Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

decedens

  • 1 decedens

        Decedens, Participium. Cic. Qui fait place à un autre.
    \
        Dies decedens. Virgil. Jour faillant.

    Dictionarium latinogallicum > decedens

  • 2 decedo

    dē-cēdo, cessī, cessum, ere
    1) уходить, уезжать, отправляться (d. Italiā Sl; d. ex Siciliā C и d. Siciliā Nep; d. domum L); сниматься, удаляться (ex his regionibus Cs; de colle Cs); выходить, покидать (d. pugnā L); отбывать (de и ex, e provincia C)
    de via decessisse C — отклониться от своего пути, тж. перен. изменить своим привычкам
    de generis nobilitate d. Pall (о растениях)вырождаться
    3) сторониться, избегать ( alicui Cs)
    4) прекращать, оставлять
    d. de scaenā Cбросить сцену
    5) (тж. d. de vita C и d. vita Dig) расставаться с жизнью, умирать (d. sine liberis Q; d. morbo Su, Eutr)
    6) спадать, схлынуть (amnis decedens PM; Nilus tarde decessit Sen)
    8) быть на ущербе, убывать ( luna decedens AG)
    9) утихать, униматься, проходить (febris decessit CC; ira mente decessit QC)
    priusquam ea cura decederet patribus Romanis L — не успел римский сенат освободиться от этой заботы (как...)
    10) исчезать, выдыхаться ( odor decedit H)
    11) отказываться, отступать(ся) (d. de sententiā C и d. sententiā T)
    13) уступать, поступаться ( jure suo L и de suo jure C)
    d. alicui de viā C и viā Su — уступать кому-л. дорогу
    14) уступать, быть ниже (хуже) ( ubi non Hymetto mella decedunt H)
    15) пропадать, убавляться ( de summā nil decedet Ter)
    aliquid d. suis opibus credere L — считать что-л. ущербом для своего могущества
    16) прекращаться, кончаться
    nobis opinio decedat... T — откажемся от мнения (не будем думать) (будто...)
    17) протекать, развиваться

    Латинско-русский словарь > decedo

  • 3 decedo

    dē-cēdo, cessī, cessum, ere, wegtreten = abgehen, fortgehen, abziehen, fortziehen (Ggstz. accedere, herzugehen, manēre, bleiben), absol., od. m. Ang. von wo? durch Advv., durch de od. ex m. Abl., od. durch bl. Abl., m. Ang. wohin? durch Praepp. od. durch bl. Acc., I) eig.: 1) im allg.: a) übh.: α) v. Pers.: decedamus, Plaut.: postulo ut mihi respondeat, iste Verrutius in Sicilia sit an iam decesserit, Cic. – aut decedere nos alicunde cogit aut prohibet accedere, Cic.: dec. de altera parte tertia (agri), das zweite Drittel des G. räumen, Caes.: dec. ex agris Cn. Pompeii decreto, Cic.: relinquere domos ac sedes suas et dec. ex Sicilia, Cic.: dec. ex urbis aestu, Gell.: ex ingratorum hominum conspectu morte decedere, Nep. – dec. Italiā, Sall. – dec. domum (aus der Kurie in Rom), Liv.: dec. ex Gallia Romam, Cic. – dec. ad somnum, Apul. – mit 1. Supin., decedo cacatum, Pompon. com. 130. – m. cum u. Abl., dec. cum eodem Lucullo ex ea provincia, Cic.: dec. cum parte multitudinis patriā, Vell.: dec. cum alqo Romam cupere, Cic. – mit Abl. binnen wann? voce clarā denuntiasse sibi, ut triduo regni sui finibus decederent, Liv. – β) v. Tieren: dec. e pastu u. e pastu campis, Verg. georg. 1, 381, u. 4, 186. – pantherae constituisse dicuntur in Cariam ex nostra provincia decedere, Cic. ep. 2, 11, 2. – γ) vom Fuhrwerk: non ullo ex aequore cernes plura domum tardis decedere plaustra iuvencis, Verg. georg. 2, 205 sq. – b) v. dem, der vom od. aus dem Wege geht, α) vom Wege abgehen, de via dec., Cic. Clu. 163 (s. unten). – u. bes. unabsichtlich, abkommen, cum luminibus exstinctis decessisset viā, Suet. – v. Tieren, iumenta, quae Dareum vehebant, decesserant militari viā et errore delata per quattuor stadia in quadam valle constiterant, Curt. – von Schiffen, naves imprudentiā aut tempestate paulum suo cursu decesserunt, Caes. – im Bilde, se nullā cupiditate inductum de via decessisse, Cic. Cael. 38: si (Ambivius, copo de via Latina) invitaverit, id quod solet, sic hominem accipiemus, ut moleste ferat se de via decessisse, auf Nebenwege gegangen zu sein (eig. [weil die Wirte auf dem Lande auch auf Seitenstraßen Gäste zu sich einzuladen pflegten] u. bildl. [weil Ambivius sich zu falschem Zeugnis hatte gebrauchen lassen]), Cic. Clu. 163: memoriae id maximum est auxilium viā dicendi non decedere, Quint. 4, 5, 3: poëma... si paulum summo decessit, vergit ad imum, wenn es vom Höchsten abweicht, sinkt sehr tief, Hor. de art. poët. 378. – β) aus dem Wege, sowohl um Platz zu machen, beiseite treten, Platz machen, ausweichen, bes. einer Respektsperson aus Achtung, concedite atque abscedite omnes, de via decedite, beiseite! macht alle Platz! weicht auf der Straße aus! Plaut. Amph. 984: si quispiam viso potentissimi nominis atque auctoritatis viro viā decedat, assurgat, caput revelet vehiculoque desiliat, Arnob. 7, 13. – m. Dat. ( wem = vor wem?), sanctis divis, Platz machen, Catull.: alci de via, Plaut.: alci viā, Suet. – m. in u. Abl., alci in via, Ter. heaut. prol. 32. – u. im Passiv. v. der Pers., salutari, appeti, decedi, daß man uns grüßt, uns aufsucht, uns ausweicht, Cic. de sen. 63. – als auch ausweichend, jmdm. aus dem Wege gehen, ausweichen, m. Dat., dec. canibus de via, Cic. de rep. 1, 67: aus Abscheu, his omnes decedunt, Caes. b. G. 6, 13, 7. – und einer Sache aus dem Wege gehen, ausweichen = sie vermeiden, sich ihr entziehen, dec. serae nocti (der späten Nacht = der nächtlichen Kälte), Varius bei Macr. sat. 6, 2, 20. Verg. ecl. 8, 88 u. georg. 3, 467: ebenso calori, Verg. georg. 4, 23: tribunicio furori (durch das Exil), Ps. Cic. prid. cum iret in exs. 13. – c) als milit. t. t., v. Feldherrn, v. Soldaten, von einem Orte, von einem Posten usw. abziehen, abmarschieren, einen Ort, ein Land räumen, decedere atque exercitum deducere ex his regionibus, Caes.: inde dec., Caes. – dec. de colle, de vallo, Caes.: ex matutina statione, Liv.: ex stationibus, Liv. (im Bilde, de praesidio et statione vitae, Cic,): ex Italia, Liv.: ex Cypro ante certam diem, Cic.: praesidio, Liv., iniussu praesidio, Liv.: pugnā, Liv.: dec. agro sociorum ac deducere exercitum finibus Lucanis, Liv.: armis relictis Siciliā dec., Nep. – m. ad u. Akk., legionem sextam decedere ad praemia atque honores accipiendos in Italiam iubet, Auct. b. Alex. 77, 2. – im üblen Sinne, von seinem Posten gehen, seinen Standort verlassen, desertieren, si quos equites decedentes nactus sum, supplicio affeci, Asin. Poll. in Cic. ep. 10, 32, 5. – d) als publiz. t. t., α) v. Magistraten in der Provinz, nach vollendeter Amtsverwaltung von seinem Posten, aus seiner Provinz abgehen, de od. ex (e) provincia, Cic.: provinciā, Cic.: ex provincia Hispania, Liv.: de Sicilia, Cic.: ex Africa, Nep., ex Asia, Cic.: Macedoniā, Suet. – dec. Romam, Sall.: dec. ad consulatum Romam, Liv., ad triumphum Romam, Liv. – dec. ex provincia non ad triumphum, sed ad iudicium, Cic.: dec. ante tempus, Suet.: dec. eā causā maturius, Suet.: te antea quam tibi successum esset decessurum fuisse, Cic. – β) v. Staatsmännern, sich aus dem öffentl. Leben zurückziehen, dec. de foro (dem Mittelpunkt des öffentl. Lebens), Nep. Att. 10, 2. – e) v. Schauspielern, dec. de scaena, von der Bühne abtreten (= für immer scheiden), Ggstz. in scaenam redire, Cic. ep. 7, 1, 2.

    2) prägn.: a) v. Sterbenden, aus dem Leben scheiden, dec. de vita, Cic. Rab. perd. 30: dec. vitā, Papin. dig. 7, 1, 57. § 1 u.a.: cum maritus homine decesserit, aus der Welt schied, Solin. 52, 32. – gew. absol., wie unser mit Tode abgehen, scheiden, verscheiden, pater familiae decessit, Caes.: quidam decedens (bei seinem Tode) tres reliquit filias, Phaedr.: si animal od. fetus decesserit, ICt., v. Tieren, decesserat (war krepiert) autem catellus, quem puella in deliciis habuerat, Val. Max. 1, 5, 3. – m. Ang. wie? durch Particc. od. Adii. (als wer?), is qui regnans decessit, Nep.: maior annos sexaginta natus decessit florente regno, Nep.: in morbum implicitus decessit, Nep.: felix decessit, Quint.: admodum pauper decessit, Suet.: puer (als Kn.) decessit, Sen.: alter adulescens (als J.) decessit, alter senex (als Gr.), Sen.: immemor in testando nepotis decessit, Liv.: intestatus decessit, Quint. – od. durch Praepp., decessit sine liberis, Quint. – m. Ang. in welcher Lage? usw. durch in m. Abl., dec. in summa paupertate, Frontin.: in tanta paupertate, ut etc., Nep.: in ipso apparatu belli, Iustin.: in praetura, Capitol.: in incremento rerum, Liv.: od. durch Abl. absol., gravissime ferens, quod decedebat populo Romano superstite, Sen.: hic decessit relictis duobus filiis, Iustin. – m. Ang. wo? durch Adv., od. durch in m. Abl., od. durch Genet. od. Abl. loc., si infans intus (im Mutterleibe) decessit, Cels.: decessit in publicis vinculis, Nep.: decessit Eboraci admodum senex, Eutr. – m. Ang. wodurch? woran? durch Abl., dec. voluntariā morte, Iustin.: morbo, Eutr.: Pyrgis (zu P.) morbo aquae intercutis, Suet. – m. Ang. infolge wessen? durch ab od. ex m. Abl., utraque a partu decessit, Plin. ep. 4, 21, 1: u. illa ex partu decessit, Ascon. in Cic. Pis. p. 4, 22 K. – m. Ang. wann? durch Advv., durch Praepp. od. durch Abl. temp., pater mature decessit, Nep.: cultello percussus intra paucas horas decessit, Vell.: plures post proelium saucii decesserunt, quam cecĭderant in acie, Liv.: die quinto postquam id consilium inierat pridie kal. Apriles Cn. Domitio C. Sosio consulibus decessit, Nep.: decessit paralysi altero die quam correptus est duobus filiis superstitibus, Nep.: decessit vitio stomachi anno aetatis duodetricesimo, Suet. – m. Ang. wem? durch Dat., pater nobis decessit a. d. III. Kal. Decembres, Cic. – b) v. Lebl.: α) v. Wasser, ablaufen, zurücktreten, sich verlieren, ei nuntiatum est aestum decedere, Liv.: Lyco amne decedente ovis relictis in limo generari pisces, qui etc., Plin.: decedentibus fluviis in cavernis aquam habentibus remanere quosdam pisces, Plin.: Nilus si immodicus superfluxit tardeque decessit, Sen. – cum decessisse inde aquam nuntiatum esset, Liv. – β) v. Sonne, Mond, Gestirnen usw., scheiden, sol decedens, Verg.: cum sol decesserit, Lact.: solis lumine decedente, Lact.: Gnossia ardentis decedat stella coronae, Verg.: te veniente die, te decedente canebat, Verg.: decedentia certis tempora momentis, Hor.: im Passiv pers., necdum decessis pelago permittimur umbris, Rutil. Namat. 1, 313. – u. abnehmen, luna decedens (Ggstz. adolescens), Gell. 20, 8, 7. – γ) als mediz. t. t., v. Krankheiten, Schmerz usw., entweichen, sich verlieren, abnehmen, aufhören (Ggstz. incipere, accedere, reverti), decedentis morbi notae, Cels.: subito febris decessit, Nep.: aliae febres cum decedunt sudorem movent, Cels.: intermissio est, cum febris instet, incipiat, augeatur, consistat, decedat, Cels.: alteram quartanam mihi dixit decessisse, alteram leviorem accedere, Cic.: dolor modo decedit, modo revertitur, Cels.: nec calidae citius decedunt corpore febres, Lucr. – δ) v. Geruche, sich verziehen, verduften, et decedet odor nervis inimicus, Hor. serm. 2, 3, 53. – ε) v. Örtlichk., die allmählich, je weiter man sich von ihnen entfernt, zurücktreten, et longo Scyros decedit ponto, Stat. Ach. 2, 308 ed. Queck.

    II) übtr.: 1) im allg.: a) aufgebend, von etw. abgehen, α) von einem Besitze, Rechte = etw. abtreten, aufgeben, auf etw. verzichten, de possessione, Cic.: de suis bonis omnibus, Cic.: de hypothecis, Cic.: de iure suo, Cic.: ex iure suo, Liv. 3, 33, 10. – β) von einer Meinung, einem Beschlusse abgehen, de sententia, Cic.: bl. sententiā, Tac.: instituto suo, Liv.: nihil a superioribus continuorum annorum decretis, Cic. Flacc. 27. – γ) von einer Pflicht usw. abgehen, abweichen, de officio et dignitate, Cic.: propter hominem perditissimum de officio, Cic.: u. (Passiv unpers.), quā stultitiā et temeritate de officio decessum, Liv. – u. bl. officio (Ggstz. in fide atque officio pristino esse), Liv.: fide, Liv.: ne obsidionis quidem metu fide decessisse, Liv. – δ) v. der Art abweichen, de generis nobilitate, ausarten, Pallad. 3, 25, 2. – b) nacheifernd noch abgehen von etw. = zurückbleiben, zurückstehen hinter etw., contendebat, ne a rebus gestis eius et gloriae splendore decederet, Iustin. 6, 3, 8. – c) den Vorrang, Vorzug einräumend weichen = Platz machen, das Feld räumen, m. Dat. wem? vivere si recte nescis, decede peritis, Hor. ep. 2, 2, 213: ubi non Hymetto mella decedunt, Hor. carm. 2, 6, 15.

    2) prägn.: a) vermindernd abgehen (Ggstz. accedere alci rei od. ad alqd), decima pars decedet Col.: de summa nihil decedet, Ter.: an ut de causa periculi nihil decederet, ad causam novum crimen accederet, Cic.: m. bl. Abl., quidquid libertati plebis caveretur, id suis decedere opibus credebant, Liv. 3, 55, 2. – m. Dat. wem? quantum virium Antiocho decessisset, suo id accessurum regno ducebat, Liv. – b) nachlassend, aufhörend, α) v. Zuständen, weichen = sich verlieren, vergehen, verschwinden, decedet iam ira haec, Ter.: postquam ira mente decesserat, Curt.: postquam invidia decesserat, Sall.: cum obtrectationis invidia decesserit, Iustin.: donec cura de Antiocho decessisset, Liv.: non ope humanā, non largitionibus principum decedebat infamia, quin iussum incendium crederetur, Tac. – m. Dat. wem? priusquam ea cura decederet patribus, Liv.: nobis opinio decedat (von uns weiche die M. = die M. halte uns nicht mehr befangen), qualis quisque habeatur, alibi in civium iudicio esse, Tac.: nobis prius decedat timor, quam ultro aliis inferatur, Liv.: adeo repente decessit animis pavor, ut etc., Liv.: nec tibi Vespero surgente decedunt amores, Hor.: audieras illi decedere pravam stultitiam, Hor. – γ) v. Stoffe zu etw. = ausgehen, quaestioni Campanae materia decessit, Liv. 9, 26, 8. – c) so u. so abgehend, v. Ereignissen = ablaufen, von statten gehen, den u. den Erfolg haben, prospere decedentibus rebus, Suet. Caes. 24, 3. – / Infin.Perf. act. synkop. decesse, Ter. heaut. prol. 32. Cic. ep. 7, 1, 2 (Wesenberg decessisse). – Partic. Perf. Pass. decessus bei Rutil. Namat. 1, 313 (s. oben no. I, 2, b, β).

    lateinisch-deutsches > decedo

  • 4 decedo

    dē-cēdo, cessī, cessum, ere, wegtreten = abgehen, fortgehen, abziehen, fortziehen (Ggstz. accedere, herzugehen, manēre, bleiben), absol., od. m. Ang. von wo? durch Advv., durch de od. ex m. Abl., od. durch bl. Abl., m. Ang. wohin? durch Praepp. od. durch bl. Acc., I) eig.: 1) im allg.: a) übh.: α) v. Pers.: decedamus, Plaut.: postulo ut mihi respondeat, iste Verrutius in Sicilia sit an iam decesserit, Cic. – aut decedere nos alicunde cogit aut prohibet accedere, Cic.: dec. de altera parte tertia (agri), das zweite Drittel des G. räumen, Caes.: dec. ex agris Cn. Pompeii decreto, Cic.: relinquere domos ac sedes suas et dec. ex Sicilia, Cic.: dec. ex urbis aestu, Gell.: ex ingratorum hominum conspectu morte decedere, Nep. – dec. Italiā, Sall. – dec. domum (aus der Kurie in Rom), Liv.: dec. ex Gallia Romam, Cic. – dec. ad somnum, Apul. – mit 1. Supin., decedo cacatum, Pompon. com. 130. – m. cum u. Abl., dec. cum eodem Lucullo ex ea provincia, Cic.: dec. cum parte multitudinis patriā, Vell.: dec. cum alqo Romam cupere, Cic. – mit Abl. binnen wann? voce clarā denuntiasse sibi, ut triduo regni sui finibus decederent, Liv. – β) v. Tieren: dec. e pastu u. e pastu campis, Verg. georg. 1, 381, u. 4, 186. – pantherae constituisse dicuntur in Cariam ex nostra provincia decedere, Cic. ep. 2, 11, 2. – γ) vom Fuhrwerk: non ullo ex aequore cernes plura domum
    ————
    tardis decedere plaustra iuvencis, Verg. georg. 2, 205 sq. – b) v. dem, der vom od. aus dem Wege geht, α) vom Wege abgehen, de via dec., Cic. Clu. 163 (s. unten). – u. bes. unabsichtlich, abkommen, cum luminibus exstinctis decessisset viā, Suet. – v. Tieren, iumenta, quae Dareum vehebant, decesserant militari viā et errore delata per quattuor stadia in quadam valle constiterant, Curt. – von Schiffen, naves imprudentiā aut tempestate paulum suo cursu decesserunt, Caes. – im Bilde, se nullā cupiditate inductum de via decessisse, Cic. Cael. 38: si (Ambivius, copo de via Latina) invitaverit, id quod solet, sic hominem accipiemus, ut moleste ferat se de via decessisse, auf Nebenwege gegangen zu sein (eig. [weil die Wirte auf dem Lande auch auf Seitenstraßen Gäste zu sich einzuladen pflegten] u. bildl. [weil Ambivius sich zu falschem Zeugnis hatte gebrauchen lassen]), Cic. Clu. 163: memoriae id maximum est auxilium viā dicendi non decedere, Quint. 4, 5, 3: poëma... si paulum summo decessit, vergit ad imum, wenn es vom Höchsten abweicht, sinkt sehr tief, Hor. de art. poët. 378. – β) aus dem Wege, sowohl um Platz zu machen, beiseite treten, Platz machen, ausweichen, bes. einer Respektsperson aus Achtung, concedite atque abscedite omnes, de via decedite, beiseite! macht alle Platz! weicht auf der Straße aus! Plaut. Amph. 984: si quispiam viso potentissimi nominis
    ————
    atque auctoritatis viro viā decedat, assurgat, caput revelet vehiculoque desiliat, Arnob. 7, 13. – m. Dat. ( wem = vor wem?), sanctis divis, Platz machen, Catull.: alci de via, Plaut.: alci viā, Suet. – m. in u. Abl., alci in via, Ter. heaut. prol. 32. – u. im Passiv. v. der Pers., salutari, appeti, decedi, daß man uns grüßt, uns aufsucht, uns ausweicht, Cic. de sen. 63. – als auch ausweichend, jmdm. aus dem Wege gehen, ausweichen, m. Dat., dec. canibus de via, Cic. de rep. 1, 67: aus Abscheu, his omnes decedunt, Caes. b. G. 6, 13, 7. – und einer Sache aus dem Wege gehen, ausweichen = sie vermeiden, sich ihr entziehen, dec. serae nocti (der späten Nacht = der nächtlichen Kälte), Varius bei Macr. sat. 6, 2, 20. Verg. ecl. 8, 88 u. georg. 3, 467: ebenso calori, Verg. georg. 4, 23: tribunicio furori (durch das Exil), Ps. Cic. prid. cum iret in exs. 13. – c) als milit. t. t., v. Feldherrn, v. Soldaten, von einem Orte, von einem Posten usw. abziehen, abmarschieren, einen Ort, ein Land räumen, decedere atque exercitum deducere ex his regionibus, Caes.: inde dec., Caes. – dec. de colle, de vallo, Caes.: ex matutina statione, Liv.: ex stationibus, Liv. (im Bilde, de praesidio et statione vitae, Cic,): ex Italia, Liv.: ex Cypro ante certam diem, Cic.: praesidio, Liv., iniussu praesidio, Liv.: pugnā, Liv.: dec. agro sociorum ac deducere exercitum finibus Lucanis, Liv.: armis relictis Siciliā dec., Nep. – m. ad u. Akk., legi-
    ————
    onem sextam decedere ad praemia atque honores accipiendos in Italiam iubet, Auct. b. Alex. 77, 2. – im üblen Sinne, von seinem Posten gehen, seinen Standort verlassen, desertieren, si quos equites decedentes nactus sum, supplicio affeci, Asin. Poll. in Cic. ep. 10, 32, 5. – d) als publiz. t. t., α) v. Magistraten in der Provinz, nach vollendeter Amtsverwaltung von seinem Posten, aus seiner Provinz abgehen, de od. ex (e) provincia, Cic.: provinciā, Cic.: ex provincia Hispania, Liv.: de Sicilia, Cic.: ex Africa, Nep., ex Asia, Cic.: Macedoniā, Suet. – dec. Romam, Sall.: dec. ad consulatum Romam, Liv., ad triumphum Romam, Liv. – dec. ex provincia non ad triumphum, sed ad iudicium, Cic.: dec. ante tempus, Suet.: dec. eā causā maturius, Suet.: te antea quam tibi successum esset decessurum fuisse, Cic. – β) v. Staatsmännern, sich aus dem öffentl. Leben zurückziehen, dec. de foro (dem Mittelpunkt des öffentl. Lebens), Nep. Att. 10, 2. – e) v. Schauspielern, dec. de scaena, von der Bühne abtreten (= für immer scheiden), Ggstz. in scaenam redire, Cic. ep. 7, 1, 2.
    2) prägn.: a) v. Sterbenden, aus dem Leben scheiden, dec. de vita, Cic. Rab. perd. 30: dec. vitā, Papin. dig. 7, 1, 57. § 1 u.a.: cum maritus homine decesserit, aus der Welt schied, Solin. 52, 32. – gew. absol., wie unser mit Tode abgehen, scheiden, verscheiden, pater familiae decessit, Caes.: quidam decedens (bei
    ————
    seinem Tode) tres reliquit filias, Phaedr.: si animal od. fetus decesserit, ICt., v. Tieren, decesserat (war krepiert) autem catellus, quem puella in deliciis habuerat, Val. Max. 1, 5, 3. – m. Ang. wie? durch Particc. od. Adii. (als wer?), is qui regnans decessit, Nep.: maior annos sexaginta natus decessit florente regno, Nep.: in morbum implicitus decessit, Nep.: felix decessit, Quint.: admodum pauper decessit, Suet.: puer (als Kn.) decessit, Sen.: alter adulescens (als J.) decessit, alter senex (als Gr.), Sen.: immemor in testando nepotis decessit, Liv.: intestatus decessit, Quint. – od. durch Praepp., decessit sine liberis, Quint. – m. Ang. in welcher Lage? usw. durch in m. Abl., dec. in summa paupertate, Frontin.: in tanta paupertate, ut etc., Nep.: in ipso apparatu belli, Iustin.: in praetura, Capitol.: in incremento rerum, Liv.: od. durch Abl. absol., gravissime ferens, quod decedebat populo Romano superstite, Sen.: hic decessit relictis duobus filiis, Iustin. – m. Ang. wo? durch Adv., od. durch in m. Abl., od. durch Genet. od. Abl. loc., si infans intus (im Mutterleibe) decessit, Cels.: decessit in publicis vinculis, Nep.: decessit Eboraci admodum senex, Eutr. – m. Ang. wodurch? woran? durch Abl., dec. voluntariā morte, Iustin.: morbo, Eutr.: Pyrgis (zu P.) morbo aquae intercutis, Suet. – m. Ang. infolge wessen? durch ab od. ex m. Abl., utraque a partu decessit, Plin. ep. 4, 21, 1: u. illa ex partu decessit, Ascon.
    ————
    in Cic. Pis. p. 4, 22 K. – m. Ang. wann? durch Advv., durch Praepp. od. durch Abl. temp., pater mature decessit, Nep.: cultello percussus intra paucas horas decessit, Vell.: plures post proelium saucii decesserunt, quam cecĭderant in acie, Liv.: die quinto postquam id consilium inierat pridie kal. Apriles Cn. Domitio C. Sosio consulibus decessit, Nep.: decessit paralysi altero die quam correptus est duobus filiis superstitibus, Nep.: decessit vitio stomachi anno aetatis duodetricesimo, Suet. – m. Ang. wem? durch Dat., pater nobis decessit a. d. III. Kal. Decembres, Cic. – b) v. Lebl.: α) v. Wasser, ablaufen, zurücktreten, sich verlieren, ei nuntiatum est aestum decedere, Liv.: Lyco amne decedente ovis relictis in limo generari pisces, qui etc., Plin.: decedentibus fluviis in cavernis aquam habentibus remanere quosdam pisces, Plin.: Nilus si immodicus superfluxit tardeque decessit, Sen. – cum decessisse inde aquam nuntiatum esset, Liv. – β) v. Sonne, Mond, Gestirnen usw., scheiden, sol decedens, Verg.: cum sol decesserit, Lact.: solis lumine decedente, Lact.: Gnossia ardentis decedat stella coronae, Verg.: te veniente die, te decedente canebat, Verg.: decedentia certis tempora momentis, Hor.: im Passiv pers., necdum decessis pelago permittimur umbris, Rutil. Namat. 1, 313. – u. abnehmen, luna decedens (Ggstz. adolescens), Gell. 20, 8, 7. – γ) als mediz. t. t., v. Krankheiten, Schmerz
    ————
    usw., entweichen, sich verlieren, abnehmen, aufhören (Ggstz. incipere, accedere, reverti), decedentis morbi notae, Cels.: subito febris decessit, Nep.: aliae febres cum decedunt sudorem movent, Cels.: intermissio est, cum febris instet, incipiat, augeatur, consistat, decedat, Cels.: alteram quartanam mihi dixit decessisse, alteram leviorem accedere, Cic.: dolor modo decedit, modo revertitur, Cels.: nec calidae citius decedunt corpore febres, Lucr. – δ) v. Geruche, sich verziehen, verduften, et decedet odor nervis inimicus, Hor. serm. 2, 3, 53. – ε) v. Örtlichk., die allmählich, je weiter man sich von ihnen entfernt, zurücktreten, et longo Scyros decedit ponto, Stat. Ach. 2, 308 ed. Queck.
    II) übtr.: 1) im allg.: a) aufgebend, von etw. abgehen, α) von einem Besitze, Rechte = etw. abtreten, aufgeben, auf etw. verzichten, de possessione, Cic.: de suis bonis omnibus, Cic.: de hypothecis, Cic.: de iure suo, Cic.: ex iure suo, Liv. 3, 33, 10. – β) von einer Meinung, einem Beschlusse abgehen, de sententia, Cic.: bl. sententiā, Tac.: instituto suo, Liv.: nihil a superioribus continuorum annorum decretis, Cic. Flacc. 27. – γ) von einer Pflicht usw. abgehen, abweichen, de officio et dignitate, Cic.: propter hominem perditissimum de officio, Cic.: u. (Passiv unpers.), quā stultitiā et temeritate de officio decessum, Liv. – u. bl. officio (Ggstz. in fide atque officio pristino esse), Liv.: fide, Liv.: ne obsidionis quidem metu
    ————
    fide decessisse, Liv. – δ) v. der Art abweichen, de generis nobilitate, ausarten, Pallad. 3, 25, 2. – b) nacheifernd noch abgehen von etw. = zurückbleiben, zurückstehen hinter etw., contendebat, ne a rebus gestis eius et gloriae splendore decederet, Iustin. 6, 3, 8. – c) den Vorrang, Vorzug einräumend weichen = Platz machen, das Feld räumen, m. Dat. wem? vivere si recte nescis, decede peritis, Hor. ep. 2, 2, 213: ubi non Hymetto mella decedunt, Hor. carm. 2, 6, 15.
    2) prägn.: a) vermindernd abgehen (Ggstz. accedere alci rei od. ad alqd), decima pars decedet Col.: de summa nihil decedet, Ter.: an ut de causa periculi nihil decederet, ad causam novum crimen accederet, Cic.: m. bl. Abl., quidquid libertati plebis caveretur, id suis decedere opibus credebant, Liv. 3, 55, 2. – m. Dat. wem? quantum virium Antiocho decessisset, suo id accessurum regno ducebat, Liv. – b) nachlassend, aufhörend, α) v. Zuständen, weichen = sich verlieren, vergehen, verschwinden, decedet iam ira haec, Ter.: postquam ira mente decesserat, Curt.: postquam invidia decesserat, Sall.: cum obtrectationis invidia decesserit, Iustin.: donec cura de Antiocho decessisset, Liv.: non ope humanā, non largitionibus principum decedebat infamia, quin iussum incendium crederetur, Tac. – m. Dat. wem? priusquam ea cura decederet patribus, Liv.: nobis opinio decedat (von uns weiche die M. = die M. halte uns nicht mehr befan-
    ————
    gen), qualis quisque habeatur, alibi in civium iudicio esse, Tac.: nobis prius decedat timor, quam ultro aliis inferatur, Liv.: adeo repente decessit animis pavor, ut etc., Liv.: nec tibi Vespero surgente decedunt amores, Hor.: audieras illi decedere pravam stultitiam, Hor. – γ) v. Stoffe zu etw. = ausgehen, quaestioni Campanae materia decessit, Liv. 9, 26, 8. – c) so u. so abgehend, v. Ereignissen = ablaufen, von statten gehen, den u. den Erfolg haben, prospere decedentibus rebus, Suet. Caes. 24, 3. – Infin.Perf. act. synkop. decesse, Ter. heaut. prol. 32. Cic. ep. 7, 1, 2 (Wesenberg decessisse). – Partic. Perf. Pass. decessus bei Rutil. Namat. 1, 313 (s. oben no. I, 2, b, β).

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > decedo

  • 5 decedo

    dē-cēdo, cessi, cessum, 3 ( inf. sync. decesse, Ter. Heaut. prol. 32; Cic. Fam. 7, 1, 2; Neue Formenl. 2, 536. The part. perf. decessus perh. only Rutil. Nam. 1, 313), v. n., to go away, depart, withdraw. (For syn. cf.: linquo, relinquo, desero, destituo, deficio, discedo, excedo. Often opp. to accedo, maneo; freq. and class.)—Constr. absol. with de, ex, or merely the abl.; rarely with ab.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    decedamus,

    Plaut. Bac. 1, 1, 74:

    de altera parte (agri) decedere,

    Caes. B. G. 1, 31, 10:

    decedit ex Gallia Romam Naevius,

    Cic. Quint. 4, 16:

    e pastu,

    Verg. G. 1, 381; cf.:

    e pastu decedere campis,

    id. ib. 4, 186:

    ex aequore domum,

    id. ib. 2, 205;

    Italiā,

    Sall. J. 28, 2:

    Numidiā,

    id. ib. 38, 9:

    Africā,

    id. ib. 20, 1;

    23, 1: pugnā,

    Liv. 34, 47:

    praesidio,

    id. 4, 29 (cf.:

    de praesidio,

    Cic. de Sen. 20, 73):

    quae naves paullulum suo cursu decesserint,

    i. e. had gone out of their course, Caes. B. C. 3, 112, 3; so,

    cum luminibus exstinctis decessisset viā,

    had gone out of the way, Suet. Caes. 31:

    pantherae constituisse dicuntur in Cariam ex nostra provincia decedere,

    Cic. Fam. 2, 11, 2.
    B.
    Esp.
    1.
    t. t.
    a.
    In milit. lang., to retire, withdraw from a former position:

    qui nisi decedat atque exercitum deducat ex his regionibus,

    Caes. B. G. 1, 44, 19;

    so,

    absol., id. ib. 1, 44 fin.; Hirt. B. G. 8, 50:

    de colle,

    Caes. B. C. 1, 71, 3:

    de vallo,

    id. B. G. 5, 43, 4:

    inde,

    id. B. C. 1, 71 fin.:

    loco superiore,

    Hirt. B. G. 8, 9; so with abl., Auct. B. Alex. 34; 35 (twice); 70 al.—
    b.
    In official lang.: de provincia, ex provincia, provinciā, or absol. (cf. Cic. Planc. 26, 65), to retire from the province on the expiration of a term of office:

    de provincia decessit,

    Cic. Verr. 2, 2, 20;

    so,

    id. Att. 7, 3, 5; id. Fam. 2, 15 (twice); Liv. 29, 19 Drak.:

    decedens ex Syria,

    Cic. Tusc. 2, 25, 61; so,

    e Cilicia,

    id. Brut. 1:

    ex Africa,

    Nep. Cato, 1, 4:

    ex Asia,

    id. Att. 4, 1:

    ex ea provincia,

    Cic. Div. in Caecil. 1 Zumpt N. cr.:

    ut decedens Considius provinciā,

    Cic. Lig. 1, 2; Liv. 39, 3; 41, 10:

    te antea, quam tibi successum esset, decessurum fuisse,

    Cic. Fam. 3, 6; so absol., id. Planc. 26, 65 al.:

    Albinus Romam decessit,

    Sall. J. 36 fin.; cf.:

    Romam ad triumphum,

    Liv. 8, 13; 9, 16. —Rarely with a:

    cui cum respondissem, me a provincia decedere: etiam mehercule, inquit, ut opinor, ex Africa,

    Cic. Planc. 26 fin.
    2.
    Decedere de viā; also viā, in viā alicui, alicui, or absol., to get out of the way, to give place, make way for one (as a mark of respect or of abhorrence):

    concedite atque abscedite omnes: de via decedite,

    Plaut. Am. 3, 4, 1; cf.:

    decedam ego illi de via, de semita,

    id. Trin. 2, 4, 80 (Cic. Clu. 59. [p. 517] 163; cf. II. B infra); cf.:

    qui fecit servo currenti in viā decesse populum,

    Ter. Heaut. prol. 32:

    censorem L. Plancum via sibi decedere aedilis coegit,

    Suet. Ner. 4; cf. id. Tib. 31:

    sanctis divis, Catul. 62, 268: nocti,

    Verg. Ec. 8, 88:

    peritis,

    Hor. Ep. 2, 2, 216 (cf.:

    cedere nocti,

    Liv. 3, 60, 7).—Also, to get out of the way of, avoid:

    decedere canibus de via,

    Cic. Rep. 1, 43, 67; cf.:

    hi numero impiorum habentur, his omnes decedunt, aditum defugiunt, etc.,

    Caes. B. G. 6, 13, 7.—By zeugma, in the pass.:

    salutari, appeti, decedi, assurgi, deduci, reduci, etc.,

    Cic. de Sen. 18, 63.
    3.
    Pregn., to depart, disappear (cf.: cedo, concedo).
    a.
    Of living beings, to decease, to die:

    si eos, qui jam de vita decesserunt,

    Cic. Rab. Perd. 11:

    vitā,

    Dig. 7, 1, 57, § 1; Vulg. 2 Mac. 6, 31; but commonly absol.:

    pater nobis decessit a. d. VIII. Kal. Dec.,

    id. Att. 1, 6:

    cum paterfamiliae decessit,

    Caes. B. G. 6, 19, 3; Nep. Arist. 3, 2, and 3; id. Cim. 1; id. Ages. 8, 6; Liv. 1, 34; 9, 17; Quint. 3, 6, 96 et saep.:

    cruditate contracta,

    id. 7, 3, 33:

    morbo aquae intercutis,

    Suet. Ner. 5 fin.:

    paralysi,

    id. Vit. 3:

    ex ingratorum hominum conspectu morte decedere,

    Nep. Timol. 1, 6.—
    b.
    Of inanimate things, to depart, go off; to abate, subside, cease:

    corpore febres,

    Lucr. 2, 34:

    febres,

    Nep. Att. 22, 3; Cels. 3, 3; cf.:

    quartana,

    Cic. Att. 7, 2 (opp. accedere):

    decessisse inde aquam,

    run off, fallen, Liv. 30, 38 fin.; cf.:

    decedere aestum,

    id. 26, 45; 9, 26 al.:

    de summa nihil decedet,

    to be wanting, to fail, Ter. Ad. 5, 3, 30; Cic. Clu. 60, 167; cf.:

    quicquid libertati plebis caveretur, id suis decedere opibus credebant,

    Liv. 3, 55:

    decedet jam ira haec, etsi merito iratus est,

    Ter. Hec. 3, 5, 55 (for which ib. 5, 2, 15: cito ab eo haec ira abscedet):

    postquam invidia decesserat,

    Sall. J. 88, 1; Liv. 33, 31 fin.; Tac. A. 15, 16 al.:

    priusquam ea cura decederet patribus,

    Liv. 9, 29; so with dat., id. 2, 31; 23, 26; Tac. A. 15, 20; 44.— Poet.:

    incipit et longo Scyros decedere ponto,

    i. e. seems to flee before them, Stat. Ach. 2, 308.—In the Aug. poets sometimes of the heavenly bodies, to go down, set:

    et sol crescentes decedens duplicat umbras,

    Verg. E. 2, 67; so id. G. 1, 222; Ov. M. 4, 91; hence also of the day, to depart:

    te veniente die, te decedente canebat,

    Verg. G. 4, 466;

    also of the moon,

    to wane, Gell. 20, 8, 7.
    II.
    Trop.
    A.
    De possessione, jure, sententia, fide, etc. (and since the Aug. per. with abl. alone;

    the reading ex jure suo,

    Liv. 3, 33, 10, is very doubtful), to depart from; to give up, resign, forego; to yield, to swerve from one's possession, station, duty, right, opinion, faith, etc.
    (α).
    With de:

    cogere aliquem de suis bonis decedere,

    Cic. Verr. 2, 2, 17 fin.; cf.:

    de hypothecis,

    id. Fam. 13, 56, 2;

    and de possessione,

    id. Agr. 2, 26;

    de suo jure,

    id. Rosc. Am. 27; id. Att. 16, 2:

    qui de civitate decedere quam de sententia maluit,

    id. Balb. 5:

    de officio ac dignitate,

    id. Verr. 1, 10:

    de foro decedere,

    to retire from public life, Nep. Att. 10, 2:

    de scena,

    to retire from the stage, Cic. Fam. 7, 1, 2; cf. impers.:

    de officio decessum,

    Liv. 8, 25 fin.
    (β).
    With abl. alone (so usually in Liv.):

    jure suo,

    Liv. 3, 33 fin.:

    sententiā,

    Tac. A. 14, 49:

    instituto vestro,

    Liv. 37, 54:

    officio (opp. in fide atque officio pristino fore),

    id. 27, 10; 36, 22:

    fide,

    id. 31, 5 fin.; 34, 11; 45, 19 al.:

    poema... si paulum summo decessit, vergit ad imum,

    Hor. A. P. 378.—
    (γ).
    Very rarely with ab:

    cum (senatus) nihil a superioribus continuorum annorum decretis decesserit,

    Cic. Fl. 12.—
    (δ).
    Absol.: si quos equites decedentis nactus sum, supplicio adfeci, Asin. Pol. ap. C. Fam. 10, 32, 5.
    B.
    De via, to depart, deviate from the right way:

    se nulla cupiditate inductum de via decessisse,

    Cic. Cael. 16, 38:

    moleste ferre se de via decessisse,

    id. Clu. 59, 163; so,

    viā dicendi,

    Quint. 4, 5, 3.
    C.
    (acc. to no. I. B. 2) To give way, yield to another (i. e. to his will or superior advantages—very rare):

    vivere si recte nescis, decede peritis,

    Hor. Ep. 2, 2, 213:

    ubi non Hymetto Mella decedunt,

    are not inferior, id. Od. 2, 6, 15.
    D.
    ( poet.) To avoid, shun, escape from (cf. I. B. 2 supra): nec serae meminit decedere nocti, to avoid the late night, i. e. the coldness of night, Varius ap. Macr. S. 6, 2, 20; Verg. Ecl. 8, 88; id. G. 3, 467:

    calori,

    id. ib. 4, 23.
    E.
    To fall short of, degenerate from:

    de generis nobilitate,

    Pall. 3, 25, 2: a rebus gestis ejus et gloriae splendore, Justin. 6, 3, 8.
    * III.
    For the simple verb (v. cedo, no. I. 2), to go off, turn out, result in any manner:

    prospere decedentibus rebus,

    Suet. Caes. 24.

    Lewis & Short latin dictionary > decedo

  • 6 Hinterlassung

    Hinterlassung, die; z.B. er reiste ab mit H. des Befehls, daß etc., *proficiscens praecepit, ut etc. – bes. nach dem Tode, z.B. ich sterbe mit H. von dreizehn Grundstücken, decedens decem atque tres fundos relinquo: ich sterbe mit H. dreier Töchter, decedens tres filias relinquo; superstitibus tribus filiis decedo od. morior.

    deutsch-lateinisches > Hinterlassung

  • 7 decedo

    dēcēdo, ĕre, cessi, cessum - intr. -    - inf. sync. decesse, Ter. Heaut. prol. 32; Cic. Fam. 7, 1, 2; part. parf. decessus, Rutil. Nam. 1, 313. [st1]1 [-] partir, s’éloigner de, s’en aller de, se retirer de.    - avec de, ex, ou abl. seul.    - de altera parte tertia agri, Caes. BG. 1, 31, 10: quitter le second tiers du territoire.    - de provincia decedere, Cic. Verr. 2, 48: s'en aller de la province.    - ex Gallia decedere, Cic. Quinct. 16: quitter la Gaule.    - Italiā decedere, Sall. J. 28, 2: quitter l'Italie.    - pugnā decedere, Liv. 34, 47: quitter le combat.    - de via decedere, Cic. Clu. 163: s'écarter de la route.    - viā decedere, Suet. Caes. 31: s'égarer.    - naves suo cursu decesserunt, Caes. BC. 3, 112, 3: les navires ont fait fausse route.    - avec acc. de mouv. decedere: se retirer pour aller.    - domum decedere, Liv. Virg.: rentrer chez soi. [st1]2 [-] se ranger devant qqn, lui céder le pas; s'éloigner de, se soustraire à, se dérober à, éviter.    - de via decedere alicui ou viā decedere alicui, ou simplt decedere alicui: s'écarter devant qqn, faire place à qqn.    - his omnes decedunt, Caes. BG. 6, 13, 7: tout le monde s'écarte devant eux.    - canibus de via decedere, Cic. Rep. 1, 67: céder le passage à des chiens.    - viā alicui decedere, Suet. Ner. 4: céder le pas à qqn.    - passif impers. salutari, appeti, decedi Cic. CM 63: le fait qu'on nous salue, qu'on nous recherche, qu'on nous cède le pas.    - au fig. vivere si recte nescis, decede peritis, Hor. Ep. 2, 2, 213: si tu ne sais pas vivre en sage, cède la place aux compétents [tu n'as plus rien à faire sur terre].    - ubi non Hymetto mella decedunt, Hor. 0. 2, 6, 15: où le miel ne s'efface pas devant celui de l'Hymette.    - sera nocti decedere, Virg. B. 8, 88: se retirer devant la nuit tardive, s'en aller avant que la nuit soit avancée.    - calori decedere, Virg. G. 4, 23: se soustraire (se dérober) à la chaleur. [st1]3 [-] s'en aller, abandonner une position.    - de colle decedere, Caes. BC. 1, 71, 3: abandonner la colline.    - de vallo decedere, Caes. BG. 5, 43, 4: abandonner le retranchement. [st1]4 [-] quitter le gouvernement d'une province ou quitter la province où l'on a exercé une fonction officielle.    - de provincia decedere, Cic. Verr. 3, 154: quitter sa province, quitter ses fonctions.    - provinciā decedere, Cic. Lig. 2: quitter sa province, quitter ses fonctions.    - e provincia decedere, Cic. Planc. 65: quitter sa province, quitter ses fonctions.    - ex Syria decedere, Cic. Tusc. 2, 61: quitter le gouvernement de la Syrie.    - e Cilicia decedere, Cic. Br. 1: quitter le gouvernement de la Cilicie.    - Romam decessit, Sall. J. 36: il quitta ses fonctions pour rejoindre Rome. [st1]5 [-] décéder, mourir, disparaître; cesser, s'arrêter, diminuer, s'apaiser.    - de vita decedere, Cic. R. perd. 30: mourir.    - pater nobis decessit, Cic. Att. 1, 6, 2: notre père est mort.    - quartana decessit, Cic. Att. 7, 2, 2: la fièvre quarte a disparu.    - aestus decedit, Liv. 26, 45, 7: la marée s'en va.    - sol decedens, Virg. B. 2, 67: le soleil s'en allant, déclinant.    - te veniente die, te decedente canebat, Virg. G. 4, 466: c'est toi qu'il chantait à l'arrivée du jour, toi qu'il chantait à son déclin.    - postquam invidia decesserat, Sall. J. 88, 1: depuis que la jalousie avait disparu.    - priusquam ea cura decederet patribus, Liv. 9, 29, 1: avant que ce souci eût disparu pour les sénateurs. [st1]5 [-] renoncer à, se désister de, se départir, s'écarter, manquer à.    - de suis bonis decedere, Cic. Verr. 2, 43: faire cession de ses biens.    - de suo jure decedere, Cic. Amer. 73: renoncer à son droit.    - de civitate decedere quam de sententia maluit, Cic. Balb. 11: il aima mieux renoncer à sa cité qu'à son opinion.    - de officio ac dignitate decedere, Cic. Verr. pr. 28: manquer à son devoir et à sa dignité.    - jure suo decedere, Liv. 3, 33, 10: renoncer à son droit.    - officio decedere, Liv. 27, 10, 1: s'écarter du devoir    - avec ab: nihil a superioribus decretis decedere, Cic. FI. 27: ne s'écarter en rien des décrets antérieurs (= y rester conforme). [st1]6 [-] s'en aller (d'un tout), se retrancher de.    - ut de causa ejus periculi nihil decederet, Cic. Glu. 167: pour qu'aucune parcelle de danger ne se retranchât de son procès.    - id suis decedere opibus credebant, Liv. 3, 55, 2: ils croyaient que c'était une diminution de leur puissance. [st1]7 [-] avoir un terme, finir.    - prospere decedentibus rebus, Suet. Caes. 24: comme les entreprises se terminaient heureusement.
    * * *
    dēcēdo, ĕre, cessi, cessum - intr. -    - inf. sync. decesse, Ter. Heaut. prol. 32; Cic. Fam. 7, 1, 2; part. parf. decessus, Rutil. Nam. 1, 313. [st1]1 [-] partir, s’éloigner de, s’en aller de, se retirer de.    - avec de, ex, ou abl. seul.    - de altera parte tertia agri, Caes. BG. 1, 31, 10: quitter le second tiers du territoire.    - de provincia decedere, Cic. Verr. 2, 48: s'en aller de la province.    - ex Gallia decedere, Cic. Quinct. 16: quitter la Gaule.    - Italiā decedere, Sall. J. 28, 2: quitter l'Italie.    - pugnā decedere, Liv. 34, 47: quitter le combat.    - de via decedere, Cic. Clu. 163: s'écarter de la route.    - viā decedere, Suet. Caes. 31: s'égarer.    - naves suo cursu decesserunt, Caes. BC. 3, 112, 3: les navires ont fait fausse route.    - avec acc. de mouv. decedere: se retirer pour aller.    - domum decedere, Liv. Virg.: rentrer chez soi. [st1]2 [-] se ranger devant qqn, lui céder le pas; s'éloigner de, se soustraire à, se dérober à, éviter.    - de via decedere alicui ou viā decedere alicui, ou simplt decedere alicui: s'écarter devant qqn, faire place à qqn.    - his omnes decedunt, Caes. BG. 6, 13, 7: tout le monde s'écarte devant eux.    - canibus de via decedere, Cic. Rep. 1, 67: céder le passage à des chiens.    - viā alicui decedere, Suet. Ner. 4: céder le pas à qqn.    - passif impers. salutari, appeti, decedi Cic. CM 63: le fait qu'on nous salue, qu'on nous recherche, qu'on nous cède le pas.    - au fig. vivere si recte nescis, decede peritis, Hor. Ep. 2, 2, 213: si tu ne sais pas vivre en sage, cède la place aux compétents [tu n'as plus rien à faire sur terre].    - ubi non Hymetto mella decedunt, Hor. 0. 2, 6, 15: où le miel ne s'efface pas devant celui de l'Hymette.    - sera nocti decedere, Virg. B. 8, 88: se retirer devant la nuit tardive, s'en aller avant que la nuit soit avancée.    - calori decedere, Virg. G. 4, 23: se soustraire (se dérober) à la chaleur. [st1]3 [-] s'en aller, abandonner une position.    - de colle decedere, Caes. BC. 1, 71, 3: abandonner la colline.    - de vallo decedere, Caes. BG. 5, 43, 4: abandonner le retranchement. [st1]4 [-] quitter le gouvernement d'une province ou quitter la province où l'on a exercé une fonction officielle.    - de provincia decedere, Cic. Verr. 3, 154: quitter sa province, quitter ses fonctions.    - provinciā decedere, Cic. Lig. 2: quitter sa province, quitter ses fonctions.    - e provincia decedere, Cic. Planc. 65: quitter sa province, quitter ses fonctions.    - ex Syria decedere, Cic. Tusc. 2, 61: quitter le gouvernement de la Syrie.    - e Cilicia decedere, Cic. Br. 1: quitter le gouvernement de la Cilicie.    - Romam decessit, Sall. J. 36: il quitta ses fonctions pour rejoindre Rome. [st1]5 [-] décéder, mourir, disparaître; cesser, s'arrêter, diminuer, s'apaiser.    - de vita decedere, Cic. R. perd. 30: mourir.    - pater nobis decessit, Cic. Att. 1, 6, 2: notre père est mort.    - quartana decessit, Cic. Att. 7, 2, 2: la fièvre quarte a disparu.    - aestus decedit, Liv. 26, 45, 7: la marée s'en va.    - sol decedens, Virg. B. 2, 67: le soleil s'en allant, déclinant.    - te veniente die, te decedente canebat, Virg. G. 4, 466: c'est toi qu'il chantait à l'arrivée du jour, toi qu'il chantait à son déclin.    - postquam invidia decesserat, Sall. J. 88, 1: depuis que la jalousie avait disparu.    - priusquam ea cura decederet patribus, Liv. 9, 29, 1: avant que ce souci eût disparu pour les sénateurs. [st1]5 [-] renoncer à, se désister de, se départir, s'écarter, manquer à.    - de suis bonis decedere, Cic. Verr. 2, 43: faire cession de ses biens.    - de suo jure decedere, Cic. Amer. 73: renoncer à son droit.    - de civitate decedere quam de sententia maluit, Cic. Balb. 11: il aima mieux renoncer à sa cité qu'à son opinion.    - de officio ac dignitate decedere, Cic. Verr. pr. 28: manquer à son devoir et à sa dignité.    - jure suo decedere, Liv. 3, 33, 10: renoncer à son droit.    - officio decedere, Liv. 27, 10, 1: s'écarter du devoir    - avec ab: nihil a superioribus decretis decedere, Cic. FI. 27: ne s'écarter en rien des décrets antérieurs (= y rester conforme). [st1]6 [-] s'en aller (d'un tout), se retrancher de.    - ut de causa ejus periculi nihil decederet, Cic. Glu. 167: pour qu'aucune parcelle de danger ne se retranchât de son procès.    - id suis decedere opibus credebant, Liv. 3, 55, 2: ils croyaient que c'était une diminution de leur puissance. [st1]7 [-] avoir un terme, finir.    - prospere decedentibus rebus, Suet. Caes. 24: comme les entreprises se terminaient heureusement.
    * * *
        Decedo, decedis, penul. prod. decessi, decessum, decedere. Cic. Faire lieu à un autre, et luy vuider ou quicter la place, Se desplacer, pour faire place à un autre.
    \
        Decedamus hinc. Plaut. Ostons nous d'ici, Desplaceons nous d'ici.
    \
        Qui ex agris, ex Cn. Pompeii decreto decedere sunt coacti. Cic. Qui ont esté contraincts de guerpir et laisser ou abandonner et quicter leurs terres par l'ordonnance de Pompee.
    \
        Decedere alicui. Plaut. Ceder à aucun.
    \
        Decedere alicui, pro Auersari aliquem. Caesar. Se destourner d'aucun au chemin, Le desdaigner.
    \
        De suis bonis decedere. Cic. Quicter et abandonner ses biens.
    \
        A superioribus decretis decedere. Cic. Se departir de ce qu'on a autresfois ordonné, et ordonner au contraire.
    \
        Decedere fide. Liu. Faulser sa foy, Se mettre hors de l'amitié et obeissance. Bud.
    \
        Furori aliquorum decedere. Cic. Ceder et ne point resister à la fureur, etc.
    \
        Decedere instituto suo. Liu. Faire autrement qu'on avoit accoustumé, Se departir de sa coustume.
    \
        Decedere itinere, per metaphoram. Plin. iunior. Faire des digressions hors le principal propos.
    \
        Decedere de suo iure. Cic. Remettre, Quicter, ou Lascher quelque chose de son droict. Faire un passedroict. Bud.
    \
        Necesse est interdum de suo iure decedere. Cic. Il fault aucunesfois perdre. Bud.
    \
        Decedere de suo more. Cic. Changer de coustume.
    \
        Serae meminit decedere nocti. Virgil. Se retirer quand il est nuict, Ceder à la nuict.
    \
        Decedere officio, vel De officio. Cicero. Ne faire point son debvoir, Delaisser à faire son debvoir, Faire quelque chose contre l'honnesteté et le debvoir.
    \
        De sententia decedere. Cic. Changer d'opinion, Se desdire.
    \
        Decedere via. Plaut. Sueton. Se destourner du chemin pour faire honneur à quelqu'un.
    \
        Decessit via errabundus. Sueton. Il s'est fourvoyé.
    \
        Decedere de via. Cic. Se destourner du chemin, Se desvoyer.
    \
        Decedere alicui de via. Plaut. Se destourner de son chemin.
    \
        De vita decedere. Cic. Mourir.
    \
        Decedet haec ira. Terent. Ce courroux se passera.
    \
        Prius quam ea cura decederet patribus. Liuius. Avant que ce soing s'en allast hors de leur cerveau, Avant qu'ils fussent hors de ce souci, Tandis qu'ils estoyent encore en souci de cela.
    \
        Nihil decedet de summa. Terent. Il ne se perdra ou diminuera rien du principal.
    \
        Decedit hoc opibus. Liu. La puissance en amoindrist.
    \
        Nihil decedit periculi de causa eius. Cic. Il n'y a point moins de danger en sa cause, le danger n'en est de rien moindre.
    \
        Decedunt vires. Liu. La force default, diminue.
    \
        Decedi, passiue. Cic. Honorabilia sunt salutari, decedi, assurgi, deduci, reduci. Qu'on se destourne du chemin pour nous faire honneur.

    Dictionarium latinogallicum > decedo

  • 8 Áh, Corydón, Corydón, quae té deméntia cépit!

    Ах, Коридон, Коридон, какое безумие тебя охватило!
    Вергилий, "Буколики", II, 69 - горестный возглас пастуха Коридона, страдающего от неразделенной любви:
    Áspic(e) arátra jugó referúnt suspénsa juvénci,
    Ét sol créscentís decédens dúplicat úmbras,
    Mé tamen úrit amór; quis ením modus ádsit amóri?
    Áh, Corydón, Corydón, quae te deméntia cépit!
    Глянь, на ярмах уж тельцы обратно тащат орала,
    Солнце, спускаясь, уже удвояет растущие тени;
    Я же горю от любви; для любви найдется ли мера?
    Ах, Коридон, Коридон! Что тобой за безумье владеет!
    (Перевод С. Шервинского)
    Как только будем вместе, расскажу Вам пространно о всех дорожных наших бедствиях: об экипажах, сто раз ломавшихся, сто раз Починяемых, о долгих стоянках всем этим вынужденных, и об огромных расходах, которые довели нас до крайности. Вот рассказ, Вам отложенный до Тифлиса; нынче мы направляемся к Кавказу, в ужасную погоду, и притом верхом. Как часто буду я иметь случай восклицать: о Coridon, Coridon, quae te dementia cepit! (А. С. Грибоедов, Письмо С. И. Мазаровичу.)

    Латинско-русский словарь крылатых слов и выражений > Áh, Corydón, Corydón, quae té deméntia cépit!

  • 9 adolesco [1]

    1. ad-olēsco, olēvī, ultum, ere (ad u. alesco), I) heranwachsen, erstarken, A) eig.: von Menschen, ad eam aetatem, Plaut.: in tria cubita, Plin.: is qui adoleverit, Cic. – v. Tieren, beluae ad immobilem magnitudinem adolescunt, Plin. – v. Gewächsen usw., adolescere ramos, Ov.: adolesse segetes, Ov.: viriditas herbescens, quae sensim adolescit, Cic.: non aeque adolescunt in pomariis hortulisque arbusculae manu cultae rigataeque, Fronto ep. ad M. Caes. 1, 3. p. 7, 16 N. – B) übtr., wachsen, zunehmen, steigen, a) der Zahl od. Größe nach, numerus in tantum adolevit, Vell.: luna adolescens (Ggstz. decedens), Gell.: adolescens in maius, v. Nil, Plin.: adolescens Oceanus (Ggstz. senescens), Amm. – b) der Zeit nach heranreifen, vorrücken (s. Fritzsche Hor. sat. 1, 9, 34. Müller Liv. 1, 4, 8), ne quid ob admissum foede dictumve superbe poenarum grave sit solvendi tempus adultum? Lucr.: ubi robustis adolevit viribus aetas, Lucr.: mox cum matura adoleverit aetas, Verg.: cum primum adolevit aetas, Liv.: ver donec adolesceret, Tac. – c) der innern Stärke nach heranreifen, erstarken, sich kräftig entwickeln, ratio cum adolevit atque perfecta est, nominatur rite sapientia, Cic. – adolescit res publica, res Persarum, ingenium, Sall.: auctu imperii adolevisse etiam privatas opes, Tac. – ea cupiditas adolescit una cum aetatibus, Cic.: coepta adultaque et revicta coniuratio, Tac. – II) (an etw.) anwachsen, coria recens detracta quasi glutino adolescebant, Sall. hist. fr. 4, 2 (23). – / Perf. adolui, Varr. b. Prisc. 9, 53. – Infin. Perf. adolesse, Ov. her. 6, 11.

    lateinisch-deutsches > adolesco [1]

  • 10 agmen

    agmen, minis, n. (v. ago; vgl. altind. ájman, ›Bahn, Zug‹), der Zug, sowohl die Bewegung, als die sich bewegende Menge od. Masse, I) im allg.: 1) lebender Wesen: a) von Menschen, der Zug, Trupp, die Schar, agmen perpetuum totius Italiae, Cic.: stipatus agmine patriciorum, Liv.: hominum turba mulierum puerorumque agminibus immixta, Liv.: magnus comitatus fuit regius cum amicorum tum satellitum turbā stipante; non minore agmine legati venerunt, Liv. – Eumenidum agmina, Verg.: agminibus comitum qui modo cinctus erat, Ov. – b) v. Tieren = der Zug, Schwarm, die Koppel (Hunde), Kette (Rebhühner), das Rudel (Hirsche), rapidum agmen, v. Jagdhunden, Ov.: agmen ferarum, Ov.: aligerum agmen, v. Schwänen, Verg.: frugilegas aspeximus agmine longo formicas, Ov.: graniferum agmen, v. Ameisen, Ov.; vgl. unten no. II, 2, d.

    2) v. Lebl.: a) vom Zug, Strom des Wassers, leni od. dulci fluit agmine flumen (Thybris u. dgl.), sanftwallenden Zuges, Enn., Lucr. u. Verg.: u. vom Regenstrom, immensum caelo venit agmen aquarum, ein endloses Heer von Gewässern, Verg. – b) von den Atomen, agmine condenso naturam corporis explent, in einen dichten Haufen gedrängt, Lucr. 1, 606. – c) von den Wolken, ubicumque magis denso sunt agmine nubes, wo die Wolken dichter sich häufen, Lucr. 6, 100. – d) vom »Zuge« der Ruder, agmine remorum celeri, mit raschem Ruderschlag, Verg. Aen. 5, 211. – e) vom »Zuge«, von der »Menge Gänge« der Speisen, coli tanto agmine mensas, Sil. 11, 284. – f) von der »Reihe« der Zähne, terna agmina adunci dentis, Stat. Theb. 5, 509. – g) von den »Windungen« der Schlange, extremae agmina caudae, Verg.: illi agmine certo (sicheren Zuges) Laocoonta petunt, Verg. – h) von den »Schwingungen« der Lanze, tremulo venit agmine cornus, Sil. 14, 442. – i) von einer in sich zusammenhängenden Menge, agmen vitis, ein Reisigbündelchen von Rebenholz, Cael. Aur. chron. 2, 13, 167. – k) übtr.: α) vom »Zuge« der Rede, crispum agmen orationis, Gell. 1, 4, 4. – β) des Schicksals, agmina fati et volumina, die unerforschlichen Wege des Sch., Gell. 6, 2, 5. – γ) v. der Menge der Geschäfte, tot nexibus, tot quasi catenis maius in dies occupationum agmen extenditur, dehnt sich der Zug (die Reihe) der G. aus, Plin. ep. 2, 8. § 3.

    II) als milit. t.t., der Heereszug, d.i. 1) abstr., der Zug, Marsch eines Heeres, der Heereszug, Marschzug, die Marschkolonne, ne miles gregarius in castris neve in agmine servum aut iumentum haberet, Sall.: citato agmine iter, Liv.: effuso agmine abire, Liv.: de exercitu, de castris, de agminibus dicere, Cic.: rudis agminum, der Märsche (poet. = des Kriegsdienstes), Hor. carm. 3, 2, 9.

    2) konkr.: a) der Heereszug, die Marschkolonne, der auf dem Marsche befindliche Heerhaufen, α) des Fußvolks, phalanx, agmen magis, quam acies, Liv.: magis agmina, quam acies in via concurrerunt, Liv. (s. Fabri Liv. 21, 57, 12 viele Beisp.): intentus miles, ut ordo agminis in aciem assisteret, sowie der Zug geordnet war, zur Schlacht auch anzutreten, Tac.: retro in agmen suorum infenso cessit hosti, Liv. – agmine, im Zuge, zugweise, agmine ingredi, agmine ire ad Urbem, Liv. – uno agmine abire, irrumpere in Urbem, Liv. - – agmine instructo, in gerüstetem Zuge, marschfertig, Liv.; ähnlich agmine facto, in geschlossenem Zuge, Verg.: tripertito agmine, in drei Heerhaufen (Marschkolonnen) geteilt, Tac. – agm. pilatum, Verg., od. iustum, Tac., ein in geschlossenen Reihen marschierendes Kriegsheer. – agmen confertum, ein dicht gedrängter, dicht geschlossener Heerhaufen, Sen. ad Marc. 16, 4 (vgl. unten no. d aus Verg. georg. 3, 369 sq.). – agm. quadratum, das in geordnetem Zuge (der nach allen vier Seiten hin sofort Front machen u. in Schlachtordnung treten konnte, mit dem Gepäck in der Mitte) marschierende Kriegsheer (so daß das ganze Heer gleichsam ein Parallelogramm bildete, also nie = bataillon carré); dah. oft agmine quadrato, »in geordnetem Zuge, in geschlossenen Gliedern, in Schlachtordnung, en ligne«, zB. incedere, ire, ingredi, Sall., Curt. u.a.: u. dav. munito agmine, in gedecktem Zuge, Sall.: u. im Ggstz. agmine incauto, ut inter pacatos, Liv. – agm. obliquum, in schiefer Schlachtordnung aus der Flanke marschierend, Curt.: agm. primum, der Vortrab, die Vorhut, Spitze (des Heeres auf dem Marsche), Caes.: agm. medium, die Mitte (das Zentrum), Caes.: agm. extremum od. novissimum, der Nachtrab, die Nachhut, Caes. u.a. – agmen ducere, den Zug, das Heer anführen, Cic. Tusc. 2, 35 (v. Marius): ducit Amazonidum agmina Penthesilea, Verg. Aen. 1, 490. – agmen claudere, den Zug schließen u. decken, Curt.: agmen claudere et novissimis praesidio esse, den Zug schließen und die Nachhut bilden, Caes. – agmen cogere, den Zug hinten zusammenhalten (so daß die einzelnen hübsch beim Zuge bleiben) und decken, primae legionariae cohortes ibant, levis armatura et equites agmen cogebant, Liv. (vgl. unten no. d aus Solin. 25, 4). – agmen constituere, mit dem Zuge Halt machen, Sall. u.a. (s. Drak. Liv. 27, 16, 11 Beisp. aus Liv.). – agmen carpere, s. carpo. – im Bilde, educenda deinde dictio est ex hac domestica exercitatione et umbratili medium in agmen (mitten in den Heereszug), in pulverem, in clamorem, in castra atque in aciem forensem, Cic.: ut nec duces simus nec agmen cogamus, weder die Ersten noch die Letzten seien, Cic.: velut in agmen et numerum, gleichs. den Zug zu schließen u. die Zahl voll zu machen, Tac. – β) der Reiter, agm. equitum, Liv.: agm. equestre, Ov. – b) vom Zug der Flotte (weil dem Zug des Landesheeres ähnlich), das Geschwader, Liv. 21, 27, 8 (wo navium agmen); 31, 13, 1; 33, 41, 9; 37, 29, 7 u. 8. – c) vom Zuge des Gepäckes impedimentorum, Tac. ann. 2, 5: omnium impedimentorum agmen cogere (vgl. vorher no. a, α), Hirt. b.G. 8, 8, 3: non minore agmine rerum captarum quam suo prae se acto, Liv. 34, 52, 2. – d) übtr., v. Zuge gleichs. ein Heer bildender Tiere, natu maximus (elephantus) ducit agmen, aetate proximus cogit sequentes (vgl. vorher no. a), Solin. 25, 4: conferto agmine cervi torpent mole novā, Verg. georg. 8, 369 sq. (vgl. vorher no. a aus Sen. ad Marc. 16, 4): e pastu decedens agmine magno corvorum exercitus, Verg.: v. Ameisen, it nigrum campis agmen; u. pars agmina cogunt (s. oben no. a), Verg.: apes agmine facto (in geschlossenem Zuge, s. oben no. a) ignavum fucos pecus a praesepibus arcent, Verg. – u.v. personif. lebl. Ggstdn., venti velut agmine facto, quā data porta, ruunt, Verg.: diffugiunt stellae, quarum agmina cogit Lucifer, Ov. – v. der Zeit, sic ordinandus est dies omnis, tamquam cogat agmen, der letzte sei (s. no. a), Sen. ep. 12, 7. – / agmen, f., Iord. Get. 7, 50.

    lateinisch-deutsches > agmen

  • 11 Abgang

    Abgang, I) das Weggehen: abitus. discessus. decessio. decessus (Ggstz. mansio, adventus) – exitus (das Herausgehen aus einem Orte, Lande, Ggstz. remansio, adventus, reversio [Umkehr], reditus). – A. von einem Orte, abitus od. discessus ab od. de loco. – A. vom Amte, abdicatio muneris: seinen A. erklären, s. abdanken nο. II. – Abgang mit Tod, obitus. – beim A., abiens. decedens. proficiscens (abgehend, abreisend); abiturus. decessurus. profecturus (abgehen-, abreisen wollend, im Begriff abzugehen): vor deinem A., antequam proficiscare: den Tag vor dem A. der Gesandten, pridie, quam legati proficiscerentur. – sich zum A. fertig machen, Anstalten zum A. treffen, s. reisefertig (sich machen). – II) übtr.: 1) der Vertrieb, Verkauf der Waren: venditio mercium. – guten A. finden, facile emptorem invenire (v. Waren): einer Sache bessern A. verschaffen, rem vendibiliorem facere. – 2) die Verminderung, Abnahme: defectio (z. B. der Kräfte, virium). – 3) = Abfall, ramentum (gew. im Plur.); intertrimentum.

    deutsch-lateinisches > Abgang

  • 12 Abschied

    Abschied, I) das Ausscheiden: a) Entlassung aus dem Dienste: dimissio (der Diener und Soldaten). – missio (der Soldaten, z. B. honesta, ignominiosa). – den A. geben, s. abdanken no. I: den Abschied nehmen, durch die Verba unter »abdanken no. II«: den A. erhalten, bekommen, s. abdanken no. I: den A. fordern, missionem postulare: um den A. bitten, nachsuchen, missionem rogare. – b) Entlassung eines Besuchenden te., z. B. A. nehmen, salvere alqm iubere (jmd. wohl zu leben heißen); alci vale dicere (Lebewohl sagen): beim A., abiens od. decedens od. discedens; u. cum abiret od. decederet od. discederet. Uneig., von der Welt A. nehmen, renuntiare vitae. – II) das schriftliche Zeugnis, das der Verabschiedete bekommt, *litterae dimissionis testes (des Dieners u. Soldaten). – Abschiedsrede, eines Beamten, *oratio, quā alqs munere sese abdicat od. sese abdicavit. Abschiedsschmaus, cena viatica. – einen A. geben, cenam viaticam dare. Abschiedsstunde, tempus supremum (bes. von der Todesstunde).

    deutsch-lateinisches > Abschied

  • 13 abwechseln

    abwechseln, I) v. tr. etwas abwechseln lassen, variare (mannigfaltig, verschieden machen, so daß bald das eine, bald das andere eintritt, z. B. otium labore, laborem otio). – distinguere (durch etwas angemessen unterbrechen lassen, so daß, wenn das eine eintritt, das andere aufhört, z. B. graviora opera lusibus iocisque). [53] – II) v. intr.: 1) wechselweise gebrauchen, tun, verrichten: mutare; variare et mutare (z. B. mit der Stimme, vocem). – mit jmd. a., s. (jmd.) ablösen. – 2) wechselweise aufeinander folgen: variare, in etwas, alqā re. – in der Reihe herum a., per omnes in or. bem ire (z. B. von der Herrschaft, dem Kommando): in der Regierung a., alternis vicibus od. bl. alternis imperare: das Fieber wechselt ab, febris accedit et recedit. abwechselnd, varius. variatus (mannigfaltig, verschieden). – alternus (einer um ben andern, regelmäßig abwechselnd). – a. Witterung, caeli varietas: a. Meinungen, sententiae variatae: a. Fieber, febris accedens et decedens (das wechselnde); febris intermittens (das aussetzende): ein mit a. Glücke geführter Krieg, bellum in multa yarietate versatum: mit a. Glücke kämpfen, variā fortunā certare. – das Abwechselnde, s. Abwechselung. – Adv.in yicem. per vices (wechselweise, so daß mehrere unmittelbar nach den andern abwechselnd folgen). – alternis vicibus oh. bl. alternis (einer um den andern, z. B. imperare).Abwechs[e]lung, mutatio. commutatio (Veränderung, so daß das eine an die Stelle des andern tritt). – varietas (Mannigfaltigkeit, so daß bald das eine, bald das andere stattfindet; z. B. des Wetters, caeli: im Ausdruck, eloquendi). – vicissitudo (Wechsel, so daß bald das eine, bald an dessen Stelle das andere wechselseitig eintritt, z. B. vicissitudines dierum atque noctium: u. yicissitudines anniversariae). – A. des Fiebers, febris accessio remissioque; febris accessio et decessio. – A. in etw. bringen, einer Sache geben, varietatem dare alci rei (z. B. similibus); alqd variare, distinguere, verb. variare et mutare, variare et distinguere (s. »abwechseln no. I« den Untersch.).

    deutsch-lateinisches > abwechseln

  • 14 Abzug

    Abzug, I) die Verminderung: deductio. – decessio (Abgang, Ggstz. accessio; beide von einer Summe). – etw. ohne A. bezahlen, solidum solvere: einen A. machen, facere deductionem ex pecunia od. decessionem de summa: die Reiter erleiden einen A. am Solde, de stipendio equitum aera demuntur. – II) die Entfernung: 1) eig.: abitus (der Abgang). – discessus. decessio. decessus (das Abscheiden, Weggehen). – profectio (die Abreise, der Abmarsch). – migratio. demigratio (das Auswandern). – receptus (der Rückzug). – bei seinem A. aus Asien, decedens ex Asia. zum A. blasen, receptui canere: sich freien A., bedingen, ut incolumibus abire liceat, pacisci: freien A. bekommen, sine fraude emitti (von einer Besatzung). – 2) meton. – die Abzucht, w. s. – Abzugsgraben, incīlis fossa. incīle (für das Wasser). – cloaca (in den Straßen der Stadt für den Unrat).

    deutsch-lateinisches > Abzug

  • 15 Hinscheiden [2]

    Hinscheiden (das Sterben) jmds., decessus [1330] alcis; decessus alcis e vita; excessus e vita; excessus vitae; excessus oder obitus alcis. – bei seinem H., decedens; e vita excedens: vor seinem H., antequam a vita discessit: nach seinem H., cum decessisset; cum excessisset e vita: am Tage seines H., eo ipso die, quo excessit e vita.

    deutsch-lateinisches > Hinscheiden [2]

  • 16 adolesco

    1. ad-olēsco, olēvī, ultum, ere (ad u. alesco), I) heranwachsen, erstarken, A) eig.: von Menschen, ad eam aetatem, Plaut.: in tria cubita, Plin.: is qui adoleverit, Cic. – v. Tieren, beluae ad immobilem magnitudinem adolescunt, Plin. – v. Gewächsen usw., adolescere ramos, Ov.: adolesse segetes, Ov.: viriditas herbescens, quae sensim adolescit, Cic.: non aeque adolescunt in pomariis hortulisque arbusculae manu cultae rigataeque, Fronto ep. ad M. Caes. 1, 3. p. 7, 16 N. – B) übtr., wachsen, zunehmen, steigen, a) der Zahl od. Größe nach, numerus in tantum adolevit, Vell.: luna adolescens (Ggstz. decedens), Gell.: adolescens in maius, v. Nil, Plin.: adolescens Oceanus (Ggstz. senescens), Amm. – b) der Zeit nach heranreifen, vorrücken (s. Fritzsche Hor. sat. 1, 9, 34. Müller Liv. 1, 4, 8), ne quid ob admissum foede dictumve superbe poenarum grave sit solvendi tempus adultum? Lucr.: ubi robustis adolevit viribus aetas, Lucr.: mox cum matura adoleverit aetas, Verg.: cum primum adolevit aetas, Liv.: ver donec adolesceret, Tac. – c) der innern Stärke nach heranreifen, erstarken, sich kräftig entwickeln, ratio cum adolevit atque perfecta est, nominatur rite sapientia, Cic. – adolescit res publica, res Persarum, ingenium, Sall.: auctu imperii adolevisse etiam privatas opes, Tac. – ea cupiditas adolescit una cum aetatibus, Cic.: coepta adultaque et revicta
    ————
    coniuratio, Tac. – II) (an etw.) anwachsen, coria recens detracta quasi glutino adolescebant, Sall. hist. fr. 4, 2 (23). – Perf. adolui, Varr. b. Prisc. 9, 53. – Infin. Perf. adolesse, Ov. her. 6, 11.
    ————————
    2. adolēsco, ere (Inchoat. zu adoleo), aufdampfen, auflodern, adolescunt ignibus arae, Verg. georg. 4, 379.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > adolesco

  • 17 agmen

    agmen, minis, n. (v. ago; vgl. altind. ájman, ›Bahn, Zug‹), der Zug, sowohl die Bewegung, als die sich bewegende Menge od. Masse, I) im allg.: 1) lebender Wesen: a) von Menschen, der Zug, Trupp, die Schar, agmen perpetuum totius Italiae, Cic.: stipatus agmine patriciorum, Liv.: hominum turba mulierum puerorumque agminibus immixta, Liv.: magnus comitatus fuit regius cum amicorum tum satellitum turbā stipante; non minore agmine legati venerunt, Liv. – Eumenidum agmina, Verg.: agminibus comitum qui modo cinctus erat, Ov. – b) v. Tieren = der Zug, Schwarm, die Koppel (Hunde), Kette (Rebhühner), das Rudel (Hirsche), rapidum agmen, v. Jagdhunden, Ov.: agmen ferarum, Ov.: aligerum agmen, v. Schwänen, Verg.: frugilegas aspeximus agmine longo formicas, Ov.: graniferum agmen, v. Ameisen, Ov.; vgl. unten no. II, 2, d.
    2) v. Lebl.: a) vom Zug, Strom des Wassers, leni od. dulci fluit agmine flumen (Thybris u. dgl.), sanftwallenden Zuges, Enn., Lucr. u. Verg.: u. vom Regenstrom, immensum caelo venit agmen aquarum, ein endloses Heer von Gewässern, Verg. – b) von den Atomen, agmine condenso naturam corporis explent, in einen dichten Haufen gedrängt, Lucr. 1, 606. – c) von den Wolken, ubicumque magis denso sunt agmine nubes, wo die Wolken dichter sich häufen, Lucr.
    ————
    6, 100. – d) vom »Zuge« der Ruder, agmine remorum celeri, mit raschem Ruderschlag, Verg. Aen. 5, 211. – e) vom »Zuge«, von der »Menge Gänge« der Speisen, coli tanto agmine mensas, Sil. 11, 284. – f) von der »Reihe« der Zähne, terna agmina adunci dentis, Stat. Theb. 5, 509. – g) von den »Windungen« der Schlange, extremae agmina caudae, Verg.: illi agmine certo (sicheren Zuges) Laocoonta petunt, Verg. – h) von den »Schwingungen« der Lanze, tremulo venit agmine cornus, Sil. 14, 442. – i) von einer in sich zusammenhängenden Menge, agmen vitis, ein Reisigbündelchen von Rebenholz, Cael. Aur. chron. 2, 13, 167. – k) übtr.: α) vom »Zuge« der Rede, crispum agmen orationis, Gell. 1, 4, 4. – β) des Schicksals, agmina fati et volumina, die unerforschlichen Wege des Sch., Gell. 6, 2, 5. – γ) v. der Menge der Geschäfte, tot nexibus, tot quasi catenis maius in dies occupationum agmen extenditur, dehnt sich der Zug (die Reihe) der G. aus, Plin. ep. 2, 8. § 3.
    II) als milit. t.t., der Heereszug, d.i. 1) abstr., der Zug, Marsch eines Heeres, der Heereszug, Marschzug, die Marschkolonne, ne miles gregarius in castris neve in agmine servum aut iumentum haberet, Sall.: citato agmine iter, Liv.: effuso agmine abire, Liv.: de exercitu, de castris, de agminibus dicere, Cic.: rudis agminum, der Märsche (poet. = des Kriegsdienstes), Hor. carm. 3, 2, 9.
    ————
    2) konkr.: a) der Heereszug, die Marschkolonne, der auf dem Marsche befindliche Heerhaufen, α) des Fußvolks, phalanx, agmen magis, quam acies, Liv.: magis agmina, quam acies in via concurrerunt, Liv. (s. Fabri Liv. 21, 57, 12 viele Beisp.): intentus miles, ut ordo agminis in aciem assisteret, sowie der Zug geordnet war, zur Schlacht auch anzutreten, Tac.: retro in agmen suorum infenso cessit hosti, Liv. – agmine, im Zuge, zugweise, agmine ingredi, agmine ire ad Urbem, Liv. – uno agmine abire, irrumpere in Urbem, Liv. - – agmine instructo, in gerüstetem Zuge, marschfertig, Liv.; ähnlich agmine facto, in geschlossenem Zuge, Verg.: tripertito agmine, in drei Heerhaufen (Marschkolonnen) geteilt, Tac. – agm. pilatum, Verg., od. iustum, Tac., ein in geschlossenen Reihen marschierendes Kriegsheer. – agmen confertum, ein dicht gedrängter, dicht geschlossener Heerhaufen, Sen. ad Marc. 16, 4 (vgl. unten no. d aus Verg. georg. 3, 369 sq.). – agm. quadratum, das in geordnetem Zuge (der nach allen vier Seiten hin sofort Front machen u. in Schlachtordnung treten konnte, mit dem Gepäck in der Mitte) marschierende Kriegsheer (so daß das ganze Heer gleichsam ein Parallelogramm bildete, also nie = bataillon carré); dah. oft agmine quadrato, »in geordnetem Zuge, in geschlossenen Gliedern, in Schlachtordnung, en ligne«, zB. incedere, ire, ingredi, Sall.,
    ————
    Curt. u.a.: u. dav. munito agmine, in gedecktem Zuge, Sall.: u. im Ggstz. agmine incauto, ut inter pacatos, Liv. – agm. obliquum, in schiefer Schlachtordnung aus der Flanke marschierend, Curt.: agm. primum, der Vortrab, die Vorhut, Spitze (des Heeres auf dem Marsche), Caes.: agm. medium, die Mitte (das Zentrum), Caes.: agm. extremum od. novissimum, der Nachtrab, die Nachhut, Caes. u.a. – agmen ducere, den Zug, das Heer anführen, Cic. Tusc. 2, 35 (v. Marius): ducit Amazonidum agmina Penthesilea, Verg. Aen. 1, 490. – agmen claudere, den Zug schließen u. decken, Curt.: agmen claudere et novissimis praesidio esse, den Zug schließen und die Nachhut bilden, Caes. – agmen cogere, den Zug hinten zusammenhalten (so daß die einzelnen hübsch beim Zuge bleiben) und decken, primae legionariae cohortes ibant, levis armatura et equites agmen cogebant, Liv. (vgl. unten no. d aus Solin. 25, 4). – agmen constituere, mit dem Zuge Halt machen, Sall. u.a. (s. Drak. Liv. 27, 16, 11 Beisp. aus Liv.). – agmen carpere, s. carpo. – im Bilde, educenda deinde dictio est ex hac domestica exercitatione et umbratili medium in agmen (mitten in den Heereszug), in pulverem, in clamorem, in castra atque in aciem forensem, Cic.: ut nec duces simus nec agmen cogamus, weder die Ersten noch die Letzten seien, Cic.: velut in agmen et numerum, gleichs. den Zug zu
    ————
    schließen u. die Zahl voll zu machen, Tac. – β) der Reiter, agm. equitum, Liv.: agm. equestre, Ov. – b) vom Zug der Flotte (weil dem Zug des Landesheeres ähnlich), das Geschwader, Liv. 21, 27, 8 (wo navium agmen); 31, 13, 1; 33, 41, 9; 37, 29, 7 u. 8. – c) vom Zuge des Gepäckes impedimentorum, Tac. ann. 2, 5: omnium impedimentorum agmen cogere (vgl. vorher no. a, α), Hirt. b.G. 8, 8, 3: non minore agmine rerum captarum quam suo prae se acto, Liv. 34, 52, 2. – d) übtr., v. Zuge gleichs. ein Heer bildender Tiere, natu maximus (elephantus) ducit agmen, aetate proximus cogit sequentes (vgl. vorher no. a), Solin. 25, 4: conferto agmine cervi torpent mole novā, Verg. georg. 8, 369 sq. (vgl. vorher no. a aus Sen. ad Marc. 16, 4): e pastu decedens agmine magno corvorum exercitus, Verg.: v. Ameisen, it nigrum campis agmen; u. pars agmina cogunt (s. oben no. a), Verg.: apes agmine facto (in geschlossenem Zuge, s. oben no. a) ignavum fucos pecus a praesepibus arcent, Verg. – u.v. personif. lebl. Ggstdn., venti velut agmine facto, quā data porta, ruunt, Verg.: diffugiunt stellae, quarum agmina cogit Lucifer, Ov. – v. der Zeit, sic ordinandus est dies omnis, tamquam cogat agmen, der letzte sei (s. no. a), Sen. ep. 12, 7. – agmen, f., Iord. Get. 7, 50.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > agmen

  • 18 dē-cēdō

        dē-cēdō cessī    (inf. dēcēsse, T.), cessus, ere, to go away, depart, withdraw, retire: de alterā parte (agri), Cs.: de praesidio: ex Galliā Romam: e pastu decedere campis, V.: Africā, S.: praesidio, L.: naves suo cursu, i. e. went out of their course, Cs.—To retire, withdraw, retreat, fall back, abandon a position: nisi decedat atque exercitum deducat, Cs.: inde, Cs.: Italiā. — Of a provincial magistrate, to retire, surrender (office): de provinciā decessit: ex Syriā: provinciā: te decessurum fuisse: Romam, S.: Romam ad triumphum, L.—To give place, make way, retire, yield: servo in viā Decesse populum, T.: serae nocti, i. e. at the approach of, V.: calori, to escape from, V.: canibus de viā, avoid: his omnes decedunt, avoid, Cs. —Fig., to depart, disappear, die: de vitā: ex ingratorum hominum conspectu morte, N.: cum pater familiae decessit, Cs.: in paupertate, N.— To depart, go off, abate, subside, cease: febres, N.: nuntiatum est aestum decedere, L.: De summā nihil decedet, be wanting, T.: de causā periculi nihil: quaestioni materia decessit, L.: Decedet iam ira haec, T.: neque Decedit aeratā triremi cura, H.: postquam invidia decesserat, S.—Poet.: sol decedens, setting, V.: lux, tarde decedere visa, O.: decedentia Tempora, passing seasons, H.—To depart from, give up, resign, forego, yield, swerve: de suis bonis: de meo iure: de sententiā: de foro, to retire from public life, N.: de scenā: de officio decessum, L.: iure suo, L.: poema si paulum summo decessit, has fallen short of, H.: cum (senatus) nihil a decretis decesserit.—To depart, deviate: de viā, i. e. from right: instituto suo, L.: fide, L.— To give way, yield: decede peritis, be guided by, H.: ubi non Hymetto Mella decedunt, are not inferior, H.

    Latin-English dictionary > dē-cēdō

  • 19 duplicō

        duplicō āvī, ātus, āre    [duplex], to double, multiply by two, repeat: numerum obsidum, Cs.: copiae duplicantur, L.: duplicato eius diei itinere, Cs.: verba. — Of words, to compound: ad duplicanda verba, L.— To double, enlarge, augment, increase: sol decedens duplicat umbras, V.: duplicata noctis imago est, O.: bellum, Ta.— To double up, bow, bend: duplicato poplite, V.: virum dolore, V.: duplicata volnere caeco, O.
    * * *
    duplicare, duplicavi, duplicatus V
    double, bend double; duplicate; enlarge

    Latin-English dictionary > duplicō

  • 20 pāstus

        pāstus ūs, m    [1 PA-], pasture, fodder, food: animalia ad pastum accedunt: animantia anquirunt pastum: e pastu decedens, V.: terra fundit ex sese pastūs varios.—Fig., food, sustenance: mendicitatis suae: animorum.
    * * *
    pasture, feeding ground; pasturage

    Latin-English dictionary > pāstus

См. также в других словарях:

  • decedens — A deceased person …   Ballentine's law dictionary

  • Decedent — De*ce dent, a. [L. decedens, p. pr. of decedere.] Removing; departing. Ash. [1913 Webster] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • decedent — noun Etymology: Latin decedent , decedens, present participle of decedere Date: 1599 a deceased person used chiefly in law …   New Collegiate Dictionary

  • Leptauchenia — Temporal range: Late Oligocene Leptauchenia decora skull Scientific classification Kingdom …   Wikipedia

  • decedent — /di seed nt/, n. Law. a deceased person. [1590 1600; < L decedent (s. of decedens) departing, withdrawing, prp. of decedere. See DECEASE, ENT] * * * …   Universalium

  • decedent — de·ce·dent /di sēd ənt/ n [Latin decedent decedens, present participle of decedere to depart, die]: a deceased person the estate of the decedent Merriam Webster’s Dictionary of Law. Merriam Webster. 1996 …   Law dictionary

  • Acropyga — ? Acropyga …   Википедия

  • AETOLIA, ab AETOLO — vide infra: qui pulsus â Salmoneo Rege Epeorum et Pisaeorum, huc concessit: auctore Xenophonte, Achaiae regiuncula est, Epiro, Acarnaniae, et Locris finitima. Urbes hîc olim celebres, Chalcis, Arachthe, Olenae, Calydon, Oenei Regis sedes. Populos …   Hofmann J. Lexicon universale

  • ANAXILAS vel ANAXILAUS — I. ANAXILAS, vel ANAXILAUS Magus, ab Augusto totâ Italiâ pulsus. Larissâ oriundus erat, et sectator Pythagorae. Euseb. in Chron. Item, Historicus, apud Dionys. Halicarn. l. 1. Item, Medicus, Plin. l. 19. c. 1. et l. 25. c. 13. et l. 35. c. 15.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • BENEDICTUS Levita — scripsit Capitular. Caroli M. A. C. 819. De hoc ita incertus Soriptor in Elogio, quod praemisit Pithoeus editioni primae Capitularis Caroli M. Benedictus Moguntiacensis Ecclesiae Levita, Capitula quaedam Regalia, Synodalia et alia collegit ex lis …   Hofmann J. Lexicon universale

  • CAELIUS Calcagninus — auctor insignis Iralus, sed felium non minori, quam Lipsius canum, amore insaniens, vide hunc Epistolic. Quaest. l. 3. Ep. 5. Ferrarae natus, patre non incelebri, sed matre omnbus ignotâ, Canonicatu a Duce ferrariense auctus, versu magis quam… …   Hofmann J. Lexicon universale

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»