-
101 officiosus
offĭcĭōsus, a, um, adj. [officium].I.Full of courtcousness or complaisance, obliging, ready to serve (esp. towards one's superiors; class.;II.syn. studiosus): homo,
Cic. Fam. 13, 21, 2:amicitia,
id. Planc. 19, 46:sedulitas,
Hor. Ep. 1, 7, 8:voluntas,
Ov. P. 3, 2, 17.— Comp.:estne quisquam, qui tibi officiosior, liberaliorque videatur?
Cic. Rosc. Com. 6, 18; id. Att. 13, 45, 3.— Sup.:officiosissima natio candidatorum,
Cic. Pis. 23, 55; for which with summe:homines Lampsaceni summe in omnes cives Romanos officiosi,
id. Verr. 2, 1, 24, § 63.—Dutiful, in accordance with duty:B.dolor,
Cic. Tusc. 3, 28, 70:labores,
id. Mil. 5, 12:pietas,
Sen. Ep. 99, 18.—Subst.: offĭcĭō-sus, i, m., an official or attendant at a bath, Petr. 92.—Hence, adv.: offĭcĭōsē, courteously, obligingly (class.):officiose et amice factum,
Cic. Lael. 20, 81: aliquid facere, Afran. ap. Charis. p. 247 P.:scribere,
Cic. Att. 1, 20, 1.— Comp.:gratum etiam Pilia (fecit), sed illa officiosius, quod, etc.,
Cic. Att. 6, 1, 22.— Sup.:officiosissime venit ad me,
Plin. Ep. 10, 21 (32) init. -
102 praetermitto
praeter-mitto, mīsi, missum, 3, v. a.I. A.In gen.:B.nullum diem,
Cic. Att. 9, 14, 2:nullam occasionem profectionis, Auct. B. Afr. 1: neminem,
Cic. Fam. 11, 21, 1.—In partic.1.To omit, neglect, leave undone:2.nullum officium,
Cic. Fam. 1, 8, 1:voluptates,
id. N. D. 3, 15, 38:scelus,
id. Att. 9, 11, 4:praetermittendae defensionis plures solent esse causae,
id. Off. 1, 9, 28.—With inf.:reliqua quaerere praetermittit,
Caes. B. C. 2, 39:quod facere nullum diem praetermittebat,
Nep. Cim. 4, 3. —In reading or writing, to pass over, leave out, make no mention of, omit:3.quod verba sint praetermissa,
Cic. de Or. 2, 26, 111:si quid aut praetermissum aut relictum sit,
id. ib. 2, 29, 126; id. Off. 3, 2, 9; id. Cat. 3, 8, 18:officii praetermissi reprehensio,
id. Att. 11, 7, 3:nihil videmur debere praetermittere, quod, etc.,
Nep. Epam. 1, 3:quod dignum memoriā visum, praetermittendum non existimavimus,
Caes. B. G. 7, 25; Cic. Q. Fr. 3, 3, 1; id. Att. 6, 3, 9. —To pass by, overlook, wink at:* II.do, praetermitto,
overlook, Ter. Ad. 1, 1, 26:praetermittere et humanis concedere rebus,
Lucr. 4, 1191 (by Lachm. written separately).—To let over, carry over, transmit, transport:an facili te praetermiserit unda Lucani rabida ora maris?
Stat. S. 3, 2, 84. -
103 puerilis
pŭĕrīlis, e, adj. [puer].I.Lit., boyish, childish, youthful (class.):B.puerili specie, senili prudentiā,
Cic. Div. 2, 23, 50:aetas,
id. Arch. 3, 4; cf.tempus,
Ov. M. 6, 719:disciplina,
Cic. N. D. 1, 26, 72; id. Rep. 4, 3, 3:institutio,
id. de Or. 2, 1, 1:doctrina,
id. ib. 3, 31, 125; Quint. 1, 1, 9:delectatio,
Cic. Fin. 1, 21, 72:regnum,
Liv. 1, 3:blanditiae,
Ov. M. 6, 626:manus,
Cels. 3, 27, 3:ostrum,
the prœtexta, Stat. S. 5, 2, 66:agmen,
a troop of boys, Verg. A. 5, 548.—In distinction from virgineus:(faciem) virgineam in puero, puerilem in virgine possis (dicere),
boyish, Ov. M. 8, 323.—In partic., in mal. part.:II.officium,
Plaut. Cist. 4, 1, 5:supplicium,
Mart. 2, 60, 2; and absol. puerile, id. 9, 67, 3; cf.:puerile obtulit corollarium,
App. M. 3, p. 138, 13; Hyg. Fab. 189.—Transf., boyish, childish, puerile, trivial, silly (rare but class.):B.acta illa res est animo virili, consilio puerili,
Cic. Att. 14, 21, 3:sententia,
Ter. Phorm. 5, 7, 56:vota,
Ov. Tr. 3, 8, 11:res (with insubidae, inertes),
Gell. 18, 8, 1:isagogae,
id. 1, 2, 6:puerile est,
Ter. And. 2, 6, 18.— Comp.:si puerilius his ratio esse evincet amare,
Hor. S. 2, 3, 250. —Hence, adv.: pŭĕrīlĭtĕr, like a child:ludentes,
Phaedr. 3, 8, 5:blandiri,
Liv. 21, 1.—Childishly, foolishly, sillily:stultus,
Plaut. Pers. 4, 4, 42; Cic. Fin. 1, 6, 19:facere,
id. Ac. 2, 11, 33; 2, 17, 54; Tac. H. 4, 86. -
104 reor
rĕor, rătus, 2 (2 pers. pres. rere, Plaut. As. 3, 1, 22; id. Ep. 3, 4, 45; id. Trin. 2, 4, 13; Verg. A. 3, 381; 7, 437; Hor. S. 1, 9, 49: reris, Plaut. Bacch. 5, 2, 9; Verg. A. 6, 97; Hor. S. 2, 3, 134), v. dep. a. [etym. dub.; cf. Sanscr. rta, correct; Zend, areta, complete; Gr. aretê, valor].I.To reckon, calculate; v. infra, P. a.—Hence, by a usual transfer (like censere, putare, existimare, etc.),—II.To believe, think, suppose, imagine, judge, deem (class.; esp. freq. in the poets; cf. Cic. de Or. 3, 38, 153;(α).not in Cæs.: horridum reor,
Quint. 8, 3, 26; cf.: opinor, arbitror, credo, censeo).With obj.-clause:(β).hoc servi esse officium reor,
Plaut. Aul. 4, 1, 7; so,reor,
id. Ep. 3, 4, 49; id. Pers. 2, 1, 2; id. Rud. 4, 2, 21; id. Truc. 2, 7, 16; Lucr. 5, 1419; Verg. A. 4, 45; 5, 24; 7, 273; 370; Hor. Ep. 2, 1, 70; Ov. M. 1, 394; 11, 438; 12, 505; Quint. 2, 16, 9 al.: reris and rere, v. supra:retur,
Plaut. Am. 1, 1, 17; id. Ep. 3, 2, 32; id. Mil. 3, 1, 119; id. Truc. 1, 1, 72; Stat. Th. 11, 59:remur,
Plaut. As. Grex. 6; Cic. Off. 2, 9, 32:remini,
Arn. 4, 146:rentur,
Plaut. Am. 3, 3, 20; id. Mil. 2, 6, 7; Lucr. 1, 155; 6, 91; Cic. Top. 20, 78; Liv. 1, 59; 5, 3; 24, 37; 40, 5 fin. Drak.:rebar,
Ter. Hec. 4, 2, 5; Cic. de Or. 3, 22, 82; Verg. A. 6, 690; Ov. M. 13, 497; 14, 203:rebare,
Cic. Att. 14, 8, 1:rebatur,
id. Ac. 1, 7, 26; id. Att. 7, 3, 10; Liv. 9, 3; 27, 25; 30, 9 al.:rebamur,
Plaut. Am. 5, 1, 43:rebantur,
Cic. N. D. 3, 6, 15; Liv. 1, 26; 3, 41; 4, 1 et saep.:rebor,
Sen. Herc. Fur. 303:rebitur,
Plaut. Aul. 2, 2, 28:rear,
id. Most. 1, 3, 2; Cat. 63, 55; Verg. A. 9, 253:rearis,
Lucr. 1, 80; 2, 731; 5, 114; 247; 6, 536 al.: reare, Caecil. ap. Gell. 617, 13:reamur,
Lucr. 2, 952; 4, 37; 5, 78;6, 764: reantur,
Plaut. Ps. 1, 2, 34:ratus sum, etc., sim, etc.,
id. As. 5, 2, 11; id. Capt. 2, 2, 6; id. Ep. 4, 2, 26 al.; Ter. Hec. 5, 3, 21; Verg. A. 2, 25; Ov. M. 4, 674; 5, 203; 7, 841 al.; Sall. C. 48, 5; 55, 1; Liv. 2, 27; 3, 2; Quint. 11, 3, 31; 12, 10, 5 et saep. al.—Absol., Plaut. Cas. 2, 6, 4:B.quos quidem plures, quam rebar, esse cognovi,
Cic. Div. 2, 2, 5:jam illud mali plus nobis vivit quam ratae (sc. sumus),
Plaut. Rud. 2, 4, 32:ut reor a facie, Calliopea fuit,
Prop. 3, 3 (4, 2), 38:ut rebare, Venus (nec te sententia fallit) Trojanas sustentat opes,
Verg. A. 10, 608:ut potius reor,
id. ib. 12, 188:atque, ut ipse rebatur viam suāpte naturā difficilem inexpugnabilem fecit,
Liv. 31, 39, 9:nam, reor, non ullis, si vita longior daretur, posset esse jucundior,
Cic. Tusc. 1, 39, 94.—Hence, ră-tus, a, um, P. a., pass., reckoned, calculated, fixed by calculation; hence, fixed, settled, established, firm, unalterable, sure, certain, valid, etc. (class.):quod modo erat ratum inritumst,
Ter. Phorm. 5, 8 (7), 58:neu quod egissem esset ratum,
id. Hec. 4, 1, 30:rata et certa spatia definire,
Cic. Tusc. 5, 24, 69:motus (stellarum) constantes et rati,
id. N. D. 2, 20, 51:astrorum rati immutabilesque cursus,
id. ib. 2, 37, 95;2, 38, 97: si nihil fieri potest, nisi quod ab omni aeternitate certum fuerit esse futurum rato tempore,
id. Div. 2, 7, 19; 2, 30, 63:jussum ratum atque firmum,
id. Caecin. 33, 96:decretum stabile, fixum, ratum esse debeat,
id. Ac. 2, 9, 27:illud certum, ratum, firmum, fixum vis,
id. ib. 2, 46, 141:censorias subscriptiones omnes fixas et in perpetuum ratas putet esse,
id. Clu. 47, 132; cf.:ut amicitia societasque nostra in aeternum rata sit,
Tac. H. 4, 64:cujus tribunatus si ratus est, nihil est, quod irritum possit esse,
Cic. Prov. Cons. 19, 45; cf.so, opp. irritus,
id. Phil. 5, 7, 21; cf.ratosne habeant an vanos pectoris orsus, id. poët. Div. 2, 30, 63: testamenta (opp. rupta),
id. de Or. 1, 38, 173:populi comitia ne essent rata, nisi, etc.,
id. Rep. 2, 32, 56:ut Faustae, cui cautum ille voluisset, ratum esset,
id. Att. 5, 8, 2: neque ratum est quod dicas, Att. ap. Fest. p. 228; Nep. Att. 10, 1:dixerat idque ratum Stygii per flumina Annuit,
Verg. A, 9, 104:si haec Turno rata vita maneret,
id. ib. 10, 629:rata sint sua visa precatur,
may be fulfilled, accomplished, Ov. M. 9, 702; 9, 474; 14, 815; 3, 341; id. H. 15 (16), 15; id. F. 1, 696; 3, 77; id. P. 2, 5, 3; cf.:(ebrietas) spes jubet esse ratas,
Hor. Ep. 1, 5, 17:pax,
Sall. J. 112, 3:fides et vox,
Ov. M. 3, 341; id. Tr. 3, 10, 36:dicta,
id. F. 2, 488.— Sup.: beneficia ratissima atque gratissima, Cato ap. Fest. pp. 286 and 287 Müll. — Poet., transf., of a person: occiduntur: ubi potitur ratu' Romulu' praedam, the resolved, determined (syn. certus), Enn. ap. Fest. p. 274 Müll. (Ann. v. 78 Vahl.). —Hence,In particular connections.1.Pro ratā parte (portione), secundum ratam partem, and absol., pro ratā, according to a certain part, i. e. in proportion, proportionally:2.militibus agros ex suis possessionibus pollicetur, quaterna in singulos jugera, et pro ratā parte centurionibus evocatisque,
Caes. B. C. 1, 17 fin.; cf.:pro ratā parte,
Cic. Rep. 6, 18, 18 Mos. N. cr.:perinde ut cuique data sunt pro ratā parte,
id. Tusc. 1, 39, 94:utinam ex omni senatu pro rata parte esset!
id. Rep. 2, 40, 67:decumam partem relinqui placet, si plenae fuerint alvi, si minus, pro ratā portione,
Plin. 11, 15, 15, § 40:item secundum ratam partem ex altitudine columnarum expediendae sunt altitudines epistyliorum,
Vitr. 3, 3 med.:tantum pediti daturum fuisse credunt, et pro ratā aliis, si, etc.,
Liv. 45, 40; so Capitol. M. Aur. 7, and often in the Digests.—Ratum aliquid facere (efficere) habere, ducere, also ratum alicui esse, to make or account any thing fixed or valid; to confirm, ratify, approve: quid augur (habet), cur a dextrā corvus a sinistrā cornix faciat ratum? make a confirmatory, i. e. a favorable augury, Cic. Div. 1, 39, 85:► In Liv.parens nati rata verba Fecit,
i. e. fulfilled, Ov. M. 4, 387:juvenes cum avum regem salutassent, secuta ex omni multitudine consentiens vox ratum nomen imperiumque regi effecit,
Liv. 1, 6:efficiant ratas, utraque diva preces,
Ov. F. 1, 696:quae nobis imperatores commoda tribuerunt, ea rata atque perpetua auctoritate vestrā faciatis,
Liv. 28, 39, 16: eos ratum habere judicium, si totum corruptum sit;si unus accusator corruptus sit, rescindere,
Cic. Part. Or. 36, 125; so,ratum habere,
id. Rosc. Com. 1, 3; id. Att. 14, 21, 2; id. N. D. 1, 5, 10: Atteius Capito ap. Gell. 13, 12, 2; cf.:(fata) ratosne habeant an vanos pectoris orsus, Cic. poët. Div. 2, 30, 63: cavere de rato,
Dig. 3, 4, 6, § 3:qui non duxerint societatem ratam, ubi nec divini quicquam nec humani sanctum esset,
Liv. 27, 17 fin.:ista ipsa, quae te emisse scribis, non solum rata mihi erunt, sed etiam grata,
Cic. Fam. 7, 23, 1.—Rarely, ratum servare: quaeris an quod gessit ratum servum. Ego vero servo,
Plin. Ep. 7, 11, 1.25, 12, for the corrupted curata auctoritas eventu of the MS., read cum rato auctoritas eventu; v. Weissenb. ad h. l. -
105 singularis
singŭlāris, e, adj. [singuli].I.Lit.A.In gen., one by one, one at a time, alone, single, solitary; alone of its kind, singular (class.;B.syn.: unus, unicus): non singulare nec solivagum genus (sc. homines),
i. e. solitary, Cic. Rep. 1, 25, 39:hostes ubi ex litore aliquos singulares ex navi egredientes conspexerant,
Caes. B. G. 4, 26:homo,
id. ib. 7, 8, 3; so,homo (with privatus, and opp. isti conquisiti coloni),
Cic. Agr. 2, 35, 97:singularis mundus atque unigena,
id. Univ. 4 med.:praeconium Dei singularis facere,
Lact. 4, 4, 8; cf. Cic. Ac. 1, 7, 26:natus,
Plin. 28, 10, 42, § 153:herba (opp. fruticosa),
id. 27, 9, 55, § 78: singularis ferus, a wild boar (hence, Fr. sanglier), Vulg. Psa. 79, 14:hominem dominandi cupidum aut imperii singularis,
sole command, exclusive dominion, Cic. Rep. 1, 33, 50; so,singulare imperium et potestas regia,
id. ib. 2, 9, 15:sunt quaedam in te singularia... quaedam tibi cum multis communia,
id. Verr. 2, 3, 88, § 206:singulare beneficium (opp. commune officium civium),
id. Fam. 1, 9, 4:odium (opp. communis invidia),
id. Sull. 1, 1:quam invisa sit singularis potentia et miseranda vita,
Nep. Dion, 9, 5:pugna,
Macr. S. 5, 2:si quando quid secreto agere proposuisset, erat illi locus in edito singularis,
particular, separate, Suet. Aug. 72.—In partic.1.In gram., of or belonging to unity, singular:2.singularis casus,
Varr. L. L. 7, § 33 Müll.;10, § 54 ib.: numerus,
Quint. 1, 5, 42; 1, 6, 25; 8, 3, 20; Gell. 19, 8, 13:nominativus,
Quint. 1, 6, 14:genitivus,
id. 1, 6, 26 et saep. —Also absol., the singular number:alii dicunt in singulari hac ovi et avi, alii hac ove et ave,
Varr. L. L. 8, § 66 Müll.; Quint. 8, 6, 28; 4, 5, 25 al.—In milit lang., subst.: singŭlāris, is, m.a.In gen., an orderly man (ordonance), assigned to officers of all kinds and ranks for executing their orders (called apparitor, Lampr. Alex. Sev. 52):b.SINGVLARIS COS (consulis),
Inscr. Orell. 2003; cf. ib. 3529 sq.; 3591; 6771 al.—Esp., under the emperors, equites singulares Augusti, or only equites singulares, a select horse body-guard (selected from barbarous nations, as Bessi, Thraces, Bæti, etc.), Tac. H. 4, 70; Hyg. m. c. §§ 23 and 30; Inscr. Grut. 1041, 12 al.; cf. on the Singulares, Henzen, Sugli Equiti Singolari, Roma, 1850; Becker, Antiq. tom. 3, pass. 2, p. 387 sq.—3.In the time of the later emperors, singulares, a kind of imperial clerks, sent into the provinces, Cod. Just. 1, 27, 1, § 8; cf. Lyd. Meg. 3, 7.—II.Trop., singular, unique, matchless, unparalleled, extraordinary, remarkable (syn.: unicus, eximius, praestans;1. a.very freq. both in a good and in a bad sense): Aristoteles meo judicio in philosophiā prope singularis,
Cic. Ac. 2, 43, 132:Cato, summus et singularis vir,
id. Brut. 85, 293:vir ingenii naturā praestans, singularis perfectusque undique,
Quint. 12, 1, 25; so,homines ingenio atque animo,
Cic. Div. 2, 47, 97:adulescens,
Plin. Ep. 7, 24, 2.—Of things:Antonii incredibilis quaedam et prope singularis et divina vis ingenii videtur,
Cic. de Or. 1, 38, 172:singularis eximiaque virtus,
id. Imp. Pomp. 1, 3; so,singularis et incredibilis virtus,
id. Att. 14, 15, 3; cf. id. Fam. 1, 9, 4:integritas atque innocentia singularis,
id. Div. in Caecil. 9, 27:Treviri, quorum inter Gallos virtutis opinio est singularis,
Caes. B. G. 2, 24:Pompeius gratias tibi agit singulares,
Cic. Fam. 13, 41, 1; cf.:mihi gratias egistis singularibus verbis,
id. Cat. 4, 3:fides,
Nep. Att. 4:singulare omnium saeculorum exemplum,
Just. 2, 4, 6.—In a bad sense:nequitia ac turpitudo singularis,
Cic. Verr. 2, 3, 44, § 106; so,nequitia,
id. ib. 2, 2, 54, § 134; id. Fin. 5, 20, 56:impudentia,
id. Verr. 2, 2, 7, § 18: audacia (with scelus incredibile), id. Fragm. ap. Quint. 4, 2, 105:singularis et nefaria crudelitas,
Caes. B. G. 7, 77.— Hence, adv.: singŭlārĭter ( singlā-rĭter, Lucr. 6, 1067).In gen. (ante- and post-class.):b.quae memorare queam inter se singlariter apta, Lucr. l. l. Munro (Lachm. singillariter): a juventā singulariter sedens,
apart, separately, Paul. Nol. Carm. 21, 727.—In partic. (acc. to I. B. 1.), in the singular number:2.quod pluralia singulariter et singularia pluraliter efferuntur,
Quint. 1, 5, 16; 1, 7, 18; 9, 3, 20:dici,
Gell. 19, 8, 12; Dig. 27, 6, 1 al.—(Acc. to II.) Particularly, exceedingly:aliquem diligere,
Cic. Verr. 2, 2, 47, § 117:et miror et diligo,
Plin. Ep. 1, 22, 1:amo,
id. ib. 4, 15, 1. -
106 spondeo
spondĕo, spŏpondi, sponsum, 2 ( perf. spepondi, Cic., Caes., and Val. Antias ap. Gell. 7, 9, 12 sq.; Inscr. Orell. 4358;I.without redup. sponderat,
Tert. Carm. adv. Mart. 3, 135; subj. sponsis = spoponderis, an ancient formula of prayer in Fest. p. 351 Müll.), v. a. [akin with spendô, to pour out, = libare; cf. spondai, league].Jurid. and publicists' t. t.A.In bargains, covenants, treaties, etc., to promise solemnly, to bind, engage, or pledge one's self (class.; syn.: recipio, stipulor, promitto; cf.: vadimonium obire, vadari); according to the civil law in its original form, it was essential to a binding contract verbally made (verbis) that a proposition and its acceptance should be expressed by the question spondes? and the answer spondeo; and only at a later period was the use of promitto, etc., valid (v. Sandars, Introd. ad Just. Inst. p. LV): verbis obligatio fit ex interrogatione et responsione, velut, Dari spondes? Spondeo. Dabis? Dabo. Promittis? Promitto;B.sed haec quidem verborum obligatio: dari spondes? spondeo, propria civium Romanorum est, cetera vero juris gentium sunt,
Gai. Inst. 3, 91 sq.; Dig. 45, 1, 126; 45, 1, 133; cf.the whole title,
ib. 45, 1: De verborum obligationibus: He. Aeternum tibi dapinabo victum, si vera autumas... Er. Sponden' tu istut? He. Spondeo, Plaut. Capt. 4, 2, 118: qui stulte spondet, Cato ap. Rufin. 18, p. 210:quis stipulatus est? Ubi? Quo die? Quis spopondisse me dicit? Nemo,
Cic. Rosc. Com. 5, 13:ut aliquando spondere se diceret,
id. Verr. 2, 5, 54, § 142:si quis quod spopondit, quā in re verbo se obligavit uno, si id non facit, etc.,
id. Caecin. 3, 7:faeneris, quod stipulanti spoponderam tibi, reliquam pensiunculam percipe,
Col. 10 praef.:ego meā fide spondeo futurum ut omnia invenias, etc.,
Plin. Ep. 1, 14, 10.—To promise for another, to become security for a person, to enter bail, etc.:2.quod multis benigne fecerit, pro multis spoponderit,
has become security, Cic. Planc. 19, 47:sed tamen scire velim quando dicar spopondisse et pro patre anne pro filio,
id. Att. 12, 14, 2:quod pro Cornificio me abhinc annis XXV. spopondisse dicit Flavius,
id. ib. 12, 17:et se quisque paratum ad spondendum Icilio ostendere,
Liv. 3, 46, 7:sponsum diceres advocasse, Cic. Fragm. Clod. et Cur. 3, 4, p. 29 B. and K.: hic sponsum vocat,
Hor. Ep. 2, 2, 67:sponsum descendam, quia promisi,
Sen. Ben. 4, 39, 2. —Transf., of promises or pledges made in behalf of a government, etc.:C.non foedere pax Caudina, sed per sponsionem facta est... Spoponderunt consules, legati, quaestores, tribuni militum,
Liv. 9, 5, 4:quod spondendo pacem servassent exercitum,
id. 9, 8, 15:quid tandem si spopondissemus urbem hanc relicturum populum Romanum?
id. 9, 9, 6:ea demum sponsio esset, quam populi jussu spopondissemus,
id. 9, 9, 13:hosti nihil spopondistis, civem neminem spondere pro vobis jussistis,
id. 9, 9, 16.—Esp., to promise or engage in marriage, betroth: qui uxorem ducturus erat ab eo unde ducenda erat, stipulabatur eam in matrimonium ductam iri; [p. 1746] qui daturus erat itidem spondebat. Tum quae promissa erat sponsa appellabatur, qui spoponderat ducturum, sponsus, Sulp. Dot. ap. Gell. 4, 4, 2: Ly. Istac lege filiam tuam sponden' mihi uxorem dari? Ch. Spondeo. Ca. Et ego spondeo idem hoc, Plaut. Trin. 5, 2, 38 sq.; 2, 4, 172: Me. Etiam mihi despondes filiam? Eu. Illis legibus, Cum illā dote quam tibi dixi. Me. Sponden' ergo? Eu. Spondeo, id. Aul. 2, 2, 78: Ph. Spondesne, miles, mi hanc uxorem? Th. Spondeo. Ph. Et ego huic victum spondeo, id. Curc. 5, 2, 73 sq.: sponden tu ergo tuam gnatam uxorem mihi? Ch. Spondeo et mille auri Philippum dotis, id. Trin. 5, 2, 34.—Hence, of women, alicui sponsam esse, to be betrothed, engaged to a man:D.si volt Demipho Dare quantum ab hac accipio, quae sponsa est mihi,
Ter. Phorm. 4, 3, 52:scis, sponsam mihi (esse)?
id. Eun. 5, 9 (8), 6; Plaut. Trin. 2, 4, 101 sq.; 2, 4, 172; 2, 4, 174; id. Poen. 5, 3, 43.—= sponsionem facere (v. sponsio, II.), to lay a judicial wager, to enter into an agreement to pay contingent on the truth or falsity of an assertion: si hoc ita est, qui spondet mille nummūm? P. Afric. ap. Gell. 6 (7), 11, 9.— So, absol.:II. 1.cum illi jacenti latera tunderentur, ut aliquando spondere se diceret,
should declare that he made the required wager, Cic. Verr. 2, 5, 54, § 142 (cf. sponsum, P. a. fin. infra); Dig. 11, 5, 3.—With fut. inf.:2.promitto, recipio, spondeo, C. Caesarem talem semper fore civem, qualis hodie sit,
Cic. Phil. 5, 18, 51:ut (eum) inimicissimum huic conjurationi futurum esse, promittam et spondeam,
id. Mur. 41, 90:et ipse spondeo et omnes hoc tibi tui pro me recipient, te fructum esse capturum, etc.,
id. Fam. 13, 50, 2:quis est qui spondeat eundum, si differtur bellum, animum postea fore,
Liv. 5, 5, 9:quae si perpetua concordia sit, quis non spondere ausit, maximum hoc imperium brevi futurum esse?
id. 5, 3, 10:spondebant animis id (bellum) P. Cornelium finiturum,
with full conviction, id. 28, 38, 9; cf. id. 3, 59, 3:sponde affore reges,
Val. Fl. 3, 504.—With inf. pres., to warrant, give assurance of an existing fact:3.spondebo enim tibi, vel potius spondeo in meque recipio, eos esse M'. Curii mores,
Cic. Fam. 13, 17, 2.—With acc. of thing (and often dat. pers.):4.quibus cum consulem suum reliquissent, honores et praemia spopondistis,
Cic. Phil. 5, 11, 28: mihi sex menses sati' sunt vitae, septimum Orco spondeo, Poët. ap. Cic. Fin. 2, 7, 22: ea spondent, confirmant, quae, quidem mihi exploratiora essent, si remansissem, Cic Att. 11, 6, 3:quod ego non modo de me tibi spondere possum, sed de te etiam mihi,
id. Fam. 15, 21, 1:ac de infante (Tiberio) Scribonius mathematicus praeclara spopondit,
Suet. Tib. 14:tantum sibi vel de viribus suis, vel de fortunā spondentes,
Just. 3, 4, 1; Amm. 24, 1, 8:illius et dites monitis spondentibus Indi,
Val. Fl. 6, 117:non si mihi Juppiter auctor Spondeat, hoc sperem Italiam contingere caelo,
Verg. A. 5, 18:spondere fidem,
Ov. M. 10, 395:officium Amori,
id. ib. 10, 418.—Transf., of inanim. or abstract subjects (mostly poet. and post-Aug.):A.nec quicquam placidum spondentia Martis Sidera presserunt,
Ov. Ib. 217:quod prope diem futurum spondet et virtus et fortuna vestra,
Liv. 7, 30, 8:eorum hominum erat, qui, quantum spes spopondisset, cuperent, ni, etc.,
id. 45, 19, 7:magna de illo (Philippo) spes fuit propter ipsius ingenium, quod magnum spondebat virum,
Just. 7, 6, 1.— Hence, sponsus, a, um, P. a., promised, engaged, betrothed, affianced; substt,sponsus, i, m., a betrothed man, a bridegroom: virgo Sponso superba, Titin. ap. Non. 305, 5:B.accede ad sponsum audacter,
id. ib. 227, 15; Cic. Inv. 2, 26, 78:sponsus regius,
Hor. C. 3, 2, 10.— Poet., of Penelope's suitors, Hor. Ep. 1, 2, 28.—spon-sa, ae, f., a betrothed woman, a bride:C.scio equidem, sponsam tibi esse et filium ex sponsā tuā,
Plaut. Truc. 4, 4, 12; Ter. And. 2, 1, 24:flebilis sponsa,
Hor. C. 4, 2, 21 et saep.—Prov.: suam cuique sponsam, mihi meam, i. e. every one to his taste, Atil. ap. Cic. Att. 14, 20, 3.—sponsum, i, n., a covenant, agreement, engagement: sponsum negare, to break or disown one's pledge, Hor. S. 1, 3, 95:(β).sponsus contra sponsum rogatus,
Varr. L. L. 7, § 107 Müll.—Esp., a judicial wager (cf. sponsio, II.):ex sponso egit,
Cic. Quint. 9, 32. -
107 studium
stŭdĭum, ii, n. [studeo], a busying one's self about or application to a thing; assiduity, zeal, eagerness, fondness, inclination, desire, exertion, endeavor, study: stu [p. 1769] dium est animi assidua et vehemens ad aliquam rem applicata magnā cum voluntate occupatio, ut philosophiae, poëticae, geometriae, litterarum, Cic. Inv. 1, 25, 36.—I.In gen.(α).Absol., Enn. ap. Prisc. p. 900 P. (Praecepta, v. 4 Vahl.):(β).tantum studium tamque multam operam in aliquā re ponere,
Cic. Fin. 1, 1, 1:aliquid curare studio maximo,
Plaut. Stich. 1, 3, 45:aliquem retrahere ab studio,
Ter. Phorm. prol. 2; cf. id. ib. 18:studium semper assit, cunctatio absit,
Cic. Lael. 13, 44:aliquid summo studio curāque discere,
id. Fam. 4, 3, 3; so (with cura, industria, labor, diligentia, etc.) id. ib. 2, 6, 3;10, 1, 3: alacritate ac studio uti,
Caes. B. G. 4, 24:studio incendi,
Cic. Rosc. Am. 17, 48; id. Verr. 2, 4, 1, § 1:suo quisque studio maxime ducitur,
id. Fin. 5, 2, 5; cf.:quot capitum vivunt, totidem studiorum Milia,
Hor. S. 2, 1, 27; Sall. C. 3, 3:sunt pueritiae certa studia, sunt ineuntis adulescentiae... sunt extrema quaedam studia senectutis,
Cic. Sen. 20, 76 et saep.:non studio accusare sed officio defendere,
with zeal, from inclination, id. Rosc. Am. 32, 91; cf.:laedere gaudes, et hoc studio pravus facis,
Hor. S. 1, 5, 79.—In late Lat. studio often means simply voluntarily, on purpose, intentionally:non studio sed fortuitu,
Dig. 40, 5, 13.—With gen.: studiumque iteris reprime, Att. ap. Non. 485, 8 (Trag. Rel. v. 627 Rib.):(γ).in pugnae studio quod dedita mens est,
Lucr. 3, 647:Carthaginienses ad studium fallendi studio quaestus vocabantur,
Cic. Agr. 2, 35, 95:efferor studio patres vestros videndi,
id. Sen. 23, 83:quid ego de studiis dicam cognoscendi semper aliquid atque discendi?
id. Lael. 27, 104; so,discendi,
id. Rep. 1, 8, 13; 1, 22, 36 al.:doctrinae,
id. Rosc. Am. 16, 46; id. Balb. 1, 3:dicendi,
id. de Or. 2, 1, 1:scribendi,
id. Arch. 3, 4:nandi,
Tac. H. 4, 12:scribendi,
Plin. Ep. 1, 13, 5: vitae studium, way of life, Afran. ap. Non. 498, 15:studium armorum a manibus ad oculos translatum,
Plin. Pan. 13, 5.—With ad (usu. to avoid multiplying genitives):II.ea res studia hominum adcendit ad consulatum mandandum Ciceroni,
Sall. C. 23, 5:studium ad frugalitatem multitudines provocavit,
Just. 20, 4, 7.—In partic.A.Zeal for any one; good-will, affection, attachment, devotion, favor, kindness, etc. (cf.:B.officium, favor): tibi profiteor atque polliceor eximium et singulare meum studium in omni genere officii,
Cic. Fam. 5, 8, 4:studium et favor,
id. Rosc. Com. 10, 29; Suet. Vit. 15:studio ac suffragio suo viam sibi ad beneficium impetrandum munire,
Cic. Agr. 2, 7, 17:Pompeius significat studium erga me non mediocre,
id. Att. 2, 19, 4:suum infelix erga populum Romanum studium,
Liv. 3, 56, 9; cf.:omne suum erga meam dignitatem studium,
Cic. Dom. 56, 142:studium in aliquem habere,
id. Inv. 2, 34, 104:Gaditani ab omni studio sensuque Poenorum mentes suas ad nostrum imperium nomenque flexerunt,
id. Balb. 17, 39:studium suum in rempublicam,
Sall. C. 49, 5:studium in populum Romanum,
Tac. A. 4, 55:studiis odiisque carens,
Luc. 2, 377:putabatur et Marius studia volgi amissurus,
Sall. J. 84, 3:aliquid studio partium facere,
party spirit, partisanship, Cic. Verr. 2, 1, 13, § 35:for which simply studium: quo minus cupiditatis ac studii visa est oratio habere, eo plus auctoritatis habuit,
Liv. 24, 28:senatus, in quo ipso erant studia,
party efforts, Tac. A. 14, 42:ultio senatum in studia diduxerat,
id. H. 4, 6.—Application to learning or studying, study; in the plur., studies (very freq.; also in Cic.; cf.:2.studeo and studiosus): pabulum studii atque doctrinae,
Cic. Sen. 14, 49:(eum) non solum naturā et moribus, verum etiam studio et doctrinā esse sapientem,
id. Lael. 2, 6:semper mihi et doctrina et eruditi homines et tua ista studia placuerunt,
id. Rep. 1, 17, 29:studia exercere,
id. Fam. 9, 8, 2:studia Graecorum,
id. Rep. 1, 18, 30:illum se et hominibus Pythagoreis et studiis illis dedisse,
id. ib. 1, 10, 16:relinque te studiis,
Plin. Ep. 1, 9, 7:studia ad voluptatem exercere,
id. ib. 6, 8, 6:famam ex studiis petere,
id. ib. 6, 11, 3; Tac. A. 16, 4; Sen. Cons. ad Polyb. 18 (36), 1: studia graviora iracundis omittenda sunt, id. Ira, 3, 9, 1; cf.:studiis annos septem dedit,
Hor. Ep. 2, 2, 82:si non Intendes animum studiis,
id. ib. 1, 2, 36: o seri studiorum! i. e. opsimatheis, id. S. 1, 10, 21.—Hence,Transf.(α).The fruits of study, works (post-class.):(β).flagitante vulgo ut omnia sua studia publicaret,
Tac. A. 16, 4.—A place for study, a study, school (late Lat.):philosophum (se egit) in omnibus studiis, templis, locis,
Capitol. M. Aurel. 26; Cod. Th. 14, 9, 3. -
108 valens
vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.I.Lit., of physical strength, vigor, or health.A. 1.Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):2.puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!
Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;plus valebat,
id. Truc. 4, 3, 38 sq.:sanus homo, qui bene valet,
Cels. 1, 1 init.:si magis valet,
id. 3, 18:si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),
id. 4, 7 init.:prout nervi valent,
id. 8, 16.—Of plants:vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33, 3 sq. —To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.a.Of personal subjects, etc.(α).With ad and acc.:(β).alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,
Cic. Off. 1, 30, 107.—With inf.:b.manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,
Suet. Galb. 21:mustela cum mures veloces non valeret assequi,
Phaedr. 4, 1, 10:valet ima summis Mutare deus,
Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,
Lucr. 6, 1057:versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),
Hor. A. P. 40:nec valuere manus infixum educere telum,
Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:c.fimum potum ad dysentericos valet,
Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:cimices valent contra serpentium morsus,
Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:id quoque collyrium eodem valet,
Cels. 6, 6, 21.—With pro:ruta per se pro antidoto valet,
Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:dictamnus valet potu et illitu et suffitu,
Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,
Plin. 34, 18, 55, § 177.—Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—B.Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.a.In gen.(α).Absol.:(β).equidem valeo recte et salvus sum,
Plaut. Am. 2, 1, 36:perpetuon' valuisti?
id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,
id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:dicit vilicus servos non valuisse,
Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:boves ut recte valeant,
id. ib. 103:optime valere et gravissime aegrotare,
Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:cura est, ut valeat,
Plaut. Stich. 5, 2, 4:ego valeo recte et rem gero,
id. Pers. 2, 3, 34:te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,
Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:commode,
Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:minus valere... melius valere,
Cic. Att. 4, 14, 1:nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,
Plaut. Mil. 4, 8, 8.—With abl.:(γ).si corpore valuisset,
Cic. Brut. 20, 77:nec melius valeo quam corpore, mente,
Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:pedibus,
Nep. Phoc. 4, 1:stomacho,
Juv. 6, 100.—With ab and abl.:b.ab oculis,
Gell. 13, 30, 10:a morbo,
Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;c.and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),
Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,
Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—Rarely impers. pass.:d. (α).quid agitur, Sagaristio? ut valetur?
Plaut. Pers. 2, 5, 8.—In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:(β).bene vale, Alcumena,
id. Am. 1, 3, 1:vale atque salve,
id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:bene valete et vivite,
id. Mil. 4, 8, 30:ite intro cito: valete,
id. As. 3, 3, 155:abeo: valete, judices justissimi,
id. Capt. prol. 67:vos valete et plaudite,
Ter. Eun. 5, 8, 64:in hoc biduom vale,
id. ib. 1, 2, 110:vive valeque,
Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,
Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—At the conclusion of letters:(γ).Vale,
Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:cura ut valeas,
Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:tu me diligis et valebis,
Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—Also in bidding farewell to the dead:(δ).salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,
Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,
Cat. 101, 10:terque, Vale, dixit,
Ov. F. 3, 563:supremumque vale... dixit,
id. M. 10, 62.—As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:(ε).valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,
Plaut. Am. 3, 2, 46:immo habeat, valeat, vivat cum illa,
Ter. And. 5, 3, 18:valeas, habeas illam quae placet,
id. Ad. 4, 4, 14:si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,
good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,
Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:quare ista valeant: me res familiaris movet,
Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:valete curae,
Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:II.illum salutavi: post etiam jussi valere,
Cic. Att. 5, 2, 2:vix illud potui dicere triste vale,
Ov. H. 13, 14:saepe vale dicto rursus sum multa locutus,
id. Tr. 1, 3, 57:tibi valedicere non licet gratis,
Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):vale facere (or valefacere),
August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.A.In gen.:B.fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,
will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,
id. Dom. 30, 79:dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,
id. Brut. 14, 57:tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,
id. Red. in Sen. 5, 11:in more majorum, qui tum ut lex valebat,
id. Leg. 2, 10, 23:valuit auctoritas,
id. Tusc. 2, 22, 53:verba si valent,
id. Caecin. 21, 61:(ejus) valet opinio tarditatis,
is established, id. de Or. 1, 27, 125:si conjuratio valuisset,
id. ib. 17, 7:cujus ratio non valuit,
Nep. Milt. 3, 7:jus tamen gentium valuit,
Liv. 2, 4, 7:praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,
id. 44, 31, 6:et vestrae valuere preces,
Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—Esp.1.With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.a.With abl.:b.non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,
Plaut. Bacch. 2, 2, 50:reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,
Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,
id. Verr. 2, 2, 49, § 122:ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,
id. Leg. 3, 17, 38:quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,
id. Mur. 18, 38:parum valent (Graeci) verbo,
i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:qui aut gratia aut misericordia valerent,
Caes. B. C. 2, 44:dicendo,
Nep. Ages. 1, 2:qui pedum cursu valet,
Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,
Ov. Am. 1, 15, 14:plerique plus ingenio quam arte valuerunt,
Quint. 1, 8, 8:rogando,
Ov. M. 2, 183:subtilitate vincimur, valeamus pondere,
Quint. 12, 11, 8.—With in and abl.:2.Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,
Cic. Brut. 36, 136:quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,
id. Caecin. 19, 55:in his maxime valet similitudo,
Quint. 6, 3, 57:mire in causis valet praesumptio,
id. 9, 2, 16:(digitus) in exprobrando et indicando valet,
id. 11, 3, 94.—With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.a.With in and acc.:b.hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,
Cic. Tusc. 2, 26, 63:quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,
id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:cum illud verbum unde in utramque rem valeat,
id. Caecin. 31, 89:num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,
Plin. 17, 7, 4, § 44:etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,
Quint. 2, 16, 10:hoc etiam in praeteritum valet,
id. 9, 2, 20; cf.:cum... idque in omnis partis valeret,
Cic. Fam. 4, 10, 2.—With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:c.id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,
Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—With ad and acc. of thing:d. (α).tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,
Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;ad omnis certe non valebit,
id. Fat. 4, 8:illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,
id. Cat. 3, 12, 29:vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,
id. Ac. 1, 5, 21:ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,
id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:eadem fictio valet et ad qualitates,
Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—With apud:(β).ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,
Ter. Heaut. 3, 1, 79:non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,
Cic. Fam. 13, 16, 3:apud te veritas valebit,
id. Quint. 1, 5:sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?
id. Tusc. 2, 4, 11:magnis meritis apud regem... valebat,
Nep. Con. 3, 1:jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,
Sall. C. 9, 1:apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,
Liv. 31, 48, 1:apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,
Quint. 6, 2, 28.—With ad:e.dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,
Cic. Brut. 14, 57:clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,
Liv. 21, 6, 4:metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,
id. 38, 28, 6.—With contra and acc.:f.hoc nonne videtur contra te valere?
Cic. Ac. 2, 27, 86:quae valeant contra falsam criminationem,
id. de Or. 2, 79, 321:ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,
id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,
Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—With pro and abl.:g.multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,
Ov. Tr. 1, 3, 46:epitheton valet pro nomine,
Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—With dat. gerund. (post-class. and rare):h.nam et augendae rei et minuendae valet (particula),
Gell. 5, 12, 10.—With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;3.not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,
Lucr. 1, 108:hanc ob rem vitam retinere valemus,
id. 3, 257:nec continere suos ab direptione castrorum valuit,
Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,
Hor. Epod. 16, 3:cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,
id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:nec valuit locos coeptos avertere cursus,
Tib. 4, 1, 55:qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,
Curt. 3, 4, 5:neque ex eo infamiam discutere valuit,
Suet. Caes. 79.—With things as subj.:ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,
Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.(α).Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):(β).plus potest qui plus valet,
Plaut. Truc. 4, 3, 38:neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,
Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,
Cic. Sest. 28, 60:illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,
id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,
id. Brut. 37, 139:cur minus Venena Medaeae valent?
Hor. Epod. 5. 62.—With abl.:(γ).quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,
Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,
Caes. B. G. 2, 17:qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,
Cic. Fam. 1, 7, 10:quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,
id. Dom. 6, 14:Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,
id. Brut. 14, 55:quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,
Caes. B. G. 7, 63:Caesar multum equitatu valebat,
id. B. C. 1, 61:cum tantum equitatu valeamus,
id. ib. 3, 86:equitatu plurimum valere,
id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—With in and abl.:(δ).nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,
Hor. Ep. 1, 6, 52. —With ad and acc.:(ε).multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,
Cic. Phil. 9, 5, 12:ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,
id. Div. 2, 46, 97:valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,
id. de Or. 2, 43, 182:ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,
Caes. B. G. 6, 30:genus ad probandam speciem minimum valet,
Quint. 5, 10, 56.—With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:(ζ).apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,
Cic. Fam. 6, 6, 13:utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,
Caes. B. G. 1, 40:tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,
id. ib. 5, 54:potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,
Cic. Imp. Pomp. 16, 46:non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,
id. Fam. 1, 9, 11:facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,
id. Verr. 2, 5, 43, § 112:apud quem ut multum gratia valeret, effecit,
Nep. Con. 2, 1.—With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—(η).With pro:(θ).pro periculo magis quam contra salutem valere,
Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,
Caes. B. G. 1, 51.—With inter:(ι).plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,
Caes. B. G. 2, 4.—With adv. of pur pose:C.hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,
Nep. Them. 4, 4:non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,
Quint. 1, 2, 16:nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?
Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —Idiomatic uses.1.Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;2.quinarii, quod quinos,
Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:dum pro argenteis decem aureus unus valeret,
Liv. 38, 11, 8:ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,
Plin. 33, 3, 13, § 47:si haec praedia valeant nunc decem,
Dig. 24, 1, 7, § 4:quasi minimo valeret hereditas,
ib. 19, 1, 13:quanti omnibus valet (servus),
ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:A.quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,
Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;sed quae dicit, idem valent,
id. Tusc. 5, 10, 24:quamquam vocabula prope idem valere videantur,
id. Top. 8, 34:hoc verbum quid valeat, non vident,
id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;id valet gallinacei rostrum,
Suet. Vit. 18:pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,
Quint. 1, 4, 29 et saep.:et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,
id. 10, 1, 13:duo quae idem significant ac tantumdem valent,
id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).Lit.1.In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;2.valens adflictet me,
Plaut. Bacch. 2, 1, 44:virgatores,
id. As. 3, 2, 19:robusti et valentes et audaces satellites,
Cic. Agr. 2, 31, 84:cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,
id. Fam. 7, 1, 3:valentissimi lictores,
id. Verr. 2, 5, 54, § 142:homines,
id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:hic membris et mole valens,
Verg. A. 5, 431:membris valens,
Ov. M. 9, 108:corpore esse vegeto et valenti,
Gell. 3, 1, 11:nervi musculique,
Cels. 8, 20:trunci,
Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:tunicae,
stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—In partic.a.Well in health, healthy, hale, hearty:b.valeo et venio ad minus valentem,
Plaut. Truc. 2, 7, 24:medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,
Cic. Fam. 16, 9, 2:puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,
id. Clu. 9, 27; cf.valens (opp. imbecillus),
id. Fam. 16, 5, 2:(sensus) si sani sunt et valentes,
id. Ac. 2, 7, 19:si valens corpus est neque magno opere vexatum,
Cels. 7, 26, 5:sive aegra, sive valens,
Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,
Cic. Off. 2, 4, 15;so opp. aeger,
id. de Or. 2, 44, 186.—Of medicines, strong, powerful, active:B.valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,
Cels. 4, 15 fin.:medicamenta,
id. 1, 3 med.:silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,
Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—Trop., strong, powerful, mighty:1.mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,
Cic. Att. 7, 3, 4:fuit quondam ita firma haec civitas et valens,
id. Har. Resp. 28, 60:cum valentiore pugnare,
id. Fam. 5, 21, 2:valens dialecticus,
id. Fat. 6, 12:ut fieri nihil possit valentius,
id. Brut. 16, 64:Philippus jam tum valens multa moliebatur,
Nep. Timoth. 3, 1:opibus jam valentes,
id. Eum. 10, 3:argumenta valentiora,
Quint. 5, 13, 12:quid pars adversa habeat valentissimum,
id. 5, 13, 52:nec fraus valentior quam consilium meum,
Cic. Univ. 11:ad letum causae satis valentes,
Ov. M. 5, 174; so,causae,
id. Tr. 1, 8, 29:causa valentior,
id. P. 1, 10, 35:deus morbo omni valentior,
Stat. S. 1, 4, 111:oppida valentissima,
Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).Lit.:2.resistere,
Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:nimis valenter ibi retenta materia,
Cels. 5, 26, 21:praeceps spirare valentius Eurus (coepit),
Ov. M. 11, 481.—Trop., of speech, forcibly, energetically:non diu dicebat sed valenter,
Sen. Contr. 3, 22 med.:si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,
Val. Max. 3, 7, ext. 6. -
109 valeo
vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.I.Lit., of physical strength, vigor, or health.A. 1.Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):2.puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!
Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;plus valebat,
id. Truc. 4, 3, 38 sq.:sanus homo, qui bene valet,
Cels. 1, 1 init.:si magis valet,
id. 3, 18:si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),
id. 4, 7 init.:prout nervi valent,
id. 8, 16.—Of plants:vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33, 3 sq. —To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.a.Of personal subjects, etc.(α).With ad and acc.:(β).alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,
Cic. Off. 1, 30, 107.—With inf.:b.manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,
Suet. Galb. 21:mustela cum mures veloces non valeret assequi,
Phaedr. 4, 1, 10:valet ima summis Mutare deus,
Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,
Lucr. 6, 1057:versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),
Hor. A. P. 40:nec valuere manus infixum educere telum,
Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:c.fimum potum ad dysentericos valet,
Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:cimices valent contra serpentium morsus,
Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:id quoque collyrium eodem valet,
Cels. 6, 6, 21.—With pro:ruta per se pro antidoto valet,
Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:dictamnus valet potu et illitu et suffitu,
Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,
Plin. 34, 18, 55, § 177.—Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—B.Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.a.In gen.(α).Absol.:(β).equidem valeo recte et salvus sum,
Plaut. Am. 2, 1, 36:perpetuon' valuisti?
id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,
id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:dicit vilicus servos non valuisse,
Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:boves ut recte valeant,
id. ib. 103:optime valere et gravissime aegrotare,
Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:cura est, ut valeat,
Plaut. Stich. 5, 2, 4:ego valeo recte et rem gero,
id. Pers. 2, 3, 34:te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,
Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:commode,
Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:minus valere... melius valere,
Cic. Att. 4, 14, 1:nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,
Plaut. Mil. 4, 8, 8.—With abl.:(γ).si corpore valuisset,
Cic. Brut. 20, 77:nec melius valeo quam corpore, mente,
Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:pedibus,
Nep. Phoc. 4, 1:stomacho,
Juv. 6, 100.—With ab and abl.:b.ab oculis,
Gell. 13, 30, 10:a morbo,
Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;c.and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),
Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,
Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—Rarely impers. pass.:d. (α).quid agitur, Sagaristio? ut valetur?
Plaut. Pers. 2, 5, 8.—In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:(β).bene vale, Alcumena,
id. Am. 1, 3, 1:vale atque salve,
id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:bene valete et vivite,
id. Mil. 4, 8, 30:ite intro cito: valete,
id. As. 3, 3, 155:abeo: valete, judices justissimi,
id. Capt. prol. 67:vos valete et plaudite,
Ter. Eun. 5, 8, 64:in hoc biduom vale,
id. ib. 1, 2, 110:vive valeque,
Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,
Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—At the conclusion of letters:(γ).Vale,
Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:cura ut valeas,
Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:tu me diligis et valebis,
Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—Also in bidding farewell to the dead:(δ).salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,
Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,
Cat. 101, 10:terque, Vale, dixit,
Ov. F. 3, 563:supremumque vale... dixit,
id. M. 10, 62.—As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:(ε).valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,
Plaut. Am. 3, 2, 46:immo habeat, valeat, vivat cum illa,
Ter. And. 5, 3, 18:valeas, habeas illam quae placet,
id. Ad. 4, 4, 14:si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,
good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,
Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:quare ista valeant: me res familiaris movet,
Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:valete curae,
Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:II.illum salutavi: post etiam jussi valere,
Cic. Att. 5, 2, 2:vix illud potui dicere triste vale,
Ov. H. 13, 14:saepe vale dicto rursus sum multa locutus,
id. Tr. 1, 3, 57:tibi valedicere non licet gratis,
Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):vale facere (or valefacere),
August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.A.In gen.:B.fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,
will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,
id. Dom. 30, 79:dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,
id. Brut. 14, 57:tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,
id. Red. in Sen. 5, 11:in more majorum, qui tum ut lex valebat,
id. Leg. 2, 10, 23:valuit auctoritas,
id. Tusc. 2, 22, 53:verba si valent,
id. Caecin. 21, 61:(ejus) valet opinio tarditatis,
is established, id. de Or. 1, 27, 125:si conjuratio valuisset,
id. ib. 17, 7:cujus ratio non valuit,
Nep. Milt. 3, 7:jus tamen gentium valuit,
Liv. 2, 4, 7:praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,
id. 44, 31, 6:et vestrae valuere preces,
Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—Esp.1.With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.a.With abl.:b.non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,
Plaut. Bacch. 2, 2, 50:reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,
Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,
id. Verr. 2, 2, 49, § 122:ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,
id. Leg. 3, 17, 38:quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,
id. Mur. 18, 38:parum valent (Graeci) verbo,
i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:qui aut gratia aut misericordia valerent,
Caes. B. C. 2, 44:dicendo,
Nep. Ages. 1, 2:qui pedum cursu valet,
Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,
Ov. Am. 1, 15, 14:plerique plus ingenio quam arte valuerunt,
Quint. 1, 8, 8:rogando,
Ov. M. 2, 183:subtilitate vincimur, valeamus pondere,
Quint. 12, 11, 8.—With in and abl.:2.Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,
Cic. Brut. 36, 136:quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,
id. Caecin. 19, 55:in his maxime valet similitudo,
Quint. 6, 3, 57:mire in causis valet praesumptio,
id. 9, 2, 16:(digitus) in exprobrando et indicando valet,
id. 11, 3, 94.—With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.a.With in and acc.:b.hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,
Cic. Tusc. 2, 26, 63:quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,
id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:cum illud verbum unde in utramque rem valeat,
id. Caecin. 31, 89:num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,
Plin. 17, 7, 4, § 44:etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,
Quint. 2, 16, 10:hoc etiam in praeteritum valet,
id. 9, 2, 20; cf.:cum... idque in omnis partis valeret,
Cic. Fam. 4, 10, 2.—With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:c.id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,
Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—With ad and acc. of thing:d. (α).tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,
Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;ad omnis certe non valebit,
id. Fat. 4, 8:illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,
id. Cat. 3, 12, 29:vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,
id. Ac. 1, 5, 21:ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,
id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:eadem fictio valet et ad qualitates,
Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—With apud:(β).ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,
Ter. Heaut. 3, 1, 79:non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,
Cic. Fam. 13, 16, 3:apud te veritas valebit,
id. Quint. 1, 5:sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?
id. Tusc. 2, 4, 11:magnis meritis apud regem... valebat,
Nep. Con. 3, 1:jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,
Sall. C. 9, 1:apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,
Liv. 31, 48, 1:apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,
Quint. 6, 2, 28.—With ad:e.dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,
Cic. Brut. 14, 57:clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,
Liv. 21, 6, 4:metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,
id. 38, 28, 6.—With contra and acc.:f.hoc nonne videtur contra te valere?
Cic. Ac. 2, 27, 86:quae valeant contra falsam criminationem,
id. de Or. 2, 79, 321:ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,
id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,
Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—With pro and abl.:g.multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,
Ov. Tr. 1, 3, 46:epitheton valet pro nomine,
Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—With dat. gerund. (post-class. and rare):h.nam et augendae rei et minuendae valet (particula),
Gell. 5, 12, 10.—With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;3.not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,
Lucr. 1, 108:hanc ob rem vitam retinere valemus,
id. 3, 257:nec continere suos ab direptione castrorum valuit,
Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,
Hor. Epod. 16, 3:cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,
id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:nec valuit locos coeptos avertere cursus,
Tib. 4, 1, 55:qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,
Curt. 3, 4, 5:neque ex eo infamiam discutere valuit,
Suet. Caes. 79.—With things as subj.:ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,
Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.(α).Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):(β).plus potest qui plus valet,
Plaut. Truc. 4, 3, 38:neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,
Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,
Cic. Sest. 28, 60:illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,
id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,
id. Brut. 37, 139:cur minus Venena Medaeae valent?
Hor. Epod. 5. 62.—With abl.:(γ).quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,
Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,
Caes. B. G. 2, 17:qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,
Cic. Fam. 1, 7, 10:quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,
id. Dom. 6, 14:Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,
id. Brut. 14, 55:quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,
Caes. B. G. 7, 63:Caesar multum equitatu valebat,
id. B. C. 1, 61:cum tantum equitatu valeamus,
id. ib. 3, 86:equitatu plurimum valere,
id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—With in and abl.:(δ).nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,
Hor. Ep. 1, 6, 52. —With ad and acc.:(ε).multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,
Cic. Phil. 9, 5, 12:ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,
id. Div. 2, 46, 97:valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,
id. de Or. 2, 43, 182:ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,
Caes. B. G. 6, 30:genus ad probandam speciem minimum valet,
Quint. 5, 10, 56.—With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:(ζ).apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,
Cic. Fam. 6, 6, 13:utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,
Caes. B. G. 1, 40:tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,
id. ib. 5, 54:potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,
Cic. Imp. Pomp. 16, 46:non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,
id. Fam. 1, 9, 11:facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,
id. Verr. 2, 5, 43, § 112:apud quem ut multum gratia valeret, effecit,
Nep. Con. 2, 1.—With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—(η).With pro:(θ).pro periculo magis quam contra salutem valere,
Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,
Caes. B. G. 1, 51.—With inter:(ι).plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,
Caes. B. G. 2, 4.—With adv. of pur pose:C.hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,
Nep. Them. 4, 4:non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,
Quint. 1, 2, 16:nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?
Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —Idiomatic uses.1.Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;2.quinarii, quod quinos,
Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:dum pro argenteis decem aureus unus valeret,
Liv. 38, 11, 8:ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,
Plin. 33, 3, 13, § 47:si haec praedia valeant nunc decem,
Dig. 24, 1, 7, § 4:quasi minimo valeret hereditas,
ib. 19, 1, 13:quanti omnibus valet (servus),
ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:A.quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,
Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;sed quae dicit, idem valent,
id. Tusc. 5, 10, 24:quamquam vocabula prope idem valere videantur,
id. Top. 8, 34:hoc verbum quid valeat, non vident,
id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;id valet gallinacei rostrum,
Suet. Vit. 18:pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,
Quint. 1, 4, 29 et saep.:et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,
id. 10, 1, 13:duo quae idem significant ac tantumdem valent,
id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).Lit.1.In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;2.valens adflictet me,
Plaut. Bacch. 2, 1, 44:virgatores,
id. As. 3, 2, 19:robusti et valentes et audaces satellites,
Cic. Agr. 2, 31, 84:cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,
id. Fam. 7, 1, 3:valentissimi lictores,
id. Verr. 2, 5, 54, § 142:homines,
id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:hic membris et mole valens,
Verg. A. 5, 431:membris valens,
Ov. M. 9, 108:corpore esse vegeto et valenti,
Gell. 3, 1, 11:nervi musculique,
Cels. 8, 20:trunci,
Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:tunicae,
stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—In partic.a.Well in health, healthy, hale, hearty:b.valeo et venio ad minus valentem,
Plaut. Truc. 2, 7, 24:medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,
Cic. Fam. 16, 9, 2:puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,
id. Clu. 9, 27; cf.valens (opp. imbecillus),
id. Fam. 16, 5, 2:(sensus) si sani sunt et valentes,
id. Ac. 2, 7, 19:si valens corpus est neque magno opere vexatum,
Cels. 7, 26, 5:sive aegra, sive valens,
Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,
Cic. Off. 2, 4, 15;so opp. aeger,
id. de Or. 2, 44, 186.—Of medicines, strong, powerful, active:B.valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,
Cels. 4, 15 fin.:medicamenta,
id. 1, 3 med.:silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,
Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—Trop., strong, powerful, mighty:1.mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,
Cic. Att. 7, 3, 4:fuit quondam ita firma haec civitas et valens,
id. Har. Resp. 28, 60:cum valentiore pugnare,
id. Fam. 5, 21, 2:valens dialecticus,
id. Fat. 6, 12:ut fieri nihil possit valentius,
id. Brut. 16, 64:Philippus jam tum valens multa moliebatur,
Nep. Timoth. 3, 1:opibus jam valentes,
id. Eum. 10, 3:argumenta valentiora,
Quint. 5, 13, 12:quid pars adversa habeat valentissimum,
id. 5, 13, 52:nec fraus valentior quam consilium meum,
Cic. Univ. 11:ad letum causae satis valentes,
Ov. M. 5, 174; so,causae,
id. Tr. 1, 8, 29:causa valentior,
id. P. 1, 10, 35:deus morbo omni valentior,
Stat. S. 1, 4, 111:oppida valentissima,
Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).Lit.:2.resistere,
Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:nimis valenter ibi retenta materia,
Cels. 5, 26, 21:praeceps spirare valentius Eurus (coepit),
Ov. M. 11, 481.—Trop., of speech, forcibly, energetically:non diu dicebat sed valenter,
Sen. Contr. 3, 22 med.:si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,
Val. Max. 3, 7, ext. 6. -
110 vel
I.As disjunctive conjunction, to introduce an alternative as a matter of choice or preference, or as not affecting the principal assertion (while aut introduces an absolute or essential opposition; cf. Madv. Gr. § 436; Zumpt, Gr. § 339; Fischer, Gr. § 383).A.Singly.1.In gen., or (if you will), or else, or (at your pleasure), or (at least), or (it is indifferent), or (what is the same thing), etc.:2.dic igitur me passerculum... haedillum me tuom dic esse vel vitellum,
Plaut. As. 3, 3, 77: viginti minis? Ba. Utrum vis, vel quater quinis minis, id. Ps. 1, 3, 111:lege vel tabellas redde,
id. ib. 1, 1, 29:in solem ponito vel sine sale in defrutum condito,
Cato, R. R. 7: orabant (sc. Ubii), ut sibi auxilium ferret... vel... exercitum modo Rhenum transportaret, or at least, i. e. or, if he preferred it, Caes. B. G. 4, 16:ejusmodi conjunctionem tectorum oppidum vel urbem appellaverunt,
Cic. Rep. 1, 26, 41:in unius voluntate vel moribus,
id. ib. 2, 28, 51:in unā urbe vel in hac ipsā,
id. ib. 3, 10, 17:constituere vel conservare,
id. ib. 2, 38, 64:in ardore caelesti, qui aether vel caelum nominatur,
id. N. D. 2, 15, 41:transfer idem ad modestiam vel temperantiam,
id. Fin. 2, 19, 60; cf. Madv. ad id. ib. 2, 25, 81:unum illud extimescebam, ne quid turpiter facerem, vel dicam, jam effecissem,
id. Att. 9, 7, 1: haec neque confirmare argumentis neque refellere in animo est;ex ingenio suo quisque demat vel addat fidem,
Tac. G. 3.—Esp.a.With potius, to correct or make more precise what has been said, or rather:b.ex hoc populo indomito vel potius immani,
Cic. Rep. 1, 44, 68:post obitum vel potius excessum Romuli,
id. ib. 2, 30, 53:cessit auctoritati amplissimi viri vel potius paruit,
id. Lig. 7, 22:vide quid licentiae nobis tua liberalitas det, vel potius audaciae,
id. ib. 8, 23:ludorum plausus vel testimonia potius,
id. Phil. 1, 15, 36:quam valde ille reditu vel potius reversione meā laetatus!
id. Att. 16, 7, 5; id. Phil. 13, 9, 19:novem tibi orbibus, vel potius globis conexa sunt omnia,
id. Rep. 6, 17, 17:plurimas vel potius omnes ex se ipso virtutes contulit,
Quint. 10, 1, 109.—In climax after a negative:tu certe numquam in hoc ordine vel potius numquam in hac urbe mansisses,
Cic. Phil. 2, 15, 38.—So corrective, without potius:c.sed haec tu melius vel optime omnium,
Cic. Fam. 4, 13, 7:clariore vel plane perspicua,
id. Fin. 5, 20, 55; id. Lael. 12, 41:Capua ab duce eorum Capye, vel. quod propius vero est, a campestri agro appellata,
Liv. 4, 37, 1:cum P. Decius se in Samnium vel in Etruriam proficisci paratum esse ostendisset,
id. 10, 26, 4.—Esp. in the phrase vel dicam, or let me rather say, or rather:quando enim nobis, vel dicam aut oratoribus bonis aut poëtis, ullus... ornatus defuit?
Cic. Fin. 1, 3, 10; id. Brut. 57, 207; id. Cael. 31, 75; id. Phil. 2, 12, 30; id. Att. 9, 7, 1; Suet. Calig. 13.—So intensive, or I may even say (cf. II. A. 3. infra):omnes binos consules, vel dicam amplius, omnia nomina,
Varr. L. L. 8, p. 106 Bip.:a plerisque vel dicam ab omnibus,
Cic. Fam. 4, 7, 3; id. Brut. 70, 246.—Vel etiam, or even:d.ut expositio quarundam rerum gestarum vel etiam fabulosarum,
Quint. 4, 3, 12. —= aut, or else.(α).With an alternative necessary consequence:(β).id autem nec nasci potest nec mori, vel concidat omne caelum omnisque natura consistat necesse est,
Cic. Tusc. 1, 23, 54 Tischer ad loc.:vel tu ne faceres tale in adulescentiā,
Plaut. Ps. 1, 5, 22.—In gen. ( poet. and post class.):e.si copias armatorum... secum expenderent, vincendum illā acie vel cadendum esse,
Tac. A. 14, 35:mortem omnibus ex naturā aequalem oblivione apud posteros vel gloriă distingui,
id. H. 1, 21; cf. id. A. 14, 61; 14, 62:quod imperium variā sorte laetum rei publicae aut atrox, principibus prosperum vel exitio fuit,
id. H. 2, 1 init.; 2, 10; 2, 68; cf. Ov. M. 9, 624 sq.; 15, 601 sq.—In a subordinate alternative after aut:B.nec aut tibi ipsi aut huic Secundo vel huic Apro ignotas,
Tac. Or. 28:ne contra Gai quidem aut Claudii vel Neronis... domum,
id. H. 2, 76:abscedens in hortos aut Tusculanum vel Antiatem in agrum,
id. A. 14, 3 init.:dementiae quoque judicia aut propter id quod factum est aut propter id quod adhuc fieri vel non fieri potest instituuntur,
Quint. 7, 4, 29.—As co-ordinate.1.Vel... vel, either... or, be it... or; in gen. (class.; but where the alternatives are necessary and exclusive, that is, where one must be right and the other wrong, aut... aut is used; v. infra, and cf. Madv. ad Cic. Fin. 4, 11, 27): sed hic numquis adest? Pa. Vel adest vel non, i. e. just as you please, Plaut. Mil. 4, 2, 28 Brix ad loc.:b.paucis me misit ad eam... vel ut ducentos Philippos reddat aureos, vel ut hinc eat secum,
id. Bacch. 4, 1, 18 sq.:ubi illic biberit, vel servato meum modum vel ego dabo,
id. Stich. 5, 4, 37:vel tu me vende, vel face quod tibi lubet,
id. Pers. 3, 1, 70:nunc quamobrem huc sum missa, amabo, vel tu mihi ajas, vel neges,
id. Rud. 2, 4, 14; cf. id. ib. 5, 2, 44:Allobrogibus sese vel persuasuros... existimabant, vel vi coacturos, ut, etc.,
Caes. B. G. 1, 6:ut (Romani) vel sibi agros attribuant vel patiantur eos tenere, etc.,
id. ib. 4, 7:vel sumptuosae vel desidiosae illecebrae,
Cic. Rep. 2, 4, 8:in omni vel officio vel sermone sollers,
id. ib. 2, 21, 37:maximum virtutis vel documentum, vel officium,
id. ib. 1, 20, 33:pace vel Quirini vel Romuli dixerim,
id. Off. 3, 10, 42:erant quaestiones vel de caede vel de vi,
id. Mil. 5, 13; 7, 20; id. Leg. 3, 14, 32; id. Lig. 6, 17; id. Deiot. 1, 1; 5, 13; id. Brut. 69, 242:animus vel bello vel paci paratus,
Liv. 1, 1, 8:hunc ordinem ex censu descripsit vel paci decorum vel bello,
id. 1, 42, 5: Etruriam et Samnium provincias esse;utram mallet eligeret: suo exercitu se vel in Etruriā vel in Samnio rem gesturum,
id. 10, 19, 9:gladioque ruptis omnibus loris, oraculi sortem vel elusit vel implevit,
Curt. 3, 1, 18:nihil illo fuisset excellentius vel in vitiis vel in virtutibus,
Nep. Alcib. 1, 1; 2, 1; id. Milt. 3, 4.—Connected with aut, but not corresponding to it (cf. infra, 2. e.):2.num aut tuum aut cujusquam nostrum nomen vel Caucasum hunc transcendere potuit vel illum Gangem transnatare?
Cic. Rep. 6, 20, 22:ubi enim potest illa aetas aut calescere vel apricatione melius vel igni aut vicissim umbris aquisve refrigerari salubrius?
id. Sen. 16, 57:si velim scribere quid aut legere aut canere vel voce vel fidibus, aut geometricum quiddam aut physicum aut dialecticum explicare, etc.,
id. Div. 2, 59, 122.—Esp.a.With weakened disjunctive force (nearly = et... et). quemadmodum ille vel Athenis vel Rhodi se doctissimorum hominum sermonibus dedisset, Cic. de Or. 2, 1, 3:b.multos sine ratione, sine litteris, quā vel inpudentia vel fames duxit, ruentes,
Quint. 2, 20, 2:affectus vel illos mites vel hos concitatos in suā potestate habuisse,
id. 10, 1, 48: eadem quaestio potest eundem vel accusatorem facere vel reum, id. 3, 6, 18: et nundina vetera ex ordine instituit, vel dies vel tempora, Lampr Alex. Sev. 43: pestilentia tanta exstiterat vel Romae, vel Achaicis urbibus, ut, etc., Treb. Gall. 5.—More than twice, either... or... or, etc. tu vel suda, vel peri algu, vel tu aegrota, vel vale, Plaut. Rud. 2, 7, 24:c.hance tu mihi vel vi vel clam vel precario Fac tradas: meā nil re fert, dum potiar modo,
Ter. Eun. 2, 3, 28:vel in tempestate, vel in agris, vel in corporibus,
Cic. Rep. 1, 44, 68:vel quod ita vivit vel quod ita rem publicam gerit vel quod ita factus est,
id. Phil. 2, 5, 10:vel spectator laudum tuarum vel particeps vel socius vel minister consiliorum,
id. Fam. 2, 7, 2; id. Red. Quir. 9, 23;so eight times,
id. Rep. 1, 3, 6. —The second (or last) vel strengthened,(α).By etiam:(β).quae vel ad usum vitae vel etiam ad ipsam rem publicam conferre possumus,
or even, Cic. Rep. 1, 8, 30; so id. ib. 1, 29, 45; 2, 1, 1; cf.:ut vel ea defendam, quae Pompejus velit, vel taceam, vel etiam ad nostra me studia referam litterarum,
id. Fam. 1, 8, 3.—By vero etiam:(γ).in mediocribus vel studiis vel officiis, vel vero etiam negotiis,
Cic. Rep. 1, 3, 4.—By omnino: haec vel ad odium, vel ad misericordiam, vel omnino ad animos judicum movendos ex iis quae sunt ante posita, sumentur ( or in general), Cic. Part. Or. 36, 128.—d.Rarely after a negative = neque, nor:e.neque satis Bruto... vel tribunis militum constabat, quid agerent,
Caes. B. G. 3, 14.—In irregular construction, without the second vel:f.utrumque est in his, quod ab hoc oratore abhorreat: vel quod omnis, qui sapientes non sint, insanos esse dicunt... accedit quod, etc.,
Cic. de Or. 3, 18, 65; id. Att. 11, 7, 5; cf. esp. Lucr. 5, 383 sqq. Munro ad loc. —Vel... vel = aut... aut:g.habere ea, quae secundum naturam sint, vel omnia vel plurima et maxima,
i. e. so nearly all that the difference is unimportant, Cic. Fin. 4, 11, 27; cf.Madv. ad loc.: cum bonā quidem spe, ut ait idem, vel vincendi vel in libertate moriendi,
id. Att. 7, 9, 4.—For vel... vel, in a subordinate alternative after aut, v. the examples under I. B. 1. b. supra.—Vel, correl. with aut (post-Aug. and rare):II.verborum quoque vis ac proprietas confirmatur vel praesumptione... aut reprehensione,
Quint. 9, 2, 18:voces... aut productione tantum vel correptione mutatae,
id. 9, 3, 69 (but the line Ov. M. 1, 546, is spurious); so,aut... aut... vel: ut aut de nomine aut scripto et sententiā vel ratiocinatione quaeratur,
Quint. 3, 6, 72:aut... aut... aut... aut... vel,
id. 8, 6, 68 sq.; cf.:ubi regnat Protogenes aliquis vel Diphilus aut Erimarchus,
Juv. 3, 120.As intens. particle (prop. ellipt., implying an alternative the first member of which is omitted, something else or even this, etc.).A. 1.With subst.:2.tum opsonium autem pol vel legioni sat est,
Plaut. Aul. 3, 6, 24; id. Capt. 1, 2, 23; id. Curc. 5, 2, 13:ita me di ament, vel in lautumiis, vel in pistrino mavelim Agere aetatem, Quam, etc.,
Plaut. Poen. 4, 2, 5: Ep. Si arte poteris accubare. Ge. Vel inter cuneos ferreos, id. Stich. 4, 2, 39:vel rex semper maxumas Mihi agebat gratias,
Ter. Eun. 3, 1, 7:sed tamen vel regnum malo quam liberum populum,
Cic. Rep. 3, 34, 46:isto quidem modo vel consulatus vituperabilis est,
id. Leg. 3, 10, 23:cum se vel principes ejus consilii fore profiterentur,
Caes. B. G. 7, 37:vel Priamo miseranda manus,
Verg. A. 11, 259:ego vel Prochytam praepono Suburae,
Juv. 3, 5:facile me paterer vel illo ipso acerrimo judice quaerente vel apud Cassianos judices... pro Sex. Roscio dicere,
Cic. Rosc. Am. 30, 85:populus Romanus auctoritatem suam vel contra omnes defendere potest,
even if necessary, id. Imp. Pomp. 22, 63:id se probaturum vel ipso Verginio judice,
Liv. 3, 44, 10:belli necessitatibus eam patientiam non adhibebimus, quam vel lusus ac voluptas elicere solet?
id. 5, 6, 3:timebant ne Romana plebs... vel cum servitute pacem acciperet,
even if it should involve their enslavement, id. 2, 9, 5.—With adjj.: Ch. Pax, te tribus verbis volo. Sy. Vel trecentis, Plaut. Trin. 4, 2, 122: Ca. Ut opperiare hos sex dies saltem modo... Ba. Animo bono es. Vel sex mensis opperibor, id. Ps. 1, 3, 89; cf.: jam hercle vel ducentae [p. 1964] minae, id. ib. 1, 3, 68;3.1, 3, 111: hoc ascensu vel tres armati quamlibet multitudinem arcuerint,
Liv. 9, 24, 7: Ph. Dane suavium? Di. Immo vel decem, Plaut. Truc. 2, 4, 22:ego illum eunuchum, si opus sit, vel sobrius,
Ter. Eun. 3, 2, 26:si sit opus, vel totum triduom,
id. ib. 2, 1, 17:haec sunt omnia ingenii vel mediocris,
Cic. de Or. 2, 27, 119.—With verbs: namque edepol quamvis desubito vel cadus vorti potest, may even be turned over, i. e. will be empty, Plaut. Stich. 5, 4, 39:4.ubi ego hinc abiero, vel occidito,
if you will, even, Ter. Phorm. 1, 2, 93:per me vel stertas licet, inquit Carneades, non modo quiescas,
Cic. Ac. 2, 29, 93:ut ipsis sententiis, quibus proluserunt, vel pugnare possint,
id. de Or. 2, 80, 325:cum vel abundare debeam, cogor mutuari,
id. Att. 15 15, 3—With pronn.:B.videndum erit, quid quisque vel sine nobis aut possit consequi aut non possit,
Cic. Off. 1, 18, 59:existiment quod velint, ac vel hoc intellegant,
id. Fin. 5, 11, 33:est tibi ex his ipsis qui assunt bella copia, vel ut a te ipso ordiare,
especially as you can begin with yourself, id. Rep. 2, 40, 67.—With superlatives, to denote the highest possible degree, the very; the utmost; the most...possible.1.With adjj.: hoc invenisset unum ad morbum illum homini vel bellissimum, the very loveliest, the most beautiful possible, Lucil. ap. Non. 527, 28:2.vidi in dolore podagrae ipsum vel omnium maximum Stoicorum Posidonium,
Cic. Fragm. ib. 32:hoc in genere nervorum vel minimum, suavitatis autem est vel plurimum,
the very least... the utmost possible, id. Or. 26, 91:quarum duarum (civitatum) si adessent (legationes), duo crimina vel maxima minuerentur,
id. Div. in Caecil. 5, 14:patre meā sententiā vel eloquentissimo temporibus illis,
the most eloquent possible, id. de Or. 2, 23, 98:quod erat ad obtinendam potentiam nobilium vel maximum, vehementer id retinebatur,
id. Rep. 2, 32, 56:cujus (sc. Hannibalis) eo tempore vel maxima apud regem auctoritas erat,
Liv. 36, 41, 2:vident unum senatorem vel tenuissimum esse damnatum,
Cic. Verr. 1, 16, 46:fora templaque occupabantur, ut vel exspectatissimi triumphi laetitia praecipi posset,
Hirt. B. G. 8, 51:sed vel potentissima apud Amphictyonas aequi tractatio est,
Quint. 5, 10, 118; 11, 1, 81.—With advv.:C.vel studiosissime quaerere,
Cic. Rep. 1, 10, 15:cum Sophocles vel optime scripserit Electram,
id. Fin. 1, 2, 5:vel maxime confirmare,
id. N. D. 2, 65, 162; so,vel maxime,
id. Ac. 2, 3, 9; id. de Or. 1, 8, 32; id. Att. 9, 12, 3; Quint. 1, 3, 12; 4, 3, 4.—In adding an instance implying that other instances might be mentioned at will, or this one; for instance, for example, as for example, in particular:D.Per pol quam paucos reperias Fideles amatores... Vel hic Pamphilus jurabat quotiens Bacchidi, etc.,
Ter. Hec. 1, 1, 3:vel heri in vino quam inmodestus fuisti,
id. Heaut. 3, 3, 7: nullast tam facilis res quin difficilis siet Quom invitus facias;vel me haec deambulatio... ad languorum dedit,
id. ib. 4, 6, 1:sed suavis accipio litteras, vel quas proxime acceperam, quam prudentis!
Cic. Fam. 2, 13, 1:cujus innumerabilia sunt exempla, vel Appii majoris illius, qui, etc.,
id. de Or. 2, 70, 284.—Concessive.1.With superlatives, perhaps:2.adulescens vel potentissimus nostrae civitatis,
Cic. Rosc. A. 2, 6:domus vel optima Messanae, notissima quidem certe,
the best known, at any rate, if not the finest, id. Verr. 2, 4, 2, § 3.—= saltem, at least:quā re etsi minus veram causam habebis, tamen vel probabilem aliquam poteris inducere,
Cic. Fam. 11, 22, 2:plurimi semetipsos exhortantur vel aliquas partes earum (scientiarum) addiscere, quamvis universas percipere non possint,
Col. 11, 1, 11:ac, ni flexisset animos, vel Aegypti praefecturam concedi sibi oraret,
Suet. Ner. 47:ut messe vel unā releves colla perusta,
Mart. 10, 12, 5; Plin. Ep. 1, 12, 8; cf. Madv. ad Cic. Fin. 4, 16, 43. -
111 исполнять
complēre [e]o [e]vi [e]tum; explēre; implēre; exsecutare, 1; exsequi, or, cutus sum; persequi; facere, io, feci, factum; facessere, o, -,- (jussa, praecepta alicujus); conficere (quod facturum se promiserit); peragere, o [e]gi, actum; consummare, 1 (viam, mandatum); fungi, or, ctus sum (aliqua re; aliquam rem); administrare, 1; exhaurire, o, hausi, haustum; gerere, o, ssi, stum; patrare, 1; perpetrare, 1; perferre, fero, tuli, latum; praestare, 1• исполнять должность administrare, 1; fungi, or, ctus sum; magistrare, 1
• исполнять компьютерную программу programma patrare
• исполнить все задания вовремя ad tempus omnes res administrare
• воины не могли исполнить свое дело, не подвергаясь опасности neque milites sine periculo administrare poterant
• исполнять обязанность fungi officio [officium]
• исполнять обязанности консула, эдила fungi consulatu, aedilitate
• исполни одну лишь эту мою просьбу exsequere mihi hoc unum
• исполнить чью-л. волю explere alicujus voluntatem
См. также в других словарях:
debvoir — I. Le Debvoir, Ce que chascun doibt faire selon droit et raison, Officium. Le debvoir qu un homme doibt à l autre, Humanitas. Le debvoir qu on doibt envers Dieu premierement, et apres envers ses pere et mere, enfans et autres prochains, Pietas.… … Thresor de la langue françoyse
LIGULA vel LINGULA — LIGULA, vel LINGULA an a ligando, an a lingua? definit Mart. l. 14. Apoph. Epigr. 120. cuius Epigraphe, Ligula argenten. Quamvis me ligulam dicant Equitesque Patresque: Dicor ab indoctis lingula Grammaticis. ubi gladiolum in speciem lingua, s.… … Hofmann J. Lexicon universale
NODUS Magicus — seu Defixio dicitur, quum quis aliquo in actu, vi Magicae artis, prohibetur facere quod vult, autimpeditur a functione aliqua naturali, sive id fiat modô aliquô adhibitô aut ligaturâ, sive simplicium herbarum aut verborum potestate, sive aliô… … Hofmann J. Lexicon universale
Taugenichts — 1. Der ist ein Taugenichts, der seine Pflicht versäumt. Lat.: Nihili est homo, suum qui officium facere est immemor. (Philippi, II, 24.) 2. Ein Taugenichts spricht nichts Tüchtiges. Bei Tunnicius (609): Ein dogenicht en sprikt nicht dochtiges.… … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
office — Office, n. penac. Tantost signifie cela mesme que Officium en Latin, dont il vient, et suyvant cela on dit, Il m a fait tout bon office d ami, Nihil non officij quod amicum deceat, mihi praestitit, Et correspondance d offices, Officiorum vices,… … Thresor de la langue françoyse
Offizium — Of|fi|zi|um 〈n.; s, zi|en〉 1. Amtspflicht, Dienstpflicht, Obliegenheit 2. das Heilige Offizium Messe, Gottesdienst an hohen Feiertagen [<lat. officium „Pflicht“] * * * Of|fi|zi|um, das; s, …ien [lat. officium = Pflicht; öffentliches Amt, zu:… … Universal-Lexikon
CIRCA — apud Recentiores vigiliae, excubiae, Ital. Cerchia Gallis la Ronde: Cuiusmodi Circas etiam fecisse in Monasteriis Monathos, horis illis, quibus vacare lectioni Fratres consuevêre, dicitur in Regula. S. Benedicti. Hinc qui circas Faciebat Monachus … Hofmann J. Lexicon universale
faire — Faire, act. acut. Vient de l infinitif Latin Facere, ostant la lettre c. Facere, agere. L Italien syncope, et dit Fare. Faire de l argent à son creancier, Pecunias conquirere ad nomen eradendum ex tabulis creditoris. Faire argent, Conficere… … Thresor de la langue françoyse
Legio X Gemina — Escudo de la Legio X Gemina a principios del siglo V, según la Notitia Dignitatum occ. Activa Desde el 70 a. C. hasta el siglo V … Wikipedia Español
office — [ ɔfis ] n. m. • v. 1190; lat. officium I ♦ 1 ♦ Vieilli Fonction que l on doit remplir, charge dont on doit s acquitter. ⇒ charge, emploi, fonction. Résigner un office. Loc. fig. Remplir son office : produire son effet naturel, jouer pleinement… … Encyclopédie Universelle
AGENDA — AE, vox Ecclesiae Romanae. Dicuntur autem Agendae, munia Canonica, statutis temporibus agenda, ut officium (quod dicitur) Matutinum et Vespertinum Capitular. Caroli l. 6. c. 234. Si quis Presbyter, inconsultô Episcopô, Agendam in quolibet loco… … Hofmann J. Lexicon universale
