Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

Со всех языков на:
Латинский
С латинского на:
Все языки
Английский
Немецкий
Русский
Французский

plūrĭmum

Толкование Перевод

1 plūrimum

plūrimum adv. [ acc n. of plurimus], very much, most, especially, for the most part, generally, commonly (used as sup. of multum, with comp. 2 plus): is valebat in suffragio plurimum, cuius plurimum intererat, etc.: Dumnorix plurimum poterat, Cs.: te diligere.
* * *

plurimi N N

most/great number of things; greatest amount; very much; the most possible

Latin-English dictionary > plūrimum
2 plurimum

plurimum plurimum более всего

Латинско-русский словарь > plurimum
3 plurimum

plurimum plurimum очень много

Латинско-русский словарь > plurimum
4 plurimum

[st1]1 [-] plūrĭmum, i, n.: une très grande quantité, la plus grande quantité.    - plurimum studii consumere in... Nep.: s'occuper beaucoup de...    - plurimum aetatis, Cic.: la plus grande partie de la vie.    - plurimi et plurimo (gén. et abl. de prix): adj. pris comme noms.    - plurimi (s.-ent. pretii) esse: avoir le plus de prix.    - plurimi (s.-ent. pretii) aestimare: estimer le plus.    - plurimo (s.-ent. pretio) emere: acheter très cher.    - quam plurimo (s.-ent. pretio) vendere: vendre le plus cher possible. [st1]2 [-] plūrĭmum, adv.: - [abcl][b]a - le plus, extrêmement, considérablement, beaucoup. - [abcl]b - presque toujours, la plupart du temps. - [abcl]c - au plus, tout au plus, au maxium.[/b]    - facere plurimum: réussir fort bien.    - plurimum valere: avoir le plus d'importance, avoir le plus de valeur.    - plurimum posse: [pouvoir le plus]: avoir le plus d’influence, avoir la supériorité.    - mari plurimum posse: avoir la supériorité sur mer.    - plurimum jucunditatis afferre, Cic.: apporter beaucoup d'agrément.    - plurimum domi est, Ter.: il est presque toujours chez lui.    - scribere quam plurimum, Cic.: écrire le plus possible.    - (cum, ut) plurimum, Plin.: au plus, tout au plus.
* * *
[st1]1 [-] plūrĭmum, i, n.: une très grande quantité, la plus grande quantité.    - plurimum studii consumere in... Nep.: s'occuper beaucoup de...    - plurimum aetatis, Cic.: la plus grande partie de la vie.    - plurimi et plurimo (gén. et abl. de prix): adj. pris comme noms.    - plurimi (s.-ent. pretii) esse: avoir le plus de prix.    - plurimi (s.-ent. pretii) aestimare: estimer le plus.    - plurimo (s.-ent. pretio) emere: acheter très cher.    - quam plurimo (s.-ent. pretio) vendere: vendre le plus cher possible. [st1]2 [-] plūrĭmum, adv.: - [abcl][b]a - le plus, extrêmement, considérablement, beaucoup. - [abcl]b - presque toujours, la plupart du temps. - [abcl]c - au plus, tout au plus, au maxium.[/b]    - facere plurimum: réussir fort bien.    - plurimum valere: avoir le plus d'importance, avoir le plus de valeur.    - plurimum posse: [pouvoir le plus]: avoir le plus d’influence, avoir la supériorité.    - mari plurimum posse: avoir la supériorité sur mer.    - plurimum jucunditatis afferre, Cic.: apporter beaucoup d'agrément.    - plurimum domi est, Ter.: il est presque toujours chez lui.    - scribere quam plurimum, Cic.: écrire le plus possible.    - (cum, ut) plurimum, Plin.: au plus, tout au plus.
* * *

    Plurimum, Aduerbium. Terent. - ecquid nos amas De fidicina isthac? THA. plurimum merito tuo. Tresfort.

\

    Hoc ego vtor vno omnium plurimum. Cic. Je me sers de luy plus que de nul autre.

\

    Ibi plurimum est. Terent. Le plus souvent, La plus part du temps.

Dictionarium latinogallicum > plurimum
5 plurimum

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.
I.
Posit.
A.
In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):
multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:
rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:
beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:
multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:
O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:
multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:
multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:
multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:
multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:
multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:
multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:
multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:
multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:
multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:
multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:
multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:
multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:
multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:
multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:
multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:
multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:
multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:
multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:
multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:
multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:
multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:
multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:
in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:
multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:
multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:
multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:
plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:
virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:
causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;
and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:
prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:
multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:
multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:
nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:
nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:
insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:
parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:
minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:
in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:
multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:
nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:
aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:
multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:
multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:
avis,
id. Am. 3, 5, 4:
tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:
exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:
multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:
cura,
Sall. J. 7, 4:
sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:
multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:
multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:
multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:
arbor,
id. 7, 4, 26:
silva,
id. 8, 10, 14:
multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:
multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:
aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:
libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:
multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:
cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:
Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:
ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:
multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:
multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:
multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:
multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:
multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:
velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:
multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:
video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:
tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:
unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;
potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:
numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:
e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:
multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:
ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:
ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:
quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:
multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:
gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:
deos testatus,
id. ib. 7, 593:
invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):
haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:
in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—
B.
In partic.
1.
Too much, overmuch, excessive:
supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—
2.
In speech, much-speaking, diffuse, prolix:
qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:
ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:
nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—
3.
Frequent, frequently present:
in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:
multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:
hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:
instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.
A.
multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):
salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:
multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:
hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:
opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:
multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:
non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:
non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:
sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:
in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:
multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:
sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:
gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:
res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:
longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:
multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:
diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:
multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:
mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:
multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:
multum robustior illo,
Juv. 19, 197:
majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:
haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:
haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:
ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—
B.
multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).
1.
With comparatives and verbs which imply comparison:
multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:
pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:
facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:
virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:
multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:
multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:
multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:
meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—
2.
With sup. (rare but class.), by far, by much:
quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:
simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:
maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:
multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:
pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:
multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:
foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:
optimum,
id. ib. 26:
pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:
utilissima,
id. 2, 10, 1:
maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:
multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:
multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—
3.
With particles denoting a difference, far, greatly, very:
multo aliter,
Ter. And. prol. 4:
multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:
quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —
4.
In specifications of time, before ante and post, long, much:
non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:
non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:
multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:
haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:
multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—
5.
Very rarely with the positive for multum:
maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—
6.
Doubled, multo multoque, with comparatives:
multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:
multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.
II.
Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.
A.
In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;
so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:
ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);
so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:
speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:
aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:
tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:
vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:
verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:
apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:
valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—
(β).
With a partitive gen.:
vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,
plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:
plus hostium,
Liv. 2, 42:
plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:
in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:
plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:
Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—
(γ).
With quam (some examples of which have already been given above):
non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:
confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:
ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:
non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:
plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:
nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—
(δ).
Without quam:
HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:
plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:
plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:
ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:
non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:
paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:
cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:
parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—
(ε).
With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:
VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:
ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:
alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:
in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:
annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:
plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:
plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:
paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:
plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:
uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—
2.
In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:
ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:
ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:
quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:
pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,
vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:
aedificare,
Col. 1, 4, 7:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:
mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:
facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:
facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:
pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:
aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:
ducere,
id. Att. 7, 3, 5:
putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—
3.
Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—
4.
Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—
* 5.
Like magis, with an adj.:
plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—
B.
In the plur.
1.
Comparatively, more in number:
omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:
nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:
ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:
multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—
2.
In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;
1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:
quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:
plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:
summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:
pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:
quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:
eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;
without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:
pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;
also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:
sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—
b.
Esp.: plures.
(α).
The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—
(β).
Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:
quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—
(γ).
The greater number, the majority:
plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.
III.
Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):
hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:
nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:
plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:
plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:
me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:
sermo,
Quint. 2, 2, 5:
risus,
id. 6, 3, 85:
res,
id. 6, 1, 51:
exercitatio,
id. 8 prooem. §
28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:
cervix,
id. G. 3, 52:
Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:
medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:
coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:
sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:
plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,
oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:
qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:
plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):
ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:
caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:
ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:
et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:
auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:
si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:
qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:
plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:
ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:
hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:
quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):
plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:
gratulor,
id. ib. 40:
(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,
cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—
(β).
In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:
artis,
Quint. 10, 5, 3:
auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:
ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:
virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—
(γ).
In the gen. pretii:
plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:
quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:
ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48.

Lewis & Short latin dictionary > plurimum
6 plurimum

I plūrimum, ī n. [superl. к multum I ]
очень много, больше всего (alicujus rei C etc.)

quam p. C — как можно больше

plurimi esse C — быть в высшей степени ценным

plurimi facere Nep — ценить превыше всего

quam plurimo vendere C — продать как можно дороже

p., тж. quum p. и ut p. L, PM etc. — самое большее
II plūrimum adv. [superl. к multum II ]
1) очень много, больше всего (p. interest C)

2) большею частью

ibi p. est Ter — там он чаще всего бывает

Латинско-русский словарь > plurimum
7 plurimum

adv. (superl. к multum)

очень много, более всего

Dictionary Latin-Russian new > plurimum
8 multus plus plurimum

much, a lot.

Latin-English dictionary of medieval > multus plus plurimum
9 moltus

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.
I.
Posit.
A.
In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):
multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:
rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:
beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:
multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:
O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:
multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:
multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:
multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:
multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:
multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:
multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:
multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:
multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:
multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:
multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:
multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:
multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:
multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:
multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:
multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:
multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:
multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:
multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:
multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:
multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:
multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:
multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:
in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:
multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:
multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:
multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:
plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:
virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:
causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;
and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:
prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:
multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:
multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:
nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:
nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:
insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:
parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:
minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:
in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:
multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:
nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:
aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:
multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:
multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:
avis,
id. Am. 3, 5, 4:
tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:
exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:
multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:
cura,
Sall. J. 7, 4:
sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:
multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:
multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:
multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:
arbor,
id. 7, 4, 26:
silva,
id. 8, 10, 14:
multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:
multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:
aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:
libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:
multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:
cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:
Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:
ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:
multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:
multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:
multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:
multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:
multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:
velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:
multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:
video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:
tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:
unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;
potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:
numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:
e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:
multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:
ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:
ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:
quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:
multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:
gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:
deos testatus,
id. ib. 7, 593:
invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):
haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:
in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—
B.
In partic.
1.
Too much, overmuch, excessive:
supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—
2.
In speech, much-speaking, diffuse, prolix:
qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:
ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:
nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—
3.
Frequent, frequently present:
in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:
multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:
hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:
instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.
A.
multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):
salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:
multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:
hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:
opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:
multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:
non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:
non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:
sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:
in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:
multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:
sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:
gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:
res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:
longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:
multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:
diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:
multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:
mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:
multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:
multum robustior illo,
Juv. 19, 197:
majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:
haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:
haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:
ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—
B.
multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).
1.
With comparatives and verbs which imply comparison:
multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:
pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:
facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:
virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:
multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:
multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:
multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:
meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—
2.
With sup. (rare but class.), by far, by much:
quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:
simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:
maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:
multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:
pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:
multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:
foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:
optimum,
id. ib. 26:
pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:
utilissima,
id. 2, 10, 1:
maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:
multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:
multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—
3.
With particles denoting a difference, far, greatly, very:
multo aliter,
Ter. And. prol. 4:
multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:
quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —
4.
In specifications of time, before ante and post, long, much:
non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:
non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:
multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:
haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:
multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—
5.
Very rarely with the positive for multum:
maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—
6.
Doubled, multo multoque, with comparatives:
multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:
multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.
II.
Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.
A.
In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;
so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:
ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);
so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:
speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:
aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:
tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:
vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:
verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:
apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:
valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—
(β).
With a partitive gen.:
vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,
plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:
plus hostium,
Liv. 2, 42:
plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:
in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:
plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:
Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—
(γ).
With quam (some examples of which have already been given above):
non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:
confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:
ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:
non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:
plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:
nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—
(δ).
Without quam:
HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:
plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:
plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:
ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:
non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:
paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:
cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:
parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—
(ε).
With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:
VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:
ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:
alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:
in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:
annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:
plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:
plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:
paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:
plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:
uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—
2.
In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:
ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:
ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:
quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:
pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,
vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:
aedificare,
Col. 1, 4, 7:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:
mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:
facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:
facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:
pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:
aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:
ducere,
id. Att. 7, 3, 5:
putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—
3.
Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—
4.
Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—
* 5.
Like magis, with an adj.:
plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—
B.
In the plur.
1.
Comparatively, more in number:
omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:
nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:
ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:
multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—
2.
In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;
1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:
quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:
plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:
summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:
pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:
quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:
eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;
without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:
pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;
also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:
sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—
b.
Esp.: plures.
(α).
The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—
(β).
Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:
quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—
(γ).
The greater number, the majority:
plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.
III.
Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):
hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:
nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:
plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:
plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:
me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:
sermo,
Quint. 2, 2, 5:
risus,
id. 6, 3, 85:
res,
id. 6, 1, 51:
exercitatio,
id. 8 prooem. §
28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:
cervix,
id. G. 3, 52:
Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:
medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:
coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:
sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:
plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,
oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:
qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:
plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):
ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:
caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:
ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:
et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:
auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:
si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:
qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:
plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:
ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:
hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:
quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):
plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:
gratulor,
id. ib. 40:
(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,
cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—
(β).
In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:
artis,
Quint. 10, 5, 3:
auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:
ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:
virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—
(γ).
In the gen. pretii:
plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:
quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:
ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48.

Lewis & Short latin dictionary > moltus
10 multi

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.
I.
Posit.
A.
In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):
multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:
rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:
beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:
multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:
O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:
multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:
multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:
multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:
multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:
multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:
multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:
multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:
multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:
multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:
multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:
multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:
multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:
multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:
multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:
multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:
multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:
multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:
multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:
multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:
multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:
multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:
multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:
in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:
multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:
multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:
multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:
plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:
virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:
causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;
and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:
prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:
multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:
multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:
nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:
nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:
insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:
parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:
minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:
in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:
multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:
nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:
aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:
multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:
multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:
avis,
id. Am. 3, 5, 4:
tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:
exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:
multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:
cura,
Sall. J. 7, 4:
sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:
multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:
multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:
multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:
arbor,
id. 7, 4, 26:
silva,
id. 8, 10, 14:
multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:
multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:
aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:
libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:
multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:
cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:
Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:
ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:
multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:
multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:
multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:
multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:
multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:
velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:
multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:
video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:
tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:
unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;
potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:
numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:
e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:
multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:
ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:
ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:
quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:
multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:
gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:
deos testatus,
id. ib. 7, 593:
invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):
haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:
in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—
B.
In partic.
1.
Too much, overmuch, excessive:
supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—
2.
In speech, much-speaking, diffuse, prolix:
qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:
ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:
nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—
3.
Frequent, frequently present:
in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:
multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:
hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:
instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.
A.
multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):
salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:
multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:
hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:
opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:
multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:
non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:
non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:
sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:
in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:
multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:
sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:
gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:
res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:
longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:
multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:
diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:
multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:
mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:
multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:
multum robustior illo,
Juv. 19, 197:
majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:
haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:
haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:
ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—
B.
multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).
1.
With comparatives and verbs which imply comparison:
multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:
pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:
facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:
virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:
multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:
multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:
multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:
meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—
2.
With sup. (rare but class.), by far, by much:
quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:
simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:
maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:
multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:
pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:
multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:
foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:
optimum,
id. ib. 26:
pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:
utilissima,
id. 2, 10, 1:
maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:
multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:
multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—
3.
With particles denoting a difference, far, greatly, very:
multo aliter,
Ter. And. prol. 4:
multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:
quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —
4.
In specifications of time, before ante and post, long, much:
non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:
non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:
multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:
haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:
multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—
5.
Very rarely with the positive for multum:
maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—
6.
Doubled, multo multoque, with comparatives:
multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:
multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.
II.
Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.
A.
In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;
so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:
ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);
so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:
speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:
aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:
tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:
vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:
verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:
apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:
valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—
(β).
With a partitive gen.:
vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,
plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:
plus hostium,
Liv. 2, 42:
plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:
in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:
plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:
Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—
(γ).
With quam (some examples of which have already been given above):
non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:
confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:
ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:
non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:
plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:
nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—
(δ).
Without quam:
HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:
plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:
plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:
ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:
non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:
paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:
cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:
parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—
(ε).
With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:
VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:
ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:
alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:
in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:
annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:
plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:
plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:
paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:
plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:
uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—
2.
In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:
ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:
ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:
quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:
pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,
vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:
aedificare,
Col. 1, 4, 7:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:
mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:
facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:
facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:
pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:
aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:
ducere,
id. Att. 7, 3, 5:
putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—
3.
Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—
4.
Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—
* 5.
Like magis, with an adj.:
plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—
B.
In the plur.
1.
Comparatively, more in number:
omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:
nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:
ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:
multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—
2.
In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;
1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:
quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:
plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:
summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:
pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:
quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:
eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;
without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:
pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;
also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:
sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—
b.
Esp.: plures.
(α).
The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—
(β).
Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:
quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—
(γ).
The greater number, the majority:
plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.
III.
Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):
hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:
nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:
plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:
plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:
me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:
sermo,
Quint. 2, 2, 5:
risus,
id. 6, 3, 85:
res,
id. 6, 1, 51:
exercitatio,
id. 8 prooem. §
28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:
cervix,
id. G. 3, 52:
Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:
medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:
coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:
sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:
plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,
oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:
qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:
plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):
ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:
caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:
ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:
et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:
auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:
si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:
qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:
plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:
ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:
hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:
quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):
plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:
gratulor,
id. ib. 40:
(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,
cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—
(β).
In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:
artis,
Quint. 10, 5, 3:
auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:
ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:
virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—
(γ).
In the gen. pretii:
plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:
quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:
ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48.

Lewis & Short latin dictionary > multi
11 multus

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.
I.
Posit.
A.
In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):
multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:
rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:
beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:
multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:
O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:
multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:
multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:
multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:
multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:
multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:
multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:
multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:
multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:
multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:
multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:
multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:
multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:
multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:
multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:
multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:
multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:
multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:
multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:
multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:
multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:
multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:
multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:
in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:
multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:
multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:
multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:
plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:
virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:
causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;
and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:
prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:
multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:
multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:
nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:
nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:
insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:
parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:
minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:
in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:
multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:
nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:
aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:
multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:
multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:
avis,
id. Am. 3, 5, 4:
tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:
exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:
multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:
cura,
Sall. J. 7, 4:
sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:
multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:
multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:
multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:
arbor,
id. 7, 4, 26:
silva,
id. 8, 10, 14:
multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:
multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:
aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:
libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:
multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:
cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:
Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:
ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:
multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:
multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:
multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:
multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:
multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:
velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:
multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:
video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:
tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:
unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;
potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:
numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:
e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:
multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:
ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:
ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:
quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:
multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:
gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:
deos testatus,
id. ib. 7, 593:
invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):
haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:
in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—
B.
In partic.
1.
Too much, overmuch, excessive:
supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—
2.
In speech, much-speaking, diffuse, prolix:
qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:
ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:
nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—
3.
Frequent, frequently present:
in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:
multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:
hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:
instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.
A.
multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):
salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:
multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:
hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:
opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:
multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:
non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:
non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:
sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:
in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:
multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:
sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:
gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:
res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:
longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:
multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:
diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:
multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:
mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:
multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:
multum robustior illo,
Juv. 19, 197:
majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:
haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:
haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:
ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—
B.
multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).
1.
With comparatives and verbs which imply comparison:
multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:
pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:
facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:
virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:
multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:
multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:
multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:
meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—
2.
With sup. (rare but class.), by far, by much:
quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:
simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:
maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:
multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:
pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:
multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:
foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:
optimum,
id. ib. 26:
pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:
utilissima,
id. 2, 10, 1:
maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:
multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:
multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—
3.
With particles denoting a difference, far, greatly, very:
multo aliter,
Ter. And. prol. 4:
multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:
quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —
4.
In specifications of time, before ante and post, long, much:
non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:
non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:
multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:
haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:
multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—
5.
Very rarely with the positive for multum:
maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—
6.
Doubled, multo multoque, with comparatives:
multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:
multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.
II.
Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.
A.
In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;
so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:
ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);
so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:
speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:
aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:
tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:
vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:
verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:
apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:
valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—
(β).
With a partitive gen.:
vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,
plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:
plus hostium,
Liv. 2, 42:
plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:
in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:
plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:
Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—
(γ).
With quam (some examples of which have already been given above):
non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:
confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:
ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:
non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:
plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:
nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—
(δ).
Without quam:
HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:
plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:
plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:
ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:
non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:
paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:
cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:
parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—
(ε).
With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:
VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:
ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:
alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:
in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:
annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:
plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:
plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:
paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:
plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:
uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—
2.
In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:
ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:
ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:
quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:
pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,
vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:
aedificare,
Col. 1, 4, 7:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:
mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:
facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:
facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:
pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:
aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:
ducere,
id. Att. 7, 3, 5:
putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—
3.
Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—
4.
Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—
* 5.
Like magis, with an adj.:
plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—
B.
In the plur.
1.
Comparatively, more in number:
omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:
nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:
ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:
multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—
2.
In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;
1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:
quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:
plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:
summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:
pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:
quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:
eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;
without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:
pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;
also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:
sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—
b.
Esp.: plures.
(α).
The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—
(β).
Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:
quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—
(γ).
The greater number, the majority:
plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.
III.
Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):
hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:
nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:
plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:
plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:
me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:
sermo,
Quint. 2, 2, 5:
risus,
id. 6, 3, 85:
res,
id. 6, 1, 51:
exercitatio,
id. 8 prooem. §
28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:
cervix,
id. G. 3, 52:
Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:
medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:
coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:
sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:
plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,
oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:
qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:
plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):
ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:
caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:
ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:
et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:
auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:
si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:
qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:
plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:
ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:
hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:
quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):
plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:
gratulor,
id. ib. 40:
(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,
cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—
(β).
In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:
artis,
Quint. 10, 5, 3:
auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:
ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:
virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—
(γ).
In the gen. pretii:
plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:
quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:
ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48.

Lewis & Short latin dictionary > multus
12 multum [2]

multum, Compar. plūs, Superl. plūrimum, viel, ein großer Teil, I) subst.: A) im Nom. od. Acc., m. Genet., iam multum viae praeceperat rex, ein großes Stück (eine große Strecke) Weges, Curt.: a quibus cum audisset non multum superesse munitionis, nur noch ein kleiner Teil der Befestigungsarbeit, Nep.: multum diei processerat, Sall.: in multum vini processerat, war ziemlich angetrunken, Liv.: ab sole orto in multum diei (bis weit in den Tag) stetere in acie, Liv.: u. so ad multum diei in acie stare, Liv.: nebula erat ad multum diei densa adeo, ut etc., Liv. (vgl. Drak. Liv. 27, 2, 9): post multum vulnerum, nach vielen W., Tac.: multum habet iucunditatis, Plin.: ut multum (sc. est), höchstens, Mart.: in multum (bei weitem) velociores, Plin. 10, 108. – Compar., plus mihi deberet, Cic.: plus posse, Caes.: plus facere, Cic.: ne plus reddat, quam acceperit, Cic.: non plus quam etc., ebensowenig, Cic.: quod plus est, was mehr ist, mehr sagen will, Liv.: plus minusve, mehr od. weniger, m. folg. quam (als), Komik., Quint. u.a.: ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit, zu viel... zu wenig, Ter.: ne quid plus minusve faxit, zu viel od. zu wenig, Ter.: quam molestum est uno digito plus habere, einen Finger mehr, Cic.: so auch uno plus Etruscorum cecĭdisse, ein Mann mehr, Liv.: m. Genet. part., plus pecuniae, Cic.: hostium, Liv.: detrimenti, Cic.: non plus animi quam fidei erat, Liv.: ex his alius alio plus virium habet, Cic.: nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere, Caes. – Superl., plurimum posse, Cic.: ut haberet quam plurimum, so viel als möglich, Cic.: ubi plurimum (possidebat), das meiste, Eutr.: qui plurimum minimumque tradunt, die Durchschnittszahl, Eutr.: ellipt., cum plurimum, ubi plurimum, ut plurimum, hochgerechnet, höchstens, Liv., Suet. u. Plin. – m. Genet. part., noctis plurimum, ein sehr großer Teil der N., Amm.: plurimum mali, Sen.: gravitatis, Cic.: studii, Nep.: virtutum, Quint.: ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum, Quint.: plurimum quantum favoris, recht sehr viel an G., Flor.

B) im Genet. zur Bezeichnung des Wertes und Preises, hoch, multi facere, hoch schätzen, Plaut. – Compar., pluris, höher, teurer, ager multo pluris est, gilt viel mehr, Cic.: conscientia mihi pluris est, Cic.: pluris putare, facere, habere, aestimare, höher schätzen, achten, Cic.: vendere, emere, teurer, Cic.: aedificare, Colum. – Superl., plurimi, sehr hoch, sehr teuer, facere, Nep.: pendĕre, Plaut.: esse, Cic. – Selten steht st. des Genet. der Abl., plure altero tanto quanto eius fundus est velim, Plaut. fr. b. Charis. 211, 28: plure vendunt, Lucil. 1253 (b. Charis. 211, 30): plure venit, Cic. fr. b. Charis. 211, 29: quam plurimo vendere, möglichst teuer, Cic. de off. 3, 50.

II) adv.: A) multo, um vieles, viel, a) einfach, neben Komparativen u. Wörtern aller Art, die den Begriff einer Steigerung enthalten, zur Bezeichnung des Maßes, mit dem der Unterschied gemessen wird, multo plura, Nep.: m. pauciores, Cic.: m. minus, Cic.: m. magis, Cic.: m. ceteros gloriā antecesserunt, Nep.: so bei antevenire, Ter.: bei anteponere, Cic.: bei praestat, es ist besser, Sall.: bei malle, Cic.: bei Partikeln, die den Begriff einer Verschiedenheit enthalten, multo secus, viel anders, Cic.: m. aliter, Nep.: bei infra, Plin.: beim Komparativ u. Superlativ = bei weitem, maior multo res, Liv.: m. difficillimus, m. difficillime, Cornif. rhet.: purissimus multo, Varro fr.: m. maximus, Komik. u. Cic.: m. maxime, Ter. u. Augustin.: m. antiquissimus, Cic.: multo formosissimus, Nep.: m. maximā parte, Cic.: bei post u. ante, non multo post, nicht lange nachher, Cic.: multo ante, Nep., od. ante multo, Cic., lange vorher. – b) doppelt, multo multoque, um gar vieles, gar viel, beim Komparativ usw., multo multoque longior, Fronto ad M. Caes. 2, 2 (5). p. 28, 1 N.: multo multoque operosius est, Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Fronto laud. negl. p. 214, 15 N. – c) multo tanto, um so viel mehr, ne ille hercle mihi sit multo tanto carior, si etc., Plaut. Bacch. 310: u. so Plaut. Men. 800; rud. 521; Stich. 339. Gell. 12, 2, 14. Apul. met. 7, 15 u.a. (s. Hildebr. Apul. met. 6, 1. p. 396, b): multo tanto propius, Varro LL. 7, 3.

B) multum, 1) vom Grade, sehr, weit, vielmals, a) neben Verben, salve m., sei vielmals, sei herzlich gegrüßt, Plaut.: vale m., leb recht wohl, Plaut.: non m. confidere, nicht sehr, nicht sonderlich, Caes.: m. desiderare, Nep.: non ita m. uti sorore, nicht so sehr, Cic.: longe multumque superare, Cic.: ebenso auch poet. Acc. Plur. multa adverb. neben Verben, multa reluctari, Verg.: multa gemens, Verg. – b) neben Adjektiven, m. dispar, Cic.: vir m. bonus, Cic.: m. familiaris, Fronto: m. loquaces, Plaut.: m. inepti labores, Plin. ep. – c) neben Komparativen = multo, zB. non multum est maius, Cic.: m. improbiores, Plaut.: m. robustior, Iuven.: selten bei Superlativen, m. carissimus ac desiderantissimus filius, Augustin. epist. 139 lemm. – 2) v. der Zeit, Vielmals, oft, viel, multum mecum sunt, Cic.: multum mecum loquuntur, Cic.: multum et saepe quaesita, Cic.: multum et diu cogitans, Cic.: diu multumque scriptitare, Cic.

C) plus, 1) v. der Menge, mehr, a) m. folg. quam, wie: non pl. quam semel, Cic.: plus quam satis (erat), Ter.: non pl. quam in tres partes posse distribui, in nicht mehr als, Cic.: nulla (navis) pl. quam triginta remis agatur, mit mehr als, Liv.: plus quam decem dies abesse, weiter als, Cic. – b) ohne quam, zB. pl. semel, Varro fr.: plus satis, Ter.: pl. millies audivi, Ter.: pl. mille capti, Liv.: plus quingentos colaphos infregit, Ter.: plus pars dimidia caesa est, Liv.: plus parte tertiā interfectā, Caes.: plus dimidiati mensis cibaria ferebant, Cic.: ut plus biennium in his tricis moremur, Cic.: cum pl. annum aeger fuisset, Liv.: plus aut minus, plus minus, plus minusve, plusve minusve, mehr oder weniger, ungefähr, auf und ab, septingenti sunt paulo plus aut minus anni, Enn.: abesse plus minus octo milibus, Hirt. b. G.: ne quid plus minusve faxit, quod nos pigeat, Ter.: ne plus minusve loqueretur ex tempore, Suet.: venerunt plusve minusve duae, Mart. – c) m. Abl., zB. ut pl. unā vera sit, Cic.: nec esse pl. uno, mehr als einer, Cic.: annos sexaginta natus est aut pl. eo, oder mehr als soviel, oder darüber, Ter. – 2) v. Grade, mehr, confiteor eos plus quam sicarios, plus quam homicidas, plus etiam quam parricidas esse, Cic.: plus cruciari, Balb. in Cic. ep.: multo plus, Anton. in Cic. ep.: paulo plus, Liv.: plus aequo, mehr als billig, Cic.: plus iusto, Liv.: plus nimio, allzusehr, Hor.: plus plusque, immer mehr u. mehr, quem plus plusque in dies diligo, Cic.: dah. auch neben Adii. = magis, plus formosus, Calp. ecl. 11, 72: u. plus quam beim Komparativ, vilior fiam plus quam factus sum, Vulg. 2. regg. 6, 22: plus erat quam palea levior, Commodian. apol. 5: u. ohne quam, oculi domini multo plus lucidiores sunt super solem, Vulg. Sirach 23, 28: u. plus quam beim Superlativ, plus quam benignissimus, Corp. inscr. Lat. 9, 1876. – so auch plura zuw. adverb., ne te in promissis plura moremur, weiter, länger, Lucr. 5, 91.

D) plurimum, 1) v. Grade, am meisten, pl. intererat, Cic.: ut te pl. diligam, Cic.: plurimum quantum favoris, Flor. 4, 2, 74: pl. quantum nocere, recht sehr, überaus, Min. Fel. 23, 1; vgl. ibid.40, 1. – 2) von der Menge, a) recht viel, ut plurimum tussiat, Petron. 117, 9. – b) höchstens, pl. drachma, modice quattuor obolis, Plin.: diebus plurimum novem, Plin. – 3) v. Umfange der Zeit, größtenteils, meistenteils, domum ire pergam; ibi plurimum est, Ter. Phorm. 194: pl. Cypri vixit, Nep. Chabr. 3, 4.

/ Im Vulgärlat. gesteigerter Kompar. plurior, Fulg. myth. 1. praef. p. 16 M. Itala Ioann. 7, 31. Hilar. in ep. ad Philem. 3 (Pitra spicil. 1, 150 [b]). Gloss. II, 409, 12 (pluriora). – Archaist. Superl. ploirimus, Corp. inscr. Lat. 1, 32, wo ploirume = plurime: plisimus od. plusimus, Fest. 205 (a), 17. Varro LL. 7, 27. Vgl. Georges Lexik. der lat. Wortf. S. 437.

lateinisch-deutsches > multum [2]
13 multum

multum, Compar. plūs, Superl. plūrimum, viel, ein großer Teil, I) subst.: A) im Nom. od. Acc., m. Genet., iam multum viae praeceperat rex, ein großes Stück (eine große Strecke) Weges, Curt.: a quibus cum audisset non multum superesse munitionis, nur noch ein kleiner Teil der Befestigungsarbeit, Nep.: multum diei processerat, Sall.: in multum vini processerat, war ziemlich angetrunken, Liv.: ab sole orto in multum diei (bis weit in den Tag) stetere in acie, Liv.: u. so ad multum diei in acie stare, Liv.: nebula erat ad multum diei densa adeo, ut etc., Liv. (vgl. Drak. Liv. 27, 2, 9): post multum vulnerum, nach vielen W., Tac.: multum habet iucunditatis, Plin.: ut multum (sc. est), höchstens, Mart.: in multum (bei weitem) velociores, Plin. 10, 108. – Compar., plus mihi deberet, Cic.: plus posse, Caes.: plus facere, Cic.: ne plus reddat, quam acceperit, Cic.: non plus quam etc., ebensowenig, Cic.: quod plus est, was mehr ist, mehr sagen will, Liv.: plus minusve, mehr od. weniger, m. folg. quam (als), Komik., Quint. u.a.: ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit, zu viel... zu wenig, Ter.: ne quid plus minusve faxit, zu viel od. zu wenig, Ter.: quam molestum est uno digito plus habere, einen Finger mehr, Cic.: so auch uno plus Etruscorum cecĭdisse, ein Mann mehr, Liv.: m. Genet. part., plus pecuniae,

————

Cic.: hostium, Liv.: detrimenti, Cic.: non plus animi quam fidei erat, Liv.: ex his alius alio plus virium habet, Cic.: nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere, Caes. – Superl., plurimum posse, Cic.: ut haberet quam plurimum, so viel als möglich, Cic.: ubi plurimum (possidebat), das meiste, Eutr.: qui plurimum minimumque tradunt, die Durchschnittszahl, Eutr.: ellipt., cum plurimum, ubi plurimum, ut plurimum, hochgerechnet, höchstens, Liv., Suet. u. Plin. – m. Genet. part., noctis plurimum, ein sehr großer Teil der N., Amm.: plurimum mali, Sen.: gravitatis, Cic.: studii, Nep.: virtutum, Quint.: ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum, Quint.: plurimum quantum favoris, recht sehr viel an G., Flor.

B) im Genet. zur Bezeichnung des Wertes und Preises, hoch, multi facere, hoch schätzen, Plaut. – Compar., pluris, höher, teurer, ager multo pluris est, gilt viel mehr, Cic.: conscientia mihi pluris est, Cic.: pluris putare, facere, habere, aestimare, höher schätzen, achten, Cic.: vendere, emere, teurer, Cic.: aedificare, Colum. – Superl., plurimi, sehr hoch, sehr teuer, facere, Nep.: pendĕre, Plaut.: esse, Cic. – Selten steht st. des Genet. der Abl., plure altero tanto quanto eius fundus est velim, Plaut. fr. b. Charis. 211, 28: plure vendunt, Lucil. 1253 (b. Charis. 211, 30): plure venit, Cic. fr. b. Charis. 211, 29: quam plurimo vendere, möglichst teuer, Cic. de off. 3, 50.

————

II) adv.: A) multo, um vieles, viel, a) einfach, neben Komparativen u. Wörtern aller Art, die den Begriff einer Steigerung enthalten, zur Bezeichnung des Maßes, mit dem der Unterschied gemessen wird, multo plura, Nep.: m. pauciores, Cic.: m. minus, Cic.: m. magis, Cic.: m. ceteros gloriā antecesserunt, Nep.: so bei antevenire, Ter.: bei anteponere, Cic.: bei praestat, es ist besser, Sall.: bei malle, Cic.: bei Partikeln, die den Begriff einer Verschiedenheit enthalten, multo secus, viel anders, Cic.: m. aliter, Nep.: bei infra, Plin.: beim Komparativ u. Superlativ = bei weitem, maior multo res, Liv.: m. difficillimus, m. difficillime, Cornif. rhet.: purissimus multo, Varro fr.: m. maximus, Komik. u. Cic.: m. maxime, Ter. u. Augustin.: m. antiquissimus, Cic.: multo formosissimus, Nep.: m. maximā parte, Cic.: bei post u. ante, non multo post, nicht lange nachher, Cic.: multo ante, Nep., od. ante multo, Cic., lange vorher. – b) doppelt, multo multoque, um gar vieles, gar viel, beim Komparativ usw., multo multoque longior, Fronto ad M. Caes. 2, 2 (5). p. 28, 1 N.: multo multoque operosius est, Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Fronto laud. negl. p. 214, 15 N. – c) multo tanto, um so viel mehr, ne ille hercle mihi sit multo tanto carior, si etc., Plaut. Bacch. 310: u. so Plaut. Men. 800; rud. 521; Stich. 339. Gell. 12, 2, 14. Apul. met. 7, 15 u.a. (s. Hildebr. Apul. met. 6, 1. p. 396, b): multo tanto

————

propius, Varro LL. 7, 3.

B) multum, 1) vom Grade, sehr, weit, vielmals, a) neben Verben, salve m., sei vielmals, sei herzlich gegrüßt, Plaut.: vale m., leb recht wohl, Plaut.: non m. confidere, nicht sehr, nicht sonderlich, Caes.: m. desiderare, Nep.: non ita m. uti sorore, nicht so sehr, Cic.: longe multumque superare, Cic.: ebenso auch poet. Acc. Plur. multa adverb. neben Verben, multa reluctari, Verg.: multa gemens, Verg. – b) neben Adjektiven, m. dispar, Cic.: vir m. bonus, Cic.: m. familiaris, Fronto: m. loquaces, Plaut.: m. inepti labores, Plin. ep. – c) neben Komparativen = multo, zB. non multum est maius, Cic.: m. improbiores, Plaut.: m. robustior, Iuven.: selten bei Superlativen, m. carissimus ac desiderantissimus filius, Augustin. epist. 139 lemm. – 2) v. der Zeit, Vielmals, oft, viel, multum mecum sunt, Cic.: multum mecum loquuntur, Cic.: multum et saepe quaesita, Cic.: multum et diu cogitans, Cic.: diu multumque scriptitare, Cic.

C) plus, 1) v. der Menge, mehr, a) m. folg. quam, wie: non pl. quam semel, Cic.: plus quam satis (erat), Ter.: non pl. quam in tres partes posse distribui, in nicht mehr als, Cic.: nulla (navis) pl. quam triginta remis agatur, mit mehr als, Liv.: plus quam decem dies abesse, weiter als, Cic. – b) ohne quam, zB. pl. semel, Varro fr.: plus satis, Ter.: pl. millies audivi, Ter.: pl. mille capti, Liv.: plus quingentos colaphos

————

infregit, Ter.: plus pars dimidia caesa est, Liv.: plus parte tertiā interfectā, Caes.: plus dimidiati mensis cibaria ferebant, Cic.: ut plus biennium in his tricis moremur, Cic.: cum pl. annum aeger fuisset, Liv.: plus aut minus, plus minus, plus minusve, plusve minusve, mehr oder weniger, ungefähr, auf und ab, septingenti sunt paulo plus aut minus anni, Enn.: abesse plus minus octo milibus, Hirt. b. G.: ne quid plus minusve faxit, quod nos pigeat, Ter.: ne plus minusve loqueretur ex tempore, Suet.: venerunt plusve minusve duae, Mart. – c) m. Abl., zB. ut pl. unā vera sit, Cic.: nec esse pl. uno, mehr als einer, Cic.: annos sexaginta natus est aut pl. eo, oder mehr als soviel, oder darüber, Ter. – 2) v. Grade, mehr, confiteor eos plus quam sicarios, plus quam homicidas, plus etiam quam parricidas esse, Cic.: plus cruciari, Balb. in Cic. ep.: multo plus, Anton. in Cic. ep.: paulo plus, Liv.: plus aequo, mehr als billig, Cic.: plus iusto, Liv.: plus nimio, allzusehr, Hor.: plus plusque, immer mehr u. mehr, quem plus plusque in dies diligo, Cic.: dah. auch neben Adii. = magis, plus formosus, Calp. ecl. 11, 72: u. plus quam beim Komparativ, vilior fiam plus quam factus sum, Vulg. 2. regg. 6, 22: plus erat quam palea levior, Commodian. apol. 5: u. ohne quam, oculi domini multo plus lucidiores sunt super solem, Vulg. Sirach 23, 28: u. plus quam beim Superlativ, plus quam benignissimus, Corp.

————

inscr. Lat. 9, 1876. – so auch plura zuw. adverb., ne te in promissis plura moremur, weiter, länger, Lucr. 5, 91.

D) plurimum, 1) v. Grade, am meisten, pl. intererat, Cic.: ut te pl. diligam, Cic.: plurimum quantum favoris, Flor. 4, 2, 74: pl. quantum nocere, recht sehr, überaus, Min. Fel. 23, 1; vgl. ibid.40, 1. – 2) von der Menge, a) recht viel, ut plurimum tussiat, Petron. 117, 9. – b) höchstens, pl. drachma, modice quattuor obolis, Plin.: diebus plurimum novem, Plin. – 3) v. Umfange der Zeit, größtenteils, meistenteils, domum ire pergam; ibi plurimum est, Ter. Phorm. 194: pl. Cypri vixit, Nep. Chabr. 3, 4.

⇒ Im Vulgärlat. gesteigerter Kompar. plurior, Fulg. myth. 1. praef. p. 16 M. Itala Ioann. 7, 31. Hilar. in ep. ad Philem. 3 (Pitra spicil. 1, 150 ). Gloss. II, 409, 12 (pluriora). – Archaist. Superl. ploirimus, Corp. inscr. Lat. 1, 32, wo ploirume = plurime: plisimus od. plusimus, Fest. 205 (a), 17. Varro LL. 7, 27. Vgl. Georges Lexik. der lat. Wortf. S. 437.

————————

[b]multum, Subst. u. Adv., s. nach multus.

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > multum
14 confero

cōn-fero, contulī, collātum (conlātum), cōnferre, I) zusammentragen, -bringen, 1) übh. von allen Seiten herbeitragend zusammenbringen, zusammenschaffen, von allen Seiten beischaffen, aufhäufen, auf einen Punkt (Haufen) vereinigen, a) eig.: materiam, Caes.: aggerem, Auct. b. Alex.: frumentum, Caes.: arma, einliefern, Caes.: u. so militaria signa, Caes.: cibos ore suo (v. Vögeln), Quint.: membra undique, Hor.: omnia arma ex oppido, Caes. – uvas in fiscellam, Col.: sarcinas, impedimenta, signa in unum locum, Caes.: ligna circa casam, Nep.: dentes in corpore, Ov. – b) übtr., zusammenstellen, zusammenfassen, malend, plura in unam tabulam opera, Quint. – schriftlich, ex immensa diffusaque legum copia optima quaeque et necessaria in paucissimos libros, Suet.: res Romanas Graeco peregrinoque sermone in historiam, Iustin. – im Ausdruck, rem in pauca, Plaut.: in versus sic verba sua duos, Ov. – u. (mit zu ergänzendem Objekt) conferamus igitur in pauca, Cic.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, Cic.: quam potero in verba conferam paucissima, Plaut.

2) beisteuernd zusammenbringen, zusammenschießen, aufbringen, entrichten, beitragen, beisteuern, a) eig. (s. Arntzen Aur. Vict. de vir. ill. 19, 7), aes (v. Volke), Ov.: aes certatim (v. Volke), Val. Max.: so bes. collato aere (durch eine Beisteuer an Geld), zB. alqm funerare, Sen., statuam statuere, Suet.: u. so collatis quadrantibus alqm sepelire, Aur. Vict. – c. pecuniam, pecunias, Cic.: tributi minus, Liv.: ex censu quotannis tributa, Cic.: sextantes in capita (auf den Kopf = à Person), Liv.: quadragena talenta quotannis Delum, Nep.: pecunias ad honores alcis, Cic.: aurum ad redimendam civitatem a Gallis, Liv.: aurum argentumque in publicum (für den Staat); Liv.: pecuniam in (zu) statuas, Cic.: tributum in militare stipendium, Liv.: pecuniam pro parte in commune Siciliae, Cic.: ex nostro nonnihil in commune, Cic.: stipem Apollini, Liv.: Agrippae Menenio sextantes aeris in funus, Plin. – absol. (ohne Ang. was?), nos dabimus, nos conferemus, nostro sumptu, non tuo, Plaut.: date stipes, indulgete, conferte, Ps. Quint. decl.: c. alci ad victum, Quint.: c. in funus, ICt. – b) übtr., pater Tiberi plurimum ad victoriam contulit, Suet. Tib. 4, 1.

3) zu einem Ganzen vereinigend zusammenbringen, zusammenziehen, vereinigen, a) eig.: vires in unum, Liv.: collatis viribus proelium capessere, Iustin.: u. (bildl.) utrumne sententiae duae collatis viribus novissimam periment? Plin. ep.: e quibus (fontibus) collatae aquae per prona montis flumen emittunt, Curt.: dissimiles et dispares res in unam potestatem (durch chemische Bindung), Vitr. – b) übtr.: α) übh.: post hoc proelium collatum omne bellum est circa Corinthum, zog sich zusammen, Nep.: quae utraque, si in unum conferantur (zusammengezogen [addiert] werden), facile saeculi modum expleverint, Val. Max.: hunc collatis precibus adoramus, mit vereinten B., Arnob. 1, 27. – β) prägn., schaffend zusammensetzen, e singulis non membris, sed frustis collata oratio, Quint.: hominis ortus ex utroque gignentium confertur, Quint.

4) annähernd, nahe hinbringend zusammenbringen, zusammenstecken, zusammenfügen, ganz nahe bringen, a) eig.: α) in friedlicher Absicht: capita (um heimlich zu sprechen), Cic. Verr. 3, 31. Liv. 2, 45, 7: ora, Apul.: membra (bei der Umarmung), Lucr.: gradom, sich nähern, näher herangehen, Plaut. u. Verg.: palma cum palma collata plausum facit, Sen. – β) (bes. als milit. t. t.) in feindlicher Absicht, castra propius, Liv.: castra in propinquum, castra oppido, Auct. b. Alex.: castra cum hoste, Liv.: u. castra castris (hostis), Cic., Caes. u.a. (s. Held Caes. b. c. 3, 79, 2. Fabri Liv. 23, 28, 9). – bes. c. arma, manum, gradum, pedem, signa, v. Nahgefecht, Handgemenge, v. der förmlichen Schlacht, zB. c. arma cum alqo od. inter se, handgemein werden, Caes. u. Liv.: u. so ferrum et manus cum alqo, Cic.: u. manum cum hoste, Liv., u. bl. manum, Liv. – c. gradum cum alqo, Liv.: collato gradu (Fuß an Fuß, Mann gegen Mann) certare, s. Heräus zu Tac. hist. 2, 42, 11. – c. pedem cum pede, u. bl. c. pedem, einander zu Leibe rücken, Liv. (pedem c. auch sprichw. v. streitenden Parteien vor Gericht, Cic.): u. collato pede, Fuß an Fuß, Mann gegen Mann, zB. ut non missilibus tantum, sed gladiis etiam prope collato pede gereretur res, Liv.: collato pede, quasi singuli inter se decertarent, in eodem vestigio stabant, Curt. – conferre signa, handgemein werden, Cic. (auch bildl., im Wortstreit): c. signa cum Alexandrinis, Cic.: aliquoties comminus c. signa cum Romanis, Liv.: signis collatis (in förmlicher Schlacht) superare exercitus regios, Cic.: u. so signis collatis certare, dimicare, inter se concurrere, Liv.: signis collatis cum hostium legionibus pugnare, Cato fr. – c. arto luctantia nexu pectora pectoribus, Ov.: se viro vir contulit, Mann stellte sich dem Mann (= Mann focht gegen Mann), Verg.: u. absol., mecum confer, ait, mit mir kämpfe, Ov. met. 10, 603. -prägn., collato Marte alqm leto dare, im Handgemenge, Ov.: c. certamina belli inter se, sich miteinander einlassen, Verg.: c. lites, miteinander anbinden, Hor. – b) übtr., mittelst der Rede jmdm. mitteilen, mit jmd. austauschen, wechseln, sermonem, Plaut.: sermonem cum alqo u. in via cum alqo, Cic.: sermones familiares cum alqo, Cic.: sermonem cum alqo de modo et forma sacrae arae, Val. Max.: quadam de re sermonem inter se, Val. Max. – c. omnia sua consilia, Ter.: u. consilia de Romano bello, Liv.: cum ullo aut sermones aut consilia contulit saepius? Cic. – c. iniurias, Tac.: c. haec od. sollicitudines inter se, Cic.: seria cum alqo, Ov.: hoc coram c., Cic.: tum, si quid res feret, coram conferemus, Cic. – m. folg. Relotiv- od. indir. Fragesatz, ideo sum brevior, quod, ut spero, coram brevi tempore conferre quae volumus licebit, Cic.: ibi conferentibus, quid in cuiusque provinciae regione animorom Hispanis esset, Liv. – absol. = sich besprechen, omnes sapientes decet conferre et fabulari, Plaut. rud. 338: c. cum alqo, Augustin. ep. 33, 2: u. nisi contulerimus inter nos, quid finis sit etc., wenn wir nicht untereinander besprochen haben, was usw., Cic. de fin. 2, 4: u. diligentius inter se, Vulg. 2. Mach. 11, 36.

5) gegenüberstellend zusammenbringen, a) im Kampfe, messen, vires, Liv.: ex propinquo vires, Liv. – b) zur Beurteilung zusammenstellen, zusammenhalten, zum Vergleich herbeiziehen, vergleichen, tesseram hospitalem, Plaut.: exemplum, Komik.: utrorumque facta, Nep.: faciem moresque duarum, Ov.: rationes, die Rechnung vergleichen, Abrechnung halten, Cic. u. (bildl.) Sen.: ebenso accepta et expensa, Sen.: haec omnia summā curā et diligentiā recognita et collata sunt, kollationiert (v. Abschriften), Cic. – Gallicum cum Germanorum agro, Caes.: fortunam Metropolitum cum casu Gomphensium, Caes.: cum illius vita P. Sullae vobis notissimam, Cic.: volumina cum recitatis, Vitr.: conferte Verrem, non ut hominem cum homine comparetis, sed ut pacem cum bello, leges cum vi conferatis, Cic.: quem cum eo conferre possumus non modo ingenii magnitudine, sed etiam animi? Cic. – parva magnis, Cic.: minora maioribus, Auct. b. Alex.: se laudibus alterius, Phaedr.: vitam inter se utriusque, Cic.: bos ad bovem collatus, Varr.

II) nach einem Punkte hintragen, 1) übh. hinbringen, hinschaffen, hinführen, hinwenden, hinkehren, etw. wohin verlegen, versetzen, setzen, stellen, flüchten, a) eig.: parentes et coniuges illuc, Tac.: nihil domum suam, Nep.: pecunias monimentaque ex fano Herculis in privatam domum, Caes. – suas rationes et copias (seine Spekulationen u. Fonds) in illam provinciam, Cic. – Deiotari legiones in mediam aciem, Auct. b. Alex.: u. so tertiam aciem in sinistrum cornu, Auct. b. Afr.: eodem suum omnem equitatum, Auct. b. Afr. – c. signa ad alqm (zu jmd. stoßen), Liv.: aber (feindl.) signa in laevum cornu, sich mit dem Angriffe gegen den l. Fl. wenden, Liv. – c. iter eo, den Weg dahin nehmen, Brut. in Cic. ep.: ebenso iter Brundisium versus, Cic. – c. propere pedes in curriculum, Varr. fr. – u. bes. c. se, sich begeben, sich flüchten, se alio, Cic.: se continuo c. protinam in pedes, Plaut.: se suaque in naves, Nep.: se in astu, Cic.: se suaque omnia in oppidum, Caes.: se ad hostes, Cic.: se Rhodum, Cic.: se in fanum Veneris, Val. Max.: se ad hospitem (Ggstz. in meritoriam tabernam devertere), Val. Max.: urbs ipsa, quo se fusa contulerat acies, sich geflüchtet hatte, Liv. – m. 1. Supin., se dormitum c., Cic. ep. 9, 26, 1: se eo (dahin) cubitum, Suet. Aug. 6. – v. Lebl., si pituita eo se confert, Cels.: spiritus eodem se contulit, Sen.: c. se in angustum (v. Atomen), Sen. – u. im Passiv, navium pars ex errore eodem conferebatur, wurde ebendahin geführt, Auct. b. Afr.: absol., bene navis agitatur, pulchre haec confertur ratis, wird dahingetragen, Plaut. Bacch. 797. – b) übtr.: α) se conf. m. Ang. wohin? durch ad od. in u. Akk. = sich zu jmd. od. einer Sache in irgend ein Verhältnis begeben, sich an jmd. od. etw. anschließen, sich ihm zuwenden, hingeben, widmen, c. se ad pontificem Scaevolam, Cic.: c. se ad senatus auctoritatem, Cic.: c. se ad amicitiam alcis, Cic.: c. se in amicitiam et fidem (Schutz) alcis, Cic.: c. se in alcis fidem et clientelam, Cic.: c. se ad studium scribendi, ad philosophiae studium, Cic.: ad scribendum se contulit, er wurde Schriftsteller, Hieron.: c. se ad studia litterarum, Cic. – β) etwas schriftlich od. mündlich irgendwohin bringen, aufnehmen, eintragen, irgendwo anbringen, vorbringen, ab utrisque ea, quae commode dici videntur, in suas artes c., Cic.: lamentationes suas etiam in testamentum, Tac.: spes votaque non prius ad deos quam ad principum aures, Tac. – cur non confertis (nehmt ihr nicht [in den Antrag] auf, warum tragt ihr nicht zugleich darauf an), ne sit conubium divitibus ac pauperibus? Liv. 4, 4, 9. – γ) ein Vorhaben, ein Amt u. dgl. auf eine gewisse Zeit legen, ansetzen, verlegen, omnia in mensem Martium, Cic.: iter suum in posterum diem, Brut. in Cic. ep.: alqd in longiorem diem (Ggstz. alqd repraesentare), Caes.: eo (verst. in Caesaris adventum) omnem belli rationem, Caes.: alcis tertium consulatum eundem in annum, Plin. pan. – u. ein geschichtl. Ereignis chronologisch in od. auf eine Zeit setzen, verlegen, Carthaginis expugnationem in hunc annum, Liv. 27, 7, 5. – δ) in eine gewisse Abteilung, wissensch. Form bringen, totam Academiam ex duobus libris contuli in quattuor, Cic.: ex immensa diffusaque legum copia optima quaeque in paucissimos libros, Suet.: reliquam rusticarum rerum partem in carmen, Col.: res Romanas Graeco peregrinoque sermone in historiam, Iustin. – ε) in einen Zustand bringen, übergehen lassen, seditionem in tranquillum, Plaut.: verba ad rem, Ter. – dah. poet. = verwandeln, alqm in saxum, Ov.: corpus in volucrem, Ov.

2) zuwendend, a) eig., eine Gabe, Kosten u. dgl. zuwenden, darbringen, hergeben, verwenden, bestimmen, pecuniam florenti parti (Partei), Nep.: munera alci, Nep.: praemia alci, Suet.: u. puellae L milia nummum, Plin. ep. – fructum alio, Ter.: eam pecuniam in rei publicae magnum aliquod tempus, Cic.: pecuniam ad beneficentiam liberalitatemque, Cic.: impendia in educationem, Cic.: praedas ac manubias in urbis ornamenta, Cic. – b) übtr.: α) Gedanken, Neigung, Gesinnung, eine Tätigkeit, Zeit u. dgl. wohin wenden, richten, zuwenden, angedeihen lassen, erweisen, anwenden, verwenden, alio animum suum (sein Gelüst), Ter.: animum huc, Ter.: animum ad fodiendos puteos, Auct. b. Alex.: omnes suas curas cogitationesque in rem publicam, Cic.: curam ad philosophiam, Cic.: laudem in commune, jedem für alle Ruhm erwerben (Ggstz. laudem ex communi ad se trahere), Liv.: benignitatis plurimum in alqm, Cic.: benevolentiam erga alqm a pueritia, Cic.: fructum virtutis et ingenii in proximum quemque, Cic.: plurimum ad victoriam, Suet.: plurimum operae, studii, diligentiae, laboris ad conficiendum reditum alcis, Cic.: omne reliquum tempus non ad oblivionem veteris belli, sed ad comparationem novi, Cic. – selten schlimme Dinge, maledicta in alqm, Cic.: legem ad perniciem civitatis, in Anwendung kommen lassen, mißbrauchen, Nep. – β) etw. zur Ausführung in jmds. Hand legen, jmdm. übertragen, überlassen, rem ad alqm, Cic.: omnem spem salutis ad clementiam victoris, Cic.: de re publica disputationem in Africani personam et Phili et Laelii, Cic.: curam restituendi Capitolii in L. Vestinum, Tac. – γ) etw. auf jmd. od. etw. übertragen = jmdm. beilegen, als Besitzer, quis non videt species istas hominum collatas in deos aut consilio quodam sapientium... aut superstitione, Cic. de nat. deor. 1, 77. – od. als Urheber jmdm., als Ursache einer Sache beilegen, beimessen, zur Last legen, auf jmd. od. etw. schieben, verbum falso in alqm, Cic.: permulta in Plancium, quae ab eo dicta non sunt, Cic.: suum timorem in rei frumentariae simulationem angustiasque itineris, Caes. – c. culpam od. causam in alqm, Cic.: crimina in alqm, Cic.: falsum crimen in purissimam et castissimam vitam, Cic.: suspicionem in alqm, Cic.: vitia in senectutem, Cic. – δ) confert (v. mehreren conferunt), wie συμφέρει, es ist etw. od. jmdm. zuträglich, förderlich, trägt mit bei, wirkt mit, gew. m. Ang. wieviel? durch aliquid, nihil, multum, plus, plurimum u. dgl., zB. quin etiam aliquid confert et aetas et corpus, Cels.: senecta nihil confert, Plin.: multum veteres Latini (auctores) conferunt, Quint.: non plus contulerunt lecti Cicero aut Demosthenes? Quint.: plurimum oratori confert lectio poëtarum, Quint.: quod contulisse plurimum videtur, Cels.: m. Infin. als Subj., incipiente incremento confert alterna folia circumobruere, Plin. 19, 83. – zugl. m. Ang. wozu? durch Adv. eo (dazu), od. durch ad od. (selten) in u. Akk., od. durch bl. Dat. (s. Herbst Quint. 10, 1, 95. Sillig Plin. 35, 67), multum autem eo confert et corporis et nervorum habitus, Cels.: confert etiam aliquid ad somnum silanus iuxta cadens, Cels.: rursus in alia plus prior confert (exercitatio), Quint.: plus scientiae collaturus quam eloquentiae, Quint.: plurimum coeptis contulerunt iactatum exemplar epistulae;... simul rumor dissipatus etc., Suet.: allium voci confert, Plin. – m. Ang. worin? wobei? durch in u. Abl., in morbis cum multum fortuna conferat, Cels. 7. praef. § 4. – / Perf. contulĕrunt gemessen, Prop. 2, 3, 25.

lateinisch-deutsches > confero
15 confero

cōn-fero, contulī, collātum (conlātum), cōnferre, I) zusammentragen, -bringen, 1) übh. von allen Seiten herbeitragend zusammenbringen, zusammenschaffen, von allen Seiten beischaffen, aufhäufen, auf einen Punkt (Haufen) vereinigen, a) eig.: materiam, Caes.: aggerem, Auct. b. Alex.: frumentum, Caes.: arma, einliefern, Caes.: u. so militaria signa, Caes.: cibos ore suo (v. Vögeln), Quint.: membra undique, Hor.: omnia arma ex oppido, Caes. – uvas in fiscellam, Col.: sarcinas, impedimenta, signa in unum locum, Caes.: ligna circa casam, Nep.: dentes in corpore, Ov. – b) übtr., zusammenstellen, zusammenfassen, malend, plura in unam tabulam opera, Quint. – schriftlich, ex immensa diffusaque legum copia optima quaeque et necessaria in paucissimos libros, Suet.: res Romanas Graeco peregrinoque sermone in historiam, Iustin. – im Ausdruck, rem in pauca, Plaut.: in versus sic verba sua duos, Ov. – u. (mit zu ergänzendem Objekt) conferamus igitur in pauca, Cic.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, Cic.: quam potero in verba conferam paucissima, Plaut.

2) beisteuernd zusammenbringen, zusammenschießen, aufbringen, entrichten, beitragen, beisteuern, a) eig. (s. Arntzen Aur. Vict. de vir. ill. 19, 7), aes (v. Volke), Ov.: aes certatim (v. Volke), Val.

————

Max.: so bes. collato aere (durch eine Beisteuer an Geld), zB. alqm funerare, Sen., statuam statuere, Suet.: u. so collatis quadrantibus alqm sepelire, Aur. Vict. – c. pecuniam, pecunias, Cic.: tributi minus, Liv.: ex censu quotannis tributa, Cic.: sextantes in capita (auf den Kopf = à Person), Liv.: quadragena talenta quotannis Delum, Nep.: pecunias ad honores alcis, Cic.: aurum ad redimendam civitatem a Gallis, Liv.: aurum argentumque in publicum (für den Staat); Liv.: pecuniam in (zu) statuas, Cic.: tributum in militare stipendium, Liv.: pecuniam pro parte in commune Siciliae, Cic.: ex nostro nonnihil in commune, Cic.: stipem Apollini, Liv.: Agrippae Menenio sextantes aeris in funus, Plin. – absol. (ohne Ang. was?), nos dabimus, nos conferemus, nostro sumptu, non tuo, Plaut.: date stipes, indulgete, conferte, Ps. Quint. decl.: c. alci ad victum, Quint.: c. in funus, ICt. – b) übtr., pater Tiberi plurimum ad victoriam contulit, Suet. Tib. 4, 1.

3) zu einem Ganzen vereinigend zusammenbringen, zusammenziehen, vereinigen, a) eig.: vires in unum, Liv.: collatis viribus proelium capessere, Iustin.: u. (bildl.) utrumne sententiae duae collatis viribus novissimam periment? Plin. ep.: e quibus (fontibus) collatae aquae per prona montis flumen emittunt, Curt.: dissimiles et dispares res in unam potestatem (durch chemische Bindung), Vitr. – b) übtr.: α)

————

übh.: post hoc proelium collatum omne bellum est circa Corinthum, zog sich zusammen, Nep.: quae utraque, si in unum conferantur (zusammengezogen [addiert] werden), facile saeculi modum expleverint, Val. Max.: hunc collatis precibus adoramus, mit vereinten B., Arnob. 1, 27. – β) prägn., schaffend zusammensetzen, e singulis non membris, sed frustis collata oratio, Quint.: hominis ortus ex utroque gignentium confertur, Quint.

4) annähernd, nahe hinbringend zusammenbringen, zusammenstecken, zusammenfügen, ganz nahe bringen, a) eig.: α) in friedlicher Absicht: capita (um heimlich zu sprechen), Cic. Verr. 3, 31. Liv. 2, 45, 7: ora, Apul.: membra (bei der Umarmung), Lucr.: gradom, sich nähern, näher herangehen, Plaut. u. Verg.: palma cum palma collata plausum facit, Sen. – β) (bes. als milit. t. t.) in feindlicher Absicht, castra propius, Liv.: castra in propinquum, castra oppido, Auct. b. Alex.: castra cum hoste, Liv.: u. castra castris (hostis), Cic., Caes. u.a. (s. Held Caes. b. c. 3, 79, 2. Fabri Liv. 23, 28, 9). – bes. c. arma, manum, gradum, pedem, signa, v. Nahgefecht, Handgemenge, v. der förmlichen Schlacht, zB. c. arma cum alqo od. inter se, handgemein werden, Caes. u. Liv.: u. so ferrum et manus cum alqo, Cic.: u. manum cum hoste, Liv., u. bl. manum, Liv. – c. gradum cum alqo, Liv.: collato gradu (Fuß an Fuß, Mann gegen

————

Mann) certare, s. Heräus zu Tac. hist. 2, 42, 11. – c. pedem cum pede, u. bl. c. pedem, einander zu Leibe rücken, Liv. (pedem c. auch sprichw. v. streitenden Parteien vor Gericht, Cic.): u. collato pede, Fuß an Fuß, Mann gegen Mann, zB. ut non missilibus tantum, sed gladiis etiam prope collato pede gereretur res, Liv.: collato pede, quasi singuli inter se decertarent, in eodem vestigio stabant, Curt. – conferre signa, handgemein werden, Cic. (auch bildl., im Wortstreit): c. signa cum Alexandrinis, Cic.: aliquoties comminus c. signa cum Romanis, Liv.: signis collatis (in förmlicher Schlacht) superare exercitus regios, Cic.: u. so signis collatis certare, dimicare, inter se concurrere, Liv.: signis collatis cum hostium legionibus pugnare, Cato fr. – c. arto luctantia nexu pectora pectoribus, Ov.: se viro vir contulit, Mann stellte sich dem Mann (= Mann focht gegen Mann), Verg.: u. absol., mecum confer, ait, mit mir kämpfe, Ov. met. 10, 603. -prägn., collato Marte alqm leto dare, im Handgemenge, Ov.: c. certamina belli inter se, sich miteinander einlassen, Verg.: c. lites, miteinander anbinden, Hor. – b) übtr., mittelst der Rede jmdm. mitteilen, mit jmd. austauschen, wechseln, sermonem, Plaut.: sermonem cum alqo u. in via cum alqo, Cic.: sermones familiares cum alqo, Cic.: sermonem cum alqo de modo et forma sacrae arae, Val. Max.: quadam de re sermonem inter se, Val. Max. – c.

————

omnia sua consilia, Ter.: u. consilia de Romano bello, Liv.: cum ullo aut sermones aut consilia contulit saepius? Cic. – c. iniurias, Tac.: c. haec od. sollicitudines inter se, Cic.: seria cum alqo, Ov.: hoc coram c., Cic.: tum, si quid res feret, coram conferemus, Cic. – m. folg. Relotiv- od. indir. Fragesatz, ideo sum brevior, quod, ut spero, coram brevi tempore conferre quae volumus licebit, Cic.: ibi conferentibus, quid in cuiusque provinciae regione animorom Hispanis esset, Liv. – absol. = sich besprechen, omnes sapientes decet conferre et fabulari, Plaut. rud. 338: c. cum alqo, Augustin. ep. 33, 2: u. nisi contulerimus inter nos, quid finis sit etc., wenn wir nicht untereinander besprochen haben, was usw., Cic. de fin. 2, 4: u. diligentius inter se, Vulg. 2. Mach. 11, 36.

5) gegenüberstellend zusammenbringen, a) im Kampfe, messen, vires, Liv.: ex propinquo vires, Liv. – b) zur Beurteilung zusammenstellen, zusammenhalten, zum Vergleich herbeiziehen, vergleichen, tesseram hospitalem, Plaut.: exemplum, Komik.: utrorumque facta, Nep.: faciem moresque duarum, Ov.: rationes, die Rechnung vergleichen, Abrechnung halten, Cic. u. (bildl.) Sen.: ebenso accepta et expensa, Sen.: haec omnia summā curā et diligentiā recognita et collata sunt, kollationiert (v. Abschriften), Cic. – Gallicum cum Germanorum agro, Caes.: fortunam Metropolitum cum casu Gomphensium,

————

Caes.: cum illius vita P. Sullae vobis notissimam, Cic.: volumina cum recitatis, Vitr.: conferte Verrem, non ut hominem cum homine comparetis, sed ut pacem cum bello, leges cum vi conferatis, Cic.: quem cum eo conferre possumus non modo ingenii magnitudine, sed etiam animi? Cic. – parva magnis, Cic.: minora maioribus, Auct. b. Alex.: se laudibus alterius, Phaedr.: vitam inter se utriusque, Cic.: bos ad bovem collatus, Varr.

II) nach einem Punkte hintragen, 1) übh. hinbringen, hinschaffen, hinführen, hinwenden, hinkehren, etw. wohin verlegen, versetzen, setzen, stellen, flüchten, a) eig.: parentes et coniuges illuc, Tac.: nihil domum suam, Nep.: pecunias monimentaque ex fano Herculis in privatam domum, Caes. – suas rationes et copias (seine Spekulationen u. Fonds) in illam provinciam, Cic. – Deiotari legiones in mediam aciem, Auct. b. Alex.: u. so tertiam aciem in sinistrum cornu, Auct. b. Afr.: eodem suum omnem equitatum, Auct. b. Afr. – c. signa ad alqm (zu jmd. stoßen), Liv.: aber (feindl.) signa in laevum cornu, sich mit dem Angriffe gegen den l. Fl. wenden, Liv. – c. iter eo, den Weg dahin nehmen, Brut. in Cic. ep.: ebenso iter Brundisium versus, Cic. – c. propere pedes in curriculum, Varr. fr. – u. bes. c. se, sich begeben, sich flüchten, se alio, Cic.: se continuo c. protinam in pedes, Plaut.: se suaque in naves, Nep.: se in astu,

————

Cic.: se suaque omnia in oppidum, Caes.: se ad hostes, Cic.: se Rhodum, Cic.: se in fanum Veneris, Val. Max.: se ad hospitem (Ggstz. in meritoriam tabernam devertere), Val. Max.: urbs ipsa, quo se fusa contulerat acies, sich geflüchtet hatte, Liv. – m. 1. Supin., se dormitum c., Cic. ep. 9, 26, 1: se eo (dahin) cubitum, Suet. Aug. 6. – v. Lebl., si pituita eo se confert, Cels.: spiritus eodem se contulit, Sen.: c. se in angustum (v. Atomen), Sen. – u. im Passiv, navium pars ex errore eodem conferebatur, wurde ebendahin geführt, Auct. b. Afr.: absol., bene navis agitatur, pulchre haec confertur ratis, wird dahingetragen, Plaut. Bacch. 797. – b) übtr.: α) se conf. m. Ang. wohin? durch ad od. in u. Akk. = sich zu jmd. od. einer Sache in irgend ein Verhältnis begeben, sich an jmd. od. etw. anschließen, sich ihm zuwenden, hingeben, widmen, c. se ad pontificem Scaevolam, Cic.: c. se ad senatus auctoritatem, Cic.: c. se ad amicitiam alcis, Cic.: c. se in amicitiam et fidem (Schutz) alcis, Cic.: c. se in alcis fidem et clientelam, Cic.: c. se ad studium scribendi, ad philosophiae studium, Cic.: ad scribendum se contulit, er wurde Schriftsteller, Hieron.: c. se ad studia litterarum, Cic. – β) etwas schriftlich od. mündlich irgendwohin bringen, aufnehmen, eintragen, irgendwo anbringen, vorbringen, ab utrisque ea, quae commode dici videntur, in suas artes c., Cic.: lamentationes suas etiam in testamentum, Tac.: spes vota-

————

que non prius ad deos quam ad principum aures, Tac. – cur non confertis (nehmt ihr nicht [in den Antrag] auf, warum tragt ihr nicht zugleich darauf an), ne sit conubium divitibus ac pauperibus? Liv. 4, 4, 9. – γ) ein Vorhaben, ein Amt u. dgl. auf eine gewisse Zeit legen, ansetzen, verlegen, omnia in mensem Martium, Cic.: iter suum in posterum diem, Brut. in Cic. ep.: alqd in longiorem diem (Ggstz. alqd repraesentare), Caes.: eo (verst. in Caesaris adventum) omnem belli rationem, Caes.: alcis tertium consulatum eundem in annum, Plin. pan. – u. ein geschichtl. Ereignis chronologisch in od. auf eine Zeit setzen, verlegen, Carthaginis expugnationem in hunc annum, Liv. 27, 7, 5. – δ) in eine gewisse Abteilung, wissensch. Form bringen, totam Academiam ex duobus libris contuli in quattuor, Cic.: ex immensa diffusaque legum copia optima quaeque in paucissimos libros, Suet.: reliquam rusticarum rerum partem in carmen, Col.: res Romanas Graeco peregrinoque sermone in historiam, Iustin. – ε) in einen Zustand bringen, übergehen lassen, seditionem in tranquillum, Plaut.: verba ad rem, Ter. – dah. poet. = verwandeln, alqm in saxum, Ov.: corpus in volucrem, Ov.

2) zuwendend, a) eig., eine Gabe, Kosten u. dgl. zuwenden, darbringen, hergeben, verwenden, bestimmen, pecuniam florenti parti (Partei), Nep.: munera alci, Nep.: praemia alci, Suet.: u. puellae L milia

————

nummum, Plin. ep. – fructum alio, Ter.: eam pecuniam in rei publicae magnum aliquod tempus, Cic.: pecuniam ad beneficentiam liberalitatemque, Cic.: impendia in educationem, Cic.: praedas ac manubias in urbis ornamenta, Cic. – b) übtr.: α) Gedanken, Neigung, Gesinnung, eine Tätigkeit, Zeit u. dgl. wohin wenden, richten, zuwenden, angedeihen lassen, erweisen, anwenden, verwenden, alio animum suum (sein Gelüst), Ter.: animum huc, Ter.: animum ad fodiendos puteos, Auct. b. Alex.: omnes suas curas cogitationesque in rem publicam, Cic.: curam ad philosophiam, Cic.: laudem in commune, jedem für alle Ruhm erwerben (Ggstz. laudem ex communi ad se trahere), Liv.: benignitatis plurimum in alqm, Cic.: benevolentiam erga alqm a pueritia, Cic.: fructum virtutis et ingenii in proximum quemque, Cic.: plurimum ad victoriam, Suet.: plurimum operae, studii, diligentiae, laboris ad conficiendum reditum alcis, Cic.: omne reliquum tempus non ad oblivionem veteris belli, sed ad comparationem novi, Cic. – selten schlimme Dinge, maledicta in alqm, Cic.: legem ad perniciem civitatis, in Anwendung kommen lassen, mißbrauchen, Nep. – β) etw. zur Ausführung in jmds. Hand legen, jmdm. übertragen, überlassen, rem ad alqm, Cic.: omnem spem salutis ad clementiam victoris, Cic.: de re publica disputationem in Africani personam et Phili et Laelii, Cic.: curam resti-

————

tuendi Capitolii in L. Vestinum, Tac. – γ) etw. auf jmd. od. etw. übertragen = jmdm. beilegen, als Besitzer, quis non videt species istas hominum collatas in deos aut consilio quodam sapientium... aut superstitione, Cic. de nat. deor. 1, 77. – od. als Urheber jmdm., als Ursache einer Sache beilegen, beimessen, zur Last legen, auf jmd. od. etw. schieben, verbum falso in alqm, Cic.: permulta in Plancium, quae ab eo dicta non sunt, Cic.: suum timorem in rei frumentariae simulationem angustiasque itineris, Caes. – c. culpam od. causam in alqm, Cic.: crimina in alqm, Cic.: falsum crimen in purissimam et castissimam vitam, Cic.: suspicionem in alqm, Cic.: vitia in senectutem, Cic. – δ) confert (v. mehreren conferunt), wie συμφέρει, es ist etw. od. jmdm. zuträglich, förderlich, trägt mit bei, wirkt mit, gew. m. Ang. wieviel? durch aliquid, nihil, multum, plus, plurimum u. dgl., zB. quin etiam aliquid confert et aetas et corpus, Cels.: senecta nihil confert, Plin.: multum veteres Latini (auctores) conferunt, Quint.: non plus contulerunt lecti Cicero aut Demosthenes? Quint.: plurimum oratori confert lectio poëtarum, Quint.: quod contulisse plurimum videtur, Cels.: m. Infin. als Subj., incipiente incremento confert alterna folia circumobruere, Plin. 19, 83. – zugl. m. Ang. wozu? durch Adv. eo (dazu), od. durch ad od. (selten) in u. Akk., od. durch bl. Dat. (s. Herbst Quint. 10, 1, 95. Sillig Plin.

————

35, 67), multum autem eo confert et corporis et nervorum habitus, Cels.: confert etiam aliquid ad somnum silanus iuxta cadens, Cels.: rursus in alia plus prior confert (exercitatio), Quint.: plus scientiae collaturus quam eloquentiae, Quint.: plurimum coeptis contulerunt iactatum exemplar epistulae;... simul rumor dissipatus etc., Suet.: allium voci confert, Plin. – m. Ang. worin? wobei? durch in u. Abl., in morbis cum multum fortuna conferat, Cels. 7. praef. § 4. – ⇒ Perf. contulĕrunt gemessen, Prop. 2, 3, 25.

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > confero
16 longe

longē, adv. [st1]1 [-] en long, en longueur; loin, au loin.    - vim suam longe lateque diffidunt, Cic. Div. 1, 79: (les dieux) répandent en long et en large leur puissance.    - omnibus longe lateque aedificiis incensis, Caes. BG. 4: après avoir incendié toutes les maisons sur une vaste étendue.    - longe gradi, Virg. En. 10, 572: faire de grands pas.    - longe abesse, Cic. Fam. 2, 7, 1: être éloigné.    - longe procedere, Cic. Verr. 2, 65: s'avancer loin.    - quam longe videmus? Cic. Ac. 2, 80: à quelle distance porte notre vue?    - domi aut non longe a domo esse, Cic. Phil. 12, 23: être chez soi ou non loin de chez soi.    - locum castris deligit ab Avarico longe milia passuum sedecim, Caes. BG. 7, 16, 1: il choisit un emplacement pour son camp à une distance de seize mille pas d'Avaricum.    - tria milia passuum longe a castris considere, Caes. BG. 5, 47, 5: prendre position à trois mille pas du camp.    - non longe ex eo loco abesse, Caes. BG. 5, 21, 2: n'être pas fort éloigné de ce lieu.    - longe gentium abesse, Cic. Att. 6, 3, 1: être à l'autre bout du monde.    - non longe a Syracusis, Cic.: non loin de Syracuse.    - longe esse alicui, Virg. (longe esse ab aliquo, Caes.): n'être d'aucun secours à qqn.    - compar. sans infl. sur la constr., c. amplius: non longius milia passuum octo abesse, Caes. BG. 5, 53, 7: n'être pas à plus de huit mille pas de distance. [st1]2 [-] au fig. longuement ; loin, au loin.    - aliquid longius dicere, Cic. Or. 162, exposer qqch plus longuement.    - labi longius, Cic. Leg. 1, 52: se laisser aller trop loin de son sujet.    - verbum longius ductum, Cic. Br. 274: mot tiré de trop loin, recherché.    - longe aliquid repetere, Cic. Leg. 1, 28: aller chercher qqch bien loin en arrière.    - longe prospicere casus futuros rei publicae, Cic. Lael. 40: voir au loin dans l'avenir les dangers qui menacent la république.    - quoad longissime potest mens mea respicere, Cic. Arch. 1: aussi loin que mon esprit peut revoir en arrière.    - alicujus vitam longius producere, Cic. Br. 60: faire vivre qqn plus longtemps, lui attribuer une vie plus longue.    - longius anno, Caes. BG. 4, 1, 7: plus d'un an.    - longius triduo, Caes. BG. 7, 9, 2: plus de trois jours.    - paullo longius, Caes. BG. 7, 71, 4: un peu plus longtemps. [st1]3 [-] grandement, beaucoup.    - mais avec des adj., adv. ou verbes marquant éloignement, différence, préférence: longe abhorrere, dissentire, praestare, excellere, antecellere, anteponere, longe alius, dissimilis, aliter, secus, etc.    - a vulgo longe longeque remoti, Hor. S. 1, 6, 18: écartés loin, loin de la foule.    - longe aliter est, Cic. Amer. 138: il en est tout autrement.    - ea res longe aliter ac ratus erat evenit, Sall. J. 7: l'issue fut tout autre qu'il n'avait pensé. [st1]4 [-] devant les superl.: de beaucoup, sans contredit.    - longe plurimum ingenio valere, Cic. Br. 55: avoir une très haute supériorité intellectuelle.    - longe eloquentissimus, Cic. Caec. 53: de beaucoup le plus éloquent.    - longe omnium princeps, Cic. Or. 62: de beaucoup le premier de tous.    - longe longeque plurimum tribuere honestati, Cic. Fin. 2, 68: faire la part de beaucoup la plus large à l'honnête.    - longe nobilissimus fuit et ditissimus, Caes. BG. 1, 2: de beaucoup le plus noble et le plus riche.    - devant les compar.: longe melior, Virg. En. 9, 556: bien supérieur.    - cf. Sall. H. 3, 48, 9 ; Liv. 24, 28, 5 ; Curt. 10, 3, 10; Tac. An. 4, 40; Quint. 10, 1, 7, etc.
* * *
longē, adv. [st1]1 [-] en long, en longueur; loin, au loin.    - vim suam longe lateque diffidunt, Cic. Div. 1, 79: (les dieux) répandent en long et en large leur puissance.    - omnibus longe lateque aedificiis incensis, Caes. BG. 4: après avoir incendié toutes les maisons sur une vaste étendue.    - longe gradi, Virg. En. 10, 572: faire de grands pas.    - longe abesse, Cic. Fam. 2, 7, 1: être éloigné.    - longe procedere, Cic. Verr. 2, 65: s'avancer loin.    - quam longe videmus? Cic. Ac. 2, 80: à quelle distance porte notre vue?    - domi aut non longe a domo esse, Cic. Phil. 12, 23: être chez soi ou non loin de chez soi.    - locum castris deligit ab Avarico longe milia passuum sedecim, Caes. BG. 7, 16, 1: il choisit un emplacement pour son camp à une distance de seize mille pas d'Avaricum.    - tria milia passuum longe a castris considere, Caes. BG. 5, 47, 5: prendre position à trois mille pas du camp.    - non longe ex eo loco abesse, Caes. BG. 5, 21, 2: n'être pas fort éloigné de ce lieu.    - longe gentium abesse, Cic. Att. 6, 3, 1: être à l'autre bout du monde.    - non longe a Syracusis, Cic.: non loin de Syracuse.    - longe esse alicui, Virg. (longe esse ab aliquo, Caes.): n'être d'aucun secours à qqn.    - compar. sans infl. sur la constr., c. amplius: non longius milia passuum octo abesse, Caes. BG. 5, 53, 7: n'être pas à plus de huit mille pas de distance. [st1]2 [-] au fig. longuement ; loin, au loin.    - aliquid longius dicere, Cic. Or. 162, exposer qqch plus longuement.    - labi longius, Cic. Leg. 1, 52: se laisser aller trop loin de son sujet.    - verbum longius ductum, Cic. Br. 274: mot tiré de trop loin, recherché.    - longe aliquid repetere, Cic. Leg. 1, 28: aller chercher qqch bien loin en arrière.    - longe prospicere casus futuros rei publicae, Cic. Lael. 40: voir au loin dans l'avenir les dangers qui menacent la république.    - quoad longissime potest mens mea respicere, Cic. Arch. 1: aussi loin que mon esprit peut revoir en arrière.    - alicujus vitam longius producere, Cic. Br. 60: faire vivre qqn plus longtemps, lui attribuer une vie plus longue.    - longius anno, Caes. BG. 4, 1, 7: plus d'un an.    - longius triduo, Caes. BG. 7, 9, 2: plus de trois jours.    - paullo longius, Caes. BG. 7, 71, 4: un peu plus longtemps. [st1]3 [-] grandement, beaucoup.    - mais avec des adj., adv. ou verbes marquant éloignement, différence, préférence: longe abhorrere, dissentire, praestare, excellere, antecellere, anteponere, longe alius, dissimilis, aliter, secus, etc.    - a vulgo longe longeque remoti, Hor. S. 1, 6, 18: écartés loin, loin de la foule.    - longe aliter est, Cic. Amer. 138: il en est tout autrement.    - ea res longe aliter ac ratus erat evenit, Sall. J. 7: l'issue fut tout autre qu'il n'avait pensé. [st1]4 [-] devant les superl.: de beaucoup, sans contredit.    - longe plurimum ingenio valere, Cic. Br. 55: avoir une très haute supériorité intellectuelle.    - longe eloquentissimus, Cic. Caec. 53: de beaucoup le plus éloquent.    - longe omnium princeps, Cic. Or. 62: de beaucoup le premier de tous.    - longe longeque plurimum tribuere honestati, Cic. Fin. 2, 68: faire la part de beaucoup la plus large à l'honnête.    - longe nobilissimus fuit et ditissimus, Caes. BG. 1, 2: de beaucoup le plus noble et le plus riche.    - devant les compar.: longe melior, Virg. En. 9, 556: bien supérieur.    - cf. Sall. H. 3, 48, 9 ; Liv. 24, 28, 5 ; Curt. 10, 3, 10; Tac. An. 4, 40; Quint. 10, 1, 7, etc.
* * *

    Longe, Aduerbium. Loing.

\

    Non longe ab aedibus. Cic. Il n'est pas fort loing de la maison.

\

    Longe iam abieram. Terent. J'estoye ja allé assez loing.

\

    Ne longe abeam per translationem. Cic. Sans que j'aille plus loing pour trouver exemple. Vide ABEO.

\

    Longe hinc abest, vnde vectae Sumus. Plaut. Il y a loing d'ici d'où, etc.

\

    Longe gentium abest. Cic. Il est fort loing.

\

    Longe a me abest. Plaut. Il est loing de moy.

\

    Ista stimulum longe habet. Plaut. Dont elle atteint de bien loing.

\

    Illic longe vsque in campis vltimis habitat. Plaut. Il demeure là loing és champs.

\

    Longe prospicere futuros casus. Cic. Preveoir de loing.

\

    Longe est mihi. Martial. Il est loing de moy.

\

    Pedibus longe melior Lycus. Virg. Il va beaucoup mieulx du pied.

\

    Longe audacissimum habuimus. Cic. Beaucoup plus temeraire.

\

    Longe, longeque plurimum tribuere honestati. Cic. Beaucoup, Beaucoup plus.

\

    Longe caeteris artibus antecedit illud studium. Cic. Il est beaucoup plus excellent.

\

    Longe aliter, atque a me dicta erant, detulerunt. Cic. Bien autrement.

\

    Res aliter longe euenit. Liu. Est bien advenue autrement.

\

    Longe ante videre. Cic. Preveoir de loing.

\

    Longe secus est. Cic. Il va bien autrement.

\

    Orationem longe aliam praebes nunc, atque olim quum dabam. Plaut. Tu parles bien autrement que, etc.

\

    Longe princeps. Cic. Le plus excellent, ou plus grand.

\

    Longe principes habentur Hedui. Caesar. Sont les plus estimez et honorez.

\

    Longe primus ciuitatis est Epicrates. Cic. Il est le plus estimé de la cité, et le plus excellent.

\

    Haec ciuitas longe plurimum totius Galliae equitatu valet. Caesar. Beaucoup plus sans comparaison.

\

    Longe plurimos captiuos ante currum duxit. Liu. Bien fort grand nombre.

\

    Longe anteire. Plaut. Passer de beaucoup.

\

    Cuius ego iudicium longe antepono tuo. Cic. J'estime beaucoup plus son jugement que le tien.

\

    - errat longe, Qui imperium credat grauius esse aut stabilius, Vi quod fit, quam illud quod amicitia adiungitur. Terent. Il erre grandement, Il s'abuse beaucoup.

\

    Longe remotus ab ambitione. Plin. iunior. Qui est bien loing d'ambition.

\

    Longius, Comparatiuum, Plus loing. Plautus, Auecta est, peregre hinc habitatum longius. Assez loing.

\

    Non aberit longius. Terent. Il ne demeurera plus gueres qu'il ne vienne.

\

    Non cogitas hinc longius abesse? Terent. Ne penses tu pas qu'il y a loing d'ici?

\

    Longius abire. Terent. S'esloigner.

\

    Longius currere. Cic. Bien avant.

\

    Longius in amicitia prouecti. Cic. Lesquels il y a ja long temps qu'ils s'entr'aiment.

\

    Longissime, Superlatiuus. Liu. Tresloing.

\

    Longissime abest a vero. Cic. Il est tresloing de la verité.

\

    Quid longissime meministi? Plaut. Dequoy te souvient il du plus loing?

\

    - quam dudum in portum huc venis? P. Longissime. Plaut. Il y a fort long temps.

Dictionarium latinogallicum > longe
17 refert

rēfert (rē fert), ferre, rētulit [rē, abl. de res + fert] [st1]1 - intr. - être important, importer, intéresser.    - hoc meā refert: cela m'importe (= hoc meā causā refert: cela importe à ma cause).    - quid id meā refert? Plaut. Curc.: que m'importe cela?    - id meā minime refert, Ter. Ad.: cela ne m'intéresse absolument pas.    - non ascripsi id quod tuā nihil referebat, Cic. Fam. 5: je n'ai pas inscrit dans les comptes ce qui ne te concernait pas.    - longitudo in his refert, Plin.: l'essentiel, c'est leur longueur.    - quid refert utrum... an...: qu'importe si... ou si...    - quid meā refert, hae Athenis natae an Thebis sient? Plaut.: qu'est-ce que cela me fait qu'elles soient nées à Athènes ou à Thèbes? [st1]2 [-] impers. - il est important, il importe, il est de l'intérêt de.    - rēfert = interest.    - refert + abl. fém. meā, tuā, nostrā... (s.-ent. causā): il importe à moi, à toi, à nous....    - refert meā (s.-ent. causā): il importe à moi, il est de mon intérêt.    - refert tuā: il est de ton intérêt.    - refert nostrā: il y va de notre intérêt.    - illud parvi (gén. de prix) refert + prop. inf.: il est de peu d'importance que.    - illud permagni refert ut: il est de la plus haute importance que.    - multum refert: il importe beaucoup.    - plurimum refert: il importe plus.    - plurimum refert compositionis, quae quibus anteponas, Quint. 9: la préférence donnée à tel ou tel mot importe beaucoup à la composition.    - refert + gén. (nom de personne):    - refert ducis: il importe au chef.    - refert regis tueri cives: il importe au roi de protéger les citoyens.    - refert ad + acc. (nom de chose):    - refert ad laudem nostram: il importe à notre gloire.    - avec inf. - refert verum dicere: il importe de dire la vérité.    - jam nec mutari pabula refert, Virg. G. 3: il importe peu qu'on change de pâturage.    - refert utrum ipse viderit an audiverit: il importe de savoir s'il a vu lui-même ou s'il a entendu raconter.
* * *
rēfert (rē fert), ferre, rētulit [rē, abl. de res + fert] [st1]1 - intr. - être important, importer, intéresser.    - hoc meā refert: cela m'importe (= hoc meā causā refert: cela importe à ma cause).    - quid id meā refert? Plaut. Curc.: que m'importe cela?    - id meā minime refert, Ter. Ad.: cela ne m'intéresse absolument pas.    - non ascripsi id quod tuā nihil referebat, Cic. Fam. 5: je n'ai pas inscrit dans les comptes ce qui ne te concernait pas.    - longitudo in his refert, Plin.: l'essentiel, c'est leur longueur.    - quid refert utrum... an...: qu'importe si... ou si...    - quid meā refert, hae Athenis natae an Thebis sient? Plaut.: qu'est-ce que cela me fait qu'elles soient nées à Athènes ou à Thèbes? [st1]2 [-] impers. - il est important, il importe, il est de l'intérêt de.    - rēfert = interest.    - refert + abl. fém. meā, tuā, nostrā... (s.-ent. causā): il importe à moi, à toi, à nous....    - refert meā (s.-ent. causā): il importe à moi, il est de mon intérêt.    - refert tuā: il est de ton intérêt.    - refert nostrā: il y va de notre intérêt.    - illud parvi (gén. de prix) refert + prop. inf.: il est de peu d'importance que.    - illud permagni refert ut: il est de la plus haute importance que.    - multum refert: il importe beaucoup.    - plurimum refert: il importe plus.    - plurimum refert compositionis, quae quibus anteponas, Quint. 9: la préférence donnée à tel ou tel mot importe beaucoup à la composition.    - refert + gén. (nom de personne):    - refert ducis: il importe au chef.    - refert regis tueri cives: il importe au roi de protéger les citoyens.    - refert ad + acc. (nom de chose):    - refert ad laudem nostram: il importe à notre gloire.    - avec inf. - refert verum dicere: il importe de dire la vérité.    - jam nec mutari pabula refert, Virg. G. 3: il importe peu qu'on change de pâturage.    - refert utrum ipse viderit an audiverit: il importe de savoir s'il a vu lui-même ou s'il a entendu raconter.
* * *

    Refert, prima prod. Impersonale. Sallust. Quod illorum magis, quam sua refert. Qui est plus au prouffit d'eulx, que au sien, Qui les touche de plus pres que, etc.

\

    Cum genitiuis pretii frequentissime construitur, Magni, parui, Ipsi animi, magni refert quali in corpore locati sint. Cic. Il y a grande tare, Il y a bien grande difference.

\

    Parui refert abs te ius dici diligenter, nisi, etc. Cic. Cela ne sert pas beaucoup qu'il soit ainsi faict, si, etc. Il n'y a pas grand interest, si, etc.

\

    Cum ablatiuis his, Mea, tua, sua, nostra, vestra, Plautus, Quid id refert mea? Qu'ay je à faire de cela? Qu'en ay je à faire?

\

    Tua istuc refert, si curaueris. Plaut. C'est ton prouffit si, etc.

\

    Ad te attinent, et tua refert. Plaut. Tu y as interest, Tu y peuls avoir gaing ou perte.

\

    Id tua refert nihil, vtrum illae fecerint. Terent. Tu n'has que faire, si elles l'ont faict ou non, Cela ne te touche en rien.

\

    Mihi quidem aetas acta ferme est: tua istuc refert maxime. Cic. C'est à toy principalement à faire, Cela t'affiert.

\

    Aliquando his aduerbiis iungitur Multum, plus, plurimum, parum, paulum, pauxillum, nihil, aliquid, et similibus. Plurimum refert in quae cuiusque virtus tempora inciderit. Plin. Il y a bien à dire, Il y a grande difference.

\

    Tantum refert quam magna dicam. Cic. Voila l'avantage qui y est.

\

    Refert, cum infinitiuo. Cic. Neque refert videre quid dicendum sit, nisi, etc. Il ne sert de rien de veoir, etc.

\

    Quid retulit? Terent. Dequoy m'a il servi, ou prouffité?

\

    Quibus seruis? refert enim magnopere idipsum. Cic. Cela sert beaucoup à l'affaire, Cela y fait beaucoup.

\

    Quibus exemplis, nisi fallor, manifestum est, patriam, solumque referre, non vuam. Plin. Que la situation et la terre fait beaucoup, et est tout le principal.

\

    Infinitum refert lunaris ratio. Plin. On ne scauroit estimer combien la consideration et disposition de la lune y sert.

\

    Refert quod genus vineae sit. Varro. Le principal est de scavoir, Il fait beaucoup de regarder, etc.

\

    Fac in puero referre ex qua affectione caeli primum spiritum duxerit. Cic. Prens le cas que cela face beaucoup.

\

    Aues pascantur, necne, quid refert? Cic. Qu'en a on à faire?

\

    Non multum refert an villatici corporibus graues, et parum veloces sint. Colum. Il n'en chault pas beaucoup, Cela ne fait pas beaucoup, etc.

\

    Nihil refert. Plaut. C'est tout un.

\

    Sed refert quomodo adhibeatur. Cic. Cela sert beaucoup de scavoir comment, Il fault bien regarder.

\

    Nec terrae tantum natura circa has refert. Plin. Il n'est pas seulement question, ou Il ne suffit point seulement de la nature, etc. La nature de la terre ne sert pas seulement.

\

    Eo magis refert me mihi atque nobis timere. Sallust. Il est d'autant plus de necessité, ou necessaire, etc.

Dictionarium latinogallicum > refert
18 valens

vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.
I.
Lit., of physical strength, vigor, or health.
A.
In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).
1.
Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):
puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!
Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;
plus valebat,
id. Truc. 4, 3, 38 sq.:
sanus homo, qui bene valet,
Cels. 1, 1 init.:
si magis valet,
id. 3, 18:
si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),
id. 4, 7 init.:
prout nervi valent,
id. 8, 16.—Of plants:
vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33, 3 sq. —
2.
To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.
a.
Of personal subjects, etc.
(α).
With ad and acc.:
alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,
Cic. Off. 1, 30, 107.—
(β).
With inf.:
manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,
Suet. Galb. 21:
mustela cum mures veloces non valeret assequi,
Phaedr. 4, 1, 10:
valet ima summis Mutare deus,
Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:
illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,
Lucr. 6, 1057:
versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),
Hor. A. P. 40:
nec valuere manus infixum educere telum,
Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —
b.
Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:
fimum potum ad dysentericos valet,
Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:
cimices valent contra serpentium morsus,
Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:
id quoque collyrium eodem valet,
Cels. 6, 6, 21.—With pro:
ruta per se pro antidoto valet,
Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:
dictamnus valet potu et illitu et suffitu,
Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:
sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,
Plin. 34, 18, 55, § 177.—
c.
Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—
B.
Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.
a.
In gen.
(α).
Absol.:
equidem valeo recte et salvus sum,
Plaut. Am. 2, 1, 36:
perpetuon' valuisti?
id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:
valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,
id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:
dicit vilicus servos non valuisse,
Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:
boves ut recte valeant,
id. ib. 103:
optime valere et gravissime aegrotare,
Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:
cura est, ut valeat,
Plaut. Stich. 5, 2, 4:
ego valeo recte et rem gero,
id. Pers. 2, 3, 34:
te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,
Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:
commode,
Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:
minus valere... melius valere,
Cic. Att. 4, 14, 1:
nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,
Plaut. Mil. 4, 8, 8.—
(β).
With abl.:
si corpore valuisset,
Cic. Brut. 20, 77:
nec melius valeo quam corpore, mente,
Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:
pedibus,
Nep. Phoc. 4, 1:
stomacho,
Juv. 6, 100.—
(γ).
With ab and abl.:
ab oculis,
Gell. 13, 30, 10:
a morbo,
Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—
b.
Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;
and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),
Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:
mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,
Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—
c.
Rarely impers. pass.:
quid agitur, Sagaristio? ut valetur?
Plaut. Pers. 2, 5, 8.—
d.
Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).
(α).
In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:
bene vale, Alcumena,
id. Am. 1, 3, 1:
vale atque salve,
id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:
bene valete et vivite,
id. Mil. 4, 8, 30:
ite intro cito: valete,
id. As. 3, 3, 155:
abeo: valete, judices justissimi,
id. Capt. prol. 67:
vos valete et plaudite,
Ter. Eun. 5, 8, 64:
in hoc biduom vale,
id. ib. 1, 2, 110:
vive valeque,
Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:
et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,
Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—
(β).
At the conclusion of letters:
Vale,
Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:
cura ut valeas,
Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:
tu me diligis et valebis,
Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—
(γ).
Also in bidding farewell to the dead:
salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,
Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;
v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,
Cat. 101, 10:
terque, Vale, dixit,
Ov. F. 3, 563:
supremumque vale... dixit,
id. M. 10, 62.—
(δ).
As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:
valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,
Plaut. Am. 3, 2, 46:
immo habeat, valeat, vivat cum illa,
Ter. And. 5, 3, 18:
valeas, habeas illam quae placet,
id. Ad. 4, 4, 14:
si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,
good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:
valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,
Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:
quare ista valeant: me res familiaris movet,
Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:
valete curae,
Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—
(ε).
With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:
illum salutavi: post etiam jussi valere,
Cic. Att. 5, 2, 2:
vix illud potui dicere triste vale,
Ov. H. 13, 14:
saepe vale dicto rursus sum multa locutus,
id. Tr. 1, 3, 57:
tibi valedicere non licet gratis,
Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):
vale facere (or valefacere),
August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.
II.
Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.
A.
In gen.:
fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,
will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:
fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,
id. Dom. 30, 79:
dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,
id. Brut. 14, 57:
tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,
id. Red. in Sen. 5, 11:
in more majorum, qui tum ut lex valebat,
id. Leg. 2, 10, 23:
valuit auctoritas,
id. Tusc. 2, 22, 53:
verba si valent,
id. Caecin. 21, 61:
(ejus) valet opinio tarditatis,
is established, id. de Or. 1, 27, 125:
si conjuratio valuisset,
id. ib. 17, 7:
cujus ratio non valuit,
Nep. Milt. 3, 7:
jus tamen gentium valuit,
Liv. 2, 4, 7:
praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,
id. 44, 31, 6:
et vestrae valuere preces,
Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—
B.
Esp.
1.
With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.
a.
With abl.:
non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,
Plaut. Bacch. 2, 2, 50:
reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,
Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):
multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,
id. Verr. 2, 2, 49, § 122:
ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,
id. Leg. 3, 17, 38:
quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,
id. Mur. 18, 38:
parum valent (Graeci) verbo,
i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:
qui aut gratia aut misericordia valerent,
Caes. B. C. 2, 44:
dicendo,
Nep. Ages. 1, 2:
qui pedum cursu valet,
Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:
Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,
Ov. Am. 1, 15, 14:
plerique plus ingenio quam arte valuerunt,
Quint. 1, 8, 8:
rogando,
Ov. M. 2, 183:
subtilitate vincimur, valeamus pondere,
Quint. 12, 11, 8.—
b.
With in and abl.:
Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,
Cic. Brut. 36, 136:
quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,
id. Caecin. 19, 55:
in his maxime valet similitudo,
Quint. 6, 3, 57:
mire in causis valet praesumptio,
id. 9, 2, 16:
(digitus) in exprobrando et indicando valet,
id. 11, 3, 94.—
2.
With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.
a.
With in and acc.:
hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,
Cic. Tusc. 2, 26, 63:
quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,
id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:
cum illud verbum unde in utramque rem valeat,
id. Caecin. 31, 89:
num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,
Plin. 17, 7, 4, § 44:
etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,
Quint. 2, 16, 10:
hoc etiam in praeteritum valet,
id. 9, 2, 20; cf.:
cum... idque in omnis partis valeret,
Cic. Fam. 4, 10, 2.—
b.
With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:
id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,
Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—
c.
With ad and acc. of thing:
tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,
Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;
ad omnis certe non valebit,
id. Fat. 4, 8:
illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,
id. Cat. 3, 12, 29:
vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,
id. Ac. 1, 5, 21:
ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,
id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:
eadem fictio valet et ad qualitates,
Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—
d.
With apud or ad and acc. of person influenced, etc.
(α).
With apud:
ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,
Ter. Heaut. 3, 1, 79:
non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,
Cic. Fam. 13, 16, 3:
apud te veritas valebit,
id. Quint. 1, 5:
sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?
id. Tusc. 2, 4, 11:
magnis meritis apud regem... valebat,
Nep. Con. 3, 1:
jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,
Sall. C. 9, 1:
apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,
Liv. 31, 48, 1:
apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,
Quint. 6, 2, 28.—
(β).
With ad:
dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,
Cic. Brut. 14, 57:
clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,
Liv. 21, 6, 4:
metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,
id. 38, 28, 6.—
e.
With contra and acc.:
hoc nonne videtur contra te valere?
Cic. Ac. 2, 27, 86:
quae valeant contra falsam criminationem,
id. de Or. 2, 79, 321:
ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,
id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:
cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,
Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—
f.
With pro and abl.:
multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,
Ov. Tr. 1, 3, 46:
epitheton valet pro nomine,
Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—
g.
With dat. gerund. (post-class. and rare):
nam et augendae rei et minuendae valet (particula),
Gell. 5, 12, 10.—
h.
With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;
not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,
Lucr. 1, 108:
hanc ob rem vitam retinere valemus,
id. 3, 257:
nec continere suos ab direptione castrorum valuit,
Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:
quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,
Hor. Epod. 16, 3:
cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,
id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:
nec valuit locos coeptos avertere cursus,
Tib. 4, 1, 55:
qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,
Curt. 3, 4, 5:
neque ex eo infamiam discutere valuit,
Suet. Caes. 79.—With things as subj.:
ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,
Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,
3.
With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.
(α).
Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):
plus potest qui plus valet,
Plaut. Truc. 4, 3, 38:
neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,
Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):
ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,
Cic. Sest. 28, 60:
illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,
id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;
eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,
id. Brut. 37, 139:
cur minus Venena Medaeae valent?
Hor. Epod. 5. 62.—
(β).
With abl.:
quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,
Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.
v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,
Caes. B. G. 2, 17:
qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,
Cic. Fam. 1, 7, 10:
quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,
id. Dom. 6, 14:
Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,
id. Brut. 14, 55:
quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,
Caes. B. G. 7, 63:
Caesar multum equitatu valebat,
id. B. C. 1, 61:
cum tantum equitatu valeamus,
id. ib. 3, 86:
equitatu plurimum valere,
id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—
(γ).
With in and abl.:
nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:
hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,
Hor. Ep. 1, 6, 52. —
(δ).
With ad and acc.:
multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,
Cic. Phil. 9, 5, 12:
ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,
id. Div. 2, 46, 97:
valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,
id. de Or. 2, 43, 182:
ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,
Caes. B. G. 6, 30:
genus ad probandam speciem minimum valet,
Quint. 5, 10, 56.—
(ε).
With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:
apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,
Cic. Fam. 6, 6, 13:
utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,
Caes. B. G. 1, 40:
tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,
id. ib. 5, 54:
potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,
Cic. Imp. Pomp. 16, 46:
non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,
id. Fam. 1, 9, 11:
facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,
id. Verr. 2, 5, 43, § 112:
apud quem ut multum gratia valeret, effecit,
Nep. Con. 2, 1.—
(ζ).
With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—
(η).
With pro:
pro periculo magis quam contra salutem valere,
Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:
quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,
Caes. B. G. 1, 51.—
(θ).
With inter:
plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,
Caes. B. G. 2, 4.—
(ι).
With adv. of pur pose:
hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,
Nep. Them. 4, 4:
non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,
Quint. 1, 2, 16:
nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?
Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —
C.
Idiomatic uses.
1.
Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;
quinarii, quod quinos,
Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:
dum pro argenteis decem aureus unus valeret,
Liv. 38, 11, 8:
ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,
Plin. 33, 3, 13, § 47:
si haec praedia valeant nunc decem,
Dig. 24, 1, 7, § 4:
quasi minimo valeret hereditas,
ib. 19, 1, 13:
quanti omnibus valet (servus),
ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—
2.
Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:
quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,
Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;
sed quae dicit, idem valent,
id. Tusc. 5, 10, 24:
quamquam vocabula prope idem valere videantur,
id. Top. 8, 34:
hoc verbum quid valeat, non vident,
id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;
id valet gallinacei rostrum,
Suet. Vit. 18:
pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,
Quint. 1, 4, 29 et saep.:
et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,
id. 10, 1, 13:
duo quae idem significant ac tantumdem valent,
id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).
A.
Lit.
1.
In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;
valens adflictet me,
Plaut. Bacch. 2, 1, 44:
virgatores,
id. As. 3, 2, 19:
robusti et valentes et audaces satellites,
Cic. Agr. 2, 31, 84:
cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,
id. Fam. 7, 1, 3:
valentissimi lictores,
id. Verr. 2, 5, 54, § 142:
homines,
id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:
hic membris et mole valens,
Verg. A. 5, 431:
membris valens,
Ov. M. 9, 108:
corpore esse vegeto et valenti,
Gell. 3, 1, 11:
nervi musculique,
Cels. 8, 20:
trunci,
Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:
tunicae,
stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—
2.
In partic.
a.
Well in health, healthy, hale, hearty:
valeo et venio ad minus valentem,
Plaut. Truc. 2, 7, 24:
medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,
Cic. Fam. 16, 9, 2:
puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,
id. Clu. 9, 27; cf.
valens (opp. imbecillus),
id. Fam. 16, 5, 2:
(sensus) si sani sunt et valentes,
id. Ac. 2, 7, 19:
si valens corpus est neque magno opere vexatum,
Cels. 7, 26, 5:
sive aegra, sive valens,
Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:
qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,
Cic. Off. 2, 4, 15;
so opp. aeger,
id. de Or. 2, 44, 186.—
b.
Of medicines, strong, powerful, active:
valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,
Cels. 4, 15 fin.:
medicamenta,
id. 1, 3 med.:
silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,
Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—
B.
Trop., strong, powerful, mighty:
mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,
Cic. Att. 7, 3, 4:
fuit quondam ita firma haec civitas et valens,
id. Har. Resp. 28, 60:
cum valentiore pugnare,
id. Fam. 5, 21, 2:
valens dialecticus,
id. Fat. 6, 12:
ut fieri nihil possit valentius,
id. Brut. 16, 64:
Philippus jam tum valens multa moliebatur,
Nep. Timoth. 3, 1:
opibus jam valentes,
id. Eum. 10, 3:
argumenta valentiora,
Quint. 5, 13, 12:
quid pars adversa habeat valentissimum,
id. 5, 13, 52:
nec fraus valentior quam consilium meum,
Cic. Univ. 11:
ad letum causae satis valentes,
Ov. M. 5, 174; so,
causae,
id. Tr. 1, 8, 29:
causa valentior,
id. P. 1, 10, 35:
deus morbo omni valentior,
Stat. S. 1, 4, 111:
oppida valentissima,
Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).
1.
Lit.:
resistere,
Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:
nimis valenter ibi retenta materia,
Cels. 5, 26, 21:
praeceps spirare valentius Eurus (coepit),
Ov. M. 11, 481.—
2.
Trop., of speech, forcibly, energetically:
non diu dicebat sed valenter,
Sen. Contr. 3, 22 med.:
si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,
Val. Max. 3, 7, ext. 6.

Lewis & Short latin dictionary > valens
19 valeo

vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.
I.
Lit., of physical strength, vigor, or health.
A.
In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).
1.
Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):
puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!
Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;
plus valebat,
id. Truc. 4, 3, 38 sq.:
sanus homo, qui bene valet,
Cels. 1, 1 init.:
si magis valet,
id. 3, 18:
si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),
id. 4, 7 init.:
prout nervi valent,
id. 8, 16.—Of plants:
vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33, 3 sq. —
2.
To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.
a.
Of personal subjects, etc.
(α).
With ad and acc.:
alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,
Cic. Off. 1, 30, 107.—
(β).
With inf.:
manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,
Suet. Galb. 21:
mustela cum mures veloces non valeret assequi,
Phaedr. 4, 1, 10:
valet ima summis Mutare deus,
Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:
illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,
Lucr. 6, 1057:
versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),
Hor. A. P. 40:
nec valuere manus infixum educere telum,
Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —
b.
Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:
fimum potum ad dysentericos valet,
Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:
cimices valent contra serpentium morsus,
Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:
id quoque collyrium eodem valet,
Cels. 6, 6, 21.—With pro:
ruta per se pro antidoto valet,
Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:
dictamnus valet potu et illitu et suffitu,
Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:
sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,
Plin. 34, 18, 55, § 177.—
c.
Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—
B.
Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.
a.
In gen.
(α).
Absol.:
equidem valeo recte et salvus sum,
Plaut. Am. 2, 1, 36:
perpetuon' valuisti?
id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:
valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,
id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:
dicit vilicus servos non valuisse,
Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:
boves ut recte valeant,
id. ib. 103:
optime valere et gravissime aegrotare,
Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:
cura est, ut valeat,
Plaut. Stich. 5, 2, 4:
ego valeo recte et rem gero,
id. Pers. 2, 3, 34:
te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,
Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:
commode,
Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:
minus valere... melius valere,
Cic. Att. 4, 14, 1:
nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,
Plaut. Mil. 4, 8, 8.—
(β).
With abl.:
si corpore valuisset,
Cic. Brut. 20, 77:
nec melius valeo quam corpore, mente,
Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:
pedibus,
Nep. Phoc. 4, 1:
stomacho,
Juv. 6, 100.—
(γ).
With ab and abl.:
ab oculis,
Gell. 13, 30, 10:
a morbo,
Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—
b.
Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;
and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),
Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:
mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,
Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—
c.
Rarely impers. pass.:
quid agitur, Sagaristio? ut valetur?
Plaut. Pers. 2, 5, 8.—
d.
Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).
(α).
In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:
bene vale, Alcumena,
id. Am. 1, 3, 1:
vale atque salve,
id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:
bene valete et vivite,
id. Mil. 4, 8, 30:
ite intro cito: valete,
id. As. 3, 3, 155:
abeo: valete, judices justissimi,
id. Capt. prol. 67:
vos valete et plaudite,
Ter. Eun. 5, 8, 64:
in hoc biduom vale,
id. ib. 1, 2, 110:
vive valeque,
Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:
et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,
Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—
(β).
At the conclusion of letters:
Vale,
Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:
cura ut valeas,
Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:
tu me diligis et valebis,
Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—
(γ).
Also in bidding farewell to the dead:
salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,
Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;
v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,
Cat. 101, 10:
terque, Vale, dixit,
Ov. F. 3, 563:
supremumque vale... dixit,
id. M. 10, 62.—
(δ).
As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:
valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,
Plaut. Am. 3, 2, 46:
immo habeat, valeat, vivat cum illa,
Ter. And. 5, 3, 18:
valeas, habeas illam quae placet,
id. Ad. 4, 4, 14:
si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,
good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:
valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,
Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:
quare ista valeant: me res familiaris movet,
Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:
valete curae,
Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—
(ε).
With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:
illum salutavi: post etiam jussi valere,
Cic. Att. 5, 2, 2:
vix illud potui dicere triste vale,
Ov. H. 13, 14:
saepe vale dicto rursus sum multa locutus,
id. Tr. 1, 3, 57:
tibi valedicere non licet gratis,
Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):
vale facere (or valefacere),
August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.
II.
Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.
A.
In gen.:
fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,
will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:
fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,
id. Dom. 30, 79:
dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,
id. Brut. 14, 57:
tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,
id. Red. in Sen. 5, 11:
in more majorum, qui tum ut lex valebat,
id. Leg. 2, 10, 23:
valuit auctoritas,
id. Tusc. 2, 22, 53:
verba si valent,
id. Caecin. 21, 61:
(ejus) valet opinio tarditatis,
is established, id. de Or. 1, 27, 125:
si conjuratio valuisset,
id. ib. 17, 7:
cujus ratio non valuit,
Nep. Milt. 3, 7:
jus tamen gentium valuit,
Liv. 2, 4, 7:
praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,
id. 44, 31, 6:
et vestrae valuere preces,
Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—
B.
Esp.
1.
With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.
a.
With abl.:
non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,
Plaut. Bacch. 2, 2, 50:
reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,
Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):
multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,
id. Verr. 2, 2, 49, § 122:
ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,
id. Leg. 3, 17, 38:
quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,
id. Mur. 18, 38:
parum valent (Graeci) verbo,
i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:
qui aut gratia aut misericordia valerent,
Caes. B. C. 2, 44:
dicendo,
Nep. Ages. 1, 2:
qui pedum cursu valet,
Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:
Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,
Ov. Am. 1, 15, 14:
plerique plus ingenio quam arte valuerunt,
Quint. 1, 8, 8:
rogando,
Ov. M. 2, 183:
subtilitate vincimur, valeamus pondere,
Quint. 12, 11, 8.—
b.
With in and abl.:
Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,
Cic. Brut. 36, 136:
quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,
id. Caecin. 19, 55:
in his maxime valet similitudo,
Quint. 6, 3, 57:
mire in causis valet praesumptio,
id. 9, 2, 16:
(digitus) in exprobrando et indicando valet,
id. 11, 3, 94.—
2.
With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.
a.
With in and acc.:
hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,
Cic. Tusc. 2, 26, 63:
quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,
id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:
cum illud verbum unde in utramque rem valeat,
id. Caecin. 31, 89:
num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,
Plin. 17, 7, 4, § 44:
etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,
Quint. 2, 16, 10:
hoc etiam in praeteritum valet,
id. 9, 2, 20; cf.:
cum... idque in omnis partis valeret,
Cic. Fam. 4, 10, 2.—
b.
With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:
id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,
Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—
c.
With ad and acc. of thing:
tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,
Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;
ad omnis certe non valebit,
id. Fat. 4, 8:
illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,
id. Cat. 3, 12, 29:
vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,
id. Ac. 1, 5, 21:
ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,
id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:
eadem fictio valet et ad qualitates,
Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—
d.
With apud or ad and acc. of person influenced, etc.
(α).
With apud:
ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,
Ter. Heaut. 3, 1, 79:
non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,
Cic. Fam. 13, 16, 3:
apud te veritas valebit,
id. Quint. 1, 5:
sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?
id. Tusc. 2, 4, 11:
magnis meritis apud regem... valebat,
Nep. Con. 3, 1:
jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,
Sall. C. 9, 1:
apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,
Liv. 31, 48, 1:
apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,
Quint. 6, 2, 28.—
(β).
With ad:
dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,
Cic. Brut. 14, 57:
clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,
Liv. 21, 6, 4:
metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,
id. 38, 28, 6.—
e.
With contra and acc.:
hoc nonne videtur contra te valere?
Cic. Ac. 2, 27, 86:
quae valeant contra falsam criminationem,
id. de Or. 2, 79, 321:
ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,
id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:
cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,
Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—
f.
With pro and abl.:
multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,
Ov. Tr. 1, 3, 46:
epitheton valet pro nomine,
Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—
g.
With dat. gerund. (post-class. and rare):
nam et augendae rei et minuendae valet (particula),
Gell. 5, 12, 10.—
h.
With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;
not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,
Lucr. 1, 108:
hanc ob rem vitam retinere valemus,
id. 3, 257:
nec continere suos ab direptione castrorum valuit,
Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:
quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,
Hor. Epod. 16, 3:
cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,
id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:
nec valuit locos coeptos avertere cursus,
Tib. 4, 1, 55:
qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,
Curt. 3, 4, 5:
neque ex eo infamiam discutere valuit,
Suet. Caes. 79.—With things as subj.:
ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,
Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,
3.
With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.
(α).
Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):
plus potest qui plus valet,
Plaut. Truc. 4, 3, 38:
neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,
Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):
ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,
Cic. Sest. 28, 60:
illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,
id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;
eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,
id. Brut. 37, 139:
cur minus Venena Medaeae valent?
Hor. Epod. 5. 62.—
(β).
With abl.:
quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,
Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.
v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,
Caes. B. G. 2, 17:
qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,
Cic. Fam. 1, 7, 10:
quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,
id. Dom. 6, 14:
Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,
id. Brut. 14, 55:
quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,
Caes. B. G. 7, 63:
Caesar multum equitatu valebat,
id. B. C. 1, 61:
cum tantum equitatu valeamus,
id. ib. 3, 86:
equitatu plurimum valere,
id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—
(γ).
With in and abl.:
nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:
hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,
Hor. Ep. 1, 6, 52. —
(δ).
With ad and acc.:
multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,
Cic. Phil. 9, 5, 12:
ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,
id. Div. 2, 46, 97:
valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,
id. de Or. 2, 43, 182:
ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,
Caes. B. G. 6, 30:
genus ad probandam speciem minimum valet,
Quint. 5, 10, 56.—
(ε).
With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:
apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,
Cic. Fam. 6, 6, 13:
utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,
Caes. B. G. 1, 40:
tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,
id. ib. 5, 54:
potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,
Cic. Imp. Pomp. 16, 46:
non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,
id. Fam. 1, 9, 11:
facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,
id. Verr. 2, 5, 43, § 112:
apud quem ut multum gratia valeret, effecit,
Nep. Con. 2, 1.—
(ζ).
With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—
(η).
With pro:
pro periculo magis quam contra salutem valere,
Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:
quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,
Caes. B. G. 1, 51.—
(θ).
With inter:
plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,
Caes. B. G. 2, 4.—
(ι).
With adv. of pur pose:
hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,
Nep. Them. 4, 4:
non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,
Quint. 1, 2, 16:
nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?
Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —
C.
Idiomatic uses.
1.
Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;
quinarii, quod quinos,
Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:
dum pro argenteis decem aureus unus valeret,
Liv. 38, 11, 8:
ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,
Plin. 33, 3, 13, § 47:
si haec praedia valeant nunc decem,
Dig. 24, 1, 7, § 4:
quasi minimo valeret hereditas,
ib. 19, 1, 13:
quanti omnibus valet (servus),
ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—
2.
Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:
quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,
Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;
sed quae dicit, idem valent,
id. Tusc. 5, 10, 24:
quamquam vocabula prope idem valere videantur,
id. Top. 8, 34:
hoc verbum quid valeat, non vident,
id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;
id valet gallinacei rostrum,
Suet. Vit. 18:
pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,
Quint. 1, 4, 29 et saep.:
et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,
id. 10, 1, 13:
duo quae idem significant ac tantumdem valent,
id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).
A.
Lit.
1.
In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;
valens adflictet me,
Plaut. Bacch. 2, 1, 44:
virgatores,
id. As. 3, 2, 19:
robusti et valentes et audaces satellites,
Cic. Agr. 2, 31, 84:
cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,
id. Fam. 7, 1, 3:
valentissimi lictores,
id. Verr. 2, 5, 54, § 142:
homines,
id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:
hic membris et mole valens,
Verg. A. 5, 431:
membris valens,
Ov. M. 9, 108:
corpore esse vegeto et valenti,
Gell. 3, 1, 11:
nervi musculique,
Cels. 8, 20:
trunci,
Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:
tunicae,
stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—
2.
In partic.
a.
Well in health, healthy, hale, hearty:
valeo et venio ad minus valentem,
Plaut. Truc. 2, 7, 24:
medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,
Cic. Fam. 16, 9, 2:
puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,
id. Clu. 9, 27; cf.
valens (opp. imbecillus),
id. Fam. 16, 5, 2:
(sensus) si sani sunt et valentes,
id. Ac. 2, 7, 19:
si valens corpus est neque magno opere vexatum,
Cels. 7, 26, 5:
sive aegra, sive valens,
Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:
qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,
Cic. Off. 2, 4, 15;
so opp. aeger,
id. de Or. 2, 44, 186.—
b.
Of medicines, strong, powerful, active:
valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,
Cels. 4, 15 fin.:
medicamenta,
id. 1, 3 med.:
silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,
Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—
B.
Trop., strong, powerful, mighty:
mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,
Cic. Att. 7, 3, 4:
fuit quondam ita firma haec civitas et valens,
id. Har. Resp. 28, 60:
cum valentiore pugnare,
id. Fam. 5, 21, 2:
valens dialecticus,
id. Fat. 6, 12:
ut fieri nihil possit valentius,
id. Brut. 16, 64:
Philippus jam tum valens multa moliebatur,
Nep. Timoth. 3, 1:
opibus jam valentes,
id. Eum. 10, 3:
argumenta valentiora,
Quint. 5, 13, 12:
quid pars adversa habeat valentissimum,
id. 5, 13, 52:
nec fraus valentior quam consilium meum,
Cic. Univ. 11:
ad letum causae satis valentes,
Ov. M. 5, 174; so,
causae,
id. Tr. 1, 8, 29:
causa valentior,
id. P. 1, 10, 35:
deus morbo omni valentior,
Stat. S. 1, 4, 111:
oppida valentissima,
Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).
1.
Lit.:
resistere,
Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:
nimis valenter ibi retenta materia,
Cels. 5, 26, 21:
praeceps spirare valentius Eurus (coepit),
Ov. M. 11, 481.—
2.
Trop., of speech, forcibly, energetically:
non diu dicebat sed valenter,
Sen. Contr. 3, 22 med.:
si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,
Val. Max. 3, 7, ext. 6.

Lewis & Short latin dictionary > valeo
20 facio

făcĭo, ĕre, fēci, factum    - impératif présent: fac/facite - face: forme archaïque employée surtout par Plaute et Térence.    - futur simple: facie = faciam (Cato).    - voir les formes archaïques: faxo, faxim.    - voir la conjugaison du passif: fio, fieri, factus sum.    - voir l'article fio. [st1]1 [-] faire, exécuter, effectuer, accomplir; agir, se conduire; faire que, faire en sorte que.    - facere aliquid ex re: faire une chose avec une autre.    - praedam ab hoste facere: faire du butin sur l’ennemi.    - alicui non idem fecit, Cic.: n'en a-t-il pas usé ainsi avec qqn?    - factus ad + acc.: fait pour.    - facere ut: faire en sorte que (ut consécutif).    - fac ut sciam ou fac sciam: fais en sorte que je sache.    - face mittas, Ter.: aie soin d'envoyer.    - facere hoc, ut: faire ceci, à savoir que (ut explicatif, développant hoc).    - di faxint ne.... (faxim... = faciam...): fassent les dieux que... ne... pas.    - avec adv.: agir, se comporter, se conduire.    - facio libenter ut: il m'est bien agréable de.    - bene (recte) facis quod: tu fais bien de.    - facis tu quidem fraterne quod me hortaris: tu te conduis vraiment en bon frère en m'exhortant.    - facis injuste si: tu commets une injustice si...    - alicui bene (male) facere: se comporter bien (mal) à l’égard de qqn.    - arroganter facit cum: il montre de la présomption en...    - facere amice, Cic.: agir en ami.    - homines captivos qui catenis vinciunt nimis stulte faciunt mea quidem sententia, Plaut. Men.: ceux qui tiennent enchaînés des captifs font une très grosse sottise, à mon avis.    - factum optume: tant mieux.    - in re plurimum facere: réussir très bien dans qqch.    - mature facto opus est ( facto → participe neutre au lieu de l’inf.) il faut agir à temps.    - facere ne + subj.: faire que ne... pas.    - non possum facere quin, Cic.: je ne peux pas m'empêcher de.    - facultatem recte judicandi alicui facere: donner à qqn la possiblilité de bien juger.    - invitus feci: j'ai agi contre mon gré.    - illum forma tremere facit, Ov.: ma beauté le fait trembler.    - dictum ac factum: aussitôt dit aussitôt fait, sans délai. [st1]2 [-] faire, créer, produire, confectionner, façonner, construire, constituer, composer.    - facere ova, Varr.: pondre des oeufs.    - facere sobolem, Col.: avoir des petits.    - facit grana malum, Col.: la pomme a des pépins.    - facere statuam, Plin.: sculpter une statue. [st1]3 [-] procurer, causer, susciter, apporter, exciter.    - impedimentum alicui facere: causer de l'embarras à qqn.    - negotium facere: donner de l'embarras, causer des ennuis.    - spem alicui facere: provoquer l’espoir de qqn.    - facere insidias alicui, Nep.: tendre des embûches à qqn.    - facere stomachum, Cic.: mettre en colère.    - facere risum, Quint.: faire rire. [st1]4 [-] se procurer, acquérir, s'attirer.    - facere praedam, Cic.: se procurer du butin.    - facere omnia ad se, Petr.: tout tirer à soi.    - facere manum, Cic.: ramasser une troupe.    - facere nil sibi reliqui, Caes.: ne rien épargner    - facere sibi fortunam, Liv.: être l'artisan de sa fortune. [st1]5 [-] souffrir (un dommage), éprouver, se trouver dans tel ou tel état.    - facere damnum, detrimentum: subir une perte, un dommage.    - facere jacturam, Cic.: supporter une perte.    - bestiae simile quiddam faciunt, Cic.: les bêtes éprouvent quelque chose de semblable. [st1]6 [-] faire (remplaçant un verbe précédent).    - an Scythes potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates facere non potuerunt? Cic.: quoi! un Scythe a pu mépriser l'argent, et nos compatriotes n'ont pu le faire? [st1]7 [-] instituer, nommer, faire, rendre (ordinairement avec un attribut); mettre dans tel ou tel état.    - facere agricolam ducem: faire d’un laboureur un général.    - aliquem reum facere: accuser qqn.    - consulem aliquem facere: nommer qqn consul.    - facere aliquem certiorem: informer qqn.    - facere invisum, Hor.: rendre odieux.    - facere de Italia Africam, Flor.: faire de l'Italie une seconde Afrique.    - fecerant de servitute Romanos, Flor.: d'esclaves ils étaient devenus Romains.    - senatum bene sua sponte firmum firmiorem fecistis, Cic. Phil. 6: le sénat, déjà ferme de lui-même, vous l'avez affermi encore plus.    - facere palam, Nep.: rendre public, publier, divulguer. [st1]8 [-] juger d'un certain prix, estimer, priser.    - facere + gén. de prix: faire cas de, estimer.    - magni, (parvi) eum facio: je l’estime beaucoup (peu).    - voluptatem virtus minimi facit: la vertu fait très peu cas du plaisir.    - dolorem nihili facere: ne faire nullement cas de la douleur, dédaigner la douleur.    - facere + gén. autre que le gén. de prix: cf. esse + gén.    - omnia quae mulieris fuerunt, viri fiunt dotis nomine, Cic. Top. 4: tous les biens qui appartenaient à la femme passent au mari sous le nom de dot.    - Asiam populi Romani facere: mettre l'Asie sous la dépendance du peuple romain.    - facere aliquid dicionis alicujus: mettre qqch sous le pouvoir de qqn.    - omnem oram usque ad Hiberum flumen Romanae dicionis fecit, Liv. 21: il soumit à l'empire romain toute la côte jusqu'à l'Ebre. [st1]9 [-] faire une supposition, simuler, feindre.    - fac + prop. inf.: suppose que.    - faciamus deos non esse, Cic.: supposons que les dieux n'existent pas.    - exitium fac me meruisse, Ov.: suppose que j'aie mérité la mort.    - Herculem Homerus conveniri facit ab Ulysse, Cic.: Homère feint qu'Hercule et Ulysse se rencontrent.    - feci sermonem inter nos habitum, Cic.: j'ai fait croire à un entretien entre nous.    - facio me alias res agere, Cic.: je fais semblant d'être occupé ailleurs (= d'être distrait). [st1]10 [-] pratiquer, exercer (un métier); faire un sacrifice, sacrifier.    - facere medicinam: exercer la médecine.    - facere argentariam, Cic.: exercer le métier de banquier, être banquier.    - mercaturas facere: faire le commerce.    - facere stipendia: être soldat, servir.    - facere sacra, Cic.: faire un sacrifice.    - facere (s.-ent. sacra) Junoni, Cic.: sacrifier à Junon.    - dii facientes adjuvant, Varr.: les dieux sont propices à ceux qui les honorent.    - facere alicui deo aliqua re: sacrifier à un dieu qqch [au moyen de qqch].    - facere agno: [faire (un sacrifice) avec un agneau] = offrir un agneau en sacrifice.    - cum faciam vitulâ pro frugibus, Virg. B. 3: quand j'offrirai en sacrifice un veau au lieu des fruits de la terre. [st1]11 [-] parcourir (un espace); passer (un temps).    - cursu quingenta stadia facere, Just.: faire cinq cents stades à la course.    - paucissimos dies una fecimus, Sen.: nous avons passé très peu de jours ensemble. [st1]12 [-] être d'un parti, être pour, être contre.    - facere contra (adversus) aliquem: être contre qqn.    - facere cum (ab) aliquo: agir avec qqn, être pour qqn, être du parti de qqn.    - veritas cum hoc facit, Quint.: la vérité est pour lui. [st1]13 [-] convenir, être bon pour, être utile, aller à.    - facere ad aliquam rem (alicui rei): être bon (efficace) pour qqch ou convenir à qqch.    - non male facere cum aliquo, Ov.: aller bien à qqn, s'accorder avec qqn.    - plurimum facit totas diligenter nosse causas, Quint.: il est très utile de bien connaître l'ensemble des causes. [st1]14 [-] faire, présenter telle ou telle forme, présenter telle ou telle désinence.    - paries facit ventrem, Dig.: le mur se bombe.    - cur pater patris facit? Quint.: pourquoi pater fait patris?    - facere + inf. ou part.: représenter, supposer, imaginer.    - cum ariete colloquentem facere: représenter Polyphème s’entretenant avec un bélier.    - Xenophon facit Socratem disputantem: Xénophon représente Socrate en train de discuter.    - poetae impendere saxum Tantalo faciunt: les poètes représentent un rocher suspendu sur (la tête de) Tantale.    - fecerat et viridi fetam Mavortis in antro procubuisse lupam, Virg. En. 8: Il avait représenté, couchée dans l'antre verdoyant de Mars, une louve qui venait d'avoir des petits.    - Plato aedificari a deo mundum facit, Cic. N. D.: Platon imagine le monde construit par un dieu. [st1]15 [-] se rendre, aller (emploi non classique).    - (se) facere aliquo: se rendre quelque part.    - facere ad stelas, Petr. 62: se rendre du côté des stèles.    - intra limen sese facit, Apul. M. 5, 2: il franchit le seuil.
* * *
făcĭo, ĕre, fēci, factum    - impératif présent: fac/facite - face: forme archaïque employée surtout par Plaute et Térence.    - futur simple: facie = faciam (Cato).    - voir les formes archaïques: faxo, faxim.    - voir la conjugaison du passif: fio, fieri, factus sum.    - voir l'article fio. [st1]1 [-] faire, exécuter, effectuer, accomplir; agir, se conduire; faire que, faire en sorte que.    - facere aliquid ex re: faire une chose avec une autre.    - praedam ab hoste facere: faire du butin sur l’ennemi.    - alicui non idem fecit, Cic.: n'en a-t-il pas usé ainsi avec qqn?    - factus ad + acc.: fait pour.    - facere ut: faire en sorte que (ut consécutif).    - fac ut sciam ou fac sciam: fais en sorte que je sache.    - face mittas, Ter.: aie soin d'envoyer.    - facere hoc, ut: faire ceci, à savoir que (ut explicatif, développant hoc).    - di faxint ne.... (faxim... = faciam...): fassent les dieux que... ne... pas.    - avec adv.: agir, se comporter, se conduire.    - facio libenter ut: il m'est bien agréable de.    - bene (recte) facis quod: tu fais bien de.    - facis tu quidem fraterne quod me hortaris: tu te conduis vraiment en bon frère en m'exhortant.    - facis injuste si: tu commets une injustice si...    - alicui bene (male) facere: se comporter bien (mal) à l’égard de qqn.    - arroganter facit cum: il montre de la présomption en...    - facere amice, Cic.: agir en ami.    - homines captivos qui catenis vinciunt nimis stulte faciunt mea quidem sententia, Plaut. Men.: ceux qui tiennent enchaînés des captifs font une très grosse sottise, à mon avis.    - factum optume: tant mieux.    - in re plurimum facere: réussir très bien dans qqch.    - mature facto opus est ( facto → participe neutre au lieu de l’inf.) il faut agir à temps.    - facere ne + subj.: faire que ne... pas.    - non possum facere quin, Cic.: je ne peux pas m'empêcher de.    - facultatem recte judicandi alicui facere: donner à qqn la possiblilité de bien juger.    - invitus feci: j'ai agi contre mon gré.    - illum forma tremere facit, Ov.: ma beauté le fait trembler.    - dictum ac factum: aussitôt dit aussitôt fait, sans délai. [st1]2 [-] faire, créer, produire, confectionner, façonner, construire, constituer, composer.    - facere ova, Varr.: pondre des oeufs.    - facere sobolem, Col.: avoir des petits.    - facit grana malum, Col.: la pomme a des pépins.    - facere statuam, Plin.: sculpter une statue. [st1]3 [-] procurer, causer, susciter, apporter, exciter.    - impedimentum alicui facere: causer de l'embarras à qqn.    - negotium facere: donner de l'embarras, causer des ennuis.    - spem alicui facere: provoquer l’espoir de qqn.    - facere insidias alicui, Nep.: tendre des embûches à qqn.    - facere stomachum, Cic.: mettre en colère.    - facere risum, Quint.: faire rire. [st1]4 [-] se procurer, acquérir, s'attirer.    - facere praedam, Cic.: se procurer du butin.    - facere omnia ad se, Petr.: tout tirer à soi.    - facere manum, Cic.: ramasser une troupe.    - facere nil sibi reliqui, Caes.: ne rien épargner    - facere sibi fortunam, Liv.: être l'artisan de sa fortune. [st1]5 [-] souffrir (un dommage), éprouver, se trouver dans tel ou tel état.    - facere damnum, detrimentum: subir une perte, un dommage.    - facere jacturam, Cic.: supporter une perte.    - bestiae simile quiddam faciunt, Cic.: les bêtes éprouvent quelque chose de semblable. [st1]6 [-] faire (remplaçant un verbe précédent).    - an Scythes potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates facere non potuerunt? Cic.: quoi! un Scythe a pu mépriser l'argent, et nos compatriotes n'ont pu le faire? [st1]7 [-] instituer, nommer, faire, rendre (ordinairement avec un attribut); mettre dans tel ou tel état.    - facere agricolam ducem: faire d’un laboureur un général.    - aliquem reum facere: accuser qqn.    - consulem aliquem facere: nommer qqn consul.    - facere aliquem certiorem: informer qqn.    - facere invisum, Hor.: rendre odieux.    - facere de Italia Africam, Flor.: faire de l'Italie une seconde Afrique.    - fecerant de servitute Romanos, Flor.: d'esclaves ils étaient devenus Romains.    - senatum bene sua sponte firmum firmiorem fecistis, Cic. Phil. 6: le sénat, déjà ferme de lui-même, vous l'avez affermi encore plus.    - facere palam, Nep.: rendre public, publier, divulguer. [st1]8 [-] juger d'un certain prix, estimer, priser.    - facere + gén. de prix: faire cas de, estimer.    - magni, (parvi) eum facio: je l’estime beaucoup (peu).    - voluptatem virtus minimi facit: la vertu fait très peu cas du plaisir.    - dolorem nihili facere: ne faire nullement cas de la douleur, dédaigner la douleur.    - facere + gén. autre que le gén. de prix: cf. esse + gén.    - omnia quae mulieris fuerunt, viri fiunt dotis nomine, Cic. Top. 4: tous les biens qui appartenaient à la femme passent au mari sous le nom de dot.    - Asiam populi Romani facere: mettre l'Asie sous la dépendance du peuple romain.    - facere aliquid dicionis alicujus: mettre qqch sous le pouvoir de qqn.    - omnem oram usque ad Hiberum flumen Romanae dicionis fecit, Liv. 21: il soumit à l'empire romain toute la côte jusqu'à l'Ebre. [st1]9 [-] faire une supposition, simuler, feindre.    - fac + prop. inf.: suppose que.    - faciamus deos non esse, Cic.: supposons que les dieux n'existent pas.    - exitium fac me meruisse, Ov.: suppose que j'aie mérité la mort.    - Herculem Homerus conveniri facit ab Ulysse, Cic.: Homère feint qu'Hercule et Ulysse se rencontrent.    - feci sermonem inter nos habitum, Cic.: j'ai fait croire à un entretien entre nous.    - facio me alias res agere, Cic.: je fais semblant d'être occupé ailleurs (= d'être distrait). [st1]10 [-] pratiquer, exercer (un métier); faire un sacrifice, sacrifier.    - facere medicinam: exercer la médecine.    - facere argentariam, Cic.: exercer le métier de banquier, être banquier.    - mercaturas facere: faire le commerce.    - facere stipendia: être soldat, servir.    - facere sacra, Cic.: faire un sacrifice.    - facere (s.-ent. sacra) Junoni, Cic.: sacrifier à Junon.    - dii facientes adjuvant, Varr.: les dieux sont propices à ceux qui les honorent.    - facere alicui deo aliqua re: sacrifier à un dieu qqch [au moyen de qqch].    - facere agno: [faire (un sacrifice) avec un agneau] = offrir un agneau en sacrifice.    - cum faciam vitulâ pro frugibus, Virg. B. 3: quand j'offrirai en sacrifice un veau au lieu des fruits de la terre. [st1]11 [-] parcourir (un espace); passer (un temps).    - cursu quingenta stadia facere, Just.: faire cinq cents stades à la course.    - paucissimos dies una fecimus, Sen.: nous avons passé très peu de jours ensemble. [st1]12 [-] être d'un parti, être pour, être contre.    - facere contra (adversus) aliquem: être contre qqn.    - facere cum (ab) aliquo: agir avec qqn, être pour qqn, être du parti de qqn.    - veritas cum hoc facit, Quint.: la vérité est pour lui. [st1]13 [-] convenir, être bon pour, être utile, aller à.    - facere ad aliquam rem (alicui rei): être bon (efficace) pour qqch ou convenir à qqch.    - non male facere cum aliquo, Ov.: aller bien à qqn, s'accorder avec qqn.    - plurimum facit totas diligenter nosse causas, Quint.: il est très utile de bien connaître l'ensemble des causes. [st1]14 [-] faire, présenter telle ou telle forme, présenter telle ou telle désinence.    - paries facit ventrem, Dig.: le mur se bombe.    - cur pater patris facit? Quint.: pourquoi pater fait patris?    - facere + inf. ou part.: représenter, supposer, imaginer.    - cum ariete colloquentem facere: représenter Polyphème s’entretenant avec un bélier.    - Xenophon facit Socratem disputantem: Xénophon représente Socrate en train de discuter.    - poetae impendere saxum Tantalo faciunt: les poètes représentent un rocher suspendu sur (la tête de) Tantale.    - fecerat et viridi fetam Mavortis in antro procubuisse lupam, Virg. En. 8: Il avait représenté, couchée dans l'antre verdoyant de Mars, une louve qui venait d'avoir des petits.    - Plato aedificari a deo mundum facit, Cic. N. D.: Platon imagine le monde construit par un dieu. [st1]15 [-] se rendre, aller (emploi non classique).    - (se) facere aliquo: se rendre quelque part.    - facere ad stelas, Petr. 62: se rendre du côté des stèles.    - intra limen sese facit, Apul. M. 5, 2: il franchit le seuil.
* * *

    Facio, facis, feci, factum, facere. Faire.

\

    Facit hoc argentum. Plaut. Argent est cause de cela.

\

    Factum, in responsione. Terent. - dic mihi, Aufugistin'? C. hera, factum. Il est ainsi, Ouy.

\

    A se aliquid facere. Cic. De soymesme.

\

    Facere ab aliquo. Cic. Faire pour aucun, Servir au propos d'aucun.

\

    Facit ad difficultatem vrinae. Plin. Sert quand on ne peult pisser, Est bon et pertinent pour faire uriner.

\

    Non facit ad stomachum haec res. Mart. Ne plaist point.

\

    Ad vnguem factus homo. Horat. Parfaict en toutes choses.

\

    Facere abortum. Plin. Avorter.

\

    Quae res mox acorem facit. Columel. Faict aigrir.

\

    Accessionem facere dicuntur hostes. Plancus ad Ciceronem. S'accroistre et multiplier.

\

    Adiutorium in aliquam rem. Suet. Aider à faire quelque chose.

\

    Facite adsitis domi. Terent. Faites que soyez en la maison.

\

    Adulterium. Gellus. Commettre adultere.

\

    AEgre alicui facere. Terent. Faire fascherie.

\

    AEqui boni. Terent. Prendre en bien, En bonne partie.

\

    AEs alienum. Liu. S'endebter, Faire des debtes.

\

    AEstimationem. Caesar. Priser et estimer.

\

    Alienationem. Cic. S'estranger.

\

    Ambitus circa rem aliquam. Liu. Tournoyer à l'entour, Faire grandes virevoustes et tournoyements.

\

    Facis amice: sed, vt mihi videris, non recte. Cic. Tu fais en ami.

\

    Animum alicui facere. Liu. Bailler courage, Encourager.

\

    Animos facere alicui in aliquem. Ouid. L'enorgueillir et faire fier.

\

    Faciunt animos diuitiae. Liu. Elles enflent le coeur de l'homme, et enorgueillissent.

\

    Apertum aliquid facere alicui. Lucret. Declarer.

\

    Ardorem animis. Liu. Enflammer, Allumer.

\

    Ascensionem ad locum aliquem. Plaut. Monter.

\

    Assulas foribus. Plaut. Rompre les portes et briser.

\

    Aucupium auribus. Plaut. Escouter, Prester l'oreille.

\

    Audaciam hosti. Liu. Bailler audace et hardiesse.

\

    Auritum populum. Plaut. Faire que le peuple se taise et escoute.

\

    Authoritatem. Cic. Bailler grande authorité et opinion.

\

    Auxilia mercede facere. Tacit. Aider pour l'argent.

\

    Facere se bardum. Plaut. Contrefaire le lourdault et le sot.

\

    Bene fecit Silius, qui transegerit. Cic. Il a bien faict.

\

    Sibi bene facere. Plaut. Prendre du bon temps.

\

    Bustum. Cic. Faire des funerailles.

\

    Cadauer. Apuleius. Tuer aucun.

\

    Caedem. Cic. Faire meurtre.

\

    Calorem. Plin. Esmouvoir une chaleur.

\

    Capitale facere dicuntur leges. Plin. Digredi via, capitale leges fecere. Les loix ont defendu cela sur peine de la teste.

\

    Caput facere dicuntur folia herbae. Plin. Fructifier et grener.

\

    Castra. Cic. Camper, Asseoir le camp, Faire un fort.

\

    Caulem. Columel. Jecter hors et produire sa tige.

\

    Cautionem. Caesar. Le rendre plus fin et advisé.

\

    Se celerem. Plaut. Se haster.

\

    Censuram vini in epulas regis. Plin. Faire la preuve et l'essay du vin, Gouster et taster.

\

    Certamen. Liu. Mettre noise entre quelque gens.

\

    Quid patrum et plebis certamen facimus? Liu. Pourquoy mettons nous noise entre les Senateurs et le menu peuple?

\

    Certiorem. Cic. Acertener, Advertir au vray.

\

    Clamores. Cic. Exciter le peuple à s'escrier par admiration.

\

    Classem. Caes. Faire une multitude de navires.

\

    Coenam alicui. Plin. iunior. Luy donner à soupper.

\

    Coenas cum aliquo. Cic. Prendre ses repas avec aucun.

\

    Cognomen colli. Liu. Surnommer.

\

    Commentarios. Caes. Faire registres.

\

    Commercium sermonum. Liu. Iam per longinquitatem belli commercio sermonum facto. Apres que par la longueur de la guerre qu'ils avoyent eu ensemble, ils commencerent à entendre le langage les uns des aultres.

\

    Commutationem rerum facere. Caes. Magna erat rerum facta commutatio. Les choses estoyent fort changees.

\

    Compendium. Plaut. Si ad saxum quod capessit, ea deorsum cadit, errationis fecerit compendium. Elle se fourvoyera moins.

\

    Vt faciam praeconis compendium. Plaut. Que je respargne un crieur qu'il me fauldroit avoir.

\

    Paululum sui compendii. Cic. Faire quelque peu de son prouffit.

\

    Compotem votorum. Plin. iunior. Accorder à aucun ce qu'il demande et requiert.

\

    Conceptum. Columel. Concevoir.

\

    Concilia. Liu. Faire assemblees.

\

    Concitationes. Caes. Faire des esmeutes.

\

    Concursum. Caes. Quand plusieurs courent quelque part ensembleement et à la foule.

\

    Confidentem. Plaut. Enhardir.

\

    Confidenter. Plaut. Faire hardiment, et avec grande asseurance.

\

    Coniecturam. Cic. Deviner, Conjecturer.

\

    Coniecturam de odore. Plaut. Deviner par l'odeur que ce peult estre.

\

    Coniecturam facere de moribus alicuius. Plin. iunior. Deviner quels sont ses meurs.

\

    Coniecturam ex re aliqua. Terent. Quantum ex ipsa re coniecturam fecimus. Selon que nous avons peu deviner et estimer par la chose.

\

    Quum coniecturam egomet mecum facio. Plaut. Selon que je peuls penser et estimer.

\

    Conquisitionem. Liu. Faire une recherche.

\

    Consilium. Liu. Donner conseil et advis.

\

    Consilio alterius. Plaut. Faire par son conseil, Suyvre son conseil.

\

    Consuetudinem alicui cum altero. Cic. Estre moyen que l'un hante fort l'autre.

\

    Consulem. Cic. Creer.

\

    Contentionem alicuius rei. Cic. Debatre quelque chose par parolles.

\

    Controuersiam. Liu. Mettre en doubte ou en debat et different.

\

    Controuersiam alicui de re aliqua. Sene. Debatre contre aucun.

\

    Contumeliam. Plaut. Faire oultrage, Oultrager aucun.

\

    Conuitium. Cic. Injurier.

\

    Copiam argenti alicui facere. Plaut. Luy prouvoir d'argent, Luy en faire recouvrer.

\

    Sui copiam facere. Plin. iunior. Donner audience aux gens, et les laisser parler à soy.

\

    Copiam consilii sui. Cic. Recevoir et ouir un chascun qui veult venir demander conseil, et luy donner.

\

    Quod maxime cupiebas, eius copiam feci tibi. Plautus. Je t'ay faict jouir de ce que tu desirois.

\

    Copiam facere, pro Facere potestatem. Liu. Donner congé de faire quelque chose, Permettre.

\

    Factum culpa illius. Terent. Ce a esté par sa faulte.

\

    Cum aliquo facere. Cic. Faire et tenir pour luy, Luy favoriser, Tenir son parti.

\

    Cum aliquo facere, et idem sentire. Cic. Estre de son opinion et advis.

\

    Facit cum hoc veritas. Ci. La verité est pour luy, ou fait pour luy.

\

    Curiam facere. Plin. Bastir un palais, ou une sale, où le senat se puisse assembler.

\

    Facere damnum. Plaut. Recevoir dommage, Faire perte.

\

    De consilio alterius facere. Cic. Par le conseil d'autruy.

\

    De sententia alicuius. Ci. A son adveu et selon sa fantasie et opinion.

\

    Deditionem alicuius hosti facere. Liu. Le livrer entre les mains de son ennemi.

\

    Deditionem ad hostem. Quintil. Se rendre à la merci de son ennemi.

\

    Deditione facta. Caes. Apres qu'on se fut rendu.

\

    Delectum studiorum. Quintil. Eslire.

\

    Delectum militum. Caes. Choisir, Faire eslite de gens de guerre.

\

    Here facis delicias. Plaut. Tu te jases, mocques, ou gaudis.

\

    Nimias delicias facis. Plaut. Tu es trop plaisant, Tu fais trop d'esbats.

\

    Nimis es morosus. Tu es trop potieux, Il te fault trop de choses.

\

    Descensionem. Liu. Descendre des navires sur la terre, Prendre terre.

\

    Desyderium alicuius. Liu. Faire qu'on desire et regrette aucun.

\

    Detrimentum. Cic. Recevoir dommage.

\

    Dicta. Ouid. Faire ce qu'on a promis.

\

    Differentias faciunt et folia. Plin. Font la difference.

\

    Auro dignitatem per annulos fecit. Plin. Donna authorité à l'or.

\

    Discrimen. Plin. Faire difference.

\

    Diuiduum. Terent. Partir, Diviser.

\

    Diuitias ex re aliqua. Plaut. S'enrichir.

\

    Dulcedinem. Senec. Engendrer une doulceur.

\

    Duritias facere. Plin. Faire et engendrer des duretez.

\

    Emolumentum. Cic. Faire ou porter prouffit.

\

    Errorem. Cic. Faire saillir ou errer.

\

    Eruptionem. Caes. Faire une saillie sur les ennemis.

\

    Ex animo. Terent. Faire de courage, Naifvement.

\

    Ex necessitate. Plin. iunior. Par necessité et contraincte.

\

    Excidionem oppido. Plaut. Le destruire.

\

    Excursiones in agrum hostilem. Liu. Faire des courses.

\

    Exempla faciam in te. Plaut. Je te puniray en telle sorte, que les autres y prendront exemple.

\

    Exercitum. Plin. iunior. Assembler une armee.

\

    Exitum. Senec. Petens vt viderent, quem admirator auri exitum faceret. Quelle fin faisoit celuy qui, etc. Quelle seroit la fin de celuy qui, etc.

\

    Expectationem. Cic. Mettre en attente.

\

    Expeditum ex impedito. Plaut. Despestrer et delivrer aucun.

\

    Fac esse. Cic. Pren le cas qu'ainsi soit.

\

    Facite hoc meum consilium, legiones nouas non improbare. Cic. Prenez le cas que, etc.

\

    Me fac posse tuto, multi etiam hortantur, num etiam honesté? Cic. Pren le cas que je le puisse sans danger.

\

    Facere parentes et liberos extraneos. Plin. iunior. Estrangier et faire separation d'entre les peres et les enfans.

\

    Facere facile. Plaut. Faire aiseement et facilement.

\

    Factu facile. Terent. Aisé à faire.

\

    - fecisti hercle facetias, quum hoc donauisti Dono tuum seruum. Plaut. Tu m'as faict rire.

\

    Facultatem. Cic. Permettre, Donner povoir et congé.

\

    Famam. Quintil. Bailler bruit.

\

    Familiam vnam. Terent. Assembler deux maisons en une.

\

    Fidem. Cic. Faire foy, Faire que aucun nous croye.

\

    Fides verbis tuis non fit. Quintil. On ne te croit pas, On n'adjouste point de foy à tes parolles.

\

    Finem facere. Cic. Faire fin, Finer, Desister, Se deporter de faire quelque chose.

\

    Foedus. Plaut. Faire alliance.

\

    Formidinem facere. Tacit. Faire paour.

\

    Fortiter facere. Quintil. Faire quelque acte de prouesse.

\

    Facere et parare magnam fortunam. Liu. Dresser ses affaires en sorte qu'elles se portent bien, Se dresser un bon heur.

\

    Fraudem legi. Plaut. Liu. En gardant les mots contrevenir au sens de la loy.

\

    Frugem. Plaut. Prouffiter, Gaigner.

\

    Fugam. Plaut. S'enfuir.

\

    Funus alicui. Cic. Faire ses obseques et funerailles.

\

    Funus prandio. Plaut. Manger tout le disner.

\

    Furta. Cic. Desrobber.

\

    Gloriam alicui. Plin. iunior. Le mettre en bruit et reputation.

\

    Gradum. Cic. Marcher.

\

    Gradum ad aliquid. Quintil. S'arrester à faire quelque chose petite et basse pour parvenir à plus grande.

\

    Gradum. Liu. S'advancer en quelque chose, et avoir ja gaigné un poinct de ce où on veult parvenir.

\

    Maioribus in Africam ex hac prouincia gradus imperii factus est. Cice. Ce fut le degré par où noz ancestres monterent et parvindrent jusques à conquester Afrique.

\

    Gratiam facere. Suet. Donner congé, Permettre.

\

    Gratiam iusiurandi. Plaut. Suet. Tenir aucun quicte de son serment, tout ainsi que s'il avoit juré, et ne le faire point jurer, Dispenser du serment.

\

    Bononiensibus gratiam fecit coniurandi cum tota Italia pro partibus suis. Suet. Il les quicta et dispensa, et leur permist de, etc. Il leur donna congé et liberté de, etc.

\

    Gratiam delicti. Sallust. Faire grace, Pardonner.

\

    Gratiam legis. Bud. Dispenser de la loy.

\

    Gratulationem ad omnia deorum templa nomine alicuius facere. Cic. Remercier Dieu.

\

    Gratum. Cic. Faire chose aggreable.

\

    Grauidam facere. Plaut. Engrossir une femme.

\

    Haeredem facere. Cic. Faire son heritier.

\

    Haesitationem alicui. Plinius iunior. Le mettre en doubte, Le faire doubter.

\

    Halitum iucundiorem. Plin. Faire bonne haleine et doulce.

\

    Se hilarum. Terent. Faire joyeuse chere, Se resjouir.

\

    Hilarem. Plin. Glans fagea suem hilarem facit. L'engresse, Le fait gras et en bon poinct.

\

    Honeste facere. Quintil. Faire acte d'honnesteté.

\

    Hospitium. Cic. Faire alliance d'hospitalité avec aucun.

\

    Hostilia. Pli. iun. Faire toutes les cruautez que font les ennemis.

\

    Facere iacturam. Plin. iunior. Recevoir perte et dommage.

\

    Iacturam gloriae. Cic. Perdre sa gloire.

\

    Iacturam in vnius mulierculae animula. Sulpitius ad Ciceronem. Avoir perte.

\

    Iactus facere. Hirt. Jecter, Faire jectees.

\

    Impensam et impensas. Cic. Faire despense, Despendre.

\

    Impensas in stipendia militum. Liu. Contribuer pour la soulde des gensdarmes.

\

    Imperata. Caes. Faire ce qui nous est commandé, Obeir.

\

    Imperium. Plin. Eslever, Bastir, Mettre sus, ou Fonder et conquester.

\

    Impetum. Cic. Venir impetueusement et de grand roideur contre quelque chose, et de toute sa force par mal talent.

\

    Impressionem. Caesar. Idem. Quand plusieurs ensemble font un effort.

\

    In ambiguo facere. Plin. Mettre en doubte, Faire doubteux.

\

    Incendia facere. Caes. Mettre le feu, Faire des feuz.

\

    Incertum. Liu. Rendre incertain, Mettre en doubte.

\

    Incursionem in agrum Romanum. Liu. Un exploict de guerre, Une course.

\

    Facite indicium, siquis vidit, siquis eam abstulit. Plaut. Enseignez moy si aucun, etc.

\

    Inducias. Liu. Faire treves.

\

    Infamem facere aliquem. Terent. Luy bailler mauvais bruit.

\

    Initium facere. Cic. Commencer.

\

    Iniuriam. Cic. Faire injure, Faire desplaisir et tort à aucun, Luy porter dommage.

\

    Insidias. Cic. Espier aucun et guetter.

\

    Insomnia. Plin. Faire resver.

\

    Intercapedinem scribendi. Cic. Faire intermission d'escrire.

\

    Intercessiones. Gellius, Tribuni plebis antiquitus creati faciendis intercessionibus. Les Tribuns furent creez à Rome pour se opposer et empescher que les grans Magistrats ne foulassent le commun populaire, ou pour se opposer et empescher les procedures des autres officiers qui leur sembleroyent contre la Republique.

\

    Interuallum. Varro. Liu. Faire une pause.

\

    Introitum. Colum. Entrer.

\

    Inuidiam alicui. Liu. Mettre aucun en la male grace d'un autre.

\

    Iratum aliquem alteri. Cic. L'irriter contre aucun.

\

    Irruptionem. Cice. Quand ceulx de dehors et ennemis font une course et saillie sur ceulx de dedens.

\

    Iter. Cic. Aller, Cheminer.

\

    Iter pedibus. Cic. Aller à pied.

\

    Iudicatum. Cic. Satisfaire et obeir à la sentence.

\

    Iudicem. Plin. iunior. Faire juge aucun de quelque different.

\

    Iudicium. Cic. Juger.

\

    Iugulationem magnam. Hirtius. Copper la gorge à beaucoup de gens, Faire grande tuerie.

\

    Iuramentum. Senec. Jurer.

\

    Ius. Liu. Donner permission, Bailler povoir et puissance.

\

    Iussa. Ouid. Plin. Faire ce qu'on nous commande.

\

    Iusta alicui. Cic. Appaiser l'ame et l'esprit d'aucun trespassé qui n'estoit à repos, comme croyent les fols gentils.

\

    Eos nunc laetantes faciam aduentu meo. Plaut. Je les esjouiray.

\

    Lapidationes. Cic. Jecter force pierres.

\

    Largitionem, siue largitiones. Cic. Faire largesse.

\

    Legibus facere. Terent. Selon les loix.

\

    Lites. Terent. Faire noise.

\

    Lex quae litem faciat. Quintil. La loy dont vient et se meut le doubte.

\

    Litem suam facere, Faire son propre faict de la cause d'un autre. Gellius, Litem meam absens facere nolui.

\

    Longius aliquid exemplis facere. Cic. Prolonger.

\

    Lucrum. Plaut. Gaigner.

\

    Facere aliquantum lucri argenti. Plaut. Gaigner argent.

\

    Ludos facere. Plaut. Se mocquer et gaudir d'aucun.

\

    Ludos facere. Cic. Faire des jeux publiques.

\

    Amor fecit maciem. Ouid. A amaigri.

\

    Maculas. Plin. Maculer, Tacher.

\

    Neque quid velim, neque nolim, facitis magni pessumae. Plaut. Il ne vous en chault gueres, Vous n'en faites compte.

\

    Te semper maximi feci. Terent. J'ay tousjours tenu grand compte de toy, et t'ay fort estimé et prisé.

\

    Manum. Cic. Faire amas de gens et assemblees.

\

    Manu factum. Lucret. Faict à la main.

\

    Matres facere. Ouid. Engrossir des femmes.

\

    Facit mecum. Cic. Il est de mon opinion.

\

    Memoriam tristem. Liu. Faire la memoire desplaisante et ennuyeuse.

\

    Mentionem. Plaut. Faire mention.

\

    Mercaturam. Cic. Demener marchandise, Mener train de marchandise.

\

    Messem. Columel. Moissonner.

\

    Minoris facere. Cic. Moins estimer.

\

    Missa haec faciamus. Terent. Laissons cela, N'en parlons plus.

\

    Me missum face. Terent. Laisse moy aller.

\

    Missum facere legiones ad aliquem. Cn. Magnus. Envoyer.

\

    Modum. Cic. Tenir mesure.

\

    Quum modum irae nullum faceret. Liu. Voyant qu'ils ne s'appaisoit aucunement, et ne faisoit fin à son courroux.

\

    Neque suum cuique ius modum faciebat. Liu. Il n'y avoit nul à qui sont droict servit de contentement, et qui se contentast de ce qu'il luy appartenoit.

\

    Modos. Terent. Cic. Chanter.

\

    Tantum nauis vna capta momenti fecit ad dilationem imminentis Romanis belli. Liu. Elle fut de si grande consequence.

\

    Moram. Plin. iunior. Targer.

\

    Ille se affirmare postero die, moram nullam esse facturum. Cic. Qu'il n'arresteroit point.

\

    Nec hostes moram dimicandi fecerunt. Liu. Attargerent le combat, Retarderent.

\

    Morem sibi. Liu. S'introduire une coustume, S'accoustumer.

\

    Mortem. Columel. Faire mourir.

\

    Motus. Liu. Faire esmotion et trouble.

\

    Multam. Gell. Encourir une peine indicte.

\

    Multam facere, pro Dicere. Cato. Faire commandement de payer aucune amende, Condemner à l'amende.

\

    Munditias. Cato. Nettoyer.

\

    Mutuum cum altero. Plaut. Luy faire le pareil.

\

    Naturam alicuius rei sibi facere. Quintil. S'accoustumer tant à quelque chose, qu'elle nous soit comme naturelle.

\

    Naufragium. Cic. Perdre sa navire par tempeste.

\

    Naufragium gloriae, per metaphoram, pro Gloriam amittere. Cic. Perdre son honneur acquis.

\

    Negotium alicui facere. Quintil. Luy faire ennui et fascherie, Le harceler.

\

    Sed si te aequo animo ferre accipiet, negligentem feceris. Terent. Tu feras qu'il ne luy en chauldra.

\

    Nihili. Cic. N'estimer en rien, N'en tenir compte.

\

    Nobilem. Plin. Donner bruit.

\

    Nomen. Plaut. Nommer, Bailler nom.

\

    Nomen alicui. Liu. Donner bruit et renom.

\

    Nomina facere. Cic. S'obliger envers aucun de certaine somme, sans ce que celuy qui s'oblige en touche aucun denier.

\

    Nomen cum vineis facere. Colum. Compter à ses vignes l'argent qu'on employe pour les facons avec esperance de le recouvrer, ensemble du prouffit par dessus.

\

    Non facio qui sis, qui nonsis, floccum. Plaut. Il n'en m'en chault qui tu sois, ou ne sois pas.

\

    Notum facere. Plin. iunior. Faire à scavoir, Signifier.

\

    Obnoxium sibi aliquem. Plaut. L'asservager et assubjectir à nous et à faire nostre plaisir.

\

    Obsidium. Plaut. Assieger, Tenir le siege devant une ville.

\

    Facito opulentum obsonium. Plaut. Appreste force viande.

\

    Fit mihi obuiam. Terent. Je le rencontre.

\

    Odium vitae facere. Plin. Faire enhair sa vie.

\

    Officium suum. Terent. Faire son office et debvoir.

\

    Officia alicui. Gell. Luy faire honneur et plaisir.

\

    Factum oportuit. Plaut. Il devroit desja estre faict.

\

    Optionem. Cic. Bailler le choix.

\

    Opus. Terent. Travailler, Labourer.

\

    Orbes facere. Sallust. Se mettre en rond. Vide ORBIS.

\

    Otium. Virg. Mettre aucun à repos, Le mettre à son aise, Donner le loisir. \ Oua. Varro. Pondre.

\

    Facere pactiones cum aliquo. Ci. Traicter et convenir avec aucun.

\

    Palam aliquid facere. Cic. Publier.

\

    Par. Plaut. Faire raison.

\

    Non par videtur facere. Plaut. Il ne fait pas honnestement et selon que raison le requiert.

\

    Feceris par tuis caeteris factis, patrem Tuum si percoles. Plaut. Tu seras chose convenante.

\

    Cum influentibus negotiis paria fecisti. Plin. iunior. Tu as travaillé selon que tes affaires le requeroyent, Tu as satisfaict.

\

    Paria facere. Cic. Egualiser, Egualer, Faire tout un.

\

    Haec negotiatio curam villici auocat, nec vnquam patitur eum cum rationibus domini paria facere. Colum. L'empesche de faire la besongne si bien qu'elle revienne et se rapporte au compte de son maistre, Qu'il en rende compte entier.

\

    - vtinam esset mihi Pars aequa amoris tecum, ac pariter fieret, vt Aut hoc tibi doleret itidem, vt mihi dolet: Aut ego isthuc abs te factum nihili penderem. Terent. Qu'il nous fust de mesme à l'un et à l'autre, ou qu'il t'en despleust autant qu'à moy, ou que je ne le prinsse non plus à cueur que toy.

\

    Partes. Cic. Partir.

\

    Participem consilii sui. Plaut. Communiquer son secret.

\

    Partum. Plin. Produire.

\

    Parui facere. Plaut. Peu estimer.

\

    Pausam. Plautus, Ego pausam feci. Je m'en deportay.

\

    Pecuariam facere. Sueton. Faire mestier de gouverner et nourrir du bestiail.

\

    Peculatum. Plaut. Voller aucun, Piller et desrober.

\

    Pecuniam. Cic. Gaigner et amasser argent.

\

    Periculum. Liu. Faire preuve, Esprouver, Essayer.

\

    Periculum ex aliis facere. Terent. Prendre exemple sur autruy.

\

    - fac periculum in literis, Fac in palaestra. Teren. Esprouve le aux lettres et à la luicte.

\

    Periculum legionum facere. Caesar. Les mettre en espreuve.

\

    Permutationem cum aliquo. Cic. Faire eschange.

\

    Perspicua sua consilia facere. Cic. Les descouvrir et donner à congnoistre.

\

    Pestilentiam. Colum. Engendrer la peste.

\

    Pili non facere. Catul. N'estimer à la valeur d'un poil.

\

    Piraticam facere. Cic. Estre pirate et escumeur de mer.

\

    Plagam. Cic. Blesser, Navrer.

\

    Planum. Cic. Oster tout destourbier qui empesche qu'on ne congnoisse la verité, Monstrer clerement et evidemment.

\

    In omni parte huiusce officii plurimum facit, totas nosse causas. Quintil. Il sert de beaucoup.

\

    Pluris siue plurimi facere. Cic. Plus ou fort estimer.

\

    Facio pluris omnium hominum neminem. Cic. Il n'y a hommes que j'estime tant.

\

    Minimum ponderis facit. Plin. Il poise le moins.

\

    Potestatem. Cic. Bailler congé, Permettre, Donner povoir et puissance.

\

    Potestatem quarundam literarum. Cic. Bailler certaines lettres à aucun, et les mettre en sa puissance.

\

    Potestatem sui. Cic. Donner audience aux gens, et les laisser parler à soy.

\

    Radix coeliacis praeclare facit. Plin. Aide fort et donne remede.

\

    Praeconium. Cic. Estre crieur publique faisant les cris et proclamations és encants.

\

    Praedam. Cic. Prendre un butin, Butiner.

\

    Praegnantem. Plaut. Engrossir une femme.

\

    Praelium. Caesar. Donner bataille, Combatre.

\

    Praelium aduersum facere. Caesar. Perdre la bataille.

\

    Plurima praelia secunda fecerant. Caesar. Avoyent gaigné plusieurs batailles.

\

    Precationes. Liu. Prier.

\

    Pretium. Plin. Priser.

\

    Profectionem. Caesar. Se partir et desloger.

\

    Profectum. Plin. iunior. Prouffiter.

\

    Progressum in studiis. Cic. S'advancer en l'estude et fort prouffiter.

\

    Prolixe facere. Cic. Amplement, Liberalement.

\

    Promissum. Cic. Tenir ou accomplir sa promesse.

\

    Qua pronuntiatione facta. Caesar. Apres avoir ce ordonné et publié.

\

    Propaginem. Plin. Prouvigner, Jecter des jectons.

\

    Aliquem propitium facere. Plaut. Appaiser.

\

    Prouentum maiorem. Colum. Ea res maiorem facit prouentum. Est cause de plus grand rapport et revenu.

\

    Pugnum. Cic. Fermer la main.

\

    Quaestum. Terent. Gaigner.

\

    Facere quamplurimum gnatis. Terent. Leur amasser force biens.

\

    Non ignoras quanti fecerim Scipionem. Cic. Combien je l'ay prisé et estimé.

\

    Quid me faciam, nescio. Terent. Je ne scay que je feray.

\

    Quid iis fiet, si huc Paulus venerit? Cic. Que deviendront ils?

\

    Diodoro quid faciam Stoico? Cic. Que feray je, ou diray je de Diodorus? Comment l'appaiseray je, et cheviray je avec luy?

\

    Quid de P. Clodio fiat, rescribe. Cic. Que l'on en faict, Comment on le traicte.

\

    Quid hoc homine faciatis? Cic. Que feriez vous de cest homme?

\

    Quod fuit viri optimi, fecisti, vt necui innocenti, etc. Cic. Tu as faict ce que devoit faire un homme de bien, c'est que, etc.

\

    Quidam faciunt aperte quod rixemur. Quint. Ils sont cause.

\

    Quietem infestam alicui facere. Lucret. L'empescher de dormir à son aise.

\

    Faciam quo minus hoc agas. Plaut. J'empescheray.

\

    Facere aliquid ratione. Cic. Faire quelque chose pour cause.

\

    Ratum facere. Liu. Verifier et homologuer, Ratifier.

\

    Rebellionem. Caes. Rebeller, Se revolter.

\

    Reducem facere. Plaut. Raconvoyer, Ramener.

\

    Nihil reliqui sibi ad celeritatem facere. Caes. Se haster tant qu'il est possible.

\

    Reliquos. Caes. Siquos fortuna fecisset reliquos. Si par fortune aucuns estoyent eschappez et demourez sans estre tuez.

\

    Rem facias palam. Terent. Di le, Descouvre nous toute la besongne.

\

    Rem facere. Terent. Acquerir, Amasser des biens.

\

    Labienus rem meliorem fecit. Cic. Nous sommes bien renforcez par la venue de Labian, Il a bien amendé nostre affaire.

\

    Remedium lieni. Plin. Donner remede, Remedier.

\

    Remissionem. Vlpia. Faire renvoy, Renvoyer.

\

    Rempublicam magnam ex parua. Sallu. Accroistre, Augmenter.

\

    Reuersionem. Plaut. Retourner.

\

    Reum. Cic. Accuser.

\

    Risum. Quintil. Faire rire.

\

    Robur. Quintil. S'enforcir, Devenir fort.

\

    Salutationem. Hirt. Saluer.

\

    Sanguinem. Liu. Espandre sang, Tuer.

\

    Sanum Plaut. Guarir.

\

    Satis. Plaut. Satisfaire et payer, Contenter.

\

    Satis alicui facere. Cic. Contenter, Assouvir.

\

    Scelus. Cic. Faire quelque meschanceté.

\

    Scire facere. Plaut. Faire scavoir.

\

    Scriptum facere. Liu. Estre greffier.

\

    Secessionem. Liu. Quand une partie du peuple par une sedition se bande, et se depart d'avec les autres avec deliberation de maintenir sa querelle par voye de faict et par armes.

\

    Idem sentire, et secum facere. Cic. Estre de son opinion.

\

    Securitatem. Liu. Mettre hors de soulci, Asseurer.

\

    Seditionem. Caes. Esmouvoir sedition.

\

    Sementem. Liu. Semer.

\

    Semitam. Plaut. Faire sentier, et marcher par, etc.

\

    Senatusconsultum. Cic. Assembler le Senat, et faire passer par la court, et authoriser son entreprise.

\

    Fit sermo inter eos. Cic. On devise et parle on ensemble.

\

    Significationem. Caes. Faire signe.

\

    Silentium. Plaut. Se taire.

\

    Fac silentium. Plaut. Tais toy.

\

    Silentio facto tali oratione est vsus. Liu. Apres qu'on eut faict silence.

\

    Silentium factum per praeconem. Liu. Il fut crié que chascun se teust.

\

    Sobolem. Plin. Faire des petis, Progenier.

\

    Societatem cum aliquo. Liu. Faire alliance avec luy, et le prendre à compaignon.

\

    Societatem rerum. Cic. Faire communauté de biens.

\

    Somnum. Plin. Faire dormir.

\

    Speciem cruentae victoriae. Liu. Tribuni militum quinque amissi, et pauci equites Romani, cruentae maxime victoriae speciem fecerunt. La perte de cinq ou six capitaines, et de peu de gens à cheval, feit trouver la victoire dommageable, feit que la victoire sembla estre, etc.

\

    Spem. Liu. Donner esperance.

\

    Spiritus. Liu. Esmouvoir le courage, Bailler courage.

\

    Sponsionem. Martian. Faire une gajure, ou par ordonnance du juge, ou de son bon gré.

\

    Sponsionem de re aliqua. Cic. Maintenir quelque chose sur certaine peine.

\

    Stipendia sub aliquo. Liu. Estre à la guerre soubs la charge d'aucun capitaine, à la soulte d'un peuple, roy, empereur, ou autre.

\

    Qui cum eo stipendia fecerint. Liu. Qui avoyent esté compaignons de guerre avec luy.

\

    Stipendiarios. Caes. Rendre un peuple tributaire.

\

    Stomachum alicui. Cic. Faire despit.

\

    Stragem hostium. Cic. Faire grande tuerie, Renverser beaucoup d'ennemis par terre.

\

    Suauium alicui. Plaut. Baiser.

\

    Sumptum. Plaut. Despendre, Faire despense.

\

    Suspicionem. Cic. Mettre en souspecon.

\

    Plebem facere suam. Terent. Gaigner la faveur du peuple.

\

    Syngraphas. Cic. Faire cedulles signees de son sing.

\

    Facere taedium. Liu. Faire enhair aucune chose, Faire engendrer ennuy d'aucune chose en l'esprit d'aucun.

\

    Temulentiam. Plin. Faire enyvrer.

\

    Terrorem. Liu. Espovanter.

\

    Testem facere aliquem. Ouid. Prendre à tesmoing.

\

    Testudinem facere dicuntur milites. Liu. Quand une bande de gens de pied se serrent pres l'un contre l'autre, ayant rondelles et pavois sur leurs testes, en sorte qu'on ne les peult voir, et sont couvers en facon d'une tortue.

\

    Tranquillitatem. Plaut. Accoiser.

\

    Habe animum lenem, et traquillum face. Plaut. Appaise toy.

\

    Facta transacta omnia. Terent. Tout est accompli, C'est tout faict.

\

    Transitum alicui facere. Liu. Bailler passage.

\

    Sol in Pisces transitum facit. Columel. Entre.

\

    Transitionem facere. Hirtius. Se revolter.

\

    Trepidationem. Liu. Faire trembler de paour.

\

    Turbas. Plaut. Faire trouble et esmeute.

\

    Tussim. Sene. Engendrer la toux.

\

    Tyrocinium. Budaeus. Faire chef d'oeuvre.

\

    Vadimonium facere, quod et Promittere dicitur. Cic. Promettre de comparoistre au jour de l'assignation.

\

    Vecturam. Quintil. Estre voicturier.

\

    Vela. Cic. Faire voile, Desployer les voiles.

\

    Vellaturam. Varro. Faire l'estat d'un chartier.

\

    Ventum. Plaut. Esventer.

\

    Verum. Plaut. Vt quicquid sit, verum quamprimum faciam. Que je le die au vray.

\

    Facere verbum, siue verba. Cic. Dire quelque mot, Parler.

\

    Nunquam cuiquam nostrum verbum fecit. Terent. Il ne parla jamais depuis un mot à aucun de nous.

\

    Verba quidem haud indocte fecit. Plaut. Il n'a pas trop mal parlé. \ Ita verba fecit. Liu. Il dict ainsi.

\

    Multa verba facere. Cic. Avoir beaucoup de parolles, Tenir long propos.

\

    Si haec tecum duo verba fecisses, Quid ago? respirasset cupiditas. Cic. Si tu eusses dict ces deux mots.

\

    Vestigium. Cic. Marcher, Faire un pas.

\

    Vestigium in possessionem. Cic. Mettre le pied dedens quelque heritage.

\

    Viam. Plaut. Marcher, Passer par quelque lieu.

\

    Sibi viam ad castra. Liu. Se faire voye.

\

    Victoriam. Plin. Vaincre.

\

    Vim corpori. Liu. Tuer, Oultrager, Violer, Faire violence.

\

    Maximam vim cum aliquo populo facere. Cice. Courir sur aucun avec grande assemblee de gens.

\

    Vindemiam. Varro. Vendenger.

\

    Vires. Quintil. S'enforcir.

\

    Vitium facere. Ci. Quand un mur ou maison se desment et s'affaisse, et se fend, tellement qu'il la fault abbatre.

\

    Vnguentariam. Plaut. Faire mestier de vendre huiles et oignemens à plaisirs et delices.

\

    Voces. Gell. Parler.

\

    Vota. Cic. Faire prieres et supplications.

\

    Vrinam facere. Colum. Pisser.

\

    Vsum sibi facere scelerum. Lucan. S'accoustumer.

\

    Fecit vt vigilem. Plaut. Il m'a enchargé de veiller.

\

    Facturum credo vt habeas quicum cantites. Terent. Tu feras tant que tu, etc.

\

    Faciam vt potero. Cic. Je feray ce que je pourray.

\

    Fit vt pretio nouus vincat. Cic. Il se fait, Il advient que, etc.

\

    Facere vulnera. Liu. Blesser, Navrer.

\

    Iandudum factum est quum primum bibi. Plaut. Il y a ja long temps que j'ay beu premierement.

\

    Biennium iam factum est, postquam abii domo. Plaut. Il y a ja deux ans.

\

    Facile est factu. Licret. Il est aisé et facile à faire.

\

    Faciendum fuit. Terent. Il le falloit faire, Il falloit qu'il fust ainsi faict, C'estoit force.

Dictionarium latinogallicum > facio

Страницы

См. также в других словарях:

argumentum ab inconvenienti plurimum valet in lege — argumentum ab inconvenienti plurimum valet [est validum] in lege /argyamentam aeb irjkanviyniyentay pl(y)uramam vaelat in liyjiy est vaeladam / An argument drawn from inconvenience is of the greatest weight [is forcible] in law. If there be in… … Black's law dictionary
argumentum ab inconvenienti plurimum est validum in lege — argumentum ab inconvenienti plurimum valet [est validum] in lege /argyamentam aeb irjkanviyniyentay pl(y)uramam vaelat in liyjiy est vaeladam / An argument drawn from inconvenience is of the greatest weight [is forcible] in law. If there be in… … Black's law dictionary
argumentum ab inconvenienti plurimum valet in lege — argumentum ab inconvenienti plurimum valet [est validum] in lege /argyamentam aeb irjkanviyniyentay pl(y)uramam vaelat in liyjiy est vaeladam / An argument drawn from inconvenience is of the greatest weight [is forcible] in law. If there be in… … Black's law dictionary
argumentum ab inconvenienti plurimum est validum in lege — argumentum ab inconvenienti plurimum valet [est validum] in lege /argyamentam aeb irjkanviyniyentay pl(y)uramam vaelat in liyjiy est vaeladam / An argument drawn from inconvenience is of the greatest weight [is forcible] in law. If there be in… … Black's law dictionary
Gallus in suo sterquilinio plurimum potest. — См. Всяк петух на своем пепелище хозяин … Большой толково-фразеологический словарь Михельсона (оригинальная орфография)
A quo plurimum sperent, ei potissimum inserviunt. — См. От кого чают, того и величают … Большой толково-фразеологический словарь Михельсона (оригинальная орфография)
Vasa vacua plurimum sonant. — См. Пустая бочка пуще гремит … Большой толково-фразеологический словарь Михельсона (оригинальная орфография)
Dominum plurimum videre in rebus suis. — См. Хозяйский глаз смотрок! … Большой толково-фразеологический словарь Михельсона (оригинальная орфография)
jus constitui oportet in his quae ut plurimum accidunt non quae ex inopinato — /jas kanstityuway aportat in his kwiy at pluramam aeksadant non kwiy eks inopaneytow/ Laws ought to be made with a view to those cases which happen most frequently, and not to those which are of rare or accidental occurrence … Black's law dictionary
jus constitui oportet in his quae ut plurimum accidunt non quae ex inopinato — /jas kanstityuway aportat in his kwiy at pluramam aeksadant non kwiy eks inopaneytow/ Laws ought to be made with a view to those cases which happen most frequently, and not to those which are of rare or accidental occurrence … Black's law dictionary
Argumentum ab inconvenienti plurimum valet in lege — An argument drawn from the inconvenience of the thing is very forcible in law. See Broom s Legal Maxims, 184 … Ballentine's law dictionary

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на все языки

plūrĭmum

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на все языки

plūrĭmum

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: