Перевод: со всех языков на все языки

Со всех языков на:
Все языки
Со всех языков на:
Все языки
Английский
Латинский
Немецкий
Русский
Французский

contra+dicere

81 ac

atque or āc (atque is used before vowels and consonants, ac, in class. lang., only before consonants; v. infra, I.), conj. [at has regularly in the compound atque a continuative, as in atqui it has an adversative force; pr. and further, and besides, and also; cf. in Gr. pros de, pros de eti, eti kai, eti de, and te kai; v. at init., and for the change of form atque, ac, cf. neque, nec; in MSS. and inscriptions sometimes written adque, and sometimes by confusion atqui ], a copulative particle, and also, and besides, and even, and (indicating a close internal connection between single words or whole clauses; while et designates an external connection of diff. objects with each other, v. et; syn.: et, -que, autem, praeterea, porro, ad hoc, ad haec).
I.
In joining single words, which is its most common use.
A.
In gen. (The following representation is based on a collection of all the instances of the use of atque and ac in Cic. Imp. Pomp., Phil. 2, Tusc. 1, and Off. 1; in Caes. B. G. 1 and 2; in Sall. C.; and in Liv. 21; and wherever in the account either author or work is not cited, there atque or ac does not occur.)
1.
The form atque.
a.
Before vowels and h. —Before a (very freq.):
sociorum atque amicorum,
Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; id. Phil. 2, 13, 33; id. Tusc. 1, 34, 122; Caes. B. G. 1, 2; 1, 18; 1, 26; 2, 14; Sall. C. 5, 8; 7, 5; Liv. 21, 3; 21, 12.—Before e (very freq.):
deposci atque expeti,
Cic. Imp. Pomp. 2, 5; 6, 16; 10, 28; id. Phil, 2, 21, 51; 2, 21, 52; id. Tusc. 1, 20, 46; Caes. B. G. 1, 6; 1, 15; 1, 18; 2, 19; Sall. C. 14, 6; 49, 4; Liv. 21, 4; 21, 37.—Before i (very freq.):
excitare atque inflammare,
Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; 7, 18; id. Phil. 2, 15, 37; 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 20, 46; 1, 40, 97; Caes. B. G. 1, 17; 1, 20; 1, 22; 2, 1 bis; Sall. C. 2, 3; 3, 5; 14, 4; Liv. 21, 4; 21, 6; 21, 10.—Before o (freq. in Cic.):
honestissimus atque ornatissimus,
Cic. Imp. Pomp. 7, 17; 8, 21; 11, 31; id. Off. 1, 25, 86; 1, 27, 94; Caes. B. G. 1, 40; 2, 14; Sall. C. 10, 6; Liv. 21, 8.—Before u (very rare), Cic. Imp. Pomp. 3, 7; 5, 11; 6, 15; Caes. B. G. 1, 26; 2, 20; Sall. C. 31, 6; 42, 1.—Before h (not infreq.):
Sertorianae atque Hispaniensis,
Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 7, 19; id. Tusc. 1, 28, 69; id. Off. 1, 24, 87; Caes. B. G. 1, 19; 2, 9; 2, 10; Sall. C. 6, 1; 12, 2; Liv. 21, 37.—
b.
Before consonants.—Before b (very rare):
Gallorum atque Belgarum,
Caes. B. G. 1, 6; so,
Cassius atque Brutus,
Tac. A. 3, 76.—Before c (infreq. in Cic., freq. in Sall.):
in portubus atque custodiis,
Cic. Imp. Pomp. 6, 16; 8, 21; id. Phil. 2, 8, 18; id. Tusc. 1, 18, 42; id. Off. 1, 25, 88; Sall. C. 2, 3; 7, 4; 16, 3; 26, 4; 29, 3.—Before d (infreq.):
superatam esse atque depressam,
Cic. Imp. Pomp. 8, 21; id. Phil. 2, 44, 114: id. Off. 1, 6, 19; 1, 25, 85; 1, 33, 119; Sall. C. 4, 1; 20, 7; 20, 10.—Before f (infreq.):
vitiis atque flagitiis,
Cic. Imp. Pomp. 30, 72; id. Off. 1, 28, 98; 1, 28, 100; Caes. B. G. 1, 2; Sall. C. 1, 4; 2, 9; 11, 2.— Before g (very rare):
dignitate atque gloria,
Cic. Imp. Pomp. 4, 11; 5, 12:
virtute atque gloria,
Sall. C. 3, 2; 61, 9.—Before j (very rare):
labore atque justitia,
Sall. C. 10, 1; 29, 3.—Before l (rare):
hilari atque laeto,
Cic. Tusc. 1, 42, 100; id. Off. 1, 19, 64; Sall. C. 14, 3; 21, 2; 28, 4.—Before m (infreq. in Cic., once in Caes.):
multae atque magnae,
Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 17, 50; id. Phil. 2, 39, 100; id. Off. 1, 29, 103; 1, 31, 110; Caes. B. G. 1, 34; Sall. C. 18, 4; 31, 7; 34, 1; 51, 1.—Before n (infreq.):
adventu atque nomine,
Cic. Imp. Pomp. 5, 13; 20, 60; id. Off. 1, 28, 101; Sall. C. 2, 2 bis. —Before p (infreq. in Cic.):
magna atque praeclara,
Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 11, 31; 16, 48; id. Off. 1, 44, 156; Sall. C. 4, 1; 4, 4; 16, 2; 20, 3.—Before q (does not occur).—Before r (rare):
se conlegit atque recreavit,
Cic. Phil. 2, 24, 58.— Before s (rare in Cic.):
provinciarum atque sociorum,
Cic. Imp. Pomp. 1, 24, 71; id. Off. 1, 9, 30; 1, 21, 72; Sall. C. 2, 5; 2, 7; 6, 1.— Before t (infreq.):
parietum atque tectorum,
Cic. Phil. 2, 28, 69; id. Tusc. 1, 24, 57; id. Off. 1, 35, 126; Sall. C. 42, 2; 50, 3; 51, 38.—Before v (infreq.):
gravis atque vehemens,
Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 9, 25; id. Tusc. 1, 23, 54; Sall. C. 1, 1; 12, 3; 45, 4; Liv. 21, 4; 21, 30.—
2.
The form ac before consonants.—Before b (very rare):
sentientes ac bene meritos,
Cic. Off. 1, 41, 149:
feri ac barbari,
Caes. B. G. 1, 31 and 33.—Before c (very rare):
liberis ac conjugibus,
Liv. 21, 30:
Romae ac circa urbem,
id. 21, 62.—Before d (freq. in Cic.):
periculum ac discrimen,
Cic. Imp. Pomp. 5, 12; 9, 23; 12, 33; id. Tusc. 1, 17, 40; 1, 28, 69; id. Off. 1, 14, 42:
usus ac disciplina,
Caes. B. G. 1, 40; 2, 31; Sall. C. 5, 4; 5, 8; 28, 1; Liv. 21, 10; 21, 18; 21, 19.—Before f (infreq.):
opima est ac fertilis,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; 7, 19; id. Tusc. 1, 1, 2; 1, 27, 66; id. Off. 1, 29, 103:
potentissimos ac firmissimos,
Caes. B. G. 1, 3; 1, 48; 2, 12;
2, 13: pessuma ac flagitiosissima,
Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 17; 21, 20.—Before g (does not occur).—Before j (very rare):
nobilitatis ac juventutis,
Cic. Phil. 2, 15, 37.—Before l (not infreq. in Liv.), Cic. Imp. Pomp. 4, 9; 23, 66; id. Phil. 2, 22, 54; Caes. B. G. 1, 12; 1, 23; 2, 23; Liv. 21, 13; 21, 14; 21, 35.—Before m (not infreq. in Cic.):
terrore ac metu,
Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 18, 54 bis; 20, 59; id. Tusc. 1, 40, 95; id. Off. 1, 30, 106; Caes. B. G. 1, 39; 2, 14; Sall. C. 2, 4; 10, 1; Liv. 21, 8; 21, 60.—Before n (not infreq. in Cic.):
insedit ac nimis inveteravit,
Cic. Imp. Pomp. 3, 7:
gentes ac nationes,
id. ib. 11, 31; 12, 35 bis; id. Phil. 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 21, 48; Caes. B. G. 1, 20; 2, 28; Liv. 21, 32.—Before p (not infreq. in Cic., Caes., and Liv.):
celeberrimum ac plenissimum,
Cic. Imp. Pomp. 12, 33; 12, 35; 13, 36; id. Phil. 2, 15, 39; id. Tusc. 1, 17, 41; id. Off. 1, 20, 68; Caes. B. G. 1, 18; 1, 20; 2, 13; 2, 19; Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 25; 21, 34; 21, 35.—Before q (does not occur).—Before r (infreq.):
firmamenti ac roboris,
Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 8, 21; 15, 45; id. Off. 1, 5, 15; Caes. B. G. 1, 25; Liv. 21, 41; 21, 44.—Before s (freq. in Cic. and Liv., infreq. in Caes.):
vectigalibus ac sociis,
Cic. Imp. Pomp. 2, 4; 4, 10; 11, 30; id. Phil. 2, 27, 66; Caes. B. G. 1, 25; 1, 31; 1, 33; 2, 24; Liv. 21, 4; 21, 33 bis; 21, 36.—Before t (infreq. in Cic., freq. in Liv.):
tantis rebus ac tanto bello,
Cic. Imp. Pomp. 10, 27 bis; 19, 56; 20, 59; Caes. B. G. 1, 26; 1, 39; 2, 6; Liv. 21, 7 ter; 21, 10; 21, 14; 21, 25.—Before v (not in Cic., only once in Caes. and Sall., but freq. in Liv.):
armatos ac victores,
Caes. B. G. 1, 40:
inconsulte ac veluti etc.,
Sall. C. 42, 2:
opera ac vineae,
Liv. 21, 7; 21, 22; 21, 40; 21, 43. —(So in the phrases treated below: atque adeo, atque alter or alius, atque eccum, atque eo, atque etiam, atque illuc, atque is or hic, atque iterum, atque omnia, atque ut, atque late, atque sic, atque velut, but ac ne, ac si, and ac tamen).—With simul:
Britannorum acies in speciem simul ac terrorem editioribus locis constiterat,
Tac. Agr. 35:
in se simul atque in Herculem,
id. G. 34:
suos prosequitur simul ac deponit,
id. ib. 30; so,
sociis pariter atque hostibus,
id. H. 4, 73:
innocentes ac noxios juxta cadere,
id. A. 1, 48.—Hence, sometimes syn. with et—et, ut—ita, aeque ac; both—and, as—so, as well—as, as well as: hodie sero ac nequiquam [p. 190] voles, Ter. Heaut. 2, 3, 103 (cf. Cic. Quinct. 25, 79:
verum et sero et nequidquam pudet): copia sententiarum atque verborum,
Cic. Cael. 19, 45:
omnia honesta atque inhonesta,
Sall. C. 30, 4:
nobiles atque ignobiles,
id. ib. 20, 7:
caloris ac frigoris patientia par,
Liv. 21, 4; 6, 41; Vell. 2, 127:
vir bonus et prudens dici delector ego ac tu,
Hor. Ep. 1, 16, 32.—
B.
Esp.
a.
In a hendiadys:
utinam isto animo atque virtute in summa re publica versari quam in municipali maluisset,
with this virtuous feeling, Cic. Leg. 3, 16, 36:
de conplexu ejus ac sinu,
of his bosom embrace, id. Cat. 2, 10, 22:
me eadem, quae ceteros, fama atque invidia vexabat, i. e. invidiosa fama,
Sall. C. 3 fin.:
clamore atque adsensu,
shout of applause, Liv. 21, 3.—
b.
In joining to the idea of a preceding word one more important, and indeed, and even, and especially (v. Kritz ad Sall. J. 4, 3).
(α).
Absol.: Pa. Nempe tu istic ais esse erilem concubinam? Sc. Atque arguo me etc., yea and I maintain that I etc., Plaut. Mil. 2, 3, 66: Ph. Tun vidisti? Sc. Atque his quidem oculis, id. ib. 2, 4, 15: Ps. Ecquid habet is homo aceti in pectore? Ch. Atque acidissimi, id. Ps. 2, 4, 49; so id. Bacch. 3, 6, 9; id. Men. 1, 2, 40: Py. Cognoscitne (ea)? Ch. Ac memoriter, Ter. Eun. 5, 3, 6:
Faciam boni tibi aliquid pro ista re ac lubens,
and with a good will, id. Heaut. 4, 5, 15:
rem difficilem (dii immortales) atque omnium difficillimam,
and indeed, Cic. Or. 16, 52:
magna diis immortalibus habenda est gratia atque huic ipsi Jovi Statori, etc.,
and especially, id. Cat. 1, 5, 11:
hebeti ingenio atque nullo,
and in fact, id. Tusc. 5, 15, 45:
ex plurimis periculis et insidiis atque ex media morte,
and even, id. Cat. 4, 9:
fratre meo atque eodem propinquo suo interfecto,
and at the same time, Sall. J. 14, 11:
intra moenia atque in sinu urbis,
id. C. 52, 35.—
(β).
With adeo, and that too, and even:
intra moenia atque adeo in senatu,
Cic. Cat. 1, 2, 5:
qui in urbe remanserunt atque adeo qui contra urbis salutem etc.,
id. ib. 2, 12, 27:
insto atque urgeo, insector, posco atque adeo flagito crimen,
id. Planc. 19 fin.:
non petentem atque adeo etiam absentem,
Liv. 10, 5.—And with autem also added:
atque adeo autem quor etc.,
Ter. Eun. 5, 4, 42.—
(γ).
With etiam:
id jam populare atque etiam plausibile factum est,
and also, Cic. Div. in Caecil. 3, 8:
ne Verginio commeatum dent atque etiam in custodia habeant,
Liv. 3, 46.—
(δ).
With the dem. pron. hic, is:
negotium magnum est navigare atque id mense Quintili,
and besides, and that, and that too, Cic. Att. 5, 12; 1, 14:
maximis defixis trabibus atque eis praeacutis,
Caes. B. C. 1, 27:
Asseres pedum XII. cuspidibus praefixis atque hi maximis ballistis missi,
id. ib. 2, 2:
duabus missis subsidio cohortibus a Caesare, atque his primis legionum duarum,
id. B. G. 5, 15; id. B. C. 3, 70:
flumen uno omnino loco pedibus atque hoc aegre transiri potest,
id. B. G. 5, 18:
ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit humiliores... atque id eo magis, quod, etc.,
id. ib. 5, 1; cf. without id (perh. to avoid the repetition of the pron.): qua (sc. virtute) nostri milites facile superabant, atque eo magis, quod, etc., and that the more because etc., id. ib. 3, 8 fin.:
dicendi artem apta trepidatione occultans atque eo validior,
Tac. H. 1, 69; 2, 37; id. A. 4, 22; 4, 46.—
II.
In comparisons.
A.
Of equality (Rudd. II. p. 94; Zumpt, § 340); with par, idem, item, aequus, similis, juxta, talis, totidem, etc., as: et nota, quod ex hujus modi structura Graeca (sc. homoios kai, etc.) frequenter Latini ac et atque in significatione similitudinis accipiunt, Prisc. pp. 1192 and 1193 P.; cf. Gell. 10, 29; Lidd. and Scott, s. v. kai, III.:
si parem sententiam hic habet ac formam,
Plaut. Mil. 4, 6, 36: quom opulenti loquuntur pariter atque ignobiles, Enn. ap. Gell. 11, 4:
Ecastor pariter hoc atque alias res soles,
Plaut. Men. 5, 1, 52:
pariter nunc opera me adjuves ac re dudum opitulata es,
Ter. Phorm. 5, 3, 3:
neque enim mihi par ratio cum Lucilio est ac tecum fuit,
Cic. N. D. 3, 1, 3:
parique eum atque illos imperio esse jussit,
Nep. Dat. 3, 5:
magistrum equitum pari ac dictatorem imperio fugavit,
id. Hann. 5, 3:
pariter patribus ac plebi carus,
Liv. 2, 33: nam et vita est eadem et animus te erga idem ac fuit, Ter. Heaut. 2, 3, 24:
In hanc argumentationes ex eisdem locis sumendae sunt atque in causam negotialem,
Cic. Inv. 2, 23, 70:
equi quod alii sunt ad rem militarem idonei, alii ad vecturam... non item sunt spectandi atque habendi,
Varr. R. R. 2, 7, 15; id. L. L. 10, § 74 Mull.:
cum ex provincia populi Romani aequam partem tu tibi sumpseris atque populo Romano miseris,
Cic. Verr. 2, 3, 19:
Modo ne in aequo (jure) hostes apud vos sint ac nos socii,
Liv. 39, 37 (exs. with aeque; v. aeque, d); Cic. Verr. 2, 3, 83 fin.:
et simili jure tu ulcisceris patrui mortem atque ille persequeretur fratris sui, si, etc.,
id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 1, 4; id. Agr. 1, 4 fin.:
similem pavorem inde ac fugam fore, ac bello Gallico fuerit,
Liv. 6, 28; Col. 5, 7, 3:
contendant, se juxta hieme atque aestate bella gerere posse,
Liv. 5, 6; cf. Drak. ad Liv. 1, 54, 9:
faxo eum tali mactatum, atque hic est, infortunio,
Ter. Phorm. 5, 9, 39; Cic. Vatin. 4, 10:
cum totidem navibus atque erat profectus,
Nep. Milt. 7, 4.—
B.
Of difference; with alius and its derivv., with dissimile, contra, contrarius, secus, etc., than:
illi sunt alio ingenio atque tu,
other than, different from, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. the passages under alius, I. B. a:
aliter tuum amorem atque est accipis,
Ter. Heaut. 2, 3, 23 al.; v. the passages under aliter, 1. a.; cf.
also aliorsum, II., and aliusmodi: quod est non dissimile atque ire in Solonium,
Cic. Att. 2, 3:
simulacrum in excelso collocare et, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,
id. Cat. 3, 8, 20:
vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,
id. Div. 2, 24 fin.; id. Verr. 2, 1, 46:
qui versantur retro, contrario motu atque caelum,
id. Rep. 6, 17, 17:
membra paulo secus a me atque ab illo partita,
id. de Or. 3, 30, 119:
cujus ego salutem non secus ac meam tueri debeo,
id. Planc. 1 fin. al.; v. contra, contrarius, secus, etc.—
C.
Sometimes, in cases of equality or difference, atque with ut or ac with si (with aliter affirm. Cic. appears to connect only atque ut, not ac si;
once, however, non aliter, ac si,
Cic. Att. 13, 51;
v. aliter, 1. b.): pariter hoc fit atque ut alia facta sunt,
Plaut. Am. 4, 1, 11:
nec fallaciam Astutiorem ullus fecit poeta atque Ut haec est fabre facta a nobis,
id. Cas. 5, 1, 6 sqq.:
quod iste aliter atque ut edixerat decrevisset,
Cic. Verr. 2, 1, 46:
et qui suos casus aliter ferunt atque ut auctores aliis ipsi fuerunt, etc.,
id. Tusc. 3, 30, 73:
si mentionem fecerint, quo aliter ager possideretur atque ut ex legibus Juliis,
id. Att. 2, 18, 2; 16, 13, c; cf. Wopk. Lect. Tull. 1, 15, p. 118; Dig. 43, 13, 11:
Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,
just as if, Cic. Fam. 13, 43:
tu autem similiter facis ac si me roges, etc.,
id. N. D. 3, 3, 8:
reliquis officiis, juxta ac si meus frater esset, sustentavit,
id. Post. Red. in Sen. 8, 20:
quod dandum est amicitiae, large dabitur a me non secus ac si meus esset frater,
id. Mur. 4 fin.:
haec sunt, tribuni, consilia vestra, non, hercule, dissimilia, ac si quis, etc.,
Liv. 5, 5 fin. al. —
D.
More rare with nimis, in partem, pro eo, etc.;
in Plaut. also with mutare or demutare = aliud esse: nimis bellus, atque ut esse maxume optabam, locus,
Plaut. Bacch. 4, 4, 73:
haud centensumam Partem dixi atque, otium rei si sit, possim expromere,
id. Mil. 3, 1, 168: sane quam pro eo ac debui graviter molesteque tuli, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:
debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam esse,
Cic. Cat. 4, 2:
pro eo, ac si concessum sit, concludere oportebit argumentationem,
id. Inv. 1, 32, 54:
non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,
nearly the same as he, id. Fam. 9, 13, 2:
neque se luna quoquam mutat atque uti exorta est semel,
Plaut. Am. 1, 1, 118:
num quid videtur demutare atque ut quidem Dixi?
id. Mil. 4, 3, 37.—
E.
Sometimes the word indicating comparison (aeque, tantopere, etc.) is to be supplied from the connection (in the class. per. perh. used only once by Cassius in epist. style):
nebula haud est mollis atque hujus est,
Plaut. Cas. 4, 4, 21:
quem esse amicum ratus sum atque ipsus sum mihi,
id. Bacch. 3, 6, 20:
quae suco caret atque putris pumex,
Priap. 32, 7 (Mull., est putusque): digne ac mereor commendatus esse, Cass. ap. Cic. Fam. 12, 13; Dig. 2, 14, 4; 19, 2, 54.—
F.
Poet. or in post-Aug. prose with comparatives (for quam), than:
amicior mihi nullus vivit atque is est,
Plaut. Merc. 5, 2, 56:
non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,
Ter. And. 4, 2, 15 Ruhnk.:
Illi non minus ac tibi Pectore uritur intimo Flamma,
Cat. 61, 172:
haud minus ac jussi faciunt,
Verg. A. 3, 561:
Non tuus hoc capiet venter plus ac meus,
Hor. S. 1, 1, 46 Bentl. and Heind. (cf. infra:
nihilo plus accipias quam Qui nil portarit): qui peccas minus atque ego,
id. ib. 2, 7, 96:
Artius atque hedera procera adstringitur ilex,
id. Epod. 15, 5; Suet. Caes. 14 Ruhnk. —
G.
In the comparison of two periods of time, most freq. with simul (v. examples under simul); ante- or post-class. with principio, statim:
principio Atque animus ephebis aetate exiit,
as soon as, Plaut. Merc. 1, 1, 40:
judici enim, statim atque factus est, omnium rerum officium incumbit,
Dig. 21, 1, 25:
quamvis, statim atque intercessit, mulier competierat,
ib. 16, 1, 24.—
III.
To connect a negative clause which explains or corrects what precedes; hence sometimes with potius (class.; in Cic. very freq., but rare in the poets), and not, and not rather.
a.
Absol.:
Decipiam ac non veniam,
Ter. Heaut. 4, 4, 6:
si fidem habeat,... ac non id metuat, ne etc.,
id. Eun. 1, 2, 60:
perparvam vero controversiam dicis, ac non eam, quae dirimat omnia,
Cic. Leg. 1, 20, 54:
quasi nunc id agatur, quis ex tanta multitudine occiderit, ac non hoc quaeratur, eum, etc.,
id. Rosc. Am. 33:
si (mundum) tuum ac non deorum immortalium domicilium putes, nonne plane desipere videare?
id. N. D. 2, 6, 17:
nemo erat, qui illum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur,
id. Att. 1, 16:
si hoc dissuadere est, ac non disturbare ac pervertere,
id. Agr. 2, 37, 101:
si res verba desideraret ac non pro se ipsa loqueretur,
id. Fam. 3, 2 fin.: hoc te exspectare tempus tibi turpe est ac non ei rei sapientia tua te occurrere, Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 6:
velut destituti ac non qui ipsi destituissent,
Liv. 8, 27; 7, 3 fin.:
si mihi mea sententia proferenda ac non disertissimorum,
Tac. Or. 1.—
b.
With potius:
Quam ob rem scriba deducet, ac non potius mulio, qui advexit?
Cic. Verr. 2, 3, 79 (B. and K., et):
quis (eum) ita aspexit, ut perditum civem, ac non potius ut importunissimum hostem?
id. Cat. 2, 6, 12.— Pliny the elder commonly employs in this sense atque non, not ac non:
concremasse ea (scrinia) optuma fide atque non legisse,
Plin. 7, 25, 26, § 94; 22, 24, 50, § 108; 29, 2, 9, § 29; 27, 9, 55, § 78; 31, 7, 39, § 73 et saep. —
IV.
In connecting clauses and beginning periods.
1.
In gen., and, and so, and even, and too: Pamph. Antiquam adeo tuam venustatem obtines. Bacch. Ac tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines, And you too, Ter. Hec. 5, 4, 20:
atque illi (philosopho) ordiri placet etc.,
Cic. de Or. 3, 47, 183: Africanus indigens mei? Minime hercle. Ac ne ego quidem illius, And I indeed not, etc., id. Lael. 9, 30; id. Fin. 5, 11, 33:
cum versus facias, te ipsum percontor, etc.... Atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, Versiculos, etc.,
Hor. S. 1, 10, 31:
multa quippe et diversa angebant: validior per Germaniam exercitus, etc.... quos igitur anteferret? ac (i. e. similiter angebat), ne postpositi contumelia incenderentur,
Tac. A. 1, 47:
Minime, minime, inquit Secundus, atque adeo vellem maturius intervenisses,
Tac. Or. 14:
ac similiter in translatione, etc.,
Quint. 3, 6, 77.—
2.
In adducing new arguments of similar force in favor of any assertion or making further statements about a subject, etc.; cf. Beier ad Cic. Off. 3, 11, 487.
a.
Absol.:
maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis: atque in ipso equo, cujus modo mentionem feci, si, etc.,
and furthermore, and moreover, Cic. Lael. 19, 68: Atque, si natura confirmatura jus non erit, virtutes omnes tollentur, id. Leg. 1, 15, 42 B. and K. —
b.
Often with etiam:
Atque alias etiam dicendi virtutes sequitur,
Cic. Or. 40, 139:
Atque hoc etiam animadvertendum non esse omnia etc.,
id. de Or. 2, 61, 251; so id. Off. 1, 26, 90; id. N. D. 2, 11, 30; Col. 2, 2, 3.—
c.
Sometimes with quoque:
Atque occidi quoque Potius quam cibum praehiberem,
Plaut. Ps. 1, 3, 133; so Cic. N. D. 2, 12, 32; Col. 2, 13, 3, and Cels. 2, 3; 3, 22.—
d.
And even with quoque etiam: Atque ego [p. 191] quoque etiam, qui Jovis sum filius, Contagione etc., Plaut. Am. prol. 30.—
3.
In narration:
aegre submoventes obvios intrare portam, qui adducebant Philopoemenem, potuerunt: atque conferta turba iter reliquum clauserat,
Liv. 39, 49; 5, 21 fin.:
completur caede, quantum inter castra murosque vacui fuit: ac rursus nova laborum facies,
Tac. H. 3, 30; cf. Caes. B. C. 2, 28 fin. and 2, 29 init. —
4.
In introducing comparisons, atque ut, atque velut (mostly poet., esp. in epic poetry):
Atque ut perspicio, profecto etc.,
Plaut. Capt. 3, 4, 53:
ac veluti magno in populo cum saepe coorta est Seditio.... Sic cunctus pelagi cecidit fragor, etc.,
Verg. A. 1, 148; so id. G. 4, 170; id. A. 2, 626; 4, 402; 4, 441; 6, 707; 9, 59; 10, 405; 10, 707; 10, 803; 11, 809; 12, 365; 12, 521; 12, 684; 12, 715;
12, 908: Inclinare meridiem Sentis ac, veluti stet volucris dies, Parcis deripere etc.,
Hor. C. 3, 28, 6; Val. Fl. 6, 664;
and so, Ac velut in nigro jactatis turbine nautis, etc.... Tale fuit nobis Manius auxilium,
Cat. 68, 63 (for which Sillig and Muller read:
Hic velut, etc.): Atque ut magnas utilitates adipiscimur, etc.,
Cic. Off. 2, 5, 16:
Atque ut hujus mores veros amicos parere non potuerunt, sic etc.,
id. Lael. 15, 54.—
5.
In connecting two acts or events.
a.
In the order of time, and then; hence the ancient grammarians assume in it the notion of quick succession, and explain it, though improperly, as syn. with statim, ilico, without any accompanying copulative, v. Gell. 10, 29; Non. p. 530, 1 sq. (only in the poets and histt.): Atque atque accedit muros Romana juventus (the repetition of the atque represents the approach step by step), Enn. ap. Gell. and Non. l. l. (Ann. v. 527 Mull.): Quo imus una;
ad prandium? Atque illi tacent,
And then they are silent, Plaut. Capt. 3, 1, 19:
Ubi cenamus? inquam, atque illi abnuunt,
and upon this they shake their head, id. ib. 3, 1, 21; id. Ep. 2, 2, 33:
dum circumspecto atque ego lembum conspicor,
id. Bacch. 2, 3, 45; so id. Merc. 2, 1, 32; 2, 1, 35; id. Most. 5, 1, 9:
lucernam forte oblitus fueram exstinguere: Atque ille exclamat derepente maximum,
and then he suddenly exclaims, id. ib. 2, 2, 57: cui fidus Achates It comes... atque illi Misenum in litore sicco Ut venere, vident, etc., and as they thus came, etc., Verg. A. 6, 162:
dixerat, atque illi sese deus obtulit ultro,
Stat. Th. 9, 481; 12, 360; Liv. 26, 39, 16; Tac. H. 3, 17:
tum Otho ingredi castra ausus: atque illum tribuni centurionesque circumsistunt,
id. ib. 1, 82. —Sometimes with two imperatives, in order to indicate vividly the necessity of a quicker succession, or the close connection between two actions:
cape hoc argentum atque defer,
Ter. Heaut. 4, 7, 3:
abi domum ac deos comprecare,
id. Ad. 4, 5, 65:
tace modo ac sequere hac,
id. ib. 2, 4, 16:
Accipe carmina atque hanc sine tempora circum hederam tibi serpere,
Verg. E. 8, 12; id. G. 1, 40; 3, 65; 4, 330:
Da auxilium, pater, atque haec omina firma,
id. A. 2, 691; 3, 89; 3, 250; 3, 639; 4, 424; 9, 90; 10, 624; 11, 370.—
b.
In the order of thought, and so, and thus, and therefore.
(α).
Absol.:
si nunc de tuo jure concessisses paululum, Atque adulescenti morigerasses,
and so, Ter. Ad. 2, 2, 10.—
(β).
With ita or sic:
Ventum deinde ad multo angustiorem rupem, atque ita rectis saxis, etc.,
Liv. 21, 36; Plin. 10, 58, 79, § 158:
ac sic prope innumerabiles species reperiuntur,
Quint. 12, 10, 67.—
c.
Connecting conclusion and condition, so, then (cf. at, II. F.):
non aliter quam qui adverso vix flumine lembum Remigiis subigit, si bracchia forte remisit, Atque illum praeceps prono rapit alveus amni,
Verg. G. 1, 203 (here explained by statim by Gell. 10, 29, and by Servius, but thus its connective force is wholly lost; cf. also Forbig ad h. l. for still another explanation).—
6.
(As supra, I. c.) To annex a thought of more importance:
Satisne videtur declarasse Dionysius nihil esse ei beatum, cui semper aliqui terror impendeat? atque ei ne integrum quidem erat, ut ad justitiam remigraret,
Cic. Tusc. 5, 21, 62; id. Tull. 4:
hoc enim spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium conjunctionem, quam qui dirimunt, eos morte... coercent. Atque hoc multo magis efficit ipsa naturae ratio,
id. Off. 3, 5, 23; id. Fam. 6, 1, 4: hac spe lapsus Induciomarus... exsules damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit;
ac tantam sibi jam iis rebus in Gallia auctoritatem comparaverat, ut, etc.,
Caes. B. G. 5, 55 fin.; Nep. Hann. 13, 2; Quint. 1, 10, 16.—Hence also in answers, in order to confirm a question or assertion:
Sed videone ego Pamphilippum cum fratre Epignomo? Atque is est,
And he it is, Yes, it is he, Plaut. Stich. 4, 2, 4; so id. Truc. 1, 2, 24: Th. Mihin malum minitare? Ca. Atque edepol non minitabor, sed dabo, id. Curc. 4, 4, 15: Ch. Egon formidulosus? nemost hominum, qui vivat, minus. Th. Atque ita opust, Ter. Eun. 4, 6, 20.—
7.
In expressing a wish, atque utinam:
Veritus sum arbitros, atque utinam memet possim obliscier! Att., Trag. Rel. p. 160 Rib.: videmus enim fuisse quosdam, qui idem ornate ac graviter, idem versute et subtiliter dicerent. Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperire possemus!
Cic. Or. 7, 22; so id. Rep. 3, 5, 8:
Atque utinam pro decore etc.,
Liv. 21, 41, 13:
Atque utinam ex vobis unus etc.,
Verg. E. 10, 35; id. A. 1, 575:
Atque utinam... Ille vir in medio fiat amore lapis!
Prop. 2, 9, 47; 3, 6, 15; 3, 7, 25; 3, 8, 19 al.—
8.
To connect an adversative clause, and often fully with tamen, and yet, notwithstanding, nevertheless.
a.
Absol.: Mihi quidem hercle non fit veri simile;
atque ipsis commentum placet,
Ter. And. 1, 3, 20 Ruhnk. (atque pro tamen, Don.):
ego quia non rediit filius, quae cogito!... Atque ex me hic natus non est, sed ex fratre,
id. Ad. 1, 1, 15 (Quasi dicat, ex me non est, et sic afficior: quid paterer si genuissem? Don.; cf. Acron. ap. Charis. p. 204 P.); Cic. Off. 3, 11, 48 Beier; id. Mur. 34, 71 Matth.:
ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum... Atque ego credo fore qui, etc.,
and yet I believe, Sall. J. 4, 1 and 3 Corte; id. C. 51, 35:
observare principis egressum in publicum, insidere vias examina infantium futurusque populus solebat. Labor parentibus erat ostentare parvulos... Ac plerique insitis precibus surdas principis aures obstrepebant,
Plin. Pan. 26.—
b.
With tamen:
nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, etc.,
Cic. Fin. 2, 27, 85:
discipulos dissimilis inter se ac tamen laudandos,
id. de Or. 3, 10, 35; id. Rep. 1, 7, 12:
Atque in his tamen tribus generibus etc.,
id. Off. 3, 33, 118; id. Pis. 1, 3; 13, 30; id. Prov. Cons. 7, 16; 7, 15 fin. (cf. in reference to the last four passages Wund. Varr. Lectt. p. lviii. sq.):
ac tamen initia fastigii etc.,
Tac. A. 3, 29; 3, 56; 12, 56;
14, 21: pauciores cum pluribus certasse, ac tamen fusos Germanos,
id. H. 5, 16.—
9.
To connect a minor affirmative proposition (the assumptio or propositio minor of logical lang.) in syllogisms, now, but, but now (while atqui is used to connect either an affirmative or negative minor premiss: v. atqui): Scaptius quaternas postulabat. Metui, si impetrasset, ne tu ipse me amare desineres;
... Atque hoc tempore ipso impingit mihi epistulam etc.,
Cic. Att. 6, 1, 6.—Sometimes the conclusion is to be supplied:
nisi qui naturas hominum, penitus perspexerit, dicendo, quod volet, perficere non poterit. Atque totus hic locus philosophorum putatur proprius (conclusion: ergo oratorem philosophiam cognoscere oportet),
Cic. de Or. 1, 12, 53 and 54.—
10.
In introducing a purpose (freq. in Cic.).
a.
A negative purpose, and esp. in anticipating an objection:
Ac ne sine causa videretur edixisse,
Cic. Phil. 3, 9, 24:
Ac ne forte hoc magnum ac mirabile esse videatur,
id. de Or. 2, 46, 191; so id. Fam. 5, 12, 30:
Ac ne saepius dicendum sit,
Cels. 8, 1:
Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter,
Hor. Ep. 1, 1, 13:
Ac ne forte putes,
id. ib. 2, 1, 208:
Ac ne forte putes etc.,
Ov. R. Am. 465 (Merkel, Et).—
b.
A positive purpose:
Atque ut ejus diversa studia in dissimili ratione perspicere possitis, nemo etc.,
Cic. Cat. 2, 5, 9:
Atque ut omnes intellegant me etc.... dico etc.,
id. Imp. Pomp. 8, 20; 2, 4; id. Clu. 14, 43; id. Sull. 2, 5; id. de Or. 3, 11, 40:
Atque ut C. Flaminium relinquam etc.,
id. Leg. 3, 9, 20; id. Fin. 3, 2, 4.—
11.
a.. In continuing a thought in assertions or narration, and, now, and now, Plaut. Aul. prol. 18: audistis, cum pro se diceret, genus orationis, etc.,... perspexistis. Atque in eo non solum ingenium ejus videbatis, etc., Cic. Cael. 19, 45; so id. de Or. 3, 32, 130; 2, 7, 27; 3, 10, 39 al.; Caes. B. G. 2, 29; Nep. Ages. 7, 3; 8, 1, Eum. 10, 3 Bremi; Tac. A. 14, 64; 15, 3; Verg. A. 9, 1; Sil. 4, 1 al.: ac si, sublato illo, depelli a vobis omne periculum judicarem, now if I, etc., Cic. Cat. 2, 2, 3:
atque si etiam hoc natura praescribit, etc.,
id. Off. 3, 6, 27; so Quint. 10, 1, 26; 10, 2, 8.—
b.
In introducing parentheses:
vulgo credere, Penino (atque inde nomen et jugo Alpium inditum) transgressum,
Liv. 21, 38:
omne adfectus genus (atque ea maxime jucundam et ornatam faciunt orationem) de luxuria, etc.,
Quint. 4, 3, 15 MSS., where Halm after Spalding reads et quae. —
c.
At the conclusion of a discourse (not infreq. in Cic.): Atque in primis duabus dicendi partibus qualis esset, summatim breviterque descripsimus, And thus have we, then, briefly described, etc., Cic. Or. 15, 50:
Ac de primo quidem officii fonte diximus,
id. Off. 1, 6, 19:
Ac de inferenda quidem injuria satis dictum est,
id. ib. 1, 8, 27; id. Inv. 2, 39, 115 al.—
V.
In particular connections and phrases.
A.
Unus atque alter, one and the other; alius atque alius, one and another; now this, now that:
unae atque alterae scalae,
Sall. J. 60, 7:
quarum (coclearum) cum unam atque alteram, dein plures peteret,
id. ib. 93, 2:
unum atque alterum lacum integer perfluit,
Tac. H. 5, 6:
dilatisque alia atque alia de causa comitiis,
Liv. 8, 23, 17; Col. 9, 8, 10:
alius atque alius,
Tac. H. 1, 46; 1, 50 (v. alius, II. D.).—Also separated by several words:
aliud ejus subinde atque aliud facientes initium,
Sen. Ep. 32, 2.—
B.
Etiam atque etiam. again and again:
temo Stellas cogens etiam atque etiam Noctis sublime iter, Enn., Trag. Rel. p. 39 Rib.: etiam atque etiam cogita,
Ter. Eun. 1, 1, 11:
etiam atque etiam considera,
Cic. Div. in Caecil. 14, 46:
monitos eos etiam atque etiam volo,
id. Cat. 2, 12, 27.—So, semel atque iterum, Cic. Font. 26; id. Clu. 49; Tac. Or. 17; and:
iterum atque iterum,
Verg. A. 8, 527; Hor. S. 1, 10, 39.—
C.
Huc atque illuc, hither and thither, Cic. Q. Rosc. 37; id. de Or. 1, 40, 184; Verg. A. 9, 57; Ov. M. 2, 357; 10, 376; Tac. Agr. 10; id. H. 1, 85.—
D.
Longe atque late, far and wide, Cic. Marcell. 29:
atque eccum or atque eccum video, in colloquial lang.: Heus vocate huc Davom. Atque eccum,
but here he is, Ter. And. 3, 3, 48:
Audire vocem visa sum modo militis. Atque eccum,
and here he is, id. Eun. 3, 2, 2; so id. Hec. 4, 1, 8.—
E.
Atque omnia, in making an assertion general, and so generally:
Atque in eis omnibus, quae sunt actionis, inest quaedam vis a natura data,
Cic. de Or. 3, 59, 223:
quorum (verborum) descriptus ordo alias alia terminatione concluditur, atque omnia illa et prima et media verba spectare debent ad ultimum,
id. Or. 59, 200; id. de Or. 2, 64, 257: commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere, and so rather, etc., id. Off. 2, 23, 83:
nihil acerbum esse, nihil crudele, atque omnia plena clementiae, humanitatis,
id. ad Q. Fr. 1, 1, 8:
Atque omnis vitae ratio sic constat, ut, quae probamus in aliis, facere ipsi velimus,
Quint. 10, 2, 2.—
F.
With other conjunctions.
1.
After et:
equidem putabam virtutem hominibus instituendo et persuadendo, non minis et vi ac metu tradi,
Cic. de Or. 1, 58, 247:
Magnifica vero vox et magno viro ac sapiente digna,
id. Off. 3, 1, 1; id. Cael. 13:
vanus aspectus et auri fulgor atque argenti,
Tac. Agr. 32.:
denuntiarent, ut ab Saguntinis abstineret et Carthaginem in Africam traicerent ac sociorum querimonias deferrent,
Liv. 21, 6, 4:
ubi et fratrem consilii ac periculi socium haberem,
id. 21, 41, 2:
et uti liter demum ac Latine perspicueque,
Quint. 8, 3, 3:
Nam et subtili plenius aliquid atque subtilius et vehementi remissius atque vehementius invenitur,
id. 12, 10, 67. —
2.
After que, as in Gr. te kai: litterisque ac laudibus aeternare, Varr. ap. Non. p. 75, 20:
submoverique atque in castra redigi,
Liv. 26, 10:
terrorem caedemque ac fugam fecere,
id. 21, 52:
mus Sub terris posuitque domos atque horrea fecit,
Verg. G. 1, 182; 3, 434; id. A. 8, 486.—
3.
Before et:
caelum ipsum ac mare et silvas circum spectantes,
Tac. Agr. 32.—
4.
After neque (only in the poets and post - Aug. prose):
nec clavis nec canis atque calix,
Mart. 1, 32, 4: naturam Oceani atque aestus [p. 192] neque quaerere hujus operis est, ac multi retulere, Tac. Agr. 10:
mediocritatem pristinam neque dissimulavit umquam ac frequenter etiam prae se tulit,
Suet. Vesp. 12.—
G.
Atque repeated, esp. in arch. Lat.: Scio solere plerisque hominibus in rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere, Cato ap. Gell. 7, 3: Dicere possum quibus villae atque aedes aedificatae atque expolitae maximo opere citro atque ebore atque pavimentis Poenicis stent, Cato ap. Fest. p. 242 Mull.:
atque ut C. Flamininum atque ea, quae jam prisca videntur, propter vetustatem relinquam,
Cic. Leg. 3, 9, 20:
omnem dignitatem tuam in virtute atque in rebus gestis atque in tua gravitate positam existimare,
id. Fam. 1, 5, 8.—Esp. freq. in enumerations in the poets:
Haec atque illa dies atque alia atque alia,
Cat. 68, 152:
Mavortia tellus Atque Getae atque Hebrus,
Verg. G. 4, 463:
Clioque et Beroe atque Ephyre Atque Opis et Asia,
id. ib. 4, 343.—And sometimes forming a double connective, both— and = et—et:
Multus ut in terras deplueretque lapis: Atque tubas atque arma ferunt crepitantia caelo Audita,
Tib. 2, 5, 73:
complexa sui corpus miserabile nati Atque deos atque astra vocat crudelia mater,
Verg. E. 5, 23; Sil. 1, 93; v. Forbig ad Verg. l. l.

► Atque regularly stands at the beginning of its sentence or clause or before the word it connects, but in poetry it sometimes, like et and at, stands:
a.
In the second place:
Jamque novum terrae stupeant lucescere solem, Altius atque cadant imbres,
Verg. E. 6, 38 Rib., ubi v. Forbig.:
Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta,
id. A. 3, 250, and 10, 104 (animis may, however, here be taken with Accipite, as in id. ib. 5, 304):
Esto beata, funus atque imagines Ducant triumphales tuum,
Hor. Epod. 8, 11; id. S. 1, 5, 4; 1, 6, 111; 1, 7, 12 (ubi v. Fritzsche).—
b.
In the third place:
quod pubes hedera virente Gaudeant pulla magis atque myrto,
Hor. C. 1, 25, 18; cf. at fin. (Vid. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 452-513.)

Lewis & Short latin dictionary > ac
82 adque

atque or āc (atque is used before vowels and consonants, ac, in class. lang., only before consonants; v. infra, I.), conj. [at has regularly in the compound atque a continuative, as in atqui it has an adversative force; pr. and further, and besides, and also; cf. in Gr. pros de, pros de eti, eti kai, eti de, and te kai; v. at init., and for the change of form atque, ac, cf. neque, nec; in MSS. and inscriptions sometimes written adque, and sometimes by confusion atqui ], a copulative particle, and also, and besides, and even, and (indicating a close internal connection between single words or whole clauses; while et designates an external connection of diff. objects with each other, v. et; syn.: et, -que, autem, praeterea, porro, ad hoc, ad haec).
I.
In joining single words, which is its most common use.
A.
In gen. (The following representation is based on a collection of all the instances of the use of atque and ac in Cic. Imp. Pomp., Phil. 2, Tusc. 1, and Off. 1; in Caes. B. G. 1 and 2; in Sall. C.; and in Liv. 21; and wherever in the account either author or work is not cited, there atque or ac does not occur.)
1.
The form atque.
a.
Before vowels and h. —Before a (very freq.):
sociorum atque amicorum,
Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; id. Phil. 2, 13, 33; id. Tusc. 1, 34, 122; Caes. B. G. 1, 2; 1, 18; 1, 26; 2, 14; Sall. C. 5, 8; 7, 5; Liv. 21, 3; 21, 12.—Before e (very freq.):
deposci atque expeti,
Cic. Imp. Pomp. 2, 5; 6, 16; 10, 28; id. Phil, 2, 21, 51; 2, 21, 52; id. Tusc. 1, 20, 46; Caes. B. G. 1, 6; 1, 15; 1, 18; 2, 19; Sall. C. 14, 6; 49, 4; Liv. 21, 4; 21, 37.—Before i (very freq.):
excitare atque inflammare,
Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; 7, 18; id. Phil. 2, 15, 37; 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 20, 46; 1, 40, 97; Caes. B. G. 1, 17; 1, 20; 1, 22; 2, 1 bis; Sall. C. 2, 3; 3, 5; 14, 4; Liv. 21, 4; 21, 6; 21, 10.—Before o (freq. in Cic.):
honestissimus atque ornatissimus,
Cic. Imp. Pomp. 7, 17; 8, 21; 11, 31; id. Off. 1, 25, 86; 1, 27, 94; Caes. B. G. 1, 40; 2, 14; Sall. C. 10, 6; Liv. 21, 8.—Before u (very rare), Cic. Imp. Pomp. 3, 7; 5, 11; 6, 15; Caes. B. G. 1, 26; 2, 20; Sall. C. 31, 6; 42, 1.—Before h (not infreq.):
Sertorianae atque Hispaniensis,
Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 7, 19; id. Tusc. 1, 28, 69; id. Off. 1, 24, 87; Caes. B. G. 1, 19; 2, 9; 2, 10; Sall. C. 6, 1; 12, 2; Liv. 21, 37.—
b.
Before consonants.—Before b (very rare):
Gallorum atque Belgarum,
Caes. B. G. 1, 6; so,
Cassius atque Brutus,
Tac. A. 3, 76.—Before c (infreq. in Cic., freq. in Sall.):
in portubus atque custodiis,
Cic. Imp. Pomp. 6, 16; 8, 21; id. Phil. 2, 8, 18; id. Tusc. 1, 18, 42; id. Off. 1, 25, 88; Sall. C. 2, 3; 7, 4; 16, 3; 26, 4; 29, 3.—Before d (infreq.):
superatam esse atque depressam,
Cic. Imp. Pomp. 8, 21; id. Phil. 2, 44, 114: id. Off. 1, 6, 19; 1, 25, 85; 1, 33, 119; Sall. C. 4, 1; 20, 7; 20, 10.—Before f (infreq.):
vitiis atque flagitiis,
Cic. Imp. Pomp. 30, 72; id. Off. 1, 28, 98; 1, 28, 100; Caes. B. G. 1, 2; Sall. C. 1, 4; 2, 9; 11, 2.— Before g (very rare):
dignitate atque gloria,
Cic. Imp. Pomp. 4, 11; 5, 12:
virtute atque gloria,
Sall. C. 3, 2; 61, 9.—Before j (very rare):
labore atque justitia,
Sall. C. 10, 1; 29, 3.—Before l (rare):
hilari atque laeto,
Cic. Tusc. 1, 42, 100; id. Off. 1, 19, 64; Sall. C. 14, 3; 21, 2; 28, 4.—Before m (infreq. in Cic., once in Caes.):
multae atque magnae,
Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 17, 50; id. Phil. 2, 39, 100; id. Off. 1, 29, 103; 1, 31, 110; Caes. B. G. 1, 34; Sall. C. 18, 4; 31, 7; 34, 1; 51, 1.—Before n (infreq.):
adventu atque nomine,
Cic. Imp. Pomp. 5, 13; 20, 60; id. Off. 1, 28, 101; Sall. C. 2, 2 bis. —Before p (infreq. in Cic.):
magna atque praeclara,
Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 11, 31; 16, 48; id. Off. 1, 44, 156; Sall. C. 4, 1; 4, 4; 16, 2; 20, 3.—Before q (does not occur).—Before r (rare):
se conlegit atque recreavit,
Cic. Phil. 2, 24, 58.— Before s (rare in Cic.):
provinciarum atque sociorum,
Cic. Imp. Pomp. 1, 24, 71; id. Off. 1, 9, 30; 1, 21, 72; Sall. C. 2, 5; 2, 7; 6, 1.— Before t (infreq.):
parietum atque tectorum,
Cic. Phil. 2, 28, 69; id. Tusc. 1, 24, 57; id. Off. 1, 35, 126; Sall. C. 42, 2; 50, 3; 51, 38.—Before v (infreq.):
gravis atque vehemens,
Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 9, 25; id. Tusc. 1, 23, 54; Sall. C. 1, 1; 12, 3; 45, 4; Liv. 21, 4; 21, 30.—
2.
The form ac before consonants.—Before b (very rare):
sentientes ac bene meritos,
Cic. Off. 1, 41, 149:
feri ac barbari,
Caes. B. G. 1, 31 and 33.—Before c (very rare):
liberis ac conjugibus,
Liv. 21, 30:
Romae ac circa urbem,
id. 21, 62.—Before d (freq. in Cic.):
periculum ac discrimen,
Cic. Imp. Pomp. 5, 12; 9, 23; 12, 33; id. Tusc. 1, 17, 40; 1, 28, 69; id. Off. 1, 14, 42:
usus ac disciplina,
Caes. B. G. 1, 40; 2, 31; Sall. C. 5, 4; 5, 8; 28, 1; Liv. 21, 10; 21, 18; 21, 19.—Before f (infreq.):
opima est ac fertilis,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; 7, 19; id. Tusc. 1, 1, 2; 1, 27, 66; id. Off. 1, 29, 103:
potentissimos ac firmissimos,
Caes. B. G. 1, 3; 1, 48; 2, 12;
2, 13: pessuma ac flagitiosissima,
Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 17; 21, 20.—Before g (does not occur).—Before j (very rare):
nobilitatis ac juventutis,
Cic. Phil. 2, 15, 37.—Before l (not infreq. in Liv.), Cic. Imp. Pomp. 4, 9; 23, 66; id. Phil. 2, 22, 54; Caes. B. G. 1, 12; 1, 23; 2, 23; Liv. 21, 13; 21, 14; 21, 35.—Before m (not infreq. in Cic.):
terrore ac metu,
Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 18, 54 bis; 20, 59; id. Tusc. 1, 40, 95; id. Off. 1, 30, 106; Caes. B. G. 1, 39; 2, 14; Sall. C. 2, 4; 10, 1; Liv. 21, 8; 21, 60.—Before n (not infreq. in Cic.):
insedit ac nimis inveteravit,
Cic. Imp. Pomp. 3, 7:
gentes ac nationes,
id. ib. 11, 31; 12, 35 bis; id. Phil. 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 21, 48; Caes. B. G. 1, 20; 2, 28; Liv. 21, 32.—Before p (not infreq. in Cic., Caes., and Liv.):
celeberrimum ac plenissimum,
Cic. Imp. Pomp. 12, 33; 12, 35; 13, 36; id. Phil. 2, 15, 39; id. Tusc. 1, 17, 41; id. Off. 1, 20, 68; Caes. B. G. 1, 18; 1, 20; 2, 13; 2, 19; Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 25; 21, 34; 21, 35.—Before q (does not occur).—Before r (infreq.):
firmamenti ac roboris,
Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 8, 21; 15, 45; id. Off. 1, 5, 15; Caes. B. G. 1, 25; Liv. 21, 41; 21, 44.—Before s (freq. in Cic. and Liv., infreq. in Caes.):
vectigalibus ac sociis,
Cic. Imp. Pomp. 2, 4; 4, 10; 11, 30; id. Phil. 2, 27, 66; Caes. B. G. 1, 25; 1, 31; 1, 33; 2, 24; Liv. 21, 4; 21, 33 bis; 21, 36.—Before t (infreq. in Cic., freq. in Liv.):
tantis rebus ac tanto bello,
Cic. Imp. Pomp. 10, 27 bis; 19, 56; 20, 59; Caes. B. G. 1, 26; 1, 39; 2, 6; Liv. 21, 7 ter; 21, 10; 21, 14; 21, 25.—Before v (not in Cic., only once in Caes. and Sall., but freq. in Liv.):
armatos ac victores,
Caes. B. G. 1, 40:
inconsulte ac veluti etc.,
Sall. C. 42, 2:
opera ac vineae,
Liv. 21, 7; 21, 22; 21, 40; 21, 43. —(So in the phrases treated below: atque adeo, atque alter or alius, atque eccum, atque eo, atque etiam, atque illuc, atque is or hic, atque iterum, atque omnia, atque ut, atque late, atque sic, atque velut, but ac ne, ac si, and ac tamen).—With simul:
Britannorum acies in speciem simul ac terrorem editioribus locis constiterat,
Tac. Agr. 35:
in se simul atque in Herculem,
id. G. 34:
suos prosequitur simul ac deponit,
id. ib. 30; so,
sociis pariter atque hostibus,
id. H. 4, 73:
innocentes ac noxios juxta cadere,
id. A. 1, 48.—Hence, sometimes syn. with et—et, ut—ita, aeque ac; both—and, as—so, as well—as, as well as: hodie sero ac nequiquam [p. 190] voles, Ter. Heaut. 2, 3, 103 (cf. Cic. Quinct. 25, 79:
verum et sero et nequidquam pudet): copia sententiarum atque verborum,
Cic. Cael. 19, 45:
omnia honesta atque inhonesta,
Sall. C. 30, 4:
nobiles atque ignobiles,
id. ib. 20, 7:
caloris ac frigoris patientia par,
Liv. 21, 4; 6, 41; Vell. 2, 127:
vir bonus et prudens dici delector ego ac tu,
Hor. Ep. 1, 16, 32.—
B.
Esp.
a.
In a hendiadys:
utinam isto animo atque virtute in summa re publica versari quam in municipali maluisset,
with this virtuous feeling, Cic. Leg. 3, 16, 36:
de conplexu ejus ac sinu,
of his bosom embrace, id. Cat. 2, 10, 22:
me eadem, quae ceteros, fama atque invidia vexabat, i. e. invidiosa fama,
Sall. C. 3 fin.:
clamore atque adsensu,
shout of applause, Liv. 21, 3.—
b.
In joining to the idea of a preceding word one more important, and indeed, and even, and especially (v. Kritz ad Sall. J. 4, 3).
(α).
Absol.: Pa. Nempe tu istic ais esse erilem concubinam? Sc. Atque arguo me etc., yea and I maintain that I etc., Plaut. Mil. 2, 3, 66: Ph. Tun vidisti? Sc. Atque his quidem oculis, id. ib. 2, 4, 15: Ps. Ecquid habet is homo aceti in pectore? Ch. Atque acidissimi, id. Ps. 2, 4, 49; so id. Bacch. 3, 6, 9; id. Men. 1, 2, 40: Py. Cognoscitne (ea)? Ch. Ac memoriter, Ter. Eun. 5, 3, 6:
Faciam boni tibi aliquid pro ista re ac lubens,
and with a good will, id. Heaut. 4, 5, 15:
rem difficilem (dii immortales) atque omnium difficillimam,
and indeed, Cic. Or. 16, 52:
magna diis immortalibus habenda est gratia atque huic ipsi Jovi Statori, etc.,
and especially, id. Cat. 1, 5, 11:
hebeti ingenio atque nullo,
and in fact, id. Tusc. 5, 15, 45:
ex plurimis periculis et insidiis atque ex media morte,
and even, id. Cat. 4, 9:
fratre meo atque eodem propinquo suo interfecto,
and at the same time, Sall. J. 14, 11:
intra moenia atque in sinu urbis,
id. C. 52, 35.—
(β).
With adeo, and that too, and even:
intra moenia atque adeo in senatu,
Cic. Cat. 1, 2, 5:
qui in urbe remanserunt atque adeo qui contra urbis salutem etc.,
id. ib. 2, 12, 27:
insto atque urgeo, insector, posco atque adeo flagito crimen,
id. Planc. 19 fin.:
non petentem atque adeo etiam absentem,
Liv. 10, 5.—And with autem also added:
atque adeo autem quor etc.,
Ter. Eun. 5, 4, 42.—
(γ).
With etiam:
id jam populare atque etiam plausibile factum est,
and also, Cic. Div. in Caecil. 3, 8:
ne Verginio commeatum dent atque etiam in custodia habeant,
Liv. 3, 46.—
(δ).
With the dem. pron. hic, is:
negotium magnum est navigare atque id mense Quintili,
and besides, and that, and that too, Cic. Att. 5, 12; 1, 14:
maximis defixis trabibus atque eis praeacutis,
Caes. B. C. 1, 27:
Asseres pedum XII. cuspidibus praefixis atque hi maximis ballistis missi,
id. ib. 2, 2:
duabus missis subsidio cohortibus a Caesare, atque his primis legionum duarum,
id. B. G. 5, 15; id. B. C. 3, 70:
flumen uno omnino loco pedibus atque hoc aegre transiri potest,
id. B. G. 5, 18:
ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit humiliores... atque id eo magis, quod, etc.,
id. ib. 5, 1; cf. without id (perh. to avoid the repetition of the pron.): qua (sc. virtute) nostri milites facile superabant, atque eo magis, quod, etc., and that the more because etc., id. ib. 3, 8 fin.:
dicendi artem apta trepidatione occultans atque eo validior,
Tac. H. 1, 69; 2, 37; id. A. 4, 22; 4, 46.—
II.
In comparisons.
A.
Of equality (Rudd. II. p. 94; Zumpt, § 340); with par, idem, item, aequus, similis, juxta, talis, totidem, etc., as: et nota, quod ex hujus modi structura Graeca (sc. homoios kai, etc.) frequenter Latini ac et atque in significatione similitudinis accipiunt, Prisc. pp. 1192 and 1193 P.; cf. Gell. 10, 29; Lidd. and Scott, s. v. kai, III.:
si parem sententiam hic habet ac formam,
Plaut. Mil. 4, 6, 36: quom opulenti loquuntur pariter atque ignobiles, Enn. ap. Gell. 11, 4:
Ecastor pariter hoc atque alias res soles,
Plaut. Men. 5, 1, 52:
pariter nunc opera me adjuves ac re dudum opitulata es,
Ter. Phorm. 5, 3, 3:
neque enim mihi par ratio cum Lucilio est ac tecum fuit,
Cic. N. D. 3, 1, 3:
parique eum atque illos imperio esse jussit,
Nep. Dat. 3, 5:
magistrum equitum pari ac dictatorem imperio fugavit,
id. Hann. 5, 3:
pariter patribus ac plebi carus,
Liv. 2, 33: nam et vita est eadem et animus te erga idem ac fuit, Ter. Heaut. 2, 3, 24:
In hanc argumentationes ex eisdem locis sumendae sunt atque in causam negotialem,
Cic. Inv. 2, 23, 70:
equi quod alii sunt ad rem militarem idonei, alii ad vecturam... non item sunt spectandi atque habendi,
Varr. R. R. 2, 7, 15; id. L. L. 10, § 74 Mull.:
cum ex provincia populi Romani aequam partem tu tibi sumpseris atque populo Romano miseris,
Cic. Verr. 2, 3, 19:
Modo ne in aequo (jure) hostes apud vos sint ac nos socii,
Liv. 39, 37 (exs. with aeque; v. aeque, d); Cic. Verr. 2, 3, 83 fin.:
et simili jure tu ulcisceris patrui mortem atque ille persequeretur fratris sui, si, etc.,
id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 1, 4; id. Agr. 1, 4 fin.:
similem pavorem inde ac fugam fore, ac bello Gallico fuerit,
Liv. 6, 28; Col. 5, 7, 3:
contendant, se juxta hieme atque aestate bella gerere posse,
Liv. 5, 6; cf. Drak. ad Liv. 1, 54, 9:
faxo eum tali mactatum, atque hic est, infortunio,
Ter. Phorm. 5, 9, 39; Cic. Vatin. 4, 10:
cum totidem navibus atque erat profectus,
Nep. Milt. 7, 4.—
B.
Of difference; with alius and its derivv., with dissimile, contra, contrarius, secus, etc., than:
illi sunt alio ingenio atque tu,
other than, different from, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. the passages under alius, I. B. a:
aliter tuum amorem atque est accipis,
Ter. Heaut. 2, 3, 23 al.; v. the passages under aliter, 1. a.; cf.
also aliorsum, II., and aliusmodi: quod est non dissimile atque ire in Solonium,
Cic. Att. 2, 3:
simulacrum in excelso collocare et, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,
id. Cat. 3, 8, 20:
vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,
id. Div. 2, 24 fin.; id. Verr. 2, 1, 46:
qui versantur retro, contrario motu atque caelum,
id. Rep. 6, 17, 17:
membra paulo secus a me atque ab illo partita,
id. de Or. 3, 30, 119:
cujus ego salutem non secus ac meam tueri debeo,
id. Planc. 1 fin. al.; v. contra, contrarius, secus, etc.—
C.
Sometimes, in cases of equality or difference, atque with ut or ac with si (with aliter affirm. Cic. appears to connect only atque ut, not ac si;
once, however, non aliter, ac si,
Cic. Att. 13, 51;
v. aliter, 1. b.): pariter hoc fit atque ut alia facta sunt,
Plaut. Am. 4, 1, 11:
nec fallaciam Astutiorem ullus fecit poeta atque Ut haec est fabre facta a nobis,
id. Cas. 5, 1, 6 sqq.:
quod iste aliter atque ut edixerat decrevisset,
Cic. Verr. 2, 1, 46:
et qui suos casus aliter ferunt atque ut auctores aliis ipsi fuerunt, etc.,
id. Tusc. 3, 30, 73:
si mentionem fecerint, quo aliter ager possideretur atque ut ex legibus Juliis,
id. Att. 2, 18, 2; 16, 13, c; cf. Wopk. Lect. Tull. 1, 15, p. 118; Dig. 43, 13, 11:
Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,
just as if, Cic. Fam. 13, 43:
tu autem similiter facis ac si me roges, etc.,
id. N. D. 3, 3, 8:
reliquis officiis, juxta ac si meus frater esset, sustentavit,
id. Post. Red. in Sen. 8, 20:
quod dandum est amicitiae, large dabitur a me non secus ac si meus esset frater,
id. Mur. 4 fin.:
haec sunt, tribuni, consilia vestra, non, hercule, dissimilia, ac si quis, etc.,
Liv. 5, 5 fin. al. —
D.
More rare with nimis, in partem, pro eo, etc.;
in Plaut. also with mutare or demutare = aliud esse: nimis bellus, atque ut esse maxume optabam, locus,
Plaut. Bacch. 4, 4, 73:
haud centensumam Partem dixi atque, otium rei si sit, possim expromere,
id. Mil. 3, 1, 168: sane quam pro eo ac debui graviter molesteque tuli, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:
debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam esse,
Cic. Cat. 4, 2:
pro eo, ac si concessum sit, concludere oportebit argumentationem,
id. Inv. 1, 32, 54:
non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,
nearly the same as he, id. Fam. 9, 13, 2:
neque se luna quoquam mutat atque uti exorta est semel,
Plaut. Am. 1, 1, 118:
num quid videtur demutare atque ut quidem Dixi?
id. Mil. 4, 3, 37.—
E.
Sometimes the word indicating comparison (aeque, tantopere, etc.) is to be supplied from the connection (in the class. per. perh. used only once by Cassius in epist. style):
nebula haud est mollis atque hujus est,
Plaut. Cas. 4, 4, 21:
quem esse amicum ratus sum atque ipsus sum mihi,
id. Bacch. 3, 6, 20:
quae suco caret atque putris pumex,
Priap. 32, 7 (Mull., est putusque): digne ac mereor commendatus esse, Cass. ap. Cic. Fam. 12, 13; Dig. 2, 14, 4; 19, 2, 54.—
F.
Poet. or in post-Aug. prose with comparatives (for quam), than:
amicior mihi nullus vivit atque is est,
Plaut. Merc. 5, 2, 56:
non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,
Ter. And. 4, 2, 15 Ruhnk.:
Illi non minus ac tibi Pectore uritur intimo Flamma,
Cat. 61, 172:
haud minus ac jussi faciunt,
Verg. A. 3, 561:
Non tuus hoc capiet venter plus ac meus,
Hor. S. 1, 1, 46 Bentl. and Heind. (cf. infra:
nihilo plus accipias quam Qui nil portarit): qui peccas minus atque ego,
id. ib. 2, 7, 96:
Artius atque hedera procera adstringitur ilex,
id. Epod. 15, 5; Suet. Caes. 14 Ruhnk. —
G.
In the comparison of two periods of time, most freq. with simul (v. examples under simul); ante- or post-class. with principio, statim:
principio Atque animus ephebis aetate exiit,
as soon as, Plaut. Merc. 1, 1, 40:
judici enim, statim atque factus est, omnium rerum officium incumbit,
Dig. 21, 1, 25:
quamvis, statim atque intercessit, mulier competierat,
ib. 16, 1, 24.—
III.
To connect a negative clause which explains or corrects what precedes; hence sometimes with potius (class.; in Cic. very freq., but rare in the poets), and not, and not rather.
a.
Absol.:
Decipiam ac non veniam,
Ter. Heaut. 4, 4, 6:
si fidem habeat,... ac non id metuat, ne etc.,
id. Eun. 1, 2, 60:
perparvam vero controversiam dicis, ac non eam, quae dirimat omnia,
Cic. Leg. 1, 20, 54:
quasi nunc id agatur, quis ex tanta multitudine occiderit, ac non hoc quaeratur, eum, etc.,
id. Rosc. Am. 33:
si (mundum) tuum ac non deorum immortalium domicilium putes, nonne plane desipere videare?
id. N. D. 2, 6, 17:
nemo erat, qui illum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur,
id. Att. 1, 16:
si hoc dissuadere est, ac non disturbare ac pervertere,
id. Agr. 2, 37, 101:
si res verba desideraret ac non pro se ipsa loqueretur,
id. Fam. 3, 2 fin.: hoc te exspectare tempus tibi turpe est ac non ei rei sapientia tua te occurrere, Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 6:
velut destituti ac non qui ipsi destituissent,
Liv. 8, 27; 7, 3 fin.:
si mihi mea sententia proferenda ac non disertissimorum,
Tac. Or. 1.—
b.
With potius:
Quam ob rem scriba deducet, ac non potius mulio, qui advexit?
Cic. Verr. 2, 3, 79 (B. and K., et):
quis (eum) ita aspexit, ut perditum civem, ac non potius ut importunissimum hostem?
id. Cat. 2, 6, 12.— Pliny the elder commonly employs in this sense atque non, not ac non:
concremasse ea (scrinia) optuma fide atque non legisse,
Plin. 7, 25, 26, § 94; 22, 24, 50, § 108; 29, 2, 9, § 29; 27, 9, 55, § 78; 31, 7, 39, § 73 et saep. —
IV.
In connecting clauses and beginning periods.
1.
In gen., and, and so, and even, and too: Pamph. Antiquam adeo tuam venustatem obtines. Bacch. Ac tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines, And you too, Ter. Hec. 5, 4, 20:
atque illi (philosopho) ordiri placet etc.,
Cic. de Or. 3, 47, 183: Africanus indigens mei? Minime hercle. Ac ne ego quidem illius, And I indeed not, etc., id. Lael. 9, 30; id. Fin. 5, 11, 33:
cum versus facias, te ipsum percontor, etc.... Atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, Versiculos, etc.,
Hor. S. 1, 10, 31:
multa quippe et diversa angebant: validior per Germaniam exercitus, etc.... quos igitur anteferret? ac (i. e. similiter angebat), ne postpositi contumelia incenderentur,
Tac. A. 1, 47:
Minime, minime, inquit Secundus, atque adeo vellem maturius intervenisses,
Tac. Or. 14:
ac similiter in translatione, etc.,
Quint. 3, 6, 77.—
2.
In adducing new arguments of similar force in favor of any assertion or making further statements about a subject, etc.; cf. Beier ad Cic. Off. 3, 11, 487.
a.
Absol.:
maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis: atque in ipso equo, cujus modo mentionem feci, si, etc.,
and furthermore, and moreover, Cic. Lael. 19, 68: Atque, si natura confirmatura jus non erit, virtutes omnes tollentur, id. Leg. 1, 15, 42 B. and K. —
b.
Often with etiam:
Atque alias etiam dicendi virtutes sequitur,
Cic. Or. 40, 139:
Atque hoc etiam animadvertendum non esse omnia etc.,
id. de Or. 2, 61, 251; so id. Off. 1, 26, 90; id. N. D. 2, 11, 30; Col. 2, 2, 3.—
c.
Sometimes with quoque:
Atque occidi quoque Potius quam cibum praehiberem,
Plaut. Ps. 1, 3, 133; so Cic. N. D. 2, 12, 32; Col. 2, 13, 3, and Cels. 2, 3; 3, 22.—
d.
And even with quoque etiam: Atque ego [p. 191] quoque etiam, qui Jovis sum filius, Contagione etc., Plaut. Am. prol. 30.—
3.
In narration:
aegre submoventes obvios intrare portam, qui adducebant Philopoemenem, potuerunt: atque conferta turba iter reliquum clauserat,
Liv. 39, 49; 5, 21 fin.:
completur caede, quantum inter castra murosque vacui fuit: ac rursus nova laborum facies,
Tac. H. 3, 30; cf. Caes. B. C. 2, 28 fin. and 2, 29 init. —
4.
In introducing comparisons, atque ut, atque velut (mostly poet., esp. in epic poetry):
Atque ut perspicio, profecto etc.,
Plaut. Capt. 3, 4, 53:
ac veluti magno in populo cum saepe coorta est Seditio.... Sic cunctus pelagi cecidit fragor, etc.,
Verg. A. 1, 148; so id. G. 4, 170; id. A. 2, 626; 4, 402; 4, 441; 6, 707; 9, 59; 10, 405; 10, 707; 10, 803; 11, 809; 12, 365; 12, 521; 12, 684; 12, 715;
12, 908: Inclinare meridiem Sentis ac, veluti stet volucris dies, Parcis deripere etc.,
Hor. C. 3, 28, 6; Val. Fl. 6, 664;
and so, Ac velut in nigro jactatis turbine nautis, etc.... Tale fuit nobis Manius auxilium,
Cat. 68, 63 (for which Sillig and Muller read:
Hic velut, etc.): Atque ut magnas utilitates adipiscimur, etc.,
Cic. Off. 2, 5, 16:
Atque ut hujus mores veros amicos parere non potuerunt, sic etc.,
id. Lael. 15, 54.—
5.
In connecting two acts or events.
a.
In the order of time, and then; hence the ancient grammarians assume in it the notion of quick succession, and explain it, though improperly, as syn. with statim, ilico, without any accompanying copulative, v. Gell. 10, 29; Non. p. 530, 1 sq. (only in the poets and histt.): Atque atque accedit muros Romana juventus (the repetition of the atque represents the approach step by step), Enn. ap. Gell. and Non. l. l. (Ann. v. 527 Mull.): Quo imus una;
ad prandium? Atque illi tacent,
And then they are silent, Plaut. Capt. 3, 1, 19:
Ubi cenamus? inquam, atque illi abnuunt,
and upon this they shake their head, id. ib. 3, 1, 21; id. Ep. 2, 2, 33:
dum circumspecto atque ego lembum conspicor,
id. Bacch. 2, 3, 45; so id. Merc. 2, 1, 32; 2, 1, 35; id. Most. 5, 1, 9:
lucernam forte oblitus fueram exstinguere: Atque ille exclamat derepente maximum,
and then he suddenly exclaims, id. ib. 2, 2, 57: cui fidus Achates It comes... atque illi Misenum in litore sicco Ut venere, vident, etc., and as they thus came, etc., Verg. A. 6, 162:
dixerat, atque illi sese deus obtulit ultro,
Stat. Th. 9, 481; 12, 360; Liv. 26, 39, 16; Tac. H. 3, 17:
tum Otho ingredi castra ausus: atque illum tribuni centurionesque circumsistunt,
id. ib. 1, 82. —Sometimes with two imperatives, in order to indicate vividly the necessity of a quicker succession, or the close connection between two actions:
cape hoc argentum atque defer,
Ter. Heaut. 4, 7, 3:
abi domum ac deos comprecare,
id. Ad. 4, 5, 65:
tace modo ac sequere hac,
id. ib. 2, 4, 16:
Accipe carmina atque hanc sine tempora circum hederam tibi serpere,
Verg. E. 8, 12; id. G. 1, 40; 3, 65; 4, 330:
Da auxilium, pater, atque haec omina firma,
id. A. 2, 691; 3, 89; 3, 250; 3, 639; 4, 424; 9, 90; 10, 624; 11, 370.—
b.
In the order of thought, and so, and thus, and therefore.
(α).
Absol.:
si nunc de tuo jure concessisses paululum, Atque adulescenti morigerasses,
and so, Ter. Ad. 2, 2, 10.—
(β).
With ita or sic:
Ventum deinde ad multo angustiorem rupem, atque ita rectis saxis, etc.,
Liv. 21, 36; Plin. 10, 58, 79, § 158:
ac sic prope innumerabiles species reperiuntur,
Quint. 12, 10, 67.—
c.
Connecting conclusion and condition, so, then (cf. at, II. F.):
non aliter quam qui adverso vix flumine lembum Remigiis subigit, si bracchia forte remisit, Atque illum praeceps prono rapit alveus amni,
Verg. G. 1, 203 (here explained by statim by Gell. 10, 29, and by Servius, but thus its connective force is wholly lost; cf. also Forbig ad h. l. for still another explanation).—
6.
(As supra, I. c.) To annex a thought of more importance:
Satisne videtur declarasse Dionysius nihil esse ei beatum, cui semper aliqui terror impendeat? atque ei ne integrum quidem erat, ut ad justitiam remigraret,
Cic. Tusc. 5, 21, 62; id. Tull. 4:
hoc enim spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium conjunctionem, quam qui dirimunt, eos morte... coercent. Atque hoc multo magis efficit ipsa naturae ratio,
id. Off. 3, 5, 23; id. Fam. 6, 1, 4: hac spe lapsus Induciomarus... exsules damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit;
ac tantam sibi jam iis rebus in Gallia auctoritatem comparaverat, ut, etc.,
Caes. B. G. 5, 55 fin.; Nep. Hann. 13, 2; Quint. 1, 10, 16.—Hence also in answers, in order to confirm a question or assertion:
Sed videone ego Pamphilippum cum fratre Epignomo? Atque is est,
And he it is, Yes, it is he, Plaut. Stich. 4, 2, 4; so id. Truc. 1, 2, 24: Th. Mihin malum minitare? Ca. Atque edepol non minitabor, sed dabo, id. Curc. 4, 4, 15: Ch. Egon formidulosus? nemost hominum, qui vivat, minus. Th. Atque ita opust, Ter. Eun. 4, 6, 20.—
7.
In expressing a wish, atque utinam:
Veritus sum arbitros, atque utinam memet possim obliscier! Att., Trag. Rel. p. 160 Rib.: videmus enim fuisse quosdam, qui idem ornate ac graviter, idem versute et subtiliter dicerent. Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperire possemus!
Cic. Or. 7, 22; so id. Rep. 3, 5, 8:
Atque utinam pro decore etc.,
Liv. 21, 41, 13:
Atque utinam ex vobis unus etc.,
Verg. E. 10, 35; id. A. 1, 575:
Atque utinam... Ille vir in medio fiat amore lapis!
Prop. 2, 9, 47; 3, 6, 15; 3, 7, 25; 3, 8, 19 al.—
8.
To connect an adversative clause, and often fully with tamen, and yet, notwithstanding, nevertheless.
a.
Absol.: Mihi quidem hercle non fit veri simile;
atque ipsis commentum placet,
Ter. And. 1, 3, 20 Ruhnk. (atque pro tamen, Don.):
ego quia non rediit filius, quae cogito!... Atque ex me hic natus non est, sed ex fratre,
id. Ad. 1, 1, 15 (Quasi dicat, ex me non est, et sic afficior: quid paterer si genuissem? Don.; cf. Acron. ap. Charis. p. 204 P.); Cic. Off. 3, 11, 48 Beier; id. Mur. 34, 71 Matth.:
ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum... Atque ego credo fore qui, etc.,
and yet I believe, Sall. J. 4, 1 and 3 Corte; id. C. 51, 35:
observare principis egressum in publicum, insidere vias examina infantium futurusque populus solebat. Labor parentibus erat ostentare parvulos... Ac plerique insitis precibus surdas principis aures obstrepebant,
Plin. Pan. 26.—
b.
With tamen:
nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, etc.,
Cic. Fin. 2, 27, 85:
discipulos dissimilis inter se ac tamen laudandos,
id. de Or. 3, 10, 35; id. Rep. 1, 7, 12:
Atque in his tamen tribus generibus etc.,
id. Off. 3, 33, 118; id. Pis. 1, 3; 13, 30; id. Prov. Cons. 7, 16; 7, 15 fin. (cf. in reference to the last four passages Wund. Varr. Lectt. p. lviii. sq.):
ac tamen initia fastigii etc.,
Tac. A. 3, 29; 3, 56; 12, 56;
14, 21: pauciores cum pluribus certasse, ac tamen fusos Germanos,
id. H. 5, 16.—
9.
To connect a minor affirmative proposition (the assumptio or propositio minor of logical lang.) in syllogisms, now, but, but now (while atqui is used to connect either an affirmative or negative minor premiss: v. atqui): Scaptius quaternas postulabat. Metui, si impetrasset, ne tu ipse me amare desineres;
... Atque hoc tempore ipso impingit mihi epistulam etc.,
Cic. Att. 6, 1, 6.—Sometimes the conclusion is to be supplied:
nisi qui naturas hominum, penitus perspexerit, dicendo, quod volet, perficere non poterit. Atque totus hic locus philosophorum putatur proprius (conclusion: ergo oratorem philosophiam cognoscere oportet),
Cic. de Or. 1, 12, 53 and 54.—
10.
In introducing a purpose (freq. in Cic.).
a.
A negative purpose, and esp. in anticipating an objection:
Ac ne sine causa videretur edixisse,
Cic. Phil. 3, 9, 24:
Ac ne forte hoc magnum ac mirabile esse videatur,
id. de Or. 2, 46, 191; so id. Fam. 5, 12, 30:
Ac ne saepius dicendum sit,
Cels. 8, 1:
Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter,
Hor. Ep. 1, 1, 13:
Ac ne forte putes,
id. ib. 2, 1, 208:
Ac ne forte putes etc.,
Ov. R. Am. 465 (Merkel, Et).—
b.
A positive purpose:
Atque ut ejus diversa studia in dissimili ratione perspicere possitis, nemo etc.,
Cic. Cat. 2, 5, 9:
Atque ut omnes intellegant me etc.... dico etc.,
id. Imp. Pomp. 8, 20; 2, 4; id. Clu. 14, 43; id. Sull. 2, 5; id. de Or. 3, 11, 40:
Atque ut C. Flaminium relinquam etc.,
id. Leg. 3, 9, 20; id. Fin. 3, 2, 4.—
11.
a.. In continuing a thought in assertions or narration, and, now, and now, Plaut. Aul. prol. 18: audistis, cum pro se diceret, genus orationis, etc.,... perspexistis. Atque in eo non solum ingenium ejus videbatis, etc., Cic. Cael. 19, 45; so id. de Or. 3, 32, 130; 2, 7, 27; 3, 10, 39 al.; Caes. B. G. 2, 29; Nep. Ages. 7, 3; 8, 1, Eum. 10, 3 Bremi; Tac. A. 14, 64; 15, 3; Verg. A. 9, 1; Sil. 4, 1 al.: ac si, sublato illo, depelli a vobis omne periculum judicarem, now if I, etc., Cic. Cat. 2, 2, 3:
atque si etiam hoc natura praescribit, etc.,
id. Off. 3, 6, 27; so Quint. 10, 1, 26; 10, 2, 8.—
b.
In introducing parentheses:
vulgo credere, Penino (atque inde nomen et jugo Alpium inditum) transgressum,
Liv. 21, 38:
omne adfectus genus (atque ea maxime jucundam et ornatam faciunt orationem) de luxuria, etc.,
Quint. 4, 3, 15 MSS., where Halm after Spalding reads et quae. —
c.
At the conclusion of a discourse (not infreq. in Cic.): Atque in primis duabus dicendi partibus qualis esset, summatim breviterque descripsimus, And thus have we, then, briefly described, etc., Cic. Or. 15, 50:
Ac de primo quidem officii fonte diximus,
id. Off. 1, 6, 19:
Ac de inferenda quidem injuria satis dictum est,
id. ib. 1, 8, 27; id. Inv. 2, 39, 115 al.—
V.
In particular connections and phrases.
A.
Unus atque alter, one and the other; alius atque alius, one and another; now this, now that:
unae atque alterae scalae,
Sall. J. 60, 7:
quarum (coclearum) cum unam atque alteram, dein plures peteret,
id. ib. 93, 2:
unum atque alterum lacum integer perfluit,
Tac. H. 5, 6:
dilatisque alia atque alia de causa comitiis,
Liv. 8, 23, 17; Col. 9, 8, 10:
alius atque alius,
Tac. H. 1, 46; 1, 50 (v. alius, II. D.).—Also separated by several words:
aliud ejus subinde atque aliud facientes initium,
Sen. Ep. 32, 2.—
B.
Etiam atque etiam. again and again:
temo Stellas cogens etiam atque etiam Noctis sublime iter, Enn., Trag. Rel. p. 39 Rib.: etiam atque etiam cogita,
Ter. Eun. 1, 1, 11:
etiam atque etiam considera,
Cic. Div. in Caecil. 14, 46:
monitos eos etiam atque etiam volo,
id. Cat. 2, 12, 27.—So, semel atque iterum, Cic. Font. 26; id. Clu. 49; Tac. Or. 17; and:
iterum atque iterum,
Verg. A. 8, 527; Hor. S. 1, 10, 39.—
C.
Huc atque illuc, hither and thither, Cic. Q. Rosc. 37; id. de Or. 1, 40, 184; Verg. A. 9, 57; Ov. M. 2, 357; 10, 376; Tac. Agr. 10; id. H. 1, 85.—
D.
Longe atque late, far and wide, Cic. Marcell. 29:
atque eccum or atque eccum video, in colloquial lang.: Heus vocate huc Davom. Atque eccum,
but here he is, Ter. And. 3, 3, 48:
Audire vocem visa sum modo militis. Atque eccum,
and here he is, id. Eun. 3, 2, 2; so id. Hec. 4, 1, 8.—
E.
Atque omnia, in making an assertion general, and so generally:
Atque in eis omnibus, quae sunt actionis, inest quaedam vis a natura data,
Cic. de Or. 3, 59, 223:
quorum (verborum) descriptus ordo alias alia terminatione concluditur, atque omnia illa et prima et media verba spectare debent ad ultimum,
id. Or. 59, 200; id. de Or. 2, 64, 257: commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere, and so rather, etc., id. Off. 2, 23, 83:
nihil acerbum esse, nihil crudele, atque omnia plena clementiae, humanitatis,
id. ad Q. Fr. 1, 1, 8:
Atque omnis vitae ratio sic constat, ut, quae probamus in aliis, facere ipsi velimus,
Quint. 10, 2, 2.—
F.
With other conjunctions.
1.
After et:
equidem putabam virtutem hominibus instituendo et persuadendo, non minis et vi ac metu tradi,
Cic. de Or. 1, 58, 247:
Magnifica vero vox et magno viro ac sapiente digna,
id. Off. 3, 1, 1; id. Cael. 13:
vanus aspectus et auri fulgor atque argenti,
Tac. Agr. 32.:
denuntiarent, ut ab Saguntinis abstineret et Carthaginem in Africam traicerent ac sociorum querimonias deferrent,
Liv. 21, 6, 4:
ubi et fratrem consilii ac periculi socium haberem,
id. 21, 41, 2:
et uti liter demum ac Latine perspicueque,
Quint. 8, 3, 3:
Nam et subtili plenius aliquid atque subtilius et vehementi remissius atque vehementius invenitur,
id. 12, 10, 67. —
2.
After que, as in Gr. te kai: litterisque ac laudibus aeternare, Varr. ap. Non. p. 75, 20:
submoverique atque in castra redigi,
Liv. 26, 10:
terrorem caedemque ac fugam fecere,
id. 21, 52:
mus Sub terris posuitque domos atque horrea fecit,
Verg. G. 1, 182; 3, 434; id. A. 8, 486.—
3.
Before et:
caelum ipsum ac mare et silvas circum spectantes,
Tac. Agr. 32.—
4.
After neque (only in the poets and post - Aug. prose):
nec clavis nec canis atque calix,
Mart. 1, 32, 4: naturam Oceani atque aestus [p. 192] neque quaerere hujus operis est, ac multi retulere, Tac. Agr. 10:
mediocritatem pristinam neque dissimulavit umquam ac frequenter etiam prae se tulit,
Suet. Vesp. 12.—
G.
Atque repeated, esp. in arch. Lat.: Scio solere plerisque hominibus in rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere, Cato ap. Gell. 7, 3: Dicere possum quibus villae atque aedes aedificatae atque expolitae maximo opere citro atque ebore atque pavimentis Poenicis stent, Cato ap. Fest. p. 242 Mull.:
atque ut C. Flamininum atque ea, quae jam prisca videntur, propter vetustatem relinquam,
Cic. Leg. 3, 9, 20:
omnem dignitatem tuam in virtute atque in rebus gestis atque in tua gravitate positam existimare,
id. Fam. 1, 5, 8.—Esp. freq. in enumerations in the poets:
Haec atque illa dies atque alia atque alia,
Cat. 68, 152:
Mavortia tellus Atque Getae atque Hebrus,
Verg. G. 4, 463:
Clioque et Beroe atque Ephyre Atque Opis et Asia,
id. ib. 4, 343.—And sometimes forming a double connective, both— and = et—et:
Multus ut in terras deplueretque lapis: Atque tubas atque arma ferunt crepitantia caelo Audita,
Tib. 2, 5, 73:
complexa sui corpus miserabile nati Atque deos atque astra vocat crudelia mater,
Verg. E. 5, 23; Sil. 1, 93; v. Forbig ad Verg. l. l.

► Atque regularly stands at the beginning of its sentence or clause or before the word it connects, but in poetry it sometimes, like et and at, stands:
a.
In the second place:
Jamque novum terrae stupeant lucescere solem, Altius atque cadant imbres,
Verg. E. 6, 38 Rib., ubi v. Forbig.:
Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta,
id. A. 3, 250, and 10, 104 (animis may, however, here be taken with Accipite, as in id. ib. 5, 304):
Esto beata, funus atque imagines Ducant triumphales tuum,
Hor. Epod. 8, 11; id. S. 1, 5, 4; 1, 6, 111; 1, 7, 12 (ubi v. Fritzsche).—
b.
In the third place:
quod pubes hedera virente Gaudeant pulla magis atque myrto,
Hor. C. 1, 25, 18; cf. at fin. (Vid. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 452-513.)

Lewis & Short latin dictionary > adque
83 atque

atque or āc (atque is used before vowels and consonants, ac, in class. lang., only before consonants; v. infra, I.), conj. [at has regularly in the compound atque a continuative, as in atqui it has an adversative force; pr. and further, and besides, and also; cf. in Gr. pros de, pros de eti, eti kai, eti de, and te kai; v. at init., and for the change of form atque, ac, cf. neque, nec; in MSS. and inscriptions sometimes written adque, and sometimes by confusion atqui ], a copulative particle, and also, and besides, and even, and (indicating a close internal connection between single words or whole clauses; while et designates an external connection of diff. objects with each other, v. et; syn.: et, -que, autem, praeterea, porro, ad hoc, ad haec).
I.
In joining single words, which is its most common use.
A.
In gen. (The following representation is based on a collection of all the instances of the use of atque and ac in Cic. Imp. Pomp., Phil. 2, Tusc. 1, and Off. 1; in Caes. B. G. 1 and 2; in Sall. C.; and in Liv. 21; and wherever in the account either author or work is not cited, there atque or ac does not occur.)
1.
The form atque.
a.
Before vowels and h. —Before a (very freq.):
sociorum atque amicorum,
Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; id. Phil. 2, 13, 33; id. Tusc. 1, 34, 122; Caes. B. G. 1, 2; 1, 18; 1, 26; 2, 14; Sall. C. 5, 8; 7, 5; Liv. 21, 3; 21, 12.—Before e (very freq.):
deposci atque expeti,
Cic. Imp. Pomp. 2, 5; 6, 16; 10, 28; id. Phil, 2, 21, 51; 2, 21, 52; id. Tusc. 1, 20, 46; Caes. B. G. 1, 6; 1, 15; 1, 18; 2, 19; Sall. C. 14, 6; 49, 4; Liv. 21, 4; 21, 37.—Before i (very freq.):
excitare atque inflammare,
Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; 7, 18; id. Phil. 2, 15, 37; 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 20, 46; 1, 40, 97; Caes. B. G. 1, 17; 1, 20; 1, 22; 2, 1 bis; Sall. C. 2, 3; 3, 5; 14, 4; Liv. 21, 4; 21, 6; 21, 10.—Before o (freq. in Cic.):
honestissimus atque ornatissimus,
Cic. Imp. Pomp. 7, 17; 8, 21; 11, 31; id. Off. 1, 25, 86; 1, 27, 94; Caes. B. G. 1, 40; 2, 14; Sall. C. 10, 6; Liv. 21, 8.—Before u (very rare), Cic. Imp. Pomp. 3, 7; 5, 11; 6, 15; Caes. B. G. 1, 26; 2, 20; Sall. C. 31, 6; 42, 1.—Before h (not infreq.):
Sertorianae atque Hispaniensis,
Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 7, 19; id. Tusc. 1, 28, 69; id. Off. 1, 24, 87; Caes. B. G. 1, 19; 2, 9; 2, 10; Sall. C. 6, 1; 12, 2; Liv. 21, 37.—
b.
Before consonants.—Before b (very rare):
Gallorum atque Belgarum,
Caes. B. G. 1, 6; so,
Cassius atque Brutus,
Tac. A. 3, 76.—Before c (infreq. in Cic., freq. in Sall.):
in portubus atque custodiis,
Cic. Imp. Pomp. 6, 16; 8, 21; id. Phil. 2, 8, 18; id. Tusc. 1, 18, 42; id. Off. 1, 25, 88; Sall. C. 2, 3; 7, 4; 16, 3; 26, 4; 29, 3.—Before d (infreq.):
superatam esse atque depressam,
Cic. Imp. Pomp. 8, 21; id. Phil. 2, 44, 114: id. Off. 1, 6, 19; 1, 25, 85; 1, 33, 119; Sall. C. 4, 1; 20, 7; 20, 10.—Before f (infreq.):
vitiis atque flagitiis,
Cic. Imp. Pomp. 30, 72; id. Off. 1, 28, 98; 1, 28, 100; Caes. B. G. 1, 2; Sall. C. 1, 4; 2, 9; 11, 2.— Before g (very rare):
dignitate atque gloria,
Cic. Imp. Pomp. 4, 11; 5, 12:
virtute atque gloria,
Sall. C. 3, 2; 61, 9.—Before j (very rare):
labore atque justitia,
Sall. C. 10, 1; 29, 3.—Before l (rare):
hilari atque laeto,
Cic. Tusc. 1, 42, 100; id. Off. 1, 19, 64; Sall. C. 14, 3; 21, 2; 28, 4.—Before m (infreq. in Cic., once in Caes.):
multae atque magnae,
Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 17, 50; id. Phil. 2, 39, 100; id. Off. 1, 29, 103; 1, 31, 110; Caes. B. G. 1, 34; Sall. C. 18, 4; 31, 7; 34, 1; 51, 1.—Before n (infreq.):
adventu atque nomine,
Cic. Imp. Pomp. 5, 13; 20, 60; id. Off. 1, 28, 101; Sall. C. 2, 2 bis. —Before p (infreq. in Cic.):
magna atque praeclara,
Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 11, 31; 16, 48; id. Off. 1, 44, 156; Sall. C. 4, 1; 4, 4; 16, 2; 20, 3.—Before q (does not occur).—Before r (rare):
se conlegit atque recreavit,
Cic. Phil. 2, 24, 58.— Before s (rare in Cic.):
provinciarum atque sociorum,
Cic. Imp. Pomp. 1, 24, 71; id. Off. 1, 9, 30; 1, 21, 72; Sall. C. 2, 5; 2, 7; 6, 1.— Before t (infreq.):
parietum atque tectorum,
Cic. Phil. 2, 28, 69; id. Tusc. 1, 24, 57; id. Off. 1, 35, 126; Sall. C. 42, 2; 50, 3; 51, 38.—Before v (infreq.):
gravis atque vehemens,
Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 9, 25; id. Tusc. 1, 23, 54; Sall. C. 1, 1; 12, 3; 45, 4; Liv. 21, 4; 21, 30.—
2.
The form ac before consonants.—Before b (very rare):
sentientes ac bene meritos,
Cic. Off. 1, 41, 149:
feri ac barbari,
Caes. B. G. 1, 31 and 33.—Before c (very rare):
liberis ac conjugibus,
Liv. 21, 30:
Romae ac circa urbem,
id. 21, 62.—Before d (freq. in Cic.):
periculum ac discrimen,
Cic. Imp. Pomp. 5, 12; 9, 23; 12, 33; id. Tusc. 1, 17, 40; 1, 28, 69; id. Off. 1, 14, 42:
usus ac disciplina,
Caes. B. G. 1, 40; 2, 31; Sall. C. 5, 4; 5, 8; 28, 1; Liv. 21, 10; 21, 18; 21, 19.—Before f (infreq.):
opima est ac fertilis,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; 7, 19; id. Tusc. 1, 1, 2; 1, 27, 66; id. Off. 1, 29, 103:
potentissimos ac firmissimos,
Caes. B. G. 1, 3; 1, 48; 2, 12;
2, 13: pessuma ac flagitiosissima,
Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 17; 21, 20.—Before g (does not occur).—Before j (very rare):
nobilitatis ac juventutis,
Cic. Phil. 2, 15, 37.—Before l (not infreq. in Liv.), Cic. Imp. Pomp. 4, 9; 23, 66; id. Phil. 2, 22, 54; Caes. B. G. 1, 12; 1, 23; 2, 23; Liv. 21, 13; 21, 14; 21, 35.—Before m (not infreq. in Cic.):
terrore ac metu,
Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 18, 54 bis; 20, 59; id. Tusc. 1, 40, 95; id. Off. 1, 30, 106; Caes. B. G. 1, 39; 2, 14; Sall. C. 2, 4; 10, 1; Liv. 21, 8; 21, 60.—Before n (not infreq. in Cic.):
insedit ac nimis inveteravit,
Cic. Imp. Pomp. 3, 7:
gentes ac nationes,
id. ib. 11, 31; 12, 35 bis; id. Phil. 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 21, 48; Caes. B. G. 1, 20; 2, 28; Liv. 21, 32.—Before p (not infreq. in Cic., Caes., and Liv.):
celeberrimum ac plenissimum,
Cic. Imp. Pomp. 12, 33; 12, 35; 13, 36; id. Phil. 2, 15, 39; id. Tusc. 1, 17, 41; id. Off. 1, 20, 68; Caes. B. G. 1, 18; 1, 20; 2, 13; 2, 19; Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 25; 21, 34; 21, 35.—Before q (does not occur).—Before r (infreq.):
firmamenti ac roboris,
Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 8, 21; 15, 45; id. Off. 1, 5, 15; Caes. B. G. 1, 25; Liv. 21, 41; 21, 44.—Before s (freq. in Cic. and Liv., infreq. in Caes.):
vectigalibus ac sociis,
Cic. Imp. Pomp. 2, 4; 4, 10; 11, 30; id. Phil. 2, 27, 66; Caes. B. G. 1, 25; 1, 31; 1, 33; 2, 24; Liv. 21, 4; 21, 33 bis; 21, 36.—Before t (infreq. in Cic., freq. in Liv.):
tantis rebus ac tanto bello,
Cic. Imp. Pomp. 10, 27 bis; 19, 56; 20, 59; Caes. B. G. 1, 26; 1, 39; 2, 6; Liv. 21, 7 ter; 21, 10; 21, 14; 21, 25.—Before v (not in Cic., only once in Caes. and Sall., but freq. in Liv.):
armatos ac victores,
Caes. B. G. 1, 40:
inconsulte ac veluti etc.,
Sall. C. 42, 2:
opera ac vineae,
Liv. 21, 7; 21, 22; 21, 40; 21, 43. —(So in the phrases treated below: atque adeo, atque alter or alius, atque eccum, atque eo, atque etiam, atque illuc, atque is or hic, atque iterum, atque omnia, atque ut, atque late, atque sic, atque velut, but ac ne, ac si, and ac tamen).—With simul:
Britannorum acies in speciem simul ac terrorem editioribus locis constiterat,
Tac. Agr. 35:
in se simul atque in Herculem,
id. G. 34:
suos prosequitur simul ac deponit,
id. ib. 30; so,
sociis pariter atque hostibus,
id. H. 4, 73:
innocentes ac noxios juxta cadere,
id. A. 1, 48.—Hence, sometimes syn. with et—et, ut—ita, aeque ac; both—and, as—so, as well—as, as well as: hodie sero ac nequiquam [p. 190] voles, Ter. Heaut. 2, 3, 103 (cf. Cic. Quinct. 25, 79:
verum et sero et nequidquam pudet): copia sententiarum atque verborum,
Cic. Cael. 19, 45:
omnia honesta atque inhonesta,
Sall. C. 30, 4:
nobiles atque ignobiles,
id. ib. 20, 7:
caloris ac frigoris patientia par,
Liv. 21, 4; 6, 41; Vell. 2, 127:
vir bonus et prudens dici delector ego ac tu,
Hor. Ep. 1, 16, 32.—
B.
Esp.
a.
In a hendiadys:
utinam isto animo atque virtute in summa re publica versari quam in municipali maluisset,
with this virtuous feeling, Cic. Leg. 3, 16, 36:
de conplexu ejus ac sinu,
of his bosom embrace, id. Cat. 2, 10, 22:
me eadem, quae ceteros, fama atque invidia vexabat, i. e. invidiosa fama,
Sall. C. 3 fin.:
clamore atque adsensu,
shout of applause, Liv. 21, 3.—
b.
In joining to the idea of a preceding word one more important, and indeed, and even, and especially (v. Kritz ad Sall. J. 4, 3).
(α).
Absol.: Pa. Nempe tu istic ais esse erilem concubinam? Sc. Atque arguo me etc., yea and I maintain that I etc., Plaut. Mil. 2, 3, 66: Ph. Tun vidisti? Sc. Atque his quidem oculis, id. ib. 2, 4, 15: Ps. Ecquid habet is homo aceti in pectore? Ch. Atque acidissimi, id. Ps. 2, 4, 49; so id. Bacch. 3, 6, 9; id. Men. 1, 2, 40: Py. Cognoscitne (ea)? Ch. Ac memoriter, Ter. Eun. 5, 3, 6:
Faciam boni tibi aliquid pro ista re ac lubens,
and with a good will, id. Heaut. 4, 5, 15:
rem difficilem (dii immortales) atque omnium difficillimam,
and indeed, Cic. Or. 16, 52:
magna diis immortalibus habenda est gratia atque huic ipsi Jovi Statori, etc.,
and especially, id. Cat. 1, 5, 11:
hebeti ingenio atque nullo,
and in fact, id. Tusc. 5, 15, 45:
ex plurimis periculis et insidiis atque ex media morte,
and even, id. Cat. 4, 9:
fratre meo atque eodem propinquo suo interfecto,
and at the same time, Sall. J. 14, 11:
intra moenia atque in sinu urbis,
id. C. 52, 35.—
(β).
With adeo, and that too, and even:
intra moenia atque adeo in senatu,
Cic. Cat. 1, 2, 5:
qui in urbe remanserunt atque adeo qui contra urbis salutem etc.,
id. ib. 2, 12, 27:
insto atque urgeo, insector, posco atque adeo flagito crimen,
id. Planc. 19 fin.:
non petentem atque adeo etiam absentem,
Liv. 10, 5.—And with autem also added:
atque adeo autem quor etc.,
Ter. Eun. 5, 4, 42.—
(γ).
With etiam:
id jam populare atque etiam plausibile factum est,
and also, Cic. Div. in Caecil. 3, 8:
ne Verginio commeatum dent atque etiam in custodia habeant,
Liv. 3, 46.—
(δ).
With the dem. pron. hic, is:
negotium magnum est navigare atque id mense Quintili,
and besides, and that, and that too, Cic. Att. 5, 12; 1, 14:
maximis defixis trabibus atque eis praeacutis,
Caes. B. C. 1, 27:
Asseres pedum XII. cuspidibus praefixis atque hi maximis ballistis missi,
id. ib. 2, 2:
duabus missis subsidio cohortibus a Caesare, atque his primis legionum duarum,
id. B. G. 5, 15; id. B. C. 3, 70:
flumen uno omnino loco pedibus atque hoc aegre transiri potest,
id. B. G. 5, 18:
ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit humiliores... atque id eo magis, quod, etc.,
id. ib. 5, 1; cf. without id (perh. to avoid the repetition of the pron.): qua (sc. virtute) nostri milites facile superabant, atque eo magis, quod, etc., and that the more because etc., id. ib. 3, 8 fin.:
dicendi artem apta trepidatione occultans atque eo validior,
Tac. H. 1, 69; 2, 37; id. A. 4, 22; 4, 46.—
II.
In comparisons.
A.
Of equality (Rudd. II. p. 94; Zumpt, § 340); with par, idem, item, aequus, similis, juxta, talis, totidem, etc., as: et nota, quod ex hujus modi structura Graeca (sc. homoios kai, etc.) frequenter Latini ac et atque in significatione similitudinis accipiunt, Prisc. pp. 1192 and 1193 P.; cf. Gell. 10, 29; Lidd. and Scott, s. v. kai, III.:
si parem sententiam hic habet ac formam,
Plaut. Mil. 4, 6, 36: quom opulenti loquuntur pariter atque ignobiles, Enn. ap. Gell. 11, 4:
Ecastor pariter hoc atque alias res soles,
Plaut. Men. 5, 1, 52:
pariter nunc opera me adjuves ac re dudum opitulata es,
Ter. Phorm. 5, 3, 3:
neque enim mihi par ratio cum Lucilio est ac tecum fuit,
Cic. N. D. 3, 1, 3:
parique eum atque illos imperio esse jussit,
Nep. Dat. 3, 5:
magistrum equitum pari ac dictatorem imperio fugavit,
id. Hann. 5, 3:
pariter patribus ac plebi carus,
Liv. 2, 33: nam et vita est eadem et animus te erga idem ac fuit, Ter. Heaut. 2, 3, 24:
In hanc argumentationes ex eisdem locis sumendae sunt atque in causam negotialem,
Cic. Inv. 2, 23, 70:
equi quod alii sunt ad rem militarem idonei, alii ad vecturam... non item sunt spectandi atque habendi,
Varr. R. R. 2, 7, 15; id. L. L. 10, § 74 Mull.:
cum ex provincia populi Romani aequam partem tu tibi sumpseris atque populo Romano miseris,
Cic. Verr. 2, 3, 19:
Modo ne in aequo (jure) hostes apud vos sint ac nos socii,
Liv. 39, 37 (exs. with aeque; v. aeque, d); Cic. Verr. 2, 3, 83 fin.:
et simili jure tu ulcisceris patrui mortem atque ille persequeretur fratris sui, si, etc.,
id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 1, 4; id. Agr. 1, 4 fin.:
similem pavorem inde ac fugam fore, ac bello Gallico fuerit,
Liv. 6, 28; Col. 5, 7, 3:
contendant, se juxta hieme atque aestate bella gerere posse,
Liv. 5, 6; cf. Drak. ad Liv. 1, 54, 9:
faxo eum tali mactatum, atque hic est, infortunio,
Ter. Phorm. 5, 9, 39; Cic. Vatin. 4, 10:
cum totidem navibus atque erat profectus,
Nep. Milt. 7, 4.—
B.
Of difference; with alius and its derivv., with dissimile, contra, contrarius, secus, etc., than:
illi sunt alio ingenio atque tu,
other than, different from, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. the passages under alius, I. B. a:
aliter tuum amorem atque est accipis,
Ter. Heaut. 2, 3, 23 al.; v. the passages under aliter, 1. a.; cf.
also aliorsum, II., and aliusmodi: quod est non dissimile atque ire in Solonium,
Cic. Att. 2, 3:
simulacrum in excelso collocare et, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,
id. Cat. 3, 8, 20:
vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,
id. Div. 2, 24 fin.; id. Verr. 2, 1, 46:
qui versantur retro, contrario motu atque caelum,
id. Rep. 6, 17, 17:
membra paulo secus a me atque ab illo partita,
id. de Or. 3, 30, 119:
cujus ego salutem non secus ac meam tueri debeo,
id. Planc. 1 fin. al.; v. contra, contrarius, secus, etc.—
C.
Sometimes, in cases of equality or difference, atque with ut or ac with si (with aliter affirm. Cic. appears to connect only atque ut, not ac si;
once, however, non aliter, ac si,
Cic. Att. 13, 51;
v. aliter, 1. b.): pariter hoc fit atque ut alia facta sunt,
Plaut. Am. 4, 1, 11:
nec fallaciam Astutiorem ullus fecit poeta atque Ut haec est fabre facta a nobis,
id. Cas. 5, 1, 6 sqq.:
quod iste aliter atque ut edixerat decrevisset,
Cic. Verr. 2, 1, 46:
et qui suos casus aliter ferunt atque ut auctores aliis ipsi fuerunt, etc.,
id. Tusc. 3, 30, 73:
si mentionem fecerint, quo aliter ager possideretur atque ut ex legibus Juliis,
id. Att. 2, 18, 2; 16, 13, c; cf. Wopk. Lect. Tull. 1, 15, p. 118; Dig. 43, 13, 11:
Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,
just as if, Cic. Fam. 13, 43:
tu autem similiter facis ac si me roges, etc.,
id. N. D. 3, 3, 8:
reliquis officiis, juxta ac si meus frater esset, sustentavit,
id. Post. Red. in Sen. 8, 20:
quod dandum est amicitiae, large dabitur a me non secus ac si meus esset frater,
id. Mur. 4 fin.:
haec sunt, tribuni, consilia vestra, non, hercule, dissimilia, ac si quis, etc.,
Liv. 5, 5 fin. al. —
D.
More rare with nimis, in partem, pro eo, etc.;
in Plaut. also with mutare or demutare = aliud esse: nimis bellus, atque ut esse maxume optabam, locus,
Plaut. Bacch. 4, 4, 73:
haud centensumam Partem dixi atque, otium rei si sit, possim expromere,
id. Mil. 3, 1, 168: sane quam pro eo ac debui graviter molesteque tuli, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:
debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam esse,
Cic. Cat. 4, 2:
pro eo, ac si concessum sit, concludere oportebit argumentationem,
id. Inv. 1, 32, 54:
non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,
nearly the same as he, id. Fam. 9, 13, 2:
neque se luna quoquam mutat atque uti exorta est semel,
Plaut. Am. 1, 1, 118:
num quid videtur demutare atque ut quidem Dixi?
id. Mil. 4, 3, 37.—
E.
Sometimes the word indicating comparison (aeque, tantopere, etc.) is to be supplied from the connection (in the class. per. perh. used only once by Cassius in epist. style):
nebula haud est mollis atque hujus est,
Plaut. Cas. 4, 4, 21:
quem esse amicum ratus sum atque ipsus sum mihi,
id. Bacch. 3, 6, 20:
quae suco caret atque putris pumex,
Priap. 32, 7 (Mull., est putusque): digne ac mereor commendatus esse, Cass. ap. Cic. Fam. 12, 13; Dig. 2, 14, 4; 19, 2, 54.—
F.
Poet. or in post-Aug. prose with comparatives (for quam), than:
amicior mihi nullus vivit atque is est,
Plaut. Merc. 5, 2, 56:
non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,
Ter. And. 4, 2, 15 Ruhnk.:
Illi non minus ac tibi Pectore uritur intimo Flamma,
Cat. 61, 172:
haud minus ac jussi faciunt,
Verg. A. 3, 561:
Non tuus hoc capiet venter plus ac meus,
Hor. S. 1, 1, 46 Bentl. and Heind. (cf. infra:
nihilo plus accipias quam Qui nil portarit): qui peccas minus atque ego,
id. ib. 2, 7, 96:
Artius atque hedera procera adstringitur ilex,
id. Epod. 15, 5; Suet. Caes. 14 Ruhnk. —
G.
In the comparison of two periods of time, most freq. with simul (v. examples under simul); ante- or post-class. with principio, statim:
principio Atque animus ephebis aetate exiit,
as soon as, Plaut. Merc. 1, 1, 40:
judici enim, statim atque factus est, omnium rerum officium incumbit,
Dig. 21, 1, 25:
quamvis, statim atque intercessit, mulier competierat,
ib. 16, 1, 24.—
III.
To connect a negative clause which explains or corrects what precedes; hence sometimes with potius (class.; in Cic. very freq., but rare in the poets), and not, and not rather.
a.
Absol.:
Decipiam ac non veniam,
Ter. Heaut. 4, 4, 6:
si fidem habeat,... ac non id metuat, ne etc.,
id. Eun. 1, 2, 60:
perparvam vero controversiam dicis, ac non eam, quae dirimat omnia,
Cic. Leg. 1, 20, 54:
quasi nunc id agatur, quis ex tanta multitudine occiderit, ac non hoc quaeratur, eum, etc.,
id. Rosc. Am. 33:
si (mundum) tuum ac non deorum immortalium domicilium putes, nonne plane desipere videare?
id. N. D. 2, 6, 17:
nemo erat, qui illum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur,
id. Att. 1, 16:
si hoc dissuadere est, ac non disturbare ac pervertere,
id. Agr. 2, 37, 101:
si res verba desideraret ac non pro se ipsa loqueretur,
id. Fam. 3, 2 fin.: hoc te exspectare tempus tibi turpe est ac non ei rei sapientia tua te occurrere, Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 6:
velut destituti ac non qui ipsi destituissent,
Liv. 8, 27; 7, 3 fin.:
si mihi mea sententia proferenda ac non disertissimorum,
Tac. Or. 1.—
b.
With potius:
Quam ob rem scriba deducet, ac non potius mulio, qui advexit?
Cic. Verr. 2, 3, 79 (B. and K., et):
quis (eum) ita aspexit, ut perditum civem, ac non potius ut importunissimum hostem?
id. Cat. 2, 6, 12.— Pliny the elder commonly employs in this sense atque non, not ac non:
concremasse ea (scrinia) optuma fide atque non legisse,
Plin. 7, 25, 26, § 94; 22, 24, 50, § 108; 29, 2, 9, § 29; 27, 9, 55, § 78; 31, 7, 39, § 73 et saep. —
IV.
In connecting clauses and beginning periods.
1.
In gen., and, and so, and even, and too: Pamph. Antiquam adeo tuam venustatem obtines. Bacch. Ac tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines, And you too, Ter. Hec. 5, 4, 20:
atque illi (philosopho) ordiri placet etc.,
Cic. de Or. 3, 47, 183: Africanus indigens mei? Minime hercle. Ac ne ego quidem illius, And I indeed not, etc., id. Lael. 9, 30; id. Fin. 5, 11, 33:
cum versus facias, te ipsum percontor, etc.... Atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, Versiculos, etc.,
Hor. S. 1, 10, 31:
multa quippe et diversa angebant: validior per Germaniam exercitus, etc.... quos igitur anteferret? ac (i. e. similiter angebat), ne postpositi contumelia incenderentur,
Tac. A. 1, 47:
Minime, minime, inquit Secundus, atque adeo vellem maturius intervenisses,
Tac. Or. 14:
ac similiter in translatione, etc.,
Quint. 3, 6, 77.—
2.
In adducing new arguments of similar force in favor of any assertion or making further statements about a subject, etc.; cf. Beier ad Cic. Off. 3, 11, 487.
a.
Absol.:
maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis: atque in ipso equo, cujus modo mentionem feci, si, etc.,
and furthermore, and moreover, Cic. Lael. 19, 68: Atque, si natura confirmatura jus non erit, virtutes omnes tollentur, id. Leg. 1, 15, 42 B. and K. —
b.
Often with etiam:
Atque alias etiam dicendi virtutes sequitur,
Cic. Or. 40, 139:
Atque hoc etiam animadvertendum non esse omnia etc.,
id. de Or. 2, 61, 251; so id. Off. 1, 26, 90; id. N. D. 2, 11, 30; Col. 2, 2, 3.—
c.
Sometimes with quoque:
Atque occidi quoque Potius quam cibum praehiberem,
Plaut. Ps. 1, 3, 133; so Cic. N. D. 2, 12, 32; Col. 2, 13, 3, and Cels. 2, 3; 3, 22.—
d.
And even with quoque etiam: Atque ego [p. 191] quoque etiam, qui Jovis sum filius, Contagione etc., Plaut. Am. prol. 30.—
3.
In narration:
aegre submoventes obvios intrare portam, qui adducebant Philopoemenem, potuerunt: atque conferta turba iter reliquum clauserat,
Liv. 39, 49; 5, 21 fin.:
completur caede, quantum inter castra murosque vacui fuit: ac rursus nova laborum facies,
Tac. H. 3, 30; cf. Caes. B. C. 2, 28 fin. and 2, 29 init. —
4.
In introducing comparisons, atque ut, atque velut (mostly poet., esp. in epic poetry):
Atque ut perspicio, profecto etc.,
Plaut. Capt. 3, 4, 53:
ac veluti magno in populo cum saepe coorta est Seditio.... Sic cunctus pelagi cecidit fragor, etc.,
Verg. A. 1, 148; so id. G. 4, 170; id. A. 2, 626; 4, 402; 4, 441; 6, 707; 9, 59; 10, 405; 10, 707; 10, 803; 11, 809; 12, 365; 12, 521; 12, 684; 12, 715;
12, 908: Inclinare meridiem Sentis ac, veluti stet volucris dies, Parcis deripere etc.,
Hor. C. 3, 28, 6; Val. Fl. 6, 664;
and so, Ac velut in nigro jactatis turbine nautis, etc.... Tale fuit nobis Manius auxilium,
Cat. 68, 63 (for which Sillig and Muller read:
Hic velut, etc.): Atque ut magnas utilitates adipiscimur, etc.,
Cic. Off. 2, 5, 16:
Atque ut hujus mores veros amicos parere non potuerunt, sic etc.,
id. Lael. 15, 54.—
5.
In connecting two acts or events.
a.
In the order of time, and then; hence the ancient grammarians assume in it the notion of quick succession, and explain it, though improperly, as syn. with statim, ilico, without any accompanying copulative, v. Gell. 10, 29; Non. p. 530, 1 sq. (only in the poets and histt.): Atque atque accedit muros Romana juventus (the repetition of the atque represents the approach step by step), Enn. ap. Gell. and Non. l. l. (Ann. v. 527 Mull.): Quo imus una;
ad prandium? Atque illi tacent,
And then they are silent, Plaut. Capt. 3, 1, 19:
Ubi cenamus? inquam, atque illi abnuunt,
and upon this they shake their head, id. ib. 3, 1, 21; id. Ep. 2, 2, 33:
dum circumspecto atque ego lembum conspicor,
id. Bacch. 2, 3, 45; so id. Merc. 2, 1, 32; 2, 1, 35; id. Most. 5, 1, 9:
lucernam forte oblitus fueram exstinguere: Atque ille exclamat derepente maximum,
and then he suddenly exclaims, id. ib. 2, 2, 57: cui fidus Achates It comes... atque illi Misenum in litore sicco Ut venere, vident, etc., and as they thus came, etc., Verg. A. 6, 162:
dixerat, atque illi sese deus obtulit ultro,
Stat. Th. 9, 481; 12, 360; Liv. 26, 39, 16; Tac. H. 3, 17:
tum Otho ingredi castra ausus: atque illum tribuni centurionesque circumsistunt,
id. ib. 1, 82. —Sometimes with two imperatives, in order to indicate vividly the necessity of a quicker succession, or the close connection between two actions:
cape hoc argentum atque defer,
Ter. Heaut. 4, 7, 3:
abi domum ac deos comprecare,
id. Ad. 4, 5, 65:
tace modo ac sequere hac,
id. ib. 2, 4, 16:
Accipe carmina atque hanc sine tempora circum hederam tibi serpere,
Verg. E. 8, 12; id. G. 1, 40; 3, 65; 4, 330:
Da auxilium, pater, atque haec omina firma,
id. A. 2, 691; 3, 89; 3, 250; 3, 639; 4, 424; 9, 90; 10, 624; 11, 370.—
b.
In the order of thought, and so, and thus, and therefore.
(α).
Absol.:
si nunc de tuo jure concessisses paululum, Atque adulescenti morigerasses,
and so, Ter. Ad. 2, 2, 10.—
(β).
With ita or sic:
Ventum deinde ad multo angustiorem rupem, atque ita rectis saxis, etc.,
Liv. 21, 36; Plin. 10, 58, 79, § 158:
ac sic prope innumerabiles species reperiuntur,
Quint. 12, 10, 67.—
c.
Connecting conclusion and condition, so, then (cf. at, II. F.):
non aliter quam qui adverso vix flumine lembum Remigiis subigit, si bracchia forte remisit, Atque illum praeceps prono rapit alveus amni,
Verg. G. 1, 203 (here explained by statim by Gell. 10, 29, and by Servius, but thus its connective force is wholly lost; cf. also Forbig ad h. l. for still another explanation).—
6.
(As supra, I. c.) To annex a thought of more importance:
Satisne videtur declarasse Dionysius nihil esse ei beatum, cui semper aliqui terror impendeat? atque ei ne integrum quidem erat, ut ad justitiam remigraret,
Cic. Tusc. 5, 21, 62; id. Tull. 4:
hoc enim spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium conjunctionem, quam qui dirimunt, eos morte... coercent. Atque hoc multo magis efficit ipsa naturae ratio,
id. Off. 3, 5, 23; id. Fam. 6, 1, 4: hac spe lapsus Induciomarus... exsules damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit;
ac tantam sibi jam iis rebus in Gallia auctoritatem comparaverat, ut, etc.,
Caes. B. G. 5, 55 fin.; Nep. Hann. 13, 2; Quint. 1, 10, 16.—Hence also in answers, in order to confirm a question or assertion:
Sed videone ego Pamphilippum cum fratre Epignomo? Atque is est,
And he it is, Yes, it is he, Plaut. Stich. 4, 2, 4; so id. Truc. 1, 2, 24: Th. Mihin malum minitare? Ca. Atque edepol non minitabor, sed dabo, id. Curc. 4, 4, 15: Ch. Egon formidulosus? nemost hominum, qui vivat, minus. Th. Atque ita opust, Ter. Eun. 4, 6, 20.—
7.
In expressing a wish, atque utinam:
Veritus sum arbitros, atque utinam memet possim obliscier! Att., Trag. Rel. p. 160 Rib.: videmus enim fuisse quosdam, qui idem ornate ac graviter, idem versute et subtiliter dicerent. Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperire possemus!
Cic. Or. 7, 22; so id. Rep. 3, 5, 8:
Atque utinam pro decore etc.,
Liv. 21, 41, 13:
Atque utinam ex vobis unus etc.,
Verg. E. 10, 35; id. A. 1, 575:
Atque utinam... Ille vir in medio fiat amore lapis!
Prop. 2, 9, 47; 3, 6, 15; 3, 7, 25; 3, 8, 19 al.—
8.
To connect an adversative clause, and often fully with tamen, and yet, notwithstanding, nevertheless.
a.
Absol.: Mihi quidem hercle non fit veri simile;
atque ipsis commentum placet,
Ter. And. 1, 3, 20 Ruhnk. (atque pro tamen, Don.):
ego quia non rediit filius, quae cogito!... Atque ex me hic natus non est, sed ex fratre,
id. Ad. 1, 1, 15 (Quasi dicat, ex me non est, et sic afficior: quid paterer si genuissem? Don.; cf. Acron. ap. Charis. p. 204 P.); Cic. Off. 3, 11, 48 Beier; id. Mur. 34, 71 Matth.:
ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum... Atque ego credo fore qui, etc.,
and yet I believe, Sall. J. 4, 1 and 3 Corte; id. C. 51, 35:
observare principis egressum in publicum, insidere vias examina infantium futurusque populus solebat. Labor parentibus erat ostentare parvulos... Ac plerique insitis precibus surdas principis aures obstrepebant,
Plin. Pan. 26.—
b.
With tamen:
nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, etc.,
Cic. Fin. 2, 27, 85:
discipulos dissimilis inter se ac tamen laudandos,
id. de Or. 3, 10, 35; id. Rep. 1, 7, 12:
Atque in his tamen tribus generibus etc.,
id. Off. 3, 33, 118; id. Pis. 1, 3; 13, 30; id. Prov. Cons. 7, 16; 7, 15 fin. (cf. in reference to the last four passages Wund. Varr. Lectt. p. lviii. sq.):
ac tamen initia fastigii etc.,
Tac. A. 3, 29; 3, 56; 12, 56;
14, 21: pauciores cum pluribus certasse, ac tamen fusos Germanos,
id. H. 5, 16.—
9.
To connect a minor affirmative proposition (the assumptio or propositio minor of logical lang.) in syllogisms, now, but, but now (while atqui is used to connect either an affirmative or negative minor premiss: v. atqui): Scaptius quaternas postulabat. Metui, si impetrasset, ne tu ipse me amare desineres;
... Atque hoc tempore ipso impingit mihi epistulam etc.,
Cic. Att. 6, 1, 6.—Sometimes the conclusion is to be supplied:
nisi qui naturas hominum, penitus perspexerit, dicendo, quod volet, perficere non poterit. Atque totus hic locus philosophorum putatur proprius (conclusion: ergo oratorem philosophiam cognoscere oportet),
Cic. de Or. 1, 12, 53 and 54.—
10.
In introducing a purpose (freq. in Cic.).
a.
A negative purpose, and esp. in anticipating an objection:
Ac ne sine causa videretur edixisse,
Cic. Phil. 3, 9, 24:
Ac ne forte hoc magnum ac mirabile esse videatur,
id. de Or. 2, 46, 191; so id. Fam. 5, 12, 30:
Ac ne saepius dicendum sit,
Cels. 8, 1:
Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter,
Hor. Ep. 1, 1, 13:
Ac ne forte putes,
id. ib. 2, 1, 208:
Ac ne forte putes etc.,
Ov. R. Am. 465 (Merkel, Et).—
b.
A positive purpose:
Atque ut ejus diversa studia in dissimili ratione perspicere possitis, nemo etc.,
Cic. Cat. 2, 5, 9:
Atque ut omnes intellegant me etc.... dico etc.,
id. Imp. Pomp. 8, 20; 2, 4; id. Clu. 14, 43; id. Sull. 2, 5; id. de Or. 3, 11, 40:
Atque ut C. Flaminium relinquam etc.,
id. Leg. 3, 9, 20; id. Fin. 3, 2, 4.—
11.
a.. In continuing a thought in assertions or narration, and, now, and now, Plaut. Aul. prol. 18: audistis, cum pro se diceret, genus orationis, etc.,... perspexistis. Atque in eo non solum ingenium ejus videbatis, etc., Cic. Cael. 19, 45; so id. de Or. 3, 32, 130; 2, 7, 27; 3, 10, 39 al.; Caes. B. G. 2, 29; Nep. Ages. 7, 3; 8, 1, Eum. 10, 3 Bremi; Tac. A. 14, 64; 15, 3; Verg. A. 9, 1; Sil. 4, 1 al.: ac si, sublato illo, depelli a vobis omne periculum judicarem, now if I, etc., Cic. Cat. 2, 2, 3:
atque si etiam hoc natura praescribit, etc.,
id. Off. 3, 6, 27; so Quint. 10, 1, 26; 10, 2, 8.—
b.
In introducing parentheses:
vulgo credere, Penino (atque inde nomen et jugo Alpium inditum) transgressum,
Liv. 21, 38:
omne adfectus genus (atque ea maxime jucundam et ornatam faciunt orationem) de luxuria, etc.,
Quint. 4, 3, 15 MSS., where Halm after Spalding reads et quae. —
c.
At the conclusion of a discourse (not infreq. in Cic.): Atque in primis duabus dicendi partibus qualis esset, summatim breviterque descripsimus, And thus have we, then, briefly described, etc., Cic. Or. 15, 50:
Ac de primo quidem officii fonte diximus,
id. Off. 1, 6, 19:
Ac de inferenda quidem injuria satis dictum est,
id. ib. 1, 8, 27; id. Inv. 2, 39, 115 al.—
V.
In particular connections and phrases.
A.
Unus atque alter, one and the other; alius atque alius, one and another; now this, now that:
unae atque alterae scalae,
Sall. J. 60, 7:
quarum (coclearum) cum unam atque alteram, dein plures peteret,
id. ib. 93, 2:
unum atque alterum lacum integer perfluit,
Tac. H. 5, 6:
dilatisque alia atque alia de causa comitiis,
Liv. 8, 23, 17; Col. 9, 8, 10:
alius atque alius,
Tac. H. 1, 46; 1, 50 (v. alius, II. D.).—Also separated by several words:
aliud ejus subinde atque aliud facientes initium,
Sen. Ep. 32, 2.—
B.
Etiam atque etiam. again and again:
temo Stellas cogens etiam atque etiam Noctis sublime iter, Enn., Trag. Rel. p. 39 Rib.: etiam atque etiam cogita,
Ter. Eun. 1, 1, 11:
etiam atque etiam considera,
Cic. Div. in Caecil. 14, 46:
monitos eos etiam atque etiam volo,
id. Cat. 2, 12, 27.—So, semel atque iterum, Cic. Font. 26; id. Clu. 49; Tac. Or. 17; and:
iterum atque iterum,
Verg. A. 8, 527; Hor. S. 1, 10, 39.—
C.
Huc atque illuc, hither and thither, Cic. Q. Rosc. 37; id. de Or. 1, 40, 184; Verg. A. 9, 57; Ov. M. 2, 357; 10, 376; Tac. Agr. 10; id. H. 1, 85.—
D.
Longe atque late, far and wide, Cic. Marcell. 29:
atque eccum or atque eccum video, in colloquial lang.: Heus vocate huc Davom. Atque eccum,
but here he is, Ter. And. 3, 3, 48:
Audire vocem visa sum modo militis. Atque eccum,
and here he is, id. Eun. 3, 2, 2; so id. Hec. 4, 1, 8.—
E.
Atque omnia, in making an assertion general, and so generally:
Atque in eis omnibus, quae sunt actionis, inest quaedam vis a natura data,
Cic. de Or. 3, 59, 223:
quorum (verborum) descriptus ordo alias alia terminatione concluditur, atque omnia illa et prima et media verba spectare debent ad ultimum,
id. Or. 59, 200; id. de Or. 2, 64, 257: commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere, and so rather, etc., id. Off. 2, 23, 83:
nihil acerbum esse, nihil crudele, atque omnia plena clementiae, humanitatis,
id. ad Q. Fr. 1, 1, 8:
Atque omnis vitae ratio sic constat, ut, quae probamus in aliis, facere ipsi velimus,
Quint. 10, 2, 2.—
F.
With other conjunctions.
1.
After et:
equidem putabam virtutem hominibus instituendo et persuadendo, non minis et vi ac metu tradi,
Cic. de Or. 1, 58, 247:
Magnifica vero vox et magno viro ac sapiente digna,
id. Off. 3, 1, 1; id. Cael. 13:
vanus aspectus et auri fulgor atque argenti,
Tac. Agr. 32.:
denuntiarent, ut ab Saguntinis abstineret et Carthaginem in Africam traicerent ac sociorum querimonias deferrent,
Liv. 21, 6, 4:
ubi et fratrem consilii ac periculi socium haberem,
id. 21, 41, 2:
et uti liter demum ac Latine perspicueque,
Quint. 8, 3, 3:
Nam et subtili plenius aliquid atque subtilius et vehementi remissius atque vehementius invenitur,
id. 12, 10, 67. —
2.
After que, as in Gr. te kai: litterisque ac laudibus aeternare, Varr. ap. Non. p. 75, 20:
submoverique atque in castra redigi,
Liv. 26, 10:
terrorem caedemque ac fugam fecere,
id. 21, 52:
mus Sub terris posuitque domos atque horrea fecit,
Verg. G. 1, 182; 3, 434; id. A. 8, 486.—
3.
Before et:
caelum ipsum ac mare et silvas circum spectantes,
Tac. Agr. 32.—
4.
After neque (only in the poets and post - Aug. prose):
nec clavis nec canis atque calix,
Mart. 1, 32, 4: naturam Oceani atque aestus [p. 192] neque quaerere hujus operis est, ac multi retulere, Tac. Agr. 10:
mediocritatem pristinam neque dissimulavit umquam ac frequenter etiam prae se tulit,
Suet. Vesp. 12.—
G.
Atque repeated, esp. in arch. Lat.: Scio solere plerisque hominibus in rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere, Cato ap. Gell. 7, 3: Dicere possum quibus villae atque aedes aedificatae atque expolitae maximo opere citro atque ebore atque pavimentis Poenicis stent, Cato ap. Fest. p. 242 Mull.:
atque ut C. Flamininum atque ea, quae jam prisca videntur, propter vetustatem relinquam,
Cic. Leg. 3, 9, 20:
omnem dignitatem tuam in virtute atque in rebus gestis atque in tua gravitate positam existimare,
id. Fam. 1, 5, 8.—Esp. freq. in enumerations in the poets:
Haec atque illa dies atque alia atque alia,
Cat. 68, 152:
Mavortia tellus Atque Getae atque Hebrus,
Verg. G. 4, 463:
Clioque et Beroe atque Ephyre Atque Opis et Asia,
id. ib. 4, 343.—And sometimes forming a double connective, both— and = et—et:
Multus ut in terras deplueretque lapis: Atque tubas atque arma ferunt crepitantia caelo Audita,
Tib. 2, 5, 73:
complexa sui corpus miserabile nati Atque deos atque astra vocat crudelia mater,
Verg. E. 5, 23; Sil. 1, 93; v. Forbig ad Verg. l. l.

► Atque regularly stands at the beginning of its sentence or clause or before the word it connects, but in poetry it sometimes, like et and at, stands:
a.
In the second place:
Jamque novum terrae stupeant lucescere solem, Altius atque cadant imbres,
Verg. E. 6, 38 Rib., ubi v. Forbig.:
Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta,
id. A. 3, 250, and 10, 104 (animis may, however, here be taken with Accipite, as in id. ib. 5, 304):
Esto beata, funus atque imagines Ducant triumphales tuum,
Hor. Epod. 8, 11; id. S. 1, 5, 4; 1, 6, 111; 1, 7, 12 (ubi v. Fritzsche).—
b.
In the third place:
quod pubes hedera virente Gaudeant pulla magis atque myrto,
Hor. C. 1, 25, 18; cf. at fin. (Vid. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 452-513.)

Lewis & Short latin dictionary > atque
84 tueor

tŭĕor, tuĭtus, 2 ( perf. only post-Aug., Quint. 5, 13, 35; Plin. Ep. 6, 29, 10; collat. form tūtus, in the part., rare, Sall. J. 74, 3; Front. Strat. 2, 12, 13; but constantly in the P. a.; inf. parag. tuerier, Plaut. Rud. 1, 4, 35; collat. form acc. to the 3d conj. tŭor, Cat. 20, 5; Stat. Th. 3, 151:
tuĕris,
Plaut. Trin. 3, 2, 82:
tuimur,
Lucr. 1, 300; 4, 224; 4, 449;
6, 934: tuamur,
id. 4, 361:
tuantur,
id. 4, 1004; imper. tuĕre, id. 5, 318), v. dep. a. [etym. dub.], orig., to see, to look or gaze upon, to watch, view; hence, pregn., to see or look to, to defend, protect, etc.: tueri duo significat; unum ab aspectu, unde est Ennii illud: tueor te senex? pro Juppiter! (Trag. v. 225 Vahl.);
alterum a curando ac tutela, ut cum dicimus bellum tueor et tueri villam,
Varr. L. L. 7, § 12 Müll. sq.—Accordingly,
I.
To look at, gaze at, behold, watch, view, regard, consider, examine, etc. (only poet.; syn.: specto, adspicio, intueor): quam te post multis tueor tempestatibus, Pac. ap. Non. 407, 32; 414, 3:
e tenebris, quae sunt in luce, tuemur,
Lucr. 4, 312:
ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur,
id. 4, 434:
caeli templa,
id. 6, 1228 al.:
tuendo Terribiles oculos, vultum, etc.,
Verg. A. 8, 265; cf. id. ib. 1, 713:
talia dicentem jam dudum aversa tuetur,
id. ib. 4, 362:
transversa tuentibus hircis,
id. E. 3, 8:
acerba tuens,
looking fiercely, Lucr. 5, 33; cf. Verg. A. 9, 794:
torva,
id. ib. 6, 467.—
(β).
With object-clause:
quod multa in terris fieri caeloque tuentur (homines), etc.,
Lucr. 1, 152; 6, 50; 6, 1163.—
II.
Pregn., to look to, care for, keep up, uphold, maintain, support, guard, preserve, defend, protect, etc. (the predom. class. signif. of the word; cf.:
curo, conservo, tutor, protego, defendo): videte, ne... vobis turpissimum sit, id, quod accepistis, tueri et conservare non posse,
Cic. Imp. Pomp. 5, 12:
ut quisque eis rebus tuendis conservandisque praefuerat,
id. Verr. 2, 4, 63, 140:
omnia,
id. N. D. 2, 23, 60:
mores et instituta vitae resque domesticas ac familiares,
id. Tusc. 1, 1, 2:
societatem conjunctionis humanae munifice et aeque,
id. Fin. 5, 23, 65:
concordiam,
id. Att. 1, 17, 10: rem et gratiam et auctoritatem suam, id. Fam. 13, 49, 1:
dignitatem,
id. Tusc. 2, 21, 48:
L. Paulus personam principis civis facile dicendo tuebatur,
id. Brut. 20, 80:
personam in re publicā,
id. Phil. 8, 10, 29; cf.: tuum munus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 11, 1:
tueri et sustinere simulacrum pristinae dignitatis,
Cic. Rab. Post. 15, 41:
aedem Castoris P. Junius habuit tuendam,
to keep in good order, id. Verr. 2, 1, 50, § 130; cf. Plin. Pan. 51, 1:
Bassum ut incustoditum nimis et incautum,
id. Ep. 6, 29, 10:
libertatem,
Tac. A. 3, 27; 14, 60:
se, vitam corpusque tueri,
to keep, preserve, Cic. Off. 1, 4, 11:
antea majores copias alere poterat, nunc exiguas vix tueri potest,
id. Deiot. 8, 22:
se ac suos tueri,
Liv. 5, 4, 5:
sex legiones (re suā),
Cic. Par. 6, 1, 45:
armentum paleis,
Col. 6, 3, 3:
se ceteris armis prudentiae tueri atque defendere,
to guard, protect, Cic. de Or. 1, 38, 172; cf.:
tuemini castra et defendite diligenter,
Caes. B. C. 3, 94:
suos fines,
id. B. G. 4, 8:
portus,
id. ib. 5, 8:
oppidum unius legionis praesidio,
id. B. C. 2, 23:
oram maritimam,
id. ib. 3, 34:
impedimenta,
to cover, protect, Hirt. B. G. 8, 2.—With ab and abl.:
fines suos ab excursionibus et latrociniis,
Cic. Deiot. 8, 22:
domum a furibus,
Phaedr. 3, 7, 10: mare ab hostibus, Auct. B. Afr. 8, 2.—With contra:
quos non parsimoniā tueri potuit contra illius audaciam,
Cic. Prov. Cons. 5, 11:
liberūm nostrorum pueritiam contra inprobitatem magistratuum,
id. Verr. 2, 1, 58, § 153; Quint. 5, 13, 35; Plin. 20, 14, 54, § 152; Tac. A. 6, 47 (41).—With adversus:
tueri se adversus Romanos,
Liv. 25, 11, 7:
nostra adversus vim atque injuriam,
id. 7, 31, 3:
adversus Philippum tueri Athenas,
id. 31, 9, 3; 42, 46, 9; 42, 23, 6:
arcem adversus tres cohortes tueri,
Tac. H. 3, 78; Just. 17, 3, 22; 43, 3, 4.—In part. perf.:
Verres fortiter et industrie tuitus contra piratas Siciliam dicitur,
Quint. 5, 13, 35 (al. tutatus):
Numidas in omnibus proeliis magis pedes quam arma tuta sunt,
Sall. J. 74, 3.
► 1.
Act. form tŭĕo, ēre:
censores vectigalia tuento,
Cic. Leg. 3, 3, 7:
ROGO PER SVPEROS, QVI ESTIS, OSSA MEA TVEATIS,
Inscr. Orell. 4788.—
2.
tŭĕor, ēri, in pass. signif.:
majores nostri in pace a rusticis Romanis alebantur et in bello ab his tuebantur,
Varr. R. R. 3, 1, 4; Lucr. 4, 361:
consilio et operā curatoris tueri debet non solum patrimonium, sed et corpus et salus furiosi,
Dig. 27, 10, 7:
voluntas testatoris ex bono et aequo tuebitur,
ib. 28, 3, 17.—Hence, tūtus, a, um, P. a. (prop. well seen to or guarded; hence), safe, secure, out of danger (cf. securus, free from fear).
A.
Lit.
(α).
Absol.:
nullius res tuta, nullius domus clausa, nullius vita saepta... contra tuam cupiditatem,
Cic. Verr. 2, 5, 15, § 39:
cum victis nihil tutum arbitrarentur,
Caes. B. G. 2, 28:
nec se satis tutum fore arbitratur,
Hirt. B. G. 8, 27; cf.:
me biremis praesidio scaphae Tutum per Aegaeos tumultus Aura feret,
Hor. C. 3, 29, 63; Ov. M. 8, 368:
tutus bos rura perambulat,
Hor. C. 4, 5, 17:
quis locus tam firmum habuit praesidium, ut tutus esset?
Cic. Imp. Pomp. 11, 31:
mare tutum praestare,
id. Fl. 13, 31:
sic existimabat tutissimam fore Galliam,
Hirt. B. G. 8, 54:
nemus,
Hor. C. 1, 17, 5:
via fugae,
Cic. Caecin. 15, 44; cf.:
commodior ac tutior receptus,
Caes. B. C. 1, 46:
perfugium,
Cic. Rep. 1, 4, 8:
tutum iter et patens,
Hor. C. 3, 16, 7:
tutissima custodia,
Liv. 31, 23, 9:
praesidio nostro pasci genus esseque tutum,
Lucr. 5, 874:
vitam consistere tutam,
id. 6, 11:
tutiorem et opulentiorem vitam hominum reddere,
Cic. Rep. 1, 2, 3: est et fideli tuta silentio Merces, secure, sure (diff. from certa, definite, certain), Hor. C. 3, 2, 25:
tutior at quanto merx est in classe secundā!
id. S. 1, 2, 47:
non est tua tuta voluntas,
not without danger, Ov. M. 2, 53:
in audaces non est audacia tuta,
id. ib. 10, 544:
externā vi non tutus modo rex, sed invictus,
Curt. 6, 7, 1:
vel tutioris audentiae est,
Quint. 12, prooem. §
4: cogitatio tutior,
id. 10, 7, 19:
fuit brevitas illa tutissima,
id. 10, 1, 39:
regnum et diadema tutum Deferens uni,
i. e. that cannot be taken away, Hor. C. 2, 2, 21: male tutae mentis Orestes, i. e. unsound, = male sanae, id. S. 2, 3, 137: quicquid habes, age, Depone tutis auribus, qs. carefully guarded, i. e. safe, faithful, id. C. 1, 27, 18 (cf. the opp.: auris rimosa, id. S. 2, 6, 46).— Poet., with gen.:
(pars ratium) tuta fugae,
Luc. 9, 346.—
(β).
With ab and abl.: tutus ab insidiis inimici, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 31, 2:
ab insidiis,
Hor. S. 2, 6, 117:
a periculo,
Caes. B. G. 7, 14:
ab hoste,
Ov. H. 11, 44:
ab hospite,
id. M. 1, 144:
a conjuge,
id. ib. 8, 316:
a ferro,
id. ib. 13, 498:
a bello, id. H. (15) 16, 344: ab omni injuriā,
Phaedr. 1, 31, 9.—
(γ).
With ad and acc.:
turrim tuendam ad omnis repentinos casus tradidit,
Caes. B. C. 3, 39:
ad id, quod ne timeatur fortuna facit, minime tuti sunt homines,
Liv. 25, 38, 14:
testudinem tutam ad omnes ictus video esse,
id. 36, 32, 6.—
(δ).
With adversus:
adversus venenorum pericula tutum corpus suum reddere,
Cels. 5, 23, 3:
quo tutiores essent adversus ictus sagittarum,
Curt. 7, 9, 2:
loci beneficio adversus intemperiem anni tutus est,
Sen. Ira, 2, 12, 1:
per quem tutior adversus casus steti,
Val. Max. 4, 7, ext. 2:
quorum praesidio tutus adversus hostes esse debuerat,
Just. 10, 1, 7.—
(ε).
With abl.: incendio fere tuta est Alexandria, Auct. B. Alex. 1, 3.—
b.
Tutum est, with a subj. -clause, it is prudent or safe, it is the part of a prudent man:
si dicere palam parum tutum est,
Quint. 9, 2, 66; 8, 3, 47; 10, 3, 33:
o nullis tutum credere blanditiis,
Prop. 1, 15, 42:
tutius esse arbitrabantur, obsessis viis, commeatu intercluso sine ullo vulnere victoriā potiri,
Caes. B. G. 3, 24; Quint. 7, 1, 36; 11, 2, 48:
nobis tutissimum est, auctores plurimos sequi,
id. 3, 4, 11; 3, 6, 63.—
2.
As subst.: tūtum, i, n., a place of safety, a shelter, safety, security: Tr. Circumspice dum, numquis est, Sermonem nostrum qui aucupet. Th. Tutum probe est, Plaut. Most. 2, 2, 42:
tuta et parvula laudo,
Hor. Ep. 1, 15, 42:
trepidum et tuta petentem Trux aper insequitur,
Ov. M. 10, 714:
in tuto ut collocetur,
Ter. Heaut. 4, 3, 11:
esse in tuto,
id. ib. 4, 3, 30:
ut sitis in tuto,
Cic. Fam. 12, 2, 3:
in tutum eduxi manipulares meos,
Plaut. Most. 5, 1, 7:
in tutum receptus est,
Liv. 2, 19, 6.—
B.
Transf., watchful, careful, cautious, prudent (rare and not ante-Aug.;
syn.: cautus, prudens): serpit humi tutus nimium timidusque procellae,
Hor. A. P. 28:
tutus et intra Spem veniae cautus,
id. ib. 266:
non nisi vicinas tutus ararit aquas,
Ov. Tr. 3, 12, 36:
id suā sponte, apparebat, tuta celeribus consiliis praepositurum,
Liv. 22, 38, 13:
celeriora quam tutiora consilia magis placuere ducibus,
id. 9, 32, 3.—Hence, adv. in two forms, tūtē and tūtō, safely, securely, in safety, without danger.
a.
Posit.
(α).
Form tute (very rare):
crede huic tute,
Plaut. Trin. 1, 2, 102:
eum tute vivere, qui honeste vivat,
Auct. Her. 3, 5, 9:
tute cauteque agere,
id. ib. 3, 7, 13.—
(β).
Form tuto (class. in prose and poetry):
pervenire,
Plaut. Mil. 2, 2, 70; Lucr. 1, 179:
dimicare,
Caes. B. G. 3, 24:
tuto et libere decernere,
id. B. C. 1, 2:
ut tuto sim,
in security, Cic. Fam. 14, 3, 3:
ut tuto ab repentino hostium incursu etiam singuli commeare possent,
Caes. B. G. 7, 36. —
b.
Comp.:
ut in vadis consisterent tutius,
Caes. B. G. 3, 13:
tutius et facilius receptus daretur,
id. B. C. 2, 30:
tutius ac facilius id tractatur,
Quint. 5, 5, 1:
usitatis tutius utimur,
id. 1, 5, 71:
ut ubivis tutius quam in meo regno essem,
Sall. J. 14, 11.—
c.
Sup.
(α).
Form tutissime: nam te hic tutissime puto fore, Pomp. ap. Cic. Att. 8, 11, A.—
(β).
Form tutissimo:
quaerere, ubi tutissimo essem,
Cic. Att. 8, 1, 2; cf. Charis. p. 173 P.:
tutissimo infunduntur oboli quattuor,
Plin. 20, 3, 8, § 14.

Lewis & Short latin dictionary > tueor
85 tutum

tŭĕor, tuĭtus, 2 ( perf. only post-Aug., Quint. 5, 13, 35; Plin. Ep. 6, 29, 10; collat. form tūtus, in the part., rare, Sall. J. 74, 3; Front. Strat. 2, 12, 13; but constantly in the P. a.; inf. parag. tuerier, Plaut. Rud. 1, 4, 35; collat. form acc. to the 3d conj. tŭor, Cat. 20, 5; Stat. Th. 3, 151:
tuĕris,
Plaut. Trin. 3, 2, 82:
tuimur,
Lucr. 1, 300; 4, 224; 4, 449;
6, 934: tuamur,
id. 4, 361:
tuantur,
id. 4, 1004; imper. tuĕre, id. 5, 318), v. dep. a. [etym. dub.], orig., to see, to look or gaze upon, to watch, view; hence, pregn., to see or look to, to defend, protect, etc.: tueri duo significat; unum ab aspectu, unde est Ennii illud: tueor te senex? pro Juppiter! (Trag. v. 225 Vahl.);
alterum a curando ac tutela, ut cum dicimus bellum tueor et tueri villam,
Varr. L. L. 7, § 12 Müll. sq.—Accordingly,
I.
To look at, gaze at, behold, watch, view, regard, consider, examine, etc. (only poet.; syn.: specto, adspicio, intueor): quam te post multis tueor tempestatibus, Pac. ap. Non. 407, 32; 414, 3:
e tenebris, quae sunt in luce, tuemur,
Lucr. 4, 312:
ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur,
id. 4, 434:
caeli templa,
id. 6, 1228 al.:
tuendo Terribiles oculos, vultum, etc.,
Verg. A. 8, 265; cf. id. ib. 1, 713:
talia dicentem jam dudum aversa tuetur,
id. ib. 4, 362:
transversa tuentibus hircis,
id. E. 3, 8:
acerba tuens,
looking fiercely, Lucr. 5, 33; cf. Verg. A. 9, 794:
torva,
id. ib. 6, 467.—
(β).
With object-clause:
quod multa in terris fieri caeloque tuentur (homines), etc.,
Lucr. 1, 152; 6, 50; 6, 1163.—
II.
Pregn., to look to, care for, keep up, uphold, maintain, support, guard, preserve, defend, protect, etc. (the predom. class. signif. of the word; cf.:
curo, conservo, tutor, protego, defendo): videte, ne... vobis turpissimum sit, id, quod accepistis, tueri et conservare non posse,
Cic. Imp. Pomp. 5, 12:
ut quisque eis rebus tuendis conservandisque praefuerat,
id. Verr. 2, 4, 63, 140:
omnia,
id. N. D. 2, 23, 60:
mores et instituta vitae resque domesticas ac familiares,
id. Tusc. 1, 1, 2:
societatem conjunctionis humanae munifice et aeque,
id. Fin. 5, 23, 65:
concordiam,
id. Att. 1, 17, 10: rem et gratiam et auctoritatem suam, id. Fam. 13, 49, 1:
dignitatem,
id. Tusc. 2, 21, 48:
L. Paulus personam principis civis facile dicendo tuebatur,
id. Brut. 20, 80:
personam in re publicā,
id. Phil. 8, 10, 29; cf.: tuum munus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 11, 1:
tueri et sustinere simulacrum pristinae dignitatis,
Cic. Rab. Post. 15, 41:
aedem Castoris P. Junius habuit tuendam,
to keep in good order, id. Verr. 2, 1, 50, § 130; cf. Plin. Pan. 51, 1:
Bassum ut incustoditum nimis et incautum,
id. Ep. 6, 29, 10:
libertatem,
Tac. A. 3, 27; 14, 60:
se, vitam corpusque tueri,
to keep, preserve, Cic. Off. 1, 4, 11:
antea majores copias alere poterat, nunc exiguas vix tueri potest,
id. Deiot. 8, 22:
se ac suos tueri,
Liv. 5, 4, 5:
sex legiones (re suā),
Cic. Par. 6, 1, 45:
armentum paleis,
Col. 6, 3, 3:
se ceteris armis prudentiae tueri atque defendere,
to guard, protect, Cic. de Or. 1, 38, 172; cf.:
tuemini castra et defendite diligenter,
Caes. B. C. 3, 94:
suos fines,
id. B. G. 4, 8:
portus,
id. ib. 5, 8:
oppidum unius legionis praesidio,
id. B. C. 2, 23:
oram maritimam,
id. ib. 3, 34:
impedimenta,
to cover, protect, Hirt. B. G. 8, 2.—With ab and abl.:
fines suos ab excursionibus et latrociniis,
Cic. Deiot. 8, 22:
domum a furibus,
Phaedr. 3, 7, 10: mare ab hostibus, Auct. B. Afr. 8, 2.—With contra:
quos non parsimoniā tueri potuit contra illius audaciam,
Cic. Prov. Cons. 5, 11:
liberūm nostrorum pueritiam contra inprobitatem magistratuum,
id. Verr. 2, 1, 58, § 153; Quint. 5, 13, 35; Plin. 20, 14, 54, § 152; Tac. A. 6, 47 (41).—With adversus:
tueri se adversus Romanos,
Liv. 25, 11, 7:
nostra adversus vim atque injuriam,
id. 7, 31, 3:
adversus Philippum tueri Athenas,
id. 31, 9, 3; 42, 46, 9; 42, 23, 6:
arcem adversus tres cohortes tueri,
Tac. H. 3, 78; Just. 17, 3, 22; 43, 3, 4.—In part. perf.:
Verres fortiter et industrie tuitus contra piratas Siciliam dicitur,
Quint. 5, 13, 35 (al. tutatus):
Numidas in omnibus proeliis magis pedes quam arma tuta sunt,
Sall. J. 74, 3.
► 1.
Act. form tŭĕo, ēre:
censores vectigalia tuento,
Cic. Leg. 3, 3, 7:
ROGO PER SVPEROS, QVI ESTIS, OSSA MEA TVEATIS,
Inscr. Orell. 4788.—
2.
tŭĕor, ēri, in pass. signif.:
majores nostri in pace a rusticis Romanis alebantur et in bello ab his tuebantur,
Varr. R. R. 3, 1, 4; Lucr. 4, 361:
consilio et operā curatoris tueri debet non solum patrimonium, sed et corpus et salus furiosi,
Dig. 27, 10, 7:
voluntas testatoris ex bono et aequo tuebitur,
ib. 28, 3, 17.—Hence, tūtus, a, um, P. a. (prop. well seen to or guarded; hence), safe, secure, out of danger (cf. securus, free from fear).
A.
Lit.
(α).
Absol.:
nullius res tuta, nullius domus clausa, nullius vita saepta... contra tuam cupiditatem,
Cic. Verr. 2, 5, 15, § 39:
cum victis nihil tutum arbitrarentur,
Caes. B. G. 2, 28:
nec se satis tutum fore arbitratur,
Hirt. B. G. 8, 27; cf.:
me biremis praesidio scaphae Tutum per Aegaeos tumultus Aura feret,
Hor. C. 3, 29, 63; Ov. M. 8, 368:
tutus bos rura perambulat,
Hor. C. 4, 5, 17:
quis locus tam firmum habuit praesidium, ut tutus esset?
Cic. Imp. Pomp. 11, 31:
mare tutum praestare,
id. Fl. 13, 31:
sic existimabat tutissimam fore Galliam,
Hirt. B. G. 8, 54:
nemus,
Hor. C. 1, 17, 5:
via fugae,
Cic. Caecin. 15, 44; cf.:
commodior ac tutior receptus,
Caes. B. C. 1, 46:
perfugium,
Cic. Rep. 1, 4, 8:
tutum iter et patens,
Hor. C. 3, 16, 7:
tutissima custodia,
Liv. 31, 23, 9:
praesidio nostro pasci genus esseque tutum,
Lucr. 5, 874:
vitam consistere tutam,
id. 6, 11:
tutiorem et opulentiorem vitam hominum reddere,
Cic. Rep. 1, 2, 3: est et fideli tuta silentio Merces, secure, sure (diff. from certa, definite, certain), Hor. C. 3, 2, 25:
tutior at quanto merx est in classe secundā!
id. S. 1, 2, 47:
non est tua tuta voluntas,
not without danger, Ov. M. 2, 53:
in audaces non est audacia tuta,
id. ib. 10, 544:
externā vi non tutus modo rex, sed invictus,
Curt. 6, 7, 1:
vel tutioris audentiae est,
Quint. 12, prooem. §
4: cogitatio tutior,
id. 10, 7, 19:
fuit brevitas illa tutissima,
id. 10, 1, 39:
regnum et diadema tutum Deferens uni,
i. e. that cannot be taken away, Hor. C. 2, 2, 21: male tutae mentis Orestes, i. e. unsound, = male sanae, id. S. 2, 3, 137: quicquid habes, age, Depone tutis auribus, qs. carefully guarded, i. e. safe, faithful, id. C. 1, 27, 18 (cf. the opp.: auris rimosa, id. S. 2, 6, 46).— Poet., with gen.:
(pars ratium) tuta fugae,
Luc. 9, 346.—
(β).
With ab and abl.: tutus ab insidiis inimici, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 31, 2:
ab insidiis,
Hor. S. 2, 6, 117:
a periculo,
Caes. B. G. 7, 14:
ab hoste,
Ov. H. 11, 44:
ab hospite,
id. M. 1, 144:
a conjuge,
id. ib. 8, 316:
a ferro,
id. ib. 13, 498:
a bello, id. H. (15) 16, 344: ab omni injuriā,
Phaedr. 1, 31, 9.—
(γ).
With ad and acc.:
turrim tuendam ad omnis repentinos casus tradidit,
Caes. B. C. 3, 39:
ad id, quod ne timeatur fortuna facit, minime tuti sunt homines,
Liv. 25, 38, 14:
testudinem tutam ad omnes ictus video esse,
id. 36, 32, 6.—
(δ).
With adversus:
adversus venenorum pericula tutum corpus suum reddere,
Cels. 5, 23, 3:
quo tutiores essent adversus ictus sagittarum,
Curt. 7, 9, 2:
loci beneficio adversus intemperiem anni tutus est,
Sen. Ira, 2, 12, 1:
per quem tutior adversus casus steti,
Val. Max. 4, 7, ext. 2:
quorum praesidio tutus adversus hostes esse debuerat,
Just. 10, 1, 7.—
(ε).
With abl.: incendio fere tuta est Alexandria, Auct. B. Alex. 1, 3.—
b.
Tutum est, with a subj. -clause, it is prudent or safe, it is the part of a prudent man:
si dicere palam parum tutum est,
Quint. 9, 2, 66; 8, 3, 47; 10, 3, 33:
o nullis tutum credere blanditiis,
Prop. 1, 15, 42:
tutius esse arbitrabantur, obsessis viis, commeatu intercluso sine ullo vulnere victoriā potiri,
Caes. B. G. 3, 24; Quint. 7, 1, 36; 11, 2, 48:
nobis tutissimum est, auctores plurimos sequi,
id. 3, 4, 11; 3, 6, 63.—
2.
As subst.: tūtum, i, n., a place of safety, a shelter, safety, security: Tr. Circumspice dum, numquis est, Sermonem nostrum qui aucupet. Th. Tutum probe est, Plaut. Most. 2, 2, 42:
tuta et parvula laudo,
Hor. Ep. 1, 15, 42:
trepidum et tuta petentem Trux aper insequitur,
Ov. M. 10, 714:
in tuto ut collocetur,
Ter. Heaut. 4, 3, 11:
esse in tuto,
id. ib. 4, 3, 30:
ut sitis in tuto,
Cic. Fam. 12, 2, 3:
in tutum eduxi manipulares meos,
Plaut. Most. 5, 1, 7:
in tutum receptus est,
Liv. 2, 19, 6.—
B.
Transf., watchful, careful, cautious, prudent (rare and not ante-Aug.;
syn.: cautus, prudens): serpit humi tutus nimium timidusque procellae,
Hor. A. P. 28:
tutus et intra Spem veniae cautus,
id. ib. 266:
non nisi vicinas tutus ararit aquas,
Ov. Tr. 3, 12, 36:
id suā sponte, apparebat, tuta celeribus consiliis praepositurum,
Liv. 22, 38, 13:
celeriora quam tutiora consilia magis placuere ducibus,
id. 9, 32, 3.—Hence, adv. in two forms, tūtē and tūtō, safely, securely, in safety, without danger.
a.
Posit.
(α).
Form tute (very rare):
crede huic tute,
Plaut. Trin. 1, 2, 102:
eum tute vivere, qui honeste vivat,
Auct. Her. 3, 5, 9:
tute cauteque agere,
id. ib. 3, 7, 13.—
(β).
Form tuto (class. in prose and poetry):
pervenire,
Plaut. Mil. 2, 2, 70; Lucr. 1, 179:
dimicare,
Caes. B. G. 3, 24:
tuto et libere decernere,
id. B. C. 1, 2:
ut tuto sim,
in security, Cic. Fam. 14, 3, 3:
ut tuto ab repentino hostium incursu etiam singuli commeare possent,
Caes. B. G. 7, 36. —
b.
Comp.:
ut in vadis consisterent tutius,
Caes. B. G. 3, 13:
tutius et facilius receptus daretur,
id. B. C. 2, 30:
tutius ac facilius id tractatur,
Quint. 5, 5, 1:
usitatis tutius utimur,
id. 1, 5, 71:
ut ubivis tutius quam in meo regno essem,
Sall. J. 14, 11.—
c.
Sup.
(α).
Form tutissime: nam te hic tutissime puto fore, Pomp. ap. Cic. Att. 8, 11, A.—
(β).
Form tutissimo:
quaerere, ubi tutissimo essem,
Cic. Att. 8, 1, 2; cf. Charis. p. 173 P.:
tutissimo infunduntur oboli quattuor,
Plin. 20, 3, 8, § 14.

Lewis & Short latin dictionary > tutum
86 contrarius

contrārius, a, um (contra), I) gegenüber (auf der andern Seite) befindlich, -liegend, -stehend, contraria litora Asiae, Mela: contraria auris, Plin.: collis nascebatur adversus huic (diesem gegenüber) et contrarius (auf der andern Seite, auf dem andern Ufer des Flusses), Caes.: c. vulnera, vorn auf der Brust (gew. adversa vulnera), Tac. hist. 3, 84: c. aes grave, was dagegen in die (andere) Wagschale gelegt wird, Paul. ex Fest. 64, 12. – m. Dat., Carmaniis c. pars, Mela: soli c. gemma, Plin. – od. m. inter se, zB. c. inter se urbes, Plin.: binae partes terrae contrariae inter se diversaeque (v. Orient u. Okzident), Lact.

II) ganz entgegengesetzt, auf der ganz entgegengesetzten Seite befindlich, von der ganz entgegengesetzten Seite kommend, nach der ganz entgegengesetzten Seite gehend, A) eig.: tellus c., Ov.: c. quadriremes, einander entgegenkommende, sich begegnende, Suet.: c. ictus, vom Gegner kommender (geführter) Stoß, Cic.: c. fluctus (Woge), Val. Max.: c. ventus, Gegenwind, Lact. u. Ps. Quint. decl.: in contrarias partes fluere (v. Flüssen), Cic.: in contrariam partem revinciri (v. Balken), Caes.: u. (Ggstz.) copulari contrariāque regione (Richtung) labi, Cic.: contrario amne (gegen den Str., stromaufwärts) subvehere alqd, Plin. – m. Dat., tigna iis c. bina, Caes.: vento c. aestus, dem W. entgegenströmende, Ov.:

————

classi c. flamina, gerade entgegenwehende, Ov. – in der Vergleichung mit folg. atque (als), qui versantur retro contrario motu atque caelum, Cic. de rep. 6, 17: u. so auch m. folg. ac (als) bei Val. Max. 1, 6, 11. – subst., contrārium, iī, n., die entgegengesetzte Seite, in contrarium cadere umbras, Plin.: pilum in contr. vertere (ganz umkehren), Plin.: in contr. nare (stromaufwärts), Plin.

B) übtr.: 1) im allg., entgegengesetzt, schnurstracks zuwiderlaufend, kollidierend, kontrastierend usw., a) adi.: c. quaedam vis, Cic.: aut bono casu aut contrario, Cic.: c. epistulae, Widersprüche enthaltende, Cic.: c. leges, Quint.: sententiae, Val. Max.: contraria diversaque inter se pugnantia naturae studia cupiditatesque, Cic.: c. pars causae, Cic.: in contrarias partes disputare od. disserere de alqa re, für u. gegen (pro u. contra) sprechen, Cic. – m. Genet., huius virtutis contraria est vitiositas, das Gegenteil dieser T. ist die L., Cic. – m. Dat. od. inter se (einander), zB. qui color fuit albus, nunc est contrarius albo, Ov.: dementia res est sanitati contraria, Sen. rhet.: clementiae contrariam imperiti putant severitatem, Sen.: nihil malum esse, nisi quod virtuti contrarium esset, Cic.: illi virtuti contrarium vitium est inaequalitas, Quint.: omnis voluptas honestati est c., Cic. – orationes inter se c., Aeschini et Demostheni (die eine pro, die andere contra), Cic.: opiniones

————

inter se c., Quint. ( neben diversae opiniones): ›non ambulare‹ enim et ›non stare‹ et ›non currere‹ contraria inter sese non sunt, quoniam ›contraria‹ ea dicuntur, quae simul vera esse non queunt, Gell. – b) subst., contrārium, iī, n., und Plur. contrāria, ōrum, n., das Entgegengesetzte, das Gegenteil, der Kontrast, α) Sing.: αα) übh.: in contrarium disputare, Tac. dial.: optimum ex contrario (Kontrast) nitet, Sen. – m. folg. atque od. ac (als), contrarium decernebat, ac paulo ante decreverat, Cic. II. Verr. 1, 120 (vgl. no. II, A aus Cic. de rep. 6, 17). – ex contrario (bei Nep. u. nachaug. e contrario) adv. = im Gegenteil, im Gegensatz, dagegen, at ego hoc ex contrario contendo, Cic.: ut reliquorum imperatorum res adversae auctoritatem minuunt, sic huius ex contrario dignitas incommodo accepto in dies augebatur, Caes.: apud illos e contrario nemo ad id officium admittitur, nisi honesto loco, Nep. Eum. 1, 5: potest ergo aliquid moveri et non fluere, et e contrario non potest fluere, nisi in unam partem, Sen. (vgl. Haase Sen. op. tom. 2. praef. p. VI). – so auch per contrarium, Ulp. dig. 2, 4, 8. § 1 u.a. – ββ) als rhet. Fig., der Gegensatz, die Antithese, der Kontrast, Cornif. rhet. 4, 27. Cic. de inv. 1, 42. Iul. Rufin. de schem. lex. § 11. – β) Plur.: αα) übh., conferre pugnantia et comparare contraria, Cic.: tota in oratione sua secum ipsum pugnare, non modo non cohaerentia inter se dicere, sed maxime

————

disiuncta atque contraria, Cic.: adversa contrariis od. contraria contrariis referre, Cic.: diversae vocant animum in contraria curae, Verg. – m. Genet., earum (artium) contraria, Cic. de fin. 4, 67. – m. Dat., quis non diversa praesentibus contrariaque exspectatis aut speret aut timeat? Vell. 2, 75, 2: qui contraria deo (das G. wie G.) faciat, Lact. de ira 3, 3. – m. folg. quam (als), qui contraria faciat, quam deus, Lact. 3, 29, 13: u. so Augustin. de civ. dei 8, 24. Claud. in Eutr. 2, 267. – ββ) die Behauptungen der Gegenpartei, die Gegengründe, Cic. de or. 2, 331.

2) insbes.: a) feindlich entgegenstehend, widerstrebend, ungünstig, abgeneigt, arma, Ov.: exta, Tac. – m. Dat., quodsi forte tuis non est contraria votis (v. einem Mädchen), Phaedr.: alqs mihi invenitur maxime c., als Widersacher, Feind, Phaedr.: litora litoribus contraria, Verg. – subst., contrāriī, ōrum, m., die Gegner, Vitr. 3. praef. § 2. Capit. Maximin. 10, 2. – b) zweckwidrig, unzweckmäßig, nachteilig, verderblich (Ggstz. utilis), otium maxime c. esse, Caes.: quod maxime contrarium fuit, As. Poll. in Cic. ep.: ipsae exercitationes magna ex parte contrariae (sunt), Tac. dial. – m. Dat., loca... Averna (vogellose) vocantur, quia sunt avibus contraria cunctis, Lucr.: monens philosophiam imperaturo contrariam esse, Suet. – contrarium est m. folg. Infin., hoc facere contrarium est, Col.: ne carmine quidem ludere contra-

————

rium fuerit, Quint.

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > contrarius
87 alienus [1]

1. aliēnus, a, um (alius), Adi. m. Compar. u. Superl., in vielen Bedeutungen dem gr. ἀλλότριος entsprechend (vgl. Passows gr. Wörterb. in v.), einem andern, gehörig, -eigen, fremd (Ggstz. meus, tuus, suus, proprius), I) eig.: 1) im allg.: puer, Ter.: servus, Quint.: coniunx, Hor.: aedes (Plur.), Ter.: domus, Cic.: pecuniae, Cic.: aes alienum, fremdes, entlehntes Geld, Schulden (s. aes no. II, B, 2, a), Cic.: nomina, fremde, von andern gemachte Schulden, Sall.: mos, Ter.: opes, Cic.: pavor, fremde, d.i. der andern Furcht, Liv.: aber metu alieno, aus Furcht vor andern, Ter.: alienis pedibus ambulare, Plin.: edicta alieno formare ingenio, Suet.: cum aliena est oratio, wenn ein anderer das Wort hat, Plaut.: alienis mensibus aestas, in fremden Monaten (d.i. in den Wintermonaten), Verg. – sternitur infelix alieno vulnere, durch die einem andern zugedachte Wunde, Verg. – m. Dat., sacerdotium genti conditoris haud alienum, Liv. 1, 20, 3. – subst., aliēnum, ī, n., a) fremdes Gut od. Eigentum (Ggstz. suum), alieni appetens, sui profusus, Sall.: largiri ex alieno, auf anderer Kosten Freigebigkeit üben, Cic., de alieno, Liv. u. Iustin.: ex alieno praedari, Liv. – b) f remder Grund u. Boden, in alieno aedificium exstruere, Cic.: furor aliena vastandi, Sen.: aliena pervadere molienti, fremdes Gebiet (im Ggstz. zum römischen), Amm. – c) fremde Angelegenheit, qui negat quicquam deos nec alieni curare nec sui? Cic. de div. 2, 104: u. so Plur. = fremde Angelegenheiten, fremde Interessen, aliena curare, Ter. heaut. 76: aliena diiudicare, ibid. 504. – 2) insbes.: a) jmdm. seiner Familie od. seiner Person od. seiner Heimat nach fremd, α) der Familie, Verwandtschaft od. Person nach fremd, fernstehend, jmd. nichts angehend, ihm nicht verwandt, nicht angehörig (Ggstz. meus, tuus, suus u. propinquus, affinis, sanguine coniunctus, amicus, familiaris, familiaris et necessarius), absol., ille si me alienus affinem volet, Ter.: heres alienior, Cic.: homines alienissimi, wildfremde, Cic. Phil. 10, 10. – m. Dat., non alienus sanguine regibus, Liv.: mihi non alienus, Fronto. – m. ab u. Abl., humani nihil a me alienum puto, Ter. heaut. 77: alienissimus a Clodio, Cic. – u. (wie ἀλλότριος) m. Genet. (s. Deder. Dict. 2, 5), non alieni generis sui, Dict.: non alienus Pelei, Dict. – subst., aliēnus, ī, m., der Fremde, cives potiores quam peregrini, propinqui quam alieni, Cic.: in longinquos in propinquos, in alienos in suos irruebat, Cic.: neu malis alienos adiungere, quam sanguine coniunctos retinere, Sall.: etiam alienissimis in capitis periculis amicissimorum officia et studia praestamus, Cic.: se suaque omnia alienissimis crediderunt, wildfremden Leuten, Caes. b.G. 6, 31, 4. – β) der Heimat nach jmdm. fremd, ausländisch, Graeca nomina aut aliena, Plin.: arbor ex alieno petita orbe, Plin.: domi atque in patria mallem, quam in externis atque alienis locis, Cic. – v. Pers. subst., aliēnus, ī, m., der Fremde, der Ausländer, tot linguae, tanta loquendi varietas, ut externus alieno paene non sit hominis vice, Plin.: hic apud me cenant alieni novem, Plaut. – b) dem Körper od. dem Geiste fremd, entfremdet, α) dem Körper, abgestorben quantum eius (ossis) alienum est, Scrib. 201. – β) dem Geiste, verwirrt, verrückt, facient alienos, deliros, Firm. math. 3, 6. – c) der physischen Beschaffenheit nach fremdartig, widrig, fit quoque, ut (nebula) in nostrum cum venit denique caelum, corrumpat reddatque sui simile atque alienum (uns widrig), Lucr.: alienus odor opplet nares, Varr. – neutr. plur. aliena subst., das Fremdartige, der fremdartige Stoff (= das aus der Mischung fremdartiger Bestandteile entstandene Trübe des Weines), Hor. sat. 2, 4, 57. – II) übtr.: a) v. Pers.: α) der Meinung, Ansicht nach einem andern gleichs. angehörig, von einem andern abhängig, nicht selbständig, nicht auf eigenen Füßen stehend (Ggstz. suus), in physicis totus alienus est, Cic. de fin. 1, 17. – β) der Gesinnung, Denkart, Neigung u. Lebensart nach einer Person od. Sache fremd, entfremdet, abgeneigt, nicht befreundet, feindselig, verfeindet, gegen sie ungünstig gestimmt, gleichgültig (Ggstz. amicus, familiaris, coniunctus), voluntates populi, Cic.: homo, Cic.: ex alienissimis sociis amicissimos reddere, Cic.: neque solum illis aliena mens erat, nicht bloß bei jenen herrschte eine feindselige Gesinnung, Sall. – m. ab u. Abl., alienus ab alqo od. ab alqa re animus, Cic.: si est a me alienior, Cic.: homo non alienus a litteris, ein des Schriftwesens nicht unkundiger (im Schriftwesen nicht unbewanderter) Mann (zugleich mit dem Doppelsinn: ein dem Brieftragen nicht fremder M.), Cic.: numquam a poëtice alienus fui, Plin. ep. – m. Dat., alienus alci animus (Ggstz. animus in alqm pronior), Tac.: ambitioni alienus Ggstz. familiaris otio et litteris), Sen.: domus his aliena malis, solcherlei Ränken (Getreibe) abgeneigt, Hor. – m. Genet. (s. die Auslgg. zu Ov. fast. 1, 196), domus non aliena consilii, dem Pl. nicht fremd, dem Pl. befreundet, Sall.: ioci non alienus, kein Feind vom Scherz, Ov. – subst., vel alienissimus rusticae vitae, auch der abgesagteste Feind des Landlebens, Col. 3, 21, 3. – b) v. Lebl. (konkr. u. abstr. Ggstdn.), fremd, fremdartig, dem eigenen Wesen od. der Beschaffenheit, dem Zustande, dem Zwecke, den Verhältnissen nicht entsprechend, widerstrebend, ungewohnt, ungeeignet, ungehörig. unpassend, unangemessen, unzuträglich, nachteilig, mit etw. unvereinbar, α) absol.: malis ridere alienis, mit verstellten Mienen, mephistophelesartig, höhnisch lachen, Hor. sat. 2, 3, 72 (u. dazu Krüger u. Fritzsche): alieno gaudia vultu semper erant, das Weinen war dir näher als das Lachen, Val. Flacc. 8, 164. – hanc rem tractare non alieno loco videor, Quint. – alieno loco (Gelände) proelium committere, Caes. – alienā, alieniore aetate, Plaut. u. Ter.: alieno tempore, zur Unzeit, Cic. u. Liv. (Ggstz. suo tempore, Varr.). – suo alienoque Marte pugnare, nach gewohnter u. ungewohnter Art, Liv. – aliena verba, uneigentliche (Ggstz. propria). Cic.; u. verb. translata et aliena verba, Cic. (vgl. Cic. de or. 3, 157 u. or. 80): cetera ex prosae orationis usu alieniora praetermisimus, Gell. – u. non alienum est m. folg. Infinit., es ist nicht unzweckmäßig, unzuträglich (s. Heusinger Cic. off. 1, 8), sponte vomere non alienum est, Cels.: u. so sed non alienum est (es ist nicht ungehörig, ungeeignet) rationem huius verbi faciendi Zenonis exponere, Cic.: non alienum esse videtur proponere de etc., Caes.: cuius victoriae non alienum videtur quale praemium sit tributum docere, Nep.: non alienum esse arbitror breviter explicare, quae mihi sit ratio etc., Cic. – neutr. plur. subst. = nicht zur Sache Gehöriges, Fremdartiges, Ungehöriges, aliena ac nihil profutura petere, Sall.: aliena dicere (Ggstz. dicere quod causae prosit), Cic.: aliena loqui, Ungehöriges schwatzen, Unsinn reden (v. Wahnsinnigen). Cels. u. Ov. – β) m. ab u. Abl.: navigationis labor alienus non ab aetate solum nostra, verum etiam a dignitate, Cic.: dolor (est) motus asper in corpore alienus a sensibus, dem Gefühle widerstrebend, Cic.: sententia non crudelis, sed aliena a re publica nostra, Sall. – γ) m. bl. Abl.: aut suā personā aut tempore alienum, Cic.: alienum sibi videri dignitate imperii, Cic.: illud autem alterum alienum esse existimatione meā Cibyratas imperio meo publice venari, Cic.: indignum et alienum maiestate populi Romani videtur m. folg. Akk. u. Infin., Val. Max. – δ) m. Dat.: cibi stomacho non alieni (nicht unzuträgliche), Cels.: alienissimo sibi loco, contra opportunissimo hostibus conflixit, Nep.: exemplum temporibus suis accommodatissimum, meis alienissimum rationibus, Cic.: quod maxime huic causae est alienum, Cic. – u. zugl. m. folg. Infin., moveri et ambulare nisi sanis alienum est, Cels.: non putavi alienum esse meis institutis haec ad te scribere, Cic. – ε) m. Genet, (s. die Auslegg. zu Ov. fast. 1, 196), aliarum rerum aliena, unvereinbar mit andern Erscheinungen, beispiellos, Lucr.: omnia quae essent aliena firmae et constantis assensionis a virtute sapientiaque removit, Cic. – u. zugl. m. folg. Infin., quis alienum putet eius esse dignitatis, quam mihi quisque tribuit, quid in omni munere vitae optimum et verissimum sit exquirere, Cic. – ζ) m. ad u. Akk.: nihil mihi turpius apud homines fuisset, neque vero ad istam ipsam ἀσφάλειαν quicquam alienius (zweckwidriger), Cic. ad Att. 2, 19, 4: ad committendum proelium alienum esse tempus arbitratus, Caes. b.G. 4, 34, 2: omnium autem rerum nec aptius est quicquam ad opes tuendas quam diligi, nec alienius quam timeri, Cic. de off. 2, 23.

lateinisch-deutsches > alienus [1]

88 argute

argūtē, Adv. m. Compar. u. Superl. (argutus no. II), geistreich, scharfsinnig, sinnreich, spitzfindig, argute cati, Plaut. truc. 493: argute loqui, Cato fr.: contra Stoicos disserere, Cic.: acute arguteque de alqa re conicere, Cic.: callide arguteque dicere, Cic.: aliquid dicere argutius, Cic.: de alqa re argutissime disputare, Cic.

lateinisch-deutsches > argute

89 audeo

audeo, ausus sum, ēre (zsgz. aus avideo v. avidus), I) im mildern Sinne, Lust haben, belieben, mögen, es über sich gewinnen, es übers Herz bringen (s. Brix Plaut. trin. 244. Lorenz Plaut. mil. 231. Ladewig Verg. Aen. 8, 364), a) m. Infin.: non audes mihi subvenire? Plaut.: nihilne adiuvare me audes? Plaut.: auden participare me quod commentus es? Plaut.: aude, hospes, contemnere opes, Verg.: sapere aude, Hor.: nec longius audet abire, Ov. – b) absol. in der parenthet. Formel si audes, wenn du Lust hast, wenn du es über dich gewinnen kannst, wenn du so gut sein willst, da mihi hoc, si audes, Plaut. trin. 244. Vgl. Cic. or. 154 u. sodes. – II) im stärkern Sinne, es übers Herz bringen = etw. ( zu tun) wagen, sich unterstehen, sich herausnehmen, sich unterfangen, sich erkühnen, so dreist sein, zu usw., a) m. Infin.: segregare abs te ausus es, Pacuv. fr.: tun audes etiam servos spernere? Plaut.: puellam sum ausus aggredi, Titin. fr.: sibi cum viro forti ac strenuo negotium esse, qui cum cogitasset, facere auderet, et prius cogitare, quam conari consuesset, Nep.: vide quaeso, ut, qui de meo facto non dubitem dicere, de Ligarii non audeam confiteri, Cic.: ad quemvis numerum ephippiatorum equitum quamvis pauci adire audent, wagen sich heran an usw., Caes.: ut vix quidquam satis certum affirmare ausus sim, Liv.: audeo dicere, ich wage es zu sagen, d.i. zu behaupten, Plaut., Cic. u.a. (s. Klotz Cic. Lael. 1. p. 85): im Passiv unpers. m. Infin. Pass., si animadverterent auderi adversus se tam exiguis copiis dimicari, Nep. Milt. 4, 5 N. u. H. – b) m. Acc.: tantum facinus, Ter. (vgl. locuti magis quam ausi tantum facinus, Liv.): extrema, Verg.: proelium, aciem (Schlacht), Tac.: multa dolo, pleraque per vim, Liv.: privatis ut opibus ita consiliis (aus eigenen Mitteln und im eigenen Interesse) magna ausus magnificeque conata exsecutus, Vell.: m. Dat. od. in u. Akk. (gegen) od. adversus m. Akk., vim cultoribus et oppidanis ac plerumque in mercatores et navicularios, Tac. ann. 12, 55: si quid in morbo petulantius ausi sunt adversus medentem, sich etwas herausnehmen, Sen. de const. sap. 13, 2. – m. in u. Abl. (bei), ausurum se in tribunis, quod princeps familiae suae ausus in regibus esset, Liv. 3, 17, 8: plus in eo dilectu Valens audebat, Tac. hist. 2, 93. – m. pro u. Abl., pro vita maiora audere probavi, Verg. Aen. 12, 814: audendum aliquid pro patria etiam cum periculo ratus, Iustin. 5, 9, 6. – im Passiv, audeantur infanda, si non perniciem nobis cum scelere ferunt, Liv.: omnia et conanda et audenda Magnetibus esse, Liv.: agenda res est audendaque, Liv.: non ab Scipionibus aliis veteribus Romanorum ducum quicquam ausum patratumque fortius quam tunc a Caesare, Vell.: ausis ad Caesarem codicillis, Tac. ann. 3, 67. – c) bei vorhergeh. Negation mit quin u. Konjunkt., ut non audeam profecto percontanti quin promam omnia, daß ich nicht umhin kann, so kühn zu sein, Plaut. asin. 25 sq. – d) absol. (vgl. Nipperd. Tac. ann. 4, 59): hos vero novos magistros nihil intellegebam posse docere, quam audere (dreist sein, dreist auftreten), Cic.: in eiusmodi consiliis periculosius esse deprehendi, quam audere, Tac.: quod (daß sie) sperant, quod audent, omne Caesari acceptum referre possunt, Cic.: si casus daretur, ausurum, Tac.: audendum atque agendum ait in tanto malo esse, Liv.: Romani audendo et fallendo magni facti, Sall. fr.: audendo atque agendo res Romana crevit, Liv.: Caelius audendo potentior, Tac.: duo itinera audendi, Tac.: ausos libertas sequetur, Tac. – m. Praepos., adversus Neronem ausus, Tac. hist. 2, 71: audere in proelia, sich mutig in den Kampf einlassen, Verg. Aen. 2, 347: istas in usque manus, Stat. Theb. 1, 439: in artes, Gratt. cyn. 498: qui auctor audendi pro patria fuit, Oros. 2, 17, 9. – m. Advv., neque ausurum contra Seianum, S. werde sich nicht heranwagen, Tac. ann. 4, 59 extr.: unde rursus ausi, aus dem von neuem sich heranwagend, Tac. hist. 2, 25: longius ausuri, sich weiter vorwagen, Tac. hist. 5, 11. – / Altes Perf. ausi, Cato orat. 63 ( bei Prisc. 9, 47): dah. in Prosa (selbst Cic. Brut. 18) u. häufig bei Dichtern Coni. syncop. ausim, ausis usw., s. Neue-Wagener Formenl.³ Bd. 2. S. 510 u. 511. Fritzsche Hor. sat. 1, 10, 48. – Ungew. Coni. Perf. auserim = ausim, Ambros. ep. 53, 1 extr. – Partiz. ausus passiv, Vell. 2, 80, 3. Tac. ann. 3, 67. Amm. 26, 10, 10 u. bei Dichtern.

lateinisch-deutsches > audeo

90 contrarius

contrārius, a, um (contra), I) gegenüber (auf der andern Seite) befindlich, -liegend, -stehend, contraria litora Asiae, Mela: contraria auris, Plin.: collis nascebatur adversus huic (diesem gegenüber) et contrarius (auf der andern Seite, auf dem andern Ufer des Flusses), Caes.: c. vulnera, vorn auf der Brust (gew. adversa vulnera), Tac. hist. 3, 84: c. aes grave, was dagegen in die (andere) Wagschale gelegt wird, Paul. ex Fest. 64, 12. – m. Dat., Carmaniis c. pars, Mela: soli c. gemma, Plin. – od. m. inter se, zB. c. inter se urbes, Plin.: binae partes terrae contrariae inter se diversaeque (v. Orient u. Okzident), Lact.

II) ganz entgegengesetzt, auf der ganz entgegengesetzten Seite befindlich, von der ganz entgegengesetzten Seite kommend, nach der ganz entgegengesetzten Seite gehend, A) eig.: tellus c., Ov.: c. quadriremes, einander entgegenkommende, sich begegnende, Suet.: c. ictus, vom Gegner kommender (geführter) Stoß, Cic.: c. fluctus (Woge), Val. Max.: c. ventus, Gegenwind, Lact. u. Ps. Quint. decl.: in contrarias partes fluere (v. Flüssen), Cic.: in contrariam partem revinciri (v. Balken), Caes.: u. (Ggstz.) copulari contrariāque regione (Richtung) labi, Cic.: contrario amne (gegen den Str., stromaufwärts) subvehere alqd, Plin. – m. Dat., tigna iis c. bina, Caes.: vento c. aestus, dem W. entgegenströmende, Ov.: classi c. flamina, gerade entgegenwehende, Ov. – in der Vergleichung mit folg. atque (als), qui versantur retro contrario motu atque caelum, Cic. de rep. 6, 17: u. so auch m. folg. ac (als) bei Val. Max. 1, 6, 11. – subst., contrārium, iī, n., die entgegengesetzte Seite, in contrarium cadere umbras, Plin.: pilum in contr. vertere (ganz umkehren), Plin.: in contr. nare (stromaufwärts), Plin.

B) übtr.: 1) im allg., entgegengesetzt, schnurstracks zuwiderlaufend, kollidierend, kontrastierend usw., a) adi.: c. quaedam vis, Cic.: aut bono casu aut contrario, Cic.: c. epistulae, Widersprüche enthaltende, Cic.: c. leges, Quint.: sententiae, Val. Max.: contraria diversaque inter se pugnantia naturae studia cupiditatesque, Cic.: c. pars causae, Cic.: in contrarias partes disputare od. disserere de alqa re, für u. gegen (pro u. contra) sprechen, Cic. – m. Genet., huius virtutis contraria est vitiositas, das Gegenteil dieser T. ist die L., Cic. – m. Dat. od. inter se (einander), zB. qui color fuit albus, nunc est contrarius albo, Ov.: dementia res est sanitati contraria, Sen. rhet.: clementiae contrariam imperiti putant severitatem, Sen.: nihil malum esse, nisi quod virtuti contrarium esset, Cic.: illi virtuti contrarium vitium est inaequalitas, Quint.: omnis voluptas honestati est c., Cic. – orationes inter se c., Aeschini et Demostheni (die eine pro, die andere contra), Cic.: opiniones inter se c., Quint. ( neben diversae opiniones): ›non ambulare‹ enim et ›non stare‹ et ›non currere‹ contraria inter sese non sunt, quoniam ›contraria‹ ea dicuntur, quae simul vera esse non queunt, Gell. – b) subst., contrārium, iī, n., und Plur. contrāria, ōrum, n., das Entgegengesetzte, das Gegenteil, der Kontrast, α) Sing.: αα) übh.: in contrarium disputare, Tac. dial.: optimum ex contrario (Kontrast) nitet, Sen. – m. folg. atque od. ac (als), contrarium decernebat, ac paulo ante decreverat, Cic. II. Verr. 1, 120 (vgl. no. II, A aus Cic. de rep. 6, 17). – ex contrario (bei Nep. u. nachaug. e contrario) adv. = im Gegenteil, im Gegensatz, dagegen, at ego hoc ex contrario contendo, Cic.: ut reliquorum imperatorum res adversae auctoritatem minuunt, sic huius ex contrario dignitas incommodo accepto in dies augebatur, Caes.: apud illos e contrario nemo ad id officium admittitur, nisi honesto loco, Nep. Eum. 1, 5: potest ergo aliquid moveri et non fluere, et e contrario non potest fluere, nisi in unam partem, Sen. (vgl. Haase Sen. op. tom. 2. praef. p. VI). – so auch per contrarium, Ulp. dig. 2, 4, 8. § 1 u.a. – ββ) als rhet. Fig., der Gegensatz, die Antithese, der Kontrast, Cornif. rhet. 4, 27. Cic. de inv. 1, 42. Iul. Rufin. de schem. lex. § 11. – β) Plur.: αα) übh., conferre pugnantia et comparare contraria, Cic.: tota in oratione sua secum ipsum pugnare, non modo non cohaerentia inter se dicere, sed maxime disiuncta atque contraria, Cic.: adversa contrariis od. contraria contrariis referre, Cic.: diversae vocant animum in contraria curae, Verg. – m. Genet., earum (artium) contraria, Cic. de fin. 4, 67. – m. Dat., quis non diversa praesentibus contrariaque exspectatis aut speret aut timeat? Vell. 2, 75, 2: qui contraria deo (das G. wie G.) faciat, Lact. de ira 3, 3. – m. folg. quam (als), qui contraria faciat, quam deus, Lact. 3, 29, 13: u. so Augustin. de civ. dei 8, 24. Claud. in Eutr. 2, 267. – ββ) die Behauptungen der Gegenpartei, die Gegengründe, Cic. de or. 2, 331.

2) insbes.: a) feindlich entgegenstehend, widerstrebend, ungünstig, abgeneigt, arma, Ov.: exta, Tac. – m. Dat., quodsi forte tuis non est contraria votis (v. einem Mädchen), Phaedr.: alqs mihi invenitur maxime c., als Widersacher, Feind, Phaedr.: litora litoribus contraria, Verg. – subst., contrāriī, ōrum, m., die Gegner, Vitr. 3. praef. § 2. Capit. Maximin. 10, 2. – b) zweckwidrig, unzweckmäßig, nachteilig, verderblich (Ggstz. utilis), otium maxime c. esse, Caes.: quod maxime contrarium fuit, As. Poll. in Cic. ep.: ipsae exercitationes magna ex parte contrariae (sunt), Tac. dial. – m. Dat., loca... Averna (vogellose) vocantur, quia sunt avibus contraria cunctis, Lucr.: monens philosophiam imperaturo contrariam esse, Suet. – contrarium est m. folg. Infin., hoc facere contrarium est, Col.: ne carmine quidem ludere contrarium fuerit, Quint.

lateinisch-deutsches > contrarius

91 dictum

dictum, ī, n. (dictus, a, um), das Gesagte, Ausgesprochene, die Äußerung, das Wort, I) im allg.: dictum amarum, Amm.: dictum sapienti sat est, Ter.: nullum meum dictum, non modo factum, intercessit, quod etc., Cic.: ob dictum capite et fortunā oppugnari, Metell. in Cic. ep.: dicta cum factis componere, Sall.: dicta testium, Aussagen der Zeugen, Cic.: dicto citius, s. 1. citō. – Plur. = verba, oratio, zB. breve aliquod dictum = ἀπόφθεγμα, Gedenkspruch, Cic.: u. so breviter et commode dicta = ἀποφθέγματα, Cic.: facete dictca = ἀποφθέγματα, Cic.: dicta tristia, Klagen, Ov.: dicta non falsa, nicht unwahre Gerüchte, Ov.: haec ubi dicta dedit, als er dies gesagt hatte, Verg. u. Liv. (s. Drak. Liv. 7, 33, 11): edidit talia dicta, ließ sich also vernehmen, Ov.: mutua dicta reddere, sich unterreden, Liv.: dictis alqm compellare, castigare, Verg.: dictis suis differre alqm, durch Schmähungen, Plaut.: iocosa dicta in adversarios iactare, Liv.: probrosis in se dictis arridere, Sen.: istaec dicta dicere, Plaut. trin. 77: multa ego possum docta dicta quamvis facunde loqui, ibid. 380 (dazu Brix): res dicta secuta est, gesagt, getan! Ov. met. 4, 549: u. so nec dicta res morata, Iustin. 2, 2, 13. – so auch dicta poet. = libri, Prop. 4, 1, 61. – II) insbes.: A) der Spruch, Ausspruch, die Sentenz, 1) übh.: dicta aurea, Lucr.: Catonis est dictum, Cic.: u. eines Orakels, dicta tristia, Verg. – 2) prägn., a) das Witzwort, der witzige Einfall, arcessitum, gesuchter Einfall, -Witz, Cic.: dicta dicere in alqm ( wie λόγον λέγειν), Cic.: dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus, Plaut. – b) das Schimpfwort, quae sunt dicta in stulto, caudex, stipes etc., Ter. heaut. 877: dicta in alqm ingerere, Plaut. asin. 927. – B) das Wort, der Ausspruch = der Befehl, contra dictum suum, Liv.: dicto parēre, Liv.: dicto audientem esse, s. audiono. II, B, a, δ (Bd. I. s. 717): dicta peragere, Ov. – C) das gegebene Wort = die gegebene Versicherung, das Versprechen, Nep. Milt. 2, 5: confirmat dictis, Furius bei Macr. sat. 6, 1, 34. – D) das Wort = die Beredsamkeit, nec dicti studiosus quisquam erat ante hunc, Enn. ann. 216.

lateinisch-deutsches > dictum

92 mitto

mitto, mīsī, missum, ere, gehen-, laufen lassen, u. zwar in doppelter Beziehung, sowohl = »gehen-, laufen machen (faire aller)«, als auch »zulassen, daß etw. geht, läuft (laisser aller)«, I) gehen-, laufen lassen = schicken, senden, A) im allg.: 1) eig.: α) lebende Objj.: quo mittis istanc, quaeso? iube maneat, Ter.: mittor ad matrem, Ov.: m. servulum ad eam in urbem, Ter.: legati a rege ad me missi, Cic. – equitatum omnem ante se m., Caes.: ante m. equites, Caes., minimos (v. Elefanten), Solin. – adversus quos mille Aetoli missi, Liv. – m. alqm in od. sub Tartara od. ad umbras ante diem, od. ad Stygias undas, poet. = töten, Ov. – alqm in exsilium, Liv., Sen. rhet. u.a. – alqm sub iugum, Caes. u. Liv. (dagegen sub iugo = unter dem Joche weg entlassen, Liv.). – inermos singulos prae se, Sall. – equum medios per ignes, Hor. – ipse tibi me ab alto mittit, Stat. – alci subsidium, auxilia, Cic. u.a. – m. Auslassung des persönl. Obj., misit circum amicos, schickte (Boten, Sklaven) bei den Freunden umher, Suet. – β) lebl. Objj.: vestem, Ov.: currum in arcem, Ov.: litteras ad alqm od. alci, Cic. u.a.: libellum ad alqm, Catull.: alci carmina, Catull. – alci salutem, einen Gruß senden, sagen lassen, Ov.; vgl. Ba. in epistula nullam salutem mittere adscriptam solet? Sy. Ita militaris disciplina est, Ballio: manu salutem mittunt benevolentibus, eādem malam rem mittunt malevolentibus, Plaut. – m. ausgelass. sächl. Obj., cui tamen de mensa misit, Cic. – γ) lebenbe u. lebl. Obj., zugl. m. Angabe des Zweckes, filium suum foras ad propinquum suum quendam ad cenam, Cic. – alqm ad mortem, Cic., od. morti, Plaut., od. neci, Ov., in den Tod senden. – alqm ad negotium, ad bellum, Sall. u.a. (s. Fabri Sall. Iug. 65, 3). – alqm in negotium, auf den Handel sch., handeln lassen, Cic.: greges in pascua, Verg. – alqm alci auxilio od. subsidio, Cic., Caes. u.a., od. in auxilium, Iustin., ad subsidium, Auct. b. Hisp. 9, 1. – als publiz. t. t., pullarium in auspicium, Liv.: centurias in suffragium, abstimmen lassen, Liv.: iudices in consilium, sich beraten lassen, Cic.; vgl. deos in consilium de te mittis, rufst die G. zu Richtern über dich auf, Plin. pan. – alqm cum exercitu ad obtinendas Hispanias, Sall., od. ad visendas ordinandasque provincias, Vell. – ne mittas quidem visendi causā quemquam, Ter. – me visendae mitte uxori, Ter. – legatos de deditione ad alqm, Caes.: mittere u. obviam mittere alci litteras de etc., Cic. – m. folg. Finalsatz (m. ut u. Konj.), missus sum, te ut requirerem, Ter. – m. folg. Relativsatz, misit ad eum nuntios, qui postularent, Caes.: m. legatos Romam, qui senatum docerent de etc., Sall.: u. ohne pers. Obj., misi pro amicitia qui hoc ei diceret, Cic. – m. folg. 1. Supin., legatos ad Caesarem rogatum auxilium, Caes.: exclusi eos, quos tu ad me salutatum mane miseras, Cic.: u. ohne pers. Objj., mittit rogatum vasa ea, Cic.: non meā culpā saepe ad vos oratum mitto, Sall. – m. folg. Infin. (s. Dräger Hist. Synt.² 2, 369 ff.), parasitum misi nudiusquartus Cariam (nach K.) petere argentum, Plaut.: reddere hoc, non perdere erus me misit, Plaut.: in Oceanum mittit me, quaerere gemmas, Prop.: quo (wohin er) decimam Herculis ferre a Carthaginiensibus missus fuerat, Iustin.: und ohne pers. Obj., misit orare, ut venirem, Ter. – m. folg. Partic. Praes., alium rogantes (= ut rogarent) regem misere ad Iovem, Phaedr. 1, 2, 22 M. – m. folg. Acc. Gerund., mittere librum corrigendum, Fronto ep. ad M. Caes. 3, 13. p. 52, 2 N. – dah. mittere nuntios od. litteras od. (wie επιστέλλειν) bl. mittere, Boten-, einen Brief schicken u. durch sie ansagen, sagen lassen, melden, bestellen, beauftragen, schreiben, auch oft bl. schicken, m. folg. oratio obliqua im Acc. u. Infin., im Finalsatz m. ut u. Konj. od. m. bl. Conjunctiv, im Fragesatz (s. Korte Cic. ep. 2, 8, 1. Manutius Cic. ep. 5, 20 in. die Auslgg. zu Liv. 8, 23, 1; 34, 29, 9. Benecke Iustin. 5, 3, 7), nuntios saepe ad eum miserat, velle se populi Rom. amicitiam, Sall. – L. Cornelio litterae missae, ut dictatorem diceret, Liv. – ad Bocchum nuntios mittit, quam primum copias adduceret, Sall.: litteras ad Iugurtham mittunt, quam ocissime ad provinciam accedat, Sall. – mitte mihi obviam litteras, num quid putes etc., Cic. – Curio misi, ut medico honos haberetur, Cic.: Attico mitteret, quid ageret, Nep.: id cuiusmodi sit, ad me mittas velim, Cic. – δ) Partiz. subst., missus, ī, m., der Gesendete, der Gottgesandte, v. Christus, Arnob. 2, 73. Isid. orig. 7, 2, 35.

2) übtr.: α) lebende Objj.: alqm in vastum scribendi aequor, Prop.: alqm in fabulas sermonesque, in ora populi, ins Gerede bringen, Ps. Quint. decl.: alqm in iambos, hinreißen zu J., Hor. – alqm in possessionem, in den Besitz einsetzen (Ggstz. de possessione deturbare), Cic. – se in foedera, poet. = sich in ein Bündnis einlassen, Verg. – inconsulto se in periculum, sich in G. stürzen, Cornif. rhet.: so auch animas (das Leben) in pericula, Verg. – lares sub titulum, poet. = sein Haus durch einen Anschlag an demselben feilbieten, Ov.: Hesperiam sub iuga, unterjochen, Verg.: orbem sub leges, den Erdkreis in Dienstbarkeit bringen, Verg. – β) lebl. Objj.: alqd in litteras, schriftlich verzeichnen, aufzeichnen, niederschreiben, Vopisc. u. Lampr. – misso in compendium bello, Flor.: in pecuniam aut lucrum tota civitas spem suam misit, Sen. – alci mentem, eingeben, Verg.: funera Teucris, bereiten, Verg.: u. so exitium apibus, Verg.

B) insbes.: 1) Jmdm. eine Schrift zuschicken, übersenden = widmen, dedizieren, librum ad alqm, s. Cic. de nat. deor. 1, 16; de sen. 3.

2) (wie πέμπειν) unter Geleit wegführen, begleiten, geleiten, alias (animas) sub Tartara tristia mittit, von Merkur, Verg. Aen. 4, 243. – fines Italos mittēre (= mitteris), wirst unter dem Schutze der Götter gelangen zu usw., Verg. Aen. 3, 440.

3) feindl. auf jmd. losschicken, hetzen, sues in hostes, Lucr. 5, 1307: se in leonem, sich auf den L. stürzen, Lampr. Anton. Diad. 5, 6.

4) übersenden, zusenden, prägn., a) = etw. als Geschenk übergeben, puer causa erit mittundi (munus), Ter.: hospitibus magna munera, Sall.: ultro muneribus missis, Hor. – b) poet. v. Ländern usw.: α) Menschen als Krieger senden, stellen, quos frigida misit Nursia, Verg. Aen. 7, 715. – β) Erzeugnisse als Handelsartikel senden, liefern, India mittit ebur, Verg.: tura nec Euphrates nec miserat India costum, Ov. – od. als Ertrag, quae tibi dona mittere posset Tomitanus ager, Ov.: rure suburbano poteris tibi dicere missa (rustica dona), Ov.

5) von sich senden, -schicken, -geben, entsenden, von sich ausgehen od. ausströmen lassen, a) v. Körpern, plura sibi assumunt, quam de se corpora mittunt, Lucr.: vapor, quem sol mittit, Lucr.: robora fumum mittunt ignesque vaporem, Lucr. – luna mittit lucem in terras, Cic. – bildl., fruges mittunt signum sanguinis, geben Blut von sich, Lucr.: m. sui timoris signa, Beweise ihrer Mutlosigkeit geben, Caes.: mittit animus mortalia signa, gibt Merkmale sterblicher Abkunft von sich, Lucr. – b) v. Gewächsen, treiben, radices, Colum.: folium, Plin.: florem, Plin. – c) v. leb. Wesen u. übtr. v. lebl. Subjj., einen Laut, einen Ton von sich geben, hören-, sich verlauten lassen, fallen lassen, varios linguae sonitus, Lucr.: quoniam non omnia vocem mittere concedis neque odorem, Lucr.: mittunt venti fremitus, brausen, Lucr. – v. Schlangen, horrenda sibila mittere, Ov. met. 3, 38 (vgl. 15, 670) – v. Hunden, mittere voces, laut anschlagen, Lucr. 4, 990. – v. Fröschen, vocem mittere, quaken, Fest. 258 (b), 28. – v. Menschen, vocem pro alqo, seine Stimme erheben, sprechen für usw., Cic.: vox de quaestura missa nulla est, Cic.: memorem libertatis vocem aut in senatu aut in populo, ein Freiheit atmendes Wort fallen lassen, Liv.: apud dominum vitae necisque vocem supplicem, seine flehende Stimme erheben, Liv. (s. zu vocem m. mehr Beisp. b. Drak. Liv. 3, 50, 4. Duker Flor. 4, 10, 7. Benecke Iustin. 42, 4, 12. Burmann Phaedr. 4, 10, 4): missum verbum ab ore praeconis, Lucr.: oratio ex ore alterius mitti (zu kommen) videtur, Caes.: cantus mittere, Ps. Ver. Ciris 92.

6) wie unser werfen, a) = in irgend eine Lage, irgendwohin in rascher Bewegung bringen, legen, stecken, schütten, mollia mobiliter alternis brachia, gefällig die Arme verschränken, Lucr.: manum ad arma, mit der Hand nach den W. fahren, die H. rasch an die W. legen, Sen.: corpus saltu ad terram, Verg.: arundinem subter lectum, mit dem Stabe unter das Bett fahren, Petron.: post lectum occisum anserem, Petron. – fert missos patella cibos, auf die Schüssel gelegten, geschütteten, Ov.: m. in furnum, in den O. schieben, Apic.: uncias octo mittis in linteo, Pallad.: cui ad medium aqua mittatur, Pallad. – magna vis aquae caelo missa est, strömte vom usw., Sall.: missa est vis venti superne, Lucr. – u. vom Körper abwerfen, ablegen, ponunt tunicas cicadae et vituli membranas de corpore summo mittunt et lubrica serpens exuit vestem, Lucr. 4, 58 sq. – b) gewaltsam, mit Heftigkeit stoßend, schwingend, schleudernd werfen, α) lebende Wesen werfen = stoßen, stürzen, schleudern, pronos qui morbus mittere suevit, Lucr.: alqm de ponte pronum, Catull.: alqm praecipitem ex arce, Ov.: pueros in profluentem aquam, Liv.: se in flumen, in den Fl. springen, Liv. epit.: se in rapidas aquas, Ov.: se in mare (v. Badenden), Sen.: alqm beluarum modo in foveam, Liv.: anum super focum, Petron. – corpus e turribus in castra, Ov.: se saxo ab alto, Ov.: se super pontum, Ov. – β) lebl. Objj., werfen = schleudern, audacius pilam, Sen.: lapides post vestigia (hinter sich), Ov.: clavam et arcus trans ripam, hinüber auf usw., Ov.: tunicam in faciem alcis, Petron.: discum in auras, schwingen, Ov. – panem, hinabwerfen (in die Grube), Phaedr. 3, 2, 6: panem cani, hinwerfen, Phaedr. 1, 23, 3; 2, 3, 2. – rete, auswerfen, Hieron. epist. 71, 1. – im Bilde, malum discordiae inter alqos, Iustin. 12, 15, 11. – u. besonders, um zu treffen, Geschosse nach einem Ziele absenden, werfen, schleudern, schießen, abschießen (bes. als milit. t. t.), manu iaculum, Ov.: tela tormentis, Caes.: pila, Caes.: telum tormentumve, Caes.: glandem, Auct b. Hisp.: fundā lapides, Liv. – telum ex alqo loco, Caes.: hastas e ratibus, Curt.: telum, pinum in alqm, Ov.: lapides in alqm, Petron.: lapillos contra alqm, Auct. b. Afr.: fulmina in alqm, Ov., in mare, Lucr.: procul iacula sagittasque, Curt. – c) als t. t. des Würfelspiels, wie werfen, α) in den Würfelbecher, talos in phimum, Hor. sat. 2, 7, 17. – β) auf das Würfelbrett, ex pyrgo tesseras in tabulam, Schol. Hor.: tesseram, Ov. – u. γ) übtr., einen Wurf werfen, canem aut senionem, Suet.: absol., quoties missurus erat, einen Wurf tun, werfen wollte, Sen.

7) als mediz. t. t., Blut aus jmds. Körper herauslaufen lassen, Blut lassen, abzapfen, jmdm. zur Ader lassen, sanguinem incisā venā mitti novum non est, Cels.: antiqui medici nesciebant sanguinem mittere, Sen.: sanguinem homini mitti non alienum est, Cels.: sanguinem mittere a brachio, Cels., alci a capite, Petron., ex vena, ex brachio, ex crure, Cels., iuxta talos, Cels.: iterum tertioque et cotidie paulum aliquid, Cels.: sanguis recte, male mittitur, Cels. – im Bilde, Appius cum εξ ἀφαιρέσεως provinciam curarit, sanguinem miserit, quicquid potuit, detraxerit, mihi tradiderit enectam, das Blut ausgesaugt, Cic. ad Att. 6, 1, 2: missus est sanguis invidiae sine dolore, es ist ein kleiner Aderlaß, der dem Neide wohltut, Cic. ad Att. 1, 16, 11.

8) als t. t. der Feldm., intr. = sich erstrecken, terminus usque in olivastellum mittit, Gromat. vet. 305, 5; u. so ibid. 321, 11.

II) = laisser aller, gehen-, laufen lassen = eine Pers. von sich lassen, fortlassen, entlassen, lassen, etw. fahren lassen, loslassen, herabsinken-, fallen lassen u. dgl., A) im allg.: 1) eig.: α) lebende Objj.: As. amitte, sine. Di. amitto intro. As. ad te quidem.... Di. uno verbo eloquar: Mittin me intro? As. abi, Plaut.: non ego intro ad vos mittar? Plaut. – maesta virum mittens, Catull.: mitte me, laß mich los, laß mich gehen, Plaut. u. Ter.: u. so me missum face, Ter.: nos missos face, Ter.: quin me mittitis, Plaut.: m. Infin. mitte hunc ire, Plaut.: m. funus alcis non prius ex foro (nicht eher vom F. fortlassen), quam etc., Suet. – leo e cavea missus, Cornif. rhet.: columbas in theatro e sinu missas facere (fliegen lassen), Varro: turdum macrum per fenestram, Macr. – β) lebl. Objj.: m. arma, Caes.: accĭdere in mensas ut rosa missa (die man hat fallen lassen) solet, Ov.: cutem, loslassen, Hor.: brachiolum puellae, Catull.

2) übtr., sein od. aufhören lassen, u. gew. bl. lassen = a) fahren-, schwinden lassen, aufgeben, mittere ac finire odium, Liv.: maestum timorem, Verg.: certamen, Verg.: inanes spes et certamina divitiarum, Hor.: Syphacis reconciliandi curam ex animo, Liv.: missae (aufgegebene) amicitiae, Catull.: hanc curam de pectore, Verg. – u. so missum facere amorem, missam facere iram, Liv. – u. v. Redenden, (sein) lassen, unterlassen, m. maledicta omnia, Ter.: ambages, Plaut., Liv. u. Hor.: m. folg. Infin., iam scrutari mitto, Plaut. aul. 651; (vgl. Pers. 207): mitte male loqui, Ter. Andr. 872 (vgl. 904): mitto illud dicere, Cic. Quinct. 85: mitto quaerere, qua de causa etc., Cic. Rosc. Am. 53: mitte mortalium incommoda tamquam propria deflere, Val. Max. 7, 2. ext. 2: mitte sectari, Hor. carm. 1, 38, 3 (vgl. epod. 13, 7): pro nobis mitte precari, Ov. met. 3, 614. – u. in der Rede aufgeben, etw. weiter zu besprechen, etw. nicht erwähnen wollen, übergehen, lassen, mitto proelia, praetereo oppugnationes oppidorum, Cic.: mitto rem, Ter.: m. folg. quod (daß), mitto quod invidiam, quod pericula subire paratissimus fueris, Cic.: mitto quod amplissimae dignitatis, certe salubritate studio praestantis officii privatim sibi venerandum (virum), Val. Max.: m. de u. Abl., mitto de amissa parte exercitus, Cic. – so auch missum facere, zB. ut haec missa faciam, quae iam facta sunt, Cic.: horum agrorum ego missos faciam quaestus triennii, Cic. – b) sein lassen = nicht weiter beachten, -berücksichtigen, auf etwas Verzicht leisten u. so aufgeben, m. aliena, Lucr.: misso officio, ohne weitere Rücksicht auf Pfl., Cic. – so auch missum facere, zB. missos faciant honores, Cic.: m. f. vadimonium, Cic.: missa istaec face, denk nicht mehr daran, Ter.

B) insbes.: 1) in der Rennbahn die Renner aus den Schranken laufen lassen, ablaufen-, abrennen lassen, quadrigas, Liv.: carcere quadriiuges equos, Ov.: desultorem, Hygin. – im Pass. = ablaufen, abrennen, v. den Wagen u. Pferden, quadrigis missis, Liv.: carceribus missi currus, Hor.: carcere missus equus, Tibull. u. Ov. – vom Wettrenner, quasi quis ad Olympiacum cum venerit campum et steterit, ut mittatur, Cornif. rhet.: semel quadrigis, semel desultore misso, einen Gang machen, Liv.

2) eine Versammlung entlassen, auseinander gehen lassen, aufheben, senatum, Caes.: praetorium, Liv.: principia, Frontin.: convivium, Liv.: auditorium, Apul.: certamen, Verg.

3) aus dem Verhältnis entlassen, a) die Braut entlassen, ihr aufsagen, hanc ut mittam, Ter. Phorm. 675. – u. eine Gattin aus der Ehe entlassen, sich von ihr trennen, Lolliam Paulinam perductam a marito coniunxit sibi brevique missam fecit, Suet. Cal. 25, 2. – b) aus dem Dienste entlassen, abdanken, α) Zivildiener: remotis sive omnino missis lictoribus, Cic.: u. so auch amicos (die in die Provinz mitgenommenen Freunde des Prätors) missos faciamus, Cic. – β) Soldaten: missorum causas cognoscere, Liv. – gew. missum facere, zB. ab exercitu te removeo... te ab exercitu dimitto... vos (centuriones) missos facio, Auct. b. Afr.: nautas missos facere; missorum stipendia lucrari, Cic.: Marcum filium missum factum a consule, Cic.: legiones missas fieri iubere, Cic.: nonam legionem totam cum ignominia missam fecit, Suet.: quaestores, legatos, praefectos, tribunos suos multi missos fecerunt, Cic. – c) einen Angeklagten, gleichviel, ob er im Gefängnisse sitzt oder nicht, entlassen, los-, freigeben, freisprechen, non passurum inter hostes populi Rom. L. Scipionem in carcere et in vinculis esse, mittique eum iubere, Liv. – se statim illum interfecturum, nisi iusiurandum sibi dedisset, se patrem missum facturum esse, Cic. – u. außerhalb der Gerichtssphäre, rogamus, ut mittas, laß ihn ungestraft gehen, Petron. – d) aus der Gefangenschaft entlassen, u. zwar α) aus der Kriegsgefangenschaft: exercitum inermem, Liv.: praefecti a me missi sunt, Caes. b. Cic. – so auch missum facere alqm, Caes. (b. Cic.), Nep. u.a. – β) aus der Sklaverei = einen Sklaven entlassen, freigeben, losgeben, manu m. alqm, s. manūmitto. – so auch neque (eam) duxit (adulescens), neque ille (leno) vult mittere, Plaut. Poen. prol. 100.

/ Synk. Perf. misti, Catull. 14, 14. – Parag. Infin. mittier, Plaut. capt. 438. Lucr. 4, 43. – arch. Inf. Präs. Pass. mittei, Corp. inscr. Lat. 1, 199, 44 u. 206, 150.

lateinisch-deutsches > mitto

93 pro [2]

2. prō (altind. prá, griech. πρό), vor, für, I) Adv. in den Verbndgg. proquam, prout, w. s. – II) Praep. m. Abl. (spätlat. m. Acc., Corp. inscr. Lat. 6, 81 u. 224 461), A) eig., vom Raume, von der Richtung nach vorwärts od. vornhin, u. zwar: 1) über etwas hinaus, so daß man sich außerhalb eines Gegenstandes, ihm gegenüber, vor ihm befindet, vor, im Angesichte: a) auf die Frage wo? sedens pro aede, Cic.: copias pro oppido collocaverat, Caes.: legiones pro castris constituit, Caes.: stabat pro litore classis, vor, an dem Ufer, Tac. – b) auf die Frage wohin? Caesar pro castris suas copias produxit, vor... hinaus, Caes. b. G. 1, 48, 3. – 2) vorn in, vorn an, vorn auf, wobei man an den Begriff des Hervortretens zu denken hat, so daß der Sprechende oder Handelnde den Gegenstand, auf dem er sich befindet, im Rücken hat, pro suggestu, auf der Tribüne, in der Versammlung, Caes.: pro tribunali, Cic.: pro contione, vor, in der Versammlung, Liv.: u. Tac. (s. Heräus Tac. hist. 4, 24, 16): pro rostris, Suet. – B) übtr., zur Bezeichnung: 1) des Schutzes, Vorteils, für, zum Vorteile, zugunsten (Ggstz. contra alqm), dimicare pro legibus, pro libertate, pro patria, Cic.: hoc non modo non pro me, sed contra me est potius, zu meinem Vorteile, Cic.: sive illud pro plebe sive contra plebem est, Liv.: orationes et pro se multae et pro aliis et in alios, Liv.: metuo enim, ne scelerate dicam in te, quod pro Milone dicam pie, Cic. – 2) der Stellvertretung, Verwechselung, Gleichgeltung usw.: a) statt, anstatt, pro consule, Cic.: pro collegio, im Namen des K., Liv.: pro magistro esse od. operas dare, Vizedirektor sein, Cic.: alci pro quaestore esse, bei jmd. die Quästorstelle vertreten, Liv.: pro patre esse alci, Vaterstelle vertreten, Ter.: in vulgus pro cunctatore segnem, pro cauto timidum compellabat, Liv.: pro vallo carros obicere, Caes. – b) wie, so gut wie, als, pro victis (abierunt), wie Besiegte, Liv.: Cato est mihi unus pro multis milibus, Cic.: nonnulli ab insciis pro noxiis concīduntur, als Schuldige, Nep.: pro certo scire, für gewiß, Liv.: so auch pro certo polliceri, Cic.: pro infecto habere, für ungeschehen halten, Cic.: pro damnato esse, so gut wie verurteilt, Cic.: hunc amavi pro meo, wie meinen eigenen Sohn, Ter.: transire pro transfuga, als Überläufer, Liv.: stare pro contione, als V., Tac.: dicere pro testimonio, im Zeugenverhöre aussagen, Cic.: pro amicis, als Freunde, freundschaftlich, Liv.: se pro cive gerere, sich als Bürger betragen, d.i. die Pflichten u. Rechte eines Bürgers ausüben, Cic. – dah. auch pro eo, ac si etc., gleich als wenn usw., Cic. – 3) der Vergeltung od. eines Ausgleiches, für, zum Lohne (als Belohnung) für etw., pro vectura solvere, Cic.: pro tribus corporibus XXX milia talentûm auri accipere, Curt.: (alci) pro meritis gratiam referre, Caes. u. Nep.: pro vita hominis hominis vitam reddere, Caes.: pro Caesaris in se meritis ei plurimum debere, Caes.: petere honorem pro flagitio, Plaut.: pro tali facinore stirpem ac nomen civitatis tollere, Caes.: alqm pro scelere suo ulcisci (bestrafen), Caes. – 4) eines Verhältnisses, nach, nach Beschaffenheit, im Verhältnis zu, vermöge, für od. gemäß, infolge, auch im Vergleiche zu (griech. ἀντί), da gebraucht, wo der Wert zweier Dinge gegeneinander gehalten wird, duo talenta pro re nostra ego esse decrevi satis, im V. zu meinem Vermögen, Ter.: pro multitudine hominum et pro gloria belli atque fortitudinis, im V. zu ihrer Bevölkerung und für ihren Kriegsruhm und ihre Tapferkeit, Caes.: sunt impii cives, pro caritate rei publicae nimium multi, pro multitudine bene sentientium admodum pauci, Cic.: proelium atrocius quam pro numero pugnantium fuit, Liv.: hoc tibi pro servitio debeo, infolge des Skl., Ter.: u. so sedulo moneo, quae possum pro mea sapientia, Ter.: latius quam pro copiis, Liv.: pro dignitate populi Romani, Liv.: pro patriae caritate, Nep.: agere pro viribus, Cic.: pro virili parte, Cic.: pro portione, Liv.: pro tempore et pro re, nach Zeit und Umständen, Caes.: pro tempore, Liv.: pro mea parte, für meinen Teil, Cic.: dah. pro se quisque, jeder für sich, nach Maßgabe seiner Kräfte, Cic. u.a.: pro eo, vermöge dessen, nach dem, nach Be schaffenheit dessen, mit folg. ac od. atque ( wie) od. quam, quantum, wie, pro eo ac debui, nach dem wie usw., nach meiner Pflicht, Sulpic. in Cic. ep.: pro eo, quanti te facio, nach dem wie ich dich schätze, vermöge meiner großen Achtung vor dir, Cic.: pro eo est atque etc., ist ebenso gut wie usw., ICt.: ferner pro eo quod, weil demnach, Cic.: dagegen auch pro eo habeamus, halten es dafür, Cic.: ferner pro eo ut = prout, je nachdem wie, Cic. Verr. 3, 126: pro imperio, gebieterisch, auf gebieterische Art, Ter.: dah. auch pro tua prudentia, deiner Klugheit gemäß, nach deiner Klugheit, Liv.: pro tuo amore, Liv. – 5) der Veranlassung, Bewirkung durch etwas, durch, fieri pro tribuno aedilem, Liv.: ut pro suffragio renuntiaretur, Cic.: pro praede litis vindiciarum cum satis accepisset, Cic. – / In Zusammensetzungen ist das lateinische pro gew. lang, zuw. aber kurz (z.B. prŏfanus), das griechische pro (πρό) dagegen gew. kurz, zuw. aber lang (z.B. prōlogus).

lateinisch-deutsches > pro [2]

94 superus

superus ( selten super), a, um (v. Adv. super), Compar. superior, Superl. superrimus, suprēmus u. summus, 1) Posit. superus (super), a, um, oben ( oberwärts) befindlich, der, die, das obere (Ggstz. inferus), 1) im allg.: a) super: super inferque vicinus, Cato r.r. 149, 1. – b) superus: limen, Plaut.: res superae, Cic.: mare superum, das obere Meer, das adriatische (Ggstz. mare inferum, das etrurische, tuskische), Cic. (im Briefstiel auch ohne mare, zB. iter ad superum, navigatio infero, Cic. ad Att. 9, 5, 1). – subst., de supero, von oben herab, Plaut. u. Lucr.: ebenso ex supero, Lucr. (vgl. Lachm. Lucr. p. 375). – adv. superā u. synkop. suprā, s. suprā. – 2) insbes., von den Dingen auf od. über der Erde: superis ab oris, von der Oberwelt, Verg.: superas ad auras, Oberwelt, Verg. u. Ov.: superi di, die oberen Götter im Himmel, Plaut.: Iuppiter s., der kapitolinische (Ggstz. I. inferus, Pluto), Catull. – subst., a) superī, ōrum, m., α) die oberen Götter, Verg. u.a. – β) die Oberwelt, die Menschen auf der Erde (Ggstz. inferi, die Unterwelt), multum fleti ad superos, Verg.: apud superos, Vell. – γ) die Lebenden, im Gegensatz zu den Toten, Val. Flacc. – b) supera, ōrum, n., die Höhen, supera alta, die oberen Regionen, Höhen des Himmels, Verg.: supera convexa, das Himmelsgewölbe, Verg.

II) Compar. superior, ōris, m. u. f., superius, ōris, n., weiter oben ( höher) befindlich, -gelegen, der, die das obere, u. partit. = der obere Teil von etw. (Ggstz. inferior), 1) eig.: a) im Raume: pars, Cornif. rhet.: pars collis, Caes.: domus, Cic.: Moesia, Obermösien, Eutr.: molares (Backzähne), Colum.: labrum (Lippe), Caes.: ex loco superiore, von der Anhöhe herab, Caes.: bes. de loco superiore dicere, vom Tribunal, als Prätor, Cic. Verr. 2, 102: de loco superiore agere, von der Rednerbühne, Cic. II. Verr. 1, 14: so auch superiore e loco contionari, Cic. Tusc. 1, 117: meos multos et illustres et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos cum tua summa laude, sowohl auf dem Tribunal als im gewöhnlichen Leben, Cic. ep. 3, 8, 2. – neutr. pl. subst., superiora muri, die oberen Teile der M. (Ggstz. ima), Curt. 8, 10 (37), 25. – b) in der Schrift, scriptura superior (vorhergehende), Ggstz. inferior (folgende), Cic.: duo superiores libri, Lact.: exemplum superius, Lact. – 2) übtr.: a) der Zeit od. Reihenfolge nach, eher, früher, vorig, ehemalig, vergangen, auch älter, bejahrter, annus, Cic.: nox, vorletzte (Ggstz. proxima, vorige), Cic.: vita, Cic.: facinus, Cic.: tempora, Cic.: crudelitas, Nep.: genus, zuerst erwähnt, Plin.: ferner omnes aetatis superioris, von bejahrtem Alter, Caes.: aetate superiores, ältere Leute (Ggstz. pueri), Varro: Africanus superior, der (dem Zeitalter nach) Ältere, Cic.: so auch Dionysius, Nep.: superiorum aetas, Cic. – b) dem Range nach, höher, superioris ordinis nonnulli, einige höhere Befehlshaber, Caes. b.c. 3, 74, 2: centuriones non nullos ex inferioribus ordinibus (Stellen) reliquarum legionum virtutis causā in superiores ordines huius legionis traducere, Caes. b.G. 6, 40, 7. – Plur. subst., superiores, Höhergestellte, Tac. hist. 4, 80. – c) der Macht, dem Ansehen und anderen Vorzügen nach, vorzüglicher, vornehmer, höher, andere übertreffend, wichtiger, α) absol.: aliquis superior, ein Vornehmer, Cic.: superior contra improbos, Cic.: populus superior factus, behielt die Oberhand, Cic.: superiores habebantur, Caes.: superioribus invidetur, Cic.: extemplo, simul pares esse coeperint, superiores erunt (werden sie eure Herren sein), Liv.: qui eventus humanos superiores quam suos animos esse ducunt, höher stellen als usw., Liv. – als milit. t.t., discessit superior, ging als Sieger von dannen, behielt die Oberhand, Caes. u. Nep.: nostri superiores fuerunt, siegten, Caes. – β) m. Abl.: loco, fortunā, famā superiores, Cic.: honoris gradu superior, Cic.: causā superior, der die bessere Sache für sich, das Recht auf seiner Seite hatte, Liv.: facilitate et humanitate superior, Cic.: si superior ceteris rebus (in den übrigen Beziehungen) esses, Ggstz. cum omnibus rebus (in allen Beziehungen) inferior sis, Cic.

III) Superl.: A) superrimus (superrumus), a, um, angeführt b. Varro LL. 6, 5 u. 7, 51 (aber Charis. 156, 36 Keil supremus).

B) suprēmus, a, um, der, die, das oberste, höchste, äußerste, u. partit. = der oberste usw. Teil von etwas, 1) eig.: im Raume: montes, die höchsten Spitzen, Lucr. u. Verg.: rupes, Sen. poët.: arx, Claud. – 2) übtr.: a) der Zeit u. Reihenfolge nach der, die, das äußerste, letzte, α) übh.: nox, Verg.: supremis suis annis, in seinen letzten Jahren, Plin.: supremis testamenti verois, in den letzten Äußerungen vor seinem Ende im T., Tac.: manum supremam imponere bellis, die letzte H. legen an den Kr. = ihn zu Ende führen, Ov. – partit., nocte supremā, am Ende der Nacht, Colum.: sole supremo, beim Untergang der S., Hor. – adv., suprēmum, zum letzten Male, Ov. met. 12, 526 (vgl. β). – β) von dem letzten Zeitpunkt des Lebens, dies, der letzte Tag, Todestag, Cic., u. Tag der Bestattung, Cic. (s. Halm Cic. Muren. 75): dies vitae supremus, Tac.: u. so lux, nox, Mart.: hora, Todesstunde, Tibull.: honor, letzte Ehre (des Begräbnisses nebst den Zeremonien), Verg.: ignes, Scheiterhaufen, Ov.: tori, Leichenbett, Ov.: oscula, Scheidekuß, Tac.: vocat ore supremo, mit sterbendem Munde, vor seinem Tode, Ov.: iudicia, der letzte Wille, das Testament, Quint.: so auch tabulae, Mart.: tituli, Grabschriften, Plin. ep.: cura, letzte, vor sei nem Ende, Suet.: so auch ira, Plin.: sors Troiae, Untergang, Zerstörung, Verg. – subst., suprēma, ōrum, n., αα) das Letzte, die letzten Augenblicke, der Tod, Ov. u. Tac.: in supremis, Quint. – ββ) der letzte Wille eines Menschen, Tac. u. ICt. – γγ) der Rest des verbrannten Leichnams, die Gebeine, der Überrest, Solin. u. Amm.: supremis eius plures honores dati, Liv. epit. – δδ) die letzte Ehre, die man einem Toten erweist, Begräbnis und andere Zeremonien, Verg. u. Tac. – adv., suprēmum, zum letzten Male im Leben, Verg. Aen. 3, 68. Plin. 11, 150. Tac. hist. 4, 14. Ps. Quint. decl. 6, 5: ebenso suprēmō, Plin. 11, 277. – b) dem Maße, Grade, Range nach, α) der äußerste, höchste, größte, ärgste, härteste, macies, Verg.: supplicium, Cic.: supremo in tempore, in der ärgsten Not, Catull. – subst., ventum est ad supremum, Maß u. Ziel ist erreicht, Verg. Aen. 12, 803. – β) der höchste, erhabenste, vornehmste, Iuppiter, Komik.: deus, Lact.: comes, Plaut.

C) summus, a, um ( aus *sub-mus, Superl. von sub; vgl. ὕπατος zu ὑπό), der, die, das oberste, höchste, äußerste, u. partit. = der oberste usw. Teil von etwas (Ggstz. infimus od. imus), 1) eig., im Raume: s. iugummontis, Caes.: summus ego (in triclinio), lag obenan, Hor. – partit., s. puteus, der Rand des Br., Plaut.: s. vestimentum, die Oberseite, der äußerste Saum des Gewandes, Plaut.: s. purpura, Zipfel der Toga, Lampr.: s. urbs, der oberste Teil, Cic.: summi digiti, die Spitzen der Fußzehen (ἄκροι ταρσοί bei Anacr.), Quint.: in summa sacra via, oben auf der heiligen Straße, Cic.: summa aqua, Oberfläche des Wassers, Cic.: summa ab unda, oben von den Wellen, Verg. – subst., summum, ī, n., das Oberste, die größte Höhe, a summo, von oben, Cic.: ad summum, Caes.: sunt in summo, ganz oben, Plin. ep.: dare ab summo bibere, von oben an, der Reihe nach, Lucil. fr.: ebenso a summo dare, Plaut.: a summo septenis cyathis committere hos ludos, Plaut.: si quid de summo petas, wenn man etwas von der obersten Schüssel will, Plaut. – ad summum (höchste Spitze) ascendere, Treb. Poll.: emergere ad summum (auf die Oberfläche), Lampr.: ad summum perducta (virtus) incrementi non habet locum, Sen. – neutr. subst., summum tecti, das Oberste, die Höhe des D., Verg. – eniti in summum ambitionis, Sen.: Plur., summa collis, Spitze, Auct. b. Afr.: summa petrae, die obersten Teile, Curt.: summa tectorum, die Dächer der Häuser, Curt.: summa riguerunt, die Extremitäten, äußersten Körperteile, Sen.: u. im obszönen Sinne, summa petere, Mart. u. Auct. Priap. – 2) übtr.: a) dem Klange nach, der höchste, sonus summus (Ggstz. imus), Quint.: sonus summus, medius, imus, Plin.: vox summa (Ggstz. ima), Hor. u. Quint.: sicut cithara, ita oratio perfecta non est, nisi ab imo ad summum omnibus intenta pervis consentiat, Quint. – b) der Zeit oder Reihenfolge nach der, die, das äußerste, letzte (Ggstz. primus), dies, Plaut. u. Verg.: summo ludorum die, Asin. Poll. in Cic. ep.: senectus, Cic.: summam manum imponere eloquentiae, die letzte H. legen an die B., ihr das Gepräge der Vollendung geben, Quint.: at potissima prima et summa ponantur, zuerst und zuletzt, Quint.: nihil nostrā intersit, utrum ab summo an ab imo an a medio nomina eorum dicere incipiamus, Cornif. rhet. 3, 30: summo, am Ende, zuletzt (Ggstz initio), Quint. 7, 1, 10. – adv. summum, zum letzten Male, Consol. ad Liv. 137. – c) dem Grade, dem Range, dem Ausehen, der Eigenschaft nach der, die, das höchste, sehr hohe, äußerste, größte, vorzüglichste, wichtigste, α) v. Lebl., paupertas, Nep.: periculum, Nep.: prudentia, Cic.: deorum summus (überschwängliche) erga vos amor, Cic.: summā hieme, im tiefsten Winter, Cic.: summo iure, nach dem strengsten Rechte, Cic.: summo studio, mit größtem Eifer, Cic.: scelus, Sall.: summum bonum, Cic. – omnia summa facere, die größte Mühe anwenden, sein möglichstes tun, Cic. – summo loco natus, Cic.: summo magistratui praeesse, Caes. – in quo omnia summa sunt, lauter große Eigenschaften, Cic.: alqm socium summis rebus adiungere, erhabener Taten, Großtaten, Verg.: cum alqo de summis rebus dimicare, über die Oberherrschaft, Nep. – summo rei publicae tempore, in dem bedenklichsten Zeitpunkt, in der höchsten Gefahr des St., Cic. – summa salus rei publicae, das höchste Wohl des Staates, das ganze Staatswohl, Cic.: u. so summa res publica, das höchste (ganze) Wohl des Staates, der ganze Staat, ad summam rem publicam pertinere, Cic.: summa res publica tentatur, Cic.: – quo res summa loco? wie steht es mit dem Ganzen? mit dem Staate? Verg. – neutr. pl. summa, subst., die höchste Gewalt, Oberherrschaft, biennium summis potiti, Aur. Vict. de Caes. 26, 1. – adv., summum, aufs höchste, höchstens, quattuor aut s. quinque, Cic.: uno aut summum altero proelio, Liv.; vgl. Garatoni Cic. Mil. c. 5. die Auslgg. zu Liv. 21, 35, 9: dafür spätlat. ad summum, raro quis iterum vel ad summum tertio, Marc. Emp. 29. fol. 129 (b). – β) v. Pers., der höchste, größte, erhabenste, beste, optimus et s. vir, Cic.: summi homines ac summis ingeniis praediti, Cic.: cum par honos habetur summis et infimis, Hohen und Niederen, Cic.: s. Iuppiter, Plaut.: s. sacerdōs, Vulg.: s. amīcus, Ter.; vgl. Simulo fuit summus, Ter. – m. Genet., severitatis et munificentiae summus, der oberste Richter über Strenge u. Milde, Tac. ann. 1, 46. – subst., summus, der Höchste, sehr hoch Gestellte (Ggstz. infimus, der Niedrigste im Volke), Amm. 19, 9, 2: gew. Plur., summi (Ggstz. infimi), Cic. u.a. – u. poet. im neutr. pl, summa ducum Atrides, die Hauptperson, Ov. am. 1, 9, 37 (vgl. Lucr. 1, 86 ductores Danaûm delecti, prima virorum). – / summus, gesteigert im Compar. summior, Eustath. hexaëm. 1, 10: u. durch Advv., wie apprime summus, Claud. Quadr. ann. 1. fr. 15 bei Gell. 6 (7), 11, 7: valde summus, Plin. Val. 1, 38.

lateinisch-deutsches > superus

95 Meinung

Meinung, opinio (jede ungewisse Ansicht oder Vermutung, sie sei begründet oder nicht). – [1662] sententia (bes. die auf Gründe gestützte und auch ausgesprochene Meinung). – existimatio (die Meinung, Ansicht, die man sich nach Abschätzung des Wertes von einer Person od. Sache gebildet hat). – persuasio (die auf Überredung seiner selbst-begründete Ansicht und Überzeugung, der Glaube, die Einbildung). – iudicium (die auf Urteil begründete Ansicht oder Überzeugung). – auctoritas (das Gutachten, das eine Behörde od. im Namen derselben auch ein einzelner abgibt, die Ansicht, die jmd. vertritt; daher das v.pr. von der Meinung des Senats). – ratio (die auf Vernunftgründen beruhende Ansicht). – voluntas (der ausgesprochene Wille). – vox (Äußerung, laut gewordene Meinung). – dogma, ătis,n. (δόγμα), u. rein lat. praeceptum (Meinung, Lehre eines Lehrenden, bes. eines Philosophen, s. »Grundsatz« das Nähere). – Zuw. wird »Meinung« mit einem Pronomen, Adjektiv oder Genet. eines Eigennamens im Latein. bl. durch das Neutrum des Pronomens oder Adjektivs ausgedrückt, z.B. jene M. des Aristipp, illud Aristippeum: diese deine Meinungen (Ansichten), ista tua: ich halte die M. fest, daß etc., hoc od. illud teneo m. Akk. u. Infin. – die allgemeine M., communis hominum opinio; opinio vulgata: die allgemeine M. – in bezug auf etw., omnium opinio de alqa re: die allgemeine, weitverbreitete M., daß etc., opinio vulgata, quā creditur etc.: die öffentliche M., opinio publica: opinio hominum; opinio et fama; existimatio vulgi od. omnium; existimatio communis; iudicium publicum od. populi; iudicium bonorum (die Anerkennung der Guten): voluntas publica (als ausgesprochener Wille): die öffentliche Meinung nicht achten, omnium sermonem atque existimationem contemnere: in der öffentlichen Meinung verlieren, apud populum de existimatione sua deperdere: durch die öffentliche Meinung gerichtet, existimatione damnatus: es steht jmd. schlecht in der öffentlichen Meinung, male de alqo ab hominibus existimatur. – die übereinstimmende M. aller Philosophen, consensus philosophorum. – nach der gewöhnlichen M., ad vulgi opinionem; ex vulgi opinione: nach meiner M., meā quidem opinione; ut mea fert opinio; ut opinio mea od. nostra est; (ex od. de) meā sententiā; ut mihi quidem videtur; ut opinor; ut puto; quantum equidemiudicare possum (soviel ich urteilen kann).
eine falsche M. haben von etw., falsam opinionem de alqa re habere; falsam sibi alcis rei persuasionem induisse; male od. perperam iudicare de alqa re (verkehrt urteilen): eine richtige M. von etwas haben, vere od. recte iudicare de alqa re: eine mutmaßliche M. von etwas haben, de alqa re coniecturā iudicare. – eine gute M. von jmd. haben, bene de alqo existimare: eine hohe (keine geringe) M. von jmd. oder etwas haben, magnam de alqo habere opinionem; magna est alcis de alqa re opinio: eine hohe (keine geringe) M. von sich haben, multum sibi tribuere; se aliquem esse putare; magnifice de se statuere. – die M. haben, der M. sein, opinionem habere; opinione [1663] duci; opinari etc., s. »glauben« u. »behaupten no. I«: einige (im Kriegsrat) waren der M., daß etc., nonnullae huiusmodi sententiae dicebantur, ut etc.: vieler M. ging dahin, viele waren der M., daß etc., multorum eo inclinabant sententiae, ut etc.: ich bin vielmehr der M., derer, die etc., eorum magis sententiae sum, qui etc.: ich bin derselben M., habe dieselbe M., in eadem sum sententia; idem od. unum idemque sentio: ich bin ganz derselben M., das ist ganz meine M., ita prorsus existimo od. sentio: ich bin der M. jmds., bin einerlei M. mit jmd., in eadem sum sententia cum alqo; ganz, prorsus, ut alqs dicit, sentio: ich bin anderer M., habe eine andere M. (Ansicht), aliter od. contra sentio: ich bin ganz anderer M., ich habe eine ganz andere M. (Ansicht), longe mihi alia mens est; totā sententiā dissideo: sie sind verschiedener, geteilter M., in diversas od. in contrarias sententias discedunt: inter se discrepant; inter se dissentiunt: sehr verschiedener M. sein, magnopere dissentire, mit jmd., ab alqo: ganz entgegengesetzter M. sein, in alia omnia ire od. discedere: eine verschiedene M. von etwas haben, non idem sentire de alqa re. – es herrschte die M., daß etc., res erat in ea opinione, ut putarent mit Akk. u. Infin. – seine M. sagen, aussprechen, äußern, mitteilen, sententiam dicere, dare (sein Urteil, seine Stimme über etwas abgeben); sententiam ferre (seine Stimme vor Gericht abgeben durch Stimmtäfelchen); dico quod sentio od. dico quod mihi videtur. sententiam meam promo od. aperio. expono quae mihi videntur (das, was man von einer Sache denkt, seine Ansicht von etwas sagen); quae mens suppetit eloqui (was der Gedanke eingibt, seine Ansichten aussprechen): jmd. um seine M. fragen, quaerere, quid alqs sentiat: jmds. M. wissen wollen, participem esse velle sententiae alcis: jmds. M. beitreten, s. beipflichten: für jmds. M. (Ansicht) sprechen, in alcis sententiam dicere: meine M. neigt sich zu etwas hin, inclinat sententia ad etc.: jmdm. eine M. benehmen, alqm opinione levare; gänzlich, alci od. ex alcis animo opinionem evellere: ich werde in meiner M. bestätigt, opinio mihi confirmatur: (bei andern) die M. erregen, als fürchte man sich, opinionem timoris praebere. – das war nicht meine M. (Absicht), hoc nolui; haec non erat mea mens: in guter M., bono consilio: ich habe es in der M. (Absicht) getan, daß etc., hoc feci eo consilio, ut etc.: in der besten M. raten, fidā mente suadere.

deutsch-lateinisches > Meinung

96 sträuben, sich

sträuben, sich, a) zu Berge stehen, von Haaren: surrigi (sich emporrichten). – arrectum stare (emporgerichtet stehen). – horrere (starr emporstehen). – b) widerstreben: retractare (sich nicht gutwillig fügen). – reniti. contra niti. obniti (sich entgegenstemmen). – restitare (sich wiederholt widersetzen). – repugnare (dagegen ankämpfen, z.B. von der Natur). – reluctari, gegen etw., alci rei (dagegen ringen, z.B. precibus). – recusare (Einwendungen machen, gegen etwas, alqd: oder zu etc., mit folg. Akk. u. Infin.). – tergiversari (Ausflüchte machen); auch verb. restitare ac tergiversari. – sich lange ff., saepe obnitentem repugnare: ohne sich zu sträuben, sine recusatione: ohne sich irgend zu sträuben, sine ulla recusatione: sich gegen die menschliche Natur st., naturam hominis aspernari: mein Gefühl sträubt sich das zu schildern, was etc., refugit animus eaque dicere reformidat, quae etc.: mein Gefühl sträubt sich, es auszusprechen, horreo dicere (als Parenthese).

deutsch-lateinisches > sträuben, sich

97 fides

[st1]1 [-] fĭdēs, ĕi, f.:    - gén. fidēī avec ē long, Lucr. 5, 102 ; gén. et dat. arch. fidē Plaut., Ter.; Hor. O. 3, 7, 4; S. 1, 3, 95. ; gén. fidi CIL 2, 5042. a - foi, croyance, confiance.    - fidem magnam, parvam, majorem, maximam habere alicui ou alicui rei: avoir une grande, une petite, une plus grande, la plus grande confiance en qqn, en qqch.    - cf. Cic. Off. 2, 33; Fam. 5, 20, 2; Rep. 2, 18, etc.    - alicui summam omnium rerum fidem habere, Caes. BG. 1,19, 3: avoir en qqn la plus haute confiance pour toutes choses. --- cf. Cic. Verr. 2, 131.    - fidem adjungere, tribuere, Cic. Div. 2, 113; fidem adjungere, Sull. 10: ajouter foi.    - fidem facere [habere Cic. Fam. 6, 6, 7] Cic. Br. 142: inspirer confiance.    - fidei causā, Sall. J. 85, 29: pour inspirer confiance.    - (ei) aliquamdiu fides fieri non poterat, Caes. BC. 2, 31, 1: pendant un assez long temps il ne pouvait se décider à croire.    - res quae ad fidem faciendam valent, Cic. de Or. 2, 121: les ressorts qui servent à emporter l'adhésion (persuader).    - fidem facere alicujus rei: faire croire à qqch. --- Sen. Ir. 1, 20, 7.    - (alicui) fidem facere av. prop. inf.: faire croire (à qqn) que... --- Cic. Q. 2, 5, 3; Caes. BG. 6, 41, 2; Liv. 25, 8, 6.    - vix fides fit av. prop. inf. Liv. 30, 28, 5: on a peine à croire que.    - his miraculis fides, Liv. 26, 19, 8: la croyance à ces miracles.    - alicui abrogare fidem jurisjurandi, Cic. Com. 44: enlever la confiance dans le serment de qqn. --- cf. Cic. Ac. 2, 36.    - imminuere orationis fidem, Cic. de Or. 2, 156: affaiblir la (confiance dans un discours) force persuasive d'un discours. b - crédit.    - fides concidit, Cic. Pomp. 19; sublata est, Cic. Agr. 2, 8: le crédit est tombé, a disparu. --- cf. Cic. Cat. 2, 10; Caes. BC. 3, 1, 2.    - fidem revocare, Cic. Marc. 23: ramener le crédit.    - res fidesque, Sall. J. 73, 6: les biens et le crédit.    - sine re, sine fide: sans avoir, sans crédit.    - mercator sine fide: commerçant insolvable. c - au fig. confiance.    - segetis certa fides, Hor. O. 3, 16, 30: confiance assurée dans la récolte d'un champ. d - ce qui produit la confiance, bonne foi, loyauté, droiture, conscience.    - fides, id est dictorum conventorumque constantia et veritas, Cic. Off. 1, 23: la bonne foi, c.-à-d. la fidélité et la franchise dans les paroles et les conventions.    - hinc fides, illinc fraudatio, Cic. Cat. 2, 25: d'un côté la loyauté, de l'autre la fourberie.    - fides erga populum Romanum, Caes. BG. 5, 54, 4: fidélité envers le peuple romain.    - fidem praestare, Cic. Top. 42: observer la bonne foi.    - mea fides perspecta est, Cic. Verr. 5, 177: ma droiture s'est montrée pleinement.    - qqf fidem habere: avoir de la droiture. --- cf. Cic. Att. 4, 5, 1; Sen. Ep. 81, 12.    - ex bona fide, ex fide bona, Cic. Top. 66; Off. 3, 61; 3, 70, etc.: en toute bonne foi, consciencieusement.    - optima fide, Cic. Amer. 144: avec une parfaite bonne foi.    - fides mala, Cic. Nat. 3, 74: mauvaise foi.    - dans dialogue dic bona fide, Plaut. Aul. 772, dis-moi, en conscience, sincèrement. --- cf. Plaut. Capt. 890; Truc. 586. e - en parl. de choses vérité, authenticité, sincérité.    - tabularum fides, Cic. Arch. 9: authenticité, autorité des registres. --- cf. Cic. Flac. 21; Ac. 2, 58.    - fides reconciliatae gratiae, Cic. Mil. 21: sincérité d'une réconciliation.    - non speciem, sed fidem quaerit, Quint.: ce n'est pas l'éclat, mais la vraisemblance qu'il cherche (dans un récit).    - certa fides facti, Ov. F. 6: le fait est authentique.    - manifesta fides: preuve évidente.    - fides fit: [la conviction est faite que] = on est sûr que, on croit que.    - manifesta fides Volscos adjutos, Liv.: une preuve manifeste qu'on avait aidé les Volsques. g - poét. réalité, réalisation.    - vota fides sequitur, Ov. M. 8, 711: leurs voeux sont exaucés.    - cf. Ov. M. 3, 527; 7, 323. h - promesse, assurance, parole donnée.    - fidem hosti datam fallere, Cic. Off. 1, 39: trahir la parole donnée à l'ennemi.    - si fides Saturnino data est, eam C. Marius dedit idemque violavit, si in fide non stetit, Cic. R. perd. 28: si une assurance (sauvegarde) a été donnée à Saturninus, c'est Marius qui l'a donnée, et c'est lui aussi qui l'a violée, s'il n'a pas tenu parole.    - suam fidem in rem interponere, Caes. BG. 5, 36, 2: engager sa parole pour garantir une chose.    - fide indutiarum interposita, Liv. 42, 43, 4: sur la foi de l'armistice.    - de aliqua re fidem servare, Caes. BG. 6, 36, 1: tenir sa parole relativement à qqch.    - fidem publicam tueri, Liv. 29, 1, 17: observer les engagements de l'état, la parole de l'état.    - fide alicujus pecuniam sumere, Cic. Fl. 47: emprunter sur la parole (la caution) de qqn.    - libera fide, Liv. 30, 4, 10: la parole étant dégagée.    - fide data fore ut... Sall. J. 61, 5: engagement étant pris qu'il arriverait que...    - fidem suam liberare, Cic. Fl. 47; fidem exsolvere, Liv. 3, 19, 1; 22, 23, 8: remplir ses engagements.    - velim fidem meam liberes, Cic. Fam. 12, 7, 2: je voudrais que tu acquittes ma promesse.    - suam fidem alicui praestare, Cic. Att. 5, 21, 11: tenir parole à qqn. --- cf. Div. 2, 79. k - sauvegarde.    - fidem publicam alicui dare, Cic. Cat. 3, 8: donner à qqn une sauvegarde officielle [promesse d'impunité, de vie sauve].    - cf. Sall. C. 47, 1; 48, 4; J. 32, 1; 35, 7 m - en part. fidélité envers son général, respect du serment militaire.    - Caes. BC. 1, 84, 3; Liv. 30, 35, 7, etc. n - protection, patronage, assistance.    - in fide alicujus esse, Cic. Fam. 13, 65, 2: être sous la protection de qqn.    - in fidem et clientelam alicujus se conferre, Cic. Amer. 106: se placer sous la protection et le patronage de qqn.    - in fidem ac potestatem alicujus venire, Caes. BG. 2, 13, 2: se mettre sous la protection et le pouvoir de qqn.    - in fidem recipere, Caes. BG. 2, 15, 1: prendre sous sa protection.    - fidem alicujus sequi, Caes. BG. 4, 21, 8; 5, 20, 1: se mettre sous la protection de qqn. p - formules.    - fidem vestram obtestatur, judices, Cic. Mur. 86: il implore votre assistance, juges.    - deum atque hominum fidem implorabis, Cic. Verr. 1, 25: tu imploreras l'appui des dieux et des hommes, tu les prendras à témoin.    - di vostram fidem ! Plaut. Capt. 418: les dieux m'en soient témoins!    - pro deum (deorum) atque hominum fidem: j'en atteste les dieux et les hommes, au nom des dieux et des hommes. [st1]2 [-] Fĭdēs, ĕi, f.: la Bonne Foi (divinité).    - Cic. Off. 3, 104, etc. [st1]3 [-] fĭdēs (fĭdis), is (surtout au plur. fĭdēs, ium), f.: lyre, luth, instrument à cordes.    - fidibus canere, Cic. Tusc. 1, 4: jouer de la lyre.    - fidibus discere Cic. CM 26: apprendre à jouer de la lyre.    - fidibus docere, Cic. Fam. 9, 22, 3: enseigner à jouer de la lyre.    - fidibus scire, Ter. Eun. 133: savoir jouer de la lyre.    - sing. fides, is [poét]: Hor. O. 1, 17, 18 ; 1, 24, 14 ; Ov. H. 15, 23 --- Fides, Varr. R. 2, 5, 12; Fidis Col. 11, 2, 14, la Lyre, constellation.
* * *
[st1]1 [-] fĭdēs, ĕi, f.:    - gén. fidēī avec ē long, Lucr. 5, 102 ; gén. et dat. arch. fidē Plaut., Ter.; Hor. O. 3, 7, 4; S. 1, 3, 95. ; gén. fidi CIL 2, 5042. a - foi, croyance, confiance.    - fidem magnam, parvam, majorem, maximam habere alicui ou alicui rei: avoir une grande, une petite, une plus grande, la plus grande confiance en qqn, en qqch.    - cf. Cic. Off. 2, 33; Fam. 5, 20, 2; Rep. 2, 18, etc.    - alicui summam omnium rerum fidem habere, Caes. BG. 1,19, 3: avoir en qqn la plus haute confiance pour toutes choses. --- cf. Cic. Verr. 2, 131.    - fidem adjungere, tribuere, Cic. Div. 2, 113; fidem adjungere, Sull. 10: ajouter foi.    - fidem facere [habere Cic. Fam. 6, 6, 7] Cic. Br. 142: inspirer confiance.    - fidei causā, Sall. J. 85, 29: pour inspirer confiance.    - (ei) aliquamdiu fides fieri non poterat, Caes. BC. 2, 31, 1: pendant un assez long temps il ne pouvait se décider à croire.    - res quae ad fidem faciendam valent, Cic. de Or. 2, 121: les ressorts qui servent à emporter l'adhésion (persuader).    - fidem facere alicujus rei: faire croire à qqch. --- Sen. Ir. 1, 20, 7.    - (alicui) fidem facere av. prop. inf.: faire croire (à qqn) que... --- Cic. Q. 2, 5, 3; Caes. BG. 6, 41, 2; Liv. 25, 8, 6.    - vix fides fit av. prop. inf. Liv. 30, 28, 5: on a peine à croire que.    - his miraculis fides, Liv. 26, 19, 8: la croyance à ces miracles.    - alicui abrogare fidem jurisjurandi, Cic. Com. 44: enlever la confiance dans le serment de qqn. --- cf. Cic. Ac. 2, 36.    - imminuere orationis fidem, Cic. de Or. 2, 156: affaiblir la (confiance dans un discours) force persuasive d'un discours. b - crédit.    - fides concidit, Cic. Pomp. 19; sublata est, Cic. Agr. 2, 8: le crédit est tombé, a disparu. --- cf. Cic. Cat. 2, 10; Caes. BC. 3, 1, 2.    - fidem revocare, Cic. Marc. 23: ramener le crédit.    - res fidesque, Sall. J. 73, 6: les biens et le crédit.    - sine re, sine fide: sans avoir, sans crédit.    - mercator sine fide: commerçant insolvable. c - au fig. confiance.    - segetis certa fides, Hor. O. 3, 16, 30: confiance assurée dans la récolte d'un champ. d - ce qui produit la confiance, bonne foi, loyauté, droiture, conscience.    - fides, id est dictorum conventorumque constantia et veritas, Cic. Off. 1, 23: la bonne foi, c.-à-d. la fidélité et la franchise dans les paroles et les conventions.    - hinc fides, illinc fraudatio, Cic. Cat. 2, 25: d'un côté la loyauté, de l'autre la fourberie.    - fides erga populum Romanum, Caes. BG. 5, 54, 4: fidélité envers le peuple romain.    - fidem praestare, Cic. Top. 42: observer la bonne foi.    - mea fides perspecta est, Cic. Verr. 5, 177: ma droiture s'est montrée pleinement.    - qqf fidem habere: avoir de la droiture. --- cf. Cic. Att. 4, 5, 1; Sen. Ep. 81, 12.    - ex bona fide, ex fide bona, Cic. Top. 66; Off. 3, 61; 3, 70, etc.: en toute bonne foi, consciencieusement.    - optima fide, Cic. Amer. 144: avec une parfaite bonne foi.    - fides mala, Cic. Nat. 3, 74: mauvaise foi.    - dans dialogue dic bona fide, Plaut. Aul. 772, dis-moi, en conscience, sincèrement. --- cf. Plaut. Capt. 890; Truc. 586. e - en parl. de choses vérité, authenticité, sincérité.    - tabularum fides, Cic. Arch. 9: authenticité, autorité des registres. --- cf. Cic. Flac. 21; Ac. 2, 58.    - fides reconciliatae gratiae, Cic. Mil. 21: sincérité d'une réconciliation.    - non speciem, sed fidem quaerit, Quint.: ce n'est pas l'éclat, mais la vraisemblance qu'il cherche (dans un récit).    - certa fides facti, Ov. F. 6: le fait est authentique.    - manifesta fides: preuve évidente.    - fides fit: [la conviction est faite que] = on est sûr que, on croit que.    - manifesta fides Volscos adjutos, Liv.: une preuve manifeste qu'on avait aidé les Volsques. g - poét. réalité, réalisation.    - vota fides sequitur, Ov. M. 8, 711: leurs voeux sont exaucés.    - cf. Ov. M. 3, 527; 7, 323. h - promesse, assurance, parole donnée.    - fidem hosti datam fallere, Cic. Off. 1, 39: trahir la parole donnée à l'ennemi.    - si fides Saturnino data est, eam C. Marius dedit idemque violavit, si in fide non stetit, Cic. R. perd. 28: si une assurance (sauvegarde) a été donnée à Saturninus, c'est Marius qui l'a donnée, et c'est lui aussi qui l'a violée, s'il n'a pas tenu parole.    - suam fidem in rem interponere, Caes. BG. 5, 36, 2: engager sa parole pour garantir une chose.    - fide indutiarum interposita, Liv. 42, 43, 4: sur la foi de l'armistice.    - de aliqua re fidem servare, Caes. BG. 6, 36, 1: tenir sa parole relativement à qqch.    - fidem publicam tueri, Liv. 29, 1, 17: observer les engagements de l'état, la parole de l'état.    - fide alicujus pecuniam sumere, Cic. Fl. 47: emprunter sur la parole (la caution) de qqn.    - libera fide, Liv. 30, 4, 10: la parole étant dégagée.    - fide data fore ut... Sall. J. 61, 5: engagement étant pris qu'il arriverait que...    - fidem suam liberare, Cic. Fl. 47; fidem exsolvere, Liv. 3, 19, 1; 22, 23, 8: remplir ses engagements.    - velim fidem meam liberes, Cic. Fam. 12, 7, 2: je voudrais que tu acquittes ma promesse.    - suam fidem alicui praestare, Cic. Att. 5, 21, 11: tenir parole à qqn. --- cf. Div. 2, 79. k - sauvegarde.    - fidem publicam alicui dare, Cic. Cat. 3, 8: donner à qqn une sauvegarde officielle [promesse d'impunité, de vie sauve].    - cf. Sall. C. 47, 1; 48, 4; J. 32, 1; 35, 7 m - en part. fidélité envers son général, respect du serment militaire.    - Caes. BC. 1, 84, 3; Liv. 30, 35, 7, etc. n - protection, patronage, assistance.    - in fide alicujus esse, Cic. Fam. 13, 65, 2: être sous la protection de qqn.    - in fidem et clientelam alicujus se conferre, Cic. Amer. 106: se placer sous la protection et le patronage de qqn.    - in fidem ac potestatem alicujus venire, Caes. BG. 2, 13, 2: se mettre sous la protection et le pouvoir de qqn.    - in fidem recipere, Caes. BG. 2, 15, 1: prendre sous sa protection.    - fidem alicujus sequi, Caes. BG. 4, 21, 8; 5, 20, 1: se mettre sous la protection de qqn. p - formules.    - fidem vestram obtestatur, judices, Cic. Mur. 86: il implore votre assistance, juges.    - deum atque hominum fidem implorabis, Cic. Verr. 1, 25: tu imploreras l'appui des dieux et des hommes, tu les prendras à témoin.    - di vostram fidem ! Plaut. Capt. 418: les dieux m'en soient témoins!    - pro deum (deorum) atque hominum fidem: j'en atteste les dieux et les hommes, au nom des dieux et des hommes. [st1]2 [-] Fĭdēs, ĕi, f.: la Bonne Foi (divinité).    - Cic. Off. 3, 104, etc. [st1]3 [-] fĭdēs (fĭdis), is (surtout au plur. fĭdēs, ium), f.: lyre, luth, instrument à cordes.    - fidibus canere, Cic. Tusc. 1, 4: jouer de la lyre.    - fidibus discere Cic. CM 26: apprendre à jouer de la lyre.    - fidibus docere, Cic. Fam. 9, 22, 3: enseigner à jouer de la lyre.    - fidibus scire, Ter. Eun. 133: savoir jouer de la lyre.    - sing. fides, is [poét]: Hor. O. 1, 17, 18 ; 1, 24, 14 ; Ov. H. 15, 23 --- Fides, Varr. R. 2, 5, 12; Fidis Col. 11, 2, 14, la Lyre, constellation.
* * *

I.

    Fides, huius fidei, pen. corr. f. g. Cic. Foy, quand on fait ce qu'on dit, et qu'on tient sa promesse.

\

    Constans fidei. Tacit. Ferme et constant en ses promesses.

\

    Obstinatio fidei, in bonam partem, pro obfirmatione. Tacit. Fermeté et constance.

\

    Fidei plenus. Cic. Haud magna cum re, sed fidei plenus. Il n'ha pas grans biens, mais il est loyal, Povre et loyal.

\

    Sinister fidei. Silius. Desloyal, Qui ne tient ne foy ne promesse.

\

    Quos non aequasset fides solutionis, hos benignitate remissionis aequari. Plin. iunior. Qui n'avoyent point payé au jour qu'ils avoyent promis.

\

    Fides. Terent. Loyaulté, Quand on tient secret ce qu'on a ouy, Feaulté.

\

    Fidei bonae possessor. Budaeus. Possesseur de bonne foy, Qui possede une chose de bonne foy, ou à tiltre de bonne foy, la pensant seure.

\

    Fide bona dicere. Plaut. A la bonne foy, Sans mentir, A sa conscience, En bonne foy.

\

    Fide bona emere. Plaut. Acheter sans fraude ne mal engin, Acheter une chose de bonne foy, pensant que celuy qui la vend, ha puissance de la vendre et aliener.

\

    Bonae fidei se esse respondit. Sueton. Qu'il estoit homme de promesse, et tenant sa foy.

\

    Propius fidem est. Liu. Il est plus vraysemblable.

\

    Difficillima est grauissimi cuiusque sceleris fides. Quint. Tous cas griefs et enormes sont difficiles à croire.

\

    Fluxa. Tacit. De petite duree.

\

    - fac hoc quod te rogamus Mea fide, si isti formidas credere. Plaut. A mon adveu, A mon asseurance.

\

    Mea quidem id promitto fide. Plaut. Par ma foy, Sur ma foy.

\

    Nuda fides. Valer. Flac. Qui n'est point fardee en palliee.

\

    Obstinata fides. Tacit. Ferme et constante.

\

    Arcanique fides prodiga, perlucidior vitro. Horat. Qui ne scait taire un secret.

\

    Fides publica. Sallust. Asseurance que le peuple ou celuy qui ha l'administration de la Republique donne à quelqu'un pour faire ou dire quelque chose, l'asseurant qu'il n'aura nul mal, Saufconduict.

\

    Fide publica dicere iussus est. Sallust. On luy donna asseurance qu'il n'auroit nul mal, On luy commanda de dire soubs l'asseurance publique, On l'affia, etc.

\

    Fide accepta a legatis, vim abfuturam, donec causam dixissent. Liu. Apres avoir eu asseurance qu'on ne leur feroit nul oultrage.

\

    In fidem suam aliquem accipere. Cic. Recevoir aucun qui se vient rendre à nous, en nostre protection et sauvegarde.

\

    Adhibenda fides somniantium visis non est. Cic. Il ne fault point adjouster de foy aux, etc.

\

    Fidem afferre alicui rei. Plin. Faire foy de quelque chose, L'asseurer, Faire qu'on le croye.

\

    Afflicta fides. Tacit. Credit cheut et ruiné, Quand quelqu'un a perdu son credit, Credit abbatu.

\

    Alternant spesque timorque fidem. Ouid. Font varier, Font tantost croire, tantost descroire.

\

    Fidem suam astringere. Terent. S'obliger sur sa foy, Promettre quelque chose sur l'asseurance de sa foy, Affier quelque chose.

\

    Fidem auferre testi. Quintil. Le reprocher, et faire que aucune foy ne luy soit adjoustee.

\

    Capere in fidem deuictas bello nationes. Cic. Prendre en sa sauvegarde.

\

    Maiora monstra veris vix capiunt fidem. Senec. A grand peine sont ils creuz, ou les croit on.

\

    Conferre se in fidem ac clientelam alicuius. Cic. Se donner à quelqu'un, Se mettre en sa sauvegarde et tutelle, ou protection.

\

    Vbi plurium velut emeritis annorum stipendiis fides surculo constitit. Columel. S'il n'a failli ne menti, S'il s'est tousjours bien porté.

\

    Cum fide. Columel. Fidelement, Loyaulment, Feablement.

\

    Fidem debet tutor. Quintil. Il doibt loyaulté à son pupille.

\

    Fides deficere eos nuper coepit. Cic. Ils ont perdu leur credit.

\

    Fidem alicuius deferere. Cic. Se retirer de l'alliance faicte avec aucun, Luy faulser sa foy.

\

    Detrahere fidem alicui. Quintil. Le mettre en mauvaise reputation, en sorte qu'on ne le vueille croire.

\

    A veri dissidet illa fide. Ouid. Ce bruit est faulx.

\

    Fidem dare. Terent. Promettre, Asseurer, Jurer, Affier.

\

    Dare fidem publicam. Cic. Donner saufconduict et asseurance.

\

    Ducere fidem ex aliquo. Lucret. Quand quelque chose nous attrait et induit à la croire par quelque raisons.

\

    Eligere fidem alicuius. Callistratus. Choisir un homme qu'on repute feal et loyal, pour luy bailler quelque chose en garde.

\

    Ex fide scribere. Plin. iunior. Fidelement et à la verité.

\

    Excessitque fidem meritorum summa tuorum. Ouid. La grandeur des plaisirs que tu m'as faicts est incroyable, On ne scauroit croire combien de plaisirs tu m'as faict.

\

    Fidem exoluere. Plin. iunior. S'acquicter de sa promesse.

\

    Exuere fidem. Tacit. Faulser sa foy.

\

    Facere fidem causis ex sua bonitate. Quintil. Faire qu'on croye.

\

    Aspectus facit fidem iudicii sui. Cic. Fait foy.

\

    Fallere fidem hosti datam. Cic. Faulser sa foy.

\

    Firmare fidem. Tacit. Confermer.

\

    Frangere. Cic. Rompre sa foy.

\

    Si fidem habeat, se iri praepositum tibi apud me. Terent. S'il scavoit certainement que, etc.

\

    Fidem habere alicui. Terent. Cic. Se fier à aucun, Le croire.

\

    Qui ei fidem non habui argenti. Plaut. A qui je ne me suis point fié de cest argent.

\

    Res habuit fidem. Ouid. Fut creue, On la creut.

\

    Fidem non habere dicuntur res. Cic. Choses qu'on ne croit point.

\

    Quia non est in negando habiturus fidem. Quint. On ne le croira pas.

\

    Fidem impetrare. Plin. Estre creu.

\

    Fidem peractae mortis implere. Plin. iunior. Quand quelqu'un navré contrefait si bien le mort, qu'on pense veritablement qu'il soit mort.

\

    Fidem alicuius implorare. Terent. Luy demander aide et secours.

\

    Tarda solet magnis rebus inesse fides. Ouid. On ne croit pas legierement choses grandes.

\

    Contra fidem interpositam interfectus est. Cic. Contre la foy et asseurance qu'on luy avoit donnee.

\

    Fide publica interposita. Sallust. Avec saufconduict et asseurance publique.

\

    Fide sua esse iubere. Vlpia. Respondre de quelque argent, ou d'autre chose.

\

    Quantam pecuniam Titio credidero, fide tua esse iubes? Paulus. De tout l'argent que je presteray à Titius, m'en veuls tu respondre? Prens tu sur ta foy que j'en seray bien payé? En respons tu?

\

    Fidem labefactare. Suet. Perdre son credit.

\

    Huius iam labefactata est fides. Sueton. Cestui a perdu son credit.

\

    Multa fidem promissa leuant. Horat. A grans prometteurs on n'adjouste pas grande foy.

\

    Fidem liberare. Cic. Tenir sa promesse, Satisfaire à sa promesse.

\

    In fide populi Romani manere. Cic. En la protection et sauvegarde.

\

    Fidem mereri. Quint. Meriter d'estre creu.

\

    Acceptam parce mouere fidem. Ouid. Garde toy de vouloir esbranler et arracher, ou oster et abolir une chose qu'on croit de long temps, Une persuasion de tous receue long temps à.

\

    Fidem mutare. Sallust. Estre variable et legier, Se desdire.

\

    Fidem mutare cum altero. Terentius. Ne luy tenir point de promesse.

\

    Fidem suam obstringere. Plin. Obliger sa foy.

\

    Fidem perdere. Quint. Perdre son credit, Faire qu'on ne nous croye pas une autre fois.

\

    Fidem praestare, Tenir sa promesse. Quintil. An tutor fidem praestare debeat tantum, non etiam consilium et euentum. A scavoir mon si le tuteur est quicte, pourveu qu'il ne face aucune fraude en l'administration de son mineur, encore qu'il y ait en luy de la negligence: ou s'il est tenu en cas de negligence, encore qu'il n'y ait point en luy de mauvaise foy.

\

    In fidem suam aliquem recipere, et commendatum habere. Cic. Le recevoir en sa sauvegarde et protection.

\

    Redde nunc pactam fidem. Senec. Tien ta promesse.

\

    Verba fides sequitur. Ouid. Il fut faict comme il fut dict.

\

    Fidem alicuius sequi. Vlpia. Croire à sa parolle.

\

    Fidem seruare. Plaut. Tenir sa promesse.

\

    Pudicam fidem solicitare donis. Ouid. Soliciter par presens une femme de rompre la loyaulté de son mariage.

\

    Curaui vnum hoc quidem, vt mihi esset fides. Terent. D'estre homme de promesse, et faire ce que j'auroye promis.

\

    Fidei censebam maximam multo fidem esse. Plaut. J'estimoye la foy estre beaucoup plus loyale, et plus de tenue.

\

    Mirum quantum illi viro nuntianti haec, fides fuerit. Liu. Combien on le creut.

\

    Fide nulla es. Plaut. Tu n'as nulle foy, Tu ne tiens rien de ce que tu promets.

\

    In fide et clientela alicuius esse. Cic. Estre en sa protection et sauvegarde.

\

    In nullius fide esse. Cic. N'estre soubs l'obeissance et protection de personne.

\

    Dyrrachium quod erat in fide mea. Cicero. Qui estoit en ma protection.

\

    At mihi fides apud hunc est, nihil me istius facturum pater. Terent. Il tient tant de moy, Il se fie bien en moy, que je ne vouldroye faire telle chose.

\

    Itane paruam mihi fidem esse apud te? Terent. Ay je si peu de credit envers toy? Te fie tu si peu en moy?

\

    Fide alicuius sumere: Sub. Argentum. Cic. Emprunter argent par le moyen d'aucun qui en respond.

\

    Superesse fide. Tacit. Surmonter en fidelité.

\

    Sustentare fide amicos. Cic. Par pleigemens, en respondant pour eulx.

\

    Tribuere fidem testimonio alicuius. Cic. Adjouster foy, Croire son tesmoignage.

\

    Tribuere fidem rebus. Cic. Donner authorité.

\

    Fidem suam tueri. Cic. Entretenir son credit.

\

    Prona venit cupidis in sua vota fides. Ouid. On croit facilement ce qu'on vouldroit qu'il adveint.

\

    In fidem alicuius venire. Liu. Se rendre à la merci d'aucun, soubs l'asseurance par luy promise, Se soubmettre à son obeissance.

II.

    Fides, fidis, foe. gen. Cic. Une sorte d'instrument de musique ayant chordes, ou Les chordes de l'instrument.

\

    Conspicuus fide. Ouid. Qui est congneu de touts et fort renommé, à cause qu'il est bon joueur de tels instruments.

\

    Adhibere fides epulis. Quintil. Jouer de tels instruments à un banquet.

\

    Discebant fidibus antiqui. Cic. Apprenoyent à jouer du luc, ou de la harpe, ou de semblables instruments.

\

    Docere aliquem fidibus. Cic. Luy apprendre et monstrer à jouer, etc.

\

    Iungere vocem fidibus. Quintil. Chanter une partie et jouer les autres sur l'espinette ou manicordion, ou autre instrument de musique, ayant chordes.

\

    Mouere fides. Ouid. Remuer, Jouer.

Dictionarium latinogallicum > fides

98 omnino

omninō, adv. [st2]1 [-] au total, en tout, seulement. [st2]2 [-] tout à fait, entièrement, complètement. [st2]3 [-] en général, généralement.    - dicere omnino, Cic.: dire formellement.    - omnino nemo: absolument personne.    - miserrimus omnino, Cic.: tout à fait malheureux.    - omnino fortis animus cernitur... Cic.: en général, le courage se reconnaît à.    - dies omnino decem, Caes.: dix jours en tout.    - pugnas omnino, sed... Cic.: tu combats, il est vrai, mais...    - spero omnino; verumtamen... Cic.: certes, j'espère; cependant...
* * *
omninō, adv. [st2]1 [-] au total, en tout, seulement. [st2]2 [-] tout à fait, entièrement, complètement. [st2]3 [-] en général, généralement.    - dicere omnino, Cic.: dire formellement.    - omnino nemo: absolument personne.    - miserrimus omnino, Cic.: tout à fait malheureux.    - omnino fortis animus cernitur... Cic.: en général, le courage se reconnaît à.    - dies omnino decem, Caes.: dix jours en tout.    - pugnas omnino, sed... Cic.: tu combats, il est vrai, mais...    - spero omnino; verumtamen... Cic.: certes, j'espère; cependant...
* * *

    Omnino, pen. prod. Aduerbium. Cic. Totalement, Entierement, Du tout en tout.

\

    Vix, aut omnino non posse fieri. Cic. A grand'peine, ou point du tout.

\

    Nihil omnino. Horat. Rien du tout.

\

    Omnino, in principio sententiae. Cic. Omnino omnium horum vitiorum atque incommodorum vna cautio est, atque vna prouisio, vt ne nimis cito diligere incipiamus. Brief, Pour le faire court.

\

    Is omnino seruus in familia non erat. Cic. Ce serviteur n'estoit nullement en la maison.

\

    Quinque omnino fuerunt, qui illum vestrum innocentem absoluerent. Cic. Il n'y a eu que cinq en tout, Il n'en y a eu que cinq seulement.

\

    Nego illum adolescentem omnino illa die esse mortuum. Cic. En quelque maniere que ce fust.

\

    Mihi perdifficile esse contra tales oratores, non modo tantam causam perorare, sed omnino verbum facere conari. Cic. Mais aussi en quelque maniere que ce fust, de, etc.

Dictionarium latinogallicum > omnino

99 pro

[st1]1 [-] prō (moins bon prōh), interj.: - [abcl][b]a - (avec nom. voc. ou acc.): ô, oh! ah! - [abcl]b - (employé seul) hélas![/b]    - pro pudor ! = ô honte!    - avec acc. pro deūm atque hominum fidem! = par la bonne foi des dieux et des hommes! (j'en appelle aux dieux et aux hommes).    - pro deum hominumque fidem ! Cic. Verr. 4, 7: que les dieux et les hommes m'assistent.    - [avec ellipse de fidem]: pro deum immortalium ! Ter. Phorm. 351: que les immortels m'assistent!    - avec voc. pro supreme Juppiter! = ô Jupiter souverain!    - pro sancte Juppiter, Cic.: oh! vénérable Jupiter.    - tantum, pro! degeneramus, Liv.: tant, hélas! nous sommes dégénérés! --- cf. Curt. 4, 16, 10; Ov. H. 3, 98. [st1]2 [-] prō, prép. + abl.: a - devant.    - sedens pro aede Castoris, Cic. Phil. 3, 27: siégeant devant le temple de Castor.    - pro castris copias producere, Caes. BG. 1, 48: faire avancer les troupes devant le camp. b - du haut de et en avant.    - pro templis, Cic. Mil. 2: sur les degrés des temples.    - pro tribunali, Cic. Pis. 11: du haut du tribunal.    - cf. Caes. BG. 6, 3, 6 ; Sall. J. 67, 1; Liv. 21, 7, 8. d - sur le devant, devant.    - pro contione, Sall. J. 8, 2: devant l'assemblée.    - pro suggestu: sur le devant du tertre (qui servait de tribunal au général), du haut de son tribunal.    - cf. Curt. 10, 5, 10, etc. ; Liv. 7, 7, 3, etc.    - pro consilio, Sall. J. 29, 6: devant le conseil. g - pour, en faveur de.    - pro aliquo (aliqua re), Cic. Clu. 88; CM 11: pour qqn (qqch). h - pour, à la place de, au lieu de.    - pro vallo carros objicere, Caes. BG. 1, 26, 3: opposer des chariots en guise de retranchement.    - cf. Caes. BG. 3, 29, 1, etc.    - pro magistro est quidam L. Carpinatius, Cic. Verr. 2, 169: il y a tenant la place du maître [comme sous-directeur] un certain L. Carpinatius.    - pro consule, Cic. de Or. 1, 82; pro quaestore, Cic. Ac. 2, 11: en qualité de proconsul, de proquesteur.    - Cato qui mihi unus est pro centum milibus, Cic. Att. 2, 5, 1: Caton qui à lui seul en remplace pour moi cent mille. ii - pour = comme [identité].    - pro occiso relictus, Cic. Sest. 81: laissé pour mort. --- cf. Cic. Verr. 4, 33.    - pro perfuga, Caes. BG. 3, 18, 3: comme transfuge, en jouant le rôle de transfuge.    - aliquid pro certo ponere, Caes. BG. 7, 5, 6: avancer qqch comme certain.    - pro explorato habere: tenir pour assuré.    - pro re comperta habere: tenir pour assuré. jj - pour, en retour de.    - aliquid pro carmine dare, Cic. de Or. 2, 351: donner qqch pour un poème.    - cf. Caes. BG. 6, 16, 3. k - en proportion de.    - pro hostium numero, Caes. BG. 1, 51, 1: proportionnellement au nombre des ennemis. --- cf. Caes. BG. 1, 2, 5.    - agere pro viribus, Cic. CM 27: faire dans la mesure de ses forces.    - pro mea, pro tua parte, Cic. Fam. 15, 15, 3: pour ma, ta part, dans la mesure de mes, de tes moyens.    - pro se quisque, Cic. Off. 3, 58: chacun pour sa part.    - pro tempore et pro re, Caes. BG. 5, 8, 1: conformément au temps et aux circonstances.    - cf. Caes. BG. 7, 56, 4 ; 7, 74, 1.    - copiae majores quam pro reliquiis belli, Liv. 29, 32, 3: troupes trop nombreuses par rapport à ce qui restait de guerre.    - pro eo ac, Cic. Cat. 4, 3: en proportion de ce que, dans la mesure où. --- Cic. Fam. 4, 5, 1.    - pro eo ac si, Cic. Inv. 1, 54: dans la même proportion que si, comme si.    - pro eo, quantum, Cic. Fin. 4, 58: en proportion de ce qui...    - pro eo quanti te facio, Cic. Fam. 3, 3, 2: en proportion de l'estime que j'ai pour toi.    - pro (eo) ut (prout): dans la mesure où, selon que, suivant que. m - en raison de, en vertu de.    - pro tua prudentia, Cic. Fam. 4, 10, 2: en raison de ta sagesse. --- cf. Cic. Mur. 86.    - pro suffragio, Cic. Verr. 2, 127: en vertu du vote, par l'effet du vote. [st1]3 [-] pro-, prod- (autres formes: -por, pol-): préfixes. a - en avant, devant    - prod-ire: s'avancer.    - pro-jicere: jeter devant soi. b - en faveur de, pour    - pro-pugnare: combattre pour protéger, défendre.    - prod-esse: être utile. c - à l'avance, avant    - pro-videre: voir à l'avance, prévoir, pourvoir.    - pro-avus: bisaïeul, ancêtre. d - à la place de    - pro-consul: proconsul.
* * *
[st1]1 [-] prō (moins bon prōh), interj.: - [abcl][b]a - (avec nom. voc. ou acc.): ô, oh! ah! - [abcl]b - (employé seul) hélas![/b]    - pro pudor ! = ô honte!    - avec acc. pro deūm atque hominum fidem! = par la bonne foi des dieux et des hommes! (j'en appelle aux dieux et aux hommes).    - pro deum hominumque fidem ! Cic. Verr. 4, 7: que les dieux et les hommes m'assistent.    - [avec ellipse de fidem]: pro deum immortalium ! Ter. Phorm. 351: que les immortels m'assistent!    - avec voc. pro supreme Juppiter! = ô Jupiter souverain!    - pro sancte Juppiter, Cic.: oh! vénérable Jupiter.    - tantum, pro! degeneramus, Liv.: tant, hélas! nous sommes dégénérés! --- cf. Curt. 4, 16, 10; Ov. H. 3, 98. [st1]2 [-] prō, prép. + abl.: a - devant.    - sedens pro aede Castoris, Cic. Phil. 3, 27: siégeant devant le temple de Castor.    - pro castris copias producere, Caes. BG. 1, 48: faire avancer les troupes devant le camp. b - du haut de et en avant.    - pro templis, Cic. Mil. 2: sur les degrés des temples.    - pro tribunali, Cic. Pis. 11: du haut du tribunal.    - cf. Caes. BG. 6, 3, 6 ; Sall. J. 67, 1; Liv. 21, 7, 8. d - sur le devant, devant.    - pro contione, Sall. J. 8, 2: devant l'assemblée.    - pro suggestu: sur le devant du tertre (qui servait de tribunal au général), du haut de son tribunal.    - cf. Curt. 10, 5, 10, etc. ; Liv. 7, 7, 3, etc.    - pro consilio, Sall. J. 29, 6: devant le conseil. g - pour, en faveur de.    - pro aliquo (aliqua re), Cic. Clu. 88; CM 11: pour qqn (qqch). h - pour, à la place de, au lieu de.    - pro vallo carros objicere, Caes. BG. 1, 26, 3: opposer des chariots en guise de retranchement.    - cf. Caes. BG. 3, 29, 1, etc.    - pro magistro est quidam L. Carpinatius, Cic. Verr. 2, 169: il y a tenant la place du maître [comme sous-directeur] un certain L. Carpinatius.    - pro consule, Cic. de Or. 1, 82; pro quaestore, Cic. Ac. 2, 11: en qualité de proconsul, de proquesteur.    - Cato qui mihi unus est pro centum milibus, Cic. Att. 2, 5, 1: Caton qui à lui seul en remplace pour moi cent mille. ii - pour = comme [identité].    - pro occiso relictus, Cic. Sest. 81: laissé pour mort. --- cf. Cic. Verr. 4, 33.    - pro perfuga, Caes. BG. 3, 18, 3: comme transfuge, en jouant le rôle de transfuge.    - aliquid pro certo ponere, Caes. BG. 7, 5, 6: avancer qqch comme certain.    - pro explorato habere: tenir pour assuré.    - pro re comperta habere: tenir pour assuré. jj - pour, en retour de.    - aliquid pro carmine dare, Cic. de Or. 2, 351: donner qqch pour un poème.    - cf. Caes. BG. 6, 16, 3. k - en proportion de.    - pro hostium numero, Caes. BG. 1, 51, 1: proportionnellement au nombre des ennemis. --- cf. Caes. BG. 1, 2, 5.    - agere pro viribus, Cic. CM 27: faire dans la mesure de ses forces.    - pro mea, pro tua parte, Cic. Fam. 15, 15, 3: pour ma, ta part, dans la mesure de mes, de tes moyens.    - pro se quisque, Cic. Off. 3, 58: chacun pour sa part.    - pro tempore et pro re, Caes. BG. 5, 8, 1: conformément au temps et aux circonstances.    - cf. Caes. BG. 7, 56, 4 ; 7, 74, 1.    - copiae majores quam pro reliquiis belli, Liv. 29, 32, 3: troupes trop nombreuses par rapport à ce qui restait de guerre.    - pro eo ac, Cic. Cat. 4, 3: en proportion de ce que, dans la mesure où. --- Cic. Fam. 4, 5, 1.    - pro eo ac si, Cic. Inv. 1, 54: dans la même proportion que si, comme si.    - pro eo, quantum, Cic. Fin. 4, 58: en proportion de ce qui...    - pro eo quanti te facio, Cic. Fam. 3, 3, 2: en proportion de l'estime que j'ai pour toi.    - pro (eo) ut (prout): dans la mesure où, selon que, suivant que. m - en raison de, en vertu de.    - pro tua prudentia, Cic. Fam. 4, 10, 2: en raison de ta sagesse. --- cf. Cic. Mur. 86.    - pro suffragio, Cic. Verr. 2, 127: en vertu du vote, par l'effet du vote. [st1]3 [-] pro-, prod- (autres formes: -por, pol-): préfixes. a - en avant, devant    - prod-ire: s'avancer.    - pro-jicere: jeter devant soi. b - en faveur de, pour    - pro-pugnare: combattre pour protéger, défendre.    - prod-esse: être utile. c - à l'avance, avant    - pro-videre: voir à l'avance, prévoir, pourvoir.    - pro-avus: bisaïeul, ancêtre. d - à la place de    - pro-consul: proconsul.
* * *

    Pro, Interiectio indignantis, Nominatiuo aliquando, seu vacatiuo potius, aliquando accusatiuo iungitur. Terent. Un escri qu'on fait, quand on se courrouce et marrist.

\

    Pro deum atque hominum fidem, quid est, si non hoc contumelia est? Terent. Mon Dieu, etc. B.

\

    Pro, Praepositio, ablatiuo casui seruiens, significat quod Gallice dicimus Pour. Minas viginti pro ambobus dedi. Terent.

\

    Partim nihil contra Habitum valere, partim pro hoc esse. Cic. Estre pour luy, et luy servir à sa cause, Faire pour Habitus.

\

    Offero pro mea parte tantundem. Plin. iun. Pour ma part.

\

    Pro mea parte adiuui. Cic. De ma part, Tant que j'ay peu.

\

    In his artibus pro mea parte versor. Cic. De tout mon povoir, De ma part.

\

    Qui saluum volunt, pro sua parte atque authoritate defendunt. Cic. Chascun en tant qu'il luy touche, Chascun pour son regard, Chascun endroict soy, ou en son endroict.

\

    Pro sua parte loqui. Plaut. Parler pour soy et se defendre.

\

    Haec tibi pro amore mutuo scripsi. Plin. iunior. Pour l'amour, ou A cause de l'amour qui est entre nous deux.

\

    Pro illo te ducam. Terent. En lieu de luy, En sa place.

\

    Eduxit eam mater pro sua. Terent. Comme sienne.

\

    Pro ancilla habere. Plaut. S'en servir pour chambriere, ou en lieu de chambriere.

\

    Pro deliciis crudelitas illi fuit. Cicero. Il prenoit plaisir à exercer cruaulté.

\

    Omnia gerere pro haerede. Cic. Comme heritier.

\

    Pro hoste habere. Liu. Estimer ennemi, Tenir pour ennemi.

\

    Pro parente colere. Liu. Avoir en aussi grande reverence que si c'estoit son pere.

\

    Sui, ne putrescat, anima pro sale data est. Cic. En lieu de sel.

\

    Pro socio damnatus est. Cic. Au lieu de son compaignon.

\

    Pro stercore aliquid habere. Plaut. N'estimer aucune chose non plus que fien.

\

    Verbum pro verbo reddere. Cic. Mot pour mot.

\

    Pro virgine nuptum dari non potest. Terent. Comme, ou Pour vierge.

\

    Amaui pro meo. Terent. Comme mien, Autant que s'il eust esté mon enfant.

\

    Pro certo est. Quintil. Il est certain.

\

    Pro certo ponere. Caes. Escrire une chose comme certaine.

\

    Pro certo affirmare. Liu. Comme chose seure, Pour certain.

\

    Pro certo dicere. Terentius, Pro certone tu istaec dicis? Pour certain.

\

    Pro certo habere. Cic. Scavoir une chose certainement.

\

    Qui pro comperto afferret, Achaeos statuisse postero die, etc. Liu. Qui dist pour tout certain que les, etc.

\

    Pro damnato esse. Cic. Estre tenu pour tout condamné.

\

    Id mihi erit pro explorato. Cic. Je tiendray cela pour tout certain.

\

    Pro facto habere. Cic. Tenir pour faict.

\

    Pro firmato stare. Liu. Estre ferme et stable.

\

    Pro indiuiso. Cato. Par indivis, Sans division.

\

    Quod iudicatum non sit, pro infecto haberi oportet. Cicero. Pour chose non faicte.

\

    Nobis pro meliore fuit, effugere hostes tenui damno. Tacit. Ce fut nostre meilleur.

\

    Pro nihilo ducere. Cicero. N'estimer rien, N'estimer non plus que rien.

\

    Aristoni omnia visa sunt pro nihilo. Cic. Aristo n'a rien estimé tout cela, Ne luy a semblé estre rien.

\

    Pro ridiculo ac delectamento putare aliquem. Terentius. Faire son fol d'aucun, et s'en gaudir, En faire son passetemps et son jouet.

\

    Pro rupto foedus habere. Liu. Tenir l'alliance pour rompue.

\

    Pro victis abiere. Liu. Comme vaincuz.

\

    Nemo satis pro merito gratiam regi refert. Terent. Selon qu'il a merité.

\

    Efficimus pro opibus nostra moenia. Plaut. Selon noz richesses.

\

    Illos duos olim pro re tollebas tua. Terent. Selon les biens que tu has.

\

    Pro mea consuetudine breuiter, simpliciterque dixi. Cic. Selon ma coustume, Suyvant ma coustume, ainsi que j'ay de coustume.

\

    Pro nostra facultate. Quintil. Selon nostre puissance et faculté.

\

    Pro modo crassitudinis. Columel. Selon qu'elle est espesse, Selon l'espesseur.

\

    Nemo fuit qui non me pro suis opibus defenderit. Cic. Selon son povoir.

\

    Pro parte. Vlpian. En partie.

\

    Plus quam pro virili parte obligatum puto. Cic. Plus que pour le regard de ma seule personne.

\

    Pro virili parte anniti. Liu. Selon son povoir.

\

    Pro rata parte. Cicero. Selon la part et portion, A l'equipollent, Au fur.

\

    Pro portione. Varro. Eu esgard à la grandeur, ou autrement.

\

    Pro rata. Vlpianus. Au sold la livre. B.

\

    Pro spe nihil contigit. Liu. Selon mon esperance, ou Ainsi que j'esperoye.

\

    Consilium pro tempore et pro re capere. Caes. Selon le temps et l'affaire, Pour la qualité et disposition du temps, etc.

\

    Pro horum temporum perturbatione. Cic. Veu le trouble de ce temps.

\

    Pro heri nostri quaestu satis bene ornatae sumus. Plaut. Eu esgard au gaing, etc. Veu et consideré le gaing, etc.

\

    Duo talenta pro re nostra ego esse decreui satis. Terent. Veu noz richesses.

\

    Sunt impii ciues, pro charitate Reip. nimium multi. Cic. Si tu consideres l'amour et charité qu'on doibt à la Republique.

\

    Pro mea authoritate videor posse. Cicero. Eu esgard à l'authorité de mon office.

\

    Pro re nata. Cic. Selon les affaires survenants.

\

    Pro suo iure esse in aliquo loco. Cic. Y estre comme chez soy, Y avoir puissance.

\

    Pro meo iure dico. Cic. Je le vous di priveement et franchement.

\

    Quod antehac pro iure imperitabam meo, te oro nunc per precem. Plaut. De mon authorité, En vertu de mon authorité.

\

    Pro tuo iure oras. Plaut. Tu demandes ce qu'il t'appartient, Ce que tu demandes est chose raisonnable.

\

    Pro suo iure agere omnia. Terent. Selon la puissance et authorité qu'on ha.

\

    Pro caetera diligentia. Plin. iunior. Suyvant la diligence de laquelle tu as accoustumé d'user.

\

    Satis pro imperio. Terent. C'est assez faict en maistre.

\

    Nihil pro imperio agere. Liu. Ne parler point par commandement. B.

\

    Pro muro dies noctesque agitare. Sallustius. Au mur, A la muraille.

\

    Excubare pro templis. Plin. iunior. és temples.

\

    Laudati pro concione omnes sunt. Liu. En l'assemblee et congregation.

\

    Hasta posita pro aede Iouis statoris. Sallust. Devant le temple de Jupiter.

\

    Pro se quisque. Terent. Chascun de son costé, Selon son povoir, Chascun en son endroict, Chascun endroict soy.

\

    Pro testimonio dicere. Cic. Deposer et porter tesmoignage par devant un juge, ou examinateur.

\

    Maior quam pro numero hominum editur pugna. Liu. Le combat est plus rude qu'on n'eust cuidé à veoir le nombre de gents.

\

    Pro agricola. Columel. Au prouffit du laboureur.

\

    Pro me est. Quintil. Cela fait pour moy, et me sert pour mon opinion.

\

    Pro eo ac debui, grauiter, molesteque tuli. Seruius Sulpitius ad Ciceronem. Comme je debvoye.

\

    Pro eo est, atque si adhibitus non esset. Vlpian. C'est tout un comme si, etc.

\

    Pro eo habendum, atque si nullo iure factum esset. Vlp. Il fault estimer tout un comme si, etc.

\

    Pro aliquo stare. Terent. Tenir le parti d'aucun, et le defendre.

Dictionarium latinogallicum > pro

100 statuo

stătŭo, ĕre, tŭi, tūtum [status] - tr. - [st1]1 [-] établir, poser, placer, mettre dans une position déterminée.    - statuite hic lectulos, Plaut. Pers. 759: placez ici les lits.    - statue signum, Liv. 5, 55, 1: plante l'enseigne.    - tigna statuere, Caes. BG. 4, 17: placer des pilotis.    - crateres statuere, Virg. En. 1, 724: disposer les coupes sur la table.    - statuam ante aras aurata fronte juvencum, Virg. En. 9: je placerai devant tes autels un jeune taureau aux cornes dorées.    - tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam ante aras, Hor.: toi, lorsque, à Aulis, tu mets devant l'autel, à la place d'une génisse, ta douce fille.    - statuere captivos in medio, Liv. 21, 42, 1: placer les captifs au milieu.    - cf. Liv. 28, 33, 12 ; 39, 49, 11, etc.    - statuere bovem ante aram, Liv. 1, 45, 6: placer une génisse devant l'autel. --- cf. Virg. En. 9, 627.    - statuere aliquem ante oculos, Cic. de Or. 1, 245: placer, mettre qqn devant les yeux. [st1]2 [-] élever, ériger, dresser, mettre debout.    - statuere tabernacula, statuam, Caes. BC. 1, 81; Cic. Phil. 5, 41: dresser des tentes, une statue.    - statuere tropaeum, Cic. Inv. 2, 69: élever un trophée.    - statuitur Lollius in illo convivio, Cic. Verr. 3, 61: on fait tenir debout Lollius dans ce banquet.    - statuar tumulo, Tac. D. 13: je serai dressé = ma statue se dressera sur le tombeau. --- cf. Ov. H. 2, 67.    - urbem quam statuo vestra est, Virg. En. 1, 573: la ville que je fonde est à vous.    - cf. Virg. En. 4, 655; Prop. 3, 11, 21. [st1]3 [-] [fig.] établir.    - statuere exemplum in aliquo, Cic. Verr. 2, 111: instituer un exemple dans la personne de qqn.    - statuere exemplum in aliquem, Cic. Verr 3, 210: faire un exemple de qqn.    - documentum statuere, Liv. 24, 45, 5: faire un exemple.    - omnium rerum jura, Cic. Caec. 34: établir des lois pour tout.    - statuere aliquem arbitrum alicujus rei, Cic. Att. 15, 1 A, 2: faire qqn arbitre d'une chose. [st1]4 [-] décider, fixer, déterminer.    - statuere omnes partes religionis, Cic. Rep. 2, 26: déterminer toutes les parties de la religion.    - statuere modum alicui rei, Cic. Verr. 5, 163: fixer une limite à qqch, ou alicujus rei Cic. Sull. 48.    - statuere condicionem, legem alicui, Cic. Balb. 25 ; Phil. 10, 12, fixer des conditions, une loi à qqn.    - statuere diem alicui, alicui rei Sall. C. 36, 2 ; J. 70, 3: assigner un jour à qqn, à qqch.    - cf. Liv. 24, 27, 1; 35, 35, 15.    - statuto tempore, Curt. 6, 3, 7: à l'époque fixée.    - avec int. ind. statuere utrum sint an... Cic. Phil. 2, 30: décider, trancher, s'ils sont ou si... --- cf. Mur. 27 ; Ac. 2, 9, etc.    - statuere apud animum suum, Liv. 24, 2, 4: décider dans son esprit... --- cf. Liv. 6, 39, 11.    - habes statutum quid... putes, Cic. Fam. 4, 2, 4: tu as une idée arrêtée sur ce que tu crois... [st1]5 [-] poser en principe, être d'avis, juger, croire, estimer, imaginer, se mettre dans la tête.    - statuere + prop. inf.: établir (comme vérité) que, croire que.    - statuit sibi non expectandum esse, Caes.: il pensa qu'il ne devait pas attendre (il résolut de ne pas attendre).    - statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum, Nep.: il pensa qu'il devait employer quelque stratagème nouveau.    - nolim statuas me mente malignā id facere, Catul. 67: ne va pas croire que j'agis ainsi par méchanceté.    - ut ego mihi statuo, Cic.: comme je l'imagine.    - avec deux acc. statuere aliquem hostem, Cic. Phil. 11, 3: juger qqn un ennemi.    - cf. Cic. Off. 1, 5; Sest. 144; Lael. 38, etc.    - avec prop. inf. statuerant se... numquam esse visuros, Cic. Verr. 5, 95: ils avaient dans l'idée qu'ils ne verraient jamais...    - cf. Cic. Br. 143 ; Phil. 12, 12 ; Caec. 39 ; Planc. 51, etc.    - sic statuo a me... partes esse susceptas, Cic. Sest. 3: mon point de vue est que j'ai assumé le rôle... --- cf. Cic. Fam. 7, 33, etc.    - non statuebas tibi... rationem esse reddendam, Cic. Verr. 2, 28: tu n'estimais pas que tu devais rendre compte...    - cf. Verr. 5, 103 ; Sest. 24.    - manendum mihi statuebam, Cic. Phil. 1, 1: je considérais comme mon devoir de rester.    - cf. Cic. Clu. 16 ; Fam. 5, 2, 1; Caes. BG. 1, 11, 6.    - statuit exspectandam classem, Caes. BG. 3, 14, 1: il estima qu'il fallait attendre la flotte.    - ut ego mihi statuo, Cic. Mur. 32: comme je m'en forme l'idée.    - ut Manilius statuebat, Cic. Caec. 69: comme c'était l'avis de Manilius. [st1]6 [-] décider, arrêter, résoudre.    - avec même sujet - statuere + inf.: décider de.    - avec sujets différents - statuere ut: décider de, décider que.    - Caesar proelio supersedere statuit, Caes.: César décida de surseoir au combat.    - statuit jus non dicere, Cic. Prov. 10: il décida de ne pas rendre la justice.    - cf. Cic. Mil. 24 ; Lig. 21; Off. 1, 4, etc.    - sic habuisti statutum cum animo... rejicere, Cic. Verr. 3, 95: tu as eu le parti pris de récuser...    - statuunt ut decem milia hominum mittantur, Caes.: ils décident d'envoyer dix mille hommes.    - statuere sibi eam legem ut....: s'imposer comme loi de...    - avec ut, ne statuunt ut... mittantur, Caes. BG. 7, 21, 2: ils décident que soient envoyés.    - cf. Cic. Verr. 3, 38 ; Off. 3, 48, etc.    - statuitur, ne... sit Creta provincia, Cic. Phil. 2, 97: on décide que la Crète ne sera plus province. [st1]7 [-] décider, décréter, statuer.    - statuere aliquid gravius in aliquem, Cic. Verr. 4, 19: décider qqch d'un peu grave contre qqn.    - statuere aliquid de aliquo, Sall. C. 52, 31: prendre une décision sur qqn.    - abst. de aliquo statuere, Caes. BG. 1, 19, 57: prendre une décision sur qqn.    - pro merito cujusque statuitur, Liv. 8, 14, 1: on statue selon les services de chacun.    - de se statuere, Tac. An. 6, 29: s'exécuter soi-même, se suicider.
* * *
stătŭo, ĕre, tŭi, tūtum [status] - tr. - [st1]1 [-] établir, poser, placer, mettre dans une position déterminée.    - statuite hic lectulos, Plaut. Pers. 759: placez ici les lits.    - statue signum, Liv. 5, 55, 1: plante l'enseigne.    - tigna statuere, Caes. BG. 4, 17: placer des pilotis.    - crateres statuere, Virg. En. 1, 724: disposer les coupes sur la table.    - statuam ante aras aurata fronte juvencum, Virg. En. 9: je placerai devant tes autels un jeune taureau aux cornes dorées.    - tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam ante aras, Hor.: toi, lorsque, à Aulis, tu mets devant l'autel, à la place d'une génisse, ta douce fille.    - statuere captivos in medio, Liv. 21, 42, 1: placer les captifs au milieu.    - cf. Liv. 28, 33, 12 ; 39, 49, 11, etc.    - statuere bovem ante aram, Liv. 1, 45, 6: placer une génisse devant l'autel. --- cf. Virg. En. 9, 627.    - statuere aliquem ante oculos, Cic. de Or. 1, 245: placer, mettre qqn devant les yeux. [st1]2 [-] élever, ériger, dresser, mettre debout.    - statuere tabernacula, statuam, Caes. BC. 1, 81; Cic. Phil. 5, 41: dresser des tentes, une statue.    - statuere tropaeum, Cic. Inv. 2, 69: élever un trophée.    - statuitur Lollius in illo convivio, Cic. Verr. 3, 61: on fait tenir debout Lollius dans ce banquet.    - statuar tumulo, Tac. D. 13: je serai dressé = ma statue se dressera sur le tombeau. --- cf. Ov. H. 2, 67.    - urbem quam statuo vestra est, Virg. En. 1, 573: la ville que je fonde est à vous.    - cf. Virg. En. 4, 655; Prop. 3, 11, 21. [st1]3 [-] [fig.] établir.    - statuere exemplum in aliquo, Cic. Verr. 2, 111: instituer un exemple dans la personne de qqn.    - statuere exemplum in aliquem, Cic. Verr 3, 210: faire un exemple de qqn.    - documentum statuere, Liv. 24, 45, 5: faire un exemple.    - omnium rerum jura, Cic. Caec. 34: établir des lois pour tout.    - statuere aliquem arbitrum alicujus rei, Cic. Att. 15, 1 A, 2: faire qqn arbitre d'une chose. [st1]4 [-] décider, fixer, déterminer.    - statuere omnes partes religionis, Cic. Rep. 2, 26: déterminer toutes les parties de la religion.    - statuere modum alicui rei, Cic. Verr. 5, 163: fixer une limite à qqch, ou alicujus rei Cic. Sull. 48.    - statuere condicionem, legem alicui, Cic. Balb. 25 ; Phil. 10, 12, fixer des conditions, une loi à qqn.    - statuere diem alicui, alicui rei Sall. C. 36, 2 ; J. 70, 3: assigner un jour à qqn, à qqch.    - cf. Liv. 24, 27, 1; 35, 35, 15.    - statuto tempore, Curt. 6, 3, 7: à l'époque fixée.    - avec int. ind. statuere utrum sint an... Cic. Phil. 2, 30: décider, trancher, s'ils sont ou si... --- cf. Mur. 27 ; Ac. 2, 9, etc.    - statuere apud animum suum, Liv. 24, 2, 4: décider dans son esprit... --- cf. Liv. 6, 39, 11.    - habes statutum quid... putes, Cic. Fam. 4, 2, 4: tu as une idée arrêtée sur ce que tu crois... [st1]5 [-] poser en principe, être d'avis, juger, croire, estimer, imaginer, se mettre dans la tête.    - statuere + prop. inf.: établir (comme vérité) que, croire que.    - statuit sibi non expectandum esse, Caes.: il pensa qu'il ne devait pas attendre (il résolut de ne pas attendre).    - statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum, Nep.: il pensa qu'il devait employer quelque stratagème nouveau.    - nolim statuas me mente malignā id facere, Catul. 67: ne va pas croire que j'agis ainsi par méchanceté.    - ut ego mihi statuo, Cic.: comme je l'imagine.    - avec deux acc. statuere aliquem hostem, Cic. Phil. 11, 3: juger qqn un ennemi.    - cf. Cic. Off. 1, 5; Sest. 144; Lael. 38, etc.    - avec prop. inf. statuerant se... numquam esse visuros, Cic. Verr. 5, 95: ils avaient dans l'idée qu'ils ne verraient jamais...    - cf. Cic. Br. 143 ; Phil. 12, 12 ; Caec. 39 ; Planc. 51, etc.    - sic statuo a me... partes esse susceptas, Cic. Sest. 3: mon point de vue est que j'ai assumé le rôle... --- cf. Cic. Fam. 7, 33, etc.    - non statuebas tibi... rationem esse reddendam, Cic. Verr. 2, 28: tu n'estimais pas que tu devais rendre compte...    - cf. Verr. 5, 103 ; Sest. 24.    - manendum mihi statuebam, Cic. Phil. 1, 1: je considérais comme mon devoir de rester.    - cf. Cic. Clu. 16 ; Fam. 5, 2, 1; Caes. BG. 1, 11, 6.    - statuit exspectandam classem, Caes. BG. 3, 14, 1: il estima qu'il fallait attendre la flotte.    - ut ego mihi statuo, Cic. Mur. 32: comme je m'en forme l'idée.    - ut Manilius statuebat, Cic. Caec. 69: comme c'était l'avis de Manilius. [st1]6 [-] décider, arrêter, résoudre.    - avec même sujet - statuere + inf.: décider de.    - avec sujets différents - statuere ut: décider de, décider que.    - Caesar proelio supersedere statuit, Caes.: César décida de surseoir au combat.    - statuit jus non dicere, Cic. Prov. 10: il décida de ne pas rendre la justice.    - cf. Cic. Mil. 24 ; Lig. 21; Off. 1, 4, etc.    - sic habuisti statutum cum animo... rejicere, Cic. Verr. 3, 95: tu as eu le parti pris de récuser...    - statuunt ut decem milia hominum mittantur, Caes.: ils décident d'envoyer dix mille hommes.    - statuere sibi eam legem ut....: s'imposer comme loi de...    - avec ut, ne statuunt ut... mittantur, Caes. BG. 7, 21, 2: ils décident que soient envoyés.    - cf. Cic. Verr. 3, 38 ; Off. 3, 48, etc.    - statuitur, ne... sit Creta provincia, Cic. Phil. 2, 97: on décide que la Crète ne sera plus province. [st1]7 [-] décider, décréter, statuer.    - statuere aliquid gravius in aliquem, Cic. Verr. 4, 19: décider qqch d'un peu grave contre qqn.    - statuere aliquid de aliquo, Sall. C. 52, 31: prendre une décision sur qqn.    - abst. de aliquo statuere, Caes. BG. 1, 19, 57: prendre une décision sur qqn.    - pro merito cujusque statuitur, Liv. 8, 14, 1: on statue selon les services de chacun.    - de se statuere, Tac. An. 6, 29: s'exécuter soi-même, se suicider.
* * *

    Statuo, statuis, statui, statutum, pe. prod. statuere. Liu. Ordonner, Arrester quelque propos.

\

    Statuere et decernere. Cic. Ordonner et arrester.

\

    Senatus statuit. Cic. A ordonné.

\

    Causam sibi dicendam esse statuerat. Cic. Il s'estoit asseuré que, etc. Il avoit faict son conte, et s'attendoit asseureement que, etc. Il s'estoit tout resolu et deliberé, etc.

\

    Statuere summum bonum, non dolere. Cic. Estimer et arrester que le souverain bien est, n'avoir point de douleur, Estre de ceste opinion ferme et asseuree.

\

    Apud animos vel animum statuere. Liu. Arrester en soymesme.

\

    Vix statuere apud animum meum possum, vtrum peior ipsa res, an peiore exemplo agatur. Liu. Je ne puis estimer ou juger, ne resouldre en moymesme, si, etc.

\

    De aliquo statuere. Tacit. Le condamner et faire mourir.

\

    De se statuere. Tacit. Se tuer avant qu'on soit condamné.

\

    Vt in posterum, documentum statuerem nequis talem amentiam vellet imitari. Cicero. A fin que je baillasse exemple.

\

    Exemplum statuere in homine. Cic. Punir tellement un homme, que les autres y prennent exemple, Faire jugement exemplaire.

\

    Finem alicuius rei statuere. Cic. Arrester la fin de quelque chose.

\

    In aliquem statuere. Caes. Ordonner quelque chose contre aucun.

\

    Quod ius statues communi diuidendo? Cic. Quelle nature luy bailleras tu?

\

    Legem sibi statuere. Cic. Se faire une loy.

\

    Locum colloquio statuere. Liu. Ordonner du lieu pour parlementer.

\

    Mercedem statuere. Brutus Ciceroni. Arrester avec aucun quel loyer on luy veult bailler.

\

    Modum statuere alienae industriae. Cic. Donner reigle et mesure.

\

    Macedonibus treceni nummi in capita statutum est pretium. Liu. On arresta que chasque Macedonien payeroit trois cens pieces d'argent.

\

    Pretium statui arti meae. Terent. J'ay mis à pris ma besongne.

\

    Statuite quanti hoc putetis, et quam multo redemisse. Cic. Pensez et estimez en vous mesmes.

\

    Statuere qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis. Cic. Arrester et diffinir ou determiner.

\

    Stipendium alicui statuere de publico. Liu. Assigner gages à aucun sur les deniers de la ville.

\

    Triste aliquid statuere. Ouid. Ordonner quelque punition.

\

    Tabernacula statuere in foro. Liu. Poser et asseoir.

\

    Aras binas statuit e caespite. Ouid. Elle erigea, etc.

\

    Crateras magnos statuunt. Virgil. Ils mettent sur table.

\

    Terminos statuere. Liu. Asseoir et planter bornes.

\

    Tumulum statuere. Virgil. Eriger.

\

    Vrbem praeclaram statui. Virgil. J'ay basti et edifié, etc.

\

    Crateras duos statuam tibi pinguis oliui. Virg. Je te dedieray.

\

    Statuere statuam alicui. Cic. Luy dresser et eriger une statue en memoire de luy, Eslever.

\

    Statue contra, aliquem confectum tantis animi corporisque doloribus, etc. Cic. Mets, ou pose le cas que, etc.

\

    Sublimen medium arriperem, et capite primum in terram statuerem. Terent. Je luy jecteroye la teste contre terre, ou les pieds contremont.

\

    Statutum est. Cic. Cela est tout arresté.

Dictionarium latinogallicum > statuo

Страницы

← Предыдущая

Следующая →

1

2

3

4

5

6

7

См. также в других словарях:

contra dicere recusare — index object Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 … Law dictionary

contradiction — late 14c., from O.Fr. contradiction or directly from L. contradictionem (nom. contradictio) a reply, objection, counterargument, noun of action from pp. stem of contradicere, in classical L. contra dicere to speak against, from contra against… … Etymology dictionary

contradecir — (Del lat. contra, contra + dicere, decir.) ► verbo transitivo 1 Decir lo contrario que otra persona o negar lo que ésta afirma como cierto: ■ disfrutaba contradiciéndola en público. SE CONJUGA COMO decir SINÓNIMO objetar rebatir … Enciclopedia Universal

contradict — con|tra|dict [ˌkɔntrəˈdıkt US ˌka:n ] v [Date: 1500 1600; : Latin; Origin: , past participle of contradicere, from contra ( CONTRA ) + dicere to say ] 1.) [I and T] to disagree with something, especially by saying that the opposite is true ▪… … Dictionary of contemporary English

contradict — [kän΄trə dikt′] vt. [< L contradictus, pp. of contradicere < contra , CONTRA + dicere, to speak: see DICTION] 1. a) to assert the opposite of (what someone else has said) b) to deny the statement of (a person) 2. to declare (a statement,… … English World dictionary

Contradict — Con tra*dict , v. t. [imp. & p. p. {Contradicted}; p. pr. & vb. n. {Contradicting}.] [L. contradictus, p. p. of contradicere to speak against; contra + dicere to speak. See {Diction}.] 1. To assert the contrary of; to oppose in words; to take… … The Collaborative International Dictionary of English

Contradicted — Contradict Con tra*dict , v. t. [imp. & p. p. {Contradicted}; p. pr. & vb. n. {Contradicting}.] [L. contradictus, p. p. of contradicere to speak against; contra + dicere to speak. See {Diction}.] 1. To assert the contrary of; to oppose in words;… … The Collaborative International Dictionary of English

Contradicting — Contradict Con tra*dict , v. t. [imp. & p. p. {Contradicted}; p. pr. & vb. n. {Contradicting}.] [L. contradictus, p. p. of contradicere to speak against; contra + dicere to speak. See {Diction}.] 1. To assert the contrary of; to oppose in words;… … The Collaborative International Dictionary of English

contradict — transitive verb Etymology: Latin contradictus, past participle of contradicere, from contra + dicere to say, speak more at diction Date: 1582 1. to assert the contrary of ; take issue with < contradict a rumor > 2. to imply the … New Collegiate Dictionary

object — ob·ject 1 / äb jikt/ n 1: something toward which thought, feeling, or action is directed see also natural object 2: the purpose or goal of something; esp in the civil law of Louisiana: the purpose for which a contract or obligation is formed… … Law dictionary

contradict — v.tr. 1 deny or express the opposite of (a statement). 2 deny or express the opposite of a statement made by (a person). 3 be in opposition to or in conflict with (new evidence contradicted our theory). Derivatives: contradictor n. Etymology: L… … Useful english dictionary

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на все языки

contra+dicere

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на все языки

contra+dicere

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: