Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

Со всех языков на:
Латинский
С латинского на:
Все языки
Английский
Немецкий
Русский
Французский

hoc+age

Толкование Перевод

41 meliores

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > meliores
42 optimum

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > optimum
43 animus

ănĭmus, i, m.    - [gr]gr. ἄνεμος. [st1]1 [-] principe de la vie intellectuelle et morale: esprit, âme.    - humanus animus decerptus ex mente divina, Cic. Tusc. 5: l'âme humaine, détachée de la divine intelligence.    - difficile est animum perducere ad contemptionem animae, Sen. Ep. 1: il est difficile d'amener l'âme au mépris de la vie.    - bestiarum animi sunt rationis expertes, Cic.: l'âme des bêtes est privée de raison.    - ut omnis animi cruciatus et corporis etiam egestas ac mendicitas consequatur, Cic. Cat. 4: afin que tous les tourments de l'âme et du corps soient aggravés par l'indigence et la misère. [st1]2 [-] siège de l'intelligence: intelligence, raison, jugement, réflexion, mémoire; conscience.    - meo quidem animo (meo animo), Cic. Plaut.: d’après moi, selon moi, à mon avis.    - habere aliquid cum animo: méditer qqch.    - habere aliquid in animo (cum animo): avoir qqch dans la pensée, songer à qqch.    - in animo habere aliquem: songer à qqn.    - cogito cum meo animo, Plaut. Ter.: je réfléchis à part moi.    - praeceptum illud omnium in animis esse debet, Nep.: cette maxime doit être gravée dans tous les esprits.    - excidere ex animo, Cic.: sortir de l'esprit, s'échapper de la mémoire.    - effluere ex animo, Cic.: sortir de l'esprit, s'échapper de la mémoire.    - omnia fert aetas, animum quoque, Virg.: l'âge emporte tout, la mémoire aussi.    - mihi scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis, Ter.: ces paroles de Chrysis sont gravées dans mon coeur.    - vae miserae mihi! animo male'st: aquam velim! Plaut. Am.: c'en est fait de moi! je défaille: je voudrais de l'eau!    - omnes quos flagitium, egestas, conscius animus exagitabat, ii Catilinae proximi familiaresque erant, Sall. C.: tous ceux que tourmentaient le déshonneur, la misère, le remords, voilà quels étaient les intimes et les familiers de Catilina. [st1]3 [-] siège de la volonté: désir, intention, dessein, vue; fantaisie, caprice.    - habere in animo + inf.: avoir l'intention de.    - in animo est mihi + inf.: j’ai l’intention de.    - est animus alicui... + inf.: qqn a l'intention de.    - fuerat animus conjuratis corpus in Tiberim trahere, Suet.: les conjurés avaient eu l'intention de traîner son corps dans le Tibre.    - sacra Jovi Stygio... perficere est animus,Virg. En. 4: le sacrifice à Jupiter Stygien..., j'ai l'intention de l'achever.    - hic cum jam animo meditaretur proficisci in Persas, Nep.: pendant qu'il méditait de partir pour la Perse.    - hoc animo ut... Cic. Caes.: avec l'intention de...    - animi: gén. partitif - teneo quid animi vostri super hac re siet, Plaut. Am.: oui, je connais votre désir à cet égard. [st1]4 [-] siège du sentiment: coeur, âme, passion, disposition, inclination.    - ex animi mei sententiā, Inscr. Cic.: en mon âme et conscience.    - animum vincere, Cic.: vaincre ses passions.    - animi causā, Cic. Caes.: par goût, par plaisir.    - ex animo: du fond du cœur, sincèrement.    - ex animo dicere, Ter.: dire du fond du coeur.    - alieno animo esse in aliquem: avoir des sentiments hostiles à l’égard de qqn.    - bono animo esse in aliquem: avoir des sentiments dévoués à l’égard de qqn. dans les expressions suivantes animi est un génitif de relation: ** relativement à son esprit**; les poètes et les prosateurs postclassiques emploient souvent ce génitif de relation avec toutes sortes d'adjectifs    - pendere animi, Ter. Cic.: être hésitant dans son coeur.    - angere se animi, Plaut.: être en proie à l'angoisse, se tourmenter.    - nec me animi fallit, Lucr.: il ne m'échappe pas.    - animi se excruciare, Plaut.: être en proie à l'angoisse, se tourmenter.    - incertus animi, Ter. Sall.: indécis dans son coeur, incertain, irrésolu.    - dubius animi, Virg.: indécis dans son coeur, incertain, irrésolu.    - satin tu es sanus mentis aut animi? Plaut.: es-tu sain d'esprit et de raison? [st1]5 [-] mouvement violent de l'âme: courage, hardiesse, élan, colère; fierté, arrogance.    - alicui animum adferre (addere, facere): donner du courage à qqn.    - firmiore animo: avec plus de résolution.    - animum alicujus frangere (debilitare): briser le moral de qqn.    - animo deficere: perdre courage.    - animo demisso esse: être découragé.    - bono animo esto: aie bon courage.    - confirmare militum animos: raffermir le moral des soldats.    - animi, ōrum, m.: souvent la fierté ou l'audace; le courage, le coeur, un bon moral.    - insolentiam noratis hominis, noratis animos ejus ac spiritus tribunicios, Cic. Clu. 109: vous connaissiez l'insolence du personnage, vous connaissiez son audace et ses prétentions tribuniciennes. [st1]6 [-] dispositions naturelles: caractère, moeurs, humeur; nature (d'un animal ou d'une plante).    - illius animos, qui multos perdidit unus, sumite serpentis, Ov. M. 3: prenez les moeurs de ce serpent qui, à lui seul, causa la perte de beaucoup d'adversaires.    - silvestris animus, Virg.: nature sauvage (des arbres).
* * *
ănĭmus, i, m.    - [gr]gr. ἄνεμος. [st1]1 [-] principe de la vie intellectuelle et morale: esprit, âme.    - humanus animus decerptus ex mente divina, Cic. Tusc. 5: l'âme humaine, détachée de la divine intelligence.    - difficile est animum perducere ad contemptionem animae, Sen. Ep. 1: il est difficile d'amener l'âme au mépris de la vie.    - bestiarum animi sunt rationis expertes, Cic.: l'âme des bêtes est privée de raison.    - ut omnis animi cruciatus et corporis etiam egestas ac mendicitas consequatur, Cic. Cat. 4: afin que tous les tourments de l'âme et du corps soient aggravés par l'indigence et la misère. [st1]2 [-] siège de l'intelligence: intelligence, raison, jugement, réflexion, mémoire; conscience.    - meo quidem animo (meo animo), Cic. Plaut.: d’après moi, selon moi, à mon avis.    - habere aliquid cum animo: méditer qqch.    - habere aliquid in animo (cum animo): avoir qqch dans la pensée, songer à qqch.    - in animo habere aliquem: songer à qqn.    - cogito cum meo animo, Plaut. Ter.: je réfléchis à part moi.    - praeceptum illud omnium in animis esse debet, Nep.: cette maxime doit être gravée dans tous les esprits.    - excidere ex animo, Cic.: sortir de l'esprit, s'échapper de la mémoire.    - effluere ex animo, Cic.: sortir de l'esprit, s'échapper de la mémoire.    - omnia fert aetas, animum quoque, Virg.: l'âge emporte tout, la mémoire aussi.    - mihi scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis, Ter.: ces paroles de Chrysis sont gravées dans mon coeur.    - vae miserae mihi! animo male'st: aquam velim! Plaut. Am.: c'en est fait de moi! je défaille: je voudrais de l'eau!    - omnes quos flagitium, egestas, conscius animus exagitabat, ii Catilinae proximi familiaresque erant, Sall. C.: tous ceux que tourmentaient le déshonneur, la misère, le remords, voilà quels étaient les intimes et les familiers de Catilina. [st1]3 [-] siège de la volonté: désir, intention, dessein, vue; fantaisie, caprice.    - habere in animo + inf.: avoir l'intention de.    - in animo est mihi + inf.: j’ai l’intention de.    - est animus alicui... + inf.: qqn a l'intention de.    - fuerat animus conjuratis corpus in Tiberim trahere, Suet.: les conjurés avaient eu l'intention de traîner son corps dans le Tibre.    - sacra Jovi Stygio... perficere est animus,Virg. En. 4: le sacrifice à Jupiter Stygien..., j'ai l'intention de l'achever.    - hic cum jam animo meditaretur proficisci in Persas, Nep.: pendant qu'il méditait de partir pour la Perse.    - hoc animo ut... Cic. Caes.: avec l'intention de...    - animi: gén. partitif - teneo quid animi vostri super hac re siet, Plaut. Am.: oui, je connais votre désir à cet égard. [st1]4 [-] siège du sentiment: coeur, âme, passion, disposition, inclination.    - ex animi mei sententiā, Inscr. Cic.: en mon âme et conscience.    - animum vincere, Cic.: vaincre ses passions.    - animi causā, Cic. Caes.: par goût, par plaisir.    - ex animo: du fond du cœur, sincèrement.    - ex animo dicere, Ter.: dire du fond du coeur.    - alieno animo esse in aliquem: avoir des sentiments hostiles à l’égard de qqn.    - bono animo esse in aliquem: avoir des sentiments dévoués à l’égard de qqn. dans les expressions suivantes animi est un génitif de relation: ** relativement à son esprit**; les poètes et les prosateurs postclassiques emploient souvent ce génitif de relation avec toutes sortes d'adjectifs    - pendere animi, Ter. Cic.: être hésitant dans son coeur.    - angere se animi, Plaut.: être en proie à l'angoisse, se tourmenter.    - nec me animi fallit, Lucr.: il ne m'échappe pas.    - animi se excruciare, Plaut.: être en proie à l'angoisse, se tourmenter.    - incertus animi, Ter. Sall.: indécis dans son coeur, incertain, irrésolu.    - dubius animi, Virg.: indécis dans son coeur, incertain, irrésolu.    - satin tu es sanus mentis aut animi? Plaut.: es-tu sain d'esprit et de raison? [st1]5 [-] mouvement violent de l'âme: courage, hardiesse, élan, colère; fierté, arrogance.    - alicui animum adferre (addere, facere): donner du courage à qqn.    - firmiore animo: avec plus de résolution.    - animum alicujus frangere (debilitare): briser le moral de qqn.    - animo deficere: perdre courage.    - animo demisso esse: être découragé.    - bono animo esto: aie bon courage.    - confirmare militum animos: raffermir le moral des soldats.    - animi, ōrum, m.: souvent la fierté ou l'audace; le courage, le coeur, un bon moral.    - insolentiam noratis hominis, noratis animos ejus ac spiritus tribunicios, Cic. Clu. 109: vous connaissiez l'insolence du personnage, vous connaissiez son audace et ses prétentions tribuniciennes. [st1]6 [-] dispositions naturelles: caractère, moeurs, humeur; nature (d'un animal ou d'une plante).    - illius animos, qui multos perdidit unus, sumite serpentis, Ov. M. 3: prenez les moeurs de ce serpent qui, à lui seul, causa la perte de beaucoup d'adversaires.    - silvestris animus, Virg.: nature sauvage (des arbres).
* * *

    Animus, animi, pen. corr. Sallust. Le coeur et courage.

\

    Animus, pro Anima fere a Cicerone dicitur. L'ame.

\

    Animi, pro Cogitationibus. Plaut. Quot illic homo animos habet? Qu'il ha de pensees?

\

    Noui ego amantium animos. Ter. Les affections et fantasies.

\

    Animus, Voluntas. Terent. Animus te erga idem ac fuit. Volunté, ou affection, soit en bien, soit en mal, Talent.

\

    Deliquium animi, lepide dicunt recentiores Medici pro defectu illo, quem nonnulli Syncopen vocant. Est autem metaphora sumpta a deliquio Solis. Defaillance de coeur, Pasmoison, Evanouissement, Syncopization.

\

    Magnitudo animi. Cic. Magnanimité.

\

    Sententia animi. Ouid. L'advis, ou opinion.

\

    Specimen animi prae se ferebat. Liu. Il sembloit bien estre homme de coeur.

\

    Animus accliuis falsis. Horat. Enclin à choses faulses.

\

    Aduersis animis accipere. Tacit. Mal en gré.

\

    AEquo animo concedere. Lucret. Voluntiers, Sans regret.

\

    AEquo animo ferre. Ouid. Porter patiemment, Prendre en gré et en patience, Ne s'en esmouvoir point.

\

    Altiore animo esse. Cic. Avoir le coeur hault et entreprenant.

\

    Animi altissimi. Cic. Haultains.

\

    Anceps. Luca. Angustus. Cic. De petite entreprinse.

\

    Attonitus. Virg. Estonné, Esperdu.

\

    Bono animo esse. Cic. Avoir bon courage.

\

    Bono sis animo. Liu. N'ayes point de paour.

\

    Commotior. Cic. Esmeu.

\

    Fortis. Plaut. Ferme et constant.

\

    Generosior. Quintil. Noble.

\

    Hoc animosum. Cic. Je suis de telle affection et courage.

\

    Idem animus omnibus. Virg. Ils sont tous d'un vouloir.

\

    Ieiunus. Cic. Petit courage, et de petite entreprinse.

\

    Impotens. Terent. Coeur felon et orgueilleux et insupportable.

\

    Infractus. Cic. Entier, Invariable, Ferme.

\

    Ingens. Horat. Grand courage.

\

    Iniquo animo pati. Terent. Estre marri de quelque chose, Se mescontenter, Endurer mal patiemment.

\

    Homo maximi animi. Cic. De fort grand coeur et courage, Courageux, Magnanime.

\

    Mares animos in bella exacuit. Horat. Viriles et vertueux.

\

    Meo quidem animo nihilominus eloquentiae studendum. Cic. A tout le moins selon mon jugement et fantasie, ou opinion.

\

    Minacem animum in aliquo frangere. Iustin. Passer sa colere et son maltalent.

\

    Mobili animo esse. Metellus ad Ciceronem. Inconstant.

\

    Mutuis animis amare. Catul. S'entraimer.

\

    Omissus animus. Terent. Te vidi animo esse omisso. Negligent, Nonchalant.

\

    Otiosus animus. Terent. Sans soulci.

\

    Paruus. Horat. Petit courage, Point hardi.

\

    Animo haec praesenti dicas. Ter. Hardiment et sans t'estonner.

\

    Resides animi. Virg. Paresseux.

\

    Rudis animus. Quintil. Esprit neuf, et qui ne scait encore rien.

\

    Rudes atque agrestes animi. Quintil. Rustiques, Rustaux.

\

    Tortor animus quatit occultum flagellum. Iuuen. Quand la conscience remord.

\

    Toto animo dedere se alicui. Cic. De tout son coeur.

\

    AEger animi. Tacit. Triste et ennuyé.

\

    Captus animi. Tacit. Insensé.

\

    Diuersus animi. Tacit. Qui ha diverses fantasies et voluntez.

\

    Fidens animi. Virg. Asseuré.

\

    Immodicus animi. Tacit. De trop grand coeur.

\

    Ingens animi foemina. Tacit. Courageuse.

\

    Integer animi. Horat. Sage.

\

    Aberrat animus a sententia. Cic. Mon esprit ne peult prendre advis ne resolution de cest affaire, Ne peult asseoir jugement.

\

    Abhorrere animo ab aliqua re. Cic. Hair quelque chose et s'en reculer, et l'avoir comme en horreur.

\

    Abhorret auris atque animus a nobis. Cic. Ils ne veulent et ne daignent nous escouter ne favoriser, Leurs oreilles et leur coeur nous ont en desdaing.

\

    Abiicere anumum. Quint. Perdre coeur et courage, Se descourager.

\

    Accessit animus nobis. Cic. Le courage nous est creu.

\

    Animus accinctus in magnos vsus. Stat. Prest.

\

    Accipere animis dicta alicuius. Virgil. Entendre.

\

    Animum literis accommodare. Sueton. Appliquer.

\

    Animos addere alicui. Ci. Luy accroistre le courage, Encourager.

\

    Animus adest ei. Plaut. Il est bien deliberé.

\

    Adesse animo, vel animis. Cic. Estre fort attentif à escouter, ou faire quelque chose.

\

    Adhibete animos. Ouid. Entendez.

\

    Animum adiicere ad virginem. Terent. Mettre son affection et son coeur à une vierge.

\

    Animum adiicere alicui rei. Liu. Penser à icelle, Y appliquer son esprit.

\

    Adiicere animos. Ouid. Enhardir, Animer, Encourager.

\

    Adiungere animum ad aliquod studium. Terent. S'appliquer, Y mettre son esprit.

\

    Non admisi tum in animum. Je n'y pensay point à l'heure. Bud.

\

    Adrepere animis. Tacit. Venir en grace, et se faire aimer par moyens secrets.

\

    Quaeso animum aduertite. Ter. Prenez garde, Escoutez, Entendez.

\

    Aduocare animum ad seipsum. Cic. Retirer l'esprit à penser à soy.

\

    Affectus animo. Cic. Qui ha quelques passions en son esprit, comme joye, ou tristesse.

\

    Affigere aliquid animo suo. Quint. Le mettre en memoire, et bien retenir.

\

    Agere animum. Horat. Mener l'affection.

\

    Agitare aliquid animo. Cic. Penser et repenser quelque chose en soymesme.

\

    Alienare animum a moerore. Curtius. Alleger, Delivrer.

\

    Animum amouere. Plaut. Distraire et oster de quelque chose.

\

    Apparare animum. Author ad Heren. Preparer.

\

    Appellere animum ad scribendum. Terent. Appliquer.

\

    Arrectus animus. Liu. Prest et deliberé, Attentif.

\

    Attendere animam et animos. Ter. Cic. Escouter attentivement.

\

    Auertere animum ab aliquo. Cic. Divertir, Destourner.

\

    Auferre animum ad contemplationem. Plin. Transporter.

\

    Cadunt animi. Ouid. Le courage fault.

\

    Cadere animis. Cic. Perdre le courage.

\

    Capere animos aliquorum. Ci. Les contenter et fournir ou satisfaire à leurs desirs.

\

    Cernit animus. Cic. L'esprit prevoit.

\

    Animo, vel in animo cogitare secum. Terent. Penser en son coeur ou en soymesme.

\

    Componere animos. Cic. Moderer.

\

    Comprimere animos. Cic. Reprimer, ou Retirer et refrener ses affections.

\

    Animo vel animis concidere. Caesar. Perdre le courage, Se descourager.

\

    Conferre animum alio. Terent. Mettre son coeur ailleurs, Aimer une autre.

\

    Confirmare animum trepidum. Iuuenal. Asseurer.

\

    Consistere animo tranquillo. Cic. Estre en repos d'esprit.

\

    Consternare animos, et animo consternari. Liu. Espovanter.

\

    Considerate cum vestris animis. Cic. Considerez en vousmesmes.

\

    Contrahere animum. Cic. Diminuer le courage.

\

    Contudi animum, et fortasse vici. Cic. hoc est, Pugnaui cum animo meo repugnante. J'ay matté mon coeur.

\

    Conuertere animum. Liu. Tourner.

\

    Conuertere se aliquo animo et cogitatione. Cic. Penser à quelque chose.

\

    Credere animum suum alicui. Terent. Luy dire tout son secret, tout ce qu'il ha sur le coeur.

\

    Animi creuerunt. Cic. Le courage leur est creu.

\

    Animos debilitare. Cic. Affoiblir et diminuer.

\

    Animus amori deditus. Terent. Addonné du tout, etc.

\

    Deducere curas animo. Horat. Oster le soulci hors de l'esprit.

\

    Defecerat eam animus. Plaut. Le coeur luy estoit failli, Elle s'estoit pasmee, et esvanouye, Elle estoit transie.

\

    Deficere animis. Curt. Perdre le courage.

\

    Defectus animo. Plin. A qui le coeur est failli, et esvanouy, Pasmé, Transi.

\

    Defigere et intendere animum in aliquam rem. Cic. Ficher son affection.

\

    Animus illis defuit. Cic. Ils ont eu faulte de courage.

\

    Demittere animum. Tacit. Abbaisser, ou appetisser et amoindrir son courage, Se descourager.

\

    Deponere curas animo. Virg. Oster tout soulci.

\

    Deriuare a curis animum. Lucret. Divertir.

\

    Detegere animos. Lucan. Descouvrir son intention.

\

    Diffundere animos Ouid. Resjouir.

\

    Dimittere animos. Curtius. Perdre le coeur et la hardiesse.

\

    Dant animos vina. Ouid. Le vin enhardit.

\

    Dare maiorem animum alicui. Cic. Encourager, Donner courage.

\

    Ducere animo. Virg. Sic ducebam animo. Je le pensoye ainsi.

\

    Ducere animos solent AEsopi fabulae, praecipue rusticorum. Quintil. Delecter et persuader.

\

    Efferre animos. Cic. S'enorgueillir.

\

    Eiicere animum de aliquo. Terent. En oster son affection et amour, Laisser à l'aimer.

\

    Animum erigere. Cic. Resveiller et revigorer.

\

    Eo animo in me est. Cic. Il me porte tel vouloir.

\

    Animo male est. Plaut. Le coeur me fait mal.

\

    Perficere est animus. Virg. J'ay volunté de parfaire et achever.

\

    Animus est reditus. Ouid. J'ay envie de retourner.

\

    Animus in naui est meus. Plaut. J'ay le coeur à cela, Je y pense.

\

    Iandudum est animus in patinis. Terent. J'ay le coeur, ou Je pense à la cuisine.

\

    Exacuere animos in bella. Horat. Inciter.

\

    Excolere animum. Quintil. Aorner, ou Exerciter.

\

    Expedire metu animum. Horat. Descharger, Desveloper.

\

    Explere animum. Virg. Assouvir son coeur, Contenter son affection et desir. \ Explorare animos. Ouid. Esprouver.

\

    Facere animum iudicis mitem. Quintil. Addoulcir.

\

    Facere animos. Li. Donner coeur et courage, Encourager, Enhardir.

\

    Fateri animum. Ouid. Donner à cognoistre sa volunté.

\

    Fauere linguis et animis. Ouid. Escouter, et ne dire mot, ne point faire de bruit. \ Firmare animum. Virg. Asseurer.

\

    Flectere animum. Virg. Tourner le courage, Flechir.

\

    Frangere animum. Ouid. Descourager.

\

    Fractiorem esse animo. Cic. Avoir perdu le courage, Estre descouragé.

\

    Animo morem gerere. Terent. Molestus certe ei fuero, atque animo morem gessero. Je seray assouvi, J'auray contenté et dechargé mon coeur.

\

    Nec vnus in te ego hos animos gessi. Liu. Je ne suis pas seul qui ay eu le coeur d'entreprendre ce faict à l'encontre de toy.

\

    Habere bonum animum. Plaut. Liu. Avoir bon courage et bonne esperance.

\

    Habere statutum cum animo et deliberatum. Cic. Avoir determiné et deliberé en soymesme.

\

    Hilarare animum. Catul. Resjouir, Se resjouir.

\

    Imminere animis in rem aliquam. Liu. Pretendre à quelque chose.

\

    Imperare animo nequeo quin, etc. Liu. Je ne me puis garder que, etc. Je ne puis vaincre mon courage que, etc.

\

    Incendere animum amore famae. Virg. Inciter et esmouvoir le courage, Allumer, Enflamber.

\

    Inclinare animum ad rem aliquam. Liu. Encliner.

\

    Inclinatior ad pacem animus. Liu. Plus enclin.

\

    Indipisci animo. Gellius. Apprendre par coeur.

\

    Inducere animum. Terent. Si istuc animum induxti esse vtile. Si tu as ceste fantasie que ceci soit utile.

\

    Tu animum inducas, si etc. Cic. Mets en ton esprit et fantasie, Revests toy de ceste opinion, etc.

\

    Inducere aliquem in animum. Terent. Avoir opinion de luy.

\

    Indulgere animis. Ouid. Se donner du bon temps, Faire tout ce qui nous vient en fantasie et à plaisir.

\

    Instituere animum ad cogitandum. Terent. Dresser son esprit, et se mettre à penser. Vide INSTITVO.

\

    Labant animi. Liu. Defaillent.

\

    Animo laborare. Caes. Employer son esprit à faire quelque chose.

\

    Lactare animos. Terent. Attraire par belles parolles, Paistre quelcun de parolles ou promesses.

\

    Laxare animum a laboribus. Liu. Donner relasche à son esprit, Reposer son esprit.

\

    Leuare animum mutationibus. Quintil. Alleger, Recreer.

\

    Linqui animo. Curt. Quand le coeur fault, et qu'on s'evanouist, Quand on se pasme, Quand on ha une foiblesse et defaillance de coeur, Syncopizer.

\

    Linquentem reuocauit animum. Curt. Le coeur luy reveint, Il reveint de pasmoison.

\

    Mandare animis. Cic. Penser et considerer.

\

    Mutare animum. Terent. Changer de volunté, ou d'opinion.

\

    Obfirmare animum. Plin. iunior. Soy obstiner.

\

    Obsequi animo. Terent. Faire tout son plaisir, tout ce que le coeur demande.

\

    Occupare animum in re aliqua. Terent. Soy occuper en quelque chose, Empescher son esprit à quelque chose.

\

    Animus tibi pendet. Terent. Tu es en doubte.

\

    Pendere animi. Cic. Estre en grand doubte. Vide PENDEO.

\

    Perfundere animum religione. Liu. Le mettre en scrupule de conscience.

\

    Praegrauat animum corpus hesternis vitiis onustum. Horat. Le corps chargé d'yvrongneries appesantit l'esprit, le rend pesant.

\

    Recipere animum. Terent. Reprendre son haleine.

\

    Recolligere animum alteri. Cic. Remettre en grace, en paix envers un autre, Appaiser quelcun qui est marri contre un autre.

\

    Refringit animum pudor. Quint. Rompt le courage.

\

    Releuare animum. Terent. Faire revenir le courage.

\

    Animus hanc modo hic reliquerat. Plaut. Elle avoit perdu le courage, Le coeur luy estoit failli.

\

    Retardare animos alicuius. Cic. Destourner et retirer aucun de son entreprinse.

\

    Reuocate animos. Virgil. Reprenez courage.

\

    Sedet animo fixum immotumque. Virgil. Cela est deliberé et arresté.

\

    Solicitare animum. Cels. Mettre en soulci, Soulcier.

\

    Soluere arctum animum. Horat. Relascher l'esprit qui estoit en soulci.

\

    Non subibunt animos iuuenum maiora intellectu. Quint. N'entreront point dedens leurs espris.

\

    Sumere animum. Ouid. Prendre courage.

\

    Suspendere animos. Ouid. Mettre en doubte.

\

    Animus sustentat corpus. Curtius. Porte et soustient.

\

    Tollere animos dictis. Vir. Accroistre, ou Monstrer sa magnanimité et grandeur de coeur par parolles.

\

    Torpere animo. Horat. Estre comme ravi et transi.

\

    Versare animo aliquid. Tacit. Y penser et repenser.

\

    Volutare animo euentus. Virgil. Penser et repenser.

\

    Vti animo suo. Curt. Faire à sa fantasie.

\

    Amicus ex animo. Cic. Du bon du coeur et sans faintise, Ami cordial.

\

    Ex animo vereque diligi. Cic. Estre aimé cordialement.

\

    Ex animo bene velle alicui. Ter. Du bon du coeur, sans fainte.

\

    Dicere ex animo. Terent. A bon escient, Sans fiction.

\

    Ex animo suo colligere aliquid. Ouid. Prendre à son coeur l'autruy.

\

    In animo habere. Cic. Avoir vouloir et fantasie.

\

    Vt mihi est in animo facere. Cic. Comme j'ay en volunté ou fantasie de faire, Comme j'ay deliberé.

\

    Sine animo miles. Cic. Gendarme couart.

\

    Animi causa. Cic. Pour plaisir, ou esbat et recreation, Pour soulas et deduict, Pour s'esbatre, Pour s'esbanoyer, Pour se deduire et solatier.

\

    Anime mi, Vox blandientis. Plaut. Mon petit coeur.

Dictionarium latinogallicum > animus
44 bonus

bŏnus, a, um    - compar. melior.    - superl. optimus.    - arch. Inscr. Gloss. duonus, duenus. [st1]1 [-] bon.    - bonus imperator, Cic. Verr. 5, 2: bon général.    - bonus comaedus, Cic. Com. 30: bon acteur.    - bonus medicus, Cic. Clu. 57: bon médecin.    - boni cives: les bons citoyens (= les patriotes, respectueux des lois, ou, souvent dans Cicéron, ceux qui suivent la bonne politique, le parti des honnêtes gens, le parti des optimates, le parti du sénat, des conservateurs.    - vir bonus: l'homme de bien: [dans la vie politique = bonus civis] cf. Sest. 98 ; Cal. 77; Cat. 1, 32 etc.; [dans la vie ordinaire] cf. Hor. Ep. 1, 16, 40; Cic. Off. 3, 77; Leg. 1, 49; Fin. 3, 61.    - cf. gr. ἀνὴρ καλὸς κἀγαθός.    - orator est vir bonus dicendi peritus, CAT. frag. 6: l'orateur est un homme de bien qui sait manier la parole. --- Cic. Tusc. 5, 28, etc.    - boni, orum, m.: les homme de bien, les braves gens, les bons citoyens.    - ut inter bonos bene agier oportet, Cic. Off. 3, 70: il faut bien agir comme il convient entre bonnes gens.    - boni, improbi, Cic Lael. 74: les bons, les méchants.    - homo bonus, optimus: brave homme, bon homme, excellent homme: Plaut. Capt. 333; Most. 719, etc.    - homines optimi non intellegunt, Cic. Fin. 1, 25: ces braves gens ne comprennent pas que...    - nosti optimos homines, Cic. Leg. 32: tu connais cet excellent peuple.    - carissime frater atque optime, Cic. de Or. 2, 10: ô mon très cher et excellent frère.    - optime Quincti, Hor. Ep. 1, 16, 1: cher Quinctius.    - o bone, Hor. S. 2, 3, 31: mon cher. [st1]2 [-] bon, bienveillant, favorable.    - (o) di boni! grands dieux! bons dieux!    - Jovis Optimi Maximi templum, Cic. Verr. 4, 69: le temple de Jupiter très bon, très grand.    - bona Juno, Virg. En. 1, 734: Junon favorable.    - bonus alicui: bon pour qqn, bienveillant pour qqn.    - cf. Plaut. Amp. 992; Capt. 939, etc.    - vicinis bonus esto, CAT. Agr. 4: aie de bons rapports de voisinage.    - bonus in aliquem, Cic.: bon pour qqn. [st1]3 [-] bon, de bonne qualité (en parl. de choses).    - bonus ager, Varr. 5, 125: bon champ, champ fertile.    - terra bona, Varr. R. 1, 40, 3: bonne terre, bon sol.    - adulterini, boni nummi, Cic. Off. 3, 91: faux, bons écus.    - optimum argentum, Cic. Verr. 1, 91; Phil. 2, 66: très belle argenterie.    - optima navis, Cic. Verr. 5, 134: très bon vaisseau.    - meliores fetus edere, Cic. de Or. 2, 131: produire de plus belles moissons.    - oratio bona, Cic. Br. 99: un bon discours.    - optimi versus, Cic. Arch. 18: vers excellents.    - verba bona, Cic. Br. 233: bons termes, expressions heureuses, justes.    - hoc, quod vulgo de oratoribus ab imperitis dici solet " bonis hic verbis" aut "aliquis non bonis utitur" Cic. de Or. 3, 151: cette appréciation sur les orateurs que l'on entend couramment dans la bouche des personnes non spécialistes: "en voilà un qui s'exprime en bons termes" ou "un tel s'exprime en mauvais termes".    - bono genere natus, Cic. Mur. 15: d'une bonne famille, bien né.    - optimo ingenio, Cic. Off. 1, 158: avec d'excellentes dispositions naturelles (très bien doué).    - bona ratio, Cic. Cat. 2, 25: de bons sentiments politiques.    - bona ratione aliquid emere, Cic. Verr. 4, 10: acheter qqch honnêtement.    - bona ratio, Cic. Nat. 3, 70: droite raison, raison bien réglée.    - bona fama, Cic. Fin. 3, 57: bonne renommée.    - bonum judicium, Caes. BG. 1, 41, 2: jugement favorable.    - in bonam partem aliquid accipere, Cic. Amer. 45: prendre qqch en bonne part.    - in meliorem partem, Cic. Inv. 2, 158: en meilleure part.    - bona pars sermonis, Cic. de Or. 2, 14: une bonne (grande) partie de l'entretien. --- cf. Ter. Eun. 123; Hor. S. 1, 1, 61; Quint. 12, 7, 5; 12, 11, 19; Sen. Ep. 49, 4.    - bonā formā, Ter. Andr, 119: d'un bon (beau) physique. --- cf. Andr. 428; Haut. 524; Hor. S. 2, 7, 52.    - bonā naturā, Ter. Eun. 316: d'une bonne constitution.    - vinum bono colore, CAT. Agr. 109: vin d'une bonne couleur.    - vir optimo habitu, Cic. Cael. 59: homme d'une excellente complexion. [st1]4 [-] bon, heureux, favorable.    - quod bonum, faustum felixque sit populo Romano, Liv. 1, 28, 7: et puisse ce dessein être bon, favorable, heureux pour le peuple romain.    - bona fortuna, Cic. Phil. 1, 27: bonne fortune, prospérité, bonheur.    - bona spes, Cic. Verr. pr. 42: bon espoir.    - temporibus optimis, Cic. Caecil. 66: aux temps les meilleurs, aux époques les plus heureuses.    - bona navigatio, Cic. Nat. 3, 83: une bonne (heureuse) navigation.    - boni exitus, Cic. Nat. 3, 89: des morts heureuses.    - boni nuntii, Cic. Att. 3, 11, 1: de bonnes nouvelles.    - mores boni, optimi, Cic. Off. 1, 56; Verr. 3, 210: bonnes moeurs, moeurs excellentes.    - domi militiaeque boni mores colebantur, Sall. C. 9: en temps de paix comme en temps de guerre on s'attachait aux vertus. [st1]5 [-] quelques tournures.    - bonae res: - [abcl]a - richesses, biens: Plaut. Pers. 507; Lucr. 1, 728. - [abcl]b - situation heureuse, prospérité: Plaut. Trin. 446; Fam. 12, 3, 3; Att. 12, 12, 5; Hor. O. 2, 3, 2. - [abcl]c - le bien: bonae res, malae, Cic. de Or. 1, 42: le bien, le mal, cf. 2, 67; Or. 118; Br. 31; Ac. 1, 15, etc.    - bono animo esse: - [abcl]a - avoir du courage. - [abcl]b - être bien disposé.    - bono esse animo in aliquem, Caes.: être bien disposé à l'égard de qqn.    - bonus aliqui rei: bon pour qqch.    - bonus ad aliquam rem: bon pour qqch.    - bonus alendo pecori mons: montagne bonne pour nourrir les troupeaux.    - bonus dicere: habile à dire.    - aequi bonique facere aliquid: s'accommoder d'une chose, tenir pour juste et bon.    - mulier bonā formā, Ter. Heaut. 3, 2, 13: femme d'un beau physique.    - bono genere natus: bien né, de bonne famille, de naissance noble.    - bonā veniā ou cum bona venia: avec l'aimable permission.    - abs te hoc bonā veniā expeto si... Ter. Phorm. 2, 3, 31: je te demande aimablement si...    - bonā pace ou cum bona pace: sans se fâcher, avec l'aimable permission.    - Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit, Liv. 21, 32, 6: Hannibal atteignit les Alpes sans être nullement inquiété par les habitants.    - alteri populo cum bona pace imperitare, Liv. 1: exercer sur l'autre peuple une autorité décente.    - nec cuique bono mali quidquam evenire potest, Cic. Tusc. 1, 41, 99: et il ne peut rien arriver de mal à tout honnête homme.    - bonus in me, Cic.: bienveillant à mon égard, bon pour moi.    - bona aetas: le bel âge (= la jeunesse).
* * *
bŏnus, a, um    - compar. melior.    - superl. optimus.    - arch. Inscr. Gloss. duonus, duenus. [st1]1 [-] bon.    - bonus imperator, Cic. Verr. 5, 2: bon général.    - bonus comaedus, Cic. Com. 30: bon acteur.    - bonus medicus, Cic. Clu. 57: bon médecin.    - boni cives: les bons citoyens (= les patriotes, respectueux des lois, ou, souvent dans Cicéron, ceux qui suivent la bonne politique, le parti des honnêtes gens, le parti des optimates, le parti du sénat, des conservateurs.    - vir bonus: l'homme de bien: [dans la vie politique = bonus civis] cf. Sest. 98 ; Cal. 77; Cat. 1, 32 etc.; [dans la vie ordinaire] cf. Hor. Ep. 1, 16, 40; Cic. Off. 3, 77; Leg. 1, 49; Fin. 3, 61.    - cf. gr. ἀνὴρ καλὸς κἀγαθός.    - orator est vir bonus dicendi peritus, CAT. frag. 6: l'orateur est un homme de bien qui sait manier la parole. --- Cic. Tusc. 5, 28, etc.    - boni, orum, m.: les homme de bien, les braves gens, les bons citoyens.    - ut inter bonos bene agier oportet, Cic. Off. 3, 70: il faut bien agir comme il convient entre bonnes gens.    - boni, improbi, Cic Lael. 74: les bons, les méchants.    - homo bonus, optimus: brave homme, bon homme, excellent homme: Plaut. Capt. 333; Most. 719, etc.    - homines optimi non intellegunt, Cic. Fin. 1, 25: ces braves gens ne comprennent pas que...    - nosti optimos homines, Cic. Leg. 32: tu connais cet excellent peuple.    - carissime frater atque optime, Cic. de Or. 2, 10: ô mon très cher et excellent frère.    - optime Quincti, Hor. Ep. 1, 16, 1: cher Quinctius.    - o bone, Hor. S. 2, 3, 31: mon cher. [st1]2 [-] bon, bienveillant, favorable.    - (o) di boni! grands dieux! bons dieux!    - Jovis Optimi Maximi templum, Cic. Verr. 4, 69: le temple de Jupiter très bon, très grand.    - bona Juno, Virg. En. 1, 734: Junon favorable.    - bonus alicui: bon pour qqn, bienveillant pour qqn.    - cf. Plaut. Amp. 992; Capt. 939, etc.    - vicinis bonus esto, CAT. Agr. 4: aie de bons rapports de voisinage.    - bonus in aliquem, Cic.: bon pour qqn. [st1]3 [-] bon, de bonne qualité (en parl. de choses).    - bonus ager, Varr. 5, 125: bon champ, champ fertile.    - terra bona, Varr. R. 1, 40, 3: bonne terre, bon sol.    - adulterini, boni nummi, Cic. Off. 3, 91: faux, bons écus.    - optimum argentum, Cic. Verr. 1, 91; Phil. 2, 66: très belle argenterie.    - optima navis, Cic. Verr. 5, 134: très bon vaisseau.    - meliores fetus edere, Cic. de Or. 2, 131: produire de plus belles moissons.    - oratio bona, Cic. Br. 99: un bon discours.    - optimi versus, Cic. Arch. 18: vers excellents.    - verba bona, Cic. Br. 233: bons termes, expressions heureuses, justes.    - hoc, quod vulgo de oratoribus ab imperitis dici solet " bonis hic verbis" aut "aliquis non bonis utitur" Cic. de Or. 3, 151: cette appréciation sur les orateurs que l'on entend couramment dans la bouche des personnes non spécialistes: "en voilà un qui s'exprime en bons termes" ou "un tel s'exprime en mauvais termes".    - bono genere natus, Cic. Mur. 15: d'une bonne famille, bien né.    - optimo ingenio, Cic. Off. 1, 158: avec d'excellentes dispositions naturelles (très bien doué).    - bona ratio, Cic. Cat. 2, 25: de bons sentiments politiques.    - bona ratione aliquid emere, Cic. Verr. 4, 10: acheter qqch honnêtement.    - bona ratio, Cic. Nat. 3, 70: droite raison, raison bien réglée.    - bona fama, Cic. Fin. 3, 57: bonne renommée.    - bonum judicium, Caes. BG. 1, 41, 2: jugement favorable.    - in bonam partem aliquid accipere, Cic. Amer. 45: prendre qqch en bonne part.    - in meliorem partem, Cic. Inv. 2, 158: en meilleure part.    - bona pars sermonis, Cic. de Or. 2, 14: une bonne (grande) partie de l'entretien. --- cf. Ter. Eun. 123; Hor. S. 1, 1, 61; Quint. 12, 7, 5; 12, 11, 19; Sen. Ep. 49, 4.    - bonā formā, Ter. Andr, 119: d'un bon (beau) physique. --- cf. Andr. 428; Haut. 524; Hor. S. 2, 7, 52.    - bonā naturā, Ter. Eun. 316: d'une bonne constitution.    - vinum bono colore, CAT. Agr. 109: vin d'une bonne couleur.    - vir optimo habitu, Cic. Cael. 59: homme d'une excellente complexion. [st1]4 [-] bon, heureux, favorable.    - quod bonum, faustum felixque sit populo Romano, Liv. 1, 28, 7: et puisse ce dessein être bon, favorable, heureux pour le peuple romain.    - bona fortuna, Cic. Phil. 1, 27: bonne fortune, prospérité, bonheur.    - bona spes, Cic. Verr. pr. 42: bon espoir.    - temporibus optimis, Cic. Caecil. 66: aux temps les meilleurs, aux époques les plus heureuses.    - bona navigatio, Cic. Nat. 3, 83: une bonne (heureuse) navigation.    - boni exitus, Cic. Nat. 3, 89: des morts heureuses.    - boni nuntii, Cic. Att. 3, 11, 1: de bonnes nouvelles.    - mores boni, optimi, Cic. Off. 1, 56; Verr. 3, 210: bonnes moeurs, moeurs excellentes.    - domi militiaeque boni mores colebantur, Sall. C. 9: en temps de paix comme en temps de guerre on s'attachait aux vertus. [st1]5 [-] quelques tournures.    - bonae res: - [abcl]a - richesses, biens: Plaut. Pers. 507; Lucr. 1, 728. - [abcl]b - situation heureuse, prospérité: Plaut. Trin. 446; Fam. 12, 3, 3; Att. 12, 12, 5; Hor. O. 2, 3, 2. - [abcl]c - le bien: bonae res, malae, Cic. de Or. 1, 42: le bien, le mal, cf. 2, 67; Or. 118; Br. 31; Ac. 1, 15, etc.    - bono animo esse: - [abcl]a - avoir du courage. - [abcl]b - être bien disposé.    - bono esse animo in aliquem, Caes.: être bien disposé à l'égard de qqn.    - bonus aliqui rei: bon pour qqch.    - bonus ad aliquam rem: bon pour qqch.    - bonus alendo pecori mons: montagne bonne pour nourrir les troupeaux.    - bonus dicere: habile à dire.    - aequi bonique facere aliquid: s'accommoder d'une chose, tenir pour juste et bon.    - mulier bonā formā, Ter. Heaut. 3, 2, 13: femme d'un beau physique.    - bono genere natus: bien né, de bonne famille, de naissance noble.    - bonā veniā ou cum bona venia: avec l'aimable permission.    - abs te hoc bonā veniā expeto si... Ter. Phorm. 2, 3, 31: je te demande aimablement si...    - bonā pace ou cum bona pace: sans se fâcher, avec l'aimable permission.    - Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit, Liv. 21, 32, 6: Hannibal atteignit les Alpes sans être nullement inquiété par les habitants.    - alteri populo cum bona pace imperitare, Liv. 1: exercer sur l'autre peuple une autorité décente.    - nec cuique bono mali quidquam evenire potest, Cic. Tusc. 1, 41, 99: et il ne peut rien arriver de mal à tout honnête homme.    - bonus in me, Cic.: bienveillant à mon égard, bon pour moi.    - bona aetas: le bel âge (= la jeunesse).
* * *

    Bonus, Adiectiuum, contrarium est Malo. comparatiuum habet Melior: et superlatiuum, Optimus. Bon.

\

    AEdes bonae. Plaut. Maison entiere, toute neuve.

\

    Bona aetate foemina. Varro. De bon aage.

\

    Bonus animus. Plaut. Bon courage.

\

    Bono animo es, vel bono animo esto. Ter. Ayes bon courage.

\

    Bono animo transeamus ad oppugnandam Carthaginem. Liu. Allons hardiment, Courage.

\

    Bono animo esse iubere aliquem. Liu. Bailler ou donner courage, Inciter à avoir courage, Enhardir.

\

    Bono animo aliquid facere aut dicere. Faire ou dire quelque chose à bonne intention.

\

    Animo meliore aliquid ferre. Ouid. Porter plus patiemment, et de meilleur courage.

\

    Artes bonae. Tac. Toutes bonnes facons de vivre, et exercitations, Bons moyens.

\

    Bonis auibus aut malis. Liu. Heureusement, ou malheureusement A la bonne heure, ou à la male heure.

\

    Caelum bonum. Cato. Bon air.

\

    Canor melior. Lucret. Meilleur chant.

\

    Causa bona. Cic. Bon droict.

\

    In causa meliore esse. Cic. Estre en meilleur estat et condition, Estre mieulx, Estre plus heureux.

\

    Color bonus. Varro. Bonne couleur.

\

    Si conditio bona fuerit, emam. Cic. S'il y a à gaigner.

\

    Eo meliore conditione Cicero pulcherrimum factum vituperabit. Brutus ad Cic. Plus à son advantage.

\

    Consilio bono aliquid facere. Cic. Faire quelque chose par bon conseil et advis.

\

    Exitus bonus. Horat. Bonne issue, Bonne fin.

\

    Factum bonum. Suet. Ce sera bien faict.

\

    Fama bona. Cic. Bon bruit et renom.

\

    Fidei bonae emptor. Modestinus. Qui achepte à la bonne foy sans fraude, ne mal engin.

\

    Fide bona vel optima dicere. Plaut. A bon escient.

\

    Forma bona. Terent. Beau visage.

\

    Genere bono natus. Plau. Né de bons parens, et de gens de bien. De bonne race.

\

    Bonam gratiam habere alicui. Plaut. Scavoir bon gré.

\

    Sine bona gratia. Plaut. Sans en scavoir nul gré.

\

    Horas bonas male collocare. Martial. Mal employer le bon temps et loisir qu'on ha.

\

    Ingenio bono esse. Terent. De bonne aire, De bonne nature.

\

    Initia bona. Cic. Bons commencemens.

\

    Optimo iure. Cic. A bonne et juste cause, A bon droict.

\

    Lucrum bonum. Plaut. Grand gaing.

\

    Memoria meliore esse. Cic. Avoir meilleure memoire.

\

    Modo bono. Cic. Par bon moyen.

\

    Mors bona. Plin. iunior. Mort louable.

\

    Natura bona. Terent. Gras et en bon point.

\

    Bono nomine esse. Cic. Avoir un nom de bonne rencontre.

\

    Notae bonae vinum. Colu. Vin de bonne tache et qualité. Bon vin.

\

    Nummus bonus. Cic. Bonne monnoye.

\

    Nuntius bonus. Plaut. Bonnes nouvelles.

\

    Operam bonam nauare. Plin. Faire bien son debvoir, Se bien employer à quelque besongne, et la bien conduire.

\

    Parca meliore. Ouid. Plus heureusement.

\

    Bona pars. Cic. La plus grand part.

\

    Melior pars diei. Virg. La plus grande partie du jour.

\

    Bonis meis rebus fugiebam. Cice. Lors que mes affaires se portoyent bien. \ Bona re copiosus. Gell. Fort riche.

\

    Sententia melior. Virgil. Meilleure opinion et advis.

\

    Somno meliore frui. Ouid. Dormir plus à son aise.

\

    Spes bona. Ouid. Bon espoir, Bon courage.

\

    Tempestas bona. Cic. Bon temps.

\

    Bona terra. Varro. Bon terroir.

\

    Dum fuimus vna, tu optimus es testis quam fuerim occupatus. Cic. Tu es bon tesmoing, Tu scais tresbien combien j'ay, etc. Il n'y a homme qui sache mieulx que toy, combien, etc.

\

    Valetudo bona. Cic. Santé.

\

    Bona venia illud a te expeto. Terent. Il ne te desplaira point si je te demande cela, Ne te desplaise, Mais qu'il ne te desplaise.

\

    Bona tua venia dixerim. Cic. Pardonne moy, Ne te desplaise si je le te dy.

\

    Bona venia me audies, per parenthesim dictum. Cic. Ne te desplaise si je te le dy.

\

    Bona venia vestra liceat ex his rogationibus legere quas salubres nobis censemus esse. Liu. Ne vous desplaise si, etc. Ne prenez point à desplaisir.

\

    Bona verba quaeso. Terent. Maniere de parler d'un qui se mocque de ce qu'on luy dit, ou qui ne prend en gré ce qu'on luy dit. Comme s'il disoit, Vous direz mieulx quand il vous plaira, Il n'est pas ainsi que vous dites.

\

    Bona verba quaeso. Macrob. Hola hola, ne disons rien qui ne soit bon et honneste, ne disons mal de personne.

\

    Bona verba quaeso. Pour Dieu ne me menace point, Ne me dis point d'injure. \ Bud.

\

    Vicinus bonus. Horat. Bon voisin.

\

    Viribus bonis esse. Cic. Estre fort et roide.

\

    Voce bona esse. Plaut. Avoir bonne voix.

\

    Vultus bonus. Ouid. Bon visage.

\

    Bone vir, per ironiam dictum. Terent. Parolles de mocquerie.

\

    Bone vir salue. Terent. O bon homme Dieu vous garde, Dieu vous garde bon homme, ou homme de bien.

\

    Bona septem habet in comestura haec herba. Cato. Ceste herbe est bonne à manger pour sept choses.

\

    Bonus ad caetera. Liu. Bon a toutes autres choses.

\

    Bonus bello. Liu. Bon à la guerre.

\

    Iaculo melior. Virg. Meilleur jecteur de dard.

\

    Pedibus melior. Virg. Plus habile du pied, Mieulx courant.

\

    Sagittis melior. Horat. Meilleur archer.

\

    Bono eis fuit illum occidi. Cice. Cela leur veint bien, Il leur preint bien que, etc.

\

    Facere meliorem. Cic. Faire meilleur, et plus homme de bien.

\

    In melius consilia referre. Virg. Changer son mauvais propos en bon.

\

    Statuunt id sibi optimum esse factu. Cic. Ils arrestent et concluent qu'il fault qu'ils facent cela pour le mieulx.

\

    Quod optimum factu videbitur, facies. Cic. Tu feras ce qui te semblera pour le mieulx.

\

    Boni, absolute. Cic. Les gens de bien.

\

    Bonus. Virg. Docte, Lettré, Scavant.

\

    Bonus. Virg. Propice.

\

    Bonum aequumque oras. Plau. Ce que tu demandes est bon et equitable, ou raisonnable.

\

    Quod erit mihi bonum atque commodum. Terent. Selon qu'il me semblera bon et prouffitable.

\

    Optima corporis. Horat. Les meilleures et plus saines parties du corps.

\

    Bona ingenii. Quintil. Les biens et perfections de l'entendement.

\

    Morum bona. Stat. Bonnes meurs.

\

    Bona studii. Quintil. Les biens et utilitez d'estude.

\

    Fortuitum bonum. Cic. Bien fortuit, ou venant par cas d'adventure.

\

    Fragile bonum. Ouid. Un bien de petite duree.

\

    Bonum ingenitum augendum. Quint. Naturel, Qui nous est donné de nature.

\

    A quo sunt primo nobis omnia nata bona. Catul. Duquel tout nostre bien est premierement venu.

\

    Priuata bona. Senec. Particuliers.

\

    Accidunt bona. Terent. Adviennent.

\

    Apportare bonum. Plaut. Annoncer, Apporter bonnes nouvelles.

\

    Optimis assuescere. Quint. S'accoustumer à ce qui est tresbon.

\

    Facere bonum. Cic. Faire du bien.

\

    AEqui boni facere. Cic. Prendre en gré, ou en bonne part.

\

    Manet te bonum. Plaut. Il t'adviendra du bien.

\

    Numerare in bonis Cic. Compter entre les bonnes choses, Estimer estre bonne chose.

\

    Bona, Substantiuum, pluraliter tantum. Vlpianius. Tous biens exterieurs.

\

    Bonorum pauperrimus. Horat. Trespovre de biens.

\

    Paterna bona consumere. Quint. Despendre les biens paternels.

\

    Patria bona. Terent. Qui sont escheus du costé du pere.

\

    Bona praedia. Cic. Biens obligez et hypothequez.

\

    Bona auita. Tacit. Biens qui nous sont advenuz de noz ayeuls.

\

    Bona tempore peritura. Vlpian. Biens perissables.

\

    Adedere bona. Tacit. Manger tous ses biens.

\

    Addicere bona alicuius. Cic. Delivrer au plus offrant.

\

    Adimere bona. Horat. Oster.

\

    Adiudicare bona. Quint. Delivrer par sentence du juge, Adjuger.

\

    Aggerere bona ad aliquem. Plaut. Luy faire de grans biens.

\

    Exuere bonis. Tacit. Despouiller, Priver, Oster les biens.

\

    Optimus Maximus Deus. Cic. Le tresbon et trespuissant.

Dictionarium latinogallicum > bonus
45 ille

illĕ, illă, illŭd, pron.-adj. dém. celui-là, celle-là, cela; ce, cet, cette, ces...    - la déclinaison    - gén. sing. illīus (illĭus).    - arch. ollus (olle), olla, ollum. [st1]1 [-] en parl. d'une personne ou d'une chose éloignée.    - ille... hic...: celui-là... celui-ci... (le premier... le second...).    - alternanda sunt solitudo et frequentia; illa nobis faciet hominum desiderium, haec nostri, Sen. Tranq. 17: il faut alterner la solitude et la vie en société; celle-là nous fera regretter le commerce des hommes, celle-ci le repli sur nous-mêmes.    - si deerunt haec remedia, ad illa declinandum est, Quint. 7: à défaut de ces remèdes-ci, il faut recourir à ceux-là.    - philosophia non illa de natura... sed haec... Cic.: la philosophie, non point celle qui traite de la physique, mais celle dont nous nous occupons.    - hunc illum poscere fata reor, Virg.: cet Enée que nous voyons est celui-là que réclament les destins.    - si hic illi (insidias fecit), Cic.: si Milton ici présent lui a tendu un piège (à lui, Clodius, qui est mort)?    - melius de quibusdam acerbos inimicos mereri quam eos amicos qui dulces videantur; illos verum saepe dicere, hos numquam, Cic. Lael. (sub. inf.): d'âpres ennemis valent mieux pour certaines gens que des amis qu'ils trouvent pleins de douceur: les premiers disent souvent la vérité, les seconds ne la disent jamais.    - illa arbor: cet arbre là-bas.    - illi summi viri quorum virtutes sunt proditae litteris, Cic.: ces grands hommes d'autrefois dont les vertus ont été célébrées par les lettres.    - illo tempore: en ce temps-là, en ce temps lointain.    - consules illi: les consuls de cette année-là.    - noster ille Ennius: notre vieil Ennius.    - ex illo, Virg. Ov.: depuis ce temps-là. [st1]2 [-] ille avec valeur emphatique.    - ille (mélioratif): ce grand homme.    - illud (mélioratif): cette action glorieuse.    - ille moriens apud Mantineam Epaminondas, Cic.: le grand Epaminondas, mourant près de Mantinée.    - ille orator: cet illustre orateur.    - Medea illa, Cic.: la fameuse Médée.    - en illa, illa, quam saepe optastis, libertas, Sall.: la voici, la voici, cette liberté, objet de vos voeux! [st1]3 [-] ille avec d'autres pronoms (qqf. explétif).    - cum primum audivi, ego ille ipse factus sum, scis quem dicam, Cic. Fam. 2: dès que j'appris la nouvelle, me voilà devenu lui-même, tel qu'il est, tu sais de qui je parle.    - huic illi legato, huic publico testi tradere, Cic. Flac.: livrer à ce député, à ce témoin public.    - hic ille omnia quae voluit de re publica dixit, Cic. Att. 2: là, cet homme dit tout ce qu'il voulut sur la situation de l'Etat.    - hic est enim ille voltus semper idem, Cic. Tusc. 3: oui, c'est bien ce visage, toujours le même.    - est idem ille tyrannus, deterrimum genus et finitimum optimo, Cic. Rep. 1: cette tyrannie est à la fois le pire des gouvernements et le plus proche du meilleur.    - hic est ille qui a quibusdam fieri solet status quantitatis, Quint. 7: c'est ce que certains ont coutume d'appeler l'état de cause de quantité. [st1]4 [-] ille renvoyant à ce qui précède.    - quae cum dixisset, finem ille; ego autem... Cic. Fin. 4: ayant dit cela, lui s'arrêta; quant à moi... [st1]5 [-] ille annonçant ce qui suit.    - sed illa sunt lumina duo... Cic.: mais voici deux lumières...    - illud negare potes te de re judicata judicasse? Cic.: peux-tu nier ce fait notoire que tu as jugé une chose déjà jugée? [st1]6 [-] quelques tournures remarquables.    - hic et ille: tel et tel.    - non dicam illinc hoc signum ablatum esse et illud; hoc dico, nullum te Aspendi signum, Verres, reliquisse, Cic. Verr. 2, 1: je ne dirai pas qu'il en fut enlevé telle et telle statue: je dis, Verrès, que tu n'en as pas laissé une seule dans Aspendos.    - hic aut ille: tel ou tel.    - ille... ille... ille... ille...: un tel... un tel... un tel... un tel...    - illud + gén. sing. - convenire principi electo atque illud aetatis, Suet. Galb. 14: convenir à un prince choisi et de cet âge.    - numquam postea publico se illud horae commisit, Suet. Ner. 26: jamais plus il ne se hasarda en public à cette heure-là.
* * *
illĕ, illă, illŭd, pron.-adj. dém. celui-là, celle-là, cela; ce, cet, cette, ces...    - la déclinaison    - gén. sing. illīus (illĭus).    - arch. ollus (olle), olla, ollum. [st1]1 [-] en parl. d'une personne ou d'une chose éloignée.    - ille... hic...: celui-là... celui-ci... (le premier... le second...).    - alternanda sunt solitudo et frequentia; illa nobis faciet hominum desiderium, haec nostri, Sen. Tranq. 17: il faut alterner la solitude et la vie en société; celle-là nous fera regretter le commerce des hommes, celle-ci le repli sur nous-mêmes.    - si deerunt haec remedia, ad illa declinandum est, Quint. 7: à défaut de ces remèdes-ci, il faut recourir à ceux-là.    - philosophia non illa de natura... sed haec... Cic.: la philosophie, non point celle qui traite de la physique, mais celle dont nous nous occupons.    - hunc illum poscere fata reor, Virg.: cet Enée que nous voyons est celui-là que réclament les destins.    - si hic illi (insidias fecit), Cic.: si Milton ici présent lui a tendu un piège (à lui, Clodius, qui est mort)?    - melius de quibusdam acerbos inimicos mereri quam eos amicos qui dulces videantur; illos verum saepe dicere, hos numquam, Cic. Lael. (sub. inf.): d'âpres ennemis valent mieux pour certaines gens que des amis qu'ils trouvent pleins de douceur: les premiers disent souvent la vérité, les seconds ne la disent jamais.    - illa arbor: cet arbre là-bas.    - illi summi viri quorum virtutes sunt proditae litteris, Cic.: ces grands hommes d'autrefois dont les vertus ont été célébrées par les lettres.    - illo tempore: en ce temps-là, en ce temps lointain.    - consules illi: les consuls de cette année-là.    - noster ille Ennius: notre vieil Ennius.    - ex illo, Virg. Ov.: depuis ce temps-là. [st1]2 [-] ille avec valeur emphatique.    - ille (mélioratif): ce grand homme.    - illud (mélioratif): cette action glorieuse.    - ille moriens apud Mantineam Epaminondas, Cic.: le grand Epaminondas, mourant près de Mantinée.    - ille orator: cet illustre orateur.    - Medea illa, Cic.: la fameuse Médée.    - en illa, illa, quam saepe optastis, libertas, Sall.: la voici, la voici, cette liberté, objet de vos voeux! [st1]3 [-] ille avec d'autres pronoms (qqf. explétif).    - cum primum audivi, ego ille ipse factus sum, scis quem dicam, Cic. Fam. 2: dès que j'appris la nouvelle, me voilà devenu lui-même, tel qu'il est, tu sais de qui je parle.    - huic illi legato, huic publico testi tradere, Cic. Flac.: livrer à ce député, à ce témoin public.    - hic ille omnia quae voluit de re publica dixit, Cic. Att. 2: là, cet homme dit tout ce qu'il voulut sur la situation de l'Etat.    - hic est enim ille voltus semper idem, Cic. Tusc. 3: oui, c'est bien ce visage, toujours le même.    - est idem ille tyrannus, deterrimum genus et finitimum optimo, Cic. Rep. 1: cette tyrannie est à la fois le pire des gouvernements et le plus proche du meilleur.    - hic est ille qui a quibusdam fieri solet status quantitatis, Quint. 7: c'est ce que certains ont coutume d'appeler l'état de cause de quantité. [st1]4 [-] ille renvoyant à ce qui précède.    - quae cum dixisset, finem ille; ego autem... Cic. Fin. 4: ayant dit cela, lui s'arrêta; quant à moi... [st1]5 [-] ille annonçant ce qui suit.    - sed illa sunt lumina duo... Cic.: mais voici deux lumières...    - illud negare potes te de re judicata judicasse? Cic.: peux-tu nier ce fait notoire que tu as jugé une chose déjà jugée? [st1]6 [-] quelques tournures remarquables.    - hic et ille: tel et tel.    - non dicam illinc hoc signum ablatum esse et illud; hoc dico, nullum te Aspendi signum, Verres, reliquisse, Cic. Verr. 2, 1: je ne dirai pas qu'il en fut enlevé telle et telle statue: je dis, Verrès, que tu n'en as pas laissé une seule dans Aspendos.    - hic aut ille: tel ou tel.    - ille... ille... ille... ille...: un tel... un tel... un tel... un tel...    - illud + gén. sing. - convenire principi electo atque illud aetatis, Suet. Galb. 14: convenir à un prince choisi et de cet âge.    - numquam postea publico se illud horae commisit, Suet. Ner. 26: jamais plus il ne se hasarda en public à cette heure-là.
* * *

    Ille, illa, illud, illius, pen. prod. illi. Terent. Celuy là, Cil que vous scavez, Celuy dont nous parlons, Il.

\

    Ille, pro aliquis. Horat. Dixerit ille. Pourra dire aucun.

\

    Ille, cum emphasi. Virgil. Sic Iuppiter ille monebat. Celuy qui est si renommé.

\

    Ego ille agrestis, saeuus, tristis. Terent. Moy qui suis celuy qui estoye, etc.

\

    Quod nostrum illum non fugit Catonem. Cic. Laquelle chose n'est pas incongneue à celuy là nostre Caton, Comme scait celuy nostre bon ami Caton.

\

    Fuit, fuit illa ista quondam in hac Rep. virtus, vt, etc. Cic. Ceste vertu là.

\

    Ille ipse. Cic. Cestuy là mesme.

\

    Ille alter. Cic. Cest autre là.

\

    Nae illiusmodi iam nobis magna ciuium penuria est. Terent. De ceste sorte là.

Dictionarium latinogallicum > ille
46 illic

[st1]1 [-] illīc, adv. (anc. loc. de ille): - [abcl][b]a - là-bas, là (sans mouv.). - [abcl]b - (= in illo) auprès de lui, de chez lui; en lui; en cela, en ce cas-là, à cette occasion-là.[/b]    - illic ubi, Ov.: là où.    - illic... illic... Ov.: ici... là...    - civile bellum a Vitellio coepit, et... armis initium illic fuit, Tac. H. 2: la guerre civile a commencé par Vitellius, et c'est de lui que vint l'initiative (de...).    - res publica et milite illic (= in illo bello) et pecuniā vacet, Liv. 2: que l'Etat n'ait ni soldats ni argent pour cette guerre. [st1]2 [-] illĭc, illaec, illuc, arch. (Plaut. Ter.) [ille-ce]: c. ille, illa, illud.    - ubi illic est scelus qui perdidit me? Ter.: où est-il, ce scélérat qui m'a perdu?    - illuc aetatis, Plaut.: à cet âge.    - gravidam ego illanc heic reliqui, quom abeo, Plaut. Amph.: je l'ai laissée enceinte en partant.    - ludebat numero modo hoc modo illoc, Catul.: il s'amusait tantôt dans un mètre, tantôt dans un autre.    - cancer et hoc et illoc quadrat, Petr.: le Cancer s'adapte aux deux éléments (à la mer et à la terre).    - avec la particule ne - illicine est? Plaut.: est-ce lui?    - illancin' mulierem alere cum illa familia? Ter. Heaut.: avoir à nourrir cette femme avec toute sa famille!
* * *
[st1]1 [-] illīc, adv. (anc. loc. de ille): - [abcl][b]a - là-bas, là (sans mouv.). - [abcl]b - (= in illo) auprès de lui, de chez lui; en lui; en cela, en ce cas-là, à cette occasion-là.[/b]    - illic ubi, Ov.: là où.    - illic... illic... Ov.: ici... là...    - civile bellum a Vitellio coepit, et... armis initium illic fuit, Tac. H. 2: la guerre civile a commencé par Vitellius, et c'est de lui que vint l'initiative (de...).    - res publica et milite illic (= in illo bello) et pecuniā vacet, Liv. 2: que l'Etat n'ait ni soldats ni argent pour cette guerre. [st1]2 [-] illĭc, illaec, illuc, arch. (Plaut. Ter.) [ille-ce]: c. ille, illa, illud.    - ubi illic est scelus qui perdidit me? Ter.: où est-il, ce scélérat qui m'a perdu?    - illuc aetatis, Plaut.: à cet âge.    - gravidam ego illanc heic reliqui, quom abeo, Plaut. Amph.: je l'ai laissée enceinte en partant.    - ludebat numero modo hoc modo illoc, Catul.: il s'amusait tantôt dans un mètre, tantôt dans un autre.    - cancer et hoc et illoc quadrat, Petr.: le Cancer s'adapte aux deux éléments (à la mer et à la terre).    - avec la particule ne - illicine est? Plaut.: est-ce lui?    - illancin' mulierem alere cum illa familia? Ter. Heaut.: avoir à nourrir cette femme avec toute sa famille!
* * *

    Illic, Aduerbium in loco. Terent. En ce lieu là, Là, Ila, Ilec.

