detrahere tibi multas voluptates?... Immo contra, nolo tibi umquam deesse laetitiam,
Sen. Ep. 23, 3; Dig. 33, 7, 5; 33, 7, 29.—
(β).
= sed contra, but on the contrary:
proinde ne submiseris te, immo contra fige stabilem gradum,
Sen. Cons. Marc. 5, 6; id. Cons. Polyb. 15, 2; cf. prep.:
immo contra ea,
Liv. 41, 24, 8; cf. II. E. 1. b. infra.—
c.
Item contra = an emphatic et contra (very rare):
quoniam... beate vivere alii in alio, vos in voluptate ponitis, item contra miseriam in dolore, etc.,
Cic. Fin. 2, 27, 86; cf. I. A. 3. g supra.
F.
With a comparative clause introduced by ac, atque, or quam, representing a logical or moral opposition (contra atque debuit = non ita ut debuit; cf. Cic. Or. 3, 19, 70); cf. prep., II. C. 3. g, and II. E. 2. infra.
1.
Of logical opposition, contrary to, different from, otherwise than; in the best prose only with atque or ac.
(α).
With atque:
item, contra atque apud nos, fieri ad Elephantinem ut neque ficus neque vites amittant folia,
Varr. R. R. 1, 7, 6:
simulacrum Jovis, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,
Cic. Cat. 3, 8, 20; id. Sull. 24, 69:
judicium suscepturos contra atque omnis Italia populusque Romanus judicavisset,
Caes. B. C. 3, 12; id. B. G. 4, 13; Plin. 12, 19, 43, § 95.—
(β).
With ac:
itaque contra est ac dicitis,
Cic. Fin. 4, 15, 41:
vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,
id. Div. 2, 24, 53; so id. Verr. 2, 4, 6, § 11; id. Or. 40, 137:
cum contra ac Deiotarus sensit victoria belli judicaret,
id. Phil. 11, 13, 34:
Petreius ubi videt, Catilinam, contra ac ratus erat, magna vi tendere, etc.,
Sall. C. 60, 5.—
(γ).
With ac and atque:
si denique aliquid non contra ac liceret factum diceretur, sed contra atque oporteret,
Cic. Balb. 3, 7.—
(δ).
With quam (post-Aug.):
cui contra quam proposuerat aliqua cesserunt,
Sen. Ira, 3, 6, 5; Plin. 10, 53, 74, § 149; 11, 21, 24, § 72; Gell. 6 (7), 8, 6:
contra quam licet,
id. 1, 3, 19; Sil. 15, 107.—
2.
Of moral opposition of acts contrary to rules and principles (cf. II. 3. g infra); so always with quam:
mater Aviti, generi sui, contra quam fas erat, amore capta,
contrary to the divine law, Cic. Clu. 5, 12:
ut senatus, contra quam ipse censuisset, ad vestitum rediret,
contrary to its own resolution, id. Pis. 8, 18:
contra quam ista causa postulasset,
id. Caecin. 24, 67:
contra quam sanctum legibus est,
Liv. 30, 19, 9; Cic. Leg. 2, 5, 11; id. Q. Fr. 1, 1, 1, § 2; id. Dom. 46, 122:
contraque faciunt quam polliceri videntur,
Auct. Her. 4, 3, 6; Cic. de Or. 2, 20, 86.
II.
Prep. with acc., before, against, facing, towards, opposite to, contrary to (acc. to many scholars not ante-class.; cf. Hand, Turs. II. p. 108; but found Plaut. Ps. 1, 2, 24 Fleck., a line omitted by Lorenz as a gloss; id. Pers. 1, 1, 13 Ritschl; Att. ap. Non. p. 469, 15, or Trag. Rel. v. 476 Rib.; cf. also Plaut. Poen. 5, 6, 18; Cato, R. R. 18, 1, and v. I. A. 1. a. b, and I. A. 1. b. a supra).
A.
Local uses.
1.
Opposite, over against, facing.
a.
Of countries and places (mostly of those separated by water;
adversus and e regione mostly of places opposite by land): insulae natura triquetra, cujus unum latus est contra Galliam,
Caes. B. G. 5, 13; 3, 9; 4, 20:
ad insulam quae est contra Massiliam,
id. B. C. 1, 56; 3, 23:
Rhodios, pacatis contra insulam suam terris, etc.,
Liv. 37, 15, 7; 3, 26, 8:
Carthago Italiam contra,
Verg. A. 1, 13; 5, 124; Ov. M. 14, 17:
insulae quae contra Tauri promuntorium inopportune navigantibus objacent, Chelidoniae nominantur,
Mel. 2, 7; Plin. 3, 26, 30, § 151; 6, 28, 32, § 152; 5, 7, 7, § 41; Tac. A. 3, 1; id. H. 2, 17.—
b.
Of the heavenly bodies:
donique (luna) eum (sc. solem) contra pleno bene lumine fulsit,
Lucr. 5, 708:
contra Volucris rostrum posita est Lyra,
Vitr. 9, 4, 5; Sen. Q. N. 1, 5, 9; 1, 8, 3; Plin. 2, 31, 31, § 99; 5, 10, 10, § 56.—So, tertium (latus Britanniae) est contra septem triones, opposite ( facing); hence, contra meridiem and contra ortus (instead of ad or adversus meridiem, etc.), facing the south and east, Plin. 6, 24, 24, § 85; 17, 2, 2, § 22. —So of a person standing in the sunlight:
cum minima umbra (i. e. a sole) contra medium fiet hominem,
Plin. 18, 33, 76, § 327; cf.:
contra mediam faciem meridies erit,
id. 18, 33, 76, § 326.—
c.
Of opposite ends of a line.
(α).
Of the diameter of the earth: esse e regione nobis e contraria parte terrae qui adversis vestigiis stent contra nostra vestigia, quos antipodas vocatis, Cic. Ac. 2, 39, 123.—
(β).
Of a line drawn:
contra autem E littera I erit ubi secat circinationem linea,
opposite the point E will be the letter I, Vitr. 9, 7, 4.—
d.
Of buildings, etc.:
contra hoc aviarium est aliud minus in quo quae mortuae sunt aves curator servare solet,
Varr. R. R. 3, 5, 5; Vitr. 5, 6, 3; 3, 5, 15:
(statuam) quae fuerit contra Jovis Statoris aedem in vestibulo Superbi domus,
Plin. 34, 6, 13, § 29:
contra medium fere porticum diaeta paulum recedit,
Plin. Ep. 5, 6, 20; 2, 17, 5; Suet. Aug. 44.—
e.
Of places on the human body:
id quod contra stomachum est,
Cels. 4, 5 (4, 12 med.); 7, 7;
4, 20 (13).—Of the direction of the intestines, etc.: ea... contra medium alvum orsa,
Cels. 4, 1 fin. —
2.
Of actions, opposite, towards, against, facing (syn.:
adversus, ad, e regione,
Caes. B. G. 7, 61).
a.
In gen.:
quamvis subito... quamque Rem contra speculum ponas, apparet imago,
Lucr. 4, 156: Democritus... clipeum constituit contra exortum Hyperionis, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4:
et contra magnum potes hos (i.e. oculos) attollere solem, Nec tremis...?
Prop. 1, 15, 37; Col. 7, 3, 8:
rex constiterat contra pedites,
Curt. 10, 9, 13; 9, 5, 1:
ne contra septentrionem paveris,
Plin. 18, 33, 76, § 330; 28, 6, 19, § 69:
contra solem varie refulgens,
placed in the sun, id. 37, 10, 63, § 173; 10, 54, 75, § 151; 37, 6, 22, § 83;
37, 7, 25, § 95: cum terrestres volucres contra aquam clangores dabunt,
id. 18, 35, 87, § 363; 19, 8, 39, § 131.—
b.
Dependent on verbs of motion (very rare without the idea of hostility):
(Dinocrates) incessit contra tribunal regis jus dicentis,
towards, Vitr. 2, praef. 1.—So trop., of actions done for a purpose:
lege Cornelia de sicariis tenetur qui, cum in magistratu esset, eorum quid fecerit contra hominis necem quod legibus permissum non sit,
Dig. 48, 8, 4.—
c.
Appositively, with the predicate: (elephanti) tanta narratur clementia contra minus validos, ut, etc., if fronting weaker animals, if brought in contact with them (not to be connected with clementia), Plin. 8, 7, 7, § 23.—Similarly: dum... fidens non est contra feram, if fronting the animal (not dependent on fidens), Plin. 8, 16, 21, § 57.—
d.
Against an opposing action, etc.:
contra vim atque impetum fluminis conversa,
Caes. B. G. 4, 17, 5:
cum plateae contra directos ventos erunt conformatae,
Vitr. 1, 6, 8:
ut contra ventum gregem pascamus,
Col. 7, 3, 12; Sen. Q. N. 2, 31, 2; Plin. 29, 3, 12, § 52; 17, 2, 2, § 21; 8, 16, 21, § 54:
contra fluminum impetus aggeribus,
id. 35, 14, 48, § 169:
capite in sole contra pilum peruncto,
id. 27, 4, 5, § 17; 18, 35, 88, § 364; Varr. ap. Plin. 7, 20, 19, § 83; Sil. 14, 352; Dig. 9, 2, 29, § 4. [p. 455] — Trop.:
contra fortunam tenendus est cursus,
Sen. Prov. 5, 9.—Prov.:
contra stimulum calces,
kick against the pricks, Isid. Orig. 1, 36, 28 (al. calcitres); cf. Amm. 18, 5, 1.—
e.
Of local actions with hostile intent.
(α).
Lit.:
quae vis Coclitem contra omnes hostium copias tenuit?
Cic. Par. 1, 2, 12:
Pompeium Cartejae receptum scribis: jam igitur contra hunc exercitum (sc. constitit),
id. Att. 15, 20, 3:
pertimescam, credo, ne mihi non liceat contra vos in contione consistere,
to face you, id. Agr. 1, 8, 25; Lepidus ap. Cic. Fam. 10, 34, 1; Caes. B. C. 1, 26:
a fronte contra hostem pedum quindecim fossam fieri jussit,
id. ib. 1, 41; 1, 42; id. B. G. 7, 62:
Tullus adversus Veientem hostem derigit suos: Albanos contra legionem Fidenatium collocat,
Liv. 1, 27, 5; 24, 41, 5; 38, 4, 5; Verg. A. 12, 279; Front. Strat. 2, 2, 13; 2, 3, 17.—Appositively, with a local verb understood:
terribilis haec contra fugientes belua est, fugax contra insequentes,
i. e. if fronting, if placed opposite, Plin. 8, 25, 38, § 92.—
(β).
Trop.:
castra sunt in Italia contra populum Romanum in Etruriae faucibus collocata,
Cic. Cat. 1, 2, 5; id. Mil. 1, 2; Quint. 7, 7, 5:
tum contra hanc Romam illa altera Roma quaeretur,
will be as a rival against this Rome, Cic. Agr. 2, 22, 86:
cui rationi contra homines barbaros atque imperitos locus fuisset, hac ne ipsum quidem sperare, etc.,
Caes. B. G. 1, 40:
(Cicero) plerumque contra inimicos atque obtrectatores plus vindicat sibi,
when fronting adversaries, Quint. 11, 1, 23.—
f.
In partic.
(α).
Stare contra aliquem (opp. stare ab aliquo); usu. implying hostility; mostly trop., to stand against, to be arrayed against, to face, oppose:
quod contra hoc exemplum nulla staret eorum ratio,
Auct. Her. 4, 5, 7:
contra populi studium,
Cic. Brut. 34, 126:
contra civium perditorum... dementiam a senatu et a bonorum causa,
id. ib. 79, 273; so,
a mendacio contra veritatem,
id. Inv. 1, 3, 4:
contra cives in acie,
id. Att. 16, 11, 2:
et adversi contra stetit ora juvenci,
opposite, Verg. A. 5, 477; 5, 414:
haec enim (ratio) sola... stat contra fortunam,
Sen. Ep. 14, 4, 2: contra leonem etiam stetit, fronted, i. e. hunted, Spart. Carac. 5 fin. —
(β).
Contra aliquem ire:
aut saevos Libyae contra ire leones,
Stat. Th. 9, 16.— Trop.:
uti contra injurias armati eatis,
Sall. J. 31, 6:
interritus (sapiens) et contra illa (mala) ibit et inter illa,
Sen. Ep. 59, 8; cf.: contra venire, II. B. 1. c. b infra, and v. also II. B. 2. b. and II. B. 1. b. infra.—
3.
Transf.,
a.
To persons placed together for comparison:
C. vero Caesar, si foro tantum vacasset, non alius ex nostris contra Ciceronem nominaretur,
Quint. 10, 1, 114:
CORONATO CONTRA OMNES SCAENICOS,
Inscr. Grut. p. 331, n. 4.—
b.
To things compared, as if weighed against each other as to their value, strength, etc.
(α).
Lit. (very rare):
quamcunque vis rem expende, et contra aquam statue... Si gravior est, leviorem rem... feret, etc.,
Sen. Q. N. 3, 25, 5.—
(β).
Prop.:
cujus (i. e. generis humani) causa videtur cuncta alia genuisse natura, magna saeva mercede contra tanta sua munera,
Plin. 7, 1, 1, § 1:
qui amicus esse coepit quia expedit, placebit ei aliquod pretium contra amicitiam,
Sen. Ep. 9, 9:
numquam ulli fortiores cives fuerunt quam qui ausi sunt eum contra tantas opes ejus... condemnare,
Cic. Fam. 7, 2, 3:
tantum studium bonorum in me exstitisse, contra incredibilem contentionem clarissimi et potentissimi viri,
id. ib. 7, 2, 2; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 9, 3:
nomen prorogans nostrum et memoriam extendens contra brevitatem aevi,
as a compensation for, Plin. 2, 63, 63, § 154.—So esp., valere contra, to weigh against, counterbalance, avail or prevail against: non vereor ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Matius ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:
(illa facta) pro periculo potius quam contra salutem valere debere,
Cic. Part. Or. 35, 120; id. Off. 3, 29, 104:
contrane lucrum nil valere Pauperis ingenium?
Hor. Epod. 11, 11; Sen. Ben. 4, 15, 1; id. Cons. Helv. 5, 5; so,
robur habere contra: si contra unamquamlibet partem fortunae satis tibi roboris est,
id. ib. 13, 2;
so of counterchecks: in Creta decem qui cosmoe vocantur, ut contra consulare imperium tribuni plebis, sic illi contra vim regiam constituti,
Cic. Rep. 2, 33, 58.—Of antidotes: cimicum natura contra serpentium morsus valere dicitur, item contra venena omnia, Plin. 29, 4, 17, § 61.—Hence,
c.
Colloq., aliquid contra aurum est, something is worth gold, is superb, both predicatively and attributively (cf.: auro contra, I. A. 2. supra): hujusce pomaria in summa Sacra Via ubi poma veneunt, contra aurum imago, a spectacle for gold, i. e. a magnificent sight, Varr. R. R. 1, 2, 10 MSS. (al. aliter):
numcubi hic vides citrum... num quod emblema aut lithostratum? quae illic omnia contra aurum,
superb, id. ib. 3, 2, 4 MSS. (Schneid. omits aurum, ex conj.):
oneravi vinum, et tunc erat contra aurum,
Petr. 7, 6.—
d.
Transf., of replies, with aiebat, inquit, etc.; both in friendly and inimical sense; esp., contra ea, contra haec, = the adv. contra:
contra ea Titurius sero facturos clamitabat, etc.,
Caes. B. G. 5, 29:
contra ea Verginius unum Ap. Claudium et legum expertem et, etc., aiebat,
Liv. 3, 57, 1; 24, 45, 4:
quae contra breviter fata est vates,
Verg. A. 6, 398:
contra quod disertus Tu impie fecisti inquit, etc.,
Quint. 7, 1, 53 (cf.: contra ea, II. E. 1. infra).
B.
Denoting hostility or disadvantage.
1.
With verbs of hostile action.
a.
Of physical exertion:
pugnavere et tertio consulatu ejus viginti (elephanti) contra pedites quingentos,
Plin. 8, 7, 7, § 22:
proelium Afri contra Aegyptios primi fecere fustibus,
id. 7, 56, 57, § 200; 8, 40, 61, § 142. —
b.
Referring to warfare (usu. adversus), bellum gerere (rarely for cum or adversus; but contra patriam, contra aras, etc., not cum patria, etc.; cf.
bellum, II. A. 1. e.): a quo prohibitos esse vos contra Caesarem gerere bellum (opp. pro),
Cic. Lig. 8, 25; id. Phil. 5, 10, 27; Liv. Ep. 129.—With bellum suscipere:
contra Antonium,
Cic. Phil. 8, 2, 5; so,
contra patriam,
id. Sull. 20, 58:
pugnare contra patriam,
id. ib. 25, 70:
contra conjuges et liberos,
Sen. Ben. 5, 15, 5:
armatum esse contra populum Romanum,
Cic. Prov. Cons. 13, 32.—With arma ferre (freq.), Cic. Phil. 2, 29, 72; 13, 21, 47; Liv. 28, 28, 15; Nep. Att. 4, 2; Tib. 1, 6, 30; Ov. M. 4, 609; 13, 269; id. P. 1, 1, 26.—With arma sumere or capere, Cic. Rab. Perd. 6, 19; id. Phil. 4, 1, 2; 4, 3, 7:
armis contendere contra,
Caes. B. G. 2, 13:
arma alicui dare (trop.),
Cic. Phil. 2, 21, 53:
aciem instruere (trop.),
Liv. 25, 4, 4:
exercitum comparare,
Cic. Phil. 3, 6, 14; 4, 1, 2:
exercitum instruere,
id. Cat. 2, 11, 24:
exercitum ducere and adducere,
id. Phil. 4, 2, 5; 3, 4, 11:
exercitum contra Philippum mittere,
id. Inv. 1, 12, 17:
naves ducere contra,
Hor. Epod. 4, 19:
ducere contra hostes,
Liv. 1, 27, 4:
florem Italiae educere contra,
Cic. Cat. 2, 11, 24:
proficisci contra,
to march against, Liv. 1, 11, 3; 8, 2, 5:
auxilium ferre Rutulis contra Latinos,
Plin. 14, 12, 14, § 88:
juvare aliquem contra,
Caes. B. C. 1, 35:
consilium inire contra Sequanos,
to take hostile measures against, id. B. G. 6, 12.—
c.
Of legal contention (more freq. adversus, except with verbs of saying).
(α).
In gen., with agere or causam agere, to act as counsel against a party or his attorney:
cum agerem contra hominem disertissimum nostrae civitatis,
Cic. Caecin. 33, 97; id. Brut. 63, 226; Sen. Ben. 4, 15, 3; Quint. 11, 1, 59.—Causam recipere or suscipere contra, to accept a retainer against:
(causam) quam receperam contra pueros Octavios,
Cic. Att. 13, 49, 1; Quint. 6, 1, 12; Plin. Ep. 4, 17, 1.—Adesse alicui contra, to appear, act as one's counsel against:
rogavit me Caecilius ut adessem contra Satrium,
Cic. Att. 1, 1, 3; Plin. Ep. 1, 7, 5 al.; cf.:
esse contra,
id. ib. 1, 18, 3.— Trop.: conquesturus venit;
at contra se adfuit et satisfacienti satisfecit,
Sen. Fragm. Amic. 14, 1, 89:
causam defendere contra,
against the accuser, Cic. de Or. 1, 39, 178:
statuere contra aliquem (sc. causam),
to establish a case against an adversary, id. Or. 10, 34:
actio competit contra,
Dig. 49, 14, 41:
querelam instituere contra,
ib. 5, 2, 21, § 1:
bonorum possessionem petere contra,
ib. 5, 2, 23:
jus obtinere contra,
Cic. Quint. 9, 34:
pugnare contra,
to struggle against the accuser, id. Sull. 17, 49; id. Verr. 1, 11, 33:
id quod mihi contra illos datum est,
i. e. a local advantage over, id. Tull. 14, 33:
judicare contra aliquem,
id. Fl. 20, 48; Dig. 21, 2, 55; 5, 2, 14; Just. Inst. 4, 17, 2:
pronuntiare contra,
Paul. Sent. 5, 34, 2: dare sententiam contra, Dig. 21, 2, 56, § 1:
decernere contra,
Cic. Fl. 31, 76:
appellare contra aliquem,
Dig. 49, 1, 3; 49, 5, 6; cf.:
contra sententiam,
Cod. Just. 7, 62, 32, § 2.—Sentire contra aliquem, to have an opinion unfavorable to:
cur vos (cum) aliquid contra me sentire dicatis, etc.,
Cic. Caecin. 27, 79.—
(β).
Venire contra aliquem, to appear as counsel for one's adversary:
quid tu, Saturi, qui contra hunc venis, existimas aliter?
Cic. Rosc. Com. 6, 18; id. Mur. 4, 9; id. Phil. 8, 6, 18.—Venire contra rem alicujus, to give advice damaging one's interests:
contra rem suam me venisse questus est,
Cic. Phil. 2, 2, 3.—
(γ).
With dicere and other verbs of saying. (aa) Of a lawyer pleading against a lawyer:
ipse ille Mucius, quid in illa causa cum contra te diceret, attulit quod? etc.,
Cic. de Or. 1, 57, 244:
cum ille contra me pro Sex. Naevio diceret,
id. Brut. 60, 2, 7; id. de Or. 2, 7, 30; id. Rosc. Am. 15, 45; id. Div. in Caecil. 14, 44; id. Planc. 2, 5; id. Brut. 26, 102; so,
causam dicere,
id. Or. 2, 23, 98:
causam perorare,
id. Quint. 24, 77.—(bb) Of a lawyer's pleading against the parties: dic mihi, M. Pinari, num si contra te dixero mihi male dicturus es? Servil. ap. Cic. de Or. 2, 65, 261; 3, 34, 138; 1, 14, 60; id. Or. 35, 123; Quint. 11, 1, 57; cf. with ellipsis of acc.:
quorum alter pro Aufldia, contra dixit alter,
id. 10, 1, 22.—(ng) Of a party against a lawyer:
si Gaditani contra me dicerent,
if the Gaditani were my adversaries, Cic. Balb. 17, 38.—(dd) Of witnesses and experts, and the pleadings against them:
si decressent legationem quae contra istum diceret,
Cic. Verr. 2, 2, 4, § 12: contra testes dicere (opp. a testibus or pro testibus). Auct. Her. 2, 6, 9; Cic. de Or. 2, 27, 118 (cf.:
testimonium in aliquem dicere,
id. Sull. 17, 48; Quint. 7, 4, 36):
contra juris consultos dicere,
against their legal opinions, Cic. Caecin. 24, 69.—So of witnesses in scientific questions:
contra testes dicendum est,
Sen. Q. N. 7, 16, 1.—(ee) Dicere or contendere aliquid contra aliquem, to maintain a point against:
cum interrogamus adversarios... quid contra nos dici possit,
Auct. Her. 4, 23, 33:
tamenne vereris ut possis hoc contra Hortensium contendere?
Cic. Quint. 25, 78. —
d.
Of literary adversaries, mostly with verbs of saying and writing:
cum scriberem contra Epicurios,
Cic. Att. 13, 38, 1:
contra Epicurum satis superque dictum est,
id. N. D. 2, 1, 2:
contra Brutum,
id. Tusc. 5, 8, 21:
contra Academiam,
id. Ac. 2, 19, 63; id. Fin. 1, 1, 2; 5, 8, 22; id. Tusc. 5, 11, 32; 5, 30, 84; id. Ac. 2, 4, 17:
contra autem omnia disputatur a nostris,
id. Off. 2, 2, 8.—
e.
Of public and political adversaries (syn. adversus and in).
(α).
In gen.:
sentire contra,
Cic. Mil. 2, 5:
pugnare contra bonos,
id. Sull. 25, 71:
contra eos summa ope nitebatur nobilitas,
Sall. C. 38, 2; Cic. Sest. 19, 42; 52, 112:
(tribuni) qui aut contra consulem, aut pro studio ejus pugnabant,
Liv. 39, 32, 12.—
(β).
Of political speaking:
cum (Cato) eo ipso anno contra Serv. Galbam ad populum summa contentione dixisset,
Cic. Brut. 20, 80; so id. Imp. Pomp. 17, 53; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 1.—
f.
Of hostile or criminal acts in gen. (syn.:
adversus, in): inire consilia contra,
Cic. Rosc. Am. 38, 110; id. Cat. 1, 7, 18:
manum comparare contra aliquem,
id. Sull. 24, 68:
conjurationem facere,
id. ib. 4, 12:
congredi,
id. Lig. 3, 9; Sall. J. 64, 4:
aliquid contra imperatorem moliri,
Just. Inst. 4, 18, 3:
nec dolor armasset contra sua viscera matrem,
against her own offspring Ov. R. Am. 59.—Facere contra (more freq. with abstr. objects; cf. II. C. 1. f. b infra): nunc te contra Caesarem facere summae stultitiae est, to take parts against, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 16, 2:
eae (res) contra nos ambae faciunt,
operate against us, id. Quint. 1, 1.—With verbs of saying, etc.:
homo disertus non intellegit, eum quem contra dicit laudari a se?
Cic. Phil. 2, 8, 18; 2, 1, 2; 2, 21, 51; Sen. Ep. 15, 3, 70:
epigramma quod contra quamdam Gelliam scripsit,
Lampr. Alex. Sev. 38:
disputare contra deos, in two signif.: contra deum licet disputare liberius,
to accuse, reproach a god, Cic. N. D. 3, 31, 76; but: mala et impia consuetudo est contra deos disputandi, to reason against the gods, i. e. against their existence, id. ib. 2, 67, 168.—
2.
Predicatively, with esse (videri, etc.), against, injurious to, unfavorable, prejudicial, to one's disadvantage: ut [p. 456] ex senatusconsulto neque cujus intersit, neque contra quem sit intellegi possit, Cic. Mur. 32, 68; id. de Or. 3, 20, 75; 2, 74, 299; 2, 81, 330; id. Sull. 13, 39; Sen. Ben. 6, 31, 6:
licentiam malis dare certe contra bonos est,
injurious to, Quint. 4, 2, 75:
res contra nos est, of unfavorable chances in a lawsuit,
id. 4, 66, 1; 4, 2, 75; 5, 13, 32.—Often, contra aliquem = quod est contra aliquem, referring to indef. pronouns or adjectives:
nihil contra me fecit odio mei = nihil quod esset contra me,
Cic. Har. Resp. 3, 5; id. Off. 3, 31, 112:
quibus (temporibus) aliquid contra Caesarem Pompeio suaserim,
id. Phil. 2, 10, 24.—
3.
Added adverb. to the predicate, mostly referring to purpose, with hostile intent, for the purpose of some hostile act, in order to oppose, in opposition:
Caesarine eam (provinciam) tradituri fuistis, an contra Caesarem retenturi?
or keep it against Caesar, Cic. Lig. 7, 23:
sero enim resistimus ei quem per annos decem aluimus contra nos,
id. Att. 7, 5, 5:
judicium illud pecunia esse temptatum non pro Cluentio, sed contra Cluentium,
id. Clu. 4, 9; id. Imp. Pomp. 17, 52; id. Ac. 2, 28, 92:
cum quae facitis ejusmodi sint ut ea contra vosmet ipsos facere videamini,
id. Rosc. Am. 36, 104; Sen. Ep. 3, 7, 3: Curio se contra eum totum parat, i. e. to speak against him, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8, 10; Caes. B. C. 1, 85 ter; Sen. Q. N. 1, 7, 1; Plin. 16, 39, 74, § 192; Plin. Pan. 41.—So with the force of a temporal clause:
fidem meam quam essent contra Massam Baebium experti,
in the suit against, Plin. Ep. 3, 4, 4.—
4.
Dependent on adjectives (rare):
contra se ipse misericors,
to his own injury, Phaedr. 4, 18, 3:
severissimus judex contra fures,
Lampr. Alex. Sev. 28.—
5.
With nouns.
a.
Acc. to 1. b.:
ut quam maximae contra Hannibalem copiae sint,
Cic. Inv. 1, 12, 17; cf. Vell. 2, 76, 3.—
b.
Acc. to 1. c. and 1. e.; so esp., oratio contra (cf.: oratio in).
(α).
Oratio contra (never in), of an address against the counsel of a party or against the prosecutor:
quid in omni oratione Crassus vel apud centumviros contra Scaevolam, vel contra accusatorem Brutum, cum pro Cn. Plancio diceret?
Cic. de Or. 2, 54, 220; cf.:
Cato pro se contra Cassium = in oratione contra,
Gell. 10, 15, 3; so,
haec perpetua defensio contra Scaevolam,
Cic. de Or. 2, 54, 221:
orationem illam egregiam quam (Aeschines) in Ctesiphontem contra Demosthenem dixerat,
id. ib. 3, 56, 213.—
(β).
Of an address against the party, either in judicial or political affairs:
unam orationem contra Gracchum reliquit,
Cic. Brut. 26, 99:
(Demosthenis) oratio contra Leptinem... contra Aeschinem falsae legationis,
id. Or. 31, 111; Gell. 10, 24, 10; 10, 18, 91; Cic. Brut. 46, 169; Quint. 12, 10, 61; Cic. de Or. 2, 11, 45; id. Brut. 44, 164; Gell. 13, 25 (24), 15; cf. Quint. 4, 3, 13; 11, 2, 25.—
c.
Acc. to 1. f.:
contra patres concitatio et seditio,
Cic. Brut. 14, 56.—Of animals:
contra volpium genus communibus inimicitiis,
Plin. 10, 76, 96, § 207.
C.
With inanimate and abstract objects.
1.
Directly dependent on verbs (cf. B. 1.).
a.
Of physical or moral exertion:
cum fulmina contra Tot paribus streperet clipeis,
Verg. A. 10, 567:
pugnandum tamquam contra morbum, sic contra senectutem,
Cic. Sen. 11, 35:
contra verum niti,
Sall. J. 35, 8:
contra fortunam luctari,
Sen. Ben. 7, 15, 2; id. Brev. Vit. 10, 1; id. Ep. 78, 15; 99, 32; cf. Cic. Off. 1, 31, 110.—
b.
Of warfare (lit. and trop.):
bellum contra aras, focos, vitam fortunasque gerere,
Cic. Phil. 3, 1, 1:
bellum gerimus... contra arma verbis,
id. Fam. 12, 22, 1.—So of logical contradictions:
artificis autem est invenire in actione adversarii quae semet ipsa pugnent,
Quint. 5, 13, 30.—
c.
Of legal contention.
(α).
Of the actions of the counsel or prosecutor: dicere, or perorare, agere contra aliquid, to plead against, contest something:
contra argumenta, rumores, tabulas, quaestiones (opp. ab argumentis, etc.),
Auct. Her. 2, 6, 9 sqq.; Cic. de Or. 2, 27, 118:
contra ratiocinationem,
id. Inv. 2, 50, 153: contra scriptum dicere, to contest, controvert a written law or a document, id. ib. 2, 47, 138; 2, 48, 143; id. Brut. 39, 145; Quint. 7, 7, 1:
contra caput dicere,
to plead against life, Cic. Quint. 13, 44 (cf.:
servum in caput domini interrogare,
Paul. Sent. 1, 1, 34; 5, 16, 5 and 8; 5, 46, 3): contra libertatem agere, Dig. 40, 12, 26.—Pregn.:
contra rerum naturam, contraque consuetudinem hominum dicere (opp. contra nos dicere),
Cic. Rosc. Am. 15, 45.—
(β).
Of judicial decisions contradicting documents, etc.:
contra tabulas judicare,
Cic. de Or. 2, 70, 281:
contra testamentum,
Dig. 2, 17, § 1:
contra sententiam dicere,
ib. 49, 8, 1, § 2.—
(γ).
Admittere aliquem contra bona, to admit a petition for bonorum possessio (cf.:
inmittere in bona),
Dig. 38, 2, 3, § 6.—
d.
Of antagonism in literary and ethical questions.
(α).
To contend that something is false:
dicere, disputare, disserere contra opinionem or sententiam,
Cic. Tusc. 1, 4, 8; 5, 19, 55; id. de Or. 3, 18, 67; id. Fin. 5, 4, 10; id. Ac. 2, 18, 60; Sen. Ira, 1, 3, 3; id. Ep. 87, 5; 102, 5 (cf.:
in sententiam dicere,
in support of an opinion, Caes. B. G. 1, 45):
contra sensus dicere,
Cic. Ac. 2, 31, 101:
contra rhetoricen dicere,
Quint. 2, 17, 40.—
(β).
Of criticism, hostility to principles, etc.:
contra Iliadem et Odysseam scribere,
Vitr. 7, praef. 8:
contra quorum disciplinam ingenium ejus exarserat,
Cic. Tusc. 5, 29, 83.—
(γ).
Ethically:
contra voluptatem dicere,
that pleasure is a moral evil, Cic. Fin. 5, 8, 21:
contra mortem loqui,
that death is no evil, Sen. Ep. 82, 7;
in both senses: contra vitia, pericula, fortunam, ambitionem,
id. ib. 100, 10:
contra fortunam gloriari,
that fortune has no power over him, Cic. Tusc. 5, 9, 26; Sen. Ep. 26, 5.—
e.
Of public and political acts and speeches:
contra potentiam accusatorum dicere,
Cic. Brut. 44, 164:
contra legem dicere or verba facere,
id. Imp. Pomp. 15, 53; Liv. 34, 8, 1:
rogationem ferre contra coloniam ( = contra legem de colonia deducenda),
Cic. Clu. 51, 140; Auct. Her. 1, 17, 21; Plin. 8, 17, 24, § 64.—
f.
Of hostility, injury, wrongs, etc.
(α).
In gen.:
senatusconsulto quod contra dignitatem tuam fieret,
directed against, Cic. Fam. 12, 29, 2:
contra rem publicam se commovere,
id. Cat. 1, 26; 1, 3, 7:
incitari,
id. Sest. 47, 100:
consilia inire,
id. Agr. 2, 3, 8:
conjurationem facere,
Sall. C. 30, 6:
contra salutem urbis incitari,
Cic. Cat. 3, 8, 20:
cogitare aliquid contra salutem,
id. ib. 3, 9, 21: contra voluntatem or studium dicere, to oppose one's will in a speech:
esse aliquem in civitate qui contra ejus (Chrysogoni) voluntatem dicere auderet,
id. Rosc. Am. 22, 60; id. Phil. 1, 11, 28; id. de Or. 3, 34, 138; id. Mur. 4, 10; Tac. H. 2, 91:
ne quid contra aequitatem contendas, ne quid pro injuria,
do not array yourself against equity, Cic. Off. 2, 20, 71.— Trop.:
quis non contra Marii arma, contra Suliae proscriptionem irascitur? ( = Mario propter arma, Sullae propter proscriptionem),
Sen. Ira, 2, 2, 3.—
(β).
In partic.: facere contra aliquid (syn. adversus), to commit an offence against, to transgress, etc.:
si quis ad Antonium profectus esset... senatus existimaturum eum contra rem publicam fecisse,
Cic. Phil. 8, 11, 33; id. Mil. 5, 13; 6, 14; id. Off. 3, 10, 43; 3, 25, 95; S. C. ap. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8, 6; Liv. 25, 4, 7; so,
contra salutem rei publicae facere,
Cic. Dom. 38, 102:
contra majestatem,
against the emperor, Dig. 48, 4, 5:
contra leges,
Cic. Dom. 18, 48; id. Vatin. 7, 18; id. Fin. 2, 17, 55; id. Mur. 32, 67; id. de Or. 3, 19, 70; cf. id. Clu. 34, 92; id. Mur. 32, 68; id. Dom. 14, 38; id. Phil. 10, 6, 13; Gai Inst. 4, 121:
contra edictum (praetoris),
Cic. Verr 2, 3, 10, § 25; Dig. 39, 1, 20, § 1:
contra foedus,
Cic. Balb. 6, 16:
contra jusjurandum ac fidem,
id. Off. 3, 10, 43; id. Lael. 3, 30, 74; id. Verr. 2, 3, 3, § 7; Prop. 3, 30, 44 (2, 32, 44).—And ironically:
tune contra Caesaris nutum (sc. facies)?
Cic. Att. 14, 10, 1.—Rarely contra ea facere = contra facere, adverb. (cf. I. B. 8. and II. E. 1. b.):
corpus in civitatem inferri non licet... et qui contra ea fecerit, extra ordinem punitur,
Paul. Sent. 1, 21, 2; 1, 21, 12.—
2.
Predicatively with esse (usu. impers.), in violation of, in conflict with, contrary to (cf. 3. g).
(α).
With esse expressed as the predicate:
hominem hominis incommodo suum augere commodum magis est contra naturam quam mors,
Cic. Off. 3, 5, 21; id. Fin. 3, 9, 31; id. N. D. 3, 13, 33; Sen. Ep. 5, 4; Plin. 7, 8, 6, § 45:
contra leges or legem est,
Cic. Pis. 13, 30; id. Mur. 32, 67:
contra officium est,
id. Off. 3, 10, 43; 1, 10, 32; 1, 6, 19; cf. id. Lael. 11, 39; id. Off. 3, 15, 63; Liv. 6, 40, 5; Sen. Q. N. 2, 37, 2; Gai Inst. 3, 157; Dig. 30, 1, 112, § 3; 16, 3, 1, § 7.—With ellipsis of object (naturam), Cic. Fin. 5, 29, 89; cf.:
adeo res ista non habet ullam moram quae contra causas ignium sit,
unfavorable to the formation of fire, Sen. Q. N. 2, 26, 7.—
(β).
With verbal predicate, referring to an indef. pron. or adj., with esse understood:
scis hunc... nihil umquam contra rem tuam cogitasse ( = nihil quod contra rem tuam esset),
Cic. Rosc. Am. 50, 147; id. Mil. 5, 13:
aliquid contra animum audiendi,
something against our liking, Sen. Const. 19, 2.—So mostly with facere:
si quid Socrates aut Aristippus contra morem consuetudinemque fecerint,
Cic. Off. 1, 41, 148; id. Att. 3, 23, 2; 2, 22, 2; id. Off. 3, 15, 63; Sall. C. 15, 1; Dig. 8, 2, 11; 8, 2, 17; 35, 1, 79, § 2. —
(γ).
Contra officium, substantively, = id quod contra officium est:
Sic inter recte factum atque peccatum, officium et contra officium, media locabat quaedam,
Cic. Ac. 1, 10, 37.—
3.
Adverbially with the predicate.
(α).
In order to oppose, in opposition to, with hostile intent (cf. B. 3.):
eidem illam proscriptionem capitis mei contra salutem rei publicae rogatam esse dicebant,
that the proposal of the law was an attack on the republic, Cic. Prov. Cons. 19, 45; id. Rab. Perd. 12, 35; id. Phil. 10, 10, 22:
imperator contra postulata Bocchi nuntios mittit,
to reply to the demands, Sall. J. 83, 3; 25, 6; so,
advocare contra,
Sen. Cons. Polyb. 12, 4; id. Ep. 15, 2, 52:
si contra mortem te praeparaveris,
to meet death, id. ib. 11, 3, 8.—
(β).
With the force of a clause of manner, injuriously to, etc.:
quibus contra valetudinis commodum laborandum est,
Cic. Mur. 23, 47; Suet. Aug. 78:
contra hominis salutem,
with danger to a man's life, Cod. Just. 7, 62, 29.—
(γ).
In gen., of conflict with some rule or principle, contrary to, in violation of, without regard to ( = ita ut contra sit; cf. 2. supra; very freq. from the class. period;
syn. adversus): ceperitne pecunias contra leges P. Decius,
Cic. de Or. 2, 31, 136; id. Verr. 2, 1, 4, § 10; id. Fl. 34, 86:
pecuniam contra leges auferre,
id. Verr. 1, 18, 56; 2, 1, 10, § 27; 2, 5, 18, § 46; id. Har. Resp. 26, 56:
contra legem,
id. Rab. Perd. 3, 8; id. Dom. 16, 41:
contra jus fasque,
id. Har. Resp. 16, 34; id. Quint. 6, 28:
contra jus,
Liv. 5, 4, 14; id. Dom. 13, 55; id. Verr. 2, 5, 13, § 34:
contra jus gentium,
Liv. 4, 32, 5; 9, 10, 10; 21, 25, 7; 5, 36, 6;
6, 1, 6: contra juris rigorem,
Dig. 40, 5, 24, § 10 et saep.:
contra testimonium aliquid judicare,
without regard to, Cic. Brut. 31, 117:
aliquid contra verecundiam disputare,
contrary to the rules of decency, id. Off. 1, 35, 128:
aliquid contra fidem constituere,
Quint. 5, 13, 34:
quae majores nostri contra lubidinem animi sui recte atque ordine fecere,
contrary to the dictates of passion, Sall. C. 51, 4; id. J. 33, 1; cf. of logical opposition, II. E. 2. infra.—
4.
Dependent on substt.
a.
Of physical strife:
scit ille imparem sibi luctatum contra nexus (draconis),
Plin. 8, 12, 12, § 33. —
b.
Of warfare:
imperatorum copia contra tuum furorem,
Cic. Mur. 39, 83:
Parthorum gloria contra nomen Romanum,
Liv. 9, 18, 6: in castris perditorum contra patriam, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 23, 6.—
c.
Of legal contention:
causa contra scriptum,
Cic. Inv. 2, 46, 135.—
d.
Of political speaking:
divina M. Tullii eloquentia contra leges agrarias,
Quint. 2, 16, 7; 9, 3, 50; Gell. 18, 7, 7.—
e.
Of literary opposition:
Caesaris vituperatio contra laudationem meam,
Cic. Att. 12, 40, 1.—
f.
Of hostility, etc.:
cujus factum, inceptum, conatumve contra patriam,
Cic. Cat. 2, 12, 27:
ullum factum dictumve nostrum contra utilitatem vestram,
Liv. 6, 40, 5.—
g.
Of injury:
vitae cupiditas contra rem publicam,
Cic. Planc. 37, 90: contra serpentes venenum, fatal to serpents, or as a defence against serpents, Plin. 7, 2, 2, § 15.—
h.
Of violation, disregard, etc. (cf. 3. g):
iter contra senatus auctoritatem,
Cic. Phil. 2, 19, 48:
contra consuetudinem somnium,
Plin. 10, 77, 98, § 211:
bonorum possessio contra tabulas,
Dig. 37, 4, 3, § 13; Gai Inst. 3, 41.—
5.
Dependent on adjectives (very rare; cf.
II. D. 2. c. infra): contraque patris impii regnum impotens, avum resolvam,
Sen. Herc. Fur. 966.
D.
Of defence, protection, and resistance (syn.: adversus, ab).
1.
Against persons.
a.
Dependent on verbs:
cum populus Romanus suam auctoritatem vel contra omnes qui dissentiunt possit defendere,
Cic. Imp. Pomp. 22, 63: si ego consul rem publicam [p. 457] contra te et gregales tuos defendissem, id. Sest. 52, 111; 22, 49; 8, 20; id. Fam. 11, 27, 7; id. Phil. 2, 18, 45:
contra quem multum omnes boni providerunt,
provided a great defence, id. Mur. 38, 81: formula qua utitur patronus contra libertum qui eum in jus vocat, as a defence against, Gai Inst. 4, 46. —And of protection of plants against injurious animals:
contra haec animalia proderit, si, etc.,
Pall. 10, 3, 2.—
b.
Dependent on adjectives, mostly participial:
paratus contra,
Cic. Mil. 21, 56:
nihil satis firmum contra Metellum,
Sall. J. 80, 1:
contra potentes nemo est munitus satis,
Phaedr. 2, 6, 1.—
2.
Against inanimate and abstract things.
a.
Dependent on verbs:
contra avium morsus munitur vallo aristarum,
Cic. Sen. 15, 51:
propugnaculum, quo contra omnes meos impetus usurum se putat,
id. Verr. 2, 3, 16, § 40; 2, 5, 39, § 102:
publicam causam contra vim armatam suscipere,
id. Dom. 34, 91; id. Quint. 30, 94; id. Leg. 3, 3, 9:
contra tantas difficultates providere,
Sall. J. 90, 1; 76, 4; so,
contra ea,
id. ib. 57, 5:
patricii vi contra vim resistunt,
Liv. 3, 13, 4; Plin. 14, 2, 4, § 28; Tac. Agr. 45; Sen. Prov. 4, 12; id. Const. 5, 4.—
b.
Dependent on substt.:
suffragia contra oppugnationem vestrae majestatis,
Cic. Rab. Perd. 12, 35:
defensio contra vim,
id. Mil. 5, 14:
patronus justitiae fuit contra orationem Phili,
id. Lael. 7, 25; Plin. 29, 2, 9, § 30; 14, 3, 4, § 40:
contra labores patientia,
id. 23, 1, 22, § 37.—
c.
Dependent on adjectives (in Cic. freq. with P. a. predicatively used; otherwise very rare;
in later prose freq.): nec est quidquam Cilicia contra Syriam munitius,
against an attack from the side of Syria, Cic. Fam. 14, 4, 4:
ut nullius res tuta, nullius domus clausa, nullius vita saepta, nullius pudicitia munita contra tuam cupiditatem posset esse,
id. Verr. 2, 5, 15, § 39; id. Fin. 1, 16, 51; id. Mil. 25, 67; id. Tusc. 5, 8, 19; 5, 27, 76:
vir contra audaciam firmissimus,
id. Rosc. Am. 30, 85; Sall. J. 33, 2; 28, 5:
fortis contra dolorem,
Sen. Ep. 98, 18; Quint. 12, 1, 10:
callosus,
Plin. 11, 37, 54, § 147; 14, 2, 4, § 23:
far contra hiemes firmissimum,
id. 18, 8, 19, § 83:
equus tenax contra vincula,
Ov. Am. 3, 4, 13:
contraque minantia fata pervigil,
Claud. I. Cons. Stil. 1, 284.—
3.
Of remedies against sickness and its causes, poison, etc.; so only in Plin.; in Pall. only of preventives and of protection against hurtful animals, and against mental perturbations in gen.; cf. infra (syn. ad in Cat., Cic., Cels., Col.; adversus only in Celsus, who also has in with abl.).
(α).
Dependent on verbs:
cujus et vinum et uva contra serpentium ictus medetur,
Plin. 14, 18, 22, § 117; 7, 2, 2, § 13:
prodest et contra suspiria et tussim,
id. 20, 13, 50, § 128:
valet potum contra venena,
id. 28, 7, 21, § 74; 29, 4, 22, § 71; 29, 4, 26, § 81; 28, 8, 27, § 98; 16, 37, 71, § 180; 35, 6, 14, § 34; 28, 6, 18, §§ 65-67.—
(β).
Dependent on substt.:
remedium contra morsus,
Plin. 8, 32, 50, § 118; 10, 59, 79, § 163:
contra venena esse omnia remedio,
id. 16, 44, 95, § 251; 17, 24, 37, § 240; 7, 1, 1, § 4.—
(γ).
Dependent on adjectives:
vinum quod salutare contra pestilentiam sit,
Pall. 11, 14, 17.—
(δ).
Appositively, as a remedy:
cujus lacteum succum miris laudibus celebrat... contra serpentes et venena,
Plin. 5, 1, 1, § 16; 29, 4, 26, § 83. —So of remedies against affections:
Tiberium tonante caelo coronari ea (lauro) solitum ferunt contra fulminum metus,
Plin. 15, 30, 40, § 135; cf. Sen. Ira, 2, 21, 1; id. Tranq. 5. 1.
E.
Of logical opposition.
1.
With a neuter demonstrative (contra ea, contra haec, contra quae, quod contra = contra, adv.).
a.
The contrary, the reverse (very rare; cf.
I. D. 1.): sed mihi contra ea videtur,
but to me the contrary seems true, Sall. J. 85, 1:
omnia quae contra haec sunt, omnia quae contra sunt,
and vice versa, Quint. 5, 10, 90. —
b.
Contra ea, on the contrary, in logical antithesis (not in Cic. and Sall.; once in Caes. and Quint.; several times in Liv. and Nep.; cf.: contra ea, in other uses, II. A. 2. e. a, II. D. 2. a., II. A. 3. d., II. C. 1. f.):
omnes arderent cupiditate pugnandi... contra ea Caesar... spatiumque interponendum... putabat ( = at contra),
but Caesar on the contrary, Caes. B. C. 3, 74: superbe ab Samnitibus... legati prohibiti commercio sunt;
contra ea benigne ab Siculorum tyrannis adjuti,
Liv. 4, 52, 6; 2, 60, 1; 21, 20, 6;
44, 43, 5: pater... Thracem me genuit, contra ea mater Atheniensem,
Nep. Iphicr. 3, 4; id. praef. 6; id. Alcib. 8, 1.—And after a question, with immo (cf. I. E. 5. b.):
an infirmissimi omnium... (sumus)? Immo contra ea vel viribus nostris, vel, etc., tuti (sumus),
Liv. 41, 24, 8.—
c.
Quod contra, by anastrophe (v. F. 1.), contrary to which, whereas, while on the contrary (only once in Lucr. and three times in Cic.):
illud in his rebus vereor ne forte rearis, Inpia te rationis inire elementa viamque indugredi sceleris: quod contra saepius illa Religio peperit scelerosa atque impia facta,
whereas on the contrary, Lucr. 1, 81:
cujus a me corpus crematum est, quod contra decuit ab illo meum (sc. cremari),
Cic. Sen. 23, 84:
quod contra oportebat delicto dolere, correctione gaudere,
id. Lael. 24, 90 (B. and K. place a comma after oportebat; cf.
Nauck ad loc.): reliquum est ut eum nemo judicio defenderit: quod contra copiosissime defensum esse contendi,
id. Quint. 28, 87 (many consider contra in all these passages as an adverb; cf. Hand, Turs. II. p. 121 sq.; some explain quod as an ancient ablative, = qua re;
v. Ritschl,
Plaut. Exc. p. 57, Munro ad Lucr. 1, 82).—
2.
With an abstract noun, with the force of the adverb contra with ac or atque (I. F. 1.), contrary to, contrary to what, etc. (esp. in Sall., not in Cic.; cf. praeter): celeriter contraque omnium opinionem confecto itinere, contrary to the opinion ( = contra ac rati erant), Caes. B. G. 6, 30:
contra opinionem Jugurthae ad Thalam perveniunt,
Sall. J. 75, 9; Hirt. B. G. 8, 40.—Contra spem either contrary to the opinion, or against the hope:
Metellus contra spem suam laetissume excipitur ( = contra ac ratus, veritus est),
Sall. J. 88, 1; so,
cetera contra spem salva invenit,
Liv. 9, 23, 17:
contra spem omnium L. Furium optavit,
id. 6, 25, 5; Curt. 8, 4, 45;
but: at Jugurtha contra spem nuntio accepto ( = contra ac speraverat),
Sall. J. 28, 1; Liv. 24, 45, 3:
postquam... Jugurtha contra timorem animi praemia sceleris adeptum sese videt,
Sall. J. 20, 1:
ipse in Numidiam procedit, ubi contra belli faciem tuguria plena hominumque... erant ( = contra ac in bello evenire solet),
id. ib. 46, 5:
contra famam,
Plin. 13, 22, 43, § 126; 7, 53, 54, § 180:
segniterque et contra industriam absconditae formicae,
slowly, and in a manner different from their usual activity, id. 18, 35, 88, § 364.—Of persons:
frigidam potionem esse debere, contra priores auctores, Asclepiades confirmavit,
contrary to the opinion of the former physicians, Cels. 4, 26 (19).
F.
Sometimes by anastrophe after its noun.
1.
In prose, after relatives, esp. in Cic.:
quos contra disputant,
Cic. Ac. 2, 15, 47:
quem contra dicit,
id. Phil. 2, 8, 18 (v. II. B. 1. f.):
quem contra veneris,
id. Mur. 4, 9:
quas contra, praeter te, etc.,
id. Vatin. 7, 18:
eos ipsos quos contra statuas,
id. Or. 10, 34:
quos contra me senatus armavit,
id. Att. 10, 8, 8:
quam contra multa locutus est,
Sen. Ep. 82, 7, Plin. Ep. 1, 23, 3; Claud. in Rufin. 1, 332; v. also E. 1. c. supra.—
2.
After other words ( poet. and in post-Aug. prose):
hunc igitur contra mittam contendere causam,
Lucr. 4, 471:
dicere eos contra,
id. 4, 484:
donique eum contra,
id. 5, 708:
agmina contra,
Verg. A. 12, 279:
magnum Alciden contra,
id. ib. 5, 414:
Paridem contra,
id. ib. 5, 370:
Italiam contra,
id. ib. 1, 13:
deos contra,
Ov. P. 1, 1, 26:
Messania moenia contra,
id. M. 14, 17:
litora Calabriae contra,
Tac. A. 3, 1.

Lewis & Short latin dictionary > contra
46 contra dicta

contrā, adv. and prep. [stem con, i. e. cum, through a comparative form conter; cf.: alter, uter, inter, praeter, etc.; in abl. fem. form like the locative adverbs ea, qua, etc.; cf.: ultra, intra, extra, citra], orig., in comparison with; hence, over against, fronting, in front, opposite, in opposition to, against, contrary to, opposed to, etc.
I.
Adv. (referring to an opposed object often with the force of a preposition with ellipsis of a pronoun, = against it, against him, etc.).
A.
Local.
1.
Lit., of position in front of a person, place, or thing.
a.
With verb of being or position expressed or understood.
(α).
Referring to living beings, opposite, in face of, face to face, facing, in front of, fronting, confronting (not in Cic., Caes., or Sall.):
feminam scelestam te, adstans contra, contuor,
Plaut. Pers. 2, 2, 26:
ut confidenter mihi contra adstitit,
id. Capt. 3, 5, 6; Lucr. 4, 223; 6, 929:
signum contra, quoad longissume oculi ferebant, animo finivit,
Liv. 1, 18, 8:
stat contra starique jubet,
Juv. 3, 290:
stat contra dicitque tibi tua pagina Fures!
Mart. 1, 55, 12:
ulmus erat contra,
in front of her, Ov. M. 14, 661:
templa vides contra,
in front (of us), id. ib. 7, 587.—Of position in front of the enemy:
contra conserta manu,
Plaut. Mil. 1, 1, 3: contra consistere, to make front against them, Caes. B. G. 2, 17.—
(β).
Referring to things and places, over against (it), opposite (to it), on the opposite side (mostly post-Aug.):
contra jacet Cancer patulam distentus in alvum,
Manil. 2, 253:
posita contra Hispania,
Tac. Agr. 11:
promuntorium quod contra procedit,
Plin. 4, 2, 3, § 6: relinquendae autem contra erunt vacuae tabellae, on the opposite side, i. e. of the leaf, Quint. 10, 3, 32: illo quaerente cur non decidant contra siti, the antipodes (cf. Cic. Ac. 2, 39, 123; v. II. A. 1. c. a), Plin. 2, 65, 65, § 161.—With the governing verb understood:
arguam hanc vidisse apud te contra conservum meum,
face to face, Plaut. Mil. 2, 2, 91:
jam omnia contra circaque hostium plena erant, Liv 5, 37, 8: eadem verba contra (i. e. ponuntur),
side by side, Quint. 9, 3, 36; Verg. A. 6, 23.—
b.
With verbs of motion, so as to be opposite to an object or face to face with a person, variously rendered.
(α).
Referring to persons:
accede ad me atque adi contra,
come right up to me, Plaut. Rud. 1, 4, 23; id. Bacch. 3, 6, 6: hostes crebri cadunt; nostri contra ingruunt, advance to their front (in Plaut. hostility is not implied in contra), id. Am. 1, 1, 84: quis nos pater aut cognatu' volet contra tueri, face to face, eye to eye, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 12 Mull. (Trag. Rel. v. 444 Rib.); Att. ap. Macr. S. 6, 1, 55 (Trag. Rel. v. 538 ib.):
adspicedum contra me = contra adspice me,
Plaut. Most. 5, 1, 56 Lorenz ad lec.:
contra adspicere,
id. Mil. 2, 1, 45:
contra intueri,
Liv. 1, 16, 6; 9, 6, 8; Sen. Q. N. 1, 3, 6:
cum veniret contra Marcianus,
Quint. 6, 3, 95; Plin. 9, 46, 70, § 152.—
(β).
Of things:
hic ubi sol radiis... Adversa fulsit nimborum aspergine contra,
Lucr. 6, 525; Cels. 8, 8, 1:
quam (turrim) promoti contra validi asseres... perfregere,
Tac. H. 4, 30.—Reciprocally: oscula non pervenientia contra, not coming through (the wall) so as to meet, Ov. M. 4, 80.—
2.
Transf. to equivalents of weight, value, and price; so,
(α).
In Plaut. only in the colloq. phrases auro contra, aurichalco contra, and contra auro (sc. posito); lit., for gold placed against; cf.:
aes contrarium, s. v. contrarius: (servus) non carus'st auro contra,
at his weight in gold, Plaut. Ep. 3, 3, 30: jam auro contra constat filius, id. Truc. 2, 6, 57 (Speng. aurichalco): auro contra cedo modestum amatorem! A me aurum accipe. Pa. Cedo mihi contra aurichalco quoi ego sano serviam, id. Curc. 1, 3, 45 sq.; id. Mil. 3, 1, 63; 4, 2, 85; id. Ps. 2, 3, 23.—
(β).
In post-Aug. prose (very rare):
at si aquae et ejus rei quam contra pensabis par pondus erit, nec pessum ibit, nec exstabit, etc.,
Sen. Q. N. 3, 25, 5.—
3.
Of reciprocal actions, = vicissim, in turn, in return, back, on my, his, etc., part, likewise, counter-.
(α).
In gen.:
te ut deludam contra, lusorem meum,
Plaut. Am. 2, 2, 71:
quae me amat, quam ego contra amo,
id. Merc. 5. 2, 77; id. Cist. 1, 1, 96; id. Trin. 4, 2, 55; id. As. 2, 2, 110:
qui arguat se, eum contra vincat jurejurando suo,
make a victorious counter-charge, id. Mil. 2, 2, 37:
si laudabit haec Illius formam, tu hujus contra (i. e. lauda),
Ter. Eun. 3, 1, 54:
audi nunc contra jam,
listen in turn, id. Phorm. 4, 4, 18; id. Ad. 5, 4, 23:
at tu mihi contra nunc videre fortunatus, Phaedria, Cui, etc.,
you likewise seem fortunate to me, id. Phorm. 1, 3, 21:
Mettius Tullo gratulatur, contra Tullus Mettium benigne alloquitur,
Liv. 1, 28, 1:
contra ut me diligat illa,
Cat. 76. 23; Hor. S. 1, 3, 27 Orell. ad loc.—Hence, with ellipsis of inquit, = respondit:
cui latrans contra senex,
Phaedr. 5, 10, 7:
scietis, inquam, etc., contra Nigrinus: ad quem missi sunt? ego, etc.,
Plin. Ep. 7, 6, 4.—
Rarely with inquit, etc., expressed: at ille contra, renidens, Audi, inquit, discipule, etc.,
Gell. 15, 9, 9; cf.:
contra talia reddit,
Claud. B. Gild. 379.—
(β).
With dat. pers.:
consulo quem dolum doloso contra conservo parem,
Plaut. Mil. 2, 2, 45:
facere contra huic aegre,
Ter. Eun. 4, 1, 10:
hiscine contra insidiabere?
id. Hec. 1. 1, 13:
tibi contra gratiam Referre,
id. ib. 4, 2, 7.—
(γ).
With item:
item a me contra factum est,
Plaut. Aul. prol. 20:
puellam senex Amat et item contra filius,
id. Cas. prol. 49; id. Pers. 5, 2, 36; id. Am. 1, 1, 67; Ter. Ad. 1, 1, 25.—
(δ).
Combining a reciprocal with a local relation (A. 1. a. a, and b. a): contra carinantes verba, exchanging abusive words ( face to face), Enn. ap. Serv. ad Verg. A. 8, 361 (Ann. v. 181 Vahl.): tubae utrimque contra canunt;
Consonat terra,
Plaut. Am. 1, 1, 73; 1, 1, 86:
confer gradum Contra pariter,
id. Ps. 2, 4, 18; id. Truc. 1, 2, 28:
video amicam... Ubi contra adspexit me, etc.,
id. Mil. 2, 1, 45; Verg. E. 7, 8; cf. Lucr. 4, 243:
vesper adest, juvenes consurgite!... Cernitis, innuptae, juvenes? consurgite contra!
Cat. 62, 6.—
(ε).
Implying also opposition: Pe. Conpellabo. Ph. Orationis aciem contra conferam, Plaut. Ep. 4, 1, 20:
si scias quod donum huic dono contra comparet,
what counter gift, Ter. Eun. 2, 3, 63: quod Scipio postulavit... ut, etc. Et quod contra collega postulavit ne, etc., Annal. Trib. Pleb. ap. Gell. 7 (6), 19, 5:
si vobis aequa et honesta postulatio videtur, ego contra brevem postulationem adfero,
Cic. Rosc. Am. 2, 7; Nep. Epam. 6, 1;
Auct. B. Alex. 24: illo licente contra liceri audeat nemo,
to bid in opposition, Caes. B. G. 1, 18; Liv. 4, 53, 6:
agedum pauca accipe contra,
Hor. S. 1, 4, 38.—So in battle:
Numidae... Romanorum ordines conturbare... neque contra feriundi copia erat,
Sall. J. 50, 4; and in law: et ab eo is qui adoptat vindicat... et illo contra non vindicante, etc., Gai Inst. 1, 134; 2, 24.—Esp. in replies:
oratio contra a Demosthene pro Ctesiphonte edita,
Cic. de Or. 3, 56, 213:
dicit accusator haec: primum, etc.... quid contra reus?
id. Clu. 30, 81; id. Fin. 5, 22, 63; Curt. 4, 1, 10; 7, 9, 1.
B.
Of opposition, strife, etc., against; constr. absol., with dat., and ne, quominus or quin.
1.
Of physical exertion.
(α).
Lit.:
concurrunt... aetheriae nubes contra pugnantibu' ventis,
struggling against each other, Lucr. 6. 98:
nec nos obniti contra... Sufficimus,
bear up, battle against, Verg. A. 5, 21; Ov. M. 9, 50; 2, 434:
at ille contra nititur,
resists, Plin. 2, 38, 38, § 103; 7, 20, 19, § 82:
pars remigum, tamquam imperitia... officia nautarum impediebant. Mox contra tendere,
rowed in an opposite direction, Tac. H. 4, 16.—
(β).
Trop.:
te rogo ne contrahas ac demittas animum, neque te obrui tamquam fluctu... sinas, contraque erigas ac resistas,
Cic. Q. Fr. 1, 1, 1, § 4:
et torrens judicem vel nitentem contra feret, cogatque ire qua rapiet,
Quint. 12, 10, 61.— With ne: vi contra niti, ne advorsus eum fiat, Cato ap. Gell. 7 (6), 3, 16.—With quominus, Lucr. 1, 780.—
2.
Of mental exertion:
si tibi vera videntur, Dede manus, aut, si falsum est, accingere contra,
arm yourself against them, Lucr. 2, 1043; 2, 280. —With dat.:
siti contra... pugnandum,
Cels. 4, 2 fin. —
3.
Of hostile opposition in gen.
(α).
Lit.:
quod animadversum est in eo qui contra omni ratione pugnarunt, non debeo reprehendere,
who made opposition in every way, Cic. Rosc. Am. 47, 137; id. Verr. 2, 2, 43, § 107:
contra etiam aliquid abs te profectum ex multis audivi,
something inimical, id. Fam. 5, 5, 2.—
(β).
Trop.:
aut alio quovis (sc. colore) qui contra pugnet et obstet,
Lucr. 2, 794; 2, 868.—
4.
Of warfare.
(α).
Lit.:
ut eos adversarios existimemus qui arma contra ferant,
Cic. Off. 1, 25, 87; 1, 12, 37; Vell. 2, 28, 4; cf.:
quid quod exercitum contra duxit?
Auct. Her. 4, 16, 23:
ut si qua ex parte obviam contra veniretur, acie instructa depugnarent,
if they should be attacked by an open charge, Caes. B. G. 7, 28:
issentque confestim ad urbem ni venire contra exercitum... audissent,
Liv. 7, 39, 17:
cum Romanae legiones contra direxerint,
would oppose their march, Tac. H. 4, 58; id. A. 6, 44.—With dat.:
et huic contra itum ad amnem Erinden,
Tac. A. 11, 10.—
(β).
Trop.:
quod ubi viderunt corvi, contra auxiliantur, velut adversus communem hostem,
Plin. 10, 74, 95, § 205.—
5.
Of legal contests.
(α).
With verbs of saying; v. 9. a.—
(β).
Venire contra, of any legal act with the intention to hurt the adversary:
quid? si omnium mortalium Sthenio nemo inimicior quam hic C. Claudius... fuit? si de litteris corruptis contra venit, etc.?
if he made a charge of forgery against him? Cic. Verr. 2, 2, 43, § 107; cf. II. B. c. b.—
(γ).
On the part of the adversary:
inveniendum contra est, quo distet haec causa a ceteris,
Quint. 5, 10, 114; 9, 2, 35; 12, 8, 10.—
(δ).
Of judgments against the parties or against opinions:
ne spoliaret fama probatum hominem si contra judicasset,
given an adverse decision, Cic. Off. 3, 19, 77; cf. Val. Max. 7, 2, 4; Cic. Caecin. 24, 69.—
6.
Of literary opposition.
(α).
Mostly with verbs of saying; v. 9. a. g.—
(β).
With other verbs:
astrologorum artem contra convincere tendit,
Lucr. 5, 728:
contra nunc illud pone, etc.,
Sen. Ben. 7, 14, 6:
habeat (liber meus) etiam quosdam qui contra sentiant et adversentur,
some dissentients and opponents, Quint. 3, 1, 5; 2, 17, 40; 3, 8, 69.—
7.
Of public and political opposition.
(α).
With verbs of saying; v. 9. a. d.—
(β).
With petere, to be a candidate for office in opposition to another:
nihil enim supererat de quo certarent, nihil quod contra peterent,
no office was left for which to canvass against each other, Cic. Agr. 2, 33, 91:
honores contra petere,
Quint. 6, 1, 17.—With ire, with dat., of an opposing vote in the senate (cf.:
pedibus ire): sententia Cassii ut nemo unus contra ire ausus est, ita dissonae voces respondebant,
Tac. A. 14, 45.—
8.
Of violation of law, contracts, etc.: contra facere, or contra committere, to violate, transgress a law, etc.: leges esse non ex ejus qui contra commiserit utilitate, spectari oportere, not in the interest of the transgressor, Cic. Inv. 2, 48, 153:
si quis sub hoc pacto vendiderit ancillam ne prostitueretur, et si contra factum esset,
and if the contract was violated, Dig. 18, 1, 56.—
9.
With verbs of saying, etc., contra dicere; less freq. disputare, disserere, pugnare, in the sense of dicere, and contra scribere (often contradico, in one word, in post-Aug. writers; esp. with dat.).
a.
Absol.
(α).
Contra dicere, to speak as counsel of the adversary, to plead his cause, in legal proceedings:
cum contra dicturus Hortensius esset,
would speak on the other side, Cic. Quint. 24, 77:
hoc... contra dicente Cotta judicatum est,
id. Caecin. 33, 97:
dixisse ut contra nemo videretur,
id. Brut. 53, 198: ut contra Crassus... exorsus est, began on the other side, id. ib. § 197.—Hence: qui contra dicit, the adversary or counsel of the adversary:
contra autem qui dicet, similitudinem infirmare debebit,
Cic. Inv. 2, 50, 151; id. Part. Or. 21, 108.—In the same sense: agens contra: si nos... impares agentium contra ingeniis dixerimus, that we are unequal to the talents of our adversary's counsel, [p. 453] Quint. 4, 1, 8.—
(β).
To make charges against (rare):
si qui contra vellet dicere, usurum esse eum suo testimonio,
Cic. Clu. 48, 134:
qua ratione nemo neque tum item fecerit, neque nunc contra dicat,
id. Quint. 29, 88; so,
contra disputare, of objections to or against a witness: nihil contra disputabo priusquam dixerit,
id. Fl. 21, 51.—
(γ).
In gen., to speak on the other side of a question:
fiebat autem ita, ut cum is qui audire vellet dixisset quid sibi videretur, tum ego contra dicerem,
Cic. Tusc. 1, 4, 8; id. Fin. 2, 1, 2; so,
contra disputare and contra scribere,
id. Or. 1, 19, 85; Vitr. 3, 1, 6; Quint. 2, 17, 13; Dig. 9, 2, 21, § 1.—Hence: qui contra dicunt or disputant, the opponents:
nec qui contra dicunt causam difficilem repellunt,
Cic. Fin. 3, 1, 2:
ad coarguendos qui contra disputant,
to refule his opponents, Quint. 2, 15, 26.—
(δ).
To oppose or object to a proposition, motion, or petition:
quam palam principes dixerunt contra!
protested against it, Cic. Verr. 2, 5, 16, § 41; Caes. B. C. 1, 32; Cic. Clu. 47, 130.—With pugnare:
cum decerneretur frequenti senatu, contra pugnante Pisone, etc.,
Cic. Att. 1, 14, 5:
filius ejus incolumitatem optat: contradicit pater,
the father objects, Quint. 9, 2, 85; 9, 2, 83; Plin. ap. Gell. 9, 16, 5; Cic. Dom. 33, 87:
contradicente nullo,
Suet. Caes. 20; Dig. 3, 3, 15.—
(ε).
To reply:
contradixit edicto,
answered by an edict, Suet. Aug. 56. —
(ζ).
Abl. absol. impers.:
explorandum videtur an etiam contradicto aliquando judicio consuetudo firmata sit,
whether the custom has been confirmed by judgment upon a judicial contest, Dig. 1, 3, 34.—
b.
With acc. neutr. pron., to object, to make or raise an objection, to reply; esp. in legal proceedings:
ego enim, te disputante, quid contra dicerem meditabar,
Cic. N. D. 3, 1, 1:
ut contra si quid dicere velit non audiatur,
id. Fin. 5, 10, 27:
aiebat illum primo sane diu multa contra (i. e. dixisse), ad extremum autem, etc.,
id. Att. 2, 22, 2.— Hence: quod contra dicitur, or quae contra dicuntur, the objections:
ut et id quod intenderemus confirmare, et id quod contra diceretur refellere (possemus),
refute the objections, Cic. de Or. 1, 20, 90:
quia neque reprehendi quae contra dicuntur possunt, etc.,
id. ib. 2, 81, 331; id. Inv. 2, 44, 127; Quint. 1, 2, 17.—In the same sense, as subst.: contrā dicta, orum, n. plur.:
seu proposita confirmamus, sive contra dicta dissolvimus,
or refute the objections, Quint. 4, prooem. 6.—With acc. and inf.:
dicitur contra, nullum esse testamentum,
the objection is made that there is no testament, Cic. Agr. 2, 6, 42.—
c.
With dat., written in one word (post-Aug.).
(α).
To oppose a person by speaking against his views:
solitum se etiam Thraseae contradicere,
to oppose even Thrasea, Tac. H. 2, 91:
tibi,
Suet. Aug. 54:
Curioni...,
id. Rhet. 1. —Hence of answers and replies in law: quid si filium testatoris heres ejus prohibuit? Huic contradici potest: ergo pietatis, etc., he may be answered by this plea, etc., Dig. 11, 7, 14, § 13.—And of advisory answers opposed to one's legal views:
volenti mihi ream adulterii postulare eam, etc., contradictum est,
my views were disapproved, rejected, Dig. 48, 5, 11, § 10.—
(β).
To oppose an opinion, with dat. of the thing:
cum plures tantum sententiis aliorum contradicerent,
opposed the opinions, Tac. H. 1, 39.—
(γ).
To object to a motion or petition, with dat. of the petitioner:
patrem qui damnavit optat ne is torqueatur: pater ei contradicit,
the father objects, Quint. 9, 2, 81:
cum ambienti ut legibus solveretur multi contradicerent,
Suet. Caes. 18; Dig. 40, 5, 14; 40, 12, 33.—
(δ).
With dat. of the petition:
preces erant, sed quibus contradici non posset,
which could not be denied, Tac. H. 4, 46 fin.; Dig. 3, 1, 1, § 2.—
(ε).
To contest the validity of a law (rare):
quibus (legibus) contradici potest,
Quint. 7, 7, 4.—
(ζ).
To contradict an assertion (very rare):
pro certis autem habemus... cuicunque adversarius non contradicit,
Quint. 5, 10, 13.—
d.
With quin, to object:
praetor Samnitibus respondit... nec contra dici quin amicitia de integro reconcilietur,
there was no objection to a reconciliation, Liv. 8, 2, 2.
C.
To one's disadvantage; mostly predic. with esse, unfavorable, adverse, damaging (post-Aug.;
but cf. II. B. 2.): ut eum qui responsurus est vel tacere, vel etiam invitum id quod sit contra cogat fateri,
Quint. 7, 3, 14:
cum verba (legis) contra sint,
id. 7, 1, 49:
sed experimentum contra fuit,
unsuccessful, Tac. H. 2, 97 fin.:
ubi fortuna contra fuit,
id. ib. 3, 18:
si fortuna contra daret,
should be unfavorable, id. ib. 1, 65 fin.; id. A. 15, 13.
D.
Of logical opposition, with negative force.
1.
Of a direct contrast.
a.
Predicatively, with esse, fieri, etc., the contrary, the opposite:
quod fieri totum contra manifesta docet res,
but experience teaches that just the contrary is true, Lucr. 3, 686; 4, 1088:
in stultitia contra est,
with fools the reverse is true, Cic. Clu. 31, 84:
in hac quidem re vereor ne etiam contra (i. e. sit),
id. Att. 12, 46; id. Off. 1, 15, 49:
quod contra est,
Sall. J. 85, 21:
quis non credat, etc.? Contra autem est,
Sen. Q. N. 3, 25, 12; id. Ep. 7, 3; Dig. 37, 4, 4:
contra fore si, etc.,
ib. 34, 2, 39, § 2:
immo forsitan et contra (i. e. erit),
ib. 41, 3, 49:
ego contra puto (i. e. esse),
Plin. Ep. 1, 20, 7; Lampr. Alex. Sev. 25.—
b.
With evenire, accidere, sentire, scribere, habere, etc.:
utrumque contra accidit: istic enim bellum est exortum, hic pax consecuta,
of both the contrary has happened, Cic. Fam. 12, 18, 2; so Dig. 38, 2, 51:
id ego contra puto (sc.: faciendum esse),
id. Att. 10, 8, 2:
contra evenit in iis morbis,
Sen. Ep. 52, 7; Plin. 2, 65, 65, § 163:
ego contra sentio,
Sen. Clem. 1, 15, 5; Sedig. ap. Gell. 15, 24, 4; Dig. 40, 2, 25:
Proculus contra (sc. sentit),
ib. 35, 2, 1, § 14; 33, 7, 25:
licet Celsus contra scribat,
ib. 9, 2, 21, § 1: contra probatur, Gai Inst. 2, 78; Dig. 33, 7, 12, § 34.—Very rarely referring to a term in the same clause:
cujus disparem mitioremque naturam contra interpretabatur,
interpreted in an opposite sense, misinterpreted, misunderstood, Tac. H. 4, 86 fin. —
c.
Referring to a word or phrase in the same predicate.
(α).
To an adverb, in an opposite manner, otherwise, differently, not, etc.:
nam ad summam totius rei pertinet, caute an contra demonstrata res sit,
Cic. de Or. 2, 81, 330: quod viriliter animoque fit, id, etc.;
quod contra, id turpe,
id. Off. 1, 27, 94:
sit sapienter usus aut contra,
Quint. 2, 5, 15:
lactuca locis apricis optume autumno ponitur, mediterraneis aut frigidis contra ( = pessime),
Col. 11, 3, 25.—
(β).
To a predicative adjective, not, the opposite, the reverse, etc.:
ut aliae (res) probabiles videantur aliae contra,
improbable, Cic. Ac. 2, 32, 103; id. Off. 2, 2, 7:
quid est quod me impediat ea quae probabilia mihi videantur sequi, quae contra, improbare,
id. ib. 2, 2, 8; id. Or. 2, 31, 135; Quint. 4, 2, 52.—
(γ).
To a verbal predicate:
an frater fratri exsistat heres, an contra ( = annon),
Dig. 34, 5, 19.—
(δ).
To a subject infinitive:
laudare testem vel contra pertinet ad momentum judiciorum,
praising or censuring a witness, Quint. 3, 7, 2.—
(ε).
To a clause, translated by not or by a repetition of the clause with a negative:
quae secundum naturam essent, ea sumenda et quadam aestimatione dignanda docebat, contraque contraria,
those that were not, not, Cic. Ac. 1, 10, 36: quod cuidam aut sapiens videor quod una non jerim, aut felix fuisse;
mihi contra,
id. Att. 9, 12, 4: an credibile est, incestum cum filia commissum? Et contra, veneficum in noverca, adulterum in luxurioso? and incredible, etc., Quint. 5, 10, 19; so Dig. 9, 1, 2, § 1.—
(ζ).
To an attributive genitive:
Marius cognoscere quid boni utrisque or contra esset (i. e. mali),
Sall. J. 88, 2:
verum de origine laudis contraque perspiciemus suo tempore (i. e. vituperationis),
Quint. 2, 4, 21:
alii a propositione accusatoris contraque loci oriuntur,
the accuser and the accused, id. 7, 2, 31;
so in several titles of the Digests, as Depositi vel contra, = actio depositi, vel contraria actio depositarii,
Dig. 16, 3 tit.; so ib. 16, 17, 1; 16, 13, 6; 16, 13, 7.—
2.
Reversing the relation of terms in the preceding sentence, the reverse, conversely, vice versa, etc.
a.
With its own predicate: saepe... corpus aegret, Cum tamen ex alia laetamur parte latenti;
Et retro fit uti contra sit saepe vicissim, Cum miser ex animo laetatur corpore toto,
Lucr. 3, 108: illa altera argumentatio, quasi retro et contra, prius sumit, etc., ( proceeding), so to speak, backward and in inverted order, Cic. Part. Or. 13, 46: neque illud ignoro, etc.; sed non idem accidit contra, but the converse is not true, Quint. 8, 6, 3; Gell. 4, 2, 5: ut vocabula verbis, verba rursus adverbiis, nomina appositis et pronominibus essent priora. Nam fit contra quoque frequenter non indecore. for often, not inelegantly, the order is reversed, Quint. 9, 4, 24:
quae etiam contra valent,
i. e. if the terms are reversed, id. 3, 7, 25; 9, 2, 49; 8, 6, 25; 9, 4, 72.—
b.
Belonging to the same predicate:
ut quidque erit dicendum ita dicet, nec satura jejune, nec grandia minute, nec item contra,
Cic. Or. 36, 123:
cum emtor venditori, vel contra, heres exstitit,
Dig. 35, 2, 48:
in quibus patrium pro possessivo dicitur, vel contra,
Quint. 1, 5, 45; 5, 10, 71:
junguntur autem aut ex nostro et peregrino, ut biclinium, aut contra, ut epitogium et Anticato,
id. 1, 5, 68:
ut capras in montosis potius locis quam in herbidis (pascar), equas contra,
but with mares the reverse is the case, Varr. R. R. 2, 1, 16:
itaque ille dicere melius quam praecipere, nos contra fortasse possumus,
Cic. Or. 42, 143:
qua collegi solent ex his quae faciunt ea quae faciuntur, aut contra,
or vice versa, Quint. 5, 10, 80; Dig. 14, 1, 1, § 12; 48, 5, 23, § 4.
E.
In logical antithesis of clauses with a merely rhet. force, on the contrary, on the other hand, vice versa; sometimes almost = sed or autem (freq.).
1.
In independent clauses.
a.
Opposing persons or parties: fortunam insanam esse... perhibent philosophi... Sunt autem alii philosophi qui contra Fortunam negant ullam exstare, Pac. ap. Auct. Her. 2, 23, 36 (Trag. Rel. v. 372 Rib.); Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68; Varr. R. R. 1, 8, 1:
ego etiam quae tu sine Verre commisisti Verri crimini daturus sum... Tu, contra, ne quae ille quidem fecit, obicies,
Cic. Div. in Caecil. 11, 35:
ego contra ostendo, non modo nihil fecisse Sex. Roscium, sed, etc.,
id. Rosc. Am. 29, 79; id. Phil. 8, 3, 8; id. Off. 1, 30, 108; id. Fin. 5, 22, 62:
in Italia bellum gerimus, in sede ac solo nostro... Hannibal contra in aliena, in hostili est terra,
Liv. 22, 39, 13; 21, 50, 2; 3, 15, 2; 6, 7, 4; 9, 35, 4 et saep.; Nep. Alcib. 8, 1; Vell. 2, 31, 4; Sen. Ep. 9, 14; id. Ira, 2, 33, 6; Plin. 35, 10, 37, § 113; Tac. H. 3, 84; 3, 57; Suet. Tib. 2; id. Vit. 2; Just. 2, 1, 10; 8, 4, 11:
contra mercator, navim jactantibus austris Militia est potior?
Hor. S. 1, 1, 6; 1, 2, 30; 1, 3, 27; Prop. 2, 1, 45; 2, 23, 13 (3, 17, 3); Sen. Hippol. 214;
so with versa vice: barbarae gentes (Alexandrum) non ut hostem, sed ut parentem luxerunt... Contra Macedones versa vice non ut civem, sed ut hostem amissum gaudebant,
Just. 13, 1, 7.—
b.
Introducing a secondary or parallel opposition of thought: in loco umidiore far potius serunt quam triticum;
contra in aridiore hordeum potius quam far,
Varr. R. R. 1, 9, 4; 1, 1, 47: si nihil esset quod inane vocaret, Omne foret solidum;
nisi contra corpora certe Essent, etc., Omne quod est spatium vacuum constaret inane,
Lucr. 1, 521; 4, 348; cf.:
justa omnia decora sunt, injusta contra, ut turpia, sic indecora,
Cic. Off. 1, 27, 94; id. N. D. 2, 15, 41; id. de Or. 3, 33, 136; id. Quint. 30, 93: id. Off. 3, 21, 84; id. Leg. 2, 1, 2: facilem esse rem... si modo unum omnes sentiant; contra in dissensione nullam se salutem perspicere, Caes. B. G, 5, 31; Liv. 25, 30, 3; Sen. Ben. 1, 5, 2; Plin. 12, 19, 42, § 92; 11, 14, 14, § 35; Suet. Caes. 73; Gell. 1, 4, 5:
si male rem gerere insani est, contra bene, sani,
Hor. S. 2, 3, 74.—
2.
In opposition to a dependent clause:
ut hi miseri, sic contra illi beati quos, etc.,
Cic. Tusc. 5, 6, 16; so id. de Or. 1, 45, 198; Quint. 9, 3, 39:
cui ego rei tantum abest ut impedimento sim, ut contra te M. Manli adhorter, etc.,
Liv. 6, 15, 5; 6, 31, 4:
cum virtus adeo neminem spe ac pollicitatione corrumpat, ut contra in se inpendere jubeat, ac, etc.,
Sen. Ben. 4, 1, 2: aut igitur negemus quidquam ratione confici, cum contra nihil sine ratione recte fieri possit, aut, etc., whereas on the contrary, etc., Cic. Tusc. 4, 38, 84; cf.:
at contra,
Lucr. 2, 392.—
3.
With co-ordinate conjunctions.
a.
Copulative, et contra or contraque (never with ac or atque); also nec contra (rare), and on the other hand.
(α).
With reference to a reason or conclusion, after nam, enim, cum, or itaque: nam et ratione uti... omnique in re quid sit veri videre et tueri decet, contraque falli [p. 454]... tam dedecet quam, etc., Cic. Off. 1, 27, 94:
malus est enim custos... metus, contraque benevolentia fidelis,
id. ib. 2, 7, 23:
cum reficiat animos varietas ipsa, contraque sit aliquanto difficilius in labore uno perseverare,
Quint. 1, 12, 4; 3, 8, 32; 8, 6, 20:
itaque in probris maxime in promptu est, si quid tale dici potest, etc. Contraque in laudibus, etc.,
Cic. Off. 1, 18, 61; cf. Suet. Calig. 51; so with nec:
nam nec comoedia cothurnis assurgit, nec contra tragoedia socculo ingreditur,
Quint. 10, 2, 22.—
(β).
With contrasted examples or illustrations, often after ut or sic:
audivi ex majoribus natu, hoc idem fuisse in P. Scipione Nasica, contraque patrem ejus... nullam comitatem habuisse sermonis,
Cic. Off. 1, 30, 109:
ut suspitionibus credi oportere, et contra suspitionibus credi non oportere,
id. Inv. 2, 15, 48; Quint. 8, 4, 1; 5, 10, 48; 9, 3, 7; 9, 4, 52; 11, 1, 14; Sen. Ep. 82, 14; Dig. 17, 1, 22, § 4.—
(γ).
With contrasted actions, assumptions, etc.:
atque utinam qui ubique sunt propugnatores hujus imperii possent in hanc civitatem venire, et contra oppugnatores rei publicae de civitate exterminari!
Cic. Balb. 22, 51:
domo pignori data, et area ejus tenebitur... et contra jus soli sequitur aedificium,
Dig. 13, 7, 21:
equo et asina genitos mares, hinnos antiqui vocabant: contraque mulos quos asini et equae generassent,
Plin. 8, 44, 69, § 17: ceterum potest ex lege quidem esse judicium, sed legitimum non esse, et contra ex lege non esse, sed legitimum esse, Gai Inst. 4, 109; Plin. 2, 65, 65, § 161; 35, 15, 5, § 183.—
(δ).
After a negative clause, affirming the opposite idea, et contra or contraque, but on the contrary:
in quo (consulatu) ego imperavi nihil, et contra patribus conscriptis et bonis omnibus parui,
Cic. Sull. 7, 21:
nunc vero cum ne pulsus quidem ita sim ut superare non possim, contraque a populo Romano semper sim defensus, etc.,
id. Dom. 33, 88; id. Fin. 2, 17, 55; id. Marcell. 6, 20; so,
et contra,
Suet. Tit. 7.—
b.
With adversative conjunctions, at contra, sed contra, contra autem, contra vero (not verum contra, nor contra tamen).
(α).
At contra (freq.), merely a strengthened contra (v. 1. supra): huc accedit uti mellis lactisque liquores Jucundo sensu linguae tractentur in ore;
At contra taetri absinthi natura... foedo pertorqueat ora sapore,
Lucr. 2, 400:
cogunt,
id. 2, 74; 1, 366; 2, 235 et saep.: nos qui domi sumus, tibi beati videmur;
at contra nobis tu quidem... prae nobis beatus,
Cic. Fam. 4, 4, 2; id. Tusc. 1, 3, 5; id. Rosc. Am. 45, 131; id. Verr. 2, 5, 26, § 66; Sall. J. 36, 2; 4, 7; 15, 3; id. C. 12, 5:
ideo siccas aiunt Aethiopiae solitudines... At contra constat Germaniam abundare rivis,
Sen. Q. N. 3, 6, 2; 1, 3, 1; id. Ep. 100, 7; Plin. 7, 53, 54, § 186; Suet. Galb. 15; Tac. A. 4, 28.—
(β).
Sed contra, after a negative sentence (class.):
non quo acui ingenia adulescentium nollem, sed contra ingenia obtundi nolui,
Cic. de Or. 3, 24, 93; id. Att. 9, 15, 3; id. Ac. 1, 10, 35; id. Fl. 11, 26:
arma populi Romani non liberis servitutem, sed contra servientibus libertatem adferre,
Liv. 45, 18, 1:
tu ne cede malis, sed contra audentior ito,
Verg. A. 6, 95; Plin. Ep. 1, 10, 12.—PostAug. also without a preceding negation:
obiisse nostro Laium scelere autumant superi inferique: sed animus contra innocens... negat,
Sen. Oedip. 765; Symm. Ep. 6, 81.—
(γ).
Contra autem (rare;
in Cic. only where different subjects have contrasted predicates in dependent clauses): quia pacis est insigne toga, contra autem arma tumultus atque belli,
Cic. Pis. 30, 73.—In later writers = contra alone:
sub septemtrione aedificia... conversa ad calidas partes oportere fieri videntur. Contra autem sub impetu solis meridiani regionibus conversa ad septemtrionem... sunt facienda,
Vitr. 6, 1, 2; Gell. 14, 2, 19; Dig. 7, 1, 25, § 3; 34, 3, 25.—
(δ).
Contra vero (very rare;
not in Cic.), used for contra: contra vero quercus infinitam habet aeternitatem,
Vitr. 2, 9, 8; 6, 1, 3; Cels. 3, 6 fin. —
(ε).
Atqui contra, App. Mag. p. 287, 24.—
c.
With disjunctive conjunctions, aut contra, vel contra, seu contra, or on the contrary, or conversely (always without change of subject).
(α).
Aut contra:
num aut scriptum neget, aut contra factum infitietur?
Cic. Part. Or. 38, 133: quae (mens) aut languescit... aut contra tumescit, etc., Quint. 1, 2, 18:
si imbres defuere, aut contra abundavere,
Plin. 17, 24, 37, § 228.—
(β).
Vel contra:
hinc enim quaestiones oriuntur: Injuriam fecisti, sed quia magistratus, majestatis actio est? Vel contra: Licuit... quia magistratus?
Quint. 5, 10, 40; 9, 4, 96; Suet. Galb. 3; Dig. 35, 2, 56, § 4; 8, 4, 6.—
(γ).
Seu contra:
seu tristis veniam, seu contra laetus amicis,
Prop. 1, 11, 25.—
d.
With causal conjunctions, nam contra (very rare;
never contra enim): falso queritur de natura sua genus humanum quod, etc. Nam contra, reputando, neque majus aliud, neque praestabilius invenies,
Sall. J. 1, 1; Quint. 1, 1, 1; 9, 2, 23. —
4.
In late Lat., e contra (also one word, ēcontrā) = contra,
(α).
In the meaning, the contrary (D. 1.):
aliis vero econtra videtur,
Hier. Ep. 12.—
(β).
Et econtra = et contra (E. 3. a.):
honestiorum provectu et econtra suppliciis,
Aur. Vict. Caes. 39, 45.—For quod contra, v. II. E. 1. c.—
5.
With emphatic particles.
a.
Quin contra, nay on the contrary, opposing an affirmative sentence to a preceding negative statement (quin etiam amplifies without opposition; sed contra opposes without amplification; quin contra both opposes and amplifies);
not before Livy: num qui enim socordius rempublicam administrari post Calvi tribunatum... quam? etc. Quin contra patricios aliquot damnatos... neminem plebeium,
Liv. 6, 37, 8; 31, 31, 9; 35, 26, 10; 37, 15, 3.—
b.
Immo contra (post-Aug.).
(α).
= no, on the contrary, refuting opinions, after questions and in the form of a dialogue:
existimas nunc me detrahere tibi multas voluptates?... Immo contra, nolo tibi umquam deesse laetitiam,
Sen. Ep. 23, 3; Dig. 33, 7, 5; 33, 7, 29.—
(β).
= sed contra, but on the contrary:
proinde ne submiseris te, immo contra fige stabilem gradum,
Sen. Cons. Marc. 5, 6; id. Cons. Polyb. 15, 2; cf. prep.:
immo contra ea,
Liv. 41, 24, 8; cf. II. E. 1. b. infra.—
c.
Item contra = an emphatic et contra (very rare):
quoniam... beate vivere alii in alio, vos in voluptate ponitis, item contra miseriam in dolore, etc.,
Cic. Fin. 2, 27, 86; cf. I. A. 3. g supra.
F.
With a comparative clause introduced by ac, atque, or quam, representing a logical or moral opposition (contra atque debuit = non ita ut debuit; cf. Cic. Or. 3, 19, 70); cf. prep., II. C. 3. g, and II. E. 2. infra.
1.
Of logical opposition, contrary to, different from, otherwise than; in the best prose only with atque or ac.
(α).
With atque:
item, contra atque apud nos, fieri ad Elephantinem ut neque ficus neque vites amittant folia,
Varr. R. R. 1, 7, 6:
simulacrum Jovis, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,
Cic. Cat. 3, 8, 20; id. Sull. 24, 69:
judicium suscepturos contra atque omnis Italia populusque Romanus judicavisset,
Caes. B. C. 3, 12; id. B. G. 4, 13; Plin. 12, 19, 43, § 95.—
(β).
With ac:
itaque contra est ac dicitis,
Cic. Fin. 4, 15, 41:
vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,
id. Div. 2, 24, 53; so id. Verr. 2, 4, 6, § 11; id. Or. 40, 137:
cum contra ac Deiotarus sensit victoria belli judicaret,
id. Phil. 11, 13, 34:
Petreius ubi videt, Catilinam, contra ac ratus erat, magna vi tendere, etc.,
Sall. C. 60, 5.—
(γ).
With ac and atque:
si denique aliquid non contra ac liceret factum diceretur, sed contra atque oporteret,
Cic. Balb. 3, 7.—
(δ).
With quam (post-Aug.):
cui contra quam proposuerat aliqua cesserunt,
Sen. Ira, 3, 6, 5; Plin. 10, 53, 74, § 149; 11, 21, 24, § 72; Gell. 6 (7), 8, 6:
contra quam licet,
id. 1, 3, 19; Sil. 15, 107.—
2.
Of moral opposition of acts contrary to rules and principles (cf. II. 3. g infra); so always with quam:
mater Aviti, generi sui, contra quam fas erat, amore capta,
contrary to the divine law, Cic. Clu. 5, 12:
ut senatus, contra quam ipse censuisset, ad vestitum rediret,
contrary to its own resolution, id. Pis. 8, 18:
contra quam ista causa postulasset,
id. Caecin. 24, 67:
contra quam sanctum legibus est,
Liv. 30, 19, 9; Cic. Leg. 2, 5, 11; id. Q. Fr. 1, 1, 1, § 2; id. Dom. 46, 122:
contraque faciunt quam polliceri videntur,
Auct. Her. 4, 3, 6; Cic. de Or. 2, 20, 86.
II.
Prep. with acc., before, against, facing, towards, opposite to, contrary to (acc. to many scholars not ante-class.; cf. Hand, Turs. II. p. 108; but found Plaut. Ps. 1, 2, 24 Fleck., a line omitted by Lorenz as a gloss; id. Pers. 1, 1, 13 Ritschl; Att. ap. Non. p. 469, 15, or Trag. Rel. v. 476 Rib.; cf. also Plaut. Poen. 5, 6, 18; Cato, R. R. 18, 1, and v. I. A. 1. a. b, and I. A. 1. b. a supra).
A.
Local uses.
1.
Opposite, over against, facing.
a.
Of countries and places (mostly of those separated by water;
adversus and e regione mostly of places opposite by land): insulae natura triquetra, cujus unum latus est contra Galliam,
Caes. B. G. 5, 13; 3, 9; 4, 20:
ad insulam quae est contra Massiliam,
id. B. C. 1, 56; 3, 23:
Rhodios, pacatis contra insulam suam terris, etc.,
Liv. 37, 15, 7; 3, 26, 8:
Carthago Italiam contra,
Verg. A. 1, 13; 5, 124; Ov. M. 14, 17:
insulae quae contra Tauri promuntorium inopportune navigantibus objacent, Chelidoniae nominantur,
Mel. 2, 7; Plin. 3, 26, 30, § 151; 6, 28, 32, § 152; 5, 7, 7, § 41; Tac. A. 3, 1; id. H. 2, 17.—
b.
Of the heavenly bodies:
donique (luna) eum (sc. solem) contra pleno bene lumine fulsit,
Lucr. 5, 708:
contra Volucris rostrum posita est Lyra,
Vitr. 9, 4, 5; Sen. Q. N. 1, 5, 9; 1, 8, 3; Plin. 2, 31, 31, § 99; 5, 10, 10, § 56.—So, tertium (latus Britanniae) est contra septem triones, opposite ( facing); hence, contra meridiem and contra ortus (instead of ad or adversus meridiem, etc.), facing the south and east, Plin. 6, 24, 24, § 85; 17, 2, 2, § 22. —So of a person standing in the sunlight:
cum minima umbra (i. e. a sole) contra medium fiet hominem,
Plin. 18, 33, 76, § 327; cf.:
contra mediam faciem meridies erit,
id. 18, 33, 76, § 326.—
c.
Of opposite ends of a line.
(α).
Of the diameter of the earth: esse e regione nobis e contraria parte terrae qui adversis vestigiis stent contra nostra vestigia, quos antipodas vocatis, Cic. Ac. 2, 39, 123.—
(β).
Of a line drawn:
contra autem E littera I erit ubi secat circinationem linea,
opposite the point E will be the letter I, Vitr. 9, 7, 4.—
d.
Of buildings, etc.:
contra hoc aviarium est aliud minus in quo quae mortuae sunt aves curator servare solet,
Varr. R. R. 3, 5, 5; Vitr. 5, 6, 3; 3, 5, 15:
(statuam) quae fuerit contra Jovis Statoris aedem in vestibulo Superbi domus,
Plin. 34, 6, 13, § 29:
contra medium fere porticum diaeta paulum recedit,
Plin. Ep. 5, 6, 20; 2, 17, 5; Suet. Aug. 44.—
e.
Of places on the human body:
id quod contra stomachum est,
Cels. 4, 5 (4, 12 med.); 7, 7;
4, 20 (13).—Of the direction of the intestines, etc.: ea... contra medium alvum orsa,
Cels. 4, 1 fin. —
2.
Of actions, opposite, towards, against, facing (syn.:
adversus, ad, e regione,
Caes. B. G. 7, 61).
a.
In gen.:
quamvis subito... quamque Rem contra speculum ponas, apparet imago,
Lucr. 4, 156: Democritus... clipeum constituit contra exortum Hyperionis, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4:
et contra magnum potes hos (i.e. oculos) attollere solem, Nec tremis...?
Prop. 1, 15, 37; Col. 7, 3, 8:
rex constiterat contra pedites,
Curt. 10, 9, 13; 9, 5, 1:
ne contra septentrionem paveris,
Plin. 18, 33, 76, § 330; 28, 6, 19, § 69:
contra solem varie refulgens,
placed in the sun, id. 37, 10, 63, § 173; 10, 54, 75, § 151; 37, 6, 22, § 83;
37, 7, 25, § 95: cum terrestres volucres contra aquam clangores dabunt,
id. 18, 35, 87, § 363; 19, 8, 39, § 131.—
b.
Dependent on verbs of motion (very rare without the idea of hostility):
(Dinocrates) incessit contra tribunal regis jus dicentis,
towards, Vitr. 2, praef. 1.—So trop., of actions done for a purpose:
lege Cornelia de sicariis tenetur qui, cum in magistratu esset, eorum quid fecerit contra hominis necem quod legibus permissum non sit,
Dig. 48, 8, 4.—
c.
Appositively, with the predicate: (elephanti) tanta narratur clementia contra minus validos, ut, etc., if fronting weaker animals, if brought in contact with them (not to be connected with clementia), Plin. 8, 7, 7, § 23.—Similarly: dum... fidens non est contra feram, if fronting the animal (not dependent on fidens), Plin. 8, 16, 21, § 57.—
d.
Against an opposing action, etc.:
contra vim atque impetum fluminis conversa,
Caes. B. G. 4, 17, 5:
cum plateae contra directos ventos erunt conformatae,
Vitr. 1, 6, 8:
ut contra ventum gregem pascamus,
Col. 7, 3, 12; Sen. Q. N. 2, 31, 2; Plin. 29, 3, 12, § 52; 17, 2, 2, § 21; 8, 16, 21, § 54:
contra fluminum impetus aggeribus,
id. 35, 14, 48, § 169:
capite in sole contra pilum peruncto,
id. 27, 4, 5, § 17; 18, 35, 88, § 364; Varr. ap. Plin. 7, 20, 19, § 83; Sil. 14, 352; Dig. 9, 2, 29, § 4. [p. 455] — Trop.:
contra fortunam tenendus est cursus,
Sen. Prov. 5, 9.—Prov.:
contra stimulum calces,
kick against the pricks, Isid. Orig. 1, 36, 28 (al. calcitres); cf. Amm. 18, 5, 1.—
e.
Of local actions with hostile intent.
(α).
Lit.:
quae vis Coclitem contra omnes hostium copias tenuit?
Cic. Par. 1, 2, 12:
Pompeium Cartejae receptum scribis: jam igitur contra hunc exercitum (sc. constitit),
id. Att. 15, 20, 3:
pertimescam, credo, ne mihi non liceat contra vos in contione consistere,
to face you, id. Agr. 1, 8, 25; Lepidus ap. Cic. Fam. 10, 34, 1; Caes. B. C. 1, 26:
a fronte contra hostem pedum quindecim fossam fieri jussit,
id. ib. 1, 41; 1, 42; id. B. G. 7, 62:
Tullus adversus Veientem hostem derigit suos: Albanos contra legionem Fidenatium collocat,
Liv. 1, 27, 5; 24, 41, 5; 38, 4, 5; Verg. A. 12, 279; Front. Strat. 2, 2, 13; 2, 3, 17.—Appositively, with a local verb understood:
terribilis haec contra fugientes belua est, fugax contra insequentes,
i. e. if fronting, if placed opposite, Plin. 8, 25, 38, § 92.—
(β).
Trop.:
castra sunt in Italia contra populum Romanum in Etruriae faucibus collocata,
Cic. Cat. 1, 2, 5; id. Mil. 1, 2; Quint. 7, 7, 5:
tum contra hanc Romam illa altera Roma quaeretur,
will be as a rival against this Rome, Cic. Agr. 2, 22, 86:
cui rationi contra homines barbaros atque imperitos locus fuisset, hac ne ipsum quidem sperare, etc.,
Caes. B. G. 1, 40:
(Cicero) plerumque contra inimicos atque obtrectatores plus vindicat sibi,
when fronting adversaries, Quint. 11, 1, 23.—
f.
In partic.
(α).
Stare contra aliquem (opp. stare ab aliquo); usu. implying hostility; mostly trop., to stand against, to be arrayed against, to face, oppose:
quod contra hoc exemplum nulla staret eorum ratio,
Auct. Her. 4, 5, 7:
contra populi studium,
Cic. Brut. 34, 126:
contra civium perditorum... dementiam a senatu et a bonorum causa,
id. ib. 79, 273; so,
a mendacio contra veritatem,
id. Inv. 1, 3, 4:
contra cives in acie,
id. Att. 16, 11, 2:
et adversi contra stetit ora juvenci,
opposite, Verg. A. 5, 477; 5, 414:
haec enim (ratio) sola... stat contra fortunam,
Sen. Ep. 14, 4, 2: contra leonem etiam stetit, fronted, i. e. hunted, Spart. Carac. 5 fin. —
(β).
Contra aliquem ire:
aut saevos Libyae contra ire leones,
Stat. Th. 9, 16.— Trop.:
uti contra injurias armati eatis,
Sall. J. 31, 6:
interritus (sapiens) et contra illa (mala) ibit et inter illa,
Sen. Ep. 59, 8; cf.: contra venire, II. B. 1. c. b infra, and v. also II. B. 2. b. and II. B. 1. b. infra.—
3.
Transf.,
a.
To persons placed together for comparison:
C. vero Caesar, si foro tantum vacasset, non alius ex nostris contra Ciceronem nominaretur,
Quint. 10, 1, 114:
CORONATO CONTRA OMNES SCAENICOS,
Inscr. Grut. p. 331, n. 4.—
b.
To things compared, as if weighed against each other as to their value, strength, etc.
(α).
Lit. (very rare):
quamcunque vis rem expende, et contra aquam statue... Si gravior est, leviorem rem... feret, etc.,
Sen. Q. N. 3, 25, 5.—
(β).
Prop.:
cujus (i. e. generis humani) causa videtur cuncta alia genuisse natura, magna saeva mercede contra tanta sua munera,
Plin. 7, 1, 1, § 1:
qui amicus esse coepit quia expedit, placebit ei aliquod pretium contra amicitiam,
Sen. Ep. 9, 9:
numquam ulli fortiores cives fuerunt quam qui ausi sunt eum contra tantas opes ejus... condemnare,
Cic. Fam. 7, 2, 3:
tantum studium bonorum in me exstitisse, contra incredibilem contentionem clarissimi et potentissimi viri,
id. ib. 7, 2, 2; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 9, 3:
nomen prorogans nostrum et memoriam extendens contra brevitatem aevi,
as a compensation for, Plin. 2, 63, 63, § 154.—So esp., valere contra, to weigh against, counterbalance, avail or prevail against: non vereor ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Matius ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:
(illa facta) pro periculo potius quam contra salutem valere debere,
Cic. Part. Or. 35, 120; id. Off. 3, 29, 104:
contrane lucrum nil valere Pauperis ingenium?
Hor. Epod. 11, 11; Sen. Ben. 4, 15, 1; id. Cons. Helv. 5, 5; so,
robur habere contra: si contra unamquamlibet partem fortunae satis tibi roboris est,
id. ib. 13, 2;
so of counterchecks: in Creta decem qui cosmoe vocantur, ut contra consulare imperium tribuni plebis, sic illi contra vim regiam constituti,
Cic. Rep. 2, 33, 58.—Of antidotes: cimicum natura contra serpentium morsus valere dicitur, item contra venena omnia, Plin. 29, 4, 17, § 61.—Hence,
c.
Colloq., aliquid contra aurum est, something is worth gold, is superb, both predicatively and attributively (cf.: auro contra, I. A. 2. supra): hujusce pomaria in summa Sacra Via ubi poma veneunt, contra aurum imago, a spectacle for gold, i. e. a magnificent sight, Varr. R. R. 1, 2, 10 MSS. (al. aliter):
numcubi hic vides citrum... num quod emblema aut lithostratum? quae illic omnia contra aurum,
superb, id. ib. 3, 2, 4 MSS. (Schneid. omits aurum, ex conj.):
oneravi vinum, et tunc erat contra aurum,
Petr. 7, 6.—
d.
Transf., of replies, with aiebat, inquit, etc.; both in friendly and inimical sense; esp., contra ea, contra haec, = the adv. contra:
contra ea Titurius sero facturos clamitabat, etc.,
Caes. B. G. 5, 29:
contra ea Verginius unum Ap. Claudium et legum expertem et, etc., aiebat,
Liv. 3, 57, 1; 24, 45, 4:
quae contra breviter fata est vates,
Verg. A. 6, 398:
contra quod disertus Tu impie fecisti inquit, etc.,
Quint. 7, 1, 53 (cf.: contra ea, II. E. 1. infra).
B.
Denoting hostility or disadvantage.
1.
With verbs of hostile action.
a.
Of physical exertion:
pugnavere et tertio consulatu ejus viginti (elephanti) contra pedites quingentos,
Plin. 8, 7, 7, § 22:
proelium Afri contra Aegyptios primi fecere fustibus,
id. 7, 56, 57, § 200; 8, 40, 61, § 142. —
b.
Referring to warfare (usu. adversus), bellum gerere (rarely for cum or adversus; but contra patriam, contra aras, etc., not cum patria, etc.; cf.
bellum, II. A. 1. e.): a quo prohibitos esse vos contra Caesarem gerere bellum (opp. pro),
Cic. Lig. 8, 25; id. Phil. 5, 10, 27; Liv. Ep. 129.—With bellum suscipere:
contra Antonium,
Cic. Phil. 8, 2, 5; so,
contra patriam,
id. Sull. 20, 58:
pugnare contra patriam,
id. ib. 25, 70:
contra conjuges et liberos,
Sen. Ben. 5, 15, 5:
armatum esse contra populum Romanum,
Cic. Prov. Cons. 13, 32.—With arma ferre (freq.), Cic. Phil. 2, 29, 72; 13, 21, 47; Liv. 28, 28, 15; Nep. Att. 4, 2; Tib. 1, 6, 30; Ov. M. 4, 609; 13, 269; id. P. 1, 1, 26.—With arma sumere or capere, Cic. Rab. Perd. 6, 19; id. Phil. 4, 1, 2; 4, 3, 7:
armis contendere contra,
Caes. B. G. 2, 13:
arma alicui dare (trop.),
Cic. Phil. 2, 21, 53:
aciem instruere (trop.),
Liv. 25, 4, 4:
exercitum comparare,
Cic. Phil. 3, 6, 14; 4, 1, 2:
exercitum instruere,
id. Cat. 2, 11, 24:
exercitum ducere and adducere,
id. Phil. 4, 2, 5; 3, 4, 11:
exercitum contra Philippum mittere,
id. Inv. 1, 12, 17:
naves ducere contra,
Hor. Epod. 4, 19:
ducere contra hostes,
Liv. 1, 27, 4:
florem Italiae educere contra,
Cic. Cat. 2, 11, 24:
proficisci contra,
to march against, Liv. 1, 11, 3; 8, 2, 5:
auxilium ferre Rutulis contra Latinos,
Plin. 14, 12, 14, § 88:
juvare aliquem contra,
Caes. B. C. 1, 35:
consilium inire contra Sequanos,
to take hostile measures against, id. B. G. 6, 12.—
c.
Of legal contention (more freq. adversus, except with verbs of saying).
(α).
In gen., with agere or causam agere, to act as counsel against a party or his attorney:
cum agerem contra hominem disertissimum nostrae civitatis,
Cic. Caecin. 33, 97; id. Brut. 63, 226; Sen. Ben. 4, 15, 3; Quint. 11, 1, 59.—Causam recipere or suscipere contra, to accept a retainer against:
(causam) quam receperam contra pueros Octavios,
Cic. Att. 13, 49, 1; Quint. 6, 1, 12; Plin. Ep. 4, 17, 1.—Adesse alicui contra, to appear, act as one's counsel against:
rogavit me Caecilius ut adessem contra Satrium,
Cic. Att. 1, 1, 3; Plin. Ep. 1, 7, 5 al.; cf.:
esse contra,
id. ib. 1, 18, 3.— Trop.: conquesturus venit;
at contra se adfuit et satisfacienti satisfecit,
Sen. Fragm. Amic. 14, 1, 89:
causam defendere contra,
against the accuser, Cic. de Or. 1, 39, 178:
statuere contra aliquem (sc. causam),
to establish a case against an adversary, id. Or. 10, 34:
actio competit contra,
Dig. 49, 14, 41:
querelam instituere contra,
ib. 5, 2, 21, § 1:
bonorum possessionem petere contra,
ib. 5, 2, 23:
jus obtinere contra,
Cic. Quint. 9, 34:
pugnare contra,
to struggle against the accuser, id. Sull. 17, 49; id. Verr. 1, 11, 33:
id quod mihi contra illos datum est,
i. e. a local advantage over, id. Tull. 14, 33:
judicare contra aliquem,
id. Fl. 20, 48; Dig. 21, 2, 55; 5, 2, 14; Just. Inst. 4, 17, 2:
pronuntiare contra,
Paul. Sent. 5, 34, 2: dare sententiam contra, Dig. 21, 2, 56, § 1:
decernere contra,
Cic. Fl. 31, 76:
appellare contra aliquem,
Dig. 49, 1, 3; 49, 5, 6; cf.:
contra sententiam,
Cod. Just. 7, 62, 32, § 2.—Sentire contra aliquem, to have an opinion unfavorable to:
cur vos (cum) aliquid contra me sentire dicatis, etc.,
Cic. Caecin. 27, 79.—
(β).
Venire contra aliquem, to appear as counsel for one's adversary:
quid tu, Saturi, qui contra hunc venis, existimas aliter?
Cic. Rosc. Com. 6, 18; id. Mur. 4, 9; id. Phil. 8, 6, 18.—Venire contra rem alicujus, to give advice damaging one's interests:
contra rem suam me venisse questus est,
Cic. Phil. 2, 2, 3.—
(γ).
With dicere and other verbs of saying. (aa) Of a lawyer pleading against a lawyer:
ipse ille Mucius, quid in illa causa cum contra te diceret, attulit quod? etc.,
Cic. de Or. 1, 57, 244:
cum ille contra me pro Sex. Naevio diceret,
id. Brut. 60, 2, 7; id. de Or. 2, 7, 30; id. Rosc. Am. 15, 45; id. Div. in Caecil. 14, 44; id. Planc. 2, 5; id. Brut. 26, 102; so,
causam dicere,
id. Or. 2, 23, 98:
causam perorare,
id. Quint. 24, 77.—(bb) Of a lawyer's pleading against the parties: dic mihi, M. Pinari, num si contra te dixero mihi male dicturus es? Servil. ap. Cic. de Or. 2, 65, 261; 3, 34, 138; 1, 14, 60; id. Or. 35, 123; Quint. 11, 1, 57; cf. with ellipsis of acc.:
quorum alter pro Aufldia, contra dixit alter,
id. 10, 1, 22.—(ng) Of a party against a lawyer:
si Gaditani contra me dicerent,
if the Gaditani were my adversaries, Cic. Balb. 17, 38.—(dd) Of witnesses and experts, and the pleadings against them:
si decressent legationem quae contra istum diceret,
Cic. Verr. 2, 2, 4, § 12: contra testes dicere (opp. a testibus or pro testibus). Auct. Her. 2, 6, 9; Cic. de Or. 2, 27, 118 (cf.:
testimonium in aliquem dicere,
id. Sull. 17, 48; Quint. 7, 4, 36):
contra juris consultos dicere,
against their legal opinions, Cic. Caecin. 24, 69.—So of witnesses in scientific questions:
contra testes dicendum est,
Sen. Q. N. 7, 16, 1.—(ee) Dicere or contendere aliquid contra aliquem, to maintain a point against:
cum interrogamus adversarios... quid contra nos dici possit,
Auct. Her. 4, 23, 33:
tamenne vereris ut possis hoc contra Hortensium contendere?
Cic. Quint. 25, 78. —
d.
Of literary adversaries, mostly with verbs of saying and writing:
cum scriberem contra Epicurios,
Cic. Att. 13, 38, 1:
contra Epicurum satis superque dictum est,
id. N. D. 2, 1, 2:
contra Brutum,
id. Tusc. 5, 8, 21:
contra Academiam,
id. Ac. 2, 19, 63; id. Fin. 1, 1, 2; 5, 8, 22; id. Tusc. 5, 11, 32; 5, 30, 84; id. Ac. 2, 4, 17:
contra autem omnia disputatur a nostris,
id. Off. 2, 2, 8.—
e.
Of public and political adversaries (syn. adversus and in).
(α).
In gen.:
sentire contra,
Cic. Mil. 2, 5:
pugnare contra bonos,
id. Sull. 25, 71:
contra eos summa ope nitebatur nobilitas,
Sall. C. 38, 2; Cic. Sest. 19, 42; 52, 112:
(tribuni) qui aut contra consulem, aut pro studio ejus pugnabant,
Liv. 39, 32, 12.—
(β).
Of political speaking:
cum (Cato) eo ipso anno contra Serv. Galbam ad populum summa contentione dixisset,
Cic. Brut. 20, 80; so id. Imp. Pomp. 17, 53; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 1.—
f.
Of hostile or criminal acts in gen. (syn.:
adversus, in): inire consilia contra,
Cic. Rosc. Am. 38, 110; id. Cat. 1, 7, 18:
manum comparare contra aliquem,
id. Sull. 24, 68:
conjurationem facere,
id. ib. 4, 12:
congredi,
id. Lig. 3, 9; Sall. J. 64, 4:
aliquid contra imperatorem moliri,
Just. Inst. 4, 18, 3:
nec dolor armasset contra sua viscera matrem,
against her own offspring Ov. R. Am. 59.—Facere contra (more freq. with abstr. objects; cf. II. C. 1. f. b infra): nunc te contra Caesarem facere summae stultitiae est, to take parts against, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 16, 2:
eae (res) contra nos ambae faciunt,
operate against us, id. Quint. 1, 1.—With verbs of saying, etc.:
homo disertus non intellegit, eum quem contra dicit laudari a se?
Cic. Phil. 2, 8, 18; 2, 1, 2; 2, 21, 51; Sen. Ep. 15, 3, 70:
epigramma quod contra quamdam Gelliam scripsit,
Lampr. Alex. Sev. 38:
disputare contra deos, in two signif.: contra deum licet disputare liberius,
to accuse, reproach a god, Cic. N. D. 3, 31, 76; but: mala et impia consuetudo est contra deos disputandi, to reason against the gods, i. e. against their existence, id. ib. 2, 67, 168.—
2.
Predicatively, with esse (videri, etc.), against, injurious to, unfavorable, prejudicial, to one's disadvantage: ut [p. 456] ex senatusconsulto neque cujus intersit, neque contra quem sit intellegi possit, Cic. Mur. 32, 68; id. de Or. 3, 20, 75; 2, 74, 299; 2, 81, 330; id. Sull. 13, 39; Sen. Ben. 6, 31, 6:
licentiam malis dare certe contra bonos est,
injurious to, Quint. 4, 2, 75:
res contra nos est, of unfavorable chances in a lawsuit,
id. 4, 66, 1; 4, 2, 75; 5, 13, 32.—Often, contra aliquem = quod est contra aliquem, referring to indef. pronouns or adjectives:
nihil contra me fecit odio mei = nihil quod esset contra me,
Cic. Har. Resp. 3, 5; id. Off. 3, 31, 112:
quibus (temporibus) aliquid contra Caesarem Pompeio suaserim,
id. Phil. 2, 10, 24.—
3.
Added adverb. to the predicate, mostly referring to purpose, with hostile intent, for the purpose of some hostile act, in order to oppose, in opposition:
Caesarine eam (provinciam) tradituri fuistis, an contra Caesarem retenturi?
or keep it against Caesar, Cic. Lig. 7, 23:
sero enim resistimus ei quem per annos decem aluimus contra nos,
id. Att. 7, 5, 5:
judicium illud pecunia esse temptatum non pro Cluentio, sed contra Cluentium,
id. Clu. 4, 9; id. Imp. Pomp. 17, 52; id. Ac. 2, 28, 92:
cum quae facitis ejusmodi sint ut ea contra vosmet ipsos facere videamini,
id. Rosc. Am. 36, 104; Sen. Ep. 3, 7, 3: Curio se contra eum totum parat, i. e. to speak against him, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8, 10; Caes. B. C. 1, 85 ter; Sen. Q. N. 1, 7, 1; Plin. 16, 39, 74, § 192; Plin. Pan. 41.—So with the force of a temporal clause:
fidem meam quam essent contra Massam Baebium experti,
in the suit against, Plin. Ep. 3, 4, 4.—
4.
Dependent on adjectives (rare):
contra se ipse misericors,
to his own injury, Phaedr. 4, 18, 3:
severissimus judex contra fures,
Lampr. Alex. Sev. 28.—
5.
With nouns.
a.
Acc. to 1. b.:
ut quam maximae contra Hannibalem copiae sint,
Cic. Inv. 1, 12, 17; cf. Vell. 2, 76, 3.—
b.
Acc. to 1. c. and 1. e.; so esp., oratio contra (cf.: oratio in).
(α).
Oratio contra (never in), of an address against the counsel of a party or against the prosecutor:
quid in omni oratione Crassus vel apud centumviros contra Scaevolam, vel contra accusatorem Brutum, cum pro Cn. Plancio diceret?
Cic. de Or. 2, 54, 220; cf.:
Cato pro se contra Cassium = in oratione contra,
Gell. 10, 15, 3; so,
haec perpetua defensio contra Scaevolam,
Cic. de Or. 2, 54, 221:
orationem illam egregiam quam (Aeschines) in Ctesiphontem contra Demosthenem dixerat,
id. ib. 3, 56, 213.—
(β).
Of an address against the party, either in judicial or political affairs:
unam orationem contra Gracchum reliquit,
Cic. Brut. 26, 99:
(Demosthenis) oratio contra Leptinem... contra Aeschinem falsae legationis,
id. Or. 31, 111; Gell. 10, 24, 10; 10, 18, 91; Cic. Brut. 46, 169; Quint. 12, 10, 61; Cic. de Or. 2, 11, 45; id. Brut. 44, 164; Gell. 13, 25 (24), 15; cf. Quint. 4, 3, 13; 11, 2, 25.—
c.
Acc. to 1. f.:
contra patres concitatio et seditio,
Cic. Brut. 14, 56.—Of animals:
contra volpium genus communibus inimicitiis,
Plin. 10, 76, 96, § 207.
C.
With inanimate and abstract objects.
1.
Directly dependent on verbs (cf. B. 1.).
a.
Of physical or moral exertion:
cum fulmina contra Tot paribus streperet clipeis,
Verg. A. 10, 567:
pugnandum tamquam contra morbum, sic contra senectutem,
Cic. Sen. 11, 35:
contra verum niti,
Sall. J. 35, 8:
contra fortunam luctari,
Sen. Ben. 7, 15, 2; id. Brev. Vit. 10, 1; id. Ep. 78, 15; 99, 32; cf. Cic. Off. 1, 31, 110.—
b.
Of warfare (lit. and trop.):
bellum contra aras, focos, vitam fortunasque gerere,
Cic. Phil. 3, 1, 1:
bellum gerimus... contra arma verbis,
id. Fam. 12, 22, 1.—So of logical contradictions:
artificis autem est invenire in actione adversarii quae semet ipsa pugnent,
Quint. 5, 13, 30.—
c.
Of legal contention.
(α).
Of the actions of the counsel or prosecutor: dicere, or perorare, agere contra aliquid, to plead against, contest something:
contra argumenta, rumores, tabulas, quaestiones (opp. ab argumentis, etc.),
Auct. Her. 2, 6, 9 sqq.; Cic. de Or. 2, 27, 118:
contra ratiocinationem,
id. Inv. 2, 50, 153: contra scriptum dicere, to contest, controvert a written law or a document, id. ib. 2, 47, 138; 2, 48, 143; id. Brut. 39, 145; Quint. 7, 7, 1:
contra caput dicere,
to plead against life, Cic. Quint. 13, 44 (cf.:
servum in caput domini interrogare,
Paul. Sent. 1, 1, 34; 5, 16, 5 and 8; 5, 46, 3): contra libertatem agere, Dig. 40, 12, 26.—Pregn.:
contra rerum naturam, contraque consuetudinem hominum dicere (opp. contra nos dicere),
Cic. Rosc. Am. 15, 45.—
(β).
Of judicial decisions contradicting documents, etc.:
contra tabulas judicare,
Cic. de Or. 2, 70, 281:
contra testamentum,
Dig. 2, 17, § 1:
contra sententiam dicere,
ib. 49, 8, 1, § 2.—
(γ).
Admittere aliquem contra bona, to admit a petition for bonorum possessio (cf.:
inmittere in bona),
Dig. 38, 2, 3, § 6.—
d.
Of antagonism in literary and ethical questions.
(α).
To contend that something is false:
dicere, disputare, disserere contra opinionem or sententiam,
Cic. Tusc. 1, 4, 8; 5, 19, 55; id. de Or. 3, 18, 67; id. Fin. 5, 4, 10; id. Ac. 2, 18, 60; Sen. Ira, 1, 3, 3; id. Ep. 87, 5; 102, 5 (cf.:
in sententiam dicere,
in support of an opinion, Caes. B. G. 1, 45):
contra sensus dicere,
Cic. Ac. 2, 31, 101:
contra rhetoricen dicere,
Quint. 2, 17, 40.—
(β).
Of criticism, hostility to principles, etc.:
contra Iliadem et Odysseam scribere,
Vitr. 7, praef. 8:
contra quorum disciplinam ingenium ejus exarserat,
Cic. Tusc. 5, 29, 83.—
(γ).
Ethically:
contra voluptatem dicere,
that pleasure is a moral evil, Cic. Fin. 5, 8, 21:
contra mortem loqui,
that death is no evil, Sen. Ep. 82, 7;
in both senses: contra vitia, pericula, fortunam, ambitionem,
id. ib. 100, 10:
contra fortunam gloriari,
that fortune has no power over him, Cic. Tusc. 5, 9, 26; Sen. Ep. 26, 5.—
e.
Of public and political acts and speeches:
contra potentiam accusatorum dicere,
Cic. Brut. 44, 164:
contra legem dicere or verba facere,
id. Imp. Pomp. 15, 53; Liv. 34, 8, 1:
rogationem ferre contra coloniam ( = contra legem de colonia deducenda),
Cic. Clu. 51, 140; Auct. Her. 1, 17, 21; Plin. 8, 17, 24, § 64.—
f.
Of hostility, injury, wrongs, etc.
(α).
In gen.:
senatusconsulto quod contra dignitatem tuam fieret,
directed against, Cic. Fam. 12, 29, 2:
contra rem publicam se commovere,
id. Cat. 1, 26; 1, 3, 7:
incitari,
id. Sest. 47, 100:
consilia inire,
id. Agr. 2, 3, 8:
conjurationem facere,
Sall. C. 30, 6:
contra salutem urbis incitari,
Cic. Cat. 3, 8, 20:
cogitare aliquid contra salutem,
id. ib. 3, 9, 21: contra voluntatem or studium dicere, to oppose one's will in a speech:
esse aliquem in civitate qui contra ejus (Chrysogoni) voluntatem dicere auderet,
id. Rosc. Am. 22, 60; id. Phil. 1, 11, 28; id. de Or. 3, 34, 138; id. Mur. 4, 10; Tac. H. 2, 91:
ne quid contra aequitatem contendas, ne quid pro injuria,
do not array yourself against equity, Cic. Off. 2, 20, 71.— Trop.:
quis non contra Marii arma, contra Suliae proscriptionem irascitur? ( = Mario propter arma, Sullae propter proscriptionem),
Sen. Ira, 2, 2, 3.—
(β).
In partic.: facere contra aliquid (syn. adversus), to commit an offence against, to transgress, etc.:
si quis ad Antonium profectus esset... senatus existimaturum eum contra rem publicam fecisse,
Cic. Phil. 8, 11, 33; id. Mil. 5, 13; 6, 14; id. Off. 3, 10, 43; 3, 25, 95; S. C. ap. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8, 6; Liv. 25, 4, 7; so,
contra salutem rei publicae facere,
Cic. Dom. 38, 102:
contra majestatem,
against the emperor, Dig. 48, 4, 5:
contra leges,
Cic. Dom. 18, 48; id. Vatin. 7, 18; id. Fin. 2, 17, 55; id. Mur. 32, 67; id. de Or. 3, 19, 70; cf. id. Clu. 34, 92; id. Mur. 32, 68; id. Dom. 14, 38; id. Phil. 10, 6, 13; Gai Inst. 4, 121:
contra edictum (praetoris),
Cic. Verr 2, 3, 10, § 25; Dig. 39, 1, 20, § 1:
contra foedus,
Cic. Balb. 6, 16:
contra jusjurandum ac fidem,
id. Off. 3, 10, 43; id. Lael. 3, 30, 74; id. Verr. 2, 3, 3, § 7; Prop. 3, 30, 44 (2, 32, 44).—And ironically:
tune contra Caesaris nutum (sc. facies)?
Cic. Att. 14, 10, 1.—Rarely contra ea facere = contra facere, adverb. (cf. I. B. 8. and II. E. 1. b.):
corpus in civitatem inferri non licet... et qui contra ea fecerit, extra ordinem punitur,
Paul. Sent. 1, 21, 2; 1, 21, 12.—
2.
Predicatively with esse (usu. impers.), in violation of, in conflict with, contrary to (cf. 3. g).
(α).
With esse expressed as the predicate:
hominem hominis incommodo suum augere commodum magis est contra naturam quam mors,
Cic. Off. 3, 5, 21; id. Fin. 3, 9, 31; id. N. D. 3, 13, 33; Sen. Ep. 5, 4; Plin. 7, 8, 6, § 45:
contra leges or legem est,
Cic. Pis. 13, 30; id. Mur. 32, 67:
contra officium est,
id. Off. 3, 10, 43; 1, 10, 32; 1, 6, 19; cf. id. Lael. 11, 39; id. Off. 3, 15, 63; Liv. 6, 40, 5; Sen. Q. N. 2, 37, 2; Gai Inst. 3, 157; Dig. 30, 1, 112, § 3; 16, 3, 1, § 7.—With ellipsis of object (naturam), Cic. Fin. 5, 29, 89; cf.:
adeo res ista non habet ullam moram quae contra causas ignium sit,
unfavorable to the formation of fire, Sen. Q. N. 2, 26, 7.—
(β).
With verbal predicate, referring to an indef. pron. or adj., with esse understood:
scis hunc... nihil umquam contra rem tuam cogitasse ( = nihil quod contra rem tuam esset),
Cic. Rosc. Am. 50, 147; id. Mil. 5, 13:
aliquid contra animum audiendi,
something against our liking, Sen. Const. 19, 2.—So mostly with facere:
si quid Socrates aut Aristippus contra morem consuetudinemque fecerint,
Cic. Off. 1, 41, 148; id. Att. 3, 23, 2; 2, 22, 2; id. Off. 3, 15, 63; Sall. C. 15, 1; Dig. 8, 2, 11; 8, 2, 17; 35, 1, 79, § 2. —
(γ).
Contra officium, substantively, = id quod contra officium est:
Sic inter recte factum atque peccatum, officium et contra officium, media locabat quaedam,
Cic. Ac. 1, 10, 37.—
3.
Adverbially with the predicate.
(α).
In order to oppose, in opposition to, with hostile intent (cf. B. 3.):
eidem illam proscriptionem capitis mei contra salutem rei publicae rogatam esse dicebant,
that the proposal of the law was an attack on the republic, Cic. Prov. Cons. 19, 45; id. Rab. Perd. 12, 35; id. Phil. 10, 10, 22:
imperator contra postulata Bocchi nuntios mittit,
to reply to the demands, Sall. J. 83, 3; 25, 6; so,
advocare contra,
Sen. Cons. Polyb. 12, 4; id. Ep. 15, 2, 52:
si contra mortem te praeparaveris,
to meet death, id. ib. 11, 3, 8.—
(β).
With the force of a clause of manner, injuriously to, etc.:
quibus contra valetudinis commodum laborandum est,
Cic. Mur. 23, 47; Suet. Aug. 78:
contra hominis salutem,
with danger to a man's life, Cod. Just. 7, 62, 29.—
(γ).
In gen., of conflict with some rule or principle, contrary to, in violation of, without regard to ( = ita ut contra sit; cf. 2. supra; very freq. from the class. period;
syn. adversus): ceperitne pecunias contra leges P. Decius,
Cic. de Or. 2, 31, 136; id. Verr. 2, 1, 4, § 10; id. Fl. 34, 86:
pecuniam contra leges auferre,
id. Verr. 1, 18, 56; 2, 1, 10, § 27; 2, 5, 18, § 46; id. Har. Resp. 26, 56:
contra legem,
id. Rab. Perd. 3, 8; id. Dom. 16, 41:
contra jus fasque,
id. Har. Resp. 16, 34; id. Quint. 6, 28:
contra jus,
Liv. 5, 4, 14; id. Dom. 13, 55; id. Verr. 2, 5, 13, § 34:
contra jus gentium,
Liv. 4, 32, 5; 9, 10, 10; 21, 25, 7; 5, 36, 6;
6, 1, 6: contra juris rigorem,
Dig. 40, 5, 24, § 10 et saep.:
contra testimonium aliquid judicare,
without regard to, Cic. Brut. 31, 117:
aliquid contra verecundiam disputare,
contrary to the rules of decency, id. Off. 1, 35, 128:
aliquid contra fidem constituere,
Quint. 5, 13, 34:
quae majores nostri contra lubidinem animi sui recte atque ordine fecere,
contrary to the dictates of passion, Sall. C. 51, 4; id. J. 33, 1; cf. of logical opposition, II. E. 2. infra.—
4.
Dependent on substt.
a.
Of physical strife:
scit ille imparem sibi luctatum contra nexus (draconis),
Plin. 8, 12, 12, § 33. —
b.
Of warfare:
imperatorum copia contra tuum furorem,
Cic. Mur. 39, 83:
Parthorum gloria contra nomen Romanum,
Liv. 9, 18, 6: in castris perditorum contra patriam, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 23, 6.—
c.
Of legal contention:
causa contra scriptum,
Cic. Inv. 2, 46, 135.—
d.
Of political speaking:
divina M. Tullii eloquentia contra leges agrarias,
Quint. 2, 16, 7; 9, 3, 50; Gell. 18, 7, 7.—
e.
Of literary opposition:
Caesaris vituperatio contra laudationem meam,
Cic. Att. 12, 40, 1.—
f.
Of hostility, etc.:
cujus factum, inceptum, conatumve contra patriam,
Cic. Cat. 2, 12, 27:
ullum factum dictumve nostrum contra utilitatem vestram,
Liv. 6, 40, 5.—
g.
Of injury:
vitae cupiditas contra rem publicam,
Cic. Planc. 37, 90: contra serpentes venenum, fatal to serpents, or as a defence against serpents, Plin. 7, 2, 2, § 15.—
h.
Of violation, disregard, etc. (cf. 3. g):
iter contra senatus auctoritatem,
Cic. Phil. 2, 19, 48:
contra consuetudinem somnium,
Plin. 10, 77, 98, § 211:
bonorum possessio contra tabulas,
Dig. 37, 4, 3, § 13; Gai Inst. 3, 41.—
5.
Dependent on adjectives (very rare; cf.
II. D. 2. c. infra): contraque patris impii regnum impotens, avum resolvam,
Sen. Herc. Fur. 966.
D.
Of defence, protection, and resistance (syn.: adversus, ab).
1.
Against persons.
a.
Dependent on verbs:
cum populus Romanus suam auctoritatem vel contra omnes qui dissentiunt possit defendere,
Cic. Imp. Pomp. 22, 63: si ego consul rem publicam [p. 457] contra te et gregales tuos defendissem, id. Sest. 52, 111; 22, 49; 8, 20; id. Fam. 11, 27, 7; id. Phil. 2, 18, 45:
contra quem multum omnes boni providerunt,
provided a great defence, id. Mur. 38, 81: formula qua utitur patronus contra libertum qui eum in jus vocat, as a defence against, Gai Inst. 4, 46. —And of protection of plants against injurious animals:
contra haec animalia proderit, si, etc.,
Pall. 10, 3, 2.—
b.
Dependent on adjectives, mostly participial:
paratus contra,
Cic. Mil. 21, 56:
nihil satis firmum contra Metellum,
Sall. J. 80, 1:
contra potentes nemo est munitus satis,
Phaedr. 2, 6, 1.—
2.
Against inanimate and abstract things.
a.
Dependent on verbs:
contra avium morsus munitur vallo aristarum,
Cic. Sen. 15, 51:
propugnaculum, quo contra omnes meos impetus usurum se putat,
id. Verr. 2, 3, 16, § 40; 2, 5, 39, § 102:
publicam causam contra vim armatam suscipere,
id. Dom. 34, 91; id. Quint. 30, 94; id. Leg. 3, 3, 9:
contra tantas difficultates providere,
Sall. J. 90, 1; 76, 4; so,
contra ea,
id. ib. 57, 5:
patricii vi contra vim resistunt,
Liv. 3, 13, 4; Plin. 14, 2, 4, § 28; Tac. Agr. 45; Sen. Prov. 4, 12; id. Const. 5, 4.—
b.
Dependent on substt.:
suffragia contra oppugnationem vestrae majestatis,
Cic. Rab. Perd. 12, 35:
defensio contra vim,
id. Mil. 5, 14:
patronus justitiae fuit contra orationem Phili,
id. Lael. 7, 25; Plin. 29, 2, 9, § 30; 14, 3, 4, § 40:
contra labores patientia,
id. 23, 1, 22, § 37.—
c.
Dependent on adjectives (in Cic. freq. with P. a. predicatively used; otherwise very rare;
in later prose freq.): nec est quidquam Cilicia contra Syriam munitius,
against an attack from the side of Syria, Cic. Fam. 14, 4, 4:
ut nullius res tuta, nullius domus clausa, nullius vita saepta, nullius pudicitia munita contra tuam cupiditatem posset esse,
id. Verr. 2, 5, 15, § 39; id. Fin. 1, 16, 51; id. Mil. 25, 67; id. Tusc. 5, 8, 19; 5, 27, 76:
vir contra audaciam firmissimus,
id. Rosc. Am. 30, 85; Sall. J. 33, 2; 28, 5:
fortis contra dolorem,
Sen. Ep. 98, 18; Quint. 12, 1, 10:
callosus,
Plin. 11, 37, 54, § 147; 14, 2, 4, § 23:
far contra hiemes firmissimum,
id. 18, 8, 19, § 83:
equus tenax contra vincula,
Ov. Am. 3, 4, 13:
contraque minantia fata pervigil,
Claud. I. Cons. Stil. 1, 284.—
3.
Of remedies against sickness and its causes, poison, etc.; so only in Plin.; in Pall. only of preventives and of protection against hurtful animals, and against mental perturbations in gen.; cf. infra (syn. ad in Cat., Cic., Cels., Col.; adversus only in Celsus, who also has in with abl.).
(α).
Dependent on verbs:
cujus et vinum et uva contra serpentium ictus medetur,
Plin. 14, 18, 22, § 117; 7, 2, 2, § 13:
prodest et contra suspiria et tussim,
id. 20, 13, 50, § 128:
valet potum contra venena,
id. 28, 7, 21, § 74; 29, 4, 22, § 71; 29, 4, 26, § 81; 28, 8, 27, § 98; 16, 37, 71, § 180; 35, 6, 14, § 34; 28, 6, 18, §§ 65-67.—
(β).
Dependent on substt.:
remedium contra morsus,
Plin. 8, 32, 50, § 118; 10, 59, 79, § 163:
contra venena esse omnia remedio,
id. 16, 44, 95, § 251; 17, 24, 37, § 240; 7, 1, 1, § 4.—
(γ).
Dependent on adjectives:
vinum quod salutare contra pestilentiam sit,
Pall. 11, 14, 17.—
(δ).
Appositively, as a remedy:
cujus lacteum succum miris laudibus celebrat... contra serpentes et venena,
Plin. 5, 1, 1, § 16; 29, 4, 26, § 83. —So of remedies against affections:
Tiberium tonante caelo coronari ea (lauro) solitum ferunt contra fulminum metus,
Plin. 15, 30, 40, § 135; cf. Sen. Ira, 2, 21, 1; id. Tranq. 5. 1.
E.
Of logical opposition.
1.
With a neuter demonstrative (contra ea, contra haec, contra quae, quod contra = contra, adv.).
a.
The contrary, the reverse (very rare; cf.
I. D. 1.): sed mihi contra ea videtur,
but to me the contrary seems true, Sall. J. 85, 1:
omnia quae contra haec sunt, omnia quae contra sunt,
and vice versa, Quint. 5, 10, 90. —
b.
Contra ea, on the contrary, in logical antithesis (not in Cic. and Sall.; once in Caes. and Quint.; several times in Liv. and Nep.; cf.: contra ea, in other uses, II. A. 2. e. a, II. D. 2. a., II. A. 3. d., II. C. 1. f.):
omnes arderent cupiditate pugnandi... contra ea Caesar... spatiumque interponendum... putabat ( = at contra),
but Caesar on the contrary, Caes. B. C. 3, 74: superbe ab Samnitibus... legati prohibiti commercio sunt;
contra ea benigne ab Siculorum tyrannis adjuti,
Liv. 4, 52, 6; 2, 60, 1; 21, 20, 6;
44, 43, 5: pater... Thracem me genuit, contra ea mater Atheniensem,
Nep. Iphicr. 3, 4; id. praef. 6; id. Alcib. 8, 1.—And after a question, with immo (cf. I. E. 5. b.):
an infirmissimi omnium... (sumus)? Immo contra ea vel viribus nostris, vel, etc., tuti (sumus),
Liv. 41, 24, 8.—
c.
Quod contra, by anastrophe (v. F. 1.), contrary to which, whereas, while on the contrary (only once in Lucr. and three times in Cic.):
illud in his rebus vereor ne forte rearis, Inpia te rationis inire elementa viamque indugredi sceleris: quod contra saepius illa Religio peperit scelerosa atque impia facta,
whereas on the contrary, Lucr. 1, 81:
cujus a me corpus crematum est, quod contra decuit ab illo meum (sc. cremari),
Cic. Sen. 23, 84:
quod contra oportebat delicto dolere, correctione gaudere,
id. Lael. 24, 90 (B. and K. place a comma after oportebat; cf.
Nauck ad loc.): reliquum est ut eum nemo judicio defenderit: quod contra copiosissime defensum esse contendi,
id. Quint. 28, 87 (many consider contra in all these passages as an adverb; cf. Hand, Turs. II. p. 121 sq.; some explain quod as an ancient ablative, = qua re;
v. Ritschl,
Plaut. Exc. p. 57, Munro ad Lucr. 1, 82).—
2.
With an abstract noun, with the force of the adverb contra with ac or atque (I. F. 1.), contrary to, contrary to what, etc. (esp. in Sall., not in Cic.; cf. praeter): celeriter contraque omnium opinionem confecto itinere, contrary to the opinion ( = contra ac rati erant), Caes. B. G. 6, 30:
contra opinionem Jugurthae ad Thalam perveniunt,
Sall. J. 75, 9; Hirt. B. G. 8, 40.—Contra spem either contrary to the opinion, or against the hope:
Metellus contra spem suam laetissume excipitur ( = contra ac ratus, veritus est),
Sall. J. 88, 1; so,
cetera contra spem salva invenit,
Liv. 9, 23, 17:
contra spem omnium L. Furium optavit,
id. 6, 25, 5; Curt. 8, 4, 45;
but: at Jugurtha contra spem nuntio accepto ( = contra ac speraverat),
Sall. J. 28, 1; Liv. 24, 45, 3:
postquam... Jugurtha contra timorem animi praemia sceleris adeptum sese videt,
Sall. J. 20, 1:
ipse in Numidiam procedit, ubi contra belli faciem tuguria plena hominumque... erant ( = contra ac in bello evenire solet),
id. ib. 46, 5:
contra famam,
Plin. 13, 22, 43, § 126; 7, 53, 54, § 180:
segniterque et contra industriam absconditae formicae,
slowly, and in a manner different from their usual activity, id. 18, 35, 88, § 364.—Of persons:
frigidam potionem esse debere, contra priores auctores, Asclepiades confirmavit,
contrary to the opinion of the former physicians, Cels. 4, 26 (19).
F.
Sometimes by anastrophe after its noun.
1.
In prose, after relatives, esp. in Cic.:
quos contra disputant,
Cic. Ac. 2, 15, 47:
quem contra dicit,
id. Phil. 2, 8, 18 (v. II. B. 1. f.):
quem contra veneris,
id. Mur. 4, 9:
quas contra, praeter te, etc.,
id. Vatin. 7, 18:
eos ipsos quos contra statuas,
id. Or. 10, 34:
quos contra me senatus armavit,
id. Att. 10, 8, 8:
quam contra multa locutus est,
Sen. Ep. 82, 7, Plin. Ep. 1, 23, 3; Claud. in Rufin. 1, 332; v. also E. 1. c. supra.—
2.
After other words ( poet. and in post-Aug. prose):
hunc igitur contra mittam contendere causam,
Lucr. 4, 471:
dicere eos contra,
id. 4, 484:
donique eum contra,
id. 5, 708:
agmina contra,
Verg. A. 12, 279:
magnum Alciden contra,
id. ib. 5, 414:
Paridem contra,
id. ib. 5, 370:
Italiam contra,
id. ib. 1, 13:
deos contra,
Ov. P. 1, 1, 26:
Messania moenia contra,
id. M. 14, 17:
litora Calabriae contra,
Tac. A. 3, 1.

Lewis & Short latin dictionary > contra dicta
47 salvos

salvus (ante-class. - vos), a, um, adj. [root sar, sal; v. salus], saved, preserved, unharmed, safe, unhurt, uninjured, well, sound, etc.
I.
In gen. (very freq. and class.; syn.: sospes, sanus, incolumis): Mars pater, te precor, pastores pecuaque salva servassis duisque bonam salutem valetudinemque mihi, etc., an ancient form of praver in Cato, R. R. 141, 3; cf.: si respublica populi Romani Quiritium ad quinquennium proximum salva servata erit hisce duellis, datum donum duit, etc., an ancient formula in making votive offerings. Liv. 22, 10; Plaut. Aul. 4, 6, 11; cf. also: di me servant, salva res est;
salvum est, si quid non perit,
id. ib. 2, 2, 30; id. Trin. 4, 3, 82: ita me gessi, Quirites, ut omnes salvi conservaremini, Cic. Cat. 3, 10, 25:
eos suā stultitiā occidisse, cum tuā prudentiā salvi esse potuissent,
id. Fam. 4, 3, 2:
salvum atque incolumem exercitum transducere,
Caes. B. C. 2, 32:
civibus salvis atque incolumibus,
id. ib. 1, 72; Cic. Div. in Caecil. 22, 72:
non solum ut salvae et incolumes, verum etiam ut amplae atque potentes sint civitates,
id. Inv. 2, 56, 169:
filium tuom modo in portu vivum, salvom et sospitem vidi,
Plaut. Capt. 4, 2, 93: salvam et sospitem rempublicam, Aug. ap. Suet. Aug. 28:
in re salvā (opp. in re perditā),
Plaut. Trin. 3, 1, 9; so,
salva res (opp. perdita),
Ter. Eun. 2, 2, 27; cf. Plaut. Rud. 3, 5, 23: Ch. Obsecro, num navis periit? Ac. Salva est navis, id. Merc. 1, 2, 64; id. Rud. 4, 4, 5:
etsi aliquo accepto detrimento, tamen summa exercitus salva, etc.,
Caes. B. C. 1, 67 fin.:
sana et salva sum,
Plaut. Am. 2, 2, 98; cf. id. ib. 2, 2, 88;
so with sanus,
id. Ep. 4, 1, 36; id. Merc. 1, 2, 65 (al. sarta); id. Ps. 4, 6, 6:
res publica sana ac salva,
Cic. Fam. 12, 23, 3 al.;
hence, in inscrr., without a connecting particle: SANVS SALVVS, or SALVVS SANVS,
Inscr. Orell. 4360 and 2143:
bene factum te advenisse, Pamphile, Atque adeo salvom atque validum... Nam illum vivum et salvom vellem,
Ter. Hec. 3, 5, 6; 3, 5, 14:
cum bene re gestā salvos convortor domum,
Plaut. Stich. 3, 1, 1; so,
salvom redire,
id. Am. 3, 2, 67; id. Trin. 1, 2, 119; 5, 2, 58 al.:
advenire,
id. Curc. 4, 4, 5; cf.:
tum illum debilem factum... in curiam esse delatum, cumque senatui somnium enarravisset, pedibus suis salvom revertisse,
Cic. Div. 1, 26, 55:
numquam salvis suis exuitur servitus muliebris,
while their friends are living, Liv. 34, 7; cf.:
nec est mendacio locus salvis, qui interfuerunt,
Quint. 11, 2, 39:
non uxor salvum te vult, non filius,
Hor. S. 1, 1, 84:
quis te salvo est opus?
id. ib. 1, 9, 27: Am. Salvom signum est? So. Inspice. Am. Recte, ita est ut obsignavi, sound, uninjured, Plaut. Am. 2, 2, 142:
vasa,
id. Poen. 4, 2, 41:
epistula (opp. conscissa),
Cic. Fam. 7, 25, 1.— Poet.:
Penelope,
i. e. chaste, inviolate, Prop. 2, 9, 3; cf.:
quid salvi est mulieri amissā pudicitiā?
Liv. 1, 58, 7:
utinam salvis rebus colloqui potuissemus,
while matters were still undisturbed, before all was lost, Cic. Fam. 4, 1, 1 et saep.—Rarely with dat.:
siquidem ager nobis salvus est,
Plaut. Trin. 2, 4, 192; Ter. Hec. 4, 4, 21; cf. id. Ad. 3, 1, 11; id. Heaut. 1, 1, 108:
minae viginti sanae ac salvae sunt tibi,
Plaut. Ps. 4, 6, 6.—
B.
Freq. with a noun in the abl. absol., without violation of, saving:
salvā lege,
Cic. Rep. 3, 10, 17; cf.:
hoc videmur esse consecuti, ut ne quid agi cum populo aut salvis auspiciis aut salvis legibus aut denique sine vi possit,
id. Fam. 1, 2, 4:
salvis auspiciis,
id. Prov. Cons. 19, 45:
salvo officio,
id. Rosc. Am. 1, 4:
salvo jure nostrae veteris amicitiae,
id. Fam. 13, 77, 1:
cupio tibi aliquā ex parte, quod salvā fide possim, parcere,
id. Rosc. Am. 34, 95:
quae salvā fide facere possit,
id. Off. 3, 10, 44:
pietate salvā,
Ov. M. 15, 109:
salvo pudore,
id. P. 1, 2, 68:
salvā virginitate,
id. H. 16, 160:
tuā re salvā,
Plaut. Trin. 2, 2, 95; so,
salvā causae ratione,
Quint. 4, 2, 75:
salvā conscientiā,
Sen. Ep. 117, 1:
salvā tractatione causae,
Quint. 12, 10, 46:
salvo poëtae sensu,
id. 1, 9, 2:
salva innocentia,
id. 7, 2, 37:
salva gratia,
id. 11, 1, 71:
salvo ordine,
Stat. S. 5, 1, 181:
ut salvo jam et composito die possis ibi manere,
an unbroken day, Plin. Ep. 2, 17, 2: salvo eo, ut, etc., with this reservation or proviso, that, etc., Dig. 16, 3, 1, § 40.
II.
In partic.
A.
Salvus sum, I am safe, all is well with me, I am freed from my difficulties, etc.; and, salva res est, the affair is all right, all is well (belonging only to colloquial lang.).
1.
Salvos sum, salva spes est, ut verba audio, Plaut. Cas. 2, 5, 4:
salvos sum, siquidem, etc.,
id. Merc. 2, 3, 44; cf.:
salvos sum, si haec vera sunt,
Ter. And. 5, 6, 9:
salvos sum, jam philosophatur,
Plaut. Ps. 4, 2, 18; id. Rud. 2, 4, 24: Pa. Salva sum. Di. At ego perii, id. Stich. 2, 2, 15: si istam firmitudinem animi obtines;
salvi sumus,
id. As. 2, 2, 54: tace, obsecro;
salvae sumus,
Ter. Eun. 5, 1, 18: Pl. Me perisse praedicas. Dae. Meā quidem hercle causā salvos sis licet, Plaut. Rud. 1, 2, 51; cf. id. Ep. 4, 1, 21: ne sim salvus, si aliter scribo ac sentio, may I die, if, etc., Cic. Att. 16, 13, a.—
2.
Di me servant, salva [p. 1624] res est, Plaut. Aul. 2, 2, 30:
salva res est! bene promittit! spero servabit fidem,
id. Ep. 1, 2, 21:
salva res est, philosophatur quoque jam,
id. Capt. 2, 2, 34:
erubuit: salva res est,
Ter. Ad. 4, 5, 9: salva res est;
nimirum hic homines frigent,
id. Eun. 2, 2, 37:
euge, salva res est!
Plaut. Rud. 4, 3, 98: surrexit; horsum se capessit;
salva res,
id. ib. 1, 2, 83.—
3.
In eccl. Lat., saved from sin, saved by Christ, Vulg. Act. 2, 21.—
Esp.: salvum facere,
to save, deliver, bring to salvation, Vulg. 1 Cor. 7, 16; id. Act. 16, 30 et saep.—
B.
Salvus sis, a term of greeting or welcome, for salve, how do you do? good-day to you! heaven bless you! also, at parting, farewell: Ge. Ibo atque hunc compellabo. Salvos sis. Di. Et tu salve, Plaut. Stich. 2, 1, 44; cf. id. Bacch. 3, 6, 7; Ter. And. 4, 5, 7: Pl. Pater, salveto. Dae. Salvos sies, Plaut. Rud. 1, 2, 15: Di. Salva sis. Phronesium. Ph. Salve, id. Truc. 2, 4, 8; id. Ep. 4, 1, 22; id. Mil. 3, 3, 28; id. Poen. 3, 5, 6.—In a double sense, Plaut. Pers. 4, 4, 30. —Hence, adv.: salvē, well, in good health, in good condition or circumstances (only in colloquial lang.): Mu. Salve multum, mi pater. Se. Salva sis:
salven' advenio? salven' arcessi jubes?
Plaut. Men. 5, 2, 26:
Thallus ubi sit et quam salve agat,
App. Mag. p. 302, 34; id. M. 1, p. 114, 13.—So the ellipt. expression, satin' salve? (sc. agis? agitur? res se habent? etc.) is all well? all right? Le. Satin' salve? dic mihi. Ca. Recte, Plaut. Trin. 5, 2, 53; Ter. Eun. 5, 5, 8 Don.:
percontantibus utrimque, Satin' salve, Sall. Fragm. Don. ad Ter. l. l.: cum pater Satin' salve? et quaenam ea moestitia esset? interrogaret eum,
Liv. 40, 8, 2 (v. l. satin' salvae?); 3, 26, 9; 6, 34, 8; 10, 18, 11. —Once absol.: salvene? is all well? salvene, amabo? Plaut. Stich. 1, 1, 10.—In a double sense:
(Lucretia) quaerenti viro, Satin' salve? Minime, inquit, quid enim salvi est mulieri amissā pudicitiā?
Liv. 1, 58, 7.— Comp. and sup. do not occur in the adj. or adv.

Lewis & Short latin dictionary > salvos
48 salvus

salvus (ante-class. - vos), a, um, adj. [root sar, sal; v. salus], saved, preserved, unharmed, safe, unhurt, uninjured, well, sound, etc.
I.
In gen. (very freq. and class.; syn.: sospes, sanus, incolumis): Mars pater, te precor, pastores pecuaque salva servassis duisque bonam salutem valetudinemque mihi, etc., an ancient form of praver in Cato, R. R. 141, 3; cf.: si respublica populi Romani Quiritium ad quinquennium proximum salva servata erit hisce duellis, datum donum duit, etc., an ancient formula in making votive offerings. Liv. 22, 10; Plaut. Aul. 4, 6, 11; cf. also: di me servant, salva res est;
salvum est, si quid non perit,
id. ib. 2, 2, 30; id. Trin. 4, 3, 82: ita me gessi, Quirites, ut omnes salvi conservaremini, Cic. Cat. 3, 10, 25:
eos suā stultitiā occidisse, cum tuā prudentiā salvi esse potuissent,
id. Fam. 4, 3, 2:
salvum atque incolumem exercitum transducere,
Caes. B. C. 2, 32:
civibus salvis atque incolumibus,
id. ib. 1, 72; Cic. Div. in Caecil. 22, 72:
non solum ut salvae et incolumes, verum etiam ut amplae atque potentes sint civitates,
id. Inv. 2, 56, 169:
filium tuom modo in portu vivum, salvom et sospitem vidi,
Plaut. Capt. 4, 2, 93: salvam et sospitem rempublicam, Aug. ap. Suet. Aug. 28:
in re salvā (opp. in re perditā),
Plaut. Trin. 3, 1, 9; so,
salva res (opp. perdita),
Ter. Eun. 2, 2, 27; cf. Plaut. Rud. 3, 5, 23: Ch. Obsecro, num navis periit? Ac. Salva est navis, id. Merc. 1, 2, 64; id. Rud. 4, 4, 5:
etsi aliquo accepto detrimento, tamen summa exercitus salva, etc.,
Caes. B. C. 1, 67 fin.:
sana et salva sum,
Plaut. Am. 2, 2, 98; cf. id. ib. 2, 2, 88;
so with sanus,
id. Ep. 4, 1, 36; id. Merc. 1, 2, 65 (al. sarta); id. Ps. 4, 6, 6:
res publica sana ac salva,
Cic. Fam. 12, 23, 3 al.;
hence, in inscrr., without a connecting particle: SANVS SALVVS, or SALVVS SANVS,
Inscr. Orell. 4360 and 2143:
bene factum te advenisse, Pamphile, Atque adeo salvom atque validum... Nam illum vivum et salvom vellem,
Ter. Hec. 3, 5, 6; 3, 5, 14:
cum bene re gestā salvos convortor domum,
Plaut. Stich. 3, 1, 1; so,
salvom redire,
id. Am. 3, 2, 67; id. Trin. 1, 2, 119; 5, 2, 58 al.:
advenire,
id. Curc. 4, 4, 5; cf.:
tum illum debilem factum... in curiam esse delatum, cumque senatui somnium enarravisset, pedibus suis salvom revertisse,
Cic. Div. 1, 26, 55:
numquam salvis suis exuitur servitus muliebris,
while their friends are living, Liv. 34, 7; cf.:
nec est mendacio locus salvis, qui interfuerunt,
Quint. 11, 2, 39:
non uxor salvum te vult, non filius,
Hor. S. 1, 1, 84:
quis te salvo est opus?
id. ib. 1, 9, 27: Am. Salvom signum est? So. Inspice. Am. Recte, ita est ut obsignavi, sound, uninjured, Plaut. Am. 2, 2, 142:
vasa,
id. Poen. 4, 2, 41:
epistula (opp. conscissa),
Cic. Fam. 7, 25, 1.— Poet.:
Penelope,
i. e. chaste, inviolate, Prop. 2, 9, 3; cf.:
quid salvi est mulieri amissā pudicitiā?
Liv. 1, 58, 7:
utinam salvis rebus colloqui potuissemus,
while matters were still undisturbed, before all was lost, Cic. Fam. 4, 1, 1 et saep.—Rarely with dat.:
siquidem ager nobis salvus est,
Plaut. Trin. 2, 4, 192; Ter. Hec. 4, 4, 21; cf. id. Ad. 3, 1, 11; id. Heaut. 1, 1, 108:
minae viginti sanae ac salvae sunt tibi,
Plaut. Ps. 4, 6, 6.—
B.
Freq. with a noun in the abl. absol., without violation of, saving:
salvā lege,
Cic. Rep. 3, 10, 17; cf.:
hoc videmur esse consecuti, ut ne quid agi cum populo aut salvis auspiciis aut salvis legibus aut denique sine vi possit,
id. Fam. 1, 2, 4:
salvis auspiciis,
id. Prov. Cons. 19, 45:
salvo officio,
id. Rosc. Am. 1, 4:
salvo jure nostrae veteris amicitiae,
id. Fam. 13, 77, 1:
cupio tibi aliquā ex parte, quod salvā fide possim, parcere,
id. Rosc. Am. 34, 95:
quae salvā fide facere possit,
id. Off. 3, 10, 44:
pietate salvā,
Ov. M. 15, 109:
salvo pudore,
id. P. 1, 2, 68:
salvā virginitate,
id. H. 16, 160:
tuā re salvā,
Plaut. Trin. 2, 2, 95; so,
salvā causae ratione,
Quint. 4, 2, 75:
salvā conscientiā,
Sen. Ep. 117, 1:
salvā tractatione causae,
Quint. 12, 10, 46:
salvo poëtae sensu,
id. 1, 9, 2:
salva innocentia,
id. 7, 2, 37:
salva gratia,
id. 11, 1, 71:
salvo ordine,
Stat. S. 5, 1, 181:
ut salvo jam et composito die possis ibi manere,
an unbroken day, Plin. Ep. 2, 17, 2: salvo eo, ut, etc., with this reservation or proviso, that, etc., Dig. 16, 3, 1, § 40.
II.
In partic.
A.
Salvus sum, I am safe, all is well with me, I am freed from my difficulties, etc.; and, salva res est, the affair is all right, all is well (belonging only to colloquial lang.).
1.
Salvos sum, salva spes est, ut verba audio, Plaut. Cas. 2, 5, 4:
salvos sum, siquidem, etc.,
id. Merc. 2, 3, 44; cf.:
salvos sum, si haec vera sunt,
Ter. And. 5, 6, 9:
salvos sum, jam philosophatur,
Plaut. Ps. 4, 2, 18; id. Rud. 2, 4, 24: Pa. Salva sum. Di. At ego perii, id. Stich. 2, 2, 15: si istam firmitudinem animi obtines;
salvi sumus,
id. As. 2, 2, 54: tace, obsecro;
salvae sumus,
Ter. Eun. 5, 1, 18: Pl. Me perisse praedicas. Dae. Meā quidem hercle causā salvos sis licet, Plaut. Rud. 1, 2, 51; cf. id. Ep. 4, 1, 21: ne sim salvus, si aliter scribo ac sentio, may I die, if, etc., Cic. Att. 16, 13, a.—
2.
Di me servant, salva [p. 1624] res est, Plaut. Aul. 2, 2, 30:
salva res est! bene promittit! spero servabit fidem,
id. Ep. 1, 2, 21:
salva res est, philosophatur quoque jam,
id. Capt. 2, 2, 34:
erubuit: salva res est,
Ter. Ad. 4, 5, 9: salva res est;
nimirum hic homines frigent,
id. Eun. 2, 2, 37:
euge, salva res est!
Plaut. Rud. 4, 3, 98: surrexit; horsum se capessit;
salva res,
id. ib. 1, 2, 83.—
3.
In eccl. Lat., saved from sin, saved by Christ, Vulg. Act. 2, 21.—
Esp.: salvum facere,
to save, deliver, bring to salvation, Vulg. 1 Cor. 7, 16; id. Act. 16, 30 et saep.—
B.
Salvus sis, a term of greeting or welcome, for salve, how do you do? good-day to you! heaven bless you! also, at parting, farewell: Ge. Ibo atque hunc compellabo. Salvos sis. Di. Et tu salve, Plaut. Stich. 2, 1, 44; cf. id. Bacch. 3, 6, 7; Ter. And. 4, 5, 7: Pl. Pater, salveto. Dae. Salvos sies, Plaut. Rud. 1, 2, 15: Di. Salva sis. Phronesium. Ph. Salve, id. Truc. 2, 4, 8; id. Ep. 4, 1, 22; id. Mil. 3, 3, 28; id. Poen. 3, 5, 6.—In a double sense, Plaut. Pers. 4, 4, 30. —Hence, adv.: salvē, well, in good health, in good condition or circumstances (only in colloquial lang.): Mu. Salve multum, mi pater. Se. Salva sis:
salven' advenio? salven' arcessi jubes?
Plaut. Men. 5, 2, 26:
Thallus ubi sit et quam salve agat,
App. Mag. p. 302, 34; id. M. 1, p. 114, 13.—So the ellipt. expression, satin' salve? (sc. agis? agitur? res se habent? etc.) is all well? all right? Le. Satin' salve? dic mihi. Ca. Recte, Plaut. Trin. 5, 2, 53; Ter. Eun. 5, 5, 8 Don.:
percontantibus utrimque, Satin' salve, Sall. Fragm. Don. ad Ter. l. l.: cum pater Satin' salve? et quaenam ea moestitia esset? interrogaret eum,
Liv. 40, 8, 2 (v. l. satin' salvae?); 3, 26, 9; 6, 34, 8; 10, 18, 11. —Once absol.: salvene? is all well? salvene, amabo? Plaut. Stich. 1, 1, 10.—In a double sense:
(Lucretia) quaerenti viro, Satin' salve? Minime, inquit, quid enim salvi est mulieri amissā pudicitiā?
Liv. 1, 58, 7.— Comp. and sup. do not occur in the adj. or adv.

Lewis & Short latin dictionary > salvus
49 tum

tum, adv. demonstr., of time [pronom. demonstr. stems to-, ta-; Gr. to, seen in ita, tam, etc.; cf. quom or cum], then.
I.
Absol.
A.
Referring to a time previously specified.
1.
To a definite past time.
(α).
To a period of time in which something was or happened (opp. later periods) = illis temporibus:
is dictu'st ollis popularibus olim Qui tum vivebant homines,
Enn. Ann. v. 308 Vahl.:
quod tum erat res in pecore et locorum possessionibus, i. e. Romuli temporibus,
Cic. Rep. 2, 9, 16:
cum illi male dicerent, quod tum fieri licebat, i. e. Periclis temporibus,
id. de Or. 3, 34, 138:
erat omnino tum mos ut faciles essent in suum cuique tribuendo,
id. Brut. 21, 85; cf. id. Tusc. 1, 46, 111:
vastae tum in his locis solitudines erant,
Liv. 1, 4, 6; 2, 6, 8; 3, 29, 3; 4, 6, 12; 42, 62, 11;
44, 9, 4: ut tum erant tempora,
Nep. Att. 1, 2; 12, 3; Liv. 1, 3, 3; 1, 8, 4; 2, 7, 4; 2, 9, 8; 2, 50, 2; 2, 63, 6;
39, 6, 7 and 9.—With illis temporibus: nam jam tum illis temporibus fortius... loquebantur quam pugnabant,
Nep. Thras. 2, 4.—
(β).
Referring to a point of time, then, at that time:
insigneita fere tum milia militum octo Duxit,
Enn. Ann. v. 336 Vahl.: ut jacui exsurgo;
ardere censui aedis: ita tum confulgebant,
Plaut. Am. 5, 1, 15:
jam duo restabant fata tum,
id. Bacch. 4, 9, 35; id. Cist. 1, 3, 14: quot eras annos gnatus tum, quom, etc.? Me Septuennis, nam tum dentes mihi cadebant primulum, id. Men. 5, 9, 56; id. Merc. prol. 66; id. Most. 1, 2, 49; id. Am. 2, 1, 56; Ter. And. 1, 1, 82: sic igitur tum se levis ac diffusilis aether... undique flexit. Lucr. 5, 467; 5, 837; 5, 911; 5, 432;
5, 942: atque huic anno proximus Sulla consule et Pompejo fuit. Tum P. Sulpicii in tribunatu, cottidie contionantis, totum genus dicendi cognovimus,
Cic. Brut. 89, 306; id. Ac. 2, 22, 69:
scribit Eudemum Pheras venisse, quae erat urbs in Thessalia tum admodum nobilis,
id. Div. 1, 25, 53; id. Rep. 2, 37, 63:
hi tum in Asia rhetorum principes,
id. Brut. 91, 316; id. Sest. 11, 26; id. Planc. 37, 90; id. Quint. 61, 170; id. Fam. 9, 21, 2:
hoc tum veritus Caesar Pharum prehendit,
Caes. B. C. 3, 112:
eodem anno a Campanis Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiuntur,
Liv. 4, 44, 13; 1, 7, 14; 2, 9, 5;
2, 37, 7: praetores tum duos Latium habebat,
id. 8, 3, 9:
Aemilius, cujus tum fasces erant, dictatorem dixit,
id. 8, 12, 13; 5, 8, 4; 22, 46, 6;
1, 7, 12: tum Athenis perpetui archontes esse desierunt,
Vell. 1, 8, 3:
tum Cimbri et Teutoni transcendere Rhenum,
id. 2, 8, 3; Val. Max. 1, 5, 3; Tac. H. 4, 49; 3, 57:
non timido, non ignavo cessare tum licuit,
Curt. 3, 11, 5:
Archiae, qui tum maximum magistratum Thebis obtinebat,
Nep. Pelop. 3, 2; id. Phoc. 3, 3.—With in eo tempore: eum quem virile secus tum in eo tempore habebat, Asell. ap. Gell. 2, 13, 5.—Repeated by anaphora:
quae nox omnium temporum conjurationis acerrima fuit. Tum Catilinae dies exeundi, tum ceteris manendi condicio, tum descriptio... constituta est, tum tuus pater, etc.,
Cic. Sull. 18, 52; cf. Lucr. 5, 1377; 5, 1399.—
(γ).
Esp., referring to a former state, implying that it no longer exists:
quaesivit ex lege illa Cornelia quae tum erat,
Cic. Clu. 20, 55:
cum sententias Oppianicus, quae tum erat potestas, palam ferri velle dixisset,
id. ib. 27, 75:
Caere, opulento tum oppido,
Liv. 1, 2, 3; 3, 52, 3:
praetores aerarii (nam tum a praetoribus tractabatur aerarium), etc.,
Tac. H. 4, 9.—
(δ).
Expressly opposed to present time (hodie, nunc, hoc tempore, etc.; class. and very freq.; but in post-Aug. writers tunc is regularly used): prius non is eras qui eras;
nunc is factu's qui tum non eras,
Plaut. Trin. 4, 2, 138:
tu nunc tibi Id laudi ducis quod tum fecisti inopia?
Ter. Ad. 1, 2, 25; id. Hec. 3, 3, 48:
quae tabula, tum imperio tuo revulsa, nunc a me tamen reportata est,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112:
tum imperator populi Romani deos patrios reportabat, nunc praetor ejusdem populi eosdem illos deos... auferebat,
id. ib. 2, 4, 35, § 77; cf. id. ib. 2, 4, 35, § 78; 2, 5, 20, § 51; id. Clu. 31, 86; id. Planc. 9, 22; id. Quint. 22, 71; id. Phil. 14, 8, 21; id. Leg. 2, 22, 57; Caes. B. C. 3, 17; Liv. 5, 3, 5; 6, 15, 11; 10, 9, 6.—
(ε).
Opposed to another time specified:
itaque tum eos exire jussit. Post autem e provincia litteras ad conlegium misit, se, etc.,
Cic. N. D. 2, 4, 11:
itaque ut tum carere rege, sic pulso Tarquinio nomen regis audire non poterat,
id. Rep. 2, 30, 53; id. Mil. 21, 55:
sicut legatorum antea, ita tum novorum colonorum caede imbutis armis,
Liv. 4, 31, 7; 39, 22, 10; 9, 36, 1; 2, 52, 7; 4, 2, 10; 4, 57, 11;
21, 17, 1: et tum sicca, prius celeberrima fontibus, Ide,
Ov. M. 2, 218; Verg. A. 11, 33; Nep. Arist. 2, 3; id. Ham. 11, 7.—
(ζ).
In the historians in applying general statements or truths to the state of affairs spoken of: communi enim fit vitio naturae ut invisis atque incognitis rebus... vehementius exterreamur;
ut tum accidit,
Caes. B. C. 2, 4; 3, 68; id. B. G. 7, 3; 2, 6; id. B. C. 1, 80:
foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt. Tum ita factum accepimus,
Liv. 1, 24, 4; 1, 32, 14; 21, 31, 12.—
(η).
Denoting coincidence or inner connection with an action before mentioned = a temporal clause (tum = cum hoc fieret), then, on that occasion:
quis tum non ingemuit?
Cic. Vatin. 13, 31:
ne tum quidem hominum venustatem et facetias perspicere potuisti? i. e. cum coronam auream imponebant,
id. Fl. 31, 76: apud imperitos tum illa dicta sunt;
nunc agendum est subtilius,
id. Fin. 4, 27, 74:
itaque tum Stajenus condemnatus est,
i. e. in that trial, id. Clu. 36, 101; id. Sen. 7, 22:
M. Porcius Cato qui, asper ingenio, tum lenem mitemque senatorem egit,
Liv. 45, 25; Val. Max. 8, 3, 3:
sed tum supplicia dis... decernuntur,
Tac. A. 3, 64; 3, 72:
Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri,
Ov. M. 14, 474.—
With the occasion referred to specified in the same clause: Manlius... ex petulanti scurra in discordiis civitatis ad eam columnam tum suffragiis populi pervenerat,
Cic. Clu. 13, 39:
emisti tum in naufragio hujus urbis... tum, inquam, emisti ut, etc.,
id. Prov. Cons. 4, 7.—Repeated by anaphora: et Capitolinis injecit sedibus ignes. Tum statua Nattae, tum simulacra deorum, Romulusque et Remus cum altrice belua vi fulminis icti conciderunt, Cic. Div. 2, 20, 45;
so repeated seven times,
id. Rep. 1, 40, 62.—
(θ).
Redundant, the time of the action being clear without it (esp. in Cic.):
atque hoc tum judicio facto... tamen Avitus Oppianicum reum statim non facit,
Cic. Clu. 20, 56:
itaque tum ille inopia et necessitate coactus ad Caepasios confugit,
id. ib. 20, 57; id. Brut. 23, 90; 39, 145; 43, 161; cf. id. Sull. 18, 51, where tum redundant occurs six times successively.—
2.
In oblique discourse, referring to the time of the speaker, = nunc in direct discourse:
quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore?
if they were not now so, Liv. 3, 62, 1:
(dixit Sempronius)... nec tum agrum plebi, sed sibi invidiam quaeri,
id. 4, 44, 9; 4, 57, 4:
moenia eos tum transcendere non Italiae modo, sed etiam urbis Romanae,
id. 21, 35, 9; 5, 21, 7 (in this use nunc is also freq.).—
3.
Referring to indefinite time.
(α).
Then, at such a time of the year, day, etc., at such a season:
tum denique tauros in gregem redigo (after Lyra rises),
Varr. R. R. 2, 5, 12; 1, 35 fin.; Col. 11, 2, 87.—
(β).
With the force of an indefinite temporal clause, at such a time, in such circumstances, i. e. when such a thing happens as has happened:
qui (porci) a partu decimo die habentur puri, ab eo appellantur sacres, quod tum ad sacrificium idonei habentur primum,
Varr. R. R. 2, 4, 16; 2, 7, 13:
deinde cibum sequitur somnus... quia plurima tum se corpora conturbant (i. e. cum cibum ceperunt),
Lucr. 4, 957; 3, 599; 4, 892; 4, 919;
4, 1030: quam regionem cum superavit animus... finem altius se efferendi facit. Tum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus... nullam in partem movetur,
Cic. Tusc. 1, 19, 43; 1, 31, 75; 3, 23, 55; 4, 24, 54; Tac. Dial. 7.—
(γ).
With the force of a conditional clause, then, in this instance, if so: immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis. Ph. Tum tu igitur, qua causa missus es ad portum, id expedi (i. e. si ita est), Plaut. Stich. 2, 2, 39; id. Most. 5, 1, 55; id. As. 1, 1, 93; 2, 2, 64; 3, 3, 36; id. Aul. 3, 6, 31; id. Capt. 3, 4, 108; 4, 2, 78: non potitus essem;
fuisset tum illos mi aegre aliquot dies,
Ter. Phorm. 1, 3, 7; id. Eun. 2, 2, 50; 5, 1, 23; id. Hec. 3, 5, 12:
ego C. Caesaris laudibus desim, quas, etc.? Tum hercule me confitear non judicium aliquod habuisse,
Cic. Planc. 39, 93: scribant aliquid Isocrateo more...;
tum illos existimabo non desperatione formidavisse genus hoc,
id. Or. 70, 235; id. Font. 21, 49 (17, 39); id. Tusc. 1, 35, 85; id. Fam. 9, 8, 2; Ov. H. 18 (19), 81: vellem tam ferax saeculum haberemus...;
tum ego te primus hortarer, etc.,
Plin. Ep. 4, 15, 8.—
4.
Referring to future time.
(α).
To a definite time before mentioned:
ut sit satius perdere Quam aut nunc manere tam diu, aut tum persequi,
i. e. after my future return, Ter. Ad. 2, 2, 27:
jam nunc mente prospicio quae tum studia hominum, qui concursus futuri sint,
Cic. Div. in Caecin. 13, 42; id. Verr. 1, 13, 37; 1, 10, 30; id. Prov. Cons. 7, 17; id. Marcell. 9, 30:
tum meae... Vocis accedet bona pars,
Hor. C. 4, 2, 45.—
(β).
With the force of a conditional clause (cf. 3. b, supra), then, in this instance, if so: specta, tum scies. Plaut. Bacch. 4, 9, 100; cf.:
quom videbis, tum scies,
id. ib. 1, 2, 37: tuom incendes genus;
Tum igitur aquae erit tibi cupido, etc.,
id. Trin. 3, 2, 50; id. Curc. 2, 3, 17:
confer sudantes, ructantes, refertos epulis... tum intelleges, etc.,
Cic. Tusc. 5, 34, 100; id. Planc. 18, 45; id. Phil. 2, 45, 115:
agedum, dictatorem creemus... Pulset tum mihi lictorem qui sciet, etc.,
Liv. 2, 29, 12; Cic. Phil. 10, 3, 6; id. Or. 23, 78; 71, 235; Liv. 4, 22, 11; 5, 16, 10; 9, 11, 4.—
B.
Referring to a time subsequent to a time mentioned, then, thereupon.
1.
Simple sequence in time.
(α).
Time proper (only of an immediate sequence;
otherwise deinde, postea, etc., are used): tum cum corde suo divum pater atque hominum rex Effatur, etc.,
Enn. Ann. 179:
dico ei quo pactod eam viderim erilem nostram filiam sustollere. Extimuit tum illa,
Plaut. Cist. 2, 3, 9; id. Bacch. 3, 3, 29; id. As. 4, 1, 58: tum ille egens forte adplicat Primum ad Chrysidis patrem se. Ter. And. 5, 4, 21; id. Eun. 3, 1, 17; Cato, R. R. 48 (49); 135 (136); so id. ib. 112 (113): equos quinto anno... amittere binos (dentes);
tum renascentes eis sexto anno impleri,
Varr. R. R. 2, 7, 2 sq.: collo [p. 1909] cari jussit hominem in aureo lecto, abacosque complures ornavit... Tum ad mensam eximia forma pueros jussit consistere, eosque, etc., Cic. Tusc. 5, 21, 61:
dixerat hoc ille, cum puer nuntiavit venire ad eum Laelium... Tum Scipio e cubiculo est egressus, etc.,
id. Rep. 1, 12, 18; id. Div. 2, 66, 135; id. Clu. 14, 40; id. Cat. 3, 5, 10; id. Ac. 2, 5, 13; id. Div. 1, 35, 77:
hostes suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more conclamaverunt ut, etc.,
Caes. B. G. 5, 26; cf. id. ib. 7, 64; 5, 43 fin.;
5, 48: adsurgentem ibi regem cuspide ad terram adfixit. Tum spolia caputque abscisum spiculo gerens... hostes fudit,
Liv. 4, 19, 5; 5, 21, 1; 1, 26, 9; 1, 18, 10; 1, 20, 1; 1, 22, 6; 1, 28, 4; 1, 28, 9; 2, 24, 4;
3, 8, 11, etc.: tum Caesar cum exercitu Thessaliam petit,
Vell. 2, 52, 1; Val. Max. 5, 1, 3; Curt. 4, 3, 7; Tac. A. 3, 28; 11, 35; id. H. 4, 84; Ov. M. 2, 122; 4, 80; 7, 121; 10, 481; 14, 386; Flor. 1, 13, 12; Gell. 1, 19, 5; 1, 23, 5.—
(β).
In partic., foll. by an abl. absol.:
tum, prope jam perculsis aliis tribunis, A. Verginius Caesoni capitis diem dicit,
Liv. 3, 11, 9; 8, 32, 1; 10, 29, 12:
tum omni spe perdita, Meherdates dolo ejus vincitur, traditurque victori,
Tac. A. 12, 15; 12, 16:
tum, ferro extracto, confestim exanimatus est,
Nep. Epam. 9, 4.—
(γ).
Implying a connection between two events, hence, under these circumstances, accordingly, thereupon:
at pater omnipotens ira tum percitus acri... Phaethonta... Deturbavit in terram,
Lucr. 5, 399:
madefactum iri Graeciam sanguine... tum neque te ipsum non esse commotum, Marcumque Varronem et M. Catonem... vehementer esse perterritos,
Cic. Div. 1, 32, 68; cf. id. ib. 1, 34, 76; Caes. B. G. 4, 25; cf. id. ib. 5, 49; 5, 51;
7, 59: quippe quibus nec domi spes prolis, nec cum finitimis conubia essent. Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit,
Liv. 1, 9, 2; 3, 26, 1; 3, 31, 7; 4, 45, 7.—
2.
Enumeration of a series of events; the co-ordinate clauses introduced by tum... tum, or primum (primo)... deinde... tum, etc.
(α).
Succession of time proper:
ducem Hannibali unum e concilio datum (a Jove), tum ei ducem illum praecepisse ne respiceret, illum autem respexisse, tum visam beluam vastam, etc.,
Cic. Div. 1, 24, 49; 1, 27, 57; 2, 28, 58 sq.:
primo... deinde... tum... tum,
id. Fin. 1, 16, 50; 5, 23, 65; id. Tusc. 5, 2, 5:
primum... deinde... tum... postremo,
id. N. D. 2, 1, 3; 3, 3, 6: primum colonos inde Romanos expulit: inde in Latinam viam transgressus, etc., inde Lavinium recepit; tum deinceps Corbionem, Vitelliam;
postremum, etc.,
Liv. 2, 39, 4:
primi consules sub jugum missi, tum ut quisque gradu proximus erat, tum deinceps singulae legiones,
id. 9, 6, 1:
primo... deinde... tum... tum,
id. 21, 22, 8; id. praef. 9; 3, 28, 8: 5, 39, 7;
23, 23, 6: deinde... deinde... Tum... post quas, etc.,
Curt. 3, 3, 24: primum... deinde... deinde... tum... postea, Masur. Gabin. ap. Gell. 5, 13, 5; Gai. Inst. 4, 60.—
(β).
So in partic.: tum (also hic, et;
not deinde or postea), to denote the succession of speakers in dialogue: immo duas dabo, inquit adulescens... Tum senex ille: Si vis, inquit, quattuor sane dato,
Plaut. Stich. 4, 1, 46 dub.:
tum Piso... inquit, etc. Tum Quintus... inquit, etc. Hic ego... inquam, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Piso... inquit, etc. Et ille ridens... inquit, etc. Tum Piso exorsus est, etc.,
Cic. Fin. 5, 1, 2 sqq.:
tum Atticus... inquit, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Brutus, etc. Tum ille, etc. Tum Atticus, etc. Tum Pomponius... inquit, etc.,
id. Brut. 3, 11 sqq., and through the whole treatise; cf. id. Ac. 1, 2, 4; 1, 3, 9; 1, 4, 13; 1, 12, 43 and 44; 2, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 15 sqq.; id. Rep. 1, 13, 19 sqq.; Liv. 7, 10, 2 sqq.; 23, 12, 8; Tac. Dial. 3; 15; 25; 42; Gell. 3, 1, 11 sqq.; 18, 1, 9 sqq.; Ov. M. 14, 594.—
(γ).
Transf., of sequence or succession of thought, passing into mere co-ordination (v. C. 2. b, g), then... again... furthermore:
qui mi in cursu obstiterit, faxo vitae is obstiterit suae. Prius edico ne quis, etc. Tum pistores scrofipasci qui, etc. Tum piscatores.... Tum lanii autem qui, etc.,
Plaut. Capt. 4, 2, 28; 4, 2, 34; 4, 2, 39: (res familiaris) primum bene parta sit, tum quam plurimis se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, diligentia, etc., Cic. Off. 1, 26, 92; id. Ac. 2, 47, 146; id. Tusc. 1, 28, 68 sq.; 5, 40, 117; id. Ac. 2, 10, 30; id. de Or. 1, 42, 190; id. Cat. 4, 3, 5; id. Agr. 1, 2, 5; id. Clu. 2, 6; Liv. 3, 26, 11.—
C.
Hence, as co-ordinating conjunction, introducing an additional assertion, or thought.
1.
Alone, = praeterea, and then, besides, also, moreover, on the other hand (freq. in ante-class. style and in Cic.;
rare in Livy and post-Aug. prose): argenti aurique advexit multum, lanam purpuramque multam... tum Babylonica peristromata, etc.,
Plaut. Stich. 2, 3, 54; id. Rud. 2, 4, 10; id. Bacch. 4, 3, 71; 4, 8, 17; id. Ps. 3, 2, 78; id. Aul. 1, 2, 6; 1, 3, 16; id. Men. 5, 5, 41; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 15; 4, 2, 3; Ter. And. 1, 5, 27; 1, 2, 21; 2, 3, 7; id. Eun. prol. 4; 5, 6, 15; id. Heaut. 2, 1, 16; Lucr. 4, 680; cf. id. 1, 494; 4, 1152:
magnum ingenium L. Luculli, magnumque optimarum artium studium, tum omnis ab eo percepta doctrina... caruit omnino rebus urbanis,
Cic. Ac. 2, 1, 1; 2, 14, 43; id. Div. 1, 24, 50; 1, 42, 94; id. de Or. 1, 46, 201; id. Off. 1, 6, 19; id. Fin. 1, 6, 21; 2, 16, 53; id. Leg. 1, 5, 17; 1, 9, 26; id. Rab. Post. 14, 40; id. Phil. 13, 12, 26:
altera ex parte Bellovaci instabant, alteram Camulogenus tenebat: tum legiones a praesidio interclusas maximum flumen distinebat,
Caes. B. G. 7, 59; id. B. C. 3, 49: naves convenerunt duae Punicae quinqueremes;
duae ab Heraclea triremes... tum quinque Rhodiae quadriremes,
Liv. 42, 56, 6; 1, 40, 4; Sen. Vit. Beat. 3, 4; Just. 5, 10, 3.—Sometimes connecting two terms of the same clause, with the force of cum... tum (v. infra, 3. d.):
quot me censes homines jam deverberasse, hospites tum civis?
Ter. Phorm. 2, 2, 14:
faciendum est igitur nobis ut... veteranorum, tum legionis Martiae quartaeque consensus... confirmetur,
Cic. Phil. 3, 3, 7; Liv. 28, 43, 1 (in co-ordination often with etiam, autem, and sometimes with praeterea and porro; v. III. infra).—
2.
Tum as correlative of a preceding tum.
(α).
With an added assertion or thought: ita est haec hominum natio: voluptarii atque potatores, Tum sycophantae... plurimi In urbe habitant;
tum meretrices mulieres Nusquam perhibentur blandiores gentium,
Plaut. Men. 2, 1, 35; id. Ep. 2, 2, 28; id. Mil. 3, 1, 100; 3, 1, 102.—
(β).
Tum... tum = nunc... nunc (modo... modo), sometimes... sometimes, now... now, at one time... at another (freq. in Cic., not in Caes., rare in Liv., and very rare in postAug. writers):
tum huc, tum illuc inretitos impedit piscis,
Plaut. Truc. 1, 1, 17:
tum hoc mihi probabilius, tum illud videtur,
Cic. Ac. 2, 43, 134:
mihi... tum hoc tum illud probabilius videtur,
id. Off. 3, 7, 33; so id. Am. 4, 13; id. Sen. 13, 45; id. Top. 7, 31; id. N. D. 2, 19, 49:
(alvus) tum restringitur, tum relaxatur,
id. ib. 2, 54, 136; id. Rep. 3, 13 (14), 23; id. Leg. 2, 7, 16; id. Or. 63, 212; id. Sen. 3, 7; id. Inv. 1, 37, 66:
dictator tum appellare tum adhortari milites,
Liv. 8, 39, 4; Suet. Ner. 1; Gell. 1, 11, 15.—Tum may be repeated several times:
plerique propter voluptatem tum in morbos graves, tum in damna, tum in dedecora incurrunt,
Cic. Fin. 1, 14, 47; 3, 7, 26;
so three times,
id. N. D. 1, 12, 29; 1, 14, 37; 1, 15, 39; id. Inv. 1, 52, 98; id. Or. 3, 45, 177; id. Off. 1, 7, 22; id. Leg. 2, 17, 43; id. Top. 25, 96;
four times,
id. N. D. 1, 43, 120; 2, 20, 52; 2, 39, 101; id. Verr. 2, 4, 34, § 75;
five times,
id. N. D. 2, 5, 14; id. Inv. 1, 13, 17; 1, 41, 76; id. Verr. 2, 5, 36, § 94;
six times,
id. ib. 1, 53, 120;
seven times,
Quint. 9, 4, 133;
nine times,
Cic. N. D. 2, 50, 51.—And in chronological order (to be distinguished from the instances B. 2. a and g):
Atheniensium (rem publicam constituerunt) tum Theseus, tum Draco, tum Solo, tum Clisthenes, tum multi alii,
at different times, successively, Cic. Rep. 2, 1, 2.—
(γ).
Preceded or followed by other co-ordinate words (alias, modo, aliquando, aut... aut, nunc... nunc):
ex quo intellegitur qualis ille sit quem tum moderatum, alias modestum, tum temperantem, alias constantem continentemque dicimus,
Cic. Tusc. 4, 16, 36:
tum... tum... aliquando,
id. Div. 2, 2, 6:
tum... tum... aut... aut,
id. Or. 61, 204:
modo... tum autem,
id. N. D. 2, 40, 142:
nunc... nunc... tum... tum,
Flor. 1, 17, 5.—
(δ).
Tum... tum = et... et, both... and, not only... but also, partly... partly, without regard to time, the second term being frequently strengthened by etiam (mostly post-Aug.):
Milo Compsam oppugnans, ictusque lapide tum Clodio, tum patriae, quam armis petebat, poenas dedit,
Vell. 2, 68, 3:
Muciam et Fulviam, tum a patre, tum a viro utramque inclitam,
Val. Max. 9, 1, 8:
Caesar Pompejo tum proprias, tum etiam filiae lacrimas reddidit,
id. 5, 1, 10; Quint. 7, 3, 18; Sen. Q. N. 4, 2, 28; id. Clem. 1, 19, 2; Front. Aquaed. 1; Tac. A. 12, 33; Suet. Tit. 3; Nep. praef. 8;
and with etiam,
Val. Max. 2, 2, 8; 5, 9, 1; 7, 6 prooem.; Nep. Them. 2, 3.—
3.
As correlative with a preceding cum, introducing particular after a universal or a stronger or more important assertion after a weaker or less important.
a.
Connecting complete sentences with different predicates, cum... tum = as... so, while... (tum being not translated; ante-class. cum always with indic.; class. with subj. or indic.):
quom antehac te amavi, et mihi amicam esse crevi... tum id mihi hodie aperuisti,
Plaut. Cist. 1, 1, 2; id. Truc. 4, 1, 6:
quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia Bona dicere,
Ter. And. 1, 1, 69; id. Phorm. 1, 4, 10:
quae cum res tota ficta sit pueriliter, tum ne efficit quidem quod vult,
Cic. Fin. 1, 6, 19; id. Tusc. 5, 39, 13; id. Fam. 13, 16, 1; and so with subj., id. N. D. 1, 1, 1; id. Off. 3, 2, 5; id. Lael. 7, 23; id. Brut. 39, 145; 11, 250:
cum omnium rerum simulatio est vitiosa, tum amicitiae repugnat maxime,
id. Lael. 25, 91; id. Div. 2, 27, 58; and so with indic., id. Planc. 33, 80; id. Tull. 4, 8; id. Div. in Caecil. 20, 65; id. Sest. 1, 2; id. Fam. 16, 4, 4:
haec cum merito ejus fieri intellegebat, tum magni interesse arbitrabatur, etc.,
Caes. B. G. 5, 4; 3, 16; id. B. C. 1, 58; Liv. 3, 34, 1; 4, 53, 4.—
b.
Clauses with the same predicate, which is placed after the first clause (always with indic.):
nam mihi, cum multa eximie divineque videntur Athenae tuae peperisse, tum nihil melius illis mysteriis quibus, etc.,
Cic. Leg. 2, 14, 36; id. Tusc. 4, 18, 42; id. Phil. 2, 5, 12; Liv. 4, 46, 10; 6, 38, 10.—
c.
Clauses with a common predicate placed before both co-ordinate terms, cum... tum = not only, but also; as... so especially:
visa est Arcesilae cum vera sententia, tum honesta et digna sapiente,
Cic. Ac. 2, 24, 77; id. Fin. 1, 16, 51; 2, 35, 119; 3, 1, 3:
movit patres conscriptos cum causa tum auctor,
Liv. 9, 10, 1; 4, 57, 2; Suet. Ner. 46 init. —
d.
With a common predicate after both co-ordinate terms:
quom virum tum uxorem, di vos perdant,
Plaut. Men. 4, 2, 103:
luxuria cum omni aetati turpis tum senectuti foedissima est,
Cic. Off. 1, 34, 123; id. Clu. 59, 161; id. Verr. 2, 1, 34, § 86; id. N. D. 1, 21, 57; id. Deiot. 9, 26; id. Clu. 16, 46:
concitatos animos flecti quam frangi putabat cum tutius tum facilius esse,
Liv. 2, 23, 15; 6, 9, 8; 1, 57, 1; 10, 26, 13; Tac. Dial. 5.—With tum several times repeated:
quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus, tum aequitati magistratuum, tum judiciis vestris commendatum putavit,
Cic. Verr. 2, 1, 58, § 151; cf. esp. id. Planc. 40, 95. —
e.
Tum, in this construction, is freq. strengthened,
(α).
By vero:
cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni, etc.,
in particular, Cic. Clu. 58, 159; id. Mur. 27, 55; id. Phil. 3, 5, 12; 7, 3, 9; cf. id. Or. 1, 23, 106; 3, 16, 60; Liv. 34, 39, 9; Quint. 12, 1, 25.—
(β).
By maxime, above all, most of all, especially, chiefly:
cum omnibus in rebus temeritas in adsentando turpis est, tum in eo loco maxime in quo ju dicandum est quantum, etc.,
Cic. Div. 1, 4, 7; id. Tusc. 4, 1, 1; 5, 12, 36; id. Rosc. Am. 25, 69:
cum infamia atque indignitas rei impediebat, tum maxime quod, etc.,
Caes. B. G. 7, 56; Sall. J. 43, 5; Liv. 1, 8, 2; Suet. Claud. 30; Quint. 6, 1, 29.—
(γ).
By praecipue, especially, chiefly, above all:
cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae,
Cic. Verr. 2, 2, 1, § 2; id. Fam. 13, 11, 3:
fortuna quae plurimum potest cum in reliquis rebus, tum praecipue in bello,
Caes. B. C. 3, 68; Liv. 22, 43, 11; 1, 40, 3; Quint. 1, 1, 29; 1, 10, 13; 5, 10, 106; Plin. Ep. 4, 3, 2.—
(δ).
By inprimis, chiefly, principally:
cum multa non probo, tum illud inprimis quod, etc.,
Cic. Fin. 1, 6, 18; id. Fam. 12, 22, 3.—
(ε).
By cumprimis, chiefly, principally: quapropter bene cum superis de rebus habenda Nobis est ratio... tum cumprimis Unde anima atque animi constet [p. 1910] natura videndum, Lucr. 1, 131.—
(ζ).
By certe, especially, at least, assuredly:
at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis,
Cic. Fin. 4, 5, 13; id. Fam. 7, 4; cf. Quint. 2, 1, 10.—
(η).
By nimirum, assuredly, undoubtedly:
cum plurimas... commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus quod, etc.,
Cic. Am. 7, 23. —
(θ).
By etiam, besides, as well:
cum omnes omnibus ex terris homines improbos audacesque collegerat, tum etiam multos fortes viros et bonos... tenebat,
Cic. Cael. 6, 14; id. Ac. 2, 10, 31; id. Tusc. 1, 1, 2:
quos tu cum memoriter, tum etiam erga nos amice et benevole collegisti,
id. Fin. 1, 10, 34; id. Verr. 2, 3, 23, § 56:
cum sua virtute, tum etiam alienis vitiis,
id. Leg. 23, 67; id. Fin. 2, 12, 38; id. N. D. 2, 37, 95; id. de Or. 3, 60, 225; Liv. 1, 21, 2; 7, 23, 6; 7, 32, 10; Val. Max. 7, 2, 3; 3, 2, 10; 9, 6, 3; Quint. 9, 1, 20; 9, 4, 143.—
(ι).
By quoque, also, besides, as well:
cum potestas major, tum vir quoque potestati par hostes trans Anienem submovere,
Liv. 4, 17, 11; 1, 22, 2; cf. Quint. 12, 10, 72.—
(κ).
By et, also, besides, too:
cujus mortem cum luctus civitatis, tum et dictaturae undecim insignem fecere,
Just. 19, 1, 7.—
(λ).
By praeterea, moreover, besides:
dicimus C. Verrem cum multa libidinose fecerit, tum praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia abstulisse,
Cic. Verr. 1, 18, 56.
II.
Tum as correlative of dependent clauses (freq. in ante - class. writings and Cic., rare in post-Aug. writings).
A.
With temporal clauses, introduced by cum, = at the time when, at a time when.
1.
Referring to definite past time.
a.
Tum as antecedent of cum:
jam tum cum primum jussit me ad se arcessier, Roget quis, Quid tibi cum illa?
Ter. Eun. 3, 3, 4; id. Heaut. 2, 3, 21:
qui (Hercules) tum dolore frangebatur cum immortalitatem ipsa morte quaerebat,
Cic. Tusc. 2, 8, 20:
bene apud majores nostros senatus tum cum florebat imperium decrevit ut, etc.,
id. Div. 1, 41, 91; id. Phil. 2, 44, 114; id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 2, 66, § 160; id. Clu. 33, 89; id. Verr. 1, 2, 5; id. Brut. 2, 7; 23, 89; id. Off. 3, 27, 100; id. Agr. 2, 24, 64; id. Phil. 2, 39, 100; 3, 4, 11:
tum mittendos legatos fuisse cum Perseus Graecas urbes obsideret,
Liv. 45, 3, 7:
tum cum Vipereos sparsi... dentes,
Ov. M. 4, 572; id. H. 3, 23; Val. Max. 6, 1, 12.—After pluperf.:
nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant scimus Romae solutione impedita fidem concidisse,
Cic. Imp. Pomp. 7, 19; Val. Max. 3, 6, 1; 2, 8, 15 fin. —Tum inserted in the temporal clause:
cum Davo egomet vidi jurgantem ancillam... quom ibi me adesse neuter tum praesenserat,
Ter. And. 5, 1, 20.—
b.
Tum, introducing the apodosis of the temporal clause (generally not transl. in Engl.).
(α).
Of coincident events, cum... tum = while: quom genui tum morituros scivi, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. Rel. v. 361 Vahl.); Ter. Phorm. 3, 2, 18:
cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,
Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Agr. 2, 11, 26; id. Cael. 26, 63; id. Phil. 3, 5, 13:
cum pavida mulier nullam opem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, etc.,
Liv. 1, 58, 3; 5, 11, 4. —
(β).
Tum = deinde, usu. after a pluperf.:
id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum Nolam Samnitium castra cepit,
Cic. Div. 1, 33, 72; id. Brut. 92, 319; id. Ac. 2, 3, 9; 2, 3, 15; id. Fin. 1, 8, 26; id. Tusc. 4, 20, 45; id. Div. 1, 25, 53; 2, 2, 7; id. Rep. 2, 25, 47; Liv. 21, 11, 8; cf. id. 1, 26, 7; 23, 22, 4.—Inserted in the apodosis:
cum jam humanae opes egestae a Veis essent, amoliri tum deum dona,
Liv. 5, 22, 3.—
2.
Referring to definite present time:
quem esse negas, eundem esse dicis. Cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit, dicis esse,
Cic. Tusc. 1, 6, 12.—
3.
Referring to indefinite time.
a.
As antecedent of the clause, = at the time when, at a time when, whenever: hominum inmortalis est infamia;
etiam tum vivit quom esse credas mortuam,
Plaut. Pers. 3, 1, 28; id. As. 1, 3, 55; id. Merc. 3, 2, 7; Cato, R. R. 31:
nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt,
Lucr. 3, 919; 4, 444; 4, 455;
4, 1166: omnis praedictio mali tum probatur cum ad praedictionem cautio adjungitur,
Cic. Div. 2, 25, 54; id. Fin. 2, 32, 104; id. N. D. 2, 3, 9: tum cum sine pondere suci Mobilibus ventis arida facta volant, Ov. H. 5, 109; Cic. Ac. 1, 12, 44; 2, 27, 88; id. Fin. 4, 8, 20; id. Tusc. 3, 9, 20; 5, 26, 73; id. N. D. 1, 4, 9; id. Off. 1, 27, 93.—Tum maxime... cum plurimum = eo magis quo magis:
eam (partem animi) tum maxime vigere cum plurimum absit a corpore,
Cic. Div. 1, 32, 70; so, cum maxime... tum maxime; v. b. a foll.—
b.
Tum introducing the apodosis.
(α).
As coincident:
quom amamus, tum perimus,
Plaut. Truc. 1, 2, 94:
ulmus, cum folia cadunt, tum iterum tempestiva est,
Cato, R. R. 17; so id. ib. 155 (156):
cum ea quae quasi involuta fuerunt, aperti sunt, tum inventa dicuntur,
Cic. Ac. 2, 8, 26; id. Fin. 5, 10, 29; 1, 17, 57; id. N. D. 2, 52, 129; 1, 19, 49; id. Imp. Pomp. 6, 15.—Cum maxime... tum maxime = quo magis eo magis:
nam quom pugnabant maxume, ego tum fugiebam maxume,
Plaut. Am. 1, 1, 45:
quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxume Meditari secum oportet, etc.,
Cic. Tusc. 3, 14, 30 poet. —
(β).
As subsequent:
ad legionem quom itum, adminiculum eis danunt tum jam aliquem cognatum suum,
Plaut. Most. 1, 2, 47:
eo cum accessit ratio argumentique conclusio... tum et perceptio eorum omnium apparet,
Cic. Ac. 2, 10, 30; 2, 41, 128; id. Fin. 5, 9, 24; 1, 20, 69; 5, 15, 41; id. Tusc. 1, 4, 8; 1, 24, 58; 3, 2, 3; id. N. D. 2, 48, 123; id. Div. 2, 19, 44.—
4.
Referring to future time.
(α).
Tum as antecedent of cum:
quom mi haec dicentur dicta, tum tu, furcifer, quasi mus in medio pariete vorsabere,
Plaut. Cas. 1, 51; id. Bacch. 3, 4, 20:
non committam ut tum haec res judicetur cum haec frequentia Roma discesserit,
Cic. Verr. 1, 18, 54; id. Agr. 2, 17, 44; 2, 25, 67; id. Fin. 4, 22, 62; id. Tusc. 1, 20, 46; Liv. 23, 13, 4; 41, 10, 7; Ov. M. 2, 651; id. H. 15, 293; Nep. Them. 6, 5.—
(β).
Tum introducing the apodosis:
quom videbis, tum scies,
Plaut. Bacch. 1, 2, 37; 4, 6, 30:
de quo cum perpauca dixero, tum ad jus civile veniam,
Cic. Leg. 1, 12, 34; id. Clu. 2, 6; 4, 9; Liv. 3, 56, 10.—
B.
With temporal clause, introduced by ubi.
1.
Tum as antecedent of the clause (very rare):
vitem novellam resecare tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33:
tum tu igitur demum id adulescenti aurum dabis, ubi erit locata virgo in matrimonium?
Plaut. Trin. 3, 3, 52.—
2.
Tum introducing the apodosis.
(α).
Referring to definite past time (tum always = deinde):
ubi eorum dolorem majorem quam ceterorum cognovi, tum meum animum in illos, tum mei consilii causam proposui, tum eos hortatus sum, etc.,
Cic. Verr. 2, 4, 63, § 140; Sall. J. 94, 3:
ubi illuxit, et Romanis Punica et Gallica arma cognita, tum dubitationem exemere,
Liv. 25, 10, 5; 1, 9, 10; 4, 57, 3; 9, 43, 16; 21, 25, 12; 23, 11, 4.—
(β).
Referring to indefinite time:
post ubi tempust promissa jam perfici, Tum coacti necessario se aperiunt,
Ter. And. 4, 1, 8: Cato, R. R. 3 init.; 17:
ubi jam morbi se flexit causa... Tum quasi vaccillans primum consurgit,
Lucr. 3, 503; 6, 129; 6, 526.—
(γ).
Referring to future time:
otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo,
Plaut. Rud. 2, 4, 13; id. Stich. 4, 2, 14:
ubi tu voles, Ubi tempus erit, sat habet si tum recipitur,
Ter. Eun. 3, 2, 32; Plaut. Truc. 4, 4, 18; id. Bacch. 4, 3, 72; id. Pers. 4, 7, 19; id. Cas. 3, 2, 27:
ut ubi id interrogando argumentis firmavero, tum testes ad crimen accommodem,
Cic. Verr. 1, 18, 55:
ubi haerere jam aciem videris, tum terrorem equestrem infer,
Liv. 6, 12, 10; 22, 55, 8.—
C.
With a temporal clause introduced by postquam.
1.
Tum as antecedent of the clause (very rare):
Flaminius qui ne quieto quidem hoste ipse quieturus erat, tum vero postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri vidit, suum id dedecus ratus, etc.,
Liv. 22, 3, 7; Val. Max. 3, 8, 1 (v. infra, III. A. 2. a. b).—
2.
Tum introducing the apodosis (always = deinde).
(α).
Referring to definite past time:
posteaquam e portu piratae exierunt, tum coeperunt quaerere homines, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 38, § 100; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40 (al. tunc):
postquam satis virium collectum videbat, tum ex suis unum sciscitatum Romam ad patrem misit,
Liv. 1, 54, 5; 3, 66, 5; 6, 13, 4; 22, 48, 4; 25, 10, 6; Gell. 5, 3, 6.—
(β).
Referring to indefinite time: postquam vero commoditas quaedam... dicendi copiam consecuta est, tum ingenio freta malitia pervertere urbes adsuevit, Cic. Inv. 1, 2, 3.—
D.
With a temporal clause introduced by ut.
1.
Tum as antecedent of the clause (very rare):
tum vero ingentem gemitum dat Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici... conspexit,
Verg. A. 1, 485; cf. id. ib. 12, 218.—
2.
Tum introducing the apodosis.
(α).
Of definite past time:
nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi, puto, prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46:
sed ut intellectum est quantam vim haberet accurata... oratio, tum etiam magistri dicendi multi subito exstiterunt,
Cic. Brut. 8, 30; id. Phil. 9, 4, 9; Liv. 24, 44, 10; id. 21, 54, 9; 23, 34, 6.—
(β).
Referring to future time:
neque ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. de Or. 2, 34, 146:
traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum, si eam Romanus rite emisisset, victoriam de Vejentibus dari (= si quando),
Liv. 5, 15, 11 Weissenb. ad loc.—
E.
With a temporal clause introduced by quando.
1.
Tum as antecedent of the clause.
(α).
Of definite past time:
auctoritatem senatus exstare sentio, tum, quando Alexandro mortuo, legatos Tyrum misimus,
Cic. Agr. 2, 16, 41.—
(β).
Of future time:
at scire tum memento quando id quod voles habebis,
Plaut. Capt. 2, 1, 41; id. Mil. 3, 1, 213; id. Most. 3, 1, 136; id. Men. 5, 7, 57:
utinam tum essem natus quando Romani dona accipere coepissent,
Cic. Off. 2, 21, 75.—
2.
Tum introducing the apodosis.
(α).
Of indefinite time (quando = whenever):
quando esurio tum crepant (intestina),
Plaut. Men. 5, 5, 27; id. Truc. 1, 1, 15; id. Ps. 4, 7, 85:
quando mulier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat reciperare dicebatur,
Gell. 17, 6, 6; 7 (6), 14, 4.—
(β).
Of future time:
at tu, quando habebis, tum dato,
Plaut. Men. 3, 3, 23:
quando ab eadem parte sol eodemque tempore iterum defecerit, tum signis omnibus ad principium revocatis, expletum annum habeto,
Cic. Rep. 6, 22, 24:
quando mihi usus venerit, tum quaeram ex te atque discam,
Gell. 6 (7), 17, 4.—
F.
In the apodosis after simul ac:
an simul ac nubes successere, ipse in eas tum Descendit (Juppiter), prope ut hinc teli determinet ictus?
Lucr. 6, 402.—
G.
With a temporal clause introduced by dum.
1.
Tum as antecedent:
sanctius visum est nomen Augusti, ut scilicet jam tum dum colit terras, ipso numine ac titulo consecretur,
Flor. 2, 33, 66 (4, 12, 66).—
2.
Tum introducing the apodosis:
dum habeat, tum amet,
Plaut. Truc. 2, 1, 23:
dum se glomerant... tum pondere turris Procubuit,
Verg. A. 9, 540.—
H.
As antecedent of quamdiu:
qui cum tibi amicus non modo tum fuerit quamdiu tecum in provincia fuerit, verum etiam nunc sit cum, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 24, § 58.—
K.
Denoting a logical consequence after quando and cum:
quando ergo erga te benignus fui... tum te mihi benigne itidem addecet... referre gratiam,
Plaut. Rud. 5, 3, 35:
cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum... substituere coepit cives Romanos,
Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72.—
L.
After relative clauses denoting time: qua tempestate Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, Ego tum gravida expletis jam fere ad pariendum mensibus, Poet. ap. Cic. de Or. 3, 58, 219 (Trag. Rel. p. 246 Rib.).—
M.
With conditional clauses.
1.
With a conditional clause introduced by si, sin, ni (not nisi).
(α).
Tum as antecedent of clause:
tum pol ego interii, homo si ille abiit,
Plaut. Ps. 4, 1, 6; id. Men. 2, 2, 71; Ter. Heaut. 4, 3, 40:
si tenuis causa est, tum etiam argumentandi tenue filum,
Cic. Or. 36, 124; id. Rep. 1, 40, 62; 2, 9, 15; id. Fin. 1, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 13; id. Verr. 2, 3, 47, § 112:
tum vero ego nequiquam Capitolium servaverim si civem in servitutem duci videam,
Liv. 6, 14, 4; 3, 9, 11; 6, 14, 4; 7, 34, 14; Cato ap. Plin. 29, 1, 7, § 14; Gell. 2, 12, 1 sq.; 4, 13, 1; 14, 2, 21.—
(β).
Tum introducing the apodosis:
si triduum hoc hic erimus, tum arbores in te cadent,
Plaut. Men. 2, 3, 30; id. Rud. 5, 2, 59; 3, 4, 49; id. As. 1, 3, 89; id. Rud. 1, 3, 13; id. Ps. 4, 1, 1; 4, 1, 48 (39); Ter. Eun. 2, 3, 64; 3, 1, 17; id. Phorm. 1, 3, 19; Cato, R. R. 26; cf. id. ib. 27:
quod si, ut spero, cepero, tum vero litteras publice mittam,
Cic. Fam. 2, 10, 3; id. Div. 1, 44, 100; cf. id. Ac. 2, 10, 32; id. Fin. 2, 4, 79; id. N. D. 3, 36, 87; id. Rep. 1, 43, 66: id. [p. 1911] Rosc. Am. 49, 142:
si dimicandum erit, tum tu in novissimos te recipito,
Liv. 7, 40, 13; 8, 10, 12; Hor. S. 1, 2, 97; Ov. M. 7, 32.—
Esp., denoting the consequences of perjury in ancient formulas of oaths: si ego injuste illos homines dedier mihi exposco, tum patriae compotem me numquam siris esse,
Liv. 1, 32, 7; 1, 24, 8; 22, 53, 11; hence, quid si falles? Me. Tum Mercurius Sosiae iratus siet, Plaut. Am. 1, 1, 239; 3, 2, 52; id. Aul. 4, 10, 50; cf. also Liv. 3, 64, 10.—
2.
With a condition contrary to fact.
(α).
Tum, antecedent of clause:
tum esset ostentum, si anguem vectis circumplicavisset,
Cic. Div. 2, 28, 62; id. Verr. 2, 2, 68, § 164:
tum id audirem si tibi soli viveres,
id. Marcell. 8, 25; id. Fin. 4, 13, 33; id. Div. 2, 35, 73.—
(β).
Tum introducing the apodosis:
si quidem me amaret, tum istuc prodesset,
Ter. Eun. 3, 1, 56:
quodsi omnia nobis quae ad victum pertinent. suppeditarentur, tum optimo quisque ingenio, totum se in cognitione et scientia collocaret,
Cic. Off. 1, 44, 158. —
N.
After an abl. absol.
1.
With perfect participles (= postquam or cum... tum), mostly with denique, vero, demum.
(α).
Referring to definite past time:
ut morte ejus nuntiata tum denique bellum confectum arbitraretur,
Cic. Mur. 16, 34:
sed confecto proelio tum vero cerneres quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae,
Sall. C. 61, 1:
ita rebus divinis peractis tum de bello deque republica dictator rettulit,
Liv. 22, 11, 1; 2, 29, 1; 2, 29, 3; 3, 56, 1; 5, 50, 8; Plin. 11, 20, 22, § 68.—
(β).
Referring to indefinite time:
hisce omnibus rebus consideratis, tum denique id quod primum est dicendum, postremum soleo cogitare, quo utar exordio,
Cic. Or. 2, 77, 315.—
(γ).
Referring to future time (the abl. absol. = a fut. perf.):
ita prope XL. diebus interpositis tum denique se responsuros esse arbitrantur,
Cic. Verr. 1, 10, 31; 1, 18, 54; id. Fin. 4, 13, 32; id. Scaur. Fragm. 10, 22.—
2.
With pres. participles (post-class.):
tacentibus cunctis, tum ipse (dixit), etc.,
Just. 12, 15, 6.
III.
Particular connections.
A.
With other particles of time.
1.
Jam tum, already at that time, i. e. earlier than might be anticipated:
jam tum erat suspitio Dolo malo haec fieri,
Ter. Eun. 3, 3, 8; cf. id. ib. 4, 4, 58; id. Phorm. 5, 8, 34:
quippe etenim jam tum divom mortalia saecla Egregias animo facies vigilante videbant,
Lucr. 5, 1169; 5, 1037:
ut mihi jam tum divinasse ille (Romulus) videatur hanc urbem sedem aliquando summo esse imperio praebituram,
Cic. Rep. 2, 5, 10; 2, 7, 12; id. Div. 2, 57, 118; id. Tusc. 4, 2, 4:
jam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt,
Liv. 1, 5, 1; 1, 7, 16; 1, 41, 7; 10, 21, 14;
24, 49, 1: ut jam tum qualis futurus esset ostenderet,
Suet. Dom. 1; Curt. 4, 6, 29.—
2.
Tum demum and tum denique, then only, then at length, then at last, not till then, i. e. later than might be expected, implying delayed action.
a.
Tum demum.
(α).
In gen.:
adversisque in rebus noscere qui sit. Nam verae voces tum demum pectore ab imo Eiciuntur,
Lucr. 3, 58:
tum demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat proponit,
Caes. B. G. 1, 17; 5, 33; Sall. J. 46, 1:
nec ante in campum degressi sunt quam, etc. Tum demum castra Etruscorum pro moenibus Fidenarum posita,
Liv. 4, 17, 12; 45, 12, 6; 2, 20, 11; 5, 39, 2; 23, 19, 15 et saep.; Val. Max. 1, 6, 10; 1, 7, 4; Curt. 3, 12, 12; Tac. A. 3, 18; 3, 47.—
(β).
In partic., referring to clauses introduced by cum, ubi, si, or abl. absol. (v. II. A. B. L. M.), denoting absolute restriction to the terms of the clause:
imo etiam ubi expolivero, magis hoc tum demum dices,
Plaut. Poen. 1, 1, 60:
tum demum mihi procax Academia videbitur si aut consenserint omnes, aut, etc.,
Cic. N. D. 1, 6, 13:
cum is Casilini eo die mansurum dixisset, tum demum cognitus est error,
Liv. 22, 13, 8; Vell. 2, 115, 4; Val. Max. 3, 8, 1 fin.; 7, 2, 4; Curt. 3, 11, 6; Plin. Ep. 8, 20, 7.—
(γ).
Sometimes = nunc demum (anteclass.): victus es, Chaline. St. Tum nos demum vivere. Olympio. Gaudeo, Plaut. Cas. 2, 6, 65.—
b.
Tum denique.
(α).
In gen.:
tum denique tauros in gregem redigo,
Varr. R. R. 2, 5:
injecta glaeba tumulus is (locus) ubi humatus est vocatur, ac tum denique multa religiosa jura complectitur,
Cic. Leg. 2, 22, 57; id. Fin. 3, 22, 76; id. Tusc. 3, 26, 61: nequiquam temptati ut tum denique desisterent impediendo bello, Liv. 4, 55, 5; Ov. M. 4, 519; 7, 857; 10, 664.—
(β).
Referring to clauses with cum, etc. (v. II. A. B. L. M.):
tum denique homines nostra intellegimus bona quom quae in potestate habuimus ea amisimus,
Plaut. Capt. 1, 2, 33:
quo cum venerimus, tum denique vivemus,
Cic. Tusc. 1, 31, 75; 3, 31, 75; id. Leg. 2, 4, 10; id. Rep. 1, 6, 11; so,
tum denique si,
id. Fam. 14, 2, 3; id. Q. Fr. 1, 1, 10, § 29; id. Verr. 2, 2, 1, § 1:
indicandum primum fuisse, dein petendum praesidium, postremo ni impetraretur, tum denique querendum,
Liv. 23, 43, 2; Cato ap. Plin. 17, 18, 29, § 126 (for tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9, v. II. D. 2. a).—
3.
Tum primum (rarely primo), then for the first time:
tum genus humanum primum mollescere coepit,
Lucr. 5, 1014:
ludorum gratia quos tum primum anniversarios in circo facere constituisset,
Cic. Rep. 2, 7, 12; id. Sen. 21, 78; Caes. B. G. 7, 11:
ponte sublicio tum primum in Tiberi facto,
Liv. 1, 33, 6; 2, 41, 3; 39, 22, 2; 2, 20, 6; 39, 49, 4; Vell. 2, 37, 5; Tac. A. 2, 27; id. H. 4, 57; Curt. 3, 12, 26. —
4.
With deinde, hic, postea, with consecutive force emphatic.
a.
Deinde tum (very rare):
primum ea quae sumus acturi cogitare debemus, deinde tum dicere ac facere,
Varr. L. L. 6, 6, 62.—
b.
Tum deinde.
(α).
= tum demum or tum denique, then at length, not till then, then only:
nonne optime patronus occurrat prius conviciis luxuriae, etc., tum deinde narret de bonis Pallae? etc.,
Quint. 4, 2, 27; 12, 10, 11:
emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram: tum deinde lassam senectutem in otium referam,
Sen. Ep. 101, 4; Plin. 16, 44, 95, § 251.—So corresp. with cum:
quas cum solus pertulisset, tum deinde comitia collegae subrogando habuit,
Liv. 2, 8, 3 (Weissenb. demum, by conj.); Col. R. R. 1, 6, 13. —
(β).
= an emphatic deinde: nam praetermisit quod in prima parte sumere debuit;
tum deinde eodem ipso quod omiserat quasi proposito ad confirmandum aliud utitur,
Gell. 2, 8, 3; 13, 24 (23), 1; Just. 2, 1, 19.—
c.
With hic:
hic tum repente Pacilius quidam accedit, ait, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94:
hic ego tum ad respondendum surrexi,
id. Clu. 18, 51; 27, 73:
hic tum injectus est hominibus scrupulus,
id. ib. 28, 76; id. Sest. 11, 25.—
d.
Tum postea:
tum postea complorantibus nostris, dies quidem tandem inluxit,
Gell. 19, 1, 3; so id. 14, 3, 10 (for quid tum postea, v. D. 1.).—
5.
With interim:
unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat... Tum interim, Q. Hortensio, Q. Metello coss.... despondet ei filiam suam,
Cic. Clu. 64, 179.—
B.
With particles of emphasis.
1.
Tum vero (sometimes tum enimvero or enimvero tum), then indeed, at that crisis, then if not before, etc., or merely = emphatic then, denoting either coincidence or sequence of action.
(α).
In gen.:
discedit a Melino Cluentia. Tum vero illa egregia mater palam exsultare... coepit,
Cic. Clu. 5, 14; 22, 61; id. Agr. 1, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 41, § 107:
semper equidem magno cum metu incipio dicere... tum vero ita sum perturbatus ut, etc.,
id. Clu. 18, 51:
tum vero dubitandum non existimavit quin ad eos proficisceretur,
Caes. B. G. 2, 8; 5, 37; id. B. C. 1, 82; 2, 42:
Aruns Tarquinius et Tullia minor... junguntur nuptiis. Tum vero in dies infestior Tulli senectus... coepit esse,
Liv. 1, 47, 1; 2, 22, 6; 4, 49, 13; 10, 19, 12; 21, 45, 9; 21, 58, 5; Ov. M. 2, 227; 7, 685; Curt. 4, 13, 1; 3, 11, 5; Tac. Agr. 37.—And in enumerations:
deinde... post autem... tum vero ipsam veterem Karthaginem vendunt,
Cic. Agr. 1, 2, 5.—
(β).
As correlative of temporal or conditional clauses, and after abl. absol.:
quod ubi Romam est nuntiatum, senatui metum injecit ne tum vero sustineri nec in urbe seditio, nec in castris posset,
Liv. 5, 7, 4; Sall. J. 94, 3:
tum vero... si,
Cic. Fin. 1, 19, 63; Liv. 6, 14, 4 (v. II. M. 1. a, b).—With cum, Liv. 32, 12, 1:
quae postquam frustra temptata rogumque parari... vidit, Tum vero gemitus... Edidit,
Ov. M. 2, 621; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40; v. C. 1. b. (so, tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9; v. II. D. 2. and M. 1.).—
2.
Tum quidem, at that time, thereupon, then at least (usu. opposed to a later time): dixit sibi in somnis visum esse, etc. Et tum quidem incolumis exercitum liberavit; post triennium autem devovit se, etc., Cic. Div. 1, 24, 51; so,
actum quidem,
id. Fl. 25, 59; id. Lael. 11, 39:
et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni recepit se... post dies paucos, etc.,
Liv. 42, 39, 1; 1, 57, 10; 3, 2, 10;
7, 17, 3.—Often in resuming the narrative after a digression: ac tum quidem regem... filium appellat,
Curt. 4, 7, 25.—Merely emphatic:
Duillio Cornelioque coss. etiam mari congredi ausus est. Tum quidem ipsa velocitas classis comparatae victoriae auspicium fuit,
Flor. 1, 18 (2, 2), 7; so id. 1, 22 (2, 6), 20; 1, 40 (3, 5), 12.—With cum, Tac. Dial. 11.—
3.
Ne tum quidem, not even then:
num quis horum miser hodie? Ne tum quidem, post spiritum extremum,
Cic. Tusc. 1, 37, 89; id. Div. 1, 26, 55; id. Verr. 2, 2, 40, § 98:
ubi ne tum quidem eos prodire intellexit,
Caes. B. G. 1, 50; 7, 53; Tac. H. 5, 21; Curt. 3, 2, 18.—With cum:
ille vere ne tum quidem miser cum ab Oroete in crucem actus est,
Cic. Fin. 5, 30, 92; so id. Tusc. 5, 20, 57; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; Liv. praef. 12; 39, 39, 11.—
4.
Tum maxime (sometimes tum cummaxime).
(α).
Especially at that time, chiefly then: illi sumposia, nos convivia quod tum maxime simul vivitur, Cic. Fam. 9, 24, 35; id. Leg. 2, 11, 26.—With cum:
quae quidem vis tum maxime cognita est cum... M. Cato, legem suadens, in Galbam multa dixit,
Cic. Brut. 23, 89; id. Sest. 21, 47; id. Par. 4, 1, 29.—
(β).
Just then, just at that moment (not ante-Aug.):
regi, tum maxime captivos ex Illyrico vendenti,
Liv. 43, 20, 3; 1, 10, 1:
per totam aciem vulgatum est, castra amissa esse, et tum cummaxime ardere,
id. 40, 32, 1; so,
tum cummaxime,
id. 43, 7, 8:
corpus enim suum a caupone trucidatum tum maxime plaustro ad portam ferri,
Val. Max. 1, 7, ext. 10; 2, 10, 2; 3, 2, 2 fin.; Curt. 3, 4, 14; 6, 6, 10; Plin. 2, 63, 63, § 154; Quint. 2, 15, 30; 2, 61, 31; Suet. Caes. 65; id. Calig. 53.—So with cum:
et quod tum maxime Abydum oppugnaret cum rex ab Attalo et Rhodiis ultro se bello lacessitum diceret,
Liv. 31, 18, 2; Sen. Ira, 1, 15, 2.—
(γ).
Strengthening the co-ordinate tum after cum, so especially; v. I. C. 3. e. b (for cum maxime... tum maxime and tum maxime... cum plurimum, v. II. A. 3. a. b.).—
5.
Tum potissimum = tum maxime, just then (rare):
C. Caesar... tum potissimum acie commissa impeditos religione hostes vicit,
Front. Strat. 2, 1, 16.—
6.
Etiam tum.
(α).
Even then:
etiam tum vivit cum esse credas mortuam,
Plaut. Pers. 3, 1, 28:
totum se Servilio etiam tum tradidit,
even then, at so late a time, Cic. Sest. 62, 130:
etiam tum cum verisimile erit,
id. Rosc. Am. 20, 57.— So with cum, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; id. Dom. 13, 23; id. Sest. 38, 81.—
(β).
Still, as yet (also as one word; cf. etiamtum, and v. the foll. additional passages), Cic. Verr. 2, 4, 19, § 41; id. Fin. 3, 14, 48; id. Rep. 2, 12, 24; id. Arch. 3, 5; id. de Or. 2, 3, 12; id. Brut. 20, 80; id. Off. 2, 14, 47; Caes. B. C. 3, 93; Liv. 5, 40, 10; Val. Max. 9, 6, 3; Tac. A. 3, 72; Suet. Claud. 27 fin.; id. Dom. 22.—
And with a negation, = nondum: ipsa ego non longos etiam tum scissa capillos,
not yet long, Ov. H. 8, 79.—
7.
Tum etiam.
(α).
Followed by si or cum, even if, even when:
atque equidem filium Tum etiam si nolit, cogam,
Ter. Ad. 5, 3, 65:
qui tum etiam cum... circumfusi erant caligine,
Cic. Tusc. 1, 19, 45.—
(β).
Then also, then too, besides:
tum etiam illud cogitatote, sic vivere Cornelium ut, etc.,
Cic. Balb. 28, 65; id. N. D. 1, 16, 43; so id. Leg. 1, 13, 35; id. Fin. 2, 16, 53; Col. 12 praef.—
8.
Tum quoque.
(α).
Also then, then likewise, then as before, then as on another occasion mentioned before: ceu lapidem si Percutiat lapis aut ferrum;
nam tum quoque lumen Exsilit,
Lucr. 6, 162:
tum quoque homini plus tribui quam nescio cui necessitati,
Cic. Prov. Cons. 11, 28:
tum quoque multis milibus Latinorum in civitatem acceptis,
Liv. 1, 33, 5; 2, 52, 2; 21, 22, 4; Caes. B. C. 3, 37; Ov. M. 14, 369.—
(β).
Even then, = etiam tum (rare):
et tamen tum quoque se absentes triumphare credunt,
Liv. 45, 38, 13; 39, 41, 3; 39, 47, 11; Ov. H. 17 (18), 190.—
(γ).
In orat. obliq. (v. I. A. 2.), even now:
quod si Romani tum quoque aequa aspernarentur,
Liv. 42, 62, 7. —
(δ).
= sic quoque, even under the circumstances, even as it was, etc. (v. sic, V. 3.): ut si effugium patuisset in publicum, impleturae urbem tumultu fuerint. Tum quoque [p. 1912] aliquotiens integro corpore evaserunt, Liv. 24, 26, 13; 40, 16, 6; 43, 4, 1;
9, 13, 9: tum quoque, amputata dextra, navem sinistra comprehendit,
Just. 2, 9, 18.—
9.
Tum ipsum = eo ipso tempore, at the very time, just then, even then (only in Cic. in four passages; cf.:
nunc ipsum): tota igitur ratio talium largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum... moderanda est,
Cic. Off. 2, 17, 60:
quem quidem cum sua voluntate ex patria Karthaginem revertisset, tum ipsum cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam Thorium,
id. Fin. 2, 20, 65 Madv. ad loc.:
tum ipsum cum immolare velis extorum fieri mutatio potest,
id. Div. 1, 52, 118:
ita (oratores), non injuria, quotienscunque dicerent, id quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,
id. Or. 1, 27, 123.—
C.
Tum with co-ordinating particles.
1.
Tum autem.
(α).
= praeterea, and then, besides (v. I. C. 1.): turpilucricupidum te vocant cives tui;
tum autem sunt alii qui te volturium vocant,
Plaut. Trin. 1, 2, 64:
oves scabrae sunt... Tum autem Surorum nemo exstat qui ibi sex menses vixerit,
id. ib. 2, 4, 141; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 4, 2, 3; id. Poen. 5, 5, 34; 5, 7, 22; Ter. And. 1, 5, 34; id. Eun. 5, 9, 7; id. Hec. 2, 1, 14; 3, 2, 10:
tum autem qui non ipso honesto movemur... callidi sumus, non boni,
Cic. Leg. 1, 14, 41; id. Or. 1, 58, 247; 2, 19, 80.—
(β).
= tum... tum:
visne igitur inter hos populos inambulantes, tum autem residentes quaeramus eisdem de rebus?
Cic. Leg. 1, 5, 15.—
(γ).
= eo tempore, with autem as connective:
tum illic autem Lemnius... uxorem duxit, etc.,
Plaut. Cist. 1, 3, 25:
tum autem ex omnibus montibus nives proluit,
Caes. B. C. 1, 48.—
(δ).
But in this instance:
uxori emunda ancilla'st: tum autem pluscula Supellectile opus est,
Ter. Phorm. 4, 3, 60; 5, 7, 25 sq.—
2.
For tum etiam, v. B. 7. b.—
3.
Tum praeterea:
nam tui similis est probe. Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium,
Ter. Heaut. 5, 3, 20; so id. Ad. 3, 2, 47; id. Phorm. 3, 2, 33; Cic. Verr. 1, 18, 56 (v. I. C. 3. e. l).—
4.
Tum porro:
tum porro venti magnam quoque tollere partem Umoris possunt,
Lucr. 6, 623; 4, 829 (827).—
D.
Quid tum?
1.
In dialogue, what then? what next? what further? novi ego hos pugnos meos. Ca. Quid tum? Th. Quid tum? Rogitas? Hisce ego, si tu me inritaveris, placidum te hodie reddam, Plaut. Curc. 5, 3, 49; so id. As. 2, 2, 83; Ter. Eun. 2, 2, 47; 3, 5, 66; id. Phorm. 3, 3, 8.—And strengthened:
quid tum postea?
Plaut. Trin. 3, 3, 41; id. As. 2, 2, 68; 2, 2, 79; Ter. Eun. 2, 3, 78; 4, 2, 9; 4, 7, 23; id. Ad. 4, 5, 15; id. Hec. 4, 1, 36: videsne abundare me otio? A. Quid tum? Cic. Tusc. 2, 11, 26.—
2.
In imitation of a dialogue:
at mulctantur bonis exsules. Quid tum? Parumne multa de toleranda paupertate dicuntur?
Cic. Tusc. 5, 37, 107; so id. Quint. 22, 72; 27, 84; id. Verr. 2, 4, 59, § 132; id. Dom. 47, 123; id. Dejot. 7, 22; id. Phil. 1, 10, 26; Hor. S. 2, 3, 230.—
3.
As emphatic co-ordinative in quoting the different items of a document, law, etc.: quive in senatu sententiam dixit, dixerit. Quid tum? Qui eorum coiit, coierit, etc., what next? i. e. and then, listen! Cic. Clu. 54, 148; so id. Agr. 1, 5, 16; 3, 3, 11; id. Mur. 12, 26; id. Fl. 23, 55.—
E.
Tum temporis = eo tempore (post class. and rare; cf.:
tunc temporis): postera die civitas principem suum, ac tum temporis consulem in foro expectabat,
Just. 31, 2, 6.

Lewis & Short latin dictionary > tum
50 ut

ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].
I.
As adv. of manner.
A.
Interrog. = quomodo, how, in what way or manner.
1.
In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:
salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?
id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:
ut vales?
id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:
ut sese in Samnio res habent?
Liv. 10, 18, 11:
ut valet? ut meminit nostri?
Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—
2.
In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):
ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!
Plaut. Merc. 3, 4, 76:
ut dissimulat malus!
id. ib. 5, 4, 13:
ut volupe est homini si cluet victoria!
id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;
ut lenta materies fuit!
id. Mil. 4, 5, 4:
ut scelestus nunc iste te ludos facit!
id. Capt. 3, 4, 47:
ut saepe summa ingenia in occulto latent,
id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:
ut falsus animi est!
Ter. Eun. 2, 2, 42:
heia! ut elegans est!
id. Heaut. 5, 5, 19:
fortuna ut numquam perpetua est bona!
id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:
Gnaeus autem noster... ut totus jacet,
Cic. Att. 7, 21, 1:
quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!
id. Mil. 24, 64:
qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!
id. Fl. 5, 12:
quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!
id. Att. 3, 11, 2:
quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,
id. Fin. 5, 22, 61:
ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!
Verg. E. 8, 41:
ut melius quidquid erit pati!
Hor. C. 1, 11, 3:
ut tu Semper eris derisor!
id. S. 2, 6, 53:
o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!
Sen. Ben. 2, 13, 1:
ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. 11.—
3.
In dependent questions.
(α).
With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:
hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,
id. Curc. 1, 2, 33:
hoc vide ut dormiunt pessuli,
id. ib. 1, 2, 66:
illud vide os ut sibi distorsit carnufex,
Ter. Eun. 4, 4, 3:
vide ut otiosus it, si dis placet,
id. ib. 5, 3, 10:
illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,
id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:
viden ut faces Splendidas quatiunt comas?
Cat. 61, 77:
viden ut perniciter exiluere?
id. 62, 8:
adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,
id. 62, 12:
aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),
Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:
nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,
id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —
(β).
With subj. (class.):
nescis ut res sit, Phoenicium,
Plaut. Ps. 4, 4, 1:
oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,
id. Merc. 2, 1, 16:
nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,
id. Am. prol. 104:
narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,
Ter. Hec. 1, 2, 70:
tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,
id. Eun. 1, 2, 48:
videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?
Cic. Rosc. Am. 46, 135:
videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?
id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:
credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,
id. Att. 1, 16, 4:
videte ut hoc iste correxerit,
id. Verr. 2, 1, 45, § 115:
docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,
Caes. B. G. 1, 43:
veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,
Liv. 23, 5, 8:
aspice quo submittat humus formosa colores,
Prop. 1, 2, 9:
infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,
Quint. 6, 5, 10:
vides ut alta stet nive candidum Soracte,
Hor. C. 1, 9, 1:
nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,
id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:
audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,
id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:
mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,
Plin. Ep. 1, 6, 2.—
B.
Relative adverb of manner = eo modo quo, as.
1.
Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):
ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,
Plaut. Merc. 2, 3, 79:
apparatus sum ut videtis,
id. ib. 5, 2, 10:
verum postremo impetravi ut volui,
id. Mil. 4, 5, 5:
ero ut me voles esse,
id. Capt. 2, 1, 32:
faciam ut tu voles,
id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:
ut potero feram,
Ter. And. 5, 3, 27:
faciam ut mones,
id. Hec. 4, 4, 97:
Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,
Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:
cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?
id. Rosc. Am. 14, 39:
ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,
id. ib. 17, 49:
homo demens, ut isti putant,
id. Rep. 1, 1, 1:
cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,
id. ib. 1, 46, 70:
non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,
id. Fam. 9, 16, 7:
Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,
Caes. B. G. 1, 22:
cuncta ut gesta erant exposuit,
Liv. 3, 50, 4:
(Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,
id. 10, 46, 16:
sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,
id. 21, 4, 1:
nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,
Sen. Vit. Beat. 17, 2:
servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,
id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):
si virtus digna est gloriatione, ut est,
Cic. Fin. 4, 18, 51:
quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,
id. Phil. 10, 9, 18:
quamvis fuerit acutus, ut fuit,
id. Ac. 2, 22, 69; cf.:
incumbite in causam, Quirites, ut facitis,
id. Phil. 4, 5, 12:
tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,
id. Fam. 7, 1, 5:
satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,
id. Phil. 1, 15, 37.—
2.
With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;
ego ita ero ut me esse oportet,
Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:
sic sum ut vides,
id. Am. 2, 1, 57:
omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,
Ter. Phorm. 5, 8, 15:
ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,
Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:
haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),
Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:
te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,
Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:
causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,
id. Phil. 14, 11, 29:
sed exigenda est ut optime possumus,
Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:
eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,
Nep. Epam. 2, 1; cf.:
ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,
Hor. S. 1, 5, 33:
cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,
id. ib. 2, 8, 48.—
3.
Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):
gaudeo, ut ut erga me est merita,
Plaut. Am. 5, 1, 52:
age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,
id. Bacch. 5, 2, 85:
utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,
id. Ps. 1, 3, 76:
utut res sese habet, pergam, etc.,
id. Most. 3, 1, 14:
non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,
id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:
sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,
Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:
ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,
Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;
v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,
id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—
4.
Causal, as, = prout, pro eo ut.
a.
Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:
atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,
Plaut. Merc. 2, 3, 75:
ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,
id. Men. 5, 2, 1:
haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,
Ter. Phorm. 5, 2, 9:
praesertim, ut nunc sunt mores,
id. ib. 1, 2, 5:
atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,
Cic. Mur. 25, 51:
permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,
id. Tusc. 1, 45, 108:
magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,
id. Verr. 2, 1, 26, § 65:
Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,
Liv. 3, 6, 1:
tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,
id. 3, 71, 5:
transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,
id. 21, 47, 3.—Ellipt.:
mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),
Plaut. Men. prol. 30:
Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,
as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,
Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,
id. ib. 5, 33, 92:
ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,
Liv. 23, 14, 1.—
b.
Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:
hic Geta ut captus est servorum, non malus,
Ter. Ad. 3, 4, 34:
ut est captus hominum,
Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:
Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,
for those times, id. ib. 26, 102:
nonnihil, ut in tantis malis est profectum,
considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:
(orationis genus) ut in oratore exile,
for an orator, id. Or. 3, 18, 66:
multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,
id. Sen. 4, 12:
consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,
Liv. 1, 18, 1:
florentem jam ut tum res erant,
id. 1, 3, 3:
Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,
id. 24, 28, 1:
Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,
id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:
Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,
id. 1, 57, 1:
vir, ut inter Aetolos, facundus,
id. 32, 33, 9:
Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,
Nep. Epam. 5, 2:
ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,
Curt. 9, 1, 14:
multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,
Tac. G. 30. —
c.
Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):
non demutabo ut quod certo sciam,
seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:
prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,
Caes. B. G. 5, 31, 6:
facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,
Liv. 1, 34, 6:
inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,
id. 38, 18, 7:
Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,
id. 33, 4, 11:
Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,
id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:
Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,
id. 9, 45, 10:
igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,
id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:
omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,
as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:
in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,
id. 3, 5, 9:
ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,
id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:
ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,
Liv. 3, 16, 2:
gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,
id. 7, 23, 6.—
d.
With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:
perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,
Cic. Clu. 25, 70:
in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,
Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—
C.
Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):
in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,
Plaut. Bacch. 4, 7, 17:
flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),
Lucil. 8, 18 Mull.:
in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,
Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.
II.
Conj.
A.
Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.
1.
In gen.
(α).
With sic as correlative:
haec res sic est ut narro tibi,
Plaut. Most. 4, 3, 40:
quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,
Cic. N. D. 2, 39, 99:
Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5:
si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,
id. Brut. 72, 251:
sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,
id. Rep. 6, 15, 15:
ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,
id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—
(β).
With ita as correlative:
ut sementem feceris, ita metes,
Cic. Or. 2, 65, 261:
quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,
id. Rep. 2, 1. 3:
non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,
Liv. 1, 53, 1:
ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,
Quint. 9, 3, 39.—
(γ).
With other correlatives:
in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,
Cato, R. R. 78:
encytum ad eundem modum facito uti globos,
id. ib. 80:
cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,
Cic. Ac. 2, 15, 47:
disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,
id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:
ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,
id. Am. 3, 4, 9:
fecisti item ut praedones solent,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:
item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,
id. ib. 2, 1, 45, § 117;
so with item,
id. Or. 60, 202:
is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,
Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:
nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,
Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:
si aliter ut dixi accidisset,
Cic. Rep. 1, 4, 7.—
(δ).
Without correlative:
rem omnem uti acta erat cognovit,
Sall. J. 71, 5:
quare perge ut instituisti,
Cic. Rep. 2, 11, 22:
apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,
id. ib. 1, 38, 59:
miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,
Sen. Vit. Beat. 12, 2:
comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,
id. ib. 13, 5:
ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,
Quint. 8, 2, 23.—
2.
In partic.
a.
Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.
(α).
= cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:
ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?
Cic. Fam. 10, 20, 2:
ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,
Liv. 26, 37, 6:
Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,
Cic. Fam. 12, 13, 4:
fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,
Sen. Ben. 2, 28, 3.—
(β).
Concessive, = etsi... tamen, although... yet:
consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,
Liv. 4, 6, 2:
Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,
id. 21, 11, 5:
ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,
id. 21, 8, 1:
haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,
id. 3, 55, 15:
in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,
id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:
uti longe a luxuria, ita famae propior,
Tac. Agr. 6:
ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,
Quint. 10, 1, 74:
ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,
id. 12, 2, 12:
quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,
id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:
ut non demens, crudelis certe videtur,
Quint. 9, 2, 91.—
b.
Ita... ut;
in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,
Plaut. Aul. 3, 5, 22:
ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:
ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,
id. ib. 4, 5, 1:
ita vivo ut maximos sumptus facio,
Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:
sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,
Ter. Heaut. 3, 1, 54.—
c.
In exemplifications.
(α).
In gen., as for example, for instance:
nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,
Cic. de Or. 3, 29, 112:
sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,
id. Fin. 5, 14, 38:
in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,
id. Rep. 1, 31, 47:
qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,
id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:
est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,
Sen. Ben. 3, 21, 2:
est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,
Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;
if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,
Cic. de Or. 3, 16, 59.—
(β).
Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:
ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,
Auct. Her. 1, 15, 25:
ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,
Cic. Inv. 2, 15, 48:
ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,
id. ib. 1, 18, 26:
ut si qui in foro cantet,
id. Off. 1, 40, 145:
ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,
Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:
ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,
Quint. 3, 8, 23:
ut si des arma timidis et imbellibus,
id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:
ut cum marem feminamque filios dicimus,
Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—
d.
Before an appositive noun, as, the same as, like:
qui canem et felem ut deos colunt,
Cic. Leg. 1, 11, 32:
ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,
id. Rep. 1, 12, 18:
suam vitam ut legem praefert suis civibus,
id. ib. 1, 34, 52:
habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,
id. Verr. 2, 1, 15, § 38:
Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,
Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;
ut hominem ingratum non invitus,
in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:
qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,
Liv. 25, 40, 4:
qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,
id. 24, 45, 12:
Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,
Nep. Att. 16:
et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,
Sen. Vit. Beat. 26, 7:
hunc ut deum homines intuebuntur,
Quint. 12, 10, 65:
id ut crimen ingens expavescendum est,
id. 9, 3, 35.—
e.
Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:
mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,
Ter. Eun. 1, 2, 37:
Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,
Cic. Fam. 7, 20, 1:
ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,
id. ib. 2, 14, 1:
ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,
id. Q. Fr. 1, 1, 6:
qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,
id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:
similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,
like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—
f.
Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,
id. Caecin. 2, 7:
ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,
id. Clu. 21, 57:
ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,
id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:
nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,
Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,
(α).
With ita understood:
facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,
Cic. Off. 1, 19, 65. —
(β).
With virtual superlatives:
ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:
ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,
id. Fin. 5, 20, 57.—
(γ).
The superlatives omitted in either clause:
ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,
Cic. Sen. 18, 64:
ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,
id. Verr. 2, 4, 64, § 143:
pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,
id. ib. 2, 1, 27, §
68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,
Liv. 9, 6, 1:
ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,
id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:
nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,
in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—
(δ).
With a comparative in one of the terms:
major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,
Cic. Lael. 5, 19.—
(ε).
Without superlative, as, according as:
de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,
Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—
B.
Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.
1.
With perf. indic.
a.
In gen., as soon as:
principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 49:
ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,
Ter. And. 3, 4, 11:
ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,
id. Phorm. 4, 3, 12:
ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,
id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:
qui ut peroravit, surrexit Clodius,
Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:
eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,
id. Rep. 1, 11, 7:
qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,
id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:
ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,
Liv. 21, 54, 9:
ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,
id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—
b.
In oblique discourse:
Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,
Caes. B. G. 1, 31.—
c.
With primum, when first, as soon as ever:
atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,
Cic. Rep. 6, 15, 15:
Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,
Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—
d.
Rarely of coincidence in time:
nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46.—
e.
Ut = ex quo tempore. since:
ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,
Cic. Att. 1, 15, 2.—
2.
With imperf. indic.
(α).
In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;
deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,
Liv. 10, 22, 2:
deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,
id. 10, 28, 20:
Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,
id. 25, 26, 15:
ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,
id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:
consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,
Liv. 22, 44, 1:
ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,
id. 22, 14, 3:
ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,
id. 24, 1, 6.—
(β).
Of repeated past actions, whenever:
ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,
Caes. B. G. 3, 4.—
3.
With plupf.
(α).
= postquam (rare):
ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,
Ter. Ad. 4, 4, 10:
ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,
Caes. B. C. 3, 63.—
(β).
In epistolary style = the Engl. perf.:
litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),
Cic. Att. 2, 12, 4:
ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),
id. ib. 5, 10, 1.—
(γ).
Of repeated past actions, whenever:
ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,
Liv. 21, 42, 3 dub.:
ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:
ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,
id. Clu. 19, 52:
ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,
Caes. B. G. 7, 81; cf.:
ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,
Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:
ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,
Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—
4.
With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:
neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. Or. 2, 34, 146:
traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,
Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—
C.
Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).
1.
In object clauses.
a.
In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.
(α).
After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:
malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,
Plaut. Poen. 5, 4, 18:
equidem mallem ut ires,
Cic. Att. 1, 16, 8:
equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),
id. Fam. 7, 31, 2:
volo uti mihi respondeas num quis, etc.,
id. Vatin. 7, 17:
precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,
id. Q. Fr. 1, 3, 9:
postulo ut ne quid praejudicati afferatis,
id. Clu. 2, 5:
petebant uti equites praemitterent,
Caes. B. G. 4, 11:
tibi instat Hortensius ut eas in consilium,
Cic. Quint. 10, 34:
hoc ut aliquando fieret, instabat,
Sen. Clem. 2, 1, 2:
illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,
Cic. Att. 11, 7, 2:
cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,
Sen. Clem. 2, 2, 2:
senectutem ut adipiscantur omnes optant,
Cic. Lael. 2, 4:
exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,
Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:
Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,
Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;
esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,
Ter. Ad. 4, 6, 2:
ut illum di deaeque perdant,
id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—
(β).
After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:
ego vos hortari tantum possum ut, etc.,
Cic. Lael. 5, 17:
quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,
id. Att. 11, 16, 4:
tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,
id. Fam. 1, 9, 26:
censeo ut iter reliquum conficere pergas,
I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:
dixeram a principio ut sileremus,
I had advised, Cic. Brut. 42, 157:
Pompejum monebat ut meam domum metueret,
id. Sest. 64, 133:
equidem suasi ut Romam pergeret,
id. Att. 16, 8, 2:
M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,
exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—
(γ).
After verbs expressing resolution or agreement to do something:
rus ut irem jam heri constitiveram,
Plaut. Ps. 1, 5, 136:
decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,
Cic. Phil. 5, 2, 4:
constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,
id. Att. 16, 10, 1:
statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,
Caes. B. G. 7, 21:
Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,
Liv. 25, 33, 3:
illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),
id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:
ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,
Cic. Rep. 2, 27, 63:
servitia urbem ut incenderent conjurarunt,
Liv. 4, 45, 1.—
(δ).
After verbs of command or prohibition:
imperat Laelio ut per collis circumducat equites,
Liv. 28, 33, 11:
illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,
Cic. Lael. 16, 60:
M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,
Liv. 41, 27, 3:
consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,
Cic. Pis. 8, 18:
jubet sententiam ut dicant suam,
Plaut. Am. 1, 1, 50:
hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,
Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:
iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,
Nep. Them. 7, 3.—
(ε).
Verbs expressing permission:
atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,
Cic. Tull. 20, 47:
concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,
id. Rosc. Am. 19, 54:
dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,
id. de Or. 1, 6, 23:
ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,
id. Div. in Caecil. 14, 45:
illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,
id. Off. 3, 5, 22.—
b.
In dependent clauses implying an aim or end.
(α).
After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:
ut plurimis prosimus enitimur,
Cic. Ac. 2, 2, 6:
facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,
he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:
navem idoneam ut habeas diligenter videbis,
care, id. Fam. 16, 1, 2:
ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,
id. Verr. 2, 1, 26, § 67:
pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,
id. Rosc. Am. 19, 53:
cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,
id. Rep. 2, 12, 23:
equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,
id. Planc. 20, 50:
omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,
id. Clu. 41, 116:
omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,
Liv. 24, 34, 12:
omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,
Cic. de Or. 2, 75, 306:
se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,
Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—
(β).
Verbs of effecting:
nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,
Plaut. Poen. 2, 6:
prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,
Cic. Tusc. 1, 47, 112:
caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,
id. Verr. 2, 3, 92, § 215:
sol efficit ut omnia floreant,
id. N. D. 2, 15, 41:
potest praestare ut ea causa melior esse videatur,
id. Or. 1, 10, 44:
non committam ut tibi ipse insanire videar,
id. Fam. 5, 5, 3:
di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,
id. Rosc. Am. 52, 151:
effecisti ut viverem et morerer ingratus,
Sen. Ben. 2, 25, 1:
quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,
id. Vit. Beat. 26, 6.—
(γ).
Verbs of obtaining:
Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,
Caes. B. G. 1, 9:
quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,
what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:
facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,
Liv. 35, 51, 6:
vicerunt tribuni ut legem perferrent,
id. 4, 25, 13.—
(δ).
Verbs of inducing and compelling:
nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,
Cic. Ac. 2, 3, 8:
civitati persuasit ut de finibus suis exirent,
Caes. B. G. 1, 2:
exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,
Cic. Fam. 9, 8, 1:
Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,
id. ib. 16, 18, 2:
ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,
id. Rosc. Am. 52, 150:
impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,
Caes. B. G. 7, 42:
ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,
Sen. Clem. 2, 1, 1.—
(ε).
After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:
cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,
not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:
obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,
Caes. B. G. 1, 9:
se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,
id. ib. 1, 13:
mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,
Cic. Cat. 2, 12, 27:
(natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,
id. N. D. 1, 17, 45:
hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,
he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:
ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?
the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:
respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,
id. Or. 1, 54, 272:
meruit ut suspendatur,
Sen. Ep. 7, 5:
quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,
Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—
c.
After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:
rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,
Caes. B. G. 1, 39:
vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,
Cic. Att. 6, 4, 2:
verebar ut redderentur,
id. Fam. 12, 19, 1:
sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,
id. ib. 14, 14, 1:
veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,
id. Leg. 2, 22, 58:
timeo ut sustineas,
id. Fam. 14, 2, 3:
o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,
Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;
si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,
Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:
quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,
Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:
ut ferula caedas meritum... non vereor,
Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —
d.
In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):
me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?
Plaut. Pers. 1, 3, 52:
te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?
Cic. Cat. 1, 9, 22:
egone ut te interpellem?
id. Tusc. 2, 18, 42:
pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?
id. Planc. 13, 31:
egone ut prolis meae fundam cruorem?
Sen. Med. 927.—
2.
In subject clauses, with impersonal predicates.
a.
With a predicate adjective.
(α).
With the idea of rule, duty, etc.:
id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,
Ter. And. 1, 1, 34:
reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,
Cic. Imp. Pomp. 20, 59:
praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,
id. Tusc. 3, 29, 73:
ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,
id. de Or. 2, 22, 90:
proximum est ut doceam, etc.,
id. N. D. 2, 29, 73:
extremum est ut te orem, etc.,
id. Fam. 4, 13, 7:
ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,
permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):
aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?
Plaut. Rud. 4, 7, 4:
non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,
id. Bacch. 1, 2, 31.—
(β).
In clauses expressing result and consequence:
magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,
that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:
consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,
id. Fin. 3, 20, 68. —
(γ).
In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):
concedetur verum esse ut bonos boni diligant,
Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:
concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),
id. ib. 5, 18:
si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,
Nep. Hann. 1, 1:
de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,
Cic. Div. 2, 31, 66:
non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,
id. Rosc. Am. 41, 121:
deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,
Sen. Ben. 4, 32, 1; so,
rarum est ut,
Quint. 3, 19, 3:
quid tam inusitatum quam ut, etc.,
Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:
multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,
Liv. 4, 12, 11.—
b.
With predicate nouns.
(α).
Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:
quoniam ut aliter facias non est copia,
Plaut. Merc. 5, 4, 30:
Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,
Liv. 6, 31, 7:
vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,
Cic. Planc. 2, 5:
consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),
id. Fam. 3, 3, 1:
fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,
ordained by fate, id. Balb. 26, 58:
tempus est ut eamus ad forum,
Plaut. Mil. 1, 1, 72:
dicasque tempus maximum esse ut eat,
id. ib. 4, 3, 9:
primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,
Cic. Fin. 3, 6, 20:
ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,
id. ib. 4, 14, 38:
caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,
duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,
caput est ut, etc.,
id. de Or. 1, 19, 87:
fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,
id. Rep. 1, 12, 18:
mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,
id. de Or. 2, 72, 292; so,
ratio est ut,
id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:
est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,
Caes. B. G. 4, 5.—
(β).
Expressing result and consequence:
est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,
Nep. Chabr. 3, 3.—
c.
With impersonal verbs.
(α).
Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:
convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,
Plaut. Am. 1, 1, 71:
mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,
Cic. Att. 6, 1, 14:
placitum est ut in aprico loco considerent,
id. Rep. 1, 12, 18:
postea mihi placuit ut, etc.,
id. Or. 1, 34, 155:
ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,
id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:
fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,
Cic. Or. 2, 83, 338:
potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,
it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—
So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:
sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,
id. Tusc. 2, 26, 63:
utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,
id. Phil. 5, 18, 49.—
(β).
Denoting consequence:
ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,
Cic. Off. 2, 3, 10:
sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,
Sen. Ben. 1, 11, 1:
sequitur ut causa ponatur,
Cic. Or. 2, 81, 331.—
(γ).
Est, in the meaning fit, or causa est:
est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,
it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:
non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,
there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:
quando fuit ut quod licet non liceret?
id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:
jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,
Liv. 8, 27, 3:
cum jam in eo esset ut comprehenderetur,
Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:
jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,
Liv. 2, 23, 14:
prope est ut lamentationem exigat,
Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:
arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,
Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:
futurum est ut sapiam,
Sen. Ep. 117, 29.—
3.
In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.
a.
With the idea of resolve, etc.:
vicit sententia ut mitterentur coloni,
Liv. 9, 26, 4:
sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,
Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—
b.
Of agreement:
fide accepta ut remitterent eum,
Liv. 24, 48, 8. —
c.
Of law, rule, etc.:
praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,
Liv. 24, 25, 10:
senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,
id. 35, 24, 2:
haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,
Cic. Clu. 14, 42:
Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,
Caes. B. G. 4, 1.—
d.
Of duty:
jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,
Caes. B. G. 8, 6. —
e.
Of purpose, inclination, etc.:
vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,
make you inclined, Liv. 6, 18, 9:
causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,
Cic. Fin. 3, 2, 8:
confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,
id. Font. 2, 3.—
f.
Of effect, result, etc.:
fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,
Cic. Cat. 1, 1, 3:
habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,
id. Pis. 32, 81:
damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,
Caes. B. G. 1, 4.—
4.
In clauses of manner, that, so that.
a.
With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;
anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?
Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—
b.
With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:
ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),
id. ib. 2, 3, 69, §
162: eo perducam servum ut in multa liber sit,
Sen. Ben. 3, 19, 2:
non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,
id. Vit. Beat. 27, 6:
haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,
Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:
hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,
id. ib. 2, 2, 27, § 65.—
c.
Without antecedents, so that:
cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,
Cic. Lael. 24, 90:
in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,
id. Planc. 25, 60:
mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,
Caes. B. G. 1, 6:
accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,
id. B. C. 3, 79:
pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,
Liv. 3, 13, 10:
fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,
id. 8, 17, 6:
nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,
Sen. Vit. Beat. 12, 1.—
d.
Idiomat. with non.
(α).
Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:
flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,
Liv. 24, 8, 10:
non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,
id. 45, 25, 12:
nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,
Sen. Ira, 2, 7, 2:
ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,
id. Vit. Beat. 6, 3:
nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,
id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;
neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—
(β).
Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;
rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,
not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:
haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,
id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:
benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,
Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;
non ut eas res causam adferrent amoris,
Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.
Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,
Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:
quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,
Tac. Or. 10.—
e.
Conditional or concessive.
(α).
Granting that ( for argument's sake):
quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?
Cic. Tusc. 1, 21, 49:
sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?
id. N. D. 3, 16, 41:
ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,
id. Clu. 53, 146:
quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,
id. Fin. 4, 15, 40:
quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?
id. Div. 2, 14, 33:
nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,
id. Tusc. 1, 39, 94.—
(β).
Even if, although:
qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,
Cic. Phil. 12, 3, 8:
ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,
id. Ac. 2, 34, 108:
ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,
id. de Or. 2, 4, 18:
ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,
id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:
qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,
Liv. 36, 7, 20:
neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,
id. 21, 47, 5:
at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?
id. 34, 32, 13:
ut jam Macedonia deficiat,
id. 42, 12, 10:
cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,
id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:
ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,
Caes. B. G. 3, 9:
ut desint vires tamen est laudanda voluntas,
Ov. P. 3, 4, 79:
ut dura videatur appellatio, tamen sola est,
Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:
quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,
Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:
quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,
Cic. Fam. 10, 2, 2.—
(γ).
Provided that:
ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,
Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;
succurram perituro, sed ut ipse non peream,
Sen. Ben. 2, 15, 1.—
5.
In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.
a.
In gen.:
quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?
Plaut. Rud. 1, 4, 17:
haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,
Cic. Rosc. Am. 51, 149:
intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,
id. Verr. 1, 15, 43:
Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,
Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:
id ut ne fiat, haec res sola est remedio,
Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:
ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),
Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—
b.
Esp., after certain antecedents.
(α).
After id, for the purpose (ante-class.):
id huc reverti uti me purgarem tibi,
Plaut. Am. 3, 2, 28.—
(β).
After idcirco:
idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,
Cic. Rosc. Am. 38, 111:
legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,
id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—
(γ).
After ideo and eo:
non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,
Tac. H. 4, 73:
Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,
Cic. Fam. 16, 1, 1.—
(δ).
After ad eam rem, ad hoc, in hoc:
ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?
Cic. Rosc. Am. 52, 151:
praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?
Sen. Ben. 2, 17, 6:
homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,
id. ib. 2, 12, 2.—
(ε).
After ea mente, hac mente:
navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,
Cic. Fam. 12, 14, 1:
hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,
Hor. S. 1, 1, 30.—
(ζ).
After potius quam:
potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,
Liv. 6, 28, 8:
potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,
id. 9, 14, 8.—
c.
Idiomat.
(α).
With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:
ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?
to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:
reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,
to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:
Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,
to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:
ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,
Liv. 3, 10, 8.—
(β).
Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):
satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,
disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—
(γ).
Quam ut after comparatives, too much to:
quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,
too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:
quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?
id. Brut. 18, 70:
clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,
too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:
potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,
id. 25, 1, 11:
est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,
Sen. Ben. 2, 16, 2.

Lewis & Short latin dictionary > ut
51 utei

ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].
I.
As adv. of manner.
A.
Interrog. = quomodo, how, in what way or manner.
1.
In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:
salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?
id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:
ut vales?
id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:
ut sese in Samnio res habent?
Liv. 10, 18, 11:
ut valet? ut meminit nostri?
Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—
2.
In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):
ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!
Plaut. Merc. 3, 4, 76:
ut dissimulat malus!
id. ib. 5, 4, 13:
ut volupe est homini si cluet victoria!
id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;
ut lenta materies fuit!
id. Mil. 4, 5, 4:
ut scelestus nunc iste te ludos facit!
id. Capt. 3, 4, 47:
ut saepe summa ingenia in occulto latent,
id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:
ut falsus animi est!
Ter. Eun. 2, 2, 42:
heia! ut elegans est!
id. Heaut. 5, 5, 19:
fortuna ut numquam perpetua est bona!
id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:
Gnaeus autem noster... ut totus jacet,
Cic. Att. 7, 21, 1:
quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!
id. Mil. 24, 64:
qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!
id. Fl. 5, 12:
quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!
id. Att. 3, 11, 2:
quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,
id. Fin. 5, 22, 61:
ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!
Verg. E. 8, 41:
ut melius quidquid erit pati!
Hor. C. 1, 11, 3:
ut tu Semper eris derisor!
id. S. 2, 6, 53:
o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!
Sen. Ben. 2, 13, 1:
ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. 11.—
3.
In dependent questions.
(α).
With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:
hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,
id. Curc. 1, 2, 33:
hoc vide ut dormiunt pessuli,
id. ib. 1, 2, 66:
illud vide os ut sibi distorsit carnufex,
Ter. Eun. 4, 4, 3:
vide ut otiosus it, si dis placet,
id. ib. 5, 3, 10:
illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,
id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:
viden ut faces Splendidas quatiunt comas?
Cat. 61, 77:
viden ut perniciter exiluere?
id. 62, 8:
adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,
id. 62, 12:
aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),
Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:
nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,
id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —
(β).
With subj. (class.):
nescis ut res sit, Phoenicium,
Plaut. Ps. 4, 4, 1:
oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,
id. Merc. 2, 1, 16:
nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,
id. Am. prol. 104:
narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,
Ter. Hec. 1, 2, 70:
tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,
id. Eun. 1, 2, 48:
videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?
Cic. Rosc. Am. 46, 135:
videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?
id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:
credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,
id. Att. 1, 16, 4:
videte ut hoc iste correxerit,
id. Verr. 2, 1, 45, § 115:
docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,
Caes. B. G. 1, 43:
veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,
Liv. 23, 5, 8:
aspice quo submittat humus formosa colores,
Prop. 1, 2, 9:
infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,
Quint. 6, 5, 10:
vides ut alta stet nive candidum Soracte,
Hor. C. 1, 9, 1:
nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,
id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:
audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,
id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:
mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,
Plin. Ep. 1, 6, 2.—
B.
Relative adverb of manner = eo modo quo, as.
1.
Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):
ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,
Plaut. Merc. 2, 3, 79:
apparatus sum ut videtis,
id. ib. 5, 2, 10:
verum postremo impetravi ut volui,
id. Mil. 4, 5, 5:
ero ut me voles esse,
id. Capt. 2, 1, 32:
faciam ut tu voles,
id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:
ut potero feram,
Ter. And. 5, 3, 27:
faciam ut mones,
id. Hec. 4, 4, 97:
Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,
Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:
cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?
id. Rosc. Am. 14, 39:
ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,
id. ib. 17, 49:
homo demens, ut isti putant,
id. Rep. 1, 1, 1:
cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,
id. ib. 1, 46, 70:
non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,
id. Fam. 9, 16, 7:
Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,
Caes. B. G. 1, 22:
cuncta ut gesta erant exposuit,
Liv. 3, 50, 4:
(Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,
id. 10, 46, 16:
sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,
id. 21, 4, 1:
nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,
Sen. Vit. Beat. 17, 2:
servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,
id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):
si virtus digna est gloriatione, ut est,
Cic. Fin. 4, 18, 51:
quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,
id. Phil. 10, 9, 18:
quamvis fuerit acutus, ut fuit,
id. Ac. 2, 22, 69; cf.:
incumbite in causam, Quirites, ut facitis,
id. Phil. 4, 5, 12:
tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,
id. Fam. 7, 1, 5:
satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,
id. Phil. 1, 15, 37.—
2.
With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;
ego ita ero ut me esse oportet,
Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:
sic sum ut vides,
id. Am. 2, 1, 57:
omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,
Ter. Phorm. 5, 8, 15:
ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,
Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:
haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),
Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:
te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,
Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:
causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,
id. Phil. 14, 11, 29:
sed exigenda est ut optime possumus,
Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:
eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,
Nep. Epam. 2, 1; cf.:
ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,
Hor. S. 1, 5, 33:
cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,
id. ib. 2, 8, 48.—
3.
Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):
gaudeo, ut ut erga me est merita,
Plaut. Am. 5, 1, 52:
age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,
id. Bacch. 5, 2, 85:
utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,
id. Ps. 1, 3, 76:
utut res sese habet, pergam, etc.,
id. Most. 3, 1, 14:
non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,
id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:
sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,
Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:
ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,
Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;
v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,
id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—
4.
Causal, as, = prout, pro eo ut.
a.
Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:
atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,
Plaut. Merc. 2, 3, 75:
ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,
id. Men. 5, 2, 1:
haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,
Ter. Phorm. 5, 2, 9:
praesertim, ut nunc sunt mores,
id. ib. 1, 2, 5:
atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,
Cic. Mur. 25, 51:
permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,
id. Tusc. 1, 45, 108:
magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,
id. Verr. 2, 1, 26, § 65:
Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,
Liv. 3, 6, 1:
tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,
id. 3, 71, 5:
transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,
id. 21, 47, 3.—Ellipt.:
mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),
Plaut. Men. prol. 30:
Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,
as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,
Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,
id. ib. 5, 33, 92:
ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,
Liv. 23, 14, 1.—
b.
Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:
hic Geta ut captus est servorum, non malus,
Ter. Ad. 3, 4, 34:
ut est captus hominum,
Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:
Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,
for those times, id. ib. 26, 102:
nonnihil, ut in tantis malis est profectum,
considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:
(orationis genus) ut in oratore exile,
for an orator, id. Or. 3, 18, 66:
multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,
id. Sen. 4, 12:
consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,
Liv. 1, 18, 1:
florentem jam ut tum res erant,
id. 1, 3, 3:
Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,
id. 24, 28, 1:
Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,
id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:
Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,
id. 1, 57, 1:
vir, ut inter Aetolos, facundus,
id. 32, 33, 9:
Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,
Nep. Epam. 5, 2:
ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,
Curt. 9, 1, 14:
multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,
Tac. G. 30. —
c.
Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):
non demutabo ut quod certo sciam,
seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:
prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,
Caes. B. G. 5, 31, 6:
facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,
Liv. 1, 34, 6:
inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,
id. 38, 18, 7:
Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,
id. 33, 4, 11:
Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,
id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:
Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,
id. 9, 45, 10:
igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,
id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:
omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,
as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:
in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,
id. 3, 5, 9:
ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,
id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:
ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,
Liv. 3, 16, 2:
gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,
id. 7, 23, 6.—
d.
With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:
perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,
Cic. Clu. 25, 70:
in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,
Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—
C.
Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):
in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,
Plaut. Bacch. 4, 7, 17:
flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),
Lucil. 8, 18 Mull.:
in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,
Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.
II.
Conj.
A.
Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.
1.
In gen.
(α).
With sic as correlative:
haec res sic est ut narro tibi,
Plaut. Most. 4, 3, 40:
quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,
Cic. N. D. 2, 39, 99:
Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5:
si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,
id. Brut. 72, 251:
sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,
id. Rep. 6, 15, 15:
ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,
id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—
(β).
With ita as correlative:
ut sementem feceris, ita metes,
Cic. Or. 2, 65, 261:
quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,
id. Rep. 2, 1. 3:
non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,
Liv. 1, 53, 1:
ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,
Quint. 9, 3, 39.—
(γ).
With other correlatives:
in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,
Cato, R. R. 78:
encytum ad eundem modum facito uti globos,
id. ib. 80:
cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,
Cic. Ac. 2, 15, 47:
disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,
id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:
ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,
id. Am. 3, 4, 9:
fecisti item ut praedones solent,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:
item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,
id. ib. 2, 1, 45, § 117;
so with item,
id. Or. 60, 202:
is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,
Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:
nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,
Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:
si aliter ut dixi accidisset,
Cic. Rep. 1, 4, 7.—
(δ).
Without correlative:
rem omnem uti acta erat cognovit,
Sall. J. 71, 5:
quare perge ut instituisti,
Cic. Rep. 2, 11, 22:
apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,
id. ib. 1, 38, 59:
miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,
Sen. Vit. Beat. 12, 2:
comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,
id. ib. 13, 5:
ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,
Quint. 8, 2, 23.—
2.
In partic.
a.
Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.
(α).
= cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:
ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?
Cic. Fam. 10, 20, 2:
ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,
Liv. 26, 37, 6:
Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,
Cic. Fam. 12, 13, 4:
fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,
Sen. Ben. 2, 28, 3.—
(β).
Concessive, = etsi... tamen, although... yet:
consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,
Liv. 4, 6, 2:
Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,
id. 21, 11, 5:
ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,
id. 21, 8, 1:
haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,
id. 3, 55, 15:
in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,
id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:
uti longe a luxuria, ita famae propior,
Tac. Agr. 6:
ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,
Quint. 10, 1, 74:
ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,
id. 12, 2, 12:
quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,
id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:
ut non demens, crudelis certe videtur,
Quint. 9, 2, 91.—
b.
Ita... ut;
in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,
Plaut. Aul. 3, 5, 22:
ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:
ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,
id. ib. 4, 5, 1:
ita vivo ut maximos sumptus facio,
Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:
sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,
Ter. Heaut. 3, 1, 54.—
c.
In exemplifications.
(α).
In gen., as for example, for instance:
nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,
Cic. de Or. 3, 29, 112:
sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,
id. Fin. 5, 14, 38:
in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,
id. Rep. 1, 31, 47:
qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,
id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:
est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,
Sen. Ben. 3, 21, 2:
est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,
Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;
if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,
Cic. de Or. 3, 16, 59.—
(β).
Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:
ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,
Auct. Her. 1, 15, 25:
ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,
Cic. Inv. 2, 15, 48:
ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,
id. ib. 1, 18, 26:
ut si qui in foro cantet,
id. Off. 1, 40, 145:
ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,
Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:
ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,
Quint. 3, 8, 23:
ut si des arma timidis et imbellibus,
id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:
ut cum marem feminamque filios dicimus,
Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—
d.
Before an appositive noun, as, the same as, like:
qui canem et felem ut deos colunt,
Cic. Leg. 1, 11, 32:
ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,
id. Rep. 1, 12, 18:
suam vitam ut legem praefert suis civibus,
id. ib. 1, 34, 52:
habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,
id. Verr. 2, 1, 15, § 38:
Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,
Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;
ut hominem ingratum non invitus,
in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:
qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,
Liv. 25, 40, 4:
qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,
id. 24, 45, 12:
Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,
Nep. Att. 16:
et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,
Sen. Vit. Beat. 26, 7:
hunc ut deum homines intuebuntur,
Quint. 12, 10, 65:
id ut crimen ingens expavescendum est,
id. 9, 3, 35.—
e.
Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:
mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,
Ter. Eun. 1, 2, 37:
Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,
Cic. Fam. 7, 20, 1:
ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,
id. ib. 2, 14, 1:
ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,
id. Q. Fr. 1, 1, 6:
qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,
id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:
similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,
like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—
f.
Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,
id. Caecin. 2, 7:
ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,
id. Clu. 21, 57:
ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,
id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:
nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,
Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,
(α).
With ita understood:
facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,
Cic. Off. 1, 19, 65. —
(β).
With virtual superlatives:
ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:
ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,
id. Fin. 5, 20, 57.—
(γ).
The superlatives omitted in either clause:
ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,
Cic. Sen. 18, 64:
ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,
id. Verr. 2, 4, 64, § 143:
pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,
id. ib. 2, 1, 27, §
68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,
Liv. 9, 6, 1:
ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,
id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:
nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,
in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—
(δ).
With a comparative in one of the terms:
major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,
Cic. Lael. 5, 19.—
(ε).
Without superlative, as, according as:
de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,
Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—
B.
Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.
1.
With perf. indic.
a.
In gen., as soon as:
principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 49:
ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,
Ter. And. 3, 4, 11:
ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,
id. Phorm. 4, 3, 12:
ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,
id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:
qui ut peroravit, surrexit Clodius,
Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:
eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,
id. Rep. 1, 11, 7:
qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,
id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:
ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,
Liv. 21, 54, 9:
ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,
id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—
b.
In oblique discourse:
Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,
Caes. B. G. 1, 31.—
c.
With primum, when first, as soon as ever:
atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,
Cic. Rep. 6, 15, 15:
Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,
Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—
d.
Rarely of coincidence in time:
nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46.—
e.
Ut = ex quo tempore. since:
ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,
Cic. Att. 1, 15, 2.—
2.
With imperf. indic.
(α).
In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;
deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,
Liv. 10, 22, 2:
deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,
id. 10, 28, 20:
Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,
id. 25, 26, 15:
ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,
id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:
consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,
Liv. 22, 44, 1:
ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,
id. 22, 14, 3:
ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,
id. 24, 1, 6.—
(β).
Of repeated past actions, whenever:
ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,
Caes. B. G. 3, 4.—
3.
With plupf.
(α).
= postquam (rare):
ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,
Ter. Ad. 4, 4, 10:
ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,
Caes. B. C. 3, 63.—
(β).
In epistolary style = the Engl. perf.:
litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),
Cic. Att. 2, 12, 4:
ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),
id. ib. 5, 10, 1.—
(γ).
Of repeated past actions, whenever:
ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,
Liv. 21, 42, 3 dub.:
ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:
ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,
id. Clu. 19, 52:
ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,
Caes. B. G. 7, 81; cf.:
ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,
Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:
ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,
Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—
4.
With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:
neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. Or. 2, 34, 146:
traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,
Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—
C.
Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).
1.
In object clauses.
a.
In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.
(α).
After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:
malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,
Plaut. Poen. 5, 4, 18:
equidem mallem ut ires,
Cic. Att. 1, 16, 8:
equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),
id. Fam. 7, 31, 2:
volo uti mihi respondeas num quis, etc.,
id. Vatin. 7, 17:
precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,
id. Q. Fr. 1, 3, 9:
postulo ut ne quid praejudicati afferatis,
id. Clu. 2, 5:
petebant uti equites praemitterent,
Caes. B. G. 4, 11:
tibi instat Hortensius ut eas in consilium,
Cic. Quint. 10, 34:
hoc ut aliquando fieret, instabat,
Sen. Clem. 2, 1, 2:
illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,
Cic. Att. 11, 7, 2:
cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,
Sen. Clem. 2, 2, 2:
senectutem ut adipiscantur omnes optant,
Cic. Lael. 2, 4:
exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,
Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:
Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,
Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;
esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,
Ter. Ad. 4, 6, 2:
ut illum di deaeque perdant,
id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—
(β).
After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:
ego vos hortari tantum possum ut, etc.,
Cic. Lael. 5, 17:
quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,
id. Att. 11, 16, 4:
tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,
id. Fam. 1, 9, 26:
censeo ut iter reliquum conficere pergas,
I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:
dixeram a principio ut sileremus,
I had advised, Cic. Brut. 42, 157:
Pompejum monebat ut meam domum metueret,
id. Sest. 64, 133:
equidem suasi ut Romam pergeret,
id. Att. 16, 8, 2:
M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,
exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—
(γ).
After verbs expressing resolution or agreement to do something:
rus ut irem jam heri constitiveram,
Plaut. Ps. 1, 5, 136:
decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,
Cic. Phil. 5, 2, 4:
constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,
id. Att. 16, 10, 1:
statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,
Caes. B. G. 7, 21:
Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,
Liv. 25, 33, 3:
illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),
id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:
ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,
Cic. Rep. 2, 27, 63:
servitia urbem ut incenderent conjurarunt,
Liv. 4, 45, 1.—
(δ).
After verbs of command or prohibition:
imperat Laelio ut per collis circumducat equites,
Liv. 28, 33, 11:
illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,
Cic. Lael. 16, 60:
M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,
Liv. 41, 27, 3:
consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,
Cic. Pis. 8, 18:
jubet sententiam ut dicant suam,
Plaut. Am. 1, 1, 50:
hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,
Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:
iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,
Nep. Them. 7, 3.—
(ε).
Verbs expressing permission:
atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,
Cic. Tull. 20, 47:
concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,
id. Rosc. Am. 19, 54:
dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,
id. de Or. 1, 6, 23:
ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,
id. Div. in Caecil. 14, 45:
illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,
id. Off. 3, 5, 22.—
b.
In dependent clauses implying an aim or end.
(α).
After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:
ut plurimis prosimus enitimur,
Cic. Ac. 2, 2, 6:
facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,
he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:
navem idoneam ut habeas diligenter videbis,
care, id. Fam. 16, 1, 2:
ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,
id. Verr. 2, 1, 26, § 67:
pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,
id. Rosc. Am. 19, 53:
cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,
id. Rep. 2, 12, 23:
equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,
id. Planc. 20, 50:
omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,
id. Clu. 41, 116:
omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,
Liv. 24, 34, 12:
omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,
Cic. de Or. 2, 75, 306:
se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,
Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—
(β).
Verbs of effecting:
nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,
Plaut. Poen. 2, 6:
prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,
Cic. Tusc. 1, 47, 112:
caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,
id. Verr. 2, 3, 92, § 215:
sol efficit ut omnia floreant,
id. N. D. 2, 15, 41:
potest praestare ut ea causa melior esse videatur,
id. Or. 1, 10, 44:
non committam ut tibi ipse insanire videar,
id. Fam. 5, 5, 3:
di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,
id. Rosc. Am. 52, 151:
effecisti ut viverem et morerer ingratus,
Sen. Ben. 2, 25, 1:
quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,
id. Vit. Beat. 26, 6.—
(γ).
Verbs of obtaining:
Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,
Caes. B. G. 1, 9:
quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,
what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:
facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,
Liv. 35, 51, 6:
vicerunt tribuni ut legem perferrent,
id. 4, 25, 13.—
(δ).
Verbs of inducing and compelling:
nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,
Cic. Ac. 2, 3, 8:
civitati persuasit ut de finibus suis exirent,
Caes. B. G. 1, 2:
exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,
Cic. Fam. 9, 8, 1:
Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,
id. ib. 16, 18, 2:
ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,
id. Rosc. Am. 52, 150:
impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,
Caes. B. G. 7, 42:
ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,
Sen. Clem. 2, 1, 1.—
(ε).
After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:
cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,
not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:
obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,
Caes. B. G. 1, 9:
se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,
id. ib. 1, 13:
mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,
Cic. Cat. 2, 12, 27:
(natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,
id. N. D. 1, 17, 45:
hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,
he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:
ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?
the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:
respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,
id. Or. 1, 54, 272:
meruit ut suspendatur,
Sen. Ep. 7, 5:
quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,
Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—
c.
After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:
rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,
Caes. B. G. 1, 39:
vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,
Cic. Att. 6, 4, 2:
verebar ut redderentur,
id. Fam. 12, 19, 1:
sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,
id. ib. 14, 14, 1:
veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,
id. Leg. 2, 22, 58:
timeo ut sustineas,
id. Fam. 14, 2, 3:
o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,
Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;
si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,
Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:
quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,
Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:
ut ferula caedas meritum... non vereor,
Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —
d.
In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):
me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?
Plaut. Pers. 1, 3, 52:
te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?
Cic. Cat. 1, 9, 22:
egone ut te interpellem?
id. Tusc. 2, 18, 42:
pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?
id. Planc. 13, 31:
egone ut prolis meae fundam cruorem?
Sen. Med. 927.—
2.
In subject clauses, with impersonal predicates.
a.
With a predicate adjective.
(α).
With the idea of rule, duty, etc.:
id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,
Ter. And. 1, 1, 34:
reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,
Cic. Imp. Pomp. 20, 59:
praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,
id. Tusc. 3, 29, 73:
ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,
id. de Or. 2, 22, 90:
proximum est ut doceam, etc.,
id. N. D. 2, 29, 73:
extremum est ut te orem, etc.,
id. Fam. 4, 13, 7:
ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,
permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):
aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?
Plaut. Rud. 4, 7, 4:
non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,
id. Bacch. 1, 2, 31.—
(β).
In clauses expressing result and consequence:
magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,
that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:
consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,
id. Fin. 3, 20, 68. —
(γ).
In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):
concedetur verum esse ut bonos boni diligant,
Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:
concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),
id. ib. 5, 18:
si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,
Nep. Hann. 1, 1:
de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,
Cic. Div. 2, 31, 66:
non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,
id. Rosc. Am. 41, 121:
deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,
Sen. Ben. 4, 32, 1; so,
rarum est ut,
Quint. 3, 19, 3:
quid tam inusitatum quam ut, etc.,
Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:
multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,
Liv. 4, 12, 11.—
b.
With predicate nouns.
(α).
Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:
quoniam ut aliter facias non est copia,
Plaut. Merc. 5, 4, 30:
Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,
Liv. 6, 31, 7:
vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,
Cic. Planc. 2, 5:
consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),
id. Fam. 3, 3, 1:
fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,
ordained by fate, id. Balb. 26, 58:
tempus est ut eamus ad forum,
Plaut. Mil. 1, 1, 72:
dicasque tempus maximum esse ut eat,
id. ib. 4, 3, 9:
primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,
Cic. Fin. 3, 6, 20:
ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,
id. ib. 4, 14, 38:
caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,
duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,
caput est ut, etc.,
id. de Or. 1, 19, 87:
fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,
id. Rep. 1, 12, 18:
mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,
id. de Or. 2, 72, 292; so,
ratio est ut,
id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:
est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,
Caes. B. G. 4, 5.—
(β).
Expressing result and consequence:
est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,
Nep. Chabr. 3, 3.—
c.
With impersonal verbs.
(α).
Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:
convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,
Plaut. Am. 1, 1, 71:
mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,
Cic. Att. 6, 1, 14:
placitum est ut in aprico loco considerent,
id. Rep. 1, 12, 18:
postea mihi placuit ut, etc.,
id. Or. 1, 34, 155:
ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,
id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:
fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,
Cic. Or. 2, 83, 338:
potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,
it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—
So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:
sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,
id. Tusc. 2, 26, 63:
utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,
id. Phil. 5, 18, 49.—
(β).
Denoting consequence:
ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,
Cic. Off. 2, 3, 10:
sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,
Sen. Ben. 1, 11, 1:
sequitur ut causa ponatur,
Cic. Or. 2, 81, 331.—
(γ).
Est, in the meaning fit, or causa est:
est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,
it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:
non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,
there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:
quando fuit ut quod licet non liceret?
id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:
jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,
Liv. 8, 27, 3:
cum jam in eo esset ut comprehenderetur,
Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:
jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,
Liv. 2, 23, 14:
prope est ut lamentationem exigat,
Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:
arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,
Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:
futurum est ut sapiam,
Sen. Ep. 117, 29.—
3.
In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.
a.
With the idea of resolve, etc.:
vicit sententia ut mitterentur coloni,
Liv. 9, 26, 4:
sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,
Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—
b.
Of agreement:
fide accepta ut remitterent eum,
Liv. 24, 48, 8. —
c.
Of law, rule, etc.:
praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,
Liv. 24, 25, 10:
senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,
id. 35, 24, 2:
haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,
Cic. Clu. 14, 42:
Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,
Caes. B. G. 4, 1.—
d.
Of duty:
jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,
Caes. B. G. 8, 6. —
e.
Of purpose, inclination, etc.:
vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,
make you inclined, Liv. 6, 18, 9:
causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,
Cic. Fin. 3, 2, 8:
confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,
id. Font. 2, 3.—
f.
Of effect, result, etc.:
fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,
Cic. Cat. 1, 1, 3:
habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,
id. Pis. 32, 81:
damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,
Caes. B. G. 1, 4.—
4.
In clauses of manner, that, so that.
a.
With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;
anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?
Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—
b.
With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:
ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),
id. ib. 2, 3, 69, §
162: eo perducam servum ut in multa liber sit,
Sen. Ben. 3, 19, 2:
non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,
id. Vit. Beat. 27, 6:
haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,
Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:
hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,
id. ib. 2, 2, 27, § 65.—
c.
Without antecedents, so that:
cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,
Cic. Lael. 24, 90:
in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,
id. Planc. 25, 60:
mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,
Caes. B. G. 1, 6:
accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,
id. B. C. 3, 79:
pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,
Liv. 3, 13, 10:
fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,
id. 8, 17, 6:
nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,
Sen. Vit. Beat. 12, 1.—
d.
Idiomat. with non.
(α).
Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:
flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,
Liv. 24, 8, 10:
non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,
id. 45, 25, 12:
nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,
Sen. Ira, 2, 7, 2:
ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,
id. Vit. Beat. 6, 3:
nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,
id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;
neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—
(β).
Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;
rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,
not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:
haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,
id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:
benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,
Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;
non ut eas res causam adferrent amoris,
Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.
Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,
Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:
quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,
Tac. Or. 10.—
e.
Conditional or concessive.
(α).
Granting that ( for argument's sake):
quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?
Cic. Tusc. 1, 21, 49:
sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?
id. N. D. 3, 16, 41:
ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,
id. Clu. 53, 146:
quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,
id. Fin. 4, 15, 40:
quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?
id. Div. 2, 14, 33:
nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,
id. Tusc. 1, 39, 94.—
(β).
Even if, although:
qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,
Cic. Phil. 12, 3, 8:
ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,
id. Ac. 2, 34, 108:
ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,
id. de Or. 2, 4, 18:
ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,
id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:
qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,
Liv. 36, 7, 20:
neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,
id. 21, 47, 5:
at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?
id. 34, 32, 13:
ut jam Macedonia deficiat,
id. 42, 12, 10:
cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,
id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:
ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,
Caes. B. G. 3, 9:
ut desint vires tamen est laudanda voluntas,
Ov. P. 3, 4, 79:
ut dura videatur appellatio, tamen sola est,
Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:
quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,
Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:
quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,
Cic. Fam. 10, 2, 2.—
(γ).
Provided that:
ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,
Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;
succurram perituro, sed ut ipse non peream,
Sen. Ben. 2, 15, 1.—
5.
In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.
a.
In gen.:
quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?
Plaut. Rud. 1, 4, 17:
haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,
Cic. Rosc. Am. 51, 149:
intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,
id. Verr. 1, 15, 43:
Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,
Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:
id ut ne fiat, haec res sola est remedio,
Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:
ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),
Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—
b.
Esp., after certain antecedents.
(α).
After id, for the purpose (ante-class.):
id huc reverti uti me purgarem tibi,
Plaut. Am. 3, 2, 28.—
(β).
After idcirco:
idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,
Cic. Rosc. Am. 38, 111:
legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,
id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—
(γ).
After ideo and eo:
non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,
Tac. H. 4, 73:
Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,
Cic. Fam. 16, 1, 1.—
(δ).
After ad eam rem, ad hoc, in hoc:
ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?
Cic. Rosc. Am. 52, 151:
praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?
Sen. Ben. 2, 17, 6:
homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,
id. ib. 2, 12, 2.—
(ε).
After ea mente, hac mente:
navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,
Cic. Fam. 12, 14, 1:
hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,
Hor. S. 1, 1, 30.—
(ζ).
After potius quam:
potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,
Liv. 6, 28, 8:
potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,
id. 9, 14, 8.—
c.
Idiomat.
(α).
With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:
ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?
to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:
reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,
to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:
Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,
to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:
ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,
Liv. 3, 10, 8.—
(β).
Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):
satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,
disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—
(γ).
Quam ut after comparatives, too much to:
quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,
too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:
quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?
id. Brut. 18, 70:
clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,
too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:
potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,
id. 25, 1, 11:
est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,
Sen. Ben. 2, 16, 2.

Lewis & Short latin dictionary > utei
52 decedo

dē-cēdo, cessī, cessum, ere, wegtreten = abgehen, fortgehen, abziehen, fortziehen (Ggstz. accedere, herzugehen, manēre, bleiben), absol., od. m. Ang. von wo? durch Advv., durch de od. ex m. Abl., od. durch bl. Abl., m. Ang. wohin? durch Praepp. od. durch bl. Acc., I) eig.: 1) im allg.: a) übh.: α) v. Pers.: decedamus, Plaut.: postulo ut mihi respondeat, iste Verrutius in Sicilia sit an iam decesserit, Cic. – aut decedere nos alicunde cogit aut prohibet accedere, Cic.: dec. de altera parte tertia (agri), das zweite Drittel des G. räumen, Caes.: dec. ex agris Cn. Pompeii decreto, Cic.: relinquere domos ac sedes suas et dec. ex Sicilia, Cic.: dec. ex urbis aestu, Gell.: ex ingratorum hominum conspectu morte decedere, Nep. – dec. Italiā, Sall. – dec. domum (aus der Kurie in Rom), Liv.: dec. ex Gallia Romam, Cic. – dec. ad somnum, Apul. – mit 1. Supin., decedo cacatum, Pompon. com. 130. – m. cum u. Abl., dec. cum eodem Lucullo ex ea provincia, Cic.: dec. cum parte multitudinis patriā, Vell.: dec. cum alqo Romam cupere, Cic. – mit Abl. binnen wann? voce clarā denuntiasse sibi, ut triduo regni sui finibus decederent, Liv. – β) v. Tieren: dec. e pastu u. e pastu campis, Verg. georg. 1, 381, u. 4, 186. – pantherae constituisse dicuntur in Cariam ex nostra provincia decedere, Cic. ep. 2, 11, 2. – γ) vom Fuhrwerk: non ullo ex aequore cernes plura domum tardis decedere plaustra iuvencis, Verg. georg. 2, 205 sq. – b) v. dem, der vom od. aus dem Wege geht, α) vom Wege abgehen, de via dec., Cic. Clu. 163 (s. unten). – u. bes. unabsichtlich, abkommen, cum luminibus exstinctis decessisset viā, Suet. – v. Tieren, iumenta, quae Dareum vehebant, decesserant militari viā et errore delata per quattuor stadia in quadam valle constiterant, Curt. – von Schiffen, naves imprudentiā aut tempestate paulum suo cursu decesserunt, Caes. – im Bilde, se nullā cupiditate inductum de via decessisse, Cic. Cael. 38: si (Ambivius, copo de via Latina) invitaverit, id quod solet, sic hominem accipiemus, ut moleste ferat se de via decessisse, auf Nebenwege gegangen zu sein (eig. [weil die Wirte auf dem Lande auch auf Seitenstraßen Gäste zu sich einzuladen pflegten] u. bildl. [weil Ambivius sich zu falschem Zeugnis hatte gebrauchen lassen]), Cic. Clu. 163: memoriae id maximum est auxilium viā dicendi non decedere, Quint. 4, 5, 3: poëma... si paulum summo decessit, vergit ad imum, wenn es vom Höchsten abweicht, sinkt sehr tief, Hor. de art. poët. 378. – β) aus dem Wege, sowohl um Platz zu machen, beiseite treten, Platz machen, ausweichen, bes. einer Respektsperson aus Achtung, concedite atque abscedite omnes, de via decedite, beiseite! macht alle Platz! weicht auf der Straße aus! Plaut. Amph. 984: si quispiam viso potentissimi nominis atque auctoritatis viro viā decedat, assurgat, caput revelet vehiculoque desiliat, Arnob. 7, 13. – m. Dat. ( wem = vor wem?), sanctis divis, Platz machen, Catull.: alci de via, Plaut.: alci viā, Suet. – m. in u. Abl., alci in via, Ter. heaut. prol. 32. – u. im Passiv. v. der Pers., salutari, appeti, decedi, daß man uns grüßt, uns aufsucht, uns ausweicht, Cic. de sen. 63. – als auch ausweichend, jmdm. aus dem Wege gehen, ausweichen, m. Dat., dec. canibus de via, Cic. de rep. 1, 67: aus Abscheu, his omnes decedunt, Caes. b. G. 6, 13, 7. – und einer Sache aus dem Wege gehen, ausweichen = sie vermeiden, sich ihr entziehen, dec. serae nocti (der späten Nacht = der nächtlichen Kälte), Varius bei Macr. sat. 6, 2, 20. Verg. ecl. 8, 88 u. georg. 3, 467: ebenso calori, Verg. georg. 4, 23: tribunicio furori (durch das Exil), Ps. Cic. prid. cum iret in exs. 13. – c) als milit. t. t., v. Feldherrn, v. Soldaten, von einem Orte, von einem Posten usw. abziehen, abmarschieren, einen Ort, ein Land räumen, decedere atque exercitum deducere ex his regionibus, Caes.: inde dec., Caes. – dec. de colle, de vallo, Caes.: ex matutina statione, Liv.: ex stationibus, Liv. (im Bilde, de praesidio et statione vitae, Cic,): ex Italia, Liv.: ex Cypro ante certam diem, Cic.: praesidio, Liv., iniussu praesidio, Liv.: pugnā, Liv.: dec. agro sociorum ac deducere exercitum finibus Lucanis, Liv.: armis relictis Siciliā dec., Nep. – m. ad u. Akk., legionem sextam decedere ad praemia atque honores accipiendos in Italiam iubet, Auct. b. Alex. 77, 2. – im üblen Sinne, von seinem Posten gehen, seinen Standort verlassen, desertieren, si quos equites decedentes nactus sum, supplicio affeci, Asin. Poll. in Cic. ep. 10, 32, 5. – d) als publiz. t. t., α) v. Magistraten in der Provinz, nach vollendeter Amtsverwaltung von seinem Posten, aus seiner Provinz abgehen, de od. ex (e) provincia, Cic.: provinciā, Cic.: ex provincia Hispania, Liv.: de Sicilia, Cic.: ex Africa, Nep., ex Asia, Cic.: Macedoniā, Suet. – dec. Romam, Sall.: dec. ad consulatum Romam, Liv., ad triumphum Romam, Liv. – dec. ex provincia non ad triumphum, sed ad iudicium, Cic.: dec. ante tempus, Suet.: dec. eā causā maturius, Suet.: te antea quam tibi successum esset decessurum fuisse, Cic. – β) v. Staatsmännern, sich aus dem öffentl. Leben zurückziehen, dec. de foro (dem Mittelpunkt des öffentl. Lebens), Nep. Att. 10, 2. – e) v. Schauspielern, dec. de scaena, von der Bühne abtreten (= für immer scheiden), Ggstz. in scaenam redire, Cic. ep. 7, 1, 2.

2) prägn.: a) v. Sterbenden, aus dem Leben scheiden, dec. de vita, Cic. Rab. perd. 30: dec. vitā, Papin. dig. 7, 1, 57. § 1 u.a.: cum maritus homine decesserit, aus der Welt schied, Solin. 52, 32. – gew. absol., wie unser mit Tode abgehen, scheiden, verscheiden, pater familiae decessit, Caes.: quidam decedens (bei seinem Tode) tres reliquit filias, Phaedr.: si animal od. fetus decesserit, ICt., v. Tieren, decesserat (war krepiert) autem catellus, quem puella in deliciis habuerat, Val. Max. 1, 5, 3. – m. Ang. wie? durch Particc. od. Adii. (als wer?), is qui regnans decessit, Nep.: maior annos sexaginta natus decessit florente regno, Nep.: in morbum implicitus decessit, Nep.: felix decessit, Quint.: admodum pauper decessit, Suet.: puer (als Kn.) decessit, Sen.: alter adulescens (als J.) decessit, alter senex (als Gr.), Sen.: immemor in testando nepotis decessit, Liv.: intestatus decessit, Quint. – od. durch Praepp., decessit sine liberis, Quint. – m. Ang. in welcher Lage? usw. durch in m. Abl., dec. in summa paupertate, Frontin.: in tanta paupertate, ut etc., Nep.: in ipso apparatu belli, Iustin.: in praetura, Capitol.: in incremento rerum, Liv.: od. durch Abl. absol., gravissime ferens, quod decedebat populo Romano superstite, Sen.: hic decessit relictis duobus filiis, Iustin. – m. Ang. wo? durch Adv., od. durch in m. Abl., od. durch Genet. od. Abl. loc., si infans intus (im Mutterleibe) decessit, Cels.: decessit in publicis vinculis, Nep.: decessit Eboraci admodum senex, Eutr. – m. Ang. wodurch? woran? durch Abl., dec. voluntariā morte, Iustin.: morbo, Eutr.: Pyrgis (zu P.) morbo aquae intercutis, Suet. – m. Ang. infolge wessen? durch ab od. ex m. Abl., utraque a partu decessit, Plin. ep. 4, 21, 1: u. illa ex partu decessit, Ascon. in Cic. Pis. p. 4, 22 K. – m. Ang. wann? durch Advv., durch Praepp. od. durch Abl. temp., pater mature decessit, Nep.: cultello percussus intra paucas horas decessit, Vell.: plures post proelium saucii decesserunt, quam cecĭderant in acie, Liv.: die quinto postquam id consilium inierat pridie kal. Apriles Cn. Domitio C. Sosio consulibus decessit, Nep.: decessit paralysi altero die quam correptus est duobus filiis superstitibus, Nep.: decessit vitio stomachi anno aetatis duodetricesimo, Suet. – m. Ang. wem? durch Dat., pater nobis decessit a. d. III. Kal. Decembres, Cic. – b) v. Lebl.: α) v. Wasser, ablaufen, zurücktreten, sich verlieren, ei nuntiatum est aestum decedere, Liv.: Lyco amne decedente ovis relictis in limo generari pisces, qui etc., Plin.: decedentibus fluviis in cavernis aquam habentibus remanere quosdam pisces, Plin.: Nilus si immodicus superfluxit tardeque decessit, Sen. – cum decessisse inde aquam nuntiatum esset, Liv. – β) v. Sonne, Mond, Gestirnen usw., scheiden, sol decedens, Verg.: cum sol decesserit, Lact.: solis lumine decedente, Lact.: Gnossia ardentis decedat stella coronae, Verg.: te veniente die, te decedente canebat, Verg.: decedentia certis tempora momentis, Hor.: im Passiv pers., necdum decessis pelago permittimur umbris, Rutil. Namat. 1, 313. – u. abnehmen, luna decedens (Ggstz. adolescens), Gell. 20, 8, 7. – γ) als mediz. t. t., v. Krankheiten, Schmerz usw., entweichen, sich verlieren, abnehmen, aufhören (Ggstz. incipere, accedere, reverti), decedentis morbi notae, Cels.: subito febris decessit, Nep.: aliae febres cum decedunt sudorem movent, Cels.: intermissio est, cum febris instet, incipiat, augeatur, consistat, decedat, Cels.: alteram quartanam mihi dixit decessisse, alteram leviorem accedere, Cic.: dolor modo decedit, modo revertitur, Cels.: nec calidae citius decedunt corpore febres, Lucr. – δ) v. Geruche, sich verziehen, verduften, et decedet odor nervis inimicus, Hor. serm. 2, 3, 53. – ε) v. Örtlichk., die allmählich, je weiter man sich von ihnen entfernt, zurücktreten, et longo Scyros decedit ponto, Stat. Ach. 2, 308 ed. Queck.

II) übtr.: 1) im allg.: a) aufgebend, von etw. abgehen, α) von einem Besitze, Rechte = etw. abtreten, aufgeben, auf etw. verzichten, de possessione, Cic.: de suis bonis omnibus, Cic.: de hypothecis, Cic.: de iure suo, Cic.: ex iure suo, Liv. 3, 33, 10. – β) von einer Meinung, einem Beschlusse abgehen, de sententia, Cic.: bl. sententiā, Tac.: instituto suo, Liv.: nihil a superioribus continuorum annorum decretis, Cic. Flacc. 27. – γ) von einer Pflicht usw. abgehen, abweichen, de officio et dignitate, Cic.: propter hominem perditissimum de officio, Cic.: u. (Passiv unpers.), quā stultitiā et temeritate de officio decessum, Liv. – u. bl. officio (Ggstz. in fide atque officio pristino esse), Liv.: fide, Liv.: ne obsidionis quidem metu fide decessisse, Liv. – δ) v. der Art abweichen, de generis nobilitate, ausarten, Pallad. 3, 25, 2. – b) nacheifernd noch abgehen von etw. = zurückbleiben, zurückstehen hinter etw., contendebat, ne a rebus gestis eius et gloriae splendore decederet, Iustin. 6, 3, 8. – c) den Vorrang, Vorzug einräumend weichen = Platz machen, das Feld räumen, m. Dat. wem? vivere si recte nescis, decede peritis, Hor. ep. 2, 2, 213: ubi non Hymetto mella decedunt, Hor. carm. 2, 6, 15.

2) prägn.: a) vermindernd abgehen (Ggstz. accedere alci rei od. ad alqd), decima pars decedet Col.: de summa nihil decedet, Ter.: an ut de causa periculi nihil decederet, ad causam novum crimen accederet, Cic.: m. bl. Abl., quidquid libertati plebis caveretur, id suis decedere opibus credebant, Liv. 3, 55, 2. – m. Dat. wem? quantum virium Antiocho decessisset, suo id accessurum regno ducebat, Liv. – b) nachlassend, aufhörend, α) v. Zuständen, weichen = sich verlieren, vergehen, verschwinden, decedet iam ira haec, Ter.: postquam ira mente decesserat, Curt.: postquam invidia decesserat, Sall.: cum obtrectationis invidia decesserit, Iustin.: donec cura de Antiocho decessisset, Liv.: non ope humanā, non largitionibus principum decedebat infamia, quin iussum incendium crederetur, Tac. – m. Dat. wem? priusquam ea cura decederet patribus, Liv.: nobis opinio decedat (von uns weiche die M. = die M. halte uns nicht mehr befangen), qualis quisque habeatur, alibi in civium iudicio esse, Tac.: nobis prius decedat timor, quam ultro aliis inferatur, Liv.: adeo repente decessit animis pavor, ut etc., Liv.: nec tibi Vespero surgente decedunt amores, Hor.: audieras illi decedere pravam stultitiam, Hor. – γ) v. Stoffe zu etw. = ausgehen, quaestioni Campanae materia decessit, Liv. 9, 26, 8. – c) so u. so abgehend, v. Ereignissen = ablaufen, von statten gehen, den u. den Erfolg haben, prospere decedentibus rebus, Suet. Caes. 24, 3. – / Infin.Perf. act. synkop. decesse, Ter. heaut. prol. 32. Cic. ep. 7, 1, 2 (Wesenberg decessisse). – Partic. Perf. Pass. decessus bei Rutil. Namat. 1, 313 (s. oben no. I, 2, b, β).

lateinisch-deutsches > decedo
53 Dis [3]

3. Dīs, Dītis, m., seltnere Nbf. Dītis, is, m. (nach G.F. Grotefend = 2. dis, als Übersetzung von Πλούτων), Pluto, der Jupiter der Unterwelt (Iuppiter Stygius [Ζευς καταχθόνιος], Ov. fast. 5, 448): Dis pater, Varro LL. 5, 66. Cic. de nat. deor. 2, 66. Tac. hist. 4, 84. Suet. Oth. 8, 3: Ditis pater, Petron. 120. v. 76. Apul. met. 6, 18: bl. Ditis, Quint. 1, 6, 34: ianua Ditis, Verg. Aen. 6, 127: domus Ditis, Verg. Aen. 5, 731: domina Ditis, Proserpina, Verg. Aen. 6, 397. – von Cäsar identifiziert mit dem Gotte der Nacht bei den Kelten, von dem die Gallier abstammen, Dis pater, Caes. b.G. 6, 18, 1.

lateinisch-deutsches > Dis [3]
54 volo [2]

2. volo, voluī, velle (altind. vrnāti, er wählt, wünscht, váraṇam, das Wählen, Wünschen, griech. ελδομαι, verlangen, ελδωρ, Wunsch, ahd. wëllan, nhd. wollen), willens sein, begehren, wünschen, I) im allg.: a) übh.: α) mit folg. Infin.: exire ex urbe volo, Plaut.: vilicus ne quid emisse velit insciente domino, Cato: ut armis ac virtute velint patriam defendere terram, Lucr.: voluimus capere animum eorum, Lucil. fr.: volui id quidem efficere certe, Cic.: tollere seu ponere vult freta, Hor.: u. zsgz. sis amanti subvenire, Plaut.: u. fragend, vin tu curtis Iudaeis oppedere? du willst doch nicht etwa? Hor. (vgl. unten no. b). – u. die Formel volo scire, velim scire, ich wünsche zu wissen, möchte wohl wissen, m. folg. Relativ- od. Fragesatz, oft bei Plaut.: u. so volo audire, ich möchte gern hören, ich bin neugierig, zu hören, mit folg. Fragesatz, Liv. 34, 2, 6. – β) m. folg. Acc. u. Infin.: an te ibi vis inter istas vorsarier prosedas, Plaut.: Persium non curo legere, Laelium Decumum volo, Lucil. fr.: pater illum alterum (filium), qui mortuus est, secum omni tempore volebat esse, Cic.: iudicem me esse, non doctorem volo, Cic.: (cum Ulixes) affabilem et iucundum se esse vellet, Cic.: si vis me flere, Hor.: quem tamen unum ex multis fortuna reliquum esse voluisset, übrig gelassen hätte, Cic.: lumen exstinctum esse volo, ich will das L. ausgelöscht wissen, Cic.: quod vestigari volunt, ausgespürt wissen wollen, Liv. – γ) m. Nom. u. Infin.: ut tantum fida sorori esse velis, Ov. met. 2, 746. – δ) mit Acc. u. Partic.: qui volunt te conventum, Plaut.: quā re omnes vos oratos volo, ne etc., Ter.: quam vellem Menedemum invitatum, ut etc., Ter. – ε) mit Acc.: animo malest, aquam velim, Plaut. Amph. 1058; vgl. Curc. 312 G.: eloquere, quid velis nostram operam, Plaut. cist. 57: gloriam ingentem, divitias honestas volebant, Sall. Iug. 7, 6: oft mit allg. Acc., faciam, quod vultis, Cic.: nihil est mali, quod illa non ab initio filio voluerit, optaverit, Cic.: si plura velim, Hor.: quid amplius vis? Hor.: num quid vis? Komik. u. Hor. (s. Fritzsche Hor. sat. 1, 9, 6): u. so num quid vellet, Liv. – v. Lebl., neque chorda sonum reddit, quem vult manus et mens, Hor. de art. poët. 348. – ζ) m. ut od. uti u. Konj.: ut ille te videat, volo, Plaut.: volo, uti mihi respondeas, num etc., Cic. – und m. ne u. Konj.: hoc volebam nescius ne esses, Pacuv. b. Gell. 1, 24, 4. – η) m. bl. Coniunctiv: visne hoc primum videamus? Cic.: volo hoc oratori contingat, ut etc., Cic.: tu velim, ut consuesti, nos absentes diligas et defendas, Cic.: quam velim Bruto persuadeas, Cic.: quam vellem Panaetium nostrum nobiscum haberemus, Cic.: vin vocem huc ad te? soll ich ihn herrufen? Plaut.: vellem abesset, Ov. – θ) absol.: quom velis, wenn es dir beliebt, Ter.: velit nolit, scire difficile est, ob er wolle od. nicht, Cic.: velit nolit necesse est illi omnia videre, Sen.: quisquis inspiciat, velit nolit, nomen meum legat, Petron.: seu velint seu nolint, sie mögen wollen oder nicht, Liv.: u. so volens seu invitus, er mochte wollen od. nicht, Liv. 7, 40, 13 (vgl. rem publicam, si a, volentibus nequeat, ab invitis ius expetituram, Liv. 3, 40, 4): volo in Graeciam (sc. proficisci), Cic. – si vis u. zsgz. sis, sultis, parenthet., audi si vis nunc iam, Ter.: ne, sis, plora, Plaut.: cave sis, Ter.: refer animum sis ad veritatem, Cic.: adeste sultis, Plaut. – cadentque quae nunc sunt in honore vocabula, si volet usus, Hor. de art. poët. 70 sq. – mihi volenti est alqd, es ist etw. für mich, den Wollenden, vorhanden = es ist od. kommt mir etw. erwünscht, es ist etw. nach meinem Sinne, quia neque plebi militia volenti putabatur, Sall.: quibusdam volentibus novas res fore, Liv. Vgl. Kritz u. Dietsch Sall. Iug. 84, 3. Fabri Liv. 21, 50, 10. Otto Tac. ann. 1, 59, 1. p. 216. – b) vis od. vis tu mit folg. Infin., als Aufforderung od. Befehl, hast du nicht Lust, willst du nicht, willst du wohl, vis unum vel alterum, immo plurima eius audire facta? Apul.: vis tu homines urbemque feris praeponere silvis? Hor.: vis tu pudorem habere? Sen. rhet.: vis tu reviviscere? Petron.: vis tu fortius loqui? Sen.: vis tu aequo animo pati? Sen. Vgl. Bentley Hor. sat. 2, 6, 92. Hand Tursell. 4, 82. – c) v. alqm, α) elliptisch, jmd. sprechen wollen, te volo, Komik. (s. Brix Plaut. trin. 516): pater adest, quem volui, Ter.: centuriones trium cohortium me velle postridie, Cic.: si quid ille se velit, Caes.: si quid me vis, Plaut.: num quid me vis? Plaut.: quin tu uno verbo dic, quid est, quod me velis, Ter.: est quod te volo secreto, Plaut.: te tribus verbis volo, Plaut.: paucis verbis od. bl. paucis te volo, Komik. (s. Brix Plaut. mil. 1020. Spengel Ter. Andr. 29). – β) alqm od. alqam, jmd. begehren, mögen, gern sehen, Plaut. asin. 542; aul. 286; mil. 1071. Prop. 1, 13, 36. Ov. am. 1, 10, 60: u. so wohl absol., at ille, filium velle (sc. Iuliam), sein Sohn habe Absichten (auf sie), Cic. ad Att. 15, 29, 2. – d) v. bene, male alci, jmdm. wohl-, übel wollen, iam diu ego huic et hic mihi volumus bene, Plaut.: utinam male qui mihi volunt, sic rideant, Ter.: non vult sibi male, er hat von sich keine geringe Meinung, Petron. – e) v. alcis causā, im Interesse jmds. etw. wünschen, quod ut illi proprium ac perpetuum sit... ipsius hominis causā velle et optare debetis, Cic. – bes. (mit u. ohne omnia) im Interesse jmds. günstig sein, geneigt sein, für jmd. etwas od. alles zu tun, jmdm. alles Gute wünschen, Varro magnopere eius causā vult omnia, Cic.: valde eius causā volo, Cic.: etsi omnium causā, quos commendo, velle debeo, tamen cum omnibus non eadem mihi cansa est, Cic. Vgl. Halm Cic. div. in Caecil. 21. – f) quid tibi vis? was fällt dir ein? Ter. u. Cic.: u. so quid sibi vult pater? Ter.: quid iste sibi vult? Cic. – quid sibi vult (res), was will sagen, was bedeutet, quid vult sibi haec oratio? Ter.: nec satis intellexi, quid sibi lex aut quid verba ista vellent, Cic.: quid ergo illae sibi statuae equestres inauratae volunt? Cic.

II) prägn.: 1) als publiz. t.t., wollen, bestimmen, festsetzen, maiores de singulis magistratibus bis vos sententiam ferre voluerunt, Cic.: qui (maiores nostri)... supplicium in parricidas singulare; insui voluerunt in culleum etc., Cic. – dah. der Anfang der Gesetzvorschläge velitis iubeatis, als Anfrage an das Volk, ob es dieselben gutheiße und annehme, Cic. Pis. 72 u.a.

2) etw. wollen = der und der Meinung sein, etw. behaupten, annehmen, quod cum volunt, declarant quaedam esse vera, Cic.: quod minime illi volunt, Cic.: me vult fuisse Rhodi, Cic.: (Plato) sine corpore esse vult deum, Cic.: is, quem voluerunt esse eloquentem, Cic.: idem Aelius Stoicus esse voluit, Cic.: illi regi tolerabili aut, si vultis, etiam amabili Cyro etc., wenn ihr wollt, Cic.: ita volebant, Tac.

3) (weil in jedem Wollen ein Vorziehen des einen od. des anderen liegt) lieber wollen, für wünschenswerter halten, mit folg. quam, wie βούλομαι ἤ, malae rei se quam nullius turbarum ac seditionum duces esse volunt, Liv. 3, 68, 11: so auch Liv. 25, 29, 6 u.a. – / Zsgz. vin = visne (Beisp. s. oben): ebenso sis = si vis, sultis = si vultis (Beisp. s. oben). – Konj. Präs. volit, Corp. inscr. Lat. 6, 29989. – Genet. Gerund. volendi, Augustin. epist. 186, 1, Abl. volendo, Augustin. serm. 127, 1 Mai. – Vulg. bolo, wov. boluerint = voluerint, Corp. inscr. Lat. 14, 2934, 23 (Praeneste a. 385 p. Christ.). Vgl. Georges Lexik. der lat. Wortf. S. 738 u. 739. – volens PAdi., s. bes.

lateinisch-deutsches > volo [2]

55 insuesco

insuesco, ĕre, suēvi, suētum [st2]1 [-] intr. avec dat. ou ad + acc. - s'accoutumer, prendre l'habitude. [st2]2 - tr. - habituer, dresser.    - qui fallere insuevit, Ter.: celui qui a pris l'habitude de tromper.    - insuevit pater hoc me ut..., Hor.: mon père m'a habitué à...    - aliqua re aliquem insuescere: habituer qqn à qqch.    - insuesci debent ut... Col.: il faut les accoutumer à...
* * *
insuesco, ĕre, suēvi, suētum [st2]1 [-] intr. avec dat. ou ad + acc. - s'accoutumer, prendre l'habitude. [st2]2 - tr. - habituer, dresser.    - qui fallere insuevit, Ter.: celui qui a pris l'habitude de tromper.    - insuevit pater hoc me ut..., Hor.: mon père m'a habitué à...    - aliqua re aliquem insuescere: habituer qqn à qqch.    - insuesci debent ut... Col.: il faut les accoutumer à...
* * *

    Insuesco, insuescis, insueui, insuetum, pen. prod. insuescere. Plaut. Accoustumer, S'accoustumer.

\

    Insuesco, actiua significatione. Horat. Insueuit pater optimus hoc me. Mon pere m'a accoustumé à cela, M'a apprins.

\

    Insuescere pecus amurca. Colum. L'accoustumer à, etc.

\

    Insuesci, Passiuum. Colum. Sic insuesci debent, vt in id spatium, etc. Doibvent estre accoustumez.

Dictionarium latinogallicum > insuesco

56 pariter

parĭtĕr, adv. [st2]1 [-] en parts égales, également, pareillement, semblablement. [st2]2 [-] de front, ensemble. [st2]3 [-] ensemble, simultanément. [st2]4 [-] avec cum - en même temps, au même moment.    - pariter ad litora tendunt, Virg.: ils (les serpents) se dirigent de front vers le rivage.    - cum luna pariter: en même temps que la lune.    - pariter cum occasu solis: en même temps que le soleil se couche.    - et mecum pariter moleste ferent, Cic.: et, tout comme moi, ils seront dans la peine.    - pariter cum vita sensus amittitur, Cic. Tusc. 1: le sentiment se perd en même temps que la vie.    - pariter ac (atque, et): de la même manière que, aussi bien que, indistinctement, ainsi que.    - caedes fugientium pariter ac repugnantium fieri coepta est, Liv. 31: on se mit à massacrer indistinctement ceux qui fuyaient et ceux qui résistaient.    - equi pariter equitesque Persarum, Curt.: les chevaux des Perses ainsi que leurs cavaliers.    - fruatur aliquis pariter cum aliis voluptate potandi, Cic.: on doit profiter tout comme les autres du plaisir de boire.    - prudenter pariter ac fortiter, Val.-Max: avec autant d'adresse que de courage.    - pariter ut: de la même manière que, aussi bien que, indistinctement, ainsi que.    - filius pariter moratus, ut pater, Plaut. Aul. prol. 21: fils de même caractère que son père.    - pariter hoc fit atque ut alia facta sunt, Plaut. Am.: ces choses se passent comme d'autres se sont passées.    - avec le datif - pariter ultimae (gentes) propinquis, Liv.: les nations les plus éloignées aussi bien que les plus voisines.    - pariter ac si: comme si.    - avec subj. de la sub. cond. - pariter ac si hostes adessent, Sall.: comme si les ennemis étaient tout proches.
* * *
parĭtĕr, adv. [st2]1 [-] en parts égales, également, pareillement, semblablement. [st2]2 [-] de front, ensemble. [st2]3 [-] ensemble, simultanément. [st2]4 [-] avec cum - en même temps, au même moment.    - pariter ad litora tendunt, Virg.: ils (les serpents) se dirigent de front vers le rivage.    - cum luna pariter: en même temps que la lune.    - pariter cum occasu solis: en même temps que le soleil se couche.    - et mecum pariter moleste ferent, Cic.: et, tout comme moi, ils seront dans la peine.    - pariter cum vita sensus amittitur, Cic. Tusc. 1: le sentiment se perd en même temps que la vie.    - pariter ac (atque, et): de la même manière que, aussi bien que, indistinctement, ainsi que.    - caedes fugientium pariter ac repugnantium fieri coepta est, Liv. 31: on se mit à massacrer indistinctement ceux qui fuyaient et ceux qui résistaient.    - equi pariter equitesque Persarum, Curt.: les chevaux des Perses ainsi que leurs cavaliers.    - fruatur aliquis pariter cum aliis voluptate potandi, Cic.: on doit profiter tout comme les autres du plaisir de boire.    - prudenter pariter ac fortiter, Val.-Max: avec autant d'adresse que de courage.    - pariter ut: de la même manière que, aussi bien que, indistinctement, ainsi que.    - filius pariter moratus, ut pater, Plaut. Aul. prol. 21: fils de même caractère que son père.    - pariter hoc fit atque ut alia facta sunt, Plaut. Am.: ces choses se passent comme d'autres se sont passées.    - avec le datif - pariter ultimae (gentes) propinquis, Liv.: les nations les plus éloignées aussi bien que les plus voisines.    - pariter ac si: comme si.    - avec subj. de la sub. cond. - pariter ac si hostes adessent, Sall.: comme si les ennemis étaient tout proches.
* * *

    Pariter, pen. cor. Aduerbium congregandi significans Simul. Plin. iunior. Ensemble, Avec.

\

    Pariter. Naeuius, Vt pariter dispertiantur bona patris. Egualement.

\

    Pugnat pariter pro salute M. Fonteii Narbonensis colonia. Cic. Semblablement.

\

    Trucidant foeminas pariter ac viros. Liu. Ils tuent les femmes aussi bien que les hommes.

\

    Pariter nunc opera me adiuues, ac dudum re opitulata es. Terent. Aide moy de ta peine, ainsi que tu, etc.

\

    - hoc fit Pariter, atque vt alia facta sunt. Plaut. Ainsi que les autres choses.

\

    - hunc reliquit filium Pariter moratum vt pater fuit. Plau. Qui ha les meurs du pere.

\

    - vtinam pariter fieret, vt Aut hoc tibi doleret itidem, vt mihi dolet: Aut ego, etc. Terent. Qu'il adveint egualement.

Dictionarium latinogallicum > pariter

57 decedo

dē-cēdo, cessī, cessum, ere, wegtreten = abgehen, fortgehen, abziehen, fortziehen (Ggstz. accedere, herzugehen, manēre, bleiben), absol., od. m. Ang. von wo? durch Advv., durch de od. ex m. Abl., od. durch bl. Abl., m. Ang. wohin? durch Praepp. od. durch bl. Acc., I) eig.: 1) im allg.: a) übh.: α) v. Pers.: decedamus, Plaut.: postulo ut mihi respondeat, iste Verrutius in Sicilia sit an iam decesserit, Cic. – aut decedere nos alicunde cogit aut prohibet accedere, Cic.: dec. de altera parte tertia (agri), das zweite Drittel des G. räumen, Caes.: dec. ex agris Cn. Pompeii decreto, Cic.: relinquere domos ac sedes suas et dec. ex Sicilia, Cic.: dec. ex urbis aestu, Gell.: ex ingratorum hominum conspectu morte decedere, Nep. – dec. Italiā, Sall. – dec. domum (aus der Kurie in Rom), Liv.: dec. ex Gallia Romam, Cic. – dec. ad somnum, Apul. – mit 1. Supin., decedo cacatum, Pompon. com. 130. – m. cum u. Abl., dec. cum eodem Lucullo ex ea provincia, Cic.: dec. cum parte multitudinis patriā, Vell.: dec. cum alqo Romam cupere, Cic. – mit Abl. binnen wann? voce clarā denuntiasse sibi, ut triduo regni sui finibus decederent, Liv. – β) v. Tieren: dec. e pastu u. e pastu campis, Verg. georg. 1, 381, u. 4, 186. – pantherae constituisse dicuntur in Cariam ex nostra provincia decedere, Cic. ep. 2, 11, 2. – γ) vom Fuhrwerk: non ullo ex aequore cernes plura domum

————

tardis decedere plaustra iuvencis, Verg. georg. 2, 205 sq. – b) v. dem, der vom od. aus dem Wege geht, α) vom Wege abgehen, de via dec., Cic. Clu. 163 (s. unten). – u. bes. unabsichtlich, abkommen, cum luminibus exstinctis decessisset viā, Suet. – v. Tieren, iumenta, quae Dareum vehebant, decesserant militari viā et errore delata per quattuor stadia in quadam valle constiterant, Curt. – von Schiffen, naves imprudentiā aut tempestate paulum suo cursu decesserunt, Caes. – im Bilde, se nullā cupiditate inductum de via decessisse, Cic. Cael. 38: si (Ambivius, copo de via Latina) invitaverit, id quod solet, sic hominem accipiemus, ut moleste ferat se de via decessisse, auf Nebenwege gegangen zu sein (eig. [weil die Wirte auf dem Lande auch auf Seitenstraßen Gäste zu sich einzuladen pflegten] u. bildl. [weil Ambivius sich zu falschem Zeugnis hatte gebrauchen lassen]), Cic. Clu. 163: memoriae id maximum est auxilium viā dicendi non decedere, Quint. 4, 5, 3: poëma... si paulum summo decessit, vergit ad imum, wenn es vom Höchsten abweicht, sinkt sehr tief, Hor. de art. poët. 378. – β) aus dem Wege, sowohl um Platz zu machen, beiseite treten, Platz machen, ausweichen, bes. einer Respektsperson aus Achtung, concedite atque abscedite omnes, de via decedite, beiseite! macht alle Platz! weicht auf der Straße aus! Plaut. Amph. 984: si quispiam viso potentissimi nominis

————

atque auctoritatis viro viā decedat, assurgat, caput revelet vehiculoque desiliat, Arnob. 7, 13. – m. Dat. ( wem = vor wem?), sanctis divis, Platz machen, Catull.: alci de via, Plaut.: alci viā, Suet. – m. in u. Abl., alci in via, Ter. heaut. prol. 32. – u. im Passiv. v. der Pers., salutari, appeti, decedi, daß man uns grüßt, uns aufsucht, uns ausweicht, Cic. de sen. 63. – als auch ausweichend, jmdm. aus dem Wege gehen, ausweichen, m. Dat., dec. canibus de via, Cic. de rep. 1, 67: aus Abscheu, his omnes decedunt, Caes. b. G. 6, 13, 7. – und einer Sache aus dem Wege gehen, ausweichen = sie vermeiden, sich ihr entziehen, dec. serae nocti (der späten Nacht = der nächtlichen Kälte), Varius bei Macr. sat. 6, 2, 20. Verg. ecl. 8, 88 u. georg. 3, 467: ebenso calori, Verg. georg. 4, 23: tribunicio furori (durch das Exil), Ps. Cic. prid. cum iret in exs. 13. – c) als milit. t. t., v. Feldherrn, v. Soldaten, von einem Orte, von einem Posten usw. abziehen, abmarschieren, einen Ort, ein Land räumen, decedere atque exercitum deducere ex his regionibus, Caes.: inde dec., Caes. – dec. de colle, de vallo, Caes.: ex matutina statione, Liv.: ex stationibus, Liv. (im Bilde, de praesidio et statione vitae, Cic,): ex Italia, Liv.: ex Cypro ante certam diem, Cic.: praesidio, Liv., iniussu praesidio, Liv.: pugnā, Liv.: dec. agro sociorum ac deducere exercitum finibus Lucanis, Liv.: armis relictis Siciliā dec., Nep. – m. ad u. Akk., legi-

————

onem sextam decedere ad praemia atque honores accipiendos in Italiam iubet, Auct. b. Alex. 77, 2. – im üblen Sinne, von seinem Posten gehen, seinen Standort verlassen, desertieren, si quos equites decedentes nactus sum, supplicio affeci, Asin. Poll. in Cic. ep. 10, 32, 5. – d) als publiz. t. t., α) v. Magistraten in der Provinz, nach vollendeter Amtsverwaltung von seinem Posten, aus seiner Provinz abgehen, de od. ex (e) provincia, Cic.: provinciā, Cic.: ex provincia Hispania, Liv.: de Sicilia, Cic.: ex Africa, Nep., ex Asia, Cic.: Macedoniā, Suet. – dec. Romam, Sall.: dec. ad consulatum Romam, Liv., ad triumphum Romam, Liv. – dec. ex provincia non ad triumphum, sed ad iudicium, Cic.: dec. ante tempus, Suet.: dec. eā causā maturius, Suet.: te antea quam tibi successum esset decessurum fuisse, Cic. – β) v. Staatsmännern, sich aus dem öffentl. Leben zurückziehen, dec. de foro (dem Mittelpunkt des öffentl. Lebens), Nep. Att. 10, 2. – e) v. Schauspielern, dec. de scaena, von der Bühne abtreten (= für immer scheiden), Ggstz. in scaenam redire, Cic. ep. 7, 1, 2.

2) prägn.: a) v. Sterbenden, aus dem Leben scheiden, dec. de vita, Cic. Rab. perd. 30: dec. vitā, Papin. dig. 7, 1, 57. § 1 u.a.: cum maritus homine decesserit, aus der Welt schied, Solin. 52, 32. – gew. absol., wie unser mit Tode abgehen, scheiden, verscheiden, pater familiae decessit, Caes.: quidam decedens (bei

————

seinem Tode) tres reliquit filias, Phaedr.: si animal od. fetus decesserit, ICt., v. Tieren, decesserat (war krepiert) autem catellus, quem puella in deliciis habuerat, Val. Max. 1, 5, 3. – m. Ang. wie? durch Particc. od. Adii. (als wer?), is qui regnans decessit, Nep.: maior annos sexaginta natus decessit florente regno, Nep.: in morbum implicitus decessit, Nep.: felix decessit, Quint.: admodum pauper decessit, Suet.: puer (als Kn.) decessit, Sen.: alter adulescens (als J.) decessit, alter senex (als Gr.), Sen.: immemor in testando nepotis decessit, Liv.: intestatus decessit, Quint. – od. durch Praepp., decessit sine liberis, Quint. – m. Ang. in welcher Lage? usw. durch in m. Abl., dec. in summa paupertate, Frontin.: in tanta paupertate, ut etc., Nep.: in ipso apparatu belli, Iustin.: in praetura, Capitol.: in incremento rerum, Liv.: od. durch Abl. absol., gravissime ferens, quod decedebat populo Romano superstite, Sen.: hic decessit relictis duobus filiis, Iustin. – m. Ang. wo? durch Adv., od. durch in m. Abl., od. durch Genet. od. Abl. loc., si infans intus (im Mutterleibe) decessit, Cels.: decessit in publicis vinculis, Nep.: decessit Eboraci admodum senex, Eutr. – m. Ang. wodurch? woran? durch Abl., dec. voluntariā morte, Iustin.: morbo, Eutr.: Pyrgis (zu P.) morbo aquae intercutis, Suet. – m. Ang. infolge wessen? durch ab od. ex m. Abl., utraque a partu decessit, Plin. ep. 4, 21, 1: u. illa ex partu decessit, Ascon.

————

in Cic. Pis. p. 4, 22 K. – m. Ang. wann? durch Advv., durch Praepp. od. durch Abl. temp., pater mature decessit, Nep.: cultello percussus intra paucas horas decessit, Vell.: plures post proelium saucii decesserunt, quam cecĭderant in acie, Liv.: die quinto postquam id consilium inierat pridie kal. Apriles Cn. Domitio C. Sosio consulibus decessit, Nep.: decessit paralysi altero die quam correptus est duobus filiis superstitibus, Nep.: decessit vitio stomachi anno aetatis duodetricesimo, Suet. – m. Ang. wem? durch Dat., pater nobis decessit a. d. III. Kal. Decembres, Cic. – b) v. Lebl.: α) v. Wasser, ablaufen, zurücktreten, sich verlieren, ei nuntiatum est aestum decedere, Liv.: Lyco amne decedente ovis relictis in limo generari pisces, qui etc., Plin.: decedentibus fluviis in cavernis aquam habentibus remanere quosdam pisces, Plin.: Nilus si immodicus superfluxit tardeque decessit, Sen. – cum decessisse inde aquam nuntiatum esset, Liv. – β) v. Sonne, Mond, Gestirnen usw., scheiden, sol decedens, Verg.: cum sol decesserit, Lact.: solis lumine decedente, Lact.: Gnossia ardentis decedat stella coronae, Verg.: te veniente die, te decedente canebat, Verg.: decedentia certis tempora momentis, Hor.: im Passiv pers., necdum decessis pelago permittimur umbris, Rutil. Namat. 1, 313. – u. abnehmen, luna decedens (Ggstz. adolescens), Gell. 20, 8, 7. – γ) als mediz. t. t., v. Krankheiten, Schmerz

————

usw., entweichen, sich verlieren, abnehmen, aufhören (Ggstz. incipere, accedere, reverti), decedentis morbi notae, Cels.: subito febris decessit, Nep.: aliae febres cum decedunt sudorem movent, Cels.: intermissio est, cum febris instet, incipiat, augeatur, consistat, decedat, Cels.: alteram quartanam mihi dixit decessisse, alteram leviorem accedere, Cic.: dolor modo decedit, modo revertitur, Cels.: nec calidae citius decedunt corpore febres, Lucr. – δ) v. Geruche, sich verziehen, verduften, et decedet odor nervis inimicus, Hor. serm. 2, 3, 53. – ε) v. Örtlichk., die allmählich, je weiter man sich von ihnen entfernt, zurücktreten, et longo Scyros decedit ponto, Stat. Ach. 2, 308 ed. Queck.

II) übtr.: 1) im allg.: a) aufgebend, von etw. abgehen, α) von einem Besitze, Rechte = etw. abtreten, aufgeben, auf etw. verzichten, de possessione, Cic.: de suis bonis omnibus, Cic.: de hypothecis, Cic.: de iure suo, Cic.: ex iure suo, Liv. 3, 33, 10. – β) von einer Meinung, einem Beschlusse abgehen, de sententia, Cic.: bl. sententiā, Tac.: instituto suo, Liv.: nihil a superioribus continuorum annorum decretis, Cic. Flacc. 27. – γ) von einer Pflicht usw. abgehen, abweichen, de officio et dignitate, Cic.: propter hominem perditissimum de officio, Cic.: u. (Passiv unpers.), quā stultitiā et temeritate de officio decessum, Liv. – u. bl. officio (Ggstz. in fide atque officio pristino esse), Liv.: fide, Liv.: ne obsidionis quidem metu

————

fide decessisse, Liv. – δ) v. der Art abweichen, de generis nobilitate, ausarten, Pallad. 3, 25, 2. – b) nacheifernd noch abgehen von etw. = zurückbleiben, zurückstehen hinter etw., contendebat, ne a rebus gestis eius et gloriae splendore decederet, Iustin. 6, 3, 8. – c) den Vorrang, Vorzug einräumend weichen = Platz machen, das Feld räumen, m. Dat. wem? vivere si recte nescis, decede peritis, Hor. ep. 2, 2, 213: ubi non Hymetto mella decedunt, Hor. carm. 2, 6, 15.

2) prägn.: a) vermindernd abgehen (Ggstz. accedere alci rei od. ad alqd), decima pars decedet Col.: de summa nihil decedet, Ter.: an ut de causa periculi nihil decederet, ad causam novum crimen accederet, Cic.: m. bl. Abl., quidquid libertati plebis caveretur, id suis decedere opibus credebant, Liv. 3, 55, 2. – m. Dat. wem? quantum virium Antiocho decessisset, suo id accessurum regno ducebat, Liv. – b) nachlassend, aufhörend, α) v. Zuständen, weichen = sich verlieren, vergehen, verschwinden, decedet iam ira haec, Ter.: postquam ira mente decesserat, Curt.: postquam invidia decesserat, Sall.: cum obtrectationis invidia decesserit, Iustin.: donec cura de Antiocho decessisset, Liv.: non ope humanā, non largitionibus principum decedebat infamia, quin iussum incendium crederetur, Tac. – m. Dat. wem? priusquam ea cura decederet patribus, Liv.: nobis opinio decedat (von uns weiche die M. = die M. halte uns nicht mehr befan-

————

gen), qualis quisque habeatur, alibi in civium iudicio esse, Tac.: nobis prius decedat timor, quam ultro aliis inferatur, Liv.: adeo repente decessit animis pavor, ut etc., Liv.: nec tibi Vespero surgente decedunt amores, Hor.: audieras illi decedere pravam stultitiam, Hor. – γ) v. Stoffe zu etw. = ausgehen, quaestioni Campanae materia decessit, Liv. 9, 26, 8. – c) so u. so abgehend, v. Ereignissen = ablaufen, von statten gehen, den u. den Erfolg haben, prospere decedentibus rebus, Suet. Caes. 24, 3. – ⇒ Infin.Perf. act. synkop. decesse, Ter. heaut. prol. 32. Cic. ep. 7, 1, 2 (Wesenberg decessisse). – Partic. Perf. Pass. decessus bei Rutil. Namat. 1, 313 (s. oben no. I, 2, b, β).

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > decedo

58 Dis

3. Dīs, Dītis, m., seltnere Nbf. Dītis, is, m. (nach G.F. Grotefend = 2. dis, als Übersetzung von Πλούτων), Pluto, der Jupiter der Unterwelt (Iuppiter Stygius [Ζευς καταχθόνιος], Ov. fast. 5, 448): Dis pater, Varro LL. 5, 66. Cic. de nat. deor. 2, 66. Tac. hist. 4, 84. Suet. Oth. 8, 3: Ditis pater, Petron. 120. v. 76. Apul. met. 6, 18: bl. Ditis, Quint. 1, 6, 34: ianua Ditis, Verg. Aen. 6, 127: domus Ditis, Verg. Aen. 5, 731: domina Ditis, Proserpina, Verg. Aen. 6, 397. – von Cäsar identifiziert mit dem Gotte der Nacht bei den Kelten, von dem die Gallier abstammen, Dis pater, Caes. b.G. 6, 18, 1.

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > Dis

59 volo

1. volo, āvī, ātum, āre, fliegen, I) eig., von Vögeln, Bienen usw., Plaut., Cic. u. Verg. – Partiz. subst., volantēs, ium, f. (sc. bestiae), Vögel, Lucr., Verg. u. Apul. – II) übtr.: a) v. Dingen, die durch die Luft oder in die Höhe sich schnell bewegen, fliegen, wie Geschosse, Rauch, Blitze usw., fulmina volant, Lucr.: volat vapor ad auras, Verg.: volat ventus, Verg.: hasta, Verg.: tela volantia, Liv. – b) von jeder schnellen Bewegung, fliegen, von Pers.u. Sachen, Plaut.: currere ad me et volare (von Pers.), Fronto: volat currus, Verg.: navis, Ov.: litterae (Briefe) Capuam ad Pompeium volare dicebantur, Cic.: volat aetas, Cic.: fama volat mit folg. Acc. u. Infin., das Gerücht dringt zu uns, Verg.: hora, fliegt dahin, vergeht, Sen. poët.: horae volant, Augustin.

————————

2. volo, voluī, velle (altind. vrnāti, er wählt, wünscht, váraṇam, das Wählen, Wünschen, griech. ελδομαι, verlangen, ελδωρ, Wunsch, ahd. wëllan, nhd. wollen), willens sein, begehren, wünschen, I) im allg.: a) übh.: α) mit folg. Infin.: exire ex urbe volo, Plaut.: vilicus ne quid emisse velit insciente domino, Cato: ut armis ac virtute velint patriam defendere terram, Lucr.: voluimus capere animum eorum, Lucil. fr.: volui id quidem efficere certe, Cic.: tollere seu ponere vult freta, Hor.: u. zsgz. sis amanti subvenire, Plaut.: u. fragend, vin tu curtis Iudaeis oppedere? du willst doch nicht etwa? Hor. (vgl. unten no. b). – u. die Formel volo scire, velim scire, ich wünsche zu wissen, möchte wohl wissen, m. folg. Relativ- od. Fragesatz, oft bei Plaut.: u. so volo audire, ich möchte gern hören, ich bin neugierig, zu hören, mit folg. Fragesatz, Liv. 34, 2, 6. – β) m. folg. Acc. u. Infin.: an te ibi vis inter istas vorsarier prosedas, Plaut.: Persium non curo legere, Laelium Decumum volo, Lucil. fr.: pater illum alterum (filium), qui mortuus est, secum omni tempore volebat esse, Cic.: iudicem me esse, non doctorem volo, Cic.: (cum Ulixes) affabilem et iucundum se esse vellet, Cic.: si vis me flere, Hor.: quem tamen unum ex multis fortuna reliquum esse voluisset, übrig gelassen hätte, Cic.: lumen exstinctum esse volo, ich will das L. ausgelöscht wissen,

————

Cic.: quod vestigari volunt, ausgespürt wissen wollen, Liv. – γ) m. Nom. u. Infin.: ut tantum fida sorori esse velis, Ov. met. 2, 746. – δ) mit Acc. u. Partic.: qui volunt te conventum, Plaut.: quā re omnes vos oratos volo, ne etc., Ter.: quam vellem Menedemum invitatum, ut etc., Ter. – ε) mit Acc.: animo malest, aquam velim, Plaut. Amph. 1058; vgl. Curc. 312 G.: eloquere, quid velis nostram operam, Plaut. cist. 57: gloriam ingentem, divitias honestas volebant, Sall. Iug. 7, 6: oft mit allg. Acc., faciam, quod vultis, Cic.: nihil est mali, quod illa non ab initio filio voluerit, optaverit, Cic.: si plura velim, Hor.: quid amplius vis? Hor.: num quid vis? Komik. u. Hor. (s. Fritzsche Hor. sat. 1, 9, 6): u. so num quid vellet, Liv. – v. Lebl., neque chorda sonum reddit, quem vult manus et mens, Hor. de art. poët. 348. – ζ) m. ut od. uti u. Konj.: ut ille te videat, volo, Plaut.: volo, uti mihi respondeas, num etc., Cic. – und m. ne u. Konj.: hoc volebam nescius ne esses, Pacuv. b. Gell. 1, 24, 4. – η) m. bl. Coniunctiv: visne hoc primum videamus? Cic.: volo hoc oratori contingat, ut etc., Cic.: tu velim, ut consuesti, nos absentes diligas et defendas, Cic.: quam velim Bruto persuadeas, Cic.: quam vellem Panaetium nostrum nobiscum haberemus, Cic.: vin vocem huc ad te? soll ich ihn herrufen? Plaut.: vellem abesset, Ov. – θ) absol.: quom velis, wenn es dir beliebt, Ter.: velit nolit, scire difficile est, ob er

————

wolle od. nicht, Cic.: velit nolit necesse est illi omnia videre, Sen.: quisquis inspiciat, velit nolit, nomen meum legat, Petron.: seu velint seu nolint, sie mögen wollen oder nicht, Liv.: u. so volens seu invitus, er mochte wollen od. nicht, Liv. 7, 40, 13 (vgl. rem publicam, si a, volentibus nequeat, ab invitis ius expetituram, Liv. 3, 40, 4): volo in Graeciam (sc. proficisci), Cic. – si vis u. zsgz. sis, sultis, parenthet., audi si vis nunc iam, Ter.: ne, sis, plora, Plaut.: cave sis, Ter.: refer animum sis ad veritatem, Cic.: adeste sultis, Plaut. – cadentque quae nunc sunt in honore vocabula, si volet usus, Hor. de art. poët. 70 sq. – mihi volenti est alqd, es ist etw. für mich, den Wollenden, vorhanden = es ist od. kommt mir etw. erwünscht, es ist etw. nach meinem Sinne, quia neque plebi militia volenti putabatur, Sall.: quibusdam volentibus novas res fore, Liv. Vgl. Kritz u. Dietsch Sall. Iug. 84, 3. Fabri Liv. 21, 50, 10. Otto Tac. ann. 1, 59, 1. p. 216. – b) vis od. vis tu mit folg. Infin., als Aufforderung od. Befehl, hast du nicht Lust, willst du nicht, willst du wohl, vis unum vel alterum, immo plurima eius audire facta? Apul.: vis tu homines urbemque feris praeponere silvis? Hor.: vis tu pudorem habere? Sen. rhet.: vis tu reviviscere? Petron.: vis tu fortius loqui? Sen.: vis tu aequo animo pati? Sen. Vgl. Bentley Hor. sat. 2, 6, 92. Hand Tursell. 4, 82. – c) v. alqm, α) elliptisch, jmd. sprechen wollen, te volo,

————

Komik. (s. Brix Plaut. trin. 516): pater adest, quem volui, Ter.: centuriones trium cohortium me velle postridie, Cic.: si quid ille se velit, Caes.: si quid me vis, Plaut.: num quid me vis? Plaut.: quin tu uno verbo dic, quid est, quod me velis, Ter.: est quod te volo secreto, Plaut.: te tribus verbis volo, Plaut.: paucis verbis od. bl. paucis te volo, Komik. (s. Brix Plaut. mil. 1020. Spengel Ter. Andr. 29). – β) alqm od. alqam, jmd. begehren, mögen, gern sehen, Plaut. asin. 542; aul. 286; mil. 1071. Prop. 1, 13, 36. Ov. am. 1, 10, 60: u. so wohl absol., at ille, filium velle (sc. Iuliam), sein Sohn habe Absichten (auf sie), Cic. ad Att. 15, 29, 2. – d) v. bene, male alci, jmdm. wohl-, übel wollen, iam diu ego huic et hic mihi volumus bene, Plaut.: utinam male qui mihi volunt, sic rideant, Ter.: non vult sibi male, er hat von sich keine geringe Meinung, Petron. – e) v. alcis causā, im Interesse jmds. etw. wünschen, quod ut illi proprium ac perpetuum sit... ipsius hominis causā velle et optare debetis, Cic. – bes. (mit u. ohne omnia) im Interesse jmds. günstig sein, geneigt sein, für jmd. etwas od. alles zu tun, jmdm. alles Gute wünschen, Varro magnopere eius causā vult omnia, Cic.: valde eius causā volo, Cic.: etsi omnium causā, quos commendo, velle debeo, tamen cum omnibus non eadem mihi cansa est, Cic. Vgl. Halm Cic. div. in Caecil. 21. – f) quid tibi vis? was fällt dir

————

ein? Ter. u. Cic.: u. so quid sibi vult pater? Ter.: quid iste sibi vult? Cic. – quid sibi vult (res), was will sagen, was bedeutet, quid vult sibi haec oratio? Ter.: nec satis intellexi, quid sibi lex aut quid verba ista vellent, Cic.: quid ergo illae sibi statuae equestres inauratae volunt? Cic.

II) prägn.: 1) als publiz. t.t., wollen, bestimmen, festsetzen, maiores de singulis magistratibus bis vos sententiam ferre voluerunt, Cic.: qui (maiores nostri)... supplicium in parricidas singulare; insui voluerunt in culleum etc., Cic. – dah. der Anfang der Gesetzvorschläge velitis iubeatis, als Anfrage an das Volk, ob es dieselben gutheiße und annehme, Cic. Pis. 72 u.a.

2) etw. wollen = der und der Meinung sein, etw. behaupten, annehmen, quod cum volunt, declarant quaedam esse vera, Cic.: quod minime illi volunt, Cic.: me vult fuisse Rhodi, Cic.: (Plato) sine corpore esse vult deum, Cic.: is, quem voluerunt esse eloquentem, Cic.: idem Aelius Stoicus esse voluit, Cic.: illi regi tolerabili aut, si vultis, etiam amabili Cyro etc., wenn ihr wollt, Cic.: ita volebant, Tac.

3) (weil in jedem Wollen ein Vorziehen des einen od. des anderen liegt) lieber wollen, für wünschenswerter halten, mit folg. quam, wie βούλομαι ἤ, malae rei se quam nullius turbarum ac seditionum duces esse volunt, Liv. 3, 68, 11: so auch Liv. 25,

————

29, 6 u.a. – ⇒ Zsgz. vin = visne (Beisp. s. oben): ebenso sis = si vis, sultis = si vultis (Beisp. s. oben). – Konj. Präs. volit, Corp. inscr. Lat. 6, 29989. – Genet. Gerund. volendi, Augustin. epist. 186, 1, Abl. volendo, Augustin. serm. 127, 1 Mai. – Vulg. bolo, wov. boluerint = voluerint, Corp. inscr. Lat. 14, 2934, 23 (Praeneste a. 385 p. Christ.). Vgl. Georges Lexik. der lat. Wortf. S. 738 u. 739. – volens PAdi., s. bes.

————————

3. volo, ōnis, m. (velle), der Freiwillige, Plur. volones, von den im zweiten punischen Kriege nach der Schlacht bei Kannä wegen Mangels an freigeborener waffenfähiger Mannschaft zum Kriegsdienste genommenen Sklaven (nach Liv. 22, 57, 11 aus dem Staatsschatz gekauft, wobei jeder einzelne vorher gefragt wurde, velletne militare [vgl. Varro LL. 6, 47], nach Macr. sat. 1, 11, 30 u. Paul. ex Fest. p. 370, 8 freiwillig eingetreten), Liv. 23, 32, 1: vetus miles tironi, liber voloni sese exaequari sineret, Liv. 23, 35, 7: servos ad militiam paravit, quos voluntarios exemplo volonum appellavit, Capit. Anton. phil. 21, 6.

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > volo

60 A

1.
A, a, indecl. n. (sometimes joined with littera), the first letter of the Latin alphabet, corresponding to the a, a of the other Indo-. European languages:
A primum est: hinc incipiam, et quae nomina ab hoc sunt, Lucil. ap. Terent. Scaur. p. 2255 P.: sus rostro si humi A litteram impresserit,
Cic. Div. 1, 13, 23:
ne in A quidem atque S litteras exire temere masculina Graeca nomina recto casu patiebantur,
Quint. 1, 5, 61.
II.
The sound of the A is short or long in every part of the word; as, ăb, păter, ită; ā, māter, frustrā. During a short period (between about 620 and 670 A. U. C. = from 134 to 84 B.C.) long a was written aa, probably first by the poet L. Attius, in the manner of the Oscan language; so we find in Latin inscriptions: AA. CETEREIS (i.e.a ceteris), CALAASI, FAATO, HAACE, MAARCIVM, PAAPVS, PAASTORES, VAARVS; and in Greek writing, MAAPKOPs PsIOS MAAPKEAAOS, KOINTON MAAPKION (like Osc. aasas = Lat. āra, Osc. Paapi = Lat. Pāpius, Osc. Paakul = Lat. Pāculus, Pācullus, Pācuvius, etc.), v. Ritschl, Monum. Epigr. p. 28 sq., and cf. Mommsen, Unterital. Dialekte, p. 210 sq. (The Umbrian language has gone a step farther, and written long a by aha, as Aharna, Naharcom, trahaf, etc.; cf. Aufrecht and Kirchhoff, Umbrische Sprachdenkm. p. 76 sq.) Vid. also the letters E and U.
III.
In etymological and grammatical formation of words, short a very often (sometimes also long a) is changed into other vowels.
A.
Short a is changed,
1.
, into long a —
a.
In consequence of the suppression of the following consonants at the end or in the middle of the word: ŭb, ā; vădis, vūs; ăg-, ăg-men, exāmen; tăg-, contūmino; căd-, cāsus. Hence also in the abl. sing. of the first decl., and in the particles derived from it. in consequence of the suppression of the original ablat. end. - d: PRAEDAD (Col. Rostr.), praedā; SENTENTIAD (S. C. de Bacch.), sententiā; EXTBAD (ib.), extrā; SVPRAD (ib.), suprā. —Hence,
b.
In perfect forms: scăb-o, scābi; căveo, cūvi; făv-eo, fāvi; păv-eo, pāvi (for scăbui, căvui, făvui, păvui).
c.
In other forms: ăgo, ambūges; păc-, păc-iscor, pâcis (pâx); săg-ax, sūgus, sāga; măc-er, mâcero; făg- (phagein), fūgus. (Contrary to analogy, ă remains short in dănunt, from dă-in-unt, V. Ritschl, l.l.p. 17.)
2.
Short a is changed into é or ē—
a.
Into é.
(α).
Most frequently in the second part of compounds, particularly before two consonants: facio, confectus; jacio, conjectus; rapio, dereptus; dăm-, damno, condemno; fāl-, fallo, fefelli; măn-, mando, commendo; scando, ascendo; ăp-, aptus, ineptus; ăr-, ars, iners, sollers; ăn-, annus, perennis; căpio, auceps; căput, triceps; ăgo, remex; jăcio, objex. And thus in Plautus, according to the best MSS., dispenno, dispessus from pando, compectus from compăciscor, anteceptus from capio (on the other hand, in Vergil, according to the best MS., aspurgo, attractare, deiractare, kept their a unchanged).
(β).
Sometimes ă is changed into ĕ also before one consonant (but in this case it is usually changed into ĭ; v. infra, 3. a. a.): grădior, ingrĕdior; pătior, perpĕtior; părio, repĕrio; păro, vitupĕro; ăp-, coepi (i. e. co-ŭpi); căno, tubicĕn, tibicĕn; in the reduplicated carcĕr (from carcar) farfŏrus (written also farfārus); and so, according to the better MSS., aequipĕro from păro, and defĕtigo from fătigo.
(γ).
In words taken from the Greek: talanton, talŏntum; phalara, phalŏrae; sisaron, sisŏr (but, according to the best MSS., cumŭra from kamara, not camŏra).
b.
Short a is changed to ē in some perfect forms: ăgo, ēgi; fūcio, féci; jăci, jĕci; frag-, frango, frēgi; căpio, cēpi, and păg-, pango, pēgi (together with pepĭgi and panxi, v. pango).
3.
Short a is changed to ĭ, a (most frequently in the second part of compounds)
(α).
before one consonant: ăgo, abĭgo; făcio, confĭcio; cădo, concĭdo; sălio, assĭlio; răpio, abrĭpio; păter, Juppĭter (in Umbrian lang. unchanged, Jupater), Marspĭter; Diespĭter, Opĭter; rătus, irrĭtus; ămicus, inìmicus (but ŭ remains unchanged in adŭmo, impătiens, and in some compounds of a later period of Roman literature, as praejacio, calefacio, etc.). —
(β).
Sometimes also before two consonants (where it is usually changed into ĕ; v. supra, 2. a. b.): tăg-, tango, contingo; păg-, pango, compingo (unchanged in some compounds, as peragro, desacro, depango, obcanto, etc.).
b.
ă is changed into ĭ in the reduplicated perfect forms: cădo, cecĭdi; căno, cecĭni; tăg-, tango, tetĭgi; păg-, pango, pepĭgi.
c.
Likewise in some roots which have ă: păg-, pignus; străg- (strangulo, strangô), stringo.
d.
In words taken from the Greek: mêchanê, machĭna; patanê, patĭna; bukanê, bucĭna; trutanê, trutĭna; balaneion, balĭneum; Katana, Catĭna (written also Catana); Akragas, Agrĭgentum.
4.
Short a is changed into short or long o.
a.
Into ŏ: scăbo, scobs; păr, pars, portio; dăm-, dŏmo; Fabii, Fŏvii (v. Paul. ex Fest. p. 87); marmaron, marmŏr; Mars, redupl. Marmar, Marmor (Carm. Fratr. Arv.).
b.
Into ō: dă-, dōnum, dōs; ăc-, ăcuo, ōcior (v. this art.).
5.
Short a is changed into ŭ —
a.
In the second part of compounds, particularly before l, p, and b: calco, inculco; salsus, insulsus; salto, exsulto; capio, occŭpo; răpio, surrupio and surruptus (also written surripio and surreptus); tăberna, contŭbernium; —before other consonants: quătio, conoŭtio; as, decussis; Mars, Mamŭrius, Mamŭralia; and once also condumnari (Tab. Bant. lin. 8, immediately followed by condemnatus, v. Klenze, Philol. Abhandl. tab. I., and Mommsen, Unterital. Dial. p. 149).
b.
In words of Greek origin: Hekabê, Hecŭba; skutalê, scutŭla; kraipalê, crapŭla; passalos, pessŭlus; aphlaston, aplustre; thriambos, triumphus.
c.
ă is perhaps changed into ŭ in ulciscor, compared with alc-, ulexô (arc-, arceo).
B.
Long a is sometimes changed into ē or ō.
1.
Into é: hālo, anhélo; fās-, féstus, profēstus; nām, némpe.
2.
Into ō: gnā-, gnārus, ignārus, ignōro. (But in general long a remains unchanged in composition: lābor, delūbor; gnàvus, ignūnus; fàma, infūmis.)
IV.
Contrary to the mode of changing Greek a into Latin e, i, o, u (v. supra), Latin a has sometimes taken the place of other Greek vowels in words borrowed from the Greek, as: lonchê, lancea; kulix, călix; Ganumêoês, Caiāmitus.
V.
The repugnance of the Latin Language to the Greek combined vowels ao has caused the translocation of them in Alumento for Daomeoôn (Paul. ex Fest. p. 18 Müll.).— Greek a is suppressed in Hercules from Hêraklês (probably in consequence of the inserted u; in late Latin we find Heracla and Heracula, cf. Ritschl, in Rhein. Mus. Neue Folge, vol. 12, p. 108).
VI.
Latin ă was early combined with the vowels i and u, forming the diphthongs ai and au; by changing the i into e, the diphthong ai soon became ae. So we find in the oldest inscriptions: AIDE, AIDLLIS, AIQVOM, GNAIVOD, HAICE, DVELONAI, TABELAI, DATAI, etc., which soon gave place to aedem, aedilis, aequom, Gnaeo, haec, Bellonae, tabellae, datae, etc. (the Col. Rostr. has PRAESENTE, PRAEDAD, and the S. C. de Bacch. AEDEM. The triphthong aei, found in CONQVAEISIVEI (?), is very rare; Miliar. Popil. lin. 11, v. Ritschl, l. l. p. 21). In some poets the old gen. sing. of the first decl. (- ai) is preserved, but is dissyllabic, āī. So in Ennius: Albūī Longūī, terrūī frugiferāī, frondosāī, lunāī, viāī; in Vergil: aulāī, aurāī, aquāī, pictāī; in Ausonius: herāī.
B.
ue as well as au are changed into other vowels.
1.
The sound of ae, e, and oe being very similar, these vowels are often interchanged in the best MSS., So we find caerimonia and cerimonia, caepa and cēpa, saeoulum and séculum; scaena and scēna; caelum and coelum, haedus and hoedus, macstus and moestus; cena, coena, and caena, etc.
2.
In composition and reduplications ae becomes í: aequus, iníquus; quaero, inquíro; laedo, illído; taedet, pertisum (noticed by Cic.); aestumo, exístumo; cuedo, cecídi, concído, homicida.
3.
ae is also changed into í in a Latinized word of Greek origin: Achaios (AchaiWos), Achíous.
4.
The diphthong au is often changed to ó and ú (the latter particularly in compounds): caudex, códex; Claudius, Clodius; lautus, lotus; plaustrum, plōstrum; plaudo, plōdo, explōdo; paululum, pōlulum; faux, suffōco; si audes (acc. to Cic. or acc. to others, si audies), sódes, etc.; claudo, inclūdo; causa, accūso. Hence in some words a regular gradation of au, o, u is found: claudo, clōdicare, clúdo; raudus, ródus, rúdus; caupo, cópa, cūpa; naugae, nōgae (both forms in the MSS. of Plautus), nūgae; fraustra, frode, frude (in MSS. of Vergil); cf. Ritschl, in Wintercatalog 1854-55, and O. Ribbeck, in Jahn's Neue Jahrb. vol. 77, p. 181 sq.—The change of au into oē and ō appears only in audio, (oboedio) obēdio.
5.
Au sometimes takes the place of av-: faveo, fautum, favitor, fautor; navis, navita, nauta; avis, auceps, auspex. So Latin aut corresponds to Sanscr. avo. (whence - vā, Lat. - ve), Osc. avti, Umbr. ute, ote; and so the Lat. preposition ab, through av, becomes au in the words aufero and aufugio (prop. av-fero, av-fugio, for ab-fero, ab-fugio). Vid. the art. ab init.
VII.
In primitive roots, which have their kindred forms in the sister-languages of the Latin, the original a, still found in the Sanscrit, is in Latin either preserved or more frequently changed into other vowels.
A.
Original a preserved: Sanscr. mātri, Lat. màter; S. bhrātri, L. fràter; S. nāsā, L. nàsus and nàris; S. ap, L. aqua; S. apa, L. ab; S. nāma, L. năm; S. ćatur, [p. 2] L. quattuor (in Greek changed: thettares); S. capūla, L. căput (in Greek changed: kephalê, etc.).
B.
Original a is changed into other Latin vowels—
1.
Into e: S. ad, L. ed (ĕdo); S. as, L. es (esse); S. pat, L. pet (peto); S. pād, L. pĕd (pès); S. dant, L. dent (dens); S. Çµan, L. gen (gigno); S. mā, L. mè-tior; S. saptan, L. septem; S. daśan, L. decem; S. śata, L. centum; S. aham, L. ŏgo; S. pāra, L. per; S. paśu, L. pŏcus; S. asva, L. ŏquus, etc.
2.
Into i: S. an-, a- (neg. part.), L. in-: S. ana (prep.), L. in; S. antar, L. inter; S. sama, L. similis; S. agni, L. ignis; S. abhra, L. imber; S. panéa, L. quinque, etc.
3.
Into o: S. avi, L. ŏvi (ovis); S. vać, L. vōc (voco); S. pra, L. pro; S. pā, L. po (pŏtum); S. nāma, L. nōmen; S. api, L. ŏb; S. navan, L. nŏvem; S. nava, L. nŏvus, etc.
4.
Into u: S. marmara, L. murmur.
5.
Into ai, ae: S. prati, L. (prai) prae; S. śaśpa, L. caespes.
6.
Into different vowels in the different derivatives: S. mā, L. mê-tior, mŏdus; S. praó, L. prŏcor, prŏcus; S. vah, L. vĕho, via.
C.
Sometimes the Latin has preserved the original a, while even the Sanscrit has changed it: Lat. pa-, pater, Sanscr. pd, pitri.
2.
As an abbreviation A. usually denotes the praenomen Aulus; A. A. = Auli duo, Inscr. Orell. 1530 (but A. A. = Aquae Aponi, the modern Abano, ib. 1643 sq.; 2620; 3011). The three directors of the mint were designated by III. VIRI A. A. A. F. F. (i. e. auro, argento, aeri flando, feriundo), ib. 569; 2242; 2379; 3134 al.;
so also A. A. A.,
ib. 3441 (cf. Cic. Fam. 7, 13 fin., and v. the art. Triumviri); A. D. A. agris dandis adsignandis, and A. I. A. agris judicandis adsignandis; A. O. amico optimo; A. P. a populo or aediliciae potestatis; A. P. R. aerario populi Romani. —Upon the voting tablets in judicial trials A. denoted absoluo; hence A. is called littera salutaris, Cic. Mil. 6, 15; v. littera. In the Roman Comitia A. (= antiquo) denoted the rejection of the point in question; v. antiquo. In Cicero's Tusculan Disputations the A. designated one of the disputants = adulescens or auditor, opp. to M. for magister or Marcus (Cicero); but it is to be remarked that the letters A and M do not occur in the best MSS. of this treatise; cf. edd. ad Cic. Tusc. 1, 5, 9.—In dates A. D. = ante diem; v. ante; A. U. C. = anno urbis conditae; A. P. R. C. anno post Romam conditam.
3.
a, prep.=ab, v. ab.
4.
ā, interj.=ah, v. ah.

Lewis & Short latin dictionary > A

Страницы

← Предыдущая

Следующая →

1

2

3

4

5

6

7

См. также в других словарях:

Pater — Pater … Deutsch Wörterbuch

PATER — inter Monachos Ecclesiae primitivae is dicebatur, qui Decanis praefuit, eorumque muneris rationem exegit. De his Augustin. l. 1. de moribus Eccl. Cathol. c. 31. Hi vero Patres non solum sanctissimi moribus, sed etiam divinâ doctrinâ… … Hofmann J. Lexicon universale

PATER (W.) — PATER WALTER (1839 1894) Critique et essayiste anglais. Sa famille, d’origine hollandaise, donnait aux garçons une éducation catholique, et une éducation protestante aux filles. Walter Pater resta partagé entre des tendances diverses: un… … Encyclopédie Universelle

pater — PÁTER, pateri, s.m. Călugăr sau preot catolic. – Din lat. pater. Trimis de valeriu, 03.02.2004. Sursa: DEX 98 PÁTER s. v. apariţie, arătare, duh, fantasmă, fantomă, nălucă, nălucire, năzărire, spectru, spirit, stafie, strigoi, umbră, vedenie,… … Dicționar Român

Pater — means father in Latin, Greek, and Umbrian and may refer to:* Dis Pater, a Roman and Celtic god of the underworld, later subsumed by Pluto or Jupiter * Lord s Prayer, also known as the Our Father or Pater noster , probably the best known prayer in … Wikipedia

Pater — (lat. „Vater“, Pl. Patres, Abk. P., Pl. PP. früher auch P.P.) ist eine Anrede für Ordenspriester. Im deutschsprachigen Raum wird der Ausdruck in der Regel nur für katholische Ordenspriester verwendet. Männliche Ordensleute, die das Weihesakrament … Deutsch Wikipedia

PATER (J.-B.) — PATER JEAN BAPTISTE (1695 1736) Peintre français, le seul véritable élève que l’on connaisse à Watteau. La vie du maître et celle du disciple ne sont du reste pas sans ressemblance: Pater est comme Watteau un homme du Nord; il naît à Valenciennes … Encyclopédie Universelle

pater — (izg. pȁter) m DEFINICIJA kat. naslov nekih svećenika, ob. redovnika Isusovačkog reda SINTAGMA pater familias (izg. pater famìlias) glava obitelji, otac u zn.: 1. suvremenog poimanja oca 2. pov. starorimske glave familije koja je, između ostaloga … Hrvatski jezični portal

Pater — »katholischer Ordensgeistlicher«: Das Substantiv wurde in der Kirchensprache aus lat. pater »Vater« (urverwandt mit dt. ↑ Vater) bzw. mlat. pater monasterii »Klostervater; Abt; Ordensgeistlicher« übernommen. – Lat. pater, das als mlat. pater… … Das Herkunftswörterbuch

pater — Pater. s. m. Terme latin dont on se sert en plusieurs phrases, & en plusieurs significations differentes. Ainsi on dit qu Un enfant dit son Pater, pour dire, qu Il dit l Oraison Dominicale; Et, qu Il ne sçait pas son Pater, pour dire, qu Il ne… … Dictionnaire de l'Académie française

Pater — Sm Klostergeistlicher erw. fach. (16. Jh.) Entlehnung. Zu verschiedenen Zeiten der lateinischen Anrede Pater entnommen (eigentlich Vater , zunächst nur für den Abt, dann für Klostergeistliche allgemein). Ebenso nndl. pater, nschw. pater, nnorw … Etymologisches Wörterbuch der deutschen sprache

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на все языки

păter

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на все языки

păter

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: