Перевод: с латинского на английский

с английского на латинский

praeceptum

  • 21 humana

    hūmānus (old form: HEMONA humana et HEMONEM hominem dicebant, Paul. ex Fest. p. 100 Müll.; cf. homo init.), a, um, adj. [homo], of or belonging to man, human.
    I.
    In gen.:

    esse aliquem humana specie et figura, qui tantum immanitate bestias vicerit, ut, etc.,

    Cic. Rosc. Am. 22, 63:

    simulacra,

    id. Rep. 3, 9:

    caput,

    a human head, Hor. A. P. 1; Flor. 1, 7, 8: succidiae, Cato ap. Gell. 13, 24, 12: Cyclopis venter... Carnibus humanis distentus, human flesh, Enn. ap. Prisc. p. 870 P. (Ann. v. 327 Vahl,):

    humana qui dape pavit equas,

    Ov. H. 9, 68:

    Athenas obsidione et fame ad humanos cibos compulit,

    Flor. 3, 5, 10:

    hostiae,

    human sacrifices, Cic. Font. 10 21; Tac. G. 9; Plin. 8, 22, 34, § 82; Flor. 1, 16, 7:

    lac,

    human milk, Plin. 28, 9, 33, § 123:

    nec distare humana carne suillam,

    Juv. 14, 98:

    carnibus humanis vesci,

    id. 15, 13:

    societas generis humani,

    of the human race, Cic. Lael. 5, 20; cf.: eos (deos) non curare opinor quid agat humanum genus, Enn. ap. Cic. Div. 2, 50, 104 (Trag. v. 354 Vahl.); v. genus: ubi remissa humana vita corpus requiescat malis, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 416 ib.); cf.: humanae vitae varia reputantes mala, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 48, 115; and Cic. Rep. 6, 18; in the comp.: ergo hercules vita humanior sine sale non quit degere, Plin. 31, 7, 41, § 88:

    omnium divinarum humanarumque rerum,

    Cic. Lael. 6, 20;

    v. divinus: amor,

    id. ib. 21, 81:

    natura,

    id. Rep. 1, 14:

    virtus,

    id. ib. 1, 7 fin.:

    casus,

    id. Lael. 2, 7:

    cultus,

    id. de Or. 1, 8, 33:

    humanissima voluptas,

    id. Ac. 2, 41, 127:

    ignes,

    i. e. which men daily use, Plin. 2, 107, 111, § 239:

    dapes,

    i. e. human excrements, id. 17, 9, 6, § 51:

    memoria,

    Tac. A. 11, 14:

    ultra modum humanum,

    id. ib. 11, 21:

    humanum facinus factumst,

    customary, Plaut. Truc. 2, 1, 8:

    nec quisquam dixerit, in eo qui obdormivit, rem eum humanam et naturalem passum, Mos. et Rom. Coll. 12, 7, 7: major imago humana,

    of superhuman size, Juv. 13, 222: humanum sacrificium dicebant, quod mortui causa fiebat, Paul. ex Fest. p. 103 Müll.:

    scelus,

    committed against men, Liv. 3, 19 fin.; 29, 18 fin.: si quid mihi humanum contigerit, if any thing should happen to me, i. e. if I should die, Dig. 16, 3, 26 (for which, humanitus, q. v.):

    persuasit nox, amor, vinum, adulescentia: Humanum'st,

    Ter. Ad. 3, 4, 25: metum virgarum navarchus pretio redemit: humanum est;

    alius, ne condemnaretur, pecuniam dedit: usitatum est,

    Cic. Verr. 2, 5, 44, § 117; cf. Ter. Hec. 4, 1, 38; id. Ad. 3, 4, 25:

    humano quodam modo,

    Quint. 10, 3, 15: res humani juris, property (opp. res divini juris, things sacred or religious), Gai. Inst. 2, 2; 9 sqq.;

    3, 97: ne vinum... esse sacrum incipiat et ex usibus eripiatur humanis,

    Arn. adv. Gent. 7, 31.— As substt.
    A.
    hūmāni, ōrum, m., men, mortals, Lucr. 3, 80; 837: natura humanis omnia sunt paria, Varr. ap. Non. 81, 10.—
    B.
    hūmānum, i, n., that which is human, mortal, etc.: ignem magnum hic faciam. Dae. Quine ut humanum exuras tibi? Plaut. Rud. 3, 4, 62:

    non hercle humanust ergo: nam volturio plus humani credost,

    id. Mil. 4, 2, 53:

    si quicquam in vobis non dico civilis sed humani esset,

    Liv. 5, 4, 9:

    pulcher et humano major trabeaque decorus Romulus,

    Ov. F. 2, 503 (but in Cic. Att. 13, 21, 5, homo is the true reading):

    homo sum: humani nihil a me alienum puto,

    Ter. Heaut. 1, 1, 25:

    Satyris praeter effigiem nihil humani, Mela, 1, 8, 10: si in Pompeio quid humani evenisset,

    Sall. H. Fragm. 5, 16 Dietsch.—
    C.
    Plur.: hūmā-na, ōrum, n., human affairs, the concerns of men, events of life:

    qui omnia humana, quaecumque accidere possunt, tolerabilia ducat,

    Cic. Tusc. 5, 6, 17; cf.:

    despicientem omnia humana,

    id. Rep. 1, 17; and:

    haec caelestia semper spectato, illa humana contemnito,

    id. ib. 6, 19:

    si quicquam humanorum certi est,

    Liv. 5, 33, 1:

    deos esse et non neglegere humana,

    id. 3, 56, 7.— Comp. (very rare):

    respiratio humanior,

    i. e. freer, Cael. Aur. Acut. 2, 1, 2.
    II.
    In partic.
    A.
    Humane, philanthropic, kind, gentle, obliging, polite (syn.:

    comis, urbanus): te esse humano ingenio existumo,

    Plaut. Most. 3, 2, 127:

    Cyrum minorem Persarum regem et ceteris in rebus communem erga Lysandrum atque humanum fuisse,

    Cic. de Sen. 17, 59; cf.:

    homo facillimus atque humanissimus,

    id. Att. 16, 16, C, 12:

    humani ingeni Mansuetique animi officia,

    Ter. And. 1, 1, 86; cf.: quod ipse moderatissimi atque humanissimi fuit sensus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 5:

    Catonis (praeceptum) humanissimum utilissimumque,

    Plin. 18, 6, 8, § 44 (cf. Cato, R. R. 4). —
    B.
    Of good education, well-informed, learned, polite, refined: gentem quidem nullam video neque tam humanam atque doctam neque tam immanem atque barbaram, quae non significari futura posse censeat, Civ. Div. 1, 1, 2; cf.:

    homo doctissimus atque humanissimus,

    id. Verr. 2, 4, 44, § 98:

    homines periti et humani,

    id. ib. 2, 5, 28, §

    70: haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani,

    id. Fin. 2, 31, 102: Praxiteles nemini est paulum modo humaniori ignotus, Varr. ap. Gell. 13, 16, 3 (eruditiori doctiorique, Gell.;

    see the entire chap.): humanissimussermo,

    Cic. Q. Fr. 2, 10, 2.—Hence, adv. in two forms: hūmānē and hūmānĭter.
    1.
    (Acc. to I.) Humanly, agreeably to human nature, in a manner becoming humanity.
    (α).
    Form humane:

    vix humane patitur,

    Ter. Ad. 1, 2, 65: intervalla vides humane commoda, i. e. exceedingly, charmingly commodious, [p. 870] Hor. Ep. 2, 2, 70:

    morbos toleranter atque humane ferunt,

    Cic. Tusc. 2, 27, 65.—
    (β).
    Form humaniter:

    docebo profecto, quid sit humaniter vivere,

    Cic. Fam. 7, 1, 5:

    sin aliter acciderit, humaniter feremus,

    id. Att. 1, 2, 1.—
    b.
    Comp.:

    si qui forte, cum se in luctu esse vellent, aliquid fecerunt humanius, aut si hilarius locuti sunt,

    Cic. Tusc. 3, 27, 64.—
    2.
    In partic. (acc. to II. A.), humanely, pleasantly, courteously, kindly, gently, politely, etc.
    (α).
    Form humane: Hirtium aliquid ad te sumpathôs de me scripsisse facile patior:

    fecit enim humane,

    Cic. Att. 12, 44, 1.—
    (β).
    Form humaniter: invitus litteras tuas scinderem: ita sunt humaniter scriptae, Cic. Fragm. ap. Non. 509, 21:

    fecit humaniter Licinius,

    id. Q. Fr. 2, 1, 1.—
    b.
    Sup.:

    quod se sua voluntate erga Caesarem humanissime diligentissimeque locutus esses,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 20:

    quam humanissime scribere,

    id. Fam. 2, 17, 6; 5, 20, 8; cf. Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:

    ducem se itineris humanissime promisit,

    Petr. 8.

    Lewis & Short latin dictionary > humana

  • 22 humani

    hūmānus (old form: HEMONA humana et HEMONEM hominem dicebant, Paul. ex Fest. p. 100 Müll.; cf. homo init.), a, um, adj. [homo], of or belonging to man, human.
    I.
    In gen.:

    esse aliquem humana specie et figura, qui tantum immanitate bestias vicerit, ut, etc.,

    Cic. Rosc. Am. 22, 63:

    simulacra,

    id. Rep. 3, 9:

    caput,

    a human head, Hor. A. P. 1; Flor. 1, 7, 8: succidiae, Cato ap. Gell. 13, 24, 12: Cyclopis venter... Carnibus humanis distentus, human flesh, Enn. ap. Prisc. p. 870 P. (Ann. v. 327 Vahl,):

    humana qui dape pavit equas,

    Ov. H. 9, 68:

    Athenas obsidione et fame ad humanos cibos compulit,

    Flor. 3, 5, 10:

    hostiae,

    human sacrifices, Cic. Font. 10 21; Tac. G. 9; Plin. 8, 22, 34, § 82; Flor. 1, 16, 7:

    lac,

    human milk, Plin. 28, 9, 33, § 123:

    nec distare humana carne suillam,

    Juv. 14, 98:

    carnibus humanis vesci,

    id. 15, 13:

    societas generis humani,

    of the human race, Cic. Lael. 5, 20; cf.: eos (deos) non curare opinor quid agat humanum genus, Enn. ap. Cic. Div. 2, 50, 104 (Trag. v. 354 Vahl.); v. genus: ubi remissa humana vita corpus requiescat malis, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 416 ib.); cf.: humanae vitae varia reputantes mala, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 48, 115; and Cic. Rep. 6, 18; in the comp.: ergo hercules vita humanior sine sale non quit degere, Plin. 31, 7, 41, § 88:

    omnium divinarum humanarumque rerum,

    Cic. Lael. 6, 20;

    v. divinus: amor,

    id. ib. 21, 81:

    natura,

    id. Rep. 1, 14:

    virtus,

    id. ib. 1, 7 fin.:

    casus,

    id. Lael. 2, 7:

    cultus,

    id. de Or. 1, 8, 33:

    humanissima voluptas,

    id. Ac. 2, 41, 127:

    ignes,

    i. e. which men daily use, Plin. 2, 107, 111, § 239:

    dapes,

    i. e. human excrements, id. 17, 9, 6, § 51:

    memoria,

    Tac. A. 11, 14:

    ultra modum humanum,

    id. ib. 11, 21:

    humanum facinus factumst,

    customary, Plaut. Truc. 2, 1, 8:

    nec quisquam dixerit, in eo qui obdormivit, rem eum humanam et naturalem passum, Mos. et Rom. Coll. 12, 7, 7: major imago humana,

    of superhuman size, Juv. 13, 222: humanum sacrificium dicebant, quod mortui causa fiebat, Paul. ex Fest. p. 103 Müll.:

    scelus,

    committed against men, Liv. 3, 19 fin.; 29, 18 fin.: si quid mihi humanum contigerit, if any thing should happen to me, i. e. if I should die, Dig. 16, 3, 26 (for which, humanitus, q. v.):

    persuasit nox, amor, vinum, adulescentia: Humanum'st,

    Ter. Ad. 3, 4, 25: metum virgarum navarchus pretio redemit: humanum est;

    alius, ne condemnaretur, pecuniam dedit: usitatum est,

    Cic. Verr. 2, 5, 44, § 117; cf. Ter. Hec. 4, 1, 38; id. Ad. 3, 4, 25:

    humano quodam modo,

    Quint. 10, 3, 15: res humani juris, property (opp. res divini juris, things sacred or religious), Gai. Inst. 2, 2; 9 sqq.;

    3, 97: ne vinum... esse sacrum incipiat et ex usibus eripiatur humanis,

    Arn. adv. Gent. 7, 31.— As substt.
    A.
    hūmāni, ōrum, m., men, mortals, Lucr. 3, 80; 837: natura humanis omnia sunt paria, Varr. ap. Non. 81, 10.—
    B.
    hūmānum, i, n., that which is human, mortal, etc.: ignem magnum hic faciam. Dae. Quine ut humanum exuras tibi? Plaut. Rud. 3, 4, 62:

    non hercle humanust ergo: nam volturio plus humani credost,

    id. Mil. 4, 2, 53:

    si quicquam in vobis non dico civilis sed humani esset,

    Liv. 5, 4, 9:

    pulcher et humano major trabeaque decorus Romulus,

    Ov. F. 2, 503 (but in Cic. Att. 13, 21, 5, homo is the true reading):

    homo sum: humani nihil a me alienum puto,

    Ter. Heaut. 1, 1, 25:

    Satyris praeter effigiem nihil humani, Mela, 1, 8, 10: si in Pompeio quid humani evenisset,

    Sall. H. Fragm. 5, 16 Dietsch.—
    C.
    Plur.: hūmā-na, ōrum, n., human affairs, the concerns of men, events of life:

    qui omnia humana, quaecumque accidere possunt, tolerabilia ducat,

    Cic. Tusc. 5, 6, 17; cf.:

    despicientem omnia humana,

    id. Rep. 1, 17; and:

    haec caelestia semper spectato, illa humana contemnito,

    id. ib. 6, 19:

    si quicquam humanorum certi est,

    Liv. 5, 33, 1:

    deos esse et non neglegere humana,

    id. 3, 56, 7.— Comp. (very rare):

    respiratio humanior,

    i. e. freer, Cael. Aur. Acut. 2, 1, 2.
    II.
    In partic.
    A.
    Humane, philanthropic, kind, gentle, obliging, polite (syn.:

    comis, urbanus): te esse humano ingenio existumo,

    Plaut. Most. 3, 2, 127:

    Cyrum minorem Persarum regem et ceteris in rebus communem erga Lysandrum atque humanum fuisse,

    Cic. de Sen. 17, 59; cf.:

    homo facillimus atque humanissimus,

    id. Att. 16, 16, C, 12:

    humani ingeni Mansuetique animi officia,

    Ter. And. 1, 1, 86; cf.: quod ipse moderatissimi atque humanissimi fuit sensus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 5:

    Catonis (praeceptum) humanissimum utilissimumque,

    Plin. 18, 6, 8, § 44 (cf. Cato, R. R. 4). —
    B.
    Of good education, well-informed, learned, polite, refined: gentem quidem nullam video neque tam humanam atque doctam neque tam immanem atque barbaram, quae non significari futura posse censeat, Civ. Div. 1, 1, 2; cf.:

    homo doctissimus atque humanissimus,

    id. Verr. 2, 4, 44, § 98:

    homines periti et humani,

    id. ib. 2, 5, 28, §

    70: haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani,

    id. Fin. 2, 31, 102: Praxiteles nemini est paulum modo humaniori ignotus, Varr. ap. Gell. 13, 16, 3 (eruditiori doctiorique, Gell.;

    see the entire chap.): humanissimussermo,

    Cic. Q. Fr. 2, 10, 2.—Hence, adv. in two forms: hūmānē and hūmānĭter.
    1.
    (Acc. to I.) Humanly, agreeably to human nature, in a manner becoming humanity.
    (α).
    Form humane:

    vix humane patitur,

    Ter. Ad. 1, 2, 65: intervalla vides humane commoda, i. e. exceedingly, charmingly commodious, [p. 870] Hor. Ep. 2, 2, 70:

    morbos toleranter atque humane ferunt,

    Cic. Tusc. 2, 27, 65.—
    (β).
    Form humaniter:

    docebo profecto, quid sit humaniter vivere,

    Cic. Fam. 7, 1, 5:

    sin aliter acciderit, humaniter feremus,

    id. Att. 1, 2, 1.—
    b.
    Comp.:

    si qui forte, cum se in luctu esse vellent, aliquid fecerunt humanius, aut si hilarius locuti sunt,

    Cic. Tusc. 3, 27, 64.—
    2.
    In partic. (acc. to II. A.), humanely, pleasantly, courteously, kindly, gently, politely, etc.
    (α).
    Form humane: Hirtium aliquid ad te sumpathôs de me scripsisse facile patior:

    fecit enim humane,

    Cic. Att. 12, 44, 1.—
    (β).
    Form humaniter: invitus litteras tuas scinderem: ita sunt humaniter scriptae, Cic. Fragm. ap. Non. 509, 21:

    fecit humaniter Licinius,

    id. Q. Fr. 2, 1, 1.—
    b.
    Sup.:

    quod se sua voluntate erga Caesarem humanissime diligentissimeque locutus esses,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 20:

    quam humanissime scribere,

    id. Fam. 2, 17, 6; 5, 20, 8; cf. Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:

    ducem se itineris humanissime promisit,

    Petr. 8.

    Lewis & Short latin dictionary > humani

  • 23 humanum

    hūmānus (old form: HEMONA humana et HEMONEM hominem dicebant, Paul. ex Fest. p. 100 Müll.; cf. homo init.), a, um, adj. [homo], of or belonging to man, human.
    I.
    In gen.:

    esse aliquem humana specie et figura, qui tantum immanitate bestias vicerit, ut, etc.,

    Cic. Rosc. Am. 22, 63:

    simulacra,

    id. Rep. 3, 9:

    caput,

    a human head, Hor. A. P. 1; Flor. 1, 7, 8: succidiae, Cato ap. Gell. 13, 24, 12: Cyclopis venter... Carnibus humanis distentus, human flesh, Enn. ap. Prisc. p. 870 P. (Ann. v. 327 Vahl,):

    humana qui dape pavit equas,

    Ov. H. 9, 68:

    Athenas obsidione et fame ad humanos cibos compulit,

    Flor. 3, 5, 10:

    hostiae,

    human sacrifices, Cic. Font. 10 21; Tac. G. 9; Plin. 8, 22, 34, § 82; Flor. 1, 16, 7:

    lac,

    human milk, Plin. 28, 9, 33, § 123:

    nec distare humana carne suillam,

    Juv. 14, 98:

    carnibus humanis vesci,

    id. 15, 13:

    societas generis humani,

    of the human race, Cic. Lael. 5, 20; cf.: eos (deos) non curare opinor quid agat humanum genus, Enn. ap. Cic. Div. 2, 50, 104 (Trag. v. 354 Vahl.); v. genus: ubi remissa humana vita corpus requiescat malis, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 416 ib.); cf.: humanae vitae varia reputantes mala, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 48, 115; and Cic. Rep. 6, 18; in the comp.: ergo hercules vita humanior sine sale non quit degere, Plin. 31, 7, 41, § 88:

    omnium divinarum humanarumque rerum,

    Cic. Lael. 6, 20;

    v. divinus: amor,

    id. ib. 21, 81:

    natura,

    id. Rep. 1, 14:

    virtus,

    id. ib. 1, 7 fin.:

    casus,

    id. Lael. 2, 7:

    cultus,

    id. de Or. 1, 8, 33:

    humanissima voluptas,

    id. Ac. 2, 41, 127:

    ignes,

    i. e. which men daily use, Plin. 2, 107, 111, § 239:

    dapes,

    i. e. human excrements, id. 17, 9, 6, § 51:

    memoria,

    Tac. A. 11, 14:

    ultra modum humanum,

    id. ib. 11, 21:

    humanum facinus factumst,

    customary, Plaut. Truc. 2, 1, 8:

    nec quisquam dixerit, in eo qui obdormivit, rem eum humanam et naturalem passum, Mos. et Rom. Coll. 12, 7, 7: major imago humana,

    of superhuman size, Juv. 13, 222: humanum sacrificium dicebant, quod mortui causa fiebat, Paul. ex Fest. p. 103 Müll.:

    scelus,

    committed against men, Liv. 3, 19 fin.; 29, 18 fin.: si quid mihi humanum contigerit, if any thing should happen to me, i. e. if I should die, Dig. 16, 3, 26 (for which, humanitus, q. v.):

    persuasit nox, amor, vinum, adulescentia: Humanum'st,

    Ter. Ad. 3, 4, 25: metum virgarum navarchus pretio redemit: humanum est;

    alius, ne condemnaretur, pecuniam dedit: usitatum est,

    Cic. Verr. 2, 5, 44, § 117; cf. Ter. Hec. 4, 1, 38; id. Ad. 3, 4, 25:

    humano quodam modo,

    Quint. 10, 3, 15: res humani juris, property (opp. res divini juris, things sacred or religious), Gai. Inst. 2, 2; 9 sqq.;

    3, 97: ne vinum... esse sacrum incipiat et ex usibus eripiatur humanis,

    Arn. adv. Gent. 7, 31.— As substt.
    A.
    hūmāni, ōrum, m., men, mortals, Lucr. 3, 80; 837: natura humanis omnia sunt paria, Varr. ap. Non. 81, 10.—
    B.
    hūmānum, i, n., that which is human, mortal, etc.: ignem magnum hic faciam. Dae. Quine ut humanum exuras tibi? Plaut. Rud. 3, 4, 62:

    non hercle humanust ergo: nam volturio plus humani credost,

    id. Mil. 4, 2, 53:

    si quicquam in vobis non dico civilis sed humani esset,

    Liv. 5, 4, 9:

    pulcher et humano major trabeaque decorus Romulus,

    Ov. F. 2, 503 (but in Cic. Att. 13, 21, 5, homo is the true reading):

    homo sum: humani nihil a me alienum puto,

    Ter. Heaut. 1, 1, 25:

    Satyris praeter effigiem nihil humani, Mela, 1, 8, 10: si in Pompeio quid humani evenisset,

    Sall. H. Fragm. 5, 16 Dietsch.—
    C.
    Plur.: hūmā-na, ōrum, n., human affairs, the concerns of men, events of life:

    qui omnia humana, quaecumque accidere possunt, tolerabilia ducat,

    Cic. Tusc. 5, 6, 17; cf.:

    despicientem omnia humana,

    id. Rep. 1, 17; and:

    haec caelestia semper spectato, illa humana contemnito,

    id. ib. 6, 19:

    si quicquam humanorum certi est,

    Liv. 5, 33, 1:

    deos esse et non neglegere humana,

    id. 3, 56, 7.— Comp. (very rare):

    respiratio humanior,

    i. e. freer, Cael. Aur. Acut. 2, 1, 2.
    II.
    In partic.
    A.
    Humane, philanthropic, kind, gentle, obliging, polite (syn.:

    comis, urbanus): te esse humano ingenio existumo,

    Plaut. Most. 3, 2, 127:

    Cyrum minorem Persarum regem et ceteris in rebus communem erga Lysandrum atque humanum fuisse,

    Cic. de Sen. 17, 59; cf.:

    homo facillimus atque humanissimus,

    id. Att. 16, 16, C, 12:

    humani ingeni Mansuetique animi officia,

    Ter. And. 1, 1, 86; cf.: quod ipse moderatissimi atque humanissimi fuit sensus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 5:

    Catonis (praeceptum) humanissimum utilissimumque,

    Plin. 18, 6, 8, § 44 (cf. Cato, R. R. 4). —
    B.
    Of good education, well-informed, learned, polite, refined: gentem quidem nullam video neque tam humanam atque doctam neque tam immanem atque barbaram, quae non significari futura posse censeat, Civ. Div. 1, 1, 2; cf.:

    homo doctissimus atque humanissimus,

    id. Verr. 2, 4, 44, § 98:

    homines periti et humani,

    id. ib. 2, 5, 28, §

    70: haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani,

    id. Fin. 2, 31, 102: Praxiteles nemini est paulum modo humaniori ignotus, Varr. ap. Gell. 13, 16, 3 (eruditiori doctiorique, Gell.;

    see the entire chap.): humanissimussermo,

    Cic. Q. Fr. 2, 10, 2.—Hence, adv. in two forms: hūmānē and hūmānĭter.
    1.
    (Acc. to I.) Humanly, agreeably to human nature, in a manner becoming humanity.
    (α).
    Form humane:

    vix humane patitur,

    Ter. Ad. 1, 2, 65: intervalla vides humane commoda, i. e. exceedingly, charmingly commodious, [p. 870] Hor. Ep. 2, 2, 70:

    morbos toleranter atque humane ferunt,

    Cic. Tusc. 2, 27, 65.—
    (β).
    Form humaniter:

    docebo profecto, quid sit humaniter vivere,

    Cic. Fam. 7, 1, 5:

    sin aliter acciderit, humaniter feremus,

    id. Att. 1, 2, 1.—
    b.
    Comp.:

    si qui forte, cum se in luctu esse vellent, aliquid fecerunt humanius, aut si hilarius locuti sunt,

    Cic. Tusc. 3, 27, 64.—
    2.
    In partic. (acc. to II. A.), humanely, pleasantly, courteously, kindly, gently, politely, etc.
    (α).
    Form humane: Hirtium aliquid ad te sumpathôs de me scripsisse facile patior:

    fecit enim humane,

    Cic. Att. 12, 44, 1.—
    (β).
    Form humaniter: invitus litteras tuas scinderem: ita sunt humaniter scriptae, Cic. Fragm. ap. Non. 509, 21:

    fecit humaniter Licinius,

    id. Q. Fr. 2, 1, 1.—
    b.
    Sup.:

    quod se sua voluntate erga Caesarem humanissime diligentissimeque locutus esses,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 20:

    quam humanissime scribere,

    id. Fam. 2, 17, 6; 5, 20, 8; cf. Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:

    ducem se itineris humanissime promisit,

    Petr. 8.

    Lewis & Short latin dictionary > humanum

  • 24 humanus

    hūmānus (old form: HEMONA humana et HEMONEM hominem dicebant, Paul. ex Fest. p. 100 Müll.; cf. homo init.), a, um, adj. [homo], of or belonging to man, human.
    I.
    In gen.:

    esse aliquem humana specie et figura, qui tantum immanitate bestias vicerit, ut, etc.,

    Cic. Rosc. Am. 22, 63:

    simulacra,

    id. Rep. 3, 9:

    caput,

    a human head, Hor. A. P. 1; Flor. 1, 7, 8: succidiae, Cato ap. Gell. 13, 24, 12: Cyclopis venter... Carnibus humanis distentus, human flesh, Enn. ap. Prisc. p. 870 P. (Ann. v. 327 Vahl,):

    humana qui dape pavit equas,

    Ov. H. 9, 68:

    Athenas obsidione et fame ad humanos cibos compulit,

    Flor. 3, 5, 10:

    hostiae,

    human sacrifices, Cic. Font. 10 21; Tac. G. 9; Plin. 8, 22, 34, § 82; Flor. 1, 16, 7:

    lac,

    human milk, Plin. 28, 9, 33, § 123:

    nec distare humana carne suillam,

    Juv. 14, 98:

    carnibus humanis vesci,

    id. 15, 13:

    societas generis humani,

    of the human race, Cic. Lael. 5, 20; cf.: eos (deos) non curare opinor quid agat humanum genus, Enn. ap. Cic. Div. 2, 50, 104 (Trag. v. 354 Vahl.); v. genus: ubi remissa humana vita corpus requiescat malis, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 416 ib.); cf.: humanae vitae varia reputantes mala, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 48, 115; and Cic. Rep. 6, 18; in the comp.: ergo hercules vita humanior sine sale non quit degere, Plin. 31, 7, 41, § 88:

    omnium divinarum humanarumque rerum,

    Cic. Lael. 6, 20;

    v. divinus: amor,

    id. ib. 21, 81:

    natura,

    id. Rep. 1, 14:

    virtus,

    id. ib. 1, 7 fin.:

    casus,

    id. Lael. 2, 7:

    cultus,

    id. de Or. 1, 8, 33:

    humanissima voluptas,

    id. Ac. 2, 41, 127:

    ignes,

    i. e. which men daily use, Plin. 2, 107, 111, § 239:

    dapes,

    i. e. human excrements, id. 17, 9, 6, § 51:

    memoria,

    Tac. A. 11, 14:

    ultra modum humanum,

    id. ib. 11, 21:

    humanum facinus factumst,

    customary, Plaut. Truc. 2, 1, 8:

    nec quisquam dixerit, in eo qui obdormivit, rem eum humanam et naturalem passum, Mos. et Rom. Coll. 12, 7, 7: major imago humana,

    of superhuman size, Juv. 13, 222: humanum sacrificium dicebant, quod mortui causa fiebat, Paul. ex Fest. p. 103 Müll.:

    scelus,

    committed against men, Liv. 3, 19 fin.; 29, 18 fin.: si quid mihi humanum contigerit, if any thing should happen to me, i. e. if I should die, Dig. 16, 3, 26 (for which, humanitus, q. v.):

    persuasit nox, amor, vinum, adulescentia: Humanum'st,

    Ter. Ad. 3, 4, 25: metum virgarum navarchus pretio redemit: humanum est;

    alius, ne condemnaretur, pecuniam dedit: usitatum est,

    Cic. Verr. 2, 5, 44, § 117; cf. Ter. Hec. 4, 1, 38; id. Ad. 3, 4, 25:

    humano quodam modo,

    Quint. 10, 3, 15: res humani juris, property (opp. res divini juris, things sacred or religious), Gai. Inst. 2, 2; 9 sqq.;

    3, 97: ne vinum... esse sacrum incipiat et ex usibus eripiatur humanis,

    Arn. adv. Gent. 7, 31.— As substt.
    A.
    hūmāni, ōrum, m., men, mortals, Lucr. 3, 80; 837: natura humanis omnia sunt paria, Varr. ap. Non. 81, 10.—
    B.
    hūmānum, i, n., that which is human, mortal, etc.: ignem magnum hic faciam. Dae. Quine ut humanum exuras tibi? Plaut. Rud. 3, 4, 62:

    non hercle humanust ergo: nam volturio plus humani credost,

    id. Mil. 4, 2, 53:

    si quicquam in vobis non dico civilis sed humani esset,

    Liv. 5, 4, 9:

    pulcher et humano major trabeaque decorus Romulus,

    Ov. F. 2, 503 (but in Cic. Att. 13, 21, 5, homo is the true reading):

    homo sum: humani nihil a me alienum puto,

    Ter. Heaut. 1, 1, 25:

    Satyris praeter effigiem nihil humani, Mela, 1, 8, 10: si in Pompeio quid humani evenisset,

    Sall. H. Fragm. 5, 16 Dietsch.—
    C.
    Plur.: hūmā-na, ōrum, n., human affairs, the concerns of men, events of life:

    qui omnia humana, quaecumque accidere possunt, tolerabilia ducat,

    Cic. Tusc. 5, 6, 17; cf.:

    despicientem omnia humana,

    id. Rep. 1, 17; and:

    haec caelestia semper spectato, illa humana contemnito,

    id. ib. 6, 19:

    si quicquam humanorum certi est,

    Liv. 5, 33, 1:

    deos esse et non neglegere humana,

    id. 3, 56, 7.— Comp. (very rare):

    respiratio humanior,

    i. e. freer, Cael. Aur. Acut. 2, 1, 2.
    II.
    In partic.
    A.
    Humane, philanthropic, kind, gentle, obliging, polite (syn.:

    comis, urbanus): te esse humano ingenio existumo,

    Plaut. Most. 3, 2, 127:

    Cyrum minorem Persarum regem et ceteris in rebus communem erga Lysandrum atque humanum fuisse,

    Cic. de Sen. 17, 59; cf.:

    homo facillimus atque humanissimus,

    id. Att. 16, 16, C, 12:

    humani ingeni Mansuetique animi officia,

    Ter. And. 1, 1, 86; cf.: quod ipse moderatissimi atque humanissimi fuit sensus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 5:

    Catonis (praeceptum) humanissimum utilissimumque,

    Plin. 18, 6, 8, § 44 (cf. Cato, R. R. 4). —
    B.
    Of good education, well-informed, learned, polite, refined: gentem quidem nullam video neque tam humanam atque doctam neque tam immanem atque barbaram, quae non significari futura posse censeat, Civ. Div. 1, 1, 2; cf.:

    homo doctissimus atque humanissimus,

    id. Verr. 2, 4, 44, § 98:

    homines periti et humani,

    id. ib. 2, 5, 28, §

    70: haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani,

    id. Fin. 2, 31, 102: Praxiteles nemini est paulum modo humaniori ignotus, Varr. ap. Gell. 13, 16, 3 (eruditiori doctiorique, Gell.;

    see the entire chap.): humanissimussermo,

    Cic. Q. Fr. 2, 10, 2.—Hence, adv. in two forms: hūmānē and hūmānĭter.
    1.
    (Acc. to I.) Humanly, agreeably to human nature, in a manner becoming humanity.
    (α).
    Form humane:

    vix humane patitur,

    Ter. Ad. 1, 2, 65: intervalla vides humane commoda, i. e. exceedingly, charmingly commodious, [p. 870] Hor. Ep. 2, 2, 70:

    morbos toleranter atque humane ferunt,

    Cic. Tusc. 2, 27, 65.—
    (β).
    Form humaniter:

    docebo profecto, quid sit humaniter vivere,

    Cic. Fam. 7, 1, 5:

    sin aliter acciderit, humaniter feremus,

    id. Att. 1, 2, 1.—
    b.
    Comp.:

    si qui forte, cum se in luctu esse vellent, aliquid fecerunt humanius, aut si hilarius locuti sunt,

    Cic. Tusc. 3, 27, 64.—
    2.
    In partic. (acc. to II. A.), humanely, pleasantly, courteously, kindly, gently, politely, etc.
    (α).
    Form humane: Hirtium aliquid ad te sumpathôs de me scripsisse facile patior:

    fecit enim humane,

    Cic. Att. 12, 44, 1.—
    (β).
    Form humaniter: invitus litteras tuas scinderem: ita sunt humaniter scriptae, Cic. Fragm. ap. Non. 509, 21:

    fecit humaniter Licinius,

    id. Q. Fr. 2, 1, 1.—
    b.
    Sup.:

    quod se sua voluntate erga Caesarem humanissime diligentissimeque locutus esses,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 20:

    quam humanissime scribere,

    id. Fam. 2, 17, 6; 5, 20, 8; cf. Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:

    ducem se itineris humanissime promisit,

    Petr. 8.

    Lewis & Short latin dictionary > humanus

  • 25 imperialis

    impĕrĭālis ( inp-), e, adj. [imperium, II. B. 3. b. b], of the empire or emperor, imperial:

    statuta,

    Dig. 47, 12, 3:

    praeceptum, Cod. Th. 3, 12, 2: ornamenta,

    Capitol. M. Aur. 17:

    molestia,

    Aur. Vict. Epit. 2:

    culmen,

    Amm. 21, 16:

    imperia et omnia imperialia sic horruit, ut, etc.,

    Capitol. Pert. 13, 1.— Adv.: impĕrĭālĭter, imperially:

    existimantes,

    Cod. Just. 6, 51, 1 fin.

    Lewis & Short latin dictionary > imperialis

  • 26 imperialiter

    impĕrĭālis ( inp-), e, adj. [imperium, II. B. 3. b. b], of the empire or emperor, imperial:

    statuta,

    Dig. 47, 12, 3:

    praeceptum, Cod. Th. 3, 12, 2: ornamenta,

    Capitol. M. Aur. 17:

    molestia,

    Aur. Vict. Epit. 2:

    culmen,

    Amm. 21, 16:

    imperia et omnia imperialia sic horruit, ut, etc.,

    Capitol. Pert. 13, 1.— Adv.: impĕrĭālĭter, imperially:

    existimantes,

    Cod. Just. 6, 51, 1 fin.

    Lewis & Short latin dictionary > imperialiter

  • 27 inperialis

    impĕrĭālis ( inp-), e, adj. [imperium, II. B. 3. b. b], of the empire or emperor, imperial:

    statuta,

    Dig. 47, 12, 3:

    praeceptum, Cod. Th. 3, 12, 2: ornamenta,

    Capitol. M. Aur. 17:

    molestia,

    Aur. Vict. Epit. 2:

    culmen,

    Amm. 21, 16:

    imperia et omnia imperialia sic horruit, ut, etc.,

    Capitol. Pert. 13, 1.— Adv.: impĕrĭālĭter, imperially:

    existimantes,

    Cod. Just. 6, 51, 1 fin.

    Lewis & Short latin dictionary > inperialis

  • 28 instillo

    instillo, āvi, ātum, 1, v. a., to pour in by drops, to drop in, to instil (class.).
    I.
    Lit.:

    haec quoque, nisi tamquam lumini, oleum instilles, extinguuntur senectute,

    Cic. de Sen. 11: (oleum) caulibus. Hor. S. 2, 2, 62:

    auribus sucum brassicae,

    Plin. 20, 9, 33, § 83.—
    B.
    To drop into or upon: guttae, quae saxa assidue instillant Caucasi, Cic. poët. Tusc. 2, 10 fin.
    II.
    Trop., to instil, to inspire with:

    uberrimae tuae litterae mihi quiddam quasi animulae instillarunt (al. restillarunt),

    Cic. Att. 9, 7, 1:

    praeceptum auriculis,

    Hor. Ep. 1, 8, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > instillo

  • 29 juxta

    juxtā, adv. and prep. [ sup. form from jugis; v. jungo], near to, nigh.
    I.
    Adv.
    A.
    Lit., of place.
    1.
    Of several objects, near together, in close proximity:

    theatra duo juxta fecit amplissima e ligno,

    Plin. 36, 15, 24, § 117.—
    2.
    In gen., near at hand, near, near by, hard by, close to, by the side of:

    legio, quae juxta constiterat,

    Caes. B. G. 2, 26, 1:

    ut sellam juxta poneret,

    Sall. J. 65, 2:

    furiarum maxima juxta Accubat,

    Verg. A. 6, 605:

    forte fuit juxta tumulus,

    id. ib. 3, 22:

    procul vel juxta sitas vires circumspectabat,

    Tac. H. 2, 72: talem perlatum Pompeio juxta res gerenti Mithridatico bello, Plin. 6, 17, 19, § 51:

    abjecto clam juxta pugione,

    Suet. Ner. 34:

    thermisque juxta celeriter constructis,

    id. Tit. 7.—

    Rarely with verbs of motion: accedere juxta,

    Ov. M. 8, 809.—
    B.
    Transf., in like manner, equally, alike (syn.: aeque, pariter).
    (α).
    Absol.:

    eorum ego vitam mortemque juxta aestimo,

    Sall. C. 2:

    aestatem et hiemem juxta pati,

    id. J. 85, 33:

    ceteri juxta insontes,

    Liv. 24, 5, 13:

    qui Argenta habent, aliaque castella juxta ignobilia,

    id. 32, 14, 2:

    juxta periculosum seu ficta seu vera promeret,

    Tac. A. 1, 6:

    solo caeloque juxta gravi,

    id. H. 5, 7.—
    (β).
    With dat.:

    Fabius omittendam rem parvam ac juxta magnis difficilem censebat,

    Liv. 24, 19, 6.—
    (γ).
    With ac, atque, et, quam, cum, in the sense of as, than (cf.:

    aeque ac, pariter ac, etc.): juxta tecum aeque scio,

    Plaut. Pers. 4, 3, 75:

    juxta eam curo cum mea,

    id. Trin. 1, 2, 160 (so always in Plaut.;

    v. Brix ad loc.): juxta mecum omnes intellegitis,

    Sall. C. 58, 5:

    absentium bona juxta atque interemptorum divisa fuere,

    Liv. 1, 54, 9; 3, 33, 10:

    juxta eam rem aegre passi patres, quam cum consulatum vulgari viderent,

    i. e. were just as indignant, id. 10, 6, 9: qui me, juxta ac si meus frater esset, sustentavit, just as if, = non secus ac si, Cic. post Red. ap. Sen. 8, 20:

    juxta ac si hostes adessent,

    Sall. J. 45, 2; Liv. 22, 31, 3:

    in re juxta manifesta atque atroci,

    id. 3, 33, 10; 24, 5, 13; 21, 33, 4;

    5, 6, 5: reipublicae juxta ac sibi consulere,

    Sall. C. 37, 8:

    litteris Graecis atque Latinis juxta eruditus,

    id. J. 95, 3:

    juxta bonos et malos interficere,

    id. C. 51, 30.—
    II.
    Prep., with acc., very near, close to, near to, hard by (not ante-class.).
    A.
    Lit., of place:

    juxta eum castra posuit,

    Caes. B. C. 3, 41, 4; 3, 65, 4; 3, 20, 1; Nep. Dat. 1, 1; id. Att. 22 fin.; Quint. 8, 4, 22:

    juxta murum castra posuit,

    Caes. B. C. 1, 16, 4:

    totos dies juxta focum atque ignem agunt,

    Tac. G. 17; Col. 4, 8, 2.—Placed after the case:

    hanc (aram) juxta,

    Nep. Paus. 4, 4:

    vicina Ceraunia juxta,

    Verg. A. 3, 506:

    cubiculum Caesaris juxta,

    Tac. A. 13, 15 fin.:

    Rhenum juxta,

    id. ib. 4, 5:

    Tiberim juxta,

    id. ib. 2, 41:

    Aditum juxta moenia urbis Volsco militi struxit,

    Val. Max. 5, 4, 1.—
    B.
    Transf.
    1.
    Next to, immediately after, beside, on a par with:

    juxta deos in tua manu positum est,

    Tac. H. 2, 76:

    apud quos juxta divinas religiones, humana fides colitur,

    Liv. 9, 9, 4:

    homo, juxta M. Varronem doctissimus,

    Gell. 4, 9:

    vilitate juxta beluas esse,

    Plin. 2, 7, 5, § 26.—
    2.
    Near, approaching to, like, almost the same as:

    velocitas juxta formidinem, cunctatio propior constantiae est,

    Tac. G. 30:

    gravitate annonae juxta seditionem ventum est,

    id. A. 6, 13:

    juxta seditionem esse,

    Sall. H. 3, 67, 11 Dietsch:

    populi imperium juxta libertatem,

    Tac. A. 6, 42:

    sapor juxta fontis dulcissimos,

    Sall. H. 4, 13.—
    3.
    Along with, together with: cum interea lucubrando faceret juxta ancillas lanam, Varr. ap. Non. 322: juxta se conjuges vexari, just as:

    pariter ac,

    Liv. 41, 6:

    periculosiores sunt inimicitiae juxta libertatem,

    among a free people, Tac. G. 21.—
    4.
    In consequence of, in proportion to (post-class., except one doubtful passage in Liv.):

    huic consuetudo juxta vicinitatem cum Aebutio fuit,

    Liv. 39, 9, 6 dub. Weissenb. ad loc.:

    quem juxta nocturnum visum ergastulo liberavit,

    Just. 1, 7, 1:

    convivium juxta regiam magnificentiam ludis exornat,

    id. 12, 3, 11.—
    5.
    According to:

    juxta praeceptum,

    Just. 2, 12, 25; Nazar. Pan. Const. 23; Vulg. Gen. 1, 11:

    juxta morem,

    id. ib. 19, 31:

    juxta hoc videtur et divus Hadrianus rescripsisse in haec verba,

    Dig. 29, 5, 1, § 28:

    juxta inclytum oratorem,

    Hier. Ep. 82.

    Lewis & Short latin dictionary > juxta

  • 30 monitor

    mŏnĭtor, ōris, m. [id.], one who reminds one of any thing, an admonisher, monitor (syn.: hortator, auctor).
    I.
    In gen.:

    nil opus fuit monitore,

    Ter. Heaut. 1, 1, 119:

    monitor et praemonstrator,

    id. ib. 5, 1, 2:

    est enim (hoc praeceptum) non tam acutum quam necessarium, magisque monitoris non fatui quam eruditi magistri,

    Cic. de Or. 2, 24, 99: stet ad latus monitor, Sen. Ep. 94, 72:

    officii,

    Sall. J. 85, 10:

    monitoris egere,

    Hor. Ep. 1, 18, 67.—
    II.
    In partic.
    A.
    The counsellor who furnishes an orator with his points of law, a remembrancer, an assistant:

    video mihi non te sed hunc librum esse responsurum, quem monitor tuus hic tenet,

    Cic. Div. in Caecil. 16, 52.—
    B.
    He who reminds one of people's names, a nomenclator:

    per monitorem appellandi sunt,

    Cic. Mur. 36, 77; Plin. Pan. 23.—
    C.
    An overseer, superintendent, e. g. of youth; an instructor, guide, teacher:

    juvenis monitoribus asper,

    Hor. A. P. 163:

    generosa pubes Te monitore regi, mores et facta priorum Discere,

    Stat. S. 5, 3, 147; id. Th. 12, 205.—Of farm-slaves, Col. 1, 9, 4; 7, Paul. Sent. 3, 6, 35; Dig. 33, 7, 8; leader, general of troops, Sil. 8, 370.—
    D.
    A prompter in the theatre: monitores qui monent histriones in scenā, Paul. ex Fest. p. 138 Müll.; Inscr. Orell. 4916.—
    E.
    In relig. lang., one who leads in praying:

    MONITOR AVGVR, Inscr. Don. cl. 1, 44: sine monitore, quia de pectore oramus, precantes sumus,

    Tert. Apol. 30.

    Lewis & Short latin dictionary > monitor

  • 31 observo

    ob-servo, āvi, ātum, 1 (archaic fut. perf. observasso, Plaut. Mil. 2, 3, 57), v. a.
    I.
    In gen., to watch, note, heed, observe a thing; to take notice of, pay attention to (class.;

    syn.: animadverto, attendo): ne me observare possis, quid rerum geram,

    Plaut. Aul. 1, 1, 14:

    quid ille faciat, ne id observes,

    id. Men. 5, 2, 38:

    fetus,

    to watch for, seek to catch, Verg. G. 4, 512:

    lupus observavit, dum dormitarent canes,

    watched, waited, Plaut. Trin. 1, 2, 133:

    occupationem alicujus, et aucupari tempus,

    to watch in order to take advantage of, Cic. Rosc. Am. 8, 22:

    si iniquitates observaveris, Domine,

    Vulg. Psa. 129, 3: tempus epistulae alicui reddendae, to watch or wait for, Cic. Fam. 11, 16, 1:

    et insidiari,

    to be on the watch, id. Or. 62, 210: observavit sedulo, ut praetor indiceret, etc., took care that, etc., Suet. Claud. 22.—So pass. impers.:

    observatum est, ne quotiens introiret urbem, supplicium de quoquam sumeretur,

    Suet. Aug. 57 fin.:

    observans Acerroniae necem,

    observing, perceiving, Tac. A. 14, 6:

    postquam poëta sensit, scripturam suam Ab iniquis observari,

    to be scrutinized, Ter. Ad. prol. 1:

    sese,

    to keep a close watch over one's self, Cic. Brut. 82, 283.—
    II.
    In partic.
    A.
    To watch, guard, keep any thing:

    januam,

    Plaut. As. 2, 2, 7:

    fores,

    id. Mil. 2, 3, 57:

    greges,

    Ov. M. 1, 513: draconem, auriferam obtutu observantem arborem, Poët. ap. Cic. Tusc. 2, 9, 22; Sen. Hippol. 223.—
    B.
    To observe, respect, regard, attend to, heed, keep, comply with a law, precept, recommendation, etc.:

    leges,

    Cic. Off. 2, 11, 40:

    censoriam animadversionem,

    id. Clu. 42, 117:

    praeceptum diligentissime,

    Caes. B. G. 5, 35:

    imperium,

    Sall. J. 80, 2:

    foedus,

    Sil. 17, 78:

    centesimas,

    to adhere to, Cic. Att. 5, 21, 11:

    commendationes,

    to attend to, regard, id. Fam. 13, 27, 1:

    auspicia,

    Tac. G. 9:

    diem concilii,

    Liv. 1, 50, 6:

    ordines,

    to keep in the ranks, Sall. J. 51, 1.— Pass.:

    id ab omnibus,

    Just. 21, 4, 5.—
    C.
    To pay attention or respect to; to respect, regard, esteem, honor one (syn.:

    veneror, revereor): tribules suos,

    Cic. Planc. 18, 45:

    regem,

    Verg. G. 4, 210:

    me, ut alterum patrem, et observat, et diligit,

    Cic. Fam. 5, 8, 4:

    et colere aliquem,

    id. Att. 2, 19, 5:

    aliquem perofficiose et amanter,

    id. ib. 9, 20, 3:

    clarissimus et nobis observandus vir,

    Front. Ep. ad Anton. p. 4.—
    D.
    Observare se a quā re = se abstinere, Vulg. Judic. 13, 12.—
    E.
    To observe, notice, perceive (eccl. Lat.):

    Amasa non observavit gladium,

    Vulg. 2 Reg. 20, 10.—Hence,
    1.
    ob-servans, antis, P. a.
    A.
    Watchful, regardful, observant.—Comp.:

    observantior aequi Fit populus,

    Claud. IV. Cons. Hon. 296.— Sup.:

    observantissimus omnium officiorum,

    Plin. Ep. 7, 30, 1; 10, 11, 1: observantissima lex suorum itinerum, App. de Mundo, 33 fin.
    B.
    Attentive, respectful:

    homo tui observans,

    Cic. Quint. 11, 39; Charis. 77 P.:

    observantissimus mei homo,

    Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 11; id. Fam. 13, 3 init. —Hence, adv.: observanter, carefully, sedulously (post-class.):

    sequi,

    Macr. Somn. Scip. 1, 1, § 7; App. Mag. p. 320, 11.— Comp.:

    observantius,

    Amm. 23, 6, 79.— Sup.:

    aliquid observantissime vitare,

    Gell. 10, 21.—
    b.
    Reverentially:

    ad precandum accedere,

    Lact. 5, 19, 26.—
    2.
    observātē, adv., observantly, carefully, perspicaciously (postclass.):

    observate curioseque animadvertit M. Tullius,

    Gell. 2, 17, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > observo

  • 32 sententia

    sententĭa, ae, f. [for sentientia, from sentio], a way of thinking, opinion, judgment, sentiment; a purpose, determination, decision, will, etc.
    I.
    Lit. (cf.: opinio, voluntas, studium).
    A.
    In gen.:

    quoniam sententiae atque opinionis meae voluistis esse participes, nihil occultabo et quoad potero, vobis exponam, quid de quāque re sentiam,

    Cic. de Or. 1, 37, 172:

    sententia et opinio mea,

    id. ib. 2, 34, 146:

    senis sententia de nuptiis,

    Ter. And. 1, 3, 2:

    de aliquā re,

    id. Ad. 3, 5, 5; id. Phorm. 2, 4, 4; cf.:

    de diis immortalibus habere non errantem et vagam, sed stabilem certamque sententiam,

    Cic. N. D. 2, 1, 2:

    de hac sententiā Non demovebor,

    Plaut. Pers. 3, 1, 45; cf. Cic. Verr. 1, 17, 52:

    de sententiā deducere, deicere, depellere, deterrere, decedere, desistere, etc., v. h. vv.: nisi quid tua secus sententia est,

    Plaut. Ep. 2, 2, 95; cf.:

    mihi sententia eadem est,

    id. Trin. 2, 4, 44:

    adhuc in hac sum sententiā, nihil ut faciamus nisi, etc.,

    Cic. Fam. 4, 4, 5:

    eā omnes stant sententiā,

    Plaut. Curc. 2, 1, 35; cf.:

    perstat in sententiā Saturius,

    Cic. Rosc. Com. 18, 56; so,

    in sententiā manere, permanere, etc., v. h. vv.: non prima sed melior vicit sententia,

    Plin. Pan. 76, 2.— Plur.:

    variis dictis sententiis, quarum pars censebant, etc.,

    Caes. B. G. 7, 77:

    erant sententiae, quae censerent,

    id. B. C. 2, 30:

    sententiae numerantur, non ponderantur,

    Plin. Ep. 2, 12, 5:

    nos quibus Cotta tantum modo locos ac sententias hujus disputationis tradidisset,

    the leading thoughts, Cic. de Or. 3, 4, 16.—Prov.:

    quot homines, tot sententiae,

    many men, many minds, Ter. Phorm. 2, 4, 14; Cic. Fin. 1, 5, 15. —
    2.
    In the phrases,
    (α).
    Sententia est, with subj.-clause, it is my purpose, will, opinion, etc., Auct. Her. 3, 24, 40:

    si honestatem tueri ac retinere sententia est,

    if one's purpose be, if one be determined, Cic. Off. 3, 33, 116; and: stat sententia, with obj.clause, Ov. M. 8, 67; cf.

    , parenthetically: sic stat sententia,

    id. ib. 1, 243.—
    (β).
    De sententiā alicujus aliquid facere, Cic. Cael. 29, 68:

    neque ego haud committam, ut si quid peccatum siet, Fecisse dicas de meā sententiā,

    according to my wish, to suit me, Plaut. Bacch. 4, 9, 115:

    gerere,

    Cic. Sull. 19 fin.; cf. id. Verr. 2, 5, 21, § 53; id. Att. 16, 16, C, § 11; 7, 5 fin.; Liv. 38, 45, 5 et saep.—
    (γ).
    Meā quidem sententiā, in my opinion or judgment, as I think:

    nimis stulte faciunt, meā quidem sententiā,

    Plaut. Men. 1, 1, 5:

    meā quidem sententiā,

    id. Cas. 3, 3, 1; id. Poen. 5, 6, 1; Ter. Ad. 1, 1, 40; 5, 9, 2; id. Phorm. 2, 2, 21;

    and simply meā sententiā,

    Plaut. Ep. 3, 3, 11; id. Merc. 2, 3, 58; Cic. Rep. 1, 26, 42; 1, 45, 69; id. de Or. 2, 23, 95 al.—
    (δ).
    Ex meā (tuā, etc.) sententiā, according to my ( thy, etc.) wish:

    quoniam haec evenerunt nostrā ex sententiā,

    Plaut. Men. 5, 9, 89; id. Cist. 1, 2, 7; id. Men. 2, 2, 1; 5, 7, 30; id. Truc. 5, 72; id. Capt. 2, 3, 87; Ter. Heaut. 4, 3, 5; Cic. Fam. 2, 7, 3; 2, 15, 1; and more freq., simply ex sententiā, to one's mind or liking, Plaut. Pers. 1, 1, 18; id. Capt. 2, 2, 97; id. Mil. 4, 1, 1; id. Aul. 4, 1, 3; id. Truc. 5, 69; Ter. Heaut. 4, 5, 17; id. Hec. 5, 4, 32; id. Phorm. 2, 1, 26; Cic. de Or. 1, 27, 123; id. Att. 5, 21; id. Fam. 1, 7, 5; 12, 10, 2; Sall. J. 43, 5 et saep. (v. also infra, B. 2.).—
    (ε).
    Praeter animi sententiam, against one's inclination:

    quam (crapulam) potavi praeter animi mei sententiam,

    Plaut. Rud. 2, 7, 29.—
    B.
    In partic., publicists' and jurid. t.t., an official determination, a decision, sentence, judgment, vote (cf. suffragium):

    SENATVOS SENTENTIAM VTEI SCIENTES ESETIS, EORVM SENTENTIA ITA FVIT, S. C. de Bacch.: (L. Tarquinius) antiquos patres majorum gentium appellavit, quos priores sententiam rogabat,

    Cic. Rep. 2, 20, 35:

    non viribus... res magnae geruntur, sed consilio, auctoritate, sententiā,

    id. Sen. 6, 17:

    (Marcellinus) sententiam dixit, ut, etc.... postea Racilius de privatis me primum sententiam rogavit, etc.,

    id. Q. Fr. 2, 1, 2:

    accurate sententiam dixi... factum est senatusconsultum in meam sententiam,

    id. Att. 4, 1, 6:

    DE SENATVOS SENTENTIAD... DE PR. VRBANI SENATVOSQVE SENTENTIAD, S. C. de Bacch.: ex senatus sententiā,

    Cic. Fam. 12, 4, 1:

    victos paucis sententiis,

    Liv. 22, 61, 8.—Hence, sententiam dare, to vote:

    meae partes exquirendae magis sententiae quam dandae sunt,

    Liv. 8, 20, 12:

    omnes in eam sententiam ierunt,

    id. 23, 10, 4:

    cum in hanc sententiam pedibus omnes issent,

    id. 22, 56, 1:

    aliquem sequor, aliquem jubebo sententiam dividere,

    to divide the question, Sen. Vit. Beat. 3, 2; cf.:

    quod fieri in senatu solet... cum censuit aliquis quod ex parte mihi placeat, jubeo illum dividere sententiam et sequor,

    id. Ep. 21, 9.—Hence, de eventu fortuna judicat, cui de me sententiam non do, I give no vote, Sen. Ep. 14, 16.—Of the people in the comitia:

    de singulis magistratibus sententiam ferre,

    Cic. Agr. 2, 11, 26:

    de quo foedere populus Romanus sententiam non tulit,

    id. Balb. 15, 34.—Of the votes of judges:

    itur in consilium: servus ille innocens omnibus sententiis absolvitur, quo facilius vos hunc omnibus sententiis condemnare possitis,

    Cic. Verr. 2, 4, 45, § 100; id. Clu. 26, 72:

    condemnatur enim perpaucis sententiis,

    id. Verr. 2, 1, 30, § 75: M. Cato (judex) sententiam dixit, pronounced the decision or sentence, id. Off. 3, 16, 66:

    sententiis paribus reus absolvitur,

    Sen. Ep. 81, 26.—
    2.
    Ex animi mei (tui) sententiā, in the formula of an oath, to the best of my ( your) knowledge and belief, on my ( your) conscience:

    (majores) jurare ex sui animi sententiā quemque voluerunt,

    Cic. Ac. 2, 47, 146:

    quod ex animi tui sententiā juraris, id non facere perjurium est,

    id. Off. 3, 29, 108; Liv. 22, 53, 10; 43, 15 fin. —In a play on this signif. and that of ex sententiā, supra:

    ridicule illud L. Nasica censori Catoni, cum ille: Ex tui animi sententiā tu uxorem habes? Non hercule, inquit, ex animi mei sententiā,

    Cic. de Or. 2, 64, 260; cf. Quint. 8, 5 init.; Gell. 4, 20, 2 sqq.— Transf., as a formula of assurance:

    me quidem, ex animi mei sententiā, nulla oratio laedere potest,

    by my faith, Sall. J. 85, 27.—
    II.
    Transf., of words, discourse, etc., sense, meaning, signification, idea, notion, etc.:

    sonitum ut possis sentire, neque illam Internoscere, verborum sententiam quae sit,

    Lucr. 4, 561:

    cum verbum potest in duas plurisve sententias accipi,

    Auct. Her. 4, 53, 67:

    cum continenter verbum non in eādem sententiā ponitur,

    Cic. Or. 39, 136:

    formantur et verba et sententiae paene innumerabiliter,

    id. de Or. 3, 52, 201:

    cognitā sententiā verba subtiliter exquiri noluerunt,

    id. Caecin. 20, 57:

    quod summum bonum a Stoicis dicitur convenienter naturae vivere, id habet hanc, ut opinor, sententiam: cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    haec (philosophia) nos docuit, ut nosmet ipsos nosceremus: cujus praecepti tanta vis, tanta sententia est, ut ea non homini cuipiam, sed Delphico deo tribueretur,

    such depth of meaning, id. Leg. 1, 22, 58:

    legis (with vis),

    id. ib. 2, 5, 11:

    de Domitio dixit versum Graecum eādem sententiā, quā etiam nos habemus Latinum: Pereant amici, etc.,

    id. Deiot. 9, 25:

    est vitium in sententiā, si quid absurdum, aut alienum est,

    id. Opt. Gen. 3, 7; cf. id. de Or. 3, 52, 200.—
    B.
    Concr.
    1.
    In gen., a thought expressed in words; a sentence, period: dum de singulis sententiis breviter [p. 1672] disputo, Cic. Phil. 13, 10, 22:

    est brevitate opus, ut currat sententia, etc.,

    Hor. S. 1, 10, 9:

    initia et clausulae sententiarum,

    Quint. 9, 3, 45; cf. id. 9, 3, 36; 11, 3, 135; 8, 4, 26; 9, 4, 18; 9, 4, 29; 10, 1, 130 al.—
    2.
    In partic., a philosophical proposition, an aphorism, apophthegm, maxim, axiom (cf. praeceptum): selectae (Epicuri) brevesque sententiae, quas appellatis kurias doxas, Cic. N. D. 1, 30, 85:

    quid est tam jucundum cognitu atque auditu, quam sapientibus sententiis gravibusque verbis ornata oratio et perpolita,

    id. de Or. 1, 8, 31:

    acutae,

    id. ib. 2, 8, 34:

    concinnae acutaeque,

    id. Brut. 78, 272; Quint. 8, 5, 2 sq.; 9, 3, 76; 10, 1, 60;

    11, 3, 120 al.: (Sophocles) sententiis densus,

    id. 10, 1, 68; cf. id. 10, 1, 90; 10, 1, 102:

    subiti ictūs sententiarum,

    Sen. Ep. 100, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > sententia

  • 33 subinde

    sŭb-inde, adv., a particle of time.
    I.
    In gen., immediately after, just after, presently, forthwith, thereupon (not ante-Aug.):

    primum gaudere, subinde Praeceptum auriculis hoc instillare memento,

    Hor. Ep. 1, 8, 15:

    ager primum aretur ultimā parte mensis Augusti, subinde Septembri sit iteratus,

    Col. 2, 4, 11:

    primo auctumno arandi et subinde conserendi,

    id. 11, 2, 8; Tac. Agr. 14:

    sparge subinde,

    Hor. S. 2, 5, 103:

    aliud subinde bellum cum alterius orae Graecis ortum,

    Liv. 8, 27; cf. id. 28, 25, 1 Weissenb. ad loc.:

    semperne eosdem an subinde alios?

    Tac. A. 6, 2; Liv. 7, 10:

    duae subinde urbes captae direptaeque,

    id. 30, 7:

    legem suis liberis subinde dare,

    Quint. 11, 1, 83; Suet. Aug. 95.—
    II.
    In partic., of repeated actions, one after the other, from time to time, now and then, repeatedly, frequently, continually (cf. interdum):

    praedae minus inventum est, quod subinde spolia agrorum capta domos mittebant,

    Liv. 35, 21; 10, 17:

    subinde exsecuntur legati,

    id. 9, 16, 4 Weissenb. ad loc.:

    quae subinde nuntiata sunt regi, continuae felicitati rerum ejus imposuerant labem,

    Curt. 7, 7, 30:

    si diligenter subinde emundata fuerit humus,

    Col. 6, 30, 2:

    tragicum illud subinde jactabat: Oderint dum metuant,

    Suet. Calig. 30:

    erit pergratum mihi hanc effigiem ejus subinde intueri, subinde respicere,

    Plin. Ep. 2, 7, 6:

    mentitur tua subinde tussis,

    Mart. 5, 39, 6.

    Lewis & Short latin dictionary > subinde

  • 34 supergredior

    sŭper-grĕdĭor ( sŭpergrădĭor, Plin. 27, 12, 68, § 110), gressus, 3, v. dep. a. and n. [gradior], to step, walk, or go over (post-Aug.).
    I.
    Lit.:

    limen,

    Col. 7, 9, 13; Plin. 32, 10, 46, § 133:

    capram alteram decubuisse atque ita alteram proculcatae supergressam,

    Plin. 8, 50, 76, § 201.—
    II.
    Trop., to pass over, get over, surmount; to surpass, exceed, excel:

    aetatis suae feminas pulchritudine,

    Tac. A. 13, 45:

    omnem laudem supergressa,

    Quint. 6, prooem. §

    8: claritatem parentum animi magnitudine,

    Just. 42, 2, 3:

    alicujus res gestas,

    id. 44, 5:

    crudele praeceptum, supergressum omnia diritatis exempla,

    Amm. 28, 1, 25. —
    B.
    To live through, survive a period of time:

    sexagin ta annos,

    Sen. Suas. 6, 6.—
    C.
    To be superior to, elevated above:

    necessitates,

    Sen. Ep. 32, 5.
    ► * a.
    Act. collat. form sŭpergrĕ-dĭo, dĕre, to go over, pass:

    duodecimum aetatis annum supergresserat,

    App. M. 10, p. 238, 34 (dub.).—
    * b.
    sŭpergressus, a, um, in pass. signif., Pall. Nov. 4, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > supergredior

  • 35 temero

    tĕmĕro, āvi, ātum, 1, v. a. [id.; prop. to treat rashly; hence, pregn.], to violate, profane, defile, dishonor, disgrace, desecrate, pollute:

    temerare violare sacra et contaminare, dictum videlicet a temeritate,

    Fest. p. 365 Müll, (mostly poet.; sometimes in post-Aug. prose;

    syn., scelero, polluo): sacra deae,

    Tib. 3, 5, 7:

    hospitii sacra,

    Ov. H. 17, 3:

    Cereale nemus securi,

    id. M. 8, 741: templa Minervae, Verg. A. 6, 840:

    arae, foci, deum delubra, sepulcra majorum temerata ac violata,

    Liv. 26, 13, 13;

    delubra oculis profanis,

    Claud. B. G. 102;

    sacra deo vasa,

    Sulp. Sev. Chron. 2, 6, 5;

    sacraria probro,

    Ov. M. 10, 695:

    patrium cubile,

    id. ib. 2, 592; 15, 501; cf.:

    thalamos pudicos,

    id. Am. 1, 8, 19:

    eandem Juliam in matrimonio Agrippae,

    Tac. A. 1, 53; id. H. 3, 80:

    Venerem maritam,

    Ov. H. 15 (16), 283; cf.:

    temerata Auge,

    id. ib. 9, 49:

    vi aliam,

    App. M. 1, p. 106, 9:

    conjugale praeceptum,

    id. ib. 5, p. 162, 19:

    fluvios venenis, Ov M. 7, 535: dapibus nefandis Corpora,

    id. ib. 15, 75:

    aures incestis vocibus,

    id. Tr. 2, 503:

    nubila volatu (Perseus),

    Stat. Th. 3, 463; cf.

    Alpes (Hannibal),

    Sil. 15, 532:

    litus,

    Luc. 3, 194: castra infausta temerataque, dishonored by the crime of mutiny, Tac. A. 1, 30:

    trux puer et nullo temeratus pectora motu,

    Stat. Achill. 1, 302;

    temerata est nostra voluntas,

    Ov. M. 9, 627:

    puram fidem,

    id. P. 4, 10, 82.

    Lewis & Short latin dictionary > temero

См. также в других словарях:

  • PRAECEPTUM — sive PRAECEPTIO. pro scriptura vel instrumento, in Lomb l. 2. tit. 12. Si Guastaldus aliquid per donationers acquisierit, sitilli stabile, si per praeceptionem indulgentiae Regis hec illi fuerit confirmatum. Aymo l. 5. tit. 36. Richildis… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Praeceptum — (lat., Mehrzahl Praecepta), 1) Lehre, Vorschrift; 2) Regel, Gebot, Befehl, Auflage. P. de non alienando u. P. de non solvendo, s. u. Arrest 2) b) bb). P. monitorium u. P. poenale, s. u. Auflage 3) Praecepta juris, die drei allgemeinen Regeln, auf …   Pierer's Universal-Lexikon

  • praeceptum — index maxim, precept, regulation (rule), rule (legal dictate) Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 …   Law dictionary

  • qui contemnit praeceptum contemnit praecipientem — /kway kantemnat praseptam kantemnat prasipiyentam/ He who contemns [contemptuously treats] a command contemns the party who gives it …   Black's law dictionary

  • Qui contemnit praeceptum, contemnit praecipientem — He who contemns a precept contemns the preceptor …   Ballentine's law dictionary

  • АВГУСТИНА УСТАВ — [лат. Regula Sancti Augustini], один из наиболее употребительных в зап. традиции уставов для монахов и каноников. Под этим названием известно 4 текста, приписываемых блж. Августину: Praeceptum, или Regula ad servos Dei (Предписание, или Правило… …   Православная энциклопедия

  • PRÉCEPTE — Le participe passé, præceptum , du verbe præcipere , ordonner, est employé dans la langue juridique classique pour désigner un ordre ou une «prescription», sans que ce terme ait une signification technique précise. Le jurisconsulte Ulpien parle… …   Encyclopédie Universelle

  • precept — PRECÉPT, precepte, s.n. Formulă, principiu, învăţătură care stă la baza unei doctrine (mai ales morale); normă, regulă de conduită. ♦ Recomandare, sfat, povaţă. Precepte de igienă. [pl. şi: precepturi] – Din fr. précepte, lat. praeceptum. Trimis… …   Dicționar Român

  • Augustinerregel — Der hl. Augustinus überreicht Norbert von Xanten seine Regel, um 1140 Die Augustinusregel geht auf den Kirchenvater Augustinus von Hippo zurück. Vor allem seit dem 11. Jahrhundert wurde diese kurze Regel zur Grundlage des Zusammenlebens sehr… …   Deutsch Wikipedia

  • Augustinusregel — Augustinus überreicht Norbert von Xanten seine Regel, um 1140 Die Augustinusregel geht auf den Kirchenvater Augustinus von Hippo zurück. Vor allem seit dem 11. Jahrhundert wurde diese kurze Regel zur Grundlage des Zusammenlebens sehr vieler… …   Deutsch Wikipedia

  • Ordensregel des heiligen Augustinus — Der hl. Augustinus überreicht Norbert von Xanten seine Regel, um 1140 Die Augustinusregel geht auf den Kirchenvater Augustinus von Hippo zurück. Vor allem seit dem 11. Jahrhundert wurde diese kurze Regel zur Grundlage des Zusammenlebens sehr… …   Deutsch Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»