both+and

ăpŭd ( apud down to the time of Caesar, Corp. Inscr. I. 30; I. 196; and after 45 B. C. both apud, Inscr. Orell. 206; 818, and aput, ib. 206; 15; 34; another form of apud was apor, Paul. ex Fest. p. 26 Mull. apud, Ritschl, Rib. in Trag. et Com. Rel., Mull. in Lucil., and Dietsch in Sall.; aput, Lachm., Fleck. in Plaut.; both apud and aput, Mull. in Cat. and Rib. in Verg.) [Corssen once regarded apud as connected with apisci, as juxta with jungo, Ausspr. I. p. 335, 1st ed., but afterwards, ib. 2d ed. I. p. 197, he adopted Pott's view, that it was comp. of Sanscr. api, = to, toward, near (Gr. epi), and ad, old form ar, which view the form apor favors, and thus its strict meaning would be on to, unto; v. infra, IV.]; prep. gov. acc., with, at, by, near (regularly with words denoting rest, and primarily of persons, while ad properly designates only direction, motion, extension, etc., and is chiefly used of places; the diff. between apud and penes is given in Paul. ex Fest. p. 22 Mull.: apud et penes in hoc differunt, quod alterum personam cum loco significat, alterum personam et dominium ac potestatem; v. penes, and cf. Nep. Them. 7, 2: ad ephoros Lacedaemoniorum accessit, penes quos summum imperium erat, atque apud eos (v. infra, I. B. 2. a.) contendit, etc.; and for the difference between ad and apud, cf. Lucil. 9, 58 sq. Mull.: apud se longe alid est, neque idem valet ad se: Intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se; syn.: ad, prope, coram, inter, in with abl.; rare in early Lat.; very freq. in Plaut., less freq. in Ter., seven times in Verg., five times in Juv., three times in Catull., twice in Ov, and once in Hor. and Prop.; never in Tib. or Pers.; very freq. in Cic., the historians, and the Vulg.).

A.. In designating nearness in respect of persons, with, near: apud ipsum adstas, Att. ap. Non. p. 522, 25:

adsum apud te, genitor,

id. ib. p. 522, 32:

alteram (partem) apud me adponito,

Plaut. Trin. 4, 3, 60:

nunc hic apud te servio,

id. Capt. 2, 2, 62:

scriptorum non magnast copia apud me,

Cat. 68, 33 Mull.:

mane apud me,

Vulg. Gen. 29, 19:

Advocatum habemus apud Patrem,

ib. 1 Joan. 2, 1:

cum in lecto Crassus esset et apud eum Sulpicius sederet,

Cic. de Or. 2, 3, 12; so id. Pis. 26, and id. Rep. 3, 28.—

Esp.

a.. With a pron. or subst., apud me, te, se, aliquem, etc., with me, in my house, etc., in one's house, at the house of a person; Fr. chez moi, chez vous, chez soi, etc.:

Quis heri apud te? Naev., Com. Rel. p. 9 Rib.: dico eum esse apud me,

Plaut. Capt. 3, 2, 15; 4, 2, 73:

hic apud me hortum confodere jussi,

id. Aul. 2, 2, 66:

si commodumst, apud me, sis, volo,

Ter. Heaut. 1, 1, 110:

condixerant cenam apud me, Turp., Com. Rel. p. 108 Rib.: quid nunc virgo? Nempe apud test?

Plaut. Trin. 1, 2, 159:

Quid sibi volunt homines isti apud te?

Vulg. Num. 22, 9; ib. Matt. 26, 18:

cenabis bene apud me,

Cat. 13, 1:

apud me habitavit,

Cic. Clu. 33; id. Verr. 4, 111; 5, 77:

apud te cenavit,

id. Div. in Caecil. 58; id. Verr. 4, 49; id. Cael. 26; id. Deiot. 32:

in curia posita potius quam rure apud te, Titin., Com. Rel. p. 142 Rib.: mane apud me etiam hodie,

Vulg. Jud. 19, 9:

tenet intus apud se,

Lucil. 9, 59 Mull.:

Pompeius petiit, ut secum et apud se essem cotidie,

Cic. Att. 5, 6:

apud se fecit manere,

Vulg. Jud. 19, 7; ib. Luc. 11, 37:

de gladiis, quae apud ipsum erant deprehensa,

Cic. Cat. 3, 10:

Cum postridie apud eundem ventum exspectans manerem,

id. Phil. 1, 8:

mansit apud eum quattuor mensibus,

Vulg. Jud. 19, 2; ib. Act. 28, 14:

apud quem deversatus es,

Cic. Verr. 4, 37: apud nympham Calypsonem, Liv. And. ap. Prisc. p. 685 (cf. Hom. Od. 4, 557: Numphês en megaroisi Kalupsous):

habitasti apud Heium Messanae,

Cic. Verr. 4, 18; id. Cael. 51:

Fuisti apud Laecam illa nocte,

id. Cat. 1, 4, 9; id. de Or. 1, 22, 104; id. Att. 1, 8:

apud Ostorium Scapulam epulatur,

Tac. A. 14, 48:

apud Cornelium Primum juxta Velabrum delituit,

id. H. 3, 74; 1, 14:

Factum est, ut moraretur apud Simonem quendam,

Vulg. Act. 9, 43:

invenient hominem apud sororem tuam occultantem se,

Cic. Dom. 83:

qui apud te esset eductus,

id. Quinct. 69:

apud quem erat educatus,

id. Lael. 20, 75:

cum alter ejus filius apud matrem educaretur,

id. Clu. 27:

disciplina C. Cassii, apud quem educatus erat,

Tac. A. 15, 52:

se apud Q. Mucium jus civile didicisse,

id. Or. 30:

apud eosdem magistratus institutus,

Suet. Calig. 24:

servorum manus tamquam apud senem festinantes,

Tac. H. 1, 7:

in convivio apud regem,

id. A. 2, 57: Bene vale;

apud Orcum te videbo,

in the abode of Orcus, Plaut. As. 3, 3, 16:

sacrificasse apud deos, i. e. in templis deorum,

Tac. A. 11, 27:

frater apud Othonem militans,

in the army of Otho, id. H. 2, 26; so,

nec solum apud Caecinam (cognoscebatur id damnum composuisse),

id. ib. 2, 27:

quorum sint legati apud se,

in his camp, Caes. B. G. 4, 8; cf.:

Quos cum apud se in castris Ariovistus conspexisset,

id. ib. 1, 47:

dici hoc potest, Apud portitores eas (litteras) resignatas sibi,

at the custom-house, Plaut. Trin. 3, 3, 64; 3, 3, 80:

Quantillum argenti mihi apud trapezitam siet,

at the banker's, id. Capt. 1, 2, 90:

duo genera materiarum apud rhetoras tractantur, i. e. in scholis rhetorum, as he says just before,

Tac. Or. 35.—Apud me etc. is sometimes added to domi or in aedibus, or interchanges with domi: Me. Ubi namst, quaeso? Ch. Apud me domi, Ter. Heaut. 3, 1, 21:

a me insidias apud me domi positas esse dixerunt,

Cic. Sest. 41:

domi esse apud sese archipiratas dixit duos,

id. Verr. 5, 73; so Vulg. Gen. 27, 15:

quae (signa) cognovi apud istum in aedibus,

Cic. Verr. 1, 50:

esse illa signa domi suae, non esse apud Verrem,

id. ib. 4, 16:

nihil apud hanc lautum, pistor domi nullus,

id. Pis. 67; id. Clu. 165.—Hence,

Trop.: apud se esse, to be at home, i. e. to be in one's senses, be one's self, be sane (only in conversational lang.; most freq. in Ter.; cf. Gr. en heautôi einai, Ar. Vesp. 642; opp. vecors, amens esse, to be out of one's wits, beside one's self; so Gr. phrenôn exestanai, Eur. Or. 1021):

Sumne ego apud me?

Plaut. Mil. 4, 8, 36:

Non sum apud me,

Ter. Phorm. 1, 4, 26, and Afran., Com. Rel, p. 170 Rib.:

Prae iracundia, Menedeme, non sum apud me,

Ter. Heaut. 5, 1, 48:

Vix sum apud me: ita animus commotust metu, spe, gaudio,

id. And. 5, 4, 34:

Num tibi videtur esse apud sese?

id. Hec. 4, 4, 85 (quasi ob amorem meretricis insanus, Don.):

proin tu fac, apud te ut sies,

id. And. 2, 4, 5 (= ut praeparatus sis, Don.); Petr. 129.—

In respect of persons, in whose presence or before whom any thing is done or takes place, esp. of discussions or debates in which the persons have the right of decision (Web. Uebungsch. p. 33), before, in the presence of, = coram, ad.

Of civil or military affairs, before:

cum res agatur apud praetorem populi Romani et apud severissimos judices,

Cic. Arch. 3:

apud eosdem judices reus est factus,

id. Clu. 22, 59:

vis de his judicari apud me?

Vulg. Act. 25, 9:

accusavit fratres suos apud patrem,

ib. Gen. 37, 2; ib. 1 Macc. 7, 6; ib. Joan. 5, 45:

hoc, quod nunc apud pontifices agis,

Cic. Dom. 51; 117:

istud ne apud eum quidem dictatorem quisquam egit isto modo,

id. Lig. 12:

qui hanc causam aliquotiens apud te egit,

id. Quinct. 30; so id. Verr. 2, 100; 3, 114; id. Caecin. 69; id. Sest. 120:

(populus Romanus) mihi potestatem apud se agendi dedit,

id. Verr. 5, 173: Repulsior secunda collatione dixit Cato in ea, quae est contra Cornelium apud populum, Paul. ex Fest. p. 286 Mull.:

tutoresne defendent apud istius modi praetorem?

Cic. Verr. 1, 153; id. Clu. 126: apud te cum sim defensurus me, Vulg. Act. [p. 146] 26, 2:

omnia apud praetores gererentur,

Tac. Or. 38:

causam nescio quam apud judicem defendebat,

Cic. Clu. 74; so Tac. A. 3, 12; id. Or. 19:

apud te defendit alium in ea voluntate non fuisse, in qua te,

Cic. Lig. 6:

apud judicem causam dicere,

id. Quinct. 43; id. Verr. 1, 26; id. Sex. Rosc. 85:

apud aliquem dicere,

id. Lig. 6; id. Deiot. 4:

verba apud senatum fecit,

id. Verr. 2, 2, 20:

habita apud senatum oratione,

Tac. A. 12, 25; 6, 8:

haec apud patres disseruit,

id. ib. 2, 43; 4, 2;

4, 6: modeste apud vos socius populi Romani questus est,

Cic. Verr. 4, 18:

Quae est ergo apud Caesarem querella?

id. Lig. 25:

isne apud vos obtinebit causam, qui etc.,

id. Caecin. 38:

petita multa est apud eum praetorem,

id. Verr. 1, 155:

causam contra aliquem apud centumviros dicere,

id. de Or. 2, 23, 98; Tac. Or. 38:

numerus oratorum quot annis apud magistratus publice subscribitur,

Cic. Verr. 3, 120:

apud eorum quem qui manumitteretur,

Liv. 41, 9: apud proconsules aliquem manumittere, Marcian. ap. Dig. 1, 162.—

In extra judicial cases, before:

apud hunc confessus es et genus etc.,

Plaut. Capt. 2, 3, 52:

nullam causam dico, quin mihi Et parentum et libertatis apud te deliquio siet,

id. ib. 3, 4, 93:

apud erum qui (servos) vera loquitur,

id. Am. 2, 1, 43:

apud novercam querere,

id. Ps. 1, 3, 80:

ego apud parentem loquor,

Cic. Lig. 30:

plura fateri apud amicos,

Tac. A. 14, 62:

aliquid apud aliquem laudare,

Cic. Att. 2, 25; Tac. A. 13, 46; so Vulg. Gen. 12, 15:

aliquem apud aliquos vituperare,

Cic. Phil. 2, 11:

apud quem tu etiam nos criminari soles,

id. Vatin. 29.—

Of one's feelings, views, judgment, with, in the view or sight of, before.

With verbs:

apud Tenedios sanctissimus deus habetur,

Cic. Fl. 61; id. Verr. 1, 49:

quod apud illos amplissimum sacerdotium putatur,

id. ib. 2, 126;

1, 69: si tutoris auctoritas apud te ponderis nihil habebat,

id. ib. 2, 55; id. Planc. 4:

apud judicem grave et sanctum esse ducetur,

id. Q. Rosc. 6:

Quae omnia apud nos partim infamia... ponuntur, Nep. praef. 5: justificatur apud Deum,

Vulg. Gal. 3, 11:

haec apud illos barbatos ridicula videbantur,

Cic. Mur. 26; id. Dom. 101:

unus dies apud Dominum (est) sicut mille anni, et mille anni sicut dies unus,

Vulg. 2 Pet. 3, 8.—

With adjj.:

fuisti apud pontifices superior,

Cic. Dom. 4:

qui honos est apud Syracusanos amplissimus,

id. Verr. 4, 137; id. Font. 36:

quam clara (expugnatio) apud omnes,

id. Verr. 1, 50; 2, 50:

Satis clarus est apud timentem quisquis timetur,

Tac. H. 2, 76; id. Or. 7:

hoc est apud Graecos prope gloriosius quam Romae triumphasse,

Cic. Fl. 31; Tac. H. 5, 17:

quod aeque apud bonos miserum est,

id. ib. 1, 29:

quae justa sunt apud nos,

Vulg. 1 Macc. 11, 33; ib. Rom. 2, 13:

tunc eritis inculpabiles apud Dominum,

ib. Num. 32, 22:

si is pretio apud istum idoneus esset,

Cic. Verr. 2, 121.—

With substt.:

est tanta apud eos ejus fani religio atque antiquitas, ut etc.,

Cic. Verr. 1, 46:

tanta nominis Romani dignitas est apud omnes nationes, ut etc.,

id. ib. 5, 150:

qua (hic) apud omnes Siculos dignitate atque existimatione sit,

id. ib. 2, 111:

Dymnus modicae apud regem auctoritatis et gratiae,

Curt. 6, 72:

abominatio est uterque apud Deum,

Vulg. Prov. 17, 15.—Apud animum, apud animum meum, etc. sometimes stand for mihi, mecum, etc., or simply animo: Ea tute tibi subice et apud animum propone, before your mind, before you, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

ipsi primum statuerint apud animos, quid vellent,

Liv. 6, 39, 11:

Sic apud animum meum statuo,

Sall. de Ord. Rep. 2:

sic statuere apud animum meum possum,

Liv. 34, 2, 4.—So with pers. pron. in Vulg. after the Greek: haec apud se (pros heauton) oravit, within himself, to himself, Luc. 18, 11: Sciens apud semet ipsum (en heautôi), in himself, Joan. 6, 62: statui hoc ipsum apud me (emautôi), ne etc., with myself, 2 Cor. 2, 1; so, hoc cogitet apud se (eph heautou), ib. 10, 7.—

And simply before, in the presence of:

id apud vos proloquar,

Plaut. Capt. prol. 6:

nemo est meorum amicorum, apud quem expromere omnia mea occulta audeam,

Ter. Heaut. 3, 3, 14:

se jactant apud eos, quos inviti vident,

Cic. Fl. 61:

licet mihi, Marce fili, apud te gloriari, ad quem etc.,

id. Off. 1, 22, 78: de vobis glorior apud Macedones, Vulg. 2 Cor. 9, 2:

plus quam apud vos commemorari velitis,

Cic. Caecin. 77:

non apud indoctos loquor,

id. Pis. 68:

ostendit, quae quisque de eo apud se dixerit,

Caes. B. G. 1, 19:

quid apud magnum loquerentur Achillem,

Ov. M. 12, 163:

neque raro neque apud paucos talia jaciebat,

Tac. A. 4, 7:

loqui de se apud aliquem,

Cic. Att. 1, 3:

mentiri apud aliquem,

Plaut. Poen. 1, 1, 24:

apud aliquem profiteri,

Curt. 7, 7, 24:

Non est nobis haec oratio habenda apud imperitam multitudinem,

Cic. Mur. 61:

Caesar apud milites contionatur,

Caes. B. C. 1, 7:

gratias agere alicui apud aliquem,

Cic. Sest. 4; so Tac. A. 15, 22:

si quid (in me) auctoritatis est, apud eos utar, qui etc.,

Cic. Imp. Pomp. 2; so id. Lig. 16, and id. Red. in Sen. 24:

Quae fundebat apud Samson lacrimas,

Vulg. Jud. 14, 16.—

Of a person with whom, in whose case something is, exists, is done, with, in the case of, often = in with abl.:

quom apud te parum stet fides,

Plaut. Ps. 1, 5, 62:

Et bene apud memores veteris stat gratia facti,

Verg. A. 4, 539:

At fides mihi apud hunc est,

Ter. Heaut. 3, 3, 10: De. Quid est? Ch. Itan parvam mihi fidem esse apud te? id. Phorm. 5, 3, 27:

ut apud me praemium esse positum pietati scias,

id. Hec. 4, 2, 8:

alioqui mercedem non habebitis apud Patrem vestrum,

Vulg. Matt. 6, 1:

illa res quantam declarat ejusdem hominis apud hostes populi Romani auctoritatem,

Cic. Imp. Pomp. 46:

(eum) Aeduorum auctoritatem apud omnes Belgas amplificaturum,

Caes. B. G. 2, 14:

si M. Petrei non summa auctoritas apud milites exstitisset,

Cic. Sest. 12:

Pompei auctoritas apud omnes tanta est. quanta etc.,

id. Fl. 14; id. Phil. 13, 7:

ecquid auctoritatis apud vos socii populi Romani habere debeant,

id. Div. in Caecil. 17; so id. Verr. 2, 14; id. Mur 38:

(servi) apud eum sunt in honore et pretio,

id. Sex. Rosc. 77; id. Verr. 5, 157; id. Cat. 3, 2:

videmus quanta sit in invidia quantoque in odio apud quosdam virtus et industria,

id. Verr. 5, 181:

quo majore apud vos odio esse debet quam etc.,

id. ib. 1, 42:

domi splendor, apud exteras nationes nomen et gratia,

id. Clu. 154; id. Mur. 38:

Dumnorigem, magna apud plebem gratia,

Caes. B. G. 1, 18:

tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti etc.,

id. ib. 1, 20:

certe apud te et hos, qui tibi adsunt, veritas valebit,

Cic. Quinct. 5; id. Div. in Caecil. 17; id. Lig. 30; id. Marcell. 14; id. Mil. 34:

utrum apud eos pudor atque officium aut timor valeret,

Caes. B. G. 1, 40:

apud quem ut multum gratia valeret,

Nep. Con. 2, 1:

video apud te causas valere plus quam preces,

Cic. Lig. 31; so id. Lael. 4, 13, and Tac. H. 3, 36:

quod apud vos plurimum debebit valere,

Cic. Div. in Caecil. 11; so Caes. B. G. 1, 17, and Tac. H. 4, 73:

qui tantum auctoritate apud suos cives potuit, ut etc.,

Cic. Verr. 2, 113:

speravit sese apud tales viros aliquid posse ad etc.,

id. Sex. Rosc. 141:

(eum) apud finitimas civitates largiter posse,

Caes. B. G. 1, 18:

quae (pecunia) apud me contra fidem meam nihil potuisset,

Cic. Verr. 1, 19:

quae (memoria) plus apud eum possit quam salus civitatis,

id. Phil. 5, 51; id. Verr. 3, 131:

qui apud eum plurimum poterat,

id. ib. 3, 130:

qui apud me et amicitia et beneficiis et dignitate plurimum possunt,

id. Sex. Rosc. 4; so Caes. B. G. 1, 9.—So very rarely with adjj.:

faciles sunt preces apud eos, qui etc.,

Cic. Har. Resp. 63:

nihil me turpius apud homines fuisset,

id. Att. 2, 19:

apud quos miserum auxilium tolerabile miserius malum fecit,

Cels. 3, 23.—

Of persons, of inhabitants of cities or countries, among whom one is, or something is, is done or happens, among = inter:

CONSOL. QVEI. FVIT. APVD. VOS., Epit. Scip. ap. Grotef. Gr. II. p. 296: homines apud nos noti, inter suos nobiles,

Cic. Fl. 52:

Ut vos hic, itidem ille apud vos meus servatur filius,

Plaut. Capt. 2, 2, 11; 2, 2, 62:

qui (colonus) perigrinatur apud vos,

Vulg. Exod. 12, 49:

qui regnabat apud vos,

ib. 1 Macc. 12, 7; ib. Matt. 13, 56; ib. Luc. 9, 41:

si iste apud eos quaestor non fuisset,

Cic. Div. in Caecil. 4; 65:

Apud eos fuisse regem Divitiacum,

Caes. B. G. 2, 4; 2, 2:

qui (praetores) apud illos a populo creantur,

Cic. Fl. 44:

apud quos consul fuerat,

id. Div. in Caecil. 66; id. Verr. 2, 5; 4, 108:

apud inferos illi antiqui supplicia impiis constituta esse voluerunt,

id. Cat. 4, 8; id. Tusc. 1, 5, 10; so Vulg. Eccli. 14, 17: Sunt apud infernos tot milia formosarum, Prop. 3, 2, 63:

fateri quae quis apud superos distulit in seram commissa piacula mortem,

Verg. A. 6, 568;

Vel. 2, 48, 2: studiis militaribus apud juventutem obsoletis,

Cic. Font. 42:

qui apud socios nominis Latini censi essent,

Liv. 41, 9:

qui apud gentes solus praestat, Naev., Com. Rel. p. 25 Rib.: quae sacra apud omnes gentes nationesque fiunt,

Cic. Verr. 4, 109:

id (simulacrum) apud Segestanos positum fuisse,

id. ib. 4, 80:

si apud Athenienses non deerant qui rem publicam defenderent,

id. Sest. 141, and Nep. Milt. 6, 2:

ille est magistratus apud Siculos, qui etc.,

Cic. Verr. 2, 131:

si tu apud Persas deprehensus etc.,

id. ib. 5, 166:

Apud Helvetios longe nobilissimus fuit Orgetorix,

Caes. B. G. 1, 2:

apud omnes Graecos hic mos est, ut etc.,

Cic. Verr. 2, 158, and id. Fragm. B. 7, 18 B. and K.:

quod apud Germanos ea consuetudo esset, ut etc.,

Caes. B. G. 1, 50:

aliis Germanorum populis usurpatum raro apud Chattos in consensum vertit,

Tac. G. 31:

Cui (mihi) neque apud Danaos usquam locus (est),

Verg. A. 2, 71:

apud Nahanarvalos antiquae religionis lucus ostenditur,

Tac. G. 43; 32; 38; 44; id. H. 4, 56; 4, 61; id. A. 2, 1; 2, 45: apud Graecos magis quam in ceteris nationibus exculta est medicina, Cels. praef. 3, 9.—So of an army, in, with, where in with abl. is commonly used:

qui apud exercitum cum Lucio Lucullo est,

in the army under L. Lucullus, Cic. Verr. 4, 49; so id. Arch. 11:

apud exercitum mihi fueris tot annos,

id. Mur. 45:

quod Hannibalem etiam nunc cum imperio apud exercitum haberent,

in the army with a command, Nep. Hann. 7, 3:

simul manere apud exercitus Titum utile videbatur,

Tac. H. 5, 10:

quod XII. pondo argenti habuisset apud exercitum,

with his troops, Plin. 33, 4, 50, § 143.—

In designating the author of a work or of an assertion, apud aliquem, in, by, in the writings of, any one (the work itself being designated by in with abl.; as, de qua in Catone majore satis multa diximus, Cic. Off. 1, 42, 151:

Socraiem illum, qui est in Phaedro Platonis,

id. de Or. 1, 7, 28:

quo in libro,

id. ib. 1, 11, 47):

ut scriptum apud eundem Caelium est,

Cic. Div. 1, 26, 55:

apud Xenophontem autem moriens Cyrus major haec dicit,

id. Sen. 22, 79:

quod apud Platonem est in philosophos dictum, quod etc.,

id. Off. 1, 9, 28:

apud Agathoclem scriptum in historia est,

id. Div. 1, 24, 50:

ut est apud poetam nescio quem,

id. Phil. 2, 65:

Quod enim est apud Ennium, etc.,

id. Off. 1, 8, 26:

de qua (ambitione) praeclare apud eundem est Platonem, simile etc.,

id. ib. 1, 25, 87:

Apud Varronem ita est, etc.,

Plin. 18, 35, 79, § 348:

ut video scriptum apud Graecos,

Cic. Scaur. 4:

invenio apud quosdam auctores,

Tac. H. 2, 37; so id. A. 1, 81; 3, 3:

reperio apud scriptores,

id. ib. 2, 88:

apud Solonem,

i. e. in his laws, Cic. Leg. 2, 26, 64:

cui bono est, si apud te Agamemnon diserte loquitur, i. e. in tragoediis tuis,

Tac. Or. 9. —Also of speakers:

apud quosdam acerbior in conviciis narrabatur,

Tac. Agr. 22.—

a.. Est aliquid apud aliquem = est alicui aliquid, apud aliquem being equivalent to dat. of possessor:

quae (scientia auguralis) mihi videtur apud majores fuisse dupliciter, ut etc.,

Cic. Leg. 2, 13, 33:

juris civilis magnum usum apud multos fuisse,

id. Brut. 41, 152:

cum apud eum summum esset imperium populi,

Nep. Phoc. 2, 4:

omnis gratia, potentia, honos, divitiae apud illos sunt,

Sall. C. 20, 8:

par gloria apud Hannibalem hostesque Poenos erat,

Liv. 22, 30, 8:

apud quos nulla loricarum galearumve tegmina (erant),

Tac. A. 12, 35:

pecuniam ac dona majora apud Romanos (esse),

id. H. 4, 76:

minorem esse apud victos animum,

id. ib. 3, 1;

2, 75: quando quidem est apud te virtuti honos,

Liv. 2, 1, 15: Phoebo sua semper apud me Munera sunt, Phoebus has his gifts with me, i. e. I have his gifts for Phoebus, Verg. E. 3, 62; so Hor. C. 3, 29, 5:

apud te est fons vitae,

Vulg. Psa. 35, 10:

apud Dominum (est) misericordia,

ib. ib. 129, 7.—

Est aliquid apud aliquem also simply denotes that something is in one's hands, in his power, at his disposal:

erat ei apud me pauxillulum Nummorum,

Ter. Phorm. 1, 1, 3:

negasse habere se (phaleras): apud alium quoque eas habuisse depositas,

Cic. Verr. 4, 29:

multa (signa) deposita apud amicos,

id. ib. 4, 36:

apud quem inventus est scyphus,

Vulg. Gen. 44, 16; ib. [p. 147] Exod. 22, 4; ib. Deut. 24, 12.—So also of persons:

te pix atra agitet apud carnuficem,

in the hands of, Plaut. Capt. 3, 4, 65:

qui (obsides) apud eum sint,

Caes. B. G. 1, 31; 1, 33.—

Apud aliquem = alicui, the dat. of indir. obj.:

remanet gloria apud me, Att., Trag. Rel. p. 194 Rib.: nihil apud Siculum, nihil apud civem Romanum tota in Sicilia reliquisse,

Cic. Verr. 4, 2:

si (cura rei publicae) apud Othonem relinqueretur,

Tac. H. 1, 13; 1, 20:

qui judicia manere apud ordinem Senatorium volunt,

Cic. Div. in Caecil. 8:

neque praemia caedis apud interfectorem mansura,

Tac. H. 2, 70; id. A. 15, 7:

fidens apud aliquem obligare,

Dig. 16, 1, 27.—So rarely with adjj.:

Essetne apud te is servos acceptissimus?

Plaut. Capt. 3, 5, 56:

non dicam amicum tuum, quod apud homines carissimum est,

Cic. Verr. 2, 110:

apud publicanos gratiosus fuisti,

id. ib. 2, 169; 4, 38; id. Fl. 76; id. Lig. 31: Apud homines hoc impossibile est;

apud Deum autem omnia possibilia sunt,

Vulg. Matt. 19, 26; ib. Marc. 10, 27.

Transf. In designations of place,

At, near, about, around, before (esp. freq. in the post-Aug. histt.) = ad, prope, circum, ante: tibi servi multi apud mensam adstant, Naev. ap. Prisc. p. 893 P. (Com. Rel. p. 10 Rib.):

verecundari neminem apud mensam decet,

Plaut. Trin. 2, 4, 77:

Quid apud hasce aedis negotii est tibi?

id. Am. 1, 1, 194:

Quid illisce homines quaerunt apud aedis meas?

id. Most. 4, 2, 26; id. Trin. 4, 2, 25: apud ignem adsidere, Turp. ap. Non. p. 522, 26 (Com. Rel. p. 100 Rib.); Sisenn. ap. Non. p. 86, 16:

navem is fregit apud Andrum insulam,

Ter. And. 1, 3, 17:

apud Tenedum pugna illa navalis,

Cic. Arch. 21:

ut apud Salamina classem suam constituerent,

Nep. Them. 3, 4:

apud oppidum morati,

Caes. B. G. 2, 7:

agri in Hispania apud Karthaginem Novam,

Cic. Agr. 1, 5:

bellatum apud Actium,

Tac. H. 1, 1; 1, 72; 3, 76:

Pugnabant alii tardis apud Ilion armis,

Ov. R. Am. 163:

morabatur in castris apud Galgalam,

Vulg. Jos. 10, 6:

quidquid apud durae cessatum est moenia Trojae,

Verg. A. 11, 288:

apud vetustam turrem, Att., Trag. Rel. p. 189 Rib.: apud castellum consedisse,

Tac. A. 4, 25:

Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

id. H. 3, 35:

apud vexillum tendentes,

id. A. 1, 17:

trepidatur apud naves,

id. H. 2, 15:

hostis est non apud Anienem, sed in urbe,

Cic. Mur. 84; id. Fam. 2, 10, 5:

quam detraxerat apud rapidum Simoenta sub Ilio alto,

Verg. A. 5, 261:

apud abunaantem amnem et rapidas undas Inachi, Att., Trag. Rel. p. 175 Rib.: apud gelidi flumina Hebri,

Verg. A. 12, 331:

octo apud Rhenum legiones,

Tac. A. 1, 3:

apud ripam Rheni,

id. ib. 2, 83:

probavi te apud Aquam Contradictionis,

Vulg. Psa. 80, 8:

repertus apud fretum Siciliae,

Tac. A. 6, 14:

propitiata Juno apud proximum mare,

id. ib. 15, 44:

apud promunturium Miseni consedit in villa,

id. ib. 6, 50:

Ut aput nivem et ferarum gelida stabula forem, for in nive etc.,

Cat. 63, 53 Mull.:

apud altaria deum pepigere,

before, Tac. A. 11, 9:

decernuntur supplicationes apud omnia pulvinaria,

id. ib. 14, 12 (cf.:

unum diem circa omnia pulvinaria supplicatio fuit,

Liv. 41, 9):

apud Caesaris effigiem procubuit,

Tac. A. 12, 17; 13, 23:

quartum apud lapidem substiterat,

id. ib. 15, 60:

laudavit ipse apud rostra (for pro rostris),

Tac. A. 16, 6; so, apud forum (cf.: ad forum under ad, I. A. 3., and in Gr. Sophocl. Trach. 371, pros mesêi agorai;

on the other hand,

id. ib. 423, en mesêi agorai; id. ib. 524, têlaugei par ochthôi): Quidam apud forum mihi vendidit, Pomp., Com. Rel. p. 250 Rib.: Ch. Qui scis? By. Apud forum modo e Davo audivi, Ter. And. 2, 1, 2; 1, 5, 18:

Capuae multa apud forum aedificia de caelo tacta,

Liv. 41, 9 (Weissenb., in foro):

quod (templum) apud forum holitorium C. Duilius struxerat,

Tac. A. 2, 49.—

At, in = in with abl. or gen. or abl. of place: CONSVLES SENATVM CONSOLVERVNT N. OCTOB. APVD AEDEM DVELONAI, S. C. de Bacch. I.; so,

ejus statuam majores apud aedem matris deum consecravisse,

Tac. A. 4, 64:

apud villam est,

Ter. Ad. 4, 1, 1; so Cic. Verr. 4, 22, 48:

Eum argentum sumpsisse apud Thebas ab danista fenore,

Plaut. Ep. 2, 2, 67:

deponere apud Solos in delubro pecuniam,

Cic. Leg. 2, 16, 40:

ut rationes apud duas civitates possim relinquere,

id. Att. 6, 7, 2: qui mense Aprili apud Baias essent, id. Fragm. B. 13, 4, 1 B. and K.;

13, 4, 4 iid.: seditio militum coepta apud Sucronem,

Liv. 28, 29:

donum apud Antium statuitur,

Tac. A. 3, 71:

bellis civilibus Maecenatem equestris ordinis cunctis apud Romam atque Italiam praeposuit,

id. ib. 6, 11:

Titus in consecrando apud Memphim bove Apide diadema gestavit,

Suet. Tit. 5:

quod Judaeam praeterveniens apud Hierosolymam non supplicasset,

id. Aug. 93:

apud Mediolanum,

Lact. Mort. Persec. 48:

eum pugionem apud Capitolium consecravit,

Tac. A. 15, 74:

Equitum Romanorum locos sedilibus plebis anteposuit apud Circum,

id. ib. 15, 32:

quae (effigies) apud theatrum Pompei locaretur,

id. ib. 3, 72:

qui (rei) apud aerarium pependissent,

Suet. Dom. 9 Roth:

cujus (scientiae) apiscendae otium apud Rhodum magistrum Thrasullum habuit,

Tac. A. 6, 20; 4, 14; so Suet. Aug. 92; Eutr. 7, 13:

ut civitati Cibyraticae apud Asiam subveniretur,

Tac. A. 4, 13; 4, 18; 16, 15:

apud Pharsaliam,

Liv. Epit. 111:

apud Palaestinam,

Eutr. 7, 13:

qui erant apud Helladam,

Vulg. 1 Macc. 8, 9. —

Of time.

With words denoting time or occasion, in, at (rare):

apud saeclum prius,

Ter. Eun. 2, 2, 15:

aliquem apud judicium persequi,

at the trial, Cic. Verr. 4, 104.—

With words designating persons, with, among, in the time of:

hostis apud majores nostros is dicebatur, quem nunc etc.,

Cic. Off. 1, 12, 36:

fecerunt hoc multi apud majores nostros,

id. Verr. 2, 118; 5, 148:

Fuit eodem ex studio vir eruditus apud patres nostros,

id. Mur. 36; id. Off. 2, 24, 85; id. Lael. 2, 6:

Apud antiquos fuit Petron quidam, Cels. praef. 3, 9: aliam apud Fabricios, aliam apud Scipiones pecuniam (fuisse),

Tac. A. 2, 33.—

For ad with words implying motion (very rare):

APVT EVM PERVENIRE,

Inscr. Grut. 786, 5:

atque apud hunc eo vicinum,

Plaut. Mil. 2, 5, 70:

Bito apud aurificem,

Lucil. 30, 66 Mull.: apud legiones venit, Sall. Fragm. ap. Pomp. Commod. Don. p. 395 Lind.:

(naves) apud insulas longius sitas ejectae,

Tac. A. 2, 24:

qui apud Romanos de societate functus est legatione,

Vulg. 2 Macc. 4, 11.

(cf. ad, I. fin. b.)

It is sometimes placed after its subst.:

quae fiunt apud fabros, fictores, item alios apud,

Varr. L. L. 6, 78, p. 104 Mull.:

Is locus est Cumas aput,

Lucr. 6, 747 Lachm.:

montem apud Erycum,

Tac. A. 4, 43:

ripam apud Euphratis,

id. ib. 6, 31:

Misenum apud et Ravennam,

id. ib. 4, 5 (in Suet. Dom. 9 the editt. vary between aerarium apud and apud aerarium; the latter seems preferable, and is adopted by Oudend., Bremi, Baumg.-Crus., and Roth).—

It is sometimes placed between the subst. and adj.:

barbaras apud gentes,

Tac. A. 2, 88, 3, 26; 15, 60:

non modo Graecis in urbibus, sed Romana apud templa,

id. ib. 14, 14.—

Twice in Verg. it stands before the secondary adjunct of its subst.:

apud durae moenia Trojae, A. 11, 288: apud gelidi flumina Hebri,

ib. 12, 331. Apud is never found in compound words. V. more on this word in Hand, Turs. I. pp. 405-416.

ex or ē (ex always before vowels, and elsewh. more freq. than e; e. g. in Cic. Rep. e occurs 19 times, but ex 61 times, before consonants—but no rule can be given for the usage; cf., e. g., ex and e together:

qui ex corporum vinculis tamquam e carcere evolaverunt,

Cic. Rep. 6, 14. But certain expressions have almost constantly the same form, as ex parte, ex sententia, ex senatus consulto, ex lege, ex tempore, etc.; but e regione, e re nata, e vestigio, e medio, and e republica used adverbially; v. Neue, Formenl. 2, 756 sq.), praep. with abl. [kindr. with Gr. ek, ex], denotes out from the interior of a thing, in opposition to in (cf. ab and de init.), out of, from.

In space.

Prop.:

interea e portu nostra navis solvitur, Ubi portu exiimus, etc.,

Plaut. Bacch. 2, 3, 54:

quam (sphaeram) M. Marcelli avus captis Syracusis ex urbe locupletissima atque ornatissima sustulisset, cum aliud nihil ex tanta praeda domum suam deportavisset,

Cic. Rep. 1, 14:

influxit non tenuis quidam e Graecia rivulus in hanc urbem,

id. ib. 2, 19:

visam, ecquae advenerit In portum ex Epheso navis mercatoria,

Plaut. Bacch. 2, 3, 2; cf. id. ib. 3, 2, 5;

3, 6, 32 al.: magno de flumine malim quam ex hoc fonticulo tantundem sumere,

Hor. S. 1, 1, 56; cf.:

nec vos de paupere mensa Dona nec e puris spernite fictilibus,

Tib. 1, 1, 38:

clanculum ex aedibus me edidi foras,

Plaut. Most. 3, 2, 9; so freq. with verbs compounded with ex; also with verbs compounded with ab and de, v. abeo, abscedo, amoveo, aveho, etc.; decedo, deduco, defero, deicio, etc.—

In a downward direction, from, down from, from off:

ex spelunca saxum in crura ejus incidisse,

Cic. Fat. 3, 6; cf. Liv. 35, 21:

picis e caelo demissum flumen,

Lucr. 6, 257:

equestribus proeliis saepe ex equis desiliunt,

Caes. B. G. 4, 2, 3; cf.:

cecidisse ex equo dicitur,

Cic. Clu. 62 fin.:

e curru trahitur,

id. Rep. 2, 41:

e curru desilit,

Ov. A. A. 1, 559 et saep., v. cado, decido, decurro, deduco, delabor, elabor, etc.—

In an upward direction, from, above:

collis paululum ex planitie editus,

Caes. B. G. 2, 8, 3:

globum terrae eminentem e mari,

Cic. Tusc. 1, 28;

and trop.: consilia erigendae ex tam gravi casu rei publicae,

Liv. 6, 2.—

Transf.

To indicate the country, and, in gen., the place from or out of which any person or thing comes, from:

ex Aethiopia est usque haec,

Ter. Eun. 3, 2, 18:

quod erat ex eodem municipio,

Cic. Clu. 17, 49; cf. id. ib. 5, 11.—Freq. without a verb:

Philocrates ex Alide,

Plaut. Capt. 3, 2, 10:

ex Aethiopia ancillula,

Ter. Eun. 1, 2, 85 Ruhnk.:

negotiator ex Africa,

Cic. Verr. 2, 1, 5:

Epicurei e Graecia,

id. N. D. 1, 21, 58:

Q. Junius ex Hispania quidam,

Caes. B. G. 5, 27:

ex India elephanti,

Liv. 35, 32:

civis Romanus e conventu Panhormitano,

Cic. Verr. 2, 5, 54 Zumpt; cf. id. ib. 2, 5, 59 fin.:

meretrix e proxumo,

Plaut. As. 1, 1, 38; cf. id. Aul. 2, 4, 11:

puer ex aula (sc. regis barbari),

Hor. C. 1, 29, 7:

ex spelunca saxum,

Cic. Fat. 3, 6:

saxum ex capitolio,

Liv. 35, 21, 6:

ex equo cadere,

Cic. Clu. 32, 175; cf. id. Fat. 3, 6; Auct. B. Hisp. 15 et saep.—

To indicate the place from which any thing is done or takes place, from, down from: ibi tum derepente ex alto in altum despexit mare, Enn. ap. Non. 518, 6 (for which:

a summo caelo despicere,

Ov. A. A. 2, 87; and:

de vertice montis despicere,

id. M. 11, 503); cf.:

T. Labienus... ex loco superiore conspicatus, etc.,

Caes. B. G. 2, 26, 4:

ex qua (villa) jam audieram fremitum clientium meorum,

Cic. Fam. 7, 18, 3:

ex hoc ipso loco permulta contra legem eam verba fecisti,

id. de Imp. Pomp. 17, 52; so id. ib. 8 fin.; cf.:

judices aut e plano aut e quaesitoris tribunali admonebat,

Suet. Tib. 33:

ex equo, ex prora, ex puppi pugnare,

Plin. 7, 56, 57, § 202 and 209; cf. Caes. B. G. 2, 27, 3:

ex vinculis causam dicere,

id. ib. 1, 4, 1; Liv. 29, 19.—Hence the adverbial expressions, ex adverso, ex diverso, ex contrario, e regione, ex parte, e vestigio, etc.; v. the words adversus, diversus, etc.—Also, ex itinere, during or on a journey, on the march, without halting, Cic. Fam. 3, 9; Sall. C. 34, 2; Liv. 35, 24; Caes. B. G. 2, 6, 1; 3, 21, 2; id. B. C. 1, 24, 4; Sall. J. 56, 3 al.; cf.

also: ex fuga,

during the flight, Caes. B. G. 6, 35, 6; id. B. C. 3, 95; 96 fin.; Sall. J. 54, 4 Kritz.; Liv. 6, 29; 28, 23 al.

In time.

From a certain point of time, i. e. immediately after, directly after, after (in this sense more freq. than ab):

Cotta ex consulatu est profectus in Galliam,

Cic. Brut. 92, 318; so,

ex consulatu,

Liv. 4, 31 Drak.; 40, 1 fin.; 22, 49; 27, 34; Vell. 2, 33, 1 al.:

ex praetura,

Cic. Leg. 1, 20, 53; id. Mur. 7, 15; Caes. B. C. 1, 22, 4; 1, 31, 2:

ex dictatura,

Liv. 10, 5 fin.:

ex eo magistratu,

Vell. 2, 31 et saep.; cf.:

Agrippa ex Asia (pro consule eam provinciam annuo imperio tenuerat) Moesiae praepositus est,

Tac. H. 3, 46 fin.:

statim e somno lavantur,

id. G. 22:

tanta repente vilitas annonae ex summa inopia et caritate rei frumentariae consecuta est,

Cic. de Imp. Pomp. 15, 44; cf. Liv. 21, 39:

ex aliquo graviore actu personam deponere,

Quint. 6, 2, 35:

mulier ex partu si, etc.,

Cels. 2, 8:

ex magnis rupibus nactus planitiem,

Caes. B. C. 1, 70, 3; cf.: ex maximo bello tantum otium totae insulae conciliavit, ut, etc., Nop. Timol. 3, 2; and:

ex magna desperatione tandem saluti redditus,

Just. 12, 10, 1 et saep.:

ex quo obses Romae fuit,

since he was a hostage in Rome, Liv. 40, 5 fin. —So the phrase, aliud ex alio, one thing after another:

me quotidie aliud ex alio impedit,

Cic. Fam. 9, 19 fin.; Cic. Leg. 1, 4, 14 (cf. also, alius, D.):

aliam rem ex alia cogitare,

Ter. Eun. 4, 2, 3:

alia ex aliis iniquiora postulando,

Liv. 4, 2.—So, too, diem ex die exspectabam, one day after another, from day to day, Cic. Att. 7, 26 fin.; cf.:

diem ex die ducere,

Caes. B. G. 1, 16, 5 (v. dies, I. A. b.).—

With names of office or calling, to denote one who has completed his term of office, or has relinquished his vocation. So in class. Lat. very dub.;

for the passage,

Caes. B. C. 1, 46, 4, belongs more correctly under III. B. It is, however, very common in post-class. Lat., esp. in inscriptions—ex consule, ex comite, ex duce, ex equite, ex praefecto, etc.— an ex-consul, etc. (for which, without good MS. authority, the nominatives exconsul, excomes, exdux, etc., are sometimes assumed, in analogy with proconsul, and subvillicus; cf. Schneid. Gram. 1, p. 562, note, and the authors there cited):

vir excelsus ex quaestore et ex consule Tribonianus,

Cod. Just. 1, 17, 2, § 9; cf.:

Pupienus et Balbinus, ambo ex consulibus,

Capitol. Gord. 22:

duo ante ipsam aram a Gallicano ex consulibus et Maecenate ex ducibus interempti sunt,

id. ib.:

mandabat Domitiano, ex comite largitionum, praefecto, ut, etc.,

Amm. 14, 7, 9:

Serenianus ex duce,

id. 14, 7, 7:

INLVSTRIS EX PRAEFECTO praeTORIO ET EX PRAEFECTO VRbis,

Inscr. Orell. 2355 al., v. Inscr. Orell. in Indice, p. 525.—

And of a period of life: quem si Constans Imperator olim ex adulto jamque maturum audiret, etc.,

i. e. who had outgrown the period of youth, and was now a man, Amm. 16, 7.—

From and after a given time, from... onward, from, since (cf. ab, II. A. 2.):

bonus volo jam ex hoc die esse,

Plaut. Pers. 4, 3, 10:

itaque ex eo tempore res esse in vadimonium coepit,

Cic. Quint. 5 fin.:

nec vero usquam discedebam, nec a republica deiciebam oculos, ex eo die, quo, etc.,

id. Phil. 1, 1:

ex aeterno tempore,

id. Fin. 1, 6, 17:

ex hoc die,

id. Rep. 1, 16:

motum ex Metello consule civicum tractas,

from the consulship of Metellus, Hor. C. 2, 1, 1:

C. Pompeius Diogenes ex Kalendis Juliis cenaculum locat,

Petr. 38, 10; so usually in forms of hiring; cf. Garaton. Cic. Phil. 2, 39, 100:

ex ea die ad hanc diem,

Cic. Verr. 2, 1, 12 fin.:

memoria tenent, me ex Kalendis Januariis ad hanc horam invigilasse rei publicae,

id. Phil. 14, 7, 20.—Esp.: ex quo (sc. tempore), since: [p. 670] octavus annus est, ex quo, etc., Tac. Agr. 33; id. A. 14, 53:

sextus decimus dies agitur, ex quo,

id. H. 1, 29:

sextus mensis est, ex quo,

Curt. 10, 6, 9; Hor. Ep. 11, 5; so,

ex eo,

Tac. A. 12, 7; Suet. Caes. 22:

ex illo,

Ov. F. 5, 670; Stat. Silv. 1, 2, 81.—

Less freq. in specifying a future date (after which something is to be done), from, after:

Romae vereor ne ex Kal. Jan. magni tumultus sint,

Cic. Fam. 16, 9, 3:

hunc judicem ex Kal. Jan. non habemus... ex Kal. Jan. non judicabunt,

id. Verr. 1, 10:

ex Idibus Mart.... ex Idibus Mai.,

id. Att. 5, 21, 9.

In other relations, and in gen. where a going out or forth, a coming or springing out of any thing is conceivable.

With verbs of taking out, or, in gen., of taking, receiving, deriving (both physically and mentally; so of perceiving, comprehending, inquiring, learning, hoping, etc.), away from, from, out of, of:

solem e mundo tollere videntur, qui amicitiam e vita tollunt,

Cic. Lael. 13, 47:

ex omni populo deligendi potestas,

id. Agr. 2, 9, 23:

agro ex hoste capto,

Liv. 41, 14, 3:

cui cum liceret majores ex otio fructus capere,

Cic. Rep. 1, 4:

ex populo Romano bona accipere,

Sall. J. 102:

majorem laetitiam ex desiderio bonorum percepimus, quam ex laetitia improborum dolorem,

Cic. Rep. 1, 4:

quaesierat ex me Scipio,

id. ib. 1, 13:

ex te requirunt,

id. ib. 2, 38:

de quo studeo ex te audire, quid sentias,

id. ib. 1, 11 fin.; 1, 30; 1, 46; 2, 38; cf.:

intellexi ex tuis litteris te ex Turannio audisse, etc.,

id. Att. 6, 9, 3:

ex eo cum ab ineunte ejus aetate bene speravissem,

id. Fam. 13, 16 et saep.; cf.:

ex aliqua re aliquid nominare,

id. N. D. 2, 20, 51:

vocare,

Tac. G. 2, 4; cf. id. ib. 4, 55; Sall. J. 5, 4.—

In specifying a multitude from which something is taken, or of which it forms a part, out of, of:

qui ex civitate in senatum, ex senatu in hoc consilium delecti estis,

Cic. Rosc. Am. 3 fin.:

e vectoribus sorte ductus,

id. Rep. 1, 34:

ecquis est ex tanto populo, qui? etc.,

id. Rab. Post. 17:

homo ex numero disertorum postulabat, ut, etc.,

id. de Or. 1, 37, 168: Q. Fulgentius, ex primo hastato (sc. ordine) legionis XIV., i. e. a soldier of the first division of hastati of the 14 th legion, Caes. B. C. 1, 46;

v. hastatus: e barbaris ipsis nulli erant maritimi,

Cic. Rep. 2, 4:

unus ex illis decemviris,

id. ib. 2, 37:

ex omnibus seculis vix tria aut quatuor nominantur paria amicorum,

id. Lael. 4, 15:

aliquis ex vobis,

id. Cael. 3, 7; id. Fam. 13, 1 fin.: id enim ei ex ovo videbatur aurum declarasse;

reliquum, argentum,

this of the egg, id. Div. 2, 65:

quo e collegio (sc. decemvirorum),

id. Rep. 2, 36:

virgines ex sacerdotio Vestae,

Flor. 1, 13, 12:

alia ex hoc quaestu,

Ter. Hec. 5, 1, 29 Ruhnk.; cf.:

fuit eodem ex studio vir eruditus apud patres nostros,

Cic. Mur. 36; Ov. Am. 2, 5, 54; Sen. Ben. 3, 9; id. Ep. 52, 3:

qui sibi detulerat ex latronibus suis principatum,

Cic. Phil. 2, 3:

est tibi ex his, qui assunt, bella copia,

id. Rep. 2, 40:

Batavi non multum ex ripa, sed insulam Rheni amnis colunt,

Tac. G. 29:

acerrimum autem ex omnibus nostris sensibus esse sensum videndi,

Cic. de Or. 2, 87, 357:

ex tribus istis modis rerum publicarum velim scire quod optimum judices,

id. Rep. 1, 30; cf. id. ib. 1, 35 et saep.—

Sometimes a circumlocution for the subject. gen., of (cf. de):

has (turres) altitudo puppium ex barbaris navibus superabat,

Caes. B. G. 3, 14, 4:

album ex ovo cum rosa mixtum,

Cels. 4, 20:

ex fraxino frondes, ex leguminibus paleae,

Col. 7, 3, 21 sq. —

To indicate the material of which any thing is made or consists, of:

fenestrae e viminibus factae,

Varr. R. R. 3, 9, 6; cf.:

statua ex aere facta,

Cic. Verr. 2, 2, 21; and:

ex eo auro buculam curasse faciendam,

id. Div. 1, 24:

substramen e palea,

Varr. R. R. 3, 10, 4:

pocula ex auro, vas vinarium ex una gemma pergrandi,

Cic. Verr. 2, 4, 27:

monilia e gemmis,

Suet. Calig. 56:

farina ex faba,

Cels. 5, 28:

potiones ex absinthio,

id. ib. et saep.:

Ennius (i. e. statua ejus) constitutus ex marmore,

Cic. Arch. 9 fin.; cf. id. Ac. 2, 31, 100:

(homo) qui ex animo constet et corpore caduco et infirmo,

id. N. D. 1, 35, 98:

natura concreta ex pluribus naturis,

id. ib. 3, 14; id. Rep. 1, 45; id. Ac. 1, 2, 6: cum Epicuro autem hoc est plus negotii, quod e duplici genere voluptatis conjunctus est, id. Fin. 2, 14, 44 et saep.—

To denote technically the material, out of, i. e. with which any thing to eat or drink, etc., is mixed or prepared (esp. freq. of medical preparations):

resinam ex melle Aegyptiam,

Plaut. Merc. 1, 2, 28:

quo pacto ex jure hesterno panem atrum vorent,

Ter. Eun. 5, 4, 17:

bibat jejunus ex aqua castoreum,

Cels. 3, 23:

aqua ex lauro decocta,

id. 4, 2; cf.:

farina tritici ex aceto cocta,

Plin. 22, 25, 57, § 120:

pullum hirundinis servatum ex sale,

Cels. 4, 4:

nuclei pinei ex melle, panis vel elota alica ex aqua mulsa (danda est),

id. 4, 7 et saep.—So of the mixing of colors or flavors:

bacae e viridi rubentes,

Plin. 15, 30, 39, § 127:

frutex ramosus, bacis e nigro rufis,

id. ib. §

132: id solum e rubro lacteum traditur,

id. 12, 14, 30, § 52:

e viridi pallens,

id. 37, 8, 33, § 110:

apes ex aureolo variae,

Col. 9, 3, 2:

sucus ex austero dulcis,

Plin. 13, 9, 18, § 62; 21, 8, 26, § 50:

ex dulci acre,

id. 11, 15, 15, § 39; cf.

trop.: erat totus ex fraude et mendacio factus,

Cic. Clu. 26.—

To indicate the cause or reason of any thing, from, through, by, by reason of, on account of:

cum esset ex aere alieno commota civitas,

Cic. Rep. 2, 33:

ex doctrina nobilis et clarus,

id. Rab. Post. 9, 23:

ex vulnere aeger,

id. Rep. 2, 21; cf.:

ex renibus laborare,

id. Tusc. 2, 25:

ex gravitate loci vulgari morbos,

Liv. 25, 26:

ex vino vacillantes, hesterna ex potatione oscitantes,

Quint. 8, 33, 66:

gravida e Pamphilo est,

Ter. And. 1, 3, 11:

credon' tibi hoc, nunc peperisse hanc e Pamphilo?

id. ib. 3, 2, 17:

ex se nati,

Cic. Rep. 1, 35:

ex quodam conceptus,

id. ib. 2, 21:

ex nimia potentia principum oritur interitus principum,

id. ib. 1, 44:

ex hac maxima libertate tyrannis gignitur,

id. ib. et saep.:

ex te duplex nos afficit sollicitudo,

Cic. Brut. 97, 332; cf.:

quoniam tum ex me doluisti, nunc ut duplicetur tuum ex me gaudium, praestabo,

id. Fam. 16, 21, 3:

in spem victoriae adductus ex opportunitate loci,

Sall. J. 48, 2:

veritus ex anni tempore et inopia aquae, ne siti conficeretur exercitus,

id. ib. 50, 1 et saep.:

ex Transalpinis gentibus triumphare,

Cic. Phil. 8, 6, 18; id. Off. 2, 8, 28; cf. id. Fam. 3, 10, 1:

gens Fabia saepe ex opulentissima Etrusca civitate victoriam tulit,

Liv. 2, 50:

ex tam propinquis stativis parum tuta frumentatio erat,

i. e. on account of the proximity of the two camps, Liv. 31, 36:

qua ex causa cum bellum Romanis Sabini intulissent,

Cic. Rep. 2, 7:

hic mihi (credo equidem ex hoc, quod eramus locuti) Africanus se ostendit,

id. ib. 6, 10:

quod ex eo sciri potest, quia, etc.,

id. Tusc. 1, 18 fin.; cf. id. Leg. 1, 15, 43:

causa... fuit ex eo, quod, etc.,

id. Phil. 6, 1:

ex eo fieri, ut, etc.,

id. Lael. 13, 46:

ex quo fit, ut, etc.,

id. Rep. 1, 43:

e quo efficitur, non ut, etc.,

id. Fin. 2, 5, 15 et saep.—Sometimes between two substantives without a verb:

non minor ex aqua postea quam ab hostibus clades,

Flor. 4, 10, 8:

ex nausea vomitus,

Cels. 4, 5:

ex hac clade atrox ira,

Liv. 2, 51, 6:

metus ex imperatore, contemptio ex barbaris,

Tac. A. 11, 20:

ex legato timor,

id. Agr. 16 et saep.—

In partic., to indicate that from which any thing derives its name, from, after, on account of:

cui postea Africano cognomen ex virtute fuit,

Sall. J. 5, 4; cf. Flor. 2, 6, 11:

cui (sc. Tarquinio) cognomen Superbo ex moribus datum,

id. 1, 7, 1:

nomen ex vitio positum,

Ov. F. 2, 601:

quarum ex disparibus motionibus magnum annum mathematici nominaverunt,

Cic. N. D. 2, 20; id. Leg. 1, 8; cf. id. Tusc. 4, 12; Plin. 11, 37, 45, § 123:

holosteon sine duritia est, herba ex adverso appellata a Graecis,

id. 27, 10, 65, § 91:

quam urbem e suo nomine Romam jussit nominari,

Cic. Rep. 2, 7:

e nomine (nominibus),

id. ib. 2, 20; Tac. A. 4, 55; id. G. 2; Just. 15, 4, 8; 20, 5, 9 et saep.—

To indicate a transition, i. e. a change, alteration, from one state or condition to another, from, out of:

si possum tranquillum facere ex irato mihi,

Plaut. Cist. 3, 21:

fierent juvenes subito ex infantibus parvis,

Lucr. 1, 186:

dii ex hominibus facti,

Cic. Rep. 2, 10:

ut exsistat ex rege dominus, ex optimatibus factio, ex populo turba et confusio,

id. ib. 1, 45:

nihil est tam miserabile quam ex beato miser,

id. Part. 17; cf.:

ex exsule consul,

id. Manil. 4, 46:

ex perpetuo annuum placuit, ex singulari duplex,

Flor. 1, 9, 2: tua virtute nobis Romanos ex amicis amicissimos fecisti, Sall. J. 10:

ex alto sapore excitati,

Curt. 7, 11, 18.—

Ex (e) re, ex usu or ex injuria, to or for the advantage or injury of any one:

ex tua re non est, ut ego emoriar,

Plaut. Ps. 1, 3, 102; 104; cf. Ter. Phorm. 5, 7, 76: Cervius haec inter vicinus garrit aniles Ex re fabellas, i. e. fitting, suitable, pertinent (= pro commodo, quae cum re proposita conveniant), Hor. S. 2, 6, 78:

aliquid facere bene et e re publica,

for the good, the safety of the state, Cic. Phil. 10, 11, 25:

e (not ex) re publica,

id. ib. 3, 12, 30; 8, 4, 13; id. de Or. 2, 28, 124; id. Fam. 13, 8, 2; Liv. 23, 24; Suet. Caes. 19 et saep.:

exque re publica,

Cic. Phil. 3, 15, 38; 5, 13, 36:

non ex usu nostro est,

Plaut. Merc. 2, 3, 60; Ter. Hec. 4, 3, 10; Caes. B. G. 1, 30, 2; 1, 50 fin.; 5, 6 fin. al.; cf.:

ex utilitate,

Plin. Pan. 67, 4; Tac. A. 15, 43:

ex nullius injuria,

Liv. 45, 44, 11.—

To designate the measure or rule, according to, after, in conformity with which any thing is done:

(majores) primum jurare EX SVI ANIMI SENTENTIA quemque voluerunt,

Cic. Ac. 2, 47 fin. (cf. Beier, Cic. Off. 3, 29, 108, and the references):

ex omnium sententia constitutum est, etc.,

id. Clu. 63, 177; cf.:

ex senatus sententia,

id. Fam. 12, 4:

ex collegii sententia,

Liv. 4, 53:

ex amicorum sententia,

id. 40, 29:

ex consilii sententia,

id. 45, 29 et saep.; cf.

also: ex sententia, i. q. ex voluntate,

according to one's wish, Plaut. Capt. 2, 2, 96: Ter. Hec. 5, 4, 32; Cic. Fam. 12, 10, 2; id. Att. 5, 21 al.;

and, in a like sense: ex mea sententia,

Plaut. Men. 2, 2, 1; id. Merc. 2, 3, 36:

ex senatus consulto,

Cic. Rep. 3, 18; Sall. C. 42 fin.:

ex edicto, ex decreto,

Cic. Fam. 13, 56 fin.; id. Quint. 8, 30:

ex lege,

id. Div. in Caecil. 5, 19; id. Clu. 37, 103; id. Inv. 1, 38, 68: ex jure, Enn. ap. Gell. 20, 10, 4 (Ann. v. 276 ed. Vahl.); Varr. L. L. 6, § 64 Mull.; Cic. Mur. 12, 26; id. de Or. 1, 10, 41:

ex foedere,

Liv. 1, 23 et saep.:

hunccine erat aequum ex illius more, an illum ex hujus vivere?

Ter. Heaut. 1, 2, 29; so,

ex more,

Sall. J. 61, 3; Verg. A. 5, 244; 8, 186; Ov. M. 14, 156; 15, 593; Plin. Ep. 3, 18; Flor. 4, 2, 79 al.; cf.:

ex consuetudine,

Cic. Clu. 13, 38; Caes. B. G. 1, 52, 4; 4, 32, 1; Sall. J. 71, 4; Quint. 2, 7, 1 al.:

quod esse volunt e virtute, id est honeste vivere,

Cic. Fin. 2, 11, 34:

ex sua libidine moderantur,

Ter. Heaut. 2, 1, 4; cf. Sall. C. 8, 1:

ut magis ex animo rogare nihil possim,

Cic. Fam. 13, 8, 3:

eorum ex ingenio ingenium horum probant,

Plaut. Trin. 4, 3, 42; cf. Ter. Eun. 1, 2, 118; Balb. ap. Cic. Att. 9, 7, A.:

leges ex utilitate communi, non ex scriptione, quae in litteris est, interpretari,

Cic. Inv. 1, 38; cf. id. Lael. 6, 21:

nemo enim illum ex trunco corporis spectabat, sed ex artificio comico aestimabat,

id. Rosc. Com. 10, 28; cf. Sall. C. 10, 5; Caes. B. G. 3, 20, 1; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 2 al.:

ex tuis verbis meum futurum corium pulcrum praedicas,

Plaut. Ep. 5, 1, 19; cf. Cic. Fam. 7, 17; id. Att. 1, 3:

nunc quae scribo, scribo ex opinione hominum atque fama,

id. Fam. 12, 4 fin.:

scripsit Tiberio, non ut profugus aut supplex, sed ex memoria prioris fortunae,

Tac. A. 2, 63: quamquam haec quidem res non solum ex domestica est ratione;

attingit etiam bellicam,

Cic. Off. 1, 22, 76; cf. id. Quint. 11; 15 et saep.—E re rata, v. ratus.—

To form adverbial expressions, such as: ex aequo, ex commodo, ex contrario, ex composito, ex confesso, ex destinato, ex diverso, ex facili, etc., ex affluenti, ex continenti;

ex improviso, ex inopinato, etc., v. the words aequus, commodus, etc.

2, 791:

terris ex,

id. 6, 788:

quibus e sumus uniter apti,

id. 3, 839; 5, 949.—E joined with que:

que sacra quercu,

Verg. E. 7, 13.

In composition, ex (cf. dis) before vowels and h, and before c, p, q, t (exagito, exeo, exigo, exoro, exuro, exhaurio; excedo, expello, exquiro, extraho); ef (sometimes ec) before f (effero, effluo, effringo; also in good MSS. ecfero, ecfari, ecfodio), elsewhere e (eblandior, educo, egredior, eicio, eligo, emitto, enitor, evado, eveho). A few exceptions are found, viz., in ex: epoto and epotus as well as expotus, and escendo as well as exscensio; in e: exbibo as well as ebibo; exballisto, exbola; exdorsuo; exfututa as well as effutuo; exfibulo; exlex, etc. After ex in compounds s is [p. 671] often elided in MSS. and edd. Both forms are correct, but the best usage and analogy favor the retaining of the s; so, exsaevio, exsanguis, exscensio, exscindo, exscribo, exsculpo, exseco, exsecror, exsequiae, exsequor, exsero, exsicco, exsilio, exsilium, exsisto, exsolvo, exsomnis, exsorbeo, exsors, exspecto, exspes, exspiro, exspolio, exspuo, exsterno, exstimulo, exstinguo, exstirpo, exsto, exstruo, exsudo, exsugo, exsul, exsulto, exsupero, exsurgo, exsuscito, and some others, with their derivv.; cf. Ribbeck, Prol. Verg. p. 445 sq. Only in escendere and escensio is the elision of x before s sustained by preponderant usage; cf. Neue, Formenl. 2, p. 766.—

Signification.

Primarily and most freq. of place, out or forth: exeo, elabor, educo, evado, etc.; and in an upward direction: emineo, effervesco, effero, erigo, exsurgo, exsulto, extollo, everto, etc.—Hence also, trop., out of ( a former nature), as in effeminare, qs. to change out of his own nature into that of a woman: effero, are, to render wild; thus ex comes to denote privation or negation, Engl. un-: exanimare, excusare, enodare, exonerare, effrenare, egelidus, I., elinguis, elumbis, etc.—

Throughout, to the end: effervesco, effero, elugeo; so in the neuter verbs which in composition (esp. since the Aug. per.) become active: egredior, enavigo, eno, enitor, excedo, etc.—Hence, thoroughly, utterly, completely: elaudare, emori, enecare, evastare, evincere (but eminari and eminatio are false readings for minari and minatio; q. v.); and hence a simple enhancing of the principal idea: edurus, efferus, elamentabilis, egelidus, exacerbo, exaugeo, excolo, edisco, elaboro, etc. In many compounds, however, of post - Aug. and especially of post-class. Latinity this force of ex is no longer distinct; so in appellations of color: exalbidus, exaluminatus, etc.; so in exabusus, exambire, exancillatus, etc. Vid. Hand Turs. II. Pp. 613-662.

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.

In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):

multi fortissimi viri,

Cic. Fam. 5, 17, 3:

rationes,

id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:

beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,

Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:

multae et magnae contentiones,

many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:

O multas et graves offensiones,

id. Att. 11, 7, 3:

multi et graves dolores,

id. Verr. 2, 5, 45, § 119:

multi et varii timores,

Liv. 3, 16, 3:

multae bonaeque artes animi,

Sall. J. 28, 5:

multa et clara facinora,

Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:

multi improbi,

Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:

multi boni, docti, prudentes,

id. Fl. 4, 8:

multi nobiles,

id. Planc. 20, 50:

multa acerba habuit ille annus,

id. Sest. 27, 58; 66, 139:

multa infanda,

Liv. 28, 12, 5:

multa falsa,

id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:

multa secunda proelia,

victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:

multa libera capita,

freemen, id. 42, 41, 11:

multae liberae civitates,

republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:

multos fortes viros,

id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:

multi clari viri,

noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:

multi primarii viri,

id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:

multi clarissimi viri,

Cic. Phil. 11, 10, 24:

multi amplissimi viri,

id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:

multi honestissimi homines,

id. Fam. 15, 15, 3:

multi peritissimi homines,

id. Caecin. 24, 69:

multi summi homines,

id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:

multi clarissimi et sapientissimi viri,

id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:

in veteribus patronis multis,

Cic. Div. in Caecil. 1, 2:

multa praeterea bella gravia,

id. Agr. 2, 33, 90:

multis suppliciis justis,

id. Cat. 1, 8, 20:

multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,

id. Imp. Pomp. 2, 6:

plurima signa pulcherrima,

id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:

virtutes animi multae et magnae,

Cic. Imp. Pomp. 22, 64:

causas ille multas et graves habuit,

id. Clu. 30, 82;

and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,

id. Cael. 5, 12:

prodigia multa, foeda,

Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:

multi hominum,

Plin. 16, 25, 40, § 96:

multae silvestrium arborum,

id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:

nimium multa,

Cic. Fam. 4, 14, 3:

nimis multa,

id. Fin. 2, 18, 57:

insulae non ita multae,

not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:

parum multa scire,

too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:

quam minime multa vestigia servitutis,

as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:

minime multi remiges,

exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:

in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,

id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:

multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,

Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:

nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,

Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:

aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,

with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:

multa prece prosequi,

id. C. 4, 5, 33:

multa victima,

Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:

avis,

id. Am. 3, 5, 4:

tabella,

Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:

exstructa mensa multa carne rancida,

Cic. Pis. 27, 67:

multo labore quaerere aliquid,

with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:

cura,

Sall. J. 7, 4:

sol,

much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:

multo sanguine ea Poenis victoria stetit,

Liv. 23, 30, 2:

multum sanguinem haurire,

Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:

multam harenam mare evomit,

id. 4, 6, 8:

arbor,

id. 7, 4, 26:

silva,

id. 8, 10, 14:

multae vestis injectu opprimi,

Tac. A. 6, 50:

multa et lauta supellex,

Cic. Phil. 2, 27, 66:

aurum,

Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:

libertas,

Hor. S. 1, 4, 5:

multam salutem dicere alicui,

to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:

cum auro et argento multo,

Sall. J. 13, 6.—Of time:

Itaque multum diei processerat,

a great part of the day, Sall. J. 51, 2:

ad multum diem,

till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:

multo adhuc die,

when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:

multo denique die,

when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:

multa nocte,

late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:

multo mane,

very early, id. Att. 5, 4, 1:

multa opinio, for multorum,

the general opinion, Gell. 3, 16, 1:

velut multa pace,

as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:

multus homo,

one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:

video ego te, mulier, more multarum utier,

id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:

tenuis L. Virginius unusque e multis,

Cic. Fin. 2, 20, 62:

unus de multis esse,

id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;

potius inter multos prope singularis fuit,

id. Brut. 79, 274:

numerarer in multis,

among the herd of orators, id. ib. 97, 333:

e multis una sit tibi,

no better than others, Ov. R. Am. 682:

multum est,

it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:

ne multa: perquiritur a coactoribus,

Cic. Clu. 64, 181:

ne multis: Diogenes emitur,

id. ib. 16, 47:

quid multis moror?

Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:

multa reluctari,

Verg. G. 4, 301:

gemens,

id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:

deos testatus,

id. ib. 7, 593:

invehi,

Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):

haud multa moratus,

Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:

in multum velociores,

by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—

In partic.

Too much, overmuch, excessive:

supellex modica, non multa,

Nep. Att. 13, 5.—

In speech, much-speaking, diffuse, prolix:

qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,

Cic. de Or. 2, 4, 17:

ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,

id. ib. 2, 87, 358:

nolo in stellarum ratione multus vobis videri,

id. N. D. 2, 46, 119.—

Frequent, frequently present:

in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,

Sall. J. 96, 3:

multus in eo proelio Caesar fuit,

was in many places, Flor. 4, 2, 50:

hen hercle hominem multum et odiosum mihi!

troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:

instare,

Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.

multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):

salve multum, gnate mi,

Plaut. Trin. 5, 2, 56:

multum vale,

farewell, id. Stich. 3, 2, 40:

hominem ineptum multum et odiosum mihi,

id. Men. 2, 2, 42:

opinor, Cassium uti non ita multum sorore,

not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:

multum mecum municipales homines loquuntur,

often, id. Att. 8, 13, 2:

non multum ille quidem nec saepe dicebat,

id. Brut. 34, 128:

non multum confidere,

not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:

sunt in venationibus,

often, frequently, id. ib. 4, 1:

in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,

Cic. Brut. 48, 178:

multum fuisse cum aliquo,

to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:

sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,

id. Fin. 5, 1, 3:

gratia valere,

to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:

res multum et saepe quaesita,

Cic. Leg. 3, 15, 33:

longe omnes multumque superabit,

id. Verr. 2, 5, 44, § 115:

multum et diu cogitans,

id. Div. 2, 1, 1:

diu multumque scriptitare,

id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:

multum loquaces,

very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:

mepti labores,

very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:

multum improbiores sunt quam a primo credidi,

much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:

multum robustior illo,

Juv. 19, 197:

majora,

Sil. 13, 708.— So with infra, post:

haud multum infra viam,

Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:

haud multum post mortem ejus,

Tac. A. 5, 3:

ut multum,

at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—

multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).

With comparatives and verbs which imply comparison:

multo tanto carior,

Plaut. Bacch. 2, 3, 76:

pauciores oratores,

Cic. de Or. 1, 3, 11:

facilius atque expeditius iter,

Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:

virtutem omnibus rebus multo anteponentes,

Cic. Fin. 4, 18, 49:

multo ceteros anteibant,

Tac. H. 4, 13:

multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,

Sall. J. 31, 28.—With malle:

multo mavolo,

Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:

meo judicio multo stare malo, quam, etc.,

Cic. Att. 12, 21, 1.—

With sup. (rare but class.), by far, by much:

quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,

Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:

simulacrum multo antiquissimum,

Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:

maxima pars,

id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:

multo id bellum maximum fuit,

Liv. 1, 11, 5:

pars multo maxima,

id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:

multo gratissima lux,

Hor. S. 1, 5, 39:

foedissimum,

Quint. 9, 4, 72:

optimum,

id. ib. 26:

pulcherrimum,

id. 1, 2, 24:

utilissima,

id. 2, 10, 1:

maxime,

Auct. Her. 4, 44, 58:

multo maxime miserabile,

Sall. C. 36, 4:

multo maxime ingenio validus,

id. J. 6, 1.—

With particles denoting a difference, far, greatly, very:

multo aliter,

Ter. And. prol. 4:

multo aliter ac sperabat,

far otherwise than, Nep. Ham. 2:

quod non multo secus fieret, si,

not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —

In specifications of time, before ante and post, long, much:

non multo ante urbem captam,

Cic. Div. 1, 45, 101:

non multo ante,

not long before, Nep. Eum. 3, 3:

multo ante,

Cic. Fam. 4, 1, 1:

non multo post, quam, etc.,

not long after, id. Att. 12, 49, 9:

haud multo ante solis occasum,

Liv. 5, 39, 2:

multo ante noctem,

id. 27, 42, 13.—

Very rarely with the positive for multum:

maligna multo,

very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—

Doubled, multo multoque, with comparatives:

multo multoque longior,

far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:

multo multoque operosius est,

Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.

Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.

In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;

so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!

Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:

ne plus minusve loqueretur,

Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);

so. non longius abesse plus minus octo milibus,

Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:

speranti plures... venerunt plusve minusve duae,

Mart. 8, 71, 4:

aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,

too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:

tantum et plus etiam ipse mihi deberet,

Cic. Att. 7, 3, 7:

vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,

and what is more, Liv. 9, 24, 8:

verbane plus an sententia valere debeat,

Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:

apud me argumenta plus quam testes valent,

id. Rep. 1, 38, 59:

valet enim salus plus quam libido,

id. ib. 1, 40, 63.—

With a partitive gen.:

vultis pecuniae plus habere,

Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:

nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,

id. Rep. 1, 4, 7; so,

plus virium,

id. Leg. 1, 2, 6:

plus hostium,

Liv. 2, 42:

plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,

Hor. Ep. 1, 17, 51:

in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,

Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:

plus ingenii,

id. ib. 1, 14, 22:

Albano non plus animi erat quam fidei,

as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—

With quam (some examples of which have already been given above):

non plus quam semel,

Cic. Off. 3, 15, 61:

confiteor eos... plus quam sicarios esse,

id. Phil. 2, 13, 31:

ne plus reddat quam acceperit,

id. Lael. 16, 58 et saep.:

non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,

into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:

plus quam decem dies abesse,

id. Phil. 2, 13, 31:

nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,

with more than, Liv. 38, 38, 8.—

Without quam:

HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,

Liv. 24, 44:

plus milies audivi,

Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:

plus quingentos colaphos infregit mihi,

Ter. Ad. 2, 1, 46:

ferre plus dimidiati mensis cibaria,

Cic. Tusc. 2, 16, 37:

non plus mille quingentos aeris,

id. Rep. 2, 22, 40:

paulo plus ducentos passus a castris,

Liv. 31, 34:

cum plus annum aeger fuisset,

id. 40, 2:

parte plus dimidia rem auctam,

id. 29, 25.—

With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:

VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,

more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:

ex his alius alio plus habet virium,

Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:

alterum certe non potest, ut plus una vera sit,

Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:

in columba plures videri colores, nec esse plus uno,

id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:

annos sexaginta natus es Aut plus eo,

or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:

plus aequo,

Cic. Lael. 16, 58:

plus paulo,

Ter. Heaut. 2, 1, 8:

paulo plus,

Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:

plus nimio,

overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:

uno plus Etruscorum cecidisse in acie,

one man more, Liv. 2, 7, 2.—

In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:

ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,

of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:

ager multo pluris est,

is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:

quo pluris sint nostra oliveta,

id. Rep. 3, 9, 16:

pluris emere,

dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,

vendere,

id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:

aedificare,

Col. 1, 4, 7:

pluris est oculatus testis quam auriti decem,

of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:

mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,

Cic. Att. 12, 28, 2:

facio pluris omnium hominem neminem,

id. ib. 8, 2, 4:

facere aliquem pluris,

make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:

pluris habere,

id. Phil. 6, 4, 10:

aestimare,

id. Par. 6, 2, 48:

ducere,

id. Att. 7, 3, 5:

putare,

id. Off. 3, 4, 18 et saep.—

Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—

Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—

Like magis, with an adj.:

plus formosus, for formosior,

Nemes. Ecl. 4, 72.—

In the plur.

Comparatively, more in number:

omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,

Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:

nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,

Ter. Hec. 3, 1, 1:

ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,

Cic. Rep. 2, 31, 55:

multo plura,

many more things, Quint. 3, 6, 28.—

In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;

1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,

id. Imp. Pomp. 7, 19:

quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,

Caes. B. G. 1, 18:

plura castella Pompeius tentaverat,

id. B. C. 3, 52:

summus dolor plures dies manere non potest,

Cic. Fin. 2, 28, 93:

pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,

id. 8, 4, 27:

quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,

Cic. Clu. 41, 115:

eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,

id. Verr. 2, 4, 28, § 64;

without verba: quid ego plura dicam?

id. de Or. 1, 5, 18:

pluribus haec exsecutus sum,

Phaedr. 3, 10, 59;

also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,

what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:

sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,

id. Fam. 13, 1, 5.—

Esp.: plures.

The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—

Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:

quin prius Me ad plures penetravi?

Plaut. Trin. 2, 2, 14.—

The greater number, the majority:

plures nesciebant qua ex causa convenissent,

Vulg. Act. 19, 32.

Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):

hujus sunt plurima simulacra,

Caes. B. G. 6, 17:

nos plurimis ignotissimi gentibus,

Cic. Rep. 1, 17, 26:

plurimae et maximae partes,

id. ib. 1, 4, 8:

plurimorum seculorum memoria,

id. ib. 3, 9, 14:

haec plurimis a me verbis dicta sunt,

id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:

me plurima praeda onustum,

Plaut. Rud. 4, 2, 4:

sermo,

Quint. 2, 2, 5:

risus,

id. 6, 3, 85:

res,

id. 6, 1, 51:

exercitatio,

id. 8 prooem. §

28: mons,

very large, Verg. A. 1, 419:

cervix,

id. G. 3, 52:

Aetna,

Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:

medio cum plurimus orbe Sol erat,

very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:

coma plurima,

very thick, id. ib. 13, 844:

sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,

mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:

plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,

many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,

oleaster plurimus,

Verg. G. 2, 183:

qua plurima mittitur ales,

Mart. 9, 56, 1:

plurima lecta rosa est,

Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):

ut haberet quam plurimum,

as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:

caput autem est, quam plurimum scribere,

id. de Or. 1, 33, 150:

ut in quoque oratore plurimum esset,

id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:

et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,

Cic. Rep. 2, 22, 40:

auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,

id. ib. 2, 9, 16:

si vero populus plurimum potest,

id. ib. 3, 14, 23; cf.:

qui apud me dignitate plurimum possunt,

id. Rosc. Am. 1, 4:

plurimum aliis praestare,

id. Inv. 2, 1, 1:

ut te plurimum diligam,

id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:

hoc ego utor uno omnium plurimum,

id. Fam. 11, 16, 2:

quantum (al. quanto) plurimum possunt,

Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):

plurimum quantum veritati nocuere,

Min. Fel. Oct. 22:

gratulor,

id. ib. 40:

(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,

at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,

cum plurimum,

id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—

In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:

artis,

Quint. 10, 5, 3:

auctoritatis et ponderis,

id. 9, 4, 91:

ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,

id. 10, 3, 1:

virtutum,

id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—

In the gen. pretii:

plurimi: immo unice unum plurimi pendit,

values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:

quem unum Alexander plurimi fecerat,

Nep. Eum. 2, 2:

ut quisque quod plurimi est possidet,

Cic. Par. 6, 2, 48.

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.

In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):

multi fortissimi viri,

Cic. Fam. 5, 17, 3:

rationes,

id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:

beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,

Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:

multae et magnae contentiones,

many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:

O multas et graves offensiones,

id. Att. 11, 7, 3:

multi et graves dolores,

id. Verr. 2, 5, 45, § 119:

multi et varii timores,

Liv. 3, 16, 3:

multae bonaeque artes animi,

Sall. J. 28, 5:

multa et clara facinora,

Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:

multi improbi,

Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:

multi boni, docti, prudentes,

id. Fl. 4, 8:

multi nobiles,

id. Planc. 20, 50:

multa acerba habuit ille annus,

id. Sest. 27, 58; 66, 139:

multa infanda,

Liv. 28, 12, 5:

multa falsa,

id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:

multa secunda proelia,

victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:

multa libera capita,

freemen, id. 42, 41, 11:

multae liberae civitates,

republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:

multos fortes viros,

id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:

multi clari viri,

noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:

multi primarii viri,

id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:

multi clarissimi viri,

Cic. Phil. 11, 10, 24:

multi amplissimi viri,

id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:

multi honestissimi homines,

id. Fam. 15, 15, 3:

multi peritissimi homines,

id. Caecin. 24, 69:

multi summi homines,

id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:

multi clarissimi et sapientissimi viri,

id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:

in veteribus patronis multis,

Cic. Div. in Caecil. 1, 2:

multa praeterea bella gravia,

id. Agr. 2, 33, 90:

multis suppliciis justis,

id. Cat. 1, 8, 20:

multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,

id. Imp. Pomp. 2, 6:

plurima signa pulcherrima,

id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:

virtutes animi multae et magnae,

Cic. Imp. Pomp. 22, 64:

causas ille multas et graves habuit,

id. Clu. 30, 82;

and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,

id. Cael. 5, 12:

prodigia multa, foeda,

Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:

multi hominum,

Plin. 16, 25, 40, § 96:

multae silvestrium arborum,

id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:

nimium multa,

Cic. Fam. 4, 14, 3:

nimis multa,

id. Fin. 2, 18, 57:

insulae non ita multae,

not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:

parum multa scire,

too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:

quam minime multa vestigia servitutis,

as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:

minime multi remiges,

exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:

in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,

id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:

multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,

Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:

nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,

Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:

aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,

with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:

multa prece prosequi,

id. C. 4, 5, 33:

multa victima,

Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:

avis,

id. Am. 3, 5, 4:

tabella,

Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:

exstructa mensa multa carne rancida,

Cic. Pis. 27, 67:

multo labore quaerere aliquid,

with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:

cura,

Sall. J. 7, 4:

sol,

much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:

multo sanguine ea Poenis victoria stetit,

Liv. 23, 30, 2:

multum sanguinem haurire,

Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:

multam harenam mare evomit,

id. 4, 6, 8:

arbor,

id. 7, 4, 26:

silva,

id. 8, 10, 14:

multae vestis injectu opprimi,

Tac. A. 6, 50:

multa et lauta supellex,

Cic. Phil. 2, 27, 66:

aurum,

Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:

libertas,

Hor. S. 1, 4, 5:

multam salutem dicere alicui,

to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:

cum auro et argento multo,

Sall. J. 13, 6.—Of time:

Itaque multum diei processerat,

a great part of the day, Sall. J. 51, 2:

ad multum diem,

till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:

multo adhuc die,

when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:

multo denique die,

when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:

multa nocte,

late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:

multo mane,

very early, id. Att. 5, 4, 1:

multa opinio, for multorum,

the general opinion, Gell. 3, 16, 1:

velut multa pace,

as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:

multus homo,

one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:

video ego te, mulier, more multarum utier,

id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:

tenuis L. Virginius unusque e multis,

Cic. Fin. 2, 20, 62:

unus de multis esse,

id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;

potius inter multos prope singularis fuit,

id. Brut. 79, 274:

numerarer in multis,

among the herd of orators, id. ib. 97, 333:

e multis una sit tibi,

no better than others, Ov. R. Am. 682:

multum est,

it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:

ne multa: perquiritur a coactoribus,

Cic. Clu. 64, 181:

ne multis: Diogenes emitur,

id. ib. 16, 47:

quid multis moror?

Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:

multa reluctari,

Verg. G. 4, 301:

gemens,

id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:

deos testatus,

id. ib. 7, 593:

invehi,

Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):

haud multa moratus,

Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:

in multum velociores,

by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—

In partic.

Too much, overmuch, excessive:

supellex modica, non multa,

Nep. Att. 13, 5.—

In speech, much-speaking, diffuse, prolix:

qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,

Cic. de Or. 2, 4, 17:

ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,

id. ib. 2, 87, 358:

nolo in stellarum ratione multus vobis videri,

id. N. D. 2, 46, 119.—

Frequent, frequently present:

in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,

Sall. J. 96, 3:

multus in eo proelio Caesar fuit,

was in many places, Flor. 4, 2, 50:

hen hercle hominem multum et odiosum mihi!

troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:

instare,

Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.

multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):

salve multum, gnate mi,

Plaut. Trin. 5, 2, 56:

multum vale,

farewell, id. Stich. 3, 2, 40:

hominem ineptum multum et odiosum mihi,

id. Men. 2, 2, 42:

opinor, Cassium uti non ita multum sorore,

not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:

multum mecum municipales homines loquuntur,

often, id. Att. 8, 13, 2:

non multum ille quidem nec saepe dicebat,

id. Brut. 34, 128:

non multum confidere,

not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:

sunt in venationibus,

often, frequently, id. ib. 4, 1:

in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,

Cic. Brut. 48, 178:

multum fuisse cum aliquo,

to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:

sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,

id. Fin. 5, 1, 3:

gratia valere,

to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:

res multum et saepe quaesita,

Cic. Leg. 3, 15, 33:

longe omnes multumque superabit,

id. Verr. 2, 5, 44, § 115:

multum et diu cogitans,

id. Div. 2, 1, 1:

diu multumque scriptitare,

id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:

multum loquaces,

very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:

mepti labores,

very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:

multum improbiores sunt quam a primo credidi,

much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:

multum robustior illo,

Juv. 19, 197:

majora,

Sil. 13, 708.— So with infra, post:

haud multum infra viam,

Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:

haud multum post mortem ejus,

Tac. A. 5, 3:

ut multum,

at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—

multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).

With comparatives and verbs which imply comparison:

multo tanto carior,

Plaut. Bacch. 2, 3, 76:

pauciores oratores,

Cic. de Or. 1, 3, 11:

facilius atque expeditius iter,

Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:

virtutem omnibus rebus multo anteponentes,

Cic. Fin. 4, 18, 49:

multo ceteros anteibant,

Tac. H. 4, 13:

multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,

Sall. J. 31, 28.—With malle:

multo mavolo,

Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:

meo judicio multo stare malo, quam, etc.,

Cic. Att. 12, 21, 1.—

With sup. (rare but class.), by far, by much:

quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,

Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:

simulacrum multo antiquissimum,

Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:

maxima pars,

id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:

multo id bellum maximum fuit,

Liv. 1, 11, 5:

pars multo maxima,

id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:

multo gratissima lux,

Hor. S. 1, 5, 39:

foedissimum,

Quint. 9, 4, 72:

optimum,

id. ib. 26:

pulcherrimum,

id. 1, 2, 24:

utilissima,

id. 2, 10, 1:

maxime,

Auct. Her. 4, 44, 58:

multo maxime miserabile,

Sall. C. 36, 4:

multo maxime ingenio validus,

id. J. 6, 1.—

With particles denoting a difference, far, greatly, very:

multo aliter,

Ter. And. prol. 4:

multo aliter ac sperabat,

far otherwise than, Nep. Ham. 2:

quod non multo secus fieret, si,

not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —

In specifications of time, before ante and post, long, much:

non multo ante urbem captam,

Cic. Div. 1, 45, 101:

non multo ante,

not long before, Nep. Eum. 3, 3:

multo ante,

Cic. Fam. 4, 1, 1:

non multo post, quam, etc.,

not long after, id. Att. 12, 49, 9:

haud multo ante solis occasum,

Liv. 5, 39, 2:

multo ante noctem,

id. 27, 42, 13.—

Very rarely with the positive for multum:

maligna multo,

very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—

Doubled, multo multoque, with comparatives:

multo multoque longior,

far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:

multo multoque operosius est,

Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.

Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.

In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;

so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!

Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:

ne plus minusve loqueretur,

Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);

so. non longius abesse plus minus octo milibus,

Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:

speranti plures... venerunt plusve minusve duae,

Mart. 8, 71, 4:

aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,

too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:

tantum et plus etiam ipse mihi deberet,

Cic. Att. 7, 3, 7:

vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,

and what is more, Liv. 9, 24, 8:

verbane plus an sententia valere debeat,

Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:

apud me argumenta plus quam testes valent,

id. Rep. 1, 38, 59:

valet enim salus plus quam libido,

id. ib. 1, 40, 63.—

With a partitive gen.:

vultis pecuniae plus habere,

Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:

nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,

id. Rep. 1, 4, 7; so,

plus virium,

id. Leg. 1, 2, 6:

plus hostium,

Liv. 2, 42:

plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,

Hor. Ep. 1, 17, 51:

in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,

Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:

plus ingenii,

id. ib. 1, 14, 22:

Albano non plus animi erat quam fidei,

as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—

With quam (some examples of which have already been given above):

non plus quam semel,

Cic. Off. 3, 15, 61:

confiteor eos... plus quam sicarios esse,

id. Phil. 2, 13, 31:

ne plus reddat quam acceperit,

id. Lael. 16, 58 et saep.:

non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,

into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:

plus quam decem dies abesse,

id. Phil. 2, 13, 31:

nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,

with more than, Liv. 38, 38, 8.—

Without quam:

HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,

Liv. 24, 44:

plus milies audivi,

Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:

plus quingentos colaphos infregit mihi,

Ter. Ad. 2, 1, 46:

ferre plus dimidiati mensis cibaria,

Cic. Tusc. 2, 16, 37:

non plus mille quingentos aeris,

id. Rep. 2, 22, 40:

paulo plus ducentos passus a castris,

Liv. 31, 34:

cum plus annum aeger fuisset,

id. 40, 2:

parte plus dimidia rem auctam,

id. 29, 25.—

With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:

VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,

more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:

ex his alius alio plus habet virium,

Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:

alterum certe non potest, ut plus una vera sit,

Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:

in columba plures videri colores, nec esse plus uno,

id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:

annos sexaginta natus es Aut plus eo,

or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:

plus aequo,

Cic. Lael. 16, 58:

plus paulo,

Ter. Heaut. 2, 1, 8:

paulo plus,

Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:

plus nimio,

overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:

uno plus Etruscorum cecidisse in acie,

one man more, Liv. 2, 7, 2.—

In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:

ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,

of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:

ager multo pluris est,

is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:

quo pluris sint nostra oliveta,

id. Rep. 3, 9, 16:

pluris emere,

dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,

vendere,

id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:

aedificare,

Col. 1, 4, 7:

pluris est oculatus testis quam auriti decem,

of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:

mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,

Cic. Att. 12, 28, 2:

facio pluris omnium hominem neminem,

id. ib. 8, 2, 4:

facere aliquem pluris,

make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:

pluris habere,

id. Phil. 6, 4, 10:

aestimare,

id. Par. 6, 2, 48:

ducere,

id. Att. 7, 3, 5:

putare,

id. Off. 3, 4, 18 et saep.—

Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—

Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—

Like magis, with an adj.:

plus formosus, for formosior,

Nemes. Ecl. 4, 72.—

In the plur.

Comparatively, more in number:

omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,

Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:

nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,

Ter. Hec. 3, 1, 1:

ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,

Cic. Rep. 2, 31, 55:

multo plura,

many more things, Quint. 3, 6, 28.—

In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;

1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,

id. Imp. Pomp. 7, 19:

quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,

Caes. B. G. 1, 18:

plura castella Pompeius tentaverat,

id. B. C. 3, 52:

summus dolor plures dies manere non potest,

Cic. Fin. 2, 28, 93:

pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,

id. 8, 4, 27:

quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,

Cic. Clu. 41, 115:

eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,

id. Verr. 2, 4, 28, § 64;

without verba: quid ego plura dicam?

id. de Or. 1, 5, 18:

pluribus haec exsecutus sum,

Phaedr. 3, 10, 59;

also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,

what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:

sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,

id. Fam. 13, 1, 5.—

Esp.: plures.

The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—

Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:

quin prius Me ad plures penetravi?

Plaut. Trin. 2, 2, 14.—

The greater number, the majority:

plures nesciebant qua ex causa convenissent,

Vulg. Act. 19, 32.

Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):

hujus sunt plurima simulacra,

Caes. B. G. 6, 17:

nos plurimis ignotissimi gentibus,

Cic. Rep. 1, 17, 26:

plurimae et maximae partes,

id. ib. 1, 4, 8:

plurimorum seculorum memoria,

id. ib. 3, 9, 14:

haec plurimis a me verbis dicta sunt,

id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:

me plurima praeda onustum,

Plaut. Rud. 4, 2, 4:

sermo,

Quint. 2, 2, 5:

risus,

id. 6, 3, 85:

res,

id. 6, 1, 51:

exercitatio,

id. 8 prooem. §

28: mons,

very large, Verg. A. 1, 419:

cervix,

id. G. 3, 52:

Aetna,

Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:

medio cum plurimus orbe Sol erat,

very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:

coma plurima,

very thick, id. ib. 13, 844:

sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,

mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:

plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,

many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,

oleaster plurimus,

Verg. G. 2, 183:

qua plurima mittitur ales,

Mart. 9, 56, 1:

plurima lecta rosa est,

Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):

ut haberet quam plurimum,

as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:

caput autem est, quam plurimum scribere,

id. de Or. 1, 33, 150:

ut in quoque oratore plurimum esset,

id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:

et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,

Cic. Rep. 2, 22, 40:

auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,

id. ib. 2, 9, 16:

si vero populus plurimum potest,

id. ib. 3, 14, 23; cf.:

qui apud me dignitate plurimum possunt,

id. Rosc. Am. 1, 4:

plurimum aliis praestare,

id. Inv. 2, 1, 1:

ut te plurimum diligam,

id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:

hoc ego utor uno omnium plurimum,

id. Fam. 11, 16, 2:

quantum (al. quanto) plurimum possunt,

Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):

plurimum quantum veritati nocuere,

Min. Fel. Oct. 22:

gratulor,

id. ib. 40:

(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,

at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,

cum plurimum,

id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—

In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:

artis,

Quint. 10, 5, 3:

auctoritatis et ponderis,

id. 9, 4, 91:

ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,

id. 10, 3, 1:

virtutum,

id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—

In the gen. pretii:

plurimi: immo unice unum plurimi pendit,

values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:

quem unum Alexander plurimi fecerat,

Nep. Eum. 2, 2:

ut quisque quod plurimi est possidet,

Cic. Par. 6, 2, 48.

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.

In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):

multi fortissimi viri,

Cic. Fam. 5, 17, 3:

rationes,

id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:

beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,

Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:

multae et magnae contentiones,

many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:

O multas et graves offensiones,

id. Att. 11, 7, 3:

multi et graves dolores,

id. Verr. 2, 5, 45, § 119:

multi et varii timores,

Liv. 3, 16, 3:

multae bonaeque artes animi,

Sall. J. 28, 5:

multa et clara facinora,

Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:

multi improbi,

Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:

multi boni, docti, prudentes,

id. Fl. 4, 8:

multi nobiles,

id. Planc. 20, 50:

multa acerba habuit ille annus,

id. Sest. 27, 58; 66, 139:

multa infanda,

Liv. 28, 12, 5:

multa falsa,

id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:

multa secunda proelia,

victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:

multa libera capita,

freemen, id. 42, 41, 11:

multae liberae civitates,

republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:

multos fortes viros,

id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:

multi clari viri,

noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:

multi primarii viri,

id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:

multi clarissimi viri,

Cic. Phil. 11, 10, 24:

multi amplissimi viri,

id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:

multi honestissimi homines,

id. Fam. 15, 15, 3:

multi peritissimi homines,

id. Caecin. 24, 69:

multi summi homines,

id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:

multi clarissimi et sapientissimi viri,

id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:

in veteribus patronis multis,

Cic. Div. in Caecil. 1, 2:

multa praeterea bella gravia,

id. Agr. 2, 33, 90:

multis suppliciis justis,

id. Cat. 1, 8, 20:

multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,

id. Imp. Pomp. 2, 6:

plurima signa pulcherrima,

id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:

virtutes animi multae et magnae,

Cic. Imp. Pomp. 22, 64:

causas ille multas et graves habuit,

id. Clu. 30, 82;

and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,

id. Cael. 5, 12:

prodigia multa, foeda,

Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:

multi hominum,

Plin. 16, 25, 40, § 96:

multae silvestrium arborum,

id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:

nimium multa,

Cic. Fam. 4, 14, 3:

nimis multa,

id. Fin. 2, 18, 57:

insulae non ita multae,

not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:

parum multa scire,

too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:

quam minime multa vestigia servitutis,

as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:

minime multi remiges,

exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:

in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,

id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:

multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,

Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:

nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,

Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:

aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,

with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:

multa prece prosequi,

id. C. 4, 5, 33:

multa victima,

Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:

avis,

id. Am. 3, 5, 4:

tabella,

Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:

exstructa mensa multa carne rancida,

Cic. Pis. 27, 67:

multo labore quaerere aliquid,

with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:

cura,

Sall. J. 7, 4:

sol,

much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:

multo sanguine ea Poenis victoria stetit,

Liv. 23, 30, 2:

multum sanguinem haurire,

Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:

multam harenam mare evomit,

id. 4, 6, 8:

arbor,

id. 7, 4, 26:

silva,

id. 8, 10, 14:

multae vestis injectu opprimi,

Tac. A. 6, 50:

multa et lauta supellex,

Cic. Phil. 2, 27, 66:

aurum,

Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:

libertas,

Hor. S. 1, 4, 5:

multam salutem dicere alicui,

to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:

cum auro et argento multo,

Sall. J. 13, 6.—Of time:

Itaque multum diei processerat,

a great part of the day, Sall. J. 51, 2:

ad multum diem,

till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:

multo adhuc die,

when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:

multo denique die,

when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:

multa nocte,

late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:

multo mane,

very early, id. Att. 5, 4, 1:

multa opinio, for multorum,

the general opinion, Gell. 3, 16, 1:

velut multa pace,

as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:

multus homo,

one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:

video ego te, mulier, more multarum utier,

id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:

tenuis L. Virginius unusque e multis,

Cic. Fin. 2, 20, 62:

unus de multis esse,

id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;

potius inter multos prope singularis fuit,

id. Brut. 79, 274:

numerarer in multis,

among the herd of orators, id. ib. 97, 333:

e multis una sit tibi,

no better than others, Ov. R. Am. 682:

multum est,

it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:

ne multa: perquiritur a coactoribus,

Cic. Clu. 64, 181:

ne multis: Diogenes emitur,

id. ib. 16, 47:

quid multis moror?

Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:

multa reluctari,

Verg. G. 4, 301:

gemens,

id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:

deos testatus,

id. ib. 7, 593:

invehi,

Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):

haud multa moratus,

Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:

in multum velociores,

by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—

In partic.

Too much, overmuch, excessive:

supellex modica, non multa,

Nep. Att. 13, 5.—

In speech, much-speaking, diffuse, prolix:

qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,

Cic. de Or. 2, 4, 17:

ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,

id. ib. 2, 87, 358:

nolo in stellarum ratione multus vobis videri,

id. N. D. 2, 46, 119.—

Frequent, frequently present:

in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,

Sall. J. 96, 3:

multus in eo proelio Caesar fuit,

was in many places, Flor. 4, 2, 50:

hen hercle hominem multum et odiosum mihi!

troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:

instare,

Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.

multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):

salve multum, gnate mi,

Plaut. Trin. 5, 2, 56:

multum vale,

farewell, id. Stich. 3, 2, 40:

hominem ineptum multum et odiosum mihi,

id. Men. 2, 2, 42:

opinor, Cassium uti non ita multum sorore,

not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:

multum mecum municipales homines loquuntur,

often, id. Att. 8, 13, 2:

non multum ille quidem nec saepe dicebat,

id. Brut. 34, 128:

non multum confidere,

not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:

sunt in venationibus,

often, frequently, id. ib. 4, 1:

in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,

Cic. Brut. 48, 178:

multum fuisse cum aliquo,

to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:

sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,

id. Fin. 5, 1, 3:

gratia valere,

to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:

res multum et saepe quaesita,

Cic. Leg. 3, 15, 33:

longe omnes multumque superabit,

id. Verr. 2, 5, 44, § 115:

multum et diu cogitans,

id. Div. 2, 1, 1:

diu multumque scriptitare,

id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:

multum loquaces,

very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:

mepti labores,

very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:

multum improbiores sunt quam a primo credidi,

much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:

multum robustior illo,

Juv. 19, 197:

majora,

Sil. 13, 708.— So with infra, post:

haud multum infra viam,

Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:

haud multum post mortem ejus,

Tac. A. 5, 3:

ut multum,

at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—

multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).

With comparatives and verbs which imply comparison:

multo tanto carior,

Plaut. Bacch. 2, 3, 76:

pauciores oratores,

Cic. de Or. 1, 3, 11:

facilius atque expeditius iter,

Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:

virtutem omnibus rebus multo anteponentes,

Cic. Fin. 4, 18, 49:

multo ceteros anteibant,

Tac. H. 4, 13:

multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,

Sall. J. 31, 28.—With malle:

multo mavolo,

Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:

meo judicio multo stare malo, quam, etc.,

Cic. Att. 12, 21, 1.—

With sup. (rare but class.), by far, by much:

quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,

Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:

simulacrum multo antiquissimum,

Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:

maxima pars,

id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:

multo id bellum maximum fuit,

Liv. 1, 11, 5:

pars multo maxima,

id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:

multo gratissima lux,

Hor. S. 1, 5, 39:

foedissimum,

Quint. 9, 4, 72:

optimum,

id. ib. 26:

pulcherrimum,

id. 1, 2, 24:

utilissima,

id. 2, 10, 1:

maxime,

Auct. Her. 4, 44, 58:

multo maxime miserabile,

Sall. C. 36, 4:

multo maxime ingenio validus,

id. J. 6, 1.—

With particles denoting a difference, far, greatly, very:

multo aliter,

Ter. And. prol. 4:

multo aliter ac sperabat,

far otherwise than, Nep. Ham. 2:

quod non multo secus fieret, si,

not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —

In specifications of time, before ante and post, long, much:

non multo ante urbem captam,

Cic. Div. 1, 45, 101:

non multo ante,

not long before, Nep. Eum. 3, 3:

multo ante,

Cic. Fam. 4, 1, 1:

non multo post, quam, etc.,

not long after, id. Att. 12, 49, 9:

haud multo ante solis occasum,

Liv. 5, 39, 2:

multo ante noctem,

id. 27, 42, 13.—

Very rarely with the positive for multum:

maligna multo,

very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—

Doubled, multo multoque, with comparatives:

multo multoque longior,

far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:

multo multoque operosius est,

Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.

Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.

In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;

so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!

Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:

ne plus minusve loqueretur,

Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);

so. non longius abesse plus minus octo milibus,

Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:

speranti plures... venerunt plusve minusve duae,

Mart. 8, 71, 4:

aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,

too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:

tantum et plus etiam ipse mihi deberet,

Cic. Att. 7, 3, 7:

vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,

and what is more, Liv. 9, 24, 8:

verbane plus an sententia valere debeat,

Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:

apud me argumenta plus quam testes valent,

id. Rep. 1, 38, 59:

valet enim salus plus quam libido,

id. ib. 1, 40, 63.—

With a partitive gen.:

vultis pecuniae plus habere,

Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:

nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,

id. Rep. 1, 4, 7; so,

plus virium,

id. Leg. 1, 2, 6:

plus hostium,

Liv. 2, 42:

plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,

Hor. Ep. 1, 17, 51:

in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,

Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:

plus ingenii,

id. ib. 1, 14, 22:

Albano non plus animi erat quam fidei,

as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—

With quam (some examples of which have already been given above):

non plus quam semel,

Cic. Off. 3, 15, 61:

confiteor eos... plus quam sicarios esse,

id. Phil. 2, 13, 31:

ne plus reddat quam acceperit,

id. Lael. 16, 58 et saep.:

non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,

into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:

plus quam decem dies abesse,

id. Phil. 2, 13, 31:

nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,

with more than, Liv. 38, 38, 8.—

Without quam:

HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,

Liv. 24, 44:

plus milies audivi,

Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:

plus quingentos colaphos infregit mihi,

Ter. Ad. 2, 1, 46:

ferre plus dimidiati mensis cibaria,

Cic. Tusc. 2, 16, 37:

non plus mille quingentos aeris,

id. Rep. 2, 22, 40:

paulo plus ducentos passus a castris,

Liv. 31, 34:

cum plus annum aeger fuisset,

id. 40, 2:

parte plus dimidia rem auctam,

id. 29, 25.—

With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:

VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,

more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:

ex his alius alio plus habet virium,

Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:

alterum certe non potest, ut plus una vera sit,

Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:

in columba plures videri colores, nec esse plus uno,

id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:

annos sexaginta natus es Aut plus eo,

or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:

plus aequo,

Cic. Lael. 16, 58:

plus paulo,

Ter. Heaut. 2, 1, 8:

paulo plus,

Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:

plus nimio,

overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:

uno plus Etruscorum cecidisse in acie,

one man more, Liv. 2, 7, 2.—

In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:

ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,

of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:

ager multo pluris est,

is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:

quo pluris sint nostra oliveta,

id. Rep. 3, 9, 16:

pluris emere,

dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,

vendere,

id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:

aedificare,

Col. 1, 4, 7:

pluris est oculatus testis quam auriti decem,

of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:

mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,

Cic. Att. 12, 28, 2:

facio pluris omnium hominem neminem,

id. ib. 8, 2, 4:

facere aliquem pluris,

make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:

pluris habere,

id. Phil. 6, 4, 10:

aestimare,

id. Par. 6, 2, 48:

ducere,

id. Att. 7, 3, 5:

putare,

id. Off. 3, 4, 18 et saep.—

Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—

Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—

Like magis, with an adj.:

plus formosus, for formosior,

Nemes. Ecl. 4, 72.—

In the plur.

Comparatively, more in number:

omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,

Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:

nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,

Ter. Hec. 3, 1, 1:

ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,

Cic. Rep. 2, 31, 55:

multo plura,

many more things, Quint. 3, 6, 28.—

In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;

1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,

id. Imp. Pomp. 7, 19:

quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,

Caes. B. G. 1, 18:

plura castella Pompeius tentaverat,

id. B. C. 3, 52:

summus dolor plures dies manere non potest,

Cic. Fin. 2, 28, 93:

pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,

id. 8, 4, 27:

quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,

Cic. Clu. 41, 115:

eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,

id. Verr. 2, 4, 28, § 64;

without verba: quid ego plura dicam?

id. de Or. 1, 5, 18:

pluribus haec exsecutus sum,

Phaedr. 3, 10, 59;

also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,

what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:

sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,

id. Fam. 13, 1, 5.—

Esp.: plures.

The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—

Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:

quin prius Me ad plures penetravi?

Plaut. Trin. 2, 2, 14.—

The greater number, the majority:

plures nesciebant qua ex causa convenissent,

Vulg. Act. 19, 32.

Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):

hujus sunt plurima simulacra,

Caes. B. G. 6, 17:

nos plurimis ignotissimi gentibus,

Cic. Rep. 1, 17, 26:

plurimae et maximae partes,

id. ib. 1, 4, 8:

plurimorum seculorum memoria,

id. ib. 3, 9, 14:

haec plurimis a me verbis dicta sunt,

id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:

me plurima praeda onustum,

Plaut. Rud. 4, 2, 4:

sermo,

Quint. 2, 2, 5:

risus,

id. 6, 3, 85:

res,

id. 6, 1, 51:

exercitatio,

id. 8 prooem. §

28: mons,

very large, Verg. A. 1, 419:

cervix,

id. G. 3, 52:

Aetna,

Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:

medio cum plurimus orbe Sol erat,

very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:

coma plurima,

very thick, id. ib. 13, 844:

sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,

mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:

plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,

many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,

oleaster plurimus,

Verg. G. 2, 183:

qua plurima mittitur ales,

Mart. 9, 56, 1:

plurima lecta rosa est,

Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):

ut haberet quam plurimum,

as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:

caput autem est, quam plurimum scribere,

id. de Or. 1, 33, 150:

ut in quoque oratore plurimum esset,

id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:

et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,

Cic. Rep. 2, 22, 40:

auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,

id. ib. 2, 9, 16:

si vero populus plurimum potest,

id. ib. 3, 14, 23; cf.:

qui apud me dignitate plurimum possunt,

id. Rosc. Am. 1, 4:

plurimum aliis praestare,

id. Inv. 2, 1, 1:

ut te plurimum diligam,

id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:

hoc ego utor uno omnium plurimum,

id. Fam. 11, 16, 2:

quantum (al. quanto) plurimum possunt,

Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):

plurimum quantum veritati nocuere,

Min. Fel. Oct. 22:

gratulor,

id. ib. 40:

(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,

at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,

cum plurimum,

id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—

In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:

artis,

Quint. 10, 5, 3:

auctoritatis et ponderis,

id. 9, 4, 91:

ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,

id. 10, 3, 1:

virtutum,

id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—

In the gen. pretii:

plurimi: immo unice unum plurimi pendit,

values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:

quem unum Alexander plurimi fecerat,

Nep. Eum. 2, 2:

ut quisque quod plurimi est possidet,

Cic. Par. 6, 2, 48.

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.

In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):

multi fortissimi viri,

Cic. Fam. 5, 17, 3:

rationes,

id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:

beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,

Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:

multae et magnae contentiones,

many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:

O multas et graves offensiones,

id. Att. 11, 7, 3:

multi et graves dolores,

id. Verr. 2, 5, 45, § 119:

multi et varii timores,

Liv. 3, 16, 3:

multae bonaeque artes animi,

Sall. J. 28, 5:

multa et clara facinora,

Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:

multi improbi,

Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:

multi boni, docti, prudentes,

id. Fl. 4, 8:

multi nobiles,

id. Planc. 20, 50:

multa acerba habuit ille annus,

id. Sest. 27, 58; 66, 139:

multa infanda,

Liv. 28, 12, 5:

multa falsa,

id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:

multa secunda proelia,

victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:

multa libera capita,

freemen, id. 42, 41, 11:

multae liberae civitates,

republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:

multos fortes viros,

id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:

multi clari viri,

noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:

multi primarii viri,

id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:

multi clarissimi viri,

Cic. Phil. 11, 10, 24:

multi amplissimi viri,

id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:

multi honestissimi homines,

id. Fam. 15, 15, 3:

multi peritissimi homines,

id. Caecin. 24, 69:

multi summi homines,

id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:

multi clarissimi et sapientissimi viri,

id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:

in veteribus patronis multis,

Cic. Div. in Caecil. 1, 2:

multa praeterea bella gravia,

id. Agr. 2, 33, 90:

multis suppliciis justis,

id. Cat. 1, 8, 20:

multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,

id. Imp. Pomp. 2, 6:

plurima signa pulcherrima,

id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:

virtutes animi multae et magnae,

Cic. Imp. Pomp. 22, 64:

causas ille multas et graves habuit,

id. Clu. 30, 82;

and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,

id. Cael. 5, 12:

prodigia multa, foeda,

Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:

multi hominum,

Plin. 16, 25, 40, § 96:

multae silvestrium arborum,

id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:

nimium multa,

Cic. Fam. 4, 14, 3:

nimis multa,

id. Fin. 2, 18, 57:

insulae non ita multae,

not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:

parum multa scire,

too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:

quam minime multa vestigia servitutis,

as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:

minime multi remiges,

exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:

in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,

id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:

multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,

Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:

nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,

Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:

aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,

with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:

multa prece prosequi,

id. C. 4, 5, 33:

multa victima,

Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:

avis,

id. Am. 3, 5, 4:

tabella,

Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:

exstructa mensa multa carne rancida,

Cic. Pis. 27, 67:

multo labore quaerere aliquid,

with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:

cura,

Sall. J. 7, 4:

sol,

much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:

multo sanguine ea Poenis victoria stetit,

Liv. 23, 30, 2:

multum sanguinem haurire,

Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:

multam harenam mare evomit,

id. 4, 6, 8:

arbor,

id. 7, 4, 26:

silva,

id. 8, 10, 14:

multae vestis injectu opprimi,

Tac. A. 6, 50:

multa et lauta supellex,

Cic. Phil. 2, 27, 66:

aurum,

Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:

libertas,

Hor. S. 1, 4, 5:

multam salutem dicere alicui,

to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:

cum auro et argento multo,

Sall. J. 13, 6.—Of time:

Itaque multum diei processerat,

a great part of the day, Sall. J. 51, 2:

ad multum diem,

till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:

multo adhuc die,

when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:

multo denique die,

when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:

multa nocte,

late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:

multo mane,

very early, id. Att. 5, 4, 1:

multa opinio, for multorum,

the general opinion, Gell. 3, 16, 1:

velut multa pace,

as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:

multus homo,

one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:

video ego te, mulier, more multarum utier,

id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:

tenuis L. Virginius unusque e multis,

Cic. Fin. 2, 20, 62:

unus de multis esse,

id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;

potius inter multos prope singularis fuit,

id. Brut. 79, 274:

numerarer in multis,

among the herd of orators, id. ib. 97, 333:

e multis una sit tibi,

no better than others, Ov. R. Am. 682:

multum est,

it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:

ne multa: perquiritur a coactoribus,

Cic. Clu. 64, 181:

ne multis: Diogenes emitur,

id. ib. 16, 47:

quid multis moror?

Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:

multa reluctari,

Verg. G. 4, 301:

gemens,

id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:

deos testatus,

id. ib. 7, 593:

invehi,

Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):

haud multa moratus,

Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:

in multum velociores,

by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—

In partic.

Too much, overmuch, excessive:

supellex modica, non multa,

Nep. Att. 13, 5.—

In speech, much-speaking, diffuse, prolix:

qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,

Cic. de Or. 2, 4, 17:

ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,

id. ib. 2, 87, 358:

nolo in stellarum ratione multus vobis videri,

id. N. D. 2, 46, 119.—

Frequent, frequently present:

in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,

Sall. J. 96, 3:

multus in eo proelio Caesar fuit,

was in many places, Flor. 4, 2, 50:

hen hercle hominem multum et odiosum mihi!

troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:

instare,

Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.

multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):

salve multum, gnate mi,

Plaut. Trin. 5, 2, 56:

multum vale,

farewell, id. Stich. 3, 2, 40:

hominem ineptum multum et odiosum mihi,

id. Men. 2, 2, 42:

opinor, Cassium uti non ita multum sorore,

not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:

multum mecum municipales homines loquuntur,

often, id. Att. 8, 13, 2:

non multum ille quidem nec saepe dicebat,

id. Brut. 34, 128:

non multum confidere,

not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:

sunt in venationibus,

often, frequently, id. ib. 4, 1:

in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,

Cic. Brut. 48, 178:

multum fuisse cum aliquo,

to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:

sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,

id. Fin. 5, 1, 3:

gratia valere,

to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:

res multum et saepe quaesita,

Cic. Leg. 3, 15, 33:

longe omnes multumque superabit,

id. Verr. 2, 5, 44, § 115:

multum et diu cogitans,

id. Div. 2, 1, 1:

diu multumque scriptitare,

id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:

multum loquaces,

very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:

mepti labores,

very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:

multum improbiores sunt quam a primo credidi,

much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:

multum robustior illo,

Juv. 19, 197:

majora,

Sil. 13, 708.— So with infra, post:

haud multum infra viam,

Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:

haud multum post mortem ejus,

Tac. A. 5, 3:

ut multum,

at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—

multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).

With comparatives and verbs which imply comparison:

multo tanto carior,

Plaut. Bacch. 2, 3, 76:

pauciores oratores,

Cic. de Or. 1, 3, 11:

facilius atque expeditius iter,

Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:

virtutem omnibus rebus multo anteponentes,

Cic. Fin. 4, 18, 49:

multo ceteros anteibant,

Tac. H. 4, 13:

multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,

Sall. J. 31, 28.—With malle:

multo mavolo,

Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:

meo judicio multo stare malo, quam, etc.,

Cic. Att. 12, 21, 1.—

With sup. (rare but class.), by far, by much:

quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,

Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:

simulacrum multo antiquissimum,

Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:

maxima pars,

id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:

multo id bellum maximum fuit,

Liv. 1, 11, 5:

pars multo maxima,

id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:

multo gratissima lux,

Hor. S. 1, 5, 39:

foedissimum,

Quint. 9, 4, 72:

optimum,

id. ib. 26:

pulcherrimum,

id. 1, 2, 24:

utilissima,

id. 2, 10, 1:

maxime,

Auct. Her. 4, 44, 58:

multo maxime miserabile,

Sall. C. 36, 4:

multo maxime ingenio validus,

id. J. 6, 1.—

With particles denoting a difference, far, greatly, very:

multo aliter,

Ter. And. prol. 4:

multo aliter ac sperabat,

far otherwise than, Nep. Ham. 2:

quod non multo secus fieret, si,

not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —

In specifications of time, before ante and post, long, much:

non multo ante urbem captam,

Cic. Div. 1, 45, 101:

non multo ante,

not long before, Nep. Eum. 3, 3:

multo ante,

Cic. Fam. 4, 1, 1:

non multo post, quam, etc.,

not long after, id. Att. 12, 49, 9:

haud multo ante solis occasum,

Liv. 5, 39, 2:

multo ante noctem,

id. 27, 42, 13.—

Very rarely with the positive for multum:

maligna multo,

very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—

Doubled, multo multoque, with comparatives:

multo multoque longior,

far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:

multo multoque operosius est,

Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.

Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.

In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;

so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!

Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:

ne plus minusve loqueretur,

Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);

so. non longius abesse plus minus octo milibus,

Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:

speranti plures... venerunt plusve minusve duae,

Mart. 8, 71, 4:

aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,

too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:

tantum et plus etiam ipse mihi deberet,

Cic. Att. 7, 3, 7:

vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,

and what is more, Liv. 9, 24, 8:

verbane plus an sententia valere debeat,

Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:

apud me argumenta plus quam testes valent,

id. Rep. 1, 38, 59:

valet enim salus plus quam libido,

id. ib. 1, 40, 63.—

With a partitive gen.:

vultis pecuniae plus habere,

Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:

nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,

id. Rep. 1, 4, 7; so,

plus virium,

id. Leg. 1, 2, 6:

plus hostium,

Liv. 2, 42:

plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,

Hor. Ep. 1, 17, 51:

in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,

Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:

plus ingenii,

id. ib. 1, 14, 22:

Albano non plus animi erat quam fidei,

as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—

With quam (some examples of which have already been given above):

non plus quam semel,

Cic. Off. 3, 15, 61:

confiteor eos... plus quam sicarios esse,

id. Phil. 2, 13, 31:

ne plus reddat quam acceperit,

id. Lael. 16, 58 et saep.:

non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,

into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:

plus quam decem dies abesse,

id. Phil. 2, 13, 31:

nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,

with more than, Liv. 38, 38, 8.—

Without quam:

HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,

Liv. 24, 44:

plus milies audivi,

Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:

plus quingentos colaphos infregit mihi,

Ter. Ad. 2, 1, 46:

ferre plus dimidiati mensis cibaria,

Cic. Tusc. 2, 16, 37:

non plus mille quingentos aeris,

id. Rep. 2, 22, 40:

paulo plus ducentos passus a castris,

Liv. 31, 34:

cum plus annum aeger fuisset,

id. 40, 2:

parte plus dimidia rem auctam,

id. 29, 25.—

With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:

VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,

more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:

ex his alius alio plus habet virium,

Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:

alterum certe non potest, ut plus una vera sit,

Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:

in columba plures videri colores, nec esse plus uno,

id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:

annos sexaginta natus es Aut plus eo,

or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:

plus aequo,

Cic. Lael. 16, 58:

plus paulo,

Ter. Heaut. 2, 1, 8:

paulo plus,

Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:

plus nimio,

overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:

uno plus Etruscorum cecidisse in acie,

one man more, Liv. 2, 7, 2.—

In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:

ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,

of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:

ager multo pluris est,

is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:

quo pluris sint nostra oliveta,

id. Rep. 3, 9, 16:

pluris emere,

dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,

vendere,

id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:

aedificare,

Col. 1, 4, 7:

pluris est oculatus testis quam auriti decem,

of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:

mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,

Cic. Att. 12, 28, 2:

facio pluris omnium hominem neminem,

id. ib. 8, 2, 4:

facere aliquem pluris,

make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:

pluris habere,

id. Phil. 6, 4, 10:

aestimare,

id. Par. 6, 2, 48:

ducere,

id. Att. 7, 3, 5:

putare,

id. Off. 3, 4, 18 et saep.—

Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—

Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—

Like magis, with an adj.:

plus formosus, for formosior,

Nemes. Ecl. 4, 72.—

In the plur.

Comparatively, more in number:

omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,

Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:

nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,

Ter. Hec. 3, 1, 1:

ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,

Cic. Rep. 2, 31, 55:

multo plura,

many more things, Quint. 3, 6, 28.—

In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;

1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,

id. Imp. Pomp. 7, 19:

quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,

Caes. B. G. 1, 18:

plura castella Pompeius tentaverat,

id. B. C. 3, 52:

summus dolor plures dies manere non potest,

Cic. Fin. 2, 28, 93:

pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,

id. 8, 4, 27:

quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,

Cic. Clu. 41, 115:

eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,

id. Verr. 2, 4, 28, § 64;

without verba: quid ego plura dicam?

id. de Or. 1, 5, 18:

pluribus haec exsecutus sum,

Phaedr. 3, 10, 59;

also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,

what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:

sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,

id. Fam. 13, 1, 5.—

Esp.: plures.

The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—

Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:

quin prius Me ad plures penetravi?

Plaut. Trin. 2, 2, 14.—

The greater number, the majority:

plures nesciebant qua ex causa convenissent,

Vulg. Act. 19, 32.

Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):

hujus sunt plurima simulacra,

Caes. B. G. 6, 17:

nos plurimis ignotissimi gentibus,

Cic. Rep. 1, 17, 26:

plurimae et maximae partes,

id. ib. 1, 4, 8:

plurimorum seculorum memoria,

id. ib. 3, 9, 14:

haec plurimis a me verbis dicta sunt,

id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:

me plurima praeda onustum,

Plaut. Rud. 4, 2, 4:

sermo,

Quint. 2, 2, 5:

risus,

id. 6, 3, 85:

res,

id. 6, 1, 51:

exercitatio,

id. 8 prooem. §

28: mons,

very large, Verg. A. 1, 419:

cervix,

id. G. 3, 52:

Aetna,

Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:

medio cum plurimus orbe Sol erat,

very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:

coma plurima,

very thick, id. ib. 13, 844:

sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,

mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:

plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,

many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,

oleaster plurimus,

Verg. G. 2, 183:

qua plurima mittitur ales,

Mart. 9, 56, 1:

plurima lecta rosa est,

Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):

ut haberet quam plurimum,

as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:

caput autem est, quam plurimum scribere,

id. de Or. 1, 33, 150:

ut in quoque oratore plurimum esset,

id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:

et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,

Cic. Rep. 2, 22, 40:

auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,

id. ib. 2, 9, 16:

si vero populus plurimum potest,

id. ib. 3, 14, 23; cf.:

qui apud me dignitate plurimum possunt,

id. Rosc. Am. 1, 4:

plurimum aliis praestare,

id. Inv. 2, 1, 1:

ut te plurimum diligam,

id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:

hoc ego utor uno omnium plurimum,

id. Fam. 11, 16, 2:

quantum (al. quanto) plurimum possunt,

Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):

plurimum quantum veritati nocuere,

Min. Fel. Oct. 22:

gratulor,

id. ib. 40:

(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,

at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,

cum plurimum,

id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—

In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:

artis,

Quint. 10, 5, 3:

auctoritatis et ponderis,

id. 9, 4, 91:

ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,

id. 10, 3, 1:

virtutum,

id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—

In the gen. pretii:

plurimi: immo unice unum plurimi pendit,

values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:

quem unum Alexander plurimi fecerat,

Nep. Eum. 2, 2:

ut quisque quod plurimi est possidet,

Cic. Par. 6, 2, 48.

tunc, adv. demonstr., of time [tum, and demonstr. suffix -ce], then, at that time; but in ante-class. and class. prose tunc is always emphatic, and generally refers to a point of time. In post-Aug. style tunc freq. occurs without emphasis, and is freely used of periods of time. Tunc = deinde occurs first in the class. per. and rarely in prose; but is very freq. after the Aug. per. Tunc in mere co-ordinative use is very rare and not ante-class. (v. I. C.). Tunc coupled with an emphatic or temporal particle is very rare in class. prose, but freq. in the postAug. period. Poets often use tunc instead of tum before vowels for the sake of the metre. In general, tunc is not freq. till after the Aug. period. Cic. has tum about thirty times as often as tunc; Caes. has tunc only five times; Livy, in the first two books, has tunc five times, tum eighty-two times; but Val. Max. has tunc four times as often as tum. Sen. almost always has tunc; tum only in a few passages, mostly in co ordinative use. In Vitr., Suet., Plin., Just., and the jurists, tunc largely predominates; but Nep. has tunc once only, and Tac., who employs both words sparingly, has tum oftener than tunc. The Codd. very freq. vary between the words, and in many passages the reading is still doubtful. Undue weight has been given by some critics to opposition to nunc and connection with cum; cf. Kritz ad Sall. J. 5, 1; Zumpt ad Cic. Verr. 2, 4, 64, § 142; 2, 5, 10, § 27. Both tum and tunc are freq. opposed to nunc, and connected with cum.

Referring an event to a time before mentioned.

To definite past time.

To a period of time, = illis temporibus (only post-Aug.):

tunc melius tenuere fidem cum paupere cultu Stabat in exigua ligneus aede deus,

Tib. 1, 10, 19:

nulli tunc subsessores alienorum matrimoniorum oculi metuebantur,

Val. Max. 2, 1, 5:

sed tunc clarissimus quisque juvenum pro amplificanda patria plurimum periculi sustinebat,

id. 3, 2, 6:

nunc quo ventum est? A servis vix impetrari potest ne eam supellectilem fastidiant qua tunc consul non erubuit,

id. 4, 3, 7:

quo pacto inter amicos viguisse tunc justitiam credimus, cum inter accusatores quoque, etc.,

id. 6, 5, 6:

si vere aestimare Macedonas qui tunc erant volumus, fatebimur, etc.,

Curt. 4, 16, 33:

sed civitati nullae tunc leges erant,

Just. 2, 7, 3; 6, 9, 5.—

Referring to a point of time spoken of: cives Romani [p. 1914] tunc facti sunt Campani, Enn. ap. Censor. 14 (Ann. v. 174 Vahl.): tanto sublatae sunt Augmine tunc lapides, id. ap. Non. p. 211, 8 (Ann. v. 542 ib.): tunc ipsos adoriant, ne quis Spartam referat nuntium, Naev. ap. Prisc. 8, p. 801 P. (Trag. Rel. v. 16 Rib.):

(Sulla) statim ex iis rebus quas tunc vendebat jussit ei praemium tribui, etc.,

Cic. Arch. 10, 25:

neque ego tunc princeps ad salutem esse potuissem si, etc.,

id. Sull. 3, 9:

his tunc cognitis rebus amici regis his... liberaliter responderunt,

Caes. B. C. 3, 104:

tunc duces Nerviorum... colloqui sese velle dicunt,

at this time, id. B. G. 5, 41:

quod se facturos minabantur, aegreque tunc sunt retenti quin oppidum irrumperent,

id. B. C. 2, 13 fin.:

Romanus tunc exercitus in agro Larinati erat,

Liv. 22, 24, 1:

itaque cum in ipsum, et innocentia tutum et magistratu in quo tunc erat, impetus fieri non posset, etc.,

id. 4, 44, 6; cf. id. 2, 2, 2; 4, 8, 6; 10, 37, 10;

44, 44, 3: nec, si rescindere posses (sc. jussa Jovis), Tunc aderas,

Ov. M. 2, 679:

tunc ego nec cithara poteram gaudere sonora, nec, etc.,

Tib. 3, 4, 69:

tunc urbis custodiis praepositus C. Maecenas,

Vell. 2, 88, 2:

forte evenit ut tunc summae dignitatis ibi femina veneno consumere se destinarit,

Val. Max. 2, 6, 8:

qui tunc Libitinam exercebant,

id. 5, 2, 10:

Coriolanus ad Volscos, infestos tunc Romanis, confugit,

id. 5, 4, 1; cf. id. 2, 10, 3; 4, 8, 5; 5, 5, 3; 7, 6, 5 fin.;

8, 1 damn. 1: Carthaginiensium legati ad celebrandum sacrum anniversarium more patrio tunc venerant,

Curt. 4, 2, 10:

et tunc aestas erat, cujus calor, etc.,

id. 3, 5, 1:

perierat imperium, quod tunc in extremo stabat, si Fabius, etc.,

Sen. Troad. 1, 11, 5:

tunc,distractis Orientis viribus, casus Mithridati datus est occupandi Armeniam,

Tac. A. 11, 9; cf. id. ib. 2, 25:

quidam ex eis qui tunc egerant, decesserunt,

Plin. Ep. 4, 24, 3:

ardente tunc in Africa bello,

Suet. Caes. 70; cf. id. Calig. 48; id. Ner. 20; 21:

Asiam tunc tenebat imperio rex Darius,

Gell. 17, 9, 20:

hostes tunc populi Romani fuerant Fidenates,

id. 17, 21, 17; cf. id. 13, 5, 2 and 3; 14, 1, 8; Ael. Spart. Had. 11; 23; 24.—Repeated by anaphora:

tunc victus abiere feri, tunc consita pomus, tunc bibit inriguas fertilis hortus aquas, Aurea tunc pressos, etc.,

Tib. 2, 1, 43:

tunc Parmenio et Philotas, tunc Amyntas consobrinus, tunc noverca fratresque interfecti, tunc Attalus, Eurylochus... occurrebant,

Just. 12, 6, 14; so id. 43, 3, 2; 43, 4, 2.—Attributively:

regem tunc Lacedaemoniorum,

Just. 6, 2, 4.—

Referring to a state no longer in existence:

silvae tunc circa viam erant, plerisque incultis,

Liv. 21, 25, 8:

urbs (Corinthus) erat tunc praeclara ante excidium,

id. 45, 28, 2:

hic (Curio) primo pro Pompei partibus, id est, ut tunc habebatur, pro republica, mox... pro Caesare stetit,

Vell. 2, 48, 3:

certissimum tunc proscriptorum perfugium penetravit,

Val. Max. 7, 3, 9:

docuit in atrio Catulinae domus, quae pars Palatii tunc erat,

Suet. Gram. 17: tunc (i. e. olim) in usu erat, eam hereditatem, etc., Gai Inst. 2, 254 erat autem tunc mos ut cum princeps causam cognosceret... sententiam ex omnium deliberatione proferret, Ael. Spart. Had. 8.—

Expressly opposed to present time: tunc igitur pelles, nunc aurum et purpura exercent hominum vitam, Lucr 5, 1423;

ea lege quae tunc erat Sempronia, nunc est Cornelia,

Cic. Clu. 56, 154:

cum vero causam justam deus ipse dederit, ut tunc Socrati, nunc Catoni, etc.,

id. Tusc. 1, 30, 74, cf. id. Verr. 2, 2, 18, § 45; 2, 3, 67, § 156; id. Arch. 3, 5; id. Pis. 13, 30; id. Rab. Post. 12, 34; id. Phil. 7, 5, 14:

cur privati non damus remiges, sicut tunc dedimus?

Liv. 34, 6, 18:

munitiones et locis opportunioribus tunc fuerunt et validiores impositae (i. e. quam nunc),

id. 36, 17, 4:

parva nunc res videri potest quae tunc patres ac plebem accendit,

id. 4, 25, 13; cf. id. 8, 31, 4; 21, 18, 5:

Macedones milites ea tunc erant fama qua nunc Romani feruntur,

Nep. Eum. 3, 4: nunc solvo poenas;

tunc tibi inferias dedi,

Sen. Phoen. 172:

nunc haberent socios quos tunc hostes habuerant,

Just. 6, 7, 5; cf. id. 8, 2, 9:

hoc tunc Veii fuere, nunc fuisse quis meminit?

Flor. 1, 12, 11.—And tunc and tum in co-ordinated sentences: qui ager nunc multo pluris est quam tunc fuit. Tum enim, etc., nunc, etc.;

tum erat ager incultus, nunc est cultissimus,

Cic. Rosc. Com. 12, 33: vos etiamsi tunc faciendum non fuerit, nunc utique faciendum putatis;

ego contra, etiamsi tum migrandum fuisset, nunc has ruipas relinquendas non censerem,

Liv. 5, 53, 3 (in such connections tum generally refers to a previous tunc, rarely vice versa).—

Opposed to a previous or a later time:

quae ipsum Hannibalem, armis tunc invictum voluptate vicit (i. e. etsi non postea),

Cic. Agr. 2, 35, 95:

raro alias tribuni popularis oratio acceptior plebi quam tunc severissimi consulis fuit,

Liv. 3, 69, 1:

(Syphax) tunc accessio Punici belli fuerat, sicut Gentius Macedonici,

id. 45, 7, 2; 5, 37, 2; 45, 25, 10:

non ab Scipionibus aliisque veteribus Romanorum ducum quidquam ausum fortius quam tunc a Caesare,

Vell. 2, 80, 3:

et tunc Aeanti, ut deo, immolaverunt, et deinceps, etc.,

Val. Max. 1, 5, ext. 2:

praetor hic Alexandri fuerat, tunc transfuga,

Curt. 3, 11, 18; cf. id. 4, 13, 18:

Cilicum nationes saepe et alias commotae, tunc Troxoboro duce, montes asperos castris cepere,

Tac. A. 12, 55; cf. id. ib. 2, 62; id. H. 3, 58:

ob res et tunc in Africa, et olim in Germania gestas,

Suet. Galb. 8; cf. id. Tib. 10; 18; id. Oth. 4:

idem tunc Faesulae quod Carrhae nuper,

Flor. 1, 5, 8.—

In general statements, applied to the actual state of affairs:

mos est regibus quotiens in societatem coeant, pollices inter se vincire, etc. Sed tunc, qui ea vincula admovebat decidisse simulans, genua Mithridatis invadit,

Tac. A. 12, 47:

legebatur ergo ibi tunc in carmine Latino, etc.,

Gell. 2, 22, 2.— Pregn., as matters then stood:

aptissimum tempus fuerat, delinimentum animis Bolani agri divisionem obici: tunc haec ipsa indignitas angebat animos,

Liv. 4, 51, 6.—

Of coincidence in time: tunc = cum hoc fieret, on that occasion:

quodsi tu tunc, Crasse, dixisses, omnem eorum importunitatem evellisset oratio tua,

Cic. de Or. 1, 53, 230; id. Clu. 56, 153; id. Lig. 5, 16; id. Phil. 7, 5, 14:

tunc Lacedaemoniis accusantibus respondendum erat, nunc a vobis ipsis accusati sumus,

Liv. 39, 36, 7:

jam Horatius secundam pugnam petebat. Tunc... clamore adjuvant militem suum,

while he was doing so, id. 1, 25, 9; 45, 23, 17:

sed neque... nubes Tunc habuit, nec... imbres,

Ov. M. 2, 310:

quid mihi tunc animi fuit?

id. ib. 7, 582:

quid mihi tunc animi credis, germane, fuisse?

id. H. 11, 87; 12, 31:

quid tunc homines timuerint, quae senatus trepidatio... neque mihi exprimere vacat, neque, etc.,

Vell. 2, 124, 1:

non Catoni tunc praetura, sed praeturae Cato negatus est,

Val. Max. 7, 5, 6; cf. id. 1, 8, 6; 4, 5, 3; 6, 1, 8; 6, 2, 3; 6, 2, 6; 6, 6, ext. 1;

9, 3, 1: tunc ego dicere debui,

Sen. Ep. 63, 15:

non possum dicere aliud tunc mihi quam deos adfuisse,

Plin. Ep. 1, 5, 5:

tunc domus priscorum ducum arserunt,

Suet. Ner. 38; Just. 18, 3, 14; Gell. 6 (7), 3, 48; 12, 13, 21; 19, 1, 11.—Tunc and tum co-ordinate: sanguine tunc (Phaethontis) credunt... Tum facta'st Libya... arida;

tum, etc.,

Ov. M. 2, 235 sqq.: tunc... sorores Debuerant, etc.;

Tum potui Medea mori bene,

id. H. 12, 3 sqq.—And referring to a supposed action at a definite time:

nobis tunc repente trepidandum in acie instruenda erat,

if we had accepted the battle then, Liv. 44, 38, 11.—

Redundant (post-class.):

id quale fuerit, neque ipse tunc prodidit, neque cuiquam facile succurrat,

Suet. Tit. 10; cf.: in ejusmodi temporibus tunc eae ambulationes aperiuntur, Vitr 5, 9, 9.—

= nunc, in oblique discourse (rare):

quod si consulatus tanta dulcedo sit, jam tunc ita in animum inducant, consulatum captum a tribunicia potestate esse,

Liv. 2, 54, 5:

ut cum multis saeculis murus urbi civium virtus fuerit, tunc cives salvos se fore non existimaverint nisi intra muros laterent,

Just. 14, 5, 7.—

Referring to indefinite time.

Then, at such a time of the year, day, etc.; at such a season:

tunc (i. e. autumno) praecidi arbores oportere secundum terram,

Varr. R. R. 1, 27:

ab eo in fastis dies hordicalia nominantur, quod tunc hordae boves immolantur,

id. ib. 2, 5:

omnes (nubes sol) enim sub se tunc (= medio die),

Sen. Q. N. 1, 8, 7:

tunc enim maximae et integrae adhuc nives (= aestate prima),

id. ib. 4, 2, 21:

et tunc potest ventis concitari mare,

id. ib. 4, 2, 25; cf. id. ib. 4, 5, 2.—

With the force of an indefinite temporal clause:

tunc ignes tenuissimi iter exile designant et caelo producunt, of shooting stars,

Sen. Q. N. 1, 1, 6: nemo observat lunam nisi laborantem. Tunc urbes conclamant, tunc pro se quisque superstitione vana trepidat, id. ib. 7, 1, 2:

adjuvari se tunc (i. e. cum faces vident) periclitantes existimant Pollucis et Castoris numine,

id. ib. 1, 1, 13; cf. id. ib. 1, 8, 3; 2, 55, 2; 5, 3, 1; 6, 12, 2; id. Ep. 42, 4; id. Brev. Vit. 11, 1: si ancilla ex cive Romand conceperit, deinde civis Romana facta sit, et tunc pariat, etc., Gai Inst. 1, 88; 1, 90; Dig. 1, 6, 8; 40, 12, 22, § 3.—

With the force of a conditional clause, in this instance: Tr. Erus peregre venit. Si. Tunc tibi actutum chorda tenditur, Plaut. Most. 3, 2, 55 Lorenz (al. tum):

dominae mentem convertite... Tunc ego crediderim vobis, et sidera et amnes Posse, etc.,

Prop. 1, 1, 23:

itaque tunc dividere optimum erit (= si plura sunt quae nocent),

Quint. 4, 2, 101; so id. 6, 1, 22:

cuperem tecum communicare tam subitam mutationem mei: tunc amicitiae nostrae certiorem fiduciam habere coepissem,

Sen. Ep. 6, 2: nemo est ex inprudentibus qui reliqui sibi debeat. Tunc mala consilia agitant, tunc aut aliis aut ipsis pericula struunt;

tunc cupiditates improbas ordinant, tunc... tunc... denique, etc.,

id. ib. 10, 2;

7, 2: tunc enim (i. e. si cottidie reputes) subit recordatio: Quot dies quam frigidis rebus absumpsi!

Plin. Ep. 1, 9, 3:

propter liberos retentio fit (dotis) si culpa mulieris divortium factum sit, tunc enim sextae retinentur ex dote,

Ulp. Fragm. 6, 10: veluti si a femina manumissa sit: tunc enim e lege Atilia petere debet tutorem, Gai Inst. 1, 195; 1, 76; 1, 40; 3, 181; Fragm. Vat. 52; Dig. 2, 4, 8; 5, 3, 13, § 12; 7, 3, 1; 19, 1, 11, § 15; 11, 1, 20; Just. Inst. 1, 12, § 6; in the jurists, saep.—

Referring to future time.

In gen.: tunc illud vexillum... coloniae Capuae inferetur;

tunc contra hanc Romam illa altera Roma quaeretur,

Cic. Agr. 2, 32, 86:

tunc, ut quaeque causa crit statuetis, nunc libertatem repeti satis est,

Liv. 3, 53, 10:

senatus consultum adjectum est ut... praetor qui tunc esset... apud eorum quem qui manumitteretur... jusjurandum daret, etc.,

id. 41, 9, 11:

nec taedebit avum parvo advigilare nepoti... Tunc operata deo pubes discumbet in herba, etc.,

Tib. 2, 5, 95:

tunc interea tempus exercitus ex hoc loco educendi habebis,

Gell. 3, 7, 7.—

With the force of a conditional clause:

tunc me biremis Tutum... Aura feret geminusque Pollux (i. e. si mugiat malus procellis),

Hor. C. 3, 29, 62:

vectabor umeris tunc ego inimicis eques (i. e. si hoc feceris),

id. Epod. 17, 74:

tunc tua me infortunia laedent (i. e. si dolebis tibi),

id. A. P. 103:

tunc ego jurabo quaevis tibi numina... Tunc ego... Efficiam, etc.,

Ov. H. 15 (16), 319:

tunc piger ad nandum, tunc ego cautus ero,

id. ib. 17 (18), 210.—

Representing sequence or succession in events, = deinde.

Simple sequence in time.

Time proper (rare till after the Aug. per.;

in Cic. perh. only in the foll. passages): Herodotus cum Roma reverteretur, offendit eum mensem qui sequitur mensem comitialem. Tunc Cephaloeditani decrerunt intercalarium XLV dies longum,

Cic. Verr. 2, 2, 52, § 130:

veni in eum sermonem ut docerem, etc. Tunc mihi ille dixit quod, etc.,

id. Fam. 3, 5, 3:

dixi ei, me ita facturum esse ut, etc. Tunc ille a me petivit, etc.,

id. ib. 3, 6, 2 is finis pugnae equestris fuit. Tunc adorti peditum aciem, nuntios ad consules rei gestae mittunt, Liv. 3, 70, 8:

tandem curia excesserunt. Tunc sententiae interrogari coeptae,

id. 45, 25, 1:

equites, relictis equis, provolant ante signa... Tunc inter priores duorum populorum res geritur,

id. 7, 8, 1:

iterum deinde interpellatus, in proposito persistit. Tunc Poppedius, abjecturum inde se... minatus est,

Val. Max. 3, 1, 2; cf. id. 5, 4, 1; 7, 3, 2; 7, 3, 6: tunc intendit arcum, et ipsum cor adulescentis figit, Sen. de Ira, 3, 14, 2; so id. Ot. Sap. 1, 1; id. Q. N. 1, 12, 1:

Dareum XXX inde stadia abesse praemissi indicabant. Tunc consistere agmen jubet,

Curt. 3, 8, 24:

contionem discedere in manipulos jubet. Tunc a veneratione Augusti orsus flexit ad victorias,

Tac. A. 1, 34; cf. id. ib. 1, 67; 12, 31; 12, 33; 12, 69; id. H. 4, 72; Vitr. 1, 4, 12; 1, 6, 7; 2, 1, 2; 2, 1, 4; 5, 12, 5; 7, praef. 5; 7, 1, 3; 7, 2, 2; 8, 1, 1; Suet. Ner. 49; id. Vit. 15 fin.; id. Dom. 16; Front. Strat. 2, 5, 4; Gell. 1, 22, 6; 6 (7), 17, 6; 13, 31 (30), 6; 14, 2, 9; [p. 1915] Flor. 2, 13 (4, 2), 71; Just. 11, 4, 1; 11, 10, 2; 12, 7, 7; 13, 3, 4; 18, 4, 10 et saep.; Dig. 1, 2, 2, § 26.—

Before an abl. absol. (postclass.):

statuunt tempus quo foedissimum quemque invadant. Tunc, signo inter se dato, inrumpunt contubernia,

Tac. A. 1, 48:

tunc, Campaniae ora proximisque insulis circuitis, Caprearum secessui quadriduum impendit,

Suet. Aug. 98:

tunc, exercitu in Aetoliam promoto, pecunias civitatibus imperat,

Just. 14, 1, 6; 21, 5, 2; 22, 2, 7; 25, 2, 6.—

Implying a consequence, then, under these circumstances, hence, accordingly:

caedere januam saxis, instare ferro, ligna circumdare ignemque circumicere coeperunt. Tunc cives Romani, qui Lampsaci negotiabantur, concurrunt,

Cic. Verr. 2, 1, 27, § 69: huc tota Vari conversa acies suos fugere videbat. Tunc Rebilus; Perterritum, inquit, hostem vides;

quid dubitas, etc.,

Caes. B. C. 2, 34:

animadversum est, extra consuetudinem longius a vallo esse aciem Pompei progressum. Tunc Caesar apud suos Differendum est iter, inquit, etc.,

id. ib. 3, 85:

omnium spe celerius Saguntum oppugnari adlatum est. Tunc relata de integro res ad senatum,

Liv. 21, 6, 5; cf. id. 9, 30, 10:

Tisiphoneque Saevit et huc illuc impia turba fugit. Tunc niger in porta serpentum Cerberus ore Stridet,

Tib. 1, 3, 71:

apud patres disseruit, nec posse Orientem nisi Germanici sapientia conponi, etc. Tunc decreto patrum permissae Germanico provinciae,

Tac. A. 2, 43; id. H. 4, 83; Vitr. 2, 8, 14; 2, 9, 16; Just. 39, 3, 11.—Emphatically, = tum vero:

donec ipse quoque longinquo morbo est implicitus. Tunc adeo fracti simul cum corpore sunt spiritus illi feroces ut, etc.,

Liv. 1, 31, 6.—And = tum primum:

multitudo tandem perrumpit ordines hostium. Tunc vinci pertinacia coepta, et averti manipuli quidam,

Liv. 9, 39, 10. —