Перевод: с латинского на английский

с английского на латинский

sacrum

  • 1 sacrum

        sacrum ī, n    [sacer], something consecrated, a holy thing, sacred vessel, sacred utensil, holy place, sanctuary, temple: sacrum qui clepsit rapsitque: metuens velut contingere sacrum, H.: arma conici in acervum iussit sacrumque id Volcano cremavit, L.: pyrā sacri sub imagine factā, O.: sacra ex aedibus suis eripuisse, sacred vessels: Iunonis sacra ferre, H.: cumque suis penetralia sacris, i. e. the Penates, O.— A sacred act, religious rite, act of worship, sacrifice, religious service: Graecum illud sacrum monstrare: neve initianto Graeco sacro, according to the Grecian rites: Cereris sacrum Volgare arcanae, H.: pueri Sacra canunt, sacred songs, V.: sacris pontifices quinque praefecit: sacra diis aliis Albano ritu facit, L.: Orphica, festival: Bacchica, O.: Arcana sacra, H.— Plur, divine worship, religion: Sabinos in civitatem ascivit, sacris communicatis: religio sacrorum.— Private religious rites, gentile rites, family worship (peculiar to a gens or family, and preserved by tradition): sacra privata perpetua manento: gentilicia, L.: amissis sacris paternis: iugalia, marriage solemnities, O.— A secret, mystery: mihi iam puero caelestia sacra placebant, poetic inspiration, O.: Sacra tori, O.
    * * *
    sacrifice; sacred vessel; religious rites (pl.)

    Latin-English dictionary > sacrum

  • 2 sacrum

    sacrum, i, v. sacer.

    Lewis & Short latin dictionary > sacrum

  • 3 sacer

    săcer, sā̆cra, sā̆crum (ante-class. collat. form sacer, sacris, sacre; plur.:

    sacres porci,

    Plaut. Men. 2, 2, 16; id. Rud. 4, 6, 4; Varr. R. R. 2, 1, 20; 4, 16; sing. acc.: sacrem porcum, Fest. s. h. v. p. 318 Müll.), adj. [root sa-; Gr. saos, sôos, safe; whence Lat. sānus], dedicated or consecrated to a divinity, holy, sacred, = hieros (cf.: sanctus, augustus): Gallus Aelius ait, sacrum esse quocumque modo atque instituto civitatis consecratum sit, sive aedis, sive ara, sive signum, sive locus, sive pecunia, sive quid aliud quod dis dedicatum atque consecratum sit, Fest. s. v. sacer mons, p. 318 Müll.; cf.:

    quicquid destinatum est diis, sacrum vocatur,

    Macr. S. 3, 7:

    sacrae (res) sunt quae diis superis consecratae sunt: religiosae quae diis manibus relictae sunt,

    Gai. Inst. 2, 3.
    I.
    In gen.
    (α).
    Absol.:

    quicquam (opp. profanum),

    Plaut. Merc. 2, 3, 27; id. Trin. 2, 2, 8; cf.:

    aedificiis omnibus, publicis privatis sacris profanis, sic pepercit, etc.,

    Cic. Verr. 2, 4, 54, § 129; so,

    locus sacer et profanus,

    id. Inv. 1, 26, 38; Auct. Her. 2, 4, 7; Quint. 5, 10, 38:

    miscebis sacra profanis,

    Hor. Ep. 1, 16, 54; id. A. P. 397; Nep. Them. 6, 5; Sall. C. 11, 6:

    villae signis et tabulis refertae partim publicis partim etiam sacris et religiosis,

    Cic. Leg. 3, 13, 31; so (with religiosus) id. Verr. 2, 4, 57, § 127; Suet. Tib. 61:

    mores autem rapere properant quā sacrum quā puplicum,

    Plaut. Trin. 4, 3, 37:

    (legum) genera sunt tria, sacri, publici, privati juris,

    Quint. 2, 4, 33; cf. in the sup.:

    deprecor hoc unum per jura sacerrima lecti,

    Ov. H. 9, 159:

    aedes,

    Plaut. Am. 4, 1, 5; Cic. Fam. 13, 11, 1; Quint. 4, 2, 8; Ov. M. 14, 315:

    lucus late sacer,

    Verg. A. 5, 761:

    arvum Martis,

    Ov. M. 7, 101:

    ara,

    Plaut. Aul. 4, 1, 20:

    aurum,

    Liv. 5, 50; cf.

    pecunia (opp. privata),

    Quint. 4, 2, 8:

    arma,

    Liv. 24, 21:

    tus,

    Ov. M. 14, 130:

    sanguis (of the sacrificial victim),

    Cat. 68, 75:

    ales (so called from its use in augury),

    Verg. A. 11, 721:

    luces (with profestae),

    Hor. C. 4, 15, 25; cf.

    dies (with religiosus),

    Suet. Tib. 61:

    tempus,

    Hor. C. S. 4:

    commissum,

    a crime against religion, Cic. Leg. 2, 9 et saep.— Poet.: vitis (as sacred to Bacchus), Enn. ap. Charis. p. 214 P. (Trag. v. 149 Vahl.); Hor. C. 1, 18, 1; so,

    laurus,

    id. ib. 3, 4, 18; Verg. A. 7, 60:

    robur,

    Ov. M. 8, 752:

    aqua,

    Hor. C. 1, 1, 22:

    fontes,

    Ov. M. 2, 464; Verg. E. 1, 53:

    focus,

    Hor. Epod. 2, 43:

    Tarentum,

    id. C. 1, 28, 29:

    fines,

    Sil. 3, 501; cf.

    montes (the Alps, because not to be ascended by men),

    id. 4, 70;

    vates (because dedicated to Apollo),

    Hor. C. 4, 9, 28; Tib. 2, 5, 113; cf.:

    sacer interpresque deorum Orpheus,

    Hor. A. P. 391;

    and (for sanctus) of the divinity itself: Vesta,

    Prop. 3, 4 (4, 3), 11; so,

    Cybebe,

    id. 3 (4), 22, 3 (but in Liv. 3, 19: ut sacrosancti habeantur, quibus ipsi dii neque sacri neque sancti sunt, so used only on account of the lusus verbb. with sacrosancti;

    v. the context).—Sacer Mons,

    a hill about three miles from Rome, beyond the Anio, and on the right of the Via Nomentana, to which the Roman people retired during their controversy with the Senate, Liv. 2, 32; 3, 52; Cic. Rep. 2, 37, 63; id. Brut. 14, 54:

    os sacrum, quod imum ventrem sustinet,

    Cael. Aur. Tard. 1, 4: Sacra Via, or ( poet.) Sacer Clivus, a street in Rome leading from the Forum to the Capitol, Cic. Planc. 7, 17; id. Att. 4, 3, 3; Hor. S. 1, 9, 1; id. C. 4, 2, 35; Mart. 1, 70, 5;

    v. also via, I. A. 2.: sacer morbus,

    the epilepsy, Cael. Aur. Tard. 1, 4:

    sacer lapis,

    a stone landmark, a mere-stone, Liv. 41, 13: os sacrum, anatom. t. t., = Gr. hieron osteon, the lowest bone of the spine, Cael. Aur. Tard. 1, 4, 24:

    litterae sacrae (eccl. Lat.),

    the Scriptures, Vulg. 2 Tim. 3, 15.—For its combinations with ignis, via, etc., v. those words.—
    (β).
    With gen. (class.):

    ego te sacram coronam surripuisse scio Jovis,

    Plaut. Men. 5, 5, 38; so,

    urna Veneris,

    id. Rud. 2, 5, 16 (for which:

    urna Veneria,

    id. ib. 2, 5, 18):

    Dianae celebris dies,

    Hor. C. 2, 12, 20:

    sepulcrum Batti veteris,

    Cat. 7, 6; cf. Plin. 8, 21, 31, § 76.—As a predicate: terra, ut focus domiciliorum, sacra deorum omnium est (a transl. of the Platon. Gê hiera pantôn theôn), Cic. Leg. 2, 18, 45:

    illa insula (sc. Delos) eorum deorum sacra putatur,

    id. Verr. 2, 1, 18, § 48.—
    (γ).
    With dat. (mostly poet. and in post-Aug. prose; cf.

    infra, II. A.): sacra Jovi quercus,

    Ov. M. 7, 623:

    esculus Jovi sacra,

    Plin. 16, 4, 5, § 11:

    Nymphis cervus,

    Ov. M. 10, 109:

    Cereri Polyphoetes (as a priest),

    Verg. A. 6, 484:

    pugionem templo Salutis detraxerat gestabatque velut magno operi sacrum,

    Tac. A. 15, 53:

    cupressus Diti sacra,

    Plin. 16, 33, 60, § 139:

    aesculus Jovi,

    id. 16, 4, 5, § 11.—As a predicate:

    Jani mensis, Qui sacer est imis Manibus,

    Ov. F. 2, 52, quercus antiqua, quae erat Marti sacra, Suet. Vesp. 5 (al. sacrata).—
    B.
    Transf., in gen., holy, sacred, awful, venerable (not till after the Aug. per., and very rare):

    silentium,

    Hor. C. 2, 13, 29:

    laedere amantes,

    Prop. 3, 16 (4, 15), 11:

    lingua (Ciceronis),

    Mart. 5, 69, 7:

    Maro,

    id. 8. 56, 3:

    quaedam patris memoria,

    Quint. 11, 1, 59:

    O sacer et magnus vatum labor,

    Luc. 9, 983:

    heu sacri vatum errores,

    Sil. 8, 100.—So used of the emperors;

    disapproved of by Tiberius: (Tiberius) alium dicentem sacras ejus occupationes verba mutare et pro sacris laboriosas dicere coëgit,

    Suet. Tib. 27.—But soon after Tiberius in general use:

    auris Caesaris,

    Mart. 7, 99, 4:

    sacri lateris custos,

    id. 6, 76, 1:

    apud aures sacras mentitus est,

    Amm. 28, 6, 26 (cf.:

    se Imperatori mentitum,

    id. 28, 6, 26, § 21); and hence, for ecclesiastical: domus, comitatus, scrinia, largitiones, etc., in the law books et saep.
    II.
    In partic., with a bad accessory signif., devoted to a divinity for destruction, forfeited; and absol., accursed, criminal, impious, wicked.
    (α).
    With dat.: si quisquam aliuta faxit, ipsos Jovi sacer esto, Lex Numae ap. Fest. p. 6 Müll.; cf.: ut caput ejus Jovi sacrum esset, an ancient plebiscitum ap. Liv. 3, 55, 7:

    non alienum videtur, de condicione eorum hominum referre, quos leges sacros esse certis diis jubent, quod, cum cetera sacra violari nefas sit, hominem sacrum jus fuerit occidi, etc.,

    Macr. S. 3, 7.—
    (β).
    Absol.: homo sacer is est, quem populus judicavit ob maleficium; neque fas est eum immolari; sed qui occidit, parricidii non damnatur. Nam lege tribuniciā primā cavetur: si quis eum, qui eo plebei scito sacer sit, occiderit, parricida ne sit. Ex quo quivis homo malus atque improbus sacer appellari solet, Fest. s. v. sacer mons, p. 318 Müll.: PATRONVS SI CLIENTI FRAVDEM FECERIT SACER ESTO, LEX XII. Tab. ap. Serv. Verg. A. 6, 609;

    in imitation: uter aedilis fuerit, etc.... is intestabilis et sacer esto,

    Hor. S. 2, 3, 181:

    eum, qui cuiquam nocuerit, sacrum sanciri,

    Liv. 3, 55.—
    B.
    Transf., in gen., accursed, execrable, detestable, horrible, infamous, etc. (only poet. and in post-Aug. prose).
    a.
    Of persons:

    ego sum malus, Ego sum sacer, scelestus,

    Plaut. Bacch. 4, 6, 14; Afran. ap. Non. 397, 22 (with malus); Lucil. ib. 397, 27.— Sup., Plaut. Most. 4, 2, 67:

    homo sacerrimus,

    id. Poen. prol. 90; id. Rud. 1, 2, 69; Turp. ap. Non. 397, 29 (with pessimus). —
    b.
    Of things: sacerrimum domicilium, Turp. ap. Non. 397, 30:

    di magni, horribilem et sacrum libellum,

    Cat. 14, 12:

    hircus alarum,

    id. 71, 1:

    auri fames,

    Verg. A. 3, 57 (for which:

    aurum fame,

    Plin. 33, 1, 3, § 6:

    venenum (Medeae),

    Val. Fl. 7, 165:

    nox,

    id. 8, 25:

    arma metu,

    id. 4, 185; cf.

    pavor,

    id. 1, 798:

    insania,

    Stat. Th. 10, 804:

    morbus,

    i. e. epilepsy, Cael. Aur. Tard. 1, 4.—With dat.:

    ut immerentis fluxit in terram Remi Sacer nepotibus cruor,

    Hor. Epod. 7, 20.— Comp. and adv. do not appear (as for the comp. v. Varr. L. L. 8, § 77 Müll.).—Hence, subst.: sā̆crum, i, n., something consecrated; a holy or sacred thing, a sacred vessel or utensil; a sanctuary, a temple; a religious act, a sacrifice, etc.; in plur. in gen., sacred rites, religious worship, religion (both of the State and of single races and families; and even of individuals; v. infra, b; class.; most freq. in plur.).
    A.
    Lit.
    (α).
    Sing.:

    sacrum sacrove commendatum qui cleperit rapsitque parricida esto,

    Cic. Leg. 2, 9, 22:

    ubi sacro manus sis admolitus,

    Plaut. As. 3, 2, 24:

    omne sacrum rapiente dextrā,

    Hor. C. 3, 3, 52:

    metuens velut contingere sacrum,

    id. S. 2, 3, 110:

    apud Cluacinae sacrum,

    Plaut. Curc. 4, 1, 10; Quint. 1, 4, 6:

    Minervae,

    Dict. Cret. 5, 12 fin.:

    theatrum veluti quoddam illius sacri templum vocabimus,

    Quint. 3, 8, 29: [p. 1611] quae (sacerdos Cereris) Graecum illud sacrum monstraret et faceret, Cic. Balb. 24, 55:

    sacrum Herculi facere,

    Liv. 1, 7:

    facere Junoni,

    Prop. 4 (5), 9, 43:

    facto per Magos sacro,

    Suet. Ner. 34:

    sollemne sacrum conficere,

    Flor. 1, 13, 16:

    ita se habet sacrum (Suovetaurilia),

    Quint. 1, 5, 67:

    arma lecta conici in acervum jussit consul sacrumque id Vulcano cremavit,

    Liv. 41, 12:

    sacrum piaculare fieri,

    id. 29, 19:

    sollemne Apollinis sacrum,

    Suet. Aug. 94; Ov. M. 12, 33:

    pyrā sacri sub imagine factā,

    id. ib. 14, 80:

    nec de lucernā fas est accendi sacrum,

    Phaedr. 4, 11, 13:

    neve initianto, nisi ut assolet, Cereri, Graeco sacro,

    according to the Grecian rites, Cic. Leg. 2, 9, 21; cf.:

    vetabo, qui Cereris sacrum Vulgarit arcanae,

    Hor. C. 3, 2, 26:

    morientibus operire (oculos) rursusque in rogo patefacere, Quiritium ritu sacrum est,

    Plin. 11, 37, 55, § 150:

    in sacro est,

    id. 18, 12, 30, § 118.—
    (β).
    Plur.: sacra deosque penates.. ex aedibus suis eripuisse dixit, sacred vessels or utensils, holy things, Cic. Verr. 2, 2, 5, § 13; cf. Liv. 5, 40:

    sacra omnia proferre, Auct. B. Alex. 32, 3: portabant canistris,

    Ov. M. 2, 713:

    Troïa,

    Tib. 2, 5, 40:

    velut qui Junonis sacra ferret,

    Hor. S. 1, 3, 11; cf.

    of the same,

    Verg. A. 2, 293; 2, 717 Heyne; Ov. F. 1, 527; id. H. 7, 80; 7, 158:

    cumque suis penetralia sacris,

    i. e. the images of the gods, Penates, id. M. 1, 287:

    jactata aequoribus sacra,

    Hor. C.4,4,54:

    pueri Sacra canunt,

    sacred songs, Verg. A. 2, 239; cf. Ov. Tr. 4, 10, 19:

    sacra ordine in mensā Penatium deorum Ponuntur,

    sacred gifts, offerings, Naev. B. Pun. 1, 11:

    neve ulla vitiorum sacra sollemnia obeunto,

    Cic. Leg. 2, 8, 19:

    sicut in sollemnibus sacris fieri consuevit,

    Sall. C. 22, 2:

    qui (Mercurius) sacris anniversariis coleretur,

    Cic. Verr. 2, 4, 39, § 84 (for which:

    sacrificiis anniversariis colebatur,

    id. ib. 2, 4, 57, §

    128: sacris e principum numero pontifices quinque praefecit,

    id. Rep. 2, 14, 26:

    (Romulus) sacra diis aliis Albano ritu, Graeco Herculi facit,

    Liv. 1, 7; cf.:

    sacra Jovi facturus erat,

    Ov. M. 3, 26:

    sacra Jovi Stygio Perficere,

    Verg. A. 4, 638:

    ipse (Numa) plurima sacra obibat,

    Liv. 1, 20:

    densi circumstant sacra ministri,

    Ov. M. 2, 717:

    arcana sacra,

    Hor. Epod. 5, 52; Ov. M. 10, 436:

    fera,

    id. ib. 13, 454:

    nefanda,

    id. ib. 10, 228:

    mystica,

    id. H. 2, 42:

    horrida,

    Sil. 3, 140:

    veneranda,

    id. 7, 382:

    casta,

    Stat. Achill. 1, 370.
    a.
    Divine worship or religion in gen.: publica sacra, quae publico sumptu pro populo fiunt, quaeque pro montibus, pagis, curiis, sacellis: at privata, quae pro singulis hominibus, familiis, gentibus fiunt, Fest. pp. 244 and 245 Müll.; Liv. 5, 52:

    quo foedere (Romulus) et Sabinos in civitatem ascivit, sacris communicatis,

    Cic. Rep. 2, 7, 13:

    quod per populum errari fas non erat propter religionem sacrorum,

    id. Agr. 2, 7, 18; so,

    religio sacrorum,

    id. Fl. 28, 69:

    sacra Cereris conficere,

    id. Balb. 24, 55; so,

    Cereris,

    Hor. S. 2, 8, 14 (cf. supra, a fin.):

    Eleusina,

    Suet. Claud. 23:

    Junonis,

    Hor. S. 1, 3, 11:

    Orphica,

    rites, solemnity, festival, Cic. N. D. 3, 23, 58:

    Bacchia,

    Ov. M. 3, 518:

    trieterica Bacchi,

    id. ib. 6, 587:

    Dianae,

    id. ib. 7, 94;

    15, 489: Isidis,

    Suet. Oth. 12 et saep.—
    b.
    The private religious rites of a gens, a family, etc. (observed by the Romans with the greatest care):

    sacra privata perpetua manento,

    Cic. Leg. 2, 9, 22; cf. id. ib. 2, 19, 47:

    an gentilicia sacra ne in bello quidem intermitti, publica sacra et Romanos deos etiam in pace deseri placet?

    Liv. 5, 52:

    ut ne morte patris familias sacrorum memoria occideret,

    Cic. Leg. 2, 19, 48:

    docebant (antiqui) tribus modis sacris adstringi,

    id. ib. 2, 20, 49:

    magnum est eadem habere monumenta majorum, eisdem uti sacris, sepulcra habere communia,

    id. Off. 1, 17, 55; cf.:

    ut qui natus sit, ignoret, cujus sanguinis, quorum sacrorum sit,

    Liv. 4,2:

    sacra interire illi (majores) noluerunt,

    Cic. Mur. 12, 27:

    sacrorum alienatio,

    id. Or. 42, 144 (v. alienatio); cf. sing.:

    sacrum familiare,

    Macr. S. 1, 16:

    nuptialia,

    marriage solemnities, Quint. 1, 7, 28;

    called also jugalia,

    Ov. M. 7, 700; cf. respecting the sacra privata of the Romans, Savigny, in his Zeitschr. 2, p. 397 sq.—
    c.
    Poet., poems (as sacred to the Muses):

    mihi jam puero caelestia sacra placebant, Inque suum furtim Musa trahebat opus,

    Ov. Tr. 4, 10, 19:

    vatum,

    Pers. prol. 7:

    Maronis,

    Mart. 7, 63, 5. —
    2.
    Prov.
    a.
    Inter sacrum saxumque stare, to stand between the victim and the knife, i. e. to be between the door and the wall, to be in great straits, Plaut. Capt. 3, 4, 84; cf.:

    inter sacrum et saxum positus,

    App. M. 11, p. 271 fin.
    b.
    Hereditas sine sacris, i. e. a great profit without trouble, = a rose without thorns, meat without bone, etc. (because the keeping up of the sacra privata was attended with great expense), Plaut. Capt. 4, 1, 8, and id. Trin. 2, 4, 83; cf. Fest. p. 290 Müll.—
    B.
    Transf., in gen. (the figure being borrowed from secret religious rites), in plur.: sacra, secrets, mysteries (not till after the Aug. period, and very rare):

    sacra tori coitusque novos referebam,

    Ov. M. 7, 709:

    peregisse mihi videor sacra tradentium artes,

    Quint. 5, 14, 27 (cf.:

    omnes fere, qui legem dicendi, quasi quaedam mysteria, tradiderunt,

    id. 5, 13, 60):

    litterarum colere,

    id. 10, 1, 92:

    studiorum profanare,

    Tac. Or. 11.

    Lewis & Short latin dictionary > sacer

  • 4 sacer

        sacer cra, crum, adj. with sup.    [1 SAC-], dedicated, consecrated, devoted, sacred: aedes: aedificia: locus: iura sacerrima lecti, O.: luctus late, V.: aurum, L.: tus, O.: ales (as regarded in augury), V.: tempus, H.: commissum, a crime against religion: vitis (sacred to Bacchus), H.: robur, O.: aqua, H.: fontes, V.: sacer interpresque deorum Orpheus, H.: sacro Dianae celebris die, H.: terra sacra deorum est: Sacra Iovi quercus, O.: Cereri Polyphoetes, V.: mensis Manibus, O.—As nom prop.: legiones in Sacrum montem secessisse, to the Sacred mount (on the right bank of the Anio, three miles from Rome), L.: Sacra via, Holy street (between the Forum and the Capitol): Ibam forte viā Sacrā, H.— Regarded with reverence, holy, awful, venerable: silentium, H.; cf. ut sacrosancti habeantur, quibus ipsi dii neque sacri neque sancti sunt, L.— Devoted, forfeited, accursed, given over: sacer esto, H.: eum, qui cuiquam nocuerit, sacrum sanciri, L.: ut eius caput Iovi sacrum esset, L.— Accursed, execrable, detestable, horrible, infamous: Auri fames, V.: Remi Sacer nepotibus cruor, H.
    * * *
    sacra, sacrum ADJ
    sacred, holy, consecrated; accursed, horrible, detestable

    Latin-English dictionary > sacer

  • 5 profanum

    prŏfānus, a, um, adj. [pro - fanum; prop. before the temple, i. e. outside of it; hence, opp. to the temple as a sacred object], unholy, not sacred, common, profane.
    I.
    Lit.: profanum quod non est sacrum, Plautus: Sacrum an profanum habeas parvi penditur, Paul. ex Fest. p. 228 Müll.; cf.:

    profanum est, quod fani religione non tenetur,

    Fest. p. 253 ib.: Trebatius profanum id proprie dici ait, quod ex religioso vel sacro [p. 1457] in hominum usum proprietatem conversum est, Macr. S. 3, 3, 2:

    loci consecrati an profani,

    Cic. Part. 10, 36;

    opp. sacrum,

    Plaut. Merc. 2, 3, 27 cum omnia illā victoriā suā profana fecisset, Cic. Verr 2, 4, 55, § 122:

    res profanae et usu pollutae,

    Tac. A. 13, 57:

    flamma,

    Ov. F. 6, 440:

    usus,

    Plin. 15, 30, 40, § 135.—Of persons: procul o, procul este, profani, Conclamat vates, ye uninitiated, Verg A. 6, 258:

    Cereris ritus vulgare profanis, Ov A. A. 2, 601 profanum vulgus,

    Hor. C. 3, 1, 1: vulgus, Gell. N A. praef. fin.
    II.
    Transf.
    A.
    Wicked, impious ( poet.):

    mens profana, Ov M 2, 833: verba,

    id. Tr. 3, 5, 48:

    odia,

    Stat. Th. 1, 1: profanus Phorbas, Ov M. 11, 413 sit spes fallendi, miscebis sacra profanis, Hor Ep. 1, 16, 54.— Subst. prŏfānum, i, n., wickedness, impiety (post-Aug.):

    civilium bellorum profano,

    Plin. 16, 4, 3, § 7.—
    B.
    Unlearned, ignorant (post-class.); with gen.:

    litterarum profani (opp.: doctrina initiati),

    Macr. Somn. Scip. 1, 18; Min. Fel. Oct. 5:

    qui profani sunt a sacramento veritatis,

    strangers to, Lact. 2, 15, 2:

    a veritate,

    id. 2, 16, 13; 7, 24, 10.—
    C.
    Ill-boding ( poet.):

    profanus bubo, Ov M 6, 431 avis,

    id. ib. 5, 543.— Hence, adv.: prŏfānē, wickedly, profanely (post-class.);

    illudere,

    Lact. 6, 23, 10:

    de divinitate disputare,

    Min. Fel. Oct. 8.

    Lewis & Short latin dictionary > profanum

  • 6 profanus

    prŏfānus, a, um, adj. [pro - fanum; prop. before the temple, i. e. outside of it; hence, opp. to the temple as a sacred object], unholy, not sacred, common, profane.
    I.
    Lit.: profanum quod non est sacrum, Plautus: Sacrum an profanum habeas parvi penditur, Paul. ex Fest. p. 228 Müll.; cf.:

    profanum est, quod fani religione non tenetur,

    Fest. p. 253 ib.: Trebatius profanum id proprie dici ait, quod ex religioso vel sacro [p. 1457] in hominum usum proprietatem conversum est, Macr. S. 3, 3, 2:

    loci consecrati an profani,

    Cic. Part. 10, 36;

    opp. sacrum,

    Plaut. Merc. 2, 3, 27 cum omnia illā victoriā suā profana fecisset, Cic. Verr 2, 4, 55, § 122:

    res profanae et usu pollutae,

    Tac. A. 13, 57:

    flamma,

    Ov. F. 6, 440:

    usus,

    Plin. 15, 30, 40, § 135.—Of persons: procul o, procul este, profani, Conclamat vates, ye uninitiated, Verg A. 6, 258:

    Cereris ritus vulgare profanis, Ov A. A. 2, 601 profanum vulgus,

    Hor. C. 3, 1, 1: vulgus, Gell. N A. praef. fin.
    II.
    Transf.
    A.
    Wicked, impious ( poet.):

    mens profana, Ov M 2, 833: verba,

    id. Tr. 3, 5, 48:

    odia,

    Stat. Th. 1, 1: profanus Phorbas, Ov M. 11, 413 sit spes fallendi, miscebis sacra profanis, Hor Ep. 1, 16, 54.— Subst. prŏfānum, i, n., wickedness, impiety (post-Aug.):

    civilium bellorum profano,

    Plin. 16, 4, 3, § 7.—
    B.
    Unlearned, ignorant (post-class.); with gen.:

    litterarum profani (opp.: doctrina initiati),

    Macr. Somn. Scip. 1, 18; Min. Fel. Oct. 5:

    qui profani sunt a sacramento veritatis,

    strangers to, Lact. 2, 15, 2:

    a veritate,

    id. 2, 16, 13; 7, 24, 10.—
    C.
    Ill-boding ( poet.):

    profanus bubo, Ov M 6, 431 avis,

    id. ib. 5, 543.— Hence, adv.: prŏfānē, wickedly, profanely (post-class.);

    illudere,

    Lact. 6, 23, 10:

    de divinitate disputare,

    Min. Fel. Oct. 8.

    Lewis & Short latin dictionary > profanus

  • 7 saxum

    saxum (in inscrr. also SAKSVM; from collat. form saxus;

    a vocative SAXE,

    Inscr. Orell. 2982), i, n. [root sak-; Sanscr. ska; cf. secare], any large, rough stone; a detached fragment of rock; a rock (in gen.; whereas rupes is a steep rock, crag, cliff).
    I.
    In gen., Lucr. 4, 266 sq.; cf. id. 1, 882:

    non est e saxo sculptus,

    Cic. Ac. 2, 31, 100: pars ludicre saxa Jactant, inter se licitantur, Enn. ap. Non. 134, 13 (Ann. v. 76 Vahl.):

    (Sisyphum) adverso nixantem trudere monte Saxum, etc.,

    Lucr. 3, 1001:

    miser impendens magnum timet aëre saxum Tantalus,

    id. 3, 980: saxo cere comminuit brum, Enn. ap. Serv. Verg. A. 1, 412 (Ann. v. 586 Vahl.); cf.:

    si glebis aut saxis aut fustibus aliquem de fundo praecipitem egeris,

    Cic. Caecin.21,60:

    magni ponderis saxa, in muro collocare,

    Caes. B. G. 2, 29; cf. id. ib. 7, 22 fin.; 7, 23; 7, 46: (Thyestes) summis saxis fixus asperis, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 Vahl.); cf.:

    aspicite religatum asperis Vinctumque saxis (Prometheum), Cic. poët. Tusc. 2, 10, 23: speluncas saxis pendentibu' structas,

    Lucr. 6, 195; cf.

    , of the cave of Cacus: jam primum saxis suspensam hanc aspice rupem,

    Verg. A. 8, 190:

    tot congesta manu praeruptis oppida saxis,

    id. G. 2, 156:

    inter saxa rupesque,

    Liv. 21, 40: saxa spargens tabo, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 414 Vahl.):

    vesco sale saxa peresa,

    Lucr. 1, 326:

    nec turbida ponti Aequora fligebant naves ad saxa,

    id. 5, 1001:

    si ad saxum quo capessit,

    Plaut. Rud. 1, 2, 89 et saep.:

    lapis non saxum est,

    Plin. 36, 22, 49, § 169.—In apposition:

    in saxis silicibus uberiores aquae sunt,

    in limestone rocks, Vitr. 8, 1.—
    2.
    Prov.
    a.
    Saxum volvere, i. e. to strive or endeavor in vain (alluding to the stone of Sisyphus):

    satis diu hoc jam saxum volvo,

    Ter. Eun. 5, 8, 55.—
    b.
    Inter sacrum saxumque stare; v. sacrum, A. 2. b.—
    II.
    In partic.
    A.
    For Saxum Tarpejum (cf. Fest. p. 343 Müll. and v. Tarpejus, II.), the Tarpeian Rock:

    horribilis de saxo jactus,

    Lucr. 3, 1016; Plaut. Trin. 2, 1, 31; Cic. Att. 14, 16, 2; Hor. S. 1, 6, 39; Tac. A. 2, 32; 4, 29; Dig. 48, 19, 25; v. Tarpeius.—
    B.
    Saxum sacrum, the sacred rock on the Aventine, at which Remus consulted the auspices, Cic. Dom. 53, 136;

    called saxum alone,

    Ov. F. 5, 150.—
    C.
    A superior kind of Cimolian chalk (creta Cimolia), Plin. 35, 17, 57, § 196.—
    D.
    Saxa Rubra; v. ruber, II. B.—
    III.
    Transf.
    1.
    Plur.: saxa, stony ground, rocky places:

    mitis in apricis coquitur vindemia saxis,

    Verg. G. 2, 522:

    Ligurum,

    Mart. 3, 82, 22.—
    2.
    A stone wall:

    Romulus saxo lucum circumdedit alto,

    Ov. F. 3, 431.—
    3.
    The strong foundation of a building:

    Capitolium quadrato saxo substructum,

    Liv. 6, 4, 12.

    Lewis & Short latin dictionary > saxum

  • 8 ver

    vēr, vēris (abl. veri, Col. 10, 129), n. [Gr. ear, êr, i. e. Wêr], the spring.
    I.
    Lit., Varr. L. L. 6, § 9 Müll.; id. R. R. 1, 28, 1; Plaut. Truc. 2, 4, 2; Lucr. 5, 737; Cic. Verr. 2, 5, 10, § 27; id. Lael. 19, 70:

    vere novo,

    Verg. G. 1, 43; Hor. C. 1, 4, 1; 4, 7, 9; 4, 12, 1:

    primo vere,

    at the beginning of spring, Cato, R. R. 50; Hor. C. 3, 7, 2.—Prov.:

    vere prius flores, aestu numerabis aristas,

    Ov. Tr. 4, 1, 57.—
    II.
    Transf., the productions of spring:

    cum breve Cecropiae ver populantur apes,

    Mart. 9, 14, 2.—So esp. freq., ver sacrum, a special offering presented from the firstlings of spring, which it was customary to vow in critical circumstances:

    ver sacrum vovendi mos fuit Italis. Magnis enim periculis adducti vovebant, quaecumque proximo vere nata essent apud se animalia immolaturos, etc.,

    Fest. p. 379 Müll.; cf. id. s. v. Mamertini, p. 158; id. s. v Sacrani, p. 321; Sisenn. ap. Non. 522, 17:

    ver sacrum vovendum, si bellatum prospere esset, etc.,

    Liv. 22, 9, 10; cf.

    the votive formula,

    id. 22, 10, 2; so id. 33, 44, 1; 34, 44, 1 sqq. Weissenb. ad loc.; Just. 24, 4, 1.—
    II.
    Trop., the spring-time of life, youth ( poet.):

    jucundum cum aetas florida ver ageret,

    Cat. 68, 16; Ov. M. 10, 85.

    Lewis & Short latin dictionary > ver

  • 9 vēr

        vēr vēris, n    [1 VAS-], the spring: ineunte vere, in the early spring: Vere novo, V.: cum ver esse coeperat: ver proterit aestas, H.: Aetatis breve ver carpere, life's short spring-time, O.— Prov.: Vere prius flores, aestu numerabis aristas, O.—In the phrase, ver sacrum, an offering of the first fruits of spring, L.
    * * *
    spring; spring-time of life, youth

    Latin-English dictionary > vēr

  • 10 finis

    fīnis, is (abl. regularly fine;

    fini,

    Lucr. 1, 978;

    also fine,

    ib. 976;

    and adverb. fini, ea fini, qua fini,

    Cato, R. R. 21, 3; 28, 2; 154; Gell. 1, 3, 30; 7, 3, 29; Dig. 16, 2, 19), m. (f. mostly ante- and post-class. and poet., and only in sing., Att., Caecil., Varr., Sisenn. ap. Non. 205, 6 sq.; Lucr. 1, 107; 551; 555; 561 sq.; cf. Lachm. p. 43; Verg. A. 2, 554; 5, 328; 384; 12, 793 al.;

    rarely in class. prose,

    Cic. Leg. 2, 22, 55; id. Fam. 12, 1, 1; id. Att. 9, 10, 4; Liv. 4, 2, 4 Weissenb. ad loc.; 9, 26, 9; 22, 57, 5; Plin. 30, 10, 24, § 82; 33, 1, 1, § 3; 33, 6, 31, § 98 al.; plur. f. only Varr. L. L. 5, 1, 13; v. Neue, Formenl. 1, 703) [for fidnis, root bhid-, fid-, v. findo; for the suffix, cf.: pa-nis, ig-nis, etc.], a boundary, limit, border, = terminus, horos.
    I.
    Lit.:

    accessit propius et jam ingrediens intra finem ejus loci, quem oleae terminabant, etc.,

    Cic. Caecin. 8, 22:

    fere ad extremum finem provinciae Galliae,

    Liv. 40, 16, 5; cf. id. 33, 37, 6:

    Philaenōn arae, quem locum Aegyptum vorsus finem imperii habuere Carthaginienses,

    Sall. J. 19, 3:

    quem ad finem porrecta ac loca aperta pertinebant, cedentes (hostes) insequi,

    as far as, Caes. B. G. 2, 19, 5:

    quibus venientibus ad finem legatio Veientium obviam fuit,

    Liv. 4, 58, 1; cf.:

    nulla legatio ad finem praesto fuerat,

    id. 38, 15, 10; 10, 35, 1:

    haud procul Argivorum fine positis castris,

    id. 28, 5, 5; cf. id. 35, 27, 9 Drak.—In plur.:

    vicini nostri hic ambigunt de finibus,

    Ter. Heaut. 3, 1, 93:

    nec Mamilia lege singuli, sed ex his tres arbitri fines regemus,

    Cic. Leg. 1, 21, 55 (v. rego, I. B.):

    in finibus Lycaoniae, mihi litterae redditae sunt,

    id. Fam. 15, 1, 2: Q. Fabius Labeo arbiter Nolanis et Neapolitanis de finibus a senatu datus... fines [p. 752] terminare, id. Off. 1, 10, 33; cf.:

    SEX. ATILIVS INTER ATESTINOS ET VEICETINOS FINIS TERMINOSQVE STATVI IVSIT,

    Inscr. Orell. 3110:

    fines proferre, propagare,

    Cic. Rep. 3, 12; id. Mur. 9, 22:

    inter eos fines, quos feci,

    Liv. 1, 18, 9:

    atque hominum finem Gades Calpenque secutus,

    Sil. 1, 141.—
    B.
    Transf.
    1.
    In plur., borders, and hence territory, land, country enclosed within boundaries:

    propere de finibus suis exercitus deducerent,

    Plaut. Am. 1, 1, 60:

    per agrum Sequanorum iter in Santonum fines facere, qui non longe a Tolosatium finibus absunt,

    Caes. B. G. 1, 10, 1; cf.:

    si suas copias Aedui in fines Bellovacorum introduxerint,

    id. ib. 2, 5, 3:

    civitatum fines incolere,

    Cic. Q. Fr. 1, 1, 8:

    ego his finibus ejectus sum, quos, etc.,

    Sall. J. 14, 8:

    neque flumen neque mons erat, qui fines eorum discerneret,

    id. ib. 79, 3:

    Multum interest, alienos populare fines an tuos uri exscindive videas,

    Liv. 28, 44, 2:

    veteres nullum animal sacrum in finibus suis esse patiebantur, sed abigebant ad fines deorum, quibus sacrum esset,

    where these gods were worshipped, Macr. S. 3, 7, 6.—
    2.
    Fine or fini alicujus rei, up to, as far as, a certain point (very rare):

    matresfamiliae de muro pectoris fine prominentes passis manibus obtestabantur Romanos, ut, etc.,

    Caes. B. G. 7, 47, 5 Oud. N. cr. (al. pectore nudo); so,

    fine inguinum ingrediuntur mare,

    Sall. H. Fragm. 3, 38 Gerl. (in Arus. Mess. p. 231 ed. Lind.):

    fine genūs vestem ritu succincta Dianae,

    Ov. M. 10, 536:

    per mare umbilici fine ingressi, Auct. B. Afr. 85, 1: amphoras nolito implere nimium ansarum infimarum fini,

    Cato, R. R. 113, 2: Asiam orientis fine a Macedonibus perdomitam, Justin. 30, 4.
    II.
    Trop., a limit, bound:

    Crassus mihi visus est oratoris facultatem non illius artis terminis, sed ingenii sui finibus, immensis paene, describere,

    Cic. de Or. 1, 49, 214; cf.:

    certos mihi fines terminosque constituam, extra quos egredi non possim,

    id. Quint. 10, 35:

    finem et modum transire,

    to go beyond all bounds and measure, id. Off. 1, 29, 102; cf.:

    transcendere fines Juris,

    Lucr. 3, 60:

    modum aliquem et finem orationi facere,

    Cic. Verr. 2, 2, 48, § 118:

    est modus in rebus, sunt certi denique fines, Quos ultraque citraque nequit consistere rectum,

    Hor. S. 1, 1, 106:

    intra Naturae fines vivere,

    id. ib. 50:

    (dixit) mulierem quinque pueros enixam... eumque esse finem multijugae hominum partionis,

    Gell. 10, 2, 1:

    consulta, quibus sedecim stipendiorum finem expresserant,

    term, limit, Tac. A. 1, 78:

    his finibus luxuriam coercere,

    Gell. 2, 24, 15.—Hence, the starting-point in a race:

    Inde, ubi clara dedit sonitum tuba, finibus omnes Prosiluere suis (of vessels),

    Verg. A. 5, 139.—
    B.
    Transf., like telos.
    1.
    An end:

    in hoc (aequo judicio) uno denique falsae infamiae finis aliquis atque exitus reperiatur,

    Cic. Clu. 3, 7:

    dicendi finem facere,

    id. Sest. 65, 136; cf.:

    si placet, in hunc diem hactenus... finem disputandi facere,

    id. Rep. 2, 44 fin.:

    scribendi,

    id. de Or. 2, 55, 224:

    maledictis,

    Ter. Heaut. prol. 34:

    injuriis,

    Caes. B. G. 1, 33, 1:

    vitae finem afferre alicui,

    Cic. Phil. 6, 1, 2; cf.:

    quando finem habet motus, vivendi finem habeat necesse est,

    id. Rep. 6, 25:

    finem judiciariae controversiae constituere,

    id. Verr. 2, 1, 2, § 5:

    oratio lecta ad eum finem, quem, etc.,

    as far as, id. de Or. 1, 34, 154:

    ludus repertus, et longorum operum finis,

    Hor. A. P. 406:

    imperium sine fine,

    everlasting, Verg. A. 1, 279:

    pigetque actorum sine fine mihi,

    Ov. M. 2, 387:

    poscens sine fine oscula,

    id. ib. 4, 334 al.—Adverb.: ad eum finem, until that:

    amor bestiarum in educandis custodiendisque iis, quae procreaverunt, usque ad eum finem, dum possint se ipsa defendere,

    Cic. N. D. 2, 51, 129:

    mansit in condicione usque ad eum finem, dum judices rejecti sunt,

    id. Verr. 1, 6, 16: quem ad finem, till when? how long? quamdiu furor iste tuus eludet? quem ad finem sese effrenata jactabit audacia? id. Cat. 1, 1, 1:

    piratam vivum tenuisti: quem ad finem? dum cum imperio fuisti,

    id. Verr. 2, 5, 29, § 75; id. Mur. 5, 11; id. Fam. 9, 26, 1; cf.: Lu. Sequere... In. Sequor:

    sed finem fore quem dicam nescio (i. e. sequendi),

    Plaut. Trin. prol. 2.—
    b.
    In partic.
    (α).
    The end of life, latter end, death (not till after the Aug. per.):

    comperit invidiam supremo fine domari,

    i. e. after death, Hor. Ep. 2, 11, 12: tu ne quaesieris, quem mihi, quem tibi Finem di dederint, id. C. 1, 11, 2:

    nec quicquam jam de fine, si fata poscerent, recusans,

    Vell. 2, 123, 2; Sen. Ep. 30, 3; Val. Max. 3, 3, 4 ext.:

    septem a Neronis fine menses sunt,

    Tac. H. 1, 37:

    Augusti,

    id. A. 1, 4; 1, 16; 2, 39:

    voluntarius,

    id. ib. 4, 19; 15, 63 et saep.—
    (β).
    The end, extremity of an ascending series, i. e. the highest point, greatest degree, summit: sentis credo, me jam diu, quod telos Graeci dicunt, id dicere tum extremum, tum ultimum, tum summum:

    licebit etiam finem pro extremo aut ultimo dicere,

    Cic. Fin. 3, 7, 26; cf. id. ib. 1, 4, 11; and:

    ad finem bonorum, quo referuntur et cujus causa sunt facienda omnia,

    the chief good, id. Leg. 1, 20, 52:

    fines bonorum et malorum,

    id. Fin. 1, 17, 55; hence the title of Cicero's treatise De Finibus, analog. to the Gr. peri telôn; cf. id. Att. 13, 21, 4, with ib. 19, 4:

    honorum populi finis est consulatus,

    id. Planc. 25, 60:

    quemque sperandi sibi, eundem bene dicendi finem proponerent,

    id. Tusc. 2, 1, 3:

    duodecim tabulae, finis aequi juris,

    Tac. A. 3, 27. —
    (γ).
    An end, purpose, aim, object (but an end subjectively regarded, as an intention, or design, is propositum, consilium, mens, etc.):

    omnes artes habere finem aliquem propositum, ad quem tendunt,

    Quint. 2, 17, 22:

    laudis et gloriae,

    id. 8, 3, 11:

    domus finis est usus,

    Cic. Off. 1, 39, 138:

    officium ejus facultatis videtur esse, dicere apposite ad persuasionem: finis, persuadere dictione,

    id. Inv. 1, 5, 6; cf. id. ib. 2, 51, 156; id. Part. Or. 4, 11; id. de Or. 1, 42, 188; 2, 34, 145; Quint. 2, 15, 6:

    quem finem vel quid summum et ultimum habeat rhetorice,

    id. ib. 38:

    volgaris liberalitas referenda est ad illum Ennii finem, Nihilo minus ipsi lucet, etc.,

    Cic. Off. 1, 16, 52:

    ad finem vitae,

    Quint. 2, 17, 41:

    medicinae,

    id. ib. 25; 2, 21, 3.—
    (δ).
    An intention, design, end in view (very rare; cf. g supra):

    quod ad eum finem memoravimus, ut, etc.,

    Tac. A. 14, 64.—
    2.
    In rhet. lang., i. q. finitio and definitio, qs. an explanatory limiting, a definition, explanation (perh. not in Cic., but repeatedly in Quint.):

    dicuntur argumenta ex finitione seu fine,

    Quint. 5, 10, 54:

    est frequentissimus finis, rhetoricen esse vim persuadendi,

    id. 2, 15, 3; id. ib. 11 sq.; 4, 4, 3 Spald. N. cr.
    3.
    In the later jurid. Lat., a measure, amount:

    placuit, ut fructus hypothecarum usuris compensaret, fini legitimae usurae,

    Dig. 20, 1, 1:

    finem pretii, deminuere vel excedere,

    ib. 21, 2, 66:

    ad finem peculii legata praestare,

    ib. 49, 17, 17.

    Lewis & Short latin dictionary > finis

  • 11 legens

    1.
    lēgo, āvi, ātum (archaic perf. legassit for legaverit, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Inv. 2, 50, 148), 1, v. a. [lex; and therefore qs. lege creare], a publicist's and jurid. t. t.
    I.
    A publicist's t. t.
    A.
    To send with a commission or charge, to send on an embassy, send as ambassador; to depute, despatch:

    ne hoc quidem senatui relinquebas, ut legati ex ejus ordinis auctoritate legarentur,

    Cic. Vatin. 15, 35:

    hominem honestum ac nobilem legarunt ad Apronium,

    id. Verr. 2, 3, 48, § 114: eos privatae rei causa legari, id. Fam. 3, 8, 4:

    juste pieque legatus venio,

    Liv. 1, 32:

    tres adulescentes in Africam legantur, qui reges adeant, etc.,

    Sall. J. 21, 4:

    quos Athenienses Romam ad senatum legaverant impetratum, etc.,

    Gell. 7, 14, 8.—
    2.
    Transf. to the commission itself (ante- and post-class.):

    quae verba legaverint Rhodii ad hostium ducem,

    what they told him through their deputies, Gell. 15, 31 in lemm.
    b.
    Beyond the official sphere:

    quin potius, quod legatum est tibi negotium, Id curas?

    committed, intrusted, Plaut. Cas. 1, 12.—
    B.
    To appoint or choose as deputy (as the official assistant, lieutenant, of a general or governor):

    eum (Messium) Caesari legarat Appius,

    Cic. Att. 4, 15, 9:

    ego me a Pompeio legari ita sum passus, ut, etc.,

    id. ib. 4, 2, 6:

    istum legatum iri non arbitror,

    id. ib. 10, 1, 4:

    ne legaretur Gabinius Pompeio expetenti,

    id. de Imp. Pomp. 19, 57:

    Dolabella me sibi legavit,

    chose me for his lieutenant, id. Att. 15, 11, 4:

    Calpurnius parato exercitu legat sibi homines nobiles, etc.,

    Sall. J. 28.—
    II.
    A jurid. t. t.: aliquid, to appoint by a last will or testament, to leave or bequeath as a legacy (class.):

    Numitori, qui stirpis maximus erat, regnum vetustum Silviae gentis legat,

    Liv. 1, 3: legavit quidam uxori mundum omne penumque, Lucil. ap. Gell. 4, 1, 3:

    usumfructum omnium bonorum Caesenniae legat,

    Cic. Caecin. 4, 11:

    Fabiae pecunia legata est a viro,

    id. Top. 3, 14:

    cui argentum omne legatum est,

    Quint. 5, 10, 62:

    in argento legato,

    id. 7, 2, 11.—
    B.
    Aliquid alicui ab aliquo, to leave one a legacy to be paid by the principal heir:

    uxori testamento legat grandem pecuniam a filio, si qui natus esset: ab secundo herede nihil legat,

    Cic. Clu. 12, 33:

    si paterfamilias uxori ancillarum usum fructum legavit a filio, neque a secundo herede legavit,

    id. Top. 4, 21; Quint. 7, 9, 5.—Hence,
    1.
    lēgātus, i, m.
    A.
    (Acc. to lego, I. A.) An ambassador, legate, Cic. Vatin. 15, 35:

    legatos mittere,

    id. de Imp. Pomp. 12, 35:

    ad senatum legatos de aliqua re mittere,

    id. de Or. 2, 37, 155; cf.:

    missi magnis de rebus uterque Legati,

    Hor. S. 1, 5, 29:

    legatos mittere ad indicendum bellum,

    Liv. 31, 8; Ov. M. 14, 527.—
    B.
    (Acc. to lego, I. B.).
    a.
    An official assistant given to a general or the governor of a province, a deputy, lieutenant, lieutenant-general:

    quos legatos tute tibi legasti?

    Cic. Pis. 14, 33:

    qui M. Aemilio legati fuerunt,

    id. Clu. 36, 99:

    Quintus frater meus legatus est Caesaris,

    id. Fam. 1, 9, 21; id. Off. 3, 20, 79; cf.:

    Murena summo imperatori legatus L. Lucullo fuit, qua in legatione duxit exercitum, etc.,

    id. Mur. 9, 20; 14, 32:

    neque se ei legatum defuturum,

    id. Phil. 11, 7, 17; Val. Max. 5, 5, 1:

    hiberna cum legato praefectoque tradidisses,

    Cic. Pis. 35, 86:

    (Calvisius) duos legatos Uticae reliquerat,

    id. Phil. 3, 10 fin.:

    quaestorius,

    id. Verr. 2, 1, 21, § 56; Caes. B. G. 2, 5 fin.:

    L. Caesar, cujus pater Caesaris erat legatus,

    id. B. C. 1, 8, 2:

    magnitudo et splendor legati,

    Liv. 38, 58, 9:

    in magna legatum quaere popina,

    Juv. 8, 172.—
    b.
    Under the emperors, a governor sent to a province by the emperor, Tac. A. 12, 40; id. Agr. 33; Suet. Vesp. 4; Spart. Hadr. 3 et saep.; cf. legatio, I. B. 2., and Orell. ad Tac. Agr. 9.—
    (β).
    Legati legionum, commanders, Suet. Tib. 19; id. Vesp. 4; cf.:

    Caesar singulis legionibus singulos legatos et quaestorem praefecit,

    Caes. B. G. 1, 52; Tac. A. 2, 36; id. H. 1, 7.—Also called;

    legatus praetorius,

    Tac. Agr. 7.—
    2.
    lēgātum, i, n. (acc. to lego, II.), a bequest, legacy:

    legatum est delibatio hereditatis, qua testator ex eo, quod universum heredis foret, alicui quid collatum velit,

    Dig. 30, 116:

    Hortensii legata cognovi,

    Cic. Att. 7, 3, 9:

    reliqua legata varie dedit,

    Suet. Aug. 101; id. Tib. 48:

    legatum peto ex testamento,

    Quint. 4, 2, 6:

    jus capiendi legata alicui adimere,

    Suet. Dom. 8:

    cymbala pulsantis legatum amici,

    Juv. 9, 62:

    legatorum genera sunt quattuor,

    Gai. Inst. 2, 192; cf. sqq.
    2.
    lĕgo, lēgi, lectum ( gen. plur. part. legentum, Ov. Tr. 1. 7, 25), 3, v. a. [Gr. legô, logos, logas, etc.; Lat. legumen, di-leg-ens, neg-leg-o, etc.; cf. Germ. lesen], to bring together, to gather, collect.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    oleam,

    Cato, R. R. 144:

    nuces,

    Cic. de Or. 2, 66, 265:

    herbas collibus,

    Ov. M. 14, 347: flores et humi nascentia fraga, [p. 1048] Verg. E. 3, 92; cf.:

    roscida mala,

    id. ib. 8, 38:

    flores in calathos,

    Ov. F. 5, 218:

    spolia caesorum,

    Liv. 5, 39:

    quos (montanos asparagos),

    Juv. 11, 69.—Of the dead who have been burned:

    ossa,

    Ov. H. 10, 150:

    homini mortuo ossa,

    Cic. Leg. 2, 24, 60: ossa filii, Sen. de Ira, 2, 33, 6; cf. Quint. 8, 5, 21; Lact. de Mort. Persec. 21, 11:

    reliquias legerunt primores equestris ordinis,

    Suet. Aug. 100. —
    B.
    Esp.
    1.
    To take out, pick out, extract, remove:

    quibusdam et radi ossa et legi... quae sine totius pernicie corporis haerere non poterant,

    Sen. Prov. 1, 3, 2:

    ossa vivis,

    id. ad Marc. 22, 3:

    ossa in capite lecta,

    id. Ben. 5, 24, 3:

    ossa e vulneribus,

    Quint. 6, 1, 30.—
    2.
    To pluck, strip, gather fruit from (a tree, etc.):

    oleam qui legerit,

    Cato, R. R. 144, 1:

    ficus non erat apta legi,

    Ov. F. 2, 254.—
    3.
    Poet.: legere fila, to wind up:

    extrema Lauso Parcae fila legunt,

    i. e. spin the last thread of life, Verg. A. 10, 815; cf.:

    quae dedit ingrato fila legenda viro,

    Ov. F. 3, 462:

    stamen,

    Prop. 4 (5), 4, 40 (42).—
    4.
    Naut. t. t.: vela legere, to draw together, furl:

    omnis navita ponto umida vela legit,

    Verg. G. 1, 373:

    vela legunt socii,

    id. A. 3, 532:

    ipse dabit tenera vela, legetque manu,

    Ov. H. 15, 215; Val. Fl. 2, 13:

    prora funem legit Argus ab alta,

    draws in, takes in, id. 1, 312:

    ancoras classis legit,

    is weighing anchor, Sen. Troad. 759.—
    5.
    To take to one's self unjustly, to carry off, steal, purloin, plunder, abstract (not in Cic.): omnia viscatis manibus leget, omnia sumet: crede mihi, auferet omnia, Lucil. ap. Non. 332 and 396, 4:

    majus esse maleficium stuprare ingenuam quam sacrum legere,

    Auct. Her. 2, 30 fin.:

    sacra divum,

    Hor. S. 1, 3, 117:

    soceros legere et gremiis abducere pactas,

    Verg. A. 10, 79 Serv. ad loc. (but Forbig. renders legere here as = eligere, sumere; cf. 8. infra).—
    6.
    Of places, to go, pass, or wander through ( poet.):

    nec me studiosius altera saltus Legit,

    Ov. M. 5, 579:

    pars cetera pontum Pone legit,

    sails through, Verg. A. 2, 207:

    vada dura lego,

    id. ib. 3, 706:

    freta,

    id. ib. 3, 127:

    aequora Afra,

    Ov. F. 4, 289:

    Ioniumque rapax Icariumque legit,

    id. ib. 4, 566: vestigia alicujus, to follow one's footsteps, to track or pursue him:

    subsequitur pressoque legit vestigia gressu,

    id. M. 3, 17; cf.:

    et vestigia retro Observata legit,

    Verg. A. 9, 392:

    tortos orbes,

    to wander through, id. ib. 12, 481.—
    7.
    To pass or sail by, to skirt, to coast along a shore, land, or place (mostly poet.):

    Inarimen Prochytenque legit,

    Ov. M. 14, 89; 15, 705; 709: primi litoris oram, coast along, i. e. not enter into details, Verg. G. 2, 44; id. E. 8, 7:

    navibus oram Italiae,

    Liv. 21, 51 fin.:

    oram Campaniae,

    Suet. Tib. 11; cf.

    terram,

    id. Aug. 16. —
    8.
    Pregn., to choose from a number, to pick out, single out, select, elect (class.):

    alia esse oportet forma quem tu pugno legeris,

    pick out to fight with, Plaut. Am. 1, 1, 160:

    judices,

    Cic. Phil. 5, 6, 16:

    omnia, quae leget quaeque reiciet,

    id. Fin. 4, 15, 40:

    scribam,

    to elect, appoint, id. Clu. 45, 126:

    condiciones nubendi,

    id. Cael. 15:

    cives in patres,

    Liv. 23, 22:

    viros ad bella,

    Ov. M. 7, 669:

    geminasque legit de classe biremes,

    Verg. A. 8, 79: legit virum vir, each one singles out his man (of the combatants in a battle), id. ib. 11, 632:

    senatum ad modum pristinum redegit duabus lectionibus: prima ipsorum arbitratu, quo vir virum legit,

    Suet. Aug. 35; Tac. H. 1, 18: neque ejus legendam filiam (sc. virginem Vestalem) qui domicilium in Italia non haberet, At. Cap. ap. Gell. 1, 12, 8.—
    * (β).
    With inf.:

    fidissima custos Lecta sacrum justae veneri occultare pudorem,

    Stat. Th. 1, 530.
    II.
    Trop.
    * A.
    To catch up, i. e. overhear a conversation:

    nunc huc concedam, ut horum sermonem legam,

    Plaut. Ps. 1, 4, 21 (cf. sublegere, id. Mil. 4, 2. 98).—
    B.
    To catch with the eye, to view, observe, behold, survey, see.
    * 1.
    In gen.:

    tumulum capit, unde omnes longo ordine posset Adversos legere,

    Verg. A. 6, 755 Heyne ad loc.; and cf. Verg. A. 6, 34.—
    2.
    In partic., to read or peruse a writing:

    ut eos libros per te ipse legeres,

    Cic. Top. 1:

    defensionem causae,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 112:

    legi apud Clitomachum, A. Albium jocantem dixisse, etc.,

    id. Ac. 2, 45, 137:

    aliquid studiose intenteque,

    Plin. Ep. 9, 13, 1:

    significas legisse te in quadam epistula mea, jussisse Verginium, etc.,

    id. ib. 9, 19, 1: philosophorum consultorumque opiniones, Quint. 12, 11, 17:

    liber tuus et lectus est et legitur a me diligenter,

    Cic. Fam. 6, 5, 1:

    orationem,

    Quint. 1, 1, 6:

    aiunt multum legendum esse non multa,

    Plin. Ep. 7, 9, 15.—With a pers. obj.:

    antiquos et novos,

    Quint. 2, 5, 23:

    antiquos studiosius,

    id. 3, 6, 62:

    poëtas,

    id. 1, 4, 4. —In pass.:

    Horatius fere solus legi dignus,

    Quint. 10, 1, 96:

    si cum judicio legatur Cassius Severus,

    id. 10, 1, 116:

    dumque legar, mecum pariter tua fama legetur,

    Ov. Tr. 5, 14, 5:

    sepulcra legens,

    when reading epitaphs, Cic. de Sen. 7, 21:

    legentium plerisque,

    Liv. 1 praef. §

    4: opus nescio an minimae legentibus futurum voluptati,

    to my readers, Quint. 3, 1, 2; cf. id. 9, 4, 2; 2, 5, 3:

    nec Cynicos nec Stoica dogmata,

    Juv. 13, 121.— Absol.:

    legendi usus,

    Lact. 3, 25, 9:

    memoriam continuus legendi usus instruit,

    Macr. S. 1, 5, 1.—
    b.
    In partic.
    (α).
    To read out, read aloud, recite (esp. freq. in post-Aug. authors):

    convocatis auditoribus volumen legere, etc.,

    Cic. Brut. 51, 191: codicem pro contione, id. Fragm. ap. Quint. 4, 4, 8:

    audio me male legere, dumtaxat versus, orationes enim commodius,

    Plin. Ep. 9, 34:

    obturem impune legentibus aures,

    Hor. Ep. 2, 2, 105:

    quem vero arripuit tenet occiditque legendo,

    with recitation, id. A. P. 475:

    quis dabit historico quantum daret acta legenti,

    to read him the news, Juv. 7, 104.—
    (β).
    To find in an author or a writing:

    ut scriptum legimus,

    Cic. Deiot. 7, 19:

    legi etiam scriptum, esse avem quandam, etc.,

    id. N. D. 2. 49 init.:

    ego vero haec scripta legi,

    id. Planc. 39, 94:

    praeterea scriptum legimus, Gallos in venatibus tinguere sagittas,

    Gell. 17, 15, 7. relatum legere, Nep. praef. 1.— Pass.:

    in aliis codicibus non peccato sed peccatis legitur,

    Aug. Cont. Jul. Rel. 1, 22; id. Don. Persev. 6 init. al.—
    C.
    A publicist's t. t.: legere senatum, to read over or call off the names of senators (which was done by the censors;

    v. lectio, II. A. 2.): censores fideli concordia senatum legerunt,

    Liv. 40, 51; 9, 29; 9, 30; 9, 46; 43, 15 al.—Hence, lĕgens, entis, Part. as subst. m., a reader ( poet. and in post-Aug. prose for lector), Ov. Tr. 1, 7, 25.— Plur., Liv. praef. 4; Quint. 3, 1, 2; Plin. 8, 16, 17, § 44; Tac. A. 4, 33.—Also, lectus, a, um, P. a., chosen, picked out, selected; choice, excellent (class.): argenti lectae numeratae minae, good, i. e. of full weight, Plaut. Ps. 4, 7, 50; so,

    argentum,

    Ter. Phorm. 1, 2, 3:

    ut neque vir melior neque lectior femina in terris sit,

    Cic. Inv. 1, 31, 52:

    lectissimi viri atque ornatissimi,

    id. Verr. 2, 1, 6, § 15; cf. id. Div. in Caecil. 9, 29:

    uxor lectissima,

    id. Inv. 1, 31, 52:

    (verbis) lectis atque illustribus uti,

    id. de Or. 3, 37, 150:

    nihil est aliud... pulcre et oratorie dicere nisi optimis sententiis verbisque lectissimis dicere,

    id. Or. 68, 227:

    juvenum lectissime,

    Stat. S. 5, 1, 247; cf.:

    viginti lectis equitum comitatus,

    Verg. A. 9, 48.—Hence, adv.: lectē, choicely, selectly (very rare):

    ab lego lecte ac lectissime,

    Varr. L. L. 6, § 36 Müll.— Comp.:

    lectius,

    Varr. R. R. 1, 54, 2 (al. lecta).

    Lewis & Short latin dictionary > legens

  • 12 lego

    1.
    lēgo, āvi, ātum (archaic perf. legassit for legaverit, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Inv. 2, 50, 148), 1, v. a. [lex; and therefore qs. lege creare], a publicist's and jurid. t. t.
    I.
    A publicist's t. t.
    A.
    To send with a commission or charge, to send on an embassy, send as ambassador; to depute, despatch:

    ne hoc quidem senatui relinquebas, ut legati ex ejus ordinis auctoritate legarentur,

    Cic. Vatin. 15, 35:

    hominem honestum ac nobilem legarunt ad Apronium,

    id. Verr. 2, 3, 48, § 114: eos privatae rei causa legari, id. Fam. 3, 8, 4:

    juste pieque legatus venio,

    Liv. 1, 32:

    tres adulescentes in Africam legantur, qui reges adeant, etc.,

    Sall. J. 21, 4:

    quos Athenienses Romam ad senatum legaverant impetratum, etc.,

    Gell. 7, 14, 8.—
    2.
    Transf. to the commission itself (ante- and post-class.):

    quae verba legaverint Rhodii ad hostium ducem,

    what they told him through their deputies, Gell. 15, 31 in lemm.
    b.
    Beyond the official sphere:

    quin potius, quod legatum est tibi negotium, Id curas?

    committed, intrusted, Plaut. Cas. 1, 12.—
    B.
    To appoint or choose as deputy (as the official assistant, lieutenant, of a general or governor):

    eum (Messium) Caesari legarat Appius,

    Cic. Att. 4, 15, 9:

    ego me a Pompeio legari ita sum passus, ut, etc.,

    id. ib. 4, 2, 6:

    istum legatum iri non arbitror,

    id. ib. 10, 1, 4:

    ne legaretur Gabinius Pompeio expetenti,

    id. de Imp. Pomp. 19, 57:

    Dolabella me sibi legavit,

    chose me for his lieutenant, id. Att. 15, 11, 4:

    Calpurnius parato exercitu legat sibi homines nobiles, etc.,

    Sall. J. 28.—
    II.
    A jurid. t. t.: aliquid, to appoint by a last will or testament, to leave or bequeath as a legacy (class.):

    Numitori, qui stirpis maximus erat, regnum vetustum Silviae gentis legat,

    Liv. 1, 3: legavit quidam uxori mundum omne penumque, Lucil. ap. Gell. 4, 1, 3:

    usumfructum omnium bonorum Caesenniae legat,

    Cic. Caecin. 4, 11:

    Fabiae pecunia legata est a viro,

    id. Top. 3, 14:

    cui argentum omne legatum est,

    Quint. 5, 10, 62:

    in argento legato,

    id. 7, 2, 11.—
    B.
    Aliquid alicui ab aliquo, to leave one a legacy to be paid by the principal heir:

    uxori testamento legat grandem pecuniam a filio, si qui natus esset: ab secundo herede nihil legat,

    Cic. Clu. 12, 33:

    si paterfamilias uxori ancillarum usum fructum legavit a filio, neque a secundo herede legavit,

    id. Top. 4, 21; Quint. 7, 9, 5.—Hence,
    1.
    lēgātus, i, m.
    A.
    (Acc. to lego, I. A.) An ambassador, legate, Cic. Vatin. 15, 35:

    legatos mittere,

    id. de Imp. Pomp. 12, 35:

    ad senatum legatos de aliqua re mittere,

    id. de Or. 2, 37, 155; cf.:

    missi magnis de rebus uterque Legati,

    Hor. S. 1, 5, 29:

    legatos mittere ad indicendum bellum,

    Liv. 31, 8; Ov. M. 14, 527.—
    B.
    (Acc. to lego, I. B.).
    a.
    An official assistant given to a general or the governor of a province, a deputy, lieutenant, lieutenant-general:

    quos legatos tute tibi legasti?

    Cic. Pis. 14, 33:

    qui M. Aemilio legati fuerunt,

    id. Clu. 36, 99:

    Quintus frater meus legatus est Caesaris,

    id. Fam. 1, 9, 21; id. Off. 3, 20, 79; cf.:

    Murena summo imperatori legatus L. Lucullo fuit, qua in legatione duxit exercitum, etc.,

    id. Mur. 9, 20; 14, 32:

    neque se ei legatum defuturum,

    id. Phil. 11, 7, 17; Val. Max. 5, 5, 1:

    hiberna cum legato praefectoque tradidisses,

    Cic. Pis. 35, 86:

    (Calvisius) duos legatos Uticae reliquerat,

    id. Phil. 3, 10 fin.:

    quaestorius,

    id. Verr. 2, 1, 21, § 56; Caes. B. G. 2, 5 fin.:

    L. Caesar, cujus pater Caesaris erat legatus,

    id. B. C. 1, 8, 2:

    magnitudo et splendor legati,

    Liv. 38, 58, 9:

    in magna legatum quaere popina,

    Juv. 8, 172.—
    b.
    Under the emperors, a governor sent to a province by the emperor, Tac. A. 12, 40; id. Agr. 33; Suet. Vesp. 4; Spart. Hadr. 3 et saep.; cf. legatio, I. B. 2., and Orell. ad Tac. Agr. 9.—
    (β).
    Legati legionum, commanders, Suet. Tib. 19; id. Vesp. 4; cf.:

    Caesar singulis legionibus singulos legatos et quaestorem praefecit,

    Caes. B. G. 1, 52; Tac. A. 2, 36; id. H. 1, 7.—Also called;

    legatus praetorius,

    Tac. Agr. 7.—
    2.
    lēgātum, i, n. (acc. to lego, II.), a bequest, legacy:

    legatum est delibatio hereditatis, qua testator ex eo, quod universum heredis foret, alicui quid collatum velit,

    Dig. 30, 116:

    Hortensii legata cognovi,

    Cic. Att. 7, 3, 9:

    reliqua legata varie dedit,

    Suet. Aug. 101; id. Tib. 48:

    legatum peto ex testamento,

    Quint. 4, 2, 6:

    jus capiendi legata alicui adimere,

    Suet. Dom. 8:

    cymbala pulsantis legatum amici,

    Juv. 9, 62:

    legatorum genera sunt quattuor,

    Gai. Inst. 2, 192; cf. sqq.
    2.
    lĕgo, lēgi, lectum ( gen. plur. part. legentum, Ov. Tr. 1. 7, 25), 3, v. a. [Gr. legô, logos, logas, etc.; Lat. legumen, di-leg-ens, neg-leg-o, etc.; cf. Germ. lesen], to bring together, to gather, collect.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    oleam,

    Cato, R. R. 144:

    nuces,

    Cic. de Or. 2, 66, 265:

    herbas collibus,

    Ov. M. 14, 347: flores et humi nascentia fraga, [p. 1048] Verg. E. 3, 92; cf.:

    roscida mala,

    id. ib. 8, 38:

    flores in calathos,

    Ov. F. 5, 218:

    spolia caesorum,

    Liv. 5, 39:

    quos (montanos asparagos),

    Juv. 11, 69.—Of the dead who have been burned:

    ossa,

    Ov. H. 10, 150:

    homini mortuo ossa,

    Cic. Leg. 2, 24, 60: ossa filii, Sen. de Ira, 2, 33, 6; cf. Quint. 8, 5, 21; Lact. de Mort. Persec. 21, 11:

    reliquias legerunt primores equestris ordinis,

    Suet. Aug. 100. —
    B.
    Esp.
    1.
    To take out, pick out, extract, remove:

    quibusdam et radi ossa et legi... quae sine totius pernicie corporis haerere non poterant,

    Sen. Prov. 1, 3, 2:

    ossa vivis,

    id. ad Marc. 22, 3:

    ossa in capite lecta,

    id. Ben. 5, 24, 3:

    ossa e vulneribus,

    Quint. 6, 1, 30.—
    2.
    To pluck, strip, gather fruit from (a tree, etc.):

    oleam qui legerit,

    Cato, R. R. 144, 1:

    ficus non erat apta legi,

    Ov. F. 2, 254.—
    3.
    Poet.: legere fila, to wind up:

    extrema Lauso Parcae fila legunt,

    i. e. spin the last thread of life, Verg. A. 10, 815; cf.:

    quae dedit ingrato fila legenda viro,

    Ov. F. 3, 462:

    stamen,

    Prop. 4 (5), 4, 40 (42).—
    4.
    Naut. t. t.: vela legere, to draw together, furl:

    omnis navita ponto umida vela legit,

    Verg. G. 1, 373:

    vela legunt socii,

    id. A. 3, 532:

    ipse dabit tenera vela, legetque manu,

    Ov. H. 15, 215; Val. Fl. 2, 13:

    prora funem legit Argus ab alta,

    draws in, takes in, id. 1, 312:

    ancoras classis legit,

    is weighing anchor, Sen. Troad. 759.—
    5.
    To take to one's self unjustly, to carry off, steal, purloin, plunder, abstract (not in Cic.): omnia viscatis manibus leget, omnia sumet: crede mihi, auferet omnia, Lucil. ap. Non. 332 and 396, 4:

    majus esse maleficium stuprare ingenuam quam sacrum legere,

    Auct. Her. 2, 30 fin.:

    sacra divum,

    Hor. S. 1, 3, 117:

    soceros legere et gremiis abducere pactas,

    Verg. A. 10, 79 Serv. ad loc. (but Forbig. renders legere here as = eligere, sumere; cf. 8. infra).—
    6.
    Of places, to go, pass, or wander through ( poet.):

    nec me studiosius altera saltus Legit,

    Ov. M. 5, 579:

    pars cetera pontum Pone legit,

    sails through, Verg. A. 2, 207:

    vada dura lego,

    id. ib. 3, 706:

    freta,

    id. ib. 3, 127:

    aequora Afra,

    Ov. F. 4, 289:

    Ioniumque rapax Icariumque legit,

    id. ib. 4, 566: vestigia alicujus, to follow one's footsteps, to track or pursue him:

    subsequitur pressoque legit vestigia gressu,

    id. M. 3, 17; cf.:

    et vestigia retro Observata legit,

    Verg. A. 9, 392:

    tortos orbes,

    to wander through, id. ib. 12, 481.—
    7.
    To pass or sail by, to skirt, to coast along a shore, land, or place (mostly poet.):

    Inarimen Prochytenque legit,

    Ov. M. 14, 89; 15, 705; 709: primi litoris oram, coast along, i. e. not enter into details, Verg. G. 2, 44; id. E. 8, 7:

    navibus oram Italiae,

    Liv. 21, 51 fin.:

    oram Campaniae,

    Suet. Tib. 11; cf.

    terram,

    id. Aug. 16. —
    8.
    Pregn., to choose from a number, to pick out, single out, select, elect (class.):

    alia esse oportet forma quem tu pugno legeris,

    pick out to fight with, Plaut. Am. 1, 1, 160:

    judices,

    Cic. Phil. 5, 6, 16:

    omnia, quae leget quaeque reiciet,

    id. Fin. 4, 15, 40:

    scribam,

    to elect, appoint, id. Clu. 45, 126:

    condiciones nubendi,

    id. Cael. 15:

    cives in patres,

    Liv. 23, 22:

    viros ad bella,

    Ov. M. 7, 669:

    geminasque legit de classe biremes,

    Verg. A. 8, 79: legit virum vir, each one singles out his man (of the combatants in a battle), id. ib. 11, 632:

    senatum ad modum pristinum redegit duabus lectionibus: prima ipsorum arbitratu, quo vir virum legit,

    Suet. Aug. 35; Tac. H. 1, 18: neque ejus legendam filiam (sc. virginem Vestalem) qui domicilium in Italia non haberet, At. Cap. ap. Gell. 1, 12, 8.—
    * (β).
    With inf.:

    fidissima custos Lecta sacrum justae veneri occultare pudorem,

    Stat. Th. 1, 530.
    II.
    Trop.
    * A.
    To catch up, i. e. overhear a conversation:

    nunc huc concedam, ut horum sermonem legam,

    Plaut. Ps. 1, 4, 21 (cf. sublegere, id. Mil. 4, 2. 98).—
    B.
    To catch with the eye, to view, observe, behold, survey, see.
    * 1.
    In gen.:

    tumulum capit, unde omnes longo ordine posset Adversos legere,

    Verg. A. 6, 755 Heyne ad loc.; and cf. Verg. A. 6, 34.—
    2.
    In partic., to read or peruse a writing:

    ut eos libros per te ipse legeres,

    Cic. Top. 1:

    defensionem causae,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 112:

    legi apud Clitomachum, A. Albium jocantem dixisse, etc.,

    id. Ac. 2, 45, 137:

    aliquid studiose intenteque,

    Plin. Ep. 9, 13, 1:

    significas legisse te in quadam epistula mea, jussisse Verginium, etc.,

    id. ib. 9, 19, 1: philosophorum consultorumque opiniones, Quint. 12, 11, 17:

    liber tuus et lectus est et legitur a me diligenter,

    Cic. Fam. 6, 5, 1:

    orationem,

    Quint. 1, 1, 6:

    aiunt multum legendum esse non multa,

    Plin. Ep. 7, 9, 15.—With a pers. obj.:

    antiquos et novos,

    Quint. 2, 5, 23:

    antiquos studiosius,

    id. 3, 6, 62:

    poëtas,

    id. 1, 4, 4. —In pass.:

    Horatius fere solus legi dignus,

    Quint. 10, 1, 96:

    si cum judicio legatur Cassius Severus,

    id. 10, 1, 116:

    dumque legar, mecum pariter tua fama legetur,

    Ov. Tr. 5, 14, 5:

    sepulcra legens,

    when reading epitaphs, Cic. de Sen. 7, 21:

    legentium plerisque,

    Liv. 1 praef. §

    4: opus nescio an minimae legentibus futurum voluptati,

    to my readers, Quint. 3, 1, 2; cf. id. 9, 4, 2; 2, 5, 3:

    nec Cynicos nec Stoica dogmata,

    Juv. 13, 121.— Absol.:

    legendi usus,

    Lact. 3, 25, 9:

    memoriam continuus legendi usus instruit,

    Macr. S. 1, 5, 1.—
    b.
    In partic.
    (α).
    To read out, read aloud, recite (esp. freq. in post-Aug. authors):

    convocatis auditoribus volumen legere, etc.,

    Cic. Brut. 51, 191: codicem pro contione, id. Fragm. ap. Quint. 4, 4, 8:

    audio me male legere, dumtaxat versus, orationes enim commodius,

    Plin. Ep. 9, 34:

    obturem impune legentibus aures,

    Hor. Ep. 2, 2, 105:

    quem vero arripuit tenet occiditque legendo,

    with recitation, id. A. P. 475:

    quis dabit historico quantum daret acta legenti,

    to read him the news, Juv. 7, 104.—
    (β).
    To find in an author or a writing:

    ut scriptum legimus,

    Cic. Deiot. 7, 19:

    legi etiam scriptum, esse avem quandam, etc.,

    id. N. D. 2. 49 init.:

    ego vero haec scripta legi,

    id. Planc. 39, 94:

    praeterea scriptum legimus, Gallos in venatibus tinguere sagittas,

    Gell. 17, 15, 7. relatum legere, Nep. praef. 1.— Pass.:

    in aliis codicibus non peccato sed peccatis legitur,

    Aug. Cont. Jul. Rel. 1, 22; id. Don. Persev. 6 init. al.—
    C.
    A publicist's t. t.: legere senatum, to read over or call off the names of senators (which was done by the censors;

    v. lectio, II. A. 2.): censores fideli concordia senatum legerunt,

    Liv. 40, 51; 9, 29; 9, 30; 9, 46; 43, 15 al.—Hence, lĕgens, entis, Part. as subst. m., a reader ( poet. and in post-Aug. prose for lector), Ov. Tr. 1, 7, 25.— Plur., Liv. praef. 4; Quint. 3, 1, 2; Plin. 8, 16, 17, § 44; Tac. A. 4, 33.—Also, lectus, a, um, P. a., chosen, picked out, selected; choice, excellent (class.): argenti lectae numeratae minae, good, i. e. of full weight, Plaut. Ps. 4, 7, 50; so,

    argentum,

    Ter. Phorm. 1, 2, 3:

    ut neque vir melior neque lectior femina in terris sit,

    Cic. Inv. 1, 31, 52:

    lectissimi viri atque ornatissimi,

    id. Verr. 2, 1, 6, § 15; cf. id. Div. in Caecil. 9, 29:

    uxor lectissima,

    id. Inv. 1, 31, 52:

    (verbis) lectis atque illustribus uti,

    id. de Or. 3, 37, 150:

    nihil est aliud... pulcre et oratorie dicere nisi optimis sententiis verbisque lectissimis dicere,

    id. Or. 68, 227:

    juvenum lectissime,

    Stat. S. 5, 1, 247; cf.:

    viginti lectis equitum comitatus,

    Verg. A. 9, 48.—Hence, adv.: lectē, choicely, selectly (very rare):

    ab lego lecte ac lectissime,

    Varr. L. L. 6, § 36 Müll.— Comp.:

    lectius,

    Varr. R. R. 1, 54, 2 (al. lecta).

    Lewis & Short latin dictionary > lego

  • 13 Opalis

    Ŏpālis, e, adj. [2. Ops], of or belonging to Ops: Opale sacrum, i. e. the Opalia (v. Opalia), Aus. Ecl. Fer. Rom. 15 (al. Opis ante sacrum).

    Lewis & Short latin dictionary > Opalis

  • 14 sacro sanctus

    sā̆crōsanctus (sometimes separately, sā̆crō sanctus, and per tmesin, sacroque sanctum, Plin. 7, 44, 45, § 143; but in Tert. Cor. Mil. 13, the correct read. is sacer sanctusque, not sacer sanctus), a, um, adj. [sacer-sancio], orig., inaugurated or consecrated with religious ceremonies (v. the foll. passage from Liv. 3, 55); hence,
    I.
    Meton., fixed or decreed as inviolable, sacred, inviolable, sacrosanct: ipsis quoque tribunis (plur.), ut sacrosancti viderentur (cujus rei prope jam memoria aboleverat), relatis quibusdam ex magno intervallo caerimoniis, renovarunt; et cum religione inviolatos eos, tum lege etiam fecerunt, sanciendo: ut qui tribunis plebis aedilibus, judicibus, decemviris nocuisset, ejus caput Jovi sacrum esset, etc. Hac lege juris interpretes negant quemquam sacrosanctum esse, sed cum quid eorum cuiquam nocuerit, id sacrum sanciri: itaque aedilem prehendi ducique a majoribus magistratibus: quod etsi non jure fiat (noceri enim ei, cui hac lege non liceat), tamen argumentum esse, non haberi pro sacro sanctoque aedilem;

    tribunos vetere jure jurando plebis, cum primum eam potestatem creavit, sacrosanctos esse,

    Liv. 3, 55, 6 sq.; cf.:

    sacrosanctum dicitur, quod jurejurando interposito est institutum, si quis id violasset, ut morte poenas penderet. Cujus generis sunt tribuni plebis aedilesque ejusdem ordinis,

    Fest. p. 318 Müll.:

    sacrosanctum esse nihil potest, nisi quod populus plebesve sanxisset: deinde sanctiones sacrandae sunt genere ipso aut obtestatione legis aut poenā, cum caput ejus, qui contra fecerit, consecratur,

    Cic. Balb. 14, 33:

    agi deinde de concordiā coeptum concessumque in condiciones, ut plebi sui magistratus essent sacrosancti,

    Liv. 2, 33;

    so of the tribunes of the people,

    id. 3, 19; 9, 9 (opp. profani); Plin. 7, 44, 45, § 143; cf.: sacrosancta potestas (tribunorum, plur.), Liv. 4, 3; 29, 20 fin.:

    accusator, velut sacrosanctus erat,

    Tac. A. 4, 36 fin.: SI QVID SACROSANCTVM EST, an old formula ap. Cic. Balb. 14, 33:

    in vastatione omnium tuas possessiones sacrosanctas futuras putas?

    id. Cat. 2, 8, 18:

    colonos etiam maritimos, qui sacrosanctam vacationem dicebantur habere, dare milites cogebant,

    Liv. 37, 38 Drak.:

    Oedipodis ossa, honore arae decorata, quasi sacrosancta,

    Val. Max. 5, 3 fin.
    II.
    Transf., in gen., most holy, most sacred, venerable (post-Aug.;

    freq. in the Christian writers): cujus (Rufi) mihi memoria sacrosancta est,

    Plin. Ep. 7, 11, 3; so,

    imago tua,

    App. M. 5, p. 164, 37:

    ista civitas (Roma),

    id. ib. 11, p. 270:

    contemplatio conspectus tui (sc. episcopi),

    Sid. Ep. 9, 10:

    de sacrosanctis ecclesiis,

    Cod. Just. 1, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > sacro sanctus

  • 15 sacrosanctus

    sā̆crōsanctus (sometimes separately, sā̆crō sanctus, and per tmesin, sacroque sanctum, Plin. 7, 44, 45, § 143; but in Tert. Cor. Mil. 13, the correct read. is sacer sanctusque, not sacer sanctus), a, um, adj. [sacer-sancio], orig., inaugurated or consecrated with religious ceremonies (v. the foll. passage from Liv. 3, 55); hence,
    I.
    Meton., fixed or decreed as inviolable, sacred, inviolable, sacrosanct: ipsis quoque tribunis (plur.), ut sacrosancti viderentur (cujus rei prope jam memoria aboleverat), relatis quibusdam ex magno intervallo caerimoniis, renovarunt; et cum religione inviolatos eos, tum lege etiam fecerunt, sanciendo: ut qui tribunis plebis aedilibus, judicibus, decemviris nocuisset, ejus caput Jovi sacrum esset, etc. Hac lege juris interpretes negant quemquam sacrosanctum esse, sed cum quid eorum cuiquam nocuerit, id sacrum sanciri: itaque aedilem prehendi ducique a majoribus magistratibus: quod etsi non jure fiat (noceri enim ei, cui hac lege non liceat), tamen argumentum esse, non haberi pro sacro sanctoque aedilem;

    tribunos vetere jure jurando plebis, cum primum eam potestatem creavit, sacrosanctos esse,

    Liv. 3, 55, 6 sq.; cf.:

    sacrosanctum dicitur, quod jurejurando interposito est institutum, si quis id violasset, ut morte poenas penderet. Cujus generis sunt tribuni plebis aedilesque ejusdem ordinis,

    Fest. p. 318 Müll.:

    sacrosanctum esse nihil potest, nisi quod populus plebesve sanxisset: deinde sanctiones sacrandae sunt genere ipso aut obtestatione legis aut poenā, cum caput ejus, qui contra fecerit, consecratur,

    Cic. Balb. 14, 33:

    agi deinde de concordiā coeptum concessumque in condiciones, ut plebi sui magistratus essent sacrosancti,

    Liv. 2, 33;

    so of the tribunes of the people,

    id. 3, 19; 9, 9 (opp. profani); Plin. 7, 44, 45, § 143; cf.: sacrosancta potestas (tribunorum, plur.), Liv. 4, 3; 29, 20 fin.:

    accusator, velut sacrosanctus erat,

    Tac. A. 4, 36 fin.: SI QVID SACROSANCTVM EST, an old formula ap. Cic. Balb. 14, 33:

    in vastatione omnium tuas possessiones sacrosanctas futuras putas?

    id. Cat. 2, 8, 18:

    colonos etiam maritimos, qui sacrosanctam vacationem dicebantur habere, dare milites cogebant,

    Liv. 37, 38 Drak.:

    Oedipodis ossa, honore arae decorata, quasi sacrosancta,

    Val. Max. 5, 3 fin.
    II.
    Transf., in gen., most holy, most sacred, venerable (post-Aug.;

    freq. in the Christian writers): cujus (Rufi) mihi memoria sacrosancta est,

    Plin. Ep. 7, 11, 3; so,

    imago tua,

    App. M. 5, p. 164, 37:

    ista civitas (Roma),

    id. ib. 11, p. 270:

    contemplatio conspectus tui (sc. episcopi),

    Sid. Ep. 9, 10:

    de sacrosanctis ecclesiis,

    Cod. Just. 1, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > sacrosanctus

  • 16 secedo

    sē-cēdo, cessi, cessum, 3, v. n., to go apart, go away, separate, withdraw (class.; not in Cæs.; but cf. secessio).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen., absol.:

    secedant improbi, secernant se a bonis,

    Cic. Cat. 1, 13, 32; Ov. M. 6, 490:

    prosecutus eram viatico secedentem,

    Plin. Ep. 3, 21, 2:

    abite et de viā secedite,

    Plaut. Curc. 2, 3, 2:

    de coetu,

    Ov. M. 2, 465:

    a vestro potui secedere lusu,

    Prop. 1, 10, 9:

    utinam nostro secedere corpore possem!

    Ov. M. 3, 467.—
    2.
    Poet., of inanim. subjects, to remove, withdraw; and in the perf., to be distant:

    (luna) quantum solis secedit ab orbe,

    Lucr. 5, 705:

    ab imis terra,

    Ov. F 6, 279:

    (villa) decem et septem milibus passuum ab urbe secessit,

    Plin. Ep. 2, 17, 2; Claud. Epith. Pall. et Cell. 63.—
    B.
    In partic.
    1.
    To go aside, withdraw, [p. 1652] retire:

    secede huc nunc jam procul,

    Plaut. Capt. 2, 1, 23; so,

    huc,

    id. Am. 2, 2, 139; id. As. 3, 3, 49; id. Capt. 2, 2, 13:

    in abditam partem aedium,

    Sall. C. 20, 1:

    in utraque latera (cohortes),

    Front. Strat. 6, 6, 3:

    ad deliberandum,

    Liv. 45, 36:

    ad consultandum,

    Suet. Ner. 15:

    lex Spartana vetat secedere amantes,

    Prop. 3, 14 (4, 13), 21:

    secedit humumque Effodit,

    Ov. M. 11, 185. —
    b.
    In post-Aug. authors (esp. in Suet.), to retire from public into private life; absol.:

    integrā aetate ac valetudine statuit repente secedere seque e medio quam longissime amovere,

    Suet. Tib. 10:

    illuc e comitatu suo,

    id. Aug. 98; so Plin. Ep. 1, 9, 3:

    ab Urbe,

    Suet. Gram. 3:

    in insulam, etc.,

    Quint. 3, 1, 17; Suet. Vesp. 4; id. Gram. 5; cf.

    Rhodum,

    id. Caes. 4.—
    c.
    To seek the exclusive society of any one, to retire from the world:

    ad optimos viros,

    Sen. Ot. Sap. 1, 1. —
    2.
    Polit., to separate one's self by rebellion, to revolt, secede (syn.:

    deficio, descisco): ut anno XVI. post reges exactos propter nimiam dominationem potentium secederent,

    Cic. Corn. 1, p. 450 Orell.:

    saepe ipsa plebes armata a patribus secessit,

    Sall. C. 33, 3; Suet. Tib. 2:

    injussu consulum in Sacrum Montem secessisse,

    to have marched out in rebellion, Liv. 2, 32; so,

    in Sacrum Montem,

    id. 7, 40; Flor. 1, 23:

    in Janiculum (plebs),

    Plin. 16, 10, 15, § 37.—
    II.
    Trop. (very rare; perh. only poet. and in post-Aug. prose):

    antequam ego incipio secedere et aliā parte considere,

    to dissent from the opinion, Sen. Ep. 117, 4:

    a fesso corpore sensus,

    Cat. 64, 189:

    qui solitarius separatusque a communi malo civitatis secesserit,

    has withdrawn himself, Gell. 2, 12, 1:

    cum ad stilum secedet,

    shall give himself up to writing, Quint. 1, 12, 12:

    in te ipse secede,

    retire within yourself, Sen. Ep. 25, 7.

    Lewis & Short latin dictionary > secedo

  • 17 sto

    sto, stĕti, stătum, 1 (scanned stĕtĕrunt, Verg. A. 2, 774; 3, 48; Ov. H. 7, 166; Prop. 2, 8, 10), v. n. [root sta-; Sanscr. sthā, sthalam, locus; Gr. sta-, histêmi, to set, place; statêr, weight; O. H. Germ. stām; Goth. standa; Engl. stand], to stand, in opposition to sitting, walking, or lying prostrate, to stand still, remain standing, stand upright.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    hos quos videtis stare hic captivos duos, Illi qui astant, hi stant ambo, non sedent,

    Plaut. Capt. prol. 1 sq.; cf.:

    cum virgo staret et Caecilia in sellā sederet,

    Cic. Div. 1, 46, 104:

    si iste ibit, ito: stabit, astato simul,

    Plaut. Ps. 3, 2, 74:

    abi intro, noli stare,

    id. Mil. 4, 3, 36; so (opp. ire) id. Merc. 3, 3, 21; id. Mil. 4, 2, 95; 4, 9, 10; id. Pers. 3, 3, 43; 4, 4, 50; Ter. Eun. 3, 2, 6; 3, 2, 12:

    i: quid stas, lapis?

    id. Heaut. 4, 7, 3:

    ante aedes,

    Plaut. Am. 2, 1, 56; 1, 1, 250; 2, 2, 35; id. Truc. 2, 3, 14:

    ante ostium,

    Ter. Eun. 5, 2, 4; id. And. 3, 1, 17; id. Hec. 3, 4, 14; 5, 4, 14:

    ante oculos,

    Ov. Am. 1, 5, 17:

    ad januam,

    Cic. de Or. 2, 86, 353:

    ad undam,

    Verg. G. 4, 356:

    orantem juxta,

    Stat. Th. 11, 618:

    hic foris,

    Plaut. Men. 2, 3, 12:

    hinc procul,

    Ter. Hec. 4, 3, 1:

    propter in occulto,

    Cic. Clu. 28, 78; cf.:

    qui proximi steterant,

    Caes. B. G. 5, 35, 3:

    propius,

    Hor. A. P. 361:

    sta ilico,

    Ter. Phorm. 1, 4, 18:

    qui frequentissimi in gradibus concordiae steterunt,

    Cic. Phil. 7, 8, 21:

    stans pede in uno,

    Hor. S. 1, 4, 10 et saep.—Of things:

    ita statim stant signa,

    Plaut. Am. 1, 1, 120:

    quorum statuae steterunt in Rostris,

    Cic. Phil. 9, 2, 4:

    statua,

    id. Div. 1, 34, 75:

    signa ad impluvium, ad valvas Junonis,

    id. Verr. 2, 1, 23, § 61:

    stabat acuta silex,

    Verg. A. 8, 233:

    columna,

    Hor. C. 1, 35, 14:

    cerea effigies,

    id. S. 1, 8, 32; cf. poet.:

    aeneus ut stes,

    id. ib. 2, 3, 183.— Pass. impers.: Ps. Statur hic ad hunc modum. Sim. Statum vide hominis, Plaut. Ps. 1, 5, 44: Gn. Quid agitur? Pa. Statur, Ter. Eun. 2, 2, 40:

    confecto munerum cursu moriar stando,

    Amm. 24, 3, 7.—Prov.:

    inter sacrum saxumque sto, nec quid faciam scio,

    i.e. I am in a pinch, Plaut. Capt. 3, 4, 84; v. sacrum.—
    B.
    In partic.
    1.
    Pregn., to stand firm or immovable; to last, remain, continue: cui nec arae patriae domi stant; fractae et disjectae jacent, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 19, 44 (Trag. v. 115 Vahl.):

    nec domus ulla nec urbs stare poterit,

    Cic. Lael. 7, 23:

    stantibus Hierosolymis,

    id. Fl. 28, 69:

    ut praeter spem stare muros viderunt,

    Liv. 38, 5:

    urbem innoxiam stare incolumem pati,

    id. 31, 31, 15:

    hasta, quae radice novā, non ferro stabat adacto,

    stuck fast, remained fixed, Ov. M. 15, 562:

    missum stetit inguine ferrum,

    id. ib. 5, 132; cf. id. ib. 5, 34;

    8, 415: stat glacies iners,

    Hor. C. 2, 9, 5:

    aquae,

    Ov. M. 4, 732:

    longā stare senectā,

    Sil. 3, 94:

    cornus stetit inter tempora frontis,

    id. 4, 142.—
    2.
    To remain, tarry, linger any where (cf. moror):

    paulisper stetimus in illā ganearum tuarum nidore atque fumo,

    Cic. Pis. 6, 13:

    hos quos video volitare in foro, quos stare ad curiam,

    id. Cat. 2, 3, 5: cur non aut stantem comprehenderint, aut fugientem consecuti sint, remaining in the city, id. Cael, 28, 67;

    so (opp. fugio),

    id. Tusc. 2, 23, 54:

    cum gladiis in conspectu senatus,

    id. Phil. 2, 4, 8:

    qui domi stare non poterant,

    id. Fl. 6, 13:

    (meretrix) olente in fornice stans,

    Hor. S. 1, 2, 30; cf. Ov. Am. 1, 10, 21; Juv. 10, 239; cf.

    of minerals not attracted by the magnet: pondere enim fretae partim stant, quod genus aurum,

    Lucr. 6, 1058. —
    3.
    In milit. lang.
    a.
    To stand in the ranks or under arms, to fight:

    quisque uti steterat, jacet obtinetque ordinem,

    Plaut. Am. 1, 1, 86: ut sustinere corpora plerique nequeuntes arma sua quisque stantes incumberet, Sall. ap. Serv. Verg. A. 9, 229 (H. 3, 72 Dietsch):

    cum milites a mane diei jejuni sub armis stetissent defatigati, Auct. B. Afr. 42, 3: primo haud impari stetere acie,

    Liv. 26, 44:

    in Asia totius Asiae steterunt vires,

    id. 37, 58: in acie, Auct. B. Hisp. 28 fin.:

    pars acie stabat, Auct. B. Afr. 51, 6: stetit acies in armis,

    Sen. Phoen. 389; cf.:

    stetit ordine certo Infelix acies,

    Luc. 7, 2, 16.—
    b.
    Pregn., to stand firm in fight, stand one's ground, maintain the contest (opp. abjecto scuto fugere), Cic. Tusc. 2, 23, 54; cf.:

    in acie stare ac pugnare (opp. in castra refugere),

    Liv. 22, 60, 25:

    Tarquiniensis, novus hostis non stetit solum, sed etiam ab suā parte Romanum pepulit,

    id. 2, 6, 11:

    comminus,

    Caes. B. C. 1, 47:

    inque gradu stetimus, certi non cedere,

    Ov. M. 9, 43; cf.:

    contra leonem,

    Spart. Carac. 5.—
    c.
    Transf., of a battle, to last, hold out, continue (a favorite expression of Livy):

    ibi aliquamdiu atrox pugna stetit,

    Liv. 29, 2:

    diu pugna neutro inclinata stetit,

    id. 27, 2:

    ita anceps dicitur certamen stetisse,

    id. 8, 38:

    primo stetit ambiguā spe pugna,

    id. 7, 7.—
    4.
    Nautical t. t., to lie, to lie or ride at anchor:

    ante hostium portus in salo stare,

    Liv. 37, 16;

    Auct. B. Afr. 62: naves regiae in sinu Maliaco,

    Liv. 36, 20:

    classis instructa in portu,

    id. 37, 11:

    classis in salo ad Leptim, Auct. B. Afr. 62, 4: litore puppes,

    Verg. A. 6, 901.—
    5.
    Of servants, to stand, wait, attend (very rare): neque pueri eximiā facie stabant, C. Gracch. ap. Gell. 15, 12, 2:

    sto exspectans, si quid mihi imperent,

    Ter. Eun. 3, 5, 46:

    ad cyathum et vinum,

    Suet. Caes. 49; cf.:

    ad pedes,

    id. Galb. 22.—
    6.
    Of buildings, cities, etc., to stand finished, be erected (mostly poet.):

    intra annum nova urbs stetit,

    Liv. 6, 4, 6:

    jam stabant Thebae,

    Ov. M. 3, 131:

    moenia jam stabant,

    id. F. 3, 181:

    stet Capitolium Fulgens,

    Hor. C. 3, 3, 42:

    aedificant muros... Stabat opus,

    Ov. M. 11, 205:

    jam stare ratem,

    Val. Fl. 1, 96.—
    7.
    Of the countenance, to be unmoved, to be at rest ( poet.):

    stat num quam facies,

    Luc. 5, 214:

    stant ora metu,

    are rigid, Val. Fl. 4, 639; cf.:

    cur ad patrios non stant tua lumina vultus,

    Stat. Th. 10, 693.—
    8.
    To stand up, stand upright, stand on end; to bristle up, stiffen, etc. ( poet. and in post-Aug. prose): papillae, Lucil. ap. Non. 391, 26:

    mammae,

    Plin. 28, 19, 77, § 249:

    steterunt comae,

    Verg. A. 2, 774; 3, 48; Ov. M. 7, 631; cf. id. ib. 10, 425:

    crines fulvi pulvere,

    Stat. Th. 3, 326:

    setae,

    Ov. M. 8, 286:

    in vertice cristae,

    id. ib. 6, 672:

    aristae,

    id. ib. 10, 655:

    stantes oculi,

    prominent, Ov. F. 6, 133:

    oculis rigentibus et genis stantibus,

    fixed, Plin. 23, 1, 24, § 49. —In mal. part., Mart. 3, 73, 2; App. M. 2, p. 117, 39; Auct. Priap. 75, 2.—Rarely of fluids, to coagulate, stiffen:

    sanguis stetit,

    Sen. Oedip. 585.—
    9.
    With abl., to stand out with, be thick with, full of any thing (mostly poet.): stant pulvere campi, Enn. ap. Porphyr. ad Hor. C. 1, 9, 1 (Ann. v. 592 Vahl.): cupressi Stant rectis foliis, id. ap. Philarg. ad Verg. G. 2, 444 (Ann. v. 268 ib.): stat sentibu' fundus, Lucil. ap. Don. Ter. And. 4, 2, 16; Titin. ap. Non. 391, 21; so,

    ager sentibus,

    Caecil. ib. 391, 23:

    vides ut altā stet nive candidum Soracte,

    Hor. C. 1, 9, 1: caelum caligine stat, Sisenn. ap. Non. 392, 8:

    pulvere caelum,

    Verg. A. 12, 408:

    pulvereo globo astra,

    Stat. Th. 7, 124:

    stant lumina (Charontis) flammā,

    Verg. A. 6, 300:

    stant pulvere Syrtes,

    Claud. Laud. Stil. 1, 257.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., to stand: mentes, rectae quae stare solebant, Enn. ap. Cic. Sen. 6, 16 (Ann. v. 208 Vahl.):

    stetisse ipsum in fastigio eloquentiae,

    Quint. 12, 1, 20.—
    B.
    In partic.
    1.
    Pregn., to stand one's ground, stand firm or unshaken; to endure, persevere, persist, abide, continue:

    moribus antiquis res stat Romana virisque, Enn. ap. Aug. Civ. Dei, 2, 21 (Ann. v. 492 Vahl.): disciplinam militarem, quā stetit ad hanc diem Romana res, solvisti,

    Liv. 8, 7:

    res publica staret,

    Cic. Phil. 2, 10, 24; cf. id. Cat. 2, 10, 21:

    stante urbe et curiā,

    id. Planc. 29, 71:

    ut eo neglecto civitas stare non possit,

    id. Cael. 1, 1:

    utinam res publica stetisset, quo coeperat statu,

    id. Off. 2, 1, 3:

    qui illam (rem publicam) cadere posse stante me non putārant,

    id. Fam. 6, 6, 2:

    ut stante re publicā facere solebamus,

    id. Off. 2, 1, 3:

    neque enim aliter stare possemus,

    id. Sest. 45, 97:

    per quos homines ordinesque steterim, quibusque munitus fuerim, non ignoras,

    id. Fam. 13, 29, 7; cf.:

    eorum auxilio, qui me stante stare non poterant,

    id. ib. 7, 2, 3:

    respublica stetit virtute tuā,

    Liv. 4, 40:

    stetit regnum puero,

    id. 1, 3:

    dum stetimus,

    Ov. Tr. 1, 9, 17:

    stamus animis,

    Cic. Att. 5, 18, 2:

    stas animo,

    Hor. S. 2, 3, 213:

    Gabinium sine provinciā stare non posse,

    could not hold out, subsist, Cic. Pis. 6, 12; cf. id. Fl. 6, 14; Suet. Oth. 5:

    nedum sermonum stet honos,

    Hor. A. P. 69.—Hence, nearly—esse, tantā stat praedita culpā (natura), Lucr. 5, 199:

    pausam stare fragori,

    id. 1, 747.—
    b.
    (Acc. to its use as a milit. t. t., v. supra, I. B. 3.) To maintain the contest:

    cum in senatu pulcherrime staremus,

    Cic. Fam. 1, 4, 1.—
    c.
    Stare in aliquā re, simply aliquā re, and post-class. also alicui rei, to stand firm, persist, persevere; to rest, abide, adhere to, continue in a thing.
    (α).
    In aliquā re:

    si in fide non stetit,

    Cic. Rab. Perd. 10, 28:

    sin in eo non stat,

    id. Att. 2, 4, 1:

    stare oportet in eo, quod sit judicatum,

    id. Fin. 1, 14, 47:

    in sententiā,

    Liv. 4, 44.—
    (β).
    With abl.:

    eā omnes stant sententiā,

    Plaut. Curc. 2, 1, 35:

    suis stare judiciis,

    Cic. Tusc. 5, 28, 81:

    censoris opinione,

    id. Clu. 47, 132:

    alicujus decreto,

    Caes. B. G. 6, 13:

    stare conditionibus,

    Cic. Att. 7, 15, 2:

    stare conventis,

    id. Off. 3, 25, 95:

    stare jurejurando,

    Quint. 5, 6, 4:

    nihil quo stat loco stabit, omnia sternet abducetque vetustas,

    Sen. ad Marc. 26, 4.— Pass. impers.:

    stabitur consilio,

    Liv. 7, 35:

    etsi priore foedere staretur,

    id. 21, 19:

    famā rerum standum est,

    id. 7, 6.—
    (γ).
    With dat.:

    arbitri sententiae stare,

    Dig. 4, 7, 23 fin.:

    voluntati patris,

    ib. 26, 7, 3; 36, 3, 6:

    rei judicatae,

    ib. 42, 1, 32:

    emptioni,

    ib. 19, 1, 13; ib. 4, 8, 27 (five times) et saep.—
    (δ).
    Stat sententia, aliquid, or, impersonally, stat ( alicui), the determination stands or holds good; I ( thou, he, etc.) am determined: Pa. Vide quid agas. Ph. Stat sententia, Ter. Eun. 2, 1, 18:

    Hannibal, postquam ipsi sententia stetit, pergere ire,

    Liv. 21, 30:

    stat sententia tradere mecum Dotalem patriam,

    Ov. M. 8, 67:

    modo nobis stet illud, unā vivere in studiis nostris,

    Cic. Fam. 9, 2, 5:

    stat pectore fixum, Aeetae sociare manus,

    Val. Fl. 5, 289:

    nos in Asiam convertemus: neque adhuc stabat, quo potissimum,

    Cic. Att. 3, 14, 2:

    mihi stat alere morbum,

    Nep. Att. 21, 6:

    quos ut seponi stetit,

    Sil. 3, 68:

    stat, casus renovare omnes,

    Verg. A. 2, 750. —
    d.
    In aliquā re, or simply aliquā re, to rest on, be fixed on, depend upon, etc.:

    omnis in Ascanio stat cura parentis,

    Verg. A. 1, 646:

    regnum fraternā stare concordiā,

    Liv. 45, 19:

    quā (disciplinā) stetit Romana res,

    id. 8, 7:

    hac arte (i.e. bello) in patriā steti,

    id. 5, 44, 2; Val. Fl. 3, 673; Verg. A. 2, 163:

    magis famā quam vi stare res suas,

    Tac. A. 6, 30:

    apud quos virtute quam pecuniā res Romana melius stetit,

    id. H. 2, 69 fin.:

    famā bella stare,

    Curt. 3, 8, 7.—
    2.
    In theatr. lang., of plays and actors, to stand, i.e. to please, take, succeed:

    quod si intellegeret, cum stetit olim nova (fabula), Actoris operā magis stetisse quam suā,

    Ter. Phorm. prol. 9 sq.:

    partim vix steti, id. Hec. prol. alt. 7: securus, cadat an recto stat fabula talo,

    Hor. Ep. 2, 1, 176:

    illi, scripta quibus comoedia prisca viris est, Hoc stabant, hoc sunt imitandi,

    id. S. 1, 10, 17.—
    3.
    Stare, ab, cum, or pro aliquo, or aliquā re, or with adv. loci, to stand by, on the side of, adhere to a person or thing, take the part of:

    ut nemo contra civium perditorum dementiam a senatu et a bonorum causā steterit constantius,

    Cic. Brut. 79, 273:

    a se potius quam ab adversariis,

    id. Inv. 1, 43, 81:

    a mendacio contra verum,

    id. ib. 1, 3, 4:

    a contrariā ratione,

    Auct. Her. 4, 2, 4:

    cum di prope ipsi cum Hannibale starent,

    Liv. 26, 41, 17; 5, 38:

    stabat cum eo senatus majestas,

    id. 8, 34, 1:

    nobiscum adversus bar, baros,

    Nep. Ages. 5, 4:

    si pro meā patriā ista virtus staret,

    Liv. 2, 12:

    pro jure gentium,

    id. 38, 25:

    pro vobis adversus reges stetimus,

    id. 45, 22, 10; 23, 8, 3 Fabri ad loc.:

    pro Jubā atque Afris,

    Quint. 11, 1, 80:

    pro signis,

    Ov. A. A. 1, 200:

    quamvis duces non essent praesentes, staret tamen pro partibus invicta fortuna ultoris,

    Flor. 4, 7, 10:

    hic primo pro Pompei partibus, mox simulatione contra Pompeium stetit,

    Vell. 2, 48, 4:

    voluptas pro iisdem partibus standi,

    Sen. Vit. Beat. 4, 1; cf.:

    et dii quoque pro meliore stant causā,

    Curt. 4, 1, 13:

    hinc stas, illinc causam dicis,

    Plaut. Men. 4, 2, 48:

    unde stetisset, eo se victoria transferret,

    Just. 5, 4, 12: non semper vostra evortet: nunc Juppiter hac stat, stands at your side, stands by you, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 263 Vahl.); imitated by Verg. A. 12, 565.—So with in:

    Graeci, qui in Darei partibus steterant,

    Curt. 3, 11, 18.—
    4.
    Stare per aliquem, to stand to one's account, be chargeable or owing to one; to lie at one's door, be one's fault; followed by a negative consequence or effect, expressed by quin, [p. 1763] quominus, or ne.
    (α).
    With quin:

    quoniam per eum non stetisset, quin praestaretur, etc.,

    Liv. 2, 31, 11 Weissenb.ad loc.—
    (β).
    With quominus (freq.):

    si poterit fieri, ut ne pater per me stetisse credat, Quominus haec fierent nuptiae, volo: sed si id non poterit, Id faciam in proclivi quod est, per me stetisse, ut credat,

    Ter. And. 4, 2, 16 sq.:

    Caesar ubi cognovit per Afranium stare, quominus proelio dimicaretur,

    Caes. B. C. 1, 41:

    graviter eam rem tulerunt, quod stetisse per Trebonium, quominus oppido potirentur, videbatur,

    id. ib. 2, 13; so,

    nec, quominus perpetua cum eis amicitia esset, per populum Romanum stetisse,

    Liv. 8, 2, 2; 9, 14, 1; 6, 33, 2; 44, 14, 12.—
    (γ).
    With ne:

    ne praestaremus per vos stetit, qui, etc.,

    Liv. 45, 23, 6:

    non per milites stetisse, ne vincerent,

    id. 3, 61, 2:

    quasi per ipsum staret, ne redderetur,

    Suet. Aug. 28.—Rarely without the negation; so with ut:

    per quam (ignorantiam) stetit, ut tibi obligarer,

    Plin. Ep. 10, 6 (22), 2; cf. Ter. And. 4, 2, 17 supra; absol.:

    id est, non per me stetit, sed per illud,

    Quint. 3, 6, 78; with subj.-clause:

    si per eum non stetit, parere defuncti voluntati,

    Dig. 32, 1, 36.—
    5.
    Of price, to stand one in, to come to, to cost (mostly post-Aug.):

    Periclum vitae meae tuo stat periculo,

    Plaut. Capt. 3, 5, 82:

    Polybius scribit, centum talentis eam rem Achaeis stetisse,

    Liv. 34, 50; cf.:

    sit argumento tibi gratis stare navem,

    Cic. Verr. 2, 5, 19, § 48:

    haud illi stabunt Aeneia parvo Hospitia,

    Verg. A. 10, 494:

    quae neque magno Stet pretio,

    Hor. S. 1, 2, 122:

    multo sanguine ac vulneribus ea Poenis victoria stetit,

    Liv. 23, 30:

    haud scio an magno detrimento certamen staturum fuerit,

    id. 3, 60:

    utrique vindicta libertatis morte stetit,

    Vell. 2, 64, 3:

    heu quanto regnis nox stetit una tuis?

    Ov. F. 2, 812 et saep.:

    nulla pestis humano generi pluris stetit,

    Sen. Ira, 1, 2, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > sto

  • 18 carmen

        carmen inis, n    [1 CAS-], a song, poem, verse, oracular response, prophecy, form of incantation, tune, air, lay, strain, note, sound (vocal or instrumental): canentes carmina, L.: Carmine vocali clarus, O.: lyrae, Pr.: per me concordant carmina nervis, O.: ferale, V.: cygnorum, O.: citharā carmina divides, H.: barbaricum, O. — Esp., a composition in verse, poem, poetry, verse, song: cantūs et carmina, melodies and words: Maeonii carminis alite, H.: tragicum, H.: carmina Livi, H.: Lydis remixto carmine tibiis, H.: famosum, abusive, H.: canere, to compose: pueris canto, H.: condere, H.: contexere: fingere, H.: docere, H.: ad umbilicum adducere, H. — Lyric poetry: Carmine tu gaudes, hic delectatur iambis, H.: Carmina compono, hic elegos, H. — A poetic inscription: carminibus templorum aditūs exornare: tumulo superaddite carmen, V.—A passage from a poem, poetical extract: audiens tam grande carmen: Euripideum illud.—An oracular response, prophecy, prediction: Cumaeum, V.: in libris Sibyllinis, L.—A charm, incantation: Carminibus Circe socios mutavit Ulixi, V.: veneficae Scientioris, H.: Auxiliare, O.—A form of speech, ceremonial phrase, formula (in religious or legal observances): quae (verba) longo effata carmine, L.: diro quodam carmine iurare, L.: cruciatūs carmina: lex horrendi carminis erat, of a dreadful form, L.: Appii Caeci carmen, a proverbial saying: magistri, a school-task for the memory: sacrum, L.
    * * *
    I
    card for wool/flax
    II
    song/music; poem/play; charm; prayer, incantation, ritual/magic formula; oracle

    Latin-English dictionary > carmen

  • 19 clepō

        clepō psī, —, ere    [CLEP-], to steal (rare): sacrum qui clepsit (for clepserit): si quis clepsit, etc., L. (old law).
    * * *
    clepere, clepsi, cleptus V TRANS
    steal; take away secretly; overhear, listen secretly; steal/hide oneself away

    Latin-English dictionary > clepō

  • 20 commissum

        commissum ī, n    [committo], an undertaking, enterprise: audacter commissum corrigere, L.—A transgression, offence, fault, crime: sacrum: turpe, H.: commissi praemia, O.: poenā commissa luere, offences, V.—A secret, trust: enuntiare commissa: commissa celare, N.: tacere, H.: retinere, H.
    * * *
    undertaking, enterprise; trust, secret; thing entrusted/confiscated; crime

    Latin-English dictionary > commissum

См. также в других словарях:

  • sacrum — [ sakrɔm ] n. m. • 1793; os sacrum av. 1478 « os sacré », parce qu il était offert aux dieux dans les sacrifices d animaux ♦ Anat. Os formé par la réunion des cinq vertèbres sacrées, à la partie inférieure de la colonne vertébrale, articulé avec… …   Encyclopédie Universelle

  • Sacrum — Sacrum. Vue antérieure. Sacrum. Vue postérieure. Le sacrum est un os …   Wikipédia en Français

  • sacrum — SÁCRUM s.n. Os triunghiular (format din cinci vertebre sudate) aşezat în partea de jos a coloanei vertebrale şi care, împreună cu oasele pelviene, formează bazinul. [var.: sácru s.n.] – Din fr., lat. sacrum. Trimis de ana zecheru, 07.05.2003.… …   Dicționar Român

  • sacrum — bone at the base of the spine, 1753, from L.L. os sacrum sacred bone, from L. os bone + sacrum, neuter of sacer sacred (see SACRED (Cf. sacred)). Said to be so called because the bone was the part of animals that was offered in sacrifices.… …   Etymology dictionary

  • Sacrum — Sa crum, n.; pl. {sacra}. [NL., fr. L. sacer sacred, os sacrum the lowest bone of the spine.] (Anat.) That part of the vertebral column which is directly connected with, or forms a part of, the pelvis. [1913 Webster] Note: It may consist of a… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Sacrum — (Os sacrum), das Kreuzbein (s. d. und Wirbelsäule) …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • sacrum — sacrum; syn·sacrum; …   English syllables

  • sacrum — {{/stl 13}}{{stl 7}}[wym. sakrum] {{/stl 7}}{{stl 8}}rz. n ndm, blm {{/stl 8}}{{stl 7}} sfera rzeczy, zjawisk, spraw świętych przeciwstawiona sferze profanum (obejmującej rzeczy, zjawiska, sprawy świeckie) : {{/stl 7}}{{stl 10}}Zaliczać jakieś… …   Langenscheidt Polski wyjaśnień

  • sacrum — ► NOUN (pl. sacra or sacrums) Anatomy ▪ a triangular bone in the lower back formed from fused vertebrae and situated between the two hip bones of the pelvis. ORIGIN from Latin os sacrum sacred bone (from the belief that the soul resides in it) …   English terms dictionary

  • sacrum — [sā′krəm, sak′rəm] n. pl. sacra [sā′krə, sā′rə] or sacrums [ModL < LL (os) sacrum, lit., sacred (bone), transl. of Gr hieron osteon < hieron, sacred, ? last (< hieros: see HIERO ) + osteon: see OSSIFY] a thick, triangular bone situated… …   English World dictionary

  • Sacrum os — (Anat.), das Kreuzbein …   Pierer's Universal-Lexikon

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»