contra+dicere

rĕ-vŏco, āvi, ātum, 1, v. a.

To call back, recall (class. and freq., esp. in the trop. sense).

Lit.

In gen.:

quotiens foras ire volo, me retines, revocas,

Plaut. Men. 1, 2, 5; cf. Suet. Claud. 15 fin.:

de meo cursu rei publicae sum voce revocatus,

Cic. Fam. 10, 1, 1:

aliquem ex itinere,

id. Div. 2, 8, 20; Suet. Aug. 98; id. Tib. 21:

revocatus de exsilio Camillus,

Liv. 5, 46:

revocatum ex provinciā,

Suet. Claud. 1:

Caesar in Italiam revocabatur,

Caes. B. C. 2, 18 fin.:

spes Campanae defectionis Samnites rursus ad Caudium revocavit,

Liv. 9, 27:

quid me intro revocas?

Plaut. Rud. 5, 2, 12.— Absol.:

heus abiit: quin revocas?

Plaut. Ps. 1, 3, 12; id. Ep. 2, 2, 17; id. Truc. 1, 2, 19: exclusit; revocat;

redeam?

Ter. Eun. 1, 1, 4; Hor. S. 2, 3, 264; Ter. Ad. 3, 2, 22; Liv. 30, 20: abeo;

et revocas nono post mense,

Hor. S. 1, 6, 61; Ov. M. 1, 503.—

Transf., of things, to draw or fetch back, to withdraw, turn back, etc.:

lumina revocata,

Ov. M. 7, 789:

oculos meos,

id. H. 16, 232:

cupidas manus,

id. A. A. 1, 452:

pedem ab alto,

Verg. A. 9, 125; cf.

gradum,

id. ib. 6, 128:

deficientem capillum a vertice,

to stroke back, Suet. Caes. 45:

habenas,

Sil. 16, 344:

manus post terga,

to bind, Sen. Thyest. 685:

proscissam terram in liram,

to bring back, restore, Col. 2, 10, 5; cf.:

in vitibus revocantur ea, quae, etc.,

are pruned, Cic. de Or. 2, 21, 88; v. infra, B. 1. — Poet.:

gelidos artus in vivum calorem,

Ov. M. 4, 248.—

In partic.

Milit. t. t.

To call back, recall; to call off, withdraw soldiers from a march or from any enterprise:

his rebus cognitis Caesar legiones equitatumque revocari atque itinere desistere jubet,

Caes. B. G. 5, 11:

insequentes nostros, ne longius prosequerentur, Sulla revocavit,

id. B. C. 3, 51; Liv. 25, 14:

quae receptui canunt, ut eos etiam revocent,

Cic. Rep. 1, 2, 3:

tardius revocati proelio excesserant,

Sall. C. 9, 4; cf. Verg. A. 5, 167:

equites,

Caes. B. C. 1, 80:

reliquas copias,

id. B. G. 7, 35:

naves omnes,

id. B. C. 3, 14:

hos certo signo,

id. ib. 1, 27 fin.;

1, 28: milites ab opere,

id. B. G. 2, 20:

legiones ab opere,

id. B. C. 1, 82:

aestus crescens revocaverat fatigatos,

Amm. 24, 4, 17.—

To recall to duty soldiers from a furlough:

milites,

Cic. Verr. 2, 5, 31, § 89:

veteranos,

Tac. H. 2, 82:

inter ceteros conveteranos suos revocatus,

Inscr. Orell. 3580.—

In gen., to call back, recall:

(Neptunus Tritona) jubet fluctus et flumina signo Jam revocare dato,

Ov. M. 1, 335.—

A theatrical t. t., to call for the repetition of a speech, a vocal performance, etc., to call back a player; to encore:

Livius (Andronicus), cum saepius revocatus vocem obtudisset, etc.,

Liv. 7, 2:

Diphilus tragoedus revocatus aliquoties a populo,

Val. Max. 6, 2, 9:

quoties ego hunc (sc. Archiam) vidi magnum numerum versuum dicere ex tempore! quoties revocatum eandem rem dicere commutatis verbis atque sententiis,

Cic. Arch. 8, 18:

revocatus praeco, iterum pronunciavit eadem,

Liv. 33, 32.—Also with an inanim. object:

cum Orestem fabulam doceret Euripides, primos tres versus revocasse dicitur Socrates,

to have encored, Cic. Tusc. 4, 29, 63. — Absol.:

revocasse et repeti coëgisse,

Plin. Ep. 3, 5, 12.— Impers. pass.:

nominatim sum appellatus in Bruto Tullius qui libertatem civibus stabiliverat. Milies revocatum est,

Cic. Sest. 58, 123.—

To recall from death, bring back to life:

quā servetis revocatum a morte Dareta,

Verg. A. 5, 476; cf.:

Paeoniis revocatum herbis et amore Dianae,

id. ib. 7, 769:

dysentericos a morte revocari,

Plin. 23, 6, 60, § 113.—

Trop.

In gen., to call back, recall, resume; to withdraw, retire; to regain, recover; to draw back, draw off or away; to withhold, restrain, etc.:

facilius sicut in vitibus revocantur ea, quae sese nimium profuderunt,

are checked, pruned, Cic. de Or. 2, 21, 88: et vires et corpus amisi: sed si morbum depulero, facile illa revocabo, will regain, recover, id. Fam. 7, 26, 2:

quae (studia) remissa temporibus, longo intervallo intermissa revocavi,

id. Tusc. 1, 1, 1; cf.:

quod, utcunque praetermissum, revocari non posset,

Liv. 44, 40:

praetermissa,

Plin. 18, 6, 8, § 44:

quae (philosophia) nunc prope dimissa revocatur,

Cic. Ac. 2, 4, 11:

veteres artes,

Hor. C. 4, 15, 12:

priscos mores,

Liv. 39, 41:

antiquam duramque militiam,

Tac. A. 1, 20 fin.:

quaedam exoleta,

Suet. Claud. 22:

omissa,

id. Vesp. 16; id. Dom. 4 et saep.:

nonnumquam animum incitatum revoco ipse et reflecto,

Cic. Sull. 16, 46; cf. id. Att. 13, 1:

vinolenti dubitant, haesitant, revocant se interdum,

recover themselves, bethink themselves, id. Ac. 2, 17, 52:

ut quaedam contra naturam depravata restituerentur et corrigerentur ab naturā, cum se ipsa revocasset aut arte atque medicinā,

had recovered herself, id. Div. 2, 46, 96:

revocare se non poterat familiaritate implicatus,

could not withdraw, id. Pis. 29, 70:

primae revocabo exordia pugnae,

Verg. A. 7, 40; cf. Sen. Ben. 7, 25, 2 al.:

revocari in memoriam somnii,

Just. 1, 5, 3; 7, 1, 8.— Poet., with inf.: nec tamen illa suae revocatur parcere famae, nor can she be induced, persuaded, etc., Prop. 1, 16, 11:

memoriam ad referendam gratiam admonitione revocare,

to bring, induce, Sen. Ben. 5, 25, 6: scalam nobis in memoriam revocare, Aug. Civ. Dei, 16, 38, 2; id. Serm. 280, 1:

in memoriam rursus revocatus,

Petr. 10:

revocat tua forma parentem (with recordor),

Sil. 16, 193:

magni est ingenii revocare mentem a sensibus,

Cic. Tusc. 1, 16, 38; cf.:

eos ab illā consuetudine,

id. Rep. 2, 13, 25:

quos (homines) spes praedandi studiumque bellandi ab agriculturā et cottidiano labore revocabat,

Caes. B. G. 3, 17:

aliquam a cupiditate,

Cic. Clu. 5, 12:

aliquem a turpissimo consilio,

id. Att. 3, 15, 4:

aliquem a tanto scelere,

id. Cat. 3, 5, 10; cf. id. ib. 1, 9, 22:

animum ab irā,

Ov. Tr. 2, 557:

jam lapsos ab errore,

Quint. 2, 6, 2:

perterritos animos a metu,

id. 2, 16, 8 et saep.:

ab errore ad rectiorem viam,

Lact. 1, 1, 21: cum ex saevis et perditis rebus ad meliorem statum fortuna revocatur, Cic. ap. Amm. 15, 5, 23:

disceptationem ab rege ad Romanos revocabant,

Liv. 41, 20:

rebus institutis ad humanitatem atque mansuetudinem revocavit animos hominum studiis bellandi jam immanes ac feros,

Cic. Rep. 2, 14, 27:

ad quam eos quasi formulam dicendi revocent,

id. Opt. Gen. 5, 15:

ad quae me exempla revocas,

id. Verr. 2, 3, 90, § 210; Quint. 10, 7, 32:

rem paene ad manus,

Cic. Clu. 49, 136:

me ad pristina studia revocavi,

id. Brut. 3, 11:

me ad meum munus pensumque revocabo,

id. de Or. 3, 30, 119:

se ad industriam,

id. Brut. 94, 323:

se rursus ad moestitiam,

id. Tusc. 3, 27, 64:

se ad se,

id. Ac. 2, 16, 51:

vilicum ad rationem,

compel to an account, Cato, R. R. 2, 2:

libertinos ingratos revocavit in servitutem,

Suet. Claud. 25:

fortunae possessionesque omnium in dubium incertumque revocabuntur,

Cic. Caecin. 27, 76:

ad spem consulatūs in partem revocandam aspirare non auderet,

to bring over to his side, Liv. 4, 35:

quod temporis hortorum aut villarum curae seponitur, in animum revocabo,

will transfer to my mind, Tac. A. 14, 54:

abi, Quo blandae juvenum te revocant preces (= a me ad se vocant, Orell.),

Hor. C. 4, 1, 7.—

In partic.

Pregn.: ad aliquid, to apply, reduce, refer a thing to something as a standard (syn. referre) (Ciceron.):

impuri cujusdam et ambitiosi et omnia ad suam potentiam revocantis esse sententiam,

Cic. Lael. 16, 59:

misericordiā movetur, si is, qui audit, adduci potest, ut illa, quae de altero deplorentur, ad suas res revocet,

id. de Or. 2, 52, 211:

omnia ad artem et ad praecepta,

id. ib. 2, 11, 44:

omnia ad scientiam,

id. Fin. 2, 13, 43:

illa de urbis situ ad rationem,

id. Rep. 2, 11, 22:

rationem ad veritatem,

id. Off. 3, 21, 84:

rem ad illam rationem conjecturamque,

id. Dom. 6, 15.—

To recall, revoke, retract, cancel (not so till after the Aug. per.): si facta mihi revocare liceret. Ov. M. 9, 617:

promissum suum,

Sen. Ben. 4, 39, 2:

sententiam suam,

Dig. 48, 18, 1 fin.:

libertatem (shortly after: in servitutem retrahi),

Tac. A. 13, 26:

litteras,

Suet. Vesp. 8:

legatum ad quingenta,

id. Galb. 5.—

As law t. t.: domum, domum suam revocare, to appeal to a judge of one ' s own country or city: (legatis) revocandi domum suam jus datur, Dig. 5, 1, 2, §§ 3, 4, and 5.—

To ask back again, to invite in return: mutuo vocare, Non. (rare): domum suam istum non fere quisquam vocabat. Nec mirum;

qui neque in urbe viveret neque revocaturus esset,

Cic. Rosc. Am. 18, 52; Varr. ap. Non. 167, 14:

cum vulpem revocasset,

Phaedr. 1, 25, 7; Lact. 6, 12, 3.—Hence, transf.:

tribuni plebis quoniam adhuc praesens certamen contentionemque fugerunt: nunc in meam contionem prodeant, et, quo provocati ad me venire noluerunt, revocati saltem revertantur,

i. e. now that they are invited to come back, Cic. Agr. 3, 1, 1.—

To call again, summon anew (rare):

itaque hominem populus revocat, et retrahatur necesse est,

i. e. to answer a renewed accusation, Cic. Q. Fr. 2, 4 (6), 6:

tribuni de integro agere coeperunt revocaturosque se easdem tribus renuntiarunt,

Liv. 45, 36 fin.; cf. id. 40, 46:

refectum est convivium et rursus Quartilla ad bibendum revocavit,

challenged us again, Petr. 23:

convivam in diem posterum,

Suet. Claud. 32.

sătis, and abbreviated, săt (cf. the letter S.: satin', contr. for satisne; v.the foll.), adv. [root in Gr. adên, hadên, orig. a comp. form, weakened from satius; cf.: magis, nimis, etc.], enough, sufficiently (objectively, so that one needs nothing more; whereas affatim subjectively, so that one wishes nothing more).

Posit.

Adject., enough, sufficient, satisfactory.

Form sătis:

quod (faenum et pabulum) bubus satis siet, qui illic sient,

Cato, R. R. 137: cui, si conjuret populus, vix totu' satis sit, were enough, adequate, Lucil. ap. Charis. p. 193 P.: libram aiebant satis esse ambobus farris Intritae, Titin. ap. Non. 81, 13; Hor. S. 1, 5, 68:

duo talenta pro re nostrā ego esse decrevi satis,

Ter. Heaut. 5, 1, 67; id. Ad. 5, 3, 24:

dies mihi hic ut sit satis vereor Ad agendum,

id. And. 4, 2, 22; cf. Liv. 21, 17:

quicquid adjecissent ipsi terroris satis ad perniciem fore rati,

id. 21, 33; cf. Quint. 12, 11, 19:

animo satis haec vestigia parva sagaci Sunt, per quae possis cognoscere cetera tute,

Lucr. 1, 402:

satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidium,

Cic. Fin. 2, 26, 84:

ut semper vobis auxilium adversus inimicos satis sit,

Liv. 6, 18:

satis esse Italiae unum consulem censebat,

id. 34, 43; Cic. Planc. 38, 92; cf.:

ipse Romam venirem, si satis consilium quādam de re haberem,

id. Att. 12, 50:

id modo si mercedis Datur mihi... satis Mihi esse ducam,

will content myself, Plaut. Am. 2, 2, 16:

satis hoc tibi est,

Ter. Eun. 4, 7, 40:

animo istuc satis est, auribus non satis,

Cic. Or. 63, 215:

dicebant de re publicā quod esset illis viris et consulari dignitati satis,

id. Brut. 35, 135; hence, in a play on the word: Le. Jam satis est mihi. Li. Tum igitur tu dives es factus? Plaut. As. 2, 2, 64:

quidvis satis est, dum vivat modo,

Ter. Heaut. 4, 1, 28; id. Hec. 5, 2, 17:

qui non sentirent, quid esset satis,

Cic. Or. 22, 73:

sum avidior etiam, quam satis est, gloriae,

id. Fam. 9, 14, 2:

plus quam satis doleo,

id. Verr. 2, 5, 46, § 123:

semel fugiendi si data est occasio, Satis est,

Plaut. Capt. 1, 2, 9:

satis esse deberet, si, etc.,

Cic. de Or. 2, 41, 174:

satin' habes, si feminarum nulla'st, quam aeque diligam?

Plaut. Am. 1, 3, 11:

ars satis praestat, si, etc.,

Quint. 7, 10, 15:

non satis efficit oratio, si, etc.,

id. 8, 3, 62:

satis superque est,

Plaut. Am. 1, 1, 14:

poenas dedit usque superque Quam satis est,

Hor. S. 1, 2, 66:

satis superque habere dicit, quod sibi ab arbitrio tribuatur,

Cic. Rosc. Com. 4, 11:

tanta repente caelo missa vis aquae, ut ea modo exercitui satis superque foret,

Sall. J. 75, 7; cf.:

satis una excidia,

Verg. A. 2, 642 (v. infra, g and 2. b); cf.:

plura quam satis est,

Hor. Ep. 1, 10, 46:

ultra quam satis est,

id. ib. 1, 6, 16.—

Satis est (habeo, credo, etc.), with inf. or a subject- ( object-) clause:

huic satis illud erit planum facere atque probare,

Lucr. 2, 934; Cic. de Or. 1, 28, 127:

satis erat respondere Magnas: ingentes, inquit,

id. Lael. 26, 98:

velut satis sit, scire ipsos,

Quint. 8, 2, 19:

si oratori satis esset docere,

id. 10, 1, 78:

nunc libertatem repeti satis est,

Liv. 3, 53 fin.:

vos satis habebatis animam retinere,

Sall. J. 31, 20:

illud satis habeo dicere,

Quint. 6, 5, 11: satis habeo with si, Nep. Them. 8, 4; id. Timol. 2, 4; Liv. 5, 21, 9; Tac. A. 2, 37; 4, 38.—With quod, Liv. 40, 29, 13; Just. 22, 8, 14:

satis putant vitio carere,

Quint. 2, 4, 9:

si res nudas atque inornatas indicare satis videretur,

id. 2, 4, 3:

Herennium et Numisium legatos vinciri satis visum,

Tac. H. 4, 59. —Rarely with ut:

Fabio satis visum, ut ovans urbem iniret,

Liv. 7, 11, 9.—Negatively:

quarum (rerum) unam dicere causam Non satis est, verum plures,

Lucr. 6, 704:

nec vero habere virtutem satis est, nisi utare,

Cic. Rep. 1, 2, 2:

opera exstruentibus satis non est, saxa atque materiam congerere,

Quint. 7, prooem. §

1: non satis est, pulchra esse poëmata,

Hor. A. P. 99 et saep.—With inf. perf. (not freq. till after the Aug. period; cf.

Zumpt, Gram. § 590): nunc satis est dixisse: ego mira poëmata pango, etc.,

Hor. A. P. 416:

quod hactenus ostendisse satis est,

Quint. 6, 3, 62:

atque id viro bono satis est, docuisse quod sciret,

id. 12, 11, 8:

illud notasse satis habeo,

id. 9, 4, 15.—Negatively:

non ille satis cognosse Sabinae Gentis habet ritus,

Ov. M. 15, 4:

non satis credunt excepisse quae relicta erant,

Quint. 2, 1, 2.— Absol.: gaudeo. Ch. Satis credo, Ter. Eun. 5, 8, 21.—

With gen.: As. Salve. St. Satis mihi est tuae salutis, Plaut. Truc. 2, 2, 4:

satis historiarum est,

id. Bacch. 1, 2, 48:

verborum,

id. Capt. 1, 2, 16:

satis mihi id habeam supplicii,

Ter. Ad. 3, 2, 15:

ea amicitia non satis habet firmitatis,

Cic. Lael. 5, 19:

ad dicendum temporis satis habere,

id. Verr. 2, 2, 1, § 2; cf. Quint. 10, 2, 15: satis praesidii, Cic. Fin. 2, 26, 84 Madv. N. cr.:

satis poenarum dedisse,

Quint. 7, 4, 18:

jam satis terris nivis atque dirae Grandinis misit pater,

Hor. C. 1, 2, 1:

satis superque esse sibi suarum cuique rerum,

Cic. Lael. 13, 45; so, satis superque, with gen.:

vitae,

Liv. 2, 42, 6; 63, 67, 3; 25, 32, 6; 28, 29, 7; Hor. Epod. 17, 19.— Comp.: satius; v. infra, B. —

Form săt (most freq. in the poets):

quibus (dis) sat esse non queam?

to be sufficient, equal to, Plaut. Pers. 1, 1, 27:

pol vel legioni sat est (obsonium),

id. Aul. 3, 6, 24:

in jure causam dicito, hic verbum sat est,

id. Rud. 3, 6, 28; cf. id. Bacch. 4, 8, 37; id. Truc. 2, 8, 14:

tantum quantum sat est,

Cic. Sen. 14, 48:

tantum sat habes?

Ter. Heaut. 4, 3, 40:

si hoc sat est,

Quint. 2, 11, 7:

amabo jam sat est,

Plaut. As. 3, 3, 117; Ter. And. 1, 1, 143; id. Eun. 4, 4, 38; id. Phorm. 1, 4, 34:

paene plus quam sat erat,

id. ib. 5, 3, 14:

sat habeo,

id. And. 2, 1, 35; 4, 2, 22 et saep.—

Sat est (habeo, credo, etc.), with inf. or a subject- ( object-) clause:

nonne id sat erat, Accipere ab illo injuriam?

Ter. Phorm. 5, 2, 3:

perdere posse sat est,

Ov. H. 12, 75: qui non sat habuit conjugem illexe in stuprum, Poët. ap. Cic. N. D. 3, 27, 68.—

With gen.:

sat habet favitorum semper, qui recte facit,

Plaut. Am. prol. 79: Ar. Mater salve. Art. Sat salutis't, id. As. 5, 2, 61:

vocis,

id. Truc. 2, 3, 29:

signi,

Ter. Hec. 2, 1, 39:

poenae,

Prop. 1, 17, 10 et saep.—

Adverb., enough, sufficiently.

Form sătis.

With verbs:

si sis sanus, aut sapias satis,

Plaut. Am. 3, 2, 23:

satis deludere,

id. ib. 5, 1, 45:

satis jam dolui ex animo et curā me satis Et lacrimis maceravi,

id. Capt. 5, 1, 7:

satin' me illi hodie scelesti ceperunt dolo?

id. ib. 3, 4, 120:

ego istuc satis scio,

Ter. Hec. 5, 4, 37; Cic. Rep. 1, 34, 53:

satis ostenderit, reliquos, etc.,

id. ib. 2, 31, 54 et saep.: quod bruti nec satis sardare queunt, Naev. ap. Fest. p. 322 Müll.:

neque audio neque oculis prospicio satis,

Plaut. Am. 5, 1, 7:

contra Epicurum satis superque dictum est,

Cic. N. D. 2, 1, 2; id. Tusc. 1, 45, 110; Hor. Epod. 1, 31; cf.:

quidque furor valeat, Penthea caede satisque Ac super ostendit,

Ov. M. 4, 429 (v. in the foll. II. D. 1. a).—

With adjectives:

satis dives,

Plaut. Aul. 2, 1, 44; id. Capt. 2, 2, 74:

dotata,

id. Aul. 2, 2, 62:

dicacula,

id. As. 3, 1, 8:

satis multa restant,

Cic. Rep. 2, 44, 71:

video te testimoniis satis instructum,

id. ib. 1, 38, 59:

rura tibi magna satis,

Verg. E. 1, 48 et saep.:

satis superque humilis est, qui, etc.,

Liv. 3, 53 fin. —Sometimes, like the Engl. enough, it denotes diminution, tolerably, moderately:

videor mihi nostrum illum consularem exercitum bonorum omnium, etiam satis bonorum, habere firmissimum,

Cic. Att. 2, 19, 4:

satis litteratus (with nec infacetus),

id. Off. 3, 14, 58:

satis bonus (locus),

Cato, R. R. 136:

res satis amplae,

Just. 2, 1, 1; cf. the foll. g and b. b.—

With adverbs or adverbial phrases:

satis audacter,

Plaut. Am. 2, 2, 208:

satis certo scio,

id. Ps. 4, 5, 5:

satis superbe illuditis me,

Ter. Phorm. 5, 7, 22:

satis scite,

id. Heaut. 4, 4, 7:

non satis honeste,

Cic. Lael. 16, 57:

satis cum periculo,

Ter. And. 1, 1, 104: et quidem hercle formā luculentā (haec meretrix). Ch. Sic satis, id. Heaut. 3, 2, 12:

satis opportune occidisse,

Caes. B. G. 4, 22:

satis recte,

Plaut. Pers. 4, 4, 53:

satis saepe,

Sall. J. 62, 1:

satis bene ornatae,

dressed well enough, Plaut. Poen. 1, 2, 73; hence satis bene sometimes, like the Engl. well enough, = tolerably, moderately, or pretty well:

a quo (Catone) cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret? respondit: Bene pascere. Quid secundum? Satis bene pascere. Quid tertium? Male pascere. Quid quartum? Arare,

Cic. Off. 2, 25, 89 (for which, in the same narration, mediocriter pascere, Col. 6, praef. § 4; and Plin. 18, 5, 6, § 30); cf. supra, a. b, and infra, b. b.—

Form săt.

With verbs:

sat scio,

Plaut. Aul. 3, 6, 25; Ter. Eun. 3, 2, 34; id. Ad. 3, 2, 41; 3, 3, 6; 4, 1, 10; id. Phorm. 4, 3, 31:

sat prata biberunt,

Verg. E. 3, 111.—

With adjectives:

accusator sat bonus,

Cic. Rosc. Am. 32, 89:

non sat idoneus Pugnae,

Hor. C. 2, 19, 26: sat planum. Liv. 6, 18 fin. —Signifying diminution, like the Engl. enough, tolerably, moderately, passably:

laetantibus omnibus bonis, etiam sat bonis,

Cic. Att. 14, 10, 1; so, sat bonus (less than bonus): [p. 1634] sl me voltis esse oratorem, si etiam sat bonum, si bonum denique, non repugnabo, id. de Or. 3, 22, 84.—

With adverbs:

qui sat diu vixisse sese arbitrabitur,

Plaut. Capt. 4, 2, 12:

sat commode,

Ter. And. 3, 1, 17:

sat recte,

id. Heaut. 5, 2, 43.—

Comp.: satius (prop. more satisfying; hence), better, more serviceable, fitter, preferable.

Adject., in the phrase satius est, with a subject-clause (cf. supra, 1. a. b, and b. b) followed by quam:

scire satius est quam loqui Servum hominem,

Plaut. Ep. 1, 1, 57; id. Bacch. 3, 2, 11; id. Cas. 1, 24; Ter. Heaut. 3, 1, 66; 5, 2, 16; id. Ad. 1, 1, 33; Cic. Att. 7, 1, 4; id. Inv. 2, 32, 100; Liv. 26, 29; 42, 23 fin. al.; cf.:

nimio satius est, ut opu'st, te ita esse, quam ut animo lubet,

Plaut. Trin. 2, 2, 30:

quanto satius est, te id dare operam... Quam id loqui, etc.,

Ter. And. 2, 1, 7; cf.

also: satius multo fuisse, non moveri bellum adversus eum, quam omitti motum,

Liv. 34, 33:

nonne fuit satius tristis Amaryllidis iras pati?

Verg. E. 2, 14:

hos te satius est docere, ut, quando agas, quid agant, sciant,

Plaut. Poen. 3, 1, 49:

mori me satius est,

Ter. Eun. 4, 7, 2; id. Phorm. 5, 7, 63; cf.:

repertus est nemo, qui mori diceret satius esse,

Cic. Verr. 2, 2, 36, § 88:

mortuom hercle me duco satius,

Plaut. Truc. 5, 34:

terga impugnare hostium satius visum est,

Liv. 3, 70; Plaut. Ps. 1, 5, 34.—In a positive signif., it serves, benefits, is of use: nihil phluarein satius est, miles (perh. in reference to the preceding speech of the miles:

mortuum me duco satius),

Plaut. Truc. 5, 36: satius putare, with an object-clause, to believe it to be better, Nep. Paus. 5, 1.—

Adverb., with a verb, rather (syn. potius):

ego quod magis pertineat ad Fundanii valetudinem, satius dicam,

Varr. R. R. 1, 2, 26.

Particular phrases.

Sat agito (also in one word, satagito), and sat agere suarum rerum, to have enough to do, have one ' s hands full; to be busy, be troubled (only in the foll. passages):

nunc agitas sat tute tuarum rerum,

Plaut. Bacch. 4, 3, 23:

is quoque suarum rerum sat agitat, tamen, etc.,

Ter. Heaut. 2, 1, 13 Bentl., followed by Umpfenb.; and so ap. Charis. p. 193 P. (Fleck. sat agit, tamen).—

Satis ago or sat ago (also in one word, satago).

T. t. in business lang., to satisfy, content, pay a creditor:

nunc satagit,

Plaut. As. 2, 4, 34.—

To have enough to do, have one ' s hands full; to be in trouble (the predom. signif. of the word).

Form satis ago (class.): jam apud vallum nostri satis agebant, Cato ap. Charis. p. 193 P.:

cum Pyrrhus rex in terrā Italiā esset satisque agerent Romani,

Gell. 3, 8, 1:

ego nocte hac proximā In somnis egi satis et fui homo exercitus,

Plaut. Merc. 2, 1, 4:

complorantibus omnibus nostris atque in sentinā satis agentibus,

Gell. 19, 1, 3; 9, 11, 4:

satis agentes rerum suarum,

App. M. 8, p. 209, 6.— Impers. pass.:

pugnatur acriter: agitur tamen satii,

Cic. Att. 4, 15, 9.—

Form sat ago (satago) (very rare): Caesar alte-ram alam mittit, qui satagentibus celeriter occurrerent, Auct. B. Afr. 78, 7; cf. supra, II. A.—

To bustle about, make a to-do, be full of business, polupragmoneuô (postAug. and very rare):

(Domitius) Afer venuste Mallium Suram multum in agendo discursantem, salientem, manus jactantem, etc.... non agere dixit, sed satagere. Est enim dictum per se urbanum satagere, etc.,

Quint. 6, 3, 54; cf. id. 11, 3, 126:

curris, stupes, satagis tamquam mus in matellā,

Petr. 58, 9.—Also act.: interea haec satagens, busily doing or performing, Petr. 137, 10.—

Satis accipio, caveo, do, exigo, peto, offero, etc., t: t. of business lang., to take, give, ask, offer, etc., sufficient bail or security:

satis accipio,

Cic. Quint. 13, 44 sq.; id. Rosc. Com. 14, 40; id. Verr. 2, 1, 45, § 115; Plaut. Stich. 4, 1, 4; Dig. 36, 4, 5; 45, 1, 4; 46, 1, 33.— Pass., Cato, R. R. 2, 6:

satis acceptum habere,

to be fully assured, Plaut. Most. 1, 3, 90; 1, 3, 67:

satis caveo,

Dig. 7, 1, 60 (cf. caveo, II. 2.):

satis do (also as one word, satisdo),

Cic. Quint. 13, 44 sq.; id. Verr. 2, 1, 56, § 146; 2, 2, 24, § 60; id. Rosc. Com. 12, 35; id. Fam. 13, 28, a, 2; id. Att. 5, 1, 2; Dig. 1, 2, 8; 1, 2, 7 fin.; 36, 4, 1; 36, 4, 5; 46, 6, 1.—With gen.:

judicatae pecuniae,

Val. Max. 4, 1, 8:

damni infecti,

Plin. 36, 2, 2, § 6:

fidei commissi,

Dig. 36, 4, 5; 46, 4, 5: satisdato (caveo, promitto, debeo, etc.), by giving bail or security, ib. 5, 1, 2 fin.; 2, 11, 4 fin.; 40, 5, 4; Cic. Att. 16, 15, 2:

satis exigo,

Dig. 26, 7, 45 fin.; 36, 3, 18:

satis offero,

to tender security, ib. 26, 10, 5; 36, 4, 3; 48, 17, 1:

satis peto,

to demand security, ib. 35, 1, 70.—

Sătis făcĭo, or, in one word, sătisfăcĭo ( pass. satisfacitur, Varr. ap. Prisc. p. 789 P.), to give satisfaction, to satisfy, content:

satisfacere dicimur ei, cujus desiderium implemus,

Dig. 2, 8, 1 (very freq. and class.).

In gen.

With dat.:

ut illis satis facerem ex disciplinā,

Plaut. Ps. 5, 1, 28:

Siculis,

Cic. Verr. 2, 5, 53, § 139:

alicui petenti,

id. Or. 41, 140:

operam dabo ut tibi satisfaciam,

id. Att. 2, 4, 3:

deo pie et caste,

id. Fam. 14, 7, 1:

domino vel populo (gladiatores),

id. Tusc. 2, 17, 41.—In mal. part., Petr. 75; 77.—Of things:

cum aut morte aut victoriā se satisfacturum rei publicae spopondisset,

Cic. Phil. 14, 9, 26:

cui (vitae meae) satis feci vel aetate vel factis,

id. Fam. 10, 1, 1:

me omnibus satis esse facturum,

id. Balb. 1, 2:

causae atque officio satis facere,

id. Div. in Caecil. 14, 47; cf.:

satis officio meo, satis illorum voluntati, qui a me hoc petiverunt, factum esse arbitrabor,

id. Verr. 2, 5, 49, § 130:

gravibus seriisque rebus,

id. Off. 1, 29, 103:

etsi nullo modo poterit oratio mea satis facere vestrae scientiae,

id. Phil. 2, 23, 57; cf.:

qui et naturae et legibus satis fecit,

id. Clu. 10, 29:

amicitiae nostrae,

id. Fam. 10, 1, 3:

me plus satis nostrae conjunctioni amorique facturum,

id. ib. 4, 8, 2:

ut omnium vel suspicioni vel malevolentiae vel crudelitati satis fiat,

id. Rab. Post. 17, 45:

mihi vero satis superque abs te videtur istorum studiis... esse factum,

id. de Or. 1, 47, 204:

se avarissimi hominis cupiditati satis facere posse,

id. Verr. 1, 14, 41:

odio alicujus,

Suet. Tib. 66 fin.:

libidini alicujus,

Lact. 6, 11, 23:

voluntati voluntate satisfecimus,

Sen. Ben. 2, 35, 1:

condicioni,

Dig. 36, 1, 77.—

With in aliquā re:

qui (histriones) in dissimillimis personis satisfaciebant,

Cic. Or. 31, 109; so,

in historiā,

id. Leg. 1, 2, 5:

in jure civili,

id. de Or. 1, 37, 170:

in omni genere,

id. Att. 16, 5, 2.—

With dat. and obj.-clause (rare):

quibus quoniam satisfeci me nihil reliqui fecisse, quod ad sanandum me pertineret, reliquum est, ut, etc.,

Nep. Att. 21, 5.—

Absol.:

quamobrem tandem non satisfacit?

Cic. Fin. 1, 5, 15.—With de:

nos plene et statim de eo satis esse facturos,

Quint. 4, 5, 18.—

In partic.

T. t. of business lang., to satisfy, content (by payment or security), to pay or secure a creditor:

pecunia petitur ab Hermippo: Hermippus ab Heraclide petit, ipse tamen Fufiis satisfacit absentibus et fidem suam liberat,

Cic. Fl. 20, 47:

cum de visceribus tuis et filii tui satis facturus sis quibus debes,

id. Q. Fr. 1, 3, 7: ut si mihi in pecuniā minus satisfecisset, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12, 2; Caes. B. C. 3, 60 fin.; Dig. 40, 1, 4:

omnis pecunia exsoluta esse debet aut eo nomine satisfactum esse: satisfactum autem accipimus, quemadmodum voluit creditor, licet non sit solutum, etc.,

ib. 13, 7, 9; so (opp. solvere) ib. 18, 1, 19:

Stichus servus meus heredi meo mille nummos si solverit, satisve fecerit, etc.,

ib. 40, 4, 41; 40, 7, 39, § 1.—With gen. of the thing:

cui ususfructus legatus esset, donec ei totius dotis (sc. nomine) satis fieret, etc.,

Dig. 33, 2, 30.—

To give satisfaction (by word or deed); to make amends or reparation; to make excuse; to ask pardon, apologize to a person offended, injured, etc.

With dat.:

aut satisfaciat mihi ille, etc.,

Plaut. Am. 3, 2, 8:

si Aeduis de injuriis... item si Allobrogibus satisfaciant,

Caes. B. G. 1, 14:

deinde reliquae legiones per tribunos militum egerunt, ut Caesari satisfacerent, etc.,

id. ib. 1, 41:

acceperam jam ante Caesaris litteras, ut mihi satisfieri paterer a te,

Cic. Phil. 2, 20, 49.—

With de and abl.:

omnibus rationibus de injuriis,

Caes. B. G. 5, 1, 7.—

With gen.:

injuriarum satisfecisti L. Labieno,

Auct. Her. 4, 27, 37.—

Absol.:

missis ad Caesarem satisfaciundi causā legatis,

Caes. B. G. 5, 54:

in quā civitate legatus populi Romani aliquā ex parte violatus sit, nisi publice satis factum sit, el civitati bellum indici atque inferri solere,

Cic. Verr. 2, 1, 31, § 79:

satisfacientes aut supplicantes summittimus (manus),

Quint. 11, 3, 115 et saep.—

To give satisfaction by suffering a penalty: saepe satisfecit praedae venator, Mart. 12, 14, 3.

sĕd or sĕt, conj. [cf. Freund, Cic. Mil. p. 8 sq.; old and orig. form sedum, acc. to Charis. p. 87 P., and Mar. Vict. p. 2458 P.; but more prob. an ablative from root of the reflexive pron. so- for suo-, and orig. the same with the insep. prep. 2. sēd; prop., by itself, apart; hence, but, only, etc.; cf. Corss. Ausspr. 1, p. 200 sq.], a particle of limitation, exception, or correction (cf. at and autem init.).

In gen., but, yet:

ipsum regale genus civitatis reliquis simplicibus longe anteponendum: sed ita, quoad statum suum retinet, etc.,

Cic. Rep. 2, 23, 43:

Neoptolemus apud Ennium Philosophari sibi ait necesse esse, sed paucis: nam omnino haud placere,

id. Tusc. 2, 1, 1; cf. id. Rep. 1, 18, 33:

C. Memmius perfectus litteris, sed Graecis,

id. Brut. 70, 247:

nactus es (me otiosum), sed mehercule otiosiorem operā quam animo,

id. Rep. 1, 9, 14:

quae observanda essent, multa constituit (Numa), sed ea sine impensa,

id. ib. 2, 14, 27; cf. id. ib. 1, 31, 47:

miser homo est, qui, etc....sed ille miserior qui, etc.,

Plaut. Capt. 3, 1, 2:

vera dico, sed nequicquam, quoniam non vis credere,

id. Am. 2, 2, 205:

video te testimoniis satis instructum: sed apud me argumenta plus quam testes valent,

Cic. Rep. 1, 38, 59:

(Platonis civitatem) praeclaram illam quidem fortasse, sed a vitā hominum abhorrentem et moribus,

id. ib. 2, 11, 21; cf. id. ib. 1, 40, 63:

sed id ubi jam penes sese habent, ex bonis pessumi sunt,

Plaut. Capt. 2, 1, 37:

nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris, etc....Sed si aliter ut dixi accidisset: qui possem queri? etc.,

Cic. Rep. 1, 4, 7:

istos captivos sinito ambulare, si foris, si intus volent. Sed uti asserventur magnā diligentiā,

Plaut. Capt. 1, 2, 6:

non possum dicere...sed neque his contentus sum,

Cic. Rep. 1, 22, 36: nec sum in ullā re molestus civitatibus;

sed fortasse tibi, qui haec praedicem de me,

id. Att. 5, 21, 7:

non sum tantopere admiratus, sed posteaquam coepit rationem exponere,

id. Rep. 1, 14, 22:

non perfectum illud quidem, sed tolerabile est,

id. ib. 1, 26, 42:

sane bonum rei publicae genus, sed tamen inclinatum et quasi pronum ad perniciosissimum statum,

id. ib. 2, 26, 48:

scio tibi ita placere: sed tamen velim scire, etc.,

id. ib. 1, 30, 46; cf. Plaut. As. 2, 2, 72:

difficile factu est, sed conabor tamen,

Cic. Rep. 1, 43, 66:

in quo defuit fortasse ratio, sed tamen vincit ipsa natura saepe rationem,

id. ib. 2, 33, 57: illa quidem tristis, nec adhuc interrita vultu: Sed regina tamen, sed opaci maxima mundi;

Sed tamen inferni pollens matrona tyranni,

Ov. M. 5, 507 sq.; cf. id. ib. 7, 718:

plerique patriae, sed omnes famā atque fortunis expertes,

Sall. C. 33, 1:

ipsum quidem regem assecutus non est, sed magnam partem agminis oppresserunt,

Liv. 36, 19:

plus aegri ex abitu viri quam ex adventu voluptatis cepi. Sed hoc me beat saltem, quod perduelles vicit,

Plaut. Am. 2, 2, 15:

apponam urnam jam ego hanc in mediā viā. Sed autem, quid si hanc hinc abstulerit quispiam?

but then, id. Rud. 2, 5, 15 (cf. in the foll. II. A. 2.):

statim Luculli... eum domum suam receperunt. Sed enim hoc non solum ingenii ac litterarum, verum etiam naturae, etc.,

but indeed, Cic. Arch. 3, 5:

progeniem sed enim Trojano a sanguine duci Audierat,

Verg. A. 1, 19; 2, 164; 5, 395;

6, 28 et saep. (cf. also infra, II. A. 2.): sed enimvero, cum detestabilis altera res sit, quid ad deliberationem dubii superesse?

Liv. 45, 19, 14.—Very rarely with non (for nec tamen), introducing a qualification of a previous word:

Academici veteres beatum quidem esse etiam inter hos cruciatus fatentur, sed non ad perfectum,

Sen. Ep. 71, 18.

In partic.

Interrupting the discourse by transition to another subject or by ending the speech.

In a transition to another subject:

tristis sit (servus), si eri sint tristes: hilarus sit, si gaudeant. Set age, responde: jam vos redistis in gratiam?

Plaut. Am. 3, 3, 7; cf. id. ib. 5, 1, 20;

5, 1, 26: non impedio, praesertim quoniam feriati sumus. Sed possumus audire aliquid, an serius venimus?

Cic. Rep. 1, 13, 20:

nunc reliquorum oratorum aetates et gradus persequamur. Curio fuit igitur ejusdem aetatis fere, etc.... Scripsit etiam alia nonnulla, etc.... Sed ecce in manibus vir praestantissimo ingenio... C. Gracchus,

id. Brut. 33, 125; cf.:

sed eccum Amphitruonem, etc.,

Plaut. Am. 3, 4, 22; id. Aul. 2, 1, 55; 3, 5, 62; id. Capt. 5, 3, 20; 5, 4, 8 al.:

sed quid ego cesso?

id. As. 1, 1, 112: sed ista mox;

nunc audiamus Philum, quem, etc.,

Cic. Rep. 1, 13, 20 fin. et saep.—In recurring to a previous subject:

sed ad instituta redeamus,

Cic. Brut. 61, 220:

sed redeamus rursus ad Hortensium,

id. ib. 84, 291:

sed jam ad id, unde degressi sumus, revertamur,

id. ib. 88, 300:

sed perge de Caesare et redde quae restant,

id. ib. 74, 258 et saep.—Hence, after parenthetic clauses, but, now, I say, etc.:

equidem cum audio socrum meam Laeliam (facilius enim mulieres incorruptam antiquitatem conservant, quod multorum sermonis expertes ea tenent semper quae prima didicerunt) sed eam sic audio, ut Plautum mihi aut Naevium videar audire,

Cic. de Or. 3, 12, 45:

qui (Pompeius) ut peroravit (nam in eo sane fortis fuit: non est deterritus: dixit omnia, atque interdum etiam silentio, cum auctoritate semper), sed ut peroravit, surrexit Clodius,

id. Q. Fr. 2, 3, 2.—

In breaking off, discontinuing speech:

sed satis verborum est: cura quae jussi atque abi,

Plaut. Capt. 1, 2, 16:

sed, si placet, in hunc diem hactenus,

Cic. Rep. 2, 44, 71:

sed haec hactenus,

id. Off. 1, 39, 140 al.: sed quid ego haec memoro? Enn. ap. Prisc. p. 724 P. (Ann. v. 318 Vahl.):

nec requievit enim, donec Calchante ministro—Sed quid ego haec autem nequicquam ingrata revolvo? Quidve moror?

Verg. A. 2, 101: sed enim, oikonomia (epistulae) si perturbatior est, tibi assignato: te enim sequor, schediazonta, but indeed, Cic. Att. 6, 1, 11; so,

sed enim,

Verg. A. 1, 19.—

After negative clauses, to limit the negative statement, i. e. to indicate either that the assertion does not hold good at all, but something else does instead; or else that it is not exclusively true, but something else holds good in addition, but, on the contrary; and in an ascending signif., but also, but even, but in fact, etc.

In a simple opposition: non cauponantes bellum, sed belligerantes, Ferro, non auro, vitam cernamus utrique, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 201 Vahl.); cf.: haud doctis dictis certantes, sed maledictis...Non ex jure manu consertum sed magi' ferro Rem repetunt, id. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 274 sq. Vahl.):

non ego erus tibi, sed servus sum,

Plaut. Capt. 2, 1, 44:

quae (hominum vestigia) ille (Aristippus) non ex agri consiturā, sed ex doctrinae indiciis interpretabatur,

Cic. Rep. 1, 17, 29:

nec leges imponit populo, quibus ipse non pareat, sed suam vitam, ut legem, praefert suis civibus,

id. ib. 1, 34, 52;

1, 13, 19: neque hac nos patria lege genuit, ut...sed ut, etc.,

id. ib. 1, 4, 8:

non quod...sed quod, etc.,

id. ib. 1, 18, 30.—With contra:

non liberis servitutem, sed contra servientibus libertatem afferre,

Liv. 4, 18 init. —

Several times repeated: non sibi se soli natum, sed patriae, sed suis,

Cic. Fin. 2, 14, 45 Madv. ad loc.:

quod non naturā exoriatur, sed judicio, sed opinione,

id. Tusc. 3, 34, 82:

sed publicam, sed ob frumentum decretam, sed a publicanis faenore acceptam,

id. Verr. 2, 3, 72, § 169; id. Planc. 10, 24:

non eros nec dominos appellat eos...sed patriae custodes, sed patres et deos,

id. Rep. 1, 41, 64; Tib. 1, 7, 44 sq.: quam tibi non Perseus, verum si quaeris, ademit;

Sed grave Nereïdum numen, sed corniger Hammon, Sed quae visceribus veniebat belua ponti Exsaturanda meis,

Ov. M. 5, 17 sq.:

sed Pompeium, sed Lepidum,

Tac. A. 1, 10; Sen. Const. 13, 4; id. Ben. 1, 1, 6; 1, 7, 3:

non praefectum ab iis, sed Germanicum ducem, sed Tiberium imperatorem violari,

Tac. A. 1, 38 et saep.—

In a climax. [p. 1658]

Non modo (solum, tantum, etc.)...sed or sed etiam (et, quoque), not only, not merely...but, but also, but even, but indeed (sed, standing alone, isolates the ascending idea, while an appended etiam, et, or quoque places it in closer connection with the first statement, and thus permits them to be viewed together):

non modo falsum illud esse, sed hoc verissimum,

Cic. Rep. 2, 44, 71:

quod non modo singulis hominibus, sed potentissimis populis saepe contingit,

id. ib. 5, 8, 11;

3, 10, 17: id ei perpetuā oratione contigit, non modo ut acclamatione, sed ut convitio et maledictis impediretur,

id. Q. Fr. 2, 3, 2:

unius viri consilio non solum ortum novum populum, sed adultum jam et paene puberem,

id. Rep. 2, 11, 21; cf.:

nec vero corpori soli subveniendum est, sed menti atque animo multo magis,

id. Sen. 11, 36:

volo ut in scaenā, sic in foro non eos modo laudari, qui celeri motu utantur, sed eos etiam, quos statarios appellant,

id. Brut. 30, 116; id. Rep. 1, 8, 13:

omnia ejus non facta solum, sed etiam dicta meminisset,

id. ib. 6, 10, 10:

neque solum fictum, sed etiam imperite absurdeque fictum,

id. ib. 2, 15, 28; 1, 3, 4;

1, 34, 51: neque vero se populo solum, sed etiam senatui commisit, neque senatui modo, sed etiam publicis praesidiis et armis, neque his tantum, verum ejus potestati, cui, etc.,

id. Mil. 23, 61:

haec non delata solum, sed paene credita,

id. ib. 24, 64:

nec mihi soli versatur ante oculos, sed etiam posteris erit clara et insignis,

id. Lael. 27, 102:

illum non modo favisse sed et tantam illi pecuniam dedisse honoris mei causā,

id. Att. 11, 9, 2:

omnes civiles dissensiones, neque solum eas, quas audistis, sed et has, quas vosmet ipsi meministis et vidistis,

id. Cat. 3, 10, 24:

multiplicatusque terror non infimis solum, sed primoribus patrum,

Liv. 3, 36, 5:

non responsum solum benigne legatis est, sed Philippi quoque filius Demetrius ad patrem reducendus legatis datus est,

id. 36, 35 fin.:

conciti per haec non modo Cherusci, sed conterminae gentes,

Tac. A. 1, 60; 3, 44:

via non angusta modo, sed plerumque praerupta,

Curt. 3, 4, 12; 5, 1, 20 Mützell ad loc.—

Esp., in passing from the part to the whole, from the particular to the universal (usually followed by omnino, or by omnis, cunctus, totus, universus, etc.):

timebat non ea solum quae timenda erant, sed omnia,

Cic. Mil. 24, 66:

neglegere, quid de se quisque sentiat, non solum arrogantis est, sed etiam omnino dissoluti,

id. Off. 1, 28, 99:

nec sibi tantum, sed universis singulisque consulere,

Sen. Ben. 2, 5, 4:

non consuli modo, sed omnibus civibus enitendum,

Plin. Pan. 2, 1:

non initio tantum, sed continuo totius temporis successu,

Just. 1, 8, 14:

non modo Italiā, sed toto orbe terrarum,

Flor. 1, 16, 3.—Etiam is rarely added:

quotiens non modo ductores nostri, sed universi etiam exercitus ad mortem concurrerunt,

Cic. Tusc. 1, 37, 89; Curt. 5, 1, 24.—

Non modo (solum) non...sed, sed etiam; sed ne... quidem, not only not...but, but even, but indeed, but not even, etc.:

ut non modo a mente non deserar, sed id ipsum doleam, me, etc.,

Cic. Att. 3, 15, 2; id. Rep. 2, 23, 43:

judicetur non verbo, sed re non modo non consul, sed etiam hostis Antonius,

id. Phil. 3, 6, 14:

hoc non modo non laudari, sed ne concedi quidem potest,

id. Mur. 3, 8:

iis non modo non laudi, verum etiam vitio dandum puto,

id. Off. 1, 21, 71:

non modo non oppugnator, sed etiam defensor,

id. Planc. 31, 76:

ego contra ostendo, non modo nihil eorum fecisse Sex. Roscium, sed ne potuisse quidem facere,

id. Rosc. Am. 29, 79.—Also, without the second non in the first clause, and with ne quidem, doubly negative (only when both clauses have the same verb;

v. Zumpt, Gram. § 724 b): quod mihi non modo irasci, sed ne dolere quidem impune licet,

Cic. Att. 11, 24, 1:

ea est ratio instructarum navium, ut non modo plures, sed ne singuli quidem possint accedere,

id. Verr. 2, 5, 51, § 133:

non modo aeternam, sed ne diuturnam quidem gloriam assequi possumus,

id. Rep. 6, 21, 23:

ea sunt demum non ferenda in mendacio, quae non solum facta esse, sed ne fieri quidem potuisse cernimus,

id. ib. 2, 15, 28:

quae non modo amico, sed ne libero quidem digna est,

id. Lael. 24, 89: non modo facere, sed ne cogitare quidem quicquam audebit, id. Off. 2, 19, 77; cf. with vix:

verum haec genera virtutum non solum in moribus nostris, sed vix jam in libris reperiuntur,

id. Cael. 17, 40:

non modo ad expeditiones, sed vix ad quietas stationes viribus sufficiebant,

Liv. 3, 6.—After quisquam with ellipsis of non:

ut non modo praedandi causā quisquam ex agro Romano exiret, sed ultro Fidenates descenderent, etc.,

Liv. 4, 21, 6 (where Weissenb. supplies non in brackets before exiret); cf.:

antiqui non solum erant urbes contenti cingere muris, verum etiam loca aspera et confragosa saxis eligebant,

Hyg. Grom. Limit. p. 197.—

As sed, after non modo, acquires an idea of ascent or climax, from the fact that non modo represents a thing as existing (only not existing alone), and thus includes an affirmation, so, too, after purely affirmative clauses, sed sometimes serves as an ascending adjunct, but, but in fact, but also:

ego te hodie reddam madidum, sed vino, probe,

Plaut. Aul. 3, 6, 37:

odore canibus anum, sed multo, replent,

Phaedr. 4, 17, 19: Dae. Curriculo affer Duas clavas. La. Clavas? Dae. Sed probas:

propera cito,

Plaut. Rud. 3, 5, 19.—In good prose usually joined with etiam (or et):

hic mihi primum meum consilium defuit, sed etiam obfuit,

Cic. Att. 3, 15, 5; cf. id. ib. 4, 16, c, 10;

10, 16, 6: Q. Volusium, certum hominem, sed mirifice etiam abstinentem, misi in Cyprum,

id. ib. 5, 21, 6:

hoc in genere si eum adjuveris, apud ipsum praeclarissime posueris, sed mihi etiam gratissimum feceris,

id. Fam. 13, 64, 2:

ex testamento Tiberii, sed et Liviae Augustae,

Suet. Calig. 16; 20.

sēd = sine, v. sine init. and 2. se.

sēd = se; cf. the letter D.

sŭi ( gen.), dat. sibī̆, acc. and abl. se or sese, sing. and plur. (old dat. sibei, C. I. L. 1, 38; 1, 1056;

1, 1180 et saep.: sibe,

ib. 1, 1267; 5, 300; cf. Quint. 1, 7, 24; and v. Neue, Formenl. 2, p. 180 sq.; on the quantity of the final i, v. Ritschl, Opusc. 2, p. 632 sqq.; old acc. sed, C. I. L. 1, 196, 13 sq.; 1, 197, 21; strengthened acc. sepse = se ipse, Cic. Rep. 3, 8, 12; cf. Sen. Ep. 108, 32:

semet,

Hor. S. 1, 6, 78; Liv. 2, 12, 7; 2, 44, 8 al.), pron. of 3d pers. in recipr. and reflex. sense [Sanscr. sva-, svajam-, self; Gr. he, We, sphe (hou, hoi, he); cf. suus, old Lat. sovos; v. Curt. Gr. Etym. p. 396; Corss. Ausspr. 2, p. 54], of himself, of herself, of itself, of themselves; one another, each other, etc.; him, her, it, them; and, as subj. of inf., he, she, it, they (on the use of se or sese in acc., cf.: ut se dicamus, cum aliquem quid in alium fecisse ostendimus, ut puta: ille dicit se hoc illi fecisse;

cum autem in se ipsum, tunc dicamus sese, velut: dixit sese hoc sibi fecisse,

Charis. 1, 15, p. 86 P.; but the distinction is not commonly observed; the two forms being used indifferently, except that sese is preferred where there is emphasis, especially at the beginning or end of a clause, or in reference to a preceding ipse; v. infra; and cf. Neue, Formenl. 2, p. 182 sqq.).

Prop., as pron. reflex., of an object considered as receiving or affected by its own act, himself, herself, itself, themselves.

In all clauses, referring to the grammatical subject of the clause.

As direct obj. of verb:

dedistine gladium, qui se occideret?

Plaut. Trin. 1, 2, 92:

artis eloquar quem ad modum se expediant,

id. ib. 2, 1, 10:

se in plagas conicere,

id. ib. 2, 1, 12:

numquam erit alienis gravis qui suis se concinnat levem,

id. ib. 3, 2, 58: se aperiunt, Ter. And. 4, 1, 8:

adplicat ad Chrysidis patrem se,

id. ib. 5, 4, 22:

si is posset ab ea sese avellere,

id. Hec. 4, 1, 39:

hi se ad nos adplicant,

id. Heaut. 2, 4, 13:

per eos, ne causam diceret, se eripuit,

Caes. B. G. 1, 4:

cum ferrum se inflexisset,

id. ib. 1, 25:

praecipites fugae sese mandabant,

id. ib. 2, 24:

si se telo defenderet fur,

Cic. Mil. 3, 9:

Catoni licuit Tusculi se in otio delectare,

id. Rep. 1, 1, 1:

solum igitur quod se ipsum movet, numquam ne moveri quidem desinit,

id. ib. 6, 25, 27:

statim homo se erexit,

id. Rosc. Am. 22, 60:

majores acceperamus se a Gallis auro redemisse,

Liv. 22, 59, 7:

in montem sese recipere,

Caes. B. G. 1, 25; 1, 26; Cic. Fin. 3, 19, 63:

ad inpedimenta se conferre,

Caes. B. G. 1, 26:

sese alicui ad pedes proicere,

id. ib. 1, 31:

se gerere,

to behave, Cic. Agr. 2, 19, 53:

sic se res habet, ut, etc.,

id. de Or. 2, 67, 271; id. Fin. 1, 7, 25; 5, 10, 27 sq.:

quod uxor sua ex fico se suspendisset,

Quint. 6, 3, 88. — Strengthened by ipse, nom.:

hic se ipsus fallit,

Ter. And. 3, 2, 15:

ut se ipse diliget,

Cic. Fin. 2, 11, 33:

ipse enim se quisque diligit,

id. Lael. 21, 80:

ita non modo superiores, sed etiam se ipse correxerat,

id. Or. 52, 176:

omne animal se ipsum diligit,

id. Fin. 5, 9, 24:

neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,

Nep. Paus. 4, 3:

miles se ipse interfecit,

Tac. H. 3, 51; 4, 11:

ne, ignorando regem, semet ipse aperiret quis esset,

Liv. 2, 12, 7:

nec sese ipsi gravant,

Quint. 1, 12, 10.—Sometimes acc.:

inperator qui se ipsum non continet,

Cic. Imp. Pomp. 13, 38:

quid est enim se ipsum colligere, nisi, etc.,

id. Tusc. 4, 36, 78; 1, 23, 53:

ut quidam imperatores se ipsos dis inmortalibus devoverent,

id. N. D. 2, 3, 10:

quod si se ipsos illi nostri liberatores e conspectu nostro abstulerunt,

id. Phil. 2, 44, 114:

admovisse semet ipsos lateri suo,

Curt. 7, 1, 14:

gladio se ipsam transfixit,

Vell. 2, 26, 3.—In gerund. construction:

ne sui in perpetuum liberandi occasionem dimittant,

Caes. B. G. 5, 38; 3, 6; 4, 34:

principes sui conservandi causa profugerunt,

Cic. Cat. 1, 3, 7:

maximam causam ad se inundandam terra praestabit,

Sen. Q. N. 3, 29, 4.—

As indirect obj.:

animo servit, non sibi,

Plaut. Trin. 2, 2, 27:

sapiens ipsus fingit fortunam sibi,

id. ib. 2, 2, 84:

ne ibi diffregisset crura aut cervices sibi,

id. Mil. 3, 1, 126:

nil aliud nisi quod sibi soli placet consulit,

id. Trin. 2, 3, 4:

quaerunt sibi liberos,

id. Ps. 1, 1, 21:

aurum habeat sibi,

id. Mil. 4, 2, 108:

illum multae sibi expetessunt,

id. ib. 4, 6, 16:

tum me convivam solum abducebat sibi,

Ter. Eun. 3, 1, 17:

non sibi soli postulat, etc.,

id. ib. 3, 2, 27:

nunc sibi uxorem expetit,

id. And. 3, 2, 40:

is sibi legationem ad civitates suscepit,

Caes. B. G. 1, 3:

neque sibi homines feros temperaturos existimabat, quin exirent, etc.,

id. ib. 1, 33:

hoc sibi nomen adrogare,

Cic. Rep. 1, 33, 50; 1, 5, 9:

alia sunt tamquam sibi nata,

id. Fin. 3, 19, 63:

proposita sibi morte,

id. Sest. 21, 48; id. Fin. 5, 11, 31:

ne, illo cunctante, Numidae sibi consulant,

Sall. J. 62, 1:

ut populum Romanum sibi desumerent hostem,

Liv. 7, 20, 5:

Turnus, praelatum sibi advenam aegre patiens,

id. 1, 2:

petebant ut regis sui filiam matrimonio sibi jungeret,

Curt. 8, 1, 9:

nemo sibi tantummodo errat,

Sen. Vit. Beat. 1, 4:

locum sibi ad formam sui exsculpsit,

id. Q. N. 4, 3, 4.—With ipse:

ipse tantos sibi spiritus sumpserat,

Caes. B. G. 1, 33 fin.:

nec ipsi sibi exemplo sunt,

Cic. Lael. 21, 80:

iste, quasi praeda sibi advecta, ducit,

id. Verr. 2, 5, 25, § 64:

Junius necem sibi ipse conscivit,

id. N. D. 2, 3, 7:

voluntarium non sibimet ipse solum, sed etiam funeri suo exilium indixit,

Liv. 39, 52, 9:

proinde consulant sibi ipsi,

Just. 16, 4, 15:

avaritia, quae quicquid omnibus abstulit, sibi ipsi neget,

Sen. Q. N. 1, prol. 6; cf. Cic. Marc. 5, 13. —

After substt., adjj., etc.:

omnino est amans sui virtus,

Cic. Lael. 26, 98:

ut sit sui similis,

Plaut. Trin. 2, 2, 7:

omnem naturam esse servatricem sui,

Cic. Fin. 5, 9, 26:

cum videret, si non paruisset, dissimilem se futurum sui,

id. Phil. 9, 3, 6; id. Tusc. 1, 19, 43: nihil malo quam et me mei similem esse et illos sui, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, A, 2:

habetis ducem memorem vestri, oblitum sui,

Cic. Cat. 4, 9, 19:

potens sui,

Hor. C. 3, 29, 41:

nihil est tam incontinens sui,

Sen. Q. N. 3, 30, 6:

quod sibi obsit, quia sit sibi inimicus,

Cic. Fin. 5, 10, 28: inimicus ipse [p. 1795] sibi putandus est, id. ib.:

cum ipsi homines sibi sint per se cari,

id. ib. 5, 13, 38:

Medus infestus sibi,

Hor. C. 3, 8, 19:

crescit indulgens sibi hydrops,

id. ib. 2, 2, 13; cf.:

nec enim utilius quicquam est quam sibi utilem fieri,

Sen. Ben. 1, 11, 5:

Campanus se digna probra in insontem jacere,

Liv. 25, 18, 8:

(mundus) se ipse consumptione alebat sui,

Cic. Univ. 6:

cum multa adsoleat veritas praebere vestigia sui,

Liv. 40, 54, 8:

caecus amor sui,

Hor. C. 1, 18, 14:

sui contemptor,

Quint. 12, 1, 20:

in spem sui bonam adducitur,

Sen. Ira, 2, 21, 3:

(aer) ima sui parte maxime varius est,

id. Q. N. 2, 11, 1:

ipsa (virtus) pretium sui,

id. Vit. Beat. 9, 4:

neque est quod existimes illum vilem sibi fuisse: pretium se sui fecit,

id. Ben. 1, 9, 1:

saepe taedio laboris ad vilitatem sui compelluntur ignavi,

Curt. 5, 9, 7:

nemo non benignus est sui judex,

Sen. Ben. 2, 26, 1:

Romanus in ipso fine vitae vindex sui exstitit,

Val. Max. 3, 2, 11:

equestris ordinis juventus omnibus annis bis urbem spectaculo sui celebrabat,

id. 2, 2, 9; cf. with ipse:

utpote ipsa sui appellatione virorum majestati debitum a feminis reddens honorem,

id. 2, 1, 7. —

With prepp.:

qui admisit in se culpam,

Plaut. Trin. 1, 2, 6:

culpam ut ab se segregent,

id. ib. 1, 2, 42:

segregat ab se omnis,

id. Mil. 4, 6, 17; 4, 6, 62:

me ad se deduxit,

id. ib. 2, 1, 121; 3, 1, 118; id. Ps. 3, 2, 6:

quae me non excludit ab se, sed apud se occludet domi,

id. Men. 4, 2, 108:

habet aliud (negotium) magis ex se et majus,

Ter. And. 5, 4, 51:

et fingunt quandam inter se nunc fallaciam,

id. ib. 1, 3, 15:

duxit secum virginem,

id. Eun. 2, 1, 23; Cic. Att. 5, 17, 3; Liv. 35, 30; 43, 18:

ex se generare,

Quint. 1, 1, 36: — pro se quisque = unusquisque, every one, each one singly, etc., freq. in Livy (cf. suus, II. D. 2.):

Pro se quisque id quod quisque potest... Edit,

Plaut. Am. 1, 1, 76:

pro se quisque alius agnum inmolabat, alius pullum,

Sen. Q. N. 4, 6, 2:

pro se quisque sedulo Faciebant,

Ter. Heaut. 1, 1, 74:

cum pro se quisque tenderet ad portas,

Liv. 6, 3; 6, 8; 1, 9; 1, 59;

2, 6: — Boiosque receptos ad se socios sibi adsciscunt,

Caes. B. G. 1, 5 fin.:

exercitum ante se mittit,

id. ib. 1, 21:

supra se collocare,

id. ib. 1, 24:

ex materia in se omnia recipiente mundum factum esse,

Cic. Ac. 2, 37, 118:

litteras ad se ab amico missas protulit,

id. Phil. 2, 4, 7:

praedam prae se agentes,

Liv. 5, 45; 38, 21:

quam (rem publicam) exercitus, quantum in se fuit, prodebat,

id. 2, 43; 9, 40; Nep. Iphic. 3, 4; cf. id. Hann. 12, 2 (v. infra, II. B. 2.):

quibus poterat sauciis ductis secum,

Liv. 4, 39.—Rarely referring to subj. inf.:

nam dicere apud eum de facinore... cum per se ipsum consideres, grave est,

Cic. Deiot. 2, 4:

non quia per se beatum est malo caruisse,

Sen. Q. N. 1, prol. 6. —

With inf. pass. in obj.-clause:

ne quis se aut suorum aliquem praetermissum queratur,

Cic. Rep. 1, 1, 1:

quibus (nominibus) illae res publicae sese appellari velint,

id. ib. 1, 33, 50:

qui se minus timidos existimari volebant,

Caes. B. G. 1, 39, 6.—

As predicate ( = suus, II. B. 2. d; very rare):

quisquis est deus, si modo est alius... totus est sensuus, totus visuus, totus audituus, totus animae, totus animi, totus sui,

in his own power, independent, Plin. 2, 7, 5, § 14. —

Referring to a logical subject, other than the grammatical subj. of the clause.

To a definite subj.:

neque praeter se umquam ei servos fuit,

Plaut. Capt. 3, 4, 48:

hunc aiebant indignum civitate ac sese vivere,

id. Trin. 1, 2, 176: exercitum consumptum videtis;

quem turpiter se ex fuga recipientem ne qua civitas recipiat, etc.,

Caes. B. G. 7, 20 fin.:

reliquos sese convertere cogunt,

id. B. C. 1, 46:

multis illi in urbibus reficiendi se et curandi potestas fuit,

Cic. Phil. 9, 3, 6:

cur his persequendi juris sui adimis potestatem,

id. Div. in Caecil. 6, 21:

cum nihil sit periculosius quam spatium confirmandi sese Antonio dari,

id. Fam. 10, 33, 5:

tantam ingenuit animantibus conservandi sui natura custodiam,

id. N. D. 2, 48, 124:

neque sui colligendi hostibus facultatem relinquunt,

Caes. B. G. 3, 6:

ut quam minimum spatii ad se colligendos Romanis daretur,

id. ib. 3, 19; 3, 4; 4, 34; Hirt. B. G. 8, 16:

Gallica acies nullum spatium respirandi recipiendique se dedit,

Liv. 10, 28, 11:

nec raptis aut spes de se melior aut indignatio est minor,

id. 1, 9, 14: Faustulo spes fuerat regiam stirpem apud se educari, id. 1, 5, 5:

proelium cum fiducia sui commissum est,

id. 7, 33, 5; 10, 14, 17:

detecta fraus cautiores Thyreensis fecit: dato responso, nullam se novam societatem accepturos, etc.,

id. 36, 12, 8:

patres censuerunt, qui honorem, quem sibi capere per leges liceret, peteret, etc.,

id. 32, 7, 11:

jusso magistro equitum abdicare se magistratu,

id. 4, 35; 22, 33, 12:

haec cum apud timentes sibimet ipsos increpuissent,

id. 6, 37, 1:

ab ipso, quaerenti sibi commendationem ad gentem monitus,

id. 36, 8, 4 Weissenb. ad loc.:

signa peditum, prae se habentium scuta,

id. 38, 21, 3:

invenere oppidanos vim hostium ab se arcentes,

id. 6, 9, 7:

exire enim sua secum efferentibus jussis primum arma ademit,

id. 43, 18, 11; cf.

§ 10: quos in numerum pecorum redegit ignoratio sui,

Sen. Vit. Beat. 5, 2:

quia nullum illis sui regimen est,

id. Ep. 94, 67:

inter se nihil inlicitum,

Tac. H. 5, 5; 1, 64:

quasi objurgatio sui est,

Quint. 11, 3, 49.—

To indefinite subj.:

deforme est de se ipsum praedicare,

Cic. Off. 1, 38, 137:

posse enim liberalitate uti non spoliantem se patrimonio nimirum est pecuniae fructus maximus,

id. ib. 2, 18, 64:

non arbitrari sese scire quod nesciat,

id. Ac. 1, 4, 16:

cui proposita sit conservatio sui,

id. Fin. 5, 13, 37:

sic amicitiae... effectrices sunt voluptatum tam amicis quam sibi,

id. ib. 1, 20, 67:

amare... etiam si ad se ex iis nihil redeat,

id. ib. 2, 24, 78:

(judicatio) quae aut sui laudem aut adversarii vituperationem contineat,

id. Inv. 1, 51, 97; id. Or. 36, 124; id. Off. 1, 39, 139:

ut, quanti quisque se faciat, tanti fiat ab amicis,

id. Lael. 16, 59; id. Off. 1, 28, 99; id. Rosc. Com. 17, 52 fin.:

si nullus ex se metus aut spes,

Tac. A. 2, 38:

ceterum et interrogandi se ipsum et respondendi sibi solent esse non ingratae vices,

Quint. 9, 2, 14:

sibi servire gravissima est servitus,

Sen. Q. N. 3, praef. 17:

quam multa sunt vota, quae etiam sibi fateri pudet,

id. Ben. 6, 38, 5:

nec haec vilitas sui est,

id. Clem. 1, 3, 4:

culpa est, immiscere se rei ad se non pertinenti,

Dig. 50, 17, 36:

profecto est supplicio se liberare tam facile quam supplicium perpeti,

Val. Max. 3, 2, 6.

Hence, in dependent clauses, transf., as pers. pron. 3d pers., with reflex. reference, him, her, it, them; he, she, they, etc.

In gen., of an obj. indentified with,

The gram. subj. of the principal clause:

qui omnis se amare credit, quemque aspexerit,

Plaut. Mil. 4, 9, 14:

illa mulier lapidem silicem subigere ut se amet, potest,

id. Poen. 1, 2, 77; id. Cas. prol. 46:

orare jussit, si se ames, jam ut ad sese venias,

Ter. And. 4, 2, 4:

ait, si... non id metuat, ne, ubi acceperim, Sese relinquam,

id. Eun. 1, 2, 61:

timet animum amicae se erga ut sit suae,

id. Heaut. 1, 2, 15:

utrumque jussit interfici, alterum, quia viam demonstravisset interimendi sui,

Cic. Tusc. 5, 20, 60:

qui precabantur, ut sibi sui liberi superstites essent,

id. N. D. 2, 28, 72; id. Prov. Cons. 17, 42:

ne ipse quidem sua tanta eloquentia mihi persuasisset, ut se dimitterem,

id. Or. 28, 100:

impetrat a senatu, ut dies sibi prorogaretur,

id. Verr. 2, 1, 38, § 98:

hunc sibi ex animo scrupulum, qui se dies noctisque stimulat, ut evellatis, postulat,

id. Rosc. Am. 2, 6:

Iccius nuntios ad eum mittit, nisi subsidium sibi submittatur,

Caes. B. G. 2, 6 fin.:

quos cum apud se conspexisset... quid ad se venirent,

id. ib. 1, 47:

mittit, qui petant atque orent, ut sibi subveniat,

id. B. C. 1, 17:

Scipionem Hannibal eo ipso, quod adversus se dux lectus esset, praestantem virum credebat,

Liv. 21, 39, 8:

Pausanias orare coepit, ne se prodiret,

Nep. Paus. 8, 6:

cum ejus principes animadvertisset timere, ne propter se bellum eis Lacedaemonii indicerent,

id. Them. 8, 3:

Ubii legatos mittunt, qui doceant... neque ab se fidem laesam,

Caes. B. G. 6, 9:

tum Volero, ubi indignantium pro se acerrimus erat clamor, etc.,

Liv. 2, 55, 6:

transfugit, patris in se saevitiam conquerens,

id. 1, 53, 5:

praesidia imposuit in urbibus, quae ad se defecerant,

Sall. J. 61, 1:

navigia sarcina depressa parum ostendunt non aquam sibi resistere?

Sen. Q. N. 2, 9, 3.—So in phrases incorporated with a principal clause:

Nicias vehementer tua sui memoria delectatur,

Cic. Att. 13, 1, 3:

nihil est appetentius similium sui,

id. Lael. 14, 50: Pompeius facultatem sui insequendi ademerat, Caes. B. C. 1, 29:

praefectum in se ruentem trans fixit,

Curt. 4, 16, 23:

rediere cum legatis ad redimendos sese missis,

Liv. 22, 59, 18:

potestatem omnibus adeundi sui fecit,

Suet. Tib. 40:

Germanicus legiones universas sibi summam reipublicae deferentes compescuit,

id. Calig. 1:

quam si di inmortales potestatem visendi sui faciant,

Sen. Clem. 1, 19, 9:

(terra) non potest tam multa tantoque se ipsa majora nutrire, nisi, etc.,

id. Q. N. 6, 16, 3.—

Of an obj. indentified with a logical subj., other than the gram. subj. of the leading clause:

a Caesare valde liberaliter invitor, sibi ut sim legatus,

Cic. Att. 2, 18, 3:

horum unum quidque... a se potius quam ab adversariis stare demonstrabitur,

id. Inv. 1, 43, 81; id. Mil. 16, 44:

nam mihi scito jam a regibus adlatas esse litteras, quibus mihi gratias agant, quod se mea sententia reges appellaverim,

id. Fam. 9, 15, 4:

testem rei publicae relinquere, meae perpetuae erga se voluntatis,

id. ib. 1, 4, 10:

quos non tam ulcisci studeo quam sanare sibi ipsos,

id. Cat. 2, 8, 17:

quo ex oppido cum legati ad eum venissent oratum, ut sibi ignosceret,

Caes. B. G. 7, 12; Liv. 6, 42; 1, 5:

cum ei in suspitionem venisset, aliquid in epistula de se esse scriptum,

Nep. Paus. 4, 1:

cohortem octavam decimam Lugduni, solitis sibi hibernis, relinqui placuit,

Tac. H. 1, 64. —

In partic., in reported words or thoughts (orat. obliqua) referring to the person to whom they are ascribed.

As subj. or obj., direct or indirect, with inf.:

quos Hannibal misit astrictos jure jurando se redituros esse, nisi, etc.,

Cic. Off. 1, 13, 40:

Postumius mihi nuntiavit... se a Marcello ad me missum esse,

id. Fam. 4, 12, 2:

qui dixisse fertur a se visum esse Romulum... eum sibi mandasse ut populum rogaret ut sibi eo in colle delubrum fieret: se deum esse,

id. Rep. 2, 10, 20; id. Mil. 35, 95 sqq.:

nuntium mittit... sese diutius sustinere non posse,

Caes. B. G. 2, 6 fin.:

Divitiacus Caesarem obsecrare coepit... scire se illa esse vera, nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere... sese tamen amore fraterno commoveri,

id. ib. 1, 20:

unum se esse, qui, etc.... ob eam rem se ex civitate profugisse,

id. ib. 1, 31:

haec sibi esse curae,

id. ib. 1, 40:

non sese Gallis, sed Gallos sibi bellum intulisse,

id. ib. 1, 44:

ipsos se inter multitudinem militum occultasse,

id. ib. 7, 38:

sensit Themistocles, si eo pervenisset, sibi esse pereundum,

Nep. Them. 8, 6:

dato responso (sc. a Thyreensibus), nullam se novam societatem accepturos,

Liv. 36, 12, 8.—

In subordinate clauses, questions, exhortations, etc., with subj.

In gen.:

qui abs te taciti requirunt, cur sibi hoc oneris imposueris, cur se potissimum delegeris,

Cic. Planc. 18, 46; 2, 6; id. Marc. 10, 30:

conclamavit, quid ad se venirent?

Caes. B. G. 1, 47:

unum petere ac deprecari... ne se armis despoliaret,

id. ib. 2, 31:

ad quos cum Caesar nuntios misisset, qui postularent, eos qui sibi bellum intulissent, sibi dederent,

id. ib. 4, 16:

cur sui quicquam esse imperii trans Rhenum postularet?

id. ib.:

Cicero respondit, si ab armis discedere velint, se adjutore utantur,

id. ib. 5, 41:

Veneti legationem ad Crassum mittunt, si velit suos recipere, obsides sibi remittat,

id. ib. 7, 4:

rex ignarus quae legati ejus (Hannibalis) ad se adlaturi fuissent,

Liv. 23, 39:

hac necessitate coactus, domino navis, qui sit, aperit, multa pollicens, si se conservasset,

Nep. Them. 8, 6:

legatos in Bithyniam miserunt, qui ab rege peterent, ne inimicissimum suum secum haberent sibique dederet (for secum, v. I. A. 4. supra),

id. Hann. 12, 2.—

Esp., in subordinate clauses (sub-oblique), with subj. expressing the assertion or view of the person reported as speaking:

magnam Caesarem injuriam facere, qui vectigalia sibi deteriora faceret,

Caes. B. G. 1, 36:

quod sibi Caesar denuntiaret,

id. ib.:

sed eo deceptum, quod neque commissum a se intellegeret, quare timeret,

id. ib. 1, 14:

quod nec paratus... obsecutus esset, credidissetque, cum se vidissent Aetoli, omnia, etc.,

Liv. 35, 44, 3:

Ambiorix locutus est,... sua esse ejusmodi imperia, ut non minus haberet juris in se multitudo, quam ipse in multitudinem,

Caes. B. G. 5, 27:

Divitiacus ait,... nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere, propterea quod per se crevisset,

id. ib. 1, 20: eos incusavit, quod sibi [p. 1796] quaerendum aut cogitandum putarent, etc., id. ib. 1, 40:

decima legio Caesari gratias egit, quod de se optimum judicium fecisset,

id. ib. 1, 41:

doluisse se, quod populi Romani beneficium sibi extorqueretur,

id. B. C. 1, 9:

tum ei dormienti eundem visum esse rogare ut, quoniam sibi vivo non subvenisset, etc.,

Cic. Div. 1, 27, 57:

Scipionem Hannibal eo ipso, quod adversus se dux potissimum lectus esset, praestantem virum credebat,

Liv. 21, 39, 8:

Pausanias orare coepit... quod si eam veniam sibi dedisset, magno ei praemio futurum,

Nep. Paus. 4, 6:

neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,

id. ib. 4, 3:

Caesar legatos cum his mandatis mittit, Quoniam... hanc sibi populoque Romano gratiam referret,

Caes. B. G. 1, 35:

nos esse iniquos, quod in suo jure se interpellaremus,

id. ib. 1, 44:

neque ipsos in his contentionibus, quas Aedui secum habuissent, usos esse, etc.,

id. ib.:

maximae sibi laetitiae esse praedicavit, quod aliquos patria sua se meliores viros haberet,

Val. Max. 6, 4, ext. 5.—Rarely with indic. when the author asserts the action as a fact: Volero, ubi indignantium pro se acerrimus erat clamor, etc. ( = eo; cf.

infra, C.),

Liv. 2, 55, 6.—

Without reflex. reference, = an oblique case of is or ipse (in the best prose rare, and mostly where the conception of the orat. obliq. is suggested by the context; cf.

B. 2. b. supra): i, seis, jube transire huc quantum possit, se ut videant domi Familiares ( = eam),

Plaut. Mil. 2, 2, 26; 1, 1, 6:

me misit miles ad Eam... ut hinc in Elatiam hodie eat secum semul,

id. Bacch. 4, 2, 9:

ut eum, qui se hic vidit, verbis vincat, ne is se viderit,

id. Mil. 2, 2, 31; cf. v. 35;

3, 2, 54: ut eam in se dignam condicicnem conlocem,

id. Trin. 1, 2, 122:

ipsi hi mihi dant viam, quo pacto ab se argentum auferam,

id. Ep. 2, 2, 9; id. Poen. 5, 2, 123:

dicit capram, quam dederam servandam sibi, etc.,

id. Merc. 2, 1, 15:

unum hoc scio, esse meritam, ut memor esses sui,

Ter. And. 1, 5, 46:

cum Epaminondas accusatur, quod ei, qui sibi ex lege praetor successerat, exercitum non tradiderit,

Cic. Inv. 1, 33, 55:

et se ipsum nobis, et eos, qui ante se fuerunt, in medio posuit,

id. ib. 2, 2, 7 (but B. and K. bracket se):

Dexo hic, quem videtis, non quae privatim sibi eripuisti, sed unicum abs te filium flagitat,

id. Verr. 2, 5, 49, § 128:

postea quam exposuit quae sibi videbantur,

id. Div. 1, 54, 122 (dub.;

B. and K. ipsi): et cum ad illum scribas, nihil te recordari de se,

id. Q. Fr. 3, 1, 7, § 23 (B. and K. bracket de se):

quem Caesar, ut erat de se meritus, donatum pronuntiavit,

Caes. B. C. 3, 53:

Caesar Rhenum transire constituit... quod auxilia contra se Treveris miserant,

id. B. G. 6, 9 init.:

Metellus... in eis urbibus, quae ad se defecerant... praesidia inponit,

Sall. J. 61, 1; 66, 1:

Bocchus flectitur, reputando quae sibi duobus proeliis venerant,

id. ib. 103, 2:

statuit urbis, quae... adversum se opportunissimae erant, circumvenire,

id. ib. 88, 4:

ipse... ex perfugis cognitis... qui cum eo (Scipione) bellum contra se gerebant,

Hirt. B. Afr. 8 fin.:

vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt,

Hor. Ep. 2, 1, 83; id. S. 2, 8, 82:

centum boves militibus dono dedit, qui secum fuerant,

Liv. 7, 37, 3; 8, 35:

Hannibalem angebat, quod Capua pertinacius oppugnata ab Romanis quam defensa ab se... animos averterat,

id. 26, 38, 1:

alter victus fratrum ante se strage,

id. 1, 25, 11 Weissenb. ad loc.;

7, 6, 12: Caesar... omnibus qui contra se arma tulerant, ignovit,

Vell. 2, 56, 1:

quamquam obsidione Massiliae, quae sibi in itinere portas clauserat, retardante... tamen omnia subegit,

Suet. Caes. 34:

cujus rector circa se dimicans occubuerat,

id. Tib. 4:

quod eos coegit superare Lacedaemonios, quos ante se nemo ausus fuit aspicere,

Nep. Epam. 8, 3 (cf.:

ante illum,

id. Iphic. 1, 3):

quae nox sibi proxima venit, insomnis,

Luc. 5, 805.

Pron. recipr., each other, one another:

nam cum esset Praenestinis nuntiatum... patres ac plebem in semet ipsos versos,

Liv. 6, 28, 1; so very rare, except in phrase: inter se, one another, each other, mutually, reciprocally, = allêlous (prop. between or among them, among themselves, hence no ellips. of another se is to be assumed; cf. Krebs, Antibarb. p. 609; Hand, Turs. 3, p. 397 sqq.): nil cessarunt ilico Osculari atque amplexari inter se, Plaut. Mil. 5, 39; 2, 1, 61; 3, 1, 120:

video eos inter se amare,

Ter. Ad. 5, 3, 42:

neque solum colent inter se ac diligent (cf. ante: alter ab altero postulabit),

Cic. Lael. 22, 82:

Cicerones pueri amant inter se,

id. Att. 6, 1, 12; id. Q. Fr. 3, 3, 1; id. Cat. 3, 5, 13; id. N. D. 1, 44, 122:

inter se adspicere,

id. Cat. 3, 5, 13:

inter se congruere,

id. Rosc. Am. 22, 62:

complecti inter se milites coepisse,

Liv. 7, 42, 6:

ut neque inter se contingant trabes,

Caes. B. G. 7, 23; id. B. C. 1, 21:

inter se nondum satis noti,

Liv. 21, 39, 7:

populus et senatus Romanus placide modesteque inter se rempublicam tractabant,

Sall. J. 41, 2:

bellum summa inter se contentione gerere,

Cic. Rep. 1, 16, 25:

cum inter se timerent,

Nep. Dion, 4, 1; id. Eum. 4, 2: haec inter se quam repugnent, contradict one another, Cic. Tusc. 3, 29, 72; id. N. D. 1, 12, 30 (cf.: sibi repugnare, to be inconsistent with itself;

v. Krebs, Antibarb. p. 1018): inter se differre,

Caes. B. G. 1, 1:

cur legendi sint, nisi ipsi inter se, qui idem sentiunt, non intellego,

by one another, Cic. Tusc. 2, 3, 8:

quosdam inter se similis,

id. Ac. 2, 17, 55:

res inter se similes,

Quint. 9, 2, 51; 9, 4, 17. — With subst.:

adhaesitationes atomorum inter se,

Cic. Fin. 1, 6, 19:

quae res eos in bello inter se habuit,

Sall. J. 79, 3; cf.:

auxerant inter se opinionem,

their mutual regard, Liv. 21, 39, 9.—Pleon.:

vitam inter se utriusque conferte,

Cic. Rosc. Com. 7, 20:

compositis inter se rebus,

Sall. J. 66, 2:

vitatur duriorum inter se congressus,

Quint. 11, 3, 35.—Of local relation:

duas insulas propinquas inter se,

Sall. H. 1, 61 Dietsch; id. J. 98, 3:

postquam haud procul inter se erant,

id. ib. 53, 7:

haud longe inter se castra facere,

id. ib. 55, 6 (inter se, without recipr. reference, v. supra, I. A. 4.).

Idiomatic uses.

Se, with prepp., one ' s house, home; mostly ad se, apud se, to or at one ' s house, home, at home:

quae me non excludet ab se, sed apud se occludet domi,

Plaut. Men. 4, 2, 108:

postquam in aedis me ad se deduxit domum,

id. Mil. 2, 1, 43:

me ad se ad prandium, ad cenam vocant,

id. ib. 3, 1, 118: intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se, Lucil. ap. Charis. p. 86 P.:

L. Caesar, ut veniam ad se, rogat,

Cic. Att. 15, 4, 5:

qui a me petierit ut secum et apud se essem cottidie,

id. ib. 5, 6, 1.—

Trop.:

num tibi videtur esse apud sese?

in his senses, Ter. Hec. 4, 4, 85. —

Sibi pleonast. as dat. of the interested person:

ipse autem Ariovistus tantus sibi spiritus sumpserat,

Caes. B. G. 1, 33 fin.:

tum sibi M. Pisonis domum ubi habitaret elegerat,

Cic. Phil. 2, 25, 61; cf. I. A. 2. supra. So esp. freq. in expressions of surprise or abrupt questions (commonly, but loosely called a dat. ethic.):

quid sibi vult pater? cur simulat?

Ter. And. 2, 3, 1:

quid sibi hic vestitus quaerit?

id. Eun. 3, 5, 10:

hostes admiratio cepit, quidnam sibi repentinus clamor vellet,

Liv. 44, 12, 1:

quid ergo sibi vult pars altera orationis?

id. 40, 12, 14:

mirantes, quid sibi vellet,

id. 3, 35, 5; 3, 50, 15; 4, 13, 12;

32, 25, 10: pro deum fidem quid vobis vultis?

id. 3, 67, 7. —

Sibi with suus, emphasizing the idea of possession, his own, etc. (ante- and post-class.):

cocleae... Suo sibi suco vivont,

Plaut. Capt. 1, 1, 13:

sed is quo pacto serviat suo sibi patri,

id. ib. prol. 5;

46: si ille huc salvos revenit, reddam suom sibi,

id. Trin. 1, 2, 119 Brix. ad loc.:

suam sibi rem salvam sistam,

id. Poen. 5, 2, 123:

locus argumento'st suom sibi proscaenium,

id. ib. prol. 57;

97: omnem rem inveni, ut sua sibi pecunia hodie illam faciat leno libertam suam,

id. Pers. 1, 3, 1:

suo sibi gnato,

id. As. 4, 2, 16:

hunc telo suo sibi a foribus pellere,

id. Am. 1, 1, 113:

sua sibi ingenua indoles,

id. Mil. 3, 1, 38:

suo sibi gladio hunc jugulo,

Ter. Ad. 5, 8, 35:

uvas suo sibi pampino tegito,

Col. Arb. 11:

suo sibi jure ablui,

id. R. R. 12, 7; 12, 41:

suo sibi argumento refutatus,

Gell. 5, 10, 16:

suo sibi lacte aleret,

id. 12, 1, 6:

a suis sibi parentibus,

App. M. 1, p. 104, 35:

in suis sibi domibus,

id. ib. 1, p. 106, 31; 4, p. 157, 7;

6, p. 186, 24: qui Deo... sua sibi opera praetulerunt,

Lact. 2, 5, 6; 3, 28, 20:

in suo sibi pervoluta sanguine,

App. M. 8, p. 207, 22; Vitr. 8, 7:

cum sua sibi natione captivus,

Min. Fel. 10, 4:

IN SVO SIBI POSITVS,

Inscr. Orell. 4495:

AEDEM CVM SVO SIBI HYPOGAEO,

Inscr. Rein. p. 646, 109.—In many passages in class. prose sibi occurs with suus, but retains its pronom. force:

factus consul est bis, primum ante tempus, iterum sibi suo tempore, rei publicae paene sero,

in good time for himself, Cic. Lael. 3, 11:

satis superque esse sibi suarum cuique rerum,

id. ib. 13, 45:

priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit,

id. Phil. 2, 37, 96:

vult ille inbecillitatis sibi suae conscius timere pituitam?

Sen. Q. N. 6, 2, 4 (v. suus II. D. 3. a).

tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].

Lit., a portion or period of time, a time:

tempus diei,

daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

extremum diei,

Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

matutina tempora,

morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

anni tempora,

the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

Caes. B. G. 1, 54:

erat hibernum tempus anni,

Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—

Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

longo post tempore,

Verg. E. 1, 68:

magno post tempore,

Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

brevi post tempore,

id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

parvo post tempore,

Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

longis temporibus ante,

Cic. Rep. 2, 34, 5.—

Transf., time, in general.

Lit.

In gen.:

tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

Cic. Inv. 1, 26, 39:

tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

nisi tempus et spatium datum sit,

Cic. Quint. 1, 4:

vix huic tantulae epistulae tempus habui,

id. Att. 1, 14, 1:

egeo tempore,

id. Q. Fr. 3, 5, 4:

unius horae tempus,

Liv. 44, 9, 4:

aliquot dierum tempus amisit,

Lact. Mort. Pers. 45, 5:

tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

Liv. 29, 5, 7:

triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

id. 38, 37, 10:

tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

Cic. de Or. 3, 55, 211:

ut tempora postulabant belli,

Liv. 24, 8, 7:

nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

id. 35, 28, 1:

temporibus Punici belli,

Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

Cic. Rep. 1, 9, 14:

erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

id. Mil. 26, 69:

ex quo tempore tu me diligere coepisti,

id. Fam. 3, 4, 2:

eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

id. 2, 32, 9:

privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

id. 3, 20, 4:

per idem tempus,

Cic. Brut. 83, 286:

quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

scripta in aliquod tempus reponantur,

Quint. 10, 4, 2:

non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

id. Fam. 3, 10, 6:

dare tempus exponendi de aliquā re,

id. ib. 1, 9, 3:

committendi proelii,

Caes. B. G. 2, 19:

edendi,

Hor. Ep. 1, 16, 22:

curandi,

id. ib. 1, 2, 39:

tyranno ad consultandum tempus datum est,

Liv. 34, 33, 5:

datum cum iis conloquendi tempus,

id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

id certis temporibus futurum,

Cic. Rep. 1, 15, 23:

si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

id. ib. 1, 27, 43:

superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

id. Fam. 5, 17, 1:

illis temporibus,

id. Lael. 1, 5:

temporibus illis,

id. Arch. 3, 6. —

In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

nunc occasio est et tempus,

Plaut. Ps. 4, 2, 3:

tempus maximum est, ut, etc.,

id. Mil. 4, 3, 9:

spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

Cic. Phil. 7, 9, 27:

dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

Plaut. Mil. 4, 3, 8:

nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

Sil. 11, 194:

consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

Liv. 8, 10, 1:

cum jam moriendi tempus urgueret,

was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

verno inserentis tempus urguet,

Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

Cic. Top. 1, 5:

dicere aliquid de ordine argumentorum,

id. de Or. 2, 42, 181:

conari etiam majora,

Liv. 6, 18, 12:

nunc corpora curare tempus est,

id. 21, 54, 2:

tibi abire,

Hor. Ep. 2, 2, 215:

jam tempus agi res,

Verg. A. 5, 638:

tempus est jam hinc abire me,

Cic. Tusc. 1, 41, 99:

suo tempore,

at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—

tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

Cat. 61, 162. —

Transf.

The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

id. Imp. Pomp. 1, 1:

quid a me cujusque tempus poscat,

id. Planc. 32, 79:

tempori meo defuerunt,

my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

id. Arch. 6, 12:

tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

id. Fam. 4, 9, 2:

nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

id. Tusc. 4, 4, 8:

neque poëtae tempori meo defuerunt,

id. Sest. 58, 123; cf.:

suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

id. Div. in Caecil. 2, 5:

in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

id. Fl. 3, 6:

tempore summo rei publicae,

id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

id. Off. 3, 24, 93:

pro tempore atque periculo exercitum conparare,

Sall. C. 30, 5:

o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

Lucr. 1, 93:

indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

Cic. Off. 1, 10, 31:

omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

id. Clu. 50, 139:

tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

id. Fam. 2, 18, 3:

scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

11: dubia formidolosaque tempora,

id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

cedere temporibus,

id. Mil. 1, 2:

animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

Hor. C. 4, 9, 36:

Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

Curt. 5, 3, 4.—

Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

Cic. Or. 57, 194; cf.:

tempora certa modique,

Hor. S. 1, 4, 58:

rhythmi spatio temporum constant,

Quint. 9, 4, 46 sq. —

In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—

Adverb. phrases.

tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

rogat, satisne tempori opera sient confecta,

Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

qui vult sua tempori conficere officia,

Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

temperi huic anteveni,

id. Trin. 4, 2, 66:

temperi ego faxo scies,

id. Ps. 1, 3, 153:

ut cenam coqueret temperi,

id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

postquam implevisti fusti fissorum caput,

Plaut. Aul. 3, 3, 6:

ego renovabo commendationem, sed tempore,

Cic. Fam. 7, 18, 1:

temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

Ov. R. Am. 131 sq.:

tempore abest,

id. H. 4, 109.— Comp.:

memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

Cic. Fam. 9, 16, 8:

modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—

Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —

Ad tempus.

At the right or appointed time, in time:

ad tempus redire,

Cic. Att. 13, 45, 2:

ad tempus venire,

Liv. 38, 25:

ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

Cic. Cael. 7, 17.—

For some time, for the time being, for a while, for the moment:

quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

Cic. Off. 1, 8, 27:

coli ad tempus,

id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

ad breve (sc. tempus),

Suet. Tib. 68. —

Ante tempus, before the right time, too soon:

ante tempus mori miserum esse,

Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

ante tempus domo digressus,

Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

sero post tempus venis,

Plaut. Capt. 4, 2, 90.—

Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

versus fundere ex tempore,

Cic. de Or. 3, 50, 194:

magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

id. Arch. 8, 18:

scribere,

Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—

According to circumstances:

expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

Cic. Off. 2, 9, 33:

haec melius ex re et ex tempore constitues,

id. Fam. 12, 19, 2.—

In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

in tempore ad eam veni,

Ter. Heaut. 2, 3, 123:

in ipso tempore eccum ipsum,

in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

Liv. 33, 5, 2:

in tempore memorare,

Tac. A. 1, 58 fin. —

In tempus, for a time, temporarily:

scena in tempus structa,

Tac. A. 14, 20; cf.:

in omne tempus,

forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—

Per tempus, at the right time, in time:

non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

per tempus subvenistis mihi,

id. Truc. 1, 2, 85.—

Pro tempore, according to circumstances:

consilium pro tempore et pro re capere,

Caes. B. G. 5, 8:

pauca pro tempore milites hortatus,

Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].

Lit., a portion or period of time, a time:

tempus diei,

daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

extremum diei,

Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

matutina tempora,

morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

anni tempora,

the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

Caes. B. G. 1, 54:

erat hibernum tempus anni,

Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—

Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

longo post tempore,

Verg. E. 1, 68:

magno post tempore,

Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

brevi post tempore,

id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

parvo post tempore,

Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

longis temporibus ante,

Cic. Rep. 2, 34, 5.—

Transf., time, in general.

Lit.

In gen.:

tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

Cic. Inv. 1, 26, 39:

tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

nisi tempus et spatium datum sit,

Cic. Quint. 1, 4:

vix huic tantulae epistulae tempus habui,

id. Att. 1, 14, 1:

egeo tempore,

id. Q. Fr. 3, 5, 4:

unius horae tempus,

Liv. 44, 9, 4:

aliquot dierum tempus amisit,

Lact. Mort. Pers. 45, 5:

tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

Liv. 29, 5, 7:

triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

id. 38, 37, 10:

tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

Cic. de Or. 3, 55, 211:

ut tempora postulabant belli,

Liv. 24, 8, 7:

nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

id. 35, 28, 1:

temporibus Punici belli,

Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

Cic. Rep. 1, 9, 14:

erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

id. Mil. 26, 69:

ex quo tempore tu me diligere coepisti,

id. Fam. 3, 4, 2:

eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

id. 2, 32, 9:

privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

id. 3, 20, 4:

per idem tempus,

Cic. Brut. 83, 286:

quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

scripta in aliquod tempus reponantur,

Quint. 10, 4, 2:

non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

id. Fam. 3, 10, 6:

dare tempus exponendi de aliquā re,

id. ib. 1, 9, 3:

committendi proelii,

Caes. B. G. 2, 19:

edendi,

Hor. Ep. 1, 16, 22:

curandi,

id. ib. 1, 2, 39:

tyranno ad consultandum tempus datum est,

Liv. 34, 33, 5:

datum cum iis conloquendi tempus,

id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

id certis temporibus futurum,

Cic. Rep. 1, 15, 23:

si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

id. ib. 1, 27, 43:

superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

id. Fam. 5, 17, 1:

illis temporibus,

id. Lael. 1, 5:

temporibus illis,

id. Arch. 3, 6. —

In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

nunc occasio est et tempus,

Plaut. Ps. 4, 2, 3:

tempus maximum est, ut, etc.,

id. Mil. 4, 3, 9:

spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

Cic. Phil. 7, 9, 27:

dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

Plaut. Mil. 4, 3, 8:

nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

Sil. 11, 194:

consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

Liv. 8, 10, 1:

cum jam moriendi tempus urgueret,

was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

verno inserentis tempus urguet,

Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

Cic. Top. 1, 5:

dicere aliquid de ordine argumentorum,

id. de Or. 2, 42, 181:

conari etiam majora,

Liv. 6, 18, 12:

nunc corpora curare tempus est,

id. 21, 54, 2:

tibi abire,

Hor. Ep. 2, 2, 215:

jam tempus agi res,

Verg. A. 5, 638:

tempus est jam hinc abire me,

Cic. Tusc. 1, 41, 99:

suo tempore,

at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—

tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

Cat. 61, 162. —

Transf.

The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

id. Imp. Pomp. 1, 1:

quid a me cujusque tempus poscat,

id. Planc. 32, 79:

tempori meo defuerunt,

my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

id. Arch. 6, 12:

tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

id. Fam. 4, 9, 2:

nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

id. Tusc. 4, 4, 8:

neque poëtae tempori meo defuerunt,

id. Sest. 58, 123; cf.:

suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

id. Div. in Caecil. 2, 5:

in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

id. Fl. 3, 6:

tempore summo rei publicae,

id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

id. Off. 3, 24, 93:

pro tempore atque periculo exercitum conparare,

Sall. C. 30, 5:

o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

Lucr. 1, 93:

indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

Cic. Off. 1, 10, 31:

omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

id. Clu. 50, 139:

tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

id. Fam. 2, 18, 3:

scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

11: dubia formidolosaque tempora,

id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

cedere temporibus,

id. Mil. 1, 2:

animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

Hor. C. 4, 9, 36:

Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

Curt. 5, 3, 4.—

Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

Cic. Or. 57, 194; cf.:

tempora certa modique,

Hor. S. 1, 4, 58:

rhythmi spatio temporum constant,

Quint. 9, 4, 46 sq. —

In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—

Adverb. phrases.

tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

rogat, satisne tempori opera sient confecta,

Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

qui vult sua tempori conficere officia,

Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

temperi huic anteveni,

id. Trin. 4, 2, 66:

temperi ego faxo scies,

id. Ps. 1, 3, 153:

ut cenam coqueret temperi,

id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

postquam implevisti fusti fissorum caput,

Plaut. Aul. 3, 3, 6:

ego renovabo commendationem, sed tempore,

Cic. Fam. 7, 18, 1:

temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

Ov. R. Am. 131 sq.:

tempore abest,

id. H. 4, 109.— Comp.:

memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

Cic. Fam. 9, 16, 8:

modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—

Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —

Ad tempus.

At the right or appointed time, in time:

ad tempus redire,

Cic. Att. 13, 45, 2:

ad tempus venire,

Liv. 38, 25:

ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

Cic. Cael. 7, 17.—

For some time, for the time being, for a while, for the moment:

quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

Cic. Off. 1, 8, 27:

coli ad tempus,

id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

ad breve (sc. tempus),

Suet. Tib. 68. —

Ante tempus, before the right time, too soon:

ante tempus mori miserum esse,

Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

ante tempus domo digressus,

Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

sero post tempus venis,

Plaut. Capt. 4, 2, 90.—

Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

versus fundere ex tempore,

Cic. de Or. 3, 50, 194:

magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

id. Arch. 8, 18:

scribere,

Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—

According to circumstances:

expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

Cic. Off. 2, 9, 33:

haec melius ex re et ex tempore constitues,

id. Fam. 12, 19, 2.—

In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

in tempore ad eam veni,

Ter. Heaut. 2, 3, 123:

in ipso tempore eccum ipsum,

in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

Liv. 33, 5, 2:

in tempore memorare,

Tac. A. 1, 58 fin. —

In tempus, for a time, temporarily:

scena in tempus structa,

Tac. A. 14, 20; cf.:

in omne tempus,

forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—

Per tempus, at the right time, in time:

non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

per tempus subvenistis mihi,

id. Truc. 1, 2, 85.—

Pro tempore, according to circumstances:

consilium pro tempore et pro re capere,

Caes. B. G. 5, 8:

pauca pro tempore milites hortatus,

Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].

Lit., a portion or period of time, a time:

tempus diei,

daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

extremum diei,

Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

matutina tempora,

morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

anni tempora,

the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

Caes. B. G. 1, 54:

erat hibernum tempus anni,

Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—

Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

longo post tempore,

Verg. E. 1, 68:

magno post tempore,

Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

brevi post tempore,

id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

parvo post tempore,

Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

longis temporibus ante,

Cic. Rep. 2, 34, 5.—

Transf., time, in general.

Lit.

In gen.:

tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

Cic. Inv. 1, 26, 39:

tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

nisi tempus et spatium datum sit,

Cic. Quint. 1, 4:

vix huic tantulae epistulae tempus habui,

id. Att. 1, 14, 1:

egeo tempore,

id. Q. Fr. 3, 5, 4:

unius horae tempus,

Liv. 44, 9, 4:

aliquot dierum tempus amisit,

Lact. Mort. Pers. 45, 5:

tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

Liv. 29, 5, 7:

triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

id. 38, 37, 10:

tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

Cic. de Or. 3, 55, 211:

ut tempora postulabant belli,

Liv. 24, 8, 7:

nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

id. 35, 28, 1:

temporibus Punici belli,

Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

Cic. Rep. 1, 9, 14:

erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

id. Mil. 26, 69:

ex quo tempore tu me diligere coepisti,

id. Fam. 3, 4, 2:

eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

id. 2, 32, 9:

privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

id. 3, 20, 4:

per idem tempus,

Cic. Brut. 83, 286:

quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

scripta in aliquod tempus reponantur,

Quint. 10, 4, 2:

non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

id. Fam. 3, 10, 6:

dare tempus exponendi de aliquā re,

id. ib. 1, 9, 3:

committendi proelii,

Caes. B. G. 2, 19:

edendi,

Hor. Ep. 1, 16, 22:

curandi,

id. ib. 1, 2, 39:

tyranno ad consultandum tempus datum est,

Liv. 34, 33, 5:

datum cum iis conloquendi tempus,

id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

id certis temporibus futurum,

Cic. Rep. 1, 15, 23:

si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

id. ib. 1, 27, 43:

superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

id. Fam. 5, 17, 1:

illis temporibus,

id. Lael. 1, 5:

temporibus illis,

id. Arch. 3, 6. —

In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

nunc occasio est et tempus,

Plaut. Ps. 4, 2, 3:

tempus maximum est, ut, etc.,

id. Mil. 4, 3, 9:

spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

Cic. Phil. 7, 9, 27:

dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

Plaut. Mil. 4, 3, 8:

nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

Sil. 11, 194:

consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

Liv. 8, 10, 1:

cum jam moriendi tempus urgueret,

was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

verno inserentis tempus urguet,

Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

Cic. Top. 1, 5:

dicere aliquid de ordine argumentorum,

id. de Or. 2, 42, 181:

conari etiam majora,

Liv. 6, 18, 12:

nunc corpora curare tempus est,

id. 21, 54, 2:

tibi abire,

Hor. Ep. 2, 2, 215:

jam tempus agi res,

Verg. A. 5, 638:

tempus est jam hinc abire me,

Cic. Tusc. 1, 41, 99:

suo tempore,

at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—

tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

Cat. 61, 162. —

Transf.

The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

id. Imp. Pomp. 1, 1:

quid a me cujusque tempus poscat,

id. Planc. 32, 79:

tempori meo defuerunt,

my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

id. Arch. 6, 12:

tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

id. Fam. 4, 9, 2:

nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

id. Tusc. 4, 4, 8:

neque poëtae tempori meo defuerunt,

id. Sest. 58, 123; cf.:

suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

id. Div. in Caecil. 2, 5:

in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

id. Fl. 3, 6:

tempore summo rei publicae,

id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

id. Off. 3, 24, 93:

pro tempore atque periculo exercitum conparare,

Sall. C. 30, 5:

o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

Lucr. 1, 93:

indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

Cic. Off. 1, 10, 31:

omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

id. Clu. 50, 139:

tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

id. Fam. 2, 18, 3:

scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

11: dubia formidolosaque tempora,

id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

cedere temporibus,

id. Mil. 1, 2:

animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

Hor. C. 4, 9, 36:

Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

Curt. 5, 3, 4.—

Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

Cic. Or. 57, 194; cf.:

tempora certa modique,

Hor. S. 1, 4, 58:

rhythmi spatio temporum constant,

Quint. 9, 4, 46 sq. —

In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—

Adverb. phrases.

tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

rogat, satisne tempori opera sient confecta,

Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

qui vult sua tempori conficere officia,

Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

temperi huic anteveni,

id. Trin. 4, 2, 66:

temperi ego faxo scies,

id. Ps. 1, 3, 153:

ut cenam coqueret temperi,

id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

postquam implevisti fusti fissorum caput,

Plaut. Aul. 3, 3, 6:

ego renovabo commendationem, sed tempore,

Cic. Fam. 7, 18, 1:

temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

Ov. R. Am. 131 sq.:

tempore abest,

id. H. 4, 109.— Comp.:

memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

Cic. Fam. 9, 16, 8:

modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—

Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —

Ad tempus.

At the right or appointed time, in time:

ad tempus redire,

Cic. Att. 13, 45, 2:

ad tempus venire,

Liv. 38, 25:

ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

Cic. Cael. 7, 17.—

For some time, for the time being, for a while, for the moment:

quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

Cic. Off. 1, 8, 27:

coli ad tempus,

id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

ad breve (sc. tempus),

Suet. Tib. 68. —

Ante tempus, before the right time, too soon:

ante tempus mori miserum esse,

Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

ante tempus domo digressus,

Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

sero post tempus venis,

Plaut. Capt. 4, 2, 90.—

Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

versus fundere ex tempore,

Cic. de Or. 3, 50, 194:

magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

id. Arch. 8, 18:

scribere,

Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—

According to circumstances:

expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

Cic. Off. 2, 9, 33:

haec melius ex re et ex tempore constitues,

id. Fam. 12, 19, 2.—

In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

in tempore ad eam veni,

Ter. Heaut. 2, 3, 123:

in ipso tempore eccum ipsum,

in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

Liv. 33, 5, 2:

in tempore memorare,

Tac. A. 1, 58 fin. —

In tempus, for a time, temporarily:

scena in tempus structa,

Tac. A. 14, 20; cf.:

in omne tempus,

forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—

Per tempus, at the right time, in time:

non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

per tempus subvenistis mihi,

id. Truc. 1, 2, 85.—

Pro tempore, according to circumstances:

consilium pro tempore et pro re capere,

Caes. B. G. 5, 8:

pauca pro tempore milites hortatus,

Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.