Dictionarium latinogallicum > illic
47 cedo

1. cēdo, cessī, cessum, ere (über die Etymol. s. Walde² S. 147), gemessenen Schrittes gehen, treten, I) im allg., einhertreten, einhergehen, einhergegangen kommen, passieren, a) eig. (s. Ussing Plaut. asin. 402. p. 388. Brix Plaut. Men. 1020), cedunt, petunt trecenti, Plaut.: ibi cedit miles, Plaut.: ced. ex transverso, Plaut.: per ora, Hor.: de caelo, Lucr.: ab humana in astra via, Prop.: humano de corpore in amnem, Ov.: nec cedere quoquam, Lucr.: inanis cedis, Plaut.: transvorsus, non provorsus cedit, quasi cancer solet, Plaut. – b) übtr.: α) gehen, schreiten, quam citissume potest, tarn hoc cedere ad factum volo, Plaut. capt. 352 (doch s. Brix z. St.). – β) Fortgang haben, vonstatten gehen, Erfolg haben, ausgehen, si res od. fortuna cessisset, Flor. (s. Duker Flor. 2, 17, 13). – quā (inwieweit) Parcae sinebant res cedere Latio, Verg. – m. Advv., male, Vell. u.a.: alci male, Ov.: bene, Hor.: bene aut secus, Plin. pan.: optime, Quint.: prospere, Nep.: feliciter, Ov.: felicissime, Quint.: parum, Suet.: opinione tardius, Suet.: pro bono, Suet.: citra spem omnium, Flor.: supra vota, Aur. Vict.: utcumque cessura res est, Curt. – impers., si male cesserat (Ggstz. si bene cesserat), Hor.: u. utcumque cesserit, Curt. – γ) cedere pro alqa re, für etw. gelten, gerechnet werden, passieren (t. t. der Geschäftsspr.), oves, quae binae pro singulis in fruc-

————

tu cedent, Cato: epulae pro stipendio cedunt, Tac. – δ) cedere m. Dat. od. m. in u. Akk. = an jmd. od. etw. kommen, auf jmd. od. etw. übergehen, jmdm. od. einer Sache überlassen werden, anheimfallen, zuteil werden (s. Dräger Tac. ann. 13, 39. Heräus Tac. hist. 4, 64, 14), ut etiam is quaestus huic cederet, Cic.: reliqua praeda victoribus cessit, Tac.: cedit alqd praedae alcis od. in praedam alcis, fällt als B. anheim, Liv.: praemium (als B.) occisi regis Asiam et totum orientem interfectoribus esse cessura, Curt.: Ptolemaeus, cui Aegyptus cesserat, Curt. – u. cedet (ager) in usum mihi, Hor.: omne dehinc caelum et mare omne in austrum cessit, Tac.: res omnis Albana in Romanum cedit imperium, Liv.: Pompeii Crassique potentia cedit in Caesarem, Tac.: bona interfectorum in medium cessere, wurden Gemeingut, Tac. – omnes (nationes) in unum cedebant, Tac. – ε) cedere m. Dat., für jmd. od. etw. eintreten = jmd. od. etw. treffen, poena in vicem fidei cesserat, Strafe war statt dessen für ehrliche Bezahlung eingetreten, Liv. 6, 34, 2: nolle ominari quae captae urbi cessura forent, welche Nachteile für die eroberte Stadt eintreten würden, Liv. 23, 43, 14. – ζ) cedere m. Adv. od. in m. Akk. = wohin od. in etw. übergehen, zu etw. sich verwandeln, huc omnis aratri cessit honos, Verg.: temeritas in gloriam cesserat, Curt.: Cattis victoribus fortuna in sapientiam cessit, wurde der Erfolg als

————

Weisheit angerechnet, Tac.

insbes., gehen = abtreten, fortgehen, sich wegbegeben, weichen, sich zurückziehen, ausscheiden, v. Leb. auch vergehen, verschwinden 1) eig.: absol., ego cedam atque abibo, Cic.: cedere paulatim, Caes.: sequi (verfolgen), dein cedere, Sall.: cedentes violari vetuit, Nep.: suos perculsos cedere animadvertit, Liv.: quia postremus cedis (dich davonmachst), hoc praemi feres, Plaut.: prägn., cesserit parum gratus, mag geschieden (gestorben) sein, Plin. pan. 43, 4: so auch Tac. hist. 2, 55. – v. Lebl., videtur (aër) quasi locum dare et cedere, Cic.: ut ripae fluminis cedunt, je nachdem Raum geben, zurücktreten, Tac.: rari ac cedentes capilli, zurücktretende, Plin. ep.: v. Zeit u. Zuständen, horae cedunt et dies, Cic.: cedit amor, Verg.: ut primum cessit furor, Verg. – m. Ang. von wo? semitā ausweichen, Sen.: cedere e patria u. bl. c. patriā, Cic.: ex civitate, Cic.: u. bl. civitate, Liv.: ex acie, Liv.: ab od. de oppido, Cic.: ab urbe sua, Ov.: de sede secunda aut quarta, Hor.: Italiā, Cic.: finibus alieni imperii, Curt.: e vita u. bl. vitā, aus dem L. scheiden, Cic.: u. so mundo, Vell.: e memoria u. bl. memoriā, aus dem G. schwinden, Liv.: loco u. ex loco, vom Platze, von seinem Posten weichen, seinen Posten verlassen (milit. t. t.), Caes. u. Liv.: c. foro, zahlungsunfähig werden, Sen. – m. Ang. wohin? retro, Liv.: introrsum, Lucr.: in tutum, Liv. – m. Ang.

————

wem? vor wem? infenso hosti, Liv.: hosti numquam, Nep.: cedere instanti et paulo post instare, Sall.: aër disco cedens, Hor.: sabulum vestigio cedens, jedem Tritte nachgebend, Curt.: cessit (gab nach) aliquando ictibus ianua, Augustin.: quā (hoc dorsum) maxime introrsus mari cedit, wo er vom M. am meisten landeinwärts zurücktritt, Curt.: cutis prementi digito cedit, Cels. – 2) übtr.: a) sich unterordnend weichen, α) der Gewalt, Übermacht weichen, unterliegen, sich fügen, nachgeben, absol., ubi vinci necesse est, expedit cedere, Quint. – m. Ang. wem? alci, Cic.: minis alcis, Cic.: fato, freiwillig sterben, Liv.: tempori, Cic.: rei publicae temporibus, rei publicae, Cic.: tempestati publicae, Liv.: malis, erliegen, Curt. – β) dem Willen jmds. weichen, sich unterordnen, sich fügen, nachgeben, cedo equidem, nec tibi comes ire recuso, Verg.: cedentes per reverentiam, Tac. – gew. m. Ang. wem? multorum iustis et officio incensis voluntatibus, Cic.: auctoritati alcis, Cic.: precibus alcis, Cic.: adulationibus alcis, Cic.: nobis rem publicam gubernantibus, Cic.: praecipientibus facillime, Quint. – γ) dem Range, den Vorzügen nach weichen, nachstehen, m. Ang. wem? alci, Cic.: gloriae alterius, Vell.: naturae caelesti atque immortali, Quint. – alci virtute, Caes.: alci caritate in regem, Curt.: alci in nulla re, Nep. – ut aut non multum aut nihil omnino Graecis cederetur (unpersönl.), Cic.:

————

salix quantum cedit olivae... tantum tibi cedit Amyntas, Verg.: Graeciae nihil in hoc genere, Cic. – b) aufgebend weichen, α) von einem Besitze, Rechte, m. Ang. wovon? durch Abl., cedere alqā re, von etw. zurücktreten = auf etw. verzichten, possessione agri publici, Liv.: possessionibus, Cic.: bonis, Quint.: od. durch de m. Abl., cedo oppressus de fortuna, de dignitate, Ps. Cic. prid. quam in ex. iret 3, 7. – mit Ang. zu wessen Gunsten? durch Dat., alci possessione hortorum, Cic.: Siciliā sibi omni cedi (unpersönl.), Liv.: alci honore collegae, Liv.: cessit illi (filio) uxore suā pater, Sen. rhet. – m. Ang. in betreff wessen? durch Acc., cedere alqd, etw. abtreten, überlassen, nachlassen, aegre victoriam, Vell.: in dando et cedendo loco, Cic. – gew. zugl. m. Ang. wem? durch Dat., alci hereditatem, Varr.: alci currum (den Triumphwagen), Liv.: multa multis de iure suo, Cic.; vgl. die Synon., permitto aliquid iracundiae tuae, do adulescentiae, cedo amicitiae, tribuo parenti, Cic. Sull. 46. – m. folg. ut u. Konj. = einräumen, zugestehen, Liv. 6, 42, 3. Tac. ann. 12, 41: u. so auch non cedere m. folg. quominus u. Konj., Quint. 5, 7, 2: cedamus m. folg. Acc. u. Infin., Tert. de idol. 17. – β) aus einer Körperschaft austreten, ausscheiden, Q. Vitellium movit senatu aut sponte cedere passus est, Tac. ann. 2, 48; vgl. ibid. 11, 25.

————————

2. cedo u. Plur. archaist. cette (ce u. *dō, date, Imperative zu dare; cette synkopiert aus cedate): 1) als Aufforderung zu einer Leistung, gib her, bring oder schaff her oder hol her, her mit usw., cedo aquam manibus, Wasser her, Plaut.: puerum mihi cedo, Plaut.: cedo aurum mi, Plaut.: cedo manum, cedo dextram, Plaut. u. Ter.: cette manus, Enn. fr.: cette dextras, Plaut.: carnificem cedo, Naev. com. fr.: cedo senem, Ter.: en eum aliquis cette in conspectum (bringt od. holt ihn her vor mein Angesicht), aut nos ubi est ducite ad conspectum, Acc. fr.: cedo (aurum) abs te, Plaut. Men. 546. – ebenso cedo ut = her damit, auf daß ich = laß mich (wie fac ut), cedo ut bibam, od. cedo ut inspiciam, Plaut. – od. ganz adv. ( wie age) = wohlan, cedo experiamur, Apul., u. mit Beistimmung, his legibus si quam vis dare, cedo (wohlan, ich bin's zufrieden), nuptias adorna, Plaut. – 2) als Aufforderung zu einer Aussage usw., laß hören, heraus damit, sage mir, sprich, cedo istuc tuum consilium, Ter.: unum cedo auctorem tui facti, unius profer exemplum, Cic.: cedo igitur, quid faciam, Ter.: cedo, si vos in eo loco essetis, quid aliud fecissetis, Cato fr.: u. so cedo, si breve parvi sortita est lateris spatium, sag wie nun wenn usw. = vollends wenn sie nun gar usw., Iuven. – cedo (nur heraus damit), cuium puerum hic apposuisti, dic mihi,

————

Ter. – cedo dum ( wie age dum), her denn, heraus denn damit, Ter. Phorm. 329. – 3) als Aufforderung zur Betrachtung einer Sache, zum Hinblick auf sie, da nimm mir nur, da sieh nur, denk dir einmal, cedo mihi leges Attinias, Furias, Cic.: si (Galbam laudas) ut oratorem, cedo (da nimm nur), quaeso, orationes, et dic etc., Cic.: cedo nunc eiusdem illius inimici mei de me eodem ad verum populum in Campo Martio contionem, Cic.

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > cedo
48 cauta

căvĕo, cāvi, cautum, (2 d pers. sing. scanned cavĕs, Ter. Ad. 2, 1, 19; imper. cavĕ, Plaut. As. 2, 4, 61; id. Capt. 2, 3, 71; id. Most. 1, 4, 13 et saep.: Cat. 50, 19; Hor. S. 2, 3, 38; Prop. 1, 7, 25; v. Neue, Formenl. 2, p. 435; old sup. CAVĬTVM, C. I. L. 1, 200, 6 sq.), 3, v. n. and a. [root SKOF- or KOF-, to be wary; whence Gr. thuoskoos, akouô, etc.; Lat. causa, cura; cf. also Germ. scheuen; Engl. shy], to be on one ' s guard, either for one's self or (more rarely) for another; hence,
I.
In gen., with and without sibi, to be on one ' s guard, to take care, take heed, beware, guard against, avoid, = phulassomai, and the Fr. se garder, prendre garde, etc.; constr., absol., with ub, and in a course of action with ne or ut (also ellipt. with the simple subj.); or, as in Greek, with acc. (= phulassomai ti); hence also pass. and with inf., and once with cum.
A.
Absol.:
qui consulte, docte, atque astute cavet,
Plaut. Rud. 4, 7, 14:
faciet, nisi caveo,
Ter. Heaut. 4, 4, 8:
ego cavebo,
id. Ad. 4, 2, 12; 1, 1, 45:
erunt (molesti) nisi cavetis. Cautum est, inquit,
Cic. Ac. 2, 29, 93; Quint. 8, 3, 47:
cum animum attendisset ad cavendum,
Nep. Alcib. 5, 2; Suet. Claud. 37:
metues, doctusque cavebis,
Hor. S. 2, 7, 68.—Esp. freq. in the warning cave, look out! be careful! Ter. And. 1, 2, 34; id. Phorm. 2, 3, 51; Hor. C. 1, 14, 16; Ov. M. 2, 89.—
B.
With ab and abl.:
eo mi abs te caveo cautius,
Plaut. Men. 1, 2, 42; id. Ps. 1, 5, 59; 4, 7, 128:
si abs te modo uno caveo,
id. Most. 3, 3, 24; Ter. Eun. 5, 2, 44:
sibi ab eo,
Plaut. Bacch. 4, 4, 87:
navis Aps quă cavendum nobis sane censeo,
id. Men. 2, 2, 70:
pater a me petiit Ut mihi caverem a Pseudolo servo suo,
id. Ps. 3, 2, 108:
a crasso infortunio,
id. Rud. 3, 5, 53:
ille Pompeium monebat, ut meam domum metueret, atque a me ipso caveret,
Cic. Sest. 64, 133:
caveo ab homine impuro,
id. Phil. 12, 10, 25:
a Cassio,
Suet. Calig. 57:
a veneno,
Cic. Fin. 5, 22, 64:
ab insidiis,
Sall. J. 108, 2:
monitum ut sibi ab insidiis Rufini caveret,
App. Mag. 87, p. 329, 16; id. M. 2, p. 117, 3.—
2.
With the simple abl.:
caveo malo,
Plaut. Bacch. 1, 2, 39:
infortunio,
id. Rud. 3, 5, 48: id. Cas. 2, 6, 59; id. Men. 1, 2, 13; id. Pers. 3, 1, 41:
ipsus sibi cavit loco,
i. e. got out of the way, Ter. Eun. 4, 7, 12.—
3.
With cum (rare):
Hercle, mihi tecum cavendum est,
with you, I must look out for myself, Plaut. Most. 5, 2, 21.—
4.
With adversus, Quint. 9, 1, 20. —
C.
Followed by a final clause.
1.
With ne, to take heed that... not, to be on one ' s guard lest: qui cavet ne decipiatur, vix cavet;
cum etiam cavet, etiam cum cavisse ratus est, saepe is cautor captus est,
Plaut. Capt. 2, 2, 5 and 6:
caves, ne videat, etc.,
Ter. Heaut. 2, 2, 6:
ego me scio cavisse, ne ulla merito contumelia Fieri a nobis posset,
id. Hec. 3, 5, 20; Afran. ap. Non. p. 111, 14; Lucr. 4, 1141:
cavete, judices, ne nova... proscriptio instaurata esse videatur,
Cic. Rosc. Am. 53, 153; id. Div. 2, 40, 84; id. Fam. 3, 12, 4; 11, 21, 4; Sall. J. 55, 3; Suet. Tib. 37:
cave, ne,
Cat. 61, 152; Hor. C. 3, 7, 24; id. S. 2, 3, 177; id. Ep. 1, 6, 32; 1, 13, 19; Ov. M. 2, 89; 10, 685:
cave sis, ne,
Plaut. Am. 2, 2, 215:
caveto ne,
Cato, R. R. 5, 6:
caveas, ne,
Hor. S. 2, 1, 80:
caveant, ne,
id. A. P. 244:
cavendum est, ne,
Cic. Off. 1, 39, 140; Quint. 4, 3, 8; 12, 11, 2; Suet. Tib. 67; Quint. 9, 4, 23; 5, 11, 27.—
2.
With ut ne (rare):
quod ut ne accidat cavendum est,
Cic. Lael. 26, 99.—
3.
With a simple subj.; so only imper.: cave or cavete (cf. age), beware of, take care not, etc.:
cave geras,
Plaut. Capt. 2, 3, 79:
dixeris,
Ter. Ad. 3, 4, 12:
faxis cave,
id. And. 4, 4, 14; id. Heaut. 1, 2, 13; Hor. S. 2, 3, 38:
sis,
Ter. Eun. 4, 7, 29:
contingas,
Lucr. 2, 755:
despuas,
Cat. 50, 19:
ignoscas,
Cic. Lig. 5, 14:
existimes,
id. Fam. 9, 24, 4:
putes,
id. ib. 10, 12, 1 al.—Rarely with 1 st pers.:
cave posthac, si me amas, umquam istuc verbum ex te audiam,
Ter. Heaut. 5, 4, 8; cf. id. ib. 5, 4, 9.—With 3 d pers.:
resciscat quisquam,
Ter. Phorm. 5, 1, 37:
te fratrum misereatur,
Cic. Lig. 5, 14:
roget te,
Hor. S. 2, 5, 75:
cave quisquam flocci fecerit,
Plaut. Men. 5, 7, 5:
armis concurrant arma cavete,
Verg. A. 11, 293.—And like age, cave with a verb in plur.:
cave dirumpatis,
Plaut. Poen. prol. 117.—
4.
With ut, to take care that:
cauto opu'st, Ut sobrie hoc agatur,
Plaut. Capt. 2, 1, 29; cf.
D. 2, infra: tertium est, ut caveamus, ut ea, quae, etc.,
Cic. Off. 1, 39, 141:
quaero quid sit, quod... tam accurate caveat et sanciat, ut heredes sui dent, etc.,
id. Fin. 2, 31, 101:
caverat sibi ille adulter omnium ut suorum scelerum socium te adjutoremque praebeas,
id. Pis. 12, 28; Liv. 3, 10, 14; Plin. Pan. 39, 1:
cavebitur ut, etc.,
Col. 2, 8, 3; cf. under II. A.—Very rarely with ut omitted, take care to, be sure to (late Lat.):
sed heus tu... cave regrediare cenā maturius,
App. M. 2, p. 122, 32; 2, p. 124, [p. 306] 35.—
D.
As act.
1.
With acc. of pers. or thing against which warning is given or beed taken, to guard against, to be aware of, to beware of, etc.:
profecto quid nunc primum caveam, nescio,
Plaut. Ps. 3, 2, 104:
tu, quod cavere possis, stultum admittere'st,
Ter. Eun. 4, 6, 23; Lucil. ap. Non. p. 437, 23:
caveamus fulminis ictum,
Lucr. 6, 406: cave canem, Varr. ap. Non. p. 153, 1; Inscr. Orell. 4320;
v. canis: interventum alicujus,
Cic. Att. 16, 11, 1:
omnia,
id. Fam. 11, 21, 4:
me,
id. Dom. 11, 28:
vallum caecum fossasque,
Caes. B. C. 1, 28:
quam sit bellum cavere malum,
Cic. de Or. 1, 58, 247:
vim atque opes,
Tac. A. 11, 1; cf. Suet. Tib. 72:
male praecinctum puerum,
id. Caes. 456:
periculum,
id. ib. 81; id. Galb. 19:
insidias,
id. Caes. 86; Tac. A. 13, 13:
exitum,
Suet. Tib. 83:
annum,
id. Ner. 40:
maculas,
Hor. A. P. 353:
jurgia,
Ov. A. A. 1, 591:
hunc tu caveto,
Hor. S. 1, 4, 85:
proditorem,
Quint. 7, 1, 30:
hoc caverat mens provida Reguli,
had prevented, Hor. C. 3, 5, 13:
cave quicquam,
be a little careful, Plaut. Am. 2, 1, 61.—
2.
Pass.: quid cavendum tibi censere, Lucil. ap. Non. p. 437, 22:
cavenda est etiam gloriae cupiditas,
Cic. Off. 1, 20, 68:
cetera, quae quidem consilio provideri poterunt, cavebuntur,
id. Att. 10, 16, 2; Quint. 8, 2, 2; 9, 4, 143; 11, 3, 27 (cf. id. 6, 5, 2):
in hoc pestifero bello cavendo,
Cic. Fam. 4, 3, 1:
quod multis rationibus caveri potest,
id. Off. 2, 24, 84; Sall. J. 67, 2:
prius quod cautum oportuit, Postquam comedit rem, post rationem putat,
Plaut. Trin. 2, 4, 14:
ego tibi cautum volo,
id. Pers. 3, 1, 41:
satis cautum tibi ad defensionem fore,
Cic. Verr. 2, 1, 35, § 88:
quid quisque vitet, nunquam homini satis Cautum est,
Hor. C. 2, 13, 14:
id modo simul orant ac monent, ut ipsis ab invidiā caveatur,
Liv. 3, 52, 11; cf.
B. 1. supra: cauto opus est,
care must be taken, Plaut. Cist. 2, 1, 64; id. Most. 4, 2, 21; id. Merc. 2, 3, 133.—
3.
With inf.:
in quibus cave vereri ( = noli),
Cic. Att. 3, 17, 3:
caveret id petere a populo Romano, quod, etc.,
Sall. J. 64, 2:
caveto laedere,
Cat. 50, 21:
occursare capro caveto,
Verg. E. 9, 25:
commisisse cavet, quod, etc.,
Hor. A. P. 168:
cave Spem festinando praecipitare meam,
Ov. P. 3, 1, 139:
ut pedes omnino caveant tinguere,
Plin. 8, 42, 68, § 169.
II.
Esp.
A.
Law t. t., to take care for, provide, order something, legally, or (of private relations) to order, decree, dispose of in writing, by will, to stipulate, etc.:
cum ita caverent, si, etc.,
Cic. Verr. 2, 1, 11, § 31:
duae sunt praeterea leges de sepulcris, quarum altera privatorum aedificiis, altera ipsis sepulcris cavet,
id. Leg. 2, 24, 61:
cautum est in Scipionis legibus ne plures essent, etc.,
id. Verr. 2, 2, 50, § 123:
cautum est lege XII. Tab., ut, etc.,
Plin. 16, 5, 6, § 15:
cavebatur ut, etc.,
Suet. Aug. 1;
so,
id. ib. 65; id. Tib. 75:
quae legibus cauta sunt,
Quint. 5, 10, 13:
aliā in lege cautum,
Cic. Inv. 2, 41, 119:
cautum est de numero,
Suet. Caes. 10; cf. id. Aug. 40:
heredi caveri,
Cic. Inv. 2, 41, 120; cf. id. Fam. 7, 6, 2:
si hoc, qui testamentum faciebat, cavere noluisset,
id. Leg. 2, 21, 53:
testamento cavere ut dies natalis ageretur,
id. Fin. 2, 31, 103; cf. Suet. Aug. 59; id. Dom. 9; id. Tib. 50:
sibi se privatim nihil cavere... militibus cavendum, quod apud patres semel plebi, iterum legionibus cautum sit ne fraudi secessio esset,
to make conditions, stipulate, Liv. 7, 41, 2.—
B.
In the lang. of business.
1.
Cavere ab aliquo, to make one ' s self secure, to procure bail or surety:
tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero, amplius, etc.,
Cic. Brut. 5, 18; id. Verr. 2, 2, 23, § 55; cf. infra 2.; and cautio, II.—So absol.:
quid ita Flavio sibi cavere non venit in mentem,
to take security, Cic. Rosc. Com. 12, 35.—
2.
To make one secure by bail or surety (either written or oral), to give security, to guarantee (cf. supra 1., and cautio;
syn.: spondeo, cautionem praesto),
Cic. Clu. 59, 162; cf. id. Verr. 2, 1, 54, § 142:
pecunia, quam mihi Stichus Titii servus caverat,
Dig. 46, 3, 89:
cavere summam,
ib. 29, 2, 97:
chirographum,
ib. 46, 3, 89:
cautionem,
ib. 46, 8, 6:
civitates obsidibus de pecuniā cavent,
Caes. B. G. 6, 2:
quoniam de obsidibus inter se cavere non possent,
id. ib. 7, 2; cf. Liv. 9, 42; 24, 2:
cavere capite pro re aliquā,
Plin. 34, 7, 17, § 38:
jurejurando et chirographo de eā re,
Suet. Calig. 12:
cavere in duplum,
id. Aug. 41; Tac. A. 6, 17.—Rarely, cavere personae publicae, to give security before a public authority, Just. Inst. 1, 11, 3.—
C.
In boxing, etc., to parry, to ward off a blow:
adversos ictus cavere ac propulsare,
Quint. 9, 1, 20; 5, 13, 54; cf. id. 9, 4, 8; 4, 2, 26.—
D.
Cavere alicui.
1.
To keep something from one, to protect, have a care for, make safe, take care of (cf.:
prohibeo, defendo, provideo): scabiem pecori et jumentis caveto,
Cato, R. R. 5, 7:
melius ei cavere volo, quam ipse aliis solet,
Cic. Fam. 3, 1, 3:
mihi meisque,
id. Top. 1, 4; id. Fam. 7, 6, 2:
veterani, quibus hic ordo diligentissime caverat,
id. Phil. 1, 2, 6; cf.: qui in Oratore tuo caves tibi per Brutum, Caes. ap. Cic. Fam. 6, 7, 4:
quique aliis cavit, non cavet ipsi sibi,
Ov. A. A. 1, 84:
securitati,
Suet. Tit. 6:
concordiae publicae,
Vell. 2, 48, 5; Petr. 133; Sil. 8, 493.—
2.
Affirmatively, to take care for, attend to a thing for a person, provide: Ba. Haec ita me orat sibi qui caveat aliquem ut hominem reperiam... Id, amabo te, huic caveas. Pi. Quid isti caveam? Plaut. Bacch. 1, 1, 8; 1, 1, 10; cf. I. C. 3. supra.—Hence, cautus, a, um, P. a.
A.
Neutr., careful, circumspect, wary, cautious, provident (syn.: providus, prudens;
class. in prose and poetry): ut cautus est, ubi nihil opu'st,
Ter. Phorm. 4, 5, 3:
parum cauti providique,
Cic. Rosc. Am. 40, 117:
cauti in periculis,
id. Agr. 1, 9, 27:
in scribendo,
id. Q. Fr. 3, 9, 3:
in credendo,
id. Att. 10, 9, 3:
in verbis serendis,
Hor. A. P. 46:
mensor,
Ov. M. 1, 136:
mariti,
id. ib. 9, 751:
lupus,
Hor. Ep. 1, 16, 50:
vulpes,
id. ib. 1, 1, 73 et saep.:
quem certi homines monuerunt, ut cautior esset,
Cic. Sest. 18, 41:
dubium cautior an audentior,
Suet. Caes. 58.—Constr. with ad:
ad praesentius malum cautiores,
Liv. 24, 32, 3; Tib. 1, 9, 46; Quint. 6, 1, 20. —With adversus:
parum cautus adversus colloquii fraudem,
Liv. 38, 25, 7.—With erga:
erga bona sua satis cautus,
Curt. 10, 1, 40.—With contra:
contra quam (fortunam) non satis cauta mortalitas est,
Curt. 8, 4, 24.—With inf.:
cautum dignos assumere,
Hor. S. 1, 6, 51.—With gen.:
rei divinae,
Macr. S. 1, 15.—
b.
Transf. to inanimate things:
consilium,
Cic. Phil. 13, 3, 6; Tac. A. 11, 29:
cautissima senectus,
id. H. 2, 76:
pectus,
Prop. 3 (4), 5, 8:
manus,
Ov. F. 2, 336:
terga,
id. Tr. 1, 9, 20:
arma,
Sil. 14, 188:
timor,
Ov. Tr. 3, 4, 65.— Subst.: cauta, ōrum, n.:
legum,
the provisions, Cassiod. Var. 5, 14.—
B.
Pass. (acc. to I. B. 1., and II. B.), made safe, secured:
cautos nominibus rectis expendere nummos,
Hor. Ep. 2, 1, 105:
cautus ab incursu belli,
Luc. 4, 409: quo mulieri esset res cautior ( that her property might be made more secure), curavit, ut, etc., Cic. Caecin. 4, 11.—
2.
Trop., safe, secure (rare):
in eam partem peccare, quae est cautior,
Cic. Rosc. Am. 20, 56:
(civitates) murorum firmitate cautissimae,
Amm. 14, 8, 13.— Adv.: cau-tē.
1.
(Acc. to caveo, I. A.) Cautiously:
caute et cogitate rem tractare,
Plaut. Trin. 2, 2, 46:
pedetentimque dicere,
Cic. Clu. 42, 118:
et cum judicio,
Quint. 10, 2, 3 et saep. — Comp., Cic. Deiot. 6, 18; Quint. 2, 15, 21; 9, 2, 76; Hor. C. 1, 8, 10 al.— Sup., Cic. Att. 15, 26, 3.—
2.
(Acc. to caveo, I. B. 1.) With security, cautiously, Cic. Leg. 2, 21, 53:
aliter nec caute nec jure fieri potest,
id. Att. 15, 17, 1.

Lewis & Short latin dictionary > cauta
49 caveo

căvĕo, cāvi, cautum, (2 d pers. sing. scanned cavĕs, Ter. Ad. 2, 1, 19; imper. cavĕ, Plaut. As. 2, 4, 61; id. Capt. 2, 3, 71; id. Most. 1, 4, 13 et saep.: Cat. 50, 19; Hor. S. 2, 3, 38; Prop. 1, 7, 25; v. Neue, Formenl. 2, p. 435; old sup. CAVĬTVM, C. I. L. 1, 200, 6 sq.), 3, v. n. and a. [root SKOF- or KOF-, to be wary; whence Gr. thuoskoos, akouô, etc.; Lat. causa, cura; cf. also Germ. scheuen; Engl. shy], to be on one ' s guard, either for one's self or (more rarely) for another; hence,
I.
In gen., with and without sibi, to be on one ' s guard, to take care, take heed, beware, guard against, avoid, = phulassomai, and the Fr. se garder, prendre garde, etc.; constr., absol., with ub, and in a course of action with ne or ut (also ellipt. with the simple subj.); or, as in Greek, with acc. (= phulassomai ti); hence also pass. and with inf., and once with cum.
A.
Absol.:
qui consulte, docte, atque astute cavet,
Plaut. Rud. 4, 7, 14:
faciet, nisi caveo,
Ter. Heaut. 4, 4, 8:
ego cavebo,
id. Ad. 4, 2, 12; 1, 1, 45:
erunt (molesti) nisi cavetis. Cautum est, inquit,
Cic. Ac. 2, 29, 93; Quint. 8, 3, 47:
cum animum attendisset ad cavendum,
Nep. Alcib. 5, 2; Suet. Claud. 37:
metues, doctusque cavebis,
Hor. S. 2, 7, 68.—Esp. freq. in the warning cave, look out! be careful! Ter. And. 1, 2, 34; id. Phorm. 2, 3, 51; Hor. C. 1, 14, 16; Ov. M. 2, 89.—
B.
With ab and abl.:
eo mi abs te caveo cautius,
Plaut. Men. 1, 2, 42; id. Ps. 1, 5, 59; 4, 7, 128:
si abs te modo uno caveo,
id. Most. 3, 3, 24; Ter. Eun. 5, 2, 44:
sibi ab eo,
Plaut. Bacch. 4, 4, 87:
navis Aps quă cavendum nobis sane censeo,
id. Men. 2, 2, 70:
pater a me petiit Ut mihi caverem a Pseudolo servo suo,
id. Ps. 3, 2, 108:
a crasso infortunio,
id. Rud. 3, 5, 53:
ille Pompeium monebat, ut meam domum metueret, atque a me ipso caveret,
Cic. Sest. 64, 133:
caveo ab homine impuro,
id. Phil. 12, 10, 25:
a Cassio,
Suet. Calig. 57:
a veneno,
Cic. Fin. 5, 22, 64:
ab insidiis,
Sall. J. 108, 2:
monitum ut sibi ab insidiis Rufini caveret,
App. Mag. 87, p. 329, 16; id. M. 2, p. 117, 3.—
2.
With the simple abl.:
caveo malo,
Plaut. Bacch. 1, 2, 39:
infortunio,
id. Rud. 3, 5, 48: id. Cas. 2, 6, 59; id. Men. 1, 2, 13; id. Pers. 3, 1, 41:
ipsus sibi cavit loco,
i. e. got out of the way, Ter. Eun. 4, 7, 12.—
3.
With cum (rare):
Hercle, mihi tecum cavendum est,
with you, I must look out for myself, Plaut. Most. 5, 2, 21.—
4.
With adversus, Quint. 9, 1, 20. —
C.
Followed by a final clause.
1.
With ne, to take heed that... not, to be on one ' s guard lest: qui cavet ne decipiatur, vix cavet;
cum etiam cavet, etiam cum cavisse ratus est, saepe is cautor captus est,
Plaut. Capt. 2, 2, 5 and 6:
caves, ne videat, etc.,
Ter. Heaut. 2, 2, 6:
ego me scio cavisse, ne ulla merito contumelia Fieri a nobis posset,
id. Hec. 3, 5, 20; Afran. ap. Non. p. 111, 14; Lucr. 4, 1141:
cavete, judices, ne nova... proscriptio instaurata esse videatur,
Cic. Rosc. Am. 53, 153; id. Div. 2, 40, 84; id. Fam. 3, 12, 4; 11, 21, 4; Sall. J. 55, 3; Suet. Tib. 37:
cave, ne,
Cat. 61, 152; Hor. C. 3, 7, 24; id. S. 2, 3, 177; id. Ep. 1, 6, 32; 1, 13, 19; Ov. M. 2, 89; 10, 685:
cave sis, ne,
Plaut. Am. 2, 2, 215:
caveto ne,
Cato, R. R. 5, 6:
caveas, ne,
Hor. S. 2, 1, 80:
caveant, ne,
id. A. P. 244:
cavendum est, ne,
Cic. Off. 1, 39, 140; Quint. 4, 3, 8; 12, 11, 2; Suet. Tib. 67; Quint. 9, 4, 23; 5, 11, 27.—
2.
With ut ne (rare):
quod ut ne accidat cavendum est,
Cic. Lael. 26, 99.—
3.
With a simple subj.; so only imper.: cave or cavete (cf. age), beware of, take care not, etc.:
cave geras,
Plaut. Capt. 2, 3, 79:
dixeris,
Ter. Ad. 3, 4, 12:
faxis cave,
id. And. 4, 4, 14; id. Heaut. 1, 2, 13; Hor. S. 2, 3, 38:
sis,
Ter. Eun. 4, 7, 29:
contingas,
Lucr. 2, 755:
despuas,
Cat. 50, 19:
ignoscas,
Cic. Lig. 5, 14:
existimes,
id. Fam. 9, 24, 4:
putes,
id. ib. 10, 12, 1 al.—Rarely with 1 st pers.:
cave posthac, si me amas, umquam istuc verbum ex te audiam,
Ter. Heaut. 5, 4, 8; cf. id. ib. 5, 4, 9.—With 3 d pers.:
resciscat quisquam,
Ter. Phorm. 5, 1, 37:
te fratrum misereatur,
Cic. Lig. 5, 14:
roget te,
Hor. S. 2, 5, 75:
cave quisquam flocci fecerit,
Plaut. Men. 5, 7, 5:
armis concurrant arma cavete,
Verg. A. 11, 293.—And like age, cave with a verb in plur.:
cave dirumpatis,
Plaut. Poen. prol. 117.—
4.
With ut, to take care that:
cauto opu'st, Ut sobrie hoc agatur,
Plaut. Capt. 2, 1, 29; cf.
D. 2, infra: tertium est, ut caveamus, ut ea, quae, etc.,
Cic. Off. 1, 39, 141:
quaero quid sit, quod... tam accurate caveat et sanciat, ut heredes sui dent, etc.,
id. Fin. 2, 31, 101:
caverat sibi ille adulter omnium ut suorum scelerum socium te adjutoremque praebeas,
id. Pis. 12, 28; Liv. 3, 10, 14; Plin. Pan. 39, 1:
cavebitur ut, etc.,
Col. 2, 8, 3; cf. under II. A.—Very rarely with ut omitted, take care to, be sure to (late Lat.):
sed heus tu... cave regrediare cenā maturius,
App. M. 2, p. 122, 32; 2, p. 124, [p. 306] 35.—
D.
As act.
1.
With acc. of pers. or thing against which warning is given or beed taken, to guard against, to be aware of, to beware of, etc.:
profecto quid nunc primum caveam, nescio,
Plaut. Ps. 3, 2, 104:
tu, quod cavere possis, stultum admittere'st,
Ter. Eun. 4, 6, 23; Lucil. ap. Non. p. 437, 23:
caveamus fulminis ictum,
Lucr. 6, 406: cave canem, Varr. ap. Non. p. 153, 1; Inscr. Orell. 4320;
v. canis: interventum alicujus,
Cic. Att. 16, 11, 1:
omnia,
id. Fam. 11, 21, 4:
me,
id. Dom. 11, 28:
vallum caecum fossasque,
Caes. B. C. 1, 28:
quam sit bellum cavere malum,
Cic. de Or. 1, 58, 247:
vim atque opes,
Tac. A. 11, 1; cf. Suet. Tib. 72:
male praecinctum puerum,
id. Caes. 456:
periculum,
id. ib. 81; id. Galb. 19:
insidias,
id. Caes. 86; Tac. A. 13, 13:
exitum,
Suet. Tib. 83:
annum,
id. Ner. 40:
maculas,
Hor. A. P. 353:
jurgia,
Ov. A. A. 1, 591:
hunc tu caveto,
Hor. S. 1, 4, 85:
proditorem,
Quint. 7, 1, 30:
hoc caverat mens provida Reguli,
had prevented, Hor. C. 3, 5, 13:
cave quicquam,
be a little careful, Plaut. Am. 2, 1, 61.—
2.
Pass.: quid cavendum tibi censere, Lucil. ap. Non. p. 437, 22:
cavenda est etiam gloriae cupiditas,
Cic. Off. 1, 20, 68:
cetera, quae quidem consilio provideri poterunt, cavebuntur,
id. Att. 10, 16, 2; Quint. 8, 2, 2; 9, 4, 143; 11, 3, 27 (cf. id. 6, 5, 2):
in hoc pestifero bello cavendo,
Cic. Fam. 4, 3, 1:
quod multis rationibus caveri potest,
id. Off. 2, 24, 84; Sall. J. 67, 2:
prius quod cautum oportuit, Postquam comedit rem, post rationem putat,
Plaut. Trin. 2, 4, 14:
ego tibi cautum volo,
id. Pers. 3, 1, 41:
satis cautum tibi ad defensionem fore,
Cic. Verr. 2, 1, 35, § 88:
quid quisque vitet, nunquam homini satis Cautum est,
Hor. C. 2, 13, 14:
id modo simul orant ac monent, ut ipsis ab invidiā caveatur,
Liv. 3, 52, 11; cf.
B. 1. supra: cauto opus est,
care must be taken, Plaut. Cist. 2, 1, 64; id. Most. 4, 2, 21; id. Merc. 2, 3, 133.—
3.
With inf.:
in quibus cave vereri ( = noli),
Cic. Att. 3, 17, 3:
caveret id petere a populo Romano, quod, etc.,
Sall. J. 64, 2:
caveto laedere,
Cat. 50, 21:
occursare capro caveto,
Verg. E. 9, 25:
commisisse cavet, quod, etc.,
Hor. A. P. 168:
cave Spem festinando praecipitare meam,
Ov. P. 3, 1, 139:
ut pedes omnino caveant tinguere,
Plin. 8, 42, 68, § 169.
II.
Esp.
A.
Law t. t., to take care for, provide, order something, legally, or (of private relations) to order, decree, dispose of in writing, by will, to stipulate, etc.:
cum ita caverent, si, etc.,
Cic. Verr. 2, 1, 11, § 31:
duae sunt praeterea leges de sepulcris, quarum altera privatorum aedificiis, altera ipsis sepulcris cavet,
id. Leg. 2, 24, 61:
cautum est in Scipionis legibus ne plures essent, etc.,
id. Verr. 2, 2, 50, § 123:
cautum est lege XII. Tab., ut, etc.,
Plin. 16, 5, 6, § 15:
cavebatur ut, etc.,
Suet. Aug. 1;
so,
id. ib. 65; id. Tib. 75:
quae legibus cauta sunt,
Quint. 5, 10, 13:
aliā in lege cautum,
Cic. Inv. 2, 41, 119:
cautum est de numero,
Suet. Caes. 10; cf. id. Aug. 40:
heredi caveri,
Cic. Inv. 2, 41, 120; cf. id. Fam. 7, 6, 2:
si hoc, qui testamentum faciebat, cavere noluisset,
id. Leg. 2, 21, 53:
testamento cavere ut dies natalis ageretur,
id. Fin. 2, 31, 103; cf. Suet. Aug. 59; id. Dom. 9; id. Tib. 50:
sibi se privatim nihil cavere... militibus cavendum, quod apud patres semel plebi, iterum legionibus cautum sit ne fraudi secessio esset,
to make conditions, stipulate, Liv. 7, 41, 2.—
B.
In the lang. of business.
1.
Cavere ab aliquo, to make one ' s self secure, to procure bail or surety:
tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero, amplius, etc.,
Cic. Brut. 5, 18; id. Verr. 2, 2, 23, § 55; cf. infra 2.; and cautio, II.—So absol.:
quid ita Flavio sibi cavere non venit in mentem,
to take security, Cic. Rosc. Com. 12, 35.—
2.
To make one secure by bail or surety (either written or oral), to give security, to guarantee (cf. supra 1., and cautio;
syn.: spondeo, cautionem praesto),
Cic. Clu. 59, 162; cf. id. Verr. 2, 1, 54, § 142:
pecunia, quam mihi Stichus Titii servus caverat,
Dig. 46, 3, 89:
cavere summam,
ib. 29, 2, 97:
chirographum,
ib. 46, 3, 89:
cautionem,
ib. 46, 8, 6:
civitates obsidibus de pecuniā cavent,
Caes. B. G. 6, 2:
quoniam de obsidibus inter se cavere non possent,
id. ib. 7, 2; cf. Liv. 9, 42; 24, 2:
cavere capite pro re aliquā,
Plin. 34, 7, 17, § 38:
jurejurando et chirographo de eā re,
Suet. Calig. 12:
cavere in duplum,
id. Aug. 41; Tac. A. 6, 17.—Rarely, cavere personae publicae, to give security before a public authority, Just. Inst. 1, 11, 3.—
C.
In boxing, etc., to parry, to ward off a blow:
adversos ictus cavere ac propulsare,
Quint. 9, 1, 20; 5, 13, 54; cf. id. 9, 4, 8; 4, 2, 26.—
D.
Cavere alicui.
1.
To keep something from one, to protect, have a care for, make safe, take care of (cf.:
prohibeo, defendo, provideo): scabiem pecori et jumentis caveto,
Cato, R. R. 5, 7:
melius ei cavere volo, quam ipse aliis solet,
Cic. Fam. 3, 1, 3:
mihi meisque,
id. Top. 1, 4; id. Fam. 7, 6, 2:
veterani, quibus hic ordo diligentissime caverat,
id. Phil. 1, 2, 6; cf.: qui in Oratore tuo caves tibi per Brutum, Caes. ap. Cic. Fam. 6, 7, 4:
quique aliis cavit, non cavet ipsi sibi,
Ov. A. A. 1, 84:
securitati,
Suet. Tit. 6:
concordiae publicae,
Vell. 2, 48, 5; Petr. 133; Sil. 8, 493.—
2.
Affirmatively, to take care for, attend to a thing for a person, provide: Ba. Haec ita me orat sibi qui caveat aliquem ut hominem reperiam... Id, amabo te, huic caveas. Pi. Quid isti caveam? Plaut. Bacch. 1, 1, 8; 1, 1, 10; cf. I. C. 3. supra.—Hence, cautus, a, um, P. a.
A.
Neutr., careful, circumspect, wary, cautious, provident (syn.: providus, prudens;
class. in prose and poetry): ut cautus est, ubi nihil opu'st,
Ter. Phorm. 4, 5, 3:
parum cauti providique,
Cic. Rosc. Am. 40, 117:
cauti in periculis,
id. Agr. 1, 9, 27:
in scribendo,
id. Q. Fr. 3, 9, 3:
in credendo,
id. Att. 10, 9, 3:
in verbis serendis,
Hor. A. P. 46:
mensor,
Ov. M. 1, 136:
mariti,
id. ib. 9, 751:
lupus,
Hor. Ep. 1, 16, 50:
vulpes,
id. ib. 1, 1, 73 et saep.:
quem certi homines monuerunt, ut cautior esset,
Cic. Sest. 18, 41:
dubium cautior an audentior,
Suet. Caes. 58.—Constr. with ad:
ad praesentius malum cautiores,
Liv. 24, 32, 3; Tib. 1, 9, 46; Quint. 6, 1, 20. —With adversus:
parum cautus adversus colloquii fraudem,
Liv. 38, 25, 7.—With erga:
erga bona sua satis cautus,
Curt. 10, 1, 40.—With contra:
contra quam (fortunam) non satis cauta mortalitas est,
Curt. 8, 4, 24.—With inf.:
cautum dignos assumere,
Hor. S. 1, 6, 51.—With gen.:
rei divinae,
Macr. S. 1, 15.—
b.
Transf. to inanimate things:
consilium,
Cic. Phil. 13, 3, 6; Tac. A. 11, 29:
cautissima senectus,
id. H. 2, 76:
pectus,
Prop. 3 (4), 5, 8:
manus,
Ov. F. 2, 336:
terga,
id. Tr. 1, 9, 20:
arma,
Sil. 14, 188:
timor,
Ov. Tr. 3, 4, 65.— Subst.: cauta, ōrum, n.:
legum,
the provisions, Cassiod. Var. 5, 14.—
B.
Pass. (acc. to I. B. 1., and II. B.), made safe, secured:
cautos nominibus rectis expendere nummos,
Hor. Ep. 2, 1, 105:
cautus ab incursu belli,
Luc. 4, 409: quo mulieri esset res cautior ( that her property might be made more secure), curavit, ut, etc., Cic. Caecin. 4, 11.—
2.
Trop., safe, secure (rare):
in eam partem peccare, quae est cautior,
Cic. Rosc. Am. 20, 56:
(civitates) murorum firmitate cautissimae,
Amm. 14, 8, 13.— Adv.: cau-tē.
1.
(Acc. to caveo, I. A.) Cautiously:
caute et cogitate rem tractare,
Plaut. Trin. 2, 2, 46:
pedetentimque dicere,
Cic. Clu. 42, 118:
et cum judicio,
Quint. 10, 2, 3 et saep. — Comp., Cic. Deiot. 6, 18; Quint. 2, 15, 21; 9, 2, 76; Hor. C. 1, 8, 10 al.— Sup., Cic. Att. 15, 26, 3.—
2.
(Acc. to caveo, I. B. 1.) With security, cautiously, Cic. Leg. 2, 21, 53:
aliter nec caute nec jure fieri potest,
id. Att. 15, 17, 1.

Lewis & Short latin dictionary > caveo
50 gnata

nascor, nātus, nasci (ante-class., and in poets of the class. period also gnatus, v. under P. a. B.; part. fut. nasciturus, Pall. Jun. 7, § 8; Vulg. Judic. 13, 8), 3, v. dep. [from gnascor, gnatus, root gen, whence gigno; cf. Gr. gennaô], to be born, to be begotten (of or by male or female).
I.
Lit.; constr. with ex or de and abl., or with abl. alone; rarely with ab and abl.
1.
With ex and abl. (esp. with name or other appellation of the mother):
cum ex utrāque (uxore) filius natus esset,
Cic. de Or. 1, 40, 183:
cujus ex filiā natus est Sestius,
id. Fam. 13, 8, 1:
Servius Tullius ex serva Tarquiniensi natus,
id. Rep. 2, 21, 37:
ex hac feminā debuit nasci, qui, etc.,
Sen. ad Helv. 16, 6:
natam sibi ex Poppaeā filiam,
Tac. A. 15, 23 init.:
ex Thetide natus,
Quint. 3, 7, 11:
ex Urbiniā natus,
id. 7, 2, 5:
Alexandri filius natus ex Barsine,
Just. 13, 2, 7; cf.:
negantis (Domitii) quidquam ex se et Agrippinā nisi detestabile nasci potuisse,
Suet. Ner. 6:
quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera,
Cic. N. D. 2, 24, 62; cf.:
convinces facile ex te esse natum, nam tui similis est probe,
Ter. Heaut. 5, 4, 7:
ex militibus Romanis et Hispanis mulieribus natos se memorantes,
Liv. 43, 3, 2;
very rarely with a designation of the father, and only with pronouns: ex hoc Domitius nascitur,
Suet. Ner. 4 init.:
Neoptolemus ex quo nata est Olympias,
Just. 17, 3, 14:
ex quo nasci nepotes deceat,
Plin. Ep. 1, 14, 2:
illum ex me natum,
Val. Max. 5, 10 ext. 3; cf.:
quod tibi filiolus vel filia nascitur ex me,
Juv. 9, 83.—
2.
With de and abl.:
de tigride natus,
Ov. M. 9, 612; cf.:
de stirpe dei nasci,
id. ib. 11, 312:
de pellice natus,
id. ib. 4, 422:
natus de muliere,
Vulg. Job, 14, 1; 15, 14. —
3.
With abl. (so usually with proper names;
and with general designations of parents, family, etc.): quos omnes Erebo et Nocte natos ferunt,
Cic. N. D. 3, 17, 44:
Hercules Jove natus,
id. ib. 3, 16, 42:
Nilo natus,
id. ib. 3, 16, 42:
nascetur Oedipus Lao,
id. Fat. 13, 30:
patre Marte,
id. Rep. 2, 2, 4:
Paulo,
id. Off. 1, 33, 121:
privignus Poppaeā natus,
Suet. Ner. 55:
Ascanius Creusā matre natus,
Liv. 1, 3, 2: Junia, Vell. 2, 127, 4:
amplissimā familiā nati adulescentes,
Caes. B. G. 7, 37, 1:
honestis parentibus,
Quint. 1, 11, 85; Sen. Contr. 7, 21, 1:
Mela quibus Gallio et Seneca parentibus natus,
Tac. A. 16, 17:
deus deo natus,
Liv. 1, 16, 3:
imperioso patre,
id. 7, 4, 5; 9, 1, 12: Assaraco natus Capus, Enn. ap. Philarg. ad Verg. G. 3, 35 (Ann. v. 31 Vahl.):
patre certo nasci,
Cic. Rosc. Am. 16, 46:
Apolline natus,
Ov. M. 15, 639: natus deā, son of a goddess, i. e. Achilles, id. M. 12, 86; so,
natus deā,
of Æneas, Verg. A. 1, 582:
matre Musā natus,
Cic. N. D. 3, 18, 45:
nascetur pulcrā Trojanus origine Caesar,
Verg. A. 1, 286.—
4.
With ab and abl.:
generari et nasci a principibus,
Tac. H. 1, 16:
et qui nascentur ab illo,
Verg. G. 1, 434.—
5.
In other constrr.:
post homines natos,
since men have lived, Cic. Phil. 11, 1, 1:
post genus hominum natum,
id. Balb. 10, 26:
in miseriam nascimur,
id. Tusc. 1, 5, 9:
aves omnes in pedes nascuntur,
with the feet foremost, Plin. 10, 53, 74, § 149:
ad homines nascendos vim hujus numeri (septenarii) pertinere,
to the formation of man in the womb, Gell. 3, 10, 7:
homo nascitur ad laborem,
i. e. it is his nature to suffer it, Vulg. Job, 5, 7.—
B.
Transf., to rise, take beginning, derive origin, spring forth, grow, be found: O fortunatam natam me consule Romam, Cic. ap. Quint. 11, 1, 24; and ap. Juv. 10, 122:
humi nascentia fraga,
Verg. E. 3, 92:
cum nata fuerint folia,
Vulg. Marc. 13, 28:
nascitur ibi plumbum album in mediterraneis regionibus,
is found, produced, Caes. B. G. 5, 12:
onyx nascitur circa Thebas Aegyptias,
Plin. 36, 8, 12, § 61:
ex palude nascitur amnis,
rises, id. 36, 26, 65, § 190:
nascere, praeque diem veniens age, Lucifer, almum,
rise, Verg. E. 8, 17:
unde nigerrimus Auster Nascitur,
id. G. 3, 278:
nascens luna,
Hor. C. 3, 23, 2; id. S. 2, 4, 30:
nascentia templa,
newly built, Mart. 6, 4, 3:
Circaeis nata forent an Lucrinum ad saxum... ostrea,
Juv. 4, 140.— To rise, be formed (of a hill):
ab eo flumine collis nascebatur,
Caes. B. G. 2, 18; cf.:
nascitur altera moles,
Sil. 3, 530. —
II.
Trop.
A.
To arise, spring forth, proceed from, be produced:
scribes ad me, ut mihi nascatur epistulae argumentum,
Cic. Fam. 16, 22, 2:
nulla tam detestabilis pestis est, quae non homini ab homine nascatur,
id. Off. 2, 5, 16:
fateor ea me studiose secutum ex quibus vera gloria nasci posset,
id. Fam. 15, 4, 13:
facinus natum a cupiditate,
id. Verr. 2, 2, 34, § 82; id. Font. 16, 37:
visus ei dicitur draco... dicere quo illa loci nasceretur,
id. Div. 2, 66, 135:
strumae nascuntur maxime in cervice,
Cels. 5, 28, 7; 7, 12, 1 fin.; 7, 6, 4 fin.:
onychem in Arabiae tantum montibus nasci putavere,
Plin. 36, 7, 12, § 59:
frumenta nata sunt,
Cic. Verr. 2, 3, 63, § 147:
ex quo uno haec omnia nata et profecta esse concedit,
id. Quint. 28, 85; id. Agr 2, 33, 90:
profectio nata a timore defectionis,
Caes. B. G. 7, 43:
querelae verae nascuntur pectore ab imo,
Cat. 64, 198:
omnis obligatio vel ex contractu nascitur vel ex delicto,
Gai. Inst. 3, 88 sq. —With ut:
ex hoc nascitur ut,
hence it follows that, Cic. Fin. 3, 19, 63; Sen. Ep. 74, 11.—
B.
Esp., of the spiritual renewal of a religious experience, to be regenerated, born again (eccl. Lat.):
quod natum est ex spiritu, spiritus est,
Vulg. Johan. 3, 6:
nasci denuo,
id. ib. 3, 7:
natus ex Deo,
id. 1 Johan. 3, 9, etc.—Hence, P. a.
A.
nascens, entis, arising, beginning, nascent, infant, immature:
ante Periclem et Thucydidem, qui non nascentibus Athenis, sed jam adultis fuerunt, littera nulla est, etc.,
Cic. Brut. 7, 27:
eloquentiam pueris induunt adhuc nascentibus,
Petr. 4:
(vitulus) vexat nascenti robora cornu,
Juv. 12, 9.—
2.
Subst.: nascentia, ĭum, n., organic bodies, esp. plants, Vitr. 5, 1, 3; 5, 8, 1.—
B.
nātus, a, um, P. a., born; hence,
1.
Subst.: nātus ( gnātus), i, m., a son; and nāta ( gnāta), ae, f. (dat. and abl. pl. natabus, where ambiguity is to be avoided, Plaut. ap. Prisc. p. 733 P.; Inscr. Orell. 7421; Phocas, p. 1707 P.; v. Neue, Formenl. 1, p. 29), a daughter; in plur.: nati (gnati), children, offspring:
caritas, quae est inter natos et parentes,
Cic. Lael. 8, 27:
bellum prope inter parentes natosque,
Liv. 1, 23, 1; cf. id. 5, 40, 3:
cum pecore et gnatis,
Hor. S. 2, 2, 115:
et trepidae matres pressere ad pectora natos,
Verg. A. 7, 518: mihi ausculta, nate, pueros jube cremarier, Enn. [p. 1188] ap. Non. 246, 11 (Trag. v. 329 Vahl.); Hor. S. 1, 3, 43:
natam conlocare alicui,
Plaut. Aul. Arg. 1, 15: o gnata, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 46 Vahl.):
si quis gnatam pro mutā devovet agnā,
Hor. S. 2, 3, 219; cf. id. ib. 2, 3, 199: Hectoris natum de muro jactarier, Enn. ap. Varr. L. L. 10, § 70 Müll. (Trag. v. 130 Vahl.); so, Nerei natae, id. ap. Prisc. p. 733 P. (Trag. v. 135 Vahl.):
maxima natarum Priami,
Verg. A. 1, 654; Ov. M. 13, 661.—Esp. in the phrase natus nemo, not a human being, nobody (Plautine for nemo mortalis):
tamquam si natus nemo in aedibus habitet,
Plaut. Most. 2, 1, 55 Lorenz ad loc.; id. ib. 2, 2, 20:
nato nemini,
id. Cas. 2, 4, 15; id. Ps. 1, 3, 63.—
2.
Adj.
a.
Natus alicui rei or ad aliquam rem, born, made, destined, designed, intended, produced by nature for any thing.
(α).
With dat. (class.):
me credo huic esse natum rei, ferundis miseriis,
Ter. Ad. 4, 2, 6:
non sibi se soli natum meminerit, sed patriae, sed suis,
Cic. Fin. 2, 14, 45:
natus huic imperio,
id. Cael. 24, 59:
gurges atque helluo natus abdomini suo, non laudi atque gloriae,
id. Pis. 17, 41:
Judaei et Syri, nationes natae servituti,
id. Prov. Cons. 5, 10. —
(β).
With ad (class.):
vir ad omnia summa natus,
Cic. Brut. 68, 239:
natus ad haec tempora,
id. Phil. 12, 4, 9:
ad dicendum natus aptusque,
id. de Or. 1, 22, 99:
ad haudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus,
id. Fin. 5, 22, 63:
ad hoc unum natus,
id. Or. 28, 99:
ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad indagandum canis, sic homo ad intellegendum et agendum natus est,
id. Fin. 2, 13, 40:
natus ad sacra Cithaeron,
Ov. M. 2, 223:
canor mulcendas natus ad aures,
id. ib. 5, 561.—
(γ).
With inf. ( poet.):
quid meruere boves, animal... natum tolerare labores,
Ov. M. 15, 120: sentes tantummodo laedere natae, id. de Nuce, 113.—
(δ).
With in and acc. ( poet.):
nati in usum laetitiae scyphi,
Hor. C. 1, 27, 1; Ov. M. 14, 99; 15, 117.—
(ε).
With propter (rare):
apros, animal propter convivia natum,
Juv. 1, 141.—
b.
Formed or constituted by nature in any manner:
alius ager bene natus, alius male,
Varr. R. R. 1, 6, 1:
sarmenta male nata,
Col. 4, 24, 7:
ita natus locus est,
Liv. 9, 2:
inculti versūs et male nati,
Hor. Ep. 2, 1, 233.—
(β).
Pro re natā, or (ante- and post-class.) e re natā, under the present circumstances, according to the state of affairs, as matters are:
ut in his pro re natā non incommode possint esse,
Cic. Att. 7, 14, 3:
Antonii colloquium cum heroibus nostris pro re natā non incommodum,
id. ib. 14, 6, 1;
7, 8, 2: e re natā melius fieri haud potuit, quam factum est,
Ter. Ad. 3, 1, 8; App. M. 4, p. 143, 38.—
c.
With a specification of time, so old, of the age of, etc.:
eques Romanus annos prope XC. natus,
Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62:
annos natus unum et viginti,
id. de Or. 3, 20, 74:
cum annos ad quinquaginta natus esset,
id. Clu. 40, 110:
cum quinque et viginti natus annos dominatum occupavisset,
id. Tusc. 5, 20, 57:
Cato annos quinque et octoginta natus excessit e vitā,
id. Brut. 20, 80; in inscr. ANNORVM NATVS, etc., Inscr. Mon. Scip. n. 7;
Inscr. Marini Atti, p. 564.— Sometimes, in order to specify the age more exactly, major or minor, without or with quam, is added: annos nata est sedecim non major,
Ter. Eun. 3, 3, 23:
minor quinque et viginti annis natus,
Nep. Han. 3, 2:
minor triginta annis natus,
Cic. Verr. 2, 2, 49, § 122:
homo annos natus major quadraginta,
over forty years old, Cic. Rosc. Am. 14, 49:
Dionysius major annos sexaginta natus decessit,
Nep. Reg. 2, 3:
cum liberis majoribus quam quindecim annos natis,
Liv. 45, 32, 3:
minorem quam annos sex, majorem quam annos decem natam, negarunt capi fas esse,
Gell. 1, 12, 1.—For major, minor, sometimes with plus, minus (ante-class.):
plus triginta annis natus sim,
Plaut. Men. 3, 1, 1:
annos sexaginta natus es aut plus,
Ter. Heaut. 1, 1, 11; cf.:
non amplius novem annos natus,
Nep. Han. 2, 3.— Act. collat. form: nasco, ĕre, to be born, etc.:
ubi germen nascere coeperit,
Cato, R. R. 151 fin.

Lewis & Short latin dictionary > gnata
51 nascor

nascor, nātus, nasci (ante-class., and in poets of the class. period also gnatus, v. under P. a. B.; part. fut. nasciturus, Pall. Jun. 7, § 8; Vulg. Judic. 13, 8), 3, v. dep. [from gnascor, gnatus, root gen, whence gigno; cf. Gr. gennaô], to be born, to be begotten (of or by male or female).
I.
Lit.; constr. with ex or de and abl., or with abl. alone; rarely with ab and abl.
1.
With ex and abl. (esp. with name or other appellation of the mother):
cum ex utrāque (uxore) filius natus esset,
Cic. de Or. 1, 40, 183:
cujus ex filiā natus est Sestius,
id. Fam. 13, 8, 1:
Servius Tullius ex serva Tarquiniensi natus,
id. Rep. 2, 21, 37:
ex hac feminā debuit nasci, qui, etc.,
Sen. ad Helv. 16, 6:
natam sibi ex Poppaeā filiam,
Tac. A. 15, 23 init.:
ex Thetide natus,
Quint. 3, 7, 11:
ex Urbiniā natus,
id. 7, 2, 5:
Alexandri filius natus ex Barsine,
Just. 13, 2, 7; cf.:
negantis (Domitii) quidquam ex se et Agrippinā nisi detestabile nasci potuisse,
Suet. Ner. 6:
quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera,
Cic. N. D. 2, 24, 62; cf.:
convinces facile ex te esse natum, nam tui similis est probe,
Ter. Heaut. 5, 4, 7:
ex militibus Romanis et Hispanis mulieribus natos se memorantes,
Liv. 43, 3, 2;
very rarely with a designation of the father, and only with pronouns: ex hoc Domitius nascitur,
Suet. Ner. 4 init.:
Neoptolemus ex quo nata est Olympias,
Just. 17, 3, 14:
ex quo nasci nepotes deceat,
Plin. Ep. 1, 14, 2:
illum ex me natum,
Val. Max. 5, 10 ext. 3; cf.:
quod tibi filiolus vel filia nascitur ex me,
Juv. 9, 83.—
2.
With de and abl.:
de tigride natus,
Ov. M. 9, 612; cf.:
de stirpe dei nasci,
id. ib. 11, 312:
de pellice natus,
id. ib. 4, 422:
natus de muliere,
Vulg. Job, 14, 1; 15, 14. —
3.
With abl. (so usually with proper names;
and with general designations of parents, family, etc.): quos omnes Erebo et Nocte natos ferunt,
Cic. N. D. 3, 17, 44:
Hercules Jove natus,
id. ib. 3, 16, 42:
Nilo natus,
id. ib. 3, 16, 42:
nascetur Oedipus Lao,
id. Fat. 13, 30:
patre Marte,
id. Rep. 2, 2, 4:
Paulo,
id. Off. 1, 33, 121:
privignus Poppaeā natus,
Suet. Ner. 55:
Ascanius Creusā matre natus,
Liv. 1, 3, 2: Junia, Vell. 2, 127, 4:
amplissimā familiā nati adulescentes,
Caes. B. G. 7, 37, 1:
honestis parentibus,
Quint. 1, 11, 85; Sen. Contr. 7, 21, 1:
Mela quibus Gallio et Seneca parentibus natus,
Tac. A. 16, 17:
deus deo natus,
Liv. 1, 16, 3:
imperioso patre,
id. 7, 4, 5; 9, 1, 12: Assaraco natus Capus, Enn. ap. Philarg. ad Verg. G. 3, 35 (Ann. v. 31 Vahl.):
patre certo nasci,
Cic. Rosc. Am. 16, 46:
Apolline natus,
Ov. M. 15, 639: natus deā, son of a goddess, i. e. Achilles, id. M. 12, 86; so,
natus deā,
of Æneas, Verg. A. 1, 582:
matre Musā natus,
Cic. N. D. 3, 18, 45:
nascetur pulcrā Trojanus origine Caesar,
Verg. A. 1, 286.—
4.
With ab and abl.:
generari et nasci a principibus,
Tac. H. 1, 16:
et qui nascentur ab illo,
Verg. G. 1, 434.—
5.
In other constrr.:
post homines natos,
since men have lived, Cic. Phil. 11, 1, 1:
post genus hominum natum,
id. Balb. 10, 26:
in miseriam nascimur,
id. Tusc. 1, 5, 9:
aves omnes in pedes nascuntur,
with the feet foremost, Plin. 10, 53, 74, § 149:
ad homines nascendos vim hujus numeri (septenarii) pertinere,
to the formation of man in the womb, Gell. 3, 10, 7:
homo nascitur ad laborem,
i. e. it is his nature to suffer it, Vulg. Job, 5, 7.—
B.
Transf., to rise, take beginning, derive origin, spring forth, grow, be found: O fortunatam natam me consule Romam, Cic. ap. Quint. 11, 1, 24; and ap. Juv. 10, 122:
humi nascentia fraga,
Verg. E. 3, 92:
cum nata fuerint folia,
Vulg. Marc. 13, 28:
nascitur ibi plumbum album in mediterraneis regionibus,
is found, produced, Caes. B. G. 5, 12:
onyx nascitur circa Thebas Aegyptias,
Plin. 36, 8, 12, § 61:
ex palude nascitur amnis,
rises, id. 36, 26, 65, § 190:
nascere, praeque diem veniens age, Lucifer, almum,
rise, Verg. E. 8, 17:
unde nigerrimus Auster Nascitur,
id. G. 3, 278:
nascens luna,
Hor. C. 3, 23, 2; id. S. 2, 4, 30:
nascentia templa,
newly built, Mart. 6, 4, 3:
Circaeis nata forent an Lucrinum ad saxum... ostrea,
Juv. 4, 140.— To rise, be formed (of a hill):
ab eo flumine collis nascebatur,
Caes. B. G. 2, 18; cf.:
nascitur altera moles,
Sil. 3, 530. —
II.
Trop.
A.
To arise, spring forth, proceed from, be produced:
scribes ad me, ut mihi nascatur epistulae argumentum,
Cic. Fam. 16, 22, 2:
nulla tam detestabilis pestis est, quae non homini ab homine nascatur,
id. Off. 2, 5, 16:
fateor ea me studiose secutum ex quibus vera gloria nasci posset,
id. Fam. 15, 4, 13:
facinus natum a cupiditate,
id. Verr. 2, 2, 34, § 82; id. Font. 16, 37:
visus ei dicitur draco... dicere quo illa loci nasceretur,
id. Div. 2, 66, 135:
strumae nascuntur maxime in cervice,
Cels. 5, 28, 7; 7, 12, 1 fin.; 7, 6, 4 fin.:
onychem in Arabiae tantum montibus nasci putavere,
Plin. 36, 7, 12, § 59:
frumenta nata sunt,
Cic. Verr. 2, 3, 63, § 147:
ex quo uno haec omnia nata et profecta esse concedit,
id. Quint. 28, 85; id. Agr 2, 33, 90:
profectio nata a timore defectionis,
Caes. B. G. 7, 43:
querelae verae nascuntur pectore ab imo,
Cat. 64, 198:
omnis obligatio vel ex contractu nascitur vel ex delicto,
Gai. Inst. 3, 88 sq. —With ut:
ex hoc nascitur ut,
hence it follows that, Cic. Fin. 3, 19, 63; Sen. Ep. 74, 11.—
B.
Esp., of the spiritual renewal of a religious experience, to be regenerated, born again (eccl. Lat.):
quod natum est ex spiritu, spiritus est,
Vulg. Johan. 3, 6:
nasci denuo,
id. ib. 3, 7:
natus ex Deo,
id. 1 Johan. 3, 9, etc.—Hence, P. a.
A.
nascens, entis, arising, beginning, nascent, infant, immature:
ante Periclem et Thucydidem, qui non nascentibus Athenis, sed jam adultis fuerunt, littera nulla est, etc.,
Cic. Brut. 7, 27:
eloquentiam pueris induunt adhuc nascentibus,
Petr. 4:
(vitulus) vexat nascenti robora cornu,
Juv. 12, 9.—
2.
Subst.: nascentia, ĭum, n., organic bodies, esp. plants, Vitr. 5, 1, 3; 5, 8, 1.—
B.
nātus, a, um, P. a., born; hence,
1.
Subst.: nātus ( gnātus), i, m., a son; and nāta ( gnāta), ae, f. (dat. and abl. pl. natabus, where ambiguity is to be avoided, Plaut. ap. Prisc. p. 733 P.; Inscr. Orell. 7421; Phocas, p. 1707 P.; v. Neue, Formenl. 1, p. 29), a daughter; in plur.: nati (gnati), children, offspring:
caritas, quae est inter natos et parentes,
Cic. Lael. 8, 27:
bellum prope inter parentes natosque,
Liv. 1, 23, 1; cf. id. 5, 40, 3:
cum pecore et gnatis,
Hor. S. 2, 2, 115:
et trepidae matres pressere ad pectora natos,
Verg. A. 7, 518: mihi ausculta, nate, pueros jube cremarier, Enn. [p. 1188] ap. Non. 246, 11 (Trag. v. 329 Vahl.); Hor. S. 1, 3, 43:
natam conlocare alicui,
Plaut. Aul. Arg. 1, 15: o gnata, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 46 Vahl.):
si quis gnatam pro mutā devovet agnā,
Hor. S. 2, 3, 219; cf. id. ib. 2, 3, 199: Hectoris natum de muro jactarier, Enn. ap. Varr. L. L. 10, § 70 Müll. (Trag. v. 130 Vahl.); so, Nerei natae, id. ap. Prisc. p. 733 P. (Trag. v. 135 Vahl.):
maxima natarum Priami,
Verg. A. 1, 654; Ov. M. 13, 661.—Esp. in the phrase natus nemo, not a human being, nobody (Plautine for nemo mortalis):
tamquam si natus nemo in aedibus habitet,
Plaut. Most. 2, 1, 55 Lorenz ad loc.; id. ib. 2, 2, 20:
nato nemini,
id. Cas. 2, 4, 15; id. Ps. 1, 3, 63.—
2.
Adj.
a.
Natus alicui rei or ad aliquam rem, born, made, destined, designed, intended, produced by nature for any thing.
(α).
With dat. (class.):
me credo huic esse natum rei, ferundis miseriis,
Ter. Ad. 4, 2, 6:
non sibi se soli natum meminerit, sed patriae, sed suis,
Cic. Fin. 2, 14, 45:
natus huic imperio,
id. Cael. 24, 59:
gurges atque helluo natus abdomini suo, non laudi atque gloriae,
id. Pis. 17, 41:
Judaei et Syri, nationes natae servituti,
id. Prov. Cons. 5, 10. —
(β).
With ad (class.):
vir ad omnia summa natus,
Cic. Brut. 68, 239:
natus ad haec tempora,
id. Phil. 12, 4, 9:
ad dicendum natus aptusque,
id. de Or. 1, 22, 99:
ad haudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus,
id. Fin. 5, 22, 63:
ad hoc unum natus,
id. Or. 28, 99:
ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad indagandum canis, sic homo ad intellegendum et agendum natus est,
id. Fin. 2, 13, 40:
natus ad sacra Cithaeron,
Ov. M. 2, 223:
canor mulcendas natus ad aures,
id. ib. 5, 561.—
(γ).
With inf. ( poet.):
quid meruere boves, animal... natum tolerare labores,
Ov. M. 15, 120: sentes tantummodo laedere natae, id. de Nuce, 113.—
(δ).
With in and acc. ( poet.):
nati in usum laetitiae scyphi,
Hor. C. 1, 27, 1; Ov. M. 14, 99; 15, 117.—
(ε).
With propter (rare):
apros, animal propter convivia natum,
Juv. 1, 141.—
b.
Formed or constituted by nature in any manner:
alius ager bene natus, alius male,
Varr. R. R. 1, 6, 1:
sarmenta male nata,
Col. 4, 24, 7:
ita natus locus est,
Liv. 9, 2:
inculti versūs et male nati,
Hor. Ep. 2, 1, 233.—
(β).
Pro re natā, or (ante- and post-class.) e re natā, under the present circumstances, according to the state of affairs, as matters are:
ut in his pro re natā non incommode possint esse,
Cic. Att. 7, 14, 3:
Antonii colloquium cum heroibus nostris pro re natā non incommodum,
id. ib. 14, 6, 1;
7, 8, 2: e re natā melius fieri haud potuit, quam factum est,
Ter. Ad. 3, 1, 8; App. M. 4, p. 143, 38.—
c.
With a specification of time, so old, of the age of, etc.:
eques Romanus annos prope XC. natus,
Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62:
annos natus unum et viginti,
id. de Or. 3, 20, 74:
cum annos ad quinquaginta natus esset,
id. Clu. 40, 110:
cum quinque et viginti natus annos dominatum occupavisset,
id. Tusc. 5, 20, 57:
Cato annos quinque et octoginta natus excessit e vitā,
id. Brut. 20, 80; in inscr. ANNORVM NATVS, etc., Inscr. Mon. Scip. n. 7;
Inscr. Marini Atti, p. 564.— Sometimes, in order to specify the age more exactly, major or minor, without or with quam, is added: annos nata est sedecim non major,
Ter. Eun. 3, 3, 23:
minor quinque et viginti annis natus,
Nep. Han. 3, 2:
minor triginta annis natus,
Cic. Verr. 2, 2, 49, § 122:
homo annos natus major quadraginta,
over forty years old, Cic. Rosc. Am. 14, 49:
Dionysius major annos sexaginta natus decessit,
Nep. Reg. 2, 3:
cum liberis majoribus quam quindecim annos natis,
Liv. 45, 32, 3:
minorem quam annos sex, majorem quam annos decem natam, negarunt capi fas esse,
Gell. 1, 12, 1.—For major, minor, sometimes with plus, minus (ante-class.):
plus triginta annis natus sim,
Plaut. Men. 3, 1, 1:
annos sexaginta natus es aut plus,
Ter. Heaut. 1, 1, 11; cf.:
non amplius novem annos natus,
Nep. Han. 2, 3.— Act. collat. form: nasco, ĕre, to be born, etc.:
ubi germen nascere coeperit,
Cato, R. R. 151 fin.

Lewis & Short latin dictionary > nascor
52 tam

tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.
I.
As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.
A.
As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.
1.
In comparison between two adjj.:
tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,
a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):
non tam solido quam splendido nomine,
id. Fin. 1, 18, 61:
tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,
Val. Max. 3, 8, 1:
adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,
things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:
quorum vires quam repentinae tam breves,
Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:
non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,
Cic. Brut. 37, 140:
ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,
id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:
maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,
Liv. 7, 1, 8:
quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,
id. 21, 43, 11:
donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,
id. 4, 2, 4. —
2.
In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.
a.
As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;
not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,
as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:
quam placida'st aqua,
id. ib. 3, 2, 165:
tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,
id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:
nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,
Cic. Or. 30, 168:
tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,
id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—
b.
The adjective not repeated.
(α).
The terms of comparison being nouns or pronouns:
tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),
Plaut. Capt. 2, 2, 60:
fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,
id. Bacch. 3, 3, 30:
tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,
id. Cas. 3, 6, 43:
ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,
id. Poen. 1, 2, 145:
tam crebri ad terram decidebant quam pira,
id. ib. 2, 38:
tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,
Ter. Ad. 5, 3, 63:
quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,
id. ib. 4, 1, 18:
tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,
Cic. Sull. 31, 87:
tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,
id. Fam. 13, 3:
nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,
Liv. 45, 22:
nihil est tam violentum quam magna vis aquae,
Sen. Q. N. 3, 30, 6:
(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),
Quint. 8, 2, 8:
(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,
Sen. Ira, 1, 9, 2.—
Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,
Plaut. Cist. 2, 1, 20:
nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,
Cic. Sen. 12, 41:
neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,
Lucr. 6, 101.—Virtually negative:
quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),
Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:
vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,
Liv. 28, 39, 13. —
(β).
With quam in subst.-clause:
quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,
Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:
juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,
Cic. Leg. 1, 4, 12. —
Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?
Cic. Leg. 1, 4, 14.—
(γ).
With quam in adverb.-clause:
cupam facito tam crassam quam modioli postulant,
Cato, R. R. 21, 1:
si era mea sciat tam socordem esse quam sum,
Plaut. Cist. 4, 2, 5:
tua est imago: tam consimili'st quam potest,
id. Men. 5, 9, 4:
sororem tam similem quam lacte lacti est,
id. Mil. 2, 2, 87.—
B.
Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.
1.
Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:
quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?
Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:
nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,
Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—
2.
The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:
tam facile vinces quam pirum volpes comest,
id. Most. 3, 1, 26:
tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,
id. Merc. 1, 2, 77:
tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,
id. Truc. 1, 2, 109:
tam facile quam tu arbitraris,
Cic. Div. 1, 6, 10:
tam cito evertetur quam navis, etc.,
id. Rep. 1, 34, 51:
nihil tam cito redditur quam a speculo imago,
Sen. Q. N. 1, 4, 2. —
Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,
Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):
quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,
Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —
C.
With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.
1.
One verb compared with another:
nam quod edit tam duim quam perduim,
for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:
vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,
Cic. Att. 13, 20, 4:
utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,
Quint. 2, 5, 17:
Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,
Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:
fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,
Lucr. 6, 115.—
2.
The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,
(α).
Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;
tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,
Plaut. Capt. 2, 2, 61:
tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),
id. Aul. 3, 6, 12:
quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,
id. Capt. 2, 2, 6:
tam huic loqui licere oportet quam isti,
id. Cas. 2, 6, 58:
tam tibi istuc credo quam mihi,
id. Ep. 1, 2, 25:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,
Cic. Ac. 2, 44, 137:
tam moveor quam tu, Luculle,
id. ib. 2, 46, 141:
tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,
id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:
tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,
Cic. Tusc. 1, 24, 56:
sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,
Sen. Ira. 1, 12, 4:
meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),
id. ib. 1, 15, 1:
tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),
id. Q. N. 3, 16, 3:
quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),
Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.
sic),
Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —
Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:
nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,
Cic. Tusc. 3, 16, 34:
quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,
id. Verr. 2, 2, 34, § 83:
cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,
id. Fam. 7, 3, 2:
qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,
id. Att. 2, 17, 2:
neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,
id. Verr. 1, 8, 21:
Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,
Liv. 38, 39, 10.—
(β).
Object-inff.:
qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,
Cic. Ac. 2, 14, 44:
quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,
id. Tusc. 1, 7, 13:
virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,
id. Lael. 26, 98.—
(γ).
Subject-inff. or dependent clauses:
ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),
Plaut. As. 1, 1, 109:
Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,
Ter. Eun. 4, 4, 51:
tam teneor dono quam si dimittar onustus,
Hor. Ep. 1, 7, 18:
Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,
Ov. M. 4, 613:
tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,
Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):
nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,
Cic. Off. 1, 34, 125:
eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,
id. Att. 9, 2, a, 3:
nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,
id. Tusc. 2, 12, 28:
non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,
id. Or. 2, 72, 295:
cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,
id. Top. 1, 2:
auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,
Liv. 2, 44, 7:
Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,
id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —
(δ).
With quam in adverb.-clause:
tam confido quam poti'st,
Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;
v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),
Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—
(ε).
Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:
quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,
Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:
quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,
id. Brut. 15, 58.—
D.
With esse and predic. noun:
tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,
Plaut. Mil. 2, 5, 47:
equidem tam sum servos quam tu,
id. Capt. 3, 4, 11:
tam ego homo sum quam tu,
id. As. 2, 4, 83:
nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,
Ter. Ad. 3, 3, 68:
tam es tu judex quam ego senator,
Cic. Rab. Post. 7, 17:
tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,
id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:
tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,
Plaut. Capt. 2, 2, 86:
qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,
Cic. Off. 1, 7, 23. —
Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,
Cic. Off. 3, 8, 35. —
E.
With quasi in place of quam:
tam a me pudica est quasi soror mea sit,
Plaut. Curc. 1, 1, 51. —
F.
Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):
quam magis adspecto, tam magis est nimbata,
Plaut. Poen. 1, 2, 138:
magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,
id. Bacch. 5, 1, 5:
quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,
id. As. 1, 3, 6:
quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,
Lucr. 4, 999:
quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,
id. 5, 453:
tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,
Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:
quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,
Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:
verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,
Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:
quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,
Plaut. Trin. 4, 2, 19.—
G.
Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.
the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,
Cato, R. R. 64 (65):
oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,
id. ib. 64 (65):
quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,
id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:
quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,
Plaut. Aul. 2, 2, 59:
quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,
Ter. Heaut. 5, 2, 44:
quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,
id. Ad. 3, 4, 56:
quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,
Varr. R. R. 2, 9:
quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,
Sall. J. 31, 14. —
H.
With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):
nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),
Plaut. Mil. 4, 7, 26:
tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),
id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).
II.
With a comp. clause understood.
A.
With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:
quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),
Cic. Off. 1, 21, 73:
cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),
id. Tusc. 3, 1, 1:
nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),
id. ib. 1, 23, 55:
non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,
id. Ac. 2, 4, 10:
sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),
Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);
sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),
Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:
bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,
Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:
tam gratia'st,
id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;
nolo tibi molestos esse nos,
id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—
B.
With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.
1.
With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:
equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,
id. Most. 1, 3, 29:
ordine cum videas tam certo multa creari,
Lucr. 5, 735:
deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,
id. 5, 12:
quorsum igitur tam multa de voluptate?
Cic. Sen. 12, 44:
ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,
id. Tusc. 1, 42, 100:
inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,
id. Fin. 2, 23, 77:
quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?
as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:
tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,
id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:
ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,
id. Ac. 2, 21, 68:
tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,
at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:
supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,
Liv. 39, 31, 14:
tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,
Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:
qui tam crudelem tyrannum occideret,
id. 3, 1, 2:
ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,
id. 3, 2, 7:
tam contraria est pestis,
Plin. 8, 38, 57, § 136:
tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,
id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):
tamne indignus videar?
Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:
nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,
of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—
2.
With advv.:
alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?
Plaut. Capt. 1, 2, 37:
quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?
id. Am. 1, 3, 4:
unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?
Ter. Phorm. 3, 3, 1:
quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,
Lucr. 5, 559:
jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,
Cic. Tusc. 1, 6, 12:
ista tam aperte et per versa et falsa,
id. Ac. 2, 18, 60:
cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,
id. Sen. 5, 13:
me pudet tam cito de sententia esse dejectum,
id. Tusc. 2, 5, 14:
etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,
id. Fin. 5, 11, 31:
an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,
as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:
nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,
id. Or. 1, 55, 274:
quid tu, inquit, tam mane?
id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:
quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,
id. ib. 1, 14:
cum tam procul a finibus Macedoniae absint,
Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:
qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,
Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:
tam vesperi,
Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—
3.
With verbs:
ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,
Plaut. Bacch. 4, 5, 10:
quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?
id. Cist. 1, 1, 55:
quid tam properas?
id. Pers. 4, 6, 11:
cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),
Ter. Ad. 5, 7, 21:
age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,
id. Heaut. 5, 5, 8:
non pol temere'st quod tu tam times,
id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:
quam si explicavisset, non tam haesitaret,
i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:
quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),
Plaut. Cas. 4, 4, 31:
Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),
Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:
numquam ego te tam esse matulam credidi,
Plaut. Pers. 4, 3, 72.—
4.
Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).
(α).
After hic:
etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?
Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:
hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,
id. ib. 2, 2, 31, §
77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,
id. Clu. 14, 42:
haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,
id. Sest. 13, 31:
in hoc tam exiguo vitae curriculo,
id. Arch. 11, 28:
hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,
id. Cat. 1, 5, 11:
in hac tam clara re publica natus,
id. Rep. 1, 19, 31:
hanc rem publicam tam praeclare fundatam,
id. Par. 1, 2, 10:
haec tam crebra Etruriae concilia,
Liv. 5, 5, 8:
in his tam parvis atque tam nullis,
Plin. 11, 2, 1, § 2:
quorsum haec tam putida tendant,
Hor. S. 2, 7, 21:
hac tam prospera pugna nuntiata,
Curt. 3, 11, 16.—
(β).
After ille:
ille homo tam locuples, tam honestus,
Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §
44: illud tam grave bellum,
Val. Max. 5, 6, ext. 1:
ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,
id. 3, 2, 7.—
(γ).
After iste:
tamenne ista tam absurda defendes?
Cic. N. D. 1, 29, 81:
ista admonitio tua tam accurata,
id. Att. 6, 1, 20:
quae est ista tam infesta ira?
Liv. 7, 30, 15:
iste tam justus hostis, tam misericors victor,
Curt. 4, 10, 34.—
(δ).
After id ipsum:
id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,
Liv. 1, 48, 9.—
(ε).
After tot:
jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,
Cic. Ac. 2, 48, 147:
tot tam valida oppida,
Liv. 5, 54, 5:
tot tam opulenti tyranni regesque,
id. 25, 24, 13:
inter tot tam effrenatarum gentium arma,
id. 21, 9, 3:
tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,
id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:
cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,
id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—
(ζ).
After hic talis:
da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,
Cic. Fam. 16, 21, 3.
III.
As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).
A.
Without a negation ( = ita, adeo;
rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,
Plaut. Rud. 3, 4, 51:
quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,
Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:
ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,
Caes. B. C. 3, 36:
tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,
id. B. G. 2, 21:
tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,
Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:
tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,
id. ib. 16, 59:
quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,
Val. Max. 1, 8, ext. 14:
tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,
id. 3, 2, ext. 3:
in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,
Quint. 10, 1, 83:
(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,
Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:
3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,
Plin. 10, 29, 43, § 82:
ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,
Plin. Ep. 3, 14, 7.—
B.
With a negation, or in a question implying a negation.
1.
Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):
numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,
Ter. Hec. 1, 2, 33:
non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,
Lucr. 6, 887:
quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 50, 146:
non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,
id. Fam. 6, 12, 1:
nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,
id. ib. 6, 1, 3:
non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,
id. Or. 2, 90, 365:
non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,
id. Att. 13, 31, 1:
nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,
id. Phil. 2, 15, 37:
quis tam demens ut sua voluntate maereat?
id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:
non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,
id. Ac. 2, 17, 53:
non se tam barbarum ut non sciret, etc.,
Caes. B. G. 1, 44, 17:
nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,
Sen. Ira, 2, 12, 3:
nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,
id. Thyest. 619.—
2.
With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:
generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,
id. Pers. 4, 4, 34:
an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?
id. Trin. 4, 2, 42:
nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:
nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,
id. ib. 2, 4, 43, §
95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,
id. Sen. 7, 24:
nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,
id. Div. 2, 58, 119:
nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,
id. Sull. 27, 76:
quae est anus tam delira quae timeat ista?
id. Tusc. 1, 21, 48:
ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?
id. N. D. 3, 16, 41:
sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,
id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:
neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,
Caes. B. C. 1, 21:
in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,
Liv. 25, 18, 3:
ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,
Nep. Milt. 8, 4:
ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?
Sen. Thyest. 196. —
3.
With a negation, followed by quin ( = ut is non;
class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,
Plaut. Merc. 2, 3, 27:
nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,
id. Pers. 4, 6, 8:
nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,
id. As. 5, 2, 94:
numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,
Ter. Heaut. 1, 1, 15:
nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,
id. ib. 4, 2, 8:
ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,
Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:
numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,
id. ib. 2, 4, 43, §
95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,
id. Fam. 6, 1, 7:
ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,
Nep. Alcib. 6, 4.
IV.
Tam, ante-class., sometimes = tamen:
antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,
Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,
etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,
Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:
tam si nihil usus esset, jam non dicerem,
id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.
V.
In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;
Tam modo, inquit Praenestinus,
Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372.

Lewis & Short latin dictionary > tam
53 habeō

habeō uī (old perf subj. habessit for habuerit, C.), itus, ēre [HAB-], to have, hold, support, carry, wear: arma: anulum: arma hic paries habebit, H.: coronam in capite: soccos et pallium: catenas: Faenum in cornu, H.: aquilam in exercitu, S.— To have, hold, contain: quod (fanum) habebat auri: non me Tartara habent, V.: quem quae sint habitura deorum Concilia, etc., V.: Quae regio Anchisen habet? V.: quod habet lex in se: suam (nutricem) cinis ater habebat, V.— To have, hold, occupy, inhabit: urbem, S.: arcem: quā Poeni haberent (sc. castra), L.: Hostis habet muros, V. —Of relation or association, to have: in matrimonio Caesenniam: eos in loco patrui: uxores: patrem: (legionem) secum, Cs.: apīs in iubā: mecum scribas: quibus vendant, habere, Cs.: conlegam in praeturā Sophoclem: civitates stipendiarias, Cs.: cognitum Scaevolam: inimicos civīs: duos amicissimos: eum nuptiis adligatum: quem pro quaestore habuit.— To have, be furnished with: voltum bonum, S.: pedes quinque: Angustos aditūs, V.: manicas, V.— To have, hold, keep, retain, detain: haec cum illis sunt habenda (opp. mittenda), T.: si quod accepit habet: Bibulum in obsidione, Cs.: in liberis custodiis haberi, S.: in vinculis habendi, S.: mare in potestate, Cs.: in custodiam habitus, lodged, L.: ordines, preserve, S.: alios in eā fortunā, ut, etc., L.: exercitus sine inperio habitus, S.: Marium post principia, station, S.: Loricam Donat habere viro, gives to keep, V.: inclusum senatum.—Of ownership or enjoyment, to have, own, possess, be master of: agros: Epicratis bona omnia: in Italiā fundum: quod non desit, H.: (divitias) honeste, enjoy, S.: (leges) in monumentis habemus, i. e. are extant: sibi hereditatem: illam suas res sibi habere iussit (the formula of divorcing a wife): in vestrā amicitiā divitias, S.: nos Amaryllis habet, has my love, V.: habeo, non habeor a Laide: habet in nummis, in praediis, is rich: ad habendum nihil satis esse: amor habendi, V.: Unde habeas, quaerit nemo, sed oportet habere, Iu.— To have, get, receive, obtain: a me vitam, fortunas: imperium a populo R.: habeat hoc praemi tua indignitas: granum ex provinciā: plus dapis, H.: Partem opere in tanto, a place, V.: graviter ferit atque ita fatur, Hoc habet, it reaches him, V.: certe captus est, habet! (i. e. volneratus est) T.— To find oneself, be, feel, be situated, be off, come off: se non graviter: bene habemus nos: praeclare se res habebat: quo pacto se habeat provincia: bene habent tibi principia, T.: bene habet, it is well: atqui Sic habet, H.: credin te inpune habiturum? escape punishment, T.: virtus aeterna habetur, abides, S.— To make, render: uti eos manifestos habeant, S.: pascua publica infesta, L.—With P. perf. pass., periphrast. for perf act.: vectigalia redempta, has brought in and holds, Cs.: domitas libidines: quae conlecta habent Stoici: de Caesare satis dictum: pericula consueta, S.: neque ea res falsum me habuit, S.: edita facinora, L.— To treat, use, handle: duriter se, T.: equitatu agmen adversariorum male, Cs.: exercitum luxuriose, S.: eos non pro vanis hostibus, sed liberaliter, S.: saucii maiore curā habiti, L.— To hold, direct, turn, keep: iter hac, T.: iter ad legiones, Cs.— To hold, pronounce, deliver, utter, make: orationem de ratione censoriā: contionem ad urbem: post habitam contionem: gratulationibus habendis celebramur: quae (querelae) apud me de illo habebantur: verba.— To hold, convene, conduct, cause to take place: comitia haberi siturus: senatum, Cs.: censum: Consilium summis de rebus, V.— To hold, govern, administer, manage, wield: rem p., S.: qui cultus habendo Sit pecori, V.: animus habet cuncta, neque ipse habetur, S.: aptat habendo Ensem, V.—Of rank or position, to hold, take, occupy: priores partīs Apud me, T.: Statum de tribus secundarium.—Fig., to have, have in mind, entertain, cherish, experience, exhibit, be actuated by: si quid consili Habet, T.: alienum animum a causā: tantum animi ad audaciam: plus animi quam consili: amorem in rem p.: in consilio fidem: gratiam, gratias habere; see gratia.— To have, have in mind, mean, wish, be able: haec habebam fere, quae te scire vellem, this was in substance what, etc.: haec habui de amicitiā quae dicerem: quod huic responderet, non habebat: haec fere dicere habui de, etc.: illud adfirmare pro certo habeo, L.—Prov.: quā digitum proferat non habet.—With P. fut. pass., to have, be bound: utrumne de furto dicendum habeas, Ta.: si nunc primum statuendum haberemus, Ta. — To have, have in mind, know, be acquainted with, be informed of: regis matrem habemus, ignoramus patrem: habes consilia nostra, such are: In memoriā habeo, I remember, T.: age, si quid habes, V.—With in animo, to have in mind, purpose, intend, be inclined: rogavi, ut diceret quid haberet in animo: istum exheredare in animo habebat: hoc (flumen) transire, Cs.: bello eum adiuvare, L. — To have in mind, hold, think, believe, esteem, regard, look upon: neque vos neque deos in animo, S.: haec habitast soror, T.: alquos magno in honore, Cs.: Iunium (mensem) in metu, be afraid of: omnīs uno ordine Achivos, all alike, V.: hi numero inpiorum habentur, Cs.: quem nefas habent nominare: deos aeternos: habitus non futtilis auctor, V.: cum esset habendus rex: non nauci augurem: cuius auctoritas magni haberetur, Cs.: id pro non dicto habendum, L.: sic habeto, non esse, etc.: non necesse habeo dicere: eam rem habuit religioni, a matter of conscience: ludibrio haberi, T.: duritiam voluptati, regard as pleasure, S.— To have, have received, have acquired, have made, have incurred: a me beneficia, Cs.: tantos progressūs in Stoicis.—With satis, to have enough, be content, be satisfied: sat habeo, T.: a me satis habent, tamen plus habebunt: non satis habitum est, quaeri, etc.— To have, be characterized by, exercise, practise: salem, T.: habet hoc virtus, ut, etc., this is characteristic of merit: locus nihil habet religionis: celerem motum, Cs.: neque modum neque modestiam, S.: silentium haberi iussit, observed, S.: habebat hoc Caesar, quem cognorat, etc., this was Caesar's way: ornamenta dicendi.— To have, involve, bring, render, occasion, produce, excite: primus adventus equitatūs habuit interitum: habet amoenitas ipsa inlecebras: latrocinia nullam habent infamiam, Cs.— To hold, keep, occupy, engage, busy, exercise, inspire: hoc male habet virum, vexes, T.: animalia somnus habebat, V.: sollicitum te habebat cogitatio periculi: Qui (metus) maior absentīs habet, H.— To take, accept, bear, endure: eas (iniurias) gravius aequo, S.: aegre filium id ausum, L.— To keep, reserve, conceal: Non clam me haberet quod, etc., T.: secreto hoc audi, tecum habeto.— To keep, spend, pass: adulescentiam, S.: aetatem procul a re p., S.—With rem, to have to do, be intimate: quocum uno rem habebam, T.
* * *

habere, habui, habitus V

have, hold, consider, think, reason; manage, keep; spend/pass (time)

Latin-English dictionary > habeō
54 saeculum

saecŭlum ( poet., esp. Lucretian, saeclum; less correctly sēcŭlum, sēclum), i, n. dim. [etym. dub.; perh. root si- = sa-; Gr. saô, to sift; Lat. sero, satus; whence Saturnus, etc.; hence, orig.], a race, breed, generation (freq. in Lucr.; very rare in later writers; usu. in plur.):
saecla propagare,
Lucr. 1, 21; cf. id. 2, 173; 5, 850:
nec toties possent generatim saecla referre Naturam parentum,
id. 1, 597:
saecla animantum,
i. e. animals, id. 2, 78; 5, 855:
hominum,
id. 1, 467; 5, 339; 6, 722:
ferarum,
id. 2, 995; 3, 753; 4, 413; 4, 686; cf.:
silvestria ferarum,
id. 5, 967:
serpentia ferarum,
id. 6, 766:
mortalia,
id. 5, 805; 5, 982; 5, 1238:
bucera (with lanigerae pecudes),
id. 5, 866; 6, 1245; cf.:
vetusta cornicum (with corvorum greges),
id. 5, 1084:
aurea pavonum,
id. 2, 503:
totisque expectent saecula ripis,
i. e. the shades of the infernal regions, Stat. Th. 11, 592.— Sing.:
et muliebre oritur patrio de semine saeclum,
the female sex, women, Lucr. 4, 1223; so,
muliebre,
id. 5, 1020; 2, 10 sq.—
II.
Transf.
A.
Like genea.
1.
The ordinary lifetime of the human species, a lifetime, generation, age (of thirty-three years; class.; esp. freq. in signif. 2. infra; cf. Schoem. ad Cic. N. D. 1, 9, 21):
cum ad idem, unde semel profecta sunt, cuncta astra redierint... tum ille vere vertens annus appellari potest: in quo vix dicere audeo, quam multa saecula hominum teneantur,
Cic. Rep. 6, 22, 24 Mos.:
cum ex hac parte saecula plura numerentur,
Liv. 9, 18:
quorum (Socratis atque Epicuri) aetates non annis sed saeculis scimus esse disjunctas,
Hier. Vit. Cler. 4, p. 262; cf. Censor. de Die Nat. 17; Auct. ap. Serv. Verg. A. 8, 508; id. E. 4, 5.—
(β).
Esp., the lifetime or reign of a ruler:
illustrari saeculum suum ejusmodi exemplo arbitrabatur,
Plin. Ep. 4, 11, 6:
digna saeculo tuo,
id. ib. 10, 1, 2.—
2.
The human race living in a particular age, a generation, an age, the times: serit arbores quae alteri saeculo prosient, Caecil. ap. Cic. Sen. 7, 24:
in id saeculum Romuli cecidit aetas, cum jam plena Graecia poëtarum esset,
Cic. Rep. 2, 10, 18 (for which:
quorum aetas cum in eorum tempora incidisset,
id. Or. 12, 39):
saeculorum reliquorum judicium,
id. Div. 1, 19, 36:
ipse fortasse in hujus saeculi errore versor,
id. Par. 6, 3, 50; cf.:
hujus saeculi insolentia,
id. Phil. 9, 6, 23; and: o [p. 1614] nostri infamia saecli, Ov. M. 8, 97; cf.
also: novi ego hoc saeculum, moribus quibus siet,
Plaut. Trin. 2, 2, 6; so,
hujus saecli mores,
id. Truc. prol. 13; and:
hoccine saeclum! o scelera! o genera sacrilega, o hominem impurum!
Ter. Ad. 3, 2, 6; cf. id. Eun. 2, 2, 15:
nec mutam repertam esse dicunt mulierem ullo in saeculo,
Plaut. Aul. 2, 1, 7:
Cato rudi saeculo litteras Graecas didicit,
Quint. 12, 11, 23; so,
rude,
id. 2, 5, 23:
grave ne rediret Saeculum Pyrrhae,
Hor. C. 1, 2, 6:
primo statim beatissimi saeculi ortu,
Tac. Agr. 3; so,
beatissimum,
id. ib. 44:
felix et aureum,
id. Or. 12; Quint. 8, 6, 24:
aureum,
Sen. Contr. 2, 17; Lact. 5, 6, 13; cf.:
aurea saecula,
Verg. A. 6, 792; Ov. A. A. 2, 277:
his jungendi sunt Diocletianus aurei parens saeculi, et Maximianus, ut vulgo dicitur, ferrei,
Lampr. Elag. 35:
ceteri, qui dii ex hominibus facti esse dicuntur, minus eruditis hominum saeculis fuerunt (with Romuli aetas),
Cic. Rep. 2, 10, 18; cf.:
res publica constituta non unā hominum vitā sed aliquot saeculis et aetatibus,
id. ib. 2, 1, 2:
perpetuā saeculorum admiratione celebrantur,
Quint. 11, 1, 13:
fecunda culpae saecula,
Hor. C. 3, 6, 17:
ferro duravit saecula,
id. Epod. 16, 65; cf.:
sic ad ferrum venistis ab auro, Saecula,
Ov. M. 15, 261.—
3.
The spirit of the age or times: nemo illic vitia ridet;
nec corrumpere et corrumpi saeculum vocatur,
Tac. G. 19.—
B.
The utmost lifetime of man, a period of a hundred years, a century:
saeclum spatium annorum centum vocārunt,
Varr. L. L. 6, 2, § 11 Müll.; cf. Fest. s. v. saeculares, p. 328 ib.; Censor. de Die Nat. 17:
cum (Numa) illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam eam Graeci natam esse senserunt,
Cic. de Or. 2, 37, 154:
saeculo festas referente luces,
Hor. C. 4, 6, 42; cf.:
multa virum durando saecula vincit,
Verg. G. 2, 295.—
2.
For an indefinitely long period, an age; plur. (so mostly):
(Saturni stella) nihil immutat sempiternis saeculorum aetatibus, quin eadem iisdem temporibus efficiat,
Cic. N. D. 2, 20, 52:
aliquot saeculis post,
id. Verr. 2, 4, 35, § 73:
cum aliquot saecula in Italiā viguisset,
id. Univ. 1; so,
tot,
id. Verr. 2, 4, 55, § 122; id. Ac. 2, 5, 15:
quot,
Quint. 12, 11, 22:
multa,
Cic. Rep. 2, 10, 20; 6, 26, 29; id. de Or. 2, 5, 21; id. Cat. 2, 5, 11; id. Fam. 11, 14, 3:
plurima,
id. Rep. 3, 9, 14:
sexcenta,
id. Fat. 12, 27:
omnia,
id. Lael. 4, 15; id. Phil. 2, 22, 54:
ex omni saeculorum memoriā,
id. ib. 4, 1, 3:
vir saeculorum memoriā dignus,
Quint. 10, 1, 104; cf.:
ingeniorum monumenta, quae saeculis probarentur,
id. 3, 7, 18:
facto in saecula ituro,
to future ages, to posterity, Sil. 12, 312; so Plin. Pan. 55, 1:
in famam et saecula mitti,
Luc. 10, 533: tarda gelu saeclisque effeta senectus, with (many) years, Verg. A. 8, 508.— Sing.:
propemodum saeculi res in unum diem cumulavit,
Curt. 4, 16, 10:
longo putidam (anum) saeculo,
Hor. Epod. 8, 1:
ut videri possit saeculo prior,
Quint. 10, 1, 113.—Esp. (eccl. Lat.), the following phrases are used to express forever, to all eternity, endlessly, without end:
in saeculum,
Vulg. Exod. 21, 6; id. Dan. 3, 89:
in saeculum saeculi,
id. Psa. 36, 27; id. 2 Cor. 9, 9:
in saecula,
id. Ps. 77, 69; id. Rom. 1, 25:
in saecula saeculorum,
Tert. ad Uxor. 1, 1; Ambros. Hexaëm. 3, 17, 72; Vulg. Tob. 9, 11; id. Rom. 16, 27; id. Apoc. 1, 6 et saep.—
C.
Like the biblical, aiôn, the world, worldliness (eccl. Lat.):
immaculatus ab hoc saeculo,
Vulg. Jacob. 1, 27: et servientem corpori Absolve vinclis saeculi, Prud. steph. 2, 583; so id. Cath. 5, 109; Paul. Nol. Ep. 23, 33 fin. —
D.
Heathenism (eccl. Lat.):
saeculi exempla,
Tert. Exhort. ad Cast. 13 (al. saecularia).

Lewis & Short latin dictionary > saeculum
55 ad

ad, prep. with acc. (from the fourth century after Christ written also at; Etrusc. suf. -a; Osc. az; Umbr. and Old Lat. ar, as [p. 27] in Eug. Tab., in S. C. de Bacch., as arveho for adveho; arfuerunt, arfuisse, for adfuerunt, etc.; arbiter for adbiter; so, ar me advenias, Plant. Truc. 2, 2, 17; cf. Prisc. 559 P.; Vel. Long. 2232 P.; Fabretti, Glos. Ital. col. 5) [cf. Sanscr. adhi; Goth. and Eng. at; Celt. pref. ar, as armor, i.e. ad mare; Rom. a].
I.
As antith. to ab (as in to ex), in a progressive order of relation, ad denotes, first, the direction toward an object; then the reaching of or attaining to it; and finally, the being at or near it.
A.
In space.
1.
Direction toward, to, toward, and first,
a.
Horizontally:
fugere ad puppim colles campique videntur,
the hills and fields appear to fly toward the ship, Lucr. 4, 390: meridie umbrae cadunt ad septentrionem, ortu vero ad occasum, to or toward the north and west, Plin. 2, 13, and so often of the geog. position of a place in reference to the points of compass, with the verbs jacere, vergere, spectare, etc.:
Asia jacet ad meridiem et austrum, Europa ad septentriones et aquiionem,
Varr. L. L. 5, § 31 Mull.;
and in Plin. very freq.: Creta ad austrum... ad septentrionem versa, 4, 20: ad Atticam vergente, 4, 21 al.—Also trop.: animus alius ad alia vitia propensior,
Cic. Tusc. 4, 37, 81.—
b.
In a direction upwards (esp. in the poets, very freq.): manusque sursum ad caelum sustulit, Naev. ap. Non. 116, 30 (B. Pun. p. 13, ed. Vahl.): manus ad caeli templa tendebam lacrimans, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 50 ed. Vahl.); cf.:
duplices tendens ad sidera palmas,
Verg. A. 1, 93: molem ex profundo saxeam ad caelum vomit, Att. ap. Prisc. 1325 P.: clamor ad caelum volvendus, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 104 Mull. (Ann. v. 520 ed. Vahl.) (cf. with this: tollitur in caelum clamor, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, or Ann. v. 422):
ad caelumque ferat flammai fulgura rursum, of Aetna,
Lucr. 1, 725; cf. id. 2, 191; 2, 325: sidera sola micant;
ad quae sua bracchia tendens, etc.,
Ov. M. 7, 188:
altitudo pertingit ad caelum,
Vulg. Dan. 4, 17.—
c.
Also in the direction downwards (for the usu. in):
tardiore semper ad terras omnium quae geruntur in caelo effectu cadente quam visu,
Plin. 2, 97, 99, § 216.
2.
The point or goal at which any thing arrives.
a.
Without reference to the space traversed in passing, to, toward (the most common use of this prep.): cum stupro redire ad suos popularis, Naev. ap. Fest. p. 317 Mull. (B. Pun. p. 14 ed. Vahl.):
ut ex tam alto dignitatis gradu ad superos videatur potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12: ad terras decidat aether, Lucan. 2, 58. —Hence,
(α).
With verbs which designate going, coming, moving, bearing, bringing near, adapting, taking, receiving, calling, exciting, admonishing, etc., when the verb is compounded with ad the prep. is not always repeated, but the constr. with the dat. or acc. employed; cf. Rudd. II. pp. 154, 175 n. (In the ante-class. per., and even in Cic., ad is generally repeated with most verbs, as, ad eos accedit, Cic. Sex. Rosc. 8:
ad Sullam adire,
id. ib. 25:
ad se adferre,
id. Verr. 4, 50:
reticulum ad naris sibi admovebat,
id. ib. 5, 27:
ad laborem adhortantur,
id. de Sen. 14:
T. Vectium ad se arcessit,
id. Verr. 5, 114; but the poets of the Aug. per., and the historians, esp. Tac., prefer the dative; also, when the compound verb contains merely the idea of approach, the constr. with ad and the acc. is employed; but when it designates increase, that with the dat. is more usual: accedit ad urbem, he approaches the city; but, accedit provinciae, it is added to the province.)—
(β).
Ad me, te, se, for domum meam, tuam, suam (in Plaut. and Ter. very freq.):
oratus sum venire ad te huc,
Plaut. Mil. 5, 1, 12: spectatores plaudite atque ite ad vos comissatum, id. Stich. fin.:
eamus ad me,
Ter. Eun. 3, 5, 64:
ancillas traduce huc ad vos,
id. Heaut. 4, 4, 22:
transeundumst tibi ad Menedemum,
id. 4, 4, 17: intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se, Lucil. ap. Charis. p. 86 P.:
te oro, ut ad me Vibonem statim venias,
Cic. Att. 3, 3; 16, 10 al.—
(γ).
Ad, with the name of a deity in the gen., is elliptical for ad templum or aedem (cf.:
Thespiadas, quae ad aedem Felicitatis sunt,
Cic. Verr. 4, 4; id. Phil. 2, 35:
in aedem Veneris,
Plaut. Poen. 1, 2, 120;
in aedem Concordiae,
Cic. Cat. 3, 9, 21;
2, 6, 12): ad Dianae,
to the temple of, Ter. Ad. 4, 2, 43:
ad Opis,
Cic. Att. 8, 1, 14:
ad Castoris,
id. Quint. 17:
ad Juturnae,
id. Clu. 101:
ad Vestae,
Hor. S. 1, 9, 35 al.: cf. Rudd. II. p. 41, n. 4, and p. 334.—
(δ).
With verbs which denote a giving, sending, informing, submitting, etc., it is used for the simple dat. (Rudd. II. p. 175): litteras dare ad aliquem, to send or write one a letter; and: litteras dare alicui, to give a letter to one; hence Cic. never says, like Caesar and Sall., alicui scribere, which strictly means, to write for one (as a receipt, etc.), but always mittere, scribere, perscribere ad aliquem:
postea ad pistores dabo,
Plaut. As. 3, 3, 119:
praecipe quae ad patrem vis nuntiari,
id. Capt. 2, 2, 109:
in servitutem pauperem ad divitem dare,
Ter. Ph. 4, 3, 48:
nam ad me Publ. Valerius scripsit,
Cic. Fam. 14, 2 med.:
de meis rebus ad Lollium perscripsi,
id. ib. 5, 3:
velim domum ad te scribas, ut mihi tui libri pateant,
id. Att. 4, 14; cf. id. ib. 4, 16:
ad primam (sc. epistulam) tibi hoc scribo,
in answer to your first, id. ib. 3, 15, 2:
ad Q. Fulvium Cons. Hirpini et Lucani dediderunt sese,
Liv. 27, 15, 1; cf. id. 28, 22, 5.—Hence the phrase: mittere or scribere librum ad aliquem, to dedicate a book to one (Greek, prosphônein):
has res ad te scriptas, Luci, misimus, Aeli,
Lucil. Sat. 1, ap. Auct. Her. 4, 12:
quae institueram, ad te mittam,
Cic. Q. Fr. 3, 5: ego interea admonitu tuo perfeci sane argutulos libros ad Varronem;
and soon after: mihi explices velim, maneasne in sententia, ut mittam ad eum quae scripsi,
Cic. Att. 13, 18; cf. ib. 16; Plin. 1, 19.—So in titles of books: M. Tullii Ciceronis ad Marcum Brutum Orator; M. T. Cic. ad Q. Fratrem Dialogi tres de Oratore, etc.—In the titles of odes and epigrams ad aliquem signifies to, addressed to. —
(ε).
With names of towns after verbs of motion, ad is used in answer to the question Whither? instead of the simple acc.; but commonly with this difference, that ad denotes to the vicinity of, the neighborhood of:
miles ad Capuam profectus sum, quintoque anno post ad Tarentum,
Cic. de Sen. 4, 10; id. Fam. 3, 81:
ad Veios,
Liv. 5, 19; 14, 18; cf. Caes. B. G. 1, 7; id. B. C. 3, 40 al.—Ad is regularly used when the proper name has an appellative in apposition to it:
ad Cirtam oppidum iter constituunt,
Sall. J. 81, 2; so Curt. 3, 1, 22; 4, 9, 9;
or when it is joined with usque,
Cic. Verr. 2, 1, 34, § 87; id. Deiot, 7, 19.— (When an adjective is added, the simple acc. is used poet., as well as with ad:
magnum iter ad doctas proficisci cogor Athenas,
Prop. 3, 21, 1; the simple acc., Ov. H. 2, 83: doctas jam nunc eat, inquit, Athenas).—
(ζ).
With verbs which imply a hostile movement toward, or protection in respect to any thing, against = adversus:
nonne ad senem aliquam fabricam fingit?
Ter. Heaut. 3, 2, 34:
Lernaeas pugnet ad hydras,
Prop. 3, 19, 9: neque quo pacto fallam, nec quem dolum ad eum aut machinam commoliar, old poet in Cic. N. D. 3, 29, 73:
Belgarum copias ad se venire vidit,
Caes. B. G. 2, 5; 7, 70:
ipse ad hostem vehitur,
Nep. Dat. 4, 5; id. Dion. 5, 4: Romulus ad regem impetus facit (a phrase in which in is commonly found), Liv. 1, 5, 7, and 44, 3, 10:
aliquem ad hostem ducere,
Tac. A. 2, 52:
clipeos ad tela protecti obiciunt,
Verg. A. 2, 443:
munio me ad haec tempora,
Cic. Fam. 9, 18:
ad hos omnes casus provisa erant praesidia,
Caes. B. G. 7, 65; 7, 41;
so with nouns: medicamentum ad aquam intercutem,
Cic. Off. 3, 24:
remedium ad tertianam,
Petr. Sat. 18:
munimen ad imbris,
Verg. G. 2, 352:
farina cum melle ad tussim siccam efficasissima est,
Plin. 20, 22, 89, § 243:
ad muliebre ingenium efficaces preces,
Liv. 1, 9; 1, 19 (in these two passages ad may have the force of apud, Hand).—
(η).
The repetition of ad to denote the direction to a place and to a person present in it is rare:
nunc tu abi ad forum ad herum,
Plaut. As. 2, 2, 100; cf.:
vocatis classico ad concilium militibus ad tribunos,
Liv. 5 47.—(The distinction between ad and in is given by Diom. 409 P., thus: in forum ire est in ipsum forum intrare; ad forum autem ire, in locum foro proximum; ut in tribunal et ad tribunal venire non unum est; quia ad tribunal venit litigator, in tribunal vero praetor aut judex; cf. also Sen. Ep. 73, 14, deus ad homines venit, immo, quod propius est, in homines venit.)—
b.
The terminus, with ref. to the space traversed, to, even to, with or without usque, Quint. 10, 7, 16: ingurgitavit usque ad imum gutturem, Naev. ap. Non. 207, 20 (Rib. Com. Rel. p. 30): dictator pervehitur usque ad oppidum, Naev. ap. Varr. L. L. 5, § 153 Mull. (B. Pun. p. 16 ed. Vahl.):
via pejor ad usque Baii moenia,
Hor. S. 1, 5, 96; 1, 1, 97:
rigidum permanat frigus ad ossa,
Lucr. 1, 355; 1, 969:
cum sudor ad imos Manaret talos,
Hor. S. 1, 9, 10:
ut quantum posset, agmen ad mare extenderet,
Curt. 3, 9, 10:
laeva pars ad pectus est nuda,
id. 6, 5, 27 al. —Hence the Plinian expression, petere aliquid (usque) ad aliquem, to seek something everywhere, even with one:
ut ad Aethiopas usque peteretur,
Plin. 36, 6, 9, § 51 (where Jan now reads ab Aethiopia); so,
vestis ad Seras peti,
id. 12, 1, 1.— Trop.:
si quid poscam, usque ad ravim poscam,
Plaut. Aul. 2, 5, 10:
deverberasse usque ad necem,
Ter. Phorm. 2, 2, 13;
without usque: hic ad incitas redactus,
Plaut. Trin. 2, 4, 136; 4, 2, 52; id. Poen. 4, 2, 85; illud ad incitas cum redit atque internecionem, Lucil. ap. Non. 123, 20:
virgis ad necem caedi,
Cic. Verr. 2, 3, 29, § 70; so Hor. S. 1, 2, 42; Liv. 24, 38, 9; Tac. A. 11, 37; Suet. Ner. 26; id. Dom. 8 al.
3.
Nearness or proximity in gen. = apud, near to, by, at, close by (in anteclass. per. very freq.; not rare later, esp. in the historians): pendent peniculamenta unum ad quemque pedum, trains are suspended at each foot, Enn. ap. Non. 149, 33 (Ann. v. 363 ed. Vahl.):
ut in servitute hic ad suum maneat patrem,
Plaut. Capt. prol. 49; cf. id. ib. 2, 3, 98;
3, 5, 41: sol quasi flagitator astat usque ad ostium,
stands like a creditor continually at the door, id. Most. 3, 2, 81 (cf. with same force, Att. ap. Non. 522, 25;
apud ipsum astas): ad foris adsistere,
Cic. Verr. 1, 66; id. Arch. 24:
astiterunt ad januam,
Vulg. Act. 10, 17:
non adest ad exercitum,
Plaut. Am. 1, 3, 6; cf. ib. prol. 133:
aderant ad spectaculum istud,
Vulg. Luc. 23, 48: has (testas) e fenestris in caput Deiciunt, qui prope ad ostium adspiraverunt, Lucil. ap. Non. 288, 31:
et nec opinanti Mors ad caput adstitit,
Lucr. 3, 959:
quod Romanis ad manum domi supplementum esset,
at hand, Liv. 9, 19, 6:
haec arma habere ad manum,
Quint. 12, 5, 1:
dominum esse ad villam,
Cic. Sull. 20; so id. Verr. 2, 21:
errantem ad flumina,
Verg. E. 6, 64; Tib. 1, 10, 38; Plin. 7, 2, § 12; Vitr. 7, 14; 7, 12; and ellipt. (cf. supra, 2. g):
pecunia utinam ad Opis maneret!
Cic. Phil. 1, 17.—Even of persons:
qui primum pilum ad Caesarem duxerat (for apud),
Caes. B. G. 6, 38; so id. ib. 1, 31; 3, 9; 5, 53; 7, 5; id. B. C. 3, 60:
ad inferos poenas parricidii luent,
among, Cic. Phil. 14, 13:
neque segnius ad hostes bellum apparatur,
Liv. 7, 7, 4: pugna ad Trebiam, ad Trasimenum, ad Cannas, etc., for which Liv. also uses the gen.:
si Trasimeni quam Trebiae, si Cannarum quam Trasimeni pugna nobilior esset, 23, 43, 4.—Sometimes used to form the name of a place, although written separately, e. g. ad Murcim,
Varr. L. L. 5, § 154:
villa ad Gallinas, a villa on the Flaminian Way,
Plin. 15, 30, 40, § 37: ad urbem esse (of generals), to remain outside the city (Rome) until permission was given for a triumph:
“Esse ad urbem dicebantur, qui cum potestate provinciali aut nuper e provincia revertissent, aut nondum in provinciam profecti essent... solebant autem, qui ob res in provincia gestas triumphum peterent, extra urbem exspectare, donec, lege lata, triumphantes urbem introire possent,”
Manut. ad Cic. Fam. 3, 8.—So sometimes with names of towns and verbs of rest:
pons, qui erat ad Genavam,
Caes. B. G. 1, 7:
ad Tibur mortem patri minatus est,
Cic. Phil. 6, 4, 10:
conchas ad Caietam legunt,
id. Or. 2, 6:
ad forum esse,
to be at the market, Plaut. Ps. 4, 7, 136; id. Most. 3, 2, 158; cf. Ter. Ph. 4, 2, 8; id. And. 1, 5, 19.—Hence, adverb., ad dextram (sc. manum, partem), ad laevam, ad sinistram, to the right, to the left, or on the right, on the left:
ad dextram,
Att. Rib. Trag. Rel. p. 225; Plaut. Poen. 3, 4, 1; Ter. Ad. 4, 2, 44; Cic. Univ. 13; Caes. B. C. 1, 69:
ad laevam,
Enn. Rib. Trag. Rel. p. 51; Att. ib. p. 217: ad sinistram, Ter. [p. 28] Ad. 4, 2, 43 al.:
ad dextram... ad laevam,
Liv. 40, 6;
and with an ordinal number: cum plebes ad tertium milliarium consedisset,
at the third milestone, Cic. Brut. 14, 54, esp. freq. with lapis:
sepultus ad quintum lapidem,
Nep. Att. 22, 4; so Liv. 3, 69 al.; Tac. H. 3, 18; 4, 60 (with apud, Ann. 1, 45; 3, 45; 15, 60) al.; cf. Rudd. II. p. 287.
B.
In time, analogous to the relations given in A.
1.
Direction toward, i. e. approach to a definite point of time, about, toward:
domum reductus ad vesperum,
toward evening, Cic. Lael. 3, 12:
cum ad hiemem me ex Cilicia recepissem,
toward winter, id. Fam. 3, 7.—
2.
The limit or boundary to which a space of time extends, with and without usque, till, until, to, even to, up to:
ego ad illud frugi usque et probus fui,
Plaut. Most. 1, 2, 53:
philosophia jacuit usque ad hanc aetatem,
Cic. Tusc. 1, 3, 5; id. de Sen. 14:
quid si hic manebo potius ad meridiem,
Plaut. Most. 3, 1, 55; so id. Men. 5, 7, 33; id. Ps. 1, 5, 116; id. As. 2, 1, 5:
ad multam noctem,
Cic. de Sen. 14:
Sophocles ad summam senectutem tragoedias fecit,
id. ib. 2; cf. id. Rep. 1, 1:
Alexandream se proficisci velle dixit (Aratus) remque integram ad reditum suum jussit esse,
id. Off. 2, 23, 82:
bestiae ex se natos amant ad quoddam tempus,
id. Lael. 8; so id. de Sen. 6; id. Somn. Sc. 1 al. —And with ab or ab-usque, to desig. the whole period of time passed away:
ab hora octava ad vesperum secreto collocuti sumus,
Cic. Att. 7, 8:
usque ab aurora ad hoc diei,
Plaut. Poen. 1, 2, 8.—
3.
Coincidence with a point of time, at, on, in, by:
praesto fuit ad horam destinatam,
at the appointed hour, Cic. Tusc. 5, 22:
admonuit ut pecuniam ad diem solverent,
on the day of payment, id. Att. 16, 16 A:
nostra ad diem dictam fient,
id. Fam. 16, 10, 4; cf. id. Verr. 2, 2, 5: ad lucem denique arte et graviter dormitare coepisse, at (not toward) daybreak, id. Div. 1, 28, 59; so id. Att. 1, 3, 2; 1, 4, 3; id. Fin. 2, 31, 103; id. Brut. 97, 313:
ad id tempus,
Caes. B. C. 1, 24; Sall. J. 70, 5; Tac. A. 15, 60; Suet. Aug. 87; Domit. 17, 21 al.
C.
The relations of number.
1.
An approximation to a sum designated, near, near to, almost, about, toward (cf. Gr. epi, pros with acc. and the Fr. pres de, a peu pres, presque) = circiter (Hand, Turs. I. p. 102):
ad quadraginta eam posse emi minas,
Plaut. Ep. 2, 2, 111:
nummorum Philippum ad tria milia,
id. Trin. 1, 2, 115; sometimes with quasi added:
quasi ad quadraginta minas,
as it were about, id. Most. 3, 1, 95; so Ter. Heaut. 1, 1, 93:
sane frequentes fuimus omnino ad ducentos,
Cic. Q. Fr. 2, 1:
cum annos ad quadraginta natus esset,
id. Clu. 40, 110:
ad hominum milia decem,
Caes. B. G. 1, 4:
oppida numero ad duodecim, vicos ad quadringentos,
id. ib. 1, 5.—In the histt. and post-Aug. authors ad is added adverbially in this sense (contrary to Gr. usage, by which amphi, peri, and eis with numerals retain their power as prepositions): ad binum milium numero utrinque sauciis factis, Sisenn. ap. Non. 80, 4:
occisis ad hominum milibus quattuor,
Caes. B. G. 2, 33:
ad duorum milium numero ceciderunt,
id. B. C. 3, 53:
ad duo milia et trecenti occisi,
Liv. 10, 17, 8; so id. 27, 12, 16; Suet. Caes. 20; cf. Rudd. II. p. 334.—
2.
The terminus, the limit, to, unto, even to, a designated number (rare):
ranam luridam conicere in aquam usque quo ad tertiam partem decoxeris,
Varr. R. R. 1, 2, 26; cf. App. Herb. 41:
aedem Junonis ad partem dimidiam detegit,
even to the half, Liv. 42, 3, 2:
miles (viaticum) ad assem perdiderat,
to a farthing, to the last farthing, Hor. Ep. 2, 2, 27; Plin. Ep. 1, 15:
quid ad denarium solveretur,
Cic. Quint. 4.—The phrase omnes ad unum or ad unum omnes, or simply ad unum, means lit. all to one, i. e. all together, all without exception; Gr. hoi kath hena pantes (therefore the gender of unum is changed according to that of omnes): praetor omnes extra castra, ut stercus, foras ejecit ad unum, Lucil. ap. Non. 394, 22:
de amicitia omnes ad unum idem sentiunt,
Cic. Lael. 23:
ad unum omnes cum ipso duce occisi sunt,
Curt. 4, 1, 22 al.:
naves Rhodias afflixit ita, ut ad unam omnes constratae eliderentur,
Caes. B. C. 3, 27; onerariae omnes ad unam a nobis sunt exceptae, Cic. Fam. 12, 14 (cf. in Gr. hoi kath hena; in Hebr., Exod. 14, 28).— Ad unum without omnes:
ego eam sententiam dixi, cui sunt assensi ad unum,
Cic. Fam. 10, 16:
Juppiter omnipotens si nondum exosus ad unum Trojanos,
Verg. A. 5, 687.
D.
In the manifold relations of one object to another.
1.
That in respect of or in regard to which a thing avails, happens, or is true or important, with regard to, in respect of, in relation to, as to, to, in.
a.
With verbs:
ad omnia alia aetate sapimus rectius,
in respect to all other things we grow wiser by age, Ter. Ad. 5, 3, 45:
numquam ita quisquam bene ad vitam fuat,
id. ib. 5, 4, 1:
nil ibi libatum de toto corpore (mortui) cernas ad speciem, nil ad pondus,
that nothing is lost in form or weight, Lucr. 3, 214; cf. id. 5, 570; Cic. Verr. 2, 1, 21, § 58; id. Mur. 13, 29: illi regi Cyro subest, ad immutandi animi licentiam, crudelissimus ille Phalaris, in that Cyrus, in regard to the liberty of changing his disposition (i. e. not in reality, but inasmuch as he is at liberty to lay aside his good character, and assume that of a tyrant), there is concealed another cruel Phalaris, Cic. Rep. 1, 28:
nil est ad nos,
is nothing to us, concerns us not, Lucr. 3, 830; 3, 845:
nil ad me attinet,
Ter. Ad. 1, 2, 54:
nihil ad rem pertinet,
Cic. Caecin. 58;
and in the same sense elliptically: nihil ad Epicurum,
id. Fin. 1, 2, 5; id. Pis. 68:
Quid ad praetorem?
id. Verr. 1, 116 (this usage is not to be confounded with that under 4.).—
b.
With adjectives:
ad has res perspicax,
Ter. Heaut. 2, 3, 129:
virum ad cetera egregium,
Liv. 37, 7, 15:
auxiliaribus ad pugnam non multum Crassus confidebat,
Caes. B. G. 3, 25:
ejus frater aliquantum ad rem est avidior,
Ter. Eun. 1, 2, 51; cf. id. And. 1, 2, 21; id. Heaut. 2, 3, 129:
ut sit potior, qui prior ad dandum est,
id. Phorm. 3, 2, 48:
difficilis (res) ad credendum,
Lucr. 2, 1027:
ad rationem sollertiamque praestantior,
Cic. N. D. 2, 62; so id. Leg. 2, 13, 33; id. Fin. 2, 20, 63; id. Rosc. Am. 30, 85; id. Font. 15; id. Cat. 1, 5, 12; id. de Or. 1, 25, 113; 1, 32, 146; 2, 49, 200; id. Fam. 3, 1, 1; Liv. 9, 16, 13; Tac. A. 12, 54 al.—
c.
With nouns:
prius quam tuum, ut sese habeat, animum ad nuptias perspexerit,
before he knew your feeling in regard to the marriage, Ter. And. 2, 3, 4 (cf. Gr. hopôs echei tis pros ti):
mentis ad omnia caecitas,
Cic. Tusc. 3, 5, 11:
magna vis est fortunae in utramque partem vel ad secundas res vel ad adversas,
id. Off. 2, 6; so id. Par. 1:
ad cetera paene gemelli,
Hor. Ep. 1, 10, 3.—So with acc. of gerund instead of the gen. from the same vb.:
facultas ad scribendum, instead of scribendi,
Cic. Font. 6;
facultas ad agendum,
id. de Imp. Pomp. 1, 2: cf. Rudd. II. p. 245.—
d.
In gramm.: nomina ad aliquid dicta, nouns used in relation to something, i. e. which derive their significance from their relation to another object: quae non possunt intellegi sola, ut pater, mater;
jungunt enim sibi et illa propter quae intelleguntur,
Charis. 129 P.; cf. Prisc. 580 ib.—
2.
With words denoting measure, weight, manner, model, rule, etc., both prop. and fig., according to, agreeably to, after (Gr. kata, pros):
columnas ad perpendiculum exigere,
Cic. Mur. 77:
taleis ferreis ad certum pondus examinatis,
Caes. B. G. 5, 12: facta sunt ad certam formam. Lucr. 2, 379:
ad amussim non est numerus,
Varr. 2, 1, 26:
ad imaginem facere,
Vulg. Gen. 1, 26:
ad cursus lunae describit annum,
Liv. 1, 19:
omnia ad diem facta sunt,
Caes. B. G. 2, 5:
Id ad similitudinem panis efficiebant,
id. B. C. 3, 48; Vulg. Gen. 1, 26; id. Jac. 3, 9:
ad aequos flexus,
at equal angles, Lucr. 4, 323: quasi ad tornum levantur, to or by the lathe, id. 4, 361:
turres ad altitudiem valli,
Caes. B. G. 5, 42; Liv. 39, 6:
ad eandem crassitudinem structi,
id. 44, 11:
ad speciem cancellorum scenicorum,
with the appearance of, like, Varr. R. R. 3, 5, 8:
stagnum maris instar, circumseptum aedificiis ad urbium speciem,
Suet. Ner. 31:
lascivum pecus ludens ad cantum,
Liv. Andron. Rib. Trag. Rel. p. 1:
canere ad tibiam,
Cic. Tusc. 4, 2: canere ad tibicinem, id. ib. 1, 2 (cf.:
in numerum ludere,
Verg. E. 6, 28; id. G. 4, 175):
quod ad Aristophanis lucernam lucubravi,
Varr. L. L. 5, § 9 Mull.: carmen castigare ad unguem, to perfection (v. unguis), Hor. A. P. 294:
ad unguem factus homo,
a perfect gentleman, id. S. 1, 5, 32 (cf. id. ib. 2, 7, 86):
ad istorum normam sapientes,
Cic. Lael. 5, 18; id. Mur. 3:
Cyrus non ad historiae fidem scriptus, sed ad effigiem justi imperii,
id. Q. Fr. 1, 1, 8:
exercemur in venando ad similitudinem bellicae disciplinae,
id. N. D. 2, 64, 161: so,
ad simulacrum,
Liv. 40, 6:
ad Punica ingenia,
id. 21, 22:
ad L. Crassi eloquentiam,
Cic. Var. Fragm. 8:
omnia fient ad verum,
Juv. 6, 324:
quid aut ad naturam aut contra sit,
Cic. Fin. 1, 9, 30:
ad hunc modum institutus est,
id. Tusc. 2, 3; Caes. B. G. 2, 31; 3, 13:
ad eundem istunc modum,
Ter. Ad. 3, 3, 70:
quem ad modum, q. v.: ad istam faciem est morbus, qui me macerat,
of that kind, Plaut. Cist. 1, 1, 73; id. Merc. 2, 3, 90; cf.
91: cujus ad arbitrium copia materiai cogitur,
Lucr. 2, 281:
ad eorum arbitrium et nutum totos se fingunt,
to their will and pleasure, Cic. Or. 8, 24; id. Quint. 71:
ad P. Lentuli auctoritatem Roma contendit,
id. Rab. Post. 21:
aliae sunt legati partes, aliae imperatoris: alter omnia agere ad praescriptum, alter libere ad summam rerum consulere debet,
Caes. B. C. 3, 51:
rebus ad voluntatem nostram fluentibus,
Cic. Off. 1, 26:
rem ad illorum libidinem judicarunt,
id. Font. 36:
ad vulgi opinionem,
id. Off. 3, 21.—So in later Lat. with instar:
ad instar castrorum,
Just. 36, 3, 2:
scoparum,
App. M. 9, p. 232:
speculi,
id. ib. 2, p. 118: ad hoc instar mundi, id. de Mundo, p. 72.—Sometimes, but very rarely, ad is used absol. in this sense (so also very rarely kata with acc., Xen. Hell. 2, 3; Luc. Dial. Deor. 8): convertier ad nos, as we (are turned), Lucr. 4, 317:
ad navis feratur,
like ships, id. 4, 897 Munro. —With noun:
ad specus angustiac vallium,
like caves, Caes. B. C. 3, 49.—Hence,
3.
With an object which is the cause or reason, in conformity to which, from which, or for which, any thing is or is done.
a.
The moving cause, according to, at, on, in consequence of:
cetera pars animae paret et ad numen mentis momenque movetur,
Lucr. 3, 144:
ad horum preces in Boeotiam duxit,
on their entreaty, Liv. 42, 67, 12: ad ea Caesar veniam ipsique et conjugi et fratribus tribuit, in consequence of or upon this, he, etc., Tac. Ann. 12, 37.—
b.
The final cause, or the object, end, or aim, for the attainment of which any thing,
(α).
is done,
(β).
is designed, or,
(γ).
is fitted or adapted (very freq.), to, for, in order to.
(α).
Seque ad ludos jam inde abhinc exerceant, Pac. ap. Charis. p. 175 P. (Rib. Trag. Rel. p. 80):
venimus coctum ad nuptias,
in order to cook for the wedding, Plaut. Aul. 3, 2, 15:
omnis ad perniciem instructa domus,
id. Bacch. 3, 1, 6; cf. Ter. Heaut. 3, 1, 41; Liv. 1, 54:
cum fingis falsas causas ad discordiam,
in order to produce dissension, Ter. Hec. 4, 4, 71:
quantam fenestram ad nequitiam patefeceris,
id. Heaut. 3, 1, 72:
utrum ille, qui postulat legatum ad tantum bellum, quem velit, idoneus non est, qui impetret, cum ceteri ad expilandos socios diripiendasque provincias, quos voluerunt, legatos eduxerint,
Cic. de Imp. Pomp. 19, 57:
ego vitam quoad putabo tua interesse, aut ad spem servandam esse, retinebo,
for hope, id. Q. Fr. 1, 4; id. Fam. 5, 17:
haec juventutem, ubi familiares opes defecerant, ad facinora incendebant,
Sall. C. 13, 4:
ad speciem atque ad usurpationem vetustatis,
Cic. Agr. 2, 12, 31; Suet. Caes. 67:
paucis ad speciem tabernaculis relictis,
for appearance, Caes. B. C. 2, 35; so id. ib. 2, 41; id. B. G. 1, 51.—
(β).
Aut equos alere aut canes ad venandum. Ter. And. 1, 1, 30:
ingenio egregie ad miseriam natus sum,
id. Heaut. 3, 1, 11;
(in the same sense: in rem,
Hor. C. 1, 27, 1, and the dat., Ter. Ad. 4, 2, 6):
ad cursum equum, ad arandum bovem, ad indagandum canem,
Cic. Fin. 2, 13, 40:
ad frena leones,
Verg. A. 10, 253:
delecto ad naves milite,
marines, Liv. 22, 19 Weissenb.:
servos ad remum,
rowers, id. 34, 6; and:
servos ad militiam emendos,
id. 22, 61, 2:
comparasti ad lecticam homines,
Cat. 10, 16:
Lygdamus ad cyathos,
Prop. 4, 8, 37; cf.:
puer ad cyathum statuetur,
Hor. C. 1, 29, 8.—
(γ).
Quae oportet Signa esse [p. 29] ad salutem, omnia huic osse video, everything indicative of prosperity I see in him, Ter. And. 3, 2, 2:
haec sunt ad virtutem omnia,
id. Heaut. 1, 2, 33:
causa ad objurgandum,
id. And. 1, 1, 123:
argumentum ad scribendum,
Cic. Att. 9, 7 (in both examples instead of the gen. of gerund., cf. Rudd. II. p. 245):
vinum murteum est ad alvum crudam,
Cato R. R. 125:
nulla res tantum ad dicendum proficit, quantum scriptio,
Cic. Brut. 24:
reliquis rebus, quae sunt ad incendia,
Caes. B. C. 3, 101 al. —So with the adjectives idoneus, utilis, aptus, instead of the dat.:
homines ad hanc rem idoneos,
Plaut. Poen. 3, 2, 6:
calcei habiles et apti ad pedem,
Cic. de Or. 1, 54, 231:
orator aptus tamen ad dicendum,
id. Tusc. 1, 3, 5:
sus est ad vescendum hominibus apta,
id. N. D. 2, 64, 160:
homo ad nullam rem utilis,
id. Off. 3, 6:
ad segetes ingeniosus ager,
Ov. F. 4, 684.—(Upon the connection of ad with the gerund. v. Zumpt, § 666; Rudd. II. p. 261.)—
4.
Comparison (since that with which a thing is compared is considered as an object to which the thing compared is brought near for the sake of comparison), to, compared to or with, in comparison with:
ad sapientiam hujus ille (Thales) nimius nugator fuit,
Plaut. Capt. 2, 2, 25; id. Trin. 3, 2, 100:
ne comparandus hic quidem ad illum'st,
Ter. Eun. 4, 4, 14; 2, 3, 69:
terra ad universi caeli complexum,
compared with the whole extent of the heavens, Cic. Tusc. 1, 17, 40:
homini non ad cetera Punica ingenia callido,
Liv. 22, 22, 15:
at nihil ad nostram hanc,
nothing in comparison with, Ter. Eun. 2, 3, 70; so Cic. Deiot. 8, 24; and id. de Or. 2, 6, 25.
E.
Adverbial phrases with ad.
1.
Ad omnia, withal, to crown all:
ingentem vim peditum equitumque venire: ex India elephantos: ad omnia tantum advehi auri, etc.,
Liv. 35, 32, 4.—
2.
Ad hoc and ad haec (in the historians, esp. from the time of Livy, and in authors after the Aug. per.), = praeterea, insuper, moreover, besides, in addition, epi toutois:
nam quicumque impudicus, adulter, ganeo, etc.: praeterea omnes undique parricidae, etc.: ad hoc, quos manus atque lingua perjurio aut sanguine civili alebat: postremo omnes, quos, etc.,
Sall. C. 14, 2 and 3:
his opinionibus inflato animo, ad hoc vitio quoque ingenii vehemens,
Liv. 6, 11, 6; 42, 1, 1; Tac. H. 1, 6; Suet. Aug. 22 al.—
3.
Ad id quod, beside that (very rare):
ad id quod sua sponte satis conlectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,
Liv. 3, 62, 1; so 44, 37, 12.—
4.
Ad tempus.
a.
At a definite, fixed time, Cic. Att. 13, 45; Liv. 38, 25, 3.—
b.
At a fit, appropriate time, Cic. Verr. 2, 1, 54, § 141; Liv. 1, 7, 13.—
c.
For some time, for a short time, Cic. Off. 1, 8, 27; id. Lael. 15, 53; Liv. 21, 25, 14.—
d.
According to circumstances, Cic. Planc. 30, 74; id. Cael. 6, 13; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 9.—
5.
Ad praesens (for the most part only in post-Aug. writers).
a.
For the moment, for a short time, Cic. Fam. 12, 8; Plin. 8, 22, 34; Tac. A. 4, 21.—
b.
At present, now, Tac. A. 16, 5; id. H. 1, 44.—So, ad praesentiam, Tac. A. 11, 8.—
6.
Ad locum, on the spot:
ut ad locum miles esset paratus,
Liv. 27, 27, 2.—
7.
Ad verbum, word for word, literally, Cic. Fin. 1, 2, 4; id. de Or. 1, 34, 157; id. Ac. 2, 44, 135 al.—
8.
Ad summam.
a.
On the whole, generally, in general, Cic. Fam. 14, 14, 3; id. Att. 14, 1; Suet. Aug. 71.—
b.
In a word, in short, Cic. Off. 1, 41, 149; Hor. Ep. 1, 1, 106. —
9.
Ad extremum, ad ultimum, ad postremum.
a.
At the end, finally, at last.
(α).
Of place, at the extremity, extreme point, top, etc.:
missile telum hastili abiegno et cetera tereti, praeterquam ad extremum, unde ferrum exstabat,
Liv. 21, 8, 10.—
(β).
Of time = telos de, at last, finally:
ibi ad postremum cedit miles,
Plaut. Aul. 3, 5, 52; so id. Poen. 4, 2, 22; Cic. Off. 3, 23, 89; id. Phil. 13, 20, 45; Caes. B. G. 7, 53; Liv. 30, 15, 4 al.— Hence,
(γ).
of order, finally, lastly, = denique: inventa componere; tum ornare oratione; post memoria sepire;
ad extremum agere cum dignitate,
Cic. de Or. 1, 31, 142.—
b.
In Liv., to the last degree, quite: improbus homo, sed non ad extremum perditus, 23, 2, 3; cf.:
consilii scelerati, sed non ad ultimum dementis,
id. 28, 28, 8.—
10.
Quem ad finem? To what limit? How far? Cic. Cat. 1, 1; id. Verr. 5, 75.—
11.
Quem ad modum, v. sub h. v.
► a.
Ad (v. ab, ex, in, etc.) is not repeated like some other prepositions with interrog. and relative pronouns, after nouns or demonstrative pronouns:
traducis cogitationes meas ad voluptates. Quas? corporis credo,
Cic. Tusc. 3, 17, 37 (ubi v. Kuhner).—
b.
Ad is sometimes placed after its substantive:
quam ad,
Ter. Phorm. 3, 2, 39:
senatus, quos ad soleret, referendum censuit,
Cic. N. D. 2, 4:
ripam ad Araxis,
Tac. Ann. 12, 51;
or between subst. and adj.: augendam ad invidiam,
id. ib. 12, 8.—
c.
The compound adque for et ad (like exque, eque, and, poet., aque) is denied by Moser, Cic. Rep. 2, 15, p. 248, and he reads instead of ad humanitatem adque mansuetudinem of the MSS., hum. atque mans. But adque, in acc. with later usage, is restored by Hand in App. M. 10, p. 247, adque haec omnia oboediebam for atque; and in Plaut. Capt. 2, 3, 9, utroque vorsum rectum'st ingenium meum, ad se adque illum, is now read, ad te atque ad illum (Fleck., Brix).
II.
In composition.
A.
Form. According to the usual orthography, the d of the ad remains unchanged before vowels, and before b, d, h, m, v: adbibo, adduco, adhibeo, admoveo, advenio; it is assimilated to c, f, g, l, n, p, r, s, t: accipio, affigo, aggero, allabor, annumero, appello, arripio, assumo, attineo; before g and s it sometimes disappears: agnosco, aspicio, asto: and before qu it passes into c: acquiro, acquiesco.—But later philologists, supported by old inscriptions and good MSS., have mostly adopted the following forms: ad before j, h, b, d, f, m, n, q, v; ac before c, sometimes, but less well, before q; ag and also ad before g; a before gn, sp, sc, st; ad and also al before l; ad rather than an before n; ap and sometimes ad before p; ad and also ar before r; ad and also as before s; at and sometimes ad before t. In this work the old orthography has commonly been retained for the sake of convenient reference, but the better form in any case is indicated.—
B.
Signif. In English up often denotes approach, and in many instances will give the force of ad as a prefix both in its local and in its figurative sense.
1.
Local.
a.
To, toward: affero, accurro, accipio ( to one's self).—
b.
At, by: astare, adesse.—
c.
On, upon, against: accumbo, attero.—
d.
Up (cf. de- = down, as in deicio, decido): attollo, ascendo, adsurgo.—
2.
Fig.
a.
To: adjudico, adsentior.—
b.
At or on: admiror, adludo.—
c.
Denoting conformity to, or comparison with: affiguro, adaequo.—
d.
Denoting addition, increase (cf. ab, de, and ex as prefixes to denote privation): addoceo, adposco.—
e.
Hence, denoting intensity: adamo, adimpleo, aduro, and perhaps agnosco.—
f.
Denoting the coming to an act or state, and hence commencement: addubito, addormio, adquiesco, adlubesco, advesperascit. See more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 74-134.

Lewis & Short latin dictionary > ad
56 verus

vērus, a, um, adj. [etym. dub.; cf. Zend var, believe; Sanscr. var, choose, wish], true, real, actual, genuine, etc. (opp. falsus, fictus).
I.
Lit.:
secerni blandus amicus a vero et internosci tam potest adhibitā diligentiā, quam omnia fucata et simulata a sinceris atque veris,
Cic. Lael. 25, 95:
perspicere, quid in quāque re verum sincerumque sit,
id. Off. 2, 5, 18:
vera an falsa,
Ter. And. 5, 4, 19:
res vera (opp. ficta),
Cic. Lael. 7, 24:
verus ac germanus Metellus,
id. Verr. 2, 4, 66, § 147; cf.:
ipsus verus Harpax,
Plaut. Ps. 4, 7, 111:
vera mea uxor,
id. As. 1, 1, 46 (dub.;
al. verum): color,
Ter. Eun. 2, 3, 27:
vultus,
id. And. 5, 1, 20:
via,
Plaut. Cas. 2, 6, 17:
vera et perfecta amicitia,
Cic. Lael. 6, 22:
vera, gravis, solida gloria,
id. Phil. 5, 18, 50:
decus,
id. Rep. 6, 23, 25:
causa verissima,
id. Ac. 2, 4, 10:
virtus,
Hor. C. 3, 5, 29:
dolores,
id. Ep. 1, 17, 57:
amicus,
id. A. P. 425:
nati,
legitimate, Prop. 2, 9, 17:
verius ergo quid sit,
Mart. 8, 76, 7:
ut verum esset, suā voluntate sapientem descendere, etc.,
Cic. Rep. 1, 6, 11:
id si ita est, ut, etc.... sin autem illa veriora, ut, etc.,
id. Lael. 4, 14.—
B.
Subst.: vērum, i, n., what is true or real, the truth, the reality, the fact:
interesse oportet, ut inter rectum et pravum, sic inter verum et falsum,
Cic. Ac. 2, 11, 33:
notionem veri et falsi nullam habere,
id. ib.:
verum dicere,
Plaut. Am. 1, 1, 89; Ter. And. 2, 6, 6:
si simile veri quid invenerim,
Cic. Ac. 2, 20, 66; id. Rep. 3, 5, 8:
si verum scire vis,
id. Att. 12, 41, 3:
si verum quaerimus,
id. Tusc. 2, 23, 55:
verum quidem si audire volumus,
id. Brut. 73, 256:
verum non libenter audire,
Mart. 8, 76, 8:
minor est tua gloria vero,
Ov. H. 15 (16), 143:
ut quid hujus veri sit, sciam,
Plaut. Aul. 4, 10, 72; cf.:
non pervident quid sit in vero,
actually, really, Lact. 1, 17, 1.—So the freq. construction of the gen. veri with similis, similiter, and similitudo (by many also joined together [p. 1979] in one word, verisimilis, etc.):
narrationem jubent veri similem esse,
Cic. de Or. 2, 19, 80:
id quod veri simile occurrit,
id. Tusc. 2, 2, 5:
veri simillimum mihi videtur, quodam tempore, etc.,
id. Inv. 1, 3, 4:
veri similiora,
id. N. D. 1, 24, 66:
res similis veri,
Liv. 26, 38, 9:
simillimum veri,
Cic. Tusc. 5, 4, 11:
quod est magis verisimile,
Caes. B. G. 3, 13:
veri similiter fingere,
App. Mag. p. 293:
veri similius,
id. ib. and p. 312; Tert. Apol. 16:
veri similitudinem sequi,
Cic. Ac. 2, 33, 107; Sen. Ben. 4, 33, 2; genuine, Plin. 34, 7, 17, § 66; cf.
, in a reversed order: similitudo veri,
Cic. Part. Or. 11, 40; id. Univ. 3:
res facit controversiam aut de vero aut de recto aut de nomine,
respecting fact, id. Or. 34, 121:
nec procul a vero est, quod,
from the truth, Ov. Tr. 5, 6, 27:
ex vero positum permansit Equiria nomen,
id. F. 2, 859:
in vero esse,
to be true, Lact. 1, 11, 31; 1, 17, 1:
teneras aures mordaci radere vero,
Pers. 1, 107.— Plur.:
recta et vera loquere,
Plaut. Capt. 5, 2, 7:
vera dico,
id. Am. 1, 1, 239; 2, 1, 12; 2, 2, 55 al.:
artem se tradere vera ac falsa dijudicandi,
Cic. de Or. 2, 38, 157:
qui species alias veris... caput (= alias ab iis quae verae sunt, Orell.),
Hor. S. 2, 3, 208:
adjecta veris credibilis rerum imago,
Quint. 4, 2, 123:
vis dicam tibi veriora veris?
Mart. 6, 30, 6.
II.
Transf.
A.
Like rectus, consonant with reason or good morals, i. e. right, proper, fitting, suitable, reasonable, just (class.):
ah, Idnest verum?
Ter. And. 4, 1, 5:
cum aliquid verum ac rectum esse dicitur,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
quod est rectum, verum quoque est,
id. ib. 2, 5, 11:
omnia recta, vera,
id. Tusc. 3, 27, 64:
lex vera atque princeps,
id. Leg. 2, 4, 10:
quibus peritia et verum ingenium est,
Sall. H. 1, 111 Dietsch:
ea, si vera existimare voles, maxume hortabuntur,
id. ib. 4, 61, 3 ib.:
nil Grosphus nisi verum orabit et aequum,
Hor. Ep. 1, 12, 23.—
2.
Esp., verum est, with subject-clause (so most freq. = aequum est, etc.):
neque verum esso, qui suos fines tueri non potuerint, alienos occupare,
Caes. B. G. 4, 8:
(Cato) negat verum esse, allici benevolentiam cibo,
Cic. Mur. 35, 74:
verum est, (agrum) habere eos, quorum sanguine ac sudore partus sit,
Liv. 2, 48, 2; 3, 40, 11; 24, 48, 11;
28, 13, 7: metiri se quemque suo modulo ac pede, verum est,
Hor. Ep. 1, 7, 98; id. S. 2, 3, 212:
verius esse, Ti. Sempronio imperium habenti tradi exercitum quam legato,
Liv. 35, 8, 6:
me verius unum Pro vobis foedus luere,
Verg. A. 12, 694: si verum est, with acc. and inf., if the view is correct, Cic. N. D. 3, 31, 77; Liv. 30, 26, 7.— Rarely with ut:
praeclarum illud est, et, si quaeris, rectum quoque et verum, ut, etc.,
right and just, Cic. Tusc. 3, 29, 73:
si verum est, quod nemo dubitat, ut populus Romanus superarit, etc.,
Nep. Hann. 1, 1.—
3.
Subst.: vērum, i, n., honor, duty:
in senatu parsilla, quae vero pretium aut gratiam anteferebat,
Sall. J. 16, 1.—
B.
Speaking or containing the truth, true, veracious, = veridicus (rare):
sum verus?
Ter. And. 2, 5, 12:
vates,
Ov. H. 16, 123:
Apollinis os,
id. M. 10, 209:
judicium viri eruditissimi ac super ista verissimi,
Plin. Ep. 9, 25, 2; 2, 9, 4; cf.:
quo viro nihil firmius, nihil verius,
id. ib. 4, 22, 3:
verissimus et sapientissimus judex,
most conscientious, Cic. Rosc. Am. 30, 84.— Advv.
A.
vērum.
1.
Lit., truly, just so, certainly, doubtless, even so, yes, as a confirmatory reply (ante-class. and rare, while vero is classical; v. vero init.): So. Facies? Ch. Verum, Ter. Heaut. 5, 3, 11; Plaut. As. 4, 2, 45. Ct. Men' quaerit? Sy. Verum, Ter. Ad. 4, 2, 4; id. Eun. 2, 3, 56; 5, 6, 18.—
2.
Transf.
a.
In gen., as a strongly corroborative adversative particle, but in truth, but not with standing, but yet; and after negative clauses, but even, but:
merito maledicas mihi, si id ita factum est: Verum haud mentior, resque uti facta, dico,
Plaut. Am. 2, 1, 23; 1, 2, 22; Ter. And. prol. 4; id. Eun. 1, 2, 103; id. Heaut. 3, 3, 37:
in optimorum consiliis posita est civitatium salus: praesertim cum, etc.... Verum hunc optimum statum pravis hominum opinionibus eversum esse dicunt,
Cic. Rep. 1, 34, 51:
quod ejus (Hermagorae) peccatum reprehendendum videtur, verum brevi,
id. Inv. 1, 9, 12:
quae non dicunt, verum intellegi volunt,
Quint. 8, 5, 12:
sed nos non, quid nobis utile, verum quid oratori necessarium sit, quaerimus,
Cic. de Or. 1, 60, 254: ea sunt omnia non a naturā, verum a magistro, id. Mur. 29, 61; Verg. E. 3, 35.—
(β).
In the construction non modo (solum, tantum)... verum etiam (quoque), not only... but also:
non modo agendo, verum etiam cogitando,
Cic. Cael. 19, 45; id. Verr. 2, 2, 66, § 161:
non solum naturā et moribus, verum etiam studio et doctrinā,
id. Lael. 2, 6:
non ingrato tantum, verum etiam invido et crudeli animo,
Just. 21, 6, 7:
servavit ab omni Non solum facto, verum opprobrio quoque turpi,
Hor. S. 1, 6, 84: non modo... verum ne... quidem, not only not... but not even, Cic. Rep. 3, 30, 42.—
b.
In partic.
(α).
In a transition, but, yet, still (freq. and class.):
non edepol nunc, ubi terrarum sim scio, si quis roget... Ilicet, mandata eri perierunt una et Sosia, Verum certum'st confidenter hominem contra adloqui,
Plaut. Am. 1, 1, 183:
deinde hoc vobis confirmo, etc.... verum quod ego laboribus, etc.... me persecuturum esse polliceor, etc.,
Cic. Verr. 1, 17, 51: verum schemata lexeôs duorum sunt generum, Quint. 9, 3, 2:
verum etiamsi quis summa desperet,
id. 12, 11, 26:
verum veniat sane,
Cic. Verr. 2, 2, 31, § 76 et saep.—Strengthened by enim, vero, and (in class. prose) enimvero, but truly, but indeed:
verum enim, quando bene promeruit, fiat,
Ter. Ad. 2, 1, 47: verum vero inter offam atque herbam, ibi vero longum intervallum est, Cato ap. Gell. 13, 17, 1:
verum hercle vero,
Plaut. Curc. 3, 5:
si ullo in loco ejus provinciae frumentum tanti fuit, quanti, etc. Verum enim vero cum, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194; so,
verum enim vero,
id. de Or. 3, 14, 54 N. cr.; Sall. C. 20, 10; Liv. 4, 4, 8.—
(β).
In breaking off the current of discourse (cf. sed), but however, but:
exspectabantur Calendae Januariae, fortasse non recte. Verum praeterita omittamus,
Cic. Phil. 5, 12, 31: verum quidem haec hactenus;
cetera quotiescumque voletis,
id. Tusc. 3, 34, 84:
sed hoc nihil ad me... Verum hoc (ut dixi) nihil ad me. Illud ad me, etc.,
id. de Or. 2, 32, 139.—
B.
vērō, in truth, in fact, certainly, truly, to be sure, surely, assuredly:
eho, mavis vituperari falso, quam vero extolli?
Plaut. Most. 1, 3, 21:
iste eum sese ait, qui non est, esse: et qui vero est negat,
id. Capt. 3, 4, 35: Tox. Amplectere sis. Lemn. Ego vero, id. Pers. 5, 1, 12; cf. Curt. 6, 3, 5: As. Ego non novi adulescentem vostrum. St. Veron'? As. Serio, Plaut. Truc. 2, 2, 47:
veron' serio?
id. Merc. 4, 1, 19:
itane vero obturbat?
Ter. And. 5, 4, 23: Ch. Vah, gloriare evenisse ex sententiā? Sy. Non hercle vero, verum dico, id. Heaut. 4, 5, 18:
quod de domo scribis... ego vero tum denique mihi videbor restitutus, si, etc.,
Cic. Fam. 14, 2, 3; cf.
even at the beginning of a letter: ego vero cupio te ad me venire,
I do really wish, id. ib. 14, 16, 10; so,
ego vero vellem,
id. ib. 4, 6, 1:
cum effusis gaudio lacrimis cupere vero diceret, etc.,
Liv. 27, 19, 12; Plin. Ep. 9, 20, 1.—
Esp., in apodosis, tum vero: postea quam ad causam dicendam ventum est, tum vero sine metu omnes erant, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 29, § 70; Sall. J. 94, 3; Stat. Th. 1, 412; cf.
tum, III. B. 1.—Ironically: sane quia vero hae mihi patent semper fores,
Ter. Eun. 1, 2, 9:
multum vero haec eis jura profuerunt,
Cic. Verr. 2, 5, 47, § 124:
turpem vero actionem, etc.,
id. Phil. 13, 11, 25:
egregiam vero laudem refertis,
Verg. A. 4, 93.—With immo:
immo vero indignum facinus faxo ex me audies,
Ter. And. 5, 2, 13. —
b.
In corroborative replies, yes, certainly, by all means, assuredly, etc. (class.; while verum in this sense is only ante-class.): De. An quid est etiam amplius? He. Vero amplius, Ter. Ad. 3, 4, 23; id. Eun. 3, 1, 12: M. Fuisti saepe, credo, in scholis philosophorum. A. Vero, ac libenter quidem, Cic. Tusc. 2, 11, 26:
sed tu orationes nobis veteres explicabis? Vero, inquam, Brute,
id. Brut. 87, 300:
tu vero, inquam, Tite,
id. ib. 85, 292:
nos vero, inquit ille,
id. Fin. 4, 28, 80: M. Cadere, opinor, in sapientem aegritudinem tibi dixisti videri. A. Et vero ita existimo, id. Tusc. 3, 6, 12.—With immo, nay rather: De. Quin tu mi argentum cedo. Ph. Immo vero uxorem tu cedo, Ter. Phorm. 5, 8, 43:
sed da mihi nunc, satisne probas? Immo vero et haec, etc.,
Cic. Ac. 1, 3, 10:
immo vero, inquit, ii vivunt, qui, etc.,
id. Rep. 6, 14, 14: S. Quid domi? pluresne praesunt negotiis tuis? L. Immo vero unus, inquit, id. ib. 1, 39, 61.—And, to strengthen negative answers, joined with minime: S. Quid? totam domum num quis alter, praeter te, regit? L. Minime vero, Cic. Rep. 1, 39, 61; 3, 32, 44; id. Ac. 1, 1, 2; id. Off. 3, 6, 29 al.—
c.
In urgent or encouraging expostulation, but, though, however, etc.: Ni. Cape hoc tibi aurum, Chrysale, i, fer filio. Ch. Non equidem accipiam. Ni. Cape vero:
odiose facis,
take it though, Plaut. Bacch. 4, 9, 139:
respice vero,
id. Ep. 1, 1, 3:
ostende vero,
id. ib. 5, 2, 58:
minue vero iram,
Ter. Phorm. 2, 3, 88.—
d.
To indicate a climax, even, indeed:
neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis, vel vero etiam negotiis contemnendum,
Cic. Rep. 1, 3, 4:
quod cum tam multi homines audissent, statim ad me defertur: immo vero, ut quisque me viderat, narrabat,
id. Verr. 1, 7, 19:
nec vero jam meo nomine abstinent,
id. Rep. 1, 3, 6:
neque vero id satis habuit,
Nep. Epam. 4, 5.—
2.
Transf., as a strongly corroborative adversative particle, but in fact, but indeed, however (always placed after a word):
ne T. quidem Postumius contemnendus in dicendo: de re publicā vero non minus vehemens orator, quam bellator fuit,
Cic. Brut. 77, 269:
non vero tam isti (sc. mortui sunt) quam tu ipse, nugator,
id. Sen. 9, 27:
dixisti non auxilium mihi, sed me auxilio defuisse. Ego vero fateor hercule, quod viderim mihi auxilium non deesse, idcirco me illi auxilio pepercisse,
id. Planc. 35, 86; id. Rep. 1, 7, 12:
ubi per exploratores Caesar certior factus est, tres jam copiarum partes Helvetios id flumen transduxisse, quartam vero partem citra flumen Ararim reliquam esse,
Caes. B. G. 1, 12.—In transitions:
age vero ceteris in rebus quali sit temperantiā, considerate,
Cic. Imp. Pomp. 14, 40:
nec vero tibi de versibus respondebo,
id. Phil. 2, 8, 20.—
C.
vērē, according to truth, truly, really, in fact; properly, rightly, aright:
hoc quom fit, ibi non vere vivitur,
Ter. Heaut. 1, 1, 102 Fleck.:
honestum, quod proprie vereque dicitur, id in sapientibus est solis,
Cic. Off. 3, 3, 13:
quis putare vere potest, etc.,
id. Rep. 1, 17, 28:
vere ducere,
id. ib. 1, 38, 60:
verene hoc memoriae proditum est? etc.,
id. ib. 2, 15, 28:
immo, si vere volumus dicere, jam incohavit bellum,
Liv. 41, 23, 13:
omnia vere vates locuta est,
Verg. A. 6, 188:
vere an dolo,
Spart. Sev. 5.— Comp.:
libentius quam verius,
Cic. Mil. 29, 78:
Ligures latrones verius quam justi hostes,
Liv. 40, 27, 10.— Sup.:
verissime loquor,
Cic. Att. 5, 21, 7:
verissime dicere,
id. Rep. 2, 4, 8.

Lewis & Short latin dictionary > verus
57 absurdus

absurdus, a, um [st1]1 [-] qui a un son faux, discordant, faux, désagréable, choquant, désagréable, déplaisant.    - vox absona et absurda, Cic. de Or. 3, 11, 41: timbre de voix faux et discordant.    - avec datif - est hoc auribus animisque omnium absurdum, Cic.: cela choque toutes les oreilles et tous les esprits.    - ingenium haud absurdum, Sall.: esprit qui n'est pas sans agrément.    - Cic. Com. 19 ; Charis. 1, 185, 14. [st1]2 [-] qui détonne, qui jure, qui ne convient pas.    - sin plane abhorrebit et erit absurdus, Cic. de Or. 2, 85: s’il a une nature tout à fait rebelle et discordante. --- cf. Liv. 30, 44, 6.    - ab imito causisque talium facinorum non absurda, Tac. H. 4, 48: des faits qui ne sont pas sans relation avec l’origine et les causes de ces sortes de crimes.    - aetati alicujus res absurda, Tac. An. 12, 9: une chose qui jure avec l’âge de qqn.    - lacrimae absurdae, Liv.: larmes déplacées.    - haud absurdum est + inf.: il n’est pas déplacé de.    - Sall. C. 3, 1 ; Tac. An. 4, 65 ; 12, 24. [st1]3 [-] en parl. des idées, des paroles, etc. absurde, saugrenu.    - Cic. Mur. 26; Tusc. 5, 112 etc.    - quo quid absurdius dici potest? Cic. Phil. 8, 4: or est-il parole plus absurde que celle-là? --- cf. Div. 2, 98.    - ratio absurda, Ter.: conduite déraisonnable.    - absurdissima mandata, Cic. Att. 7, 13, 6: des propositions tout à fait déraisonnables.    - illud absurdum, quod... Cic.: c'est une chose contraire au bon sens que...    - quid tam absurdum quam delectari inanibus rebus? Cic.: quoi de plus absurde que d'être charmé par des choses vaines?    - absurdum est + inf.: il est absurde de.    - cf. Cic. Or. 160 ; Att. 2, 9, 1 ; 2, 22, 4; CM 66.    - bene dicere haud absurdum est, Sall. C. 3: bien parler n'est pas sans mérite.    - absurdum est + prop. inf.: il est absurde que.    - cf. Cic. Fin. 2, 93; Sull. 37 ; Liv. 37, 52, 10.    - quid tam absurdum quam si praeco praedicet… ? Cic. Off. 3, 55: qu’y aurait-il d’aussi absurde que le crieur annoncant… ? [st1]4 [-] incapable, propre à rien.    - absurdus orator, Cic.: orateur sans aptitude.    - Valens non absurdus ingenio, Tac.: Valens, qui ne manquait pas de talent.
* * *
absurdus, a, um [st1]1 [-] qui a un son faux, discordant, faux, désagréable, choquant, désagréable, déplaisant.    - vox absona et absurda, Cic. de Or. 3, 11, 41: timbre de voix faux et discordant.    - avec datif - est hoc auribus animisque omnium absurdum, Cic.: cela choque toutes les oreilles et tous les esprits.    - ingenium haud absurdum, Sall.: esprit qui n'est pas sans agrément.    - Cic. Com. 19 ; Charis. 1, 185, 14. [st1]2 [-] qui détonne, qui jure, qui ne convient pas.    - sin plane abhorrebit et erit absurdus, Cic. de Or. 2, 85: s’il a une nature tout à fait rebelle et discordante. --- cf. Liv. 30, 44, 6.    - ab imito causisque talium facinorum non absurda, Tac. H. 4, 48: des faits qui ne sont pas sans relation avec l’origine et les causes de ces sortes de crimes.    - aetati alicujus res absurda, Tac. An. 12, 9: une chose qui jure avec l’âge de qqn.    - lacrimae absurdae, Liv.: larmes déplacées.    - haud absurdum est + inf.: il n’est pas déplacé de.    - Sall. C. 3, 1 ; Tac. An. 4, 65 ; 12, 24. [st1]3 [-] en parl. des idées, des paroles, etc. absurde, saugrenu.    - Cic. Mur. 26; Tusc. 5, 112 etc.    - quo quid absurdius dici potest? Cic. Phil. 8, 4: or est-il parole plus absurde que celle-là? --- cf. Div. 2, 98.    - ratio absurda, Ter.: conduite déraisonnable.    - absurdissima mandata, Cic. Att. 7, 13, 6: des propositions tout à fait déraisonnables.    - illud absurdum, quod... Cic.: c'est une chose contraire au bon sens que...    - quid tam absurdum quam delectari inanibus rebus? Cic.: quoi de plus absurde que d'être charmé par des choses vaines?    - absurdum est + inf.: il est absurde de.    - cf. Cic. Or. 160 ; Att. 2, 9, 1 ; 2, 22, 4; CM 66.    - bene dicere haud absurdum est, Sall. C. 3: bien parler n'est pas sans mérite.    - absurdum est + prop. inf.: il est absurde que.    - cf. Cic. Fin. 2, 93; Sull. 37 ; Liv. 37, 52, 10.    - quid tam absurdum quam si praeco praedicet… ? Cic. Off. 3, 55: qu’y aurait-il d’aussi absurde que le crieur annoncant… ? [st1]4 [-] incapable, propre à rien.    - absurdus orator, Cic.: orateur sans aptitude.    - Valens non absurdus ingenio, Tac.: Valens, qui ne manquait pas de talent.
* * *

    Absurdus, Adiectiuum. Chose sotte et contraire à soymesme, Chose inepte et estrange à ouyr, Absurde.

\

    Ineptum atque absurdum. Terent. Mal convenable.

\

    Ingenium absurdum. Tacit. Sermo comis, nec absurdum ingenium modestiam praeferre, et lasciuia vti. Qui n'est point inepte ne mal propre à, etc.

\

    Vir absurdus. Cic. Mal propre, et qui n'est point apte à faire quelque chose.

\

    Absurdum est hoc facere. Cic. C'est chose estrange, etc.

Dictionarium latinogallicum > absurdus
58 curo

cūro, āre, āvi, ātum [cura] - tr. -    - formes arch. coiro, Cil 1, 801, etc. ; coero Cic. Leg. 3, 10; Cil 1, 563, etc. ; couro Cil 9, 3574, etc. ; coro Cil 14, 2837; quro Cil 6, 32806, etc. --- subj. parf. curassis Paut. Most. 526; etc. ; inf. pass. curarier Plaut. Capt. 737, etc. [st1]1 [-] soigner, donner ses soins à, avoir soin de, s’occuper de, s'intéresser à, prendre en considération, veiller à, faire attention à, faire le nécessaire.    - negotia aliena curare: s’occuper des affaires d’autrui.    - curare aliquem: veiller sur qqn, l’entourer de soin, de prévenances.    - cura alia, Plaut. (cura aliud, Ter.): ne t'inquiète pas (sois tranquille).    - curabitur, Plaut. Capt. 3, 5, 70: on fera attention.    - curare ut...: veiller à ce que..., avoir soin de...    - cura ut valeas: prends soin de te bien porter (formule employée à la fin d'une lettre).    - curare ne...: veiller à ce que... ne... pas, avoir soin de ne pas...    - curare + inf.: se soucier de, se donner la peine de.    - scire curare, Cic.: se soucier de savoir.    - praeter animum nihil curant, Cic. Fin. 4: ils ne songent absolument qu'à l'esprit.    - de Annio curasti probe, Cic. Att. 5, 1, 2: tu as bien réglé mon affaire avec Annius.    - de emendo nihil curat hoc tempore, Cic.: il ne songe nullement à acheter en ce moment.    - avec part. passé passif - inventum tibi curabo tuom Pamphilum, Ter. And.: je ferai en sorte de te trouver ton Pamphile.    - avec adj. verbal - pontem faciundum curat, Caes. BG. 1, 13, 1: il fait faire un pont.    - muros reficiendos curat, Nep.: il fait rétablir les murs.    - obsides inter eos dandos curaverat, Caes. BG. 1, 19, 1: il leur avait fait échanger des otages.    - avec dat. arch. - rebus publicis curare, Plaut. Trin. 1057: donner ses soins aux affaires publiques. [st1]2 [-] s'occuper d'une chose officielle: administrer, commander, diriger.    - curare mandatum, Cic. Att. 5, 7: exécuter un ordre.    - bellum curare, Liv.: diriger une guerre.    - Asiam curare: administrer (gouverner) l’Asie.    - curare res Romae, Liv.: administrer la ville de Rome.    - absol. - duo additi qui Romae curarent, Tac. An. 11, 22: deux [questeurs] furent ajoutés pour remplir leur office à Rome.    - Marius in postremo loco curabat, Sall. J. 46, 7: Marius commandait l'arrière-garde.    - Manlium in dextra, Faesulanum quendam in sinistra parte curare jubet, Sall. C. 59: il donne à Manlius le commandement de l'aile droite, à un homme de Fésules celui de l'aile gauche. [st1]3 [-] soigner, traiter, guérir.    - curare vulnus, Liv.: soigner une blessure.    - cūrans, antis, m. (= medicus), Cels. 3, 8, 5: le médecin.    - plurimi sub errore curantis moriuntur, Cels. 3, 8, 5: beaucoup de malades succombent par la faute du médecin.    - cūrandus, i, m. Col. 7, 2, 12: le patient, le malade.    - medicinae pars, quae manu curat, Cels. 7: la partie de la médecine qui soigne avec les mains (= la chirurgie).    - provinciam curare, Cic. Att. 6, 1, 2: traiter = gouverner une province. [st1]4 [-] soigner le corps, orner, parer; panser (les animaux).    - Aegyptii jussi corpus Alexandri suo more curare, Curt. 10: les Egyptiens reçurent l'ordre d'ensevelir le corps selon leur coutume.    - funus curare, Ter.: rendre les derniers devoirs.    - nunc corpora curare tempus est, Liv. 21, 54: maintenant, c'est le moment de reprendre des forces.    - curare bovem, Hor.: panser un boeuf. [st1]5 [-] procurer (en achetant), acheter, payer, faire payer.    - redemptori tuo dimidium pecuniae curavi, Cic. Q. Fr. 2, 4, 2: j’ai fait payer à ton entrepreneur la moitié de la somme.    - ea abs te parvo curata sunt, Cic. Att. 1: ces achats, tu les as faits à bas prix.    - rogant eum ut sibi id quod ab ipsis abisset pecuniae curet, Cic. Verr. 2, 55: ils lui demandent de leur régler la somme qu'ils ont déboursée. [st1]6 [-] traiter, héberger, régaler; courtiser.    - curare genium mero, Hor.: ** soigner son génie avec du vin pur** = se régaler de vin pur.    - age sis, eamus, nos curemus; plaudite, Plaut.: hé bien! si tu veux, allons nous restaurer; applaudissez.    - pelliculam curare, Hor.: prendre soin de sa petite personne.    - ego id quaero hospitium, ubi ego curer mollius, quam regi Antiocho oculi curari solent, Plaut. Poen.: je cherche un logement où je sois traité plus agréablement qu'on ne traite les yeux du roi Antiochus.
* * *
cūro, āre, āvi, ātum [cura] - tr. -    - formes arch. coiro, Cil 1, 801, etc. ; coero Cic. Leg. 3, 10; Cil 1, 563, etc. ; couro Cil 9, 3574, etc. ; coro Cil 14, 2837; quro Cil 6, 32806, etc. --- subj. parf. curassis Paut. Most. 526; etc. ; inf. pass. curarier Plaut. Capt. 737, etc. [st1]1 [-] soigner, donner ses soins à, avoir soin de, s’occuper de, s'intéresser à, prendre en considération, veiller à, faire attention à, faire le nécessaire.    - negotia aliena curare: s’occuper des affaires d’autrui.    - curare aliquem: veiller sur qqn, l’entourer de soin, de prévenances.    - cura alia, Plaut. (cura aliud, Ter.): ne t'inquiète pas (sois tranquille).    - curabitur, Plaut. Capt. 3, 5, 70: on fera attention.    - curare ut...: veiller à ce que..., avoir soin de...    - cura ut valeas: prends soin de te bien porter (formule employée à la fin d'une lettre).    - curare ne...: veiller à ce que... ne... pas, avoir soin de ne pas...    - curare + inf.: se soucier de, se donner la peine de.    - scire curare, Cic.: se soucier de savoir.    - praeter animum nihil curant, Cic. Fin. 4: ils ne songent absolument qu'à l'esprit.    - de Annio curasti probe, Cic. Att. 5, 1, 2: tu as bien réglé mon affaire avec Annius.    - de emendo nihil curat hoc tempore, Cic.: il ne songe nullement à acheter en ce moment.    - avec part. passé passif - inventum tibi curabo tuom Pamphilum, Ter. And.: je ferai en sorte de te trouver ton Pamphile.    - avec adj. verbal - pontem faciundum curat, Caes. BG. 1, 13, 1: il fait faire un pont.    - muros reficiendos curat, Nep.: il fait rétablir les murs.    - obsides inter eos dandos curaverat, Caes. BG. 1, 19, 1: il leur avait fait échanger des otages.    - avec dat. arch. - rebus publicis curare, Plaut. Trin. 1057: donner ses soins aux affaires publiques. [st1]2 [-] s'occuper d'une chose officielle: administrer, commander, diriger.    - curare mandatum, Cic. Att. 5, 7: exécuter un ordre.    - bellum curare, Liv.: diriger une guerre.    - Asiam curare: administrer (gouverner) l’Asie.    - curare res Romae, Liv.: administrer la ville de Rome.    - absol. - duo additi qui Romae curarent, Tac. An. 11, 22: deux [questeurs] furent ajoutés pour remplir leur office à Rome.    - Marius in postremo loco curabat, Sall. J. 46, 7: Marius commandait l'arrière-garde.    - Manlium in dextra, Faesulanum quendam in sinistra parte curare jubet, Sall. C. 59: il donne à Manlius le commandement de l'aile droite, à un homme de Fésules celui de l'aile gauche. [st1]3 [-] soigner, traiter, guérir.    - curare vulnus, Liv.: soigner une blessure.    - cūrans, antis, m. (= medicus), Cels. 3, 8, 5: le médecin.    - plurimi sub errore curantis moriuntur, Cels. 3, 8, 5: beaucoup de malades succombent par la faute du médecin.    - cūrandus, i, m. Col. 7, 2, 12: le patient, le malade.    - medicinae pars, quae manu curat, Cels. 7: la partie de la médecine qui soigne avec les mains (= la chirurgie).    - provinciam curare, Cic. Att. 6, 1, 2: traiter = gouverner une province. [st1]4 [-] soigner le corps, orner, parer; panser (les animaux).    - Aegyptii jussi corpus Alexandri suo more curare, Curt. 10: les Egyptiens reçurent l'ordre d'ensevelir le corps selon leur coutume.    - funus curare, Ter.: rendre les derniers devoirs.    - nunc corpora curare tempus est, Liv. 21, 54: maintenant, c'est le moment de reprendre des forces.    - curare bovem, Hor.: panser un boeuf. [st1]5 [-] procurer (en achetant), acheter, payer, faire payer.    - redemptori tuo dimidium pecuniae curavi, Cic. Q. Fr. 2, 4, 2: j’ai fait payer à ton entrepreneur la moitié de la somme.    - ea abs te parvo curata sunt, Cic. Att. 1: ces achats, tu les as faits à bas prix.    - rogant eum ut sibi id quod ab ipsis abisset pecuniae curet, Cic. Verr. 2, 55: ils lui demandent de leur régler la somme qu'ils ont déboursée. [st1]6 [-] traiter, héberger, régaler; courtiser.    - curare genium mero, Hor.: ** soigner son génie avec du vin pur** = se régaler de vin pur.    - age sis, eamus, nos curemus; plaudite, Plaut.: hé bien! si tu veux, allons nous restaurer; applaudissez.    - pelliculam curare, Hor.: prendre soin de sa petite personne.    - ego id quaero hospitium, ubi ego curer mollius, quam regi Antiocho oculi curari solent, Plaut. Poen.: je cherche un logement où je sois traité plus agréablement qu'on ne traite les yeux du roi Antiochus.
* * *

    Curo, curas, curare. Cic. Soingner, Avoir cure et soing de quelque chose.

\

    Faciemus, alia cura. Plaut. Ne t'en soulcie.

\

    Cedere Ciceronem domo et patria curasti. Cic. Tu as tant faict, que Cicero a esté contrainct de quicter et abandonner sa maison et son pais.

\

    Non curat redire. Cic. Il ne luy chault de revenir, Il ne se soulcie point de retourner, Il n'a cure de, etc.

\

    Curasti probe. Terent. Tu as bien faict, Tu es diligent, C'est bien exploicté à toy.

\

    Ego istaec moueo aut curo. Terent. Je m'en soulcie bien. Dict par mocquerie.

\

    Adhuc curaui vnum hoc quidem, vt mihi esset fides. Terent. J'ay tousjours jusques à l'heure presente mis peine, et prins garde, etc.

\

    Cura vt valeas. Cic. Mets peine que tu te portes bien, ou à te guarir.

\

    Quid me curas, quid rerum geram? Plaut. Qu'as tu à faire que c'est que je face?

\

    Curare aedes. Plaut. Avoir soing d'entretenir sa maison.

\

    Curare se, et aetatem suam. Plaut. Se penser et faire grand chere.

\

    Te curasti molliter. Terent. Tu t'es bien traicté.

\

    Curare corpora sua somno et cibo. Liu. Se reposer et rapaistre pour estre plus frais à combatre.

\

    Curare aegrotos. Plaut. Avoir soing des malades, Penser des malades.

\

    Aliena. Terent. Se mesler des affaires d'autruy.

\

    Amicos. Plaut. Traicter. \ Boues. Plaut. Penser les boeufs.

\

    Animi conscientiam non curat improbus. Cic. Il ne s'en soulcie point.

\

    Conuiuia curare. Virgil. Faire, Apprester.

\

    Corpora. Virgil. Traicter, Repaistre.

\

    Cutem. Iuuenal. Faire grand chere, Se bien traicter, Se donner du bon temps.

\

    Fidem suam. Plaut. Avoir soing, et mettre peine de tenir sa promesse.

\

    Genium mero. Horat. Boire largement.

\

    Histriones. Plaut. En avoir soing.

\

    Officium suum. Plaut. Faire sa charge.

\

    Parentes. Plaut. Avoir cure et soing de faire le vouloir de son pere et de sa mere.

\

    Curemus aequam vterque partem, tu alterum, Ego item alterum. Terent. Soignons chascun par esgual, toy l'un, et moy l'autre.

\

    Curare rem aliquam paruo. Cic. La faire trouver et avoir à bon marché.

\

    Curare alicui pecuniam. Cic. Faire en sorte qu'il ait argent.

\

    Pelliculam curare. Horat. Faire grand chere.

\

    Praecepta et mandata alterius. Plaut. Se souvenir de ce qu'autruy nous a prié ou chargé de faire, et le despescher.

\

    Prandium. Plaut. Apprester, Appareiller le disner.

\

    Prouinciam. Cic. L'administrer et gouverner soingneusement.

\

    Se. Cic. Se reposer et recreer.

\

    Curare vitem falce. Plin. Tailler la vigne.

\

    Curare, absolutum. Terent. Sat est, curabo. C'est assez, Je le feray, Je m'en donneray de garde, J'y mettray peine, Il m'en souviendra.

\

    Legatis imperat vbi quisque curaret. Sallust. Il ordonne à ses lieutenants où c'est qu'un chascun d'eulx entendroit, et ce qu'ils avoyent à faire.

\

    Mederi et curare. Cic. Medeciner, Guarir, Penser, Curer.

\

    Medicaminibus curari. Cic. Estre guari par medecines, ou medicaments.

\

    Curare rebus alienis suo vestimento et cibo. Plaut. Servir autruy à ses despens.

Dictionarium latinogallicum > curo
59 etiam

ĕtĭam, conj. [st2]1 [-] encore, même, et même, aussi, de plus. [st2]2 [-] de nouveau, une seconde fois. [st2]3 [-] eh bien!... quoi!... eh! quoi!... donc...? [st2]4 [-] oui, soit, je le veux bien (dans les réponses).    - majores etiam difficultates: des difficultés encore plus grandes.    - ad multam noctem etiam pugnatum est, Liv.: on combattit encore jusqu'à une heure avancée de la nuit.    - hoc etiam dixit: il alla jusqu'à dire cela.    - quamdiu etiam furor iste tuus nos eludet? Cic. Cat. 1, 1: combien de temps encore ta folie va se jouer de nous?    - etiam tum (etiam tunc), Cic.: encore alors, jusqu'alors, jusque-là.    - non solum... sed etiam...: non seulement... mais aussi...    - etiam atque etiam: sans cesse, à diverses reprises, bien des fois, une fois de plus.    - etiam taces? = encore une fois, te tairas-tu?    - etiam rides! Plaut.: quoi! tu oses rire!    - numquid vis? - etiam: veux-tu quelque chose? - oui.
* * *
ĕtĭam, conj. [st2]1 [-] encore, même, et même, aussi, de plus. [st2]2 [-] de nouveau, une seconde fois. [st2]3 [-] eh bien!... quoi!... eh! quoi!... donc...? [st2]4 [-] oui, soit, je le veux bien (dans les réponses).    - majores etiam difficultates: des difficultés encore plus grandes.    - ad multam noctem etiam pugnatum est, Liv.: on combattit encore jusqu'à une heure avancée de la nuit.    - hoc etiam dixit: il alla jusqu'à dire cela.    - quamdiu etiam furor iste tuus nos eludet? Cic. Cat. 1, 1: combien de temps encore ta folie va se jouer de nous?    - etiam tum (etiam tunc), Cic.: encore alors, jusqu'alors, jusque-là.    - non solum... sed etiam...: non seulement... mais aussi...    - etiam atque etiam: sans cesse, à diverses reprises, bien des fois, une fois de plus.    - etiam taces? = encore une fois, te tairas-tu?    - etiam rides! Plaut.: quoi! tu oses rire!    - numquid vis? - etiam: veux-tu quelque chose? - oui.
* * *

    Etiam, Coniunctio. Cic. Aussi.

\

    Etiam tu hoc respondes? Terent. Comment me respons tu cela?

\

    Etiam, responsio pro ita. Plinius iunior, Studes inquam? respondit etiam: vbi? Mediolani. Ouy.

\

    Etiam, Praeterea. Terent. Etiam puerum inde abiens conueni Chremis. D'advantage, Avec ce, Oultre ce.

\

    Etiam, pro Quin potius. Plin. iun. Nullius ab eo magistratus ius, nullius authoritas imminuta est, aucta etiam. Mais plustost.

\

    Etiam, Aduerbium affirmantis: cui NON opponitur. Cic. Si non, quomodo tabulas conficis? si etiam, quamobrem quum caetera nomina, etc. Si tu respons que non, si tu respons que ouy.

\

    An mentita es? etiam rides? Terent. Encore t'en ris tu?

\

    Etiam negas? Plaut. Comment? le nies tu encore?

\

    Amphitruonis ego sum seruus Sosia. M. etiam denuo? Plaut. T'ois je encore?

\

    Etiam atque etiam. Terent. Dum est tempus, etiam atque etiam cogita. Pense et repense, Pense soingneusement, Pensé y a deux fois.

\

    Etiam_dum. Terent. Neque etiam_dum scit pater. Encore.

\

    Etiamne? Plaut. Age, age, excrea. D. etiamne? Encore? N'est ce point assez?

\

    Etiamne amplius? T. nihil. Terent. N'y a il plus rien?

\

    Etiamne si in Capitolium faces ferre vellet? Cicero. Encore qu'il voulsist, etc.

\

    Etiam in super defrudet? Terent. Encore d'advantage?

\

    An nondum etiam? Terent. Ou point encore aussi?

\

    Etiamnum. Plaut. Encore.

\

    Quum etiamnum platanus nouella esset. Varr. Encore lors.

\

    Etiam nunc. Plaut. Jusques à present, ou Maintenant, ou Encore de present, Encore maintenant.

\

    Etiam nunc hic stas Parmeno? T'arrestes tu encore icy?

\

    Abscede hinc etiam nunc, etiam nunc, etiam, ohe. Plaut. Tout à ceste heure, Vistement.

\

    Etiamsi, pro Quanuis, Subiunctiuo iunctum. Terentius, Etiam si tu neges, certo scio. Ja soit.

\

    Etiam tum, pro Vsque tunc, vel Vsque ad illud tempus. Cicero, Quum etiam tum in lecto Crassus esset. Encore lors.

Dictionarium latinogallicum > etiam
60 gradus

grădŭs, ūs, m. [gradior]    - gén. arch. graduis, Varr. - dat sing. gradu, Lucil. - acc. plur. grados, Pacuv. [st1]1 [-] pas (mesure de longueur: 2 pieds 1/2, environ 75 cm). [st1]2 [-] pas, marche ([] cursus: course).    - addere gradum (s.-ent. gradui): doubler (allonger, forcer) le pas, marcher plus vite.    - gradum facere, Cic. de Or. 2, 61, 249: faire un pas.    - gradum facere, Cic. de Or. 2, 249: faire un pas, marcher.    - gradum celerare Virg. En. 4, 641 ; corripere, Hor. O. 1, 3, 33, presser le pas.    - gradum addere, Liv. 26, 9, 5, augmenter le pas.    - gradum sistere, Virg. En. 6, 465 ; sustinere Ov. F. 6, 398: suspendre sa marche.    - gradum revocare, Virg. En. 6, 128 ; referre, Ov. F. 5, 502: revenir sur ses pas.    - suspenso gradu, Ter. Phorm. 867: en retenant ses pas, à pas de loup.    - citato gradu, Liv. 28, 14, 17: à vive allure.    - pleno gradu, Sall. J. 98, 4: au pas accéléré. --- cf. Liv. 4, 32, 10, etc.    - métaph. spondeus habet stabilem quendam et non expertem dignitatis gradum, Cic. Or. 216: le spondée a une démarche ferme et qui ne manque pas de beauté. [st1]3 [-] fig. marche vers, approche.    - in Africam ex hac provincia gradus imperii factus est, Cic. Verr. 2, 3: de cette province notre empire a fait son premier pas en Afrique.    - gradus reditus mei, Cic. Att. 7, 23, 2: un pas vers mon retour.    - gradus ad consulatum, Liv. 6, 42, 2: un pas vers le consulat.    - gradum fecit ad censuram, Liv. 27, 6, 17: il ne fit qu'un pas (bond) jusqu'à la censure.    - mortis timere gradum, Hor. O. 1, 3: craindre l'approche de la mort, craindre de faire le pas vers la mort. [st1]4 [-] position (du soldat à la guerre).    - nec ullo timore de gradu dejecta est, Caes.: et (la légion) ne fut ébranlée par aucune crainte.    - aliquem gradu movere (demovere, depellere): déloger qqn de sa position, faire lâcher pied à qqn.    - aliquem gradu movere, demovere, Liv. 7, 8, 3 ; 6, 32, 8, depellere Nep. Them. 5, 1: faire lâcher pied à qqn.    - de gradu pugnare: combattre de pied ferme.    - in gradu stetimus, certi non cedere, Ov. M. 9: nous avons tenu ferme, résolus à ne pas reculer.    - in suo quisque gradu obnixi, sine respiratione pugnabant, Liv. 8: chacun résistait de pied ferme et combattait sans reprendre haleine.    - stabili gradu impetum hostium excipere, Liv. 6, 12, 8: recevoir le choc des ennemis de pied ferme.    - in suo quisque gradu obnixi, Liv. 8, 38, 11: se tenant chacun solidement campés sur leurs jambes.    - de gradu, Sen. Ep. 29, 6: à pied, de pied ferme.    - fig. de gradu dejici, Cic Off. 1, 80: être décontenancé, déconcerté, lâcher prise. [st1]5 [-] degré, marche, [d'ord. au plur.].    - gradus templorum, Cic. Att. 4, 1, 5: les degrés des temples. --- cf. Cic. Sest. 34.    - praeceps per gradus ire, Suet. Cal. 35: dégringoler de gradin en gradin [au théâtre].    - subitarii gradus, Tac. An. 14, 20: des gradins improvisés.    - spectaculorum gradus, Tac. An. 14, 13: tribunes en gradins.    - au sing. primus gradus ascenditur, Vitr. 3, 3: on monte la première marche.    - agric. gradus: profondeur d'un coup de bêche en palier. --- Col. 3, 13, 9 ; 4, 1, 3.    - astr. gradus: degré d'une circonférence. --- Manil. 1, 581.    - gradus: rides qui existent au palais du cheval. --- Veg. Mul. 2, 4.    - gradus: étages de la chevelure. --- Suet. Ner. 51 ; Quint. 1, 6, 44 ; 12, 10, 47. [st1]6 [-] fig. degré, échelle.    - sonorum gradus, Cic. de Or. 3, 227: degrés, échelle des sons. --- cf. Cic. Or. 59 ; Quint. 11, 3, 15.    - a virtute ad rationem venire gradibus, Cic. Nat. 1, 88: passer de la vertu à la raison par une gradation.    - inter se ea quasi gradibus, non genere differunt, Cic. Nat. 1, 16: entre ces choses il y a différence de quantité, non de qualité (de degré, non d'espèce).    - temporum gradus, Cic. Part. 12: ordre chronologique.    - gradus aetatis scandere adultae, Lucr. 1, 1123: gravir les degrés de l'âge adulte (arriver progressivement à l'âge adulte).    - gradus cognationis, Dig. 38, 10, 1: degrés de parenté. --- cf. Ov. M. 13, 143.    - eodem gradu, Dig.: au même degré.    - artissimo gradu, Suet. Aug. 4, etc.: à un degré très proche.    - mais non iidem erunt necessitudinum gradus qui temporum, Cic. Off. 1, 59: [dans l'accomplissement des devoirs] l'ordre voulu par les degrés de liaison ne sera pas toujours celui qu'exigent les circonstances.    - gradus plures sunt societatis hominem, Cic. Off. 1, 53: il y a un assez grand nombre de degrés dans la société humaine.    - gradus officiorum, Cic. Off. 1, 160: échelle, hiérarchie des devoirs.    - eidem gradus oratorum, Cic. Br. 186: même classement des orateurs.    - gradus et dissimilitudines Atticorum, Cic. Br. 285: les degrés et les différences qu'il y a parmi les orateurs attiques.    - a matre Magnum Pompeium artissimo contingebat gradu, Suet.: du côté maternel, il était très proche parent du grand Pompée.    - Neroni Galba successit nullo gradu contingens Caesarum domum, Suet.: Galba succéda à Néron alors qu'il n'avait aucun lien de parenté avec la maison des Césars. [st1]7 [-] degré dans les magistratures, rang, échelon.    - ad summum imperium per omnes honorum gradus aliquem efferre, Cic. Cat. 1, 28: faire monter qqn par tous les degrés des magistratures au pouvoir suprême [consulat].    - ascendens gradibus magistratuum, Cic. Br. 281: s'élevant progressivement dans l'échelle des magistratures.    - gradus altissimus, amplissimus dignitatis, Cic. Phil. 1, 14 ; Mur. 30: le degré le plus élevé de la considération (de l'estime publique).    - gradus senatorius, Cic. Pomp. 61: le rang de sénateur.    - civis hoc gradu, Cic. Phil. 6, 18: un citoyen de ce rang. --- cf. Cic. Ac. 2, 6 ; Fam. 6, 10, 2. [st1]8 [-] degré de comparaison.    - Diom. 324, 16.    - gradus absolutus [primitivus], comparativus, superlativus, Charis. 112, 15 ; Diom. 324, 16: le positif, le comparatif, le superlatif.
* * *
grădŭs, ūs, m. [gradior]    - gén. arch. graduis, Varr. - dat sing. gradu, Lucil. - acc. plur. grados, Pacuv. [st1]1 [-] pas (mesure de longueur: 2 pieds 1/2, environ 75 cm). [st1]2 [-] pas, marche ([] cursus: course).    - addere gradum (s.-ent. gradui): doubler (allonger, forcer) le pas, marcher plus vite.    - gradum facere, Cic. de Or. 2, 61, 249: faire un pas.    - gradum facere, Cic. de Or. 2, 249: faire un pas, marcher.    - gradum celerare Virg. En. 4, 641 ; corripere, Hor. O. 1, 3, 33, presser le pas.    - gradum addere, Liv. 26, 9, 5, augmenter le pas.    - gradum sistere, Virg. En. 6, 465 ; sustinere Ov. F. 6, 398: suspendre sa marche.    - gradum revocare, Virg. En. 6, 128 ; referre, Ov. F. 5, 502: revenir sur ses pas.    - suspenso gradu, Ter. Phorm. 867: en retenant ses pas, à pas de loup.    - citato gradu, Liv. 28, 14, 17: à vive allure.    - pleno gradu, Sall. J. 98, 4: au pas accéléré. --- cf. Liv. 4, 32, 10, etc.    - métaph. spondeus habet stabilem quendam et non expertem dignitatis gradum, Cic. Or. 216: le spondée a une démarche ferme et qui ne manque pas de beauté. [st1]3 [-] fig. marche vers, approche.    - in Africam ex hac provincia gradus imperii factus est, Cic. Verr. 2, 3: de cette province notre empire a fait son premier pas en Afrique.    - gradus reditus mei, Cic. Att. 7, 23, 2: un pas vers mon retour.    - gradus ad consulatum, Liv. 6, 42, 2: un pas vers le consulat.    - gradum fecit ad censuram, Liv. 27, 6, 17: il ne fit qu'un pas (bond) jusqu'à la censure.    - mortis timere gradum, Hor. O. 1, 3: craindre l'approche de la mort, craindre de faire le pas vers la mort. [st1]4 [-] position (du soldat à la guerre).    - nec ullo timore de gradu dejecta est, Caes.: et (la légion) ne fut ébranlée par aucune crainte.    - aliquem gradu movere (demovere, depellere): déloger qqn de sa position, faire lâcher pied à qqn.    - aliquem gradu movere, demovere, Liv. 7, 8, 3 ; 6, 32, 8, depellere Nep. Them. 5, 1: faire lâcher pied à qqn.    - de gradu pugnare: combattre de pied ferme.    - in gradu stetimus, certi non cedere, Ov. M. 9: nous avons tenu ferme, résolus à ne pas reculer.    - in suo quisque gradu obnixi, sine respiratione pugnabant, Liv. 8: chacun résistait de pied ferme et combattait sans reprendre haleine.    - stabili gradu impetum hostium excipere, Liv. 6, 12, 8: recevoir le choc des ennemis de pied ferme.    - in suo quisque gradu obnixi, Liv. 8, 38, 11: se tenant chacun solidement campés sur leurs jambes.    - de gradu, Sen. Ep. 29, 6: à pied, de pied ferme.    - fig. de gradu dejici, Cic Off. 1, 80: être décontenancé, déconcerté, lâcher prise. [st1]5 [-] degré, marche, [d'ord. au plur.].    - gradus templorum, Cic. Att. 4, 1, 5: les degrés des temples. --- cf. Cic. Sest. 34.    - praeceps per gradus ire, Suet. Cal. 35: dégringoler de gradin en gradin [au théâtre].    - subitarii gradus, Tac. An. 14, 20: des gradins improvisés.    - spectaculorum gradus, Tac. An. 14, 13: tribunes en gradins.    - au sing. primus gradus ascenditur, Vitr. 3, 3: on monte la première marche.    - agric. gradus: profondeur d'un coup de bêche en palier. --- Col. 3, 13, 9 ; 4, 1, 3.    - astr. gradus: degré d'une circonférence. --- Manil. 1, 581.    - gradus: rides qui existent au palais du cheval. --- Veg. Mul. 2, 4.    - gradus: étages de la chevelure. --- Suet. Ner. 51 ; Quint. 1, 6, 44 ; 12, 10, 47. [st1]6 [-] fig. degré, échelle.    - sonorum gradus, Cic. de Or. 3, 227: degrés, échelle des sons. --- cf. Cic. Or. 59 ; Quint. 11, 3, 15.    - a virtute ad rationem venire gradibus, Cic. Nat. 1, 88: passer de la vertu à la raison par une gradation.    - inter se ea quasi gradibus, non genere differunt, Cic. Nat. 1, 16: entre ces choses il y a différence de quantité, non de qualité (de degré, non d'espèce).    - temporum gradus, Cic. Part. 12: ordre chronologique.    - gradus aetatis scandere adultae, Lucr. 1, 1123: gravir les degrés de l'âge adulte (arriver progressivement à l'âge adulte).    - gradus cognationis, Dig. 38, 10, 1: degrés de parenté. --- cf. Ov. M. 13, 143.    - eodem gradu, Dig.: au même degré.    - artissimo gradu, Suet. Aug. 4, etc.: à un degré très proche.    - mais non iidem erunt necessitudinum gradus qui temporum, Cic. Off. 1, 59: [dans l'accomplissement des devoirs] l'ordre voulu par les degrés de liaison ne sera pas toujours celui qu'exigent les circonstances.    - gradus plures sunt societatis hominem, Cic. Off. 1, 53: il y a un assez grand nombre de degrés dans la société humaine.    - gradus officiorum, Cic. Off. 1, 160: échelle, hiérarchie des devoirs.    - eidem gradus oratorum, Cic. Br. 186: même classement des orateurs.    - gradus et dissimilitudines Atticorum, Cic. Br. 285: les degrés et les différences qu'il y a parmi les orateurs attiques.    - a matre Magnum Pompeium artissimo contingebat gradu, Suet.: du côté maternel, il était très proche parent du grand Pompée.    - Neroni Galba successit nullo gradu contingens Caesarum domum, Suet.: Galba succéda à Néron alors qu'il n'avait aucun lien de parenté avec la maison des Césars. [st1]7 [-] degré dans les magistratures, rang, échelon.    - ad summum imperium per omnes honorum gradus aliquem efferre, Cic. Cat. 1, 28: faire monter qqn par tous les degrés des magistratures au pouvoir suprême [consulat].    - ascendens gradibus magistratuum, Cic. Br. 281: s'élevant progressivement dans l'échelle des magistratures.    - gradus altissimus, amplissimus dignitatis, Cic. Phil. 1, 14 ; Mur. 30: le degré le plus élevé de la considération (de l'estime publique).    - gradus senatorius, Cic. Pomp. 61: le rang de sénateur.    - civis hoc gradu, Cic. Phil. 6, 18: un citoyen de ce rang. --- cf. Cic. Ac. 2, 6 ; Fam. 6, 10, 2. [st1]8 [-] degré de comparaison.    - Diom. 324, 16.    - gradus absolutus [primitivus], comparativus, superlativus, Charis. 112, 15 ; Diom. 324, 16: le positif, le comparatif, le superlatif.
* * *

    Gradus, huius gradus, m. g. Cic. Degré ou marche, Un eschellon d'eschelle.

\

    Altos gradus euaserat. Virgil. Elle avoit monté, etc.

\

    Gradus. Virg. Un pas, Marchement, Le marcher, Marcheure.

\

    Gradu pleno. Liu. A grand pas.

\

    Acuere gradus. Stat. Encourager et enhorter de marcher viste, ou de se haster d'aller.

\

    Addere gradum. Liu. Se haster d'aller, Aller plus viste qu'on ne faisoit.

\

    AEquare gradus alicuius. Sil. Aller aussi viste que luy.

\

    Celerare. Virgil. Haster son pas, Se haster.

\

    Colligere. Sil. Retirer et accourcir son pas, Aller plus bellement, ou s'arrester.

\

    Continere. Virgil. S'arrester.

\

    Corripere. Horat. Se mettre vistement à chemin.

\

    Dirigere inuitum gradum. Senec. Conduire et mener quelqu'un maulgré qu'il en ait.

\

    Efferre gradum soribus. Sil. Sortir hors de la porte.

\

    Facere gradum. Sil. Faire un pas, Marcher.

\

    Foemineo corpora ferre gradu. Ouid. Marcher en femme.

\

    Ingentes ferre gradus. Ouid. Marcher à grands pas.

\

    Flectere gradum retro. Senec. Revenir, Retourner en arriere.

\

    Inferre gradum. Liu. S'advancer d'entrer, Poulser avant.

\

    Minuere gradum suum. Quintil. Aller à plus petit pas, Aller plus bellement.

\

    Seniles moliri gradus. Seneca. Cheminer ou marcher pesamment et à difficulté, comme fait une vieille personne.

\

    Gradu mouere. Liu. Repoulser, Faire reculer, desmarcher, Faire desmarcher.

\

    Reuocare. Virgil. Retourner.

\

    Sistere. Virgil. S'arrester.

\

    Sustinere gradum. Ouid. S'arrester.

\

    Tangere locum gradu. Ouid. Venir jusques au lieu.

\

    Deiici de gradu. Cic. Perdre constance ou contenance.

\

    Gradum iacere ad aliquam rem, et aditum. Cic. Faire entree, Faire passage.

\

    Ad Rempublicam gradus. Cic. Entree, Chemin, Moyen, Degré pour monter et parvenir au gouvernement de la Republique.

\

    A virtute ad rationem video te venisse gradibus. Cic. Par degrez.

\

    Fateor me ad istum gradum sapientiae non venisse. Marius ad Ciceronem. N'estre monté jusques à ce degré.

\

    Gradus. Cic. Le degré d'honneur.

\

    De gradu dignitatis dimoueri. Cic. Perdre son authorité et reputation, ou en estre reculé.

\

    Senatorius gradus. Cic. Le degré et dignité de senateur.

\

    Militiae gradu deiici. Modestinus. Quand aucun ha en la guerre quelque degré et estat, et à cause de quelque faulte par luy commise il est dejecté et privé dudict estat, et est remis au ranc des simples souldars.

\

    Gradus. Cic. Occasion, Preparatif, Entree, Commencement.

Dictionarium latinogallicum > gradus

Страницы

См. также в других словарях:

HOC age — apud Rom. cum Cos. auspicaretur, ac immolaret, clarâ voce a Praecone acclamabatur, ut adstantes officii admonerentur, teste Plutarch. in Numa. Quam proin Cassius Chaerea, coniuratorum in Caium Caes. Princeps, suis resleram dedit, quasi victimam… … Hofmann J. Lexicon universale
hoc age — foreign term Etymology: Latin do this ; apply yourself to what you are about … New Collegiate Dictionary
Âge d'or de l'Occident médiéval — Renaissance du XIIe siècle La renaissance du XIIe siècle est une période majeure de renouveau du monde culturel au Moyen Âge, mise en évidence par les travaux des historiens Charles H. Haskins, Jacques Le Goff ou encore Jacques Verger.… … Wikipédia en Français
Hoc hic misterium fidei firmiter profitemur — Blason de Lugo. Blason de la Galice sur une carte du … Wikipédia en Français
XIIe siècle: l'age d'or de l'occident médiéval — Renaissance du XIIe siècle La renaissance du XIIe siècle est une période majeure de renouveau du monde culturel au Moyen Âge, mise en évidence par les travaux des historiens Charles H. Haskins, Jacques Le Goff ou encore Jacques Verger.… … Wikipédia en Français
XIIe siècle: l'âge d'or de l'Occident médiéval — Renaissance du XIIe siècle La renaissance du XIIe siècle est une période majeure de renouveau du monde culturel au Moyen Âge, mise en évidence par les travaux des historiens Charles H. Haskins, Jacques Le Goff ou encore Jacques Verger.… … Wikipédia en Français
Cum Hoc Ergo Propter Hoc — (latin signifiant avec ceci, donc à cause de ceci[1]) est un sophisme qui consiste à prétendre que si deux événements sont corrélés alors il y a un lien de cause à effet entre les deux[1]. La confusion entre corrélation et causalité est appelé… … Wikipédia en Français
Cum hoc — ergo propter hoc Cum hoc ergo propter hoc (latin signifiant avec ceci, donc à cause de ceci[1]) est un sophisme qui consiste à prétendre que si deux événements sont corrélés alors il y a un lien de cause à effet entre les deux[1]. La confusion… … Wikipédia en Français
Second Age Theatre Company — exists to promote an awareness and love of classical theatre for all, but especially the young. THE COMPANYSecond Age Theatre Company was established in 1989 by Alan Stanford, Ronan Smith, Brian O Donoghue and Martin Drury as a response to the… … Wikipedia
Cum hoc ergo propter hoc — (latin signifiant avec ceci, donc à cause de ceci[1]) est un sophisme qui consiste à prétendre que si deux événements sont corrélés alors il y a un lien de cause à effet entre les deux[1]. La confusion entre corrélation et causalité est appelé… … Wikipédia en Français
Naval tactics in the Age of Steam — The development of the steam ironclad firing explosive shells in the mid 19th century rendered sailing tactics obsolete. New tactics were developed for the big gun Dreadnought battleships. The mine, torpedo, submarine and aircraft posed new… … Wikipedia

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на все языки

hoc+age

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на все языки

hoc+age

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: