to+prepare

ex-cūdo, di, sum, 3, v. a., to strike, beat or hammer out.

Lit.:

silici scintillam,

Verg. A. 1, 174:

ignem,

Plin. 16, 40, 77, § 208.—

Transf., to hatch out:

pullos ex ovis,

Cic. N. D. 2, 52, 129; cf. Varr. R. R. 3, 9, 2; 10; 13:

anseres aliena ova non excudunt,

i. e. do not hatch them, id. ib. 3, 10, 3; § 4; 3, 9, 2; Col. 8, 14, 7.—

To forge, mould:

excudent alii spirantia mollius aera,

Verg. A. 6, 848.—

In gen., to prepare, make any thing:

ceras,

Verg. G. 4, 57.—

Trop., of a writing, to compose: excudam aliquid Hêrakleideion, Cic. Att. 15, 27, 2; Plin. Ep. 1, 3, 4; Tac. de Or. 9.

ex-pĕdĭo, īvi or ĭi, ītum, 4 (archaic fut. expedibo, Enn., Pac., Att., and Pompon. ap. Non. 505, 15 sq.; 477, 2; Plaut. Truc. 1, 2, 36), v. a. [pes], orig., to free the feet, i. e. from a snare; hence, in gen., to extricate, disengage, let loose, set free, liberate any thing entangled, involved (class.; esp. freq. in the trop. signif.; syn.: extrico, enodo, enucleo, explico, expono, interpretor, etc.).

Lit.:

videte, in quot se laqueos induerit, quorum ex nullo se umquam expediet,

Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102; cf. id. ib. 43, §

106: mortis laqueis caput,

Hor. C. 3, 24, 8; cf.

also: vix illigatum te triformi Pegasus expediet Chimaera,

id. ib. 1, 27, 24:

flammam inter et hostes Expedior,

make my way through, Verg. A. 2, 633:

errantem nemori,

Ov. F. 4, 669 et saep.—With inanim. and abstr. objects:

aditus expediunt,

open a passage, Caes. B. G. 7, 86 fin.:

sibi locum,

id. B. C. 2, 9, 6:

iter fugae per invias rupes,

Liv. 38, 2, 14:

agrum saxosum lectione lapidum,

Col. 2, 2, 12: capillus pectine quotidie expediendus est, disentangled, Fronto de Eloqu. init. —

Transf.

In gen., to fetch out, bring forward, procure, make ready, prepare any thing folded up, put away, etc.: funes expediunt, Sisenn. ap. Non. 297, 1:

vela,

Ov. H. 17, 200:

hominem nudari et virgas expediri jubet,

Cic. Verr. 2, 5, 62, § 161:

cererem canistris,

Verg. A. 1, 702:

convivia mediis tectis (famulae),

Val. Fl. 2, 341; cf.:

cibaria pastoribus,

to provide, Varr. R. R. 2, 10, 6:

merces suas (institor),

Ov. A. A. 1, 422: pecuniam, to procure, Cic. Fragm. ap. Non. 298, 22; Suet. Caes. 4:

arma,

to hold in readiness, Caes. B. G. 7, 18 fin.; Tac. A. 2, 79; Verg. A. 4, 592:

tela equosque,

Liv. 38, 25, 14:

ferrum,

id. 24, 26, 10:

naves,

Caes. B. C. 2, 4 fin.:

vineas in occulto,

id. B. G 7, 27, 2:

copias,

Tac. A. 13, 7:

se celeriter (Galli equites),

Caes. B. C. 1, 51, 4:

se,

Plaut. Am. 1, 1, 52; Liv. 38, 21, 2; cf.

mid.: exercitum expediri ad bellum jubet,

Tac. H. 2, 99. —

to send away, despatch ( poet.):

me ex suis locis pulcre ornatum expedivit,

Plaut. Rud. 4, 2, 3: saepe disco, Saepe trans finem jaculo nobilis expedito, despatched, i. e. hurled, Hor. C. 1, 8, 12.—

Absol., for expedire se, to arm one's self for battle (only in Tac.), Tac. H. 1, 10:

multos secum expedire jubet,

id. ib. 1, 88; 2, 99.

Trop., to bring out, extricate, release, free from any evil, obstacle, etc.:

impeditum animum,

Ter. Hec. 3, 1, 17; cf.:

sapientis est, cum stultitiā suā impeditus sit, quoquo modo possit, se expedire,

Cic. Rab. Post. 9, 24:

haererem, nisi tu me expedisses,

id. Pis. 30, 74:

ex servitute filium,

Plaut. Capt. 2, 3, 94; cf.:

se ex turba,

Ter. Ad. 4, 4, 5:

se ab omni occupatione,

Cic. Att. 3, 20, 2:

aliquem omni molestiā,

id. ib. 2, 25, 2; so,

se aerumnis,

Ter. Hec. 3, 1, 8:

se crimine,

id. ib. 5, 1, 28:

se cura,

id. Phorm. 5, 4, 4:

civitatem malis obsidionalibus,

Amm. 16, 4, 3: amor Lycisci me tenet, Unde expedire non queant amicorum consilia, Hor. Epod. 11, 25: curae sagaces Expediunt (Claudiae manus) per acuta belli, bring or help through, id. C. 4, 4, 76; cf.:

per quot discrimina rerum Expedior?

escape, Val. Fl. 1, 217:

me multa impediverunt quae ne nunc quidem expedita sunt,

Cic. Fam. 14, 19:

si vita nostra in aliquas insidias incidisset, omnis honesta ratio esset expediendae salutis,

of obtaining safety, id. Mil. 4, 10.—

Transf.

To put in order, arrange, set right:

cum Antonio loquare velim, et rem, ut poteris, expedias,

Cic. Att. 11, 18, 2:

expedire et conficere res,

id. Brut. 42, 154:

rem frumentariam,

Caes. B. G. 7, 36, 1; id. B. C. 1, 54 fin.:

negotia (with explicare),

Cic. Fam. 13, 26, 2; cf. id. ib. 1, 3, 1:

nomina mea, per deos, expedi, exsolve,

settle, pay, id. Att. 16, 6, 3:

nomen,

id. ib. 13, 29, 3:

Faberianum,

id. ib. 12, 29, 2; cf. in a pun respecting a scholar unable to pay his debts: omnes solvere posse quaestiones, Unum difficile expedire nomen, Bibacul. ap. Suet. Gram. 11:

quemadmodum expediam exitum hujus institutae orationis, non reperio,

settle, arrange, Cic. Fam. 3, 12, 2; cf.:

expediri quae restant vix poterunt. si hoc relinqueris,

id. Rep. 1, 35, 55:

consilia sua,

Tac. H. 3, 73:

docte hanc fallaciam,

put into operation, Plaut. Capt. prol. 40.—

Of speech, to disclose, unfold, explain, relate, narrate (mostly poet. and in post-Aug. prose;

not in Cic., Cæs., or Quint.): qui tu misera's? mi expedi,

Plaut. Men. 4, 2, 50 (639 Ritschl): id ego aequum ac jus fecisse expedibo atque eloquar, will show, Enn. ap. Non. 505, 19;

Pac., Att.,

Pompon. ib. 15 sq.:

agedum, hoc mihi expedi,

Ter. Eun. 4, 4, 27:

altius omnem Expediam prima repetens ab origine famam,

Verg. G. 4, 286:

pauca tibi e multis... expediam dictis,

id. A. 3, 379:

priusquam hujuscemodi rei initium expedio,

Sall. J. 5, 2:

nunc originem, mores, et quo facinore dominationem raptum ierit, expediam,

Tac. A. 4, 1:

me non tantum praevisa, sed subita expedire docuisti,

id. ib. 14, 55:

ea de caede quam verissime expediam,

id. H. 4, 48:

promptius expediam quot, etc.,

i. e. it will take me a shorter time to recount, Juv. 10, 220.—

Reflex. of events, to develop, run their course, proceed:

amoris arteis eloquar quem ad modum se expediant,

Plaut. Trin. 2, 1, 10; cf.:

ut res vostrorum omnium bene expedire voltis,

to make favorable progress, id. Am. prol. 5 (Lorenz ad Plaut. Trin. 2, 36; but Ussing reads me expedire, benefit me).—

Absol., res expedit, or impers., expedit (alicui—lit., it helps out, furthers, promotes; hence), it is serviceable, profitable, advantageous, useful, expedient (class.):

nequiter paene expedivit prima parasitatio,

Plaut. Am. 1, 3, 23:

non igitur faciat, dixerit quis, quod utile sit, quod expediat? Immo intelligat, nihil nec expedire nec utile esse, quod sit injustum,

Cic. Off. 3, 19, 76; cf.:

quid intersit sua, quid expediat,

id. Agr. 2, 25, 66:

ex utilitatis varietatibus, cum aliis aliud expediat, nasci discordias,

id. Rep. 1, 32; cf.:

ut non idem expediret, incidere saepe,

id. Lael. 10, 33:

quidquam Caesari ad diuturnitatem victoriae et dominationis,

id. Att. 7, 22, 1:

non idem ipsis expedire et multitudini,

Nep. Milt. 3, 5 al. —With an inf. clause as subject:

expedit bonas esse vobis,

Ter. Heaut. 2, 4, 8; cf.:

omnibus bonis expedit salvam esse rem publicam,

Cic. Phil. 13, 8, 16:

cui (reo) damnari expediret,

id. Verr. 2, 1, 3 fin.:

cum eam (pecuniam) in praediis collocari maxime expediret,

id. Caecin. 6, 16:

ubi vinci necesse est, expedit cedere,

Quint. 6, 4, 16; Hor. C. 2, 8, 9 et saep.—With subj. clause as subject after ut or ne (post-class.):

expedire omnibus dicunt, ut singulae civitates suas leges habeant,

Just. 34, 1, 7 Benecke ad loc.:

expedit rei publicae, ne sua re quis male utatur,

Just. Inst. 1, 8, 2:

neque expedire ut ambitione aliena trahatur,

Tac. A. 3, 69.— Absol.:

tu si ita expedit, velim quamprimum conscendas,

Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:

sic magis expedit,

Quint. 4, 2, 67:

ut expediat causae,

id. 7, 3, 18.—Hence, ex-pĕdītus, a, um, P. a., unimpeded, unincumbered, disengaged, free, easy, ready, at hand.

Of persons:

cum ceteris quae habebat vadimonia differt, ut expeditus in Galliam proficisci posset,

Cic. Quint. 6, 23: incrmos armati, impeditos expediti interficiunt, i. e. without baggage, Sisenn. ap. Non. 58, 8; cf.:

eo circiter hominum numero XVI. milia expedita cum omni equitatu Ariovistus misit,

Caes. B. G. 1, 49, 3:

legiones expeditae,

id. B. C. 1, 42, 1;

so of soldiers without baggage,

id. ib. 2, 19, 2; 6, 25, 1; 1, 27 fin. et saep.—As subst.: expĕdī-tus, i, m., a soldier lightly burdened, a swiftly marching soldier:

latitudo (silvae) novem dierum iter expedito patet,

Caes. B. G. 6, 25, 1:

obviam fit ei Clodius expeditus in equo,

Cic. Mil. 10, 28; cf.

Sagana,

tucked up, Hor. Epod. 5, 25:

expedito nobis homine et parato opus est,

ready, at hand, prompt, Cic. Phil. 11, 10, 26; cf.:

expeditus ad caedem,

id. Agr. 2, 30, 82:

ad pronuntiandum,

id. de Or. 2, 30, 131; cf.:

facilis et expeditus ad dicendum,

id. Brut. 48 fin. —

Of inanim. or abstr. things, convenient, at hand:

iis expedito loco actuaria navigia relinquit,

commodious, Caes. B. C. 1, 27; cf.:

via expeditior ad honores,

Cic. Fl. 41, 104:

reditum in caelum patere optimo et justissimo cuique expeditissimum,

id. Lael. 4, 13:

pecunia expeditissima quae erat, tibi decreta est,

the readiest, the nearest at hand, id. Fam. 11, 24, 2; cf.

rationes,

id. ib. 10, 25, 2:

cena (with parca),

Plin. Ep. 3, 12, 1:

expeditissimum unguentorum,

Plin. 13, 1, 2, § 8:

probabili expedito, soluto, libero, nullā re implicato,

Cic. Ac. 2, 33, 105:

expedita erat et perfacile currens oratio,

id. Brut. 63, 227; cf.:

expedita ac profluens dicendi celeritas,

id. ib. 61, 220:

inops ad ornandum, sed ad inveniendum expedita Hermagorae disciplina,

id. ib. 76, 263:

prope jam expeditam Caesaris victoriam interpellaverunt,

achieved, Caes. B. C. 3, 70 fin. —

In the neutr. absol.: in expedito esse, habere, etc., to be or have in readiness or at hand:

quaedam sunt quidem in animo, sed parum prompta: quae incipiunt in expedito esse, quum dicta sunt,

Sen. Ep. 94 med.; cf.:

promptum hoc et in expedito positum,

Quint. 10, 7, 24:

in expedito haberent integras copias ad opem ferendam,

ready for action, Liv. 36, 16, 10.—Hence, adv.: ex-pĕdīte, without impediment, without difficulty, readily, promptly, quickly:

in iis rebus celeriter expediteque percipiendis, quae, etc.,

Cic. Fin. 5, 12 fin.:

expedite explicans quod proposuerat,

id. Brut. 67, 237:

fabulatu's,

Plaut. Men. 1, 2, 63:

loqui,

Suet. Aug. 89.— Comp.:

non implicite et abscondite, sed patentius et expeditius,

Cic. Inv 2, 23, 69:

navigare,

id. Att. 6, 8, 4:

fit putatio,

Col. Arb. 11, 1.— Sup.:

ex quo te, quocumque opus erit, facillime et expeditissime conferas,

Cic. Fam. 6, 20, 2.

fā̆brĭcor, ātus, 1 (archaic inf. fabricarier, Poëta ap. Cic. N. D. 2, 63, 159), v. dep. a., and ( poet. and in post-Aug. prose) făbrĭ-co, āvi, ātum, 1, v. a. [fabrica], to make out of wood, stone, metal, etc., to frame, forge, construct, build.

Lit.

Form fabricor: heu Mulciber, arma ignavo es invictā fabricatus manu, Att. ap. Macr. S. 6, 5 (Rib. Trag. Rel. p. 208):

ii, qui signa fabricantur,

Cic. Off. 1, 41, 147:

Capitolii fastigium,

id. de Or. 3, 46, 180:

gladium, id. Rab. Post, 3, 7: Jovi fulmen,

id. Div. 2, 19, 43:

naves,

Tac. A. 14, 29:

pontes et scalas fabricati,

id. ib. 4, 51:

(mundum) globosum est fabricatus,

Cic. Univ. 6 Orell. N. cr. et saep.—

Form fabrico:

hunc (cratera) fabricaverat Alcon,

Ov. M. 13, 683; cf.:

pugnabant armis, quae post fabricaverat usus,

Hor. S. 1, 3, 102:

ratem,

Phaedr. 4, 6, 9:

fabricavit deceris Liburnicas,

Suet. Calig. 37:

vasa fabricabis,

Vulg. Exod. 27, 3; id. Num. 32, 16 al.—In pass.:

fabricata fago pocula,

carved, made, Ov. M. 8, 670; cf.:

simulacra ex auro vel argento fabricata,

cast, molten, Suet. Ner. 32:

in amphitheatro ligneo intra anni spatium fabricato,

built, id. ib. 12:

tela reponuntur manibus fabricata Cyclopum,

forged, Ov. M. 1, 259; cf. Quint. 2, 16, 6; 3, 2, 2; Vell. 2, 79, 2:

in nostros fabricata est machina muros,

Verg. A. 2, 46: di qui hominis manu fabricati sunt, Vulg. Deut. 4, 28 et saep.—

Transf., in gen., to prepare, form, fashion.

Form fabricor:

hoc affirmare potes, Luculle, esse aliquam vim cum prudentia et consilio scilicet, quae finxerit, vel, ut tuo verbo utar, quae fabricata sit hominem?

Cic. Ac. 2, 27, 87; cf.:

quanto quasi artificio natura fabricata esset primum animal omne, deinde hominem maxime,

id. ib. 2, 10, 30:

opus est fabricanda ad fulmina nubi,

Lucr. 6, 365 Lachm. N. cr.; imitated:

fabricantes fulmina nubes,

Manil. 1, 853:

ut ea ipsa dii immortales ad usum hominum fabricati paene videantur,

Cic. N. D. 1, 2, 4; cf. id. de Or. 3, 45, 178:

prandium opipare,

App. M. 7, p. 192, 31: quod nihil esset clarius enargeia, ut Graeci:

(perspicuitatem aut evidentiam nos, si placet, nominemus fabricemurque, si opus erit, verba), etc.,

Cic. Ac. 2, 6, 17:

fabricare quidvis, quidvis comminiscere,

Plaut. As. 1, 1, 89; cf.:

compara, fabricare, finge quod lubet,

id. Bacch. 4, 4, 42. — Absol.:

age modo, fabricamini,

Plaut. Cas. 2, 8, 52.—

Form fabrico:

philosophia animum format et fabricat,

Sen. Ep. 16, 3:

qui fabricaverat illum (Platonem),

Manil. 1, 772:

ne fabricate moras,

Sil. 16, 671.—In pass.:

dum illa verba fabricentur et memoriae insidant,

Quint. 10, 7, 2.

formo, āvi, ātum, 1, v. a. [forma], to shape, fashion, form (class.; esp. freq. in the trop. sense).

Lit.: omnis fere materia nondum formata rudis appellatur, Paul. ex Fest. p. 265:

materia, quam fingit et format effectio,

Cic. Ac. 1, 2, 6:

utcumque temperatus sit aër, ita pueros orientes animari atque formari,

id. Div. 2, 42, 89:

lapsos formare capillos,

to adjust, Prop. 1, 3, 23:

classem in Ida,

Verg. A. 9, 80:

vultus,

Plin. 35, 8, 34, § 56:

e Pario formatum marmore signum,

Ov. M. 3, 419.— Absol.:

(individua corpora, i. e. atomi) formare, figurare, colorare, animare (se ipsa) non possent,

Cic. N. D. 1, 39, 110.—

Trop., to shape, form, regulate, dispose, direct; to prepare, compose, etc. (in Cic. only with abstr. objects):

verba nos, sicut mollissimam ceram, ad nostrum arbitrium formamus et fingimus,

Cic. de Or. 3, 45, 177:

orationem,

id. ib. 2, 9, 36:

verba recte formare,

Quint. 1, 12, 9; 10, 7, 7:

ea quae inter se discrepant,

Cic. de Or. 3, 9, 34:

eloquentiam,

Quint. 2, 10, 2:

actionem,

id. 11, 3, 180:

disciplinam filii,

id. 4 praef. § 1; cf.:

studia ejus, id. prooem. § 5: consuetudinem partim exercitationis assiduitate partim ratione formare,

Cic. Ac. 1, 5, 20:

mores,

Quint. 12, 2, 27:

vitam et mores juventutis,

Plin. Pan. 47, 1:

custodireque in aetate prima pudorem,

Quint. 1, 2, 4:

nulla res magis penetrat in animos, eosque fingit, format, flectit, etc.,

Cic. Brut. 38, 142:

quae formabat canendo Heroum mentes,

Sil. 11, 452; cf. Quint. 1, 12, 10:

animum judicum,

id. 4, 1, 60:

mentes,

id. 2, 16, 10:

mores juventutis quam principaliter formas!

Plin. Pan. 47, 1; 88, 3:

epistolas orationesque et edicta alieno formabat ingenio,

Suet. Dom. 20; cf.:

si quid res exigeret, Latine formabat,

id. Aug. 89:

inventus est ejus de hac re sermo formatus,

id. Ner. 47:

personam formare nevam,

to invent, Hor. A. P. 126: versus meos cantat formatque citharā, qs. trims, embellishes them, Plin. Ep. 4, 19, 4:

cogitet oratorem institui, rem arduam, etiam cum ei formando nihil defuerit,

Quint. 1, 1, 10; cf.: (juvenis) ita a me formari et institui cupit, ut, etc., Plin. Ep. 1, 14, 3:

perfectum ora torem,

Quint. 2, 15, 33:

sapientem,

id. 1, 10, 5:

virum,

id. 12, 1, 44:

puerum dictis,

Hor. S. 1, 4, 121:

feros cultus hominum recentum dictis,

id. C. 1, 10, 3:

tenerae nimis mentes asperioribus formandae studiis,

id. ib. 3, 24, 54:

poëtam (with alere),

id. A. P. 307:

format enim natura prius nos intus ad omnem Fortunarum habitum,

id. ib. 108:

ad credendum ante formatus,

Quint. 5, 7, 8; 7, 3, 14:

opus movendi judicum animos atque in eum quem volumus habitum formandi,

id. 6, 2, 1; 11, 1, 2:

at quae non tacita formavi gaudia mente,

Ov. Am. 3, 7, 63:

se in mores alicujus,

Liv. 1, 21, 2: in admirationem formata, i. e. feigning, simulans, Suet. Claud. 37.

hăbĕo, ui, itum, 2 (archaic perf. subj. habessit, Cic. Leg. 2, 8, 19; inf. haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111), v. a. and n. [etym. dub.; cf. Gr. kôpê, handle; Lat. capio; Germ. haben, Haft; Engl. have], to have, in the widest sense of the word, to hold, keep, possess, cherish, entertain, occupy, enclose, contain (cf.: teneo, possideo, etc.).

In gen.

Of personal subjects.

With persons or things as objects: SI INTESTATO MORITVR, CVI SVVS HERES NEC SIT, AGNATVS PROXIMVS FAMILIAM HABETO, Fragm. XII. Tab. ap. Ulp. Fragm. 26, 1: ex tui animi sententia tu uxorem habes? Cato ap. Cic. de Or. 2, 64, 260; cf.:

aliquam habere in matrimonio, Cic. Scaur. § 8: ipsum ex Helvetiis uxorem habere,

Caes. B. G. 1, 18, 6:

si et prudentes homines et non veteres reges habere voluerunt,

Cic. Rep. 1, 37 fin.:

quae cum patrem clarissimum, amplissimos patruos, ornatissimum fratrem haberet,

id. Rosc. Am. 50, 147:

cum ille haberet filium delicatiorem,

id. de Or. 2, 64, 257:

quod non ingenuous habeat clarosque parentes,

Hor. S. 1, 6, 91:

habebat saepe ducentos, saepe decem servos,

id. ib. 1, 3, 11:

fundum habere, Cic. Tull. § 14: cur pecuniam non habeat mulier?

id. Rep. 3, 10:

tantas divitias habet,

Plaut. Bacch. 2, 3, 99; so,

aurum,

id. ib. 2, 3, 35; and:

vectigalia magna Divitiasque,

Hor. S. 2, 2, 101:

tantum opum,

Cic. Rep. 1, 48:

classes,

id. Phil. 9, 2, 4:

naves,

id. Verr. 2, 5, 40, § 104:

denique sit finis quaerendi, cumque habeas plus, Pauperiem metuas minus,

Hor. S. 1, 1, 92:

tacitus pasci si posset corvus, haberet Plus dapis,

id. Ep. 1, 17, 50:

Dionysii equus quid attulit admirationis, quod habuit apes in juba?

Cic. Div. 2, 31, 67: faenum habet in cornu;

longe fuge,

Hor. S. 1, 4, 34:

leges in monumentis habere,

Cic. Rep. 2, 14:

hostis habet muros,

Verg. A. 2, 290:

hostis habet portus,

Val. Fl. 3, 45 al.:

quam vellem Panaetium nostrum nobiscum haberemus,

Cic. Rep. 1, 10:

Ciceronem secum,

id. Att. 4, 9, 2; cf.:

ea legione, quam secum habebat,

Caes. B. G. 1, 8, 1:

secum senatorem,

Cic. Verr. 2, 2, 31, § 77; cf.

also: magnum numerum equitatus circum se,

Caes. B. G. 1, 18, 5:

haec si habeat aurum, quod illi renumeret, faciat lubens,

Plaut. Bacch. 1, 1, 12; cf.:

quid non habuisti quod dares? Habuisse se dicet, Cic. Scaur. § 19: quod non desit, habentem,

Hor. Ep. 2, 2, 52:

qui in foro turbaque, quicum colloqui libeat, non habeant,

Cic. Rep. 1, 17.—

With abstr. objects: quid illos, bono genere gnatos, opinanimi animi habuisse atque habituros dum vivent? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:

quod uno et eodem temporis puncto nati dissimiles et naturas et vitas et casus habent,

Cic. Div. 2, 45, 95:

febrim,

id. Fam. 7, 26, 1:

instrumenta animi,

id. Rep. 3, 3:

nec vero habere virtutem satis est, quasi artem aliquam, nisi utare,

id. ib. 1, 2:

in populos perpetuam potestatem,

id. ib. 2, 27; cf.:

in populum vitae necisque potestatem,

id. ib. 3, 14; so,

potestatem,

id. ib. 2, 29; 32;

36: eo plus auctoritatis,

id. ib. 3, 16:

ornamenta dicendi,

id. de Or. 2, 28, 122; cf.:

summam prudentiam summamque vim dicendi,

id. ib. 1, 20, 89:

Q. Lucilius Balbus tantos progressus habebat in Stoicis, ut, etc.,

id. N. D. 1, 6, 15:

neque quem usum belli haberent aut quibus institutis uterentur, reperiri poterat,

Caes. B. G. 4, 20 fin.:

nonnullam invidiam ex eo, quod, etc.,

Cic. de Or. 2, 70, 283: nimiam spem, Cato ap. Gell. 13, 17, 1:

spem in fide alicujus,

Cic. Inv. 1, 39, 71; cf.:

tantum spei ad vivendum,

id. Att. 15, 20, 2; id. N. D. 3, 6, 14; cf.

also: summam spem de aliquo,

id. Lael. 3, 11:

odium in equestrem ordinem,

id. Clu. 55, 151:

metum,

Prop. 3, 11 (4, 10), 6: consolationem [p. 834] semper in ore atque in animo, Cic. Fam. 5, 16, 2; cf. Varr. L. L. 6, § 56 Mull.:

rogavi, ut diceret, quid haberet in animo,

Cic. Att. 8, 10:

neque modum neque modestiam victores habere,

observe no bounds, Sall. C. 11, 4;

v. modus: haec habebam fere, quae te scire vellem,

Cic. Att. 1, 6; cf.:

haec habui de amicitia quae dicerem,

this is what I had to say, id. Lael. 27 fin.: fidem, gratiam, honorem, rationem; v. these nouns.—In a play on the word lumen: Arge, jaces; quodque in tot lumina lumen habebas Exstinctum est, the light for so many lights ( eyes), Ov. M. 1, 720.—

With inf. (analog. to the Gr. echô), to have something to do, be able to do something:

habeo etiam dicere quem contra morem majorum dejecerit, etc.,

Cic. Rosc. Am. 35, 100:

de re publica nihil habeo ad te scribere,

id. Att. 2, 22, 6.—So with inf. or with the part. fut. pass. (ante-class. and post-Aug.), to have or be obliged to do something, I must do something:

rogas, ut id mihi habeam curare,

Varr. R. R. 1, 1, 2:

filius hominis, quod carne indui haberet in terra,

Lact. 4, 12, 15:

habemus humiliare eum in signo,

id. 4, 18, 22:

quod plurimae haereses haberent existere,

id. 4, 30, 2:

etiam Filius Dei mori habuit,

Tert. Hab. Mul. 1:

si inimicos jubemur diligere, quem habemus odisse?

id. Apol. 37:

de spatiis ordinum eatenus praecipiendum habemus, ut intelligant agricolae, etc.,

Col. 5, 5, 3:

praesertim cum enitendum haberemus, ut, etc.,

Plin. Ep. 1, 8, 12:

si nunc primum statuendum haberemus,

Tac. A. 14, 44:

cum respondendum haberent,

id. Or. 36.—

Of inanim. or abstr. subjects:

prima classis LXXXVIII. centurias habeat,

Cic. Rep. 2, 22:

locus ille nihil habet religionis,

id. Leg. 2, 22, 57:

humani animi eam partem, quae sensum habeat,

id. Div. 1, 32, 70:

animus incorruptus agit atque habet cuncta, neque ipse habetur,

Sall. J. 2, 3:

divinus animus mortale nihil habuit, Cic. Scaur. § 50: habet statum res publica de tribus secundarium,

id. Rep. 1, 42; cf.:

nullum est genus illarum rerum publicarum, quod non habeat iter ad finitimum quoddam malum,

id. ib. 1, 28:

ipsa aequabilitas est iniqua, cum habeat nullos gradus dignitatis,

id. ib. 1, 27:

nulla alia in civitate...ullum domicilium libertas habet,

id. ib. 1, 31:

nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,

id. ib. 1, 4; cf.:

viri excellentis ancipites variique casus habent admirationem,

id. Fam. 5, 12, 5:

habet etiam amoenitas ipsa illecebras multas cupiditatum,

id. Rep. 2, 4:

quid habet illius carminis simile haec oratio?

id. ib. 1, 36:

magnam habet vim disciplina verecundiae,

id. ib. 4, 6 et saep.:

quomodo habere dicimur febrem, cum illa nos habeat,

Sen. Ep. 119 med.; cf.:

animalia somnus habebat,

Verg. A. 3, 147; Ov. M. 7, 329:

me somno gravatum Infelix habuit thalamus,

Verg. A. 6, 521; cf.:

non me impia namque Tartara habent,

id. ib. 5, 734:

habentque Tartara Panthoiden,

Hor. C. 1, 28, 9:

qui (metus) major absentes habet,

id. Epod. 1, 18; Sen. Const. Sap. 7:

et habet mortalia casus,

Luc. 2, 13:

terror habet vates,

Stat. Th. 3, 549.

In partic.

Pregn., to have or possess property (mostly absol.):

miserum istuc verbum et pessumum'st, habuisse et nihil habere,

Plaut. Rud. 5, 2, 34; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10: qui habet, ultro appetitur: qui est pauper, aspernatur, Cic. Fragm. ap. Prisc. p. 792 P.:

habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis,

Cic. Verr. 2, 3, 86, § 199; so,

in nummis,

id. Att. 8, 10:

in Salentinis aut in Brutiis,

i. e. to have possessions, id. Rosc. Am. 46, 132; cf. id. Verr. 2, 5, 18, § 45: nos quod simus, quod habeamus, etc., Curius ap. Cic. Fam. 7, 29, 1:

et belli rabies et amor successit habendi,

Verg. A. 8, 327; cf.:

amore senescit habendi,

Hor. Ep. 1, 7, 85; Phaedr. 3 prol. 21; Juv. 14, 207: quid habentibus auri nunquam exstincta sitis? Sil. 5, 264; so, habentes = hoi echontes, the wealthy, Lact. 5, 8, 7. —

With an object - or relative-clause, to have the means, ability, or knowledge, i. e. to be in a condition, to be able, to know how to do or say any thing.

With an objectclause:

de Alexandrina re tantum habeo polliceri, me tibi cumulate satisfacturum,

Cic. Fam. 1, 5, 3:

de re publica nihil habeo ad te scribere,

id. Att. 2, 22, 6:

haec fere dicere habui de natura deorum,

this is the substance of what I had to say, id. N. D. 3, 39, 93; cf.:

quid habes igitur dicere de Gaditano foedere?

id. Balb. 14, 33:

habeo etiam dicere, quem de ponte in Tiberim dejecerit,

id. Rosc. Am. 35, 100:

illud affirmare pro certo habeo, etc.,

Liv. 44, 22, 4:

sic placet, an melius quis habet suadere?

Hor. Epod. 16, 23.—

With a relat.-clause (usually with a negative: non habeo, quid faciam;

or: nihil habeo, quod faciam, dicam, etc.): de quibus habeo ipse, quid sentiam: non habeo autem, quid tibi assentiar,

Cic. N. D. 3, 25, 64:

de pueris quid agam, non habeo,

id. Att. 7, 19:

usque eo quid arguas non habes,

id. Rosc. Am. 15, 45:

quid huic responderet, non habebat,

id. Mur. 12, 26:

nec quid faceret habebat,

id. Verr. 2, 4, 23, § 51; id. Off. 2, 2, 7:

qui, quo se reciperent, non haberent,

Caes. B. G. 4, 38, 2:

nihil habeo, quod ad te scribam,

Cic. Att. 7, 19:

nil habeo, quod agam,

Hor. S. 1, 9, 19; and:

nihil habeo, quod cum amicitia Scipionis possim comparare,

Cic. Lael. 27, 103.—

To have in use, make use of, use (very rare, for the usual uti, opp. abuti):

anulus in digito subter tenuatur habendo,

i. e. by use, by wearing, Lucr. 1, 312; cf.:

aera nitent usu: vestis bona quaerit haberi,

Ov. Am. 1, 8, 51:

quippe quas (divitias) honeste habere licebat, abuti per turpitudinem properabant,

Sall. C. 13, 2 Kritz; cf.:

magnae opes innocenter paratae et modeste habitae,

Tac. A. 4, 44.—Hence,

To hold, use, wield, handle, manage:

nec inmensa barbarorum scuta, enormis hastas, inter truncos arborum perinde haberi quam pila,

Tac. A. 2, 14.— Trop.:

quo modo rem publicam habuerint (majores), disserere,

Sall. C. 5, 9; cf.:

reipublicae partes,

Tac. A. 4, 6 init. —

To hold or keep a person or thing in any condition; to have, hold, or regard in any light:

aliquem in obsidione,

Caes. B. C. 3, 31, 3:

aliquem in liberis custodiis,

Sall. C. 47, 3; so,

aliquem in custodiis,

id. ib. 52, 14:

aliquem in vinculis,

id. ib. 51 fin.;

for which also: in custodiam habitus,

i. e. put into prison and kept there, Liv. 22, 25; Tac. H. 1, 87; cf.:

quo facilius omne Hadriaticum mare in potestatem haberet,

Caes. B. C. 1, 25 Oud. N. cr. (al. in potestate):

cum talem virum in potestatem habuisset,

Sall. J. 112 fin. Kritz N. cr.:

quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit,

id. ib. 79, 3:

alios in ea fortuna haberent, ut socii esse quam cives mallent,

Liv. 26, 24:

aegros in tenebris,

Cels. 3, 18:

aquam caelestem sub dio in sole,

Col. 12, 12, 1:

in otio militem,

Liv. 39, 2, 6; cf.:

legiones habebantur per otium,

Tac. H. 1, 31:

externa sine cura habebantur,

id. A. 1, 79 init.:

exercitus sine imperio et modestia habitus,

Sall. J. 44, 1:

quos ille postea magno in honore habuit,

Caes. B. C. 1, 77, 2;

for which: quos praecipuo semper honore Caesar habuit,

id. B. G. 5, 54, 4:

habeo Junium (mensem) et Quintilem in metu,

i. e. I fear, Cic. Att. 6, 1, 14.— So with an adj. or a perf. part., to denote a lasting condition:

ita me mea forma habet sollicitum,

Plaut. Most. 4, 2, 95 Lorenz; id. Men. 4, 2, 12; 21:

miserrimum ego hunc habebo amasium,

id. Cas. 3, 3, 27 al.:

laetum Germanicum,

Tac. A. 2, 57; 65:

sollicitum habebat cogitatio,

Cic. Fam. 7, 3, 1; 2, 16, 2.—Hence,

With a double object, esp. freq. with the part. perf. pass., to have, hold, or possess a person or thing in any quality or capacity, as any thing; to have, hold, or possess an action as completed, finished (a pregn. circumlocution for the perf.):

cum haberet collegam in praetura Sophoclem,

Cic. Off. 1, 40, 144; cf. Quint. 10, 1, 93:

an heredem habuerit eum, a quo, etc.,

id. 7, 2, 37:

istaec illum perdidit assentatio, nam absque te esset, ego illum haberem rectum ad ingenium bonum,

Plaut. Bacch. 3, 3, 8:

cur ergo unus tu Apollonidenses miseriores habes quam pater tuus habuit umquam?

Cic. Fl. 29, 71:

obvium habuerunt patrem,

Quint. 7, 1, 29:

reliquas civitates stipendiarias,

Caes. B. G. 1, 30, 3:

quod (cognomen) habes hereditarium,

Cic. Rep. 6, 11:

quae habuit venalia,

id. Verr. 2, 3, 62, § 144; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 11, 1:

qui auro habeat soccis suppactum solum,

Plaut. Bacch. 2, 3, 98:

me segregatum habuisse, uxorem ut duxit, a me Pamphilum,

have kept him away, aloof, Ter. Hec. 5, 1, 25; cf.:

inclusum in curia senatum habuerunt,

Cic. Att. 6, 2, 8:

(Romulus) habuit plebem in clientelas principum descriptam,

id. Rep. 2, 9: satis mihi videbar habere cognitum Scaevolam ex iis rebus, quas, etc., id. Brut. 40, 147; cf.:

si nondum eum satis habes cognitum,

id. Fam. 13, 17, 3; ib. 15, 20 fin.: fidem spectatam jam et diu cognitam, id. Div. ap. Caecil. 4, 11:

decumas ad aquam deportatas,

id. Verr. 2, 3, 14, § 36:

domitas habere libidines,

id. de Or. 1, 43, 194:

omnes philosophiae notos et tractatos locos,

id. Or. 33, 118; id. Rep. 2, 6:

innumerabilia, quae collecta habent Stoici,

id. Div. 2, 70, 145: quantum in acie tironi sit committendum, nimium saepe expertum habemus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 3:

quare velim ita statutum habeas, me, etc.,

Cic. Fam. 6, 2, 1: habeo absolutum suave epos ad Caesarem, id. Q. Fr. 3, 9, 6:

in adversariis scriptum habere (nomen),

id. Rosc. Com. 3, 9:

de Caesare satis dictum habebo,

id. Phil. 5, 19, 52:

bellum habere susceptum,

id. Agr. 2, 6, 14:

quam (domum) tu iam dimensam et exaedificatam animo habebas,

id. Att. 1, 6, 1:

ut omnes labores, pericula consueta habeam,

Sall. J. 85, 7:

compertum ego habeo,

id. Cat. 58, 1; cf. Nep. Att. 17 fin.; 18, 1: neque ea res falsum ( part. perf. pass.) me habuit, Sall. J. 10, 1 al. From this use is derived the compound perf. of the Romance languages: ho veduto, j'ai vu, qs. habeo visum, I have seen).—

Also, with a double object, to make, render:

praecipit ut dent operam, uti eos quam maxime manifestos habeant,

Sall. C. 41, 5:

qui pascua publica infesta habuerant,

Liv. 39, 29, 9; 34, 36, 3:

necdum omnia edita facinora habent,

id. 39, 16, 3; 31, 42, 1:

anxium me et inquietum habet petitio Sexti,

Plin. Ep. 2, 9, 1:

sed Pompeium gratia impunitum habuit,

kept, Vell. 2, 1, 5.—

Hence:

in aliquo (aliqua re), aliquem (aliquid) habere (rare): ea si fecissem, in vestra amicitia exercitum, divitias, munimenta regni me habiturum,

Sall. J. 14, 1:

in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo,

Curt. 6, 9, 12:

majora in eo obsequia habiturus,

Just. 8, 6, 6; cf. Cic. Fam. 2, 16, 5.—

To have or hold a person in any manner, to treat, use:

is, uti tu me hic habueris, proinde illum illic curaverit,

Plaut. Capt. 2, 2, 64:

equitatu agmen adversariorum male habere et carpere,

Caes. B. C. 1, 63, 2; cf. Cels. 3, 20; 3, 21:

exercitum luxuriose nimisque liberaliter habere,

Sall. C. 11, 5 Kritz; cf.:

eos ille non pro vanis hostibus, ut meriti erant, sed accurate et liberaliter habuit,

id. J. 103, 5; 113, 2:

Fabiis plurimi (saucii) dati, nec alibi majore cura habiti,

Liv. 2, 47, 12; 29, 8, 6; 37, 34, 5:

video quam molliter tuos habeas,

Plin. Ep. 5, 19, 1:

militant vobiscum, qui superbe habiti rebellassent,

Curt. 8, 8, 11:

virgines tam sancte habuit,

id. 3, 12, 21; 4, 10, 33:

male habere aliquem,

Nep. Eum. 12, 1:

neque conjugem et filium ejus hostiliter haberi,

Tac. A. 2, 10.—

With se, and sometimes mid. or neut., to hold or keep himself or itself in a certain manner, i. e. to be constituted or situated, to find one's self, to be, in any manner.

Habere se:

Tironem Patris aegrum reliqui...et quamquam videbatur se non graviter habere, tamen sum sollicitus, etc.,

Cic. Att. 7, 2, 3:

praeclare te habes, cum, etc.,

id. Verr. 2, 2, 61, § 149:

ipsi se hoc melius habent quam nos, quod, etc.,

id. Att. 11, 7, 4:

Bene habemus nos,

id. ib. 2, 8, 1:

ego me bene habeo,

am well, Tac. A. 14, 51: praeclare se res habeat ( is well), si, etc., Cic. de Or. 1, 25, 114:

male se res habet, cum, quod virtute effici debet, id tentatur pecunia,

id. Off. 2, 6, 22; cf. id. de Or. 2, 77, 313:

quae cum ita se res haberet, tamen, etc.,

id. Verr. 2, 2, 50, § 124; cf.:

ita se res habet, ut ego, etc.,

id. Quint. 1, 2:

sic profecto res se habet,

id. de Or. 2, 67, 271:

scire aveo, quomodo res se habeat,

id. Att. 13, 35, 2; cf. id. de Or. 2, 32, 140:

ut se tota res habeat,

id. Verr. 2, 2, 5, § 15; cf.:

ut meae res sese habent,

Ter. Phorm. 5, 4, 1.—

Mid.:

virtus clara aeternaque habetur,

exhibits itself, is, continues, Sall. C. 1, 4:

sicuti pleraque mortalium habentur,

as for the most part happens in human affairs, id. ib. 6, 3.—

Neutr. (as also the Gr echô): Tullia nostra recte valet: Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1:

volui animum tandem confirmare hodie meum, Ut bene haberem filiae nuptiis,

I might enjoy myself, Plaut. Aul. 2, 8, 2: qui bene habet suisque amicis est volup, id. [p. 835] Mil. 3, 1, 130:

bene habent tibi principia,

Ter. Phorm. 2, 3, 82:

bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,

it is well, Cic. Mur. 6, 14; Liv. 8, 6:

magnum narras, vix credibile! atqui sic habet,

so it is, it is even so, Hor. S. 1, 9, 53: illasce sues sanas esse habereque recte licere spondesne? Formula emendi, ap. Varr. R. R. 2, 4, 5; 2, 3, 5.—

To hold, account, esteem, consider, regard a person or thing in any manner or as any thing; to think or believe a person or thing to be so or so:

aliquem fidelem sibi habere,

Plaut. Bacch. 3, 3, 87:

deos aeternos et beatos,

Cic. N. D. 1, 17, 45:

id habent hodie vile et semper habuerunt,

id. Balb. 22, 51:

maximam illam voluptatem habemus, quae, etc.,

id. Fin. 1, 11, 37:

eum nos ut perveterem habemus... nec vero habeo quemquam antiquiorem,

id. Brut. 15, 61:

Ut et rex et pater habereter omnium,

id. Rep. 1, 36; 2, 21:

parentem Asiae et dici et haberi,

id. Q. Fr. 1, 1, 10 fin.:

eos dicit esse habitos deos, a quibus, etc.,

id. N. D. 1, 15, 38:

cum esset habendus rex, quicumque genere regio natus esset,

id. Rep. 1, 33; cf. id. ib. 2, 12 fin.: non habeo nauci Marsum augurem, Poet. ap. Cic. Div. 1, 58, 132:

cujus auctoritas in iis regionibus magni habebatur,

Caes. B. G. 4, 21, 7:

nihil pensi habere,

Quint. 11, 1, 29; cf.

also: an perinde habenda sit haec atque illa,

id. 7, 3, 11:

sese illum non pro amico, sed pro hoste habiturum,

Caes. B. G. 1, 44, 19; so,

aliquem pro hoste,

Liv. 2, 20; Curt. 6, 2 al.:

nisi in provincia relictas rationes pro relatis haberem,

Cic. Fam. 5, 20, 2:

licet omnia Italica pro Romanis habeam,

Quint. 1, 5, 56; 12, 10, 73:

istuc jam pro facto habeo,

Cic. Att. 13, 1, 2:

Pompeium pro certo habemus per Illyricum proficisci in Galliam,

to consider as certain, id. ib. 10, 6 fin.:

id obliviscendum, pro non dicto habendum,

Liv. 23, 22, 9:

hoc velim in maximis rebus et maxime necessariis habeas,

Cic. Att. 5, 5 fin.:

aliquem in deorum numero,

id. N. D. 1, 14, 36:

aliquem in hostium numero,

Caes. B. G. 1, 28, 1:

aliquem suorum In numero,

Hor. S. 2, 6, 41;

for which also: hostium numero haberi,

Cic. Att. 11, 6, 6:

numero impiorum ac sceleratorum haberi,

Caes. B. G. 6, 13, 7; cf. also Quint. 3, 7, 2:

quem Aegyptii nefas habent nominare,

Cic. N. D. 3, 22, 56:

mutare nefas habent,

Quint. 12, 8, 6:

nec tamen est habendum religioni, nocentem aliquando defendere,

to scruple, make a conscience of, Cic. Off. 2, 14, 51; cf.:

nec eam rem habuit religioni,

id. Div. 1, 35, 77:

quando tu me bene merentem tibi habes despicatui,

you despise, Plaut. Men. 4, 3, 19:

non sic ludibrio tuis factis habitus essem,

Ter. Hec. 4, 1, 11.—Hence: sic habeto, or sic habeas aliquid, or with an object-clause, hold or judge thus, be convinced or persuaded, believe, know:

sed hoc nihil ad te: illud velim sic habeas, uod intelliges, etc.,

Cic. Fam. 3, 13, 2:

unum hoc sic habeto: si, etc.,

id. ib. 2, 6 fin.:

sic habeto: omnibus, etc.,

id. Rep. 6, 13:

enitere et sic habeto, non esse te mortalem, sed corpus hoc,

id. ib. 6, 24; so with an object-clause, id. Fam. 2, 10, 1; 16, 4, 4.—Without sic:

id primum ergo habeto, non sine magna causa, etc.,

Cic. Fam. 13, 29, 2:

tantum habeto, civem egregium esse Pompeium, etc.,

id. ib. 2, 8, 2.—

To take, accept, bear, submit to, endure:

neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur: multi eas gravius aequo habuere,

Sall. C. 51, 11:

egestas facile habetur sine damno,

id. ib. 6, 37:

quae in praesens Tiberius civiliter habuit, sed, etc.,

Tac. A. 4, 21:

neque tantum maleficium impune habendum,

id. ib. 3, 70;

12, 48: nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum,

Liv. 7, 5, 7 Weissenb.—

To hold, have possession of, occupy, a place:

urbem Romam condidere atque habuere initio Trojani,

Sall. C. 6, 1:

qui mortales initio Africam habuerint,

id. J. 17, 7; 18, 1; cf.

Siciliam et Sardiniam per legatos habuit,

rule, administer, Flor. 4, 2, 22:

urbem Romanam a principio reges habuere,

Tac. A. 1, 1:

Hispaniae tribus legionibus habebantur,

id. ib. 4, 5; 12, 54.—

More freq. neutr., to dwell, live anywhere (perh. only ante-class.; in good prose habito is used instead): quae Corinthum arcem altam habetis, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 294 Vahl.):

ille geminus qui Syracusis habet,

Plaut. Men. prol. 69: quis istic habet? id. Bacch. 1, 2, 6:

ubi nunc adulescens habet?

id. Trin. 1, 2, 156:

apud aedem Junonis Lucinae, ubi aeditumus habere solet,

Varr. L. L. 5, § 50 Mull.; cf.:

situm formamque et universorum castrorum et partium, qua Poeni, qua Numidae haberent...specularentur,

Liv. 30, 4, 2 (but v. Weissenb. ad loc.).—

To spend, pass (time, etc.):

aetatem procul a republica,

Sall. C. 4, 1:

vitam,

id. ib. 51, 12 al.—

To have in one's mind, to know, be acquainted with:

siquidem istius regis (Anci) matrem habemus, ignoramus patrem,

Cic. Rep. 2, 18 fin.: habes consilia nostra;

nunc cognosce de Bruto,

there you have, such are, id. Att. 5, 21, 10:

habetis igitur primum ortum tyranni,

id. Rep. 2, 27:

habetis sermonem bene longum hominis,

id. de Or. 2, 88, 361; cf.

also: habes nostras sententias,

Suet. Claud. 4:

habes, quae fortissime de beata vita dici putem,

Cic. Tusc. 5, 28 fin.; cf. id. de Or. 2, 71, 291. —

To have as a habit, peculiarity, or characteristic:

habebat hoc omnino Caesar: quem plane perditum aere alieno egentemque cognorat, hunc in familiaritatem libentissime recipiebat,

Cic. Phil. 2, 32, 78; id. Pis. 32, 81.—

To hold, to make, do, perform, prepare, utter, pronounce, produce, cause:

alium quaerebam, iter hac habui,

made, directed, Ter. Eun. 5, 9, 35; cf.:

ex urbe profectus iter ad legiones habebat,

Caes. B. C. 1, 14, 3; so,

iter,

id. ib. 1, 51, 1; 3, 11, 2; 3, 106, 1; Cic. Q. Fr. 2, 6, 2:

vias,

Luc. 2, 439:

C. Cato contionatus est, comitia haberi non siturum, si, etc.,

to be held, Cic. Q. Fr. 2, 6, 6:

senatum,

id. ib. 2, 13, 3; id. Fam. 1, 4, 1; Caes. B. C. 1, 2, 1:

concilia,

id. B. G. 5, 53, 4:

contionem,

Cic. Att. 4, 1, 6:

censum,

id. Verr. 2, 2, 55, § 138:

delectum (militum),

id. Phil. 5, 12, 31; id. Fam. 15, 1 fin.; Caes. B. G. 6, 1;

v. delectus: ludos,

Suet. Rhet. 1:

sermonem,

Cic. Tusc. 1, 24, 57; cf.:

orationem,

to deliver, id. Rep. 1, 46:

multis verbis ultro citroque habitis,

id. ib. 6, 9 fin.:

disputationem,

id. ib. 1, 7; Caes. B. G. 5, 30, 1:

dialogum,

Cic. Att. 2, 9, 1:

verba,

id. de Or. 2, 47, 190:

querelam de aliquo apud aliquem,

id. Q. Fr. 1, 2, 1, § 2:

controversiam de fundo cum aliquo,

id. Fam. 13, 69, 2 et saep.:

deinde adventus in Syriam primus equitatus habuit interitum,

caused, occasioned, Cic. Prov. Cons. 4, 9; cf. id. Div. 2, 46, 96:

latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cujusque civitatis fiunt,

Caes. B. G. 6, 23, 6.—

Habere in animo (or simply animo), with an objectclause, to have in mind, to intend, to be disposed, inclined to do any thing (=propositum habere, constituisse, decrevisse):

istum exheredare in animo habebat,

Cic. Rosc. Am. 18, 52; id. Att. 1, 17, 11:

hoc (flumen) neque ipse transire in animo habebat neque hostes transituros existimabat,

Caes. B. G. 6, 7, 5:

neque bello eum invadere animo habuit,

Liv. 44, 25, 1 dub (al. in animo), v. Drak. ad h. l.—

Habere sibi or secum aliquid, to keep to one's self (lit. and trop.):

clamare coeperunt, sibi ut haberet hereditatem,

Cic. Verr. 2, 2, 19, § 47:

per vindicationem his verbis legamus: DO LEGO, CAPITO, SUMITO, SIBI HABETO,

Ulp. Fragm. 24, 3; cf. ib. § 5; Gai. Inst. 2, 209.—So the formula used in divorces:

res tuas tibi habeas or habe,

Plaut. Am. 3, 2, 47; Sen. Suas. 1, § 7:

illam suam suas res sibi habere jussit ex duodecim tabulis,

Cic. Phil. 2, 28, 69. —Comic. transf.:

apage sis amor: tuas tibi res habeto,

Plaut. Trin. 2, 1, 32.— Trop.:

secreto hoc audi, tecum habeto, ne Apellae quidem liberto tuo dixeris,

Cic. Fam. 7, 25, 2:

verum haec tu tecum habeto,

id. Att. 4, 15, 6.—

Of a sweetheart, to have, to possess, enjoy:

postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit,

Verg. E. 1, 31; Tib. 1, 2, 65; Prop. 3, 8 (4, 7), 22:

duxi, habui scortum,

Plaut. Bacch. 4, 10, 6; Ter. And. 1, 1, 58: cum esset objectum, habere eum Laida;

habeo, inquit, non habeor a Laide,

Cic. Fam. 9, 26, 2.—

Gladiatorial t. t., of a wounded combatant: hoc habet or habet, he has that (i. e. that stroke), he is hit:

desuper altus equo graviter ferit atque ita fatur: Hoc habet,

Verg. A. 12, 296; Prud. Psych. 53.—

Transf.:

hoc habet: reperi, qui senem ducerem,

Plaut. Most. 3, 2, 26; id. Rud. 4, 4, 99: egomet continuo mecum;

Certe captus est! Habet!

Ter. And. 1, 1, 56 (id est vulneratus est. Habet enim qui percussus est: et proprie de gladiatoribus dicitur, Don.).—Hence: hăbĭtus, a, um, P. a., held or kept in a certain condition, state, humor (ante-class.).

In gen.

Lit.: equus nimis strigosus et male habitus, Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11; v. in the foll.—

Trop.:

ut patrem tuum vidi esse habitum, diu etiam duras (lites) dabit,

Ter. Heaut. 2, 4, 22.—

In partic., physically, well kept, well conditioned, fleshy, corpulent:

corpulentior videre atque habitior,

Plaut. Ep. 1, 1, 8:

si qua (virgo) est habitior paulo, pugilem esse aiunt, deducunt cibum,

Ter. Eun. 2, 3, 23: (censores) equum nimis strigosum et male habitum, sed equitem ejus uberrimum et habitissimum viderunt, etc., Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11.

instĭtŭo, ŭi, ūtum (institivi, Plaut. Most. 1, 2, 2), 3, v. a. [in-statuo].

To put or place into, to plant, fix, set (cf.: instruo, informo;

class.): vestigia nuda sinistri Instituere pedis,

Verg. A. 7, 690.— Trop.: argumenta in pectus multa institui, I have put, i. e. formed in my heart, Plaut. Most. 1, 2, 2: quemquamne hominem in animum instituere, aut parare, i. e. to set his heart on (al. in animo), Ter. Ad. 1, 1, 13.—

To set up, erect, plant, establish, arrange:

vestigia,

Lucr. 4, 474:

arborem,

Suet. Galb. 1:

pratum,

Col. 2, 18, 3:

jugera tercenta, ubi institui vineae possunt,

Cic. Agr. 2, 25, 67:

portorium vini,

to lay on, impose, id. Font. 5:

instituit officinam Syracusis in regia maximam,

founded, erected, id. Verr. 2, 4, 24, § 54:

mercatum,

id. Phil. 3, 12:

codicem et conscribere,

id. Rosc. Com. 2:

bibliothecam,

Plin. 35, 2, 2, § 10. —

In gen., to make, fabricate, construct:

magnus muralium pilorum numerus instituitur,

Caes. B. G. 5, 39:

naves,

to build, id. ib. 5, 11:

pontem,

to construct, id. ib. 4, 18:

turres,

id. ib. 5, 52:

amphora coepit institui,

Hor. A. P. 22:

convivia,

Suet. Tit. 7:

longiorem sermonem,

to hold, Caes. B. G. 5, 37:

delectum,

id. B. C. 1, 16:

remiges ex provincia,

to obtain, procure, id. B. G. 3, 9.—

To prepare, furnish, provide (viands, food, a feast, etc.):

dapes,

Verg. A. 7, 109:

convivium,

Just. 12, 13, 6:

convivia jucunda,

Suet. Tit. 7.—

Trop.

To institute, found, establish, organize, set up (of institutions, governments, etc.); cf.:

ibi regnum magnum institutum,

Plaut. Rud. 4, 2, 30:

quo in magistratu non institutum est a me regnum, sed repressum,

Cic. Sull. 7, 21: so,

magistratum,

id. Att. 6, 1, 8:

de civitatibus instituendis littera,

id. de Or. 1, 19, 86:

civitatis formam,

Tac. H. 4, 8:

is id regnum cum fratribus suis instituit,

Lact. 1, 13, 14:

ab instituta gente,

Amm. 17, 13, 27:

collegium figulorum,

Plin. 35, 12, 46, § 159:

aerarium militare,

Suet. Aug. 49:

stipendia,

id. Claud. 5.—So of holidays, games, etc.:

ferias diesque festos,

Plin. 18, 29, 69, § 284:

Saturnalia institutus festus dies,

Liv. 2, 21, 2:

sacros ludos,

Ov. M. 1, 446.—

To institute, appoint one, esp. as heir or to an office:

qui me cum tutorem, tum etiam secundum heredem instituerit,

Cic. Fam. 13, 61:

Populum Romanum tutorem,

id. de Or. 1, 53, 228:

magistratum,

id. Att. 6, 1; Suet. Caes. 83; id. Vitel. 6; id. Claud. 1; Just. 7, 2, 5; Plin. Ep. 5, 1, 9.—

With ut, to ordain that: Arcesilas instituit, ut ii, qui, etc., Cic. Fin. 2, 1, 2:

ut fierent quaestores),

Liv. 4, 4; Cic. Tusc. 5, 20, 58.—With the simple subj.:

instituit, quotannis subsortitio a praetore fieret,

Suet. Caes. 41.—

To take upon one ' s self, to undertake:

ubi cenas hodie, si hanc rationem instituis?

Plaut. Stich. 3, 1, 26:

cum Zenone Arcesilas sibi omne certamen instituit,

Cic. Ac. 1, 12.—

To undertake, begin, commence:

id negotium institutum est,

Plaut. Poen. 4, 2, 103:

si diligentiam, quam instituisti, adhibueris,

id. ib. 16, 20:

perge tenere istam viam, quam instituisti,

Q. Cic. Petit. Cons. 14:

ad hunc ipsum quaedam institui,

Cic. Ac. 1, 1, 2:

historia nec institui potest sine, etc.,

id. Leg. 1, 3, 9:

iter,

Hor. C. 3, 27, 5.— With inf.:

ut primum Velia navigare coepi, institui Topica conscribere,

Cic. Fam. 7, 19 init.:

flagitare,

id. ib. 10, 16, 1:

si quae non nupta mulier virorum alienissimorum conviviis uti instituerit,

begun, made it a practice, id. Cael. 20, 49:

recitare omnia,

Suet. Aug. 84. —

Of troops, to draw up, arrange:

tu actionem instituis, ille aciem instruit,

Cic. Mur. 9:

quartae aciei quam instituerat, signum dedit,

Caes. B. C. 3, 93, 5.—

To provide, procure:

quaestum,

Cic. Quint. 3:

aliquos sibi amicos,

id. Verr. 2, 4, 9, § 21:

animum ad cogitandum,

apply, Ter. Phorm. 2, 1, 10. —

To purpose, determine, resolve upon:

in praesentia (Caesar) similem rationem operis instituit,

Caes. B. C. 1, 42, 1. —With inf.:

senex scribere historias instituit,

Nep. Cat. 3:

quaerere tempus ejus interficiendi,

id. Alcib. 5:

montanos oppugnare,

Liv. 28, 46:

habere secum,

Caes. B. G. 7, 13, 1:

coronas ad ipsum mittere,

Suet. Ner. 22.— With object-clause:

frumentum plebi dari,

Vell. 2, 6, 3.—

To order, govern, administer, regulate:

sapienter vitam instituit,

Ter. And. 1, 1, 40:

libri de civitatibus instituendis,

Cic. de Or. 1, 19, 86:

mores,

Quint. 1, 2, 2:

familiam,

id. 10, 3, 9.—

To teach, instruct, train up, educate:

sic tu instituis adulescentes?

Cic. Cael. 17, 39: oratorem, Quint.1, 1, 21.—With inf.:

Latine loqui,

Col. 1, 1, 12:

Pan primus calamos cerā conjungere plures Instituit,

Verg. E. 2, 32; 5, 30; id. G. 1, 148:

amphora fumum bibere instituta Consule Tullo,

Hor. C. 3, 8, 11:

cum tibiis canere voce instituit,

Plin. 7, 56, 57, § 204.—With abl.:

aliquem disciplinis Graecis,

Quint. 1, 1, 12:

lyrā,

id. 1, 10, 13:

disciplina Romana,

Suet. Caes. 24.—With ad:

aliquem ad dicendum,

Cic. de Or. 2, 39, 162:

aliquem artibus et moribus,

Juv. 14, 74:

filios instituere atque erudire ad majorum instituta,

Cic. Verr. 2, 3, 69; § 161:

ad lectionem,

Quint. 1, 7, 17.— With ut or ne and subj.:

quem tu a puero sic instituisses, ut nobili ne gladiatori quidem faveret,

Cic. Quint. 21, 69:

pueros, ut, etc.,

Suet. Tib. 44; id. Aug. 64:

nos, ne quem coleremus, etc.,

Sall. J. 14, 18.—Of animals:

boves,

Col. 6, 2, 8 al.