-
61 sum
1. sum, fuī, esse (ein unregelmäßiges, aus Teilen zweier verschiedener Verba zusammengesetztes Wort: sum abgekürzt aus esum st. eso v. griech. Stamm ΕΣ, wov. εἰμί; fui aber vom veralteten fuo, griech. φύω), I) als verbum concretum, sein, vorhanden sein, A) im allg.: 1) übh.: a) von der Existenz eines Gegenstandes, sein, vorhanden sein, existieren, dasein, am Leben sein, esse ea dico, quae cerni tangive possunt, Cic.: omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri, sunt, Cic.: nec enim, dum ero, angar ullā re, Cic.: adhuc sumus, Cic.: fuit, er hat gelebt, Tibull.: fuimus Troes, fuit Ilium, Verg.: nullus sum, es ist aus mit mir, ich bin verloren, Komik., Cic. u.a.: alteri nulli sunt, sind zugrunde gegangen, Cic. – b) von dem Vorhandensein eines Zustandes, sein, vorhanden sein, vorliegen, stattfinden, non est periculum, Cic.: neque Romanorum in se meritum esse, Liv.: solis defectio fuit, fand statt, ereignete sich, Cic.: quid tibi est? was ist dir (geschehen)? was hast du? Cic.: quid se futurum esset, was würde mit ihnen geschehen, Liv. – c) von dem Befinden an einem Orte, sein, sich finden, leben, cum Athenis fuissem, Cic.: Romae esse, Cic.: in castris, in agro, in hortis, Cic.: esse in alqo, in jmd. stecken, in seine Gestalt, in ihn verwandelt sein, Ov. – d) von dem Befinden in einem Zustande, sein, leben, sich befinden, esse in————aere alieno, Cic.: in bonis, Cic. in servitute, Cic.: in spe, Cic.: in maestitia, Cic.: in nomine et gloria, Cic.: in laudibus, Cic.: in officio, Cic.: in vitio, Cic.: in mora, Verzug verursachen, Ter.: in amore et deliciis alci, Cic. – e) v. Beruhen auf etwas, in etwas bestehen = auf etwas beruhen, omnem spem in impetu esse equitum, Liv.: totum in eo est, ut etc., Cic.: totum in eo est, ne etc., Colum.2) Besondere Verbindungen: a) sunt qui, es gibt Leute, Dinge, die, α) mit folg. Indicat., wenn etwas Bestimmtes bezeichnet wird, sunt qui non audent, Cic.: sunt quae praeterii, Cic.: sunt quos genus hoc minime iuvat, Hor.: est quibus Eleae concurrit palma quadrigae, Prop. – bes. steht bei Indicat., wenn ein Subjekt genau angegeben wird, sunt quidam, qui molestas amicitias faciunt, Cic.: sunt bestiae quaedam, in quibus inest etc., Cic. – β) m. folg. Coniunctiv, wenn etwas Gedachtes, Vorgestelltes od. Unbestimmtes bezeichnet wird, sunt qui dicant, Cic.: sunt qui anteponant, Cic.: erat nemo, in quem ea suspicio conveniret, Cic. – Auch findet sich est quibus, Prop. 3, 9, 17. – b) mihi est res, ich habe eine Sache, privatus illis census erat brevis, Hor.: cui nomen Arethusa est, Cic.: unde esset adulescenti, amicae quod daret, Ter. – c) esse ad od. apud alqm, bei jmd. (in jmds. Hause) sein od. sich befinden, jmd. besuchen, eaque est nunc ad uxorem tuam, Ter.: fuit ad me satis————diu, Cic.: quorum sint legati apud se, Caes.: fuisti apud Laecam illā nocte, Cic.: apud te est, ut volumus, Cic.: Brutum apud me fuisse gaudeo, Cic.: apud me sis volo, bei mir zu Tische seiest, bei mir speisest, Ter. – d) esse cum alqo (alqa), α) bei jmd. (in jmds. Zimmer, Hause) sein, essetne quis intus cum Caesare? Suet.: me te oblectes, mecum tota sis, Ter.: quam vellem Menedemum invitatum, ut nobiscum esset (bei mir zu Tische sei, speise), amplius (dringender), Ter.: doppelsinnig, tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur: erit enim mecum (mit mir = auf meiner Seite), si tecum erit, Cic. de fin. 5, 86. – β) mit jmd. zusammensein, umgehen, erat nemo, quicum essem libentius, Cic.: multum mecum sunt, Cic.: secum esse, für sich sein, Cic. – γ) ehelich mit jmd. umgehen, Plaut., Cic. u.a. – e) esse alci cum alqo, mit jmd. zu tun haben, mit jmd. in Verbindung stehen, sibi cum illa nihil futurum, Cic.: si mihi tecum minus esset, Cic. – f) esse ab alqo, von jmd. sein, zu jmd. gehören, ab Andria est ancilla haec, Ter.: erat ab Aristotele, war ein Aristoteliker, Cic.: vide, ne hoc totum sit a me, für mich spricht, Cic. – g) esse pro alqo, für jmd. sein, jmdm. zustatten kommen, Cic. – h) esse in alqm locum, wohin sein (= wohin gegangen sein und sich dort befinden), fui hodie in funus, war zum Begräbnisse, Petron.: in conspectum fuisse, Suet. ( aber Cic. ad Att. 15, 4, 2 Wesenberg quo die————in Tusculanum essem venturus). – i) esse in m. Abl., in einer Schrift stehen (s. Meißner Cic. Tusc. 1, 3. p. 4, a), quid fuit in litteris (in dem Br.)? Cic.: quamquam est in Originibus m. folg. Acc. u. Infin., Cic.B) prägn., wirklich sein, stattfinden, statthaben, der Fall sein, in Kraft sein, Geltung haben, gelten, nec provocatio erat, Liv.: neque dictio est, Ter.: sunt ista, das ist so, Cic. – So bes. a) est, es ist so, es ist an dem, Cic.: sit ita, es sei so, gut, meinetwegen, Cic.: so auch esto, es mag sein, gut, meinetwegen, Cic. u. Hor.: m. folg. Acc. u. Infin., esto, alios teneri, Hor.: so auch sit m. folg. ut u. Konj., sit, ut intereant, Colum. – est ut od. m. folg. Infin., α) = es ist der Fall, daß usw., est, ut id deceat, Cic.: est, ut philosophi tradant, Cic.: non est, ut possit, Hor.: futurum esse, ut omnes pellerentur, Caes.: at enim solum id est, ut me Siculi maxime velint, Cic.: m. folg. Infin., fuerit mihi eguisse, Sall.: ne sit tibi montes semper adire, Prop.: numquam est mit folg. quin u. Konj., numquam est, quin velimus, Cornif. rhet. – β) est, man darf, man kann, neque est, ut putemus, wir dürfen nicht usw., Plin.: m. folg. Infin., scire est liberum ingenium, Ter.: quae verbo obiecta, verbo negare sit, läßt sich mit einem W. verneinen, Liv.: ut coniectare erat intentione vultus, Tac.: quantum dinoscere erat, Val. Max. – b) est ubi, es ist der Fall wo = zuweilen, Cic. – c) est cum, es ist der Fall————da = zuweilen, Cornif. rhet. – d) est quod m. Indikat u. Konj., od. ut u. Konj., es ist Ursache dazu da, ich (du, er usw.) habe Ursache zu usw., zB. est quod suscenset tibi, Ter.: est quod me transire ad forum iam oportet, Ter.: magis est, quod gratuler, Cic.: magis est, ut ipse moleste ferat errasse se, Cic.: hingegen non est quod od. ut etc., od. nihil est quod od. cur, es ist keine Ursache da, ich (du usw.) habe nicht Ursache zu usw., nihil est, quod gestias, Cic.: non est igitur, ut mirandum sit, man braucht sich also nicht zu wundern, Cic.II) als verbum copulativum = etwas od. irgendwie sein, a) in Verbindung mit einem Adi., Subst. od. Pronom., praeclara res est, et sumus otiosi, Cic.: tuus sum, Plaut.: nos numerus sumus, Hor.: domus non ea est, quam, Cic. – b) in Verbindung m. Adv.: α) der Art u. Weise (s. Brix Plaut. trin. 46), si ita es, ut ego te volo, Plaut.: sic sum ut vides, Plaut.: hae aedes ita erant ut dixi tibi, Plaut.: ita (in solcher Lage) sunt res nostrae, Cic.: sic vita hominum est, Cic.: sic est, Cic.: quod ita cum sit, Cic. – mit speziellen, satis est, Cic.: frustra id inceptum fuit, Liv.: bene est, recte est, Cic.: cum in convivio comiter et iucunde fuisses, Cic.: mihi pulchre est od. pulchre est mihi, Cic. u. Hor.: dicta impune erant, Tac. – β) des Ortes u. der Zeit, sunt procul ab huius aetatis memoria, Cic.: diu esse, lange dauern, währen, Prop. – c) mit einem Genet. od. Abl.————der Beschaffenheit, sein von einer Beschaffenheit, eine Beschaffenheit haben, α) m. Genet.: eiusdem aetatis fuit, aus demselben Zeitalter, lebte zu derselben Zeit, Nep.: nulli consili sum, ich bin ratlos, Ter.: summi ut sint laboris, zu großer Arbeit tauglich sind, Caes.: nec se suae potestatis esse, hätten nicht über sich zu verfügen, Liv. – Ferner gehört hierher magni, tanti etc. esse (pretii), in hohem Werte sein, viel gelten, viel kosten, αα) cig., frumentum fuit tanti, Cic.: ager pluris est, Cic. – ββ) bildl., in großem Werte sein, viel gelten, geschätzt werden, magni erunt mihi tuae litterae, Cic.: mea conscientia mihi pluris est, Cic. – β) m. Abl.: esse collecto pallio, capite operto, gehen mit usw., Plaut. u. Cic.: aegro corpore esse, krank sein, Cic.: aetate eā sum, bin in dem Alter, in den Jahren, Ter.: fac animo magno sis, habe usw., Cic.: quaere, quo sit patre, Hor.: simus eā mente, so gesinnt, Cic.: mille sestertiis esse, zu stehen kommen, gelten, kosten, Cic. – d) mit Genet. des Maßes od. des Inhalts (durch) attrib. Zahlwörter), bestehen aus usw., sich belaufen auf usw., betragen, zählen, Xerxis classis mille et ducentarum navium longarum fuit, Nep.: Iulius Caesar annum ad solis cursum accommodavit, ut trecentorum sexaginta quinque dierum esset, Suet.: bona patris huiusce Sex. Roscii, quae sunt sexagies (sc. centenûm milium), Cic. – e) m. Genet. des Gegenstandes, dem etwas ge-————hört, angehört, dem etwas zukommt, α) eigen sein, gehören, Gallia est Ariovisti, Caes.: cuius tum fasces erant, der damals die Regierung hatte, Cic.: Rhodiorum esse, den Rhodiern gehören, ihnen unterworfen sein, Liv. – β) eigen-, ergeben sein ( mit totus u. ohne dasselbe), me Pompei totum esse, Cic.: plebs novarum rerum atque Hannibalis tota est, Liv.: hominum, non causarum erant, nahmen bloß Rücksicht auf die Personen, nicht auf die Sachen, Liv.: suarum rerum erant, bekümmerten sich nur um ihre eigenen Angelegenheiten, Liv. – γ) eigentümlich sein, jmds. Sache, Gewohnheit, Pflicht sein, das Zeichen von etwas sein, cuiusvis hominis est errare, es ist jedes Menschen Sache zu irren, jeder kann irren, Cic.: est hoc Gallicae consuetudinis, ut etc., Caes.: est adulescentis maiores natu vereri, Cic.: est miserorum, ut malevolentes sint, Plaut. – Anstatt des Genet. eines persönl. Pron. das Possess. im Neutr., fuit tuum lugere, Caes.: est tuum videre, Cic. – f) m. Genet. eines Subst. u. Gerundivs, zu etw. dienen, etw. zum Zwecke haben (s. Weißenb. Liv. 3, 24, 1), quod initio conservandae libertatis atque augendae rei publicae fuerat, Sall.: frustrationem eam legis tollendae esse, Liv. – g) mit dem Dat. der Bestimmung, des Zweckes, α) v. Pers. od. einer Sache, jmdm. etw. sein = für jmd. od. etw. abgeben, alci custodem, patrem, matrem esse, alci adiutricem, fautricem esse, Komik————(s. Lorenz Plaut. most. 1139. Philol. 32, 298): Romam caput Latio esse, Liv. – od. wozu dienen, radix est vescendo, Plin.: esui potuique esse, ICt. – β) passen, schicklich sein, est palaestrae, Cic. – γ) geschickt-, tauglich sein, sum oneri ferendo, ich kann tragen, Liv.: non esse solvendo, nicht bezahlen können, Cic.: solvendo aeri alieno esse, Liv. – δ) sein, gereichen, impedimento esse alci, Cic.: detrimento, maculae esse, Cic.: esse argumento, Cic. – h) m. ad u. Akk., dienlich-, tauglich sein gegen od zu usw., vinum murteum est ad alvum crudam, Cato: res, quae sunt ad incendia, Caes.: valvae, quae olim ad ornandum templum erant maxime, Cic. – i) mit de u. Abl., über od. von etw. handeln (s. Sorof Cic. Tusc. 1, 24), is liber, qui est de animo, Cic.: haec omnis, quae est de vita et de moribus philosophia, Cic.: id est, hoc est, das ist, das heißt, zuweilen auch steigernd: was so viel ist als, das heißt also, also, Cic.; vgl. Kritz Sall. Iug. 31, 20. – ⇒ Archaist. Formen: esum = sum, Varro LL. 9, 100: Fut. escit = erit, XII tabb. fr. ed. Schoell tab. 1. fr. 3 ( bei Gell. 20, 1, 25); tab. 5. fr. 4 ( bei Ulp. fr. 26, 1); tab. 5. fr. 5 (in Mos. et Rom. legg. coll. 16, 4. § 2); tab. 5. fr. 7 ( bei Fest. 162 19 u. Cornif. rhet. 1, 23 Klolz). Lucr. 1, 619 (vgl. Wesenberg Cic. Tusc. 3, 11. p. 278. 14 ed. Baiter): escunt = erunt, XII tabb. fr. tab. 10. fr. 9 ( bei Cic. de legg. 2, 60). – Coni. Praes. siem, Plaut. Amph. prol.————57 u.a. Ter. Andr. 586: sies, Pompon. com. 103. Plaut. Amph. 924 u. 934 a. Ter. Andr. 424 u.a. Cato fr. inc. 3 (p. 87, 7 ed. Jordan): siet, Acc. tr. 310. Plaut. Amph. prol. 58 u.a. Ter. Andr. 234 u.a. Lucr. 3, 101. Formul. vet. bei Gell. 5, 19. Cato origg. 5, 1 u.a. Cato r.r. prooem. § 1. u. c. 6. § 4 (vgl. Müller Nachtr. zur Plaut. Pros. S. 83 f.): sient, SC. de Bacchan. im Corp. inscr. Lat. 1, 196. lin. 30. Plaut. Amph. 209. Ter. Andr. 390. Cato origg. 4. fr. 8: fuam, Plaut. Bacch. 156 u.a.: fuas, Liv. Andr. tr. 21: fuat, Enn. fr. scen. 177. Pacuv. tr. 116. Plaut. Amph. 985 u.a. Ter. Hec. 610. Carm. vet. bei Liv. 25, 12, 6. Verg. Aen. 10, 108. Fronto de eloqu. 1. p. 143, 14 N.: fuant, Plaut. Bacch. 1033 u.a. – Perf. fuei = fui, Corp. inscr. Lat. 1, 1008: fuveit = fuit, ibid. 1051: fuvimus, Enn. ann. (377) bei Cic. de or. 3, 168 Friedrich (Vahlen fuimus). – Partiz. ens von Cäsar gebraucht nach Prisc. 18, 75.————————[b]2. sum = suum, s. suus a.E. ⇒. -
62 relinquo
rĕ-linquo, līqui, lictum, 3, v. a.I.(With the idea of the re predominating.) To leave behind (cf. desero, omitto).A.In gen., to leave behind by removing one's self; to leave, move away from; to leave, abandon (a person or thing).1.Lit.:2.puerum apud matrem domi,
Plaut. Men. prol. 28:ipse abiit foras, me reliquit pro atriensi in sedibus,
id. Poen. 5, 5, 4:me filiis Relinquont quasi magistrum,
Ter. Phorm. 1, 2, 22:dicerent non me plane de provinciā decessisse, quoniam alterum me reliquissem,
Cic. Fam. 2, 15, 4:C. Fabium legatum cum legionibus II. castris praesidio relinquit,
Caes. B. G. 7, 40:cum me servum in servitute pro te hic reliqueris,
Plaut. Capt. 2, 3, 75; cf. id. ib. 5, 1, 18:fratrem, sc. in provinciā,
Cic. Fam. 2, 15, 4:post tergum hostem relinquere,
Caes. B. G. 4, 22; cf. id. ib. 7, 11:ille omnibus precibus petere contendit, ut in Galliā relinqueretur,
might be left behind, id. ib. 5, 6:greges pecorum... sub opacā valle reliquit,
Ov. M. 11, 277 et saep.:ea causa miles hic reliquit symbolum,
Plaut. Ps. 1, 1, 53:hic exemplum reliquit ejus,
id. ib. 2, 2, 56:(Hecuba) Hectoris in tumulo canum de vertice crinem... relinquit,
leaves behind, Ov. M. 13, 428:(cacumina silvae) limum tenent in fronde relictum,
left behind, remaining, id. ib. 1, 347.— To leave behind one's self by moving away:longius delatus aestu, sub sinistrā Britanniam relictam conspexit,
Caes. B. G. 5, 8:jamque hos, jamque illos, populo mirante, relinquit,
Sil. 16, 503; cf. in pass., to remain or be left behind, Lucr. 5, 626.—Trop.: hanc eram ipsam excusationem relicturus ad Caesarem, was about to leave behind me just this excuse (for my departure), Cic. Att. 9, 6, 1:B.aculeos in animis,
id. Brut. 9, 38:quod coeptum est dici, relinquitur in cogitatione audientium,
Auct. Her. 4, 30, 41:aetate relictā,
Ov. M. 7, 170:repetat relicta,
Hor. Ep. 1, 7, 97.—Of rank or merit: (Homerus) omnes sine dubio et in omni genere eloquentiae procul a se reliquit,
Quint. 10, 1, 51.—In partic.1. a.Lit.:b.ea mortua est: reliquit filiam adulescentulam,
Ter. Heaut. 3, 3, 41:cum pauper cum duobus fratribus relictus essem,
Varr. R. R. 3, 16, 2; cf.:pauper jam a majoribus relictus,
Nep. Epam. 2, 1:agri reliquit ei non magnum modum,
Plaut. Aul. prol. 13:heredem testamento reliquit hunc P. Quintium,
Cic. Quint. 4, 15:cum ei testamento sestertiūm milies relinquatur,
id. Off. 3, 24, 93:non, si qui argentum omne legavit, videri potest signatam quoque pecuniam reliquisse,
Quint. 5, 11, 33:qui mihi reliquit haec quae habeo omnia,
Ter. Eun. 1, 2, 40:cedo, quid reliquit Phania,
id. Hec. 3, 5, 8 and 13:fundos decem et tres reliquit,
Cic. Rosc. Am. 7, 20:aliquantum aeris alieni,
id. Quint. 4, 15:servus aut donatus aut testamento relictus,
Quint. 5, 10, 67:alicui arva, greges, armenta,
Ov. M. 3, 585:se testamento liberum relictum,
Dig. 21, 1, 17, § 16.—Trop., to leave, leave behind one:2.consiliorum ac virtutum nostrarum effigiem,
Cic. Arch. 12, 30:qui sic sunt, haud multum heredem juvant, Sibi vero hanc laudem relinquont: vixit, dum vixit, bene,
Ter. Hec. 3, 5, 11:rem publicam nobis,
Cic. Rep. 1, 46, 70; cf.:statum civitatis,
id. ib. 1, 21, 34; id. Par. 1, 2, 10:opus alicui,
id. Rep. 1, 22, 35: memoriam [p. 1558] aut brevem aut nullam, id. Off. 2, 16, 55:monumentum audaciae suae aeternum,
id. Verr. 2, 1, 49, § 129:quae scripta nobis summi ex Graeciā sapientissimique homines reliquerunt,
id. Rep. 1, 22, 35:scriptum in Originibus,
id. Brut. 19, 75:scripta posteris,
Quint. 1, praef. 1:in scriptis relictum,
Cic. de Or. 2, 46, 194:orationes reliquit et annales,
id. Brut. 27, 106:duo tantum volumina,
Suet. Gram. 7:librum de suis rebus imperfectum,
id. ib. 12; cf.:si non omnia vates Ficta reliquerunt,
Ov. M. 13, 734:pater, o relictum Filiae nomen,
Hor. C. 3, 27, 34.—To leave a thing behind; to leave remaining; to allow or permit to remain, to let remain, leave; pass., to be left, to remain.a.Lit.:b.nihil relinquo in aedibus, Nec vas, nec vestimentum,
Ter. Heaut. 1, 1, 88:multis autem non modo granum nullum, sed ne paleae quidem ex omni fructu atque ex annuo labore relinquerentur,
Cic. Verr. 2, 3, 48, § 114:nihil de tanto patrimonio,
id. Rosc. Am. 3, 10:equitatus partem illi adtribuit, partem sibi reliquit,
Caes. B. G. 7, 34:angustioribus portis relictis,
id. ib. 7, 70;41: unam (filiam) minimamque relinque,
leave to me, Ov. M. 6, 299:jam pauca aratro jugera regiae Moles relinquent,
Hor. C. 2, 15, 2:dapis meliora relinquens,
id. S. 2, 6, 89:magis apta tibi tua dona relinquam,
id. Ep. 1, 7, 43:haec porcis hodie comedenda relinquis,
id. ib. 1, 7, 19; cf.:habitanda fana Apris reliquit,
id. Epod. 16, 20:relinquebatur una per Sequanos via,
remained, Caes. B. G. 1, 9; cf.:unā ex parte leniter acclivis aditus relinquebatur,
id. ib. 2, 29:se cum paucis relictum videt,
Sall. C. 60, 7:nec aliud dicionis Atheniensium praeter ipsam urbem reliquit,
Just. 5, 7, 3.—Trop.:3.quasi corpori reliqueris Tuo potestatem coloris ulli capiendi mala,
Plaut. Truc. 2, 2, 37:quam igitur relinquis populari rei publicae laudem?
Cic. Rep. 3, 35, 48:ut vobis non modo dignitatis retinendae, sed ne libertatis quidem recuperandae spes relinquatur,
id. Agr. 1, 6, 17:ceterorum sententiis semotis, relinquitur non mihi cum Torquato, sed virtuti cum voluptate certatio,
id. Fin. 2, 14, 44; cf.:ne qua spes in fugā relinqueretur,
Caes. B. G. 1, 51:nullā provocatione ad populum contra necem et verbera relicta,
Cic. Rep. 2, 37, 62; Hor. S. 1, 10, 51:quis igitur relictus est objurgandi locus?
Ter. And. 1, 1, 127; cf.:nihil est preci loci relictum,
id. ib. 3, 4, 22; id. Phorm. 3, 3, 14;and, in another sense: plane nec precibus nostris nec admonitionibus relinquit locum,
i. e. he leaves no occasion for them, renders them superfluous, Cic. Fam. 1, 1, 2:ne cui iniquo relinqueremus vituperandi locum,
id. Q. Fr. 2, 4, 1:Aedui nullum sibi ad cognoscendum spatium relinquunt,
Caes. B. G. 7, 42:spatium deliberandi,
Nep. Eun, 12, 3:vita turpis ne morti quidem honestae locum relinquit,
Cic. Quint. 15, 49; Plaut. Cas. 2, 3, 33; cf. Cic. Brut. 72, 253 (v. Bernhardy ad loc.):vita relicta est tantum modo,
Ov. P. 4, 16, 49:quod munitioni castrorum tempus relinqui volebat,
Caes. B. G. 5, 9 fin.:mihi consilium et virtutis vestrae regimen relinquite,
Tac. H. 1, 84:suspicionem alicui relinquere,
Suet. Caes. 86:aliquem veniae vel saevitiae alicujus,
Tac. H. 1, 68 fin.:aliquem poenae,
Plin. Ep. 2, 11, 20:aliquem poenae,
Ov. M. 7, 41: leto, poenaeque, id. id. 14, 217; cf.:urbem direptioni et incendiis,
to give up, surrender, abandon, Cic. Fam. 4, 1, 2:neu relinquas hominem innocentem ad alicujus tui dissimilis quaestum,
do not leave, id. ib. 13, 64:aliquid in alicujus spe,
id. Div. in Caecil. 8, 26; cf. id. ib. 4, 16. — Poet., with obj.-clause:(metus) Omnia suffundens mortis nigrore, neque ullam Esse voluptatem liquidam puramque relinquit,
Lucr. 3, 40; 1, 703; Ov. M. 14, 100:dum ex parvo nobis tantundem haurire relinquas,
Hor. S. 1, 1, 52; Sil. 3, 708: nihil relinquitur nisi fuga, there is nothing left, nothing remains, but, etc., Att. ap. Cic. Att. 9, 10, 6:relinquitur illud, quod vociferari non destitit, non debuisse, etc.,
Cic. Fl. 34, 85; cf.:mihi nihil relicti quicquam aliud jam esse intellego,
Plaut. Merc. 3, 4, 81.— Impers. relinquitur, with ut (Zumpt, Gram. §621): relinquitur, ut, si vincimur in Hispaniā, quiescamus,
it remains, that, Cic. Att. 10, 8, 2; cf.: relinquebatur, ut neque longius ab agmine legionum discedi Caesar pateretur, Caes. B. G. 5, 19 fin. — In a logical conclusion: relinquitur ergo, ut omnia tria genera sint causarum, hence it follows that, etc., Cic. Inv. 1, 9, 12; id. Div. 2, 5, 14.—With double predicate, to leave a thing behind in a certain state; to leave, let remain, suffer to be, etc.:II.eum Plautus locum Reliquit integrum,
has left untouched, Ter. Ad. prol. 10:praesertim cum integram rem et causam reliquerim,
have left unaltered, Cic. Att. 5, 21, 13; cf.:Scaptius me rogat, ut rem sic relinquam,
id. ib. 5, 21, 13, §12: Morini, quos Caesar in Britanniam proficiscens pacatos reliquerat,
Caes. B. G. 4, 37; cf.:amici, quos incorruptos Jugurtha reliquerat,
Sall. J. 103, 2:reliquit (eam) Incertam et tristi turbatam volnere mentis,
Verg. A. 12, 160:(naves) in litore deligatas ad ancoram relinquebat,
Caes. B. G. 5, 9:erat aeger in praesidio relictus,
id. ib. 6, 38:in mediis lacerā nave relinquor aquis,
Ov. P. 2, 3, 28:quod insepultos reliquissent eos, quos, etc.,
Cic. Rep. 4, 8, 26; 2, 11, 21:aliquid incohatum,
id. ib. 1, 35, 55; cf.:inceptam oppugnationem,
to give up, abandon, quit, Caes. B. G. 7, 17:incoepta fila,
Ov. M. 6, 34:infecta sacra,
id. ib. 6, 202:opus incoeptum,
id. A. A. 2, 78:verba imperfecta,
id. H. 13, 13:pro effectis relinquunt, vixdum incohata,
Quint. 5, 13, 34:aliquid injudicatum,
id. 10, 1, 67:aliquid neglectum,
id. 1, 1, 29:incertum,
id. 2, 10, 14:tantas copias sine imperio,
Caes. B. G. 7, 20 init.; cf.:sine ture aras,
Ov. M. 8, 277:verbum in ambiguo,
Lucr. 4, 1137:mulierem nullam nominabo: tantum in medio relinquam,
Cic. Cael. 20, 48; cf.:correptio in dubio relicta,
Quint. 7, 9, 13.(With the idea of the verb predominant.) To leave behind one, to leave, go away from; to forsake, abandon, desert a person or thing.A.In gen.1.Lit.:2.ubi illaec obsecrost quae me hic reliquit,
Plaut. Truc. 2, 6, 32: relinquamus nebulonem hunc, Scip. Afr. ap. Gell. 4, 18, 3; cf.:non ego te hic lubens relinquo neque abeo abs te,
Plaut. Am. 1, 3, 33:domum propinquosque reliquisse,
Caes. B. G. 1, 44; cf. id. ib. 1, 30:relictis locis superioribus,
Hirt. B. G. 8, 36:loci relinquendi facultas,
Caes. B. G. 3, 4 fin.:Ilio relicto,
Hor. C. 1, 10, 14:urbes,
id. ib. 2, 20, 5:moenia,
id. Epod. 17, 13:litus relictum Respicit,
Ov. M. 2, 873:Roma relinquenda est,
id. Tr. 1, 3, 62:colles clamore relinqui (sc.: a bubus),
were left behind, Verg. A. 8, 216 Wagn.:limen,
id. ib. 5, 316:mensas,
id. ib. 3, 213:dominos,
Cat. 61, 51:volucres Ova relinquebant,
Lucr. 5, 802 et saep.—Trop.: me somnu' reliquit, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 52 Vahl.); cf.:B.quem vita reliquit,
Lucr. 5, 63: reliquit aliquem vita, for to die, Ov. M. 11, 327:ubi vita tuos reliquerit artus,
id. Ib. 339;for which, also, reversely: animam relinquam potius, quam illas deseram,
Ter. Ad. 3, 4, 52; so,vitam,
Verg. G. 3, 547; cf. Tac. A. 4, 34:lucem,
Verg. A. 4, 452:lumen vitale,
Ov. M. 14, 175:consitus sum senectute, vires Reliquere,
Plaut. Men. 5, 2, 6:aliquem animus,
id. Mil. 4, 8, 37; Caes. B. G. 6, 38:animus reliquit euntem,
Ov. M. 10, 459:aliquem anima,
Nep. Eum. 4, 2:ab omni honestate relictus,
abandoned, destitute of, Cic. Rab. Perd. 8, 23:ab alterā (quartanā) relictum esse,
id. Att. 8, 6, 3; cf. Hor. S. 2, 3, 290.—In partic., pregn., to leave in the lurch; to forsake, abandon, desert, etc. (v. desero, destituo, prodo).1.Lit.:2.qui... Reliquit deseruitque me,
has forsaken me, has given me the slip, Plaut. Most. 1, 3, 45; cf.:reliquit me homo atque abiit,
Ter. And. 4, 4, 5:succurrere relictae,
Verg. A. 9, 290.—Of the forsaking of a lover by his mistress,
Plaut. Truc. 2, 4, 64; Tib. 3, 6, 40; Prop. 1, 6, 8; Ov. H. 10, 80; id. M. 8, 108:paucos, qui ex fugā evaserant, reliquerunt,
i. e. let them escape, Caes. B. G. 3, 19. — Of things, to leave, give up, abandon, etc.:argentum si relinquo ac non peto, etc.,
Plaut. Aul. 1, 2, 31:auctores signa relinquendi et deserendi castra,
Liv. 5, 6; cf.:relictā non bene parmulā,
Hor. C. 2, 7, 10.—Trop., to leave, let alone, give up, resign, neglect, forsake, abandon, relinquish:rem et causam et utilitatem communem non relinquere solum, sed etiam prodere,
Cic. Caecin. 18, 50 (for which:derelinquo jam communem causam,
id. ib. 35, 103):jus suum dissolute,
id. ib. 36, 103:affectum, cum ad summum perduxerimus,
Quint. 6, 1, 29:(puella) Quod cupide petiit, mature plena reliquit,
Hor. Ep. 2, 1, 100: eum rogato, ut relinquat alias res et huc veniat, to leave or lay aside every thing else, Plaut. Rud. 4, 6, 8; cf.:omnibus relictis rebus,
id. Cist. 1, 1, 6; so,relictis rebus (omnibus),
id. Ep. 4, 2, 35; id. Truc. 2, 1, 25; Ter. And. 2, 5, 1; id. Eun. 1, 2, 86; id. Heaut. 4, 7, 12; Lucr. 3, 1071; Cic. de Or. 3, 14, 51; Caes. B. C. 3, 102; cf.also: res omnes relictas habeo prae quod tu velis,
Plaut. Stich. 2, 2, 38:omnia relinques, si me amabis, cum, etc.,
Cic. Fam. 2, 14:et agrorum et armorum cultum,
to give up, abandon, neglect, id. Rep. 2, 4, 7:si tu ea relinquis et deseris,
id. Verr. 2, 4, 36, § 80:studium exquirendi,
id. Ac. 1, 3, 7:agrum alternis annis,
to suffer to lie fallow, Varr. R. R. 1, 44, 3:loca relicta,
uncultivated, wild lands, Front. Limit. p. 42 Goes.; so,relictae possessiones,
Cic. Agr. 1, 1, 3:milites bellum illud, quod erat in manibus, reliquisse,
abandoned, relinquished, id. Rep. 2, 37, 63; cf. possessionem, Pollio ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:obsidionem,
to raise the siege, Liv. 5, 48:caedes relinquo, libidines praetereo,
leave unmentioned, Cic. Prov. Cons. 3, 6:consulto relinquere (locum), opp. praetermittere,
id. Off. 3, 2, 9; cf.:hoc certe neque praetermittendum neque relinquendum est,
id. Cat. 3, 8, 18; and:audistis haec, judices, quae nunc ego omnia praetereo et relinquo,
id. Verr. 2, 3, 44, § 106;in this sense also,
id. Brut. 45, 165; cf. id. ib. 19, 76; Hor. A. P. 150:cur injurias tuas conjunctas cum publicis reliquisti?
left unnoticed, uncensured, Cic. Verr. 2, 1, 33, § 84; cf.:vim et causam efficiendi reliquerunt,
id. Fin. 1, 6, 18:vos legatum omni supplicio interfectum relinquetis?
id. Imp. Pomp. 5, 11:quis est, qui vim hominibus armatis factam relinqui putet oportere,
id. Caecin. 3, 9.— Poet., with obj.clause:quod si plane contueare, mirari multa relinquas,
leave off, cease, Lucr. 6, 654. -
63 qui
- voir la déclinaison - formes arch.: nom. quei Inscr.; gén. quoius ; dat. quoi (quoiei ; abl. qui et quei Inscr. (quicum Cic. = cum quo) II plur. nom. quei Inscr.; plur. n. qua ; dat abl. queis Lucr., Virg. et quis Cic. de Or. 1, 85; Fam. 11, 16, 3 ; Att. 10, 11, 3 ; etc. [ABCR]I - quī, quae, quod: [ABCU]A - pronom relatif 1) indicatif dans la subordonnée relative (cas général): - litterae quas scripsisti mihi jucundissimae fuerunt: la lettre que tu as écrite m'a été très agréable. - hostis, cujus gladio occisus est: l'ennemi, par l'épée duquel il fut tué. - cui prodest, is fecit: quelqu'un profite-t-il d'un crime, c'est lui qui le commet (* à qui le crime profite, celui-là l'a commis*). - quem quisque vult sequitur (* unusquisque sequitur eum quem vult*): chacun suit qui il veut. - vitium, quae dicitur iracundia (accord avec l'attribut): le vice qu'on appelle la colère. - Caesar advenit; quem (= et eum) ut viderunt, aufugerunt (relatif de liaison): César arriva; dès qu'ils le virent, ils s'enfuirent. - magna vis est conscientiae, quam qui spernit improbus est: l'autorité de la conscience est grande; celui qui la méprise est un malhonnête homme. - age quod agis: fais ce que tu fais. - Viriathus, quem Laelius fregit ejusque ferocitatem repressit (le second pron. relatif cujusque est remplacé par un démonstratif): Viriathus, que Lélius vainquit et dont il abattit l'orgueil. - quod (acc. de relation) ad me scribis de sorore tua, testis erit tibi ipsa quantae mihi curae fuerit, Cic. Att. 1, 5, 2: quant à ce que tu m'écris au sujet de ta soeur, elle t'attestera elle-même le soin que j'ai pris... - quid, quod Theseus exegit promissum a Neptuno, Cic. Off. 3, 94: que dire quant à la promesse que Neptune tint à Thésée? - homines Athenienses... in quis erat Menedemus, Cic. Or. 1, 85 (in quis, arch. = in quibus): des Athéniens parmi lesquels il y avait Menedemus. 2) subjonctif dans la subordonnée: Il s'emploie en cas d'attraction modale et de style indir. ou bien quand la sub. relative a une valeur de but, de conséquence, de cause, de concession ou de condition. En d'autres termes, toutes les sub. relatives à valeur circonstancielle, qui expriment, non un fait, mais une action envisagée par le sujet, entraînent le subjonctif. - misit legatos, qui (= ut ei) pacem peterent: il envoya des ambassadeurs pour demander la paix. - is est quem omnes admirentur: il est tel que tout le monde l'admire. - o fortunate adulescens, qui (= cum tu) tuae virtutis Homerum praeconem inveneris: heureux jeune homme, qui (puisque tu) as trouvé un Homère comme héraut de ta valeur. - exercitui Caesaris luxuriem objiciebant, cui (= cum ei) semper omnia defuissent, Caes. BC. 3, 96: ils reprochaient à l'armée de César son luxe, alors qu'elle avait manqué de tout. - haec qui videat (= si quis), nonne cogatur confiteri deos esse, Cic.: celui qui verrait ces choses, pourrait-il ne pas être contraint de reconnaître qu'il y a des dieux? Il s'emploie également dans des expressions - dignus qui: digne de. - indignus qui: indigne de. - aptus qui (idoneus qui): capable de. - sunt qui: il y a des gens qui. - reperias qui: on peut trouver des gens qui. - nemo est qui: il n'y a personne qui. - quis est qui: qui est-ce qui? - nihil est quod: il n'y a rien qui. - est quod: il y a une raison pour que. - quid est quod: quelle raison y a-t-il pour que. - quod sciam: (autant) que je sache. - qui quidem (modo): qui du moins. - quod meminerim: autant que je m'en souvienne. - nihil habeo quod dem: je n'ai rien à donner. - est quod timeatis: vous avez raison de craindre. - indignus est cui imperium tradatur: il ne mérite pas qu'on lui confie le commandement [ABCU]B - pronom-adjectif interrogatif - Qui servus nuntium attulit: quel esclave a apporté la nouvelle? - Quod genus nuntii attulit: quelle sorte de nouvelle a-t-il apportée? - qui cultus habendo sit pecori, hinc canere incipiam, Virg. G. 1: quelle sollicitude il faut apporter au troupeau que l'on doit soigner, voilà ce que maintenant je vais chanter. - iste deus qui sit da, Tityre, nobis: ce dieu dont tu parles, quel est-il, dis-le-nous, Tityre.* * *- voir la déclinaison - formes arch.: nom. quei Inscr.; gén. quoius ; dat. quoi (quoiei ; abl. qui et quei Inscr. (quicum Cic. = cum quo) II plur. nom. quei Inscr.; plur. n. qua ; dat abl. queis Lucr., Virg. et quis Cic. de Or. 1, 85; Fam. 11, 16, 3 ; Att. 10, 11, 3 ; etc. [ABCR]I - quī, quae, quod: [ABCU]A - pronom relatif 1) indicatif dans la subordonnée relative (cas général): - litterae quas scripsisti mihi jucundissimae fuerunt: la lettre que tu as écrite m'a été très agréable. - hostis, cujus gladio occisus est: l'ennemi, par l'épée duquel il fut tué. - cui prodest, is fecit: quelqu'un profite-t-il d'un crime, c'est lui qui le commet (* à qui le crime profite, celui-là l'a commis*). - quem quisque vult sequitur (* unusquisque sequitur eum quem vult*): chacun suit qui il veut. - vitium, quae dicitur iracundia (accord avec l'attribut): le vice qu'on appelle la colère. - Caesar advenit; quem (= et eum) ut viderunt, aufugerunt (relatif de liaison): César arriva; dès qu'ils le virent, ils s'enfuirent. - magna vis est conscientiae, quam qui spernit improbus est: l'autorité de la conscience est grande; celui qui la méprise est un malhonnête homme. - age quod agis: fais ce que tu fais. - Viriathus, quem Laelius fregit ejusque ferocitatem repressit (le second pron. relatif cujusque est remplacé par un démonstratif): Viriathus, que Lélius vainquit et dont il abattit l'orgueil. - quod (acc. de relation) ad me scribis de sorore tua, testis erit tibi ipsa quantae mihi curae fuerit, Cic. Att. 1, 5, 2: quant à ce que tu m'écris au sujet de ta soeur, elle t'attestera elle-même le soin que j'ai pris... - quid, quod Theseus exegit promissum a Neptuno, Cic. Off. 3, 94: que dire quant à la promesse que Neptune tint à Thésée? - homines Athenienses... in quis erat Menedemus, Cic. Or. 1, 85 (in quis, arch. = in quibus): des Athéniens parmi lesquels il y avait Menedemus. 2) subjonctif dans la subordonnée: Il s'emploie en cas d'attraction modale et de style indir. ou bien quand la sub. relative a une valeur de but, de conséquence, de cause, de concession ou de condition. En d'autres termes, toutes les sub. relatives à valeur circonstancielle, qui expriment, non un fait, mais une action envisagée par le sujet, entraînent le subjonctif. - misit legatos, qui (= ut ei) pacem peterent: il envoya des ambassadeurs pour demander la paix. - is est quem omnes admirentur: il est tel que tout le monde l'admire. - o fortunate adulescens, qui (= cum tu) tuae virtutis Homerum praeconem inveneris: heureux jeune homme, qui (puisque tu) as trouvé un Homère comme héraut de ta valeur. - exercitui Caesaris luxuriem objiciebant, cui (= cum ei) semper omnia defuissent, Caes. BC. 3, 96: ils reprochaient à l'armée de César son luxe, alors qu'elle avait manqué de tout. - haec qui videat (= si quis), nonne cogatur confiteri deos esse, Cic.: celui qui verrait ces choses, pourrait-il ne pas être contraint de reconnaître qu'il y a des dieux? Il s'emploie également dans des expressions - dignus qui: digne de. - indignus qui: indigne de. - aptus qui (idoneus qui): capable de. - sunt qui: il y a des gens qui. - reperias qui: on peut trouver des gens qui. - nemo est qui: il n'y a personne qui. - quis est qui: qui est-ce qui? - nihil est quod: il n'y a rien qui. - est quod: il y a une raison pour que. - quid est quod: quelle raison y a-t-il pour que. - quod sciam: (autant) que je sache. - qui quidem (modo): qui du moins. - quod meminerim: autant que je m'en souvienne. - nihil habeo quod dem: je n'ai rien à donner. - est quod timeatis: vous avez raison de craindre. - indignus est cui imperium tradatur: il ne mérite pas qu'on lui confie le commandement [ABCU]B - pronom-adjectif interrogatif - Qui servus nuntium attulit: quel esclave a apporté la nouvelle? - Quod genus nuntii attulit: quelle sorte de nouvelle a-t-il apportée? - qui cultus habendo sit pecori, hinc canere incipiam, Virg. G. 1: quelle sollicitude il faut apporter au troupeau que l'on doit soigner, voilà ce que maintenant je vais chanter. - iste deus qui sit da, Tityre, nobis: ce dieu dont tu parles, quel est-il, dis-le-nous, Tityre.* * *Qui, cuius, cui, Pronomen relatiuum. Terent. Qui, Lequel.\Qui, interrogatiuum, pro Quis. Plaut. Qui me alter est audacior homo? Qui est l'autre homme plus hardi que moy? Est il homme, etc.\Qui erit rumor populi, si id feceris? Terent. Quel bruit sera il entre le peuple? Que diront les gents?\Actio maluimus iter facere pedibus, qui incommodissime nauigassemus. Cic. Pourtant que, etc.\Quisquis es, haud credo inuisus caelestibus, auras Vitales carpis, Tyriam qui adueneris vrbem. Virg. Puis que tu es venu, etc. ou, Veu que, etc. ou, Attendu que, etc.\Domum suam istum non fere quisquam vocabat: nec mirum, qui neque in vrbe viueret, neque rure vocaturus esset. Cic. Car il, ou, En tant qu'il, ou, Veu qu'il, ou, Puis qu'il, etc.\Qui, pro Qualis. Cic. Qui vir et quantus fuisses. Quel.\Siqui sunt qui velint, etc. Cic. S'il en y a aucuns qui vueillent, etc.\Quibus ipsis. Quintil. Ii quibus discere ipsis non contigit. Ceulx ausquels.\Quem te appellem? Cic. Quel autre nom te scauroye je bailler plus seant?\Nemini concedo qui maiorem ex pernicie et peste Reipub. molestiam traxerit. Cic. Il n'y a homme qui se puisse vanter d'avoir eu plus d'ennuy de, etc.\Qui, Aduerbium. Terent. Comment, Par quelle maniere et facon, ou Par quel moyen.\Dauo istuc dedam iam negotii. S. non potest. P. Qui? S. quia habet aliud magis ex sese. Terent. Pourquoy?\Qui fit vt ego nesciam? Cic. Comment se fait il, ou Dont vient cela que je n'en scay rien?\Qui illum di omnes perdiunt. Terent. Je prie à Dieu qu'il le confonde.\Non qui argumentum narret, sed qui maleuoli Veteris poetae maledictis respondeat. Terent. Non pas à fin que, etc.\Ego id agam, mihi qui ne detur. Terent. Je feray tant qu'elle ne me sera point baillee à femme, Je feray en sorte et maniere que je ne l'espouseray point.\Qui beatior Epicurus quod in patria viuebat, quam Metrodorus quod Athenis? Cic. Pourquoy est il plus heureux de, etc. ou, Dequoy est il, etc. ou, En quelle sorte, etc.\Qui minus autem ego istic recte esse possim, quam est Marcellus? Cic. Pourquoy ne puis je estre ici aussi bien que Marcel? Quelle raison y a il, pour laquelle je doibve moins estre ici que Marcel?\Qui fieri poterat? Cic. Comment se pouvoit il faire?\Quidum? Terent. At nunquid aliud? P. quidum? G. quia tristis es. Pourquoy cela? Comment cela? -
64 ratio
rătĭo, onis (abl. rationi, Lucr. 6, 66), f. [reor, ratus], a reckoning, account, calculation, computation.I.Lit.(α).Sing.: Les. Nequaquam argenti ratio conparet tamen. Sta. Ratio quidem hercle adparet: argentum oichetai, Plaut. Trin. 2, 4, 15 sq.:(β).rationem putare... bene ratio accepti atque expensi inter nos convenit,
id. Most. 1, 3, 141; 146; cf.: ad calculos vocare amicitiam, ut par sit ratio acceptorum et datorum, Cic. Lael. 16, 58:itur, putatur ratio cum argentario... Ubi disputata est ratio cum argentario,
Plaut. Aul. 3, 5, 53 sq.:dextera digitis rationem computat,
id. Mil. 2, 2, 49:magna ratio C. Verruci,
Cic. Verr. 2, 2, 77, § 188:direptio ejus pecuniae, cujus ratio in aede Opis confecta est,
id. Phil. 5, 6, 16; cf.:quibus in tabulis nominatim, ratio confecta erat, qui numerus domo exisset, etc.,... Quarum omnium rerum summa erat, etc.,
Caes. B. G. 1, 29: auri ratio constat: aurum in aerario est, the account agrees, i. e. is correct, Cic. Fl. 28, 69 (v. consto):decumo post mense, ut rationem te dictare intellego,
to make the reckoning, Plaut. Am. 2, 2, 38 (al. ductare):rationem ducere,
to make a computation, to compute, calculate, reckon, Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129; so, rationem habere, to take an account, make a computation:omnium proeliorum,
Caes. B. C. 3, 53; cf.:hujus omnis pecuniae conjunctim ratio habetur,
id. B. G. 6, 19; and:piratarum,
Cic. Verr. 2, 5, 28, § 71:rationem inire,
to cast up, reckon, calculate, Caes. B. G. 7, 71, 4:quattuor minae periere, ut ratio redditur,
Plaut. Men. 1, 3, 23; cf.:tibi ego rationem reddam?
id. Aul. 1, 1, 6; id. Trin. 2, 4, 114:rationem referre,
Cic. Verr. 2, 1, 39, § 98:rationem repetere de pecuniis repetundis,
id. Clu. 37, 104: Py. Quanta istaec hominum summa est? Ar. Septem millia. Py. Tantum esse oportet:recte rationem tenes,
Plaut. Mil. 1, 1, 47 et saep.:drachumae, quas de ratione debuisti,
according to the account, id. Trin. 2, 4, 24:grandem (pecuniam) quemadmodum in rationem inducerent, non videbant,
how they should bring it into their accounts, Cic. Verr. 2, 1, 41, § 106.—Plur.: rationes putare argentariam, frumentariam, pabuli causa quae parata sunt;B.rationem vinariam, oleariam, quid venierit, etc.,
Cato, R. R. 2, 5:rationes ad aerarium continuo detuli... quas rationes si cognoris, intelleges, etc.,
Cic. Pis. 25, 61:ut rationes cum publicanis putarent,
id. Att. 4, 11, 1:rationes a colono accepit,
id. Caecin. 32, 94:quid opus est? inquam. Rationes conferatis. Assidunt, subducunt, ad nummum convenit,
id. Att. 5, 21, 12:rationes referre... rationes deferre,
id. Fam. 5, 20, 2:Romani pueri longis rationibus assem Discunt in partes centum diducere,
Hor. A. P. 325 et saep.:A RATIONIBVS,
an accountant, Inscr. Orell. 1494; 2973; 2986; 4173 et saep. (cf. ab).—Transf.1.A list, roll, register (rare):2.cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur, quo quisque die datus in custodiam, quo mortuus, quo necatus sit,
Cic. Verr. 2, 5, 57, § 147:rationes imperii, ab Augusto proponi solitas, sed a Tiberio intermissas, publicavit (sc. Caligula),
Suet. Calig. 16 ( = breviarium) totius imperii, id. Aug. 101 fin.:rationarium imperii,
id. ib. 28.—A sum, number (rare), Plaut. Trin. 2, 4, 11:3.nunc lenonum et scortorum plus est fere Quam olim muscarum est. Ea nimia est ratio,
id. Truc. 1, 1, 49:pro ratione pecuniae liberalius est Brutus tractatus quam Pompeius,
Cic. Att. 6, 3, 5; cf. II. B. 1. c. infra.—A business matter, transaction, business; also, a matter, affair, in gen. (a favorite word of Cicero):b.res rationesque eri Ballionis curo,
Plaut. Ps. 2, 2, 31:res rationesque vestrorum omnium,
id. Am. prol. 4:re ac ratione cum aliquo conjunctus,
Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:de tota illa ratione atque re Gallicana inter se multa communicare,
id. Quint. 4, 15:cum (Druides) in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus, Graecis utantur litteris,
Caes. B. G. 6, 14 (metaphrast. pragmasi):ratio nummaria,
Cic. Att. 10, 11, 2:aeraria ratio,
id. Quint. 4, 15:ratio domestica... bellica,
id. Off. 1, 22, 76:quod ad popularem rationem attinet,
id. Fam. 1, 2, 4:rationes familiares componere,
Tac. A. 6, 16 fin.:fori judiciique rationem Messala suscepit,
Cic. Rosc. Am. 51, 149; cf.:in explicandis rationibus rerum civilium,
id. Rep. 1, 8, 13:rationes civitatis,
id. ib. 1, 6, 11:quantos aestus habet ratio comitiorum... nihil fallacius ratione tota comitiorum,
id. Mur. 17, 35:propter rationem Gallici belli,
id. Prov. Cons. 8, 19; so id. ib. 8, 14, 35:ad omnem rationem humanitatis,
id. Mur. 31, 66: in hac ratione quid res, quid causa, quid tempus ferat, tu facillime perspicies, id. Fam. 1, 7, 6 fin.:ad eam rationem existimabam satis aptam naturam meam,
id. Att. 9, 11, A, 1.—Pregn.: meae (tuae, etc.) rationes, my ( thy, etc.) interest, my ( thy, etc.) advantage (cf. in Engl. to find one's account in any thing):II.me ad ejus rationes adjungo, quem tu in meis rationibus tibi esse adjungendum putasti,
Cic. Fam. 1, 8, 2; cf.:exemplum meis alienissimum rationibus,
id. Corn. Fragm. 1, 7 B. and K.:consideres, quid tuae rationes postulent,
Sall. C. 44, 5: servitia repudiabat... alienum suis rationibus existimans videri causam civium cum servis fugitivis communicasse, inconsistent with his policy or interests, id. ib. 56, 5:si meas rationes unquam vestrae saluti anteposuissem,
Cic. Red. ad Quir. 1, 1.Trop., a reckoning, account, computation:B.postquam hanc rationem cordi ventrique edidi,
presented this reckoning, Plaut. Aul. 2, 7, 12:itidem hic ut Acheronti ratio accepti scribitur,
i.e. things are taken only, nothing is given back, id. Truc. 4, 2, 36:nomen (comoediae) jam habetis, nunc rationes ceteras Accipite,
an account of the rest, id. Poen. prol. 55; cf.:census quom sum, juratori recte rationem dedi,
id. Trin. 4, 2, 30; so,rationem dare, for the more usual rationem reddere,
Varr. L. L. 6, § 86 Mull.; Cic. Verr. 2, 1, 36, § 92 Zumpt:(argentarii) ratione utuntur,
make a reckoning, settle up, Plaut. Cas. prol. 27:cum eam mecum rationem puto,
go into that calculation, think over the matter, id. ib. 3, 2, 25; cf.:frustra egomet mecum has rationes puto,
Ter. Ad. 2, 1, 54:(Medea et Atreus) inita subductaque ratione nefaria scelera meditantes,
Cic. N. D. 3, 29, 71:quod posteaquam iste cognovit hanc rationem habere coepit,
to make the following calculation, reflection, id. Verr. 2, 5, 39, § 101; cf.: totius rei consilium his rationibus explicavit, ut si, etc.,... si, etc.,... sin, etc., drew the plan of the whole undertaking according to the following calculation, that if, etc., Caes. B. C. 3, 78;and herewith cf.: rationem consilii mei accipite,
id. ib. 3, 86:ut habere rationem possis, quo loco me convenias, etc.,
that you may calculate, Cic. Fam. 3, 6, 6:semper ita vivamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur,
id. Verr. 2, 2, 11, § 28; cf.:nihil est, quod minus ferendum sit, quam rationem ab altero vitae reposcere eum, qui non possit suae reddere,
id. Div. in Caecil. 9, 28;and with this cf.: si gravius quid acciderit, abs te rationem reposcent,
will call you to account, Caes. B. G. 5, 30: clarorum virorum atque magnorum non minus otii, quam negotii rationem exstare oportere, an account must be capable of being given, Cato ap. Cic. Planc. 27, 66:tam otii quam negotii rationem reddere majores censuisse,
Col. 11 fin.: eam condicionem esse imperandi, ut non aliter ratio constet, quam si uni reddatur, that the account is not correct unless, etc., Tac. A. 1, 6 fin.:mirum est quam singulis diebus in urbe ratio aut constet aut constare videatur,
Plin. Ep. 1, 9, 1; 1, 5, 16 et saep.; cf. Just. praef. 5.—Transf.1.Relation, reference, respect to a thing:b.(agricolae) habent rationem cum terra, quae nunquam recusat imperium,
have an account, have to do, have dealings with the earth, Cic. Sen. 15, 51; cf.:ubi ratio cum Orco habetur,
Varr. R. R. 1, 4, 3;for which: ubi sit cum Orco ratio ponenda,
Col. 1, 3, 2:cum omnibus Musis rationem habere cogito,
Cic. Att. 2, 5, 2:cum hac (muliere) aliquid adulescentem hominem habuisse rationis,
id. Cael. 20, 50; cf. id. Verr. 2, 2, 77, § 190. omnes, quibuscum ratio huic aut est aut fuit, assunt, defendunt, id. Quint. 23, 75; cf.. quae ratio tibi cum eo intercesserat?
id. Rosc. Com. 14, 41:pacis vero quae potest esse cum eo ratio, in quo est incredibilis crudelitas, fides nulla?
id. Phil. 4, 6, 14:quod si habenda cum M. Antonii latrocinio pacis ratio fuit, etc.,
id. ib. 12, 7, 17:fontes ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum sane recentes,
in respect to our annals, id. Brut. 13, 49.—Pregn., a respect, regard, concern, consideration, care for a thing (usu. in the connection habere and ducere alicujus rei rationem): ad hanc rationem quoniam maximam vim natura habet, fortuna proximam: utriusque omnino habenda ratio est in deligendo genere vitae, Cic. Off. 1, 33, 120:c.quorum (civium Romanorum) nobis pro vestra sapientia, Quirites, habenda est ratio diligenter,
id. Imp. Pomp. 7, 17:(deos) piorum et impiorum habere rationem,
id. Leg. 2, 7, 15:cujus absentis rationem haberi proximis comitiis populus jussisset,
Caes. B. C. 1, 9; so,absentis,
id. ib. 1, 32; 3, 82 fin.:sauciorum et aegrorum habita ratione,
id. ib. 3, 75:moneret, frumenti rationem esse habendam,
Hirt. B. G. 8, 34;so (al. frumentandi), rationem habere,
Caes. B. G. 7, 75 Oud.; cf. id. ib. 7, 71:alicujus vel dignitatis vel commodi rationem non habere,
Cic. de Or. 2, 4, 17: ut summae rei publicae rationem habeamus, Pompeius ap. Cic. Att. 8, 12, c, 3:alicujus salutis rationem habere,
i. e. to regard, care for, be concerned about, Caes. B. G. 7, 71; so id. B. C. 1, 20:turpissimae fugae rationem habere,
id. ib. 2, 31:ut in ceteris habenda ratio non sui solum sed etiam aliorum, sic, etc.,
Cic. Off. 1, 39, 139:proinde habeat rationem posteritatis et periculi sui,
Caes. B. C. 1, 13:habere nunc se rationem officii pro beneficiis Caesaris,
id. B. G. 5, 27:non ullius rationem sui commodi ducit,
Cic. Rosc. Am. 44, 128:cum hujusce periculi tum ceterorum quoque officiorum et amicitiarum ratio,
id. Clu. 42, 117:omnis hac in re habenda ratio et diligentia est, ut, etc.,
id. Lael. 24, 89; cf.:didici ex tuis litteris, te omnibus in rebus habuisse rationem, ut mihi consuleres,
id. Fam. 3, 5, 1:habeo rationem, quid a populo Romano acceperim,
bring into consideration, consider, id. Verr. 2, 5, 14, § 36:ut habere rationem possis, quo loco me salva lege Cornelia convenias, ego veni, etc.,
id. Fam. 3, 6, 6:neque illud rationis habuisti, eam provinciam ad summam stultitiam nequitiamque venisse,
id. Verr. 2, 5, 15, § 38; cf.:hoc rationis habebant, facere eos nullo modo posse, ut, etc.,
id. ib. 2, 2, 29, e70.—Relation to a thing, i. e.(α).Subject., course, conduct, procedure, mode, manner, method, fashion, plan, etc. (cf. consilium):(β).nunc sic rationem incipissam, hanc instituam astutiam, ut, etc.,
Plaut. Mil. 2, 2, 82; cf. id. ib. 3, 1, 175 sqq.:ubi cenas hodic, si hanc rationem instituis?
Plaut. Stich. 3, 1, 26; id. Truc. 1, 1, 3:tua ratio est, ut secundum binos ludos mihi respondere incipias: mea, ut ante primos ludos comperendinem. Ita fiet, ut tua ista ratio existimetur astuta, meum hoc consilium necessarium,
Cic. Verr. 1, 11, 34; cf.:ratio viaque defensionis,
id. Verr. 2, 5, 1, § 4:itaque in praesentia Pompeii insequendi rationem omittit,
Caes. B. C. 1, 30:mea autem ratio in dicendo haec esse solet, ut, etc.,
Cic. de Or. 2, 72, 292:haec in philosophia ratio contra omnia disserendi,
id. N. D. 1, 5, 11:dicendi,
id. Or. 32, 114; id. de Or. 3, 15, 56; cf.:aliquot ante annis inita ratio est, ut, etc.,
id. Rep. 2, 36, 61:ut, quo primum occurreretur, vix ratio iniri possit,
Caes. B. G. 7, 24:quia reponendarum (tegularum) nemo artifex inire rationem potuerit,
Liv. 42, 3 fin. —In plur.:hoc aditu laudis non mea me voluntas sed meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt,
plan of life, Cic. Imp. Pomp. 1, 1:de rationibus rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarum,
id. Rep. 1, 6, 11.—Object., relation, condition, nature, kind, sort, fashion, way, etc. (cf. modus):(γ).sed ratio ordoque agminis aliter se habebat ac Belgae ad Nervios detulerant,
Caes. B. G. 2, 19; cf.:ut rei militaris ratio atque ordo postulabat,
id. ib. 2, 22; so,rei militaris,
id. ib. 4, 23:ratio atque usus belli,
the art and practice of war, id. ib. 4, 1; id. B. C. 1, 76 fin.; 2, 18; 3, 17 et saep. al.; cf.:novae rationes bellandi,
id. ib. 3, 50:ratio equestris proelii,
id. B. G. 5, 16:quorum operum haec erat ratio, etc.,
id. B. C. 1, 25; cf.: rationem pontis hanc instituit;tigna bina, etc.,
id. B. G. 4, 17:serpit per omnium vitas amicitia, nec ullam aetatis degendae rationem patitur esse expertem sui,
Cic. Lael. 23, 87; cf.:ita ratio comparata est vitae naturaeque nostrae, ut, etc.,
id. ib. 27, 101; id. Ac. 2, 43, 132:civitas (Platonis) non quae possit esse, sed in qua ratio rerum civilium perspici posset,
id. Rep. 2, 30, 52 init.; cf.:reliqui disseruerunt de generibus et de rationibus civitatum,
id. ib. 2, 11, 22;1, 8, 13: quam creberrimis litteris faciam ut tibi nota sit omnis ratio dierum atque itinerum meorum,
id. Fam. 3, 5, 4: quoniam eadem est ratio juris in utroque, id. Rep. 3, 12, 21; cf.:haec eadem ratio est in summa totius Galliae,
Caes. B. G. 6, 11 fin.:ab nostris eadem ratione, qua pridie, resistitur,
id. ib. 5, 40; id. B. C. 3, 100; cf. id. ib. 3, 101:docet, longe alia ratione esse bellum gerendum atque antea sit gestum,
id. B. G. 7, 14:hoc si Romae fieri posset, certe aliqua ratione expugnasset iste,
Cic. Verr. 2, 2, 52, ee130:quid refert, qua me ratione cogatis?
id. Lael. 8, 26:quod fuit illis conandum atque omni ratione efficiendum,
Caes. B. C. 1, 65 fin.; 1, 67 fin.:simili ratione Pompeius in suis castris consedit,
id. ib. 3, 76:auxilium ferri nulla ratione poterat,
id. ib. 1, 70:nec quibus rationibus superare possent, sed quem ad modum uti victoria deberent, cogitabant,
id. ib. 3, 83 fin.; 3, 58; 3, 18 fin. et saep.—With gen. of a subst. in circumlocution for the subst. itself (v. Zumpt, Gram. §2.678): vereor ne oratio mea aliena ab judiciorum ratione esse videatur,
Cic. Verr. 2, 4, 49, ee109:multa autem propter rationem brevitatis praetermittenda,
id. ib. 2, 1, 40, ee103: quantas perturbationes et quantos aestus habet ratio comitiorum?
id. Mur. 17, 35:nihil fallacius ratione tota comitiorum,
id. ib. 17, 36:praedicere tempestatum rationem et praedonum,
id. ib. 2, 4:tota ratio talium largitionum genere vitiosa est,
id. Off. 2, 17, 60.—Pregn., that faculty of the mind which forms the basis of computation and calculation, and hence of mental action in general, i. e. judgment, understanding, reason: duplex est vis animorum atque natura: una pars in appetitu posita est, quae est hormê Graece, quae hominem huc et illuc rapit;b.altera in ratione, quae docet et explanat, quid faciendum, quid fugiendum sit. Ita fit, ut ratio praesit, appetitus obtemperet,
Cic. Off. 1, 28, 101:homo, quod rationis est particeps, per quam consequentia cernit, causas rerum videt earumque progressus et quasi antecessiones non ignorat, similitudines comparat rebusque praesentibus adjungit atque annectit futuras, facile totius vitae cursum videt ad eamque degendam praeparat res necessarias. Eademque natura vi rationis hominem concilia homini et ad orationis et ad vitae societatem, etc.,
id. ib. 1, 4, 11 sq.:haud scio, an melius fuerit, humano generi motum istum celerem cogitationis, acumen, sollertiam, quam rationem vocamus, non dari omnino quam tam munifice et tam large dari, etc.,
id. N. D. 2, 27, 69:lex est ratio summa, insita in natura, quae jubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria. Eadem ratio, cum est in hominis mente confirmata et confecta, lex est,
id. Leg. 1, 6, 18:ut, quos ratio non posset, eos ad officium religio duceret,
id. N. D. 1, 42, 118:mens et ratio et consilium in senibus est,
id. Sen. 19, 67; cf. Liv. 28, 28:si pudor quaeritur, si probitas, si fides, Mancinus haec attulit, si ratio, consilium, prudentia, Pompeius antistat,
Cic. Rep. 3, 18, 28; cf. id. Quint. 16, 53; and:si ratio et prudentia curas aufert,
Hor. Ep. 1, 11, 25:quibus in rebus temeritas et casus, non ratio nec consilium valet,
Cic. Div. 2, 41, 85; cf.:illa de urbis situ revoces ad rationem quae a Romulo casu aut necessitate facta sunt,
id. Rep. 2, 11, 22; and:moneo ut agentem te ratio ducat, non fortuna,
Liv. 22, 39 fin.: mulier abundat audacia;consilio et ratione deficitur,
Cic. Clu. 65, 184:Ariovistum magis ratione et consilio quam virtute vicisse. Cui rationi contra homines barbaros locus fuisset, etc.,
Caes. B. G. 1, 40: arma amens capio;nec sat rationis in armis,
Verg. A. 2, 314:rationis egens,
id. ib. 8, 299 et saep.:iracundia dissidens a ratione,
Cic. Rep. 1, 38, 60:majora quam hominum ratio consequi possit,
id. ib. 1, 10, 15:quantum ratione provideri poterat,
Caes. B. G. 7, 16 fin.:quantumque in ratione esset, exploratum habuit,
Hirt. B. G. 8, 6 init.:nec majore ratione bellum administrari posse,
Caes. B. C. 7, 21:minari divisoribus ratio non erat,
it was not reasonable, was contrary to reason, Cic. Verr. 1, 9, 24; so, nulla ratio est, with an objectclause, id. Caecin. 5, 15; so,too, minime rationis est,
Col. 3, 5, 3; cf. with dat.:Vitellianus exercitus, cui acquiescere Cremonae ratio fuit,
which, as reason dictated, ought to have rested at Cremona, Tac. H. 3, 22:quod domi te inclusisti, ratione fecisti,
reasonably, sensibly, judiciously, Cic. Att. 12, [p. 1527] 14, 3.—The reasonable cause of a thing, a ground, motive, reason:(β).ratio est causa, quae demonstrat, verum esse id, quod intendimus, brevi subjectione. Rationis confirmatio est ea, quae pluribus argumentis corroborat breviter expositam rationem,
Auct. Her. 2, 18, 28:quid tandem habuit argumenti aut rationis res, quamobrem, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 47, § 115; cf.:nostra confirmare argumentis ac rationibus: deinde contraria refutare,
id. de Or. 2, 19, 80:noverit orator argumentorum et rationum locos,
id. Or. 14, 44 (v. also argumentum):si mei consilii causam rationemque cognoverit,
id. Div. in Caecil. 1, 1; cf.:ad eam sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod, etc.,
Caes. B. G. 2, 10 fin.:quam habet rationem, non quaero aequitatis, sed ipsius improbitatis atque impudentiae?... facti, si non bonam, at aliquam rationem afferre,
Cic. Verr. 2, 3, 85, e196; cf.:deinde nihil rationis affert, quamobrem, etc.,
id. Caecin. 33, 96:non deest hoc loco copia rationum, quibus docere velitis, humanas esse formas deorum: primum quod, etc.... deinde quod, etc.... tertiam rationem affertis, quod, etc.,
id. N. D. 1, 27, 76:et quidem, cur sic opinetur, rationem subicit,
id. Div. 2, 50, 104:idcirco minus existimo te nihil nisi summa ratione fecisse,
id. Att. 8, 11, D, §5: nunc non modo agendi rationem nullam habeo, sed ne cogitandi quidem,
id. Fam. 4, 13, 3:rationes in ea disputatione a te collectae vetabant me rei publicae penitus diffidere,
id. Fam. 5, 13, 3; cf. id. Ac. 2, 36, 116:rationibus conquisitis de voluptate et dolore disputandum putant,
id. Fin. 1, 9, 31; cf.:quod cum disputando rationibusque docuisset,
id. Rep. 1, 16, 25:his rationibus tam certis tamque illustribus opponuntur ab his, qui contra disputant primum labores, etc.,
id. ib. 1, 3, 4 et saep.:num parva causa aut prava ratio est?
reason, excuse, Ter. Eun. 3, 5, 27.—In rhet., a showing cause, argument, reasoning in support of a proposition:c.ratio est, quae continet causam, quae si sublata sit, nihil in causa controversiae relinquatur, hoc modo: Orestes si accusetur matricidii, nisi hoc dicat, Jure feci, illa enim patrem meum occiderat, non habet defensionem,
Cic. Inv. 1, 13, 18:ad propositum subjecta ratio, et item in distributis supposita ratio,
id. de Or. 3, 54, 207; cf. Quint. 3, 11, 4; 5, 14, 1; 16; 7, 8, 3.—Reasonableness, reason, propriety, law, rule, order, conformity, etc.:d.in omnibus, quae ratione docentur et via, primum constituendum est, quid quidque sit, etc.,
in a reasonable, regular manner, Cic. Or. 33, 116; cf.:ut ratione et via procedat oratio,
id. Fin. 1, 9, 29:modo et ratione aliquid facere (along with recte atque ordine facere),
id. Quint. 7, 28; cf.:quae res Nec modum habet neque consilium, ratione modoque Tractari non vult,
Hor. S. 2, 3, 266:nihil est, quod ratione et numero moveri possit sine consilio,
Cic. N. D. 2, 16, 43:intervallis imparibus, sed tamen pro rata parte ratione distinctis,
divided proportionally by rule, id. Rep. 6, 18, 18; cf.:ex summis et infimis et mediis interjectis ordinibus ut sonis moderata ratione civitas concinit,
in symmetrical proportion, id. ib. 2, 42, 69:in quo defuit fortasse ratio, sed tamen vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem,
order, system, id. ib. 2, 33, 57;5, 5, 7: declinatio si cum ratione fiet,
reasonably, id. Tusc. 4, 6, 13:ratio et distributio,
a reasonable division, Q. Cic. Pet. Cons. 1, 1.—A theory, doctrine, or system based upon reason; science, and (less freq.), subject., knowledge:e.erat enim tunc haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficere,
Cic. Rep. 1, 16, 25; cf.:nova et a nobis inventa ratio,
id. ib. 1, 8, 13;2, 39, 66: si animum contulisti in istam rationem et quasi artem,
id. ib. 1, 23, 37; cf.:omnes tacito quodam sensu sine ulla arte aut ratione, quae sint in artibus ac rationibus recta ac prava dijudicant,
id. de Or. 3, 50, 195; id. Brut. 74, 258:continet enim totam hanc quaestionem ea ratio, quae est de natura deorum,
id. Div. 1, 51, 117:Epicuri ratio, quae plerisque notissima est,
doctrine, system, philosophy, id. Fin. 1, 5, 13; cf.:Stoicorum ratio disciplinaque,
id. Off. 3, 4, 20:Cynicorum ratio,
id. ib. 1, 41, 148; so id. Fin. 3, 20, 68: ratio vivendi... ratio civilis et disciplina populorum, the art of living... statesmanship, id. Rep. 3, 3, 4; cf.:etiamsi cui videbitur illa in optimis studiis et artibus quieta vitae ratio beatior, haec civilis laudabilior est certe et illustrior,
id. ib. 3, 3, 4:improba navigii ratio tum caeca jacebat,
Lucr. 5, 1004: saltationis ac musicae rationis studiosi, Col. prooem. e3 al.—Subject., knowledge:si qua (est in me) exercitatio dicendi aut si hujus rei ratio aliqua, ab optimarum artium studiis ac disciplina profecta,
Cic. Arch. 1, 1.—A view or opinion resting upon reasonable grounds:f.mea sic est ratio,
Ter. Ad. 1, 1, 43; cf.:inventus est nemo, cujus non haec et sententia esset et oratio, non esse metuendum, etc.... Haec cum omnes sentirent et cum in eam rationem pro suo quisque sensu ac dolore loqueretur,
Cic. Verr. 2, 1, 27, § 68 sq.; and with this cf. id. Att. 1, 11, 1:cujus ratio etsi non valuit,
Nep. Milt. 3, 6 (just before: hujus cum sententiam plurimi essent secuti).—In philos. lang., a production of proof, argumentation, reasoning: (Epicurus) tollit definitiones; nihil de dividendo ac partiendo docet;non, quo modo efficiatur concludaturque ratio, tradit,
Cic. Fin. 1, 7, 22; cf. id. Div. 2, 10, 25; id. de Or. 2, 38, 158:ratio ipsa coget, et ex aeternitate quaedam esse vera et ea non esse nexa causis aeternis, etc.,
id. Fat. 16, 38; cf.:ergo, ubi tyrannus est, ibi non vitiosam ut heri dicebam, sed, ut nunc ratio cogit, dicendum est, plane nullam esse rem publicam,
id. Rep. 3, 31, 43. -
65 littera
littera, ae, f. (lino), der Buchstabe, I) eig.: A littera, Cic., u. littera A, Vitr.: U et O litterae, Quint.: verba ac litterae legis, der B. des G. (Ggstz. sententia voluntasque), Cic. – nescius litterarum, der nicht schreiben kann, Varro: ignarus litterarum et carminum, Tac.: lenis appellatio litterarum, Cic.: litterarum ductus, Züge der B., Quint.: prima litterarum elementa, das ABC, Alphabet, Quint.: litterae figura, Plin.: litterarum formae, Cic., Quint. u. Tac.: Graecae litterae imago, quae delta dicitur, Mela (vgl. Delta, quod nomen a similitudine litterae accepit, Auct. b. Alex.): litterarum inventores, Tac.: miraculum litterarum (der B. = der Schreibkunst), Liv.: litterarum u. priscarum litterarum notae (Schriftzeichen), Cic.: litterarum nomina, Vib. Sequ.: litterarum nomina et contextus, Quint.: litterarum ordo, Plin. u. Suet.: series litterarum, Amm.: scientia litterarum, Schreibkunst, Paul. dig. 29, 2, 93. § 1 (vesch. von unten no. II, B, 2, c): litterarum simulacra, Sen.: homo trium litterarum, d.i. FUR, der Dieb, Plaut.: is (magister pastorum) sine litteris (ohne lesen u. schreiben zu können) idoneus non est, Varro. – litterae argenteae, Cic., aureae, Tac.: unius et viginti litterarum formae aureae, Cic.: littera (die Schriftzüge AI) communis pueroque viroque, Ov.: litterae cruentae, Cic.: eburneae litterarum formae, Quint.: littera finalis, Endbuchstabe, Macr.: funesta (die Schriftzüge der Totenklage AI), Ov.: litterae grandes, Unzial-, Versalbuchstaben, Cic.: littera Graeca, Cic. u.a.: quattuor atque viginti Graecae litterae, Aur. Vict.: litterae inanes (tote), Liv. 3, 56, 13 u. 33, 31, 2 (versch. von unten no. II, B, 2, b): lapidariae, Steinschrift, Lapidarschrift, Petron.: Latinae, Cic. u. Tac.: lepidae, Plaut.: littera longa, Plaut.: litterae maximae, Unzialbuchstaben, Cic.: minutae, Plaut. u. Cic.: minutulae, Vopisc., minutissimae, Suet.: littera quadrata, Unzialschrift, Petron.: litterae oblitteratae, Tac.: priscae, Cic. u. Liv.: littera salutaris (das A als Abkürzung von absolvo), Ggstz. littera tristis (das C als Abkürzung von condemno), Cic. Mil. 15: littera sanguinolenta, Ov.: litterae veterrimae Graecorum, Tac. – tres litteras adicere (sc. Latinis litteris), Tac.: obscenius concurrunt litterae, Cic.: Helvetiorum tabulae litteris Graecis confectae, Caes.: epistula Graecis conscripta litteris, Caes.: tabula conscripta litteris verbisque Graecis, Suet.: alqd litteris consignare od. custodire, etw. schriftlich aufzeichnen, Cic.: hinc liber non parum continet litterarum, ist schon ausführlich genug geworden, Cic.: eos versus in litteras dare, niederschreiben, Macr.: digerere in litteram, alphabetisch ordnen, Sen.: litteras discere, das Alphabet lernen, Plaut.: litterarum nomina et contextum prius quam formas discere, Quint.: apud alqm litteras discere, bei jmd. lesen lernen, Cic.: littera pro verbis, quam pes in pulvere duxit, Schriftzeichen, die der Fuß im St. zog, Ov.: reliquas gemmas per litterarum ordinem (in alphabetischer Ordnung) explicare, Plin.: nulla quae possit exstat littera Nasonis sanguinolenta legi, Ov.: ne illi sit cera, ubi facere possit litteras (schreiben könne), Plaut.: ne litteram quidem ullam focimus (habe geschrieben) nisi forensem, Cic.: ex se facere litteram longam (ein I), sich aufhängen, Plaut.: eius diei senatus consulta aureis litteris figere in curia, in goldener Schrift an der Kurie anbringen, Tac.: littera fundit se (zerfließt auf dem Papier), Plin.: haerere circa litterarum formas, noch beim Buchstabieren stehen, Quint.: rostro humi A litteram imprimere (v. Schwein), Cic.: litteras incīdere in lignum, Gell.: grandibus litteris nomen incīdere, Cic.: foedus litteris incīdere, Liv.: in basi statuarum maximis litteris incisum esse, Cic.: de alqa re littera nulla in eorum scriptis invenitur, Cic.: legere (lesen können) litteras minutulas, Vopisc.: alqd litteris mandare, niederschreiben, Cic. u. Caes.: ad me litteram numquam misit, Cic. (u. so ellipt., neque ullam litteram ad me, verst. misit, Cic.): alqm (= alcis vitam) in litteras mittere, jmds. Leben niederschreiben, Vopisc.: vellem nescirem litteras! u. quam vellem nescire litteras! o daß ich doch nicht schreiben könnte! Sen. de clem. 2, 1, 2 u. Suet. Ner. 10, 2 (versch. von unten no. II, B, 2, c): litteris parcere, das Papier schonen, Cic.: nullam litteram pupillo, nullam matri eius, nullam tutoribus reddidit, gab dafür keinen B., Cic.: vitam alcis in litteras referre, niederschreiben, Vopisc.: sedecim litterarum formas repperisse, Tac.: litteram nullam reliquisse (hinterlassen haben), Cic.: littera alia aliam scandit, Plaut.: scire litteras, die B. kennen = lesen od. schreiben können, Plaut. truc. 735. Cornif. rhet. 3, 30. Vitr. 1, 1, 4; dah. auch = die Buchführung verstehen, Cic. de rep. 5, 5 (versch. von unten no. II, B, 2, c): si unam litteram Graecam scisset (verstanden hätte), Cic. Verr. 4, 127: lapidarias litteras scire, die Lapidarschrift kennen, Petron. 58, 7: nullam litteram scripsisse (schriftlich aufgezeichnet haben, v. einem Dichter), Cic.: has (litteras) gallina scripsit, Plaut.: super (oben über der Tür) quadratā litterā scriptum CAVE CANEM, Petron.: lex vetusta est, priscis litteris verbisque scripta, Liv.: litterarum ductus sequi, Quint.: sonos vocis paucis litterarum notis terminare, auf nur w. B. beschränken = mit nur w. B. bezeichnen, Cic.: locum (eine Stelle aus einem Buche) ad litteras subicere, buchstäblich unten anführen, Ouint.: ut plerique in litteras tradunt, schriftlich überliefern, Spart.: in reliquis rebus Graecis litteris uti, Caes.: suis litteris perverse uti, von der Rechten zur Linken schreiben (von den Ägyptern), Mela.
II) meton.: A) Sing. littera, 1) die Schriftzüge, die Handschrift jmds., Alexidis manum amabam, quod tam prope accedebat ad similitudinem tuae litterae, weil sie deinen Schriftzügen so ganz ähnlich war, Cic. ad Att. 7, 2, 3.
2) poet. statt Plur. litterae, das Geschriebene, die Aufzeichnung, a) das Schreiben, der Brief, Ov. her. 3, 1; 5, 2; 6, 9; 12, 114; amor. 1, 12, 2; met. 9, 515 u.a. Tibull. 3, 2, 27. Mart. 10, 73, 1. Vgl. Neue-Wagener Formenl.3 1, 685. – b) eine Handschrift = eine Schuldverschreibung, ein Schuldschein, littera poscetur, Ov. art. am. 1, 428. – c) eine Grabschrift, in sepulchro si non urna, tamen iunget nos littera, Ov. met. 11, 706. – d) die Literaturrichtung, Ov. trist. 5, 3, 54.
B) Plur. litterae, das Geschriebene, 1) im allg., die schriftliche Aufzeichnung, quod parvae et rarae per eadem tempora litterae fuere, Liv. 6, 1, 2: rarae per ea tempora litterae erant, Liv. 7, 3, 6: eos, qui discunt, litteris confisos minus memoriae studere, Caes. b. G. 6, 14, 4 (versch. litteris confidere unten no. II, B, 2, c aus Vitr. 1, 1, 2): sed, quod litteris exstet (soweit die schr. Aufz. reicht), Pherecydes Syrius primus dixit animos esse hominum sempiternos, Cic. Tusc. 1, 38: sed propria legis et ea, quae scripta sunt, et ea, quae sine litteris (ohne geschrieben zu sein) aut gentium iure aut maiorum more retinentur, Cic. part. or. 130.
2) insbes.: a) die Schrift, das Schriftstück, der Aufsatz, das Dokument, die Urkunde, die Verfügung, der Kontrakt, meae litterae, Cic.: litterae divinae, sanctae, heilige Schrift, Bibel, Lact.: dass. litterae sacrae, Augustin.: Graecae de philosophia litterae, Cic.: priscae Graecorum litterae, Cic.: litterae ad sacra pertinentes, Ritualbücher, Lact.: litterae publicae (Urkunden), Cic.: litterae imperatorum, Schriftstücke, Dokumente, Tac.: hanc scientiam pluribus et illustrioribus litteris (Werke) explicare, Cic.: cedo mihi eiusdem praetoris litteras (Schriften, Protokolle) et rerum decretarum et frumenti imperati, Cic.: eos libros omnes litterasque deferre, Bücher u. Schriften (Weissagebücher, Gebetsformeln, Ritualbücher), Liv.: heres eius venit eo, ubi non modo res (das Vermögen) erat, sed ratio (Rechnungen) quoque omnis et omnes litterae (alle darauf bezüglichen Schriftstücke), Cic.: litteras (schriftliche Beweise) conquirere, Cic.: sanctae litterae docent (in der Bibel steht), m. folg. Acc. u. Infin., Lact.: quas ego litteras (Urkunden) obsignandas publico signo et deportandas (hierher bringen) curavi, Cic.: cum ab omnibus (civitatibus Siciliae) mandata, legatos, litteras (Urkunden) testimoniaque sumpsissem (angenommen hatte), Cic.: hic propter magnitudinem furti sunt, ut opinor, litterae factae, ist ein Kaufbrief (Kaufkontrakt) angefertigt worden, Cic.: litteras (das Ernennungsschreiben, Diplom) revocavit, Suet.
b) der Brief, das Schreiben, auch ein amtliches, der Bericht, der Erlaß, die Botschaft, Depesche, der Auftrag (vgl. epistula), litterae ab alqo, Caes.: litterae ad alqm, Cic.: litterae in (gegen) alqm, Tac. ann. 6, 9: ecce tuae litterae de Varrone, Cic. – nuntii litteraeque, litterae nuntiique, Caes. – litterae regis, Liv.: litterae Caesaris, Caes.: litterae grates agentes, Danksagungsschreiben, Tac.: litterae commendantium, Empfehlungsschreiben, Fronto: litterae paucorum versuum (Zeilen), Liv. – res dignae litteris nostris, die verdienen, daß ich sie dir mitteile, Cic.: ad litteras scribendas pigerrimus, Cael. in Cic. ep.: tempus mutum a litteris, Cic. – fasciculus litterarum, Cic.: libri (Faszikel) allatarum (angekommener) u. missarum (abgegangener) litterarum, Cic.: vicissitudo litterarum, Briefwechsel, Hieron. epist. 8 in. – tanta auctoritas litterarum, so wichtige Briefe, Cic.: brevitas tuarum litterarum, Cic.: tanta erat crebritas litterarum, Cic.: nullus delectus litterarum, Cic.: litterarum tuarum accuratissima diligentia, Cic.: exemplum (Abschrift) Caesaris litterarum, Cic.: humanitas litterarum tuarum, Cic.: inconstantia mearum litterarum, Cic.: inopia testium ac litterarum, Cic.: intermissio litterarum tuarum, Cic.: si intervallum longius erit mearum litterarum, Cic.: litterarum multitudine alci molestiorem esse, Cic.: litterarum neglegentia, Saumseligkeit im Briefschreiben, Cic.: prudentia litterarum tuarum valde mihi grata est, Cic.: iucundus est mihi sermo litterarum tuarum, Cic. – litterae acerbae, acerbissimae, Cic.: satis aculeatae, Cic.: amabiles, Cic.: antemeridianae, am Vormittag eingetroffene od. empfangene (Ggstz. postmeridianae od. vespertinae), Cic.: antiquiores litterae, von früherem Datum, Cic.: ardentes in alqm litterae, Cic.: litterae argutissimae, Cic.: atrocissimae (entsetzlicher), Cic.: breves, Cic.: commendaticiae, Empfehlungsschreiben, Cic. u. ICt.: binae continuae, Cic.: commendatoriae, Empfehlungsschreiben, Sidon.: consolatoriae, Trostschreiben, Cic.: contrariae, Erlasse, die Widersprüche enthalten, Cic.: crebrae, Cic.: crebrae Pompei, Caes.: crebriores litterae nuntiique, Caes.: litterae dignae Ap. Claudio, Cic.: disertae, mit rednerischer Kunst geschriebener, Cic.: domesticae, Familienbriefe, Cic. ep. ad Brut.: exitiales, Liv.: exspectatissimae, Cic.: falsae, Cic. u. Liv.: frigidae et inconstantes Lepidi, Cic.: gratissimae, Cic.: gratulatoriae, Glückwunsch, Augustin.: litterae tuae mirabiliter gratae sunt senatui, Cic.: litterae humanissimae, Cic.: litterae illitteratissimae, Cic.: improbissimae, Cic.: Bibuli impudentissimae, Cic.: inanes (inhaltleere), Cic. ep. 6, 22, 1 (versch. von oben no. I): incorruptae, Cic.: iniquae, Unbilligkeiten enthaltende Erlasse, Cic.: inusitatae, etwas Ungewöhnliches enthaltende Erlasse, Cic.: iucundae mihi tuae de Britannia litterae, Cic.: laureatae litterae, Siegesnachrichten, Liv. (vgl. laureatus): litterae in Antonium admodum lenes, Cic. ep. ad Brut.: litterae paulo liberiores, Cic.: matutinae, am Morgen eingetroffene od. empfangene, Cic.: minaces et acerbae, Cic.: mordacissimae, Hieron.: novae, Cic.: odiosae, Cic.: Annali pergratae litterae tuae fuerunt, Cic.: litterae plenae amoris et officii, Cic.: plenae humanitatis, officii, dignitatis, Cic.: litterae alcis plenissimae amoris, humanitatis, officii, diligentiae, Cic.: litterae pomeridianae (postmeridianae), am Nachmittag eingetroffene od. empfangene, Cic.: litterae proximae (der letzte), Cic.: rarae, Cic.: publicae (amtliches), Cic.: recentissimae, Cic.: litterae Caesaris refertae omni officio, diligentiā, suavitate, Cic.: litterae superiores (vorige), Cic.: stomachosiores, Cic.: suaves, Cic.: tumultuosiores (beunruhigendes), Suet.: tristes, Cic.: tuae et unae et alterae litterae, Cic.: litterae uberiores, uberrimae, Cic.: litterae magnificis verbis, rerum vacuae, Tac.: litterae vehementes, Cic.: verbosiores alcis litterae, Nep.: litterae vespertinae, am Abend eingetroffene od. erhaltene (Ggstz. antemeridianae), Cic.: tuae litterae iam nimis veteres sunt, Cic.: Cassii litterae victrices, Siegesberichte, Siegesbotschaften, Cic.: litterae a scriba vitiatae, Liv. – ab alqo litteras accipere, Cic.: litteras Romae accipere, Cic.: accepisse alcis litteras a. d. quintum Terminalia Laodiceae, Cic.: litterae, quas proxime acceperam, Cic.: litteras adiungere (beischließen), Cic.: litteras afferre (überbringen), zB. is qui litteras attulit, der Überbringer des Br., Cic.: litterae afferuntur, treffen ein, zB. nimium raro nobis abs te litterae afferuntur, Cic.: alci afferuntur ex Asia cotidie litterae, Cic.: litterae allatae ab urbe, Liv.: libri (Faszikel) allatarum litterarum (Ggstz. libri missarum litterarum), Cic.: litterae tuae mihi somnum attulerunt, Cic.: litteras aperire, Cic.: alqm crebris litteris appellare, Cic.: litteras approbare (als den seinigen anerkennen), Cic. ep. ad Brut.: quod antiquior dies (älteres Datum) in tuis fuisset ascripta litteris quam in Caesaris, Cic.: assentiri litteris regis, Cic.: crebro illius litterae ab aliis ad nos commeant, Cic.; vgl. cum litterae per milites commearent (übermittelt wurden), Tac.: litteris Labieni certiorem fieri m. folg. Acc. u. Infin., Caes.: cognoscere ex litteris, Cic., ex nuntiis litterisque, Caes.: per litteras tecum quam saepissime colloquor, Cic.: committere alqd litteris, Cic.: litteras temere committere non audere, Cic.: alci paulo liberiores litteras committere non audere, Cic.: litteras componere ad alqm, Tac. (vgl. litterae a Graccho compositae, Tac.): si sciant, quid litterarum et cuius generis conficiam, Cic.: hae litterae vehementer confirmabant (ermutigte) mentes oppidanorum, Auct. b. Hisp.: conquiescent litterae, nisi quid novi exstiterit, Cic.: dare litteras alci, einhändigen, zur Bestellung mitgeben, Cic.: ebenso dare alci litteras ad alqm (an jmd.), Cic.: aber dare litteras ad alqm, an jmd. ausfertigen, mit jmd. korrespondieren, an jmd. schreiben, Cic.: ebenso ad alqm accuratissimas litteras dare, Cic.: satis aculeatas ad Dolabellam litteras dedi, Cic.: u. nihil ad alqm dare litterarum, Cic.: inde has litteras postridie ante lucem dedi, Cic.: binas a te accepi litteras Corcyrae datas, Cic.: litterae datae Idibus Nov., mit dem Datum vom 13. Nov., Cic.: dedere alci litteras, einhändigen, zur Bestellung mitgeben, Cic.: litteras deferre ad alqm, Cic.: Leonidae litterae me non satis delectarunt, Cic.: vehementer delector tuis litteris, Cic.: describere alqd litteris, Cael. in Cic. ep.: desiderare alcis litteras, Cic.: elicere alcis litteras, Cic., alcis verbosiores litteras, Nep.: elicere alias ab alqo litteras, Cic.: exanimatus tuis litteris, Cic.: exarare litteras inter cenam, Cic. fr., ad alqm harum litterarum exemplum in codicillis, Cic.: litteras excĭdisse in via, seien unterwegs verloren gegangen, Cic.: alcis litteras exspectare, avide od. vehementer exspectare, cotidie exspectare, Cic.: statim extrudere (hinausjagen = in aller Eile abschicken) tabellarios litterasque ad Ciceronem, Cic. ep. ad Brut.: flagitare ab alqo promissa per litteras, Cic.: inde ad Antonium fratrem litteras facere (ausfertigen), Iustin. 27, 2, 6 (vgl. heri effeci epistulam ad Caesarem, Cic. ad Att. 13, 26, 2): gratulari alci litteris, Cic.: abs te proximas (letzten) litteras habebam Epheso a. d. V. Idus Sextil. datas, Cic.: impetrare alqd litteris paucorum versuum, Liv.: in ipsum discessum senatus incĭdisse credo meas litteras, Cic.: litterae incĭdunt in alienum, fallen in fremde Hand, Cic.: quantum ex tuis litteris intellegere potui, Cic.: litteras alcis intercipere, Cic. u.a.: litterae intereunt (gehen verloren), Cic.: invito eum per litteras, ut apud me deversetur, Cic.: alcis litteras legere, Cic., legisse libentissime, Cic.: aber legere (vorlesen) alci litteras, Tac.: tuae litterae planius loquebantur et uberius quam volgi sermo, Cic.: alci per litteras magnopere mandare, ne etc., Caes.: alci minari in litteris, Cic.: mittere alcis litteras ad alqm, Cic.: mittere ad alqm litteras, an jmd. einen Brief abgehen lassen = an jmd. schreiben, zB. confestim ad Caesarem, Caes.: domum ad se, Cic.: ad senatum populumque Rom. de rebus a se gestis, Liv.: Cn. Pompei litterae ad Hvpsaeum et Hypsaei ad Pompeium missae, Cic.: so auch litteras mittere (einen Brief schicken mit der Meldung, brieflich melden) m. folg. Acc. u. Infin., Auct. b. Hisp. 28, 2: litteras mittere ad alqm (den Auftrag schicken) mit folg. ut u. Konj., Hirt. b. G. 8, 6, 3 u.a. Caes. b. c. 1, 9, 3. Auct. b. Alex. 42, 5 u. 44, 2: ebenso litteras mittere alci, ut etc., Auct. b. Hisp. 4. § 4: u. litteras mittere ad alqm mit folg. bl. Konj., Caes. b. c. 3, 23, 3. Auct. b. Alex. 59, 3: litteras (schriftliche Aufforderung) nuntiosque ad alqm mittere mit folg. ne u. Konj., Caes. b. G. 1, 26, 6: queri apud alqm per litteras mit folg. Acc. u. Infin., Cic.: lex litteras iudicum signis obsignari iubet, Cic.: obstrepere alcis litteris, Cic.: litteras perferre, richtig bestellen, Caes.: ad me mihi exspectatissimae litterae perferuntur, Cic.: unis litteris totius aestatis res gestas perscribere, Cic.: praemisit mihi odiosas litteras hoc exemplo, Cic.: recitare alcis litteras, Cic.: recitatis litteris per (von) Xenarchum praetorem, Liv.: reddere alci litteras, einhändigen, Cic. u.a.: crebro regustare alcis litteras, Cic.: litteras Caesari remittit (er berichtet an C. zurück) m. folg. indir. Fragesatz, Caes. b. G. 5, 47, 5: requirere alcis litteras, einen Br. von jmd. verlangen, Cic. ep. ad Brut.: litteras resignare, Cic.: rescribere ad eas litteras, ad eas ei litteras nihil, Cic.: alcis litteris respondere, brevi respondere, Cic.: litterae eorum decretis decumanorum remotae sunt, sind beiseite geschafft worden, Cic.: litteras alcis scindere (zerreißen), Cic.: litterae falsae, signo adulterino T. Quinctii signatae, Liv.: non nihil significabant (enthielt leise Andeutungen) tuae litterae m. folg. Acc. u. Infin., Cic. ep. 2, 13, 2: scribere litteras, Caes., ad alqm, Cic.: extemplo scribere litteras Romam, Liv.: de alqo ad alqm humanissimas litteras scribere, Cic.: litterae tam accurate scriptae, Cic. ep. ad Brut.: moderate et benigne scriptas esse censentes litteras, Liv.: ita sunt litterae humaniter scriptae, Cic. fr.: litterae scriptae humanissime, Cic.: Vettius testatur litteris tuum impudentissimum furtum, Cic.: ad tuas venio litteras, ich komme nun auf deinen Br., Cic.: a te litterae non venerunt (sind angekommen), Cael. in Cic. ep.: dum tibi litterae meae veniant, Cic.: litterae Capuam ad Pompeium volare dicebantur, es hieß, ein Kurier mit einer Depesche sei nach K. zu P. geeilt, Cic. c) wissenschaftliche Kenntnisse od. Bildung, Wissenschaften, Gelehrsamkeit, wissenschaftliche Beschäftigung, wissenschaftliche Studien, Sprachstudium, Sprachwissenschaft, Literatur, litterarum cognitio et poëtarum, Cic.: litterarum scientia, Cic.: litterarum studium, Cic.: Graecarum litterarum doctor, Nep.: gymnasium litterarum, Sidon. epist. 1, 6, 2: civitas litterarum, Cassiod. var. 5, 22, 1. – litterae altiores, Plin.: communes (gewöhnliche w. K.), Cic.: domesticae, theoretische, wissensch. Bestrebungen (Ggstz. forenses artes, die praktischen auf dem Forum), Cic.: elementariae, Elementarkenntnisse, Capit.: Graecae, Latinae, Cic.: interiores, Cael. in Cic. ep.: interiores et reconditae, Cic.: oratoriae, Lact.: Graecorum penitissimae, Macr.: serviles, Sen.: vulgares, Cic. – cupidissimus litterarum, Nep.: litteris omnibus a pueritia deditus, Cic.: doctus Graecis litteris, Cic.: Graecis litteris eruditus, Cic.: eruditissimus et Graecis litteris et Latinis, Cic.: Graecarum litterarum expers od. rudis, Nep.: communium litterarum et politioris humanitatis expers, Cic.: ignarus etiam servilium litterarum, der nicht einmal so viel Wissenschaften kennt wie ein Sklave, Sen.: litteris elementariis et calculo imbutus, im Lesen u. Schreiben u. im Rechnen unterrichtet, Capit.: perfectus in litteris, wissenschaftlich ausgebildet, Cic.: in primis studiosus litterarum, Nep.: litteris tinctus, einen Anstrich von wissensch. Bildung besitzend, Cic.: alter litterator fuit, alter litteras sciens, ein wissensch. gebildeter Mann, ein wirklicher Gelehrter, Gell. – abdere se litteris od. in litteras, Cic.: abest historia litteris nostris (unserer Literatur), Cic.: abhorrere a litteris, ab humanitate, für einen wirklich durchgebildeten Menschen sich nicht ziemen, Cic.: litteras amare, Nep.: litterarum studium arripere, sich auf die Beschäftigung mit den Wissenschaften werfen, Nep.: litteris confidere, sich bloß auf wissensch. Studien stützen, Vitr. 1, 1, 2 (vgl. oben no. II, B, 1): se per litteras consolari, Cic.: sine litteris contendere, ohne wissensch. Studium sich bemühen, Vitr.: illae scilicet litterae conticuerunt forenses et senatoriae, Cic.: dare se huic etiam generi litterarum, Cic.: huic studio litterarum penitus se dedere, Cic.: dedere se litteris, Cic.: dedere se litteris sermonique Persarum, Nep.: dedere se ad litteras memoriasque veteres, Gell.: delectari in litteris, Cic.: Graecas litteras (das Griechische) in senectute didicisse, Cic.: in Bithynia oratorias litteras docere, Lact.: id litterae docent, das lernen wir durch die Sprachwissenschaft, Cic.: de Graecorum penitissimis litteris hanc historiam eruisse, Macr.: explicare alcis litteras, jmds. Studium betreiben, Cic.: philosophiam Latinis litteris illustrare, Cic.: litteris se involvere, Cic.: alqd Latinis litteris mandare, in die lat. Sprache od. Literatur übertragen, Cic. de fin. 1, 1. – nescire litteras, ohne gelehrte Kenntnisse (wissenschaftliche Bildung) sein, Cic. Brut. 259 (versch. von oben no. I): non eā re litteras quoque alias nescio, so bin ich doch deshalb sonst nicht ohne wissenschaftliche Bildung, Gell. 4, 1, 13: neque ullos versus neque ullas litteras nosse, irgend etwas Wissenschaftliches verstehen, Cic.: nunc mihi nihil libri, nihil litterae, nihil doctrina (Philosophie) prodest, Cic.: scire litteras, wissenschaftliche Kenntnisse besitzen, Cic. de fin. 2, 12 (versch. von oben no. I): u. so litterarum admodum nihil sciebat, wissenschaftl. Bildung besaß er gar nicht, Cic. Brut. 210: studere litteris, Cic.: aut litteris Graecis aut sermoni studere, Iustin.: erant in eo plurimae litterae nec eae vulgares, sed interiores quaedam et reconditae, Cic.: litteris sustentari et recreari, Cic.: omnia reliqua tempora litteris tribuere, Nep.: non nihil temporis tribuere litteris, Nep.: aut possem vivere, nisi in litteris viverem? Cic.: litteras vorare cum alqo, Cic. – / Die Schreibung littera gew. in den besten Hdschrn. u. in Inschrn. (zB. Corp. inscr. Lat. 4, 1891; 5, 532, 2, 1; 6, 1751. Edict. Diocl. 7, 66; vgl. Brambach Hilfsb. S. 46); doch auch litera, s. Fleckeisen im Rhein. Mus. 8, 229.
-
66 littera
littera, ae, f. (lino), der Buchstabe, I) eig.: A littera, Cic., u. littera A, Vitr.: U et O litterae, Quint.: verba ac litterae legis, der B. des G. (Ggstz. sententia voluntasque), Cic. – nescius litterarum, der nicht schreiben kann, Varro: ignarus litterarum et carminum, Tac.: lenis appellatio litterarum, Cic.: litterarum ductus, Züge der B., Quint.: prima litterarum elementa, das ABC, Alphabet, Quint.: litterae figura, Plin.: litterarum formae, Cic., Quint. u. Tac.: Graecae litterae imago, quae delta dicitur, Mela (vgl. Delta, quod nomen a similitudine litterae accepit, Auct. b. Alex.): litterarum inventores, Tac.: miraculum litterarum (der B. = der Schreibkunst), Liv.: litterarum u. priscarum litterarum notae (Schriftzeichen), Cic.: litterarum nomina, Vib. Sequ.: litterarum nomina et contextus, Quint.: litterarum ordo, Plin. u. Suet.: series litterarum, Amm.: scientia litterarum, Schreibkunst, Paul. dig. 29, 2, 93. § 1 (vesch. von unten no. II, B, 2, c): litterarum simulacra, Sen.: homo trium litterarum, d.i. FUR, der Dieb, Plaut.: is (magister pastorum) sine litteris (ohne lesen u. schreiben zu können) idoneus non est, Varro. – litterae argenteae, Cic., aureae, Tac.: unius et viginti litterarum formae aureae, Cic.: littera (die Schriftzüge AI) communis pueroque viroque, Ov.: litterae cruentae, Cic.: eburneae litterarum formae, Quint.: littera finalis, Endbuchstabe, Macr.: fu-————nesta (die Schriftzüge der Totenklage AI), Ov.: litterae grandes, Unzial-, Versalbuchstaben, Cic.: littera Graeca, Cic. u.a.: quattuor atque viginti Graecae litterae, Aur. Vict.: litterae inanes (tote), Liv. 3, 56, 13 u. 33, 31, 2 (versch. von unten no. II, B, 2, b): lapidariae, Steinschrift, Lapidarschrift, Petron.: Latinae, Cic. u. Tac.: lepidae, Plaut.: littera longa, Plaut.: litterae maximae, Unzialbuchstaben, Cic.: minutae, Plaut. u. Cic.: minutulae, Vopisc., minutissimae, Suet.: littera quadrata, Unzialschrift, Petron.: litterae oblitteratae, Tac.: priscae, Cic. u. Liv.: littera salutaris (das A als Abkürzung von absolvo), Ggstz. littera tristis (das C als Abkürzung von condemno), Cic. Mil. 15: littera sanguinolenta, Ov.: litterae veterrimae Graecorum, Tac. – tres litteras adicere (sc. Latinis litteris), Tac.: obscenius concurrunt litterae, Cic.: Helvetiorum tabulae litteris Graecis confectae, Caes.: epistula Graecis conscripta litteris, Caes.: tabula conscripta litteris verbisque Graecis, Suet.: alqd litteris consignare od. custodire, etw. schriftlich aufzeichnen, Cic.: hinc liber non parum continet litterarum, ist schon ausführlich genug geworden, Cic.: eos versus in litteras dare, niederschreiben, Macr.: digerere in litteram, alphabetisch ordnen, Sen.: litteras discere, das Alphabet lernen, Plaut.: litterarum nomina et contextum prius quam formas discere, Quint.: apud alqm litteras discere, bei jmd. lesen lernen, Cic.: litte-————ra pro verbis, quam pes in pulvere duxit, Schriftzeichen, die der Fuß im St. zog, Ov.: reliquas gemmas per litterarum ordinem (in alphabetischer Ordnung) explicare, Plin.: nulla quae possit exstat littera Nasonis sanguinolenta legi, Ov.: ne illi sit cera, ubi facere possit litteras (schreiben könne), Plaut.: ne litteram quidem ullam focimus (habe geschrieben) nisi forensem, Cic.: ex se facere litteram longam (ein I), sich aufhängen, Plaut.: eius diei senatus consulta aureis litteris figere in curia, in goldener Schrift an der Kurie anbringen, Tac.: littera fundit se (zerfließt auf dem Papier), Plin.: haerere circa litterarum formas, noch beim Buchstabieren stehen, Quint.: rostro humi A litteram imprimere (v. Schwein), Cic.: litteras incīdere in lignum, Gell.: grandibus litteris nomen incīdere, Cic.: foedus litteris incīdere, Liv.: in basi statuarum maximis litteris incisum esse, Cic.: de alqa re littera nulla in eorum scriptis invenitur, Cic.: legere (lesen können) litteras minutulas, Vopisc.: alqd litteris mandare, niederschreiben, Cic. u. Caes.: ad me litteram numquam misit, Cic. (u. so ellipt., neque ullam litteram ad me, verst. misit, Cic.): alqm (= alcis vitam) in litteras mittere, jmds. Leben niederschreiben, Vopisc.: vellem nescirem litteras! u. quam vellem nescire litteras! o daß ich doch nicht schreiben könnte! Sen. de clem. 2, 1, 2 u. Suet. Ner. 10, 2 (versch. von unten no. II, B, 2, c): litteris parcere,————das Papier schonen, Cic.: nullam litteram pupillo, nullam matri eius, nullam tutoribus reddidit, gab dafür keinen B., Cic.: vitam alcis in litteras referre, niederschreiben, Vopisc.: sedecim litterarum formas repperisse, Tac.: litteram nullam reliquisse (hinterlassen haben), Cic.: littera alia aliam scandit, Plaut.: scire litteras, die B. kennen = lesen od. schreiben können, Plaut. truc. 735. Cornif. rhet. 3, 30. Vitr. 1, 1, 4; dah. auch = die Buchführung verstehen, Cic. de rep. 5, 5 (versch. von unten no. II, B, 2, c): si unam litteram Graecam scisset (verstanden hätte), Cic. Verr. 4, 127: lapidarias litteras scire, die Lapidarschrift kennen, Petron. 58, 7: nullam litteram scripsisse (schriftlich aufgezeichnet haben, v. einem Dichter), Cic.: has (litteras) gallina scripsit, Plaut.: super (oben über der Tür) quadratā litterā scriptum CAVE CANEM, Petron.: lex vetusta est, priscis litteris verbisque scripta, Liv.: litterarum ductus sequi, Quint.: sonos vocis paucis litterarum notis terminare, auf nur w. B. beschränken = mit nur w. B. bezeichnen, Cic.: locum (eine Stelle aus einem Buche) ad litteras subicere, buchstäblich unten anführen, Ouint.: ut plerique in litteras tradunt, schriftlich überliefern, Spart.: in reliquis rebus Graecis litteris uti, Caes.: suis litteris perverse uti, von der Rechten zur Linken schreiben (von den Ägyptern), Mela.————Handschrift jmds., Alexidis manum amabam, quod tam prope accedebat ad similitudinem tuae litterae, weil sie deinen Schriftzügen so ganz ähnlich war, Cic. ad Att. 7, 2, 3.2) poet. statt Plur. litterae, das Geschriebene, die Aufzeichnung, a) das Schreiben, der Brief, Ov. her. 3, 1; 5, 2; 6, 9; 12, 114; amor. 1, 12, 2; met. 9, 515 u.a. Tibull. 3, 2, 27. Mart. 10, 73, 1. Vgl. Neue-Wagener Formenl.3 1, 685. – b) eine Handschrift = eine Schuldverschreibung, ein Schuldschein, littera poscetur, Ov. art. am. 1, 428. – c) eine Grabschrift, in sepulchro si non urna, tamen iunget nos littera, Ov. met. 11, 706. – d) die Literaturrichtung, Ov. trist. 5, 3, 54.B) Plur. litterae, das Geschriebene, 1) im allg., die schriftliche Aufzeichnung, quod parvae et rarae per eadem tempora litterae fuere, Liv. 6, 1, 2: rarae per ea tempora litterae erant, Liv. 7, 3, 6: eos, qui discunt, litteris confisos minus memoriae studere, Caes. b. G. 6, 14, 4 (versch. litteris confidere unten no. II, B, 2, c aus Vitr. 1, 1, 2): sed, quod litteris exstet (soweit die schr. Aufz. reicht), Pherecydes Syrius primus dixit animos esse hominum sempiternos, Cic. Tusc. 1, 38: sed propria legis et ea, quae scripta sunt, et ea, quae sine litteris (ohne geschrieben zu sein) aut gentium iure aut maiorum more retinentur, Cic. part. or. 130.————2) insbes.: a) die Schrift, das Schriftstück, der Aufsatz, das Dokument, die Urkunde, die Verfügung, der Kontrakt, meae litterae, Cic.: litterae divinae, sanctae, heilige Schrift, Bibel, Lact.: dass. litterae sacrae, Augustin.: Graecae de philosophia litterae, Cic.: priscae Graecorum litterae, Cic.: litterae ad sacra pertinentes, Ritualbücher, Lact.: litterae publicae (Urkunden), Cic.: litterae imperatorum, Schriftstücke, Dokumente, Tac.: hanc scientiam pluribus et illustrioribus litteris (Werke) explicare, Cic.: cedo mihi eiusdem praetoris litteras (Schriften, Protokolle) et rerum decretarum et frumenti imperati, Cic.: eos libros omnes litterasque deferre, Bücher u. Schriften (Weissagebücher, Gebetsformeln, Ritualbücher), Liv.: heres eius venit eo, ubi non modo res (das Vermögen) erat, sed ratio (Rechnungen) quoque omnis et omnes litterae (alle darauf bezüglichen Schriftstücke), Cic.: litteras (schriftliche Beweise) conquirere, Cic.: sanctae litterae docent (in der Bibel steht), m. folg. Acc. u. Infin., Lact.: quas ego litteras (Urkunden) obsignandas publico signo et deportandas (hierher bringen) curavi, Cic.: cum ab omnibus (civitatibus Siciliae) mandata, legatos, litteras (Urkunden) testimoniaque sumpsissem (angenommen hatte), Cic.: hic propter magnitudinem furti sunt, ut opinor, litterae factae, ist ein Kaufbrief (Kaufkontrakt) angefertigt worden, Cic.: litteras (das Ernennungsschreiben, Di-————plom) revocavit, Suet.b) der Brief, das Schreiben, auch ein amtliches, der Bericht, der Erlaß, die Botschaft, Depesche, der Auftrag (vgl. epistula), litterae ab alqo, Caes.: litterae ad alqm, Cic.: litterae in (gegen) alqm, Tac. ann. 6, 9: ecce tuae litterae de Varrone, Cic. – nuntii litteraeque, litterae nuntiique, Caes. – litterae regis, Liv.: litterae Caesaris, Caes.: litterae grates agentes, Danksagungsschreiben, Tac.: litterae commendantium, Empfehlungsschreiben, Fronto: litterae paucorum versuum (Zeilen), Liv. – res dignae litteris nostris, die verdienen, daß ich sie dir mitteile, Cic.: ad litteras scribendas pigerrimus, Cael. in Cic. ep.: tempus mutum a litteris, Cic. – fasciculus litterarum, Cic.: libri (Faszikel) allatarum (angekommener) u. missarum (abgegangener) litterarum, Cic.: vicissitudo litterarum, Briefwechsel, Hieron. epist. 8 in. – tanta auctoritas litterarum, so wichtige Briefe, Cic.: brevitas tuarum litterarum, Cic.: tanta erat crebritas litterarum, Cic.: nullus delectus litterarum, Cic.: litterarum tuarum accuratissima diligentia, Cic.: exemplum (Abschrift) Caesaris litterarum, Cic.: humanitas litterarum tuarum, Cic.: inconstantia mearum litterarum, Cic.: inopia testium ac litterarum, Cic.: intermissio litterarum tuarum, Cic.: si intervallum longius erit mearum litterarum, Cic.: litterarum multitudine alci molestiorem esse, Cic.: litterarum neglegentia,————Saumseligkeit im Briefschreiben, Cic.: prudentia litterarum tuarum valde mihi grata est, Cic.: iucundus est mihi sermo litterarum tuarum, Cic. – litterae acerbae, acerbissimae, Cic.: satis aculeatae, Cic.: amabiles, Cic.: antemeridianae, am Vormittag eingetroffene od. empfangene (Ggstz. postmeridianae od. vespertinae), Cic.: antiquiores litterae, von früherem Datum, Cic.: ardentes in alqm litterae, Cic.: litterae argutissimae, Cic.: atrocissimae (entsetzlicher), Cic.: breves, Cic.: commendaticiae, Empfehlungsschreiben, Cic. u. ICt.: binae continuae, Cic.: commendatoriae, Empfehlungsschreiben, Sidon.: consolatoriae, Trostschreiben, Cic.: contrariae, Erlasse, die Widersprüche enthalten, Cic.: crebrae, Cic.: crebrae Pompei, Caes.: crebriores litterae nuntiique, Caes.: litterae dignae Ap. Claudio, Cic.: disertae, mit rednerischer Kunst geschriebener, Cic.: domesticae, Familienbriefe, Cic. ep. ad Brut.: exitiales, Liv.: exspectatissimae, Cic.: falsae, Cic. u. Liv.: frigidae et inconstantes Lepidi, Cic.: gratissimae, Cic.: gratulatoriae, Glückwunsch, Augustin.: litterae tuae mirabiliter gratae sunt senatui, Cic.: litterae humanissimae, Cic.: litterae illitteratissimae, Cic.: improbissimae, Cic.: Bibuli impudentissimae, Cic.: inanes (inhaltleere), Cic. ep. 6, 22, 1 (versch. von oben no. I): incorruptae, Cic.: iniquae, Unbilligkeiten enthaltende Erlasse, Cic.: inusitatae, etwas Ungewöhnliches enthaltende Erlasse,————Cic.: iucundae mihi tuae de Britannia litterae, Cic.: laureatae litterae, Siegesnachrichten, Liv. (vgl. laureatus): litterae in Antonium admodum lenes, Cic. ep. ad Brut.: litterae paulo liberiores, Cic.: matutinae, am Morgen eingetroffene od. empfangene, Cic.: minaces et acerbae, Cic.: mordacissimae, Hieron.: novae, Cic.: odiosae, Cic.: Annali pergratae litterae tuae fuerunt, Cic.: litterae plenae amoris et officii, Cic.: plenae humanitatis, officii, dignitatis, Cic.: litterae alcis plenissimae amoris, humanitatis, officii, diligentiae, Cic.: litterae pomeridianae (postmeridianae), am Nachmittag eingetroffene od. empfangene, Cic.: litterae proximae (der letzte), Cic.: rarae, Cic.: publicae (amtliches), Cic.: recentissimae, Cic.: litterae Caesaris refertae omni officio, diligentiā, suavitate, Cic.: litterae superiores (vorige), Cic.: stomachosiores, Cic.: suaves, Cic.: tumultuosiores (beunruhigendes), Suet.: tristes, Cic.: tuae et unae et alterae litterae, Cic.: litterae uberiores, uberrimae, Cic.: litterae magnificis verbis, rerum vacuae, Tac.: litterae vehementes, Cic.: verbosiores alcis litterae, Nep.: litterae vespertinae, am Abend eingetroffene od. erhaltene (Ggstz. antemeridianae), Cic.: tuae litterae iam nimis veteres sunt, Cic.: Cassii litterae victrices, Siegesberichte, Siegesbotschaften, Cic.: litterae a scriba vitiatae, Liv. – ab alqo litteras accipere, Cic.: litteras Romae accipere, Cic.: accepisse alcis litteras a. d. quintum Terminalia————Laodiceae, Cic.: litterae, quas proxime acceperam, Cic.: litteras adiungere (beischließen), Cic.: litteras afferre (überbringen), zB. is qui litteras attulit, der Überbringer des Br., Cic.: litterae afferuntur, treffen ein, zB. nimium raro nobis abs te litterae afferuntur, Cic.: alci afferuntur ex Asia cotidie litterae, Cic.: litterae allatae ab urbe, Liv.: libri (Faszikel) allatarum litterarum (Ggstz. libri missarum litterarum), Cic.: litterae tuae mihi somnum attulerunt, Cic.: litteras aperire, Cic.: alqm crebris litteris appellare, Cic.: litteras approbare (als den seinigen anerkennen), Cic. ep. ad Brut.: quod antiquior dies (älteres Datum) in tuis fuisset ascripta litteris quam in Caesaris, Cic.: assentiri litteris regis, Cic.: crebro illius litterae ab aliis ad nos commeant, Cic.; vgl. cum litterae per milites commearent (übermittelt wurden), Tac.: litteris Labieni certiorem fieri m. folg. Acc. u. Infin., Caes.: cognoscere ex litteris, Cic., ex nuntiis litterisque, Caes.: per litteras tecum quam saepissime colloquor, Cic.: committere alqd litteris, Cic.: litteras temere committere non audere, Cic.: alci paulo liberiores litteras committere non audere, Cic.: litteras componere ad alqm, Tac. (vgl. litterae a Graccho compositae, Tac.): si sciant, quid litterarum et cuius generis conficiam, Cic.: hae litterae vehementer confirmabant (ermutigte) mentes oppidanorum, Auct. b. Hisp.: conquiescent litterae, nisi quid novi exstiterit, Cic.: dare litteras————alci, einhändigen, zur Bestellung mitgeben, Cic.: ebenso dare alci litteras ad alqm (an jmd.), Cic.: aber dare litteras ad alqm, an jmd. ausfertigen, mit jmd. korrespondieren, an jmd. schreiben, Cic.: ebenso ad alqm accuratissimas litteras dare, Cic.: satis aculeatas ad Dolabellam litteras dedi, Cic.: u. nihil ad alqm dare litterarum, Cic.: inde has litteras postridie ante lucem dedi, Cic.: binas a te accepi litteras Corcyrae datas, Cic.: litterae datae Idibus Nov., mit dem Datum vom 13. Nov., Cic.: dedere alci litteras, einhändigen, zur Bestellung mitgeben, Cic.: litteras deferre ad alqm, Cic.: Leonidae litterae me non satis delectarunt, Cic.: vehementer delector tuis litteris, Cic.: describere alqd litteris, Cael. in Cic. ep.: desiderare alcis litteras, Cic.: elicere alcis litteras, Cic., alcis verbosiores litteras, Nep.: elicere alias ab alqo litteras, Cic.: exanimatus tuis litteris, Cic.: exarare litteras inter cenam, Cic. fr., ad alqm harum litterarum exemplum in codicillis, Cic.: litteras excĭdisse in via, seien unterwegs verloren gegangen, Cic.: alcis litteras exspectare, avide od. vehementer exspectare, cotidie exspectare, Cic.: statim extrudere (hinausjagen = in aller Eile abschicken) tabellarios litterasque ad Ciceronem, Cic. ep. ad Brut.: flagitare ab alqo promissa per litteras, Cic.: inde ad Antonium fratrem litteras facere (ausfertigen), Iustin. 27, 2, 6 (vgl. heri effeci epistulam ad Caesarem, Cic. ad Att. 13, 26, 2): gratu-————lari alci litteris, Cic.: abs te proximas (letzten) litteras habebam Epheso a. d. V. Idus Sextil. datas, Cic.: impetrare alqd litteris paucorum versuum, Liv.: in ipsum discessum senatus incĭdisse credo meas litteras, Cic.: litterae incĭdunt in alienum, fallen in fremde Hand, Cic.: quantum ex tuis litteris intellegere potui, Cic.: litteras alcis intercipere, Cic. u.a.: litterae intereunt (gehen verloren), Cic.: invito eum per litteras, ut apud me deversetur, Cic.: alcis litteras legere, Cic., legisse libentissime, Cic.: aber legere (vorlesen) alci litteras, Tac.: tuae litterae planius loquebantur et uberius quam volgi sermo, Cic.: alci per litteras magnopere mandare, ne etc., Caes.: alci minari in litteris, Cic.: mittere alcis litteras ad alqm, Cic.: mittere ad alqm litteras, an jmd. einen Brief abgehen lassen = an jmd. schreiben, zB. confestim ad Caesarem, Caes.: domum ad se, Cic.: ad senatum populumque Rom. de rebus a se gestis, Liv.: Cn. Pompei litterae ad Hvpsaeum et Hypsaei ad Pompeium missae, Cic.: so auch litteras mittere (einen Brief schicken mit der Meldung, brieflich melden) m. folg. Acc. u. Infin., Auct. b. Hisp. 28, 2: litteras mittere ad alqm (den Auftrag schicken) mit folg. ut u. Konj., Hirt. b. G. 8, 6, 3 u.a. Caes. b. c. 1, 9, 3. Auct. b. Alex. 42, 5 u. 44, 2: ebenso litteras mittere alci, ut etc., Auct. b. Hisp. 4. § 4: u. litteras mittere ad alqm mit folg. bl. Konj., Caes. b. c. 3, 23, 3. Auct. b. Alex. 59, 3: litte-————ras (schriftliche Aufforderung) nuntiosque ad alqm mittere mit folg. ne u. Konj., Caes. b. G. 1, 26, 6: queri apud alqm per litteras mit folg. Acc. u. Infin., Cic.: lex litteras iudicum signis obsignari iubet, Cic.: obstrepere alcis litteris, Cic.: litteras perferre, richtig bestellen, Caes.: ad me mihi exspectatissimae litterae perferuntur, Cic.: unis litteris totius aestatis res gestas perscribere, Cic.: praemisit mihi odiosas litteras hoc exemplo, Cic.: recitare alcis litteras, Cic.: recitatis litteris per (von) Xenarchum praetorem, Liv.: reddere alci litteras, einhändigen, Cic. u.a.: crebro regustare alcis litteras, Cic.: litteras Caesari remittit (er berichtet an C. zurück) m. folg. indir. Fragesatz, Caes. b. G. 5, 47, 5: requirere alcis litteras, einen Br. von jmd. verlangen, Cic. ep. ad Brut.: litteras resignare, Cic.: rescribere ad eas litteras, ad eas ei litteras nihil, Cic.: alcis litteris respondere, brevi respondere, Cic.: litterae eorum decretis decumanorum remotae sunt, sind beiseite geschafft worden, Cic.: litteras alcis scindere (zerreißen), Cic.: litterae falsae, signo adulterino T. Quinctii signatae, Liv.: non nihil significabant (enthielt leise Andeutungen) tuae litterae m. folg. Acc. u. Infin., Cic. ep. 2, 13, 2: scribere litteras, Caes., ad alqm, Cic.: extemplo scribere litteras Romam, Liv.: de alqo ad alqm humanissimas litteras scribere, Cic.: litterae tam accurate scriptae, Cic. ep. ad Brut.: moderate et benigne scriptas esse censentes litteras, Liv.:————ita sunt litterae humaniter scriptae, Cic. fr.: litterae scriptae humanissime, Cic.: Vettius testatur litteris tuum impudentissimum furtum, Cic.: ad tuas venio litteras, ich komme nun auf deinen Br., Cic.: a te litterae non venerunt (sind angekommen), Cael. in Cic. ep.: dum tibi litterae meae veniant, Cic.: litterae Capuam ad Pompeium volare dicebantur, es hieß, ein Kurier mit einer Depesche sei nach K. zu P. geeilt, Cic. c) wissenschaftliche Kenntnisse od. Bildung, Wissenschaften, Gelehrsamkeit, wissenschaftliche Beschäftigung, wissenschaftliche Studien, Sprachstudium, Sprachwissenschaft, Literatur, litterarum cognitio et poëtarum, Cic.: litterarum scientia, Cic.: litterarum studium, Cic.: Graecarum litterarum doctor, Nep.: gymnasium litterarum, Sidon. epist. 1, 6, 2: civitas litterarum, Cassiod. var. 5, 22, 1. – litterae altiores, Plin.: communes (gewöhnliche w. K.), Cic.: domesticae, theoretische, wissensch. Bestrebungen (Ggstz. forenses artes, die praktischen auf dem Forum), Cic.: elementariae, Elementarkenntnisse, Capit.: Graecae, Latinae, Cic.: interiores, Cael. in Cic. ep.: interiores et reconditae, Cic.: oratoriae, Lact.: Graecorum penitissimae, Macr.: serviles, Sen.: vulgares, Cic. – cupidissimus litterarum, Nep.: litteris omnibus a pueritia deditus, Cic.: doctus Graecis litteris, Cic.: Graecis litteris eruditus, Cic.: eruditissimus et Graecis litteris et Latinis, Cic.: Graecarum litte-————rarum expers od. rudis, Nep.: communium litterarum et politioris humanitatis expers, Cic.: ignarus etiam servilium litterarum, der nicht einmal so viel Wissenschaften kennt wie ein Sklave, Sen.: litteris elementariis et calculo imbutus, im Lesen u. Schreiben u. im Rechnen unterrichtet, Capit.: perfectus in litteris, wissenschaftlich ausgebildet, Cic.: in primis studiosus litterarum, Nep.: litteris tinctus, einen Anstrich von wissensch. Bildung besitzend, Cic.: alter litterator fuit, alter litteras sciens, ein wissensch. gebildeter Mann, ein wirklicher Gelehrter, Gell. – abdere se litteris od. in litteras, Cic.: abest historia litteris nostris (unserer Literatur), Cic.: abhorrere a litteris, ab humanitate, für einen wirklich durchgebildeten Menschen sich nicht ziemen, Cic.: litteras amare, Nep.: litterarum studium arripere, sich auf die Beschäftigung mit den Wissenschaften werfen, Nep.: litteris confidere, sich bloß auf wissensch. Studien stützen, Vitr. 1, 1, 2 (vgl. oben no. II, B, 1): se per litteras consolari, Cic.: sine litteris contendere, ohne wissensch. Studium sich bemühen, Vitr.: illae scilicet litterae conticuerunt forenses et senatoriae, Cic.: dare se huic etiam generi litterarum, Cic.: huic studio litterarum penitus se dedere, Cic.: dedere se litteris, Cic.: dedere se litteris sermonique Persarum, Nep.: dedere se ad litteras memoriasque veteres, Gell.: delectari in litteris, Cic.: Graecas litteras (das Griechische) in se-————nectute didicisse, Cic.: in Bithynia oratorias litteras docere, Lact.: id litterae docent, das lernen wir durch die Sprachwissenschaft, Cic.: de Graecorum penitissimis litteris hanc historiam eruisse, Macr.: explicare alcis litteras, jmds. Studium betreiben, Cic.: philosophiam Latinis litteris illustrare, Cic.: litteris se involvere, Cic.: alqd Latinis litteris mandare, in die lat. Sprache od. Literatur übertragen, Cic. de fin. 1, 1. – nescire litteras, ohne gelehrte Kenntnisse (wissenschaftliche Bildung) sein, Cic. Brut. 259 (versch. von oben no. I): non eā re litteras quoque alias nescio, so bin ich doch deshalb sonst nicht ohne wissenschaftliche Bildung, Gell. 4, 1, 13: neque ullos versus neque ullas litteras nosse, irgend etwas Wissenschaftliches verstehen, Cic.: nunc mihi nihil libri, nihil litterae, nihil doctrina (Philosophie) prodest, Cic.: scire litteras, wissenschaftliche Kenntnisse besitzen, Cic. de fin. 2, 12 (versch. von oben no. I): u. so litterarum admodum nihil sciebat, wissenschaftl. Bildung besaß er gar nicht, Cic. Brut. 210: studere litteris, Cic.: aut litteris Graecis aut sermoni studere, Iustin.: erant in eo plurimae litterae nec eae vulgares, sed interiores quaedam et reconditae, Cic.: litteris sustentari et recreari, Cic.: omnia reliqua tempora litteris tribuere, Nep.: non nihil temporis tribuere litteris, Nep.: aut possem vivere, nisi in litteris viverem? Cic.: litteras vorare cum alqo, Cic. – ⇒ Die Schreibung————littera gew. in den besten Hdschrn. u. in Inschrn. (zB. Corp. inscr. Lat. 4, 1891; 5, 532, 2, 1; 6, 1751. Edict. Diocl. 7, 66; vgl. Brambach Hilfsb. S. 46); doch auch litera, s. Fleckeisen im Rhein. Mus. 8, 229. -
67 habeo
hăbĕo, ui, itum, 2 (archaic perf. subj. habessit, Cic. Leg. 2, 8, 19; inf. haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111), v. a. and n. [etym. dub.; cf. Gr. kôpê, handle; Lat. capio; Germ. haben, Haft; Engl. have], to have, in the widest sense of the word, to hold, keep, possess, cherish, entertain, occupy, enclose, contain (cf.: teneo, possideo, etc.).I.In gen.A.Of personal subjects.1.With persons or things as objects: SI INTESTATO MORITVR, CVI SVVS HERES NEC SIT, AGNATVS PROXIMVS FAMILIAM HABETO, Fragm. XII. Tab. ap. Ulp. Fragm. 26, 1: ex tui animi sententia tu uxorem habes? Cato ap. Cic. de Or. 2, 64, 260; cf.:2.aliquam habere in matrimonio, Cic. Scaur. § 8: ipsum ex Helvetiis uxorem habere,
Caes. B. G. 1, 18, 6:si et prudentes homines et non veteres reges habere voluerunt,
Cic. Rep. 1, 37 fin.:quae cum patrem clarissimum, amplissimos patruos, ornatissimum fratrem haberet,
id. Rosc. Am. 50, 147:cum ille haberet filium delicatiorem,
id. de Or. 2, 64, 257:quod non ingenuous habeat clarosque parentes,
Hor. S. 1, 6, 91:habebat saepe ducentos, saepe decem servos,
id. ib. 1, 3, 11:fundum habere, Cic. Tull. § 14: cur pecuniam non habeat mulier?
id. Rep. 3, 10:tantas divitias habet,
Plaut. Bacch. 2, 3, 99; so,aurum,
id. ib. 2, 3, 35; and:vectigalia magna Divitiasque,
Hor. S. 2, 2, 101:tantum opum,
Cic. Rep. 1, 48:classes,
id. Phil. 9, 2, 4:naves,
id. Verr. 2, 5, 40, § 104:denique sit finis quaerendi, cumque habeas plus, Pauperiem metuas minus,
Hor. S. 1, 1, 92:tacitus pasci si posset corvus, haberet Plus dapis,
id. Ep. 1, 17, 50:Dionysii equus quid attulit admirationis, quod habuit apes in juba?
Cic. Div. 2, 31, 67: faenum habet in cornu;longe fuge,
Hor. S. 1, 4, 34:leges in monumentis habere,
Cic. Rep. 2, 14:hostis habet muros,
Verg. A. 2, 290:hostis habet portus,
Val. Fl. 3, 45 al.:quam vellem Panaetium nostrum nobiscum haberemus,
Cic. Rep. 1, 10:Ciceronem secum,
id. Att. 4, 9, 2; cf.:ea legione, quam secum habebat,
Caes. B. G. 1, 8, 1:secum senatorem,
Cic. Verr. 2, 2, 31, § 77; cf.also: magnum numerum equitatus circum se,
Caes. B. G. 1, 18, 5:haec si habeat aurum, quod illi renumeret, faciat lubens,
Plaut. Bacch. 1, 1, 12; cf.:quid non habuisti quod dares? Habuisse se dicet, Cic. Scaur. § 19: quod non desit, habentem,
Hor. Ep. 2, 2, 52:qui in foro turbaque, quicum colloqui libeat, non habeant,
Cic. Rep. 1, 17.—With abstr. objects: quid illos, bono genere gnatos, opinanimi animi habuisse atque habituros dum vivent? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:(β).quod uno et eodem temporis puncto nati dissimiles et naturas et vitas et casus habent,
Cic. Div. 2, 45, 95:febrim,
id. Fam. 7, 26, 1:instrumenta animi,
id. Rep. 3, 3:nec vero habere virtutem satis est, quasi artem aliquam, nisi utare,
id. ib. 1, 2:in populos perpetuam potestatem,
id. ib. 2, 27; cf.:in populum vitae necisque potestatem,
id. ib. 3, 14; so,potestatem,
id. ib. 2, 29; 32;36: eo plus auctoritatis,
id. ib. 3, 16:ornamenta dicendi,
id. de Or. 2, 28, 122; cf.:summam prudentiam summamque vim dicendi,
id. ib. 1, 20, 89:Q. Lucilius Balbus tantos progressus habebat in Stoicis, ut, etc.,
id. N. D. 1, 6, 15:neque quem usum belli haberent aut quibus institutis uterentur, reperiri poterat,
Caes. B. G. 4, 20 fin.:nonnullam invidiam ex eo, quod, etc.,
Cic. de Or. 2, 70, 283: nimiam spem, Cato ap. Gell. 13, 17, 1:spem in fide alicujus,
Cic. Inv. 1, 39, 71; cf.:tantum spei ad vivendum,
id. Att. 15, 20, 2; id. N. D. 3, 6, 14; cf.also: summam spem de aliquo,
id. Lael. 3, 11:odium in equestrem ordinem,
id. Clu. 55, 151:metum,
Prop. 3, 11 (4, 10), 6: consolationem [p. 834] semper in ore atque in animo, Cic. Fam. 5, 16, 2; cf. Varr. L. L. 6, § 56 Mull.:rogavi, ut diceret, quid haberet in animo,
Cic. Att. 8, 10:neque modum neque modestiam victores habere,
observe no bounds, Sall. C. 11, 4;v. modus: haec habebam fere, quae te scire vellem,
Cic. Att. 1, 6; cf.:haec habui de amicitia quae dicerem,
this is what I had to say, id. Lael. 27 fin.: fidem, gratiam, honorem, rationem; v. these nouns.—In a play on the word lumen: Arge, jaces; quodque in tot lumina lumen habebas Exstinctum est, the light for so many lights ( eyes), Ov. M. 1, 720.—With inf. (analog. to the Gr. echô), to have something to do, be able to do something:B.habeo etiam dicere quem contra morem majorum dejecerit, etc.,
Cic. Rosc. Am. 35, 100:de re publica nihil habeo ad te scribere,
id. Att. 2, 22, 6.—So with inf. or with the part. fut. pass. (ante-class. and post-Aug.), to have or be obliged to do something, I must do something:rogas, ut id mihi habeam curare,
Varr. R. R. 1, 1, 2:filius hominis, quod carne indui haberet in terra,
Lact. 4, 12, 15:habemus humiliare eum in signo,
id. 4, 18, 22:quod plurimae haereses haberent existere,
id. 4, 30, 2:etiam Filius Dei mori habuit,
Tert. Hab. Mul. 1:si inimicos jubemur diligere, quem habemus odisse?
id. Apol. 37:de spatiis ordinum eatenus praecipiendum habemus, ut intelligant agricolae, etc.,
Col. 5, 5, 3:praesertim cum enitendum haberemus, ut, etc.,
Plin. Ep. 1, 8, 12:si nunc primum statuendum haberemus,
Tac. A. 14, 44:cum respondendum haberent,
id. Or. 36.—Of inanim. or abstr. subjects:II.prima classis LXXXVIII. centurias habeat,
Cic. Rep. 2, 22:locus ille nihil habet religionis,
id. Leg. 2, 22, 57:humani animi eam partem, quae sensum habeat,
id. Div. 1, 32, 70:animus incorruptus agit atque habet cuncta, neque ipse habetur,
Sall. J. 2, 3:divinus animus mortale nihil habuit, Cic. Scaur. § 50: habet statum res publica de tribus secundarium,
id. Rep. 1, 42; cf.:nullum est genus illarum rerum publicarum, quod non habeat iter ad finitimum quoddam malum,
id. ib. 1, 28:ipsa aequabilitas est iniqua, cum habeat nullos gradus dignitatis,
id. ib. 1, 27:nulla alia in civitate...ullum domicilium libertas habet,
id. ib. 1, 31:nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. ib. 1, 4; cf.:viri excellentis ancipites variique casus habent admirationem,
id. Fam. 5, 12, 5:habet etiam amoenitas ipsa illecebras multas cupiditatum,
id. Rep. 2, 4:quid habet illius carminis simile haec oratio?
id. ib. 1, 36:magnam habet vim disciplina verecundiae,
id. ib. 4, 6 et saep.:quomodo habere dicimur febrem, cum illa nos habeat,
Sen. Ep. 119 med.; cf.:animalia somnus habebat,
Verg. A. 3, 147; Ov. M. 7, 329:me somno gravatum Infelix habuit thalamus,
Verg. A. 6, 521; cf.:non me impia namque Tartara habent,
id. ib. 5, 734:habentque Tartara Panthoiden,
Hor. C. 1, 28, 9:qui (metus) major absentes habet,
id. Epod. 1, 18; Sen. Const. Sap. 7:et habet mortalia casus,
Luc. 2, 13:terror habet vates,
Stat. Th. 3, 549.In partic.A.Pregn., to have or possess property (mostly absol.):2.miserum istuc verbum et pessumum'st, habuisse et nihil habere,
Plaut. Rud. 5, 2, 34; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10: qui habet, ultro appetitur: qui est pauper, aspernatur, Cic. Fragm. ap. Prisc. p. 792 P.:habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis,
Cic. Verr. 2, 3, 86, § 199; so,in nummis,
id. Att. 8, 10:in Salentinis aut in Brutiis,
i. e. to have possessions, id. Rosc. Am. 46, 132; cf. id. Verr. 2, 5, 18, § 45: nos quod simus, quod habeamus, etc., Curius ap. Cic. Fam. 7, 29, 1:et belli rabies et amor successit habendi,
Verg. A. 8, 327; cf.:amore senescit habendi,
Hor. Ep. 1, 7, 85; Phaedr. 3 prol. 21; Juv. 14, 207: quid habentibus auri nunquam exstincta sitis? Sil. 5, 264; so, habentes = hoi echontes, the wealthy, Lact. 5, 8, 7. —With an object - or relative-clause, to have the means, ability, or knowledge, i. e. to be in a condition, to be able, to know how to do or say any thing.(α).With an objectclause:(β).de Alexandrina re tantum habeo polliceri, me tibi cumulate satisfacturum,
Cic. Fam. 1, 5, 3:de re publica nihil habeo ad te scribere,
id. Att. 2, 22, 6:haec fere dicere habui de natura deorum,
this is the substance of what I had to say, id. N. D. 3, 39, 93; cf.:quid habes igitur dicere de Gaditano foedere?
id. Balb. 14, 33:habeo etiam dicere, quem de ponte in Tiberim dejecerit,
id. Rosc. Am. 35, 100:illud affirmare pro certo habeo, etc.,
Liv. 44, 22, 4:sic placet, an melius quis habet suadere?
Hor. Epod. 16, 23.—With a relat.-clause (usually with a negative: non habeo, quid faciam;B.or: nihil habeo, quod faciam, dicam, etc.): de quibus habeo ipse, quid sentiam: non habeo autem, quid tibi assentiar,
Cic. N. D. 3, 25, 64:de pueris quid agam, non habeo,
id. Att. 7, 19:usque eo quid arguas non habes,
id. Rosc. Am. 15, 45:quid huic responderet, non habebat,
id. Mur. 12, 26:nec quid faceret habebat,
id. Verr. 2, 4, 23, § 51; id. Off. 2, 2, 7:qui, quo se reciperent, non haberent,
Caes. B. G. 4, 38, 2:nihil habeo, quod ad te scribam,
Cic. Att. 7, 19:nil habeo, quod agam,
Hor. S. 1, 9, 19; and:nihil habeo, quod cum amicitia Scipionis possim comparare,
Cic. Lael. 27, 103.—To have in use, make use of, use (very rare, for the usual uti, opp. abuti):2.anulus in digito subter tenuatur habendo,
i. e. by use, by wearing, Lucr. 1, 312; cf.:aera nitent usu: vestis bona quaerit haberi,
Ov. Am. 1, 8, 51:quippe quas (divitias) honeste habere licebat, abuti per turpitudinem properabant,
Sall. C. 13, 2 Kritz; cf.:magnae opes innocenter paratae et modeste habitae,
Tac. A. 4, 44.—Hence,To hold, use, wield, handle, manage:C.nec inmensa barbarorum scuta, enormis hastas, inter truncos arborum perinde haberi quam pila,
Tac. A. 2, 14.— Trop.:quo modo rem publicam habuerint (majores), disserere,
Sall. C. 5, 9; cf.:reipublicae partes,
Tac. A. 4, 6 init. —To hold or keep a person or thing in any condition; to have, hold, or regard in any light:2.aliquem in obsidione,
Caes. B. C. 3, 31, 3:aliquem in liberis custodiis,
Sall. C. 47, 3; so,aliquem in custodiis,
id. ib. 52, 14:aliquem in vinculis,
id. ib. 51 fin.;for which also: in custodiam habitus,
i. e. put into prison and kept there, Liv. 22, 25; Tac. H. 1, 87; cf.:quo facilius omne Hadriaticum mare in potestatem haberet,
Caes. B. C. 1, 25 Oud. N. cr. (al. in potestate):cum talem virum in potestatem habuisset,
Sall. J. 112 fin. Kritz N. cr.:quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit,
id. ib. 79, 3:alios in ea fortuna haberent, ut socii esse quam cives mallent,
Liv. 26, 24:aegros in tenebris,
Cels. 3, 18:aquam caelestem sub dio in sole,
Col. 12, 12, 1:in otio militem,
Liv. 39, 2, 6; cf.:legiones habebantur per otium,
Tac. H. 1, 31:externa sine cura habebantur,
id. A. 1, 79 init.:exercitus sine imperio et modestia habitus,
Sall. J. 44, 1:quos ille postea magno in honore habuit,
Caes. B. C. 1, 77, 2;for which: quos praecipuo semper honore Caesar habuit,
id. B. G. 5, 54, 4:habeo Junium (mensem) et Quintilem in metu,
i. e. I fear, Cic. Att. 6, 1, 14.— So with an adj. or a perf. part., to denote a lasting condition:ita me mea forma habet sollicitum,
Plaut. Most. 4, 2, 95 Lorenz; id. Men. 4, 2, 12; 21:miserrimum ego hunc habebo amasium,
id. Cas. 3, 3, 27 al.:laetum Germanicum,
Tac. A. 2, 57; 65:sollicitum habebat cogitatio,
Cic. Fam. 7, 3, 1; 2, 16, 2.—Hence,With a double object, esp. freq. with the part. perf. pass., to have, hold, or possess a person or thing in any quality or capacity, as any thing; to have, hold, or possess an action as completed, finished (a pregn. circumlocution for the perf.):3.cum haberet collegam in praetura Sophoclem,
Cic. Off. 1, 40, 144; cf. Quint. 10, 1, 93:an heredem habuerit eum, a quo, etc.,
id. 7, 2, 37:istaec illum perdidit assentatio, nam absque te esset, ego illum haberem rectum ad ingenium bonum,
Plaut. Bacch. 3, 3, 8:cur ergo unus tu Apollonidenses miseriores habes quam pater tuus habuit umquam?
Cic. Fl. 29, 71:obvium habuerunt patrem,
Quint. 7, 1, 29:reliquas civitates stipendiarias,
Caes. B. G. 1, 30, 3:quod (cognomen) habes hereditarium,
Cic. Rep. 6, 11:quae habuit venalia,
id. Verr. 2, 3, 62, § 144; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 11, 1:qui auro habeat soccis suppactum solum,
Plaut. Bacch. 2, 3, 98:me segregatum habuisse, uxorem ut duxit, a me Pamphilum,
have kept him away, aloof, Ter. Hec. 5, 1, 25; cf.:inclusum in curia senatum habuerunt,
Cic. Att. 6, 2, 8:(Romulus) habuit plebem in clientelas principum descriptam,
id. Rep. 2, 9: satis mihi videbar habere cognitum Scaevolam ex iis rebus, quas, etc., id. Brut. 40, 147; cf.:si nondum eum satis habes cognitum,
id. Fam. 13, 17, 3; ib. 15, 20 fin.: fidem spectatam jam et diu cognitam, id. Div. ap. Caecil. 4, 11:decumas ad aquam deportatas,
id. Verr. 2, 3, 14, § 36:domitas habere libidines,
id. de Or. 1, 43, 194:omnes philosophiae notos et tractatos locos,
id. Or. 33, 118; id. Rep. 2, 6:innumerabilia, quae collecta habent Stoici,
id. Div. 2, 70, 145: quantum in acie tironi sit committendum, nimium saepe expertum habemus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 3:quare velim ita statutum habeas, me, etc.,
Cic. Fam. 6, 2, 1: habeo absolutum suave epos ad Caesarem, id. Q. Fr. 3, 9, 6:in adversariis scriptum habere (nomen),
id. Rosc. Com. 3, 9:de Caesare satis dictum habebo,
id. Phil. 5, 19, 52:bellum habere susceptum,
id. Agr. 2, 6, 14:quam (domum) tu iam dimensam et exaedificatam animo habebas,
id. Att. 1, 6, 1:ut omnes labores, pericula consueta habeam,
Sall. J. 85, 7:compertum ego habeo,
id. Cat. 58, 1; cf. Nep. Att. 17 fin.; 18, 1: neque ea res falsum ( part. perf. pass.) me habuit, Sall. J. 10, 1 al. From this use is derived the compound perf. of the Romance languages: ho veduto, j'ai vu, qs. habeo visum, I have seen).—Also, with a double object, to make, render:4.praecipit ut dent operam, uti eos quam maxime manifestos habeant,
Sall. C. 41, 5:qui pascua publica infesta habuerant,
Liv. 39, 29, 9; 34, 36, 3:necdum omnia edita facinora habent,
id. 39, 16, 3; 31, 42, 1:anxium me et inquietum habet petitio Sexti,
Plin. Ep. 2, 9, 1:sed Pompeium gratia impunitum habuit,
kept, Vell. 2, 1, 5.—Hence:5.in aliquo (aliqua re), aliquem (aliquid) habere (rare): ea si fecissem, in vestra amicitia exercitum, divitias, munimenta regni me habiturum,
Sall. J. 14, 1:in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo,
Curt. 6, 9, 12:majora in eo obsequia habiturus,
Just. 8, 6, 6; cf. Cic. Fam. 2, 16, 5.—To have or hold a person in any manner, to treat, use:6.is, uti tu me hic habueris, proinde illum illic curaverit,
Plaut. Capt. 2, 2, 64:equitatu agmen adversariorum male habere et carpere,
Caes. B. C. 1, 63, 2; cf. Cels. 3, 20; 3, 21:exercitum luxuriose nimisque liberaliter habere,
Sall. C. 11, 5 Kritz; cf.:eos ille non pro vanis hostibus, ut meriti erant, sed accurate et liberaliter habuit,
id. J. 103, 5; 113, 2:Fabiis plurimi (saucii) dati, nec alibi majore cura habiti,
Liv. 2, 47, 12; 29, 8, 6; 37, 34, 5:video quam molliter tuos habeas,
Plin. Ep. 5, 19, 1:militant vobiscum, qui superbe habiti rebellassent,
Curt. 8, 8, 11:virgines tam sancte habuit,
id. 3, 12, 21; 4, 10, 33:male habere aliquem,
Nep. Eum. 12, 1:neque conjugem et filium ejus hostiliter haberi,
Tac. A. 2, 10.—With se, and sometimes mid. or neut., to hold or keep himself or itself in a certain manner, i. e. to be constituted or situated, to find one's self, to be, in any manner.(α).Habere se:(β).Tironem Patris aegrum reliqui...et quamquam videbatur se non graviter habere, tamen sum sollicitus, etc.,
Cic. Att. 7, 2, 3:praeclare te habes, cum, etc.,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149:ipsi se hoc melius habent quam nos, quod, etc.,
id. Att. 11, 7, 4:Bene habemus nos,
id. ib. 2, 8, 1:ego me bene habeo,
am well, Tac. A. 14, 51: praeclare se res habeat ( is well), si, etc., Cic. de Or. 1, 25, 114:male se res habet, cum, quod virtute effici debet, id tentatur pecunia,
id. Off. 2, 6, 22; cf. id. de Or. 2, 77, 313:quae cum ita se res haberet, tamen, etc.,
id. Verr. 2, 2, 50, § 124; cf.:ita se res habet, ut ego, etc.,
id. Quint. 1, 2:sic profecto res se habet,
id. de Or. 2, 67, 271:scire aveo, quomodo res se habeat,
id. Att. 13, 35, 2; cf. id. de Or. 2, 32, 140:ut se tota res habeat,
id. Verr. 2, 2, 5, § 15; cf.:ut meae res sese habent,
Ter. Phorm. 5, 4, 1.—Mid.:(γ).virtus clara aeternaque habetur,
exhibits itself, is, continues, Sall. C. 1, 4:sicuti pleraque mortalium habentur,
as for the most part happens in human affairs, id. ib. 6, 3.—Neutr. (as also the Gr echô): Tullia nostra recte valet: Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1:D.volui animum tandem confirmare hodie meum, Ut bene haberem filiae nuptiis,
I might enjoy myself, Plaut. Aul. 2, 8, 2: qui bene habet suisque amicis est volup, id. [p. 835] Mil. 3, 1, 130:bene habent tibi principia,
Ter. Phorm. 2, 3, 82:bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,
it is well, Cic. Mur. 6, 14; Liv. 8, 6:magnum narras, vix credibile! atqui sic habet,
so it is, it is even so, Hor. S. 1, 9, 53: illasce sues sanas esse habereque recte licere spondesne? Formula emendi, ap. Varr. R. R. 2, 4, 5; 2, 3, 5.—To hold, account, esteem, consider, regard a person or thing in any manner or as any thing; to think or believe a person or thing to be so or so:2.aliquem fidelem sibi habere,
Plaut. Bacch. 3, 3, 87:deos aeternos et beatos,
Cic. N. D. 1, 17, 45:id habent hodie vile et semper habuerunt,
id. Balb. 22, 51:maximam illam voluptatem habemus, quae, etc.,
id. Fin. 1, 11, 37:eum nos ut perveterem habemus... nec vero habeo quemquam antiquiorem,
id. Brut. 15, 61:Ut et rex et pater habereter omnium,
id. Rep. 1, 36; 2, 21:parentem Asiae et dici et haberi,
id. Q. Fr. 1, 1, 10 fin.:eos dicit esse habitos deos, a quibus, etc.,
id. N. D. 1, 15, 38:cum esset habendus rex, quicumque genere regio natus esset,
id. Rep. 1, 33; cf. id. ib. 2, 12 fin.: non habeo nauci Marsum augurem, Poet. ap. Cic. Div. 1, 58, 132:cujus auctoritas in iis regionibus magni habebatur,
Caes. B. G. 4, 21, 7:nihil pensi habere,
Quint. 11, 1, 29; cf.also: an perinde habenda sit haec atque illa,
id. 7, 3, 11:sese illum non pro amico, sed pro hoste habiturum,
Caes. B. G. 1, 44, 19; so,aliquem pro hoste,
Liv. 2, 20; Curt. 6, 2 al.:nisi in provincia relictas rationes pro relatis haberem,
Cic. Fam. 5, 20, 2:licet omnia Italica pro Romanis habeam,
Quint. 1, 5, 56; 12, 10, 73:istuc jam pro facto habeo,
Cic. Att. 13, 1, 2:Pompeium pro certo habemus per Illyricum proficisci in Galliam,
to consider as certain, id. ib. 10, 6 fin.:id obliviscendum, pro non dicto habendum,
Liv. 23, 22, 9:hoc velim in maximis rebus et maxime necessariis habeas,
Cic. Att. 5, 5 fin.:aliquem in deorum numero,
id. N. D. 1, 14, 36:aliquem in hostium numero,
Caes. B. G. 1, 28, 1:aliquem suorum In numero,
Hor. S. 2, 6, 41;for which also: hostium numero haberi,
Cic. Att. 11, 6, 6:numero impiorum ac sceleratorum haberi,
Caes. B. G. 6, 13, 7; cf. also Quint. 3, 7, 2:quem Aegyptii nefas habent nominare,
Cic. N. D. 3, 22, 56:mutare nefas habent,
Quint. 12, 8, 6:nec tamen est habendum religioni, nocentem aliquando defendere,
to scruple, make a conscience of, Cic. Off. 2, 14, 51; cf.:nec eam rem habuit religioni,
id. Div. 1, 35, 77:quando tu me bene merentem tibi habes despicatui,
you despise, Plaut. Men. 4, 3, 19:non sic ludibrio tuis factis habitus essem,
Ter. Hec. 4, 1, 11.—Hence: sic habeto, or sic habeas aliquid, or with an object-clause, hold or judge thus, be convinced or persuaded, believe, know:sed hoc nihil ad te: illud velim sic habeas, uod intelliges, etc.,
Cic. Fam. 3, 13, 2:unum hoc sic habeto: si, etc.,
id. ib. 2, 6 fin.:sic habeto: omnibus, etc.,
id. Rep. 6, 13:enitere et sic habeto, non esse te mortalem, sed corpus hoc,
id. ib. 6, 24; so with an object-clause, id. Fam. 2, 10, 1; 16, 4, 4.—Without sic:id primum ergo habeto, non sine magna causa, etc.,
Cic. Fam. 13, 29, 2:tantum habeto, civem egregium esse Pompeium, etc.,
id. ib. 2, 8, 2.—To take, accept, bear, submit to, endure:E.neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur: multi eas gravius aequo habuere,
Sall. C. 51, 11:egestas facile habetur sine damno,
id. ib. 6, 37:quae in praesens Tiberius civiliter habuit, sed, etc.,
Tac. A. 4, 21:neque tantum maleficium impune habendum,
id. ib. 3, 70;12, 48: nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum,
Liv. 7, 5, 7 Weissenb.—To hold, have possession of, occupy, a place:2.urbem Romam condidere atque habuere initio Trojani,
Sall. C. 6, 1:qui mortales initio Africam habuerint,
id. J. 17, 7; 18, 1; cf.Siciliam et Sardiniam per legatos habuit,
rule, administer, Flor. 4, 2, 22:urbem Romanam a principio reges habuere,
Tac. A. 1, 1:Hispaniae tribus legionibus habebantur,
id. ib. 4, 5; 12, 54.—More freq. neutr., to dwell, live anywhere (perh. only ante-class.; in good prose habito is used instead): quae Corinthum arcem altam habetis, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 294 Vahl.):F. G.ille geminus qui Syracusis habet,
Plaut. Men. prol. 69: quis istic habet? id. Bacch. 1, 2, 6:ubi nunc adulescens habet?
id. Trin. 1, 2, 156:apud aedem Junonis Lucinae, ubi aeditumus habere solet,
Varr. L. L. 5, § 50 Mull.; cf.:situm formamque et universorum castrorum et partium, qua Poeni, qua Numidae haberent...specularentur,
Liv. 30, 4, 2 (but v. Weissenb. ad loc.).—To have in one's mind, to know, be acquainted with:H.siquidem istius regis (Anci) matrem habemus, ignoramus patrem,
Cic. Rep. 2, 18 fin.: habes consilia nostra;nunc cognosce de Bruto,
there you have, such are, id. Att. 5, 21, 10:habetis igitur primum ortum tyranni,
id. Rep. 2, 27:habetis sermonem bene longum hominis,
id. de Or. 2, 88, 361; cf.also: habes nostras sententias,
Suet. Claud. 4:habes, quae fortissime de beata vita dici putem,
Cic. Tusc. 5, 28 fin.; cf. id. de Or. 2, 71, 291. —To have as a habit, peculiarity, or characteristic:K.habebat hoc omnino Caesar: quem plane perditum aere alieno egentemque cognorat, hunc in familiaritatem libentissime recipiebat,
Cic. Phil. 2, 32, 78; id. Pis. 32, 81.—To hold, to make, do, perform, prepare, utter, pronounce, produce, cause:L.alium quaerebam, iter hac habui,
made, directed, Ter. Eun. 5, 9, 35; cf.:ex urbe profectus iter ad legiones habebat,
Caes. B. C. 1, 14, 3; so,iter,
id. ib. 1, 51, 1; 3, 11, 2; 3, 106, 1; Cic. Q. Fr. 2, 6, 2:vias,
Luc. 2, 439:C. Cato contionatus est, comitia haberi non siturum, si, etc.,
to be held, Cic. Q. Fr. 2, 6, 6:senatum,
id. ib. 2, 13, 3; id. Fam. 1, 4, 1; Caes. B. C. 1, 2, 1:concilia,
id. B. G. 5, 53, 4:contionem,
Cic. Att. 4, 1, 6:censum,
id. Verr. 2, 2, 55, § 138:delectum (militum),
id. Phil. 5, 12, 31; id. Fam. 15, 1 fin.; Caes. B. G. 6, 1;v. delectus: ludos,
Suet. Rhet. 1:sermonem,
Cic. Tusc. 1, 24, 57; cf.:orationem,
to deliver, id. Rep. 1, 46:multis verbis ultro citroque habitis,
id. ib. 6, 9 fin.:disputationem,
id. ib. 1, 7; Caes. B. G. 5, 30, 1:dialogum,
Cic. Att. 2, 9, 1:verba,
id. de Or. 2, 47, 190:querelam de aliquo apud aliquem,
id. Q. Fr. 1, 2, 1, § 2:controversiam de fundo cum aliquo,
id. Fam. 13, 69, 2 et saep.:deinde adventus in Syriam primus equitatus habuit interitum,
caused, occasioned, Cic. Prov. Cons. 4, 9; cf. id. Div. 2, 46, 96:latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cujusque civitatis fiunt,
Caes. B. G. 6, 23, 6.—Habere in animo (or simply animo), with an objectclause, to have in mind, to intend, to be disposed, inclined to do any thing (=propositum habere, constituisse, decrevisse):M.istum exheredare in animo habebat,
Cic. Rosc. Am. 18, 52; id. Att. 1, 17, 11:hoc (flumen) neque ipse transire in animo habebat neque hostes transituros existimabat,
Caes. B. G. 6, 7, 5:neque bello eum invadere animo habuit,
Liv. 44, 25, 1 dub (al. in animo), v. Drak. ad h. l.—Habere sibi or secum aliquid, to keep to one's self (lit. and trop.):N.clamare coeperunt, sibi ut haberet hereditatem,
Cic. Verr. 2, 2, 19, § 47:per vindicationem his verbis legamus: DO LEGO, CAPITO, SUMITO, SIBI HABETO,
Ulp. Fragm. 24, 3; cf. ib. § 5; Gai. Inst. 2, 209.—So the formula used in divorces:res tuas tibi habeas or habe,
Plaut. Am. 3, 2, 47; Sen. Suas. 1, § 7:illam suam suas res sibi habere jussit ex duodecim tabulis,
Cic. Phil. 2, 28, 69. —Comic. transf.:apage sis amor: tuas tibi res habeto,
Plaut. Trin. 2, 1, 32.— Trop.:secreto hoc audi, tecum habeto, ne Apellae quidem liberto tuo dixeris,
Cic. Fam. 7, 25, 2:verum haec tu tecum habeto,
id. Att. 4, 15, 6.—Of a sweetheart, to have, to possess, enjoy:O.postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit,
Verg. E. 1, 31; Tib. 1, 2, 65; Prop. 3, 8 (4, 7), 22:duxi, habui scortum,
Plaut. Bacch. 4, 10, 6; Ter. And. 1, 1, 58: cum esset objectum, habere eum Laida;habeo, inquit, non habeor a Laide,
Cic. Fam. 9, 26, 2.—Gladiatorial t. t., of a wounded combatant: hoc habet or habet, he has that (i. e. that stroke), he is hit:2.desuper altus equo graviter ferit atque ita fatur: Hoc habet,
Verg. A. 12, 296; Prud. Psych. 53.—Transf.:A.hoc habet: reperi, qui senem ducerem,
Plaut. Most. 3, 2, 26; id. Rud. 4, 4, 99: egomet continuo mecum;Certe captus est! Habet!
Ter. And. 1, 1, 56 (id est vulneratus est. Habet enim qui percussus est: et proprie de gladiatoribus dicitur, Don.).—Hence: hăbĭtus, a, um, P. a., held or kept in a certain condition, state, humor (ante-class.).In gen.1.Lit.: equus nimis strigosus et male habitus, Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11; v. in the foll.—2.Trop.:B.ut patrem tuum vidi esse habitum, diu etiam duras (lites) dabit,
Ter. Heaut. 2, 4, 22.—In partic., physically, well kept, well conditioned, fleshy, corpulent:corpulentior videre atque habitior,
Plaut. Ep. 1, 1, 8:si qua (virgo) est habitior paulo, pugilem esse aiunt, deducunt cibum,
Ter. Eun. 2, 3, 23: (censores) equum nimis strigosum et male habitum, sed equitem ejus uberrimum et habitissimum viderunt, etc., Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11. -
68 seic
sīc (old form sīce, Plaut. Rud. 2, 4, 12; also seic, C. I. L. 818), adv. [for si - ce; si, locat. form of pron. stem sa- = Gr. ho, ha, or hê, and demonstr. -ce; v. Corss. Ausspr. 1, 777], so, thus, in this or that manner, in such a manner, in the same way or manner, in like manner, likewise, to this or that extent or degree, to such a degree, in this or that state or condition, in such a condition (syn. ita); sic refers, I. To a previous fact, description, or assumption.—II. To a subsequent independent sentence, = thus, as follows. —III. As a local demonstrative (deiktikôs), referring to something done or pointed out by the speaker, = thus, as I do it; thus, as you see, etc.—IV. As a correlative, preceding or following clauses introduced by conjunctions. —V. In certain idiomatic connections.I.Referring to something said before, = hoc modo: sic ille annus duo firmamenta rei publicae evertit, so, i. e. in the manner mentioned, Cic. Att. 1, 18, 3:2.sic et nata et progressa eloquentia videtur,
id. Inv. 1, 2, 3:facinus indignum Sic circumiri,
Ter. Phorm. 4, 3, 9:sic deinceps omne opus contexitur,
Caes. B. G. 7, 23:arare mavelim quam sic amare,
Plaut. Merc. 2, 3, 21:sic se res habet,
Cic. Brut. 18, 71:sic regii constiterant,
Liv. 42, 58:sic res Romana in antiquum statum rediit,
id. 3, 9, 1:sic ad Alpes perventum est,
Tac. H. 1, 84; cf. Enn. Ann. 1, 104; Plaut. Ep. 3, 4, 88; Ter. Ad. 5, 2, 11; Cic. Inv. 1, 46, 86; 2, 32, 100; id. de Or. 1, 32, 146; 2, 49, 201; 3, 29, 117; id. Brut. 40, 149; id. Rep. 2, 14, 27; 2, 20, 35; id. Lael. 9, 32; Liv. 4, 11, 5; 6, 17, 1; Caes. B. G. 3, 19; 6, 30; 7, 62.—Often sic does not qualify the main predicate, but a participle or adjective referring to it:sic igitur instructus veniat ad causas,
Cic. Or. 34, 121:cum sic affectos dimisisset,
Liv. 21, 43, 1:sic omnibus copiis fusis se in castra recipiunt,
Caes. B. G. 3, 6:sic milites consolatus eodem die reducit in castra,
id. ib. 7, 19; cf. id. ib. 7, 62; Ov. M. 1, 32.—In a parenthet. clause (= ita):3.quae, ut sic dicam, ad corpus pertinent civitatis,
so to speak, Cic. Inv. 2, 56, 168:commentabar declamitans—sic enim nunc loquuntur,
id. Brut. 90, 310; cf. id. Att. 12, 39, 2; id. Lael. 11, 39; Liv. 7, 31; Ov. M. 4, 660; 13, 597; 13, 866.—Referring not to the predicate, but to some intermediate term understood (= ita; cf.4.Engl. so): sic provolant duo Fabii (= sic loquentes),
Liv. 2, 46, 7:sic enim nostrae rationes postulabant (sic = ut sic agerem),
Cic. Att. 4, 2, 6:tibi enim ipsi sic video placere (sic = sic faciendo),
id. ib. 4, 6, 2:sic enim concedis mihi proximis litteris (= ut sic agam),
id. ib. 5, 20, 1:sic enim statuerat (= hoc faciendum esse),
id. Phil. 5, 7, 208:Quid igitur? Non sic oportet? Equidem censeo sic (sic = hoc fieri),
id. Fam. 16, 18, 1:sic soleo (i. e. bona consilia reddere),
Ter. Ad. 5, 7, 25:sic soleo amicos (i. e. beare),
id. Eun. 2, 2, 48:sic memini tamen (= hoc ita esse),
Plaut. Mil. 1, 1, 48:haec sic audivi (= ita esse),
id. Ep. 3, 1, 79:sic prorsus existimo (= hoc ita esse),
Cic. Brut. 33, 125:quoniam sic cogitis ipsi (= hoc facere),
Ov. M. 5, 178.—As completing object, = hoc:5.iis litteris respondebo: sic enim postulas (= hoc postulas),
Cic. Att. 6, 1, 1:hic adsiste. Sic volo (= hoc volo, or hoc te facere volo),
Ter. Ad. 2, 1, 15:sic fata jubent (= hoc jubent, or hoc facere jubent),
Ov. M. 15, 584:hic apud nos hodie cenes. Sic face,
Plaut. Most. 5, 2, 8:sic faciendum est,
Cic. Att. 4, 6, 2.—Predicatively with esse (appellari, videri, etc.), in the sense of talis:6.sic vita hominum est (= talis),
Cic. Rosc. Am. 30, 84:vir acerrimo ingenio—sic enim fuit,
id. Or. 5, 18:familiaris noster—sic est enim,
id. Att. 1, 18, 6:sic est vulgus,
id. Rosc. Com. 10, 20:sic, Crito, est hic,
Ter. And. 5, 4, 16: sic sum;si placeo, utere,
id. Phorm. 3, 2, 42:sic sententiest,
Plaut. Trin. 3, 2, 90:sic est (= sic res se habet),
that is so, Ter. Ad. 4, 5, 21:qui sic sunt (i. e. vivunt) haud multum heredem juvant,
id. Hec. 3, 5, 10:nunc hoc profecto sic est,
Plaut. Merc. 2, 1, 42:sic est. Non muto sententiam,
Sen. Ep. 10; cf. Plaut. Mil. 2, 3, 35; id. Am. 2, 1, 60; id. Aul. 2, 4, 43; id. As. 5, 2, 12; id. Most. 4, 3, 40; Ter. And. 1, 1, 35; id. Eun. 3, 1, 18; id. Ad. 3, 3, 44; Cic. Lael. 1, 5; id. de Or. 1, 19, 86; id. Or. 14, 46.—Rarely as subject (mostly representing a subject-clause):B.sic commodius esse arbitror quam manere hanc (sic = abire),
Ter. Phorm. 5, 3, 31:si sic (= hoc) est factum, erus damno auctus est,
id. Heaut. 4, 1, 15: Pe. Quid? Concidit? Mi. Sic suspicio est (= eam concidisse), Plaut. Ep. 3, 4, 57:mihi sic est usus (= sic agere),
Ter. Heaut. 1, 1, 28:sic opus est (= hoc facere),
Ov. M. 1, 279; 2, 785.—To express relations other than manner (rare).1.Of consequence; un der these circumstances, accordingly, hence:2.sic Numitori ad supplicium Remus deditur,
Liv. 1, 5, 4:sic et habet quod uterque eorum habuit, et explevit quod utrique defuit,
Cic. Brut. 42, 154:sic victam legem esse, nisi caveant,
Liv. 4, 11, 5:suavis mihi ructus est. Sic sine modo,
Plaut. Ps. 5, 2, 17. —Of condition; on this condition, if this be done, etc.:3.reliquas illius anni pestes recordamini, sic enim facillime perspicietis, etc.,
Cic. Sest. 25, 55: displiceas aliis;sic ego tutus ero (sic = si displicebis),
Tib. 4, 13, 6:Scironis media sic licet ire via (sic = si amantes eunt),
Prop. 4, 15 (3, 16), 12:sic demum lucos Stygios Aspicies (= non aspicies, nisi hoc facies),
Verg. A. 6, 154 (for sic as antecedent of si, v. infra, IV. 5).—Of intensity:II.non latuit scintilla ingenii: sic erat in omni sermone sollers (= tam sollers erat ut non lateret ingenium),
Cic. Rep. 2, 21, 37; cf. infra, IV. 4.Referring to a subsequent sentence, thus, as follows, in the following manner (= hoc modo, hoc pacto, hujusmodi, ad hunc modum):2.ingressus est sic loqui Scipio: Catonis hoc senis est, etc.,
Cic. Rep. 2, 1, 1 (cf.:tum Varro ita exorsus est,
id. Ac. 1, 4, 15): hunc inter pugnas Servilius sic compellat, etc., Enn. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 256 Vahl.):puero sic dicit pater: Noster esto,
Plaut. Bacch. 3, 3, 38:sic faciam: adsimulabo quasi quam culpam in sese admiserint,
id. Stich. 1, 2, 27 dub.:salem candidum sic facito: amphoram puram impleto, etc.,
Cato, R. R. 88: sic enim dixisti:Vidi ego tuam lacrimulam,
Cic. Planc. 31, 76:res autem se sic habet: composite et apte sine sententiis dicere insania est,
the truth is this, id. Or. 71, 236:sic loquere, sic vive: vide, ne te ulla res deprimat,
Sen. Ep. 10, 4; cf. id. ib. 10, 1; Cato, R. R. 77 sqq.; Plaut. Poen. 1, 2, 177; Ter. Phorm. prol. 13; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 21, 29; 4, 4, 30; Cic. [p. 1691] Inv. 1, 39, 71; id. Or. 1, 45, 198; 2, 40, 167; 2, 40, 172; id. Att. 2, 22, 1; 5, 1, 3; 6, 1, 3; Verg. A. 1, 521.—Esp., with ellipsis of predicate:3.ego sic: diem statuo, etc. (sc. ago),
Cic. Att. 6, 1, 16.—Sometimes sic introduces detached words: sic loqui nosse, judicasse vetant, novisse jubent et judicavisse (= they forbid to say nosse, etc.), Cic. Or. 47, 157.—For instance (= hoc modo, hoc pacto, ut hoc, verbi gratia, ut si; cf. Cic. Inv. 1, 49, 91 sq. infra):III.disjunctum est, cum unumquodque certo concluditur verbo,
Auct. Her. 4, 27, 37:mala definitio est... cum aliquid non grave dicit, sic: Stultitia est immensa gloriae cupiditas,
Cic. Inv. 1, 49, 91.As a local demonstrative, thus, so, etc. (deiktikôs; colloq.;IV.mostly comice): ne hunc ornatum vos meum admiremini, quod ego processi sic cum servili schema,
as you see me now, Plaut. Am. prol. 117:sed amictus sic hac ludibundus incessi,
id. Ps. 5, 1, 31:nec sic per totam infamis traducerer urbem,
Prop. 2, 24 (3, 18), 7:sic ad me, miserande, redis?
Ov. M. 11, 728; cf. Plaut. Ps. 5, 2, 4.—So accompanied with a corresponding gesture:Quid tu igitur sic hoc digitulis duobus sumebas primoribus?
Plaut. Bacch. 4, 4, 25: Pe. Quid si curram? Tr. Censeo. Pe. An sic potius placide? (the speaker imitating the motion), id. Rud. 4, 8, 10:non licet te sic placidule bellam belle tangere?
id. ib. 2, 4, 12:quod non omnia sic poterant conjuncta manere,
Lucr. 5, 441.—Here belong the phrases sic dedero, sic dabo, sic datur, expressing a threat of revenge, or satisfaction at another's misfortune: sic dedero! aere militari tetigero lenunculum,
I will give it to him, Plaut. Poen. 5, 5, 6; id. As. 2, 4, 33:sic dabo!
Ter. Phorm. 5, 9, 38:doletne? hem, sic datur si quis erum servos spernit,
Plaut. Ps. 1, 2, 21:sic furi datur,
id. Stich. 5, 5, 25; so id. Men. 4, 2, 46.—Referring to an act just performed by the speaker:sic deinde quicunque alius transiliet moenia mea (= sic pereat, quicunque deinde, etc.),
Liv. 1, 7, 2:sic eat quaecunque Romana lugebit hostem,
so will every one fare who, id. 1, 26, 5:sic... Cetera sit fortis castrorum turba tuorum (= sic ut interfeci te),
Ov. M. 12, 285.—So with a comp.-clause expressed:sic stratas legiones Latinorum dabo, quemadmodum legatum jacentem videtis,
Liv. 8, 6, 6; cf. id. 1, 24, 8 (v. IV. 1. infra).As correlative, with, 1. A comparative clause (sic far more frequent than ita); 2. A contrasted clause, mostly with ut; 3. A modal clause, with ut (ita more freq. than sic); 4. A clause expressing intensity, introduced by ut; 5. A conditional clause (rare; ita more freq.); 6. With a reason, introduced by quia (ante-class. and very rare); 7. With an inf. clause; 8. With ut, expressing purpose or result.1.With comp. clauses, usu. introduced by ut, but also by quemadmodum (very freq.), sicut, velut, tamquam, quasi, quomodo, quam (rare and poet.), ceu (rare; poet. and post-class.), quantus (rare and poet.), qualis (ante-class. and rare).(α).With ut:(β).ut cibi satietas subamara aliqua re relevatur, sic animus defessus audiendi admiratione redintegratur,
Cic. Inv. 1, 17, 25:ut non omnem frugem, neque arborem in omni agro reperire possis, sic non omne facinus in omni vita nascitur,
id. Rosc. Am. 27, 75:ex suo regno sic Mithridates profugit ut ex eodem Ponto Medea quondam profugisse dicitur,
id. Imp. Pomp. 9, 22:ut tu nunc de Coriolano, sic Clitarchus de Themistocle finxit,
id. Brut. 11, 42:sic moneo ut filium, sic faveo ut mihi, sic hortor ut et pro patria et amicissimum,
id. Fam. 10, 5, 3:ut vita, sic oratione durus fuit,
id. Brut. 31, 117:de Lentulo sic fero ut debeo,
id. Att. 4, 6, 1:sic est ut narro tibi,
Plaut. Most. 4, 3, 40; Cic. Inv. 2, 8, 28; id. Div. 2, 30, 93; id. de Or. 1, 33, 153; 3, 51, 198; Liv. 1, 47, 2; 2, 52, 7; Ov. M. 1, 495; 1, 539; 2, 165 et saep.—So in the formula ut quisque... sic (more freq. ita), rendered by according as, or the more... the...:ut quisque rem accurat suam, sic ei procedunt postprincipia denique,
Plaut. Pers. 4, 1, 3:ut quaeque res est tur pissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,
Cic. Caecin. 2, 7; v. Fischer, Gr. II. p. 751.—With quemadmodum: quemadmodum tibicen sine tibiis canere, sic orator, nisi multitudine audiente, eloquens esse non potest, Cic. Or. 2, 83, 338:(γ).quemadmodum se tribuni gessissent in prohibendo dilectu, sic patres in lege prohibenda gerebant,
Liv. 3, 11, 3:sic vestras hallucinationes fero, quemadmodum Juppiter ineptias poetarum,
Sen. Vit. Beat. 26, 6; cf. Cic. Inv. 1, 23, 33; 2, 8, 28; 2, 27, 82; id. Or. 3, 52, 200; id. Lael. 4, 16; id. Rosc. Com. 1, 2; id. Q. Fr. 1, 1, 5; Liv. 2, 13, 8; 5, 3, 8; Sen. Ep. 5, 6 (bis); id. Clem. 1, 3, 5; id. Vit. Beat. 23, 4.—With sicut:(δ).tecum simul, sicut ego pro multis, sic ille pro Appio dixit,
Cic. Brut. 64, 230; 46, 112; id. Or. 2, 44, 186; id. Clu. 2; Caes. B. G. 6, 30; Liv. 4, 57, 11; 7, 13, 8; Sen. Vit. Beat. 9, 2.—With velut:(ε).velut ipse in re trepida se sit tutatus, sic consulem loca tutiora castris cepisse,
Liv. 4, 41, 6; cf. Cic. Tusc. 1, 10, 20; Verg. A. 1, 148; Ov. M. 4, 375; 4, 705.—With tamquam:(ζ).tamquam litteris in cera, sic se ajebat imaginibus quae meminisse vellet, perscribere,
Cic. Or. 2, 88, 360:quid autem ego sic adhuc egi, tamquam integra sit causa patriciorum?
Liv. 10, 8:sic Ephesi fui, tamquam domi meae,
Cic. Fam. 13, 69, 1; cf. id. Or. 2, 42, 180; id. Brut. 18, 71; 58, 213; 66, 235; 74, 258; id. Q. Fr. 1, 1, 16; 2, 14, 1; id. Prov. Cons. 12, 31; Sen. Ep. 101, 7.—With quasi:(η).hujus innocentiae sic in hac calamitosa fama, quasi in aliqua perniciosissima flamma subvenire,
Cic. Clu. 1, 4:ea sic observabo quasi intercalatum non sit,
id. Att. 6, 1, 12:Quid tu me sic salutas quasi dudum non videris?
Plaut. Am. 2, 2, 51; cf. Cic. Or. 2, 11, 47; id. Inv. 1, 3, 4; id. Sen. 8, 26:ego sic vivam quasi sciam, etc.,
Sen. Vit. Beat. 20, 3.—With quomodo:(θ).quomodo nomen in militiam non daret debilis, sic ad iter quod inhabile sciat, non accedet,
Sen. Ot. Sap. 3 (30), 4:sic demus quomodo vellemus accipere,
id. Ben. 2, 1, 1; id. Ep. 9, 17; id. Ot. Sap. 6, 2 (32 med.); Cael. ap. Cic. Fam. 8, 4, 4.—With ceu:(ι).ceu cetera nusquam Bella forent... sic Martem indomitum Cernimus,
Verg. A. 2, 438.—With quam:(κ).non sic incerto mutantur flamine Syrtes, quam cito feminea non constat foedus in ira,
Prop. 2, 9, 33; Claud. IV. Cons. Hon. 281.—With quantus:(λ).nec sic errore laetatus Ulixes... nec sic Electra... quanta ego collegi gaudia,
Prop. 2, 14 (3, 6), 5 sqq.—With qualis:(μ).imo sic condignum donum quali'st quoi dono datum est,
Plaut. Am. 1, 3, 40.—Without a correlative particle, in an independent sentence:2.Quis potione uti aut cibo dulci diutius potest? sic omnibus in rebus voluptatibus maximis fastidium finitimum est (= ut nemo cibo dulci uti diutius potest, sic, etc.),
Cic. Or. 3, 25, 100; cf. id. ib. 19, 63.—In contrasted clauses, mostly with ut, which may generally be rendered while: ut ad bella suscipienda Gallorum acer ac promptus est animus, sic mollis ad calamitates perferendas mens eorum est (almost = etsi ad bella suscipienda... tamen mollis est, etc., while, etc.), Caes. B. G. 3, 19: a ceteris oblectationibus ut deseror, sic litteris sustentor et recreor, while I am deserted, I am sustained, etc., Cic. Att. 4, 10, 1; cf. id. Rosc. Am. 18, 55; id. Fam. 10, 20, 2; Liv. 4, 57, 11; Ov. M. 4, 131; 11, 76.—So freq. two members of the same sentence are coordinated by ut... sic (ita) with almost the same force as a co-ordination by cum... tum, or by sed:3.consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen respondit (= vere fortasse, sed parum utiliter),
Liv. 4, 6, 2:ut nondum satis claram victoriam, sic prosperae spei pugnam imber diremit,
id. 6, 32, 6:(forma erat) ut non cygnorum, sic albis proxima cygnis,
Ov. M. 14, 509; cf. Liv. 1, 27, 2; 5, 38, 2; 6, 6, 10; Ov. M. 1, 370.—In this use etiam or quoque is sometimes joined with sic (never by Cic. with ita):nostri sensus, ut in pace semper, sic tum etiam in bello congruebant (= cum... tum),
Cic. Marcell. 6, 16:ut sunt, sic etiam nominantur senes,
id. Sen. 6, 20:utinam ut culpam, sic etiam suspitionem vitare potuisses,
id. Phil. 1, 13, 33:ut superiorum aetatum studia occidunt, sic occidunt etiam senectutis,
id. Sen. 20, 76:ut voce, sic etiam oratione,
id. Or. 25, 85; id. Top. 15, 59; id. Leg. 2, 25, 62; id. Lael. 5, 19.—More rarely with quem ad modum, quomodo:ut, quem ad modum est, sic etiam appelletur tyrannus,
Cic. Att. 10, 4, 2:quo modo ad bene vivendum, sic etiam ad beate,
id. Tusc. 3, 17, 37. —With a clause of manner introduced by ut = so that:4.sic fuimus semper comparati ut hominum sermonibus quasi in aliquod judicium vocaremur,
Cic. Or. 3, 9, 32:eam sic audio ut Plautum mihi aut Naevium videar audire,
id. ib. 3, 12, 45:sic agam vobiscum ut aliquid de vestris vitiis audiatis,
id. ib. 3, 12, 46:omnia sic suppetunt ut ei nullam deesse virtutem oratoris putem,
id. Brut. 71, 250:omnis pars orationis esse debet laudabilis, sic ut verbum nullum excidat,
id. Or. 36, 125:sic tecum agam ut vel respondendi vel interpellandi potestatem faciam,
id. Rosc. Am. 27, 73:nec vero sic erat umquam non paratus Milo contra illum ut non satis fere esset paratus,
id. Mil. 21, 56:sic eum eo de re publica disputavit ut sentiret sibi cum viro forti esse pugnandum,
id. Fam. 5, 2, 8; cf. Plaut. As. 2, 4, 49; id. Mil. 2, 2, 82; Cic. de Or. 1, 57, 245; 2, 1, 3; 2, 6, 23; id. Brut. 22, 88; 40, 148; id. Sest. 40, 87; id. Planc. 10, 25; id. Fam. 5, 15, 4; Caes. B. G. 2, 32; 5, 17; id. B. C. 3, 56; Prop. 1, 21, 5.—Sometimes the correlative clause is restrictive, and sic = but so, yet so, only so:mihi sic placuit ut cetera Antisthenis, hominis acuti magis quam eruditi,
Cic. Att. 12, 38, 4:sic conveniet reprehendi, ut demonstretur etc.,
id. Inv. 1, 46, 86; id. Brut. 79, 274; id. Marcell. 11, 34; id. Att. 13, 3, 1 (ita is more freq. in this sense).—With a clause expressing intensity (so both with adjj. and verbs; but far less freq. than ita, tam, adeo), to such a degree, so, so far, etc.:5.sic ego illum in timorem dabo, ipse sese ut neget esse eum qui siet,
Plaut. Ps. 4, 1, 20 sq.:conficior lacrimis sic ut ferre non possim,
Cic. Fam. 14, 4, 1:sic rem fuisse apertam ut judicium fieri nihil attinuerit,
id. Inv. 2, 28, 84:cujus responso judices sic exarserunt ut capitis hominem innocentissimum condemnarent,
id. Or. 1, 54, 233; cf. id. ib. 3, 8, 29; id. Brut. 88, 302; id. Or. 53, 177; 55, 184; id. Rep. 2, 21, 37; 3, 9, 15; id. Lael. 1, 4; id. Planc. 8, 21; id. Verr. 1, 36, 91; id. Balb. 5, 13; id. Att. 1, 8, 2; 1, 16, 1; Caes. B. G. 6, 41; Hor. S. 2, 3, 1.—Rarely conditional clauses have the antecedent sic.a.Poet. and in post-Aug. prose, to represent the result of the condition as sure:b.sic invidiam effugies, si te non ingesseris oculis, si bona tua non jactaveris, si scieris in sinu gaudere,
Sen. Ep. 105, 3:sic hodie veniet si qua negavit heri,
Prop. 2, 14 (3, 6), 20.—Denoting with the proviso that, but only if (usu. ita):6.decreverunt ut cum populus regem jussisset, id sic ratum esset si patres auctores fuissent,
that the choice should be valid, but only if the Senate should ratify it, Liv. 1, 17, 9:sic ignovisse putato Me tibi si cenes hodie mecum,
Hor. Ep. 1, 7, 69.—Sic quia = idcirco quia (very rare): Th. Quid vos? Insanin' estis? Tr. Quidum? Th. Sic quia foris ambulatis, Plaut. Most. 2, 2, 20.—7.With inf. clause (freq.):8.sic igitur sentio, naturam primum atque ingenium ad dicendum vim afferre maximam,
Cic. Or. 1, 25, 113:sic a majoribus nostris accepimus, praetorem quaestori suo parentis loco esse oportere,
id. Div. in Caecil. 19, 61:ego sic existimo, in summo imperatore quattuor res inesse oportere,
id. Imp. Pomp. 10, 38; cf. Ter. Hec. 5, 4, 5; Cic. Inv. 2, 55, 167; id. de Or. 1, 20, 93; 2, 28, 122; id. Brut. 36, 138; 41, 152; id. Div. in Caecil. 3, 10; id. Verr. 1, 7, 20; Liv. 5, 15, 11.—Esp., after sic habeto (habe, habeas) = scito (only Ciceron.):sic habeto, in eum statum tuum reditum incidere ut, etc.,
Cic. Fam. 2, 3, 1; so id. ib. 1, 7, 3; 2, 6, 5; 2, 10, 1; 7, 18, 1; 9, 16, 2; id. Att. 2, 25, 1; 5, 1, 5; 5, 20, 1 et saep.—With ut, expressing purpose or result:V.nunc sic faciam, sic consilium est, ad erum ut veniam docte atque astu,
Plaut. Rud. 4, 2, 23:ab Ariobarzane sic contendi ut talenta, quae mihi pollicebatur, illi daret,
Cic. Att. 6, 1, 3:sic accidit ut ex tanto navium numero nulla omnino navis... desideraretur,
Caes. B. G. 5, 23; cf. Cato, R. R. 1, 1; Cic. Att. 8, 1, 4; id. Or. 2, 67, 271.Idiomatic usages of sic.1.In a wish, expressed as a conclusion after an imperative ( poet.):2.parce: sic bene sub tenera parva quiescat humo (= si parces, bene quiescat),
Tib. 2, 6, 30:annue: sic tibi sint intonsi, Phoebe, capilli,
id. 2, 5, 121:pone, precor, fastus... Sic tibi nec vernum nascentia frigus adurat Poma, nec excutiant rapidi florentia venti,
Ov. M. 14, 762: dic [p. 1692] mihi de nostra quae sentis vera puella:Sic tibi sint dominae, Lygdame, dempta juga,
Prop. 4, 5, 1; Tib. 2, 6, 30.—The imperative may follow the clause with sic:sic tua Cyrneas fugiant examina taxos... Incipe (sc. cantare) si quid habes (= si incipies cantare, opto tibi ut tua examina, etc.),
Verg. E. 9, 30:sic tibi (Arethusa) Doris amara suam non intermisceat undam: Incipe (= si incipies, opto tibi ut Doris, etc.),
id. ib. 10, 4:sic mare compositum, sic sit tibi piscis in unda Credulus... Dic ubi sit,
Ov. M. 8, 857; Sen. Troad. 702; cf.:sic te Diva potens Cypri... Ventorumque regat pater, Navis... Reddas incolumem Vergilium (= si tu, navis, reddes Vergilium, prosperum precor tibi cursum),
Hor. C. 1, 3, 1; cf.also: sic venias hodierne: tibi dem turis honores (=si venies, tibi dem),
Tib. 1, 7, 53; cf. Ov. H. 3, 135; 4, 148.—Sic (like ita) with ut in strong asseveration ( poet.):3.sic me di amabunt, ut me tuarum miseritum'st fortunarum (= by the love of the gods, I pity, etc.),
Ter. Heaut. 3, 1, 54:Diespiter me sic amabit ut ego hanc familiam interire cupio,
Plaut. Poen. 4, 2, 47:sic has deus aequoris artes Adjuvet, ut nemo jamdudum littore in isto constitit,
Ov. M. 8, 866:sic mihi te referas levis, ut non altera nostro limine intulit ulla pedes,
Prop. 1, 18, 11; cf. id. 3, 15 (4, 14), 1; cf.:vera cano, sic usque sacras innoxia laurus vescar,
Tib. 2, 5, 63.—In a demonstrative temporal force, like the Gr. houtôs, so, as the matter stands now, as it now is, as it then was, etc.(α).In gen.:(β).e Graecis cavendae sunt quaedam familiaritates, praeter hominum perpaucorum, si qui sunt vetere Graecia digni. Sic vero fallaces sunt permulti et leves,
but as things now stand, Cic. Q. Fr. 1, 1, 5, § 16:at sic citius qui te expedias his aerumnis reperias,
Ter. Hec. 3, 1, 8: Pe. Pol tibi istuc credo nomen actutum fore. Tr. Dum interea sic sit, istuc actutum sino, provided it be as it is, Plaut. Most. 1, 1, 71:quotiens hoc tibi ego interdixi, meam ne sic volgo pollicitarere operam,
thus, as you are doing now, id. Mil. 4, 2, 65:si utrumvis tibi visus essem, Non sic ludibrio tuis factis habitus essem,
Ter. Hec. 4, 1, 11:non sic nudos in flumen deicere (voluerunt),
naked, as they are, Cic. Rosc. Am. 26, 71:sub alta platano... jacentes sic temere,
Hor. C. 2, 11, 14.—Esp., with sine and abl.:me germanam meam sororem tibi sic sine dote dedisse,
so as she is, without a dowry, Plaut. Trin. 3, 2, 65:sic sine malo,
id. Rud. 3, 5, 2:at operam perire meam sic... perpeti nequeo,
without result, id. Trin. 3, 2, 34 Ritschl, Fleck. (Brix omits sic): nec sic de nihilo fulminis ira cadit (= without cause), Prop. 2, 16 (3, 8), 52: mirabar hoc si sic abiret, so, i. e. without trouble, Ter. And. 1, 2, 4:hoc non poterit sic abire,
Cic. Fin. 5, 3, 7; so,sic abire,
id. Att. 14, 1, 1; Cat. 14, 16; Plaut. Men. 5, 7, 39. —Hence,With imperatives, esp. with sine: Quid ego hoc faciam postea? sic sine eumpse, just let him alone, i. e. leave him as he is, Plaut. Most. 1, 4, 32:(γ).si non vult (numerare), sic sine adstet,
id. As. 2, 4, 54:sine fores sic, abi,
let the door alone, id. Men. 2, 3, 1; so id. Cas. 3, 6, 36; id. Ps. 1, 5, 62.—Pregn., implying a concession (= kai houtôs), even as it is now, even without doing so, in spite of it:4.nolo bis iterare, sat sic longae fiunt fabulae,
narratives are long enough anyhow, as they are, without saying them twice over, Plaut. Ps. 1, 3, 154:sed sic quoque erat tamen Acis,
even as it was, in spite of what has been said, Ov. M. 13, 896; so,sic quoque fallebat,
id. ib. 1, 698:sed sic me et libertatis fructu privas et diligentiae,
anyhow, not taking into account what is mentioned, Cic. Fam. 5, 20, 4: exhibeas molestiam si quid debeam, qui nunc sic tam es molestus, who art so troublesome even as it is, i. e. without my owing you any thing, Plaut. Pers. 2, 44:sic quoque parte plebis affecta, fides tamen publica potior senatui fuit,
Liv. 7, 27; cf. Ov. F. 2, 642; Suet. Aug. 78.—Ellipt., referring to something in the mind of the speaker:5.Quod si hoc nunc sic incipiam? Nihil est. Quod si sic? Tantumdem egero. At sic opinor? Non potest,
Ter. Heaut. 4, 2, 8: illa quae aliis sic, aliis secus videntur, to some in one way, to others in another (= aliis aliter), Cic. Leg. 1, 17, 47: Quid vini absumpsit! Sic hoc dicens, asperum hoc est, aliud lenius, = this wine is so (the speaker not saying what he thinks of it), Ter. Heaut. 3, 1, 49: deinde quod illa (quae ego dixi) sive faceta sunt, sive sic, fiunt narrante te venustissima, or so, i. e. or otherwise, Cic. Fam. 15, 21, 2:monitorem non desiderabit qui dicat, Sic incede, sic cena... sic amico utere, sic cive, sic socio,
Sen. Ep. 114.—In answers, yes = the French, Italian, and Spanish si (ante - class. and rare): Ph. Phaniam relictam ais? Ge. Sic, Ter. Phorm. 2, 2, 2: De. Illa maneat? Ch. Sic, id. ib. 5, 3, 30: Ch. Sicine est sententia? Me. Sic, id. Heaut. 1, 1, 114. -
69 sic
sīc (old form sīce, Plaut. Rud. 2, 4, 12; also seic, C. I. L. 818), adv. [for si - ce; si, locat. form of pron. stem sa- = Gr. ho, ha, or hê, and demonstr. -ce; v. Corss. Ausspr. 1, 777], so, thus, in this or that manner, in such a manner, in the same way or manner, in like manner, likewise, to this or that extent or degree, to such a degree, in this or that state or condition, in such a condition (syn. ita); sic refers, I. To a previous fact, description, or assumption.—II. To a subsequent independent sentence, = thus, as follows. —III. As a local demonstrative (deiktikôs), referring to something done or pointed out by the speaker, = thus, as I do it; thus, as you see, etc.—IV. As a correlative, preceding or following clauses introduced by conjunctions. —V. In certain idiomatic connections.I.Referring to something said before, = hoc modo: sic ille annus duo firmamenta rei publicae evertit, so, i. e. in the manner mentioned, Cic. Att. 1, 18, 3:2.sic et nata et progressa eloquentia videtur,
id. Inv. 1, 2, 3:facinus indignum Sic circumiri,
Ter. Phorm. 4, 3, 9:sic deinceps omne opus contexitur,
Caes. B. G. 7, 23:arare mavelim quam sic amare,
Plaut. Merc. 2, 3, 21:sic se res habet,
Cic. Brut. 18, 71:sic regii constiterant,
Liv. 42, 58:sic res Romana in antiquum statum rediit,
id. 3, 9, 1:sic ad Alpes perventum est,
Tac. H. 1, 84; cf. Enn. Ann. 1, 104; Plaut. Ep. 3, 4, 88; Ter. Ad. 5, 2, 11; Cic. Inv. 1, 46, 86; 2, 32, 100; id. de Or. 1, 32, 146; 2, 49, 201; 3, 29, 117; id. Brut. 40, 149; id. Rep. 2, 14, 27; 2, 20, 35; id. Lael. 9, 32; Liv. 4, 11, 5; 6, 17, 1; Caes. B. G. 3, 19; 6, 30; 7, 62.—Often sic does not qualify the main predicate, but a participle or adjective referring to it:sic igitur instructus veniat ad causas,
Cic. Or. 34, 121:cum sic affectos dimisisset,
Liv. 21, 43, 1:sic omnibus copiis fusis se in castra recipiunt,
Caes. B. G. 3, 6:sic milites consolatus eodem die reducit in castra,
id. ib. 7, 19; cf. id. ib. 7, 62; Ov. M. 1, 32.—In a parenthet. clause (= ita):3.quae, ut sic dicam, ad corpus pertinent civitatis,
so to speak, Cic. Inv. 2, 56, 168:commentabar declamitans—sic enim nunc loquuntur,
id. Brut. 90, 310; cf. id. Att. 12, 39, 2; id. Lael. 11, 39; Liv. 7, 31; Ov. M. 4, 660; 13, 597; 13, 866.—Referring not to the predicate, but to some intermediate term understood (= ita; cf.4.Engl. so): sic provolant duo Fabii (= sic loquentes),
Liv. 2, 46, 7:sic enim nostrae rationes postulabant (sic = ut sic agerem),
Cic. Att. 4, 2, 6:tibi enim ipsi sic video placere (sic = sic faciendo),
id. ib. 4, 6, 2:sic enim concedis mihi proximis litteris (= ut sic agam),
id. ib. 5, 20, 1:sic enim statuerat (= hoc faciendum esse),
id. Phil. 5, 7, 208:Quid igitur? Non sic oportet? Equidem censeo sic (sic = hoc fieri),
id. Fam. 16, 18, 1:sic soleo (i. e. bona consilia reddere),
Ter. Ad. 5, 7, 25:sic soleo amicos (i. e. beare),
id. Eun. 2, 2, 48:sic memini tamen (= hoc ita esse),
Plaut. Mil. 1, 1, 48:haec sic audivi (= ita esse),
id. Ep. 3, 1, 79:sic prorsus existimo (= hoc ita esse),
Cic. Brut. 33, 125:quoniam sic cogitis ipsi (= hoc facere),
Ov. M. 5, 178.—As completing object, = hoc:5.iis litteris respondebo: sic enim postulas (= hoc postulas),
Cic. Att. 6, 1, 1:hic adsiste. Sic volo (= hoc volo, or hoc te facere volo),
Ter. Ad. 2, 1, 15:sic fata jubent (= hoc jubent, or hoc facere jubent),
Ov. M. 15, 584:hic apud nos hodie cenes. Sic face,
Plaut. Most. 5, 2, 8:sic faciendum est,
Cic. Att. 4, 6, 2.—Predicatively with esse (appellari, videri, etc.), in the sense of talis:6.sic vita hominum est (= talis),
Cic. Rosc. Am. 30, 84:vir acerrimo ingenio—sic enim fuit,
id. Or. 5, 18:familiaris noster—sic est enim,
id. Att. 1, 18, 6:sic est vulgus,
id. Rosc. Com. 10, 20:sic, Crito, est hic,
Ter. And. 5, 4, 16: sic sum;si placeo, utere,
id. Phorm. 3, 2, 42:sic sententiest,
Plaut. Trin. 3, 2, 90:sic est (= sic res se habet),
that is so, Ter. Ad. 4, 5, 21:qui sic sunt (i. e. vivunt) haud multum heredem juvant,
id. Hec. 3, 5, 10:nunc hoc profecto sic est,
Plaut. Merc. 2, 1, 42:sic est. Non muto sententiam,
Sen. Ep. 10; cf. Plaut. Mil. 2, 3, 35; id. Am. 2, 1, 60; id. Aul. 2, 4, 43; id. As. 5, 2, 12; id. Most. 4, 3, 40; Ter. And. 1, 1, 35; id. Eun. 3, 1, 18; id. Ad. 3, 3, 44; Cic. Lael. 1, 5; id. de Or. 1, 19, 86; id. Or. 14, 46.—Rarely as subject (mostly representing a subject-clause):B.sic commodius esse arbitror quam manere hanc (sic = abire),
Ter. Phorm. 5, 3, 31:si sic (= hoc) est factum, erus damno auctus est,
id. Heaut. 4, 1, 15: Pe. Quid? Concidit? Mi. Sic suspicio est (= eam concidisse), Plaut. Ep. 3, 4, 57:mihi sic est usus (= sic agere),
Ter. Heaut. 1, 1, 28:sic opus est (= hoc facere),
Ov. M. 1, 279; 2, 785.—To express relations other than manner (rare).1.Of consequence; un der these circumstances, accordingly, hence:2.sic Numitori ad supplicium Remus deditur,
Liv. 1, 5, 4:sic et habet quod uterque eorum habuit, et explevit quod utrique defuit,
Cic. Brut. 42, 154:sic victam legem esse, nisi caveant,
Liv. 4, 11, 5:suavis mihi ructus est. Sic sine modo,
Plaut. Ps. 5, 2, 17. —Of condition; on this condition, if this be done, etc.:3.reliquas illius anni pestes recordamini, sic enim facillime perspicietis, etc.,
Cic. Sest. 25, 55: displiceas aliis;sic ego tutus ero (sic = si displicebis),
Tib. 4, 13, 6:Scironis media sic licet ire via (sic = si amantes eunt),
Prop. 4, 15 (3, 16), 12:sic demum lucos Stygios Aspicies (= non aspicies, nisi hoc facies),
Verg. A. 6, 154 (for sic as antecedent of si, v. infra, IV. 5).—Of intensity:II.non latuit scintilla ingenii: sic erat in omni sermone sollers (= tam sollers erat ut non lateret ingenium),
Cic. Rep. 2, 21, 37; cf. infra, IV. 4.Referring to a subsequent sentence, thus, as follows, in the following manner (= hoc modo, hoc pacto, hujusmodi, ad hunc modum):2.ingressus est sic loqui Scipio: Catonis hoc senis est, etc.,
Cic. Rep. 2, 1, 1 (cf.:tum Varro ita exorsus est,
id. Ac. 1, 4, 15): hunc inter pugnas Servilius sic compellat, etc., Enn. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 256 Vahl.):puero sic dicit pater: Noster esto,
Plaut. Bacch. 3, 3, 38:sic faciam: adsimulabo quasi quam culpam in sese admiserint,
id. Stich. 1, 2, 27 dub.:salem candidum sic facito: amphoram puram impleto, etc.,
Cato, R. R. 88: sic enim dixisti:Vidi ego tuam lacrimulam,
Cic. Planc. 31, 76:res autem se sic habet: composite et apte sine sententiis dicere insania est,
the truth is this, id. Or. 71, 236:sic loquere, sic vive: vide, ne te ulla res deprimat,
Sen. Ep. 10, 4; cf. id. ib. 10, 1; Cato, R. R. 77 sqq.; Plaut. Poen. 1, 2, 177; Ter. Phorm. prol. 13; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 21, 29; 4, 4, 30; Cic. [p. 1691] Inv. 1, 39, 71; id. Or. 1, 45, 198; 2, 40, 167; 2, 40, 172; id. Att. 2, 22, 1; 5, 1, 3; 6, 1, 3; Verg. A. 1, 521.—Esp., with ellipsis of predicate:3.ego sic: diem statuo, etc. (sc. ago),
Cic. Att. 6, 1, 16.—Sometimes sic introduces detached words: sic loqui nosse, judicasse vetant, novisse jubent et judicavisse (= they forbid to say nosse, etc.), Cic. Or. 47, 157.—For instance (= hoc modo, hoc pacto, ut hoc, verbi gratia, ut si; cf. Cic. Inv. 1, 49, 91 sq. infra):III.disjunctum est, cum unumquodque certo concluditur verbo,
Auct. Her. 4, 27, 37:mala definitio est... cum aliquid non grave dicit, sic: Stultitia est immensa gloriae cupiditas,
Cic. Inv. 1, 49, 91.As a local demonstrative, thus, so, etc. (deiktikôs; colloq.;IV.mostly comice): ne hunc ornatum vos meum admiremini, quod ego processi sic cum servili schema,
as you see me now, Plaut. Am. prol. 117:sed amictus sic hac ludibundus incessi,
id. Ps. 5, 1, 31:nec sic per totam infamis traducerer urbem,
Prop. 2, 24 (3, 18), 7:sic ad me, miserande, redis?
Ov. M. 11, 728; cf. Plaut. Ps. 5, 2, 4.—So accompanied with a corresponding gesture:Quid tu igitur sic hoc digitulis duobus sumebas primoribus?
Plaut. Bacch. 4, 4, 25: Pe. Quid si curram? Tr. Censeo. Pe. An sic potius placide? (the speaker imitating the motion), id. Rud. 4, 8, 10:non licet te sic placidule bellam belle tangere?
id. ib. 2, 4, 12:quod non omnia sic poterant conjuncta manere,
Lucr. 5, 441.—Here belong the phrases sic dedero, sic dabo, sic datur, expressing a threat of revenge, or satisfaction at another's misfortune: sic dedero! aere militari tetigero lenunculum,
I will give it to him, Plaut. Poen. 5, 5, 6; id. As. 2, 4, 33:sic dabo!
Ter. Phorm. 5, 9, 38:doletne? hem, sic datur si quis erum servos spernit,
Plaut. Ps. 1, 2, 21:sic furi datur,
id. Stich. 5, 5, 25; so id. Men. 4, 2, 46.—Referring to an act just performed by the speaker:sic deinde quicunque alius transiliet moenia mea (= sic pereat, quicunque deinde, etc.),
Liv. 1, 7, 2:sic eat quaecunque Romana lugebit hostem,
so will every one fare who, id. 1, 26, 5:sic... Cetera sit fortis castrorum turba tuorum (= sic ut interfeci te),
Ov. M. 12, 285.—So with a comp.-clause expressed:sic stratas legiones Latinorum dabo, quemadmodum legatum jacentem videtis,
Liv. 8, 6, 6; cf. id. 1, 24, 8 (v. IV. 1. infra).As correlative, with, 1. A comparative clause (sic far more frequent than ita); 2. A contrasted clause, mostly with ut; 3. A modal clause, with ut (ita more freq. than sic); 4. A clause expressing intensity, introduced by ut; 5. A conditional clause (rare; ita more freq.); 6. With a reason, introduced by quia (ante-class. and very rare); 7. With an inf. clause; 8. With ut, expressing purpose or result.1.With comp. clauses, usu. introduced by ut, but also by quemadmodum (very freq.), sicut, velut, tamquam, quasi, quomodo, quam (rare and poet.), ceu (rare; poet. and post-class.), quantus (rare and poet.), qualis (ante-class. and rare).(α).With ut:(β).ut cibi satietas subamara aliqua re relevatur, sic animus defessus audiendi admiratione redintegratur,
Cic. Inv. 1, 17, 25:ut non omnem frugem, neque arborem in omni agro reperire possis, sic non omne facinus in omni vita nascitur,
id. Rosc. Am. 27, 75:ex suo regno sic Mithridates profugit ut ex eodem Ponto Medea quondam profugisse dicitur,
id. Imp. Pomp. 9, 22:ut tu nunc de Coriolano, sic Clitarchus de Themistocle finxit,
id. Brut. 11, 42:sic moneo ut filium, sic faveo ut mihi, sic hortor ut et pro patria et amicissimum,
id. Fam. 10, 5, 3:ut vita, sic oratione durus fuit,
id. Brut. 31, 117:de Lentulo sic fero ut debeo,
id. Att. 4, 6, 1:sic est ut narro tibi,
Plaut. Most. 4, 3, 40; Cic. Inv. 2, 8, 28; id. Div. 2, 30, 93; id. de Or. 1, 33, 153; 3, 51, 198; Liv. 1, 47, 2; 2, 52, 7; Ov. M. 1, 495; 1, 539; 2, 165 et saep.—So in the formula ut quisque... sic (more freq. ita), rendered by according as, or the more... the...:ut quisque rem accurat suam, sic ei procedunt postprincipia denique,
Plaut. Pers. 4, 1, 3:ut quaeque res est tur pissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,
Cic. Caecin. 2, 7; v. Fischer, Gr. II. p. 751.—With quemadmodum: quemadmodum tibicen sine tibiis canere, sic orator, nisi multitudine audiente, eloquens esse non potest, Cic. Or. 2, 83, 338:(γ).quemadmodum se tribuni gessissent in prohibendo dilectu, sic patres in lege prohibenda gerebant,
Liv. 3, 11, 3:sic vestras hallucinationes fero, quemadmodum Juppiter ineptias poetarum,
Sen. Vit. Beat. 26, 6; cf. Cic. Inv. 1, 23, 33; 2, 8, 28; 2, 27, 82; id. Or. 3, 52, 200; id. Lael. 4, 16; id. Rosc. Com. 1, 2; id. Q. Fr. 1, 1, 5; Liv. 2, 13, 8; 5, 3, 8; Sen. Ep. 5, 6 (bis); id. Clem. 1, 3, 5; id. Vit. Beat. 23, 4.—With sicut:(δ).tecum simul, sicut ego pro multis, sic ille pro Appio dixit,
Cic. Brut. 64, 230; 46, 112; id. Or. 2, 44, 186; id. Clu. 2; Caes. B. G. 6, 30; Liv. 4, 57, 11; 7, 13, 8; Sen. Vit. Beat. 9, 2.—With velut:(ε).velut ipse in re trepida se sit tutatus, sic consulem loca tutiora castris cepisse,
Liv. 4, 41, 6; cf. Cic. Tusc. 1, 10, 20; Verg. A. 1, 148; Ov. M. 4, 375; 4, 705.—With tamquam:(ζ).tamquam litteris in cera, sic se ajebat imaginibus quae meminisse vellet, perscribere,
Cic. Or. 2, 88, 360:quid autem ego sic adhuc egi, tamquam integra sit causa patriciorum?
Liv. 10, 8:sic Ephesi fui, tamquam domi meae,
Cic. Fam. 13, 69, 1; cf. id. Or. 2, 42, 180; id. Brut. 18, 71; 58, 213; 66, 235; 74, 258; id. Q. Fr. 1, 1, 16; 2, 14, 1; id. Prov. Cons. 12, 31; Sen. Ep. 101, 7.—With quasi:(η).hujus innocentiae sic in hac calamitosa fama, quasi in aliqua perniciosissima flamma subvenire,
Cic. Clu. 1, 4:ea sic observabo quasi intercalatum non sit,
id. Att. 6, 1, 12:Quid tu me sic salutas quasi dudum non videris?
Plaut. Am. 2, 2, 51; cf. Cic. Or. 2, 11, 47; id. Inv. 1, 3, 4; id. Sen. 8, 26:ego sic vivam quasi sciam, etc.,
Sen. Vit. Beat. 20, 3.—With quomodo:(θ).quomodo nomen in militiam non daret debilis, sic ad iter quod inhabile sciat, non accedet,
Sen. Ot. Sap. 3 (30), 4:sic demus quomodo vellemus accipere,
id. Ben. 2, 1, 1; id. Ep. 9, 17; id. Ot. Sap. 6, 2 (32 med.); Cael. ap. Cic. Fam. 8, 4, 4.—With ceu:(ι).ceu cetera nusquam Bella forent... sic Martem indomitum Cernimus,
Verg. A. 2, 438.—With quam:(κ).non sic incerto mutantur flamine Syrtes, quam cito feminea non constat foedus in ira,
Prop. 2, 9, 33; Claud. IV. Cons. Hon. 281.—With quantus:(λ).nec sic errore laetatus Ulixes... nec sic Electra... quanta ego collegi gaudia,
Prop. 2, 14 (3, 6), 5 sqq.—With qualis:(μ).imo sic condignum donum quali'st quoi dono datum est,
Plaut. Am. 1, 3, 40.—Without a correlative particle, in an independent sentence:2.Quis potione uti aut cibo dulci diutius potest? sic omnibus in rebus voluptatibus maximis fastidium finitimum est (= ut nemo cibo dulci uti diutius potest, sic, etc.),
Cic. Or. 3, 25, 100; cf. id. ib. 19, 63.—In contrasted clauses, mostly with ut, which may generally be rendered while: ut ad bella suscipienda Gallorum acer ac promptus est animus, sic mollis ad calamitates perferendas mens eorum est (almost = etsi ad bella suscipienda... tamen mollis est, etc., while, etc.), Caes. B. G. 3, 19: a ceteris oblectationibus ut deseror, sic litteris sustentor et recreor, while I am deserted, I am sustained, etc., Cic. Att. 4, 10, 1; cf. id. Rosc. Am. 18, 55; id. Fam. 10, 20, 2; Liv. 4, 57, 11; Ov. M. 4, 131; 11, 76.—So freq. two members of the same sentence are coordinated by ut... sic (ita) with almost the same force as a co-ordination by cum... tum, or by sed:3.consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen respondit (= vere fortasse, sed parum utiliter),
Liv. 4, 6, 2:ut nondum satis claram victoriam, sic prosperae spei pugnam imber diremit,
id. 6, 32, 6:(forma erat) ut non cygnorum, sic albis proxima cygnis,
Ov. M. 14, 509; cf. Liv. 1, 27, 2; 5, 38, 2; 6, 6, 10; Ov. M. 1, 370.—In this use etiam or quoque is sometimes joined with sic (never by Cic. with ita):nostri sensus, ut in pace semper, sic tum etiam in bello congruebant (= cum... tum),
Cic. Marcell. 6, 16:ut sunt, sic etiam nominantur senes,
id. Sen. 6, 20:utinam ut culpam, sic etiam suspitionem vitare potuisses,
id. Phil. 1, 13, 33:ut superiorum aetatum studia occidunt, sic occidunt etiam senectutis,
id. Sen. 20, 76:ut voce, sic etiam oratione,
id. Or. 25, 85; id. Top. 15, 59; id. Leg. 2, 25, 62; id. Lael. 5, 19.—More rarely with quem ad modum, quomodo:ut, quem ad modum est, sic etiam appelletur tyrannus,
Cic. Att. 10, 4, 2:quo modo ad bene vivendum, sic etiam ad beate,
id. Tusc. 3, 17, 37. —With a clause of manner introduced by ut = so that:4.sic fuimus semper comparati ut hominum sermonibus quasi in aliquod judicium vocaremur,
Cic. Or. 3, 9, 32:eam sic audio ut Plautum mihi aut Naevium videar audire,
id. ib. 3, 12, 45:sic agam vobiscum ut aliquid de vestris vitiis audiatis,
id. ib. 3, 12, 46:omnia sic suppetunt ut ei nullam deesse virtutem oratoris putem,
id. Brut. 71, 250:omnis pars orationis esse debet laudabilis, sic ut verbum nullum excidat,
id. Or. 36, 125:sic tecum agam ut vel respondendi vel interpellandi potestatem faciam,
id. Rosc. Am. 27, 73:nec vero sic erat umquam non paratus Milo contra illum ut non satis fere esset paratus,
id. Mil. 21, 56:sic eum eo de re publica disputavit ut sentiret sibi cum viro forti esse pugnandum,
id. Fam. 5, 2, 8; cf. Plaut. As. 2, 4, 49; id. Mil. 2, 2, 82; Cic. de Or. 1, 57, 245; 2, 1, 3; 2, 6, 23; id. Brut. 22, 88; 40, 148; id. Sest. 40, 87; id. Planc. 10, 25; id. Fam. 5, 15, 4; Caes. B. G. 2, 32; 5, 17; id. B. C. 3, 56; Prop. 1, 21, 5.—Sometimes the correlative clause is restrictive, and sic = but so, yet so, only so:mihi sic placuit ut cetera Antisthenis, hominis acuti magis quam eruditi,
Cic. Att. 12, 38, 4:sic conveniet reprehendi, ut demonstretur etc.,
id. Inv. 1, 46, 86; id. Brut. 79, 274; id. Marcell. 11, 34; id. Att. 13, 3, 1 (ita is more freq. in this sense).—With a clause expressing intensity (so both with adjj. and verbs; but far less freq. than ita, tam, adeo), to such a degree, so, so far, etc.:5.sic ego illum in timorem dabo, ipse sese ut neget esse eum qui siet,
Plaut. Ps. 4, 1, 20 sq.:conficior lacrimis sic ut ferre non possim,
Cic. Fam. 14, 4, 1:sic rem fuisse apertam ut judicium fieri nihil attinuerit,
id. Inv. 2, 28, 84:cujus responso judices sic exarserunt ut capitis hominem innocentissimum condemnarent,
id. Or. 1, 54, 233; cf. id. ib. 3, 8, 29; id. Brut. 88, 302; id. Or. 53, 177; 55, 184; id. Rep. 2, 21, 37; 3, 9, 15; id. Lael. 1, 4; id. Planc. 8, 21; id. Verr. 1, 36, 91; id. Balb. 5, 13; id. Att. 1, 8, 2; 1, 16, 1; Caes. B. G. 6, 41; Hor. S. 2, 3, 1.—Rarely conditional clauses have the antecedent sic.a.Poet. and in post-Aug. prose, to represent the result of the condition as sure:b.sic invidiam effugies, si te non ingesseris oculis, si bona tua non jactaveris, si scieris in sinu gaudere,
Sen. Ep. 105, 3:sic hodie veniet si qua negavit heri,
Prop. 2, 14 (3, 6), 20.—Denoting with the proviso that, but only if (usu. ita):6.decreverunt ut cum populus regem jussisset, id sic ratum esset si patres auctores fuissent,
that the choice should be valid, but only if the Senate should ratify it, Liv. 1, 17, 9:sic ignovisse putato Me tibi si cenes hodie mecum,
Hor. Ep. 1, 7, 69.—Sic quia = idcirco quia (very rare): Th. Quid vos? Insanin' estis? Tr. Quidum? Th. Sic quia foris ambulatis, Plaut. Most. 2, 2, 20.—7.With inf. clause (freq.):8.sic igitur sentio, naturam primum atque ingenium ad dicendum vim afferre maximam,
Cic. Or. 1, 25, 113:sic a majoribus nostris accepimus, praetorem quaestori suo parentis loco esse oportere,
id. Div. in Caecil. 19, 61:ego sic existimo, in summo imperatore quattuor res inesse oportere,
id. Imp. Pomp. 10, 38; cf. Ter. Hec. 5, 4, 5; Cic. Inv. 2, 55, 167; id. de Or. 1, 20, 93; 2, 28, 122; id. Brut. 36, 138; 41, 152; id. Div. in Caecil. 3, 10; id. Verr. 1, 7, 20; Liv. 5, 15, 11.—Esp., after sic habeto (habe, habeas) = scito (only Ciceron.):sic habeto, in eum statum tuum reditum incidere ut, etc.,
Cic. Fam. 2, 3, 1; so id. ib. 1, 7, 3; 2, 6, 5; 2, 10, 1; 7, 18, 1; 9, 16, 2; id. Att. 2, 25, 1; 5, 1, 5; 5, 20, 1 et saep.—With ut, expressing purpose or result:V.nunc sic faciam, sic consilium est, ad erum ut veniam docte atque astu,
Plaut. Rud. 4, 2, 23:ab Ariobarzane sic contendi ut talenta, quae mihi pollicebatur, illi daret,
Cic. Att. 6, 1, 3:sic accidit ut ex tanto navium numero nulla omnino navis... desideraretur,
Caes. B. G. 5, 23; cf. Cato, R. R. 1, 1; Cic. Att. 8, 1, 4; id. Or. 2, 67, 271.Idiomatic usages of sic.1.In a wish, expressed as a conclusion after an imperative ( poet.):2.parce: sic bene sub tenera parva quiescat humo (= si parces, bene quiescat),
Tib. 2, 6, 30:annue: sic tibi sint intonsi, Phoebe, capilli,
id. 2, 5, 121:pone, precor, fastus... Sic tibi nec vernum nascentia frigus adurat Poma, nec excutiant rapidi florentia venti,
Ov. M. 14, 762: dic [p. 1692] mihi de nostra quae sentis vera puella:Sic tibi sint dominae, Lygdame, dempta juga,
Prop. 4, 5, 1; Tib. 2, 6, 30.—The imperative may follow the clause with sic:sic tua Cyrneas fugiant examina taxos... Incipe (sc. cantare) si quid habes (= si incipies cantare, opto tibi ut tua examina, etc.),
Verg. E. 9, 30:sic tibi (Arethusa) Doris amara suam non intermisceat undam: Incipe (= si incipies, opto tibi ut Doris, etc.),
id. ib. 10, 4:sic mare compositum, sic sit tibi piscis in unda Credulus... Dic ubi sit,
Ov. M. 8, 857; Sen. Troad. 702; cf.:sic te Diva potens Cypri... Ventorumque regat pater, Navis... Reddas incolumem Vergilium (= si tu, navis, reddes Vergilium, prosperum precor tibi cursum),
Hor. C. 1, 3, 1; cf.also: sic venias hodierne: tibi dem turis honores (=si venies, tibi dem),
Tib. 1, 7, 53; cf. Ov. H. 3, 135; 4, 148.—Sic (like ita) with ut in strong asseveration ( poet.):3.sic me di amabunt, ut me tuarum miseritum'st fortunarum (= by the love of the gods, I pity, etc.),
Ter. Heaut. 3, 1, 54:Diespiter me sic amabit ut ego hanc familiam interire cupio,
Plaut. Poen. 4, 2, 47:sic has deus aequoris artes Adjuvet, ut nemo jamdudum littore in isto constitit,
Ov. M. 8, 866:sic mihi te referas levis, ut non altera nostro limine intulit ulla pedes,
Prop. 1, 18, 11; cf. id. 3, 15 (4, 14), 1; cf.:vera cano, sic usque sacras innoxia laurus vescar,
Tib. 2, 5, 63.—In a demonstrative temporal force, like the Gr. houtôs, so, as the matter stands now, as it now is, as it then was, etc.(α).In gen.:(β).e Graecis cavendae sunt quaedam familiaritates, praeter hominum perpaucorum, si qui sunt vetere Graecia digni. Sic vero fallaces sunt permulti et leves,
but as things now stand, Cic. Q. Fr. 1, 1, 5, § 16:at sic citius qui te expedias his aerumnis reperias,
Ter. Hec. 3, 1, 8: Pe. Pol tibi istuc credo nomen actutum fore. Tr. Dum interea sic sit, istuc actutum sino, provided it be as it is, Plaut. Most. 1, 1, 71:quotiens hoc tibi ego interdixi, meam ne sic volgo pollicitarere operam,
thus, as you are doing now, id. Mil. 4, 2, 65:si utrumvis tibi visus essem, Non sic ludibrio tuis factis habitus essem,
Ter. Hec. 4, 1, 11:non sic nudos in flumen deicere (voluerunt),
naked, as they are, Cic. Rosc. Am. 26, 71:sub alta platano... jacentes sic temere,
Hor. C. 2, 11, 14.—Esp., with sine and abl.:me germanam meam sororem tibi sic sine dote dedisse,
so as she is, without a dowry, Plaut. Trin. 3, 2, 65:sic sine malo,
id. Rud. 3, 5, 2:at operam perire meam sic... perpeti nequeo,
without result, id. Trin. 3, 2, 34 Ritschl, Fleck. (Brix omits sic): nec sic de nihilo fulminis ira cadit (= without cause), Prop. 2, 16 (3, 8), 52: mirabar hoc si sic abiret, so, i. e. without trouble, Ter. And. 1, 2, 4:hoc non poterit sic abire,
Cic. Fin. 5, 3, 7; so,sic abire,
id. Att. 14, 1, 1; Cat. 14, 16; Plaut. Men. 5, 7, 39. —Hence,With imperatives, esp. with sine: Quid ego hoc faciam postea? sic sine eumpse, just let him alone, i. e. leave him as he is, Plaut. Most. 1, 4, 32:(γ).si non vult (numerare), sic sine adstet,
id. As. 2, 4, 54:sine fores sic, abi,
let the door alone, id. Men. 2, 3, 1; so id. Cas. 3, 6, 36; id. Ps. 1, 5, 62.—Pregn., implying a concession (= kai houtôs), even as it is now, even without doing so, in spite of it:4.nolo bis iterare, sat sic longae fiunt fabulae,
narratives are long enough anyhow, as they are, without saying them twice over, Plaut. Ps. 1, 3, 154:sed sic quoque erat tamen Acis,
even as it was, in spite of what has been said, Ov. M. 13, 896; so,sic quoque fallebat,
id. ib. 1, 698:sed sic me et libertatis fructu privas et diligentiae,
anyhow, not taking into account what is mentioned, Cic. Fam. 5, 20, 4: exhibeas molestiam si quid debeam, qui nunc sic tam es molestus, who art so troublesome even as it is, i. e. without my owing you any thing, Plaut. Pers. 2, 44:sic quoque parte plebis affecta, fides tamen publica potior senatui fuit,
Liv. 7, 27; cf. Ov. F. 2, 642; Suet. Aug. 78.—Ellipt., referring to something in the mind of the speaker:5.Quod si hoc nunc sic incipiam? Nihil est. Quod si sic? Tantumdem egero. At sic opinor? Non potest,
Ter. Heaut. 4, 2, 8: illa quae aliis sic, aliis secus videntur, to some in one way, to others in another (= aliis aliter), Cic. Leg. 1, 17, 47: Quid vini absumpsit! Sic hoc dicens, asperum hoc est, aliud lenius, = this wine is so (the speaker not saying what he thinks of it), Ter. Heaut. 3, 1, 49: deinde quod illa (quae ego dixi) sive faceta sunt, sive sic, fiunt narrante te venustissima, or so, i. e. or otherwise, Cic. Fam. 15, 21, 2:monitorem non desiderabit qui dicat, Sic incede, sic cena... sic amico utere, sic cive, sic socio,
Sen. Ep. 114.—In answers, yes = the French, Italian, and Spanish si (ante - class. and rare): Ph. Phaniam relictam ais? Ge. Sic, Ter. Phorm. 2, 2, 2: De. Illa maneat? Ch. Sic, id. ib. 5, 3, 30: Ch. Sicine est sententia? Me. Sic, id. Heaut. 1, 1, 114. -
70 sice
sīc (old form sīce, Plaut. Rud. 2, 4, 12; also seic, C. I. L. 818), adv. [for si - ce; si, locat. form of pron. stem sa- = Gr. ho, ha, or hê, and demonstr. -ce; v. Corss. Ausspr. 1, 777], so, thus, in this or that manner, in such a manner, in the same way or manner, in like manner, likewise, to this or that extent or degree, to such a degree, in this or that state or condition, in such a condition (syn. ita); sic refers, I. To a previous fact, description, or assumption.—II. To a subsequent independent sentence, = thus, as follows. —III. As a local demonstrative (deiktikôs), referring to something done or pointed out by the speaker, = thus, as I do it; thus, as you see, etc.—IV. As a correlative, preceding or following clauses introduced by conjunctions. —V. In certain idiomatic connections.I.Referring to something said before, = hoc modo: sic ille annus duo firmamenta rei publicae evertit, so, i. e. in the manner mentioned, Cic. Att. 1, 18, 3:2.sic et nata et progressa eloquentia videtur,
id. Inv. 1, 2, 3:facinus indignum Sic circumiri,
Ter. Phorm. 4, 3, 9:sic deinceps omne opus contexitur,
Caes. B. G. 7, 23:arare mavelim quam sic amare,
Plaut. Merc. 2, 3, 21:sic se res habet,
Cic. Brut. 18, 71:sic regii constiterant,
Liv. 42, 58:sic res Romana in antiquum statum rediit,
id. 3, 9, 1:sic ad Alpes perventum est,
Tac. H. 1, 84; cf. Enn. Ann. 1, 104; Plaut. Ep. 3, 4, 88; Ter. Ad. 5, 2, 11; Cic. Inv. 1, 46, 86; 2, 32, 100; id. de Or. 1, 32, 146; 2, 49, 201; 3, 29, 117; id. Brut. 40, 149; id. Rep. 2, 14, 27; 2, 20, 35; id. Lael. 9, 32; Liv. 4, 11, 5; 6, 17, 1; Caes. B. G. 3, 19; 6, 30; 7, 62.—Often sic does not qualify the main predicate, but a participle or adjective referring to it:sic igitur instructus veniat ad causas,
Cic. Or. 34, 121:cum sic affectos dimisisset,
Liv. 21, 43, 1:sic omnibus copiis fusis se in castra recipiunt,
Caes. B. G. 3, 6:sic milites consolatus eodem die reducit in castra,
id. ib. 7, 19; cf. id. ib. 7, 62; Ov. M. 1, 32.—In a parenthet. clause (= ita):3.quae, ut sic dicam, ad corpus pertinent civitatis,
so to speak, Cic. Inv. 2, 56, 168:commentabar declamitans—sic enim nunc loquuntur,
id. Brut. 90, 310; cf. id. Att. 12, 39, 2; id. Lael. 11, 39; Liv. 7, 31; Ov. M. 4, 660; 13, 597; 13, 866.—Referring not to the predicate, but to some intermediate term understood (= ita; cf.4.Engl. so): sic provolant duo Fabii (= sic loquentes),
Liv. 2, 46, 7:sic enim nostrae rationes postulabant (sic = ut sic agerem),
Cic. Att. 4, 2, 6:tibi enim ipsi sic video placere (sic = sic faciendo),
id. ib. 4, 6, 2:sic enim concedis mihi proximis litteris (= ut sic agam),
id. ib. 5, 20, 1:sic enim statuerat (= hoc faciendum esse),
id. Phil. 5, 7, 208:Quid igitur? Non sic oportet? Equidem censeo sic (sic = hoc fieri),
id. Fam. 16, 18, 1:sic soleo (i. e. bona consilia reddere),
Ter. Ad. 5, 7, 25:sic soleo amicos (i. e. beare),
id. Eun. 2, 2, 48:sic memini tamen (= hoc ita esse),
Plaut. Mil. 1, 1, 48:haec sic audivi (= ita esse),
id. Ep. 3, 1, 79:sic prorsus existimo (= hoc ita esse),
Cic. Brut. 33, 125:quoniam sic cogitis ipsi (= hoc facere),
Ov. M. 5, 178.—As completing object, = hoc:5.iis litteris respondebo: sic enim postulas (= hoc postulas),
Cic. Att. 6, 1, 1:hic adsiste. Sic volo (= hoc volo, or hoc te facere volo),
Ter. Ad. 2, 1, 15:sic fata jubent (= hoc jubent, or hoc facere jubent),
Ov. M. 15, 584:hic apud nos hodie cenes. Sic face,
Plaut. Most. 5, 2, 8:sic faciendum est,
Cic. Att. 4, 6, 2.—Predicatively with esse (appellari, videri, etc.), in the sense of talis:6.sic vita hominum est (= talis),
Cic. Rosc. Am. 30, 84:vir acerrimo ingenio—sic enim fuit,
id. Or. 5, 18:familiaris noster—sic est enim,
id. Att. 1, 18, 6:sic est vulgus,
id. Rosc. Com. 10, 20:sic, Crito, est hic,
Ter. And. 5, 4, 16: sic sum;si placeo, utere,
id. Phorm. 3, 2, 42:sic sententiest,
Plaut. Trin. 3, 2, 90:sic est (= sic res se habet),
that is so, Ter. Ad. 4, 5, 21:qui sic sunt (i. e. vivunt) haud multum heredem juvant,
id. Hec. 3, 5, 10:nunc hoc profecto sic est,
Plaut. Merc. 2, 1, 42:sic est. Non muto sententiam,
Sen. Ep. 10; cf. Plaut. Mil. 2, 3, 35; id. Am. 2, 1, 60; id. Aul. 2, 4, 43; id. As. 5, 2, 12; id. Most. 4, 3, 40; Ter. And. 1, 1, 35; id. Eun. 3, 1, 18; id. Ad. 3, 3, 44; Cic. Lael. 1, 5; id. de Or. 1, 19, 86; id. Or. 14, 46.—Rarely as subject (mostly representing a subject-clause):B.sic commodius esse arbitror quam manere hanc (sic = abire),
Ter. Phorm. 5, 3, 31:si sic (= hoc) est factum, erus damno auctus est,
id. Heaut. 4, 1, 15: Pe. Quid? Concidit? Mi. Sic suspicio est (= eam concidisse), Plaut. Ep. 3, 4, 57:mihi sic est usus (= sic agere),
Ter. Heaut. 1, 1, 28:sic opus est (= hoc facere),
Ov. M. 1, 279; 2, 785.—To express relations other than manner (rare).1.Of consequence; un der these circumstances, accordingly, hence:2.sic Numitori ad supplicium Remus deditur,
Liv. 1, 5, 4:sic et habet quod uterque eorum habuit, et explevit quod utrique defuit,
Cic. Brut. 42, 154:sic victam legem esse, nisi caveant,
Liv. 4, 11, 5:suavis mihi ructus est. Sic sine modo,
Plaut. Ps. 5, 2, 17. —Of condition; on this condition, if this be done, etc.:3.reliquas illius anni pestes recordamini, sic enim facillime perspicietis, etc.,
Cic. Sest. 25, 55: displiceas aliis;sic ego tutus ero (sic = si displicebis),
Tib. 4, 13, 6:Scironis media sic licet ire via (sic = si amantes eunt),
Prop. 4, 15 (3, 16), 12:sic demum lucos Stygios Aspicies (= non aspicies, nisi hoc facies),
Verg. A. 6, 154 (for sic as antecedent of si, v. infra, IV. 5).—Of intensity:II.non latuit scintilla ingenii: sic erat in omni sermone sollers (= tam sollers erat ut non lateret ingenium),
Cic. Rep. 2, 21, 37; cf. infra, IV. 4.Referring to a subsequent sentence, thus, as follows, in the following manner (= hoc modo, hoc pacto, hujusmodi, ad hunc modum):2.ingressus est sic loqui Scipio: Catonis hoc senis est, etc.,
Cic. Rep. 2, 1, 1 (cf.:tum Varro ita exorsus est,
id. Ac. 1, 4, 15): hunc inter pugnas Servilius sic compellat, etc., Enn. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 256 Vahl.):puero sic dicit pater: Noster esto,
Plaut. Bacch. 3, 3, 38:sic faciam: adsimulabo quasi quam culpam in sese admiserint,
id. Stich. 1, 2, 27 dub.:salem candidum sic facito: amphoram puram impleto, etc.,
Cato, R. R. 88: sic enim dixisti:Vidi ego tuam lacrimulam,
Cic. Planc. 31, 76:res autem se sic habet: composite et apte sine sententiis dicere insania est,
the truth is this, id. Or. 71, 236:sic loquere, sic vive: vide, ne te ulla res deprimat,
Sen. Ep. 10, 4; cf. id. ib. 10, 1; Cato, R. R. 77 sqq.; Plaut. Poen. 1, 2, 177; Ter. Phorm. prol. 13; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 21, 29; 4, 4, 30; Cic. [p. 1691] Inv. 1, 39, 71; id. Or. 1, 45, 198; 2, 40, 167; 2, 40, 172; id. Att. 2, 22, 1; 5, 1, 3; 6, 1, 3; Verg. A. 1, 521.—Esp., with ellipsis of predicate:3.ego sic: diem statuo, etc. (sc. ago),
Cic. Att. 6, 1, 16.—Sometimes sic introduces detached words: sic loqui nosse, judicasse vetant, novisse jubent et judicavisse (= they forbid to say nosse, etc.), Cic. Or. 47, 157.—For instance (= hoc modo, hoc pacto, ut hoc, verbi gratia, ut si; cf. Cic. Inv. 1, 49, 91 sq. infra):III.disjunctum est, cum unumquodque certo concluditur verbo,
Auct. Her. 4, 27, 37:mala definitio est... cum aliquid non grave dicit, sic: Stultitia est immensa gloriae cupiditas,
Cic. Inv. 1, 49, 91.As a local demonstrative, thus, so, etc. (deiktikôs; colloq.;IV.mostly comice): ne hunc ornatum vos meum admiremini, quod ego processi sic cum servili schema,
as you see me now, Plaut. Am. prol. 117:sed amictus sic hac ludibundus incessi,
id. Ps. 5, 1, 31:nec sic per totam infamis traducerer urbem,
Prop. 2, 24 (3, 18), 7:sic ad me, miserande, redis?
Ov. M. 11, 728; cf. Plaut. Ps. 5, 2, 4.—So accompanied with a corresponding gesture:Quid tu igitur sic hoc digitulis duobus sumebas primoribus?
Plaut. Bacch. 4, 4, 25: Pe. Quid si curram? Tr. Censeo. Pe. An sic potius placide? (the speaker imitating the motion), id. Rud. 4, 8, 10:non licet te sic placidule bellam belle tangere?
id. ib. 2, 4, 12:quod non omnia sic poterant conjuncta manere,
Lucr. 5, 441.—Here belong the phrases sic dedero, sic dabo, sic datur, expressing a threat of revenge, or satisfaction at another's misfortune: sic dedero! aere militari tetigero lenunculum,
I will give it to him, Plaut. Poen. 5, 5, 6; id. As. 2, 4, 33:sic dabo!
Ter. Phorm. 5, 9, 38:doletne? hem, sic datur si quis erum servos spernit,
Plaut. Ps. 1, 2, 21:sic furi datur,
id. Stich. 5, 5, 25; so id. Men. 4, 2, 46.—Referring to an act just performed by the speaker:sic deinde quicunque alius transiliet moenia mea (= sic pereat, quicunque deinde, etc.),
Liv. 1, 7, 2:sic eat quaecunque Romana lugebit hostem,
so will every one fare who, id. 1, 26, 5:sic... Cetera sit fortis castrorum turba tuorum (= sic ut interfeci te),
Ov. M. 12, 285.—So with a comp.-clause expressed:sic stratas legiones Latinorum dabo, quemadmodum legatum jacentem videtis,
Liv. 8, 6, 6; cf. id. 1, 24, 8 (v. IV. 1. infra).As correlative, with, 1. A comparative clause (sic far more frequent than ita); 2. A contrasted clause, mostly with ut; 3. A modal clause, with ut (ita more freq. than sic); 4. A clause expressing intensity, introduced by ut; 5. A conditional clause (rare; ita more freq.); 6. With a reason, introduced by quia (ante-class. and very rare); 7. With an inf. clause; 8. With ut, expressing purpose or result.1.With comp. clauses, usu. introduced by ut, but also by quemadmodum (very freq.), sicut, velut, tamquam, quasi, quomodo, quam (rare and poet.), ceu (rare; poet. and post-class.), quantus (rare and poet.), qualis (ante-class. and rare).(α).With ut:(β).ut cibi satietas subamara aliqua re relevatur, sic animus defessus audiendi admiratione redintegratur,
Cic. Inv. 1, 17, 25:ut non omnem frugem, neque arborem in omni agro reperire possis, sic non omne facinus in omni vita nascitur,
id. Rosc. Am. 27, 75:ex suo regno sic Mithridates profugit ut ex eodem Ponto Medea quondam profugisse dicitur,
id. Imp. Pomp. 9, 22:ut tu nunc de Coriolano, sic Clitarchus de Themistocle finxit,
id. Brut. 11, 42:sic moneo ut filium, sic faveo ut mihi, sic hortor ut et pro patria et amicissimum,
id. Fam. 10, 5, 3:ut vita, sic oratione durus fuit,
id. Brut. 31, 117:de Lentulo sic fero ut debeo,
id. Att. 4, 6, 1:sic est ut narro tibi,
Plaut. Most. 4, 3, 40; Cic. Inv. 2, 8, 28; id. Div. 2, 30, 93; id. de Or. 1, 33, 153; 3, 51, 198; Liv. 1, 47, 2; 2, 52, 7; Ov. M. 1, 495; 1, 539; 2, 165 et saep.—So in the formula ut quisque... sic (more freq. ita), rendered by according as, or the more... the...:ut quisque rem accurat suam, sic ei procedunt postprincipia denique,
Plaut. Pers. 4, 1, 3:ut quaeque res est tur pissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,
Cic. Caecin. 2, 7; v. Fischer, Gr. II. p. 751.—With quemadmodum: quemadmodum tibicen sine tibiis canere, sic orator, nisi multitudine audiente, eloquens esse non potest, Cic. Or. 2, 83, 338:(γ).quemadmodum se tribuni gessissent in prohibendo dilectu, sic patres in lege prohibenda gerebant,
Liv. 3, 11, 3:sic vestras hallucinationes fero, quemadmodum Juppiter ineptias poetarum,
Sen. Vit. Beat. 26, 6; cf. Cic. Inv. 1, 23, 33; 2, 8, 28; 2, 27, 82; id. Or. 3, 52, 200; id. Lael. 4, 16; id. Rosc. Com. 1, 2; id. Q. Fr. 1, 1, 5; Liv. 2, 13, 8; 5, 3, 8; Sen. Ep. 5, 6 (bis); id. Clem. 1, 3, 5; id. Vit. Beat. 23, 4.—With sicut:(δ).tecum simul, sicut ego pro multis, sic ille pro Appio dixit,
Cic. Brut. 64, 230; 46, 112; id. Or. 2, 44, 186; id. Clu. 2; Caes. B. G. 6, 30; Liv. 4, 57, 11; 7, 13, 8; Sen. Vit. Beat. 9, 2.—With velut:(ε).velut ipse in re trepida se sit tutatus, sic consulem loca tutiora castris cepisse,
Liv. 4, 41, 6; cf. Cic. Tusc. 1, 10, 20; Verg. A. 1, 148; Ov. M. 4, 375; 4, 705.—With tamquam:(ζ).tamquam litteris in cera, sic se ajebat imaginibus quae meminisse vellet, perscribere,
Cic. Or. 2, 88, 360:quid autem ego sic adhuc egi, tamquam integra sit causa patriciorum?
Liv. 10, 8:sic Ephesi fui, tamquam domi meae,
Cic. Fam. 13, 69, 1; cf. id. Or. 2, 42, 180; id. Brut. 18, 71; 58, 213; 66, 235; 74, 258; id. Q. Fr. 1, 1, 16; 2, 14, 1; id. Prov. Cons. 12, 31; Sen. Ep. 101, 7.—With quasi:(η).hujus innocentiae sic in hac calamitosa fama, quasi in aliqua perniciosissima flamma subvenire,
Cic. Clu. 1, 4:ea sic observabo quasi intercalatum non sit,
id. Att. 6, 1, 12:Quid tu me sic salutas quasi dudum non videris?
Plaut. Am. 2, 2, 51; cf. Cic. Or. 2, 11, 47; id. Inv. 1, 3, 4; id. Sen. 8, 26:ego sic vivam quasi sciam, etc.,
Sen. Vit. Beat. 20, 3.—With quomodo:(θ).quomodo nomen in militiam non daret debilis, sic ad iter quod inhabile sciat, non accedet,
Sen. Ot. Sap. 3 (30), 4:sic demus quomodo vellemus accipere,
id. Ben. 2, 1, 1; id. Ep. 9, 17; id. Ot. Sap. 6, 2 (32 med.); Cael. ap. Cic. Fam. 8, 4, 4.—With ceu:(ι).ceu cetera nusquam Bella forent... sic Martem indomitum Cernimus,
Verg. A. 2, 438.—With quam:(κ).non sic incerto mutantur flamine Syrtes, quam cito feminea non constat foedus in ira,
Prop. 2, 9, 33; Claud. IV. Cons. Hon. 281.—With quantus:(λ).nec sic errore laetatus Ulixes... nec sic Electra... quanta ego collegi gaudia,
Prop. 2, 14 (3, 6), 5 sqq.—With qualis:(μ).imo sic condignum donum quali'st quoi dono datum est,
Plaut. Am. 1, 3, 40.—Without a correlative particle, in an independent sentence:2.Quis potione uti aut cibo dulci diutius potest? sic omnibus in rebus voluptatibus maximis fastidium finitimum est (= ut nemo cibo dulci uti diutius potest, sic, etc.),
Cic. Or. 3, 25, 100; cf. id. ib. 19, 63.—In contrasted clauses, mostly with ut, which may generally be rendered while: ut ad bella suscipienda Gallorum acer ac promptus est animus, sic mollis ad calamitates perferendas mens eorum est (almost = etsi ad bella suscipienda... tamen mollis est, etc., while, etc.), Caes. B. G. 3, 19: a ceteris oblectationibus ut deseror, sic litteris sustentor et recreor, while I am deserted, I am sustained, etc., Cic. Att. 4, 10, 1; cf. id. Rosc. Am. 18, 55; id. Fam. 10, 20, 2; Liv. 4, 57, 11; Ov. M. 4, 131; 11, 76.—So freq. two members of the same sentence are coordinated by ut... sic (ita) with almost the same force as a co-ordination by cum... tum, or by sed:3.consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen respondit (= vere fortasse, sed parum utiliter),
Liv. 4, 6, 2:ut nondum satis claram victoriam, sic prosperae spei pugnam imber diremit,
id. 6, 32, 6:(forma erat) ut non cygnorum, sic albis proxima cygnis,
Ov. M. 14, 509; cf. Liv. 1, 27, 2; 5, 38, 2; 6, 6, 10; Ov. M. 1, 370.—In this use etiam or quoque is sometimes joined with sic (never by Cic. with ita):nostri sensus, ut in pace semper, sic tum etiam in bello congruebant (= cum... tum),
Cic. Marcell. 6, 16:ut sunt, sic etiam nominantur senes,
id. Sen. 6, 20:utinam ut culpam, sic etiam suspitionem vitare potuisses,
id. Phil. 1, 13, 33:ut superiorum aetatum studia occidunt, sic occidunt etiam senectutis,
id. Sen. 20, 76:ut voce, sic etiam oratione,
id. Or. 25, 85; id. Top. 15, 59; id. Leg. 2, 25, 62; id. Lael. 5, 19.—More rarely with quem ad modum, quomodo:ut, quem ad modum est, sic etiam appelletur tyrannus,
Cic. Att. 10, 4, 2:quo modo ad bene vivendum, sic etiam ad beate,
id. Tusc. 3, 17, 37. —With a clause of manner introduced by ut = so that:4.sic fuimus semper comparati ut hominum sermonibus quasi in aliquod judicium vocaremur,
Cic. Or. 3, 9, 32:eam sic audio ut Plautum mihi aut Naevium videar audire,
id. ib. 3, 12, 45:sic agam vobiscum ut aliquid de vestris vitiis audiatis,
id. ib. 3, 12, 46:omnia sic suppetunt ut ei nullam deesse virtutem oratoris putem,
id. Brut. 71, 250:omnis pars orationis esse debet laudabilis, sic ut verbum nullum excidat,
id. Or. 36, 125:sic tecum agam ut vel respondendi vel interpellandi potestatem faciam,
id. Rosc. Am. 27, 73:nec vero sic erat umquam non paratus Milo contra illum ut non satis fere esset paratus,
id. Mil. 21, 56:sic eum eo de re publica disputavit ut sentiret sibi cum viro forti esse pugnandum,
id. Fam. 5, 2, 8; cf. Plaut. As. 2, 4, 49; id. Mil. 2, 2, 82; Cic. de Or. 1, 57, 245; 2, 1, 3; 2, 6, 23; id. Brut. 22, 88; 40, 148; id. Sest. 40, 87; id. Planc. 10, 25; id. Fam. 5, 15, 4; Caes. B. G. 2, 32; 5, 17; id. B. C. 3, 56; Prop. 1, 21, 5.—Sometimes the correlative clause is restrictive, and sic = but so, yet so, only so:mihi sic placuit ut cetera Antisthenis, hominis acuti magis quam eruditi,
Cic. Att. 12, 38, 4:sic conveniet reprehendi, ut demonstretur etc.,
id. Inv. 1, 46, 86; id. Brut. 79, 274; id. Marcell. 11, 34; id. Att. 13, 3, 1 (ita is more freq. in this sense).—With a clause expressing intensity (so both with adjj. and verbs; but far less freq. than ita, tam, adeo), to such a degree, so, so far, etc.:5.sic ego illum in timorem dabo, ipse sese ut neget esse eum qui siet,
Plaut. Ps. 4, 1, 20 sq.:conficior lacrimis sic ut ferre non possim,
Cic. Fam. 14, 4, 1:sic rem fuisse apertam ut judicium fieri nihil attinuerit,
id. Inv. 2, 28, 84:cujus responso judices sic exarserunt ut capitis hominem innocentissimum condemnarent,
id. Or. 1, 54, 233; cf. id. ib. 3, 8, 29; id. Brut. 88, 302; id. Or. 53, 177; 55, 184; id. Rep. 2, 21, 37; 3, 9, 15; id. Lael. 1, 4; id. Planc. 8, 21; id. Verr. 1, 36, 91; id. Balb. 5, 13; id. Att. 1, 8, 2; 1, 16, 1; Caes. B. G. 6, 41; Hor. S. 2, 3, 1.—Rarely conditional clauses have the antecedent sic.a.Poet. and in post-Aug. prose, to represent the result of the condition as sure:b.sic invidiam effugies, si te non ingesseris oculis, si bona tua non jactaveris, si scieris in sinu gaudere,
Sen. Ep. 105, 3:sic hodie veniet si qua negavit heri,
Prop. 2, 14 (3, 6), 20.—Denoting with the proviso that, but only if (usu. ita):6.decreverunt ut cum populus regem jussisset, id sic ratum esset si patres auctores fuissent,
that the choice should be valid, but only if the Senate should ratify it, Liv. 1, 17, 9:sic ignovisse putato Me tibi si cenes hodie mecum,
Hor. Ep. 1, 7, 69.—Sic quia = idcirco quia (very rare): Th. Quid vos? Insanin' estis? Tr. Quidum? Th. Sic quia foris ambulatis, Plaut. Most. 2, 2, 20.—7.With inf. clause (freq.):8.sic igitur sentio, naturam primum atque ingenium ad dicendum vim afferre maximam,
Cic. Or. 1, 25, 113:sic a majoribus nostris accepimus, praetorem quaestori suo parentis loco esse oportere,
id. Div. in Caecil. 19, 61:ego sic existimo, in summo imperatore quattuor res inesse oportere,
id. Imp. Pomp. 10, 38; cf. Ter. Hec. 5, 4, 5; Cic. Inv. 2, 55, 167; id. de Or. 1, 20, 93; 2, 28, 122; id. Brut. 36, 138; 41, 152; id. Div. in Caecil. 3, 10; id. Verr. 1, 7, 20; Liv. 5, 15, 11.—Esp., after sic habeto (habe, habeas) = scito (only Ciceron.):sic habeto, in eum statum tuum reditum incidere ut, etc.,
Cic. Fam. 2, 3, 1; so id. ib. 1, 7, 3; 2, 6, 5; 2, 10, 1; 7, 18, 1; 9, 16, 2; id. Att. 2, 25, 1; 5, 1, 5; 5, 20, 1 et saep.—With ut, expressing purpose or result:V.nunc sic faciam, sic consilium est, ad erum ut veniam docte atque astu,
Plaut. Rud. 4, 2, 23:ab Ariobarzane sic contendi ut talenta, quae mihi pollicebatur, illi daret,
Cic. Att. 6, 1, 3:sic accidit ut ex tanto navium numero nulla omnino navis... desideraretur,
Caes. B. G. 5, 23; cf. Cato, R. R. 1, 1; Cic. Att. 8, 1, 4; id. Or. 2, 67, 271.Idiomatic usages of sic.1.In a wish, expressed as a conclusion after an imperative ( poet.):2.parce: sic bene sub tenera parva quiescat humo (= si parces, bene quiescat),
Tib. 2, 6, 30:annue: sic tibi sint intonsi, Phoebe, capilli,
id. 2, 5, 121:pone, precor, fastus... Sic tibi nec vernum nascentia frigus adurat Poma, nec excutiant rapidi florentia venti,
Ov. M. 14, 762: dic [p. 1692] mihi de nostra quae sentis vera puella:Sic tibi sint dominae, Lygdame, dempta juga,
Prop. 4, 5, 1; Tib. 2, 6, 30.—The imperative may follow the clause with sic:sic tua Cyrneas fugiant examina taxos... Incipe (sc. cantare) si quid habes (= si incipies cantare, opto tibi ut tua examina, etc.),
Verg. E. 9, 30:sic tibi (Arethusa) Doris amara suam non intermisceat undam: Incipe (= si incipies, opto tibi ut Doris, etc.),
id. ib. 10, 4:sic mare compositum, sic sit tibi piscis in unda Credulus... Dic ubi sit,
Ov. M. 8, 857; Sen. Troad. 702; cf.:sic te Diva potens Cypri... Ventorumque regat pater, Navis... Reddas incolumem Vergilium (= si tu, navis, reddes Vergilium, prosperum precor tibi cursum),
Hor. C. 1, 3, 1; cf.also: sic venias hodierne: tibi dem turis honores (=si venies, tibi dem),
Tib. 1, 7, 53; cf. Ov. H. 3, 135; 4, 148.—Sic (like ita) with ut in strong asseveration ( poet.):3.sic me di amabunt, ut me tuarum miseritum'st fortunarum (= by the love of the gods, I pity, etc.),
Ter. Heaut. 3, 1, 54:Diespiter me sic amabit ut ego hanc familiam interire cupio,
Plaut. Poen. 4, 2, 47:sic has deus aequoris artes Adjuvet, ut nemo jamdudum littore in isto constitit,
Ov. M. 8, 866:sic mihi te referas levis, ut non altera nostro limine intulit ulla pedes,
Prop. 1, 18, 11; cf. id. 3, 15 (4, 14), 1; cf.:vera cano, sic usque sacras innoxia laurus vescar,
Tib. 2, 5, 63.—In a demonstrative temporal force, like the Gr. houtôs, so, as the matter stands now, as it now is, as it then was, etc.(α).In gen.:(β).e Graecis cavendae sunt quaedam familiaritates, praeter hominum perpaucorum, si qui sunt vetere Graecia digni. Sic vero fallaces sunt permulti et leves,
but as things now stand, Cic. Q. Fr. 1, 1, 5, § 16:at sic citius qui te expedias his aerumnis reperias,
Ter. Hec. 3, 1, 8: Pe. Pol tibi istuc credo nomen actutum fore. Tr. Dum interea sic sit, istuc actutum sino, provided it be as it is, Plaut. Most. 1, 1, 71:quotiens hoc tibi ego interdixi, meam ne sic volgo pollicitarere operam,
thus, as you are doing now, id. Mil. 4, 2, 65:si utrumvis tibi visus essem, Non sic ludibrio tuis factis habitus essem,
Ter. Hec. 4, 1, 11:non sic nudos in flumen deicere (voluerunt),
naked, as they are, Cic. Rosc. Am. 26, 71:sub alta platano... jacentes sic temere,
Hor. C. 2, 11, 14.—Esp., with sine and abl.:me germanam meam sororem tibi sic sine dote dedisse,
so as she is, without a dowry, Plaut. Trin. 3, 2, 65:sic sine malo,
id. Rud. 3, 5, 2:at operam perire meam sic... perpeti nequeo,
without result, id. Trin. 3, 2, 34 Ritschl, Fleck. (Brix omits sic): nec sic de nihilo fulminis ira cadit (= without cause), Prop. 2, 16 (3, 8), 52: mirabar hoc si sic abiret, so, i. e. without trouble, Ter. And. 1, 2, 4:hoc non poterit sic abire,
Cic. Fin. 5, 3, 7; so,sic abire,
id. Att. 14, 1, 1; Cat. 14, 16; Plaut. Men. 5, 7, 39. —Hence,With imperatives, esp. with sine: Quid ego hoc faciam postea? sic sine eumpse, just let him alone, i. e. leave him as he is, Plaut. Most. 1, 4, 32:(γ).si non vult (numerare), sic sine adstet,
id. As. 2, 4, 54:sine fores sic, abi,
let the door alone, id. Men. 2, 3, 1; so id. Cas. 3, 6, 36; id. Ps. 1, 5, 62.—Pregn., implying a concession (= kai houtôs), even as it is now, even without doing so, in spite of it:4.nolo bis iterare, sat sic longae fiunt fabulae,
narratives are long enough anyhow, as they are, without saying them twice over, Plaut. Ps. 1, 3, 154:sed sic quoque erat tamen Acis,
even as it was, in spite of what has been said, Ov. M. 13, 896; so,sic quoque fallebat,
id. ib. 1, 698:sed sic me et libertatis fructu privas et diligentiae,
anyhow, not taking into account what is mentioned, Cic. Fam. 5, 20, 4: exhibeas molestiam si quid debeam, qui nunc sic tam es molestus, who art so troublesome even as it is, i. e. without my owing you any thing, Plaut. Pers. 2, 44:sic quoque parte plebis affecta, fides tamen publica potior senatui fuit,
Liv. 7, 27; cf. Ov. F. 2, 642; Suet. Aug. 78.—Ellipt., referring to something in the mind of the speaker:5.Quod si hoc nunc sic incipiam? Nihil est. Quod si sic? Tantumdem egero. At sic opinor? Non potest,
Ter. Heaut. 4, 2, 8: illa quae aliis sic, aliis secus videntur, to some in one way, to others in another (= aliis aliter), Cic. Leg. 1, 17, 47: Quid vini absumpsit! Sic hoc dicens, asperum hoc est, aliud lenius, = this wine is so (the speaker not saying what he thinks of it), Ter. Heaut. 3, 1, 49: deinde quod illa (quae ego dixi) sive faceta sunt, sive sic, fiunt narrante te venustissima, or so, i. e. or otherwise, Cic. Fam. 15, 21, 2:monitorem non desiderabit qui dicat, Sic incede, sic cena... sic amico utere, sic cive, sic socio,
Sen. Ep. 114.—In answers, yes = the French, Italian, and Spanish si (ante - class. and rare): Ph. Phaniam relictam ais? Ge. Sic, Ter. Phorm. 2, 2, 2: De. Illa maneat? Ch. Sic, id. ib. 5, 3, 30: Ch. Sicine est sententia? Me. Sic, id. Heaut. 1, 1, 114. -
71 satis
sătis, and abbreviated, săt (cf. the letter S.: satin', contr. for satisne; v.the foll.), adv. [root in Gr. adên, hadên, orig. a comp. form, weakened from satius; cf.: magis, nimis, etc.], enough, sufficiently (objectively, so that one needs nothing more; whereas affatim subjectively, so that one wishes nothing more).I.Posit.1. a.Form sătis:(β).quod (faenum et pabulum) bubus satis siet, qui illic sient,
Cato, R. R. 137: cui, si conjuret populus, vix totu' satis sit, were enough, adequate, Lucil. ap. Charis. p. 193 P.: libram aiebant satis esse ambobus farris Intritae, Titin. ap. Non. 81, 13; Hor. S. 1, 5, 68:duo talenta pro re nostrā ego esse decrevi satis,
Ter. Heaut. 5, 1, 67; id. Ad. 5, 3, 24:dies mihi hic ut sit satis vereor Ad agendum,
id. And. 4, 2, 22; cf. Liv. 21, 17:quicquid adjecissent ipsi terroris satis ad perniciem fore rati,
id. 21, 33; cf. Quint. 12, 11, 19:animo satis haec vestigia parva sagaci Sunt, per quae possis cognoscere cetera tute,
Lucr. 1, 402:satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidium,
Cic. Fin. 2, 26, 84:ut semper vobis auxilium adversus inimicos satis sit,
Liv. 6, 18:satis esse Italiae unum consulem censebat,
id. 34, 43; Cic. Planc. 38, 92; cf.:ipse Romam venirem, si satis consilium quādam de re haberem,
id. Att. 12, 50:id modo si mercedis Datur mihi... satis Mihi esse ducam,
will content myself, Plaut. Am. 2, 2, 16:satis hoc tibi est,
Ter. Eun. 4, 7, 40:animo istuc satis est, auribus non satis,
Cic. Or. 63, 215:dicebant de re publicā quod esset illis viris et consulari dignitati satis,
id. Brut. 35, 135; hence, in a play on the word: Le. Jam satis est mihi. Li. Tum igitur tu dives es factus? Plaut. As. 2, 2, 64:quidvis satis est, dum vivat modo,
Ter. Heaut. 4, 1, 28; id. Hec. 5, 2, 17:qui non sentirent, quid esset satis,
Cic. Or. 22, 73:sum avidior etiam, quam satis est, gloriae,
id. Fam. 9, 14, 2:plus quam satis doleo,
id. Verr. 2, 5, 46, § 123:semel fugiendi si data est occasio, Satis est,
Plaut. Capt. 1, 2, 9:satis esse deberet, si, etc.,
Cic. de Or. 2, 41, 174:satin' habes, si feminarum nulla'st, quam aeque diligam?
Plaut. Am. 1, 3, 11:ars satis praestat, si, etc.,
Quint. 7, 10, 15:non satis efficit oratio, si, etc.,
id. 8, 3, 62:satis superque est,
Plaut. Am. 1, 1, 14:poenas dedit usque superque Quam satis est,
Hor. S. 1, 2, 66:satis superque habere dicit, quod sibi ab arbitrio tribuatur,
Cic. Rosc. Com. 4, 11:tanta repente caelo missa vis aquae, ut ea modo exercitui satis superque foret,
Sall. J. 75, 7; cf.:satis una excidia,
Verg. A. 2, 642 (v. infra, g and 2. b); cf.:plura quam satis est,
Hor. Ep. 1, 10, 46:ultra quam satis est,
id. ib. 1, 6, 16.—Satis est (habeo, credo, etc.), with inf. or a subject- ( object-) clause:(γ).huic satis illud erit planum facere atque probare,
Lucr. 2, 934; Cic. de Or. 1, 28, 127:satis erat respondere Magnas: ingentes, inquit,
id. Lael. 26, 98:velut satis sit, scire ipsos,
Quint. 8, 2, 19:si oratori satis esset docere,
id. 10, 1, 78:nunc libertatem repeti satis est,
Liv. 3, 53 fin.:vos satis habebatis animam retinere,
Sall. J. 31, 20:illud satis habeo dicere,
Quint. 6, 5, 11: satis habeo with si, Nep. Them. 8, 4; id. Timol. 2, 4; Liv. 5, 21, 9; Tac. A. 2, 37; 4, 38.—With quod, Liv. 40, 29, 13; Just. 22, 8, 14:satis putant vitio carere,
Quint. 2, 4, 9:si res nudas atque inornatas indicare satis videretur,
id. 2, 4, 3:Herennium et Numisium legatos vinciri satis visum,
Tac. H. 4, 59. —Rarely with ut:Fabio satis visum, ut ovans urbem iniret,
Liv. 7, 11, 9.—Negatively:quarum (rerum) unam dicere causam Non satis est, verum plures,
Lucr. 6, 704:nec vero habere virtutem satis est, nisi utare,
Cic. Rep. 1, 2, 2:opera exstruentibus satis non est, saxa atque materiam congerere,
Quint. 7, prooem. §1: non satis est, pulchra esse poëmata,
Hor. A. P. 99 et saep.—With inf. perf. (not freq. till after the Aug. period; cf.Zumpt, Gram. § 590): nunc satis est dixisse: ego mira poëmata pango, etc.,
Hor. A. P. 416:quod hactenus ostendisse satis est,
Quint. 6, 3, 62:atque id viro bono satis est, docuisse quod sciret,
id. 12, 11, 8:illud notasse satis habeo,
id. 9, 4, 15.—Negatively:non ille satis cognosse Sabinae Gentis habet ritus,
Ov. M. 15, 4:non satis credunt excepisse quae relicta erant,
Quint. 2, 1, 2.— Absol.: gaudeo. Ch. Satis credo, Ter. Eun. 5, 8, 21.—With gen.: As. Salve. St. Satis mihi est tuae salutis, Plaut. Truc. 2, 2, 4:b.satis historiarum est,
id. Bacch. 1, 2, 48:verborum,
id. Capt. 1, 2, 16:satis mihi id habeam supplicii,
Ter. Ad. 3, 2, 15:ea amicitia non satis habet firmitatis,
Cic. Lael. 5, 19:ad dicendum temporis satis habere,
id. Verr. 2, 2, 1, § 2; cf. Quint. 10, 2, 15: satis praesidii, Cic. Fin. 2, 26, 84 Madv. N. cr.:satis poenarum dedisse,
Quint. 7, 4, 18:jam satis terris nivis atque dirae Grandinis misit pater,
Hor. C. 1, 2, 1:satis superque esse sibi suarum cuique rerum,
Cic. Lael. 13, 45; so, satis superque, with gen.:vitae,
Liv. 2, 42, 6; 63, 67, 3; 25, 32, 6; 28, 29, 7; Hor. Epod. 17, 19.— Comp.: satius; v. infra, B. —Form săt (most freq. in the poets):(β).quibus (dis) sat esse non queam?
to be sufficient, equal to, Plaut. Pers. 1, 1, 27:pol vel legioni sat est (obsonium),
id. Aul. 3, 6, 24:in jure causam dicito, hic verbum sat est,
id. Rud. 3, 6, 28; cf. id. Bacch. 4, 8, 37; id. Truc. 2, 8, 14:tantum quantum sat est,
Cic. Sen. 14, 48:tantum sat habes?
Ter. Heaut. 4, 3, 40:si hoc sat est,
Quint. 2, 11, 7:amabo jam sat est,
Plaut. As. 3, 3, 117; Ter. And. 1, 1, 143; id. Eun. 4, 4, 38; id. Phorm. 1, 4, 34:paene plus quam sat erat,
id. ib. 5, 3, 14:sat habeo,
id. And. 2, 1, 35; 4, 2, 22 et saep.—Sat est (habeo, credo, etc.), with inf. or a subject- ( object-) clause:(γ).nonne id sat erat, Accipere ab illo injuriam?
Ter. Phorm. 5, 2, 3:perdere posse sat est,
Ov. H. 12, 75: qui non sat habuit conjugem illexe in stuprum, Poët. ap. Cic. N. D. 3, 27, 68.—With gen.:2.sat habet favitorum semper, qui recte facit,
Plaut. Am. prol. 79: Ar. Mater salve. Art. Sat salutis't, id. As. 5, 2, 61:vocis,
id. Truc. 2, 3, 29:signi,
Ter. Hec. 2, 1, 39:poenae,
Prop. 1, 17, 10 et saep.—Adverb., enough, sufficiently.a.Form sătis.(α).With verbs:(β).si sis sanus, aut sapias satis,
Plaut. Am. 3, 2, 23:satis deludere,
id. ib. 5, 1, 45:satis jam dolui ex animo et curā me satis Et lacrimis maceravi,
id. Capt. 5, 1, 7:satin' me illi hodie scelesti ceperunt dolo?
id. ib. 3, 4, 120:ego istuc satis scio,
Ter. Hec. 5, 4, 37; Cic. Rep. 1, 34, 53:satis ostenderit, reliquos, etc.,
id. ib. 2, 31, 54 et saep.: quod bruti nec satis sardare queunt, Naev. ap. Fest. p. 322 Müll.:neque audio neque oculis prospicio satis,
Plaut. Am. 5, 1, 7:contra Epicurum satis superque dictum est,
Cic. N. D. 2, 1, 2; id. Tusc. 1, 45, 110; Hor. Epod. 1, 31; cf.:quidque furor valeat, Penthea caede satisque Ac super ostendit,
Ov. M. 4, 429 (v. in the foll. II. D. 1. a).—With adjectives:(γ).satis dives,
Plaut. Aul. 2, 1, 44; id. Capt. 2, 2, 74:dotata,
id. Aul. 2, 2, 62:dicacula,
id. As. 3, 1, 8:satis multa restant,
Cic. Rep. 2, 44, 71:video te testimoniis satis instructum,
id. ib. 1, 38, 59:rura tibi magna satis,
Verg. E. 1, 48 et saep.:satis superque humilis est, qui, etc.,
Liv. 3, 53 fin. —Sometimes, like the Engl. enough, it denotes diminution, tolerably, moderately:videor mihi nostrum illum consularem exercitum bonorum omnium, etiam satis bonorum, habere firmissimum,
Cic. Att. 2, 19, 4:satis litteratus (with nec infacetus),
id. Off. 3, 14, 58:satis bonus (locus),
Cato, R. R. 136:res satis amplae,
Just. 2, 1, 1; cf. the foll. g and b. b.—With adverbs or adverbial phrases:b.satis audacter,
Plaut. Am. 2, 2, 208:satis certo scio,
id. Ps. 4, 5, 5:satis superbe illuditis me,
Ter. Phorm. 5, 7, 22:satis scite,
id. Heaut. 4, 4, 7:non satis honeste,
Cic. Lael. 16, 57:satis cum periculo,
Ter. And. 1, 1, 104: et quidem hercle formā luculentā (haec meretrix). Ch. Sic satis, id. Heaut. 3, 2, 12:satis opportune occidisse,
Caes. B. G. 4, 22:satis recte,
Plaut. Pers. 4, 4, 53:satis saepe,
Sall. J. 62, 1:satis bene ornatae,
dressed well enough, Plaut. Poen. 1, 2, 73; hence satis bene sometimes, like the Engl. well enough, = tolerably, moderately, or pretty well:a quo (Catone) cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret? respondit: Bene pascere. Quid secundum? Satis bene pascere. Quid tertium? Male pascere. Quid quartum? Arare,
Cic. Off. 2, 25, 89 (for which, in the same narration, mediocriter pascere, Col. 6, praef. § 4; and Plin. 18, 5, 6, § 30); cf. supra, a. b, and infra, b. b.—Form săt.(α).With verbs:(β).sat scio,
Plaut. Aul. 3, 6, 25; Ter. Eun. 3, 2, 34; id. Ad. 3, 2, 41; 3, 3, 6; 4, 1, 10; id. Phorm. 4, 3, 31:sat prata biberunt,
Verg. E. 3, 111.—With adjectives:(γ).accusator sat bonus,
Cic. Rosc. Am. 32, 89:non sat idoneus Pugnae,
Hor. C. 2, 19, 26: sat planum. Liv. 6, 18 fin. —Signifying diminution, like the Engl. enough, tolerably, moderately, passably:laetantibus omnibus bonis, etiam sat bonis,
Cic. Att. 14, 10, 1; so, sat bonus (less than bonus): [p. 1634] sl me voltis esse oratorem, si etiam sat bonum, si bonum denique, non repugnabo, id. de Or. 3, 22, 84.—With adverbs:B. 1.qui sat diu vixisse sese arbitrabitur,
Plaut. Capt. 4, 2, 12:sat commode,
Ter. And. 3, 1, 17:sat recte,
id. Heaut. 5, 2, 43.—Adject., in the phrase satius est, with a subject-clause (cf. supra, 1. a. b, and b. b) followed by quam:* 2.scire satius est quam loqui Servum hominem,
Plaut. Ep. 1, 1, 57; id. Bacch. 3, 2, 11; id. Cas. 1, 24; Ter. Heaut. 3, 1, 66; 5, 2, 16; id. Ad. 1, 1, 33; Cic. Att. 7, 1, 4; id. Inv. 2, 32, 100; Liv. 26, 29; 42, 23 fin. al.; cf.:nimio satius est, ut opu'st, te ita esse, quam ut animo lubet,
Plaut. Trin. 2, 2, 30:quanto satius est, te id dare operam... Quam id loqui, etc.,
Ter. And. 2, 1, 7; cf.also: satius multo fuisse, non moveri bellum adversus eum, quam omitti motum,
Liv. 34, 33:nonne fuit satius tristis Amaryllidis iras pati?
Verg. E. 2, 14:hos te satius est docere, ut, quando agas, quid agant, sciant,
Plaut. Poen. 3, 1, 49:mori me satius est,
Ter. Eun. 4, 7, 2; id. Phorm. 5, 7, 63; cf.:repertus est nemo, qui mori diceret satius esse,
Cic. Verr. 2, 2, 36, § 88:mortuom hercle me duco satius,
Plaut. Truc. 5, 34:terga impugnare hostium satius visum est,
Liv. 3, 70; Plaut. Ps. 1, 5, 34.—In a positive signif., it serves, benefits, is of use: nihil phluarein satius est, miles (perh. in reference to the preceding speech of the miles:mortuum me duco satius),
Plaut. Truc. 5, 36: satius putare, with an object-clause, to believe it to be better, Nep. Paus. 5, 1.—Adverb., with a verb, rather (syn. potius):II.ego quod magis pertineat ad Fundanii valetudinem, satius dicam,
Varr. R. R. 1, 2, 26.Particular phrases.A.Sat agito (also in one word, satagito), and sat agere suarum rerum, to have enough to do, have one ' s hands full; to be busy, be troubled (only in the foll. passages):B.nunc agitas sat tute tuarum rerum,
Plaut. Bacch. 4, 3, 23:is quoque suarum rerum sat agitat, tamen, etc.,
Ter. Heaut. 2, 1, 13 Bentl., followed by Umpfenb.; and so ap. Charis. p. 193 P. (Fleck. sat agit, tamen).—Satis ago or sat ago (also in one word, satago).1. 2. (α).Form satis ago (class.): jam apud vallum nostri satis agebant, Cato ap. Charis. p. 193 P.:(β).cum Pyrrhus rex in terrā Italiā esset satisque agerent Romani,
Gell. 3, 8, 1:ego nocte hac proximā In somnis egi satis et fui homo exercitus,
Plaut. Merc. 2, 1, 4:complorantibus omnibus nostris atque in sentinā satis agentibus,
Gell. 19, 1, 3; 9, 11, 4:satis agentes rerum suarum,
App. M. 8, p. 209, 6.— Impers. pass.:pugnatur acriter: agitur tamen satii,
Cic. Att. 4, 15, 9.—Form sat ago (satago) (very rare): Caesar alte-ram alam mittit, qui satagentibus celeriter occurrerent, Auct. B. Afr. 78, 7; cf. supra, II. A.—3.To bustle about, make a to-do, be full of business, polupragmoneuô (postAug. and very rare):C.(Domitius) Afer venuste Mallium Suram multum in agendo discursantem, salientem, manus jactantem, etc.... non agere dixit, sed satagere. Est enim dictum per se urbanum satagere, etc.,
Quint. 6, 3, 54; cf. id. 11, 3, 126:curris, stupes, satagis tamquam mus in matellā,
Petr. 58, 9.—Also act.: interea haec satagens, busily doing or performing, Petr. 137, 10.—Satis accipio, caveo, do, exigo, peto, offero, etc., t: t. of business lang., to take, give, ask, offer, etc., sufficient bail or security:D.satis accipio,
Cic. Quint. 13, 44 sq.; id. Rosc. Com. 14, 40; id. Verr. 2, 1, 45, § 115; Plaut. Stich. 4, 1, 4; Dig. 36, 4, 5; 45, 1, 4; 46, 1, 33.— Pass., Cato, R. R. 2, 6:satis acceptum habere,
to be fully assured, Plaut. Most. 1, 3, 90; 1, 3, 67:satis caveo,
Dig. 7, 1, 60 (cf. caveo, II. 2.):satis do (also as one word, satisdo),
Cic. Quint. 13, 44 sq.; id. Verr. 2, 1, 56, § 146; 2, 2, 24, § 60; id. Rosc. Com. 12, 35; id. Fam. 13, 28, a, 2; id. Att. 5, 1, 2; Dig. 1, 2, 8; 1, 2, 7 fin.; 36, 4, 1; 36, 4, 5; 46, 6, 1.—With gen.:judicatae pecuniae,
Val. Max. 4, 1, 8:damni infecti,
Plin. 36, 2, 2, § 6:fidei commissi,
Dig. 36, 4, 5; 46, 4, 5: satisdato (caveo, promitto, debeo, etc.), by giving bail or security, ib. 5, 1, 2 fin.; 2, 11, 4 fin.; 40, 5, 4; Cic. Att. 16, 15, 2:satis exigo,
Dig. 26, 7, 45 fin.; 36, 3, 18:satis offero,
to tender security, ib. 26, 10, 5; 36, 4, 3; 48, 17, 1:satis peto,
to demand security, ib. 35, 1, 70.—Sătis făcĭo, or, in one word, sătisfăcĭo ( pass. satisfacitur, Varr. ap. Prisc. p. 789 P.), to give satisfaction, to satisfy, content:1.satisfacere dicimur ei, cujus desiderium implemus,
Dig. 2, 8, 1 (very freq. and class.).In gen.(α).With dat.:(β).ut illis satis facerem ex disciplinā,
Plaut. Ps. 5, 1, 28:Siculis,
Cic. Verr. 2, 5, 53, § 139:alicui petenti,
id. Or. 41, 140:operam dabo ut tibi satisfaciam,
id. Att. 2, 4, 3:deo pie et caste,
id. Fam. 14, 7, 1:domino vel populo (gladiatores),
id. Tusc. 2, 17, 41.—In mal. part., Petr. 75; 77.—Of things:cum aut morte aut victoriā se satisfacturum rei publicae spopondisset,
Cic. Phil. 14, 9, 26:cui (vitae meae) satis feci vel aetate vel factis,
id. Fam. 10, 1, 1:me omnibus satis esse facturum,
id. Balb. 1, 2:causae atque officio satis facere,
id. Div. in Caecil. 14, 47; cf.:satis officio meo, satis illorum voluntati, qui a me hoc petiverunt, factum esse arbitrabor,
id. Verr. 2, 5, 49, § 130:gravibus seriisque rebus,
id. Off. 1, 29, 103:etsi nullo modo poterit oratio mea satis facere vestrae scientiae,
id. Phil. 2, 23, 57; cf.:qui et naturae et legibus satis fecit,
id. Clu. 10, 29:amicitiae nostrae,
id. Fam. 10, 1, 3:me plus satis nostrae conjunctioni amorique facturum,
id. ib. 4, 8, 2:ut omnium vel suspicioni vel malevolentiae vel crudelitati satis fiat,
id. Rab. Post. 17, 45:mihi vero satis superque abs te videtur istorum studiis... esse factum,
id. de Or. 1, 47, 204:se avarissimi hominis cupiditati satis facere posse,
id. Verr. 1, 14, 41:odio alicujus,
Suet. Tib. 66 fin.:libidini alicujus,
Lact. 6, 11, 23:voluntati voluntate satisfecimus,
Sen. Ben. 2, 35, 1:condicioni,
Dig. 36, 1, 77.—With in aliquā re:(γ).qui (histriones) in dissimillimis personis satisfaciebant,
Cic. Or. 31, 109; so,in historiā,
id. Leg. 1, 2, 5:in jure civili,
id. de Or. 1, 37, 170:in omni genere,
id. Att. 16, 5, 2.—With dat. and obj.-clause (rare):(δ).quibus quoniam satisfeci me nihil reliqui fecisse, quod ad sanandum me pertineret, reliquum est, ut, etc.,
Nep. Att. 21, 5.—Absol.:2.quamobrem tandem non satisfacit?
Cic. Fin. 1, 5, 15.—With de:nos plene et statim de eo satis esse facturos,
Quint. 4, 5, 18.—In partic.a.T. t. of business lang., to satisfy, content (by payment or security), to pay or secure a creditor:b.pecunia petitur ab Hermippo: Hermippus ab Heraclide petit, ipse tamen Fufiis satisfacit absentibus et fidem suam liberat,
Cic. Fl. 20, 47:cum de visceribus tuis et filii tui satis facturus sis quibus debes,
id. Q. Fr. 1, 3, 7: ut si mihi in pecuniā minus satisfecisset, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12, 2; Caes. B. C. 3, 60 fin.; Dig. 40, 1, 4:omnis pecunia exsoluta esse debet aut eo nomine satisfactum esse: satisfactum autem accipimus, quemadmodum voluit creditor, licet non sit solutum, etc.,
ib. 13, 7, 9; so (opp. solvere) ib. 18, 1, 19:Stichus servus meus heredi meo mille nummos si solverit, satisve fecerit, etc.,
ib. 40, 4, 41; 40, 7, 39, § 1.—With gen. of the thing:cui ususfructus legatus esset, donec ei totius dotis (sc. nomine) satis fieret, etc.,
Dig. 33, 2, 30.—To give satisfaction (by word or deed); to make amends or reparation; to make excuse; to ask pardon, apologize to a person offended, injured, etc.(α).With dat.:(β).aut satisfaciat mihi ille, etc.,
Plaut. Am. 3, 2, 8:si Aeduis de injuriis... item si Allobrogibus satisfaciant,
Caes. B. G. 1, 14:deinde reliquae legiones per tribunos militum egerunt, ut Caesari satisfacerent, etc.,
id. ib. 1, 41:acceperam jam ante Caesaris litteras, ut mihi satisfieri paterer a te,
Cic. Phil. 2, 20, 49.—With de and abl.:(γ).omnibus rationibus de injuriis,
Caes. B. G. 5, 1, 7.—With gen.:(δ).injuriarum satisfecisti L. Labieno,
Auct. Her. 4, 27, 37.—Absol.:c.missis ad Caesarem satisfaciundi causā legatis,
Caes. B. G. 5, 54:in quā civitate legatus populi Romani aliquā ex parte violatus sit, nisi publice satis factum sit, el civitati bellum indici atque inferri solere,
Cic. Verr. 2, 1, 31, § 79:satisfacientes aut supplicantes summittimus (manus),
Quint. 11, 3, 115 et saep.—To give satisfaction by suffering a penalty: saepe satisfecit praedae venator, Mart. 12, 14, 3. -
72 tum
tum, adv. demonstr., of time [pronom. demonstr. stems to-, ta-; Gr. to, seen in ita, tam, etc.; cf. quom or cum], then.I.Absol.A.Referring to a time previously specified.1.To a definite past time.(α).To a period of time in which something was or happened (opp. later periods) = illis temporibus:(β).is dictu'st ollis popularibus olim Qui tum vivebant homines,
Enn. Ann. v. 308 Vahl.:quod tum erat res in pecore et locorum possessionibus, i. e. Romuli temporibus,
Cic. Rep. 2, 9, 16:cum illi male dicerent, quod tum fieri licebat, i. e. Periclis temporibus,
id. de Or. 3, 34, 138:erat omnino tum mos ut faciles essent in suum cuique tribuendo,
id. Brut. 21, 85; cf. id. Tusc. 1, 46, 111:vastae tum in his locis solitudines erant,
Liv. 1, 4, 6; 2, 6, 8; 3, 29, 3; 4, 6, 12; 42, 62, 11;44, 9, 4: ut tum erant tempora,
Nep. Att. 1, 2; 12, 3; Liv. 1, 3, 3; 1, 8, 4; 2, 7, 4; 2, 9, 8; 2, 50, 2; 2, 63, 6;39, 6, 7 and 9.—With illis temporibus: nam jam tum illis temporibus fortius... loquebantur quam pugnabant,
Nep. Thras. 2, 4.—Referring to a point of time, then, at that time:(γ).insigneita fere tum milia militum octo Duxit,
Enn. Ann. v. 336 Vahl.: ut jacui exsurgo;ardere censui aedis: ita tum confulgebant,
Plaut. Am. 5, 1, 15:jam duo restabant fata tum,
id. Bacch. 4, 9, 35; id. Cist. 1, 3, 14: quot eras annos gnatus tum, quom, etc.? Me Septuennis, nam tum dentes mihi cadebant primulum, id. Men. 5, 9, 56; id. Merc. prol. 66; id. Most. 1, 2, 49; id. Am. 2, 1, 56; Ter. And. 1, 1, 82: sic igitur tum se levis ac diffusilis aether... undique flexit. Lucr. 5, 467; 5, 837; 5, 911; 5, 432;5, 942: atque huic anno proximus Sulla consule et Pompejo fuit. Tum P. Sulpicii in tribunatu, cottidie contionantis, totum genus dicendi cognovimus,
Cic. Brut. 89, 306; id. Ac. 2, 22, 69:scribit Eudemum Pheras venisse, quae erat urbs in Thessalia tum admodum nobilis,
id. Div. 1, 25, 53; id. Rep. 2, 37, 63:hi tum in Asia rhetorum principes,
id. Brut. 91, 316; id. Sest. 11, 26; id. Planc. 37, 90; id. Quint. 61, 170; id. Fam. 9, 21, 2:hoc tum veritus Caesar Pharum prehendit,
Caes. B. C. 3, 112:eodem anno a Campanis Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiuntur,
Liv. 4, 44, 13; 1, 7, 14; 2, 9, 5;2, 37, 7: praetores tum duos Latium habebat,
id. 8, 3, 9:Aemilius, cujus tum fasces erant, dictatorem dixit,
id. 8, 12, 13; 5, 8, 4; 22, 46, 6;1, 7, 12: tum Athenis perpetui archontes esse desierunt,
Vell. 1, 8, 3:tum Cimbri et Teutoni transcendere Rhenum,
id. 2, 8, 3; Val. Max. 1, 5, 3; Tac. H. 4, 49; 3, 57:non timido, non ignavo cessare tum licuit,
Curt. 3, 11, 5:Archiae, qui tum maximum magistratum Thebis obtinebat,
Nep. Pelop. 3, 2; id. Phoc. 3, 3.—With in eo tempore: eum quem virile secus tum in eo tempore habebat, Asell. ap. Gell. 2, 13, 5.—Repeated by anaphora:quae nox omnium temporum conjurationis acerrima fuit. Tum Catilinae dies exeundi, tum ceteris manendi condicio, tum descriptio... constituta est, tum tuus pater, etc.,
Cic. Sull. 18, 52; cf. Lucr. 5, 1377; 5, 1399.—Esp., referring to a former state, implying that it no longer exists:(δ).quaesivit ex lege illa Cornelia quae tum erat,
Cic. Clu. 20, 55:cum sententias Oppianicus, quae tum erat potestas, palam ferri velle dixisset,
id. ib. 27, 75:Caere, opulento tum oppido,
Liv. 1, 2, 3; 3, 52, 3:praetores aerarii (nam tum a praetoribus tractabatur aerarium), etc.,
Tac. H. 4, 9.—Expressly opposed to present time (hodie, nunc, hoc tempore, etc.; class. and very freq.; but in post-Aug. writers tunc is regularly used): prius non is eras qui eras;(ε).nunc is factu's qui tum non eras,
Plaut. Trin. 4, 2, 138:tu nunc tibi Id laudi ducis quod tum fecisti inopia?
Ter. Ad. 1, 2, 25; id. Hec. 3, 3, 48:quae tabula, tum imperio tuo revulsa, nunc a me tamen reportata est,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112:tum imperator populi Romani deos patrios reportabat, nunc praetor ejusdem populi eosdem illos deos... auferebat,
id. ib. 2, 4, 35, § 77; cf. id. ib. 2, 4, 35, § 78; 2, 5, 20, § 51; id. Clu. 31, 86; id. Planc. 9, 22; id. Quint. 22, 71; id. Phil. 14, 8, 21; id. Leg. 2, 22, 57; Caes. B. C. 3, 17; Liv. 5, 3, 5; 6, 15, 11; 10, 9, 6.—Opposed to another time specified:(ζ).itaque tum eos exire jussit. Post autem e provincia litteras ad conlegium misit, se, etc.,
Cic. N. D. 2, 4, 11:itaque ut tum carere rege, sic pulso Tarquinio nomen regis audire non poterat,
id. Rep. 2, 30, 53; id. Mil. 21, 55:sicut legatorum antea, ita tum novorum colonorum caede imbutis armis,
Liv. 4, 31, 7; 39, 22, 10; 9, 36, 1; 2, 52, 7; 4, 2, 10; 4, 57, 11;21, 17, 1: et tum sicca, prius celeberrima fontibus, Ide,
Ov. M. 2, 218; Verg. A. 11, 33; Nep. Arist. 2, 3; id. Ham. 11, 7.—In the historians in applying general statements or truths to the state of affairs spoken of: communi enim fit vitio naturae ut invisis atque incognitis rebus... vehementius exterreamur;(η).ut tum accidit,
Caes. B. C. 2, 4; 3, 68; id. B. G. 7, 3; 2, 6; id. B. C. 1, 80:foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt. Tum ita factum accepimus,
Liv. 1, 24, 4; 1, 32, 14; 21, 31, 12.—Denoting coincidence or inner connection with an action before mentioned = a temporal clause (tum = cum hoc fieret), then, on that occasion:(θ).quis tum non ingemuit?
Cic. Vatin. 13, 31:ne tum quidem hominum venustatem et facetias perspicere potuisti? i. e. cum coronam auream imponebant,
id. Fl. 31, 76: apud imperitos tum illa dicta sunt;nunc agendum est subtilius,
id. Fin. 4, 27, 74:itaque tum Stajenus condemnatus est,
i. e. in that trial, id. Clu. 36, 101; id. Sen. 7, 22:M. Porcius Cato qui, asper ingenio, tum lenem mitemque senatorem egit,
Liv. 45, 25; Val. Max. 8, 3, 3:sed tum supplicia dis... decernuntur,
Tac. A. 3, 64; 3, 72:Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri,
Ov. M. 14, 474.—With the occasion referred to specified in the same clause: Manlius... ex petulanti scurra in discordiis civitatis ad eam columnam tum suffragiis populi pervenerat,
Cic. Clu. 13, 39:emisti tum in naufragio hujus urbis... tum, inquam, emisti ut, etc.,
id. Prov. Cons. 4, 7.—Repeated by anaphora: et Capitolinis injecit sedibus ignes. Tum statua Nattae, tum simulacra deorum, Romulusque et Remus cum altrice belua vi fulminis icti conciderunt, Cic. Div. 2, 20, 45;so repeated seven times,
id. Rep. 1, 40, 62.—Redundant, the time of the action being clear without it (esp. in Cic.):2.atque hoc tum judicio facto... tamen Avitus Oppianicum reum statim non facit,
Cic. Clu. 20, 56:itaque tum ille inopia et necessitate coactus ad Caepasios confugit,
id. ib. 20, 57; id. Brut. 23, 90; 39, 145; 43, 161; cf. id. Sull. 18, 51, where tum redundant occurs six times successively.—In oblique discourse, referring to the time of the speaker, = nunc in direct discourse:3.quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore?
if they were not now so, Liv. 3, 62, 1:(dixit Sempronius)... nec tum agrum plebi, sed sibi invidiam quaeri,
id. 4, 44, 9; 4, 57, 4:moenia eos tum transcendere non Italiae modo, sed etiam urbis Romanae,
id. 21, 35, 9; 5, 21, 7 (in this use nunc is also freq.).—Referring to indefinite time.(α).Then, at such a time of the year, day, etc., at such a season:(β).tum denique tauros in gregem redigo (after Lyra rises),
Varr. R. R. 2, 5, 12; 1, 35 fin.; Col. 11, 2, 87.—With the force of an indefinite temporal clause, at such a time, in such circumstances, i. e. when such a thing happens as has happened:(γ).qui (porci) a partu decimo die habentur puri, ab eo appellantur sacres, quod tum ad sacrificium idonei habentur primum,
Varr. R. R. 2, 4, 16; 2, 7, 13:deinde cibum sequitur somnus... quia plurima tum se corpora conturbant (i. e. cum cibum ceperunt),
Lucr. 4, 957; 3, 599; 4, 892; 4, 919;4, 1030: quam regionem cum superavit animus... finem altius se efferendi facit. Tum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus... nullam in partem movetur,
Cic. Tusc. 1, 19, 43; 1, 31, 75; 3, 23, 55; 4, 24, 54; Tac. Dial. 7.—With the force of a conditional clause, then, in this instance, if so: immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis. Ph. Tum tu igitur, qua causa missus es ad portum, id expedi (i. e. si ita est), Plaut. Stich. 2, 2, 39; id. Most. 5, 1, 55; id. As. 1, 1, 93; 2, 2, 64; 3, 3, 36; id. Aul. 3, 6, 31; id. Capt. 3, 4, 108; 4, 2, 78: non potitus essem;4.fuisset tum illos mi aegre aliquot dies,
Ter. Phorm. 1, 3, 7; id. Eun. 2, 2, 50; 5, 1, 23; id. Hec. 3, 5, 12:ego C. Caesaris laudibus desim, quas, etc.? Tum hercule me confitear non judicium aliquod habuisse,
Cic. Planc. 39, 93: scribant aliquid Isocrateo more...;tum illos existimabo non desperatione formidavisse genus hoc,
id. Or. 70, 235; id. Font. 21, 49 (17, 39); id. Tusc. 1, 35, 85; id. Fam. 9, 8, 2; Ov. H. 18 (19), 81: vellem tam ferax saeculum haberemus...;tum ego te primus hortarer, etc.,
Plin. Ep. 4, 15, 8.—Referring to future time.(α).To a definite time before mentioned:(β).ut sit satius perdere Quam aut nunc manere tam diu, aut tum persequi,
i. e. after my future return, Ter. Ad. 2, 2, 27:jam nunc mente prospicio quae tum studia hominum, qui concursus futuri sint,
Cic. Div. in Caecin. 13, 42; id. Verr. 1, 13, 37; 1, 10, 30; id. Prov. Cons. 7, 17; id. Marcell. 9, 30:tum meae... Vocis accedet bona pars,
Hor. C. 4, 2, 45.—With the force of a conditional clause (cf. 3. b, supra), then, in this instance, if so: specta, tum scies. Plaut. Bacch. 4, 9, 100; cf.:B.quom videbis, tum scies,
id. ib. 1, 2, 37: tuom incendes genus;Tum igitur aquae erit tibi cupido, etc.,
id. Trin. 3, 2, 50; id. Curc. 2, 3, 17:confer sudantes, ructantes, refertos epulis... tum intelleges, etc.,
Cic. Tusc. 5, 34, 100; id. Planc. 18, 45; id. Phil. 2, 45, 115:agedum, dictatorem creemus... Pulset tum mihi lictorem qui sciet, etc.,
Liv. 2, 29, 12; Cic. Phil. 10, 3, 6; id. Or. 23, 78; 71, 235; Liv. 4, 22, 11; 5, 16, 10; 9, 11, 4.—Referring to a time subsequent to a time mentioned, then, thereupon.1.Simple sequence in time.(α).Time proper (only of an immediate sequence;(β).otherwise deinde, postea, etc., are used): tum cum corde suo divum pater atque hominum rex Effatur, etc.,
Enn. Ann. 179:dico ei quo pactod eam viderim erilem nostram filiam sustollere. Extimuit tum illa,
Plaut. Cist. 2, 3, 9; id. Bacch. 3, 3, 29; id. As. 4, 1, 58: tum ille egens forte adplicat Primum ad Chrysidis patrem se. Ter. And. 5, 4, 21; id. Eun. 3, 1, 17; Cato, R. R. 48 (49); 135 (136); so id. ib. 112 (113): equos quinto anno... amittere binos (dentes);tum renascentes eis sexto anno impleri,
Varr. R. R. 2, 7, 2 sq.: collo [p. 1909] cari jussit hominem in aureo lecto, abacosque complures ornavit... Tum ad mensam eximia forma pueros jussit consistere, eosque, etc., Cic. Tusc. 5, 21, 61:dixerat hoc ille, cum puer nuntiavit venire ad eum Laelium... Tum Scipio e cubiculo est egressus, etc.,
id. Rep. 1, 12, 18; id. Div. 2, 66, 135; id. Clu. 14, 40; id. Cat. 3, 5, 10; id. Ac. 2, 5, 13; id. Div. 1, 35, 77:hostes suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more conclamaverunt ut, etc.,
Caes. B. G. 5, 26; cf. id. ib. 7, 64; 5, 43 fin.;5, 48: adsurgentem ibi regem cuspide ad terram adfixit. Tum spolia caputque abscisum spiculo gerens... hostes fudit,
Liv. 4, 19, 5; 5, 21, 1; 1, 26, 9; 1, 18, 10; 1, 20, 1; 1, 22, 6; 1, 28, 4; 1, 28, 9; 2, 24, 4;3, 8, 11, etc.: tum Caesar cum exercitu Thessaliam petit,
Vell. 2, 52, 1; Val. Max. 5, 1, 3; Curt. 4, 3, 7; Tac. A. 3, 28; 11, 35; id. H. 4, 84; Ov. M. 2, 122; 4, 80; 7, 121; 10, 481; 14, 386; Flor. 1, 13, 12; Gell. 1, 19, 5; 1, 23, 5.—In partic., foll. by an abl. absol.:(γ).tum, prope jam perculsis aliis tribunis, A. Verginius Caesoni capitis diem dicit,
Liv. 3, 11, 9; 8, 32, 1; 10, 29, 12:tum omni spe perdita, Meherdates dolo ejus vincitur, traditurque victori,
Tac. A. 12, 15; 12, 16:tum, ferro extracto, confestim exanimatus est,
Nep. Epam. 9, 4.—Implying a connection between two events, hence, under these circumstances, accordingly, thereupon:2.at pater omnipotens ira tum percitus acri... Phaethonta... Deturbavit in terram,
Lucr. 5, 399:madefactum iri Graeciam sanguine... tum neque te ipsum non esse commotum, Marcumque Varronem et M. Catonem... vehementer esse perterritos,
Cic. Div. 1, 32, 68; cf. id. ib. 1, 34, 76; Caes. B. G. 4, 25; cf. id. ib. 5, 49; 5, 51;7, 59: quippe quibus nec domi spes prolis, nec cum finitimis conubia essent. Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit,
Liv. 1, 9, 2; 3, 26, 1; 3, 31, 7; 4, 45, 7.—Enumeration of a series of events; the co-ordinate clauses introduced by tum... tum, or primum (primo)... deinde... tum, etc.(α).Succession of time proper:(β).ducem Hannibali unum e concilio datum (a Jove), tum ei ducem illum praecepisse ne respiceret, illum autem respexisse, tum visam beluam vastam, etc.,
Cic. Div. 1, 24, 49; 1, 27, 57; 2, 28, 58 sq.:primo... deinde... tum... tum,
id. Fin. 1, 16, 50; 5, 23, 65; id. Tusc. 5, 2, 5:primum... deinde... tum... postremo,
id. N. D. 2, 1, 3; 3, 3, 6: primum colonos inde Romanos expulit: inde in Latinam viam transgressus, etc., inde Lavinium recepit; tum deinceps Corbionem, Vitelliam;postremum, etc.,
Liv. 2, 39, 4:primi consules sub jugum missi, tum ut quisque gradu proximus erat, tum deinceps singulae legiones,
id. 9, 6, 1:primo... deinde... tum... tum,
id. 21, 22, 8; id. praef. 9; 3, 28, 8: 5, 39, 7;23, 23, 6: deinde... deinde... Tum... post quas, etc.,
Curt. 3, 3, 24: primum... deinde... deinde... tum... postea, Masur. Gabin. ap. Gell. 5, 13, 5; Gai. Inst. 4, 60.—So in partic.: tum (also hic, et;(γ).not deinde or postea), to denote the succession of speakers in dialogue: immo duas dabo, inquit adulescens... Tum senex ille: Si vis, inquit, quattuor sane dato,
Plaut. Stich. 4, 1, 46 dub.:tum Piso... inquit, etc. Tum Quintus... inquit, etc. Hic ego... inquam, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Piso... inquit, etc. Et ille ridens... inquit, etc. Tum Piso exorsus est, etc.,
Cic. Fin. 5, 1, 2 sqq.:tum Atticus... inquit, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Brutus, etc. Tum ille, etc. Tum Atticus, etc. Tum Pomponius... inquit, etc.,
id. Brut. 3, 11 sqq., and through the whole treatise; cf. id. Ac. 1, 2, 4; 1, 3, 9; 1, 4, 13; 1, 12, 43 and 44; 2, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 15 sqq.; id. Rep. 1, 13, 19 sqq.; Liv. 7, 10, 2 sqq.; 23, 12, 8; Tac. Dial. 3; 15; 25; 42; Gell. 3, 1, 11 sqq.; 18, 1, 9 sqq.; Ov. M. 14, 594.—Transf., of sequence or succession of thought, passing into mere co-ordination (v. C. 2. b, g), then... again... furthermore:C.qui mi in cursu obstiterit, faxo vitae is obstiterit suae. Prius edico ne quis, etc. Tum pistores scrofipasci qui, etc. Tum piscatores.... Tum lanii autem qui, etc.,
Plaut. Capt. 4, 2, 28; 4, 2, 34; 4, 2, 39: (res familiaris) primum bene parta sit, tum quam plurimis se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, diligentia, etc., Cic. Off. 1, 26, 92; id. Ac. 2, 47, 146; id. Tusc. 1, 28, 68 sq.; 5, 40, 117; id. Ac. 2, 10, 30; id. de Or. 1, 42, 190; id. Cat. 4, 3, 5; id. Agr. 1, 2, 5; id. Clu. 2, 6; Liv. 3, 26, 11.—Hence, as co-ordinating conjunction, introducing an additional assertion, or thought.1.Alone, = praeterea, and then, besides, also, moreover, on the other hand (freq. in ante-class. style and in Cic.;2.rare in Livy and post-Aug. prose): argenti aurique advexit multum, lanam purpuramque multam... tum Babylonica peristromata, etc.,
Plaut. Stich. 2, 3, 54; id. Rud. 2, 4, 10; id. Bacch. 4, 3, 71; 4, 8, 17; id. Ps. 3, 2, 78; id. Aul. 1, 2, 6; 1, 3, 16; id. Men. 5, 5, 41; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 15; 4, 2, 3; Ter. And. 1, 5, 27; 1, 2, 21; 2, 3, 7; id. Eun. prol. 4; 5, 6, 15; id. Heaut. 2, 1, 16; Lucr. 4, 680; cf. id. 1, 494; 4, 1152:magnum ingenium L. Luculli, magnumque optimarum artium studium, tum omnis ab eo percepta doctrina... caruit omnino rebus urbanis,
Cic. Ac. 2, 1, 1; 2, 14, 43; id. Div. 1, 24, 50; 1, 42, 94; id. de Or. 1, 46, 201; id. Off. 1, 6, 19; id. Fin. 1, 6, 21; 2, 16, 53; id. Leg. 1, 5, 17; 1, 9, 26; id. Rab. Post. 14, 40; id. Phil. 13, 12, 26:altera ex parte Bellovaci instabant, alteram Camulogenus tenebat: tum legiones a praesidio interclusas maximum flumen distinebat,
Caes. B. G. 7, 59; id. B. C. 3, 49: naves convenerunt duae Punicae quinqueremes;duae ab Heraclea triremes... tum quinque Rhodiae quadriremes,
Liv. 42, 56, 6; 1, 40, 4; Sen. Vit. Beat. 3, 4; Just. 5, 10, 3.—Sometimes connecting two terms of the same clause, with the force of cum... tum (v. infra, 3. d.):quot me censes homines jam deverberasse, hospites tum civis?
Ter. Phorm. 2, 2, 14:faciendum est igitur nobis ut... veteranorum, tum legionis Martiae quartaeque consensus... confirmetur,
Cic. Phil. 3, 3, 7; Liv. 28, 43, 1 (in co-ordination often with etiam, autem, and sometimes with praeterea and porro; v. III. infra).—Tum as correlative of a preceding tum.(α).With an added assertion or thought: ita est haec hominum natio: voluptarii atque potatores, Tum sycophantae... plurimi In urbe habitant;(β).tum meretrices mulieres Nusquam perhibentur blandiores gentium,
Plaut. Men. 2, 1, 35; id. Ep. 2, 2, 28; id. Mil. 3, 1, 100; 3, 1, 102.—Tum... tum = nunc... nunc (modo... modo), sometimes... sometimes, now... now, at one time... at another (freq. in Cic., not in Caes., rare in Liv., and very rare in postAug. writers):(γ).tum huc, tum illuc inretitos impedit piscis,
Plaut. Truc. 1, 1, 17:tum hoc mihi probabilius, tum illud videtur,
Cic. Ac. 2, 43, 134:mihi... tum hoc tum illud probabilius videtur,
id. Off. 3, 7, 33; so id. Am. 4, 13; id. Sen. 13, 45; id. Top. 7, 31; id. N. D. 2, 19, 49:(alvus) tum restringitur, tum relaxatur,
id. ib. 2, 54, 136; id. Rep. 3, 13 (14), 23; id. Leg. 2, 7, 16; id. Or. 63, 212; id. Sen. 3, 7; id. Inv. 1, 37, 66:dictator tum appellare tum adhortari milites,
Liv. 8, 39, 4; Suet. Ner. 1; Gell. 1, 11, 15.—Tum may be repeated several times:plerique propter voluptatem tum in morbos graves, tum in damna, tum in dedecora incurrunt,
Cic. Fin. 1, 14, 47; 3, 7, 26;so three times,
id. N. D. 1, 12, 29; 1, 14, 37; 1, 15, 39; id. Inv. 1, 52, 98; id. Or. 3, 45, 177; id. Off. 1, 7, 22; id. Leg. 2, 17, 43; id. Top. 25, 96;four times,
id. N. D. 1, 43, 120; 2, 20, 52; 2, 39, 101; id. Verr. 2, 4, 34, § 75;five times,
id. N. D. 2, 5, 14; id. Inv. 1, 13, 17; 1, 41, 76; id. Verr. 2, 5, 36, § 94;six times,
id. ib. 1, 53, 120;seven times,
Quint. 9, 4, 133;nine times,
Cic. N. D. 2, 50, 51.—And in chronological order (to be distinguished from the instances B. 2. a and g):Atheniensium (rem publicam constituerunt) tum Theseus, tum Draco, tum Solo, tum Clisthenes, tum multi alii,
at different times, successively, Cic. Rep. 2, 1, 2.—Preceded or followed by other co-ordinate words (alias, modo, aliquando, aut... aut, nunc... nunc):(δ).ex quo intellegitur qualis ille sit quem tum moderatum, alias modestum, tum temperantem, alias constantem continentemque dicimus,
Cic. Tusc. 4, 16, 36:tum... tum... aliquando,
id. Div. 2, 2, 6:tum... tum... aut... aut,
id. Or. 61, 204:modo... tum autem,
id. N. D. 2, 40, 142:nunc... nunc... tum... tum,
Flor. 1, 17, 5.—Tum... tum = et... et, both... and, not only... but also, partly... partly, without regard to time, the second term being frequently strengthened by etiam (mostly post-Aug.):3.Milo Compsam oppugnans, ictusque lapide tum Clodio, tum patriae, quam armis petebat, poenas dedit,
Vell. 2, 68, 3:Muciam et Fulviam, tum a patre, tum a viro utramque inclitam,
Val. Max. 9, 1, 8:Caesar Pompejo tum proprias, tum etiam filiae lacrimas reddidit,
id. 5, 1, 10; Quint. 7, 3, 18; Sen. Q. N. 4, 2, 28; id. Clem. 1, 19, 2; Front. Aquaed. 1; Tac. A. 12, 33; Suet. Tit. 3; Nep. praef. 8;and with etiam,
Val. Max. 2, 2, 8; 5, 9, 1; 7, 6 prooem.; Nep. Them. 2, 3.—As correlative with a preceding cum, introducing particular after a universal or a stronger or more important assertion after a weaker or less important.a.Connecting complete sentences with different predicates, cum... tum = as... so, while... (tum being not translated; ante-class. cum always with indic.; class. with subj. or indic.):b.quom antehac te amavi, et mihi amicam esse crevi... tum id mihi hodie aperuisti,
Plaut. Cist. 1, 1, 2; id. Truc. 4, 1, 6:quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia Bona dicere,
Ter. And. 1, 1, 69; id. Phorm. 1, 4, 10:quae cum res tota ficta sit pueriliter, tum ne efficit quidem quod vult,
Cic. Fin. 1, 6, 19; id. Tusc. 5, 39, 13; id. Fam. 13, 16, 1; and so with subj., id. N. D. 1, 1, 1; id. Off. 3, 2, 5; id. Lael. 7, 23; id. Brut. 39, 145; 11, 250:cum omnium rerum simulatio est vitiosa, tum amicitiae repugnat maxime,
id. Lael. 25, 91; id. Div. 2, 27, 58; and so with indic., id. Planc. 33, 80; id. Tull. 4, 8; id. Div. in Caecil. 20, 65; id. Sest. 1, 2; id. Fam. 16, 4, 4:haec cum merito ejus fieri intellegebat, tum magni interesse arbitrabatur, etc.,
Caes. B. G. 5, 4; 3, 16; id. B. C. 1, 58; Liv. 3, 34, 1; 4, 53, 4.—Clauses with the same predicate, which is placed after the first clause (always with indic.):c.nam mihi, cum multa eximie divineque videntur Athenae tuae peperisse, tum nihil melius illis mysteriis quibus, etc.,
Cic. Leg. 2, 14, 36; id. Tusc. 4, 18, 42; id. Phil. 2, 5, 12; Liv. 4, 46, 10; 6, 38, 10.—Clauses with a common predicate placed before both co-ordinate terms, cum... tum = not only, but also; as... so especially:d.visa est Arcesilae cum vera sententia, tum honesta et digna sapiente,
Cic. Ac. 2, 24, 77; id. Fin. 1, 16, 51; 2, 35, 119; 3, 1, 3:movit patres conscriptos cum causa tum auctor,
Liv. 9, 10, 1; 4, 57, 2; Suet. Ner. 46 init. —With a common predicate after both co-ordinate terms:e.quom virum tum uxorem, di vos perdant,
Plaut. Men. 4, 2, 103:luxuria cum omni aetati turpis tum senectuti foedissima est,
Cic. Off. 1, 34, 123; id. Clu. 59, 161; id. Verr. 2, 1, 34, § 86; id. N. D. 1, 21, 57; id. Deiot. 9, 26; id. Clu. 16, 46:concitatos animos flecti quam frangi putabat cum tutius tum facilius esse,
Liv. 2, 23, 15; 6, 9, 8; 1, 57, 1; 10, 26, 13; Tac. Dial. 5.—With tum several times repeated:quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus, tum aequitati magistratuum, tum judiciis vestris commendatum putavit,
Cic. Verr. 2, 1, 58, § 151; cf. esp. id. Planc. 40, 95. —Tum, in this construction, is freq. strengthened,(α).By vero:(β).cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni, etc.,
in particular, Cic. Clu. 58, 159; id. Mur. 27, 55; id. Phil. 3, 5, 12; 7, 3, 9; cf. id. Or. 1, 23, 106; 3, 16, 60; Liv. 34, 39, 9; Quint. 12, 1, 25.—By maxime, above all, most of all, especially, chiefly:(γ).cum omnibus in rebus temeritas in adsentando turpis est, tum in eo loco maxime in quo ju dicandum est quantum, etc.,
Cic. Div. 1, 4, 7; id. Tusc. 4, 1, 1; 5, 12, 36; id. Rosc. Am. 25, 69:cum infamia atque indignitas rei impediebat, tum maxime quod, etc.,
Caes. B. G. 7, 56; Sall. J. 43, 5; Liv. 1, 8, 2; Suet. Claud. 30; Quint. 6, 1, 29.—By praecipue, especially, chiefly, above all:(δ).cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae,
Cic. Verr. 2, 2, 1, § 2; id. Fam. 13, 11, 3:fortuna quae plurimum potest cum in reliquis rebus, tum praecipue in bello,
Caes. B. C. 3, 68; Liv. 22, 43, 11; 1, 40, 3; Quint. 1, 1, 29; 1, 10, 13; 5, 10, 106; Plin. Ep. 4, 3, 2.—By inprimis, chiefly, principally:(ε).cum multa non probo, tum illud inprimis quod, etc.,
Cic. Fin. 1, 6, 18; id. Fam. 12, 22, 3.—By cumprimis, chiefly, principally: quapropter bene cum superis de rebus habenda Nobis est ratio... tum cumprimis Unde anima atque animi constet [p. 1910] natura videndum, Lucr. 1, 131.—(ζ).By certe, especially, at least, assuredly:(η).at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis,
Cic. Fin. 4, 5, 13; id. Fam. 7, 4; cf. Quint. 2, 1, 10.—By nimirum, assuredly, undoubtedly:(θ).cum plurimas... commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus quod, etc.,
Cic. Am. 7, 23. —By etiam, besides, as well:(ι).cum omnes omnibus ex terris homines improbos audacesque collegerat, tum etiam multos fortes viros et bonos... tenebat,
Cic. Cael. 6, 14; id. Ac. 2, 10, 31; id. Tusc. 1, 1, 2:quos tu cum memoriter, tum etiam erga nos amice et benevole collegisti,
id. Fin. 1, 10, 34; id. Verr. 2, 3, 23, § 56:cum sua virtute, tum etiam alienis vitiis,
id. Leg. 23, 67; id. Fin. 2, 12, 38; id. N. D. 2, 37, 95; id. de Or. 3, 60, 225; Liv. 1, 21, 2; 7, 23, 6; 7, 32, 10; Val. Max. 7, 2, 3; 3, 2, 10; 9, 6, 3; Quint. 9, 1, 20; 9, 4, 143.—By quoque, also, besides, as well:(κ).cum potestas major, tum vir quoque potestati par hostes trans Anienem submovere,
Liv. 4, 17, 11; 1, 22, 2; cf. Quint. 12, 10, 72.—By et, also, besides, too:(λ).cujus mortem cum luctus civitatis, tum et dictaturae undecim insignem fecere,
Just. 19, 1, 7.—By praeterea, moreover, besides:II.dicimus C. Verrem cum multa libidinose fecerit, tum praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia abstulisse,
Cic. Verr. 1, 18, 56.Tum as correlative of dependent clauses (freq. in ante - class. writings and Cic., rare in post-Aug. writings).A. 1.Referring to definite past time.a.Tum as antecedent of cum:b.jam tum cum primum jussit me ad se arcessier, Roget quis, Quid tibi cum illa?
Ter. Eun. 3, 3, 4; id. Heaut. 2, 3, 21:qui (Hercules) tum dolore frangebatur cum immortalitatem ipsa morte quaerebat,
Cic. Tusc. 2, 8, 20:bene apud majores nostros senatus tum cum florebat imperium decrevit ut, etc.,
id. Div. 1, 41, 91; id. Phil. 2, 44, 114; id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 2, 66, § 160; id. Clu. 33, 89; id. Verr. 1, 2, 5; id. Brut. 2, 7; 23, 89; id. Off. 3, 27, 100; id. Agr. 2, 24, 64; id. Phil. 2, 39, 100; 3, 4, 11:tum mittendos legatos fuisse cum Perseus Graecas urbes obsideret,
Liv. 45, 3, 7:tum cum Vipereos sparsi... dentes,
Ov. M. 4, 572; id. H. 3, 23; Val. Max. 6, 1, 12.—After pluperf.:nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant scimus Romae solutione impedita fidem concidisse,
Cic. Imp. Pomp. 7, 19; Val. Max. 3, 6, 1; 2, 8, 15 fin. —Tum inserted in the temporal clause:cum Davo egomet vidi jurgantem ancillam... quom ibi me adesse neuter tum praesenserat,
Ter. And. 5, 1, 20.—Tum, introducing the apodosis of the temporal clause (generally not transl. in Engl.).(α).Of coincident events, cum... tum = while: quom genui tum morituros scivi, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. Rel. v. 361 Vahl.); Ter. Phorm. 3, 2, 18:(β).cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,
Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Agr. 2, 11, 26; id. Cael. 26, 63; id. Phil. 3, 5, 13:cum pavida mulier nullam opem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, etc.,
Liv. 1, 58, 3; 5, 11, 4. —Tum = deinde, usu. after a pluperf.:2.id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum Nolam Samnitium castra cepit,
Cic. Div. 1, 33, 72; id. Brut. 92, 319; id. Ac. 2, 3, 9; 2, 3, 15; id. Fin. 1, 8, 26; id. Tusc. 4, 20, 45; id. Div. 1, 25, 53; 2, 2, 7; id. Rep. 2, 25, 47; Liv. 21, 11, 8; cf. id. 1, 26, 7; 23, 22, 4.—Inserted in the apodosis:cum jam humanae opes egestae a Veis essent, amoliri tum deum dona,
Liv. 5, 22, 3.—Referring to definite present time:3.quem esse negas, eundem esse dicis. Cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit, dicis esse,
Cic. Tusc. 1, 6, 12.—Referring to indefinite time.a.As antecedent of the clause, = at the time when, at a time when, whenever: hominum inmortalis est infamia;b.etiam tum vivit quom esse credas mortuam,
Plaut. Pers. 3, 1, 28; id. As. 1, 3, 55; id. Merc. 3, 2, 7; Cato, R. R. 31:nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt,
Lucr. 3, 919; 4, 444; 4, 455;4, 1166: omnis praedictio mali tum probatur cum ad praedictionem cautio adjungitur,
Cic. Div. 2, 25, 54; id. Fin. 2, 32, 104; id. N. D. 2, 3, 9: tum cum sine pondere suci Mobilibus ventis arida facta volant, Ov. H. 5, 109; Cic. Ac. 1, 12, 44; 2, 27, 88; id. Fin. 4, 8, 20; id. Tusc. 3, 9, 20; 5, 26, 73; id. N. D. 1, 4, 9; id. Off. 1, 27, 93.—Tum maxime... cum plurimum = eo magis quo magis:eam (partem animi) tum maxime vigere cum plurimum absit a corpore,
Cic. Div. 1, 32, 70; so, cum maxime... tum maxime; v. b. a foll.—Tum introducing the apodosis.(α).As coincident:(β).quom amamus, tum perimus,
Plaut. Truc. 1, 2, 94:ulmus, cum folia cadunt, tum iterum tempestiva est,
Cato, R. R. 17; so id. ib. 155 (156):cum ea quae quasi involuta fuerunt, aperti sunt, tum inventa dicuntur,
Cic. Ac. 2, 8, 26; id. Fin. 5, 10, 29; 1, 17, 57; id. N. D. 2, 52, 129; 1, 19, 49; id. Imp. Pomp. 6, 15.—Cum maxime... tum maxime = quo magis eo magis:nam quom pugnabant maxume, ego tum fugiebam maxume,
Plaut. Am. 1, 1, 45:quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxume Meditari secum oportet, etc.,
Cic. Tusc. 3, 14, 30 poet. —As subsequent:4.ad legionem quom itum, adminiculum eis danunt tum jam aliquem cognatum suum,
Plaut. Most. 1, 2, 47:eo cum accessit ratio argumentique conclusio... tum et perceptio eorum omnium apparet,
Cic. Ac. 2, 10, 30; 2, 41, 128; id. Fin. 5, 9, 24; 1, 20, 69; 5, 15, 41; id. Tusc. 1, 4, 8; 1, 24, 58; 3, 2, 3; id. N. D. 2, 48, 123; id. Div. 2, 19, 44.—Referring to future time.(α).Tum as antecedent of cum:(β).quom mi haec dicentur dicta, tum tu, furcifer, quasi mus in medio pariete vorsabere,
Plaut. Cas. 1, 51; id. Bacch. 3, 4, 20:non committam ut tum haec res judicetur cum haec frequentia Roma discesserit,
Cic. Verr. 1, 18, 54; id. Agr. 2, 17, 44; 2, 25, 67; id. Fin. 4, 22, 62; id. Tusc. 1, 20, 46; Liv. 23, 13, 4; 41, 10, 7; Ov. M. 2, 651; id. H. 15, 293; Nep. Them. 6, 5.—Tum introducing the apodosis:B.quom videbis, tum scies,
Plaut. Bacch. 1, 2, 37; 4, 6, 30:de quo cum perpauca dixero, tum ad jus civile veniam,
Cic. Leg. 1, 12, 34; id. Clu. 2, 6; 4, 9; Liv. 3, 56, 10.—With temporal clause, introduced by ubi.1.Tum as antecedent of the clause (very rare):2.vitem novellam resecare tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33:tum tu igitur demum id adulescenti aurum dabis, ubi erit locata virgo in matrimonium?
Plaut. Trin. 3, 3, 52.—Tum introducing the apodosis.(α).Referring to definite past time (tum always = deinde):(β).ubi eorum dolorem majorem quam ceterorum cognovi, tum meum animum in illos, tum mei consilii causam proposui, tum eos hortatus sum, etc.,
Cic. Verr. 2, 4, 63, § 140; Sall. J. 94, 3:ubi illuxit, et Romanis Punica et Gallica arma cognita, tum dubitationem exemere,
Liv. 25, 10, 5; 1, 9, 10; 4, 57, 3; 9, 43, 16; 21, 25, 12; 23, 11, 4.—Referring to indefinite time:(γ).post ubi tempust promissa jam perfici, Tum coacti necessario se aperiunt,
Ter. And. 4, 1, 8: Cato, R. R. 3 init.; 17:ubi jam morbi se flexit causa... Tum quasi vaccillans primum consurgit,
Lucr. 3, 503; 6, 129; 6, 526.—Referring to future time:C.otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo,
Plaut. Rud. 2, 4, 13; id. Stich. 4, 2, 14:ubi tu voles, Ubi tempus erit, sat habet si tum recipitur,
Ter. Eun. 3, 2, 32; Plaut. Truc. 4, 4, 18; id. Bacch. 4, 3, 72; id. Pers. 4, 7, 19; id. Cas. 3, 2, 27:ut ubi id interrogando argumentis firmavero, tum testes ad crimen accommodem,
Cic. Verr. 1, 18, 55:ubi haerere jam aciem videris, tum terrorem equestrem infer,
Liv. 6, 12, 10; 22, 55, 8.—With a temporal clause introduced by postquam.1.Tum as antecedent of the clause (very rare):2.Flaminius qui ne quieto quidem hoste ipse quieturus erat, tum vero postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri vidit, suum id dedecus ratus, etc.,
Liv. 22, 3, 7; Val. Max. 3, 8, 1 (v. infra, III. A. 2. a. b).—Tum introducing the apodosis (always = deinde).(α).Referring to definite past time:(β).posteaquam e portu piratae exierunt, tum coeperunt quaerere homines, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 38, § 100; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40 (al. tunc):postquam satis virium collectum videbat, tum ex suis unum sciscitatum Romam ad patrem misit,
Liv. 1, 54, 5; 3, 66, 5; 6, 13, 4; 22, 48, 4; 25, 10, 6; Gell. 5, 3, 6.—Referring to indefinite time: postquam vero commoditas quaedam... dicendi copiam consecuta est, tum ingenio freta malitia pervertere urbes adsuevit, Cic. Inv. 1, 2, 3.—D.With a temporal clause introduced by ut.1.Tum as antecedent of the clause (very rare):2.tum vero ingentem gemitum dat Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici... conspexit,
Verg. A. 1, 485; cf. id. ib. 12, 218.—Tum introducing the apodosis.(α).Of definite past time:(β).nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi, puto, prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46:sed ut intellectum est quantam vim haberet accurata... oratio, tum etiam magistri dicendi multi subito exstiterunt,
Cic. Brut. 8, 30; id. Phil. 9, 4, 9; Liv. 24, 44, 10; id. 21, 54, 9; 23, 34, 6.—Referring to future time:E.neque ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. de Or. 2, 34, 146:traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum, si eam Romanus rite emisisset, victoriam de Vejentibus dari (= si quando),
Liv. 5, 15, 11 Weissenb. ad loc.—With a temporal clause introduced by quando.1.Tum as antecedent of the clause.(α).Of definite past time:(β).auctoritatem senatus exstare sentio, tum, quando Alexandro mortuo, legatos Tyrum misimus,
Cic. Agr. 2, 16, 41.—Of future time:2.at scire tum memento quando id quod voles habebis,
Plaut. Capt. 2, 1, 41; id. Mil. 3, 1, 213; id. Most. 3, 1, 136; id. Men. 5, 7, 57:utinam tum essem natus quando Romani dona accipere coepissent,
Cic. Off. 2, 21, 75.—Tum introducing the apodosis.(α).Of indefinite time (quando = whenever):(β).quando esurio tum crepant (intestina),
Plaut. Men. 5, 5, 27; id. Truc. 1, 1, 15; id. Ps. 4, 7, 85:quando mulier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat reciperare dicebatur,
Gell. 17, 6, 6; 7 (6), 14, 4.—Of future time:F.at tu, quando habebis, tum dato,
Plaut. Men. 3, 3, 23:quando ab eadem parte sol eodemque tempore iterum defecerit, tum signis omnibus ad principium revocatis, expletum annum habeto,
Cic. Rep. 6, 22, 24:quando mihi usus venerit, tum quaeram ex te atque discam,
Gell. 6 (7), 17, 4.—In the apodosis after simul ac:G.an simul ac nubes successere, ipse in eas tum Descendit (Juppiter), prope ut hinc teli determinet ictus?
Lucr. 6, 402.—With a temporal clause introduced by dum.1.Tum as antecedent:2.sanctius visum est nomen Augusti, ut scilicet jam tum dum colit terras, ipso numine ac titulo consecretur,
Flor. 2, 33, 66 (4, 12, 66).—Tum introducing the apodosis:H.dum habeat, tum amet,
Plaut. Truc. 2, 1, 23:dum se glomerant... tum pondere turris Procubuit,
Verg. A. 9, 540.—As antecedent of quamdiu:K.qui cum tibi amicus non modo tum fuerit quamdiu tecum in provincia fuerit, verum etiam nunc sit cum, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 24, § 58.—Denoting a logical consequence after quando and cum:L.quando ergo erga te benignus fui... tum te mihi benigne itidem addecet... referre gratiam,
Plaut. Rud. 5, 3, 35:cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum... substituere coepit cives Romanos,
Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72.—After relative clauses denoting time: qua tempestate Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, Ego tum gravida expletis jam fere ad pariendum mensibus, Poet. ap. Cic. de Or. 3, 58, 219 (Trag. Rel. p. 246 Rib.).—M.With conditional clauses.1. (α).Tum as antecedent of clause:(β).tum pol ego interii, homo si ille abiit,
Plaut. Ps. 4, 1, 6; id. Men. 2, 2, 71; Ter. Heaut. 4, 3, 40:si tenuis causa est, tum etiam argumentandi tenue filum,
Cic. Or. 36, 124; id. Rep. 1, 40, 62; 2, 9, 15; id. Fin. 1, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 13; id. Verr. 2, 3, 47, § 112:tum vero ego nequiquam Capitolium servaverim si civem in servitutem duci videam,
Liv. 6, 14, 4; 3, 9, 11; 6, 14, 4; 7, 34, 14; Cato ap. Plin. 29, 1, 7, § 14; Gell. 2, 12, 1 sq.; 4, 13, 1; 14, 2, 21.—Tum introducing the apodosis:2.si triduum hoc hic erimus, tum arbores in te cadent,
Plaut. Men. 2, 3, 30; id. Rud. 5, 2, 59; 3, 4, 49; id. As. 1, 3, 89; id. Rud. 1, 3, 13; id. Ps. 4, 1, 1; 4, 1, 48 (39); Ter. Eun. 2, 3, 64; 3, 1, 17; id. Phorm. 1, 3, 19; Cato, R. R. 26; cf. id. ib. 27:quod si, ut spero, cepero, tum vero litteras publice mittam,
Cic. Fam. 2, 10, 3; id. Div. 1, 44, 100; cf. id. Ac. 2, 10, 32; id. Fin. 2, 4, 79; id. N. D. 3, 36, 87; id. Rep. 1, 43, 66: id. [p. 1911] Rosc. Am. 49, 142:si dimicandum erit, tum tu in novissimos te recipito,
Liv. 7, 40, 13; 8, 10, 12; Hor. S. 1, 2, 97; Ov. M. 7, 32.—Esp., denoting the consequences of perjury in ancient formulas of oaths: si ego injuste illos homines dedier mihi exposco, tum patriae compotem me numquam siris esse,
Liv. 1, 32, 7; 1, 24, 8; 22, 53, 11; hence, quid si falles? Me. Tum Mercurius Sosiae iratus siet, Plaut. Am. 1, 1, 239; 3, 2, 52; id. Aul. 4, 10, 50; cf. also Liv. 3, 64, 10.—With a condition contrary to fact.(α).Tum, antecedent of clause:(β).tum esset ostentum, si anguem vectis circumplicavisset,
Cic. Div. 2, 28, 62; id. Verr. 2, 2, 68, § 164:tum id audirem si tibi soli viveres,
id. Marcell. 8, 25; id. Fin. 4, 13, 33; id. Div. 2, 35, 73.—Tum introducing the apodosis:N.si quidem me amaret, tum istuc prodesset,
Ter. Eun. 3, 1, 56:quodsi omnia nobis quae ad victum pertinent. suppeditarentur, tum optimo quisque ingenio, totum se in cognitione et scientia collocaret,
Cic. Off. 1, 44, 158. —After an abl. absol.1. (α).Referring to definite past time:(β).ut morte ejus nuntiata tum denique bellum confectum arbitraretur,
Cic. Mur. 16, 34:sed confecto proelio tum vero cerneres quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae,
Sall. C. 61, 1:ita rebus divinis peractis tum de bello deque republica dictator rettulit,
Liv. 22, 11, 1; 2, 29, 1; 2, 29, 3; 3, 56, 1; 5, 50, 8; Plin. 11, 20, 22, § 68.—Referring to indefinite time:(γ).hisce omnibus rebus consideratis, tum denique id quod primum est dicendum, postremum soleo cogitare, quo utar exordio,
Cic. Or. 2, 77, 315.—Referring to future time (the abl. absol. = a fut. perf.):2.ita prope XL. diebus interpositis tum denique se responsuros esse arbitrantur,
Cic. Verr. 1, 10, 31; 1, 18, 54; id. Fin. 4, 13, 32; id. Scaur. Fragm. 10, 22.—With pres. participles (post-class.):III.tacentibus cunctis, tum ipse (dixit), etc.,
Just. 12, 15, 6.Particular connections.A.With other particles of time.1.Jam tum, already at that time, i. e. earlier than might be anticipated:2.jam tum erat suspitio Dolo malo haec fieri,
Ter. Eun. 3, 3, 8; cf. id. ib. 4, 4, 58; id. Phorm. 5, 8, 34:quippe etenim jam tum divom mortalia saecla Egregias animo facies vigilante videbant,
Lucr. 5, 1169; 5, 1037:ut mihi jam tum divinasse ille (Romulus) videatur hanc urbem sedem aliquando summo esse imperio praebituram,
Cic. Rep. 2, 5, 10; 2, 7, 12; id. Div. 2, 57, 118; id. Tusc. 4, 2, 4:jam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt,
Liv. 1, 5, 1; 1, 7, 16; 1, 41, 7; 10, 21, 14;24, 49, 1: ut jam tum qualis futurus esset ostenderet,
Suet. Dom. 1; Curt. 4, 6, 29.—Tum demum and tum denique, then only, then at length, then at last, not till then, i. e. later than might be expected, implying delayed action.a.Tum demum.(α).In gen.:(β).adversisque in rebus noscere qui sit. Nam verae voces tum demum pectore ab imo Eiciuntur,
Lucr. 3, 58:tum demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat proponit,
Caes. B. G. 1, 17; 5, 33; Sall. J. 46, 1:nec ante in campum degressi sunt quam, etc. Tum demum castra Etruscorum pro moenibus Fidenarum posita,
Liv. 4, 17, 12; 45, 12, 6; 2, 20, 11; 5, 39, 2; 23, 19, 15 et saep.; Val. Max. 1, 6, 10; 1, 7, 4; Curt. 3, 12, 12; Tac. A. 3, 18; 3, 47.—In partic., referring to clauses introduced by cum, ubi, si, or abl. absol. (v. II. A. B. L. M.), denoting absolute restriction to the terms of the clause:(γ).imo etiam ubi expolivero, magis hoc tum demum dices,
Plaut. Poen. 1, 1, 60:tum demum mihi procax Academia videbitur si aut consenserint omnes, aut, etc.,
Cic. N. D. 1, 6, 13:cum is Casilini eo die mansurum dixisset, tum demum cognitus est error,
Liv. 22, 13, 8; Vell. 2, 115, 4; Val. Max. 3, 8, 1 fin.; 7, 2, 4; Curt. 3, 11, 6; Plin. Ep. 8, 20, 7.—Sometimes = nunc demum (anteclass.): victus es, Chaline. St. Tum nos demum vivere. Olympio. Gaudeo, Plaut. Cas. 2, 6, 65.—b.Tum denique.(α).In gen.:(β).tum denique tauros in gregem redigo,
Varr. R. R. 2, 5:injecta glaeba tumulus is (locus) ubi humatus est vocatur, ac tum denique multa religiosa jura complectitur,
Cic. Leg. 2, 22, 57; id. Fin. 3, 22, 76; id. Tusc. 3, 26, 61: nequiquam temptati ut tum denique desisterent impediendo bello, Liv. 4, 55, 5; Ov. M. 4, 519; 7, 857; 10, 664.—Referring to clauses with cum, etc. (v. II. A. B. L. M.):3.tum denique homines nostra intellegimus bona quom quae in potestate habuimus ea amisimus,
Plaut. Capt. 1, 2, 33:quo cum venerimus, tum denique vivemus,
Cic. Tusc. 1, 31, 75; 3, 31, 75; id. Leg. 2, 4, 10; id. Rep. 1, 6, 11; so,tum denique si,
id. Fam. 14, 2, 3; id. Q. Fr. 1, 1, 10, § 29; id. Verr. 2, 2, 1, § 1:indicandum primum fuisse, dein petendum praesidium, postremo ni impetraretur, tum denique querendum,
Liv. 23, 43, 2; Cato ap. Plin. 17, 18, 29, § 126 (for tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9, v. II. D. 2. a).—Tum primum (rarely primo), then for the first time:4. a.tum genus humanum primum mollescere coepit,
Lucr. 5, 1014:ludorum gratia quos tum primum anniversarios in circo facere constituisset,
Cic. Rep. 2, 7, 12; id. Sen. 21, 78; Caes. B. G. 7, 11:ponte sublicio tum primum in Tiberi facto,
Liv. 1, 33, 6; 2, 41, 3; 39, 22, 2; 2, 20, 6; 39, 49, 4; Vell. 2, 37, 5; Tac. A. 2, 27; id. H. 4, 57; Curt. 3, 12, 26. —Deinde tum (very rare):b.primum ea quae sumus acturi cogitare debemus, deinde tum dicere ac facere,
Varr. L. L. 6, 6, 62.—Tum deinde.(α).= tum demum or tum denique, then at length, not till then, then only:(β).nonne optime patronus occurrat prius conviciis luxuriae, etc., tum deinde narret de bonis Pallae? etc.,
Quint. 4, 2, 27; 12, 10, 11:emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram: tum deinde lassam senectutem in otium referam,
Sen. Ep. 101, 4; Plin. 16, 44, 95, § 251.—So corresp. with cum:quas cum solus pertulisset, tum deinde comitia collegae subrogando habuit,
Liv. 2, 8, 3 (Weissenb. demum, by conj.); Col. R. R. 1, 6, 13. —= an emphatic deinde: nam praetermisit quod in prima parte sumere debuit;c.tum deinde eodem ipso quod omiserat quasi proposito ad confirmandum aliud utitur,
Gell. 2, 8, 3; 13, 24 (23), 1; Just. 2, 1, 19.—With hic:d.hic tum repente Pacilius quidam accedit, ait, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94:hic ego tum ad respondendum surrexi,
id. Clu. 18, 51; 27, 73:hic tum injectus est hominibus scrupulus,
id. ib. 28, 76; id. Sest. 11, 25.—Tum postea:5.tum postea complorantibus nostris, dies quidem tandem inluxit,
Gell. 19, 1, 3; so id. 14, 3, 10 (for quid tum postea, v. D. 1.).—With interim:B.unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat... Tum interim, Q. Hortensio, Q. Metello coss.... despondet ei filiam suam,
Cic. Clu. 64, 179.—With particles of emphasis.1.Tum vero (sometimes tum enimvero or enimvero tum), then indeed, at that crisis, then if not before, etc., or merely = emphatic then, denoting either coincidence or sequence of action.(α).In gen.:(β).discedit a Melino Cluentia. Tum vero illa egregia mater palam exsultare... coepit,
Cic. Clu. 5, 14; 22, 61; id. Agr. 1, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 41, § 107:semper equidem magno cum metu incipio dicere... tum vero ita sum perturbatus ut, etc.,
id. Clu. 18, 51:tum vero dubitandum non existimavit quin ad eos proficisceretur,
Caes. B. G. 2, 8; 5, 37; id. B. C. 1, 82; 2, 42:Aruns Tarquinius et Tullia minor... junguntur nuptiis. Tum vero in dies infestior Tulli senectus... coepit esse,
Liv. 1, 47, 1; 2, 22, 6; 4, 49, 13; 10, 19, 12; 21, 45, 9; 21, 58, 5; Ov. M. 2, 227; 7, 685; Curt. 4, 13, 1; 3, 11, 5; Tac. Agr. 37.—And in enumerations:deinde... post autem... tum vero ipsam veterem Karthaginem vendunt,
Cic. Agr. 1, 2, 5.—As correlative of temporal or conditional clauses, and after abl. absol.:2.quod ubi Romam est nuntiatum, senatui metum injecit ne tum vero sustineri nec in urbe seditio, nec in castris posset,
Liv. 5, 7, 4; Sall. J. 94, 3:tum vero... si,
Cic. Fin. 1, 19, 63; Liv. 6, 14, 4 (v. II. M. 1. a, b).—With cum, Liv. 32, 12, 1:quae postquam frustra temptata rogumque parari... vidit, Tum vero gemitus... Edidit,
Ov. M. 2, 621; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40; v. C. 1. b. (so, tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9; v. II. D. 2. and M. 1.).—Tum quidem, at that time, thereupon, then at least (usu. opposed to a later time): dixit sibi in somnis visum esse, etc. Et tum quidem incolumis exercitum liberavit; post triennium autem devovit se, etc., Cic. Div. 1, 24, 51; so,3.actum quidem,
id. Fl. 25, 59; id. Lael. 11, 39:et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni recepit se... post dies paucos, etc.,
Liv. 42, 39, 1; 1, 57, 10; 3, 2, 10;7, 17, 3.—Often in resuming the narrative after a digression: ac tum quidem regem... filium appellat,
Curt. 4, 7, 25.—Merely emphatic:Duillio Cornelioque coss. etiam mari congredi ausus est. Tum quidem ipsa velocitas classis comparatae victoriae auspicium fuit,
Flor. 1, 18 (2, 2), 7; so id. 1, 22 (2, 6), 20; 1, 40 (3, 5), 12.—With cum, Tac. Dial. 11.—Ne tum quidem, not even then:4.num quis horum miser hodie? Ne tum quidem, post spiritum extremum,
Cic. Tusc. 1, 37, 89; id. Div. 1, 26, 55; id. Verr. 2, 2, 40, § 98:ubi ne tum quidem eos prodire intellexit,
Caes. B. G. 1, 50; 7, 53; Tac. H. 5, 21; Curt. 3, 2, 18.—With cum:ille vere ne tum quidem miser cum ab Oroete in crucem actus est,
Cic. Fin. 5, 30, 92; so id. Tusc. 5, 20, 57; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; Liv. praef. 12; 39, 39, 11.—Tum maxime (sometimes tum cummaxime).(α).Especially at that time, chiefly then: illi sumposia, nos convivia quod tum maxime simul vivitur, Cic. Fam. 9, 24, 35; id. Leg. 2, 11, 26.—With cum:(β).quae quidem vis tum maxime cognita est cum... M. Cato, legem suadens, in Galbam multa dixit,
Cic. Brut. 23, 89; id. Sest. 21, 47; id. Par. 4, 1, 29.—Just then, just at that moment (not ante-Aug.):(γ).regi, tum maxime captivos ex Illyrico vendenti,
Liv. 43, 20, 3; 1, 10, 1:per totam aciem vulgatum est, castra amissa esse, et tum cummaxime ardere,
id. 40, 32, 1; so,tum cummaxime,
id. 43, 7, 8:corpus enim suum a caupone trucidatum tum maxime plaustro ad portam ferri,
Val. Max. 1, 7, ext. 10; 2, 10, 2; 3, 2, 2 fin.; Curt. 3, 4, 14; 6, 6, 10; Plin. 2, 63, 63, § 154; Quint. 2, 15, 30; 2, 61, 31; Suet. Caes. 65; id. Calig. 53.—So with cum:et quod tum maxime Abydum oppugnaret cum rex ab Attalo et Rhodiis ultro se bello lacessitum diceret,
Liv. 31, 18, 2; Sen. Ira, 1, 15, 2.—Strengthening the co-ordinate tum after cum, so especially; v. I. C. 3. e. b (for cum maxime... tum maxime and tum maxime... cum plurimum, v. II. A. 3. a. b.).—5.Tum potissimum = tum maxime, just then (rare):6.C. Caesar... tum potissimum acie commissa impeditos religione hostes vicit,
Front. Strat. 2, 1, 16.—Etiam tum.(α).Even then:(β).etiam tum vivit cum esse credas mortuam,
Plaut. Pers. 3, 1, 28:totum se Servilio etiam tum tradidit,
even then, at so late a time, Cic. Sest. 62, 130:etiam tum cum verisimile erit,
id. Rosc. Am. 20, 57.— So with cum, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; id. Dom. 13, 23; id. Sest. 38, 81.—Still, as yet (also as one word; cf. etiamtum, and v. the foll. additional passages), Cic. Verr. 2, 4, 19, § 41; id. Fin. 3, 14, 48; id. Rep. 2, 12, 24; id. Arch. 3, 5; id. de Or. 2, 3, 12; id. Brut. 20, 80; id. Off. 2, 14, 47; Caes. B. C. 3, 93; Liv. 5, 40, 10; Val. Max. 9, 6, 3; Tac. A. 3, 72; Suet. Claud. 27 fin.; id. Dom. 22.—7.And with a negation, = nondum: ipsa ego non longos etiam tum scissa capillos,
not yet long, Ov. H. 8, 79.—Tum etiam.(α).Followed by si or cum, even if, even when:(β).atque equidem filium Tum etiam si nolit, cogam,
Ter. Ad. 5, 3, 65:qui tum etiam cum... circumfusi erant caligine,
Cic. Tusc. 1, 19, 45.—Then also, then too, besides:8.tum etiam illud cogitatote, sic vivere Cornelium ut, etc.,
Cic. Balb. 28, 65; id. N. D. 1, 16, 43; so id. Leg. 1, 13, 35; id. Fin. 2, 16, 53; Col. 12 praef.—Tum quoque.(α).Also then, then likewise, then as before, then as on another occasion mentioned before: ceu lapidem si Percutiat lapis aut ferrum;(β).nam tum quoque lumen Exsilit,
Lucr. 6, 162:tum quoque homini plus tribui quam nescio cui necessitati,
Cic. Prov. Cons. 11, 28:tum quoque multis milibus Latinorum in civitatem acceptis,
Liv. 1, 33, 5; 2, 52, 2; 21, 22, 4; Caes. B. C. 3, 37; Ov. M. 14, 369.—Even then, = etiam tum (rare):(γ).et tamen tum quoque se absentes triumphare credunt,
Liv. 45, 38, 13; 39, 41, 3; 39, 47, 11; Ov. H. 17 (18), 190.—In orat. obliq. (v. I. A. 2.), even now:(δ).quod si Romani tum quoque aequa aspernarentur,
Liv. 42, 62, 7. —= sic quoque, even under the circumstances, even as it was, etc. (v. sic, V. 3.): ut si effugium patuisset in publicum, impleturae urbem tumultu fuerint. Tum quoque [p. 1912] aliquotiens integro corpore evaserunt, Liv. 24, 26, 13; 40, 16, 6; 43, 4, 1;9.9, 13, 9: tum quoque, amputata dextra, navem sinistra comprehendit,
Just. 2, 9, 18.—Tum ipsum = eo ipso tempore, at the very time, just then, even then (only in Cic. in four passages; cf.:C.nunc ipsum): tota igitur ratio talium largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum... moderanda est,
Cic. Off. 2, 17, 60:quem quidem cum sua voluntate ex patria Karthaginem revertisset, tum ipsum cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam Thorium,
id. Fin. 2, 20, 65 Madv. ad loc.:tum ipsum cum immolare velis extorum fieri mutatio potest,
id. Div. 1, 52, 118:ita (oratores), non injuria, quotienscunque dicerent, id quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,
id. Or. 1, 27, 123.—Tum with co-ordinating particles.1.Tum autem.(α).= praeterea, and then, besides (v. I. C. 1.): turpilucricupidum te vocant cives tui;(β).tum autem sunt alii qui te volturium vocant,
Plaut. Trin. 1, 2, 64:oves scabrae sunt... Tum autem Surorum nemo exstat qui ibi sex menses vixerit,
id. ib. 2, 4, 141; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 4, 2, 3; id. Poen. 5, 5, 34; 5, 7, 22; Ter. And. 1, 5, 34; id. Eun. 5, 9, 7; id. Hec. 2, 1, 14; 3, 2, 10:tum autem qui non ipso honesto movemur... callidi sumus, non boni,
Cic. Leg. 1, 14, 41; id. Or. 1, 58, 247; 2, 19, 80.—= tum... tum:(γ).visne igitur inter hos populos inambulantes, tum autem residentes quaeramus eisdem de rebus?
Cic. Leg. 1, 5, 15.—= eo tempore, with autem as connective:(δ).tum illic autem Lemnius... uxorem duxit, etc.,
Plaut. Cist. 1, 3, 25:tum autem ex omnibus montibus nives proluit,
Caes. B. C. 1, 48.—But in this instance:2.uxori emunda ancilla'st: tum autem pluscula Supellectile opus est,
Ter. Phorm. 4, 3, 60; 5, 7, 25 sq.—For tum etiam, v. B. 7. b.—3.Tum praeterea:4.nam tui similis est probe. Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium,
Ter. Heaut. 5, 3, 20; so id. Ad. 3, 2, 47; id. Phorm. 3, 2, 33; Cic. Verr. 1, 18, 56 (v. I. C. 3. e. l).—Tum porro:D.tum porro venti magnam quoque tollere partem Umoris possunt,
Lucr. 6, 623; 4, 829 (827).—Quid tum?1.In dialogue, what then? what next? what further? novi ego hos pugnos meos. Ca. Quid tum? Th. Quid tum? Rogitas? Hisce ego, si tu me inritaveris, placidum te hodie reddam, Plaut. Curc. 5, 3, 49; so id. As. 2, 2, 83; Ter. Eun. 2, 2, 47; 3, 5, 66; id. Phorm. 3, 3, 8.—And strengthened:2.quid tum postea?
Plaut. Trin. 3, 3, 41; id. As. 2, 2, 68; 2, 2, 79; Ter. Eun. 2, 3, 78; 4, 2, 9; 4, 7, 23; id. Ad. 4, 5, 15; id. Hec. 4, 1, 36: videsne abundare me otio? A. Quid tum? Cic. Tusc. 2, 11, 26.—In imitation of a dialogue:3.at mulctantur bonis exsules. Quid tum? Parumne multa de toleranda paupertate dicuntur?
Cic. Tusc. 5, 37, 107; so id. Quint. 22, 72; 27, 84; id. Verr. 2, 4, 59, § 132; id. Dom. 47, 123; id. Dejot. 7, 22; id. Phil. 1, 10, 26; Hor. S. 2, 3, 230.—As emphatic co-ordinative in quoting the different items of a document, law, etc.: quive in senatu sententiam dixit, dixerit. Quid tum? Qui eorum coiit, coierit, etc., what next? i. e. and then, listen! Cic. Clu. 54, 148; so id. Agr. 1, 5, 16; 3, 3, 11; id. Mur. 12, 26; id. Fl. 23, 55.—E.Tum temporis = eo tempore (post class. and rare; cf.:tunc temporis): postera die civitas principem suum, ac tum temporis consulem in foro expectabat,
Just. 31, 2, 6. -
73 convenio
con-venio, vēnī, ventum, īre, beikommen = eintreffen, sich einfinden, bes. v. mehreren = auf einem Punkte = zusammenkommen, zusammentreffen, sich zusammenfinden, sich versammeln (Ggstz. abire, discedere), I) im allg.: A) v. intr.: a) übh.: α) v. leb. Wesen u. Schiffen: convenerant duces, waren (in derselben Gegend) eingetroffen, Liv.: conveniunt duces, kommen zusammen (versammeln sich); quaeritur, quid opus sit facto, Nep.: cum maiores manus hostium adiunctis Germanis convenissent, Caes.: cum omnes in verba iuraverint conventuros se iussu consulis nec iniussu abituros, Liv. – diem ad conveniendum edicere, Liv.: nunc enim ita convenimus, ut etc., ist unsere Zusammenkunft von der Art, daß wir usw., Cic. – boni (als G.) quoniam convenimus ambo, Verg.: Eporedorix Aeduus et unā Viridomarus in equitum numero convenerant nominatim ab eo evocati, Caes.: Tyrii per (über) limina laeta frequentes convenere, Verg.: v. einem, qui ex iis novissimus convenit, wer zuletzt eintrifft, Caes. b. G. 5, 56, 2. – m. Ang. wann? ante lucem, Plin. ep. (vgl. unten »m. Ang. wohin?«). – m. Ang. woher? durch Advv. od. durch Praepp., huc undique, Caes.: undique ex Gallia, Caes.: ad certam diem frequentes undique, Liv. – ex diversis regionibus, Liv.: ex provincia, Caes.: interea et ex proximis hibernis et a Caesare conventura auxilia, Caes.: naves, quas ex Pictonibus et Santonis convenire iusserat, Caes. – m. Ang. wohin? durch Advv., od. durch Praepp. (gew. in od. ad m. Akk.), od. durch Acc. loc., c. huc, Cic.: illuc, Ov.: quo (wohin) lege communi omnes puberes armati convenire consuerant, Caes.: colloquendi tempus sumitur locusque, quo (wohin) conveniretur, Nep.: omnes etiam gravioris aetatis eo (dahin) convenerant, Caes.: eo omnes cotidie convenire (iussit), Nep. – proximā nocte in oppidum, Caes.: quem in locum convenire possimus, rescribite, Brut. in Cic. ep.: c. in eum locum, Cic.: in unum locum, Pompei. in Cic. ep.: unum in locum, Cic. u. Caes.: od. bl. in unum, Liv.: in una moenia (Ggstz. incertis sedibus vagari), Sall.: in Remos, Tac.: c. Idibus Maiis in senatum, Cic.: c. in contionem, Cic.: c. in colloquium, Nep.: mane in consilium frequentes, Cic.: in coetus scholarum laeti et alacres conveniunt (discipuli), Quint.: v. einem, in mediam praeceps convenit ursa viam, Avian. fab. 9, 6: neque quam in partem quisque conveniat, provident, Caes. b. G. 6, 37, 6. – c. ad ripam Rhodani, Caes.: ad aedes alcis noctu, Cic.: ad signa (sich bei den F. einfinden,) Caes.: ad Isthmicum spectaculum, Val. Max.: ad hoc iudicium, Cic.: ad regem, Liv.: omnem senatum ad se c. iussit, Liv.: armati cum silentio ad se convenirent, Liv.: c. luce primā in Achradinam ad curiam, Liv.: esse homines, qui novum genus disciplinae instituerunt, ad quos iuventus in ludos conveniat, Vet. edict. – c. Romam, Liv.: Cales, Liv.: qui Romam frequentissimi convenerant, Cic. – m. Ang. woher? u. wohin? zugl. durch Advv. od. Praepp., huc undique, Caes.: undique frequentes, Caes.: ex fuga in oppidum, Caes.: eodem et ab Selymbria L. Cornelius et ex Thracia paucos post dies Antiochus convenerunt, Liv. – m. Ang. wo? (wenn die sich Versammelnden sich schon an dem Orte befinden) durch Advv., durch Praepp. od. durch Genet. od. Abl. loc., zB. quanta illic multitudo convenisse dicebatur, Cic.: c. in colonia Agrippinensi in domum privatam, Tac.: Cyrri apud hiberna decumae legionis, Tac. – m. Ang. wobei? worauf? = infolge wessen? durch ad m. Akk., celeriter ad clamorem hominum circiter milia sex convenerunt, Caes.: ad nomen quoque barbari conveniunt, Curt.: ad bucinam inflatam certo tempore apros et capreas convenire ad pastum, Varro r. r. – m. Ang. zu welchem Zwecke? durch de (wegen, über), durch causā u. gratiā m. Genet. (wegen), durch ad od. in (zu) u. Akk., durch 1. Supin. (um zu), durch einen Finalsatz m. ut u. Konj., c. de communi officio (v. zwei Feldherren), Cic.: ad alqm de civitate impetranda (v. den Gesandten der Latiner), Val. Max. – uno tempore undique comitiorum ludorum censendique causā, Cic.: ex oppidis finitimis visendi causā, Cic.: visendi eius gratiā ad alqm, Vell.: spectandorum ludorum gratiā Romam, Val. Max.: ad decuriatum aut centuriatum, Liv.: in domum Calvini ad officium, Val. Max.: ad delectationem (v. Zuhörern), Quint.: c. ad auxilium, Caes.: ad eum defendendum, Nep.: ad eos defendendos, Caes.: ad prosequendum Scipionem officii causā, Liv.: funus, quo amici non conveniunt ad exsequias cohonestandas, sed etc., Cic.: c. in obsequium funeris, Sulp. Sev.: c. undique Romam gratulatum, Liv.: c. ad Caesarem gratulatum, Caes.: iussit eo omnes cotidie convenire, ut ibi de summis rebus consilia caperentur, Nep.: reguli in unum convenere, ut inter se de cunctis negotiis disceptarent, Sall. – β) v. lebl. Subjj.: conveniunt mihi munera multa huc ab amatoribus, kommen ein, Plaut.: huc convenit utrumque bivium, trifft zusammen, Plin. – v. Abstr., multa convenerunt, quae mentem exturbarent meam, Cic.: cum multae causae convenisse unum in locum atque inter se congruere videntur, Cic.: quae (bellum intestinum et externum) si in unum conveniant, vix deorum opibus, quin obruatur Romana res, resisti posse, Liv.
b) insbes.: α) als publiz. t. t.: c. alqo, zu irgend einem Gerichtsbezirk der Provinz gehören, civitates, quae in id forum conveniunt, in diese Kreisstadt gehören, Cic. Verr. 2, 38: Carthaginem conveniunt populi LXV, Plin. 3, 25; vgl. Plin. 5, 105. – β) als jurist. t. t., v. der Frau, c. in manum, durch Heirat (usus, coëmptio, confarreatio, w. vgl.) in die Gewalt des Mannes kommen, absol., Cic. top. 14: Flacc. 84. Quint. 5, 10, 62. Gaius inst. 3, 84: viro in manum, Cic. top. 23: in manum flaminis, Tac. ann. 4, 16. – u. übh. v. der Verheiratung, c. in matrimonium alcis, Papin. dig. 45, 1, 121. § 1; od. cum alqo, Gell. 18, 6, 8: c. in nuptias, Cod. Theod. 3, 7, 11.
B) v. tr. gleichs. an od. zu jmd. beikommen = jmd. treffen, zufällig oder absichtlich mit jmd. zusammentreffen, jmd. aufsuchen, besuchen, sprechen, a) übh.: α) m. Acc.: hominem, fratrem, Plaut.: c. equites, Caes.: cotidie plurimos, Cic.: Epaminondam, Nep.: adversarios eius, Nep.: conveniri nolle, Cic.: nocte conveniri et interdiu ab omnibus mortalibus posse, Sen.: nunc conveniundus Phormio est, Ter.: conveniundi patris tempus capere, Ter.: alcis conveniendi habere potestatem, Nep.: in conveniendis magistratibus et senatoribus, Cic.: sunt qui volunt te conventam, Plaut.: quod esse ambas conventas volo, Plaut.: prius P. Scipione convento, Liv.: conventis proceribus, Symm.: opus esse sibi domino eius convento, er müsse den H. sprechen, Liv.: edit nomina eorum, quibus conventis opus esset, Liv. – m. Ang. wie? (= als wen? in welchem Zustande?) durch Prädik.-Acc. od. im Passiv durch Prädik.-Nom. eines Partiz., c. Atilium spargentem semen, Cic.: cum quo forte Romam rediens ab nuntio uxoris erat conventus, auf der Rückkehr nach R. begriffen getroffen worden war, Liv. – m. Ang. durch wen? (= wessen Vermittlung) durch per u. Akk., per Gabinium ceteros, Sall.: qui antea per tres consacerdotes nostros fuerat ex multorum auctoritate conventus, Symm. ep. 10, 74. – m. Ang. wo? durch Advv., durch Praepp. od. durch Genet. od. Abl. loc., ubi eos convenit? Cic.: dic, ubi te conveniam? Mart.: Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis, qui ad eum confugerant, convenit, Caes.: cum legati eum in itinere convenissent, Caes.: ad Tempe Thessalica Philippus est conventus, Liv.: Bruti pueri Laodiceae me convenerunt, Cic.: convento Cn. Octavio Demetriade, Cic.: ubi (verst. Megarae) cum Theodorum domi convenire vellet, Val. Max.: non uno est omnis convenienda loco, Ov. art. am. 2, 394. – β) m. inter se (einander): tribuni plebis non desistebant clam inter se convenire, Cic. agr. 2, 12: nequeunt homines armenta feraeque inter sese ullam rem gignere conveniundo, Lucr. 2, 922 sq. – γ) absol. (wobei die Ang. wen? leicht aus dem Zshg. zu ergänzen): post convenero (verst. eum), Plaut.: die convenisse (verst. me), Ter.: aditum petentibus conveniundi non dabat, Nep. – b) als jurist. t. t., jmd. gerichtlich angehen, belangen, alqm, ICt. (u. so conventus debitor, Chalcid. Tim. 159): alqm de od. pro alqa re, ICt.: dah. alqd (nomen, culpam u. dgl.), wegen etw. klagbar werden, ICt.
II) prägn.: A) beikommend-, sich anschließend in etw. hineingehen, an etw. darangehen, in od. an etw. passen, mit etw. zusammenpassen, 1) eig., m. in od. ad u. Akk., conveniebatne in vaginam tuam machaera militis? Plaut.: fistula ferrea, quae in columellam convenit et in cupam, Cato: si cothurni laus illa esset ad pedem apte convenire, Cic.: m. Dat. (wem?), dicitur Afrani toga convenisse Menandro (bildl.), Hor. – absol., noli mirari, si (corona) non convenit; caput enim magnum est, Cic.
2) übtr., hinpassen, zusammenpassen, d.i. deutsch je nach dem Zusammenhang und nach der Konstruktion bald = passen, übereinstimmen, stimmen, zutreffen, bald = sich passen (sich reimen, sich schicken), passend-, geeignet-, anwendbar sein, zukommen, entsprechen, zusagen (vgl. Fronto de oratt. p. 159, 13 N. nam convenire et decere et aptum esse et congruere Graeci ἡρμόσθαι appellant), α) m. Subj.-Nom.: mores conveniunt, Ter.: atque ita cum et vultus similitudo et expositionis tempora et pastoris confessio convenirent, nepotem agnovit, Iustin.: nomen non convenit, Ter.: conveniet numerus quantum debui, Ter.: conveniet etiam ambulatio quaedam, Quint. – m. cum u. Abl., haec tua deliberatio non convenit cum oratione Largi, Cic.: quod quidem somnium Sisenna cum disputavisset mirifice ad verbum cum re convenisse, Cic.: qua ex coniunctione naturae... convenire potest aut fissum iecoris cum lucello meo aut meus quaesticulus cum caelo, terra rerumque natura? Cic. – m. in od. ad u. Akk., v. mater. Subjj., ceterae vites in quemvis agrum conveniunt, Cato: emplastrum viride ad podagram satis convenit, Scrib.: v. abstr. Subjj., non in omnes omnia convenire, Cic.: nec hoc in te convenit, Cic.: erat nemo, in quem ea suspicio conveniret, Cic.: quae vitia videntur in quemvis potius quam in istum convenire, Cic.: hoc maxime in Alcibiadem convenire videbatur, Nep.: poteram ego, verbum (πάθη) ipsum interpretans, morbos appellare, sed non conveniret ad omnia, Cic. – m. Dat. (wem?), v. leb. Wesen u. mater. Subjj., mulier mulieri magis convenit, Ter.: nihil autem minus perfecto duci quam festinationem temeritatemque convenire arbitrabatur, Suet. Aug. 25, 4: nervis et articulis convenit plantago trita cum sale, Plin.: v. abstr. Subjj., negavit id suae virtuti convenire, Nep.: munditias mulieribus, viris laborem convenire, Sall.: qui nihil rectum nisi quod ipsorum moribus conveniat putabunt, Nep.: quid posterius priori non convenit? Cic.: non enim hoc convenire Antigoni prudentiae, ut sic deuteretur victo, Nep. – poet. m. Acc. u. Infin. (zur Ang. wozu?), Prop. 2, 1, 41. – β) m. Infin. od. Acc. u. Infin. (s. Benecke Cic. Cat. 1, 4), quo sidere ulmis adiungere vites conveniat, Verg.: ilicone ad praetorem ire convenit? Cic.: quî convenit in minore negotio legem timere, cum eam in maiore neglexeris, Sall.: ubi sementem paraveris, glandem parari legique convenit, Cato: haud convenit unā ire cum amica imperatorem in via, Ter.: quibus de rebus nos dicere oporteat et quid vos sequi conveniat, Cic.: quo ex (infolge) senatus consulto confestim te interfectum esse convenit, Cic. – m. Dat., fundo suburbano arbustum maxime habere convenit, Cato: neque enim debet aut convenit nobis periculo ulli submittere animum nostrum, Brut. et Cass. in Cic. ep.: respondebam non convenire moribus meis aliud palam, aliud agere secreto, Plin. ep. – γ) unpers.: ad nummum convenit, es trifft auf den Heller, Cic. – videte nunc illum primum egredientem e villa, subito; cur? vesperi; quid necesse est? tarde; quî convenit, praesertim id temporis? Cic. – m. Dat., minime miror caelum et terras vim suam, si tibi ita conveniat (zusagt), dimittere, Cic.: in quam cuique feminae convenisset domum nuberet, Liv.: quam sibi conveniat, ipse viderit, Hor.: si tibi curae (est), quantae conveniat, Munatius, ob dir M. so lieb ist, wie er es verdient, Hor. – convenit, es sagt mir zu! Plaut. Cas. 272.
B) zusammenkommend ein Ganzes bilden, sich vereinigen, sich verbinden, 1) eig., v. Atomen, Lucr. 5, 429. – v. leb. Wesen = sich begatten, inter se, Lucr. 2, 923: clunibus, Plin. 11, 85: m. Ang. wozu? in voluptatem veneriam, Apul. met. 4, 27: gignendis liberis, Arnob. 7, 9.
2) übtr., der Ansicht, Meinung nach sich einigen, u. zwar klassisch nur res convenit od. unpers. bl. convenit, man einigt sich, wird od. ist einig (eins), man vereinbart (verständigt) sich über etw., man kommt über etw. überein, es kommt etw. durch Übereinkunft zustande, man beschließt etw. gemeinschaftlich, man behauptet etw. einstimmig (allgemein), erst bei Spät. homines conveniunt, die Leute einigen sich, a) übh. (s. über die Konstr. Spengel T. Maccius Plautus p. 40. Benecke Cic. Lig. 18 u. Iustin. 9, 5, 3. Held Caes. b. c. 1, 28, 2. Dietsch Sall. Iug. 83, 2), α) res convenit: tempus et locus convenit, Liv.: id convenerat signum, Liv.: Marcellus posse rem convenire ratus, Liv.: addebant praeterea rem conventuram, Cic. (vgl. Drak. Liv. 30, 3, 7): ubi ratio agendae rei (Operationsplan) et tempus convenit, Liv.: eo signo, quod convenerat, revocantur, Caes. – pax convenit, Sall. u. Liv., non convenit, Iustin.: si condiciones pacis non convenissent, Liv.: pax ita convenerat, ut Etruscis Latinisque fluvius Albula finis esset, Liv.: in eas condiciones cum pax conveniret, Liv.: Corinthus, ut ibi deponerentur obsides, convenit, Liv.: saepe pacem conventam frustra fuisse, Sall. Iug. 112, 2: quibus conventis, Liv. 30. 43, 7. – mit Dat., omnibus amicis idem convenit, Plaut.: saepius ultro citroque agitantibus rem conventuram, Liv.: pax, quae non ipsis civitatibus conveniret, Iustin. – m. cum u. Abl., cum his mihi nec locus nec sermo convenit, Plaut.: haec fratri mecum non conveniunt neque placent, Ter.: pax, quae cum T. Quinctio convenisset, ut rata esset petierunt, Liv.: quid nobis conveniat cum adversariis (Ggstz. quid in controversia relinquatur), Cornif. rhet.: ut notam apponam eam, quae mihi tecum convenit, Cic. – m. inter u. Akk., ratio inter nos convenit, Plaut.: si quid inter quos convenit, Cornif. rhet.: illud unum inter nos non convenit, Sen.: pactum est, quod inter aliquos convenit, Cic.: ea quae inter regem Pausaniamque convenerant, Nep.: quod tempus inter eos committendi proelii convenerat, Caes.: iudex inter adversarios convenit, Cic.: u. (m. dopp. Nom.) iudex (als R.) inter eos convenit Atilius Calatinus, Val. Max. – m. folg. quod (daß), id modo non conveniebat, quod senatus consulesque nusquam alibi spem quam in armis ponebant, plebes omnia quam bellum malebat, darin war man nicht einig, daß usw., Liv. 2, 39, 8. – β) convenit m. Acc. u. Infin., m. ut od. ne u. Konj., m. bl. Coni., m. indir. Fragesatz, Ggstz. discrepat, gew. m. Dat. od. m. cum u. Abl. od. m. inter u. Akk., interfectum esse a Clytaemnestra Agamemnonem convenit, Cic.: signum, quod ab eo dari convenerat, Suet.: convenit iam inde per consules reliqua belli perfecta (esse), Liv.: veneno quidem occisum (Claudium) convenit; ubi autem aut per quem dato discrepat, Suet.: inter omnes convenit Sibyllam tres libros attulisse, Plin. – convenisse, ut ne quid dotis mea ad te afferret filia, Plaut.: miles ea quae acta erant quaeque ut agerentur convenerat ad consulem refert, Liv.: pacto convenit, ut Himera amnis finis regni Syracusani ac Punici imperii esset, Liv.: mihi cum Deiotaro convenit, utille in meis castris esset cum suis copiis, Cic.: ita sibi cum Dolabella convenisse, ut etc., Cic.: convenit inter eos, cuius cornu prius laborare coepisset, ut is capite suo fata patriae lueret, Val. Max. – convenerat, ne interloquereris, Sen. de clem. 1, 9, 9. – u. (m. bl. Coni.) pro argento si aurum dare vellent, darent convenit, Liv. – u. (m. indir. Fragesatz) quibus consulibus interierit (Hannibal), non convenit, Nep.: cum eo sine ullo intertrimento convenerat iam, quemadmodum traderetur, Cic. – γ) convenit absol.: ita ut convenerat factum est, Liv.: ut od. uti convenerat, Hirt. b. G. u. Sall.: ita enim convenerat, Liv.: si ita conventum est, Cod. Iust. 5, 3, 7. – m. Dat. od. m. cum u. Abl., se dare operam, ut Lacedaemoniis cum rege conveniret, Nep.: sic sibi cum Caecina convenisse, Cic.: non modo inter patres, sed ne inter consules quidem satis conveniebat, Liv. – m. de u. Abl. (Ggstz. discrepat, controversia est), cum de facto conveniret, Cic.: cum de legibus conveniret, de latore tantum discreparet, Liv.: de verbo controversia est, de re quidem convenit, Sen.: mitterent ad eum, quibuscum sibi de pace conveniret, Iustin.: cum de pretio inter ementem vendentemque convenerit, Sen.: de qua (annona) inter licentem vendentemque conveniat, Plin. pan.: ea de quibus inter creditorem et debitorem conventum est, Cod. Iust. 8, 34, 3. § 1. – δ) homines conveniunt, die Leute einigen sich, cum de praeda non convenirent, Iustin. 15, 4, 23: de rebus litigiosis et convenire et transigere possumus, Paul. sent. 1, 1. § 5: quos negant inter se convenisse, Hyg. astr. 2, 4: ideo plerumque artifices convenire solent m. folg. Acc. u. Infin., Ulp. dig. 9, 2, 27. § 29.
b) insbes., bene (optime) convenit (alci) cum alqo, es steht jmd. auf gutem Fuße-, in gutem Verhältnis od. Vernehmen mit jmd., es steht sich jmd. gut mit jmd. (Ggstz. animus alcis ab alqo alienus est), cui cum paupertate bene convenit, dives est, Sen.: sororis vir, quīcum optime convenisset, Cic.: pulchre convenit improbis cinaedis, Catull. – u. ebenso bene convenit od. bl. convenit inter aliquos, es besteht ein gutes Verhältnis zwischen usw., primo hos dies complusculos bene conveniebat sane inter eas, Ter.: nec conventurum inter nos posthac arbitror, Ter. Vgl. conveniens no. II, b. – / Archaist. synk. Präs. coveniatis, Cato oratt. 40. fr. 1: Futur. convenibo, Plaut. Cas. 548.
-
74 video
video, vīdī, vīsum, ēre ( altindisch véda, ich weiß, griech. ειδον, St. Ϝιδ, οιδα für Ϝοιδα, gotisch witan, ahd. wizzan, wissen), sehen, I) sehend sein, 1) Sehkraft haben u. vermittelst der Sehkraft die Gegenstände erkennen-, sehen können, a) absol.: propter imbecillitatem iam non audit aut non videt, Cels.: clare v. oculis, hell sehen, helle Augen haben, Plaut.: bene v. oculis, gut s., gute Augen haben, Cic.: perplexe vides, siehst nicht recht, Plaut.: v. acrius, Cic.: v. in aqua obtunsius, in terra acutissime (v. Krokodil), Solin.: quam longe videmus? wie weit reicht unser Blick? Cic. – sensus videndi, Gesichtssinn, Cic.: videndi facultas, Cels. – b) m. Acc.: at ille nescio qui mille et octoginta stadia quod abesset videbat (die Gegenstände in einer Entfernung von 1080 St. erkennen konnte), Cic.: quaedam volucres longius (sc. vident), sehen weiter, Cic.: non nulli, cum aliquamdiu nihil vidissent (nichts sehen-, erkennen konnten), repentinā profusione alvi lumen receperunt, Cels. – 2) prägn., sehen, die Augen offen haben = erwacht sein, Verg. ecl. 6, 21.
II) etwas sehen, schauen, d.i. A) erblicken, mit den Augen gewahren, AA) eig. u. übtr.: 1) eig.: a) übh.: α) v. Pers.: ego Catuli Cumanum ex eo loco video; Pompeianum non cerno, Cic.: o praeclarum prospectum! Puteolos videmus: at familiarem nostrum C. Avianum, fortasse in porticu Neptuni ambulantem, non videmus, Cic.: quod non vidisset pro viso sibi renuntiasse, Caes.: ut te viderem et viserem, um dich zu sehen u. nachzusehen, wie du dich befändest, Cic. – m. dopp. Acc., quem puerum vidisti formosum, hunc vides deformem in senecta, Varro LL. 5, 5. – m. Partiz. als Objekt, adulescentium greges Lacedaemone vidimus ipsi incredibili contentione certantes pugnis, calcibus etc., wie sie kämpften, Cic. – m. Acc. u. Infin., suos fugere et concīdi videbat, Caes.: cum suos interfici viderent, Caes.: scindi videres vincula, da konnte man sehen, Liv.: so auch serpentes errare videres, Hor.: wechselnd mit dem Partiz., Hor. carm. 3, 5, 21 sqq. – m. cum u. Konj., dies et noctes virum summā virtute et prudentiā videbamus, philosopho cum operam daret, Q. Tuberonem, Cic. – im Passiv, ubi sol sex mensibus continuis non videtur, Varro: negat sibi umquam, cum oculum torsisset, duas ex lucerna flammulas esse visas, Cic. – β) v. Lebl., triclinium hortum et gestationem videt, Plin. ep. 2, 17, 13: triclinium valvis pratum multumque ruris videt, Plin. ep. 5, 6, 19: Appenninus Gallica rura videt devexasque excipit Alpes, Lucan.: pontus quidquid Scythicus a tergo videt, Sen. poët.: quae nascentem videt ora solem, nach Osten liegt, Sen. poët. – v. Zeiten, vidit noctem dies, Sen. poët. – u.v. Ereignissen, sanguinem extremae dapes videbunt et cruor Baccho incĭdet, Sen. poët. – b) sehen = antreffen, nostri saeculi medicus, quem nuper vidimus, den ich noch vor kurzem gesehen habe, d.i. der noch vor k. gelebt hat, Cels.: attonitos raro videmus, Cels.: interdum lumbricos, interdum teretes videmus, Cels. – bes. nach angestellter Beobachtung, beobachten, raro admodum, adeo ut magni professores numquam se vidisse memoriae mandaverint, Cels. – c) sehen = lesen, reiectum esse ab Asclepiade vomitum in eo volumine, quod de tuenda sanitate composuit, video, Cels. – d) leben = erleben, α) eine Zeit lebend erreichen, utinam eum diem videam, cum etc., Cic.: ex multis diebus, quos in vita celeberrimos laetissimosque viderit, Cic. – β) im Leben, in einer Zeit ein Übel erfahren od. eines Gutes teilhaftig werden, quam miseriam vidi! Ter.: suo toto consulatu somnum non vidisse, Cic.: nimis sero imperia immodica et regni paterni speciem, Liv.: clarissimas victorias aetas nostra vidit, Cic. – v. lebl. Subjj., et casus abies visura marinos, Verg.
2) übtr., übh. mit den Sinnen wahrnehmen, wie unser sehen, mugire videbis sub pedibus terram et descendere montibus ornos, Verg.: tum videres stridere secretā divisos aure susurros, Hor.: naso pol iam haec quidem videt plus quam oculis, Plaut.: caseus, qui vehementior vetustate fit, vel eā mutatione, quam in eo transmarino videmus, sehen (vermittels des Geschmackssinnes), Cels.
BB) bildl., vermittels der inneren Sinne sehen, 1) = wahrnehmen, merken, einsehen, begreifen, quem exitum ego tam video animo, quam ea, quae oculis cernimus, Cic.: si dormientes aliquid animo videre videamur, Cic.: alqm od. alqd in somnis, Cic., secundum quietem, Cic., per somnum oder per quietem, Iustin.: somnia, Tr. sehen, -haben, Cic.: acutius atque acrius vitia in dicente quam recta, Cic.: plus, weiter sehen, einen tieferen Blick haben, Cic.: u. so plus in re publica, einen tieferen politischen Blick haben, Cic.: in futurum, Liv.: aliena melius videre et diiudicare, Ter. – ut quod viderit, non viderit (merkt), Plaut.: exterae gentes, cum subtilem medicinae rationem non noverint, communia tantum vident, Cels.: quod ego, cur nolim, nihil video, Cic. – mit dopp. Acc., quem virum P. Crassum vidimus! Cic. de sen. 61: cum invidiosum se propter nimias opes videret, Iustin. 32, 4, 4. – m. Acc. u. Infin., vidit magno se fore periculo, nisi etc., Nep.: etsi (Datis) non aequum locum videbat suis, Nep. – m. folg. indir. Fragesatz, equidem, cuius criminis reus sim, non video, Curt.: vide, quantum fidei tuae credam, Curt.
2) im Passiv, den Schein haben, scheinen, dünken, als etwas erscheinen, für etwas gehalten werden, gelten, a) übh.: α) m. bl. Nom. des Prädikats: ut imbelles timidique videamur, Cic.: quod utile videretur, Cic.: multo rem turpiorem fore et iniquiorem visum iri intellegebant, Cic.: ex quo illorum beata mors videtur, horum vita laudabilis, Cic. – m. persönl. Dat., quae quibusdam admirabilia videntur, Cic.: a natura mihi videtur potius quam ab indigentia orta amicitia, Cic.: quod idem Scipioni videbatur, Cic. – β) m. Infin., oft = ich glaube, sperare videor, ich glaube hoffen zu dürfen, Cic.: ut beate vixisse videar, Cic.: solem e mundo tollere videntur, qui amicitiam e vita tollunt, Cic.: videre iam videor populum a senatu disiunctum, Cic. – mit persönl. Dat., videor mihi perspicere ipsum animum, Cic. – γ) m. Nom. u. Infin.: ut exstinctae potius amicitiae quam oppressae esse videantur, Cic.: ut tamquam a praesentibus coram haberi sermo videretur, Cic.: quia videbatur et Limnaeum eodem tempore oppugnari posse, Liv. – m. persönl. Dat., divitior mihi et affluentior videtur esse vera amicitia, Cic. – δ) mit Acc. u. Infin. = es hat den Anschein, non mihi videtur, ad beate vivendum satis posse virtutem, Cic.: quae vult videri se esse prudentiam, Cic. – ε) m. Partic. Fut. act. statt des Infin.: eius praecepta sic optime divisuri videmur, ut etc., Quint. 5. prooem. § 5: igitur ut Aratus ab Iove incipiendum putat, ita nos rite coepturi ab Homero videmur, Quint. 10, 1, 46. – b) behutsamer Ausdruck in amtlichen Erklärungen statt der bestimmten Entscheidung: maiores nostri voluerunt, quae iurati iudices cognovissent, ea non ut esse facta, sed ut videri pronuntiarent, Cic. (u. so v. Richter, deinde secessi et ex consilii sententia ›videtur‹ inquam, Plin. ep. 5, 1, 6): fecisse videri pronuntiat, Cic.: cum pontifices decressent, videri posse sine religione eam partem areae mihi restitui, Cic.: consul adiecit senatusconsultum, Ambraciam non videri vi captam esse, Liv. – c) prägn., videtur (alci), es erscheint, dünkt gut, gefällt, beliebt (jmdm.), es ist jmd. der Meinung, es glaubt jmd., eam quoque, si videtur, correctionem explicabo, Cic.: tibi si videbitur, villis illis utere, quae etc., Cic.: qui imitamur quos cuique visum est, Cic.: quem videretur ei cum imperio mitteret, Liv.: ubi visum est, Caes.: ut Hippocrati visum est, Cels.: m. folg. Infin., nunc autem visum est mihi de senectute aliquid ad te conscribere, Cic.: m. folg. Acc. u. Infin., ubi ei videbatur horam esse tertiam, Varro LL. 6, 89.
B) Jmd. od. etw. sehen, schauen = beschauen, ansehen, AA) eig.: a) übh.: mulieres et pueri, qui visum processerant, um zu schauen, den Kampf mit anzusehen, Sall. – v. nascentem placido lumine, Hor.: niveus videri, anzuschauen wie Schnee, Hor.: alqm videre non posse, jmd. nicht ersehen (nicht ausstehen) können, Cic. – impers., De. Vide sis modo etiam (sieh nur her, sieh mich nur an). Ly. Visum est, hab' schon gesehen, Plaut. – b) nach etwas sehen, nachsehen, zusehen, vide sis signi quid siet, sieh doch nach, was es für ein Siegel ist, sieh doch zuvor das S. an, Plaut.: vide tali ubi sint, Plaut.: illud vide, os ut sibi distorsit carnifex, Ter. – c) jmd. sehen = jmd. aufsuchen und sprechen, Othonem vide, Cic.: videbis hominem, Cic.: rogo, mane Plinium videas domi, Plin. ep. – v. Arzte, einen Kranken sehen = besuchen, qui (medici) aegrum raro vident, Cels. – d) besorgend nach etw. sehen, etw. besorgen, aliud (vinum) lenius vide, Ter.: dulciculae potionis aliquid et cibi, Cic.: alci prandium, Cic.: puerum iubet Taurus oleum in aulam videre, Gell. – e) mit Vertrauen auf jmd. sehen, me vide, sieh auf mich = vertraue auf mich, verlaß dich auf mich, ich bin dir gut dafür, Komik, u. Sen. (s. Brix Plaut. trin. 808. Westerh. Ter. Andr. 2, 2, 13. p. 97 Stallb.). – f) auf jmd. als Vorbild sehen, achten, quin tu me vides? warum siehst du nicht auf mich? da sieh nur auf mich (wie ich es gemacht habe)! Cic. Pis. 61. – g) etwas gleichgültig mit ansehen, gleichgültig zusehen, tantum pro! degeneramus a parentibus nostris, ut praeter quam nuper oram illi suam Punicas vagari classes dedecus esse imperii sui duxerint, eam nos nunc plenam hostium iam factam videamus? Liv. 22, 14, 6: u. so Liv. 6, 14, 4; 6, 18, 8 u.a.
BB) bildl., mit dem Verstande, Geiste usw. sehen, ins Auge fassen, a) in Betrachtung-, in Erwägung ziehen, zusehen = überlegen, erwägen, bedenken, alio loco de oratorum animo videro, Cic.: nunc ea videamus, quae contra ab his disputari solent, Cic.: id primum videamus, quatenus amor in amicitia progredi debeat, Cic.: videas... et consideres, quid agas, Cic.: ipse viderit, er mag selbst zusehen (mich kümmert's nicht), Cic.: quam id recte faciam, viderint sapientes, Cic.: sitne malum dolere, Stoici viderint, Cic.: videre oportet, nervine id vitium an cutis sit, Cels.: videndum est, num etc., Cels.: ante omnia videndum est, tristes an hilares sint (insanientes), Cels. – b) sich um etw. bekümmern, sich nach etw. umsehen, sich mit etw. befassen, für etw. Sorge tragen, sorgen, auf etw. achten, zusehen, daß oder daß nicht usw., viderint ista officia viri boni, Cic.: negotia mea videbis, Cic.: viderit ista deus, Ov.: post de matre videro, Ter.: videndum sibi esse aliud consilium, Cic. – m. folg. ut od. ne u. Konj., ut habeas (comites etc.), diligenter videbis, Cic.: videret, ut quam primum tota res transigeretur, Cic.: illud videndum est, ne quis nervus laedatur, Cels.: videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat od. accipiat, Cic.: videndum est, ne obsit benignitas... tum, ut pro dignitate cuique tribuatur, Cic.: vide (nimm dich in acht), ne post mortem meam mentiaris te vicisse, Sen.: vide, ne nulla sit divinatio, es dürfte wohl keine D. geben, Cic.: dagegen videndum est, ne non satis sit, es dürfte wohl nicht genug sein, Cic. – m. folg. indir. Fragesatz, tu, quemadmodum his satisfacias, videris, magst zusehen, Cic.: u. absol., viderit, da mag ein anderer zusehen, Ov. trist. 5, 2, 43 u.a. (s. dazu Platz). – c) etwas im Auge haben = etw. beabsichtigen, maius quiddam, Cic.: vidit aliud, er hat andere Absichten, Cic.: v. gloriam, Liv. – / redupliziertes Plusqu.-Perf. videderant, Itala (Fuld.) Marc. 16, 14: vulg. Fut. videas, Itala num. 23, 13: videant, Itala Iob 21, 20: parag. Infin. viderier, Ter. Hec. 759. Cic. de domo 136. Gell. 3, 7, 8 u. 15, 2, 1. Arnob. 7, 46 in. – 2. Pers. Imperat. Akt. verkürzt in der Verbindung vidĕ sis, Plaut. Pseud. 48 u. sis vidĕ, Plaut. Pseud. 152.
-
75 convenio
con-venio, vēnī, ventum, īre, beikommen = eintreffen, sich einfinden, bes. v. mehreren = auf einem Punkte = zusammenkommen, zusammentreffen, sich zusammenfinden, sich versammeln (Ggstz. abire, discedere), I) im allg.: A) v. intr.: a) übh.: α) v. leb. Wesen u. Schiffen: convenerant duces, waren (in derselben Gegend) eingetroffen, Liv.: conveniunt duces, kommen zusammen (versammeln sich); quaeritur, quid opus sit facto, Nep.: cum maiores manus hostium adiunctis Germanis convenissent, Caes.: cum omnes in verba iuraverint conventuros se iussu consulis nec iniussu abituros, Liv. – diem ad conveniendum edicere, Liv.: nunc enim ita convenimus, ut etc., ist unsere Zusammenkunft von der Art, daß wir usw., Cic. – boni (als G.) quoniam convenimus ambo, Verg.: Eporedorix Aeduus et unā Viridomarus in equitum numero convenerant nominatim ab eo evocati, Caes.: Tyrii per (über) limina laeta frequentes convenere, Verg.: v. einem, qui ex iis novissimus convenit, wer zuletzt eintrifft, Caes. b. G. 5, 56, 2. – m. Ang. wann? ante lucem, Plin. ep. (vgl. unten »m. Ang. wohin?«). – m. Ang. woher? durch Advv. od. durch Praepp., huc undique, Caes.: undique ex Gallia, Caes.: ad certam diem frequentes undique, Liv. – ex diversis regionibus, Liv.: ex provincia, Caes.: interea et ex proximis hibernis et a Caesare conventura————auxilia, Caes.: naves, quas ex Pictonibus et Santonis convenire iusserat, Caes. – m. Ang. wohin? durch Advv., od. durch Praepp. (gew. in od. ad m. Akk.), od. durch Acc. loc., c. huc, Cic.: illuc, Ov.: quo (wohin) lege communi omnes puberes armati convenire consuerant, Caes.: colloquendi tempus sumitur locusque, quo (wohin) conveniretur, Nep.: omnes etiam gravioris aetatis eo (dahin) convenerant, Caes.: eo omnes cotidie convenire (iussit), Nep. – proximā nocte in oppidum, Caes.: quem in locum convenire possimus, rescribite, Brut. in Cic. ep.: c. in eum locum, Cic.: in unum locum, Pompei. in Cic. ep.: unum in locum, Cic. u. Caes.: od. bl. in unum, Liv.: in una moenia (Ggstz. incertis sedibus vagari), Sall.: in Remos, Tac.: c. Idibus Maiis in senatum, Cic.: c. in contionem, Cic.: c. in colloquium, Nep.: mane in consilium frequentes, Cic.: in coetus scholarum laeti et alacres conveniunt (discipuli), Quint.: v. einem, in mediam praeceps convenit ursa viam, Avian. fab. 9, 6: neque quam in partem quisque conveniat, provident, Caes. b. G. 6, 37, 6. – c. ad ripam Rhodani, Caes.: ad aedes alcis noctu, Cic.: ad signa (sich bei den F. einfinden,) Caes.: ad Isthmicum spectaculum, Val. Max.: ad hoc iudicium, Cic.: ad regem, Liv.: omnem senatum ad se c. iussit, Liv.: armati cum silentio ad se convenirent, Liv.: c. luce primā in Achradinam ad curiam, Liv.: esse homines, qui novum————genus disciplinae instituerunt, ad quos iuventus in ludos conveniat, Vet. edict. – c. Romam, Liv.: Cales, Liv.: qui Romam frequentissimi convenerant, Cic. – m. Ang. woher? u. wohin? zugl. durch Advv. od. Praepp., huc undique, Caes.: undique frequentes, Caes.: ex fuga in oppidum, Caes.: eodem et ab Selymbria L. Cornelius et ex Thracia paucos post dies Antiochus convenerunt, Liv. – m. Ang. wo? (wenn die sich Versammelnden sich schon an dem Orte befinden) durch Advv., durch Praepp. od. durch Genet. od. Abl. loc., zB. quanta illic multitudo convenisse dicebatur, Cic.: c. in colonia Agrippinensi in domum privatam, Tac.: Cyrri apud hiberna decumae legionis, Tac. – m. Ang. wobei? worauf? = infolge wessen? durch ad m. Akk., celeriter ad clamorem hominum circiter milia sex convenerunt, Caes.: ad nomen quoque barbari conveniunt, Curt.: ad bucinam inflatam certo tempore apros et capreas convenire ad pastum, Varro r. r. – m. Ang. zu welchem Zwecke? durch de (wegen, über), durch causā u. gratiā m. Genet. (wegen), durch ad od. in (zu) u. Akk., durch 1. Supin. (um zu), durch einen Finalsatz m. ut u. Konj., c. de communi officio (v. zwei Feldherren), Cic.: ad alqm de civitate impetranda (v. den Gesandten der Latiner), Val. Max. – uno tempore undique comitiorum ludorum censendique causā, Cic.: ex oppidis finitimis visendi causā, Cic.: visendi eius gratiā ad alqm,————Vell.: spectandorum ludorum gratiā Romam, Val. Max.: ad decuriatum aut centuriatum, Liv.: in domum Calvini ad officium, Val. Max.: ad delectationem (v. Zuhörern), Quint.: c. ad auxilium, Caes.: ad eum defendendum, Nep.: ad eos defendendos, Caes.: ad prosequendum Scipionem officii causā, Liv.: funus, quo amici non conveniunt ad exsequias cohonestandas, sed etc., Cic.: c. in obsequium funeris, Sulp. Sev.: c. undique Romam gratulatum, Liv.: c. ad Caesarem gratulatum, Caes.: iussit eo omnes cotidie convenire, ut ibi de summis rebus consilia caperentur, Nep.: reguli in unum convenere, ut inter se de cunctis negotiis disceptarent, Sall. – β) v. lebl. Subjj.: conveniunt mihi munera multa huc ab amatoribus, kommen ein, Plaut.: huc convenit utrumque bivium, trifft zusammen, Plin. – v. Abstr., multa convenerunt, quae mentem exturbarent meam, Cic.: cum multae causae convenisse unum in locum atque inter se congruere videntur, Cic.: quae (bellum intestinum et externum) si in unum conveniant, vix deorum opibus, quin obruatur Romana res, resisti posse, Liv.b) insbes.: α) als publiz. t. t.: c. alqo, zu irgend einem Gerichtsbezirk der Provinz gehören, civitates, quae in id forum conveniunt, in diese Kreisstadt gehören, Cic. Verr. 2, 38: Carthaginem conveniunt populi LXV, Plin. 3, 25; vgl. Plin. 5, 105. – β) als jurist. t. t., v. der Frau, c. in manum, durch Heirat————(usus, coëmptio, confarreatio, w. vgl.) in die Gewalt des Mannes kommen, absol., Cic. top. 14: Flacc. 84. Quint. 5, 10, 62. Gaius inst. 3, 84: viro in manum, Cic. top. 23: in manum flaminis, Tac. ann. 4, 16. – u. übh. v. der Verheiratung, c. in matrimonium alcis, Papin. dig. 45, 1, 121. § 1; od. cum alqo, Gell. 18, 6, 8: c. in nuptias, Cod. Theod. 3, 7, 11.B) v. tr. gleichs. an od. zu jmd. beikommen = jmd. treffen, zufällig oder absichtlich mit jmd. zusammentreffen, jmd. aufsuchen, besuchen, sprechen, a) übh.: α) m. Acc.: hominem, fratrem, Plaut.: c. equites, Caes.: cotidie plurimos, Cic.: Epaminondam, Nep.: adversarios eius, Nep.: conveniri nolle, Cic.: nocte conveniri et interdiu ab omnibus mortalibus posse, Sen.: nunc conveniundus Phormio est, Ter.: conveniundi patris tempus capere, Ter.: alcis conveniendi habere potestatem, Nep.: in conveniendis magistratibus et senatoribus, Cic.: sunt qui volunt te conventam, Plaut.: quod esse ambas conventas volo, Plaut.: prius P. Scipione convento, Liv.: conventis proceribus, Symm.: opus esse sibi domino eius convento, er müsse den H. sprechen, Liv.: edit nomina eorum, quibus conventis opus esset, Liv. – m. Ang. wie? (= als wen? in welchem Zustande?) durch Prädik.-Acc. od. im Passiv durch Prädik.-Nom. eines Partiz., c. Atilium spargentem semen, Cic.: cum quo forte Romam rediens ab nuntio uxoris erat conventus, auf————der Rückkehr nach R. begriffen getroffen worden war, Liv. – m. Ang. durch wen? (= wessen Vermittlung) durch per u. Akk., per Gabinium ceteros, Sall.: qui antea per tres consacerdotes nostros fuerat ex multorum auctoritate conventus, Symm. ep. 10, 74. – m. Ang. wo? durch Advv., durch Praepp. od. durch Genet. od. Abl. loc., ubi eos convenit? Cic.: dic, ubi te conveniam? Mart.: Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis, qui ad eum confugerant, convenit, Caes.: cum legati eum in itinere convenissent, Caes.: ad Tempe Thessalica Philippus est conventus, Liv.: Bruti pueri Laodiceae me convenerunt, Cic.: convento Cn. Octavio Demetriade, Cic.: ubi (verst. Megarae) cum Theodorum domi convenire vellet, Val. Max.: non uno est omnis convenienda loco, Ov. art. am. 2, 394. – β) m. inter se (einander): tribuni plebis non desistebant clam inter se convenire, Cic. agr. 2, 12: nequeunt homines armenta feraeque inter sese ullam rem gignere conveniundo, Lucr. 2, 922 sq. – γ) absol. (wobei die Ang. wen? leicht aus dem Zshg. zu ergänzen): post convenero (verst. eum), Plaut.: die convenisse (verst. me), Ter.: aditum petentibus conveniundi non dabat, Nep. – b) als jurist. t. t., jmd. gerichtlich angehen, belangen, alqm, ICt. (u. so conventus debitor, Chalcid. Tim. 159): alqm de od. pro alqa re, ICt.: dah. alqd (nomen, culpam u. dgl.), wegen etw. klagbar werden, ICt.————II) prägn.: A) beikommend-, sich anschließend in etw. hineingehen, an etw. darangehen, in od. an etw. passen, mit etw. zusammenpassen, 1) eig., m. in od. ad u. Akk., conveniebatne in vaginam tuam machaera militis? Plaut.: fistula ferrea, quae in columellam convenit et in cupam, Cato: si cothurni laus illa esset ad pedem apte convenire, Cic.: m. Dat. (wem?), dicitur Afrani toga convenisse Menandro (bildl.), Hor. – absol., noli mirari, si (corona) non convenit; caput enim magnum est, Cic.2) übtr., hinpassen, zusammenpassen, d.i. deutsch je nach dem Zusammenhang und nach der Konstruktion bald = passen, übereinstimmen, stimmen, zutreffen, bald = sich passen (sich reimen, sich schicken), passend-, geeignet-, anwendbar sein, zukommen, entsprechen, zusagen (vgl. Fronto de oratt. p. 159, 13 N. nam convenire et decere et aptum esse et congruere Graeci ἡρμόσθαι appellant), α) m. Subj.-Nom.: mores conveniunt, Ter.: atque ita cum et vultus similitudo et expositionis tempora et pastoris confessio convenirent, nepotem agnovit, Iustin.: nomen non convenit, Ter.: conveniet numerus quantum debui, Ter.: conveniet etiam ambulatio quaedam, Quint. – m. cum u. Abl., haec tua deliberatio non convenit cum oratione Largi, Cic.: quod quidem somnium Sisenna cum disputavisset mirifice ad verbum cum re convenisse, Cic.: qua ex coniunctione na-————turae... convenire potest aut fissum iecoris cum lucello meo aut meus quaesticulus cum caelo, terra rerumque natura? Cic. – m. in od. ad u. Akk., v. mater. Subjj., ceterae vites in quemvis agrum conveniunt, Cato: emplastrum viride ad podagram satis convenit, Scrib.: v. abstr. Subjj., non in omnes omnia convenire, Cic.: nec hoc in te convenit, Cic.: erat nemo, in quem ea suspicio conveniret, Cic.: quae vitia videntur in quemvis potius quam in istum convenire, Cic.: hoc maxime in Alcibiadem convenire videbatur, Nep.: poteram ego, verbum (πάθη) ipsum interpretans, morbos appellare, sed non conveniret ad omnia, Cic. – m. Dat. (wem?), v. leb. Wesen u. mater. Subjj., mulier mulieri magis convenit, Ter.: nihil autem minus perfecto duci quam festinationem temeritatemque convenire arbitrabatur, Suet. Aug. 25, 4: nervis et articulis convenit plantago trita cum sale, Plin.: v. abstr. Subjj., negavit id suae virtuti convenire, Nep.: munditias mulieribus, viris laborem convenire, Sall.: qui nihil rectum nisi quod ipsorum moribus conveniat putabunt, Nep.: quid posterius priori non convenit? Cic.: non enim hoc convenire Antigoni prudentiae, ut sic deuteretur victo, Nep. – poet. m. Acc. u. Infin. (zur Ang. wozu?), Prop. 2, 1, 41. – β) m. Infin. od. Acc. u. Infin. (s. Benecke Cic. Cat. 1, 4), quo sidere ulmis adiungere vites conveniat, Verg.: ilicone ad praetorem ire convenit? Cic.: quî convenit in minore————negotio legem timere, cum eam in maiore neglexeris, Sall.: ubi sementem paraveris, glandem parari legique convenit, Cato: haud convenit unā ire cum amica imperatorem in via, Ter.: quibus de rebus nos dicere oporteat et quid vos sequi conveniat, Cic.: quo ex (infolge) senatus consulto confestim te interfectum esse convenit, Cic. – m. Dat., fundo suburbano arbustum maxime habere convenit, Cato: neque enim debet aut convenit nobis periculo ulli submittere animum nostrum, Brut. et Cass. in Cic. ep.: respondebam non convenire moribus meis aliud palam, aliud agere secreto, Plin. ep. – γ) unpers.: ad nummum convenit, es trifft auf den Heller, Cic. – videte nunc illum primum egredientem e villa, subito; cur? vesperi; quid necesse est? tarde; quî convenit, praesertim id temporis? Cic. – m. Dat., minime miror caelum et terras vim suam, si tibi ita conveniat (zusagt), dimittere, Cic.: in quam cuique feminae convenisset domum nuberet, Liv.: quam sibi conveniat, ipse viderit, Hor.: si tibi curae (est), quantae conveniat, Munatius, ob dir M. so lieb ist, wie er es verdient, Hor. – convenit, es sagt mir zu! Plaut. Cas. 272.B) zusammenkommend ein Ganzes bilden, sich vereinigen, sich verbinden, 1) eig., v. Atomen, Lucr. 5, 429. – v. leb. Wesen = sich begatten, inter se, Lucr. 2, 923: clunibus, Plin. 11, 85: m. Ang. wozu? in voluptatem veneriam, Apul. met. 4, 27: gignendis————liberis, Arnob. 7, 9.2) übtr., der Ansicht, Meinung nach sich einigen, u. zwar klassisch nur res convenit od. unpers. bl. convenit, man einigt sich, wird od. ist einig (eins), man vereinbart (verständigt) sich über etw., man kommt über etw. überein, es kommt etw. durch Übereinkunft zustande, man beschließt etw. gemeinschaftlich, man behauptet etw. einstimmig (allgemein), erst bei Spät. homines conveniunt, die Leute einigen sich, a) übh. (s. über die Konstr. Spengel T. Maccius Plautus p. 40. Benecke Cic. Lig. 18 u. Iustin. 9, 5, 3. Held Caes. b. c. 1, 28, 2. Dietsch Sall. Iug. 83, 2), α) res convenit: tempus et locus convenit, Liv.: id convenerat signum, Liv.: Marcellus posse rem convenire ratus, Liv.: addebant praeterea rem conventuram, Cic. (vgl. Drak. Liv. 30, 3, 7): ubi ratio agendae rei (Operationsplan) et tempus convenit, Liv.: eo signo, quod convenerat, revocantur, Caes. – pax convenit, Sall. u. Liv., non convenit, Iustin.: si condiciones pacis non convenissent, Liv.: pax ita convenerat, ut Etruscis Latinisque fluvius Albula finis esset, Liv.: in eas condiciones cum pax conveniret, Liv.: Corinthus, ut ibi deponerentur obsides, convenit, Liv.: saepe pacem conventam frustra fuisse, Sall. Iug. 112, 2: quibus conventis, Liv. 30. 43, 7. – mit Dat., omnibus amicis idem convenit, Plaut.: saepius ultro citroque agitantibus rem conventuram,————Liv.: pax, quae non ipsis civitatibus conveniret, Iustin. – m. cum u. Abl., cum his mihi nec locus nec sermo convenit, Plaut.: haec fratri mecum non conveniunt neque placent, Ter.: pax, quae cum T. Quinctio convenisset, ut rata esset petierunt, Liv.: quid nobis conveniat cum adversariis (Ggstz. quid in controversia relinquatur), Cornif. rhet.: ut notam apponam eam, quae mihi tecum convenit, Cic. – m. inter u. Akk., ratio inter nos convenit, Plaut.: si quid inter quos convenit, Cornif. rhet.: illud unum inter nos non convenit, Sen.: pactum est, quod inter aliquos convenit, Cic.: ea quae inter regem Pausaniamque convenerant, Nep.: quod tempus inter eos committendi proelii convenerat, Caes.: iudex inter adversarios convenit, Cic.: u. (m. dopp. Nom.) iudex (als R.) inter eos convenit Atilius Calatinus, Val. Max. – m. folg. quod (daß), id modo non conveniebat, quod senatus consulesque nusquam alibi spem quam in armis ponebant, plebes omnia quam bellum malebat, darin war man nicht einig, daß usw., Liv. 2, 39, 8. – β) convenit m. Acc. u. Infin., m. ut od. ne u. Konj., m. bl. Coni., m. indir. Fragesatz, Ggstz. discrepat, gew. m. Dat. od. m. cum u. Abl. od. m. inter u. Akk., interfectum esse a Clytaemnestra Agamemnonem convenit, Cic.: signum, quod ab eo dari convenerat, Suet.: convenit iam inde per consules reliqua belli perfecta (esse), Liv.: veneno quidem occisum (Claudium) convenit; ubi autem aut————per quem dato discrepat, Suet.: inter omnes convenit Sibyllam tres libros attulisse, Plin. – convenisse, ut ne quid dotis mea ad te afferret filia, Plaut.: miles ea quae acta erant quaeque ut agerentur convenerat ad consulem refert, Liv.: pacto convenit, ut Himera amnis finis regni Syracusani ac Punici imperii esset, Liv.: mihi cum Deiotaro convenit, utille in meis castris esset cum suis copiis, Cic.: ita sibi cum Dolabella convenisse, ut etc., Cic.: convenit inter eos, cuius cornu prius laborare coepisset, ut is capite suo fata patriae lueret, Val. Max. – convenerat, ne interloquereris, Sen. de clem. 1, 9, 9. – u. (m. bl. Coni.) pro argento si aurum dare vellent, darent convenit, Liv. – u. (m. indir. Fragesatz) quibus consulibus interierit (Hannibal), non convenit, Nep.: cum eo sine ullo intertrimento convenerat iam, quemadmodum traderetur, Cic. – γ) convenit absol.: ita ut convenerat factum est, Liv.: ut od. uti convenerat, Hirt. b. G. u. Sall.: ita enim convenerat, Liv.: si ita conventum est, Cod. Iust. 5, 3, 7. – m. Dat. od. m. cum u. Abl., se dare operam, ut Lacedaemoniis cum rege conveniret, Nep.: sic sibi cum Caecina convenisse, Cic.: non modo inter patres, sed ne inter consules quidem satis conveniebat, Liv. – m. de u. Abl. (Ggstz. discrepat, controversia est), cum de facto conveniret, Cic.: cum de legibus conveniret, de latore tantum discreparet, Liv.: de verbo controversia est, de re quidem convenit, Sen.: mitterent ad eum,————quibuscum sibi de pace conveniret, Iustin.: cum de pretio inter ementem vendentemque convenerit, Sen.: de qua (annona) inter licentem vendentemque conveniat, Plin. pan.: ea de quibus inter creditorem et debitorem conventum est, Cod. Iust. 8, 34, 3. § 1. – δ) homines conveniunt, die Leute einigen sich, cum de praeda non convenirent, Iustin. 15, 4, 23: de rebus litigiosis et convenire et transigere possumus, Paul. sent. 1, 1. § 5: quos negant inter se convenisse, Hyg. astr. 2, 4: ideo plerumque artifices convenire solent m. folg. Acc. u. Infin., Ulp. dig. 9, 2, 27. § 29.b) insbes., bene (optime) convenit (alci) cum alqo, es steht jmd. auf gutem Fuße-, in gutem Verhältnis od. Vernehmen mit jmd., es steht sich jmd. gut mit jmd. (Ggstz. animus alcis ab alqo alienus est), cui cum paupertate bene convenit, dives est, Sen.: sororis vir, quīcum optime convenisset, Cic.: pulchre convenit improbis cinaedis, Catull. – u. ebenso bene convenit od. bl. convenit inter aliquos, es besteht ein gutes Verhältnis zwischen usw., primo hos dies complusculos bene conveniebat sane inter eas, Ter.: nec conventurum inter nos posthac arbitror, Ter. Vgl. conveniens no. II, b. – ⇒ Archaist. synk. Präs. coveniatis, Cato oratt. 40. fr. 1: Futur. convenibo, Plaut. Cas. 548.Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > convenio
-
76 video
video, vīdī, vīsum, ēre ( altindisch véda, ich weiß, griech. ειδον, St.ιδ, οιδα für
II) etwas sehen, schauen, d.i. A) erblicken, mit den Augen gewahren, AA) eig. u. übtr.: 1) eig.: a) übh.: α) v. Pers.: ego Catuli Cumanum ex eo loco video; Pompeianum non cerno, Cic.: o praeclarum prospectum! Puteolos videmus: at familiarem nostrum————C. Avianum, fortasse in porticu Neptuni ambulantem, non videmus, Cic.: quod non vidisset pro viso sibi renuntiasse, Caes.: ut te viderem et viserem, um dich zu sehen u. nachzusehen, wie du dich befändest, Cic. – m. dopp. Acc., quem puerum vidisti formosum, hunc vides deformem in senecta, Varro LL. 5, 5. – m. Partiz. als Objekt, adulescentium greges Lacedaemone vidimus ipsi incredibili contentione certantes pugnis, calcibus etc., wie sie kämpften, Cic. – m. Acc. u. Infin., suos fugere et concīdi videbat, Caes.: cum suos interfici viderent, Caes.: scindi videres vincula, da konnte man sehen, Liv.: so auch serpentes errare videres, Hor.: wechselnd mit dem Partiz., Hor. carm. 3, 5, 21 sqq. – m. cum u. Konj., dies et noctes virum summā virtute et prudentiā videbamus, philosopho cum operam daret, Q. Tuberonem, Cic. – im Passiv, ubi sol sex mensibus continuis non videtur, Varro: negat sibi umquam, cum oculum torsisset, duas ex lucerna flammulas esse visas, Cic. – β) v. Lebl., triclinium hortum et gestationem videt, Plin. ep. 2, 17, 13: triclinium valvis pratum multumque ruris videt, Plin. ep. 5, 6, 19: Appenninus Gallica rura videt devexasque excipit Alpes, Lucan.: pontus quidquid Scythicus a tergo videt, Sen. poët.: quae nascentem videt ora solem, nach Osten liegt, Sen. poët. – v. Zeiten, vidit noctem dies, Sen. poët. – u.v. Ereignissen, sanguinem extremae dapes videbunt et cruor Baccho incĭdet, Sen.————poët. – b) sehen = antreffen, nostri saeculi medicus, quem nuper vidimus, den ich noch vor kurzem gesehen habe, d.i. der noch vor k. gelebt hat, Cels.: attonitos raro videmus, Cels.: interdum lumbricos, interdum teretes videmus, Cels. – bes. nach angestellter Beobachtung, beobachten, raro admodum, adeo ut magni professores numquam se vidisse memoriae mandaverint, Cels. – c) sehen = lesen, reiectum esse ab Asclepiade vomitum in eo volumine, quod de tuenda sanitate composuit, video, Cels. – d) leben = erleben, α) eine Zeit lebend erreichen, utinam eum diem videam, cum etc., Cic.: ex multis diebus, quos in vita celeberrimos laetissimosque viderit, Cic. – β) im Leben, in einer Zeit ein Übel erfahren od. eines Gutes teilhaftig werden, quam miseriam vidi! Ter.: suo toto consulatu somnum non vidisse, Cic.: nimis sero imperia immodica et regni paterni speciem, Liv.: clarissimas victorias aetas nostra vidit, Cic. – v. lebl. Subjj., et casus abies visura marinos, Verg.2) übtr., übh. mit den Sinnen wahrnehmen, wie unser sehen, mugire videbis sub pedibus terram et descendere montibus ornos, Verg.: tum videres stridere secretā divisos aure susurros, Hor.: naso pol iam haec quidem videt plus quam oculis, Plaut.: caseus, qui vehementior vetustate fit, vel eā mutatione, quam in eo transmarino videmus, sehen (vermittels des Geschmackssinnes), Cels.————BB) bildl., vermittels der inneren Sinne sehen, 1) = wahrnehmen, merken, einsehen, begreifen, quem exitum ego tam video animo, quam ea, quae oculis cernimus, Cic.: si dormientes aliquid animo videre videamur, Cic.: alqm od. alqd in somnis, Cic., secundum quietem, Cic., per somnum oder per quietem, Iustin.: somnia, Tr. sehen, -haben, Cic.: acutius atque acrius vitia in dicente quam recta, Cic.: plus, weiter sehen, einen tieferen Blick haben, Cic.: u. so plus in re publica, einen tieferen politischen Blick haben, Cic.: in futurum, Liv.: aliena melius videre et diiudicare, Ter. – ut quod viderit, non viderit (merkt), Plaut.: exterae gentes, cum subtilem medicinae rationem non noverint, communia tantum vident, Cels.: quod ego, cur nolim, nihil video, Cic. – mit dopp. Acc., quem virum P. Crassum vidimus! Cic. de sen. 61: cum invidiosum se propter nimias opes videret, Iustin. 32, 4, 4. – m. Acc. u. Infin., vidit magno se fore periculo, nisi etc., Nep.: etsi (Datis) non aequum locum videbat suis, Nep. – m. folg. indir. Fragesatz, equidem, cuius criminis reus sim, non video, Curt.: vide, quantum fidei tuae credam, Curt.2) im Passiv, den Schein haben, scheinen, dünken, als etwas erscheinen, für etwas gehalten werden, gelten, a) übh.: α) m. bl. Nom. des Prädikats: ut imbelles timidique videamur, Cic.: quod utile videretur, Cic.: multo rem turpiorem fore et iniquiorem————visum iri intellegebant, Cic.: ex quo illorum beata mors videtur, horum vita laudabilis, Cic. – m. persönl. Dat., quae quibusdam admirabilia videntur, Cic.: a natura mihi videtur potius quam ab indigentia orta amicitia, Cic.: quod idem Scipioni videbatur, Cic. – β) m. Infin., oft = ich glaube, sperare videor, ich glaube hoffen zu dürfen, Cic.: ut beate vixisse videar, Cic.: solem e mundo tollere videntur, qui amicitiam e vita tollunt, Cic.: videre iam videor populum a senatu disiunctum, Cic. – mit persönl. Dat., videor mihi perspicere ipsum animum, Cic. – γ) m. Nom. u. Infin.: ut exstinctae potius amicitiae quam oppressae esse videantur, Cic.: ut tamquam a praesentibus coram haberi sermo videretur, Cic.: quia videbatur et Limnaeum eodem tempore oppugnari posse, Liv. – m. persönl. Dat., divitior mihi et affluentior videtur esse vera amicitia, Cic. – δ) mit Acc. u. Infin. = es hat den Anschein, non mihi videtur, ad beate vivendum satis posse virtutem, Cic.: quae vult videri se esse prudentiam, Cic. – ε) m. Partic. Fut. act. statt des Infin.: eius praecepta sic optime divisuri videmur, ut etc., Quint. 5. prooem. § 5: igitur ut Aratus ab Iove incipiendum putat, ita nos rite coepturi ab Homero videmur, Quint. 10, 1, 46. – b) behutsamer Ausdruck in amtlichen Erklärungen statt der bestimmten Entscheidung: maiores nostri voluerunt, quae iurati iudices cognovissent, ea non ut esse facta, sed ut videri pronuntia-————rent, Cic. (u. so v. Richter, deinde secessi et ex consilii sententia ›videtur‹ inquam, Plin. ep. 5, 1, 6): fecisse videri pronuntiat, Cic.: cum pontifices decressent, videri posse sine religione eam partem areae mihi restitui, Cic.: consul adiecit senatusconsultum, Ambraciam non videri vi captam esse, Liv. – c) prägn., videtur (alci), es erscheint, dünkt gut, gefällt, beliebt (jmdm.), es ist jmd. der Meinung, es glaubt jmd., eam quoque, si videtur, correctionem explicabo, Cic.: tibi si videbitur, villis illis utere, quae etc., Cic.: qui imitamur quos cuique visum est, Cic.: quem videretur ei cum imperio mitteret, Liv.: ubi visum est, Caes.: ut Hippocrati visum est, Cels.: m. folg. Infin., nunc autem visum est mihi de senectute aliquid ad te conscribere, Cic.: m. folg. Acc. u. Infin., ubi ei videbatur horam esse tertiam, Varro LL. 6, 89.B) Jmd. od. etw. sehen, schauen = beschauen, ansehen, AA) eig.: a) übh.: mulieres et pueri, qui visum processerant, um zu schauen, den Kampf mit anzusehen, Sall. – v. nascentem placido lumine, Hor.: niveus videri, anzuschauen wie Schnee, Hor.: alqm videre non posse, jmd. nicht ersehen (nicht ausstehen) können, Cic. – impers., De. Vide sis modo etiam (sieh nur her, sieh mich nur an). Ly. Visum est, hab' schon gesehen, Plaut. – b) nach etwas sehen, nachsehen, zusehen, vide sis signi quid siet, sieh doch nach, was es für ein Siegel ist, sieh doch zuvor das————S. an, Plaut.: vide tali ubi sint, Plaut.: illud vide, os ut sibi distorsit carnifex, Ter. – c) jmd. sehen = jmd. aufsuchen und sprechen, Othonem vide, Cic.: videbis hominem, Cic.: rogo, mane Plinium videas domi, Plin. ep. – v. Arzte, einen Kranken sehen = besuchen, qui (medici) aegrum raro vident, Cels. – d) besorgend nach etw. sehen, etw. besorgen, aliud (vinum) lenius vide, Ter.: dulciculae potionis aliquid et cibi, Cic.: alci prandium, Cic.: puerum iubet Taurus oleum in aulam videre, Gell. – e) mit Vertrauen auf jmd. sehen, me vide, sieh auf mich = vertraue auf mich, verlaß dich auf mich, ich bin dir gut dafür, Komik, u. Sen. (s. Brix Plaut. trin. 808. Westerh. Ter. Andr. 2, 2, 13. p. 97 Stallb.). – f) auf jmd. als Vorbild sehen, achten, quin tu me vides? warum siehst du nicht auf mich? da sieh nur auf mich (wie ich es gemacht habe)! Cic. Pis. 61. – g) etwas gleichgültig mit ansehen, gleichgültig zusehen, tantum pro! degeneramus a parentibus nostris, ut praeter quam nuper oram illi suam Punicas vagari classes dedecus esse imperii sui duxerint, eam nos nunc plenam hostium iam factam videamus? Liv. 22, 14, 6: u. so Liv. 6, 14, 4; 6, 18, 8 u.a.BB) bildl., mit dem Verstande, Geiste usw. sehen, ins Auge fassen, a) in Betrachtung-, in Erwägung ziehen, zusehen = überlegen, erwägen, bedenken, alio loco de oratorum animo videro, Cic.: nunc ea vi-————deamus, quae contra ab his disputari solent, Cic.: id primum videamus, quatenus amor in amicitia progredi debeat, Cic.: videas... et consideres, quid agas, Cic.: ipse viderit, er mag selbst zusehen (mich kümmert's nicht), Cic.: quam id recte faciam, viderint sapientes, Cic.: sitne malum dolere, Stoici viderint, Cic.: videre oportet, nervine id vitium an cutis sit, Cels.: videndum est, num etc., Cels.: ante omnia videndum est, tristes an hilares sint (insanientes), Cels. – b) sich um etw. bekümmern, sich nach etw. umsehen, sich mit etw. befassen, für etw. Sorge tragen, sorgen, auf etw. achten, zusehen, daß oder daß nicht usw., viderint ista officia viri boni, Cic.: negotia mea videbis, Cic.: viderit ista deus, Ov.: post de matre videro, Ter.: videndum sibi esse aliud consilium, Cic. – m. folg. ut od. ne u. Konj., ut habeas (comites etc.), diligenter videbis, Cic.: videret, ut quam primum tota res transigeretur, Cic.: illud videndum est, ne quis nervus laedatur, Cels.: videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat od. accipiat, Cic.: videndum est, ne obsit benignitas... tum, ut pro dignitate cuique tribuatur, Cic.: vide (nimm dich in acht), ne post mortem meam mentiaris te vicisse, Sen.: vide, ne nulla sit divinatio, es dürfte wohl keine D. geben, Cic.: dagegen videndum est, ne non satis sit, es dürfte wohl nicht genug sein, Cic. – m. folg. indir. Fragesatz, tu, quemadmodum his satisfacias, videris, magst zusehen,————Cic.: u. absol., viderit, da mag ein anderer zusehen, Ov. trist. 5, 2, 43 u.a. (s. dazu Platz). – c) etwas im Auge haben = etw. beabsichtigen, maius quiddam, Cic.: vidit aliud, er hat andere Absichten, Cic.: v. gloriam, Liv. – ⇒ redupliziertes Plusqu.-Perf. videderant, Itala (Fuld.) Marc. 16, 14: vulg. Fut. videas, Itala num. 23, 13: videant, Itala Iob 21, 20: parag. Infin. viderier, Ter. Hec. 759. Cic. de domo 136. Gell. 3, 7, 8 u. 15, 2, 1. Arnob. 7, 46 in. – 2. Pers. Imperat. Akt. verkürzt in der Verbindung vidĕ sis, Plaut. Pseud. 48 u. sis vidĕ, Plaut. Pseud. 152. -
77 certus
certus, a, um [orig. P. a. from cerno; hence], adj., determined, resolved, fixed, settled, purposed: non dubius.I.(Acc. to cerno, II. D.) Certum est (mihi), it is determined, it is my ( thy, his, etc.) decision, resolution, will, I am resolved, I mean, etc. (mostly ante-class.; most freq. in Plaut.); with inf.: quorum virtuti belli Fortuna pepercit, Eorundem me libertati parcere certum est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 206 Vahl.):b.certum'st hominem eludere,
Plaut. Am. 1, 1, 109:tibi credere,
id. Aul. 4, 9, 7; cf. id. Capt. 3, 1, 32; id. Curc. 2, 1, 1; id. Cas. 2, 4, 15; id. Cist. 3, 1, 16; id. Ep. 5, 1, 57; id. Bacch. 5, 2, 37; id. Most. 1, 3, 80; id. Men. 5, 6, 12; id. Mil. 2, 3, 32; id. Merc. 3, 1, 7; id. Ps. 1, 5, 138; id. Poen. 5, 5, 25; id. Pers. 2, 2, 39; id. Rud. 3, 3, 22; id. Stich. 5, 4, 2; id. Trin. 2, 1, 34; id. Truc. 2, 6, 68; Ter. And. 2, 1, 11; id. Eun. 1, 2, 108: certum est deliberatumque, quae ad causam pertinere arbitror, omnia dicere, Cic. Rosc. Am. 11, 31:certum atque decretum est non dare signum,
Liv. 2, 45, 13:certum est igni circumdare muros,
Verg. A. 9, 153.—Certum'st mihi with inf., Plaut. As. 1, 3, 94; 3, 3, 23; id. Cas. 1, 1, 3; id. Mil. 3, 1, 154; id. Ps. 4, 8, 2; Cic. de Or. 2, 33, 144; Liv. 35, 46, 13; Ov. M. 9, 53 al.—Without inf., esp. parenthet., with expression of purpose by a fut. tense:certum est, malam rem potius quaeram cum lucro,
Plaut. Aul. 4, 6, 15:certum est, jam dicam patri,
id. Bacch. 3, 1, 15:certum est, ibo ad medicum,
id. Merc. 2, 4, 4: An. Certumn' est tibi? Ly. Certum, id. Poen. 2, 48; cf. id. Stich. 4, 2, 33.—With pron. or subst.: Ar. Certumne'st tibi istuc? He. Non moriri certius, Plaut. Capt. 3, 5, 74;so further with istuc,
id. ib. 2, 1, 20; Ter. Eun. 3, 3, 30:mihi autem abjurare certius est quam dependere,
Cic. Att. 1, 8, 3:ad eum senem oppugnare certum est consilium,
Plaut. Ep. 1, 2, 60:quae nunc sunt certa ei consilia, etc.,
Ter. And. 2, 3, 16:certa res hanc est objurgare,
Plaut. Am. 2, 2, 73; so id. Merc. 5, 2, 16; id. Mil. 2, 4, 45; Ter. And. 2, 2, 31; Plaut. Most. 3, 2, 16.—(From the time of the Aug. poets.) Transf. to the person who is determined upon something, determined, resolved, bent.(α).With inf.:(β).certa mori,
Verg. A. 4, 564 (cf. id. ib. 4, 475:decrevitque mori): certi non cedere,
Ov. M. 9, 43:certa sequi,
Val. Fl. 5, 47.—With gen. (cf. Ramsh. Gr. p. 323; Zumpt, Gr. § 437, n. 1;(γ).A. and S. § 213, R. 1): certus eundi,
Verg. A. 4, 554; Ov. M. 11, 440:desciscendi,
Tac. H. 4, 14:relinquendae vitae,
id. A. 4, 34:necis,
Sil. 6, 27:fugae,
Plin. Ep. 6, 16, 12:destinationis,
Tac. A. 12, 32:sceleris,
id. ib. 12, 66:consilii,
id. H. 2, 46.—With an:II.nec sat certa an cederet armis,
Sil. 9, 480.—An epithet of all those objects whose existence or reality is fixed, determined (hence in connection with definitus, Quint. 7, 10, 7;A.with praefinitus,
Suet. Galb. 14), or in respect to which there can be no doubt (hence opp. dubius, Quint. 7, 6, 3; 5, 12, 3; 12, 3, 6 al.).Object.1.Of things whose external qualities, number, etc., are invariable, established, settled, fixed, particular, specified, etc. (class.):b.Arboribus primum certis gravis umbra tributa,
Lucr. 6, 783:fruges, bacae,
Cic. Leg. 2, 8, 19:jam ad certas res conficiendas certos homines delectos ac descriptos habebat,
id. Cat. 3, 7, 16:concilium in diem certam indicere,
Caes. B. G. 1, 30 fin.;so with dies,
a fixed term, Cato, R. R. 149, 1; Cic. Att. 6, 2, 9; Nep. Chabr. 3, 1; Liv. 1, 50, 1; Tac. G. 9 al.; cf.:certis diebus,
Verg. G. 2, 329:quaerere ab judicibus cur in certa verba jurent, cur certo tempore conveniant, certo discedant,
Cic. Inv. 2, 45, 132; cf. Suet. Aug. 41:certum praefinitumque tempus,
id. Galb. 14; and:certum statumque vectigal,
id. Calig. 40:pecunia (opp. arbitraria), v. arbitrarius: finis aerumnarum,
Lucr. 1, 108; cf. id. 2, 512; 8, 1091; Hor. S. 1, 1, 106; id. Ep. 1, 2, 56:locus,
Caes. B. G. 5, 1, 6:numerus,
id. ib. 7, 75:signum,
fixed, agreed upon, id. B. C. 1, 27:naves,
fixed in number and quality, id. ib. 1, 56:pecuniae imperabantur,
id. ib. 3, 32 fin.:conviva,
i. e. a daily, constant guest, Hor. Ep. 1, 7, 75 Schmid:ecquem tu illo certiorem nebulonem,
Cic. Att. 15, 21, 2.—But sometimes indef., like quidam, and our certain, of things, the certainty of whose existence is given, but whose nature is not more definitely designated, or comes not into consideration (cf. aliquis):2.Cephaloedi mensis est certus, quo mense sacerdotem maximum creari oporteat,
Cic. Verr. 2, 2, 52, § 128:habet certos sui studiosos,
id. Brut. 16, 64:(hunc) certis rebus imperatis regnare jussit,
id. Sest. 27, 58:certi homines ad eam rem periti,
id. ib. 18, 41:res a certis hominibus corrupta,
id. Fam. 1, 2, 3; 4, 9, 2; 16, 11, 2; id. Marcell. 6, 16; id. Deiot. 4, 11; Liv. 34, 61, 7.—Hence in Quint. several times in connection with quidam and aliquis:ad certas quasdam dicendi leges alligati,
Quint. 8, prooem. § 2; so id. 8, prooem. § 12; 4, 2, 28; 5, 10, 2; 5, 10, 5; 9, 4, 8;11, 2, 28: aliquos compositionis certos pedes,
id. 10, 2, 13; so id. 7, prooem. § 4; and subst.:in his certos aliquos docebit,
id. 2, 8, 13.—Trop., of things whose internal moral qualities are established, fixed, can be relied upon, sure, unerring, to be depended upon, true, faithful, [p. 321] etc. (so most freq. in all periods and species of composition; syn.: firmus, confirmatus, exploratus, indubitatus, manifestus al.).a.Of persons: amicus certus in re incertā cernitur, Enn. ap. Cic. Lael. 17, 64; cf.:b.tu ex amicis certis mi es certissimus,
Plaut. Trin. 1, 2, 57:certi homines, quibus dem litteras,
Cic. Fam. 1, 7, 1; cf. id. Cat. 3, 7, 16; Nep. Paus. 2, 4; id. Alcib. 10, 1; Cic. Rosc. Am. 19, 53; id. Verr. 2, 2, 64, § 156:certus enim promisit Apollo, etc.,
Hor. C. 1, 7, 28:auctor (mortis),
Quint. 6, 3, 68; cf. Suet. Tib. 5:adversus hostem nec spe nec animo certiorem, i. e. firmiorem,
Liv. 10, 35, 17: apud latera certos collocaverat, Sall. ap. Serv. ad Verg. A. 1, 576 (H. 1, 53 Dietsch); cf. Nep. Dion, 9, 2:per litora certos dimittam,
Verg. A. 1, 576:certissimus auctor (Phoebus),
id. G. 1, 432.—Of things:B.satis animo certo et confirmato,
Cic. Quint. 24, 77; cf.pectora,
Verg. A. 9, 249, and certior indoles, Suet. Ner. 10:promissa,
Cic. Fam. 6, 12, 1:parata dicendi copia et certa,
Quint. 10, 6, 6; id. 6, prooem. §9: jus,
id. 12, 3, 6 et saep.:jactus (telorum),
Tac. A. 14, 37; cf.in this sense certa hasta,
Verg. A. 11, 767:sagitta,
Hor. C. 1, 12, 23:fides segetis,
id. ib. 3, 16, 30:spes,
id. C. S. 74:trames,
id. S. 2, 3, 49:lar,
id. Ep. 1, 7, 58 al.:plana et certa,
Plaut. Pers. 2, 2, 1:certa et clara,
Ter. Hec. 5, 4, 1 Ruhnk.; so Liv. 22, 39, 22; cf. Hor. S. 2, 6, 27.—Subst., with gen.:certa maris,
Tac. H. 4, 81.—Subject., of that which is established by evidence, etc., placed beyond doubt, certain, sure, true, proved, established (class.; esp. freq. in neutr.):2.cum ad has suspitiones certissimae res accederent,
Caes. B. G. 1, 19; 5, 29:incerta pro certis malebant,
Sall. C. 17, 6; cf.:incerta pro certis mutare,
id. J. 83, 1:postremo certior res,
Liv. 29, 6, 12:certiora esse dicunt quam, etc.,
Cic. N. D. 3, 5, 13; id. Att. 3, 11, 2; Liv. 10, 35, 12: So. Satin hoc certum'st? Ge. Certum:hisce oculis egomet vidi,
Ter. Ad. 3, 2, 31:jam satis certumst virginem vitiatam esse?
id. Enn. 4, 4, 36:cum certius tibi sit me esse Romae quam mihi te Athenis,
Cic. Att. 1, 9, 1:id parum certum est,
Liv. 5, 35, 3:cum de altero intellectu certum est, de altero dubium,
Quint. 7, 6, 3; cf. id. 7, 3, 4: non certum traditur, with interrog.-clause, Liv. 2, 8, 8:nec quicquam certi respondes mihi?
Ter. Hec. 4, 4, 84:neque tanto spatio certi quid esset explorari poterat,
Caes. B. G. 7, 45:certum inveniri non potest ne... an,
id. B. C. 1, 25:si quicquam humanorum certi est,
Liv. 5, 33, 1: Ph. Civemne? Th. Arbitror:Certum non scimus,
Ter. Eun. 1, 2, 31; cf. id. Phorm. 1, 2, 98; Cic. Att. 12, 23, 2.—So, certum scire, to know for a certainty, Ter. Eun. 5, 3, 12; id. Hec. 3, 1, 44; Cic. Fam. 9, 23 init.:certum habere,
to reckon certain, id. Att. 1, 13, 1; Liv. 36, 28, 4; 5, 3, 2; Quint. 2, 3, 9; Col. 2, 22, 5 al.:certum respondeo,
Cic. Ac. 2, 29, 92:cognoscere, Auct. B. Alex. 53: comperire, Auct. B. Hisp. 22.—So also pro certo habere,
Cic. Att. 10, 6, 3; Matius ap. Cic. Att. 9, 15, A med.; Sall. C. 52, 17; Suet. Dom. 23:negare,
Cic. Att. 5, 21, 5:polliceri,
id. Agr. 2, 37, 102:dicere aliquid,
id. Brut. 3, 10:ponere,
Liv. 23, 6, 8:scire,
id. 25, 10, 1:affirmare,
id. 27, 1, 13; 3, 23, 7; cf. id. 1, 3, 2 Drak.:creditur,
Sall. C. 15, 2:coeperit esse,
Quint. 5, 12, 2:certius cognoscere ex aliquo de aliquā re,
Caes. B. G. 5, 52, 5.—Strengthened by comp.:quin nihil invenies magis hoc certo certius,
Plaut. Capt. 3, 4, 111; cf.:et hoc certo certius est et saepissime constitutum,
Dig. 42, 8, 10, § 14:certo certius,
Ambros. in Ephes. 5; Paul. Vit. St. Ambros. 25; App. M. 9, p. 237, 27.—In Plaut. certum or certius facere alicui, to give certainty to one concerning any thing, make him certain, Plaut. Men. 2, 1, 17; 5, 2, 12; id. Ps. 2, 2, 4.—Transf. to the person who is made certain in reference to a thing, certain, sure:A.certi sumus periisse omnia,
Cic. Att. 2, 19, 5:num quid nunc es certior?
Plaut. Am. 1, 1, 191:posteritatis,
i. e. of posthumous fame, Plin. Ep. 9, 3, 1:sententiae,
Quint. 4, 3, 8:judicii,
Sen. Ep. 45, 9:certus de suā geniturā,
Suet. Vesp. 25:damnationis,
id. Tib. 61:exitii,
Tac. A. 1, 27:spei,
id. H. 4, 3:matrimonii,
id. A. 12, 3:certi sumus, etc.,
Gell. 18, 10, 5.—In class. prose mostly in the phrase certiorem facere aliquem (de aliquā re, alicujus rei, with a foll, acc. and inf., with a rel.-clause or absol.), to inform, apprise one of a thing:me certiorem face,
Ter. Phorm. 4, 3, 69:ut nos facias certiores,
Plaut. Curc. 5, 2, 32:uti se (sc. Caesarem) de his rebus certiorem faciant,
Caes. B. G. 2, 2:qui certiorem me sui consilii fecit,
Cic. Att. 9, 2, a, 2:Caesarem certiorem faciunt, sese non facile ab oppidis vim hostium prohibere,
Caes. B. G. 1, 11:faciam te certiorem quid egerim,
Cic. Att. 3, 11, 1.— With subj. only:milites certiores facit, paulisper intermitterent proelium,
Caes. B. G. 3, 5 fin. — Pass.:quod crebro certior per me fias de omnibus rebus,
Cic. Fam. 1, 7, 1; so Caes. B. G. 1, 7; Sall. J. 104, 1:Caesar certior factus est, tres jam copiarum partes Helvetios id flumen transduxisse,
Caes. B. G. 1, 12; so id. ib. 1, 21; 1, 41; 2, 1; Sall. J. 82, 2; Nep. Att. 12, 3:factus certior, quae res gererentur,
Caes. B. C. 1, 15:non consulibus certioribus factis,
Liv. 45, 21, 4.—Also in posit., though rarely:fac me certum quid tibi est,
Plaut. Ps. 1, 1, 16; 4, 6, 35; Verg. A. 3, 179:lacrimae suorum Tam subitae matrem certam fecere ruinae,
Ov. M. 6, 268.— Hence, adv. in two forms.certō, with certainty, certainly, surely, of a truth, in fact, really, object. and subject. (cf. supra, II. A. and B.); only in the comic poets, and sometimes (most. freq. in his epistt.) in Cic., while the adverbial form certe belongs to all periods and all species of composition. The difference between them is, perhaps, merely historical; but v. infra, certe, B. I. 2. init.1.Object.:b.perii certo, haud arbitrario,
Plaut. Poen. 3, 5, 42; cf. id. Merc. 2, 3, 106:mihi certo nomen Sosia'st,
id. Am. 1, 1, 176; id. Men. 2, 2, 39; Ter. Phorm. 1, 3, 12:nihil ita exspectare quasi certo futurum,
Cic. Tusc. 5, 28, 81 (cf. the passage cited under certo, I. 1., from id. Div. 2, 7, 18).—In affirm. answers: Me. Liberum ego te jussi abire? Mes. Certo, yes, certainly, Plaut. Men. 5, 8, 9; so id. ib. 5, 9, 50; 2, 3, 38; id. Poen. 5, 5, 21; Ter. Eun. 5, 1, 9.—2.Subject.a.In gen. (very rare):b.certo enim ego vocem hic loquentis modo mi audire visus sum,
Plaut. Aul. 4, 5, 4:ego rus abituram me esse certo decrevi,
Ter. Hec. 4, 4, 10: Th. Quid aīs? Py. Atqui certo comperi, id. Eun. 5, 1, 9.—Esp. in the formula of asseveration, certo scio, I certainly know, I am fully persuaded, beyond all doubt (class.):B.certo edepol scio, me vidisse, etc.,
Plaut. Mil. 2, 3, 2; id. Truc. 1, 1, 49; Ter. And. 5, 4, 26; id. Ad. 4, 5, 14; id. Eun. 1, 2, 119; id. Heaut. 1, 1, 19:quod te moleste ferre certo scio,
Cic. Att. 1, 12, 3; 2, 23, 2; id. Fam. 4, 13, 6; id. Q. Fr. 1, 2, 2, § 6; id. Rosc. Am. 8, 21; id. Phil. 3, 6, 17; id. Sen. 1, 1; 1, 2; Sall. J. 9, 2; id. C. 51, 16:veniunt in mentem mihi permulta: vobis plura, certo scio,
Cic. Caecin. 19, 55 (cf. under certe, I. 2.).—certē (class.; cf. supra, certo init.).I. 1.Object.:b.certe edepol, tu me alienabis,
Plaut. Am. 1, 1, 243:ego quidem ab hoc certe exorabo,
id. Bacch. 5, 2, 58:certe hercle,
id. As. 2, 1, 15; cf. Ter. Phorm. 5, 1, 8; Plaut. Truc. 1, 2, 71; Ter. And. 2, 2, 10:quom is certe Renuntiarit,
id. Heaut. 4, 4, 4:certe captus est!
id. And. 1, 1, 55:certe ut videamur cernere eum,
Lucr. 4, 760:si enim scit, certe illud eveniet: sin certe eveniet, nulla fortuna est,
Cic. Div. 2, 7, 18; cf. id. N. D. 1, 2, 5:fuit certe id aequum et certe exspectatum est, etc.,
id. Planc. 16, 38:ea certe vera sunt,
id. Mil. 35, 96:M. Catoni certe licuit, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:jam illa perfugia certe minime sunt audienda,
id. ib. 1, 5, 9:cum se certe decessurum videret,
id. Verr. 2, 3, 44, § 104; Cat. 62, 8:certe hinc Romanos olim fore ductores pollicitus,
Verg. A. 1, 234:o dea certe,
a goddess surely, id. ib. 1, 328:postremo expellet certe vivacior heres,
Hor. S. 2, 2, 132:placuit tibi, Delphice, certe, Dum, etc.,
Ov. M. 2, 543 al. — Comp.:speculatores mittere, qui certius explorata referant,
Liv. 3, 40, 13; 35, 48, 3:si reperire vocas amittere certius,
Ov. M. 5, 519; App. M. 2, p. 118, 1.— Sup., Tert. Pall. 4.—In an answer of affirmation:2.estne ipsus an non est! Is est, Certe is est, is est profecto,
Plaut. Trin. 4, 3, 65; so Ter. Ad. 1, 1, 53; Cic. Tusc. 1, 5, 9; id. Clu. 54, 149; id. Phil. 1, 15, 37; id. Ac. 2, 35, 113; and in confirmation of a preceding fact: venerat, ut opinor, haec res in judicium. Certe, certainly, surely, Cic. Rosc. Com. 14, 42; id. Fam. 4, 2, 5; id. Or. 42, 144; cf. id. Off. 3, 29, 105; id. Fin. 2, 27, 91.—Subject., mostly in the phrase certe scio, I know to a certainty, I am sure (acc. to Klotz ad Cic. Sen. 1, 2, certe scio = certum est me scire, I am fully convinced: certo scio = certum est quod scio, my knowledge is accurate, etc.):b.certe edepol scio, si aliud quicquam est quod credam aut certo sciam, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 115:edepol certo scio,
id. Bacch. 2, 3, 20:scelestiorem me hac anu certe scio Vidisse numquam,
id. Aul. 1, 1, 21; cf. Cic. Arch. 12, 32:ex litteris certe scire potuistis,
id. Font. 4, 8; id. Phil. 12, 12, 29:quod iste certe statuerat ac deliberaverat non adesse,
id. Verr. 2, 1, 1, § 1.—In affirm. answers: Ar. Ain' vero? Le. Certe, inquam, Plaut. As. 3, 3, 132: Ch. Ain'tu? So. Certe, sic erit, Ter. Heaut. 5, 3, 12.—c.In a subjective supposition or presumption that a thing is so, certainly, surely, assuredly, doubtless, of course; Gr. isôs:(β).ah nugas agis, Certe habes,
Plaut. Aul. 4, 4, 25; id. Bacch. 5, 2, 58:si me tanti facis, quanti certe facis,
Cic. Fam. 11, 16, 3; 7, 8, 1; cf. Verg. A. 1, 234; Ov. M. 2, 423; Prop. 2, 7, 1. —In interrog., Cic. Leg. 1, 1, 3; Suet. Aug. 33.—II.Affirming with restriction, yet surely, yet indeed, at least, notwithstanding (very freq. in prose and poetry, esp. after the class. per.).A.Alone:B.si non ipsā re tibi istuc dolet, Simulare certe est hominis,
Ter. Ad. 4, 7, 16:cingitur, certe expedit se,
Plaut. Am. 1, 1, 152:ut homines mortem vel optare incipiant, vel certe timere desistant,
Cic. Tusc. 1, 49, 117:haec... sint falsa sane, invidiosa certe non sunt,
id. Ac. 2, 32, 105:qui... ut non referat pedem, sistet certe,
id. Phil. 12, 4, 8:res fortasse verae, certe graves,
id. Fin. 4, 3, 7; cf. Liv. 9, 11, 13:consulatum unum certe plebis Romanae esse,
id. 22, 34, 11:quos quoniam caeli nondum dignamur honore, Quas dedimus certe terras habitare sinamus,
Ov. M. 1, 195 et saep.:quo quid sit beatius, mihi certe in mentem venire non potest,
Cic. Tusc. 5, 28, 81; so,ego certe,
Quint. 8, 3, 65; 9, 4, 57:certe ego,
Sall. J. 31, 5; Ov. H. 19, 81; id. M. 13, 840; id. Tr. 4, 5, 13:mihi certe,
Quint. 10, 3, 23:ipse certe,
id. 8, 6, 30; Curt. 7, 4, 19; 7, 6, 22.—With other particles.1.With tamen:2.illud certe tamen, quod jam amplexi sumus,
Cic. de Or. 3, 6, 22; id. Sen. 23, 84.—With at: quod (consilium) si non fuerit prudens, at certe ab optima fide proficiscetur, Balb. et opp. ap. Cic. Att. 9, 7, A, 1; Ov. F. 3, 351; cf. at II. 3.—3.With sed: non integrā re, sed certe minus infractā, quam, etc., Att. ap. Cic. Att. 9, 10, 8; cf. Cic. Leg. 1, 21, 56 dub. B. and K. —4.With quidem:ubi sit animus, certe quidem in te est,
Cic. Tusc. 1, 29, 70:quoniam volumus quidem certe senes fieri,
id. Sen. 2, 6; id. Quint. 15, 50:certe quidem vos estis Romani, etc.,
Liv. 45, 22, 5. (But quidem does not belong with certe in such passages as the foll.:hic quidem certe memorat, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 261 al.; v. quidem; cf. also aut and vel.) -
78 quei
1.qui, quae, quod (old forms: nom. quei; gen. quojus; dat. quoi, and in inscrr. QVOEI, QVOIEI, and QVEI; abl. qui; plur. ques or queis; fem. QVAI; neutr. qua; dat. and abl. queis and quĭs.—Joined with cum: quocum, quācum, quicum, quibuscum;I.rarely cum quo,
Liv. 7, 33:cum quibus,
id. 4, 5. — Placed also before other prepositions: quas contra, quem propter, etc.; v. h. praepp.), pron.Interrog., who? which? what? what kind or sort of a? (adjectively; while quis, quid is used substantively; qui, of persons, asks for the character, quis usu. for the name).A.In direct questions: quae haec daps est? qui festus dies? what sort of a feast? what kind of a festival? Liv. And. ap. Prisc. p. 752 P. (a transl. of Hom. Od. 1, 225: tis daïs, tis de homilos hod epleto; cf. Herm. Doctr. Metr. p. 619): Th. Quis fuit igitur? Py. Iste Chaerea. Th. Qui Chaerea? what Chærea? Ter. Eun. 5, 1, 8:B.qui color, nitor, vestitus?
id. ib. 2, 2, 11:qui cantus dulcior inveniri potest? quod carmen aptius? qui actor in imitandā veritate jucundior?
Cic. de Or. 2, 8, 34:virgo, quae patria est tua?
Plaut. Pers. 4, 4, 88:occiso Sex. Roscio, qui primus Ameriam nuntiat?
what sort of a person? Cic. Rosc. Am. 34, 96.—In indirect discourse:II. A.scribis te velle scire, qui sit rei publicae status,
what is the state of the country, Cic. Fam. 1, 7, 10:quae cura boum, qui cultus habendo Sit pecori... Hinc canere incipiam,
Verg. G. 1, 3:iste deus qui sit da, Tityre, nobis,
id. E. 1, 18; 2, 19; 3, 8; id. A. 3, 608:nescimus qui sis,
Cic. Div. in Caecil. 6, 20:qui sit, qui socium fraudarit, consideremus,
id. Rosc. Com. 6, 17.—As a simple rel.1.With antecedent expressed:2.habebat ducem Gabinium, quīcum quidvis rectissime facere posset,
Cic. Phil. 2, 19, 48:ille vir, cui patriae salus dulcior fuit,
id. Balb. 5, 11:vir acer, cui, etc.,
id. Brut. 35, 135:vir optimus, qui, etc.,
id. Fam. 14, 4, 2:Priscus, vir cujus, etc.,
Liv. 4, 46, 10; 23, 7, 4:quod ego fui ad Trasimenum, id tu hodie es,
id. 30, 30, 12:collaria, quae vocantur maelium,
Varr. R. R. 2, 9, 15:coloniam, quam Fregellas appellent,
Liv. 8, 23:sucus, quem opobalsamum vocant,
Plin. 12, 25, 54, § 116:sidere, quod Caniculam appellavimus,
id. 18, 28, 68, § 272. —With pronom. antecedent understood: QVI IN IVS VOCABIT, IVMENTVM DATO, Lex XII. Tabularum: SI ADORAT FVRTO, QVOD NEC MANIFESTVM ESCIT, ib. tab. 2, 1. 8:3.novistine hominem? ridicule rogitas, quīcum una cibum capere soleo,
Plaut. Trin. 4, 2, 60:beati, quīs contigit, etc.,
Verg. A. 1, 95:fac, qui ego sum, esse te,
Cic. Fam. 7, 23, 1. —The rel. freq. agrees with the foll. word:4.est locus in carcere, quod Tullianum appellatur,
Sall. C. 55, 3:ealoca, quae Numidia appellatur,
id. J. 18, 11:exstat ejus peroratio, qui epilogus dicitur,
Cic. Brut. 33, 127:justa gloria, qui est fructus virtutis,
id. Pis. 24, 57:domicilia conjuncta, quas urbes dicimus,
id. Sest. 42, 91. —Sometimes it agrees with the logical, not the grammatical antecedent:5.ne tu me arbitrare beluam, qui non novisse possim, quīcum aetatem exegerim,
Plaut. Trin. 4, 2, 112:ubi est scelus qui me perdidit?
Ter. And. 3, 5, 1:hoc libro circumcisis rebus, quae non arbitror pertinere ad agriculturam,
Varr. R. R. 1, 1, 11:abundantia earum rerum, quae prima mortales ducunt,
Sall. J. 41, 1; Cic. Fam. 2, 8, 2:illa furia muliebrium relligionum, qui, etc.,
id. ib. 1, 9, 15: alteram alam mittit, qui satagentibus occurrerent, Auct. B. Afr. 78. —Relating to a remote subject:6.annis ferme DX post Romam conditam Livius fabulam dedit... anno ante natum Ennium: qui (sc. Livius) fuit major natu quam Plautus et Naevius,
Cic. Tusc. 1, 1, 3; v. the commentators ad loc.; Liv. 21, 26, 2; 31, 38, 10; 37, 14, 2; cf. Krehl ad Prisc. 2, 9, § 48, p. 91.—The antecedent is sometimes repeated after the rel.:7.erant itinera duo, quibus itineribus, etc.,
Caes. B. G. 1, 6. —In a question, with ne affixed: sed ubi Artotrogus hic est? Art. Stat propter virum fortem... Mil. Quemne ego servavi in campis Curculioniis? whom I saved? Plaut. Mil. 1, 1, 9:B.quemne ego vidi?
whom I saw? Ter. And. 4, 4, 29.—With an accessory signif., causal or final, joined to the subj.1.As, because, seeing that, since:2.Actio maluimus iter facere pedibus, qui incommodissime navigassemus,
Cic. Att. 5, 9, 1:hospes, qui nihil suspicaretur,
id. Verr. 2, 1, 25, § 64;ingrata es, ore quae caput nostro Incolume abstuleris,
Phaedr. 1, 8, 11.—Qui, with the subj., also follows dignus, indignus, aptus, idoneus, etc., answering the question, to or for what? dignus est, qui imperet, i. e. to, Cic. Leg. 3, 2, 5:3.dignum esse dicunt, quīcum in tenebris mices,
id. Off. 3, 19, 77:socios haud indignos judicas, quos in fidem receptos tuearis,
Liv. 23, 43:idoneus nemo fuit quem imitarere,
Cic. Verr. 2, 3, 16, § 41.—Also after demonstrr. or clauses expressing or implying a quality or degree which is defined or explained in the rel.-clause:4.qui potest temperantiam laudare is, qui ponat summum bonum in voluptate?
Cic. Off. 3, 33, 117:nullo modo videre potest quicquam esse utile, quod non honestum sit,
id. ib. 3, 19, 77:non sumus ii, quibus nihil verum esse videatur,
id. N. D. 1, 5, 12:nunc dicis aliquid quod ad rem pertineat,
id. Rosc. Am. 18, 52:quis potest esse tam mente captus, qui neget?
as that, that, to, id. Cat. 3, 9.—To express a purpose, design, in order that, to:C.sunt autem multi, qui eripiunt aliis, quod aliis largiantur,
Cic. Off. 1, 14, 43:Caesar equitatum praemisit, qui viderent,
Caes. B. G. 1, 15:domi creant decem praetores, qui exercitui praeessent,
Nep. Milt. 1, 4. —The rel. serves as a connective, instead of is, ea, id, with a conj.:D.res loquitur ipsa, quae semper valet plurimum,
and this, Cic. Mil. 20, 53:ratio docet esse deos, quo concesso, confitendum est, etc.,
id. N. D. 2, 30, 75.—The rel. sometimes means, by virtue of, according to, such:E.quae tua natura est,
according to your disposition, Cic. Fam. 13, 78, 2:qui meus amor in te est,
such is my love, id. ib. 7, 2, 1.—In neutr. sing.a.Quod signifies,1.As much as, as far as, what, = quantum:2.adjutabo quod potero,
Ter. Heaut. 3, 1, 7:cura, quod potes, ut valeas,
Cic. Fam. 14, 4, 6:quae tibi mandavi, velim ut cures, quod sine molestiā tuā facere poteris,
id. Att. 1, 5, 7:tu tamen, quod poteris, nos consiliis juvabis,
id. ib. 10, 2, 2; 11, 2, 2; 11, 12, 4; id. Fam. 3, 2, 2:nihil cuiquam, quod suum dici vellet,
id. Verr. 2, 4, 16, § 36:(Epicurus) se unus, quod sciam, sapientem profiteri est ausus,
id. Fin. 2, 3, 7:quod tuo commodo fiat,
id. Fam 4, 2, 4: quod litteris exstet, [p. 1511] id. Tusc. 1, 16, 38:quod sciam,
Plaut. Ps. 4, 6, 14:quod ad me attinet,
as far as depends on me, for my part, Cic. Rosc. Am. 42, 122.— With ellips. of attinet: quod ad Caesarem crebri et non belli de eo rumores, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1, 4; Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7; Varr. L. L. 5, § 57 Müll.—With gen.:quod operae,
so much trouble, Cic. Off. 1, 6, 19:quod aeris,
Liv. 8, 20. —Wherein:b.si quid est, Quod mea opera opus sit vobis,
Ter. And. 4, 3, 23.—Quo, abl. neutr., with compp. (with or without hoc, eo, or tanto): quo... eo, by how much, by so much, the... the:III.quo difficilius, hoc praeclarius,
Cic. Off. 1, 19, 64.—Indef., any one, any; with si, num, ne, v. quis:2. I.quaeritur, num quod officium aliud alio majus sit,
Cic. Off. 1, 3, 7:si qui graviore vulnere accepto equo deciderat,
Caes. B. G. 1, 48:nisi si qui publice ad eam rem constitutus esset,
Cic. Leg. 2, 26, 65:(BACANALIA) SEI QVA SVNT, S. C. de Bacchan.: ne qui forte putet,
Cic. de Or. 1, 2, 8.Interrog., in what manner? how? whereby? by what means? why?A.In direct questions:B.quī minus eadem histrioni sit lex quae summo viro?
Plaut. Am. prol. 76:Quī, amabo?
id. Bacch. 1, 1, 19:quī scire possum?
id. ib. 2, 2, 13:Quī in mentem venit tibi istuc facinus facere?
id. ib. 4, 4, 31:Quī non?
id. ib. 5, 2, 44:quī vero dupliciter?
id. Mil. 2, 3, 25:quī vero?
id. Merc. 2, 3, 60:quī scis?
Ter. And. 2, 1, 2:quī istuc facere potuit?
id. Eun. 4, 3, 15:quī potui melius?
id. Ad. 2, 2, 7:sed nos deum nisi sempiternum intellegere quī possumus?
Cic. N. D. 1, 10, 25:quī potest esse in ejusmodi trunco sapientia?
id. ib. 1, 30, 84:quī potest?
id. Ac. 2, 31, 100:quī ego minus in Africam traicerem,
Liv. 28, 43, 18.—In indirect questions:C.nimis demiror, quī illaec me donatum esse aureā paterā sciat,
Plaut. Am. 2, 2, 133:quī istuc credam ita esse, mihi dici velim,
Ter. Phorm. 5, 6, 15:nec quī hoc mihi eveniat scio,
id. Hec. 2, 3, 6:neque videre, quī conveniat,
Liv. 42, 50. —In curses (cf. Gr. pôs, and Lat. utinam), how, would that, if but: quī illum di deaeque magno mactassint malo, Enn. ap. Non. 342, 14 (Trag. Rel. v. 377 Vahl.):II. 1.quī te Juppiter dique omnes perduint!
Plaut. Men. 5, 5, 31:quī istum di perdant!
id. Trin. 4, 2, 78:quī te di omnes perdant!
id. ib. 4, 2, 155; Ter. Phorm. 1, 2, 73.—Ellipt.:quī illi di irati!
Cic. Att. 4, 7, 1.—In gen.: date ferrum, quī me animā privem, Enn. ap. Non. p. 474, 30 (Trag. Rel. v. 233 Vahl.):2.patera, quī Pterela potitare rex est solitus,
Plaut. Am. 1, 1, 104; 1, 3, 37:sucophantia, quī admutiletur miles,
id. Mil. 3, 1, 172; id. Capt. 1, 1, 33; 3, 4, 24:mihi dari... vehicla quī vehar,
id. Aul. 3, 5, 28:multa concurrunt simul, Quī conjecturam hanc facio,
Ter. And. 3, 2, 32:in tantā paupertate decessit, ut quī efferretur, vix reliquerit,
Nep. Arist. 3, 2.—Esp., of price, at what price, for how much, = quanti:B.indica minumo daturus quī sis, quī duci queat,
Plaut. Pers. 4, 4, 41:quī datur, tanti indica,
id. ib. 4, 4, 109:ut quantum possit quīque liceat veneant,
id. Men. 3, 3, 25.—Transf., that, in order that: Ca. Restim volo mihi emere. Ps. Quam ob rem? Ca. Quī me faciam pensilem, Plaut. Ps. 1, 1, 87:C.ut det, quī fiamus liberi,
id. Aul. 2, 4, 31:facite, fingite, invenite, efficite, quī detur tibi: Ego id agam, mihi quī ne detur,
Ter. And. 2, 1, 34 sq. —Indef. (only with particles of emphasis and assurance; cf. Gr. pôs, and v. Fleck. Krit. Misc. p. 28; Lorenz ad Plaut. Most. 811; Brix ad Plaut. Capt. 550), in some way, somehow, surely (ante-class.); with hercle:hercle quī, ut tu praedicas, Cavendumst me aps te irato,
Plaut. Ps. 1, 5, 58:hercle quī multo improbiores sunt, quam a primo credidi,
id. Most. 3, 2, 139:hercle quī aequom postulabat senex,
id. Stich. 4, 1, 53; id. Men. 2, 3, 74.—With edepol:edepol quī te de isto multi cupiunt nunc mentirier,
Plaut. Mil. 3, 1, 184:edepol quī quom hanc magis contemplo, magis placet,
id. Pers. 4, 4, 15; id. Am. 2, 2, 144.—With at (cf. atquī), and yet, but somehow: Gr. Non audio. Tr. At pol quī audies, Plaut. Rud. 4, 3, 9; id. Am. 2, 2, 73.— With quippe: horum tibi istic nihil eveniet, quippe quī ubi quod subripias nihil est, Plaut. Aul. 2, 5, 22:ea nimiast ratio, quippe quī certo scio, etc.,
id. Truc. 1, 1, 49:quippe quī Magnarum saepe id remedium aegritudinumst,
Ter. Heaut. 3, 2, 27.—With ut:an id est sapere, ut quī beneficium a benevolente repudies?
Plaut. Trin. 3, 2, 11:et eum morbum mi esse, ut quī med opus sit insputarier?
id. Capt. 3, 4, 21; id. Bacch. 2, 3, 49. -
79 qui
1.qui, quae, quod (old forms: nom. quei; gen. quojus; dat. quoi, and in inscrr. QVOEI, QVOIEI, and QVEI; abl. qui; plur. ques or queis; fem. QVAI; neutr. qua; dat. and abl. queis and quĭs.—Joined with cum: quocum, quācum, quicum, quibuscum;I.rarely cum quo,
Liv. 7, 33:cum quibus,
id. 4, 5. — Placed also before other prepositions: quas contra, quem propter, etc.; v. h. praepp.), pron.Interrog., who? which? what? what kind or sort of a? (adjectively; while quis, quid is used substantively; qui, of persons, asks for the character, quis usu. for the name).A.In direct questions: quae haec daps est? qui festus dies? what sort of a feast? what kind of a festival? Liv. And. ap. Prisc. p. 752 P. (a transl. of Hom. Od. 1, 225: tis daïs, tis de homilos hod epleto; cf. Herm. Doctr. Metr. p. 619): Th. Quis fuit igitur? Py. Iste Chaerea. Th. Qui Chaerea? what Chærea? Ter. Eun. 5, 1, 8:B.qui color, nitor, vestitus?
id. ib. 2, 2, 11:qui cantus dulcior inveniri potest? quod carmen aptius? qui actor in imitandā veritate jucundior?
Cic. de Or. 2, 8, 34:virgo, quae patria est tua?
Plaut. Pers. 4, 4, 88:occiso Sex. Roscio, qui primus Ameriam nuntiat?
what sort of a person? Cic. Rosc. Am. 34, 96.—In indirect discourse:II. A.scribis te velle scire, qui sit rei publicae status,
what is the state of the country, Cic. Fam. 1, 7, 10:quae cura boum, qui cultus habendo Sit pecori... Hinc canere incipiam,
Verg. G. 1, 3:iste deus qui sit da, Tityre, nobis,
id. E. 1, 18; 2, 19; 3, 8; id. A. 3, 608:nescimus qui sis,
Cic. Div. in Caecil. 6, 20:qui sit, qui socium fraudarit, consideremus,
id. Rosc. Com. 6, 17.—As a simple rel.1.With antecedent expressed:2.habebat ducem Gabinium, quīcum quidvis rectissime facere posset,
Cic. Phil. 2, 19, 48:ille vir, cui patriae salus dulcior fuit,
id. Balb. 5, 11:vir acer, cui, etc.,
id. Brut. 35, 135:vir optimus, qui, etc.,
id. Fam. 14, 4, 2:Priscus, vir cujus, etc.,
Liv. 4, 46, 10; 23, 7, 4:quod ego fui ad Trasimenum, id tu hodie es,
id. 30, 30, 12:collaria, quae vocantur maelium,
Varr. R. R. 2, 9, 15:coloniam, quam Fregellas appellent,
Liv. 8, 23:sucus, quem opobalsamum vocant,
Plin. 12, 25, 54, § 116:sidere, quod Caniculam appellavimus,
id. 18, 28, 68, § 272. —With pronom. antecedent understood: QVI IN IVS VOCABIT, IVMENTVM DATO, Lex XII. Tabularum: SI ADORAT FVRTO, QVOD NEC MANIFESTVM ESCIT, ib. tab. 2, 1. 8:3.novistine hominem? ridicule rogitas, quīcum una cibum capere soleo,
Plaut. Trin. 4, 2, 60:beati, quīs contigit, etc.,
Verg. A. 1, 95:fac, qui ego sum, esse te,
Cic. Fam. 7, 23, 1. —The rel. freq. agrees with the foll. word:4.est locus in carcere, quod Tullianum appellatur,
Sall. C. 55, 3:ealoca, quae Numidia appellatur,
id. J. 18, 11:exstat ejus peroratio, qui epilogus dicitur,
Cic. Brut. 33, 127:justa gloria, qui est fructus virtutis,
id. Pis. 24, 57:domicilia conjuncta, quas urbes dicimus,
id. Sest. 42, 91. —Sometimes it agrees with the logical, not the grammatical antecedent:5.ne tu me arbitrare beluam, qui non novisse possim, quīcum aetatem exegerim,
Plaut. Trin. 4, 2, 112:ubi est scelus qui me perdidit?
Ter. And. 3, 5, 1:hoc libro circumcisis rebus, quae non arbitror pertinere ad agriculturam,
Varr. R. R. 1, 1, 11:abundantia earum rerum, quae prima mortales ducunt,
Sall. J. 41, 1; Cic. Fam. 2, 8, 2:illa furia muliebrium relligionum, qui, etc.,
id. ib. 1, 9, 15: alteram alam mittit, qui satagentibus occurrerent, Auct. B. Afr. 78. —Relating to a remote subject:6.annis ferme DX post Romam conditam Livius fabulam dedit... anno ante natum Ennium: qui (sc. Livius) fuit major natu quam Plautus et Naevius,
Cic. Tusc. 1, 1, 3; v. the commentators ad loc.; Liv. 21, 26, 2; 31, 38, 10; 37, 14, 2; cf. Krehl ad Prisc. 2, 9, § 48, p. 91.—The antecedent is sometimes repeated after the rel.:7.erant itinera duo, quibus itineribus, etc.,
Caes. B. G. 1, 6. —In a question, with ne affixed: sed ubi Artotrogus hic est? Art. Stat propter virum fortem... Mil. Quemne ego servavi in campis Curculioniis? whom I saved? Plaut. Mil. 1, 1, 9:B.quemne ego vidi?
whom I saw? Ter. And. 4, 4, 29.—With an accessory signif., causal or final, joined to the subj.1.As, because, seeing that, since:2.Actio maluimus iter facere pedibus, qui incommodissime navigassemus,
Cic. Att. 5, 9, 1:hospes, qui nihil suspicaretur,
id. Verr. 2, 1, 25, § 64;ingrata es, ore quae caput nostro Incolume abstuleris,
Phaedr. 1, 8, 11.—Qui, with the subj., also follows dignus, indignus, aptus, idoneus, etc., answering the question, to or for what? dignus est, qui imperet, i. e. to, Cic. Leg. 3, 2, 5:3.dignum esse dicunt, quīcum in tenebris mices,
id. Off. 3, 19, 77:socios haud indignos judicas, quos in fidem receptos tuearis,
Liv. 23, 43:idoneus nemo fuit quem imitarere,
Cic. Verr. 2, 3, 16, § 41.—Also after demonstrr. or clauses expressing or implying a quality or degree which is defined or explained in the rel.-clause:4.qui potest temperantiam laudare is, qui ponat summum bonum in voluptate?
Cic. Off. 3, 33, 117:nullo modo videre potest quicquam esse utile, quod non honestum sit,
id. ib. 3, 19, 77:non sumus ii, quibus nihil verum esse videatur,
id. N. D. 1, 5, 12:nunc dicis aliquid quod ad rem pertineat,
id. Rosc. Am. 18, 52:quis potest esse tam mente captus, qui neget?
as that, that, to, id. Cat. 3, 9.—To express a purpose, design, in order that, to:C.sunt autem multi, qui eripiunt aliis, quod aliis largiantur,
Cic. Off. 1, 14, 43:Caesar equitatum praemisit, qui viderent,
Caes. B. G. 1, 15:domi creant decem praetores, qui exercitui praeessent,
Nep. Milt. 1, 4. —The rel. serves as a connective, instead of is, ea, id, with a conj.:D.res loquitur ipsa, quae semper valet plurimum,
and this, Cic. Mil. 20, 53:ratio docet esse deos, quo concesso, confitendum est, etc.,
id. N. D. 2, 30, 75.—The rel. sometimes means, by virtue of, according to, such:E.quae tua natura est,
according to your disposition, Cic. Fam. 13, 78, 2:qui meus amor in te est,
such is my love, id. ib. 7, 2, 1.—In neutr. sing.a.Quod signifies,1.As much as, as far as, what, = quantum:2.adjutabo quod potero,
Ter. Heaut. 3, 1, 7:cura, quod potes, ut valeas,
Cic. Fam. 14, 4, 6:quae tibi mandavi, velim ut cures, quod sine molestiā tuā facere poteris,
id. Att. 1, 5, 7:tu tamen, quod poteris, nos consiliis juvabis,
id. ib. 10, 2, 2; 11, 2, 2; 11, 12, 4; id. Fam. 3, 2, 2:nihil cuiquam, quod suum dici vellet,
id. Verr. 2, 4, 16, § 36:(Epicurus) se unus, quod sciam, sapientem profiteri est ausus,
id. Fin. 2, 3, 7:quod tuo commodo fiat,
id. Fam 4, 2, 4: quod litteris exstet, [p. 1511] id. Tusc. 1, 16, 38:quod sciam,
Plaut. Ps. 4, 6, 14:quod ad me attinet,
as far as depends on me, for my part, Cic. Rosc. Am. 42, 122.— With ellips. of attinet: quod ad Caesarem crebri et non belli de eo rumores, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1, 4; Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7; Varr. L. L. 5, § 57 Müll.—With gen.:quod operae,
so much trouble, Cic. Off. 1, 6, 19:quod aeris,
Liv. 8, 20. —Wherein:b.si quid est, Quod mea opera opus sit vobis,
Ter. And. 4, 3, 23.—Quo, abl. neutr., with compp. (with or without hoc, eo, or tanto): quo... eo, by how much, by so much, the... the:III.quo difficilius, hoc praeclarius,
Cic. Off. 1, 19, 64.—Indef., any one, any; with si, num, ne, v. quis:2. I.quaeritur, num quod officium aliud alio majus sit,
Cic. Off. 1, 3, 7:si qui graviore vulnere accepto equo deciderat,
Caes. B. G. 1, 48:nisi si qui publice ad eam rem constitutus esset,
Cic. Leg. 2, 26, 65:(BACANALIA) SEI QVA SVNT, S. C. de Bacchan.: ne qui forte putet,
Cic. de Or. 1, 2, 8.Interrog., in what manner? how? whereby? by what means? why?A.In direct questions:B.quī minus eadem histrioni sit lex quae summo viro?
Plaut. Am. prol. 76:Quī, amabo?
id. Bacch. 1, 1, 19:quī scire possum?
id. ib. 2, 2, 13:Quī in mentem venit tibi istuc facinus facere?
id. ib. 4, 4, 31:Quī non?
id. ib. 5, 2, 44:quī vero dupliciter?
id. Mil. 2, 3, 25:quī vero?
id. Merc. 2, 3, 60:quī scis?
Ter. And. 2, 1, 2:quī istuc facere potuit?
id. Eun. 4, 3, 15:quī potui melius?
id. Ad. 2, 2, 7:sed nos deum nisi sempiternum intellegere quī possumus?
Cic. N. D. 1, 10, 25:quī potest esse in ejusmodi trunco sapientia?
id. ib. 1, 30, 84:quī potest?
id. Ac. 2, 31, 100:quī ego minus in Africam traicerem,
Liv. 28, 43, 18.—In indirect questions:C.nimis demiror, quī illaec me donatum esse aureā paterā sciat,
Plaut. Am. 2, 2, 133:quī istuc credam ita esse, mihi dici velim,
Ter. Phorm. 5, 6, 15:nec quī hoc mihi eveniat scio,
id. Hec. 2, 3, 6:neque videre, quī conveniat,
Liv. 42, 50. —In curses (cf. Gr. pôs, and Lat. utinam), how, would that, if but: quī illum di deaeque magno mactassint malo, Enn. ap. Non. 342, 14 (Trag. Rel. v. 377 Vahl.):II. 1.quī te Juppiter dique omnes perduint!
Plaut. Men. 5, 5, 31:quī istum di perdant!
id. Trin. 4, 2, 78:quī te di omnes perdant!
id. ib. 4, 2, 155; Ter. Phorm. 1, 2, 73.—Ellipt.:quī illi di irati!
Cic. Att. 4, 7, 1.—In gen.: date ferrum, quī me animā privem, Enn. ap. Non. p. 474, 30 (Trag. Rel. v. 233 Vahl.):2.patera, quī Pterela potitare rex est solitus,
Plaut. Am. 1, 1, 104; 1, 3, 37:sucophantia, quī admutiletur miles,
id. Mil. 3, 1, 172; id. Capt. 1, 1, 33; 3, 4, 24:mihi dari... vehicla quī vehar,
id. Aul. 3, 5, 28:multa concurrunt simul, Quī conjecturam hanc facio,
Ter. And. 3, 2, 32:in tantā paupertate decessit, ut quī efferretur, vix reliquerit,
Nep. Arist. 3, 2.—Esp., of price, at what price, for how much, = quanti:B.indica minumo daturus quī sis, quī duci queat,
Plaut. Pers. 4, 4, 41:quī datur, tanti indica,
id. ib. 4, 4, 109:ut quantum possit quīque liceat veneant,
id. Men. 3, 3, 25.—Transf., that, in order that: Ca. Restim volo mihi emere. Ps. Quam ob rem? Ca. Quī me faciam pensilem, Plaut. Ps. 1, 1, 87:C.ut det, quī fiamus liberi,
id. Aul. 2, 4, 31:facite, fingite, invenite, efficite, quī detur tibi: Ego id agam, mihi quī ne detur,
Ter. And. 2, 1, 34 sq. —Indef. (only with particles of emphasis and assurance; cf. Gr. pôs, and v. Fleck. Krit. Misc. p. 28; Lorenz ad Plaut. Most. 811; Brix ad Plaut. Capt. 550), in some way, somehow, surely (ante-class.); with hercle:hercle quī, ut tu praedicas, Cavendumst me aps te irato,
Plaut. Ps. 1, 5, 58:hercle quī multo improbiores sunt, quam a primo credidi,
id. Most. 3, 2, 139:hercle quī aequom postulabat senex,
id. Stich. 4, 1, 53; id. Men. 2, 3, 74.—With edepol:edepol quī te de isto multi cupiunt nunc mentirier,
Plaut. Mil. 3, 1, 184:edepol quī quom hanc magis contemplo, magis placet,
id. Pers. 4, 4, 15; id. Am. 2, 2, 144.—With at (cf. atquī), and yet, but somehow: Gr. Non audio. Tr. At pol quī audies, Plaut. Rud. 4, 3, 9; id. Am. 2, 2, 73.— With quippe: horum tibi istic nihil eveniet, quippe quī ubi quod subripias nihil est, Plaut. Aul. 2, 5, 22:ea nimiast ratio, quippe quī certo scio, etc.,
id. Truc. 1, 1, 49:quippe quī Magnarum saepe id remedium aegritudinumst,
Ter. Heaut. 3, 2, 27.—With ut:an id est sapere, ut quī beneficium a benevolente repudies?
Plaut. Trin. 3, 2, 11:et eum morbum mi esse, ut quī med opus sit insputarier?
id. Capt. 3, 4, 21; id. Bacch. 2, 3, 49. -
80 licet
[st1]1 [-] lĭcet, ēre, lĭcŭit et lĭcĭtum est: il est permis. - id mihi licet: cela m’est permis. - cum in servum omnia liceant... Sen. Clem. 1, 18, 2: bien que tout soit permis contre un esclave... - per me licet: [il est permis par moi] = je le veux bien, je ne m'oppose pas. - dum per aetatem licet, Ter. Ad. 1, 2, 28: tandis que l'âge le permet. - licet si per vos, Ter.: avec votre permission. - quod per leges licet: dans la mesure où les lois le permettent. - hoc feci, dum licuit, Cic.: je l'ai fait tant que cela a été permis. - alicui licet + inf.: il est permis à qqn. - mihi non licet esse pigrum (pigro): il ne m’est pas permis d’être paresseux. - licet nobis esse bonis (bonos): nous pouvons être des gens honnêtes. - licuit esse otioso Themistocli, Cic. Tusc. 1, 15: Thémistocle aurait pu vivre éloigné de la vie politique. - ut iis ingratis esse non liceat, Cic. Off. 2, 18, 63: afin qu'il ne leur soit pas possible d'être ingrats. - mihi neglegenti esse non licet, Cic. Att. 1, 17, 6: il ne m'est pas permis d'être négligent. - illis timidis et ignavis licet esse, Liv. 21, 44, 3: ils peuvent bien être peureux et lâches. - si civi Romano licet esse Gaditanum, Cic. Balb. 12, 29: s'il est permis à un citoyen romain d'être Gaditain. - procuratorem tibi esse non licuit, Quint. 4, 4, 6: il ne t'est pas permis de représenter le demandeur. - mihi non licet esse piam, Ov. H. 14, 64: il ne m'est pas permis d'être vertueuse. - licet nemini contra patriam ducere exercitum, Cic. Phil. 13, 6, 14: il n'est permis à personne de faire marcher une armée contre sa patrie. - Catoni licuit Tusculi se in otio delectare, Cic. Rep. 1, 1, 1: Caton aurait pu jouir de la tranquillité à Tusculum. - noli metuere ne quaeram qui licuerit aedificare navem senatori, Cic. Verr. 2, 5, 18, § 45: ne crains pas que je demande comment il a été permis à un sénateur de construire un navire. - his cognosci licuit quantum esset hominibus praesidii in animi firmitudine, Caes. BC. 3: il fut possible d’apprendre d’eux [que de secours était aux hommes dans l’énergie morale] = l’importance du secours que les hommes puisaient dans leur énergie morale. - licet + prop. inf.: il est permis que. - licet nos esse bonos: nous pouvons être des gens honnêtes. - Syracusanum in ea parte urbis habitare non licet, Cic.: il n'est pas permis à un Syracusain d'habiter cette partie de la ville. - licet me id scire quid sit? Plaut. Ps. 1, 1, 14: me serait-il permis de savoir de quoi il s'agit? - non licet me isto tanto bono uti, Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154: il ne m’est pas permis d’user de cet avantage si grand. - ex eis locis, in quibus te habere nihil licet, Cic.: de ces lieux où tu ne peux rien avoir. - licet (ut) + subj.: il est permis de. - licet ut laborem impertiam... Cic.: il m'est loisible de consacrer mes efforts... - memini, cum dicto haud audebat; facto nunc laedat licet, Plaut. Capt. 2, 2, 53: je me souviens du temps où il n'osait pas me dire un mot; maintenant il peut me maltraiter en action. - ludas licet, Ter. Phorm. 2, 2, 33: tu peux jouer. - intellegi licet: on peut comprendre. - liceat vivere, Ter.: puisse-t-il vivre! - liceto, Tab.: qu'il soit permis. - ab ista non pedem discedat, si licessit (= licuerit), Plaut. As.: il ne la quitterait pas d'une semelle, s'il le pouvait. [st1]2 [-] licet, conj. + subj.: quoique, bien que. - fremant omnes licet, dicam quod sentio: tout le monde dût-il protester, je dirai ce que je pense. - licet terrores in me impendeant, Cic.: bien que j'aie tout à craindre. - voir liceo, liceor.* * *[st1]1 [-] lĭcet, ēre, lĭcŭit et lĭcĭtum est: il est permis. - id mihi licet: cela m’est permis. - cum in servum omnia liceant... Sen. Clem. 1, 18, 2: bien que tout soit permis contre un esclave... - per me licet: [il est permis par moi] = je le veux bien, je ne m'oppose pas. - dum per aetatem licet, Ter. Ad. 1, 2, 28: tandis que l'âge le permet. - licet si per vos, Ter.: avec votre permission. - quod per leges licet: dans la mesure où les lois le permettent. - hoc feci, dum licuit, Cic.: je l'ai fait tant que cela a été permis. - alicui licet + inf.: il est permis à qqn. - mihi non licet esse pigrum (pigro): il ne m’est pas permis d’être paresseux. - licet nobis esse bonis (bonos): nous pouvons être des gens honnêtes. - licuit esse otioso Themistocli, Cic. Tusc. 1, 15: Thémistocle aurait pu vivre éloigné de la vie politique. - ut iis ingratis esse non liceat, Cic. Off. 2, 18, 63: afin qu'il ne leur soit pas possible d'être ingrats. - mihi neglegenti esse non licet, Cic. Att. 1, 17, 6: il ne m'est pas permis d'être négligent. - illis timidis et ignavis licet esse, Liv. 21, 44, 3: ils peuvent bien être peureux et lâches. - si civi Romano licet esse Gaditanum, Cic. Balb. 12, 29: s'il est permis à un citoyen romain d'être Gaditain. - procuratorem tibi esse non licuit, Quint. 4, 4, 6: il ne t'est pas permis de représenter le demandeur. - mihi non licet esse piam, Ov. H. 14, 64: il ne m'est pas permis d'être vertueuse. - licet nemini contra patriam ducere exercitum, Cic. Phil. 13, 6, 14: il n'est permis à personne de faire marcher une armée contre sa patrie. - Catoni licuit Tusculi se in otio delectare, Cic. Rep. 1, 1, 1: Caton aurait pu jouir de la tranquillité à Tusculum. - noli metuere ne quaeram qui licuerit aedificare navem senatori, Cic. Verr. 2, 5, 18, § 45: ne crains pas que je demande comment il a été permis à un sénateur de construire un navire. - his cognosci licuit quantum esset hominibus praesidii in animi firmitudine, Caes. BC. 3: il fut possible d’apprendre d’eux [que de secours était aux hommes dans l’énergie morale] = l’importance du secours que les hommes puisaient dans leur énergie morale. - licet + prop. inf.: il est permis que. - licet nos esse bonos: nous pouvons être des gens honnêtes. - Syracusanum in ea parte urbis habitare non licet, Cic.: il n'est pas permis à un Syracusain d'habiter cette partie de la ville. - licet me id scire quid sit? Plaut. Ps. 1, 1, 14: me serait-il permis de savoir de quoi il s'agit? - non licet me isto tanto bono uti, Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154: il ne m’est pas permis d’user de cet avantage si grand. - ex eis locis, in quibus te habere nihil licet, Cic.: de ces lieux où tu ne peux rien avoir. - licet (ut) + subj.: il est permis de. - licet ut laborem impertiam... Cic.: il m'est loisible de consacrer mes efforts... - memini, cum dicto haud audebat; facto nunc laedat licet, Plaut. Capt. 2, 2, 53: je me souviens du temps où il n'osait pas me dire un mot; maintenant il peut me maltraiter en action. - ludas licet, Ter. Phorm. 2, 2, 33: tu peux jouer. - intellegi licet: on peut comprendre. - liceat vivere, Ter.: puisse-t-il vivre! - liceto, Tab.: qu'il soit permis. - ab ista non pedem discedat, si licessit (= licuerit), Plaut. As.: il ne la quitterait pas d'une semelle, s'il le pouvait. [st1]2 [-] licet, conj. + subj.: quoique, bien que. - fremant omnes licet, dicam quod sentio: tout le monde dût-il protester, je dirai ce que je pense. - licet terrores in me impendeant, Cic.: bien que j'aie tout à craindre. - voir liceo, liceor.* * *Licet, licebat, licuit, licere, Impersonale. Cic. Neque licebat locum numini consecratum turpi flagitio contaminare. Il n'estoit point licite ne permis, Il n'est permis, etc.\Peccare nemini licet. Cic. Il ne loist, ou n'est loisible, ne licite à personne de, etc.\Licet tibi esse bono viro. Cic. Licuit enim esse otioso Themistocli, licuit Epaminundae. Themistocles se povoit bien passer de travailler.\Nobis non licet esse tam disertis. Martialis. Nous ne povons pas estre, etc.\Cui non licet esse clienti? Martial. Qui est ce qui ne peult, etc. Qui empesche un chascun d'estre, etc.\Licet, Responsio permittentis vel concedentis. Plaut. - fac accures. CH. licet. Je suis content, Il sera faict.\- coepit me obsecrare Vt sibi liceret discere id de me. Terent. Qu'il peust apprendre ce de moy.\Non idem mihi licet, quod iis qui nobili genere nati sunt. Cic. Je ne puis pas faire ce que font, etc.\Modo liceat viuere, est spes. Terent. Pourveu que je puisse vivre.\Mea hercle causa saluos sis licet. Plaut. Je suis content, je n'y mets nul empeschement.\Sinetis nunc facere, dum per aetatem licet. Terent. Ce pendant qu'il est en aage de ce faire.\Per me vel stertas licet. Cic. Je t'en baille congé, Je suis content.\Licet, absolute, pro potes facere. Cic. Tu peuls faire si tu veulx.\Vt in Illyrico passim videre licet. Varro. Comme on peult veoir.\Licet, Aduerbium concedentis, quemadmodum Esto. Virgil. Soit ainsi.\Licet, pro Quanuis, aduersatiua particula est, fere sequente Tamen. Cic. Licet ipsi nos amemus, tamen nec numero Hispanos, nec robore Gallos, etc. Ja soit que, etc.
См. также в других словарях:
De mortuis nihil, nisi bene — Lateinische Phrasen A B C D E F G H I L M N O P … Deutsch Wikipedia
Ex nihilo nihil fit — Lateinische Phrasen A B C D E F G H I L M N O P … Deutsch Wikipedia
Errare humanum est — Lateinische Phrasen A B C D E F G H I L M N O P … Deutsch Wikipedia
Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire A B … … Wikipédia en Français
faire — Faire, act. acut. Vient de l infinitif Latin Facere, ostant la lettre c. Facere, agere. L Italien syncope, et dit Fare. Faire de l argent à son creancier, Pecunias conquirere ad nomen eradendum ex tabulis creditoris. Faire argent, Conficere… … Thresor de la langue françoyse
Mensch — 1. A verzagte Möntsch isch im Himmel nid sichar. (Bern.) – Zyro, 108. 2. Ach, Mensch, betracht , wie Gott verlacht all deinen Pracht, der in einer Nacht wird zu nichts gemacht. – Gerlach, 9. 3. Ain verkerter mensch richtet hader an vnd ain… … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
Bis repetita placent — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# … Wikipédia en Français
De jure — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# … Wikipédia en Français
Ex officio — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# … Wikipédia en Français
Felix culpa — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# … Wikipédia en Français
Hic et nunc — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# … Wikipédia en Français
