Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

apud+mensam+habere

  • 1 apud

    ăpŭd ( apud down to the time of Caesar, Corp. Inscr. I. 30; I. 196; and after 45 B. C. both apud, Inscr. Orell. 206; 818, and aput, ib. 206; 15; 34; another form of apud was apor, Paul. ex Fest. p. 26 Mull. apud, Ritschl, Rib. in Trag. et Com. Rel., Mull. in Lucil., and Dietsch in Sall.; aput, Lachm., Fleck. in Plaut.; both apud and aput, Mull. in Cat. and Rib. in Verg.) [Corssen once regarded apud as connected with apisci, as juxta with jungo, Ausspr. I. p. 335, 1st ed., but afterwards, ib. 2d ed. I. p. 197, he adopted Pott's view, that it was comp. of Sanscr. api, = to, toward, near (Gr. epi), and ad, old form ar, which view the form apor favors, and thus its strict meaning would be on to, unto; v. infra, IV.]; prep. gov. acc., with, at, by, near (regularly with words denoting rest, and primarily of persons, while ad properly designates only direction, motion, extension, etc., and is chiefly used of places; the diff. between apud and penes is given in Paul. ex Fest. p. 22 Mull.: apud et penes in hoc differunt, quod alterum personam cum loco significat, alterum personam et dominium ac potestatem; v. penes, and cf. Nep. Them. 7, 2: ad ephoros Lacedaemoniorum accessit, penes quos summum imperium erat, atque apud eos (v. infra, I. B. 2. a.) contendit, etc.; and for the difference between ad and apud, cf. Lucil. 9, 58 sq. Mull.: apud se longe alid est, neque idem valet ad se: Intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se; syn.: ad, prope, coram, inter, in with abl.; rare in early Lat.; very freq. in Plaut., less freq. in Ter., seven times in Verg., five times in Juv., three times in Catull., twice in Ov, and once in Hor. and Prop.; never in Tib. or Pers.; very freq. in Cic., the historians, and the Vulg.).
    I.
    A.. In designating nearness in respect of persons, with, near: apud ipsum adstas, Att. ap. Non. p. 522, 25:

    adsum apud te, genitor,

    id. ib. p. 522, 32:

    alteram (partem) apud me adponito,

    Plaut. Trin. 4, 3, 60:

    nunc hic apud te servio,

    id. Capt. 2, 2, 62:

    scriptorum non magnast copia apud me,

    Cat. 68, 33 Mull.:

    mane apud me,

    Vulg. Gen. 29, 19:

    Advocatum habemus apud Patrem,

    ib. 1 Joan. 2, 1:

    cum in lecto Crassus esset et apud eum Sulpicius sederet,

    Cic. de Or. 2, 3, 12; so id. Pis. 26, and id. Rep. 3, 28.—
    B.
    Esp.
    1.
    a.. With a pron. or subst., apud me, te, se, aliquem, etc., with me, in my house, etc., in one's house, at the house of a person; Fr. chez moi, chez vous, chez soi, etc.:

    Quis heri apud te? Naev., Com. Rel. p. 9 Rib.: dico eum esse apud me,

    Plaut. Capt. 3, 2, 15; 4, 2, 73:

    hic apud me hortum confodere jussi,

    id. Aul. 2, 2, 66:

    si commodumst, apud me, sis, volo,

    Ter. Heaut. 1, 1, 110:

    condixerant cenam apud me, Turp., Com. Rel. p. 108 Rib.: quid nunc virgo? Nempe apud test?

    Plaut. Trin. 1, 2, 159:

    Quid sibi volunt homines isti apud te?

    Vulg. Num. 22, 9; ib. Matt. 26, 18:

    cenabis bene apud me,

    Cat. 13, 1:

    apud me habitavit,

    Cic. Clu. 33; id. Verr. 4, 111; 5, 77:

    apud te cenavit,

    id. Div. in Caecil. 58; id. Verr. 4, 49; id. Cael. 26; id. Deiot. 32:

    in curia posita potius quam rure apud te, Titin., Com. Rel. p. 142 Rib.: mane apud me etiam hodie,

    Vulg. Jud. 19, 9:

    tenet intus apud se,

    Lucil. 9, 59 Mull.:

    Pompeius petiit, ut secum et apud se essem cotidie,

    Cic. Att. 5, 6:

    apud se fecit manere,

    Vulg. Jud. 19, 7; ib. Luc. 11, 37:

    de gladiis, quae apud ipsum erant deprehensa,

    Cic. Cat. 3, 10:

    Cum postridie apud eundem ventum exspectans manerem,

    id. Phil. 1, 8:

    mansit apud eum quattuor mensibus,

    Vulg. Jud. 19, 2; ib. Act. 28, 14:

    apud quem deversatus es,

    Cic. Verr. 4, 37: apud nympham Calypsonem, Liv. And. ap. Prisc. p. 685 (cf. Hom. Od. 4, 557: Numphês en megaroisi Kalupsous):

    habitasti apud Heium Messanae,

    Cic. Verr. 4, 18; id. Cael. 51:

    Fuisti apud Laecam illa nocte,

    id. Cat. 1, 4, 9; id. de Or. 1, 22, 104; id. Att. 1, 8:

    apud Ostorium Scapulam epulatur,

    Tac. A. 14, 48:

    apud Cornelium Primum juxta Velabrum delituit,

    id. H. 3, 74; 1, 14:

    Factum est, ut moraretur apud Simonem quendam,

    Vulg. Act. 9, 43:

    invenient hominem apud sororem tuam occultantem se,

    Cic. Dom. 83:

    qui apud te esset eductus,

    id. Quinct. 69:

    apud quem erat educatus,

    id. Lael. 20, 75:

    cum alter ejus filius apud matrem educaretur,

    id. Clu. 27:

    disciplina C. Cassii, apud quem educatus erat,

    Tac. A. 15, 52:

    se apud Q. Mucium jus civile didicisse,

    id. Or. 30:

    apud eosdem magistratus institutus,

    Suet. Calig. 24:

    servorum manus tamquam apud senem festinantes,

    Tac. H. 1, 7:

    in convivio apud regem,

    id. A. 2, 57: Bene vale;

    apud Orcum te videbo,

    in the abode of Orcus, Plaut. As. 3, 3, 16:

    sacrificasse apud deos, i. e. in templis deorum,

    Tac. A. 11, 27:

    frater apud Othonem militans,

    in the army of Otho, id. H. 2, 26; so,

    nec solum apud Caecinam (cognoscebatur id damnum composuisse),

    id. ib. 2, 27:

    quorum sint legati apud se,

    in his camp, Caes. B. G. 4, 8; cf.:

    Quos cum apud se in castris Ariovistus conspexisset,

    id. ib. 1, 47:

    dici hoc potest, Apud portitores eas (litteras) resignatas sibi,

    at the custom-house, Plaut. Trin. 3, 3, 64; 3, 3, 80:

    Quantillum argenti mihi apud trapezitam siet,

    at the banker's, id. Capt. 1, 2, 90:

    duo genera materiarum apud rhetoras tractantur, i. e. in scholis rhetorum, as he says just before,

    Tac. Or. 35.—Apud me etc. is sometimes added to domi or in aedibus, or interchanges with domi: Me. Ubi namst, quaeso? Ch. Apud me domi, Ter. Heaut. 3, 1, 21:

    a me insidias apud me domi positas esse dixerunt,

    Cic. Sest. 41:

    domi esse apud sese archipiratas dixit duos,

    id. Verr. 5, 73; so Vulg. Gen. 27, 15:

    quae (signa) cognovi apud istum in aedibus,

    Cic. Verr. 1, 50:

    esse illa signa domi suae, non esse apud Verrem,

    id. ib. 4, 16:

    nihil apud hanc lautum, pistor domi nullus,

    id. Pis. 67; id. Clu. 165.—Hence,
    b.
    Trop.: apud se esse, to be at home, i. e. to be in one's senses, be one's self, be sane (only in conversational lang.; most freq. in Ter.; cf. Gr. en heautôi einai, Ar. Vesp. 642; opp. vecors, amens esse, to be out of one's wits, beside one's self; so Gr. phrenôn exestanai, Eur. Or. 1021):

    Sumne ego apud me?

    Plaut. Mil. 4, 8, 36:

    Non sum apud me,

    Ter. Phorm. 1, 4, 26, and Afran., Com. Rel, p. 170 Rib.:

    Prae iracundia, Menedeme, non sum apud me,

    Ter. Heaut. 5, 1, 48:

    Vix sum apud me: ita animus commotust metu, spe, gaudio,

    id. And. 5, 4, 34:

    Num tibi videtur esse apud sese?

    id. Hec. 4, 4, 85 (quasi ob amorem meretricis insanus, Don.):

    proin tu fac, apud te ut sies,

    id. And. 2, 4, 5 (= ut praeparatus sis, Don.); Petr. 129.—
    2.
    In respect of persons, in whose presence or before whom any thing is done or takes place, esp. of discussions or debates in which the persons have the right of decision (Web. Uebungsch. p. 33), before, in the presence of, = coram, ad.
    a.
    Of civil or military affairs, before:

    cum res agatur apud praetorem populi Romani et apud severissimos judices,

    Cic. Arch. 3:

    apud eosdem judices reus est factus,

    id. Clu. 22, 59:

    vis de his judicari apud me?

    Vulg. Act. 25, 9:

    accusavit fratres suos apud patrem,

    ib. Gen. 37, 2; ib. 1 Macc. 7, 6; ib. Joan. 5, 45:

    hoc, quod nunc apud pontifices agis,

    Cic. Dom. 51; 117:

    istud ne apud eum quidem dictatorem quisquam egit isto modo,

    id. Lig. 12:

    qui hanc causam aliquotiens apud te egit,

    id. Quinct. 30; so id. Verr. 2, 100; 3, 114; id. Caecin. 69; id. Sest. 120:

    (populus Romanus) mihi potestatem apud se agendi dedit,

    id. Verr. 5, 173: Repulsior secunda collatione dixit Cato in ea, quae est contra Cornelium apud populum, Paul. ex Fest. p. 286 Mull.:

    tutoresne defendent apud istius modi praetorem?

    Cic. Verr. 1, 153; id. Clu. 126: apud te cum sim defensurus me, Vulg. Act. [p. 146] 26, 2:

    omnia apud praetores gererentur,

    Tac. Or. 38:

    causam nescio quam apud judicem defendebat,

    Cic. Clu. 74; so Tac. A. 3, 12; id. Or. 19:

    apud te defendit alium in ea voluntate non fuisse, in qua te,

    Cic. Lig. 6:

    apud judicem causam dicere,

    id. Quinct. 43; id. Verr. 1, 26; id. Sex. Rosc. 85:

    apud aliquem dicere,

    id. Lig. 6; id. Deiot. 4:

    verba apud senatum fecit,

    id. Verr. 2, 2, 20:

    habita apud senatum oratione,

    Tac. A. 12, 25; 6, 8:

    haec apud patres disseruit,

    id. ib. 2, 43; 4, 2;

    4, 6: modeste apud vos socius populi Romani questus est,

    Cic. Verr. 4, 18:

    Quae est ergo apud Caesarem querella?

    id. Lig. 25:

    isne apud vos obtinebit causam, qui etc.,

    id. Caecin. 38:

    petita multa est apud eum praetorem,

    id. Verr. 1, 155:

    causam contra aliquem apud centumviros dicere,

    id. de Or. 2, 23, 98; Tac. Or. 38:

    numerus oratorum quot annis apud magistratus publice subscribitur,

    Cic. Verr. 3, 120:

    apud eorum quem qui manumitteretur,

    Liv. 41, 9: apud proconsules aliquem manumittere, Marcian. ap. Dig. 1, 162.—
    b.
    In extra judicial cases, before:

    apud hunc confessus es et genus etc.,

    Plaut. Capt. 2, 3, 52:

    nullam causam dico, quin mihi Et parentum et libertatis apud te deliquio siet,

    id. ib. 3, 4, 93:

    apud erum qui (servos) vera loquitur,

    id. Am. 2, 1, 43:

    apud novercam querere,

    id. Ps. 1, 3, 80:

    ego apud parentem loquor,

    Cic. Lig. 30:

    plura fateri apud amicos,

    Tac. A. 14, 62:

    aliquid apud aliquem laudare,

    Cic. Att. 2, 25; Tac. A. 13, 46; so Vulg. Gen. 12, 15:

    aliquem apud aliquos vituperare,

    Cic. Phil. 2, 11:

    apud quem tu etiam nos criminari soles,

    id. Vatin. 29.—
    c.
    Of one's feelings, views, judgment, with, in the view or sight of, before.
    (α).
    With verbs:

    apud Tenedios sanctissimus deus habetur,

    Cic. Fl. 61; id. Verr. 1, 49:

    quod apud illos amplissimum sacerdotium putatur,

    id. ib. 2, 126;

    1, 69: si tutoris auctoritas apud te ponderis nihil habebat,

    id. ib. 2, 55; id. Planc. 4:

    apud judicem grave et sanctum esse ducetur,

    id. Q. Rosc. 6:

    Quae omnia apud nos partim infamia... ponuntur, Nep. praef. 5: justificatur apud Deum,

    Vulg. Gal. 3, 11:

    haec apud illos barbatos ridicula videbantur,

    Cic. Mur. 26; id. Dom. 101:

    unus dies apud Dominum (est) sicut mille anni, et mille anni sicut dies unus,

    Vulg. 2 Pet. 3, 8.—
    (β).
    With adjj.:

    fuisti apud pontifices superior,

    Cic. Dom. 4:

    qui honos est apud Syracusanos amplissimus,

    id. Verr. 4, 137; id. Font. 36:

    quam clara (expugnatio) apud omnes,

    id. Verr. 1, 50; 2, 50:

    Satis clarus est apud timentem quisquis timetur,

    Tac. H. 2, 76; id. Or. 7:

    hoc est apud Graecos prope gloriosius quam Romae triumphasse,

    Cic. Fl. 31; Tac. H. 5, 17:

    quod aeque apud bonos miserum est,

    id. ib. 1, 29:

    quae justa sunt apud nos,

    Vulg. 1 Macc. 11, 33; ib. Rom. 2, 13:

    tunc eritis inculpabiles apud Dominum,

    ib. Num. 32, 22:

    si is pretio apud istum idoneus esset,

    Cic. Verr. 2, 121.—
    (γ).
    With substt.:

    est tanta apud eos ejus fani religio atque antiquitas, ut etc.,

    Cic. Verr. 1, 46:

    tanta nominis Romani dignitas est apud omnes nationes, ut etc.,

    id. ib. 5, 150:

    qua (hic) apud omnes Siculos dignitate atque existimatione sit,

    id. ib. 2, 111:

    Dymnus modicae apud regem auctoritatis et gratiae,

    Curt. 6, 72:

    abominatio est uterque apud Deum,

    Vulg. Prov. 17, 15.—Apud animum, apud animum meum, etc. sometimes stand for mihi, mecum, etc., or simply animo: Ea tute tibi subice et apud animum propone, before your mind, before you, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

    ipsi primum statuerint apud animos, quid vellent,

    Liv. 6, 39, 11:

    Sic apud animum meum statuo,

    Sall. de Ord. Rep. 2:

    sic statuere apud animum meum possum,

    Liv. 34, 2, 4.—So with pers. pron. in Vulg. after the Greek: haec apud se (pros heauton) oravit, within himself, to himself, Luc. 18, 11: Sciens apud semet ipsum (en heautôi), in himself, Joan. 6, 62: statui hoc ipsum apud me (emautôi), ne etc., with myself, 2 Cor. 2, 1; so, hoc cogitet apud se (eph heautou), ib. 10, 7.—
    d.
    And simply before, in the presence of:

    id apud vos proloquar,

    Plaut. Capt. prol. 6:

    nemo est meorum amicorum, apud quem expromere omnia mea occulta audeam,

    Ter. Heaut. 3, 3, 14:

    se jactant apud eos, quos inviti vident,

    Cic. Fl. 61:

    licet mihi, Marce fili, apud te gloriari, ad quem etc.,

    id. Off. 1, 22, 78: de vobis glorior apud Macedones, Vulg. 2 Cor. 9, 2:

    plus quam apud vos commemorari velitis,

    Cic. Caecin. 77:

    non apud indoctos loquor,

    id. Pis. 68:

    ostendit, quae quisque de eo apud se dixerit,

    Caes. B. G. 1, 19:

    quid apud magnum loquerentur Achillem,

    Ov. M. 12, 163:

    neque raro neque apud paucos talia jaciebat,

    Tac. A. 4, 7:

    loqui de se apud aliquem,

    Cic. Att. 1, 3:

    mentiri apud aliquem,

    Plaut. Poen. 1, 1, 24:

    apud aliquem profiteri,

    Curt. 7, 7, 24:

    Non est nobis haec oratio habenda apud imperitam multitudinem,

    Cic. Mur. 61:

    Caesar apud milites contionatur,

    Caes. B. C. 1, 7:

    gratias agere alicui apud aliquem,

    Cic. Sest. 4; so Tac. A. 15, 22:

    si quid (in me) auctoritatis est, apud eos utar, qui etc.,

    Cic. Imp. Pomp. 2; so id. Lig. 16, and id. Red. in Sen. 24:

    Quae fundebat apud Samson lacrimas,

    Vulg. Jud. 14, 16.—
    3.
    Of a person with whom, in whose case something is, exists, is done, with, in the case of, often = in with abl.:

    quom apud te parum stet fides,

    Plaut. Ps. 1, 5, 62:

    Et bene apud memores veteris stat gratia facti,

    Verg. A. 4, 539:

    At fides mihi apud hunc est,

    Ter. Heaut. 3, 3, 10: De. Quid est? Ch. Itan parvam mihi fidem esse apud te? id. Phorm. 5, 3, 27:

    ut apud me praemium esse positum pietati scias,

    id. Hec. 4, 2, 8:

    alioqui mercedem non habebitis apud Patrem vestrum,

    Vulg. Matt. 6, 1:

    illa res quantam declarat ejusdem hominis apud hostes populi Romani auctoritatem,

    Cic. Imp. Pomp. 46:

    (eum) Aeduorum auctoritatem apud omnes Belgas amplificaturum,

    Caes. B. G. 2, 14:

    si M. Petrei non summa auctoritas apud milites exstitisset,

    Cic. Sest. 12:

    Pompei auctoritas apud omnes tanta est. quanta etc.,

    id. Fl. 14; id. Phil. 13, 7:

    ecquid auctoritatis apud vos socii populi Romani habere debeant,

    id. Div. in Caecil. 17; so id. Verr. 2, 14; id. Mur 38:

    (servi) apud eum sunt in honore et pretio,

    id. Sex. Rosc. 77; id. Verr. 5, 157; id. Cat. 3, 2:

    videmus quanta sit in invidia quantoque in odio apud quosdam virtus et industria,

    id. Verr. 5, 181:

    quo majore apud vos odio esse debet quam etc.,

    id. ib. 1, 42:

    domi splendor, apud exteras nationes nomen et gratia,

    id. Clu. 154; id. Mur. 38:

    Dumnorigem, magna apud plebem gratia,

    Caes. B. G. 1, 18:

    tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti etc.,

    id. ib. 1, 20:

    certe apud te et hos, qui tibi adsunt, veritas valebit,

    Cic. Quinct. 5; id. Div. in Caecil. 17; id. Lig. 30; id. Marcell. 14; id. Mil. 34:

    utrum apud eos pudor atque officium aut timor valeret,

    Caes. B. G. 1, 40:

    apud quem ut multum gratia valeret,

    Nep. Con. 2, 1:

    video apud te causas valere plus quam preces,

    Cic. Lig. 31; so id. Lael. 4, 13, and Tac. H. 3, 36:

    quod apud vos plurimum debebit valere,

    Cic. Div. in Caecil. 11; so Caes. B. G. 1, 17, and Tac. H. 4, 73:

    qui tantum auctoritate apud suos cives potuit, ut etc.,

    Cic. Verr. 2, 113:

    speravit sese apud tales viros aliquid posse ad etc.,

    id. Sex. Rosc. 141:

    (eum) apud finitimas civitates largiter posse,

    Caes. B. G. 1, 18:

    quae (pecunia) apud me contra fidem meam nihil potuisset,

    Cic. Verr. 1, 19:

    quae (memoria) plus apud eum possit quam salus civitatis,

    id. Phil. 5, 51; id. Verr. 3, 131:

    qui apud eum plurimum poterat,

    id. ib. 3, 130:

    qui apud me et amicitia et beneficiis et dignitate plurimum possunt,

    id. Sex. Rosc. 4; so Caes. B. G. 1, 9.—So very rarely with adjj.:

    faciles sunt preces apud eos, qui etc.,

    Cic. Har. Resp. 63:

    nihil me turpius apud homines fuisset,

    id. Att. 2, 19:

    apud quos miserum auxilium tolerabile miserius malum fecit,

    Cels. 3, 23.—
    4.
    Of persons, of inhabitants of cities or countries, among whom one is, or something is, is done or happens, among = inter:

    CONSOL. QVEI. FVIT. APVD. VOS., Epit. Scip. ap. Grotef. Gr. II. p. 296: homines apud nos noti, inter suos nobiles,

    Cic. Fl. 52:

    Ut vos hic, itidem ille apud vos meus servatur filius,

    Plaut. Capt. 2, 2, 11; 2, 2, 62:

    qui (colonus) perigrinatur apud vos,

    Vulg. Exod. 12, 49:

    qui regnabat apud vos,

    ib. 1 Macc. 12, 7; ib. Matt. 13, 56; ib. Luc. 9, 41:

    si iste apud eos quaestor non fuisset,

    Cic. Div. in Caecil. 4; 65:

    Apud eos fuisse regem Divitiacum,

    Caes. B. G. 2, 4; 2, 2:

    qui (praetores) apud illos a populo creantur,

    Cic. Fl. 44:

    apud quos consul fuerat,

    id. Div. in Caecil. 66; id. Verr. 2, 5; 4, 108:

    apud inferos illi antiqui supplicia impiis constituta esse voluerunt,

    id. Cat. 4, 8; id. Tusc. 1, 5, 10; so Vulg. Eccli. 14, 17: Sunt apud infernos tot milia formosarum, Prop. 3, 2, 63:

    fateri quae quis apud superos distulit in seram commissa piacula mortem,

    Verg. A. 6, 568;

    Vel. 2, 48, 2: studiis militaribus apud juventutem obsoletis,

    Cic. Font. 42:

    qui apud socios nominis Latini censi essent,

    Liv. 41, 9:

    qui apud gentes solus praestat, Naev., Com. Rel. p. 25 Rib.: quae sacra apud omnes gentes nationesque fiunt,

    Cic. Verr. 4, 109:

    id (simulacrum) apud Segestanos positum fuisse,

    id. ib. 4, 80:

    si apud Athenienses non deerant qui rem publicam defenderent,

    id. Sest. 141, and Nep. Milt. 6, 2:

    ille est magistratus apud Siculos, qui etc.,

    Cic. Verr. 2, 131:

    si tu apud Persas deprehensus etc.,

    id. ib. 5, 166:

    Apud Helvetios longe nobilissimus fuit Orgetorix,

    Caes. B. G. 1, 2:

    apud omnes Graecos hic mos est, ut etc.,

    Cic. Verr. 2, 158, and id. Fragm. B. 7, 18 B. and K.:

    quod apud Germanos ea consuetudo esset, ut etc.,

    Caes. B. G. 1, 50:

    aliis Germanorum populis usurpatum raro apud Chattos in consensum vertit,

    Tac. G. 31:

    Cui (mihi) neque apud Danaos usquam locus (est),

    Verg. A. 2, 71:

    apud Nahanarvalos antiquae religionis lucus ostenditur,

    Tac. G. 43; 32; 38; 44; id. H. 4, 56; 4, 61; id. A. 2, 1; 2, 45: apud Graecos magis quam in ceteris nationibus exculta est medicina, Cels. praef. 3, 9.—So of an army, in, with, where in with abl. is commonly used:

    qui apud exercitum cum Lucio Lucullo est,

    in the army under L. Lucullus, Cic. Verr. 4, 49; so id. Arch. 11:

    apud exercitum mihi fueris tot annos,

    id. Mur. 45:

    quod Hannibalem etiam nunc cum imperio apud exercitum haberent,

    in the army with a command, Nep. Hann. 7, 3:

    simul manere apud exercitus Titum utile videbatur,

    Tac. H. 5, 10:

    quod XII. pondo argenti habuisset apud exercitum,

    with his troops, Plin. 33, 4, 50, § 143.—
    5.
    In designating the author of a work or of an assertion, apud aliquem, in, by, in the writings of, any one (the work itself being designated by in with abl.; as, de qua in Catone majore satis multa diximus, Cic. Off. 1, 42, 151:

    Socraiem illum, qui est in Phaedro Platonis,

    id. de Or. 1, 7, 28:

    quo in libro,

    id. ib. 1, 11, 47):

    ut scriptum apud eundem Caelium est,

    Cic. Div. 1, 26, 55:

    apud Xenophontem autem moriens Cyrus major haec dicit,

    id. Sen. 22, 79:

    quod apud Platonem est in philosophos dictum, quod etc.,

    id. Off. 1, 9, 28:

    apud Agathoclem scriptum in historia est,

    id. Div. 1, 24, 50:

    ut est apud poetam nescio quem,

    id. Phil. 2, 65:

    Quod enim est apud Ennium, etc.,

    id. Off. 1, 8, 26:

    de qua (ambitione) praeclare apud eundem est Platonem, simile etc.,

    id. ib. 1, 25, 87:

    Apud Varronem ita est, etc.,

    Plin. 18, 35, 79, § 348:

    ut video scriptum apud Graecos,

    Cic. Scaur. 4:

    invenio apud quosdam auctores,

    Tac. H. 2, 37; so id. A. 1, 81; 3, 3:

    reperio apud scriptores,

    id. ib. 2, 88:

    apud Solonem,

    i. e. in his laws, Cic. Leg. 2, 26, 64:

    cui bono est, si apud te Agamemnon diserte loquitur, i. e. in tragoediis tuis,

    Tac. Or. 9. —Also of speakers:

    apud quosdam acerbior in conviciis narrabatur,

    Tac. Agr. 22.—
    6.
    a.. Est aliquid apud aliquem = est alicui aliquid, apud aliquem being equivalent to dat. of possessor:

    quae (scientia auguralis) mihi videtur apud majores fuisse dupliciter, ut etc.,

    Cic. Leg. 2, 13, 33:

    juris civilis magnum usum apud multos fuisse,

    id. Brut. 41, 152:

    cum apud eum summum esset imperium populi,

    Nep. Phoc. 2, 4:

    omnis gratia, potentia, honos, divitiae apud illos sunt,

    Sall. C. 20, 8:

    par gloria apud Hannibalem hostesque Poenos erat,

    Liv. 22, 30, 8:

    apud quos nulla loricarum galearumve tegmina (erant),

    Tac. A. 12, 35:

    pecuniam ac dona majora apud Romanos (esse),

    id. H. 4, 76:

    minorem esse apud victos animum,

    id. ib. 3, 1;

    2, 75: quando quidem est apud te virtuti honos,

    Liv. 2, 1, 15: Phoebo sua semper apud me Munera sunt, Phoebus has his gifts with me, i. e. I have his gifts for Phoebus, Verg. E. 3, 62; so Hor. C. 3, 29, 5:

    apud te est fons vitae,

    Vulg. Psa. 35, 10:

    apud Dominum (est) misericordia,

    ib. ib. 129, 7.—
    b.
    Est aliquid apud aliquem also simply denotes that something is in one's hands, in his power, at his disposal:

    erat ei apud me pauxillulum Nummorum,

    Ter. Phorm. 1, 1, 3:

    negasse habere se (phaleras): apud alium quoque eas habuisse depositas,

    Cic. Verr. 4, 29:

    multa (signa) deposita apud amicos,

    id. ib. 4, 36:

    apud quem inventus est scyphus,

    Vulg. Gen. 44, 16; ib. [p. 147] Exod. 22, 4; ib. Deut. 24, 12.—So also of persons:

    te pix atra agitet apud carnuficem,

    in the hands of, Plaut. Capt. 3, 4, 65:

    qui (obsides) apud eum sint,

    Caes. B. G. 1, 31; 1, 33.—
    c.
    Apud aliquem = alicui, the dat. of indir. obj.:

    remanet gloria apud me, Att., Trag. Rel. p. 194 Rib.: nihil apud Siculum, nihil apud civem Romanum tota in Sicilia reliquisse,

    Cic. Verr. 4, 2:

    si (cura rei publicae) apud Othonem relinqueretur,

    Tac. H. 1, 13; 1, 20:

    qui judicia manere apud ordinem Senatorium volunt,

    Cic. Div. in Caecil. 8:

    neque praemia caedis apud interfectorem mansura,

    Tac. H. 2, 70; id. A. 15, 7:

    fidens apud aliquem obligare,

    Dig. 16, 1, 27.—So rarely with adjj.:

    Essetne apud te is servos acceptissimus?

    Plaut. Capt. 3, 5, 56:

    non dicam amicum tuum, quod apud homines carissimum est,

    Cic. Verr. 2, 110:

    apud publicanos gratiosus fuisti,

    id. ib. 2, 169; 4, 38; id. Fl. 76; id. Lig. 31: Apud homines hoc impossibile est;

    apud Deum autem omnia possibilia sunt,

    Vulg. Matt. 19, 26; ib. Marc. 10, 27.
    II.
    Transf. In designations of place,
    A.
    At, near, about, around, before (esp. freq. in the post-Aug. histt.) = ad, prope, circum, ante: tibi servi multi apud mensam adstant, Naev. ap. Prisc. p. 893 P. (Com. Rel. p. 10 Rib.):

    verecundari neminem apud mensam decet,

    Plaut. Trin. 2, 4, 77:

    Quid apud hasce aedis negotii est tibi?

    id. Am. 1, 1, 194:

    Quid illisce homines quaerunt apud aedis meas?

    id. Most. 4, 2, 26; id. Trin. 4, 2, 25: apud ignem adsidere, Turp. ap. Non. p. 522, 26 (Com. Rel. p. 100 Rib.); Sisenn. ap. Non. p. 86, 16:

    navem is fregit apud Andrum insulam,

    Ter. And. 1, 3, 17:

    apud Tenedum pugna illa navalis,

    Cic. Arch. 21:

    ut apud Salamina classem suam constituerent,

    Nep. Them. 3, 4:

    apud oppidum morati,

    Caes. B. G. 2, 7:

    agri in Hispania apud Karthaginem Novam,

    Cic. Agr. 1, 5:

    bellatum apud Actium,

    Tac. H. 1, 1; 1, 72; 3, 76:

    Pugnabant alii tardis apud Ilion armis,

    Ov. R. Am. 163:

    morabatur in castris apud Galgalam,

    Vulg. Jos. 10, 6:

    quidquid apud durae cessatum est moenia Trojae,

    Verg. A. 11, 288:

    apud vetustam turrem, Att., Trag. Rel. p. 189 Rib.: apud castellum consedisse,

    Tac. A. 4, 25:

    Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

    id. H. 3, 35:

    apud vexillum tendentes,

    id. A. 1, 17:

    trepidatur apud naves,

    id. H. 2, 15:

    hostis est non apud Anienem, sed in urbe,

    Cic. Mur. 84; id. Fam. 2, 10, 5:

    quam detraxerat apud rapidum Simoenta sub Ilio alto,

    Verg. A. 5, 261:

    apud abunaantem amnem et rapidas undas Inachi, Att., Trag. Rel. p. 175 Rib.: apud gelidi flumina Hebri,

    Verg. A. 12, 331:

    octo apud Rhenum legiones,

    Tac. A. 1, 3:

    apud ripam Rheni,

    id. ib. 2, 83:

    probavi te apud Aquam Contradictionis,

    Vulg. Psa. 80, 8:

    repertus apud fretum Siciliae,

    Tac. A. 6, 14:

    propitiata Juno apud proximum mare,

    id. ib. 15, 44:

    apud promunturium Miseni consedit in villa,

    id. ib. 6, 50:

    Ut aput nivem et ferarum gelida stabula forem, for in nive etc.,

    Cat. 63, 53 Mull.:

    apud altaria deum pepigere,

    before, Tac. A. 11, 9:

    decernuntur supplicationes apud omnia pulvinaria,

    id. ib. 14, 12 (cf.:

    unum diem circa omnia pulvinaria supplicatio fuit,

    Liv. 41, 9):

    apud Caesaris effigiem procubuit,

    Tac. A. 12, 17; 13, 23:

    quartum apud lapidem substiterat,

    id. ib. 15, 60:

    laudavit ipse apud rostra (for pro rostris),

    Tac. A. 16, 6; so, apud forum (cf.: ad forum under ad, I. A. 3., and in Gr. Sophocl. Trach. 371, pros mesêi agorai;

    on the other hand,

    id. ib. 423, en mesêi agorai; id. ib. 524, têlaugei par ochthôi): Quidam apud forum mihi vendidit, Pomp., Com. Rel. p. 250 Rib.: Ch. Qui scis? By. Apud forum modo e Davo audivi, Ter. And. 2, 1, 2; 1, 5, 18:

    Capuae multa apud forum aedificia de caelo tacta,

    Liv. 41, 9 (Weissenb., in foro):

    quod (templum) apud forum holitorium C. Duilius struxerat,

    Tac. A. 2, 49.—
    B.
    At, in = in with abl. or gen. or abl. of place: CONSVLES SENATVM CONSOLVERVNT N. OCTOB. APVD AEDEM DVELONAI, S. C. de Bacch. I.; so,

    ejus statuam majores apud aedem matris deum consecravisse,

    Tac. A. 4, 64:

    apud villam est,

    Ter. Ad. 4, 1, 1; so Cic. Verr. 4, 22, 48:

    Eum argentum sumpsisse apud Thebas ab danista fenore,

    Plaut. Ep. 2, 2, 67:

    deponere apud Solos in delubro pecuniam,

    Cic. Leg. 2, 16, 40:

    ut rationes apud duas civitates possim relinquere,

    id. Att. 6, 7, 2: qui mense Aprili apud Baias essent, id. Fragm. B. 13, 4, 1 B. and K.;

    13, 4, 4 iid.: seditio militum coepta apud Sucronem,

    Liv. 28, 29:

    donum apud Antium statuitur,

    Tac. A. 3, 71:

    bellis civilibus Maecenatem equestris ordinis cunctis apud Romam atque Italiam praeposuit,

    id. ib. 6, 11:

    Titus in consecrando apud Memphim bove Apide diadema gestavit,

    Suet. Tit. 5:

    quod Judaeam praeterveniens apud Hierosolymam non supplicasset,

    id. Aug. 93:

    apud Mediolanum,

    Lact. Mort. Persec. 48:

    eum pugionem apud Capitolium consecravit,

    Tac. A. 15, 74:

    Equitum Romanorum locos sedilibus plebis anteposuit apud Circum,

    id. ib. 15, 32:

    quae (effigies) apud theatrum Pompei locaretur,

    id. ib. 3, 72:

    qui (rei) apud aerarium pependissent,

    Suet. Dom. 9 Roth:

    cujus (scientiae) apiscendae otium apud Rhodum magistrum Thrasullum habuit,

    Tac. A. 6, 20; 4, 14; so Suet. Aug. 92; Eutr. 7, 13:

    ut civitati Cibyraticae apud Asiam subveniretur,

    Tac. A. 4, 13; 4, 18; 16, 15:

    apud Pharsaliam,

    Liv. Epit. 111:

    apud Palaestinam,

    Eutr. 7, 13:

    qui erant apud Helladam,

    Vulg. 1 Macc. 8, 9. —
    III.
    Of time.
    A.
    With words denoting time or occasion, in, at (rare):

    apud saeclum prius,

    Ter. Eun. 2, 2, 15:

    aliquem apud judicium persequi,

    at the trial, Cic. Verr. 4, 104.—
    B.
    With words designating persons, with, among, in the time of:

    hostis apud majores nostros is dicebatur, quem nunc etc.,

    Cic. Off. 1, 12, 36:

    fecerunt hoc multi apud majores nostros,

    id. Verr. 2, 118; 5, 148:

    Fuit eodem ex studio vir eruditus apud patres nostros,

    id. Mur. 36; id. Off. 2, 24, 85; id. Lael. 2, 6:

    Apud antiquos fuit Petron quidam, Cels. praef. 3, 9: aliam apud Fabricios, aliam apud Scipiones pecuniam (fuisse),

    Tac. A. 2, 33.—
    IV.
    For ad with words implying motion (very rare):

    APVT EVM PERVENIRE,

    Inscr. Grut. 786, 5:

    atque apud hunc eo vicinum,

    Plaut. Mil. 2, 5, 70:

    Bito apud aurificem,

    Lucil. 30, 66 Mull.: apud legiones venit, Sall. Fragm. ap. Pomp. Commod. Don. p. 395 Lind.:

    (naves) apud insulas longius sitas ejectae,

    Tac. A. 2, 24:

    qui apud Romanos de societate functus est legatione,

    Vulg. 2 Macc. 4, 11.
    ► Apud has some peculiarities of position, chiefly in Tac.
    (cf. ad, I. fin. b.)
    a.
    It is sometimes placed after its subst.:

    quae fiunt apud fabros, fictores, item alios apud,

    Varr. L. L. 6, 78, p. 104 Mull.:

    Is locus est Cumas aput,

    Lucr. 6, 747 Lachm.:

    montem apud Erycum,

    Tac. A. 4, 43:

    ripam apud Euphratis,

    id. ib. 6, 31:

    Misenum apud et Ravennam,

    id. ib. 4, 5 (in Suet. Dom. 9 the editt. vary between aerarium apud and apud aerarium; the latter seems preferable, and is adopted by Oudend., Bremi, Baumg.-Crus., and Roth).—
    b.
    It is sometimes placed between the subst. and adj.:

    barbaras apud gentes,

    Tac. A. 2, 88, 3, 26; 15, 60:

    non modo Graecis in urbibus, sed Romana apud templa,

    id. ib. 14, 14.—
    c.
    Twice in Verg. it stands before the secondary adjunct of its subst.:

    apud durae moenia Trojae, A. 11, 288: apud gelidi flumina Hebri,

    ib. 12, 331. Apud is never found in compound words. V. more on this word in Hand, Turs. I. pp. 405-416.

    Lewis & Short latin dictionary > apud

  • 2 gut

    gut, bonus (tüchtig, tauglich in physischer und moralischer Hinsicht, Ggstz. malus). – iucundus. suavis. dulcis, absol. od. zu etwas, alci rei od. ad alqd (angenehm, lieblich, von dem, was die Sinne angenehm berührt, wie Geruch, Geschmack etc.). – probus (was so ist, wie es sein soll, probehaltig, tüchtig in physischer und moralischer Hinsicht, z.B. Ware, Silber, Farbe etc.; dann: Künstler, Mensch, Kopf [ingenium]). – verus (echt, wahr, Ggstz. falsus). – opimus (unser »fett«, eig. u. bildl., s. »fett« die Beispp.). – commodus (was das rechte Maß, die gehörige Beschaffenheit hat, tauglich, gut in seiner Art, z.B. Silber, Wohnung, Gesundheit; auch v. Menschen = gutartig, gutmütig). – opportunus, absol. od. zu etwas, ad alqd (gelegen, gut geeignet, zunächst von Zeit u. Ort; dann auch v. Menschen = gut zu etwas passend). – prosper. secundus (dem Wunsche gemäß, günstig, Ggstz. adversus; z.B. res prosperae: u. ventus secundus). – utilis, absol. od: für, zu etw., alci rei, ad alqd (dienlich, nützlich, Ggstz. inutilis). – salutaris, absol. od. für etw., alci rei (heilsam, z.B. remedium); verb. utilis et salutaris. – honestus (moralisch gut, ehrbar). – benignus (gütig aus Neigung u. Herzensgüte).

    g. Essen, cibi lauti: g. Essen und Trinken, victus lautus: g. Wein, vinum bonae notae (von guter Marke); vinum generosum (edler): ein g. (gebahnter) Weg, via trita.

    [1184] ein g. Acker, Boden, ager ferax od. fertilis; solum ferax od. fertile: eine g. Weide, pascuum herbis abundans; pascuum pecori alendo bonum: eine g. Ernte, messis frugifera od. opima: die gute alte Z., antiquitas. – gute Zeiten, tempora bona od. felicia (glückliche übh.); anni fertiles (fruchtbare Jahre). – gute Zeit (Muße), otium: gute Zeit haben, otio frui: wenn ich g. Zeit habe, si otium est: viel g. Zeit (Muße), otii abundantia: viel g. Zeit haben, otio abundare.

    ein g. Arzt, medicus artis peritus: ein sehr g. Arzt, medicus arte insignis: ein g. Soldat, miles bello bonus; miles fortis ac strenuus. – eine g. und gerechte Sache, causa vera: auf g. Art (Manier), bonā ratione. – ein gut (d.i. ein beträchtlicher) Teil, bona pars; aliquantum (z.B. al. viae od. itineris): ein gut Teilchen, aliquantulum: eine g. (ziemliche) Weile, aliquantum temporis: einen g. (ziemlich festen) Schlaf haben, satis arte dormire.Adv.:bene (z.B. dicere, habitare). – iucunde. suaviter (angenehm, lieblich, z.B. riechen, schmecken). – commode (gehörig, recht, stattlich etc., z.B. habitare: u. saltare: u. verba facere). – scienter. scite (mit Kunstverstand, Kenntnis, z.B. scienter tibiis cantare: u. scite convivium exornare: u. scite coli [sich kleiden]). – sehr od. recht g. wissen, daß etc., probe scire mit folg. Akk. u. Infin. – so gut, s. sogut. – ebensogut, s. eben no. III.

    gut sein od. guttun für od. gegen etw. (von Heilmitteln), bene facere ad alqd; alci rei oder contra alqd prodesse. – für jmd. oder etwas (als Bürge) gut sein oder gutsagen, s. Bürge sein für etc.: ich bin gut dafür! me vide! (verlaß dich auf mich!). – es ist (steht) gut für uns, wenn etc., bene habemus nos, si etc. – jmdm. g. sein, es mit jmd. gutmeinen, alqm diligere carumque habere (ihn lieb u. wert halten); alci bene velle oder cupere (ihm wohlwollen): es herzlich g. mit jmd. meinen, ex animo alci bene velle: jmd. g. behandeln, alqm liberaliter habere oder tractare. – es ist g.! (d.i. genug der Worte), satis iam verborum od. historiarum est; vgl. unten »gut!« – es g. sein lassen mit etw., mittere od. omittere alqd (es unterlassen, aufgeben): laß es g. sein! (sprich nicht weiter davon), omitte sermonem istum!: es ist g., daß du kommst (du kommst sehr gelegen), peropportune venis; opportune te offers (zu einem gesagt, dem man begegnet, während man ihn sucht). – sei so gut! da veniam hanc mihi!: sei so gut und etc., da mihi od. nobis hanc veniam, ut etc. (tu mir den Gefallen, zu etc., z.B. date nobis hanc veniam, ut ea, quae sentitis de omni genere dicendi, subtiliter persequamini); quaeso, ut etc., od. das parenthet. quaeso (ich bitte, z.B. id ut permittas quaeso od. quaesumus: u. tu, quaeso, scribe): amabo oder amabo te (ich will dir dafür auch recht gut sein = bitte, sei so gut, z.B. id amabo, adiuta me: u. amabo te, advola: u. exspecta, amabo te).

    etwas gutheißen, s. billigen, beistimmen.

    etwas gut machen, alqd recte facere (es richtig machen): das machst du g., bene agis. – etw. wieder gutmachen, alqd sanare (gleichs. [1185] heil machen, z.B. scelus: u. incommodum acceptum maioribus commodis);sarcire alqd (gleichs. flicken, wiederherstellen, eine Schande, ein Unrecht etc., einen Schaden [detrimentum acceptum]); reconciliare alqd (gleichs. ausbessern, z.B. detrimentum acceptum); corrigere alqd (verbessern, z.B. errorem, peccatum: u. culpam virtute); restituere alqd (wiederherstellen, ins alte Geleise bringen, z.B. rem temeritate alcis prolapsam); revellere alqd (gleichs. die Stacheln einer Sache herausreißen, z.B. honorificis verbis omnes iniurias superiores). – etwas gutfinden, gutheißen (erklären, daß etw. g. sei), alqd probare, approbare, comprobare (Ggstz. improbare). – eine Summe guthaben beim Wechsler, apud mensam habere (z.B. mille denarios, ICt.).

    guttun, a) tr. = vergüten, w. s. – b) intr. α) bei jmd. guttun, alci oboedire, parēre (s. »gehorchen« den Untersch.). – β) es tut mir etwas gut (wohl), alqd suaviter me afficit. – γ) helfen, von Heilmitteln, s. oben) »gut sein«. – mit etwas guttun, gut fahren, bene sibi consulere.

    du hast gut reden, nihil dictu facilius (d.i. das ist leicht gesagt, aber nicht getan); bene hercule exhortaris (du redest gut zu, du hast gut zureden [aber die Sache ist nicht so leicht getan]). – hier ist gut bleiben od. sein (weilen)! hic bene manebis! hic optime manebimus! – gut u. viel ist nicht beisammen, omnia praeclara rara.

    gut werden, meliorem fieri: übtr. bene succedere: mit jmd. wieder gut werden, s. versöhnen, sich.

    deutsch-lateinisches > gut

  • 3 fides

    1) вера, доверие, fidem explere, оправдать доверие (1. 62 D. 12, 6);

    contractus, quos alienam fidem secuti (доверяя другим) instituimus (1. 1, D. 12, 1. I. 84 § 1 D. 50, 17);

    qui pecunias apud mensam, fidem publicam secuti (доверяя общественному кредиту) deposuerunt (1. 24 § 2 D. 42, 5);

    tidem alicuius sequi обозначает также давать кому в долг (1. 41 J. 2, 1:- si is, qui vendidit, fidem emtoris secutus est, dicendum est, statim rem emtoris fieri); в таком же смысле: fidem habere alicui (1. 19 D. 18, 1. 4 § 8 D. 40, 5).

    2) верность, честность, а) вообще;

    egregia in rempubl. fides (1. 1 pr. D. 50, 15);

    fides tutoris (1. 22 D. 34, 9), curatorum (1. 5 § 6. 1. 33 § 1 D. 26, 7);

    res ex fide agenda (1. 60 § 4 D. 17, 1. 1. 53 D. 5, 1. 1. 1 § 4 D. 16, 3. 1. 58. D. 17, 1. 1. 3 D. 22, 3), in fidem alicuius confugere (1. 5 D. 40, 1. 1. 12 D. 38, 5): fidem adhibere, exhibere (1. 7 D. 17, 1. 1. 1 § 2 D. 19, 5), praestare (1. 38 D. 3, 5. 1. 5 § 15. D. 24, 1. 1. 4 D. 27, 5);

    b) по отношению к исполнению данного обещания, слова (1. 1 pr. D. 2, 14);

    fidem praestare pacto, transactioni, placitis, исполнить все условия соглашения (1. 52 § 1 eod. 1. 17 pr. D. 5, 2. 1. 6 C. 2, 4);

    fidem contractus (non) implere (1. 19 § 9 D. 19, 2. 1. 9 D, 19, 5. 1. 26 § 3 D. 23, 4. 1. l0 pr. D. 2, 4. 1. 16 D. 2, 15. 1. 1 pr. 1. 25 pr. D. 13, 5. 11 § 4. 1. 5 pr. D. 16, 3. 1. 5 D. 18, 3);

    fides sacramenti rupta (1. 11 pr. D. 29, 1); слово, обещание, обязанность, tacitam fidem interponere (ut non capienti restituat hereditatem);

    in fraudem legum s. iuris fidem accommodare (1. 46 D. 5, 3. 1. 43. § 3 D. 28, 6. 1. 10 pr. D. 34, 9. 1. 40 § 1 D. 49, 14. 1. 3 C. 6, 50. 1. 67 D. 3, 3);

    fidem exsolvere (l. 5 § 15 D. 24, 1. 1. 40 pr. D. 18, 1); в особ. относится в поручительству: отсюда формула стипуляции: id fide tua esse iubes? (1. 75 § 6 D. 45, 1. 1. 51 pr. D. 46, 1. cf. 1. 60 § 1 D. 17, 1);

    fidem dicere pro aliquo = fideiubere (1. 62 § 1 eod.);

    in fidem suam recipere (1. 49 pr. D. 19, 1);

    fidem suam obligare pro aliquo (1. 27 § 2 D. 16, 1. 1. 28 § 6 D. 34, 3. 1. 54 D. 46, 1);

    fide et periculo alicuius dare (1. 24 eod.);

    fide alterius fideiubere pro alio (1. 53 D. 17, 1. 1. 46 § 1 D. 3, 5).

    3) достоверность, истина, fides instrumentorum (tit. D. 22, 4. C. 4, 21), testium, testationis, testimonii (1. 1 pr. 1. 2. 3. pr. § 1. 1. 13 D. 22, 5. 1. 11 eod. 1. 32. § 1 D. 47, 2), fides alicui contra se habebitur (1. 11 § 1 D. 11, 1. 1. 2 § 2 D. 50, 8. 1. 6 § 1 D. 1, 18);

    fides probationis (1. 49 C. 3, 32. 1. 1 C. 8, 2);

    fides veri, veritatis, (1. 2. 5 C. 2, 1. 1. 6. C. 6, 23. 1. 2 C. 8, 32. 1. 8. C. 8, 54).

    4) христианская вера: ministrt verae orthodoxae fidei (1. 27 C. 1, 3);

    a fide Christianorum discrepare (1. 12 C. 1, 9. I. 4 C. Th. 16, 7); символ веры, fides Nicaena (см.).

    5) bona fides, a) добрая вера, добросовестность, mala fides = dolus: fides bona contraria est fraudi et dolo (1. 3 § 3 D. 17, 2);

    bona fide противоп. per fraudem negotium contrahere (1. 35 pr. D. 19, 2);

    b. fide, non in fraudem, gestum negotium (1. 34 D. 3, 3);

    non mala fide, противоп. callide (1. 5 § 4. D. 26, 8);

    pactum mala fide factum (1. 9 C. 2, 3. 1. 68 pr. D. 18, 1. cf. 1. 18 D. 3, 5. 1. 10 pr. D. 17, 1. l. 5 § 7 D. 26, 7. 1. 32. § 2. 3. 1. 58 § 1. eod.);

    ex b. f. reddere (1. 11 D. 16, 3);

    ex b. f. esse, praestari (1. 22 § 4 D. 17, 1);

    bona f. exigit.: ut, quod convenit, fiat (1. 21 D. 19, 2. cf. 1. 11 § 1 D. 19, 1. 1. 57 D. 50, 17. 1. 1 § 7 D. 16, 3. 1. 23 D. 50, 17);

    contractus, quibus doli praestatio vel b. f. inest (1. 152 § 3 eod. 1. 31 pr. D. 16, 3);

    bonae fidei contractus, двусторонний договор, основанный на доброй вере (1. 11 § 18. 1. 48 D. 19, 1. 1. 32 § 2 D. 22, 1);

    bonae f. iudicium, иск, вытекающий из упомянутого договора, причем усмотрению судьи предоставлялся обширный простор принимать во внимание не только те обстоятельства, которые были указаны в формуле, но и всякие другие, на которые могла сослаться сторона при дальнейшем производстве дела. Bonae fidei iudicium противопоставляется stricti iuris iudicium (§ 30 J. 4, 6. 1. 7 § 5 D. 2, 14. 1. 7 D. 3, 5. 1. 3 § 2 D. 13, 6. 1. 24 D. 16, 3. 1. 54 pr. D. 17, 1. 1. 11. § 1 D. 19, 1. 1. 31 § 20 D. 21, 1. 1. 5 D. 22, 1. 1. 5 pr. cf. I. 2 § 3 D. 44, 1);

    iudicium, quod ex b. f. descendit (1. 57 § 3 D. 18, 1);

    actio, quae ex b. f. oritur (1. 2 § 2 D. 43, 26);

    arbitrium bonae f. iudicis (1. 4 § 2 D. 12, 4);

    b) добрая вера, т. е. убеждение лица в том, что оно не нарушает ничьих прав, действует добросовестно, против. mala fides, напр. bona - mala fide emere;

    bonae fid. emtor (§ 35 J. 2, 1. pr. J. 2, 6. Gai. II. 49. 1. 7 § 11. 17. 1. 13 § 2 D. 6, 2. 1. 27 D. 18, 1. 1. 2 pr. § 1 D. 41, 4. 1. 109 D. 50, 16);

    bona - mala fid. possidere;

    bonae-malae f. possessor (1. 25 § 7 D. 5, 3. 1. 45. D. 6, 1. 1. 48 § 1 D. 41, 1. 1. 3 § 22 D. 41, 2. Gai. II. 43. 45. 1. 38 D. 41, 3. 1. 136. D. 50, 17. 1. 137 eod.);

    bona f. accipere, praestare (Gai. VI. 43. III. 155);

    bona fide diutina possessione capere posse (1. 43 § 1 D. 41, 2);

    bona-mala f. percipere fructus (1. 4 § 2 D. 10, 1);

    bona f. servire (1. 23 § 6 1. 25. § 2. 1. 43 § 3 D. 21, 1. 1. 19. 21. 23. 49. 54. D. 41, 1. 19. 33. D. 45, 3. 1. 12. § 6 D. 40, 12).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > fides

  • 4 compono

    com-pōno ( conp-), posui (COMPOSEIVERVNT, C. I. L. 1, 199, 2), positum (compostus, Plaut. Mil. 4, 7, 21 Lorenz; Verg. A. 1, 249; Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; Varr ap. Sen. Ep. 56, 6), 3, v. a., to put, place, lay, bring or set together, to unite, join, connect, collect, aggregate, compose, to order, arrange, adjust, etc. (class. and very freq.).
    I.
    In gen., of different objects.
    A. 1.
    Of things in gen.:

    aridum lignum,

    Hor. C. 3, 17, 14:

    composita fronde,

    Prop. 1, 20, 22:

    uvas in tecto in cratibus,

    Cato, R. R. 112, 2:

    in quo (loco) erant ea conposita, quibus rex te numerare constituerat,

    Cic. Deiot. 6, 17:

    (amomum) manipulatim leniter componitur,

    Plin. 12, 13, 28, § 48:

    amphoras in culleum,

    Cato, R. R. 113, 2:

    ligna in caminum,

    id. ib. 37, 5.—
    b.
    To bring into contact, fit together, join:

    quid... in operibus manu factis tam compositum tamque compactum et coagmentatum inveniri potest?

    Cic. Fin. 3, 22, 74: cum poclo bibo eodem, amplector, labra labellis conpono, Lucil. ap. Non. p. 260, 28:

    tum latus conponit lateri et cum pectore pectus,

    id. ib. p. 260, 30:

    conponens manibusque manus atque ori bus ora,

    Verg. A. 8, 486:

    Mercurio Sais fertur Virgineum conposuisse latus,

    Prop. 2, 2, 12; cf.

    caput,

    Tib. 1, 5, 8.—Hence, of broken limbs, etc., med. t. t., to set:

    ossa,

    Cels. 8, 10, 2:

    jugulum,

    id. 8, 8, 8 et saep.—
    c.
    Esp., to pack up for a journey, etc.:

    omnia composta sunt quae donavi,

    Plaut. Mil. 4, 7, 21:

    i ergo intro et compone quae tecum simul Ferantur,

    Ter. Hec. 4, 3, 5:

    dum tota domus raeda componitur una,

    Juv. 3, 10.—
    2.
    Of persons:

    is (Saturnus) genus indocile ac dispersum montibus altis Composuit,

    Verg. A. 8, 322:

    et tabula una duos poterit componere amantes,

    Prop. 2, 26, 33 (3, 22, 13); cf. II. C. 5. infra.—
    B.
    To set in opposition.
    1.
    To bring together in hostility, to oppose, to couple, pair, match in combat (cf. compositio, III.); esp. of gladiators, etc.: Samnis, spurcus homo, cum Pacideiano conponitur, optimus multo Post homines natos gladiator qui fuit unus, Lucil. Sat. ap. Non. p. 257, 18; cf. Cic. Opt. Gen. 6, 17:

    Rupili et Persi par pugnat, uti non Compositum melius cum Bitho Bacchius,

    Hor. S. 1, 7, 20 Orell. ad loc.:

    staturam habere Threcis cum Threce conpositi,

    Sen. Q. N. 4, praef. 8;

    and in gen.: si quis casus duos inter se bonos viros composuerit,

    Quint. 2, 17, 34:

    cuive virum mallem memet componere,

    Sil. 10, 70:

    componimur Vecordi Decio,

    id. 11, 212:

    hunc fatis,

    id. 1, 39:

    cum ventis, pelagique furentibus undis Composuit mortale genus,

    Luc. 3, 196;

    and fig.: pergis pugnantia secum Frontibus adversis componere,

    Hor. S. 1, 1, 103:

    ecce par deo dignum, vir fortis cum fortuna mala conpositus,

    Sen. Prov. 1, 2, 9:

    non illa (rhetorice) secum ipsa componitur,

    Quint. 2, 17, 33;

    and of a judicial contest: accita Epicharis et cum indice composita,

    confronted, Tac. A. 15, 51; 16, 10.—
    2.
    To oppose by way of comparison, to compare, contrast.
    (α).
    With acc. and dat.: quid est, cur componere ausis mihi te aut me tibi? Att. ap. Non. p. 257, 15 (Trag. Rel. v. 147 Rib.):

    nec divis homines componier aequom'st,

    Cat. 68, 141: composita dicta evolvunt, Quae cum componas, dicta factis discrepant, Att. ap. Non. p. 260, 21 (Trag. Rel. v. 48 Rib.):

    si parva licet conponere magnis,

    Verg. G. 4, 176:

    parvis conponere magna solebam,

    id. E. 1, 23; Ov. M. 5, [p. 392] 416:

    audes cladi componere nostrae, Nympha, tuam?

    id. ib. 15, 530:

    divinis humana,

    Aus. Ecl. 1, 10.—
    (β).
    With acc. and cum:

    ubi Metelli dicta cum factis conposuit,

    Sall. J. 48, 1: causam suam cum causa adversarii. Quint. 7, 2, 22.
    II.
    In partic.
    A.
    Of the parts of a whole, or of a whole as made up of parts.
    1. (α).
    With ex:

    exercitus ejus conpositus ex variis gentibus,

    Sall. J. 18, 3:

    genus humanum ex corpore et anima conpositum,

    id. ib. 2, 1:

    liber ex alienis orationibus compositus,

    Cic. Div. in Caecil. 14, 47:

    antidoton... ex multis atque interim contrariis quoque inter se effectibus,

    Quint. 1, 10, 6:

    ex quo (umore) componi debet (medicamentum),

    Cels. 6, 7, 1 fin. —
    (β).
    With abl.:

    mensam gramine,

    Sil. 15, 51.—
    (γ).
    With acc. alone:

    medicamentum,

    Col. 6, 4, 1; Scrib. Comp. 10.—
    2.
    Esp., of buildings, etc., to construct, build:

    qui cuncta conposuit,

    i. e. the Creator, Cic. Univ. 13:

    urbem,

    Verg. A. 3, 387:

    illa (templa) deis,

    Ov. F. 1, 708 Burm. ad loc.:

    aggere conposito tumuli,

    Verg. A. 7, 6:

    deletas Thebas,

    Prop. 2, 6, 5.—
    3.
    Of words, to compound:

    vitilitigatores ex vitiis et litigatoribus, Plin. praef. § 32: verba composita (opp. simplicia),

    Quint. 1, 5, 3.—
    4.
    Of writings, speeches, etc.
    a.
    To compose, write, construct (very freq.):

    leges,

    Lucr. 4, 966:

    compone hoc, quod postulo, de argento: de reliquo videro,

    Cic. Verr. 2, 4, 16, § 36:

    quartum librum,

    id. de Or. 2, 55, 224:

    libros,

    id. Fam. 16, 20; Plin. Ep. 9, 9, 1:

    libellos,

    Quint. 12, 8, 5:

    actiones,

    Cic. Att. 6, 1, 8; Quint. 11, 3, 68:

    argumentum,

    Cic. Att. 15, 4, 3:

    edictum eis verbis,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 116:

    edictum eorum arbitratu,

    id. ib. 2, 1, 46, §

    119: artes,

    books of instruction, id. Brut. 12, 48; id. Ac. 2, 13, 40:

    artificium,

    id. de Or. 2, 19, 83:

    commentarium consulatus mei,

    id. Att. 1, 19, 10; Quint. 1, 8, 19:

    quarum (litterarum) exemplum,

    Cic. Agr. 2, 20, 53:

    quandam disciplinae formulam,

    id. Ac. 1, 4, 17:

    stipulationum et judiciorum formulas,

    id. Leg. 1, 4, 14:

    interdictum,

    id. Caecin. 21, 59:

    poema,

    id. ad Q. Fr. 3, 1, 4; cf. Hor. Ep. 2, 1, 77; Ov. Tr. 5, 12, 60:

    senatus consultum,

    Cic. Fam. 10, 22, 2:

    testimonium,

    id. Att. 15, 15, 1:

    verba ad religionem deorum immortalium,

    id. Dom. 47, 124:

    de judicialibus causis aliqua,

    Quint. 3, 6, 104:

    aliquid de ratione dicendi, id. prooem. 1: quae de ortu vitaque Scapulae composita erant,

    Tac. A. 16, 14:

    Apion... inmortalitate donari a se scripsit ad quos aliqua conponebat, Plin. praef. § 25: carmen,

    Cic. Mur. 12, 26:

    carmina,

    Tac. Or. 12; id. A. 3, 49:

    epistulas,

    id. ib. 2, 70:

    litteras nomine Marcelli,

    Liv. 27, 28, 4; Tac. A. 11, 20:

    orationem habere ad conciliandos plebis animos conpositam,

    Liv. 1, 35, 2:

    blanditias tremula voce,

    Tib. 1, 2, 91:

    meditata manu verba trementi,

    Ov. M. 9, 521:

    versus,

    Hor. S. 1, 4, 8:

    mollem versum,

    Prop. 1, 7, 19:

    cantus,

    Tib. 1, 2, 53:

    in morem annalium,

    Tac. Or. 22:

    orationes adversus aliquem,

    id. ib. 37:

    litteras ad aliquem,

    id. A. 15, 8; 14, 22:

    probra in Gaium,

    id. ib. 6, 9;

    14, 50: multa et atrocia in Macronem,

    id. ib. 6, 44 (38) et saep.—
    b.
    Transf., of the subjects, etc., treated, to write about, treat, celebrate:

    tuas laudes,

    Tib. 4, 1, 35:

    res gestas,

    Hor. Ep. 2, 1, 251:

    tempora Iliaca,

    Vell. 1, 3, 2:

    bellum Troicum,

    id. 1, 5, 3:

    Juli Africani vitam componendo, spem hominibus fecisti plurium ejus modi librorum,

    Tac. Or. 14:

    veteres populi Romani res,

    id. A. 4, 32:

    Neronis res,

    id. ib. 1, 1; 11, 11.—
    B.
    From the notion of closing.
    1.
    To put away, put aside, put in place:

    armamentis conplicandis, conponendis studuimus,

    i. e. folding up the sails and lowering the masts, Plaut. Merc. 1, 2, 80:

    (tempus) ad componenda armamenta expediendumque remigem,

    Liv. 26, 39, 8:

    vela contrahit malosque inclinat et simul armamenta componens, etc.,

    id. 36, 44, 2:

    arma,

    Hor. C. 4, 14, 52:

    tristes istos conpone libellos,

    put aside, Prop. 1, 9, 13.—
    2.
    To store up, put away, collect:

    nec... Aut conponere opes norant aut parcere parto,

    Verg. A. 8, 317:

    ego conposito securus acervo Despiciam dites,

    Tib. 1, 1, 77;

    so fig.: condo et compono quae mox depromere possim,

    Hor. Ep. 1, 1, 12.— So esp. to preserve, pack, put up fruits, meat, etc., for future use:

    pernas,

    Cato, R. R. 162, 12:

    tergora (suis),

    Col. 12, 55, 2: siccatos coliculos, id. 12, 9, 1:

    caepam in fidelia,

    id. 12, 10, 2:

    herbas,

    id. 12, 13, 2:

    poma,

    id. 12, 47, 5:

    olivas,

    Pall. Nov. 22, 5:

    herbam olla nova,

    Scrib. Comp. 60:

    faenum,

    Dig. 19, 2, 11, § 4:

    fructus in urceis, capsellis,

    ib. 33, 7, 12, §1.—
    3.
    Of the ashes or remains of the dead, to adjust, lay out, to collect and inurn, inter, bury:

    tu mea conpones et dices, ossa, Properti, Haec tua sunt,

    Prop. 2, 24, 35 (3, 19, 19):

    cinerem,

    Ov. F. 3, 547:

    cinerem ossaque,

    Val. Fl. 7, 203:

    sic ego conponi versus in ossa velim,

    Tib. 3, 2, 26.—Hence, in gen., of persons, to bury:

    quem... prope cognatos conpositum cineres,

    Cat. 68, 98:

    omnes composui (meos),

    Hor. S. 1, 9, 28:

    compositi busta avi,

    Ov. F. 5, 426:

    Pisonem Verania uxor... T. Vinium Crispina filia composuere,

    Tac. H. 1, 47:

    componi tumulo eodem,

    Ov. M. 4, 157:

    toro Mortua componar,

    id. ib. 9, 504:

    alto Conpositus lecto,

    Pers. 3, 104:

    aliquem terra,

    Sil. 9, 95.—
    4. a.
    Of things: omnia noctis erant placida composta quiete, Varr. Atac. ap. Sen. Contr. 3, 16:

    cum mare compositum est,

    Ov. A. A. 3, 259:

    aquas,

    id. H. 13, 136:

    fessum tumentes Composuit pelagus ventis patientibus undas,

    Luc. 5, 702.—
    b.
    Of persons:

    nec vigilantibus, sed etiam quiete compositis,

    Quint. 11, 2, 5:

    ubi jam thalamis se conposuere,

    Verg. G. 4, 189:

    defessa membra,

    id. ib. 4, 438:

    si bene conpositus somno vinoque jacebit,

    Ov. Am. 1, 4, 53.—
    5.
    To end strife, confusion, etc., to compose, pacify, allay, settle, calm, appease, quiet, tranquillize, reconcile, etc., that which is disturbed or at variance.
    a.
    With personal object:

    aversos amicos,

    Hor. S. 1, 5, 29:

    ceteros clementia,

    Tac. A. 12, 55:

    comitia praetorum,

    id. ib. 14, 28; id. H. 1, 85:

    juvenes concitatos,

    Quint. 1, 10, 32; cf.:

    barbarum animos,

    Tac. A. 14, 39:

    gentem,

    Sil. 17, 356.—Esp. of the mind:

    prima (pars philosophiae) conponit animum,

    Sen. Ep. 89, 9:

    argumentum conpositae mentis,

    id. ib. 2, 1; Cels. 3, 18; Sil. 11, 352:

    mentem somno,

    id. 3, 162:

    religio saevas componit mentis,

    id. 13, 317.—
    b.
    Of places, countries, etc.:

    C. Caesar componendae Armeniae deligitur,

    Tac. A. 2, 4:

    Campaniam,

    id. H. 4, 3:

    Daciam,

    id. ib. 3, 53.—
    c.
    With abstr. or indef. objects:

    si possum hoc inter vos conponere,

    Plaut. Curc. 5, 3, 23; cf.:

    vides, inter nos sic haec potius cum bona Ut componamus gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17:

    gaudens conponi foedere bellum,

    Verg. A. 12, 109; so,

    bellum,

    Sall. J. 97, 2; Nep. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Vell. 2, 25, 1; Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 3:

    bella,

    Tac. A. 3, 56:

    cum vellet pro communi amico controversias regum componere,

    Caes. B. C. 3, 109:

    uti per colloquia omnes controversiae componantur,

    id. ib. 1, 9 fin.:

    curas,

    Verg. A. 4, 341; Sil. 12, 682:

    lites,

    Verg. E. 3, 108:

    seditionem civilem,

    Suet. Caes. 4:

    statum Orientis,

    id. Calig. 1:

    Romanus Ardeae turbatas seditione res... composuit,

    Liv. 4, 10, 6; 3, 53, 1:

    legatorum res et bello turbatas,

    id. 45, 16, 2:

    res Germanicas,

    Suet. Vit. 9:

    discordias,

    Tac. H. 4, 50:

    compositis praesentibus,

    id. A. 1, 45:

    odia et certamina,

    id. ib. 15, 2.—Less freq. transf., with the result as object:

    pacem componi volo Meo patri cum matre,

    Plaut. Merc. 5, 2, 113:

    si pax cum Carthaginiensibus componi nequisset,

    Liv. 30, 40, 13:

    at me conposita pace fefellit Amor,

    Prop. 2, 2, 2:

    pax circa Brundusium composita,

    Vell. 2, 75, 3:

    pacem cum Pyrrho,

    Just. 18, 2, 6; cf. D. 2. infra.—
    d.
    Absol.:

    coheredes mei conponere et transigere cupiebant,

    Plin. Ep. 5, 1, 7; and so impers. pass.:

    posteaquam id quod maxime volui fieri non potuit, ut componeretur,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136:

    Pompei summam esse... voluntatem, ut componeretur atque ab armis discederetur,

    Caes. B. C. 3, 16.—
    C. 1.
    In gen., to arrange, adjust, order, set in order:

    aulaeis se superbis Aurea sponda, of one's attitude on a couch,

    Verg. A. 1, 697:

    ad ictum militaris gladii conposita cervice,

    Sen. Cons. Marc. 26, 2:

    diductis aedificia angulis vidimus moveri iterumque conponi,

    id. Q. N. 6, 30, 4:

    si ad rem pertinet, quomodo caelo adfecto conpositisque sideribus quodque animal oriatur,

    Cic. Div. 2, 47, 98:

    tibi enim gratias agebat, quod signa componenda suscepisses,

    id. Att. 4, 9, 1.—
    2.
    Esp., milit. t. t.:

    se ad confligendum, Sisenn. ap. Non p. 257, 13: exercitum in hibernaculis, Sali J. 103, 1: in secunda (acie) cohortis, id. H. inc. Fragm. 44 Dietsch: stabant conpositi suis quisque ordinibus (opp. incompositi),

    Liv. 44, 38, 11:

    conpositi numero in turmas,

    Verg. A. 11, 599:

    cunctos licentia vagos compositus invadit = compositis ordinibus,

    Tac. H. 4, 35:

    agmen,

    id. ib. 2, 89; 5, 1; id. A. 12, 16:

    ordines,

    id. H. 4, 33:

    vagos paventesque Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

    id. ib. 3, 35:

    pugnae exercitum,

    id. A. 13, 40:

    auxilia in numerum legionis,

    id. ib. 2, 80 Nipp. ad loc.:

    equitem per turmas,

    id. ib. 15, 29:

    insidias in montibus,

    Just. 1, 3, 11.—
    3.
    Of the order of words in language: quam lepide lexeis compostae! ut tesserulae omnes Arte pavimento atque emblemate vermiculato, Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; id. ap. Cic. Or. 44, 149; cf. id. ib. sq.:

    ut aptior sit oratio, ipsa verba compone,

    id. Brut. 17, 68.—
    4.
    With reference to orderly appearance, etc., of the clothing, hair; the expression of the countenance, etc., to lay, smooth, adjust:

    suon quisque loco'st? Vide capillum, satin compositu'st commode?

    Plaut. Most. 1, 3, 97:

    composito et delibuto capillo,

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    comas,

    Ov. R. Am. 679:

    crines,

    Verg. G. 4, 417:

    ne turbarentur comae, quas componi, etc.,

    Quint. 11, 3, 148:

    togam,

    to lay in proper folds, Hor. S. 2, 3, 77; Quint. 11, 3, 156; cf.:

    nec tamen ante adiit... Quam se composuit, quam circumspexit amictus,

    Ov. M. 4, 318:

    pulvinum facili manu,

    id. A. A. 1, 160; cf.

    torum,

    id. F. 3, 484:

    jam libet componere voltus,

    id. M. 13, 767:

    vultu composito, ne laeti excessu principis, etc.,

    Tac. A. 1, 7; Plin. Ep. 3, 16, 5; cf.:

    (Tiberius) compositus ore,

    id. ib. 2, 34:

    vultum natura horridum... efferabat, componens ad speculum in omnem terrorem,

    distorting, Suet. Calig. 50.—
    5.
    In gen., to adjust, arrange, regulate, for the expression of something, or to accord with something; usu. ad aliquid:

    ad abstinentiam rursus, non secus ac modo ad balineum animum vultumque conposui,

    Plin. Ep. 7, 1, 6:

    orationis ipsius vultus ad id, quod efficere intendimus, compositus,

    Quint. 9, 1, 21:

    utraque manu ad modum aliquid portantium composita,

    id. 11, 3, 120:

    ge. stum oratoris ad similitudinem saltationis,

    id. 1, 11, 19:

    figuram ad imitationem alterius scripturae,

    id. 9, 2, 34:

    nec ad votum composita civitas,

    Tac. Or. 41:

    cuncta ad decorem inperi conposita,

    id. H. 1, 71:

    cunctis ad tristitiam conpositis,

    id. A. 3, 1. —Less freq. with dat.:

    voltus conponere famae Taedet,

    to adapt, Tib. 4, 7, 9:

    venturis carbasa ventis,

    Luc. 3, 596:

    me quoque mittendis rectum componite telis,

    id. 3, 717. —With in:

    Nero itinera urbis... veste servili in dissimulationem sui compositus pererrabat,

    disguised, made up, Tac. A. 13, 25. —
    D. (α).
    With acc.:

    ego itinera sic composueram, ut Nonis Quinctilibus Puteolis essem,

    Cic. Att. 15, 26, 3:

    quod adest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 33:

    conposita atque constituta re publica,

    Cic. Leg. 3, 18, 42:

    necdum compositis maturisve satis consiliis,

    Liv. 4, 13, 5:

    (diem) totum in consideranda causa componendaque posuisse,

    Cic. Brut. 22, 87:

    tempus in cognoscendis componendisque causis consumere,

    id. Or. 42, 143:

    ex sententia omnibus rebus paratis conpositisque,

    Sall. J. 43, 5; 94, 1:

    in senatu cuncta longis aliorum principatibus composita statim decernuntur,

    Tac. H. 2, 55:

    dum quae forent firmando Neronis imperio componuntur,

    id. A. 12, 68.—
    (β).
    With ad or in and acc. of the purpose for which, or the example according to which, etc.:

    cum alteri placeat auspicia ista ad utilitatem esse rei publicae conposita,

    Cic. Leg. 2, 13, 32:

    omnia ad voluptatem multitudinis inperitae,

    Quint. 10, 1, 43:

    animum ad omnes casus,

    id. 12, 9, 20; Val. Fl. 1, 321:

    satis igitur in hoc nos componet multa scribendi exercitatio,

    Quint. 9, 4, 114:

    cultum victumque non ad nova exempla conponere, sed ut majorum mores suadent,

    Sen. Tranq. 9, 2. —
    2. (α).
    In gen.: eum allegaverunt, suom qui servom diceret Cum auro esse apud me: conposita est fallacia, [p. 393] Ut, etc., Plaut. Poen. 3, 5, 29:

    quin jam virginem Despondi: res composita'st,

    Ter. Ad. 4, 7, 17:

    ita causa componitur, ut item palaestritae Bidini peterent ab Epicrate hereditatem,

    Cic. Verr. 2, 2, 22, § 54:

    societatem praedarum cum latronibus conposuisse,

    Sall. H. 4, 11 Dietsch:

    crimen ab inimicis Romae conpositum,

    Cic. Verr. 2, 3, 61, § 141:

    conpositis inter se rebus,

    Sall. J. 66, 2:

    ita conposito dolo digrediuntur,

    id. ib. 111, 4:

    conposito jam consilio,

    Liv. 3, 53, 3: ceteri proditores ea quae composita erant exspectabant;

    convenerat autem, etc.,

    id. 25, 9, 8:

    sub noctem susurri Composita repetantur hora,

    Hor. C. 1, 9, 20:

    ictum jam foedus, et omnes Conpositae leges,

    Verg. A. 12, 315:

    compositis notis,

    Tib. 1, 2, 22:

    crimen ac dolum ultro,

    Tac. H. 1, 34:

    proditionem,

    id. ib. 2, 100:

    seditionem,

    id. ib. 4, 14:

    insidias,

    id. ib. 5, 22; id. A. 12, 54; 13, 47: pacem componere, v. B. 5. supra.—
    (β).
    With rel.-clause:

    cum summa concordia, quos dimitterent, quos retinerent, composuerunt,

    Liv. 40, 40, 14.—
    (γ).
    With inf.:

    ii, secretis conloquiis conponunt Gallos concire,

    Tac. A. 3, 40.—
    (δ).
    Pass. impers.:

    ut domi compositum cum Marcio erat,

    Liv. 2, 37, 1.—
    (ε).
    With ut and subj.:

    compositum inter ipsos ut Latiaris strueret dolum,

    Tac. A. 4, 68; cf. P. a. subst. —
    3.
    In gen., to feign, invent, devise, contrive, in order to deceive or delude, etc.: composita dicta, Att. ap. Non. p. 260, 22 (Trag. Rel. v. 47 Rib.):

    ne tu istic hodie malo tuo conpositis mendaciis Advenisti,

    Plaut. Am. 1, 1, 211:

    nec bene mendaci risus conponitur ore,

    Tib. 3, 6, 35 (3, 7, 3):

    sed vobis facile'st verba et conponere fraudes,

    Prop. 2, 9, 31:

    insidias in me conponis inanes,

    id. 2, 32 (3, 30), 19:

    compositas insidias fatoque evitatas ementitur,

    Tac. A. 13, 47:

    si haec fabulosa et composita videntur,

    id. Or. 12; id. Agr. 40:

    quae ut augendae famae composita, sic reliqua non in obscuro habentur,

    id. A. 15, 16; cf.:

    vetustatem, ut cetera, in majus conponentem altores Jovis celebravisse,

    exaggerating, Sall. H. 3, 60 Dietsch.— Part. perf. with in and acc., pretending, assuming the appearance or expression:

    (Domitianus) paratus simulatione, in adrogantiam compositus audiit preces,

    Tac. Agr. 42:

    is in maestitiam compositus,

    id. H. 2, 9; 1, 54:

    in securitatem,

    id. A. 3, 44.—Rarely with ad:

    tunc compositus ad maestitiam,

    Tac. A. 13, 20.— Hence, P. a.: compŏsĭtus ( - postus), a, um.
    A.
    Well-arranged, ordered, or constituted, orderly, regular:

    quae (injuria) dum foris sunt, nil videtur mundius, Nec magis compositum quicquam nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 13: admiratus sum... sunchusin litterularum, quae solent tuae compositissimae et clarissimae esse, Cic. Att. 6, 9, 1:

    acrior impetu atque animis quam compositior ullo ordine pugna fuit,

    Liv. 28, 22, 13:

    intellegitur, etiamsi non adjecero, conpositum ordinatumque fore talem virum,

    Sen. Vit. Beat. 8, 3:

    composita et quieta et beata respublica,

    Tac. Or. 36. —Of writings:

    quare in his quoque libris erant eadem aliqua... omnia vero compositiora et elaborata,

    Quint. 1, pr. § 8; cf.:

    illa quae curam fatentur et ficta atque composita videri etiam volunt,

    elaborate, id. 8, pr. § 23.— Transf., of the orator himself:

    si aut compositi oratoris bene structam collocationem dissolvas permutatione verborum,

    Cic. Or. 70, 232.—
    B.
    Fitly disposed for any purpose, prepared, apt, fit, adapted, qualified, suitable, ready:

    perficiam ut nemo umquam paratior, vigilantior, compositior ad judicium venisse videatur,

    Cic. Verr. 1, 1, 11; so,

    equus bene natura compositus,

    Auct. Her. 4, 46, 59.— With ad or in and acc., or with dat.:

    arte quadam ab juventa in ostentationem (virtutum) compositus,

    Liv. 26, 19, 3 Weissenb. ad loc.:

    alius historiae magis idoneus, alius compositus ad carmen,

    Quint. 2, 8, 7:

    aeque in adulationem compositus (sacerdos),

    Curt. 4, 7, 26:

    (Attici) non maxime ad risum compositi,

    Quint. 6, 3, 18:

    natura atque arte compositus alliciendis etiam Muciani moribus,

    Tac. H. 2, 5.—
    C.
    Quiet, peaceful, undisturbed, calm, composed, unimpassioned, etc.:

    ut peractis quae agenda fuerint salvo jam et composito die possis ibi manere,

    Plin. Ep. 2, 17, 2:

    lenis et nitidi et compositi generis amatores,

    Quint. 10, 1, 44:

    actio,

    id. 11, 3, 110:

    aetas,

    mature, sedate, Tac. A. 13, 1: adfectus mites atque compositi, Quint. 6, 2, 9:

    supercilium (opp. erectum),

    id. 11, 3, 74:

    repetitio eorum (civium) labefactabat compositam civitatem,

    Flor. 3, 23, 3.—
    D.
    Compound, composite, made up of parts (opp. simplex):

    verba,

    Quint. 1, 5, 3; 1, 6, 38; 7, 9, 5:

    voces,

    id. 1, 5, 65; cf. id. 1, 5, 9; 2, 12, 3.—Hence, subst.: compŏsĭtum ( conp-), i, n., that which is agreed, an agreement, compact, etc.; only abl. in the phrases,
    (α).
    Ex composito, according to agreement, by agreement, in concert, Sall. H. 2, 12 Dietsch:

    tum ex composito orta vis,

    Liv. 1, 9, 10; 5, 14, 2; 36, 25, 1; 40, 48, 4; Suet. Claud. 37; Tac. H. 4, 66.—
    (β).
    De composito, by agreement, App. Mag. 1, p. 273; and,
    (γ).
    More rarely in the same sense, composito alone, Ter. Phorm. 5, 1, 29; Nep. Dat. 6, 6; Verg. A. 2, 129.—Hence also adv.: compŏsĭtē ( conp-), in an orderly, regular, or skilful manner, orderly, regularly, properly (class. but rare;

    not in Quint.): ambulare,

    Col. 6, 2, 5:

    indutus,

    Gell. 1, 5, 2:

    composite et apte dicere,

    Cic. Or. 71, 236:

    composite, ornate, copiose eloqui,

    id. De Or. 1, 11, 48:

    composite atque magnifice casum reipublicae miserati,

    Sall. C. 51, 9:

    bene et composite disseruit,

    id. Ib. 52.— Comp.:

    compositius cuncta quam festinantius agerent,

    Tac. A. 15, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > compono

  • 5 compositum

    com-pōno ( conp-), posui (COMPOSEIVERVNT, C. I. L. 1, 199, 2), positum (compostus, Plaut. Mil. 4, 7, 21 Lorenz; Verg. A. 1, 249; Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; Varr ap. Sen. Ep. 56, 6), 3, v. a., to put, place, lay, bring or set together, to unite, join, connect, collect, aggregate, compose, to order, arrange, adjust, etc. (class. and very freq.).
    I.
    In gen., of different objects.
    A. 1.
    Of things in gen.:

    aridum lignum,

    Hor. C. 3, 17, 14:

    composita fronde,

    Prop. 1, 20, 22:

    uvas in tecto in cratibus,

    Cato, R. R. 112, 2:

    in quo (loco) erant ea conposita, quibus rex te numerare constituerat,

    Cic. Deiot. 6, 17:

    (amomum) manipulatim leniter componitur,

    Plin. 12, 13, 28, § 48:

    amphoras in culleum,

    Cato, R. R. 113, 2:

    ligna in caminum,

    id. ib. 37, 5.—
    b.
    To bring into contact, fit together, join:

    quid... in operibus manu factis tam compositum tamque compactum et coagmentatum inveniri potest?

    Cic. Fin. 3, 22, 74: cum poclo bibo eodem, amplector, labra labellis conpono, Lucil. ap. Non. p. 260, 28:

    tum latus conponit lateri et cum pectore pectus,

    id. ib. p. 260, 30:

    conponens manibusque manus atque ori bus ora,

    Verg. A. 8, 486:

    Mercurio Sais fertur Virgineum conposuisse latus,

    Prop. 2, 2, 12; cf.

    caput,

    Tib. 1, 5, 8.—Hence, of broken limbs, etc., med. t. t., to set:

    ossa,

    Cels. 8, 10, 2:

    jugulum,

    id. 8, 8, 8 et saep.—
    c.
    Esp., to pack up for a journey, etc.:

    omnia composta sunt quae donavi,

    Plaut. Mil. 4, 7, 21:

    i ergo intro et compone quae tecum simul Ferantur,

    Ter. Hec. 4, 3, 5:

    dum tota domus raeda componitur una,

    Juv. 3, 10.—
    2.
    Of persons:

    is (Saturnus) genus indocile ac dispersum montibus altis Composuit,

    Verg. A. 8, 322:

    et tabula una duos poterit componere amantes,

    Prop. 2, 26, 33 (3, 22, 13); cf. II. C. 5. infra.—
    B.
    To set in opposition.
    1.
    To bring together in hostility, to oppose, to couple, pair, match in combat (cf. compositio, III.); esp. of gladiators, etc.: Samnis, spurcus homo, cum Pacideiano conponitur, optimus multo Post homines natos gladiator qui fuit unus, Lucil. Sat. ap. Non. p. 257, 18; cf. Cic. Opt. Gen. 6, 17:

    Rupili et Persi par pugnat, uti non Compositum melius cum Bitho Bacchius,

    Hor. S. 1, 7, 20 Orell. ad loc.:

    staturam habere Threcis cum Threce conpositi,

    Sen. Q. N. 4, praef. 8;

    and in gen.: si quis casus duos inter se bonos viros composuerit,

    Quint. 2, 17, 34:

    cuive virum mallem memet componere,

    Sil. 10, 70:

    componimur Vecordi Decio,

    id. 11, 212:

    hunc fatis,

    id. 1, 39:

    cum ventis, pelagique furentibus undis Composuit mortale genus,

    Luc. 3, 196;

    and fig.: pergis pugnantia secum Frontibus adversis componere,

    Hor. S. 1, 1, 103:

    ecce par deo dignum, vir fortis cum fortuna mala conpositus,

    Sen. Prov. 1, 2, 9:

    non illa (rhetorice) secum ipsa componitur,

    Quint. 2, 17, 33;

    and of a judicial contest: accita Epicharis et cum indice composita,

    confronted, Tac. A. 15, 51; 16, 10.—
    2.
    To oppose by way of comparison, to compare, contrast.
    (α).
    With acc. and dat.: quid est, cur componere ausis mihi te aut me tibi? Att. ap. Non. p. 257, 15 (Trag. Rel. v. 147 Rib.):

    nec divis homines componier aequom'st,

    Cat. 68, 141: composita dicta evolvunt, Quae cum componas, dicta factis discrepant, Att. ap. Non. p. 260, 21 (Trag. Rel. v. 48 Rib.):

    si parva licet conponere magnis,

    Verg. G. 4, 176:

    parvis conponere magna solebam,

    id. E. 1, 23; Ov. M. 5, [p. 392] 416:

    audes cladi componere nostrae, Nympha, tuam?

    id. ib. 15, 530:

    divinis humana,

    Aus. Ecl. 1, 10.—
    (β).
    With acc. and cum:

    ubi Metelli dicta cum factis conposuit,

    Sall. J. 48, 1: causam suam cum causa adversarii. Quint. 7, 2, 22.
    II.
    In partic.
    A.
    Of the parts of a whole, or of a whole as made up of parts.
    1. (α).
    With ex:

    exercitus ejus conpositus ex variis gentibus,

    Sall. J. 18, 3:

    genus humanum ex corpore et anima conpositum,

    id. ib. 2, 1:

    liber ex alienis orationibus compositus,

    Cic. Div. in Caecil. 14, 47:

    antidoton... ex multis atque interim contrariis quoque inter se effectibus,

    Quint. 1, 10, 6:

    ex quo (umore) componi debet (medicamentum),

    Cels. 6, 7, 1 fin. —
    (β).
    With abl.:

    mensam gramine,

    Sil. 15, 51.—
    (γ).
    With acc. alone:

    medicamentum,

    Col. 6, 4, 1; Scrib. Comp. 10.—
    2.
    Esp., of buildings, etc., to construct, build:

    qui cuncta conposuit,

    i. e. the Creator, Cic. Univ. 13:

    urbem,

    Verg. A. 3, 387:

    illa (templa) deis,

    Ov. F. 1, 708 Burm. ad loc.:

    aggere conposito tumuli,

    Verg. A. 7, 6:

    deletas Thebas,

    Prop. 2, 6, 5.—
    3.
    Of words, to compound:

    vitilitigatores ex vitiis et litigatoribus, Plin. praef. § 32: verba composita (opp. simplicia),

    Quint. 1, 5, 3.—
    4.
    Of writings, speeches, etc.
    a.
    To compose, write, construct (very freq.):

    leges,

    Lucr. 4, 966:

    compone hoc, quod postulo, de argento: de reliquo videro,

    Cic. Verr. 2, 4, 16, § 36:

    quartum librum,

    id. de Or. 2, 55, 224:

    libros,

    id. Fam. 16, 20; Plin. Ep. 9, 9, 1:

    libellos,

    Quint. 12, 8, 5:

    actiones,

    Cic. Att. 6, 1, 8; Quint. 11, 3, 68:

    argumentum,

    Cic. Att. 15, 4, 3:

    edictum eis verbis,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 116:

    edictum eorum arbitratu,

    id. ib. 2, 1, 46, §

    119: artes,

    books of instruction, id. Brut. 12, 48; id. Ac. 2, 13, 40:

    artificium,

    id. de Or. 2, 19, 83:

    commentarium consulatus mei,

    id. Att. 1, 19, 10; Quint. 1, 8, 19:

    quarum (litterarum) exemplum,

    Cic. Agr. 2, 20, 53:

    quandam disciplinae formulam,

    id. Ac. 1, 4, 17:

    stipulationum et judiciorum formulas,

    id. Leg. 1, 4, 14:

    interdictum,

    id. Caecin. 21, 59:

    poema,

    id. ad Q. Fr. 3, 1, 4; cf. Hor. Ep. 2, 1, 77; Ov. Tr. 5, 12, 60:

    senatus consultum,

    Cic. Fam. 10, 22, 2:

    testimonium,

    id. Att. 15, 15, 1:

    verba ad religionem deorum immortalium,

    id. Dom. 47, 124:

    de judicialibus causis aliqua,

    Quint. 3, 6, 104:

    aliquid de ratione dicendi, id. prooem. 1: quae de ortu vitaque Scapulae composita erant,

    Tac. A. 16, 14:

    Apion... inmortalitate donari a se scripsit ad quos aliqua conponebat, Plin. praef. § 25: carmen,

    Cic. Mur. 12, 26:

    carmina,

    Tac. Or. 12; id. A. 3, 49:

    epistulas,

    id. ib. 2, 70:

    litteras nomine Marcelli,

    Liv. 27, 28, 4; Tac. A. 11, 20:

    orationem habere ad conciliandos plebis animos conpositam,

    Liv. 1, 35, 2:

    blanditias tremula voce,

    Tib. 1, 2, 91:

    meditata manu verba trementi,

    Ov. M. 9, 521:

    versus,

    Hor. S. 1, 4, 8:

    mollem versum,

    Prop. 1, 7, 19:

    cantus,

    Tib. 1, 2, 53:

    in morem annalium,

    Tac. Or. 22:

    orationes adversus aliquem,

    id. ib. 37:

    litteras ad aliquem,

    id. A. 15, 8; 14, 22:

    probra in Gaium,

    id. ib. 6, 9;

    14, 50: multa et atrocia in Macronem,

    id. ib. 6, 44 (38) et saep.—
    b.
    Transf., of the subjects, etc., treated, to write about, treat, celebrate:

    tuas laudes,

    Tib. 4, 1, 35:

    res gestas,

    Hor. Ep. 2, 1, 251:

    tempora Iliaca,

    Vell. 1, 3, 2:

    bellum Troicum,

    id. 1, 5, 3:

    Juli Africani vitam componendo, spem hominibus fecisti plurium ejus modi librorum,

    Tac. Or. 14:

    veteres populi Romani res,

    id. A. 4, 32:

    Neronis res,

    id. ib. 1, 1; 11, 11.—
    B.
    From the notion of closing.
    1.
    To put away, put aside, put in place:

    armamentis conplicandis, conponendis studuimus,

    i. e. folding up the sails and lowering the masts, Plaut. Merc. 1, 2, 80:

    (tempus) ad componenda armamenta expediendumque remigem,

    Liv. 26, 39, 8:

    vela contrahit malosque inclinat et simul armamenta componens, etc.,

    id. 36, 44, 2:

    arma,

    Hor. C. 4, 14, 52:

    tristes istos conpone libellos,

    put aside, Prop. 1, 9, 13.—
    2.
    To store up, put away, collect:

    nec... Aut conponere opes norant aut parcere parto,

    Verg. A. 8, 317:

    ego conposito securus acervo Despiciam dites,

    Tib. 1, 1, 77;

    so fig.: condo et compono quae mox depromere possim,

    Hor. Ep. 1, 1, 12.— So esp. to preserve, pack, put up fruits, meat, etc., for future use:

    pernas,

    Cato, R. R. 162, 12:

    tergora (suis),

    Col. 12, 55, 2: siccatos coliculos, id. 12, 9, 1:

    caepam in fidelia,

    id. 12, 10, 2:

    herbas,

    id. 12, 13, 2:

    poma,

    id. 12, 47, 5:

    olivas,

    Pall. Nov. 22, 5:

    herbam olla nova,

    Scrib. Comp. 60:

    faenum,

    Dig. 19, 2, 11, § 4:

    fructus in urceis, capsellis,

    ib. 33, 7, 12, §1.—
    3.
    Of the ashes or remains of the dead, to adjust, lay out, to collect and inurn, inter, bury:

    tu mea conpones et dices, ossa, Properti, Haec tua sunt,

    Prop. 2, 24, 35 (3, 19, 19):

    cinerem,

    Ov. F. 3, 547:

    cinerem ossaque,

    Val. Fl. 7, 203:

    sic ego conponi versus in ossa velim,

    Tib. 3, 2, 26.—Hence, in gen., of persons, to bury:

    quem... prope cognatos conpositum cineres,

    Cat. 68, 98:

    omnes composui (meos),

    Hor. S. 1, 9, 28:

    compositi busta avi,

    Ov. F. 5, 426:

    Pisonem Verania uxor... T. Vinium Crispina filia composuere,

    Tac. H. 1, 47:

    componi tumulo eodem,

    Ov. M. 4, 157:

    toro Mortua componar,

    id. ib. 9, 504:

    alto Conpositus lecto,

    Pers. 3, 104:

    aliquem terra,

    Sil. 9, 95.—
    4. a.
    Of things: omnia noctis erant placida composta quiete, Varr. Atac. ap. Sen. Contr. 3, 16:

    cum mare compositum est,

    Ov. A. A. 3, 259:

    aquas,

    id. H. 13, 136:

    fessum tumentes Composuit pelagus ventis patientibus undas,

    Luc. 5, 702.—
    b.
    Of persons:

    nec vigilantibus, sed etiam quiete compositis,

    Quint. 11, 2, 5:

    ubi jam thalamis se conposuere,

    Verg. G. 4, 189:

    defessa membra,

    id. ib. 4, 438:

    si bene conpositus somno vinoque jacebit,

    Ov. Am. 1, 4, 53.—
    5.
    To end strife, confusion, etc., to compose, pacify, allay, settle, calm, appease, quiet, tranquillize, reconcile, etc., that which is disturbed or at variance.
    a.
    With personal object:

    aversos amicos,

    Hor. S. 1, 5, 29:

    ceteros clementia,

    Tac. A. 12, 55:

    comitia praetorum,

    id. ib. 14, 28; id. H. 1, 85:

    juvenes concitatos,

    Quint. 1, 10, 32; cf.:

    barbarum animos,

    Tac. A. 14, 39:

    gentem,

    Sil. 17, 356.—Esp. of the mind:

    prima (pars philosophiae) conponit animum,

    Sen. Ep. 89, 9:

    argumentum conpositae mentis,

    id. ib. 2, 1; Cels. 3, 18; Sil. 11, 352:

    mentem somno,

    id. 3, 162:

    religio saevas componit mentis,

    id. 13, 317.—
    b.
    Of places, countries, etc.:

    C. Caesar componendae Armeniae deligitur,

    Tac. A. 2, 4:

    Campaniam,

    id. H. 4, 3:

    Daciam,

    id. ib. 3, 53.—
    c.
    With abstr. or indef. objects:

    si possum hoc inter vos conponere,

    Plaut. Curc. 5, 3, 23; cf.:

    vides, inter nos sic haec potius cum bona Ut componamus gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17:

    gaudens conponi foedere bellum,

    Verg. A. 12, 109; so,

    bellum,

    Sall. J. 97, 2; Nep. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Vell. 2, 25, 1; Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 3:

    bella,

    Tac. A. 3, 56:

    cum vellet pro communi amico controversias regum componere,

    Caes. B. C. 3, 109:

    uti per colloquia omnes controversiae componantur,

    id. ib. 1, 9 fin.:

    curas,

    Verg. A. 4, 341; Sil. 12, 682:

    lites,

    Verg. E. 3, 108:

    seditionem civilem,

    Suet. Caes. 4:

    statum Orientis,

    id. Calig. 1:

    Romanus Ardeae turbatas seditione res... composuit,

    Liv. 4, 10, 6; 3, 53, 1:

    legatorum res et bello turbatas,

    id. 45, 16, 2:

    res Germanicas,

    Suet. Vit. 9:

    discordias,

    Tac. H. 4, 50:

    compositis praesentibus,

    id. A. 1, 45:

    odia et certamina,

    id. ib. 15, 2.—Less freq. transf., with the result as object:

    pacem componi volo Meo patri cum matre,

    Plaut. Merc. 5, 2, 113:

    si pax cum Carthaginiensibus componi nequisset,

    Liv. 30, 40, 13:

    at me conposita pace fefellit Amor,

    Prop. 2, 2, 2:

    pax circa Brundusium composita,

    Vell. 2, 75, 3:

    pacem cum Pyrrho,

    Just. 18, 2, 6; cf. D. 2. infra.—
    d.
    Absol.:

    coheredes mei conponere et transigere cupiebant,

    Plin. Ep. 5, 1, 7; and so impers. pass.:

    posteaquam id quod maxime volui fieri non potuit, ut componeretur,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136:

    Pompei summam esse... voluntatem, ut componeretur atque ab armis discederetur,

    Caes. B. C. 3, 16.—
    C. 1.
    In gen., to arrange, adjust, order, set in order:

    aulaeis se superbis Aurea sponda, of one's attitude on a couch,

    Verg. A. 1, 697:

    ad ictum militaris gladii conposita cervice,

    Sen. Cons. Marc. 26, 2:

    diductis aedificia angulis vidimus moveri iterumque conponi,

    id. Q. N. 6, 30, 4:

    si ad rem pertinet, quomodo caelo adfecto conpositisque sideribus quodque animal oriatur,

    Cic. Div. 2, 47, 98:

    tibi enim gratias agebat, quod signa componenda suscepisses,

    id. Att. 4, 9, 1.—
    2.
    Esp., milit. t. t.:

    se ad confligendum, Sisenn. ap. Non p. 257, 13: exercitum in hibernaculis, Sali J. 103, 1: in secunda (acie) cohortis, id. H. inc. Fragm. 44 Dietsch: stabant conpositi suis quisque ordinibus (opp. incompositi),

    Liv. 44, 38, 11:

    conpositi numero in turmas,

    Verg. A. 11, 599:

    cunctos licentia vagos compositus invadit = compositis ordinibus,

    Tac. H. 4, 35:

    agmen,

    id. ib. 2, 89; 5, 1; id. A. 12, 16:

    ordines,

    id. H. 4, 33:

    vagos paventesque Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

    id. ib. 3, 35:

    pugnae exercitum,

    id. A. 13, 40:

    auxilia in numerum legionis,

    id. ib. 2, 80 Nipp. ad loc.:

    equitem per turmas,

    id. ib. 15, 29:

    insidias in montibus,

    Just. 1, 3, 11.—
    3.
    Of the order of words in language: quam lepide lexeis compostae! ut tesserulae omnes Arte pavimento atque emblemate vermiculato, Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; id. ap. Cic. Or. 44, 149; cf. id. ib. sq.:

    ut aptior sit oratio, ipsa verba compone,

    id. Brut. 17, 68.—
    4.
    With reference to orderly appearance, etc., of the clothing, hair; the expression of the countenance, etc., to lay, smooth, adjust:

    suon quisque loco'st? Vide capillum, satin compositu'st commode?

    Plaut. Most. 1, 3, 97:

    composito et delibuto capillo,

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    comas,

    Ov. R. Am. 679:

    crines,

    Verg. G. 4, 417:

    ne turbarentur comae, quas componi, etc.,

    Quint. 11, 3, 148:

    togam,

    to lay in proper folds, Hor. S. 2, 3, 77; Quint. 11, 3, 156; cf.:

    nec tamen ante adiit... Quam se composuit, quam circumspexit amictus,

    Ov. M. 4, 318:

    pulvinum facili manu,

    id. A. A. 1, 160; cf.

    torum,

    id. F. 3, 484:

    jam libet componere voltus,

    id. M. 13, 767:

    vultu composito, ne laeti excessu principis, etc.,

    Tac. A. 1, 7; Plin. Ep. 3, 16, 5; cf.:

    (Tiberius) compositus ore,

    id. ib. 2, 34:

    vultum natura horridum... efferabat, componens ad speculum in omnem terrorem,

    distorting, Suet. Calig. 50.—
    5.
    In gen., to adjust, arrange, regulate, for the expression of something, or to accord with something; usu. ad aliquid:

    ad abstinentiam rursus, non secus ac modo ad balineum animum vultumque conposui,

    Plin. Ep. 7, 1, 6:

    orationis ipsius vultus ad id, quod efficere intendimus, compositus,

    Quint. 9, 1, 21:

    utraque manu ad modum aliquid portantium composita,

    id. 11, 3, 120:

    ge. stum oratoris ad similitudinem saltationis,

    id. 1, 11, 19:

    figuram ad imitationem alterius scripturae,

    id. 9, 2, 34:

    nec ad votum composita civitas,

    Tac. Or. 41:

    cuncta ad decorem inperi conposita,

    id. H. 1, 71:

    cunctis ad tristitiam conpositis,

    id. A. 3, 1. —Less freq. with dat.:

    voltus conponere famae Taedet,

    to adapt, Tib. 4, 7, 9:

    venturis carbasa ventis,

    Luc. 3, 596:

    me quoque mittendis rectum componite telis,

    id. 3, 717. —With in:

    Nero itinera urbis... veste servili in dissimulationem sui compositus pererrabat,

    disguised, made up, Tac. A. 13, 25. —
    D. (α).
    With acc.:

    ego itinera sic composueram, ut Nonis Quinctilibus Puteolis essem,

    Cic. Att. 15, 26, 3:

    quod adest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 33:

    conposita atque constituta re publica,

    Cic. Leg. 3, 18, 42:

    necdum compositis maturisve satis consiliis,

    Liv. 4, 13, 5:

    (diem) totum in consideranda causa componendaque posuisse,

    Cic. Brut. 22, 87:

    tempus in cognoscendis componendisque causis consumere,

    id. Or. 42, 143:

    ex sententia omnibus rebus paratis conpositisque,

    Sall. J. 43, 5; 94, 1:

    in senatu cuncta longis aliorum principatibus composita statim decernuntur,

    Tac. H. 2, 55:

    dum quae forent firmando Neronis imperio componuntur,

    id. A. 12, 68.—
    (β).
    With ad or in and acc. of the purpose for which, or the example according to which, etc.:

    cum alteri placeat auspicia ista ad utilitatem esse rei publicae conposita,

    Cic. Leg. 2, 13, 32:

    omnia ad voluptatem multitudinis inperitae,

    Quint. 10, 1, 43:

    animum ad omnes casus,

    id. 12, 9, 20; Val. Fl. 1, 321:

    satis igitur in hoc nos componet multa scribendi exercitatio,

    Quint. 9, 4, 114:

    cultum victumque non ad nova exempla conponere, sed ut majorum mores suadent,

    Sen. Tranq. 9, 2. —
    2. (α).
    In gen.: eum allegaverunt, suom qui servom diceret Cum auro esse apud me: conposita est fallacia, [p. 393] Ut, etc., Plaut. Poen. 3, 5, 29:

    quin jam virginem Despondi: res composita'st,

    Ter. Ad. 4, 7, 17:

    ita causa componitur, ut item palaestritae Bidini peterent ab Epicrate hereditatem,

    Cic. Verr. 2, 2, 22, § 54:

    societatem praedarum cum latronibus conposuisse,

    Sall. H. 4, 11 Dietsch:

    crimen ab inimicis Romae conpositum,

    Cic. Verr. 2, 3, 61, § 141:

    conpositis inter se rebus,

    Sall. J. 66, 2:

    ita conposito dolo digrediuntur,

    id. ib. 111, 4:

    conposito jam consilio,

    Liv. 3, 53, 3: ceteri proditores ea quae composita erant exspectabant;

    convenerat autem, etc.,

    id. 25, 9, 8:

    sub noctem susurri Composita repetantur hora,

    Hor. C. 1, 9, 20:

    ictum jam foedus, et omnes Conpositae leges,

    Verg. A. 12, 315:

    compositis notis,

    Tib. 1, 2, 22:

    crimen ac dolum ultro,

    Tac. H. 1, 34:

    proditionem,

    id. ib. 2, 100:

    seditionem,

    id. ib. 4, 14:

    insidias,

    id. ib. 5, 22; id. A. 12, 54; 13, 47: pacem componere, v. B. 5. supra.—
    (β).
    With rel.-clause:

    cum summa concordia, quos dimitterent, quos retinerent, composuerunt,

    Liv. 40, 40, 14.—
    (γ).
    With inf.:

    ii, secretis conloquiis conponunt Gallos concire,

    Tac. A. 3, 40.—
    (δ).
    Pass. impers.:

    ut domi compositum cum Marcio erat,

    Liv. 2, 37, 1.—
    (ε).
    With ut and subj.:

    compositum inter ipsos ut Latiaris strueret dolum,

    Tac. A. 4, 68; cf. P. a. subst. —
    3.
    In gen., to feign, invent, devise, contrive, in order to deceive or delude, etc.: composita dicta, Att. ap. Non. p. 260, 22 (Trag. Rel. v. 47 Rib.):

    ne tu istic hodie malo tuo conpositis mendaciis Advenisti,

    Plaut. Am. 1, 1, 211:

    nec bene mendaci risus conponitur ore,

    Tib. 3, 6, 35 (3, 7, 3):

    sed vobis facile'st verba et conponere fraudes,

    Prop. 2, 9, 31:

    insidias in me conponis inanes,

    id. 2, 32 (3, 30), 19:

    compositas insidias fatoque evitatas ementitur,

    Tac. A. 13, 47:

    si haec fabulosa et composita videntur,

    id. Or. 12; id. Agr. 40:

    quae ut augendae famae composita, sic reliqua non in obscuro habentur,

    id. A. 15, 16; cf.:

    vetustatem, ut cetera, in majus conponentem altores Jovis celebravisse,

    exaggerating, Sall. H. 3, 60 Dietsch.— Part. perf. with in and acc., pretending, assuming the appearance or expression:

    (Domitianus) paratus simulatione, in adrogantiam compositus audiit preces,

    Tac. Agr. 42:

    is in maestitiam compositus,

    id. H. 2, 9; 1, 54:

    in securitatem,

    id. A. 3, 44.—Rarely with ad:

    tunc compositus ad maestitiam,

    Tac. A. 13, 20.— Hence, P. a.: compŏsĭtus ( - postus), a, um.
    A.
    Well-arranged, ordered, or constituted, orderly, regular:

    quae (injuria) dum foris sunt, nil videtur mundius, Nec magis compositum quicquam nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 13: admiratus sum... sunchusin litterularum, quae solent tuae compositissimae et clarissimae esse, Cic. Att. 6, 9, 1:

    acrior impetu atque animis quam compositior ullo ordine pugna fuit,

    Liv. 28, 22, 13:

    intellegitur, etiamsi non adjecero, conpositum ordinatumque fore talem virum,

    Sen. Vit. Beat. 8, 3:

    composita et quieta et beata respublica,

    Tac. Or. 36. —Of writings:

    quare in his quoque libris erant eadem aliqua... omnia vero compositiora et elaborata,

    Quint. 1, pr. § 8; cf.:

    illa quae curam fatentur et ficta atque composita videri etiam volunt,

    elaborate, id. 8, pr. § 23.— Transf., of the orator himself:

    si aut compositi oratoris bene structam collocationem dissolvas permutatione verborum,

    Cic. Or. 70, 232.—
    B.
    Fitly disposed for any purpose, prepared, apt, fit, adapted, qualified, suitable, ready:

    perficiam ut nemo umquam paratior, vigilantior, compositior ad judicium venisse videatur,

    Cic. Verr. 1, 1, 11; so,

    equus bene natura compositus,

    Auct. Her. 4, 46, 59.— With ad or in and acc., or with dat.:

    arte quadam ab juventa in ostentationem (virtutum) compositus,

    Liv. 26, 19, 3 Weissenb. ad loc.:

    alius historiae magis idoneus, alius compositus ad carmen,

    Quint. 2, 8, 7:

    aeque in adulationem compositus (sacerdos),

    Curt. 4, 7, 26:

    (Attici) non maxime ad risum compositi,

    Quint. 6, 3, 18:

    natura atque arte compositus alliciendis etiam Muciani moribus,

    Tac. H. 2, 5.—
    C.
    Quiet, peaceful, undisturbed, calm, composed, unimpassioned, etc.:

    ut peractis quae agenda fuerint salvo jam et composito die possis ibi manere,

    Plin. Ep. 2, 17, 2:

    lenis et nitidi et compositi generis amatores,

    Quint. 10, 1, 44:

    actio,

    id. 11, 3, 110:

    aetas,

    mature, sedate, Tac. A. 13, 1: adfectus mites atque compositi, Quint. 6, 2, 9:

    supercilium (opp. erectum),

    id. 11, 3, 74:

    repetitio eorum (civium) labefactabat compositam civitatem,

    Flor. 3, 23, 3.—
    D.
    Compound, composite, made up of parts (opp. simplex):

    verba,

    Quint. 1, 5, 3; 1, 6, 38; 7, 9, 5:

    voces,

    id. 1, 5, 65; cf. id. 1, 5, 9; 2, 12, 3.—Hence, subst.: compŏsĭtum ( conp-), i, n., that which is agreed, an agreement, compact, etc.; only abl. in the phrases,
    (α).
    Ex composito, according to agreement, by agreement, in concert, Sall. H. 2, 12 Dietsch:

    tum ex composito orta vis,

    Liv. 1, 9, 10; 5, 14, 2; 36, 25, 1; 40, 48, 4; Suet. Claud. 37; Tac. H. 4, 66.—
    (β).
    De composito, by agreement, App. Mag. 1, p. 273; and,
    (γ).
    More rarely in the same sense, composito alone, Ter. Phorm. 5, 1, 29; Nep. Dat. 6, 6; Verg. A. 2, 129.—Hence also adv.: compŏsĭtē ( conp-), in an orderly, regular, or skilful manner, orderly, regularly, properly (class. but rare;

    not in Quint.): ambulare,

    Col. 6, 2, 5:

    indutus,

    Gell. 1, 5, 2:

    composite et apte dicere,

    Cic. Or. 71, 236:

    composite, ornate, copiose eloqui,

    id. De Or. 1, 11, 48:

    composite atque magnifice casum reipublicae miserati,

    Sall. C. 51, 9:

    bene et composite disseruit,

    id. Ib. 52.— Comp.:

    compositius cuncta quam festinantius agerent,

    Tac. A. 15, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > compositum

  • 6 conpono

    com-pōno ( conp-), posui (COMPOSEIVERVNT, C. I. L. 1, 199, 2), positum (compostus, Plaut. Mil. 4, 7, 21 Lorenz; Verg. A. 1, 249; Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; Varr ap. Sen. Ep. 56, 6), 3, v. a., to put, place, lay, bring or set together, to unite, join, connect, collect, aggregate, compose, to order, arrange, adjust, etc. (class. and very freq.).
    I.
    In gen., of different objects.
    A. 1.
    Of things in gen.:

    aridum lignum,

    Hor. C. 3, 17, 14:

    composita fronde,

    Prop. 1, 20, 22:

    uvas in tecto in cratibus,

    Cato, R. R. 112, 2:

    in quo (loco) erant ea conposita, quibus rex te numerare constituerat,

    Cic. Deiot. 6, 17:

    (amomum) manipulatim leniter componitur,

    Plin. 12, 13, 28, § 48:

    amphoras in culleum,

    Cato, R. R. 113, 2:

    ligna in caminum,

    id. ib. 37, 5.—
    b.
    To bring into contact, fit together, join:

    quid... in operibus manu factis tam compositum tamque compactum et coagmentatum inveniri potest?

    Cic. Fin. 3, 22, 74: cum poclo bibo eodem, amplector, labra labellis conpono, Lucil. ap. Non. p. 260, 28:

    tum latus conponit lateri et cum pectore pectus,

    id. ib. p. 260, 30:

    conponens manibusque manus atque ori bus ora,

    Verg. A. 8, 486:

    Mercurio Sais fertur Virgineum conposuisse latus,

    Prop. 2, 2, 12; cf.

    caput,

    Tib. 1, 5, 8.—Hence, of broken limbs, etc., med. t. t., to set:

    ossa,

    Cels. 8, 10, 2:

    jugulum,

    id. 8, 8, 8 et saep.—
    c.
    Esp., to pack up for a journey, etc.:

    omnia composta sunt quae donavi,

    Plaut. Mil. 4, 7, 21:

    i ergo intro et compone quae tecum simul Ferantur,

    Ter. Hec. 4, 3, 5:

    dum tota domus raeda componitur una,

    Juv. 3, 10.—
    2.
    Of persons:

    is (Saturnus) genus indocile ac dispersum montibus altis Composuit,

    Verg. A. 8, 322:

    et tabula una duos poterit componere amantes,

    Prop. 2, 26, 33 (3, 22, 13); cf. II. C. 5. infra.—
    B.
    To set in opposition.
    1.
    To bring together in hostility, to oppose, to couple, pair, match in combat (cf. compositio, III.); esp. of gladiators, etc.: Samnis, spurcus homo, cum Pacideiano conponitur, optimus multo Post homines natos gladiator qui fuit unus, Lucil. Sat. ap. Non. p. 257, 18; cf. Cic. Opt. Gen. 6, 17:

    Rupili et Persi par pugnat, uti non Compositum melius cum Bitho Bacchius,

    Hor. S. 1, 7, 20 Orell. ad loc.:

    staturam habere Threcis cum Threce conpositi,

    Sen. Q. N. 4, praef. 8;

    and in gen.: si quis casus duos inter se bonos viros composuerit,

    Quint. 2, 17, 34:

    cuive virum mallem memet componere,

    Sil. 10, 70:

    componimur Vecordi Decio,

    id. 11, 212:

    hunc fatis,

    id. 1, 39:

    cum ventis, pelagique furentibus undis Composuit mortale genus,

    Luc. 3, 196;

    and fig.: pergis pugnantia secum Frontibus adversis componere,

    Hor. S. 1, 1, 103:

    ecce par deo dignum, vir fortis cum fortuna mala conpositus,

    Sen. Prov. 1, 2, 9:

    non illa (rhetorice) secum ipsa componitur,

    Quint. 2, 17, 33;

    and of a judicial contest: accita Epicharis et cum indice composita,

    confronted, Tac. A. 15, 51; 16, 10.—
    2.
    To oppose by way of comparison, to compare, contrast.
    (α).
    With acc. and dat.: quid est, cur componere ausis mihi te aut me tibi? Att. ap. Non. p. 257, 15 (Trag. Rel. v. 147 Rib.):

    nec divis homines componier aequom'st,

    Cat. 68, 141: composita dicta evolvunt, Quae cum componas, dicta factis discrepant, Att. ap. Non. p. 260, 21 (Trag. Rel. v. 48 Rib.):

    si parva licet conponere magnis,

    Verg. G. 4, 176:

    parvis conponere magna solebam,

    id. E. 1, 23; Ov. M. 5, [p. 392] 416:

    audes cladi componere nostrae, Nympha, tuam?

    id. ib. 15, 530:

    divinis humana,

    Aus. Ecl. 1, 10.—
    (β).
    With acc. and cum:

    ubi Metelli dicta cum factis conposuit,

    Sall. J. 48, 1: causam suam cum causa adversarii. Quint. 7, 2, 22.
    II.
    In partic.
    A.
    Of the parts of a whole, or of a whole as made up of parts.
    1. (α).
    With ex:

    exercitus ejus conpositus ex variis gentibus,

    Sall. J. 18, 3:

    genus humanum ex corpore et anima conpositum,

    id. ib. 2, 1:

    liber ex alienis orationibus compositus,

    Cic. Div. in Caecil. 14, 47:

    antidoton... ex multis atque interim contrariis quoque inter se effectibus,

    Quint. 1, 10, 6:

    ex quo (umore) componi debet (medicamentum),

    Cels. 6, 7, 1 fin. —
    (β).
    With abl.:

    mensam gramine,

    Sil. 15, 51.—
    (γ).
    With acc. alone:

    medicamentum,

    Col. 6, 4, 1; Scrib. Comp. 10.—
    2.
    Esp., of buildings, etc., to construct, build:

    qui cuncta conposuit,

    i. e. the Creator, Cic. Univ. 13:

    urbem,

    Verg. A. 3, 387:

    illa (templa) deis,

    Ov. F. 1, 708 Burm. ad loc.:

    aggere conposito tumuli,

    Verg. A. 7, 6:

    deletas Thebas,

    Prop. 2, 6, 5.—
    3.
    Of words, to compound:

    vitilitigatores ex vitiis et litigatoribus, Plin. praef. § 32: verba composita (opp. simplicia),

    Quint. 1, 5, 3.—
    4.
    Of writings, speeches, etc.
    a.
    To compose, write, construct (very freq.):

    leges,

    Lucr. 4, 966:

    compone hoc, quod postulo, de argento: de reliquo videro,

    Cic. Verr. 2, 4, 16, § 36:

    quartum librum,

    id. de Or. 2, 55, 224:

    libros,

    id. Fam. 16, 20; Plin. Ep. 9, 9, 1:

    libellos,

    Quint. 12, 8, 5:

    actiones,

    Cic. Att. 6, 1, 8; Quint. 11, 3, 68:

    argumentum,

    Cic. Att. 15, 4, 3:

    edictum eis verbis,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 116:

    edictum eorum arbitratu,

    id. ib. 2, 1, 46, §

    119: artes,

    books of instruction, id. Brut. 12, 48; id. Ac. 2, 13, 40:

    artificium,

    id. de Or. 2, 19, 83:

    commentarium consulatus mei,

    id. Att. 1, 19, 10; Quint. 1, 8, 19:

    quarum (litterarum) exemplum,

    Cic. Agr. 2, 20, 53:

    quandam disciplinae formulam,

    id. Ac. 1, 4, 17:

    stipulationum et judiciorum formulas,

    id. Leg. 1, 4, 14:

    interdictum,

    id. Caecin. 21, 59:

    poema,

    id. ad Q. Fr. 3, 1, 4; cf. Hor. Ep. 2, 1, 77; Ov. Tr. 5, 12, 60:

    senatus consultum,

    Cic. Fam. 10, 22, 2:

    testimonium,

    id. Att. 15, 15, 1:

    verba ad religionem deorum immortalium,

    id. Dom. 47, 124:

    de judicialibus causis aliqua,

    Quint. 3, 6, 104:

    aliquid de ratione dicendi, id. prooem. 1: quae de ortu vitaque Scapulae composita erant,

    Tac. A. 16, 14:

    Apion... inmortalitate donari a se scripsit ad quos aliqua conponebat, Plin. praef. § 25: carmen,

    Cic. Mur. 12, 26:

    carmina,

    Tac. Or. 12; id. A. 3, 49:

    epistulas,

    id. ib. 2, 70:

    litteras nomine Marcelli,

    Liv. 27, 28, 4; Tac. A. 11, 20:

    orationem habere ad conciliandos plebis animos conpositam,

    Liv. 1, 35, 2:

    blanditias tremula voce,

    Tib. 1, 2, 91:

    meditata manu verba trementi,

    Ov. M. 9, 521:

    versus,

    Hor. S. 1, 4, 8:

    mollem versum,

    Prop. 1, 7, 19:

    cantus,

    Tib. 1, 2, 53:

    in morem annalium,

    Tac. Or. 22:

    orationes adversus aliquem,

    id. ib. 37:

    litteras ad aliquem,

    id. A. 15, 8; 14, 22:

    probra in Gaium,

    id. ib. 6, 9;

    14, 50: multa et atrocia in Macronem,

    id. ib. 6, 44 (38) et saep.—
    b.
    Transf., of the subjects, etc., treated, to write about, treat, celebrate:

    tuas laudes,

    Tib. 4, 1, 35:

    res gestas,

    Hor. Ep. 2, 1, 251:

    tempora Iliaca,

    Vell. 1, 3, 2:

    bellum Troicum,

    id. 1, 5, 3:

    Juli Africani vitam componendo, spem hominibus fecisti plurium ejus modi librorum,

    Tac. Or. 14:

    veteres populi Romani res,

    id. A. 4, 32:

    Neronis res,

    id. ib. 1, 1; 11, 11.—
    B.
    From the notion of closing.
    1.
    To put away, put aside, put in place:

    armamentis conplicandis, conponendis studuimus,

    i. e. folding up the sails and lowering the masts, Plaut. Merc. 1, 2, 80:

    (tempus) ad componenda armamenta expediendumque remigem,

    Liv. 26, 39, 8:

    vela contrahit malosque inclinat et simul armamenta componens, etc.,

    id. 36, 44, 2:

    arma,

    Hor. C. 4, 14, 52:

    tristes istos conpone libellos,

    put aside, Prop. 1, 9, 13.—
    2.
    To store up, put away, collect:

    nec... Aut conponere opes norant aut parcere parto,

    Verg. A. 8, 317:

    ego conposito securus acervo Despiciam dites,

    Tib. 1, 1, 77;

    so fig.: condo et compono quae mox depromere possim,

    Hor. Ep. 1, 1, 12.— So esp. to preserve, pack, put up fruits, meat, etc., for future use:

    pernas,

    Cato, R. R. 162, 12:

    tergora (suis),

    Col. 12, 55, 2: siccatos coliculos, id. 12, 9, 1:

    caepam in fidelia,

    id. 12, 10, 2:

    herbas,

    id. 12, 13, 2:

    poma,

    id. 12, 47, 5:

    olivas,

    Pall. Nov. 22, 5:

    herbam olla nova,

    Scrib. Comp. 60:

    faenum,

    Dig. 19, 2, 11, § 4:

    fructus in urceis, capsellis,

    ib. 33, 7, 12, §1.—
    3.
    Of the ashes or remains of the dead, to adjust, lay out, to collect and inurn, inter, bury:

    tu mea conpones et dices, ossa, Properti, Haec tua sunt,

    Prop. 2, 24, 35 (3, 19, 19):

    cinerem,

    Ov. F. 3, 547:

    cinerem ossaque,

    Val. Fl. 7, 203:

    sic ego conponi versus in ossa velim,

    Tib. 3, 2, 26.—Hence, in gen., of persons, to bury:

    quem... prope cognatos conpositum cineres,

    Cat. 68, 98:

    omnes composui (meos),

    Hor. S. 1, 9, 28:

    compositi busta avi,

    Ov. F. 5, 426:

    Pisonem Verania uxor... T. Vinium Crispina filia composuere,

    Tac. H. 1, 47:

    componi tumulo eodem,

    Ov. M. 4, 157:

    toro Mortua componar,

    id. ib. 9, 504:

    alto Conpositus lecto,

    Pers. 3, 104:

    aliquem terra,

    Sil. 9, 95.—
    4. a.
    Of things: omnia noctis erant placida composta quiete, Varr. Atac. ap. Sen. Contr. 3, 16:

    cum mare compositum est,

    Ov. A. A. 3, 259:

    aquas,

    id. H. 13, 136:

    fessum tumentes Composuit pelagus ventis patientibus undas,

    Luc. 5, 702.—
    b.
    Of persons:

    nec vigilantibus, sed etiam quiete compositis,

    Quint. 11, 2, 5:

    ubi jam thalamis se conposuere,

    Verg. G. 4, 189:

    defessa membra,

    id. ib. 4, 438:

    si bene conpositus somno vinoque jacebit,

    Ov. Am. 1, 4, 53.—
    5.
    To end strife, confusion, etc., to compose, pacify, allay, settle, calm, appease, quiet, tranquillize, reconcile, etc., that which is disturbed or at variance.
    a.
    With personal object:

    aversos amicos,

    Hor. S. 1, 5, 29:

    ceteros clementia,

    Tac. A. 12, 55:

    comitia praetorum,

    id. ib. 14, 28; id. H. 1, 85:

    juvenes concitatos,

    Quint. 1, 10, 32; cf.:

    barbarum animos,

    Tac. A. 14, 39:

    gentem,

    Sil. 17, 356.—Esp. of the mind:

    prima (pars philosophiae) conponit animum,

    Sen. Ep. 89, 9:

    argumentum conpositae mentis,

    id. ib. 2, 1; Cels. 3, 18; Sil. 11, 352:

    mentem somno,

    id. 3, 162:

    religio saevas componit mentis,

    id. 13, 317.—
    b.
    Of places, countries, etc.:

    C. Caesar componendae Armeniae deligitur,

    Tac. A. 2, 4:

    Campaniam,

    id. H. 4, 3:

    Daciam,

    id. ib. 3, 53.—
    c.
    With abstr. or indef. objects:

    si possum hoc inter vos conponere,

    Plaut. Curc. 5, 3, 23; cf.:

    vides, inter nos sic haec potius cum bona Ut componamus gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17:

    gaudens conponi foedere bellum,

    Verg. A. 12, 109; so,

    bellum,

    Sall. J. 97, 2; Nep. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Vell. 2, 25, 1; Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 3:

    bella,

    Tac. A. 3, 56:

    cum vellet pro communi amico controversias regum componere,

    Caes. B. C. 3, 109:

    uti per colloquia omnes controversiae componantur,

    id. ib. 1, 9 fin.:

    curas,

    Verg. A. 4, 341; Sil. 12, 682:

    lites,

    Verg. E. 3, 108:

    seditionem civilem,

    Suet. Caes. 4:

    statum Orientis,

    id. Calig. 1:

    Romanus Ardeae turbatas seditione res... composuit,

    Liv. 4, 10, 6; 3, 53, 1:

    legatorum res et bello turbatas,

    id. 45, 16, 2:

    res Germanicas,

    Suet. Vit. 9:

    discordias,

    Tac. H. 4, 50:

    compositis praesentibus,

    id. A. 1, 45:

    odia et certamina,

    id. ib. 15, 2.—Less freq. transf., with the result as object:

    pacem componi volo Meo patri cum matre,

    Plaut. Merc. 5, 2, 113:

    si pax cum Carthaginiensibus componi nequisset,

    Liv. 30, 40, 13:

    at me conposita pace fefellit Amor,

    Prop. 2, 2, 2:

    pax circa Brundusium composita,

    Vell. 2, 75, 3:

    pacem cum Pyrrho,

    Just. 18, 2, 6; cf. D. 2. infra.—
    d.
    Absol.:

    coheredes mei conponere et transigere cupiebant,

    Plin. Ep. 5, 1, 7; and so impers. pass.:

    posteaquam id quod maxime volui fieri non potuit, ut componeretur,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136:

    Pompei summam esse... voluntatem, ut componeretur atque ab armis discederetur,

    Caes. B. C. 3, 16.—
    C. 1.
    In gen., to arrange, adjust, order, set in order:

    aulaeis se superbis Aurea sponda, of one's attitude on a couch,

    Verg. A. 1, 697:

    ad ictum militaris gladii conposita cervice,

    Sen. Cons. Marc. 26, 2:

    diductis aedificia angulis vidimus moveri iterumque conponi,

    id. Q. N. 6, 30, 4:

    si ad rem pertinet, quomodo caelo adfecto conpositisque sideribus quodque animal oriatur,

    Cic. Div. 2, 47, 98:

    tibi enim gratias agebat, quod signa componenda suscepisses,

    id. Att. 4, 9, 1.—
    2.
    Esp., milit. t. t.:

    se ad confligendum, Sisenn. ap. Non p. 257, 13: exercitum in hibernaculis, Sali J. 103, 1: in secunda (acie) cohortis, id. H. inc. Fragm. 44 Dietsch: stabant conpositi suis quisque ordinibus (opp. incompositi),

    Liv. 44, 38, 11:

    conpositi numero in turmas,

    Verg. A. 11, 599:

    cunctos licentia vagos compositus invadit = compositis ordinibus,

    Tac. H. 4, 35:

    agmen,

    id. ib. 2, 89; 5, 1; id. A. 12, 16:

    ordines,

    id. H. 4, 33:

    vagos paventesque Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

    id. ib. 3, 35:

    pugnae exercitum,

    id. A. 13, 40:

    auxilia in numerum legionis,

    id. ib. 2, 80 Nipp. ad loc.:

    equitem per turmas,

    id. ib. 15, 29:

    insidias in montibus,

    Just. 1, 3, 11.—
    3.
    Of the order of words in language: quam lepide lexeis compostae! ut tesserulae omnes Arte pavimento atque emblemate vermiculato, Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; id. ap. Cic. Or. 44, 149; cf. id. ib. sq.:

    ut aptior sit oratio, ipsa verba compone,

    id. Brut. 17, 68.—
    4.
    With reference to orderly appearance, etc., of the clothing, hair; the expression of the countenance, etc., to lay, smooth, adjust:

    suon quisque loco'st? Vide capillum, satin compositu'st commode?

    Plaut. Most. 1, 3, 97:

    composito et delibuto capillo,

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    comas,

    Ov. R. Am. 679:

    crines,

    Verg. G. 4, 417:

    ne turbarentur comae, quas componi, etc.,

    Quint. 11, 3, 148:

    togam,

    to lay in proper folds, Hor. S. 2, 3, 77; Quint. 11, 3, 156; cf.:

    nec tamen ante adiit... Quam se composuit, quam circumspexit amictus,

    Ov. M. 4, 318:

    pulvinum facili manu,

    id. A. A. 1, 160; cf.

    torum,

    id. F. 3, 484:

    jam libet componere voltus,

    id. M. 13, 767:

    vultu composito, ne laeti excessu principis, etc.,

    Tac. A. 1, 7; Plin. Ep. 3, 16, 5; cf.:

    (Tiberius) compositus ore,

    id. ib. 2, 34:

    vultum natura horridum... efferabat, componens ad speculum in omnem terrorem,

    distorting, Suet. Calig. 50.—
    5.
    In gen., to adjust, arrange, regulate, for the expression of something, or to accord with something; usu. ad aliquid:

    ad abstinentiam rursus, non secus ac modo ad balineum animum vultumque conposui,

    Plin. Ep. 7, 1, 6:

    orationis ipsius vultus ad id, quod efficere intendimus, compositus,

    Quint. 9, 1, 21:

    utraque manu ad modum aliquid portantium composita,

    id. 11, 3, 120:

    ge. stum oratoris ad similitudinem saltationis,

    id. 1, 11, 19:

    figuram ad imitationem alterius scripturae,

    id. 9, 2, 34:

    nec ad votum composita civitas,

    Tac. Or. 41:

    cuncta ad decorem inperi conposita,

    id. H. 1, 71:

    cunctis ad tristitiam conpositis,

    id. A. 3, 1. —Less freq. with dat.:

    voltus conponere famae Taedet,

    to adapt, Tib. 4, 7, 9:

    venturis carbasa ventis,

    Luc. 3, 596:

    me quoque mittendis rectum componite telis,

    id. 3, 717. —With in:

    Nero itinera urbis... veste servili in dissimulationem sui compositus pererrabat,

    disguised, made up, Tac. A. 13, 25. —
    D. (α).
    With acc.:

    ego itinera sic composueram, ut Nonis Quinctilibus Puteolis essem,

    Cic. Att. 15, 26, 3:

    quod adest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 33:

    conposita atque constituta re publica,

    Cic. Leg. 3, 18, 42:

    necdum compositis maturisve satis consiliis,

    Liv. 4, 13, 5:

    (diem) totum in consideranda causa componendaque posuisse,

    Cic. Brut. 22, 87:

    tempus in cognoscendis componendisque causis consumere,

    id. Or. 42, 143:

    ex sententia omnibus rebus paratis conpositisque,

    Sall. J. 43, 5; 94, 1:

    in senatu cuncta longis aliorum principatibus composita statim decernuntur,

    Tac. H. 2, 55:

    dum quae forent firmando Neronis imperio componuntur,

    id. A. 12, 68.—
    (β).
    With ad or in and acc. of the purpose for which, or the example according to which, etc.:

    cum alteri placeat auspicia ista ad utilitatem esse rei publicae conposita,

    Cic. Leg. 2, 13, 32:

    omnia ad voluptatem multitudinis inperitae,

    Quint. 10, 1, 43:

    animum ad omnes casus,

    id. 12, 9, 20; Val. Fl. 1, 321:

    satis igitur in hoc nos componet multa scribendi exercitatio,

    Quint. 9, 4, 114:

    cultum victumque non ad nova exempla conponere, sed ut majorum mores suadent,

    Sen. Tranq. 9, 2. —
    2. (α).
    In gen.: eum allegaverunt, suom qui servom diceret Cum auro esse apud me: conposita est fallacia, [p. 393] Ut, etc., Plaut. Poen. 3, 5, 29:

    quin jam virginem Despondi: res composita'st,

    Ter. Ad. 4, 7, 17:

    ita causa componitur, ut item palaestritae Bidini peterent ab Epicrate hereditatem,

    Cic. Verr. 2, 2, 22, § 54:

    societatem praedarum cum latronibus conposuisse,

    Sall. H. 4, 11 Dietsch:

    crimen ab inimicis Romae conpositum,

    Cic. Verr. 2, 3, 61, § 141:

    conpositis inter se rebus,

    Sall. J. 66, 2:

    ita conposito dolo digrediuntur,

    id. ib. 111, 4:

    conposito jam consilio,

    Liv. 3, 53, 3: ceteri proditores ea quae composita erant exspectabant;

    convenerat autem, etc.,

    id. 25, 9, 8:

    sub noctem susurri Composita repetantur hora,

    Hor. C. 1, 9, 20:

    ictum jam foedus, et omnes Conpositae leges,

    Verg. A. 12, 315:

    compositis notis,

    Tib. 1, 2, 22:

    crimen ac dolum ultro,

    Tac. H. 1, 34:

    proditionem,

    id. ib. 2, 100:

    seditionem,

    id. ib. 4, 14:

    insidias,

    id. ib. 5, 22; id. A. 12, 54; 13, 47: pacem componere, v. B. 5. supra.—
    (β).
    With rel.-clause:

    cum summa concordia, quos dimitterent, quos retinerent, composuerunt,

    Liv. 40, 40, 14.—
    (γ).
    With inf.:

    ii, secretis conloquiis conponunt Gallos concire,

    Tac. A. 3, 40.—
    (δ).
    Pass. impers.:

    ut domi compositum cum Marcio erat,

    Liv. 2, 37, 1.—
    (ε).
    With ut and subj.:

    compositum inter ipsos ut Latiaris strueret dolum,

    Tac. A. 4, 68; cf. P. a. subst. —
    3.
    In gen., to feign, invent, devise, contrive, in order to deceive or delude, etc.: composita dicta, Att. ap. Non. p. 260, 22 (Trag. Rel. v. 47 Rib.):

    ne tu istic hodie malo tuo conpositis mendaciis Advenisti,

    Plaut. Am. 1, 1, 211:

    nec bene mendaci risus conponitur ore,

    Tib. 3, 6, 35 (3, 7, 3):

    sed vobis facile'st verba et conponere fraudes,

    Prop. 2, 9, 31:

    insidias in me conponis inanes,

    id. 2, 32 (3, 30), 19:

    compositas insidias fatoque evitatas ementitur,

    Tac. A. 13, 47:

    si haec fabulosa et composita videntur,

    id. Or. 12; id. Agr. 40:

    quae ut augendae famae composita, sic reliqua non in obscuro habentur,

    id. A. 15, 16; cf.:

    vetustatem, ut cetera, in majus conponentem altores Jovis celebravisse,

    exaggerating, Sall. H. 3, 60 Dietsch.— Part. perf. with in and acc., pretending, assuming the appearance or expression:

    (Domitianus) paratus simulatione, in adrogantiam compositus audiit preces,

    Tac. Agr. 42:

    is in maestitiam compositus,

    id. H. 2, 9; 1, 54:

    in securitatem,

    id. A. 3, 44.—Rarely with ad:

    tunc compositus ad maestitiam,

    Tac. A. 13, 20.— Hence, P. a.: compŏsĭtus ( - postus), a, um.
    A.
    Well-arranged, ordered, or constituted, orderly, regular:

    quae (injuria) dum foris sunt, nil videtur mundius, Nec magis compositum quicquam nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 13: admiratus sum... sunchusin litterularum, quae solent tuae compositissimae et clarissimae esse, Cic. Att. 6, 9, 1:

    acrior impetu atque animis quam compositior ullo ordine pugna fuit,

    Liv. 28, 22, 13:

    intellegitur, etiamsi non adjecero, conpositum ordinatumque fore talem virum,

    Sen. Vit. Beat. 8, 3:

    composita et quieta et beata respublica,

    Tac. Or. 36. —Of writings:

    quare in his quoque libris erant eadem aliqua... omnia vero compositiora et elaborata,

    Quint. 1, pr. § 8; cf.:

    illa quae curam fatentur et ficta atque composita videri etiam volunt,

    elaborate, id. 8, pr. § 23.— Transf., of the orator himself:

    si aut compositi oratoris bene structam collocationem dissolvas permutatione verborum,

    Cic. Or. 70, 232.—
    B.
    Fitly disposed for any purpose, prepared, apt, fit, adapted, qualified, suitable, ready:

    perficiam ut nemo umquam paratior, vigilantior, compositior ad judicium venisse videatur,

    Cic. Verr. 1, 1, 11; so,

    equus bene natura compositus,

    Auct. Her. 4, 46, 59.— With ad or in and acc., or with dat.:

    arte quadam ab juventa in ostentationem (virtutum) compositus,

    Liv. 26, 19, 3 Weissenb. ad loc.:

    alius historiae magis idoneus, alius compositus ad carmen,

    Quint. 2, 8, 7:

    aeque in adulationem compositus (sacerdos),

    Curt. 4, 7, 26:

    (Attici) non maxime ad risum compositi,

    Quint. 6, 3, 18:

    natura atque arte compositus alliciendis etiam Muciani moribus,

    Tac. H. 2, 5.—
    C.
    Quiet, peaceful, undisturbed, calm, composed, unimpassioned, etc.:

    ut peractis quae agenda fuerint salvo jam et composito die possis ibi manere,

    Plin. Ep. 2, 17, 2:

    lenis et nitidi et compositi generis amatores,

    Quint. 10, 1, 44:

    actio,

    id. 11, 3, 110:

    aetas,

    mature, sedate, Tac. A. 13, 1: adfectus mites atque compositi, Quint. 6, 2, 9:

    supercilium (opp. erectum),

    id. 11, 3, 74:

    repetitio eorum (civium) labefactabat compositam civitatem,

    Flor. 3, 23, 3.—
    D.
    Compound, composite, made up of parts (opp. simplex):

    verba,

    Quint. 1, 5, 3; 1, 6, 38; 7, 9, 5:

    voces,

    id. 1, 5, 65; cf. id. 1, 5, 9; 2, 12, 3.—Hence, subst.: compŏsĭtum ( conp-), i, n., that which is agreed, an agreement, compact, etc.; only abl. in the phrases,
    (α).
    Ex composito, according to agreement, by agreement, in concert, Sall. H. 2, 12 Dietsch:

    tum ex composito orta vis,

    Liv. 1, 9, 10; 5, 14, 2; 36, 25, 1; 40, 48, 4; Suet. Claud. 37; Tac. H. 4, 66.—
    (β).
    De composito, by agreement, App. Mag. 1, p. 273; and,
    (γ).
    More rarely in the same sense, composito alone, Ter. Phorm. 5, 1, 29; Nep. Dat. 6, 6; Verg. A. 2, 129.—Hence also adv.: compŏsĭtē ( conp-), in an orderly, regular, or skilful manner, orderly, regularly, properly (class. but rare;

    not in Quint.): ambulare,

    Col. 6, 2, 5:

    indutus,

    Gell. 1, 5, 2:

    composite et apte dicere,

    Cic. Or. 71, 236:

    composite, ornate, copiose eloqui,

    id. De Or. 1, 11, 48:

    composite atque magnifice casum reipublicae miserati,

    Sall. C. 51, 9:

    bene et composite disseruit,

    id. Ib. 52.— Comp.:

    compositius cuncta quam festinantius agerent,

    Tac. A. 15, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > conpono

  • 7 conposite

    com-pōno ( conp-), posui (COMPOSEIVERVNT, C. I. L. 1, 199, 2), positum (compostus, Plaut. Mil. 4, 7, 21 Lorenz; Verg. A. 1, 249; Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; Varr ap. Sen. Ep. 56, 6), 3, v. a., to put, place, lay, bring or set together, to unite, join, connect, collect, aggregate, compose, to order, arrange, adjust, etc. (class. and very freq.).
    I.
    In gen., of different objects.
    A. 1.
    Of things in gen.:

    aridum lignum,

    Hor. C. 3, 17, 14:

    composita fronde,

    Prop. 1, 20, 22:

    uvas in tecto in cratibus,

    Cato, R. R. 112, 2:

    in quo (loco) erant ea conposita, quibus rex te numerare constituerat,

    Cic. Deiot. 6, 17:

    (amomum) manipulatim leniter componitur,

    Plin. 12, 13, 28, § 48:

    amphoras in culleum,

    Cato, R. R. 113, 2:

    ligna in caminum,

    id. ib. 37, 5.—
    b.
    To bring into contact, fit together, join:

    quid... in operibus manu factis tam compositum tamque compactum et coagmentatum inveniri potest?

    Cic. Fin. 3, 22, 74: cum poclo bibo eodem, amplector, labra labellis conpono, Lucil. ap. Non. p. 260, 28:

    tum latus conponit lateri et cum pectore pectus,

    id. ib. p. 260, 30:

    conponens manibusque manus atque ori bus ora,

    Verg. A. 8, 486:

    Mercurio Sais fertur Virgineum conposuisse latus,

    Prop. 2, 2, 12; cf.

    caput,

    Tib. 1, 5, 8.—Hence, of broken limbs, etc., med. t. t., to set:

    ossa,

    Cels. 8, 10, 2:

    jugulum,

    id. 8, 8, 8 et saep.—
    c.
    Esp., to pack up for a journey, etc.:

    omnia composta sunt quae donavi,

    Plaut. Mil. 4, 7, 21:

    i ergo intro et compone quae tecum simul Ferantur,

    Ter. Hec. 4, 3, 5:

    dum tota domus raeda componitur una,

    Juv. 3, 10.—
    2.
    Of persons:

    is (Saturnus) genus indocile ac dispersum montibus altis Composuit,

    Verg. A. 8, 322:

    et tabula una duos poterit componere amantes,

    Prop. 2, 26, 33 (3, 22, 13); cf. II. C. 5. infra.—
    B.
    To set in opposition.
    1.
    To bring together in hostility, to oppose, to couple, pair, match in combat (cf. compositio, III.); esp. of gladiators, etc.: Samnis, spurcus homo, cum Pacideiano conponitur, optimus multo Post homines natos gladiator qui fuit unus, Lucil. Sat. ap. Non. p. 257, 18; cf. Cic. Opt. Gen. 6, 17:

    Rupili et Persi par pugnat, uti non Compositum melius cum Bitho Bacchius,

    Hor. S. 1, 7, 20 Orell. ad loc.:

    staturam habere Threcis cum Threce conpositi,

    Sen. Q. N. 4, praef. 8;

    and in gen.: si quis casus duos inter se bonos viros composuerit,

    Quint. 2, 17, 34:

    cuive virum mallem memet componere,

    Sil. 10, 70:

    componimur Vecordi Decio,

    id. 11, 212:

    hunc fatis,

    id. 1, 39:

    cum ventis, pelagique furentibus undis Composuit mortale genus,

    Luc. 3, 196;

    and fig.: pergis pugnantia secum Frontibus adversis componere,

    Hor. S. 1, 1, 103:

    ecce par deo dignum, vir fortis cum fortuna mala conpositus,

    Sen. Prov. 1, 2, 9:

    non illa (rhetorice) secum ipsa componitur,

    Quint. 2, 17, 33;

    and of a judicial contest: accita Epicharis et cum indice composita,

    confronted, Tac. A. 15, 51; 16, 10.—
    2.
    To oppose by way of comparison, to compare, contrast.
    (α).
    With acc. and dat.: quid est, cur componere ausis mihi te aut me tibi? Att. ap. Non. p. 257, 15 (Trag. Rel. v. 147 Rib.):

    nec divis homines componier aequom'st,

    Cat. 68, 141: composita dicta evolvunt, Quae cum componas, dicta factis discrepant, Att. ap. Non. p. 260, 21 (Trag. Rel. v. 48 Rib.):

    si parva licet conponere magnis,

    Verg. G. 4, 176:

    parvis conponere magna solebam,

    id. E. 1, 23; Ov. M. 5, [p. 392] 416:

    audes cladi componere nostrae, Nympha, tuam?

    id. ib. 15, 530:

    divinis humana,

    Aus. Ecl. 1, 10.—
    (β).
    With acc. and cum:

    ubi Metelli dicta cum factis conposuit,

    Sall. J. 48, 1: causam suam cum causa adversarii. Quint. 7, 2, 22.
    II.
    In partic.
    A.
    Of the parts of a whole, or of a whole as made up of parts.
    1. (α).
    With ex:

    exercitus ejus conpositus ex variis gentibus,

    Sall. J. 18, 3:

    genus humanum ex corpore et anima conpositum,

    id. ib. 2, 1:

    liber ex alienis orationibus compositus,

    Cic. Div. in Caecil. 14, 47:

    antidoton... ex multis atque interim contrariis quoque inter se effectibus,

    Quint. 1, 10, 6:

    ex quo (umore) componi debet (medicamentum),

    Cels. 6, 7, 1 fin. —
    (β).
    With abl.:

    mensam gramine,

    Sil. 15, 51.—
    (γ).
    With acc. alone:

    medicamentum,

    Col. 6, 4, 1; Scrib. Comp. 10.—
    2.
    Esp., of buildings, etc., to construct, build:

    qui cuncta conposuit,

    i. e. the Creator, Cic. Univ. 13:

    urbem,

    Verg. A. 3, 387:

    illa (templa) deis,

    Ov. F. 1, 708 Burm. ad loc.:

    aggere conposito tumuli,

    Verg. A. 7, 6:

    deletas Thebas,

    Prop. 2, 6, 5.—
    3.
    Of words, to compound:

    vitilitigatores ex vitiis et litigatoribus, Plin. praef. § 32: verba composita (opp. simplicia),

    Quint. 1, 5, 3.—
    4.
    Of writings, speeches, etc.
    a.
    To compose, write, construct (very freq.):

    leges,

    Lucr. 4, 966:

    compone hoc, quod postulo, de argento: de reliquo videro,

    Cic. Verr. 2, 4, 16, § 36:

    quartum librum,

    id. de Or. 2, 55, 224:

    libros,

    id. Fam. 16, 20; Plin. Ep. 9, 9, 1:

    libellos,

    Quint. 12, 8, 5:

    actiones,

    Cic. Att. 6, 1, 8; Quint. 11, 3, 68:

    argumentum,

    Cic. Att. 15, 4, 3:

    edictum eis verbis,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 116:

    edictum eorum arbitratu,

    id. ib. 2, 1, 46, §

    119: artes,

    books of instruction, id. Brut. 12, 48; id. Ac. 2, 13, 40:

    artificium,

    id. de Or. 2, 19, 83:

    commentarium consulatus mei,

    id. Att. 1, 19, 10; Quint. 1, 8, 19:

    quarum (litterarum) exemplum,

    Cic. Agr. 2, 20, 53:

    quandam disciplinae formulam,

    id. Ac. 1, 4, 17:

    stipulationum et judiciorum formulas,

    id. Leg. 1, 4, 14:

    interdictum,

    id. Caecin. 21, 59:

    poema,

    id. ad Q. Fr. 3, 1, 4; cf. Hor. Ep. 2, 1, 77; Ov. Tr. 5, 12, 60:

    senatus consultum,

    Cic. Fam. 10, 22, 2:

    testimonium,

    id. Att. 15, 15, 1:

    verba ad religionem deorum immortalium,

    id. Dom. 47, 124:

    de judicialibus causis aliqua,

    Quint. 3, 6, 104:

    aliquid de ratione dicendi, id. prooem. 1: quae de ortu vitaque Scapulae composita erant,

    Tac. A. 16, 14:

    Apion... inmortalitate donari a se scripsit ad quos aliqua conponebat, Plin. praef. § 25: carmen,

    Cic. Mur. 12, 26:

    carmina,

    Tac. Or. 12; id. A. 3, 49:

    epistulas,

    id. ib. 2, 70:

    litteras nomine Marcelli,

    Liv. 27, 28, 4; Tac. A. 11, 20:

    orationem habere ad conciliandos plebis animos conpositam,

    Liv. 1, 35, 2:

    blanditias tremula voce,

    Tib. 1, 2, 91:

    meditata manu verba trementi,

    Ov. M. 9, 521:

    versus,

    Hor. S. 1, 4, 8:

    mollem versum,

    Prop. 1, 7, 19:

    cantus,

    Tib. 1, 2, 53:

    in morem annalium,

    Tac. Or. 22:

    orationes adversus aliquem,

    id. ib. 37:

    litteras ad aliquem,

    id. A. 15, 8; 14, 22:

    probra in Gaium,

    id. ib. 6, 9;

    14, 50: multa et atrocia in Macronem,

    id. ib. 6, 44 (38) et saep.—
    b.
    Transf., of the subjects, etc., treated, to write about, treat, celebrate:

    tuas laudes,

    Tib. 4, 1, 35:

    res gestas,

    Hor. Ep. 2, 1, 251:

    tempora Iliaca,

    Vell. 1, 3, 2:

    bellum Troicum,

    id. 1, 5, 3:

    Juli Africani vitam componendo, spem hominibus fecisti plurium ejus modi librorum,

    Tac. Or. 14:

    veteres populi Romani res,

    id. A. 4, 32:

    Neronis res,

    id. ib. 1, 1; 11, 11.—
    B.
    From the notion of closing.
    1.
    To put away, put aside, put in place:

    armamentis conplicandis, conponendis studuimus,

    i. e. folding up the sails and lowering the masts, Plaut. Merc. 1, 2, 80:

    (tempus) ad componenda armamenta expediendumque remigem,

    Liv. 26, 39, 8:

    vela contrahit malosque inclinat et simul armamenta componens, etc.,

    id. 36, 44, 2:

    arma,

    Hor. C. 4, 14, 52:

    tristes istos conpone libellos,

    put aside, Prop. 1, 9, 13.—
    2.
    To store up, put away, collect:

    nec... Aut conponere opes norant aut parcere parto,

    Verg. A. 8, 317:

    ego conposito securus acervo Despiciam dites,

    Tib. 1, 1, 77;

    so fig.: condo et compono quae mox depromere possim,

    Hor. Ep. 1, 1, 12.— So esp. to preserve, pack, put up fruits, meat, etc., for future use:

    pernas,

    Cato, R. R. 162, 12:

    tergora (suis),

    Col. 12, 55, 2: siccatos coliculos, id. 12, 9, 1:

    caepam in fidelia,

    id. 12, 10, 2:

    herbas,

    id. 12, 13, 2:

    poma,

    id. 12, 47, 5:

    olivas,

    Pall. Nov. 22, 5:

    herbam olla nova,

    Scrib. Comp. 60:

    faenum,

    Dig. 19, 2, 11, § 4:

    fructus in urceis, capsellis,

    ib. 33, 7, 12, §1.—
    3.
    Of the ashes or remains of the dead, to adjust, lay out, to collect and inurn, inter, bury:

    tu mea conpones et dices, ossa, Properti, Haec tua sunt,

    Prop. 2, 24, 35 (3, 19, 19):

    cinerem,

    Ov. F. 3, 547:

    cinerem ossaque,

    Val. Fl. 7, 203:

    sic ego conponi versus in ossa velim,

    Tib. 3, 2, 26.—Hence, in gen., of persons, to bury:

    quem... prope cognatos conpositum cineres,

    Cat. 68, 98:

    omnes composui (meos),

    Hor. S. 1, 9, 28:

    compositi busta avi,

    Ov. F. 5, 426:

    Pisonem Verania uxor... T. Vinium Crispina filia composuere,

    Tac. H. 1, 47:

    componi tumulo eodem,

    Ov. M. 4, 157:

    toro Mortua componar,

    id. ib. 9, 504:

    alto Conpositus lecto,

    Pers. 3, 104:

    aliquem terra,

    Sil. 9, 95.—
    4. a.
    Of things: omnia noctis erant placida composta quiete, Varr. Atac. ap. Sen. Contr. 3, 16:

    cum mare compositum est,

    Ov. A. A. 3, 259:

    aquas,

    id. H. 13, 136:

    fessum tumentes Composuit pelagus ventis patientibus undas,

    Luc. 5, 702.—
    b.
    Of persons:

    nec vigilantibus, sed etiam quiete compositis,

    Quint. 11, 2, 5:

    ubi jam thalamis se conposuere,

    Verg. G. 4, 189:

    defessa membra,

    id. ib. 4, 438:

    si bene conpositus somno vinoque jacebit,

    Ov. Am. 1, 4, 53.—
    5.
    To end strife, confusion, etc., to compose, pacify, allay, settle, calm, appease, quiet, tranquillize, reconcile, etc., that which is disturbed or at variance.
    a.
    With personal object:

    aversos amicos,

    Hor. S. 1, 5, 29:

    ceteros clementia,

    Tac. A. 12, 55:

    comitia praetorum,

    id. ib. 14, 28; id. H. 1, 85:

    juvenes concitatos,

    Quint. 1, 10, 32; cf.:

    barbarum animos,

    Tac. A. 14, 39:

    gentem,

    Sil. 17, 356.—Esp. of the mind:

    prima (pars philosophiae) conponit animum,

    Sen. Ep. 89, 9:

    argumentum conpositae mentis,

    id. ib. 2, 1; Cels. 3, 18; Sil. 11, 352:

    mentem somno,

    id. 3, 162:

    religio saevas componit mentis,

    id. 13, 317.—
    b.
    Of places, countries, etc.:

    C. Caesar componendae Armeniae deligitur,

    Tac. A. 2, 4:

    Campaniam,

    id. H. 4, 3:

    Daciam,

    id. ib. 3, 53.—
    c.
    With abstr. or indef. objects:

    si possum hoc inter vos conponere,

    Plaut. Curc. 5, 3, 23; cf.:

    vides, inter nos sic haec potius cum bona Ut componamus gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17:

    gaudens conponi foedere bellum,

    Verg. A. 12, 109; so,

    bellum,

    Sall. J. 97, 2; Nep. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Vell. 2, 25, 1; Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 3:

    bella,

    Tac. A. 3, 56:

    cum vellet pro communi amico controversias regum componere,

    Caes. B. C. 3, 109:

    uti per colloquia omnes controversiae componantur,

    id. ib. 1, 9 fin.:

    curas,

    Verg. A. 4, 341; Sil. 12, 682:

    lites,

    Verg. E. 3, 108:

    seditionem civilem,

    Suet. Caes. 4:

    statum Orientis,

    id. Calig. 1:

    Romanus Ardeae turbatas seditione res... composuit,

    Liv. 4, 10, 6; 3, 53, 1:

    legatorum res et bello turbatas,

    id. 45, 16, 2:

    res Germanicas,

    Suet. Vit. 9:

    discordias,

    Tac. H. 4, 50:

    compositis praesentibus,

    id. A. 1, 45:

    odia et certamina,

    id. ib. 15, 2.—Less freq. transf., with the result as object:

    pacem componi volo Meo patri cum matre,

    Plaut. Merc. 5, 2, 113:

    si pax cum Carthaginiensibus componi nequisset,

    Liv. 30, 40, 13:

    at me conposita pace fefellit Amor,

    Prop. 2, 2, 2:

    pax circa Brundusium composita,

    Vell. 2, 75, 3:

    pacem cum Pyrrho,

    Just. 18, 2, 6; cf. D. 2. infra.—
    d.
    Absol.:

    coheredes mei conponere et transigere cupiebant,

    Plin. Ep. 5, 1, 7; and so impers. pass.:

    posteaquam id quod maxime volui fieri non potuit, ut componeretur,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136:

    Pompei summam esse... voluntatem, ut componeretur atque ab armis discederetur,

    Caes. B. C. 3, 16.—
    C. 1.
    In gen., to arrange, adjust, order, set in order:

    aulaeis se superbis Aurea sponda, of one's attitude on a couch,

    Verg. A. 1, 697:

    ad ictum militaris gladii conposita cervice,

    Sen. Cons. Marc. 26, 2:

    diductis aedificia angulis vidimus moveri iterumque conponi,

    id. Q. N. 6, 30, 4:

    si ad rem pertinet, quomodo caelo adfecto conpositisque sideribus quodque animal oriatur,

    Cic. Div. 2, 47, 98:

    tibi enim gratias agebat, quod signa componenda suscepisses,

    id. Att. 4, 9, 1.—
    2.
    Esp., milit. t. t.:

    se ad confligendum, Sisenn. ap. Non p. 257, 13: exercitum in hibernaculis, Sali J. 103, 1: in secunda (acie) cohortis, id. H. inc. Fragm. 44 Dietsch: stabant conpositi suis quisque ordinibus (opp. incompositi),

    Liv. 44, 38, 11:

    conpositi numero in turmas,

    Verg. A. 11, 599:

    cunctos licentia vagos compositus invadit = compositis ordinibus,

    Tac. H. 4, 35:

    agmen,

    id. ib. 2, 89; 5, 1; id. A. 12, 16:

    ordines,

    id. H. 4, 33:

    vagos paventesque Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

    id. ib. 3, 35:

    pugnae exercitum,

    id. A. 13, 40:

    auxilia in numerum legionis,

    id. ib. 2, 80 Nipp. ad loc.:

    equitem per turmas,

    id. ib. 15, 29:

    insidias in montibus,

    Just. 1, 3, 11.—
    3.
    Of the order of words in language: quam lepide lexeis compostae! ut tesserulae omnes Arte pavimento atque emblemate vermiculato, Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; id. ap. Cic. Or. 44, 149; cf. id. ib. sq.:

    ut aptior sit oratio, ipsa verba compone,

    id. Brut. 17, 68.—
    4.
    With reference to orderly appearance, etc., of the clothing, hair; the expression of the countenance, etc., to lay, smooth, adjust:

    suon quisque loco'st? Vide capillum, satin compositu'st commode?

    Plaut. Most. 1, 3, 97:

    composito et delibuto capillo,

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    comas,

    Ov. R. Am. 679:

    crines,

    Verg. G. 4, 417:

    ne turbarentur comae, quas componi, etc.,

    Quint. 11, 3, 148:

    togam,

    to lay in proper folds, Hor. S. 2, 3, 77; Quint. 11, 3, 156; cf.:

    nec tamen ante adiit... Quam se composuit, quam circumspexit amictus,

    Ov. M. 4, 318:

    pulvinum facili manu,

    id. A. A. 1, 160; cf.

    torum,

    id. F. 3, 484:

    jam libet componere voltus,

    id. M. 13, 767:

    vultu composito, ne laeti excessu principis, etc.,

    Tac. A. 1, 7; Plin. Ep. 3, 16, 5; cf.:

    (Tiberius) compositus ore,

    id. ib. 2, 34:

    vultum natura horridum... efferabat, componens ad speculum in omnem terrorem,

    distorting, Suet. Calig. 50.—
    5.
    In gen., to adjust, arrange, regulate, for the expression of something, or to accord with something; usu. ad aliquid:

    ad abstinentiam rursus, non secus ac modo ad balineum animum vultumque conposui,

    Plin. Ep. 7, 1, 6:

    orationis ipsius vultus ad id, quod efficere intendimus, compositus,

    Quint. 9, 1, 21:

    utraque manu ad modum aliquid portantium composita,

    id. 11, 3, 120:

    ge. stum oratoris ad similitudinem saltationis,

    id. 1, 11, 19:

    figuram ad imitationem alterius scripturae,

    id. 9, 2, 34:

    nec ad votum composita civitas,

    Tac. Or. 41:

    cuncta ad decorem inperi conposita,

    id. H. 1, 71:

    cunctis ad tristitiam conpositis,

    id. A. 3, 1. —Less freq. with dat.:

    voltus conponere famae Taedet,

    to adapt, Tib. 4, 7, 9:

    venturis carbasa ventis,

    Luc. 3, 596:

    me quoque mittendis rectum componite telis,

    id. 3, 717. —With in:

    Nero itinera urbis... veste servili in dissimulationem sui compositus pererrabat,

    disguised, made up, Tac. A. 13, 25. —
    D. (α).
    With acc.:

    ego itinera sic composueram, ut Nonis Quinctilibus Puteolis essem,

    Cic. Att. 15, 26, 3:

    quod adest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 33:

    conposita atque constituta re publica,

    Cic. Leg. 3, 18, 42:

    necdum compositis maturisve satis consiliis,

    Liv. 4, 13, 5:

    (diem) totum in consideranda causa componendaque posuisse,

    Cic. Brut. 22, 87:

    tempus in cognoscendis componendisque causis consumere,

    id. Or. 42, 143:

    ex sententia omnibus rebus paratis conpositisque,

    Sall. J. 43, 5; 94, 1:

    in senatu cuncta longis aliorum principatibus composita statim decernuntur,

    Tac. H. 2, 55:

    dum quae forent firmando Neronis imperio componuntur,

    id. A. 12, 68.—
    (β).
    With ad or in and acc. of the purpose for which, or the example according to which, etc.:

    cum alteri placeat auspicia ista ad utilitatem esse rei publicae conposita,

    Cic. Leg. 2, 13, 32:

    omnia ad voluptatem multitudinis inperitae,

    Quint. 10, 1, 43:

    animum ad omnes casus,

    id. 12, 9, 20; Val. Fl. 1, 321:

    satis igitur in hoc nos componet multa scribendi exercitatio,

    Quint. 9, 4, 114:

    cultum victumque non ad nova exempla conponere, sed ut majorum mores suadent,

    Sen. Tranq. 9, 2. —
    2. (α).
    In gen.: eum allegaverunt, suom qui servom diceret Cum auro esse apud me: conposita est fallacia, [p. 393] Ut, etc., Plaut. Poen. 3, 5, 29:

    quin jam virginem Despondi: res composita'st,

    Ter. Ad. 4, 7, 17:

    ita causa componitur, ut item palaestritae Bidini peterent ab Epicrate hereditatem,

    Cic. Verr. 2, 2, 22, § 54:

    societatem praedarum cum latronibus conposuisse,

    Sall. H. 4, 11 Dietsch:

    crimen ab inimicis Romae conpositum,

    Cic. Verr. 2, 3, 61, § 141:

    conpositis inter se rebus,

    Sall. J. 66, 2:

    ita conposito dolo digrediuntur,

    id. ib. 111, 4:

    conposito jam consilio,

    Liv. 3, 53, 3: ceteri proditores ea quae composita erant exspectabant;

    convenerat autem, etc.,

    id. 25, 9, 8:

    sub noctem susurri Composita repetantur hora,

    Hor. C. 1, 9, 20:

    ictum jam foedus, et omnes Conpositae leges,

    Verg. A. 12, 315:

    compositis notis,

    Tib. 1, 2, 22:

    crimen ac dolum ultro,

    Tac. H. 1, 34:

    proditionem,

    id. ib. 2, 100:

    seditionem,

    id. ib. 4, 14:

    insidias,

    id. ib. 5, 22; id. A. 12, 54; 13, 47: pacem componere, v. B. 5. supra.—
    (β).
    With rel.-clause:

    cum summa concordia, quos dimitterent, quos retinerent, composuerunt,

    Liv. 40, 40, 14.—
    (γ).
    With inf.:

    ii, secretis conloquiis conponunt Gallos concire,

    Tac. A. 3, 40.—
    (δ).
    Pass. impers.:

    ut domi compositum cum Marcio erat,

    Liv. 2, 37, 1.—
    (ε).
    With ut and subj.:

    compositum inter ipsos ut Latiaris strueret dolum,

    Tac. A. 4, 68; cf. P. a. subst. —
    3.
    In gen., to feign, invent, devise, contrive, in order to deceive or delude, etc.: composita dicta, Att. ap. Non. p. 260, 22 (Trag. Rel. v. 47 Rib.):

    ne tu istic hodie malo tuo conpositis mendaciis Advenisti,

    Plaut. Am. 1, 1, 211:

    nec bene mendaci risus conponitur ore,

    Tib. 3, 6, 35 (3, 7, 3):

    sed vobis facile'st verba et conponere fraudes,

    Prop. 2, 9, 31:

    insidias in me conponis inanes,

    id. 2, 32 (3, 30), 19:

    compositas insidias fatoque evitatas ementitur,

    Tac. A. 13, 47:

    si haec fabulosa et composita videntur,

    id. Or. 12; id. Agr. 40:

    quae ut augendae famae composita, sic reliqua non in obscuro habentur,

    id. A. 15, 16; cf.:

    vetustatem, ut cetera, in majus conponentem altores Jovis celebravisse,

    exaggerating, Sall. H. 3, 60 Dietsch.— Part. perf. with in and acc., pretending, assuming the appearance or expression:

    (Domitianus) paratus simulatione, in adrogantiam compositus audiit preces,

    Tac. Agr. 42:

    is in maestitiam compositus,

    id. H. 2, 9; 1, 54:

    in securitatem,

    id. A. 3, 44.—Rarely with ad:

    tunc compositus ad maestitiam,

    Tac. A. 13, 20.— Hence, P. a.: compŏsĭtus ( - postus), a, um.
    A.
    Well-arranged, ordered, or constituted, orderly, regular:

    quae (injuria) dum foris sunt, nil videtur mundius, Nec magis compositum quicquam nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 13: admiratus sum... sunchusin litterularum, quae solent tuae compositissimae et clarissimae esse, Cic. Att. 6, 9, 1:

    acrior impetu atque animis quam compositior ullo ordine pugna fuit,

    Liv. 28, 22, 13:

    intellegitur, etiamsi non adjecero, conpositum ordinatumque fore talem virum,

    Sen. Vit. Beat. 8, 3:

    composita et quieta et beata respublica,

    Tac. Or. 36. —Of writings:

    quare in his quoque libris erant eadem aliqua... omnia vero compositiora et elaborata,

    Quint. 1, pr. § 8; cf.:

    illa quae curam fatentur et ficta atque composita videri etiam volunt,

    elaborate, id. 8, pr. § 23.— Transf., of the orator himself:

    si aut compositi oratoris bene structam collocationem dissolvas permutatione verborum,

    Cic. Or. 70, 232.—
    B.
    Fitly disposed for any purpose, prepared, apt, fit, adapted, qualified, suitable, ready:

    perficiam ut nemo umquam paratior, vigilantior, compositior ad judicium venisse videatur,

    Cic. Verr. 1, 1, 11; so,

    equus bene natura compositus,

    Auct. Her. 4, 46, 59.— With ad or in and acc., or with dat.:

    arte quadam ab juventa in ostentationem (virtutum) compositus,

    Liv. 26, 19, 3 Weissenb. ad loc.:

    alius historiae magis idoneus, alius compositus ad carmen,

    Quint. 2, 8, 7:

    aeque in adulationem compositus (sacerdos),

    Curt. 4, 7, 26:

    (Attici) non maxime ad risum compositi,

    Quint. 6, 3, 18:

    natura atque arte compositus alliciendis etiam Muciani moribus,

    Tac. H. 2, 5.—
    C.
    Quiet, peaceful, undisturbed, calm, composed, unimpassioned, etc.:

    ut peractis quae agenda fuerint salvo jam et composito die possis ibi manere,

    Plin. Ep. 2, 17, 2:

    lenis et nitidi et compositi generis amatores,

    Quint. 10, 1, 44:

    actio,

    id. 11, 3, 110:

    aetas,

    mature, sedate, Tac. A. 13, 1: adfectus mites atque compositi, Quint. 6, 2, 9:

    supercilium (opp. erectum),

    id. 11, 3, 74:

    repetitio eorum (civium) labefactabat compositam civitatem,

    Flor. 3, 23, 3.—
    D.
    Compound, composite, made up of parts (opp. simplex):

    verba,

    Quint. 1, 5, 3; 1, 6, 38; 7, 9, 5:

    voces,

    id. 1, 5, 65; cf. id. 1, 5, 9; 2, 12, 3.—Hence, subst.: compŏsĭtum ( conp-), i, n., that which is agreed, an agreement, compact, etc.; only abl. in the phrases,
    (α).
    Ex composito, according to agreement, by agreement, in concert, Sall. H. 2, 12 Dietsch:

    tum ex composito orta vis,

    Liv. 1, 9, 10; 5, 14, 2; 36, 25, 1; 40, 48, 4; Suet. Claud. 37; Tac. H. 4, 66.—
    (β).
    De composito, by agreement, App. Mag. 1, p. 273; and,
    (γ).
    More rarely in the same sense, composito alone, Ter. Phorm. 5, 1, 29; Nep. Dat. 6, 6; Verg. A. 2, 129.—Hence also adv.: compŏsĭtē ( conp-), in an orderly, regular, or skilful manner, orderly, regularly, properly (class. but rare;

    not in Quint.): ambulare,

    Col. 6, 2, 5:

    indutus,

    Gell. 1, 5, 2:

    composite et apte dicere,

    Cic. Or. 71, 236:

    composite, ornate, copiose eloqui,

    id. De Or. 1, 11, 48:

    composite atque magnifice casum reipublicae miserati,

    Sall. C. 51, 9:

    bene et composite disseruit,

    id. Ib. 52.— Comp.:

    compositius cuncta quam festinantius agerent,

    Tac. A. 15, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > conposite

  • 8 conpositum

    com-pōno ( conp-), posui (COMPOSEIVERVNT, C. I. L. 1, 199, 2), positum (compostus, Plaut. Mil. 4, 7, 21 Lorenz; Verg. A. 1, 249; Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; Varr ap. Sen. Ep. 56, 6), 3, v. a., to put, place, lay, bring or set together, to unite, join, connect, collect, aggregate, compose, to order, arrange, adjust, etc. (class. and very freq.).
    I.
    In gen., of different objects.
    A. 1.
    Of things in gen.:

    aridum lignum,

    Hor. C. 3, 17, 14:

    composita fronde,

    Prop. 1, 20, 22:

    uvas in tecto in cratibus,

    Cato, R. R. 112, 2:

    in quo (loco) erant ea conposita, quibus rex te numerare constituerat,

    Cic. Deiot. 6, 17:

    (amomum) manipulatim leniter componitur,

    Plin. 12, 13, 28, § 48:

    amphoras in culleum,

    Cato, R. R. 113, 2:

    ligna in caminum,

    id. ib. 37, 5.—
    b.
    To bring into contact, fit together, join:

    quid... in operibus manu factis tam compositum tamque compactum et coagmentatum inveniri potest?

    Cic. Fin. 3, 22, 74: cum poclo bibo eodem, amplector, labra labellis conpono, Lucil. ap. Non. p. 260, 28:

    tum latus conponit lateri et cum pectore pectus,

    id. ib. p. 260, 30:

    conponens manibusque manus atque ori bus ora,

    Verg. A. 8, 486:

    Mercurio Sais fertur Virgineum conposuisse latus,

    Prop. 2, 2, 12; cf.

    caput,

    Tib. 1, 5, 8.—Hence, of broken limbs, etc., med. t. t., to set:

    ossa,

    Cels. 8, 10, 2:

    jugulum,

    id. 8, 8, 8 et saep.—
    c.
    Esp., to pack up for a journey, etc.:

    omnia composta sunt quae donavi,

    Plaut. Mil. 4, 7, 21:

    i ergo intro et compone quae tecum simul Ferantur,

    Ter. Hec. 4, 3, 5:

    dum tota domus raeda componitur una,

    Juv. 3, 10.—
    2.
    Of persons:

    is (Saturnus) genus indocile ac dispersum montibus altis Composuit,

    Verg. A. 8, 322:

    et tabula una duos poterit componere amantes,

    Prop. 2, 26, 33 (3, 22, 13); cf. II. C. 5. infra.—
    B.
    To set in opposition.
    1.
    To bring together in hostility, to oppose, to couple, pair, match in combat (cf. compositio, III.); esp. of gladiators, etc.: Samnis, spurcus homo, cum Pacideiano conponitur, optimus multo Post homines natos gladiator qui fuit unus, Lucil. Sat. ap. Non. p. 257, 18; cf. Cic. Opt. Gen. 6, 17:

    Rupili et Persi par pugnat, uti non Compositum melius cum Bitho Bacchius,

    Hor. S. 1, 7, 20 Orell. ad loc.:

    staturam habere Threcis cum Threce conpositi,

    Sen. Q. N. 4, praef. 8;

    and in gen.: si quis casus duos inter se bonos viros composuerit,

    Quint. 2, 17, 34:

    cuive virum mallem memet componere,

    Sil. 10, 70:

    componimur Vecordi Decio,

    id. 11, 212:

    hunc fatis,

    id. 1, 39:

    cum ventis, pelagique furentibus undis Composuit mortale genus,

    Luc. 3, 196;

    and fig.: pergis pugnantia secum Frontibus adversis componere,

    Hor. S. 1, 1, 103:

    ecce par deo dignum, vir fortis cum fortuna mala conpositus,

    Sen. Prov. 1, 2, 9:

    non illa (rhetorice) secum ipsa componitur,

    Quint. 2, 17, 33;

    and of a judicial contest: accita Epicharis et cum indice composita,

    confronted, Tac. A. 15, 51; 16, 10.—
    2.
    To oppose by way of comparison, to compare, contrast.
    (α).
    With acc. and dat.: quid est, cur componere ausis mihi te aut me tibi? Att. ap. Non. p. 257, 15 (Trag. Rel. v. 147 Rib.):

    nec divis homines componier aequom'st,

    Cat. 68, 141: composita dicta evolvunt, Quae cum componas, dicta factis discrepant, Att. ap. Non. p. 260, 21 (Trag. Rel. v. 48 Rib.):

    si parva licet conponere magnis,

    Verg. G. 4, 176:

    parvis conponere magna solebam,

    id. E. 1, 23; Ov. M. 5, [p. 392] 416:

    audes cladi componere nostrae, Nympha, tuam?

    id. ib. 15, 530:

    divinis humana,

    Aus. Ecl. 1, 10.—
    (β).
    With acc. and cum:

    ubi Metelli dicta cum factis conposuit,

    Sall. J. 48, 1: causam suam cum causa adversarii. Quint. 7, 2, 22.
    II.
    In partic.
    A.
    Of the parts of a whole, or of a whole as made up of parts.
    1. (α).
    With ex:

    exercitus ejus conpositus ex variis gentibus,

    Sall. J. 18, 3:

    genus humanum ex corpore et anima conpositum,

    id. ib. 2, 1:

    liber ex alienis orationibus compositus,

    Cic. Div. in Caecil. 14, 47:

    antidoton... ex multis atque interim contrariis quoque inter se effectibus,

    Quint. 1, 10, 6:

    ex quo (umore) componi debet (medicamentum),

    Cels. 6, 7, 1 fin. —
    (β).
    With abl.:

    mensam gramine,

    Sil. 15, 51.—
    (γ).
    With acc. alone:

    medicamentum,

    Col. 6, 4, 1; Scrib. Comp. 10.—
    2.
    Esp., of buildings, etc., to construct, build:

    qui cuncta conposuit,

    i. e. the Creator, Cic. Univ. 13:

    urbem,

    Verg. A. 3, 387:

    illa (templa) deis,

    Ov. F. 1, 708 Burm. ad loc.:

    aggere conposito tumuli,

    Verg. A. 7, 6:

    deletas Thebas,

    Prop. 2, 6, 5.—
    3.
    Of words, to compound:

    vitilitigatores ex vitiis et litigatoribus, Plin. praef. § 32: verba composita (opp. simplicia),

    Quint. 1, 5, 3.—
    4.
    Of writings, speeches, etc.
    a.
    To compose, write, construct (very freq.):

    leges,

    Lucr. 4, 966:

    compone hoc, quod postulo, de argento: de reliquo videro,

    Cic. Verr. 2, 4, 16, § 36:

    quartum librum,

    id. de Or. 2, 55, 224:

    libros,

    id. Fam. 16, 20; Plin. Ep. 9, 9, 1:

    libellos,

    Quint. 12, 8, 5:

    actiones,

    Cic. Att. 6, 1, 8; Quint. 11, 3, 68:

    argumentum,

    Cic. Att. 15, 4, 3:

    edictum eis verbis,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 116:

    edictum eorum arbitratu,

    id. ib. 2, 1, 46, §

    119: artes,

    books of instruction, id. Brut. 12, 48; id. Ac. 2, 13, 40:

    artificium,

    id. de Or. 2, 19, 83:

    commentarium consulatus mei,

    id. Att. 1, 19, 10; Quint. 1, 8, 19:

    quarum (litterarum) exemplum,

    Cic. Agr. 2, 20, 53:

    quandam disciplinae formulam,

    id. Ac. 1, 4, 17:

    stipulationum et judiciorum formulas,

    id. Leg. 1, 4, 14:

    interdictum,

    id. Caecin. 21, 59:

    poema,

    id. ad Q. Fr. 3, 1, 4; cf. Hor. Ep. 2, 1, 77; Ov. Tr. 5, 12, 60:

    senatus consultum,

    Cic. Fam. 10, 22, 2:

    testimonium,

    id. Att. 15, 15, 1:

    verba ad religionem deorum immortalium,

    id. Dom. 47, 124:

    de judicialibus causis aliqua,

    Quint. 3, 6, 104:

    aliquid de ratione dicendi, id. prooem. 1: quae de ortu vitaque Scapulae composita erant,

    Tac. A. 16, 14:

    Apion... inmortalitate donari a se scripsit ad quos aliqua conponebat, Plin. praef. § 25: carmen,

    Cic. Mur. 12, 26:

    carmina,

    Tac. Or. 12; id. A. 3, 49:

    epistulas,

    id. ib. 2, 70:

    litteras nomine Marcelli,

    Liv. 27, 28, 4; Tac. A. 11, 20:

    orationem habere ad conciliandos plebis animos conpositam,

    Liv. 1, 35, 2:

    blanditias tremula voce,

    Tib. 1, 2, 91:

    meditata manu verba trementi,

    Ov. M. 9, 521:

    versus,

    Hor. S. 1, 4, 8:

    mollem versum,

    Prop. 1, 7, 19:

    cantus,

    Tib. 1, 2, 53:

    in morem annalium,

    Tac. Or. 22:

    orationes adversus aliquem,

    id. ib. 37:

    litteras ad aliquem,

    id. A. 15, 8; 14, 22:

    probra in Gaium,

    id. ib. 6, 9;

    14, 50: multa et atrocia in Macronem,

    id. ib. 6, 44 (38) et saep.—
    b.
    Transf., of the subjects, etc., treated, to write about, treat, celebrate:

    tuas laudes,

    Tib. 4, 1, 35:

    res gestas,

    Hor. Ep. 2, 1, 251:

    tempora Iliaca,

    Vell. 1, 3, 2:

    bellum Troicum,

    id. 1, 5, 3:

    Juli Africani vitam componendo, spem hominibus fecisti plurium ejus modi librorum,

    Tac. Or. 14:

    veteres populi Romani res,

    id. A. 4, 32:

    Neronis res,

    id. ib. 1, 1; 11, 11.—
    B.
    From the notion of closing.
    1.
    To put away, put aside, put in place:

    armamentis conplicandis, conponendis studuimus,

    i. e. folding up the sails and lowering the masts, Plaut. Merc. 1, 2, 80:

    (tempus) ad componenda armamenta expediendumque remigem,

    Liv. 26, 39, 8:

    vela contrahit malosque inclinat et simul armamenta componens, etc.,

    id. 36, 44, 2:

    arma,

    Hor. C. 4, 14, 52:

    tristes istos conpone libellos,

    put aside, Prop. 1, 9, 13.—
    2.
    To store up, put away, collect:

    nec... Aut conponere opes norant aut parcere parto,

    Verg. A. 8, 317:

    ego conposito securus acervo Despiciam dites,

    Tib. 1, 1, 77;

    so fig.: condo et compono quae mox depromere possim,

    Hor. Ep. 1, 1, 12.— So esp. to preserve, pack, put up fruits, meat, etc., for future use:

    pernas,

    Cato, R. R. 162, 12:

    tergora (suis),

    Col. 12, 55, 2: siccatos coliculos, id. 12, 9, 1:

    caepam in fidelia,

    id. 12, 10, 2:

    herbas,

    id. 12, 13, 2:

    poma,

    id. 12, 47, 5:

    olivas,

    Pall. Nov. 22, 5:

    herbam olla nova,

    Scrib. Comp. 60:

    faenum,

    Dig. 19, 2, 11, § 4:

    fructus in urceis, capsellis,

    ib. 33, 7, 12, §1.—
    3.
    Of the ashes or remains of the dead, to adjust, lay out, to collect and inurn, inter, bury:

    tu mea conpones et dices, ossa, Properti, Haec tua sunt,

    Prop. 2, 24, 35 (3, 19, 19):

    cinerem,

    Ov. F. 3, 547:

    cinerem ossaque,

    Val. Fl. 7, 203:

    sic ego conponi versus in ossa velim,

    Tib. 3, 2, 26.—Hence, in gen., of persons, to bury:

    quem... prope cognatos conpositum cineres,

    Cat. 68, 98:

    omnes composui (meos),

    Hor. S. 1, 9, 28:

    compositi busta avi,

    Ov. F. 5, 426:

    Pisonem Verania uxor... T. Vinium Crispina filia composuere,

    Tac. H. 1, 47:

    componi tumulo eodem,

    Ov. M. 4, 157:

    toro Mortua componar,

    id. ib. 9, 504:

    alto Conpositus lecto,

    Pers. 3, 104:

    aliquem terra,

    Sil. 9, 95.—
    4. a.
    Of things: omnia noctis erant placida composta quiete, Varr. Atac. ap. Sen. Contr. 3, 16:

    cum mare compositum est,

    Ov. A. A. 3, 259:

    aquas,

    id. H. 13, 136:

    fessum tumentes Composuit pelagus ventis patientibus undas,

    Luc. 5, 702.—
    b.
    Of persons:

    nec vigilantibus, sed etiam quiete compositis,

    Quint. 11, 2, 5:

    ubi jam thalamis se conposuere,

    Verg. G. 4, 189:

    defessa membra,

    id. ib. 4, 438:

    si bene conpositus somno vinoque jacebit,

    Ov. Am. 1, 4, 53.—
    5.
    To end strife, confusion, etc., to compose, pacify, allay, settle, calm, appease, quiet, tranquillize, reconcile, etc., that which is disturbed or at variance.
    a.
    With personal object:

    aversos amicos,

    Hor. S. 1, 5, 29:

    ceteros clementia,

    Tac. A. 12, 55:

    comitia praetorum,

    id. ib. 14, 28; id. H. 1, 85:

    juvenes concitatos,

    Quint. 1, 10, 32; cf.:

    barbarum animos,

    Tac. A. 14, 39:

    gentem,

    Sil. 17, 356.—Esp. of the mind:

    prima (pars philosophiae) conponit animum,

    Sen. Ep. 89, 9:

    argumentum conpositae mentis,

    id. ib. 2, 1; Cels. 3, 18; Sil. 11, 352:

    mentem somno,

    id. 3, 162:

    religio saevas componit mentis,

    id. 13, 317.—
    b.
    Of places, countries, etc.:

    C. Caesar componendae Armeniae deligitur,

    Tac. A. 2, 4:

    Campaniam,

    id. H. 4, 3:

    Daciam,

    id. ib. 3, 53.—
    c.
    With abstr. or indef. objects:

    si possum hoc inter vos conponere,

    Plaut. Curc. 5, 3, 23; cf.:

    vides, inter nos sic haec potius cum bona Ut componamus gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17:

    gaudens conponi foedere bellum,

    Verg. A. 12, 109; so,

    bellum,

    Sall. J. 97, 2; Nep. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Vell. 2, 25, 1; Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 3:

    bella,

    Tac. A. 3, 56:

    cum vellet pro communi amico controversias regum componere,

    Caes. B. C. 3, 109:

    uti per colloquia omnes controversiae componantur,

    id. ib. 1, 9 fin.:

    curas,

    Verg. A. 4, 341; Sil. 12, 682:

    lites,

    Verg. E. 3, 108:

    seditionem civilem,

    Suet. Caes. 4:

    statum Orientis,

    id. Calig. 1:

    Romanus Ardeae turbatas seditione res... composuit,

    Liv. 4, 10, 6; 3, 53, 1:

    legatorum res et bello turbatas,

    id. 45, 16, 2:

    res Germanicas,

    Suet. Vit. 9:

    discordias,

    Tac. H. 4, 50:

    compositis praesentibus,

    id. A. 1, 45:

    odia et certamina,

    id. ib. 15, 2.—Less freq. transf., with the result as object:

    pacem componi volo Meo patri cum matre,

    Plaut. Merc. 5, 2, 113:

    si pax cum Carthaginiensibus componi nequisset,

    Liv. 30, 40, 13:

    at me conposita pace fefellit Amor,

    Prop. 2, 2, 2:

    pax circa Brundusium composita,

    Vell. 2, 75, 3:

    pacem cum Pyrrho,

    Just. 18, 2, 6; cf. D. 2. infra.—
    d.
    Absol.:

    coheredes mei conponere et transigere cupiebant,

    Plin. Ep. 5, 1, 7; and so impers. pass.:

    posteaquam id quod maxime volui fieri non potuit, ut componeretur,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136:

    Pompei summam esse... voluntatem, ut componeretur atque ab armis discederetur,

    Caes. B. C. 3, 16.—
    C. 1.
    In gen., to arrange, adjust, order, set in order:

    aulaeis se superbis Aurea sponda, of one's attitude on a couch,

    Verg. A. 1, 697:

    ad ictum militaris gladii conposita cervice,

    Sen. Cons. Marc. 26, 2:

    diductis aedificia angulis vidimus moveri iterumque conponi,

    id. Q. N. 6, 30, 4:

    si ad rem pertinet, quomodo caelo adfecto conpositisque sideribus quodque animal oriatur,

    Cic. Div. 2, 47, 98:

    tibi enim gratias agebat, quod signa componenda suscepisses,

    id. Att. 4, 9, 1.—
    2.
    Esp., milit. t. t.:

    se ad confligendum, Sisenn. ap. Non p. 257, 13: exercitum in hibernaculis, Sali J. 103, 1: in secunda (acie) cohortis, id. H. inc. Fragm. 44 Dietsch: stabant conpositi suis quisque ordinibus (opp. incompositi),

    Liv. 44, 38, 11:

    conpositi numero in turmas,

    Verg. A. 11, 599:

    cunctos licentia vagos compositus invadit = compositis ordinibus,

    Tac. H. 4, 35:

    agmen,

    id. ib. 2, 89; 5, 1; id. A. 12, 16:

    ordines,

    id. H. 4, 33:

    vagos paventesque Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

    id. ib. 3, 35:

    pugnae exercitum,

    id. A. 13, 40:

    auxilia in numerum legionis,

    id. ib. 2, 80 Nipp. ad loc.:

    equitem per turmas,

    id. ib. 15, 29:

    insidias in montibus,

    Just. 1, 3, 11.—
    3.
    Of the order of words in language: quam lepide lexeis compostae! ut tesserulae omnes Arte pavimento atque emblemate vermiculato, Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; id. ap. Cic. Or. 44, 149; cf. id. ib. sq.:

    ut aptior sit oratio, ipsa verba compone,

    id. Brut. 17, 68.—
    4.
    With reference to orderly appearance, etc., of the clothing, hair; the expression of the countenance, etc., to lay, smooth, adjust:

    suon quisque loco'st? Vide capillum, satin compositu'st commode?

    Plaut. Most. 1, 3, 97:

    composito et delibuto capillo,

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    comas,

    Ov. R. Am. 679:

    crines,

    Verg. G. 4, 417:

    ne turbarentur comae, quas componi, etc.,

    Quint. 11, 3, 148:

    togam,

    to lay in proper folds, Hor. S. 2, 3, 77; Quint. 11, 3, 156; cf.:

    nec tamen ante adiit... Quam se composuit, quam circumspexit amictus,

    Ov. M. 4, 318:

    pulvinum facili manu,

    id. A. A. 1, 160; cf.

    torum,

    id. F. 3, 484:

    jam libet componere voltus,

    id. M. 13, 767:

    vultu composito, ne laeti excessu principis, etc.,

    Tac. A. 1, 7; Plin. Ep. 3, 16, 5; cf.:

    (Tiberius) compositus ore,

    id. ib. 2, 34:

    vultum natura horridum... efferabat, componens ad speculum in omnem terrorem,

    distorting, Suet. Calig. 50.—
    5.
    In gen., to adjust, arrange, regulate, for the expression of something, or to accord with something; usu. ad aliquid:

    ad abstinentiam rursus, non secus ac modo ad balineum animum vultumque conposui,

    Plin. Ep. 7, 1, 6:

    orationis ipsius vultus ad id, quod efficere intendimus, compositus,

    Quint. 9, 1, 21:

    utraque manu ad modum aliquid portantium composita,

    id. 11, 3, 120:

    ge. stum oratoris ad similitudinem saltationis,

    id. 1, 11, 19:

    figuram ad imitationem alterius scripturae,

    id. 9, 2, 34:

    nec ad votum composita civitas,

    Tac. Or. 41:

    cuncta ad decorem inperi conposita,

    id. H. 1, 71:

    cunctis ad tristitiam conpositis,

    id. A. 3, 1. —Less freq. with dat.:

    voltus conponere famae Taedet,

    to adapt, Tib. 4, 7, 9:

    venturis carbasa ventis,

    Luc. 3, 596:

    me quoque mittendis rectum componite telis,

    id. 3, 717. —With in:

    Nero itinera urbis... veste servili in dissimulationem sui compositus pererrabat,

    disguised, made up, Tac. A. 13, 25. —
    D. (α).
    With acc.:

    ego itinera sic composueram, ut Nonis Quinctilibus Puteolis essem,

    Cic. Att. 15, 26, 3:

    quod adest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 33:

    conposita atque constituta re publica,

    Cic. Leg. 3, 18, 42:

    necdum compositis maturisve satis consiliis,

    Liv. 4, 13, 5:

    (diem) totum in consideranda causa componendaque posuisse,

    Cic. Brut. 22, 87:

    tempus in cognoscendis componendisque causis consumere,

    id. Or. 42, 143:

    ex sententia omnibus rebus paratis conpositisque,

    Sall. J. 43, 5; 94, 1:

    in senatu cuncta longis aliorum principatibus composita statim decernuntur,

    Tac. H. 2, 55:

    dum quae forent firmando Neronis imperio componuntur,

    id. A. 12, 68.—
    (β).
    With ad or in and acc. of the purpose for which, or the example according to which, etc.:

    cum alteri placeat auspicia ista ad utilitatem esse rei publicae conposita,

    Cic. Leg. 2, 13, 32:

    omnia ad voluptatem multitudinis inperitae,

    Quint. 10, 1, 43:

    animum ad omnes casus,

    id. 12, 9, 20; Val. Fl. 1, 321:

    satis igitur in hoc nos componet multa scribendi exercitatio,

    Quint. 9, 4, 114:

    cultum victumque non ad nova exempla conponere, sed ut majorum mores suadent,

    Sen. Tranq. 9, 2. —
    2. (α).
    In gen.: eum allegaverunt, suom qui servom diceret Cum auro esse apud me: conposita est fallacia, [p. 393] Ut, etc., Plaut. Poen. 3, 5, 29:

    quin jam virginem Despondi: res composita'st,

    Ter. Ad. 4, 7, 17:

    ita causa componitur, ut item palaestritae Bidini peterent ab Epicrate hereditatem,

    Cic. Verr. 2, 2, 22, § 54:

    societatem praedarum cum latronibus conposuisse,

    Sall. H. 4, 11 Dietsch:

    crimen ab inimicis Romae conpositum,

    Cic. Verr. 2, 3, 61, § 141:

    conpositis inter se rebus,

    Sall. J. 66, 2:

    ita conposito dolo digrediuntur,

    id. ib. 111, 4:

    conposito jam consilio,

    Liv. 3, 53, 3: ceteri proditores ea quae composita erant exspectabant;

    convenerat autem, etc.,

    id. 25, 9, 8:

    sub noctem susurri Composita repetantur hora,

    Hor. C. 1, 9, 20:

    ictum jam foedus, et omnes Conpositae leges,

    Verg. A. 12, 315:

    compositis notis,

    Tib. 1, 2, 22:

    crimen ac dolum ultro,

    Tac. H. 1, 34:

    proditionem,

    id. ib. 2, 100:

    seditionem,

    id. ib. 4, 14:

    insidias,

    id. ib. 5, 22; id. A. 12, 54; 13, 47: pacem componere, v. B. 5. supra.—
    (β).
    With rel.-clause:

    cum summa concordia, quos dimitterent, quos retinerent, composuerunt,

    Liv. 40, 40, 14.—
    (γ).
    With inf.:

    ii, secretis conloquiis conponunt Gallos concire,

    Tac. A. 3, 40.—
    (δ).
    Pass. impers.:

    ut domi compositum cum Marcio erat,

    Liv. 2, 37, 1.—
    (ε).
    With ut and subj.:

    compositum inter ipsos ut Latiaris strueret dolum,

    Tac. A. 4, 68; cf. P. a. subst. —
    3.
    In gen., to feign, invent, devise, contrive, in order to deceive or delude, etc.: composita dicta, Att. ap. Non. p. 260, 22 (Trag. Rel. v. 47 Rib.):

    ne tu istic hodie malo tuo conpositis mendaciis Advenisti,

    Plaut. Am. 1, 1, 211:

    nec bene mendaci risus conponitur ore,

    Tib. 3, 6, 35 (3, 7, 3):

    sed vobis facile'st verba et conponere fraudes,

    Prop. 2, 9, 31:

    insidias in me conponis inanes,

    id. 2, 32 (3, 30), 19:

    compositas insidias fatoque evitatas ementitur,

    Tac. A. 13, 47:

    si haec fabulosa et composita videntur,

    id. Or. 12; id. Agr. 40:

    quae ut augendae famae composita, sic reliqua non in obscuro habentur,

    id. A. 15, 16; cf.:

    vetustatem, ut cetera, in majus conponentem altores Jovis celebravisse,

    exaggerating, Sall. H. 3, 60 Dietsch.— Part. perf. with in and acc., pretending, assuming the appearance or expression:

    (Domitianus) paratus simulatione, in adrogantiam compositus audiit preces,

    Tac. Agr. 42:

    is in maestitiam compositus,

    id. H. 2, 9; 1, 54:

    in securitatem,

    id. A. 3, 44.—Rarely with ad:

    tunc compositus ad maestitiam,

    Tac. A. 13, 20.— Hence, P. a.: compŏsĭtus ( - postus), a, um.
    A.
    Well-arranged, ordered, or constituted, orderly, regular:

    quae (injuria) dum foris sunt, nil videtur mundius, Nec magis compositum quicquam nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 13: admiratus sum... sunchusin litterularum, quae solent tuae compositissimae et clarissimae esse, Cic. Att. 6, 9, 1:

    acrior impetu atque animis quam compositior ullo ordine pugna fuit,

    Liv. 28, 22, 13:

    intellegitur, etiamsi non adjecero, conpositum ordinatumque fore talem virum,

    Sen. Vit. Beat. 8, 3:

    composita et quieta et beata respublica,

    Tac. Or. 36. —Of writings:

    quare in his quoque libris erant eadem aliqua... omnia vero compositiora et elaborata,

    Quint. 1, pr. § 8; cf.:

    illa quae curam fatentur et ficta atque composita videri etiam volunt,

    elaborate, id. 8, pr. § 23.— Transf., of the orator himself:

    si aut compositi oratoris bene structam collocationem dissolvas permutatione verborum,

    Cic. Or. 70, 232.—
    B.
    Fitly disposed for any purpose, prepared, apt, fit, adapted, qualified, suitable, ready:

    perficiam ut nemo umquam paratior, vigilantior, compositior ad judicium venisse videatur,

    Cic. Verr. 1, 1, 11; so,

    equus bene natura compositus,

    Auct. Her. 4, 46, 59.— With ad or in and acc., or with dat.:

    arte quadam ab juventa in ostentationem (virtutum) compositus,

    Liv. 26, 19, 3 Weissenb. ad loc.:

    alius historiae magis idoneus, alius compositus ad carmen,

    Quint. 2, 8, 7:

    aeque in adulationem compositus (sacerdos),

    Curt. 4, 7, 26:

    (Attici) non maxime ad risum compositi,

    Quint. 6, 3, 18:

    natura atque arte compositus alliciendis etiam Muciani moribus,

    Tac. H. 2, 5.—
    C.
    Quiet, peaceful, undisturbed, calm, composed, unimpassioned, etc.:

    ut peractis quae agenda fuerint salvo jam et composito die possis ibi manere,

    Plin. Ep. 2, 17, 2:

    lenis et nitidi et compositi generis amatores,

    Quint. 10, 1, 44:

    actio,

    id. 11, 3, 110:

    aetas,

    mature, sedate, Tac. A. 13, 1: adfectus mites atque compositi, Quint. 6, 2, 9:

    supercilium (opp. erectum),

    id. 11, 3, 74:

    repetitio eorum (civium) labefactabat compositam civitatem,

    Flor. 3, 23, 3.—
    D.
    Compound, composite, made up of parts (opp. simplex):

    verba,

    Quint. 1, 5, 3; 1, 6, 38; 7, 9, 5:

    voces,

    id. 1, 5, 65; cf. id. 1, 5, 9; 2, 12, 3.—Hence, subst.: compŏsĭtum ( conp-), i, n., that which is agreed, an agreement, compact, etc.; only abl. in the phrases,
    (α).
    Ex composito, according to agreement, by agreement, in concert, Sall. H. 2, 12 Dietsch:

    tum ex composito orta vis,

    Liv. 1, 9, 10; 5, 14, 2; 36, 25, 1; 40, 48, 4; Suet. Claud. 37; Tac. H. 4, 66.—
    (β).
    De composito, by agreement, App. Mag. 1, p. 273; and,
    (γ).
    More rarely in the same sense, composito alone, Ter. Phorm. 5, 1, 29; Nep. Dat. 6, 6; Verg. A. 2, 129.—Hence also adv.: compŏsĭtē ( conp-), in an orderly, regular, or skilful manner, orderly, regularly, properly (class. but rare;

    not in Quint.): ambulare,

    Col. 6, 2, 5:

    indutus,

    Gell. 1, 5, 2:

    composite et apte dicere,

    Cic. Or. 71, 236:

    composite, ornate, copiose eloqui,

    id. De Or. 1, 11, 48:

    composite atque magnifice casum reipublicae miserati,

    Sall. C. 51, 9:

    bene et composite disseruit,

    id. Ib. 52.— Comp.:

    compositius cuncta quam festinantius agerent,

    Tac. A. 15, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > conpositum

  • 9 amplissime

    amplus, a, um, adj. [some regard this as a shortened form of anapleôs, = filled up, full; others, as for ambulus from amb-, rounded out, as superus from super, etc.; v. Doed. Syn. II. p. 113; but perh. it is better to form it from am- and -plus, akin to -pleo, plenus, q. v. Pott], thus pr., full all round; hence, great, large. —In space, of large extent, great, large, wide, ample, spacious (the forms amplus and amplior are very rare in the ante-class. per., and rare in all periods. Amplius is com. in the ante-class., freq. in the class., and very freq. in the post-class. per., the Vulg. rarely using the other forms, but using this 121 times. Amplissimus belongs to prose, and is scarcely used before Cicero, with whom it was a very favorite word. It was also used by Plin. Maj. and Min., but never by Tac., Sall. (in his genuine works), nor the Vulg. Catullus used only the form amplius, and Prop. only amplus, while Tib. and Pers. never used this word in any form. Ampliter is found mostly in Plaut.; and ample and amplissime are used a few times by Cic. and by writers that followed him; syn.: magnus, ingens, latus, late patens, spatiosus, laxus).
    I.
    Lit.:

    amplus et spectu protervo ferox,

    Pac. Trag. Rel. p. 94 Rib.:

    qui (Pluto) ter amplum Geryonen compescit unda,

    Hor. C. 2, 14, 7:

    ampla domus dedecori domino fit, si est in ea solitudo,

    Cic. Off. 1, 39, 139; so Verg. A. 2, 310:

    admodum amplum et excelsum signum,

    Cic. Verr. 4, 74:

    collis castris parum amplus,

    Sall. J. 98, 3:

    porticibus in amplis,

    Verg. A. 3, 353:

    per amplum mittimur Elysium,

    id. ib. 6, 743:

    vocemque per ampla volutant Atria,

    id. ib. 1, 725:

    nil vulva pulchrius ampla,

    Hor. Ep. 1, 15, 41:

    amplae aures,

    Plin. 11, 52, 114, § 274:

    milium amplum grano,

    id. 18, 7, 10, § 55:

    cubiculum amplum,

    Plin. Ep. 2, 17, 6:

    baptisterium amplum atque opacum,

    id. ib. 5, 6, 25.— Comp.:

    quanto est res amplior,

    Lucr. 2, 1133:

    Amplior Urgo et Capraria,

    Plin. 3, 6, 12, § 81:

    avis paulo amplior passere,

    id. 10, 32, 47, § 89:

    amplior specie mortali,

    Suet. Aug. 94; id. Caes. 76 (for the neutr. amplius, v. infra).— Sup.:

    amplissima curia... gymnasium amplissimum,

    Cic. Verr. 2, 4, 53:

    urbs amplissima atque ornatissima,

    id. Agr. 2, 76:

    amplissimum peristylum,

    id. Dom. 116:

    (candelabrum) ad amplissimi templi ornatum esse factum,

    id. Verr. 4, 65:

    mons Italiae amplissimus,

    Plin. 3, 5, 7, § 48:

    amplissimum flumen,

    Plin. Ep. 8, 8, 3:

    amplissimus lacus,

    id. ib. 10, 41, 2:

    amplissima insula,

    Plin. 6, 20, 23, § 71:

    amplissimi horti,

    Plin. Ep. 8, 18, 11:

    amplissima arborum,

    Plin. 16, 39, 76, § 200:

    est (topazon) amplissima gemmarum,

    id. 37, 8, 32, § 109:

    amplissimum cubiculum,

    Plin. Ep. 5, 6, 23.—
    B.
    Transf., great, abundant, ample, much, long:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6 and Ep. 2, 2, 117:

    pabula miseris mortalibus ampla,

    Lucr. 5, 944:

    ampla civitas,

    Cic. Verr. 4, 81; 4, 96:

    civitas ampla atque florens,

    Caes. B. G. 4, 3:

    gens ampla,

    Plin. 5, 30, 33, § 125:

    amplae copiae,

    Caes. B. G. 5, 19:

    ampla manus militum,

    Liv. Epit. 1, 4, 9:

    pecuaria res ampla,

    Cic. Quinct. 12:

    res familiaris ampla,

    id. Phil. 13, 8:

    (res) ampla,

    Sall. H. Fragm. 3, 82, 20 Kritz:

    patrimonium amplum et copiosum,

    Cic. Sex. Rosc. 6; id. Dom. 146: id. Phil. 2, 67:

    amplae divitiae,

    Hor. S. 2, 2, 101:

    esse patri ejus amplas facultates,

    Plin. Ep. 1, 14, 9:

    in amplis opibus heres,

    Plin. 9, 36, 59, § 122.— Comp.:

    amplior numerus,

    Cic. Mil. 57; Sall. J. 105, 3; Tac. A. 14, 53:

    ampliores aquae,

    Plin. 5, 9, 10, § 58:

    amplior exercitus,

    Sall. J. 54, 3; Suet. Vesp. 4:

    commeatus spe amplior,

    Sall. J. 75, 8:

    amplior pecunia, Auct. B. Alex. 56: pecunia amplior,

    Plin. Ep. 3, 11, 2:

    pretia ampliora,

    Plin. 10, 29, 43, § 84:

    omnia longe ampliora invenire quam etc.,

    Plin. Ep. 1, 14, 10:

    ampliores noctes,

    Plin. 18, 26, 63, § 232:

    ut ampliori tempore maneret,

    Vulg. Act. 18, 20.— Sup.:

    peditatus copiae amplissimae e Gallia,

    Cic. Font. 8:

    exercitus amplissimus,

    Plin. Ep. 2, 13, 2; 9, 13, 11:

    amplissima pecunia,

    Cic. Rosc. Am. 31:

    amplissimae fortunae,

    id. Verr. 2, 5, 8; id. Quinct. 49; id. Phil. 10, 4:

    amplissimae patrimonii copiae,

    id. Fl. 89:

    amplissimas summas emptionibus occupare,

    Plin. Ep. 8, 2, 3:

    opes amplissimae,

    id. ib. 8, 18, 4:

    amplissima dies horarum quindecim etc.,

    the longest day, Plin. 6, 34, 39, § 218.—Also subst. in comp. neutr. (v. amplius, adv. infra), more:

    ut quirem exaudire amplius,

    Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

    si vis amplius dari, Dabitur,

    Plaut. Trin. 2, 1, 18:

    jam amplius orat,

    id. ib. 2, 1, 19:

    daturus non sum amplius,

    Cic. Verr. 2, 2, 29:

    non complectar in his libris amplius quam quod etc.,

    id. de Or. 1, 6, 22:

    tantum adfero quantum ipse optat, atque etiam amplius,

    Plaut. Capt. 4, 1, 10:

    ni amplius etiam, quod ebibit,

    id. Trin. 2, 1, 20: Ph. Etiamne amplius? Th. Nil, Ter. Eun. 1, 2, 63: Tr. Dimidium Volo ut dicas. Gr. Immo hercle etiam amplius, Plaut. Rud. 4, 3, 21: Th. Nempe octoginta debentur huic minae? Tr. Haud nummo amplius, id. Most. 3, 3, 16:

    etiam amplius illam adparare condecet,

    Turp. Com. Rel. p. 100 Rib.:

    hoc onere suscepto amplexus animo sum aliquanto amplius,

    Cic. Verr. 2, 1:

    si sit opus liquidi non amplius urna,

    Hor. S. 1, 1, 54:

    omnis numerus amplius octingentis milibus explebat,

    Vell. 2, 110, 3:

    Segestanis imponebat aliquanto amplius quam etc.,

    Cic. Verr. 4, 76:

    illa corona contentus Thrasybulus neque amplius requisivit,

    Nep. Thras. 4, 3:

    amplius possidere,

    Plin. 18, 4, 3, § 17:

    Ille imperio ei reddito haud amplius, quam ut duo ex tribus filiis secum militarent, exegit,

    Curt. 8, 4, 21:

    dedit quantum maximum potuit, daturus amplius, si potuisset,

    Plin. Ep. 3, 21, 6:

    cum hoc amplius praestet, quod etc.,

    id. ib. 7, 25, 1.—Also with part. gen., more of, a greater quantity or number of:

    gaudeo tibi liberorum esse amplius,

    Plaut. Cist. 5, 4:

    te amplius bibisse praedicet loti,

    Cat. 39, 21:

    amplius frumenti auferre,

    Cic. Verr. 3, 49:

    expensum est auri viginti paulo amplius,

    id. Fl. 6, 8:

    amplius negotii contrahi,

    id. Cat. 4, 9:

    si amplius obsidum vellet,

    Caes. B. G. 6, 9, ubi v. Herz.:

    quanto ejus amplius processerat temporis,

    id. B. C. 3, 25.—
    II.
    Fig.
    A.
    Of internal power or force, great, strong, violent, impetuous:

    pro viribus amplis,

    Lucr. 5, 1174:

    amplae vires peditum,

    Plin. 6, 20, 23, § 75;

    ampla nepotum Spes,

    Prop. 4, 22, 41:

    poena sera, sed ampla,

    full, strict, id. 4, 5, 32. — Comp.:

    haec irae factae essent multo ampliores,

    Ter. Hec. 3, 1, 9:

    si forte morbus amplior factus siet, i. e. gravior,

    id. ib. 3, 1, 50:

    amplior metus,

    Cic. Clu. 128:

    amplior potentia feris,

    Plin. 28, 10, 42, § 153:

    ampliorem dicendi facultatem consequi,

    Quint. 2, 3, 4:

    amplior eoque acrior impetus,

    Flor. 4, 2, 66:

    spes amplior,

    Sall. J. 105, 4:

    amplius accipietis judicium,

    severer, Vulg. Matt. 23, 14:

    amplior auctoritas,

    Plin. 37, 3, 12, § 47:

    amplior virtus,

    higher merit, Quint. 8, 3, 83:

    idem aut amplior cultus (dei),

    Plin. 28, 2, 4, § 18:

    amplior est quaestio,

    Quint. 3, 5, 8:

    ampliora verba,

    of larger meaning, id. 8, 4, 2: scientia intellegentiaque ac sapientia ampliores inventae sunt in te, Vulg. Dan. 5, 14:

    quo legatis animus amplior esset,

    Sall. C. 40, 6; 59, 1:

    spiritus amplior,

    Vulg. Dan. 5, 12; 6, 3.— Sup.:

    (honos) pro amplissimis meritis redditur,

    Cic. Phil. 5, 41:

    cujus sideris (Caniculae) effectus amplissimi in terra sentiuntur,

    very violent, Plin. 2, 40, 40, § 107:

    amplissima spes,

    Suet. Caes. 7:

    his finis cognitionis amplissimae,

    most important trial, Plin. Ep. 2, 11, 23.—
    B.
    Of external splendor, great, handsome, magnificent, splendid, glorious:

    illis ampla satis forma, pudicitia,

    great enough, Prop. 1, 2, 24:

    haec ampla sunt, haec divina,

    Cic. Sest. 102; id. Arch. 23:

    res gestae satis amplae,

    Sall. C. 8, 2:

    cur parum amplis adfecerit praemiis,

    Cic. Mil. 57:

    ampla quidem, sed pro ingentibus meritis praemia acceperunt,

    Tac. A. 14, 53:

    amplum in modum praemia ostentare,

    Aur. Vict. Caes. 26, 6:

    amplis honoribus usi,

    Sall. J. 25, 4:

    amplis honoribus auctos,

    Hor. S. 1, 6, 11.—Sometimes in mal. part. or ironically:

    amplam occasionem calumniae nactus,

    a fine opportunity, Cic. Verr. 2, 61:

    spolia ampla refertis Tuque puerque tuus,

    glorious spoils, Verg. A. 4, 93.— Comp.:

    ne ullum munus aedilitatis amplius aut gratius populo esse possit,

    Cic. Verr. 2, 1, 5; id. Mur. 37:

    praemiis ad perdiscendum amplioribus commoveri,

    id. de Or. 1, 4, 13:

    alicui ampliorem laudem tribuere,

    id. Sest. 27:

    in aliqua re esse laudem ampliorem,

    id. Marcell. 4:

    corporis membris plus dedit, id amplius atque augustius ratus (Zeuxis),

    Quint. 12, 10, 5:

    ut Augustus vocaretur ampliore cognomine,

    Suet. Aug. 7.— Subst.:

    in potestatibus eo modo agitabat, ut ampliore, quam gerebat, dignus haberetur,

    of something greater, Sall. J. 63, 5.— Sup.:

    ut consules monumentum quam amplissimum faciundum curent,

    Cic. Phil. 14, 38; 14, 31; id. Verr. 4, 82:

    hoc munus aedilitatis amplissimum,

    id. ib. 1, 12, 36; Aur. Vict. Vir. Ill. 1, 74:

    alicui amplissimas potestates dare,

    Cic. Agr. 2, 31:

    insignibus amplissimis ornatus,

    id. ib. 2, 101:

    dona amplissima conferre,

    Plin. 18, 3, 3, § 9:

    praemia legatis dedistis amplissima,

    Cic. Cat. 4, 5; id. Phil. 2, 32:

    spe amplissimorum praemiorum adduci,

    id. Mil. 5; id. de Or. 1, 5, 16:

    velut praemium quoddam amplissimum longi laboris,

    Quint. 10, 7, 1:

    munera amplissima mittere,

    Caes. B. G. 1, 43:

    vestris beneficiis amplissimis adfectus,

    Cic. Imp. Pomp. 51; id. Dom. 98:

    laudi amplissimae lauream concedere,

    id. Pis. 74:

    laudibus amplissimis adficere,

    id. Phil. 7, 11:

    amplissimam gloriam consequi,

    id. Prov. Cons. 39:

    ut eum amplissimo regis honore et nomine adfeceris,

    id. Deiot. 14:

    amplissimis aliquem efferre honoribus,

    Aur. Vict. Epit. 17, 3:

    amplissimis uti honoribus,

    Cic. Fl. 45:

    amplissimos honores adipisci,

    id. Verr. 5, 181:

    honores adsequi amplissimos,

    id. Mil. 81:

    aliquem ad honores amplissimos perducere,

    id. Am. 20, 73:

    meus labor fructum est amplissimum consecutus,

    id. Imp. Pomp 2:

    mihi gratiae verbis amplissimis aguntur,

    in the handsomest termis, id. Cat. 3, 14; id. Phil. 2, 13; id. Quir. 15:

    ei amplissimis verbis gratias egimus,

    id. Phil. 1, 3:

    provincia Gallia merito ornatur verbis amplissimis ab senatu,

    id. ib. 4, 9:

    amplissimis verbis conlaudatus,

    Suet. Caes. 16:

    amplissimo populi senatusque judicio exercitus habuistis,

    Cic. Agr. 1, 12; id. Fl. 5; id. Dom. 86; id. Planc. 93:

    de meo consulatu amplissima atque ornatissima decreta fecerunt,

    id. Dom. 74:

    quam universi populi, illius gentis, amplissimum testimonium (said of Cic.),

    Plin. 7, 30, 31, § 116.—
    C.
    In respect of the opinion of others, esteemed, renowned, etc.:

    quicquid est, quamvis amplum sit, id est parum tum cum est aliquid amplius,

    Cic. Marcell. 26:

    quid hunc hominem magnum aut amplum de re publica cogitare (putare possumus), qui etc.,

    great or noble, id. Imp. Pomp. 37:

    omnia, quae vobis cara atque ampla sunt,

    id. Agr. 2, 9; id. Arch. 23:

    convenerunt corrogati et quidem ampli quidam homines,

    id. Phil. 3, 20:

    hoc studium parvi properemus et ampli,

    small and great, Hor. Ep. 1, 3, 28:

    amplis doctoribus instructus,

    Tac. A. 14, 52:

    sin autem sunt amplae et honestae familiae plebeiae,

    Cic. Mur. 7, 15.— Comp.:

    cum est aliquid amplius,

    Cic. Marcell. 26:

    ampliores ordines,

    Caes. B. C. 1, 77, where Dinter reads priores: quo (ingenio) neque melius neque amplius aliud in natura mortalium est, [p. 112] Sall. J. 2, 4:

    nihil amplius potes (tribuere) amicitia tua,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    quid amplius facitis?

    Vulg. Matt. 5, 47.— Sup.:

    ex amplissimo genere nubere,

    Cic. Cael. 34:

    amplissimo genere natus,

    Caes. B. G. 4, 12:

    genere copiisque amplissimus, id. ib 6, 15: quam (familiam) vidit amplissimam,

    Cic. Phil. 13, 12:

    amplissimos patruos habere,

    id. Sex. Rosc. 147:

    amplissima civitas,

    id. Verr. 5, 122:

    apud illos Fabiorum nomen est amplissimum,

    id. Font. 36; id. Caecin. 104; id. Verr. 3, 96; id. Deiot. 14:

    mihi hic locus ad agendum amplissimus est visus,

    id. Imp. Pomp. 1:

    non adgrediar ad illa maxima atque amplissima prius quam etc.,

    id. Sest. 5:

    licet tribuas ei quantum amplissimum potes, nihil tamen amplius potes amicitia tua,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    amplissimis operibus increscere,

    id. ib. 8, 4, 3:

    honores in amplissimo consilio collocare,

    Cic. Sen. 2:

    amplissimi orbis terrae consilii principes,

    id. Phil. 3, 34: honoris amplissimi puto esse accusare improbos, I esteem it to be the greatest honor, etc., id. Div. in Caecil. 70:

    promotus ad amplissimas procurationes,

    Plin. Ep. 7, 31, 3:

    praeter honores amplissimos cognomenque etc.,

    Plin. 7, 44, 45, § 142:

    spes amplissimae dignitatis,

    Cic. Agr. 2, 49; id. Sen. 19, 68; Suet. Vit. 2.—
    D.
    Hence, amplissimus (almost always thus in sup.) as a title for persons holding great and honored offices, as consul, senator, etc., or as an honorable epithet of the office itself or the body of officers, distinguished, very distinguished, honorable, right honorable, most honorable, etc.:

    is mihi videtur amplissimus, qui sua virtute in altiorem locum pervenit,

    Cic. Sex. Rosc. 83:

    homo et suis et populi Romani ornamentis amplissimus,

    id. Mur. 8:

    P. Africanus rebus gestis amplissimus,

    id. Caecin. 69:

    ut homines amplissimi testimonium de sua re non dicerent,

    id. Sex. Rosc. 102; id. Clu. 197:

    Q. Catuli atque ceterorum amplissimorum hominum auctoritas,

    id. Imp. Pomp. 63:

    vir amplissimus ejus civitatis,

    id. Verr. 4, 17; id. Fl. 32:

    exercitum Cn. Domitii, amplissimi viri, sustentavit,

    id. Deiot. 5, 14:

    cum habeas amplissimi viri religionem (of L. Lucullus),

    id. Arch. 4, 8; id. Lig. 22:

    in quo consilio amplissimi viri judicarent,

    id. Mil. 5; id. Balb. 1; id. Dom. 2:

    comitatus virorum amplissimorum,

    id. Sull. 9:

    viros primarios atque amplissimos civitatis in consilium advocare,

    id. Verr. 3, 18:

    ordinis amplissimi esse,

    Aur. Vict. Caes. 13, 1; 37, 6:

    cives amplissimos legare,

    Cic. Balb. 42:

    hoc amplissimum nomen, i. e. senatorium,

    id. Verr. 3, 96:

    amplissimus honos, i. e. consulatus,

    id. Rep. 1, 6; so,

    amplissimo praeditus magistratu,

    Suet. Aug. 26:

    amplissimus ordo, i. e. senatorius,

    Plin. Ep. 10, 3; Suet. Calig. 49:

    amplissimi ordines, i. e. senatus et equites,

    id. Vesp. 9:

    amplissimum collegium decemvirale,

    Cic. Verr. 2, 4, 49:

    an vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, etc.,

    id. Cat. 1, 3:

    amplissimum sacerdotium,

    id. Verr. 2, 126; id. Phil. 13, 8:

    sacerdotium amplissimum,

    id. Verr. 2, 127.—
    E.
    As rhet. epithet:

    amplus orator,

    one that speaks richly and with dignity, Cic. Or. 9; id. Brut. 68:

    herous (pes), qui est idem dactylus Aristoteli amplior, iambus humanior videatur,

    grander, more stately, Quint. 9, 4, 88:

    amplius compositionis genus,

    more copious style, id. 9, 4, 129.— Adv. (on the extent of the use of the different forms of the adverb, v. supra init.), largely, abundantly, copiously.
    I.
    Lit.
    a.
    Form amplĭter:

    benigne ei largi atque ampliter,

    Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

    aptate munde atque ampliter convivium,

    Pomp. Com. Rel. p. 234 Rib.:

    extructam ampliter mensam,

    Lucil. 13, 7 Mull.:

    opsonato ampliter,

    Plaut. Cas. 2, 8, 65:

    adpositum est ampliter,

    id. Mil. 3, 1, 163:

    acceptus hilare atque ampliter,

    id. Merc. prol. 98:

    modeste melius facere sumptum quam ampliter,

    id. Stich. 5, 4, 10:

    parum (digitulos) immersisti ampliter,

    not deep enough, id. Bacch. 4, 4, 26.—
    b.
    Form amplē:

    exornat ample magnificeque triclinium,

    Cic. Verr. 4, 62: qui ample valetudinarios nutriunt, in great numbers (v. the context), Cels. praef. med. —
    II.
    Trop., fully, handsomely.
    a.
    Form amplĭter:

    ampliter dicere,

    fully, particularly, Gell. 10, 3, 4:

    laudare ampliter,

    id. 2, 6, 11.—
    b.
    Form amplē: duo genera sunt: unum attenuate presseque, alterum sublate ampleque dicentium, with great fulness, richly (v. amplus, II. E.), Cic. Brut. 55, 201; so,

    elate ampleque loqui,

    id. Tusc. 5, 9, 24:

    satis ample sonabant in Pompeiani nominis locum Cato et Scipio,

    full grandly filled the place of, Flor. 4, 2, 65.— Comp.: amplĭus, more, longer, further, besides (syn.: ultra, praeterea); of time, number, and action (while plus denotes more in quantity, measure, etc.; magis, more, in the comparison of quality, and sometimes of action; and potius, rather, the choice between different objects or acts), constr. absol., with comp. abl., and, in the case of numerals, like minus, plus, propius, q. v., without quam with the nom., acc., or gen., or rarely with the abl. comp., or with quam, but chiefly in the post-Aug. per.; cf. Zumpt, § 485; Madv. § 305; Roby, § 1273; Herz. ad Caes. B. G. 4, 12; and Draeger, Hist. Synt. I. p. 521 sq.
    a.
    In gen.:

    deliberatum est non tacere [me] amplius,

    Afran. Com. Rel. p. 199 Rib.:

    otium ubi erit, de istis rebus tum amplius tecum loquar,

    Plaut. Truc. 4, 4, 18:

    cui amplius male faxim,

    id. Aul. 3, 2, 6: De. Etiam? Li. Amplius, id. As. 1, 1, 29: Ar. Vale. Ph. Aliquanto amplius valerem, si hic maneres, id. ib. 3, 3, 2:

    etiam faxo amabit (eam) amplius,

    id. Men. 5, 2, 40:

    multo tanto illum accusabo, quam te accusavi, amplius,

    id. ib. 5, 2, 49:

    quo populum servare potissit amplius,

    Lucil. 1, 15 Mull.:

    At ego amplius dico,

    Cic. Verr. 2, 26:

    amplius posse,

    Sall. J. 69, 2:

    armis amplius valere,

    id. ib. 111, 1:

    si lamentetur miser amplius aequo,

    Lucr. 3, 953:

    tribus vobis opsonatumst an opsono amplius Tibi et parasito et mulieri?

    besides, Plaut. Men. 2, 2, 45:

    Quam vellem invitatum, ut nobiscum esset amplius,

    Ter. Heaut. 1, 2, 11:

    in illo exercitu cuncta (probra) fuere et alia amplius,

    Sall. J. 44, 5:

    felices ter et amplius,

    Hor. C. 1, 13, 17:

    binas aut amplius domos continuare,

    Sall. C. 20, 11:

    ter nec amplius,

    Suet. Caes. 25:

    cum non solum de his scripserit, sed amplius praecepta (reliquerit),

    Quint. 12, 11, 24:

    multa promi amplius possunt,

    Plin. 2, 17, 15, § 77:

    si studere amplius possum,

    Quint. 6, prooem. 4:

    auram communem amplius haurire potui?

    id. 6, prooem. 12:

    sagum, quod amplius est,

    Vulg. Exod. 26, 12.—
    b.
    And so very often with the pron. quid, etc.; with the negatives nihil, non, neque, nec, ne; and sometimes with nemo and haud.
    (α).
    With quid, etc.:

    Quid faciam amplius?

    Ter. Ad. 4, 7, 14, and Cic. Har. Resp. 42:

    quid dicam amplius?

    Quint. 8, 4, 7:

    quid a me amplius dicendum putatis?

    Cic. Verr. 3, 60:

    quid quaeris amplius?

    id. Sex. Rosc. 145; id. Dom. 41; id. Verr. 2, 191:

    quid vultis amplius?

    id. Mil. 35:

    quid amplius vis?

    Hor. Epod. 17, 30:

    quid exspectatis amplius?

    Cic. Verr. 2, 174:

    quid amplius exspectabo,

    Vulg. 4 Reg. 6, 33:

    quid loquar amplius de hoc homine?

    Cic. Caecin. 25:

    quid amplius laboremus?

    Quint. 8, prooem. 31:

    quid habet amplius homo?

    Vulg. Eccl. 1, 3; 6, 8:

    quid ego aliud exoptem amplius, nisi etc.,

    Plaut. As. 3, 3, 134:

    quid amplius debeam optare?

    Quint. 4, 1, 51: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, Plaut. Merc. 2, 2, 11; Ter. And. 2, 1, 25: De. An quid est etiam amplius? He. Vero amplius, id. Ad. 3, 4, 22:

    quid est quod tibi mea ars efficere hoc possit amplius?

    more than this, id. And. 1, 1, 4:

    Etenim quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si etc.,

    Cic. Cat. 1, 3, 6; id. Sull. 90:

    si quid amplius scit,

    Plaut. Rud. 2, 2, 23:

    si quid ego addidero amplius,

    id. Trin. 4, 2, 13:

    si amplius aliquid gloriatus fuero,

    Vulg. 2 Cor. 10, 8.—And often hoc amplius, where hoc is commonly an abl., but sometimes may be regarded as a nom. or an acc.:

    hoc amplius si quid poteris,

    any thing beyond this, Cic. de Or. 1, 10, 44: et hoc amplius (additur), quod etc., and this further, that etc., id. Sull. 44; so Quint. 5, 13, 36:

    de paedagogis hoc amplius, ut aut sint etc.,

    id. 1, 1, 8:

    Mario urbe Italiaque interdicendum, Marciano hoc amplius, Africa,

    Plin. Ep. 2, 11, 19; Quint. 1, 5, 50; 1, 5, 55; sometimes in plur., his amplius:

    his amplius apud eundem (est) etc.,

    Quint. 9, 3, 15;

    so rarely eo amplius: inferiasque his annua religione, publice instituit, et eo amplius matri Circenses,

    Suet. Calig. 15:

    quaeris quid potuerit amplius adsequi,

    Cic. Planc. 60: prius quam (hic) turbarum quid faciat amplius, Plaut. Men. 5, 2, 93:

    quare jam te cur amplius excrucies?

    Cat. 76, 10.—
    (β).
    With nihil, etc.:

    habet nihil amplius quam lutum,

    Lucil. 9, 46 Mull.:

    nihil habui amplius, quod praeciperem,

    Quint. 7, 1, 64:

    nihil enim dixit amplius,

    Cic. Deiot. 21:

    Nihil dico amplius: causa dicta est,

    I say no more; I have done with my case, id. ib. 8:

    nihil amplius dico, nisi me etc.,

    id. Planc. 96:

    nihil amplius dicam quam victoriam etc.,

    id. Marcell. 17.—Hence, nihil dico or dicam amplius, when one fears to wound by declaring his opinion, etc., I say no more, have nothing further to say or add:

    vetus est, Nihili cocio est. Scis cujus? non dico amplius,

    Plaut. As. 1, 3, 51:

    si, quod equitis Romani filius est, inferior esse debuit: omnes tecum equitum Romanorum filii petiverunt. Nihil dico amplius,

    Cic. Planc. 7 (tacite significat eos dignitate inferiores esse Plancio, Manut. ad h.l.):

    Alterius vero partis nihil amplius dicam quam id, quod etc.,

    id. Marcell. 6, 17:

    amplius nihil respondit,

    Vulg. Marc. 15, 5:

    nihil amplius addens,

    ib. Deut. 5, 22:

    nihil noverunt amplius,

    ib. Eccl. 9, 5:

    nihil amplius optet,

    Hor. Ep. 1, 2, 46:

    nihil amplius potes,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    amplius quod desideres, nihil erit,

    this will leave nothing to be desired, Cic. Tusc. 1, 11, 24:

    nil amplius oro, nisi ut etc.,

    Hor. S. 2, 6, 4:

    ipse Augustus nihil amplius quam equestri familia ortum se scribit,

    Suet. Aug. 2:

    si non amplius, ad lustrum hoc protolleret unum,

    Lucil. 1, 33 Mull.:

    non luctabor tecum, Crasse, amplius,

    Cic. de Or. 1, 17, 74; id. Tusc. 5, 34, 98:

    verbum non amplius addam,

    Hor. S. 1, 1, 121:

    non amplius me objurgabis,

    Quint. 5, 10, 47:

    non amplius posse,

    Sall. Fragm. Hist. 3, 82, 19 Kritz:

    non habent amplius quid faciant,

    Vulg. Luc. 12, 4: non videbitis amplius faciem meam. ib. Gen. 44, 23; ib. Heb. 10, 17:

    amplius illa jam non inveniet,

    ib. Apoc. 18, 14:

    studium, quo non aliud ad dignitatem amplius excogitari potest,

    Tac. Or. 5:

    extra me non est alia amplius,

    Vulg. Soph. 2, 15:

    neque hoc amplius quam quod vides nobis quicquamst,

    Plaut. Rud. 1, 5, 21:

    neque va dari amplius neque etc.,

    Cic. Quinct. 23:

    nec jam amplius ullae Adparent terrae,

    Verg. A. 3, 192; 3, 260; 5, 8; 9, 426; 9, 519; 11, 807; 12, 680; id. G. 4, 503:

    nec irascar amplius,

    Vulg. Ezech. 16, 42; ib. Apoc. 7, 16:

    ne amplius dona petas,

    Cat. 68, 14:

    urere ne possit calor amplius aridus artus,

    Lucr. 4, 874;

    ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

    Caes. B. G. 1, 43:

    ut ne quem amplius posthac discipulum reciperet,

    Suet. Gram. 17:

    ne amplius morando Scaurum incenderet,

    Sall. J. 25, 10; id. Fragm. Hist. 1, 2, 10 Kritz;

    3, 82, 17: ne amplius divulgetur,

    Vulg. Act. 4, 17:

    ut nequaquam amplius per eamdem viam revertamini,

    ib. Deut. 17, 16:

    nolite amplius accipere pecuniam,

    ib. 4 Reg. 12, 7.—
    (γ).
    With nemo:

    cur non restipulatur neminem amplius petiturum?

    Cic. Q. Rosc. 12, 36:

    cum amplius nemo occurreret,

    nobody further, no one more, Curt. 8, 10, 2; so,

    neminem amplius viderunt,

    Vulg. Marc. 9, 7:

    nemo emet amplius,

    no one will buy any longer, any more, ib. Apoc. 18, 11 (for cases of haud with amplius, v. c. a and g).—
    c.
    With numerals and numeral forms.
    (α).
    Without quam:

    amplius horam suffixum in cruce me memini esse,

    Cat. 69, 3:

    horam amplius jam in demoliendo signo homines moliebantur,

    Cic. Verr. 4, 95:

    amplius annos triginta tribunus fuerat,

    Sall. C. 59, 6:

    me non amplius novem annos nato,

    Nep. Hann. 2, 3:

    per annos amplius quadraginta,

    Suet. Aug. 72; 32:

    quid si tandem amplius triennium est?

    Cic. Q. Rosc. 8:

    Tu faciem illius noctem non amplius unam Falle dolo,

    Verg. A. 1, 683:

    inveniebat Sabim flumen non amplius milia passuum decem abesse,

    Caes. B. G. 2, 16; 4, 12:

    reliquum spatium, quod est non amplius pedum sexcentorum, mons continet,

    id. ib. 1, 28;

    2, 29: amplius sestertium ducentiens acceptum hereditatibus rettuli,

    Cic. Phil. 2, 40; id. Fl. 68; so Plin. Ep. 10, 39, 1:

    huic paulo amplius tertiam partem denegem?

    id. ib. 5, 7, 3:

    cum eum amplius centum cives Romani cognoscerent,

    Cic. Verr. 1, 14; 5, 155:

    victi amplius ducenti ceciderunt,

    Liv. 21, 29, 3: non amplius quattuordecim cohortes, Pompei. ap. Cic. Att. 8, 12, C:

    ex omni multitudine non amplius quadraginta locum cepere,

    Sall. J. 58, 3: torrentes amplius centum, [p. 113] Plin. 5, 28, 29, § 103; 9, 5, 4, § 10.—And very rarely placed after the numeral:

    qui septingentos jam annos amplius numquam mutatis legibus vivunt,

    Cic. Fl. 63:

    pugnatum duas amplius horas,

    Liv. 25, 19, 15 Weissenb.:

    duo haud amplius milia peditum effugerunt,

    id. 28, 2:

    decem amplius versus perdidimus,

    Plin. Ep. 3, 5, 12:

    tris pateat caeli spatium non amplius ulnas,

    Verg. E. 3, 105.—
    (β).
    With the comp. abl. (rare but class.):

    cum jam amplius horis sex continenter pugnaretur,

    Caes. B. G. 3, 5; 4, 37:

    pugnatum amplius duabus horis est,

    Liv. 27, 12:

    neque triennio amplius supervixit,

    Suet. Caes. 89:

    uti non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset,

    Caes. B. G. 1, 15; 1, 23; 2, 7;

    6, 29: non amplius patet milibus quinque et triginta,

    Sall. Fragm. Hist. 4, 1, 34 Kritz:

    est ab capite paulo amplius mille passibus locus,

    Plin. Ep. 10, 90, 1:

    ab Capsa non amplius duum milium intervallo,

    Sall. J. 91, 3:

    (Catilina) cum initio non amplius duobus milibus (militum) habuisset,

    id. C. 56, 2; so,

    denas alii, alii plures (uxores) habent, set reges eo amplius,

    id. J. 80, 7.—

    And prob. the following ambiguous cases: cum mille non amplius equitibus,

    Sall. J. 105, 3:

    oppidum non amplius mille passuum abesse,

    id. ib. 68, 3.—
    (γ).
    With quam (postAug. and eccl.):

    non amplius, cum plurimum, quam septem horas dormiebat,

    Suet. Aug. 78:

    nec amplius quam septem et viginti dies Brundisii commoratus,

    id. ib. 17:

    Toto triennio semel omnino eam nec amplius quam uno die paucissimis vidit horis,

    id. Tib. 51:

    demoratus dies non amplius quam octo aut decem,

    Vulg. Act. 25, 6:

    ut non amplius apud te quam quarta (pars) remaneret,

    Plin. Ep. 5, 19:

    ut vexillum veteranorum, non amplius quam quingenti numero, copias fuderint,

    Tac. A. 3, 21:

    haud amplius quam ducentos misit,

    id. ib. 14, 32:

    insidiantur ei ex iis viri amplius quam quadraginta,

    Vulg. Act. 23, 21.—
    d. (α).
    Amplius, t. t. of judges when they deferred an important case for future examination:

    Amplius adeo prolixum temporis spatium significat, ut judices quotienscunque significarent, adhuc se audire velle, amplius dicebant. Itaque negotium differebant, unde hodieque ampliari judicium differri dicitur,

    Charis. 176 P.; so Don. ad Ter. Eun. 2, 3, 39; cf.

    also amplio and ampliatio: cum consules re audita amplius de consilii sententia pronuntiavissent,

    Cic. Brut. 22, 86:

    antea vel judicari primo poterat vel amplius pronuntiari,

    id. Verr. 2, 1, 26:

    ut de Philodamo amplius pronuntiaretur,

    id. ib. 2, 1, 29.—

    And metaph.: ego amplius deliberandum censeo,

    Ter. Phorm. 2, 4, 17.—
    (β).
    Amplius non petere, judicial t. phr., to bring no further action, to make no further claim:

    quid ita satis non dedit, AMPLIVS [A SE] NEMINEM PETITVRVM?

    Cic. Rosc. Com. 12, 35:

    Tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero amplius eo nomine neminem, cujus petitio sit, petiturum,

    id. Brut. 5, 18:

    sunt duo, quae te rogo: primum, ut si quid satis dandum erit, AMPLIVS EO NOMINE NON PETI, cures etc.,

    id. Fam. 13, 28 A:

    quod ille recusarit satis dare amplius abs te non peti,

    id. Att. 1, 8, 1.—
    (γ).
    Hoc amplius, beside the general use given above (II. Comp. b. a), as t. phr. of senators when they approved a measure, but amended it by addition:

    Servilio adsentior et HOC AMPLIVS CENSEO, magnum Pompeium fecisse etc.,

    Cic. Phil. 12, 21, 50:

    cui cum essem adsensus, decrevi HOC AMPLIVS, ut etc.,

    id. ad Brut. 1, 5, 1;

    so Seneca: fortasse et post omnes citatus nihil improbabo ex iis, quae priores decreverint, et dicam HOC AMPLIVS CENSEO, Vit. Beat. 3, 2: Quaedam ex istis sunt, quibus adsentire possumus, sed HOC AMPLIVS CENSEO,

    id. Q. N. 3, 15, 1.—
    (δ).
    To this may be added the elliptical phrases, nihil amplius and si nihil amplius:

    nihil amplius, denoting that there is nothing further than has been declared: sese ipsum abs te repetit. Nihil amplius,

    Cic. Verr. 5, 49, 128;

    (res publica) ulta suas injurias est per vos interitu tyranni. Nihil amplius,

    id. Fam. 12, 1, 2; and, si nihil amplius, marking a limit, if nothing more, at least:

    excedam tectis? An, si nihil amplius, obstem?

    Ov. M. 9, 148.
    ► The form amplius has the ambiguity of the Engl.
    word more, which is sometimes an adj., sometimes a subst., and sometimes an adv., and some of the above examples would admit of different classifications; as, non amplius dicere, not to speak further (adv.) or not to say more (subst.), Plaut. As. 1, 3, 51; but some of them would admit of only one explanation;

    as, ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

    Caes. B. G. 1, 43. Sup.: amplissimē.
    I.
    Lit., very largely, most abundantly:

    ut quibus militibus amplissime (agri) dati adsignati essent,

    in the largest shares, Cic. Phil. 5, 53:

    duumviri (deos) tribus quam amplissume tum apparari poterat stratis lectis placavere,

    Liv. 5, 13, 6 Weissenb.—
    II.
    Fig., most generously, most handsomely:

    qui amplissime de salute mea decreverint,

    Cic. Dom. 44:

    amplissime laudare,

    in the handsomest style, Plin. 18, 3, 3, § 11; Suet. Calig. 15:

    honores amplissime gessit,

    Cic. Verr. 2, 112:

    pater cum amplissime ex praetura triumphasset,

    with the greatest pomp, id. Mur. 15:

    placere eum quam amplissime supremo suo die efferri,

    should be carried forth with every possible solemnity, id. Phil. 9, 7, 16. V. on this word, Hand, Turs. I. pp. 287-296.

    Lewis & Short latin dictionary > amplissime

  • 10 amplus

    amplus, a, um, adj. [some regard this as a shortened form of anapleôs, = filled up, full; others, as for ambulus from amb-, rounded out, as superus from super, etc.; v. Doed. Syn. II. p. 113; but perh. it is better to form it from am- and -plus, akin to -pleo, plenus, q. v. Pott], thus pr., full all round; hence, great, large. —In space, of large extent, great, large, wide, ample, spacious (the forms amplus and amplior are very rare in the ante-class. per., and rare in all periods. Amplius is com. in the ante-class., freq. in the class., and very freq. in the post-class. per., the Vulg. rarely using the other forms, but using this 121 times. Amplissimus belongs to prose, and is scarcely used before Cicero, with whom it was a very favorite word. It was also used by Plin. Maj. and Min., but never by Tac., Sall. (in his genuine works), nor the Vulg. Catullus used only the form amplius, and Prop. only amplus, while Tib. and Pers. never used this word in any form. Ampliter is found mostly in Plaut.; and ample and amplissime are used a few times by Cic. and by writers that followed him; syn.: magnus, ingens, latus, late patens, spatiosus, laxus).
    I.
    Lit.:

    amplus et spectu protervo ferox,

    Pac. Trag. Rel. p. 94 Rib.:

    qui (Pluto) ter amplum Geryonen compescit unda,

    Hor. C. 2, 14, 7:

    ampla domus dedecori domino fit, si est in ea solitudo,

    Cic. Off. 1, 39, 139; so Verg. A. 2, 310:

    admodum amplum et excelsum signum,

    Cic. Verr. 4, 74:

    collis castris parum amplus,

    Sall. J. 98, 3:

    porticibus in amplis,

    Verg. A. 3, 353:

    per amplum mittimur Elysium,

    id. ib. 6, 743:

    vocemque per ampla volutant Atria,

    id. ib. 1, 725:

    nil vulva pulchrius ampla,

    Hor. Ep. 1, 15, 41:

    amplae aures,

    Plin. 11, 52, 114, § 274:

    milium amplum grano,

    id. 18, 7, 10, § 55:

    cubiculum amplum,

    Plin. Ep. 2, 17, 6:

    baptisterium amplum atque opacum,

    id. ib. 5, 6, 25.— Comp.:

    quanto est res amplior,

    Lucr. 2, 1133:

    Amplior Urgo et Capraria,

    Plin. 3, 6, 12, § 81:

    avis paulo amplior passere,

    id. 10, 32, 47, § 89:

    amplior specie mortali,

    Suet. Aug. 94; id. Caes. 76 (for the neutr. amplius, v. infra).— Sup.:

    amplissima curia... gymnasium amplissimum,

    Cic. Verr. 2, 4, 53:

    urbs amplissima atque ornatissima,

    id. Agr. 2, 76:

    amplissimum peristylum,

    id. Dom. 116:

    (candelabrum) ad amplissimi templi ornatum esse factum,

    id. Verr. 4, 65:

    mons Italiae amplissimus,

    Plin. 3, 5, 7, § 48:

    amplissimum flumen,

    Plin. Ep. 8, 8, 3:

    amplissimus lacus,

    id. ib. 10, 41, 2:

    amplissima insula,

    Plin. 6, 20, 23, § 71:

    amplissimi horti,

    Plin. Ep. 8, 18, 11:

    amplissima arborum,

    Plin. 16, 39, 76, § 200:

    est (topazon) amplissima gemmarum,

    id. 37, 8, 32, § 109:

    amplissimum cubiculum,

    Plin. Ep. 5, 6, 23.—
    B.
    Transf., great, abundant, ample, much, long:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6 and Ep. 2, 2, 117:

    pabula miseris mortalibus ampla,

    Lucr. 5, 944:

    ampla civitas,

    Cic. Verr. 4, 81; 4, 96:

    civitas ampla atque florens,

    Caes. B. G. 4, 3:

    gens ampla,

    Plin. 5, 30, 33, § 125:

    amplae copiae,

    Caes. B. G. 5, 19:

    ampla manus militum,

    Liv. Epit. 1, 4, 9:

    pecuaria res ampla,

    Cic. Quinct. 12:

    res familiaris ampla,

    id. Phil. 13, 8:

    (res) ampla,

    Sall. H. Fragm. 3, 82, 20 Kritz:

    patrimonium amplum et copiosum,

    Cic. Sex. Rosc. 6; id. Dom. 146: id. Phil. 2, 67:

    amplae divitiae,

    Hor. S. 2, 2, 101:

    esse patri ejus amplas facultates,

    Plin. Ep. 1, 14, 9:

    in amplis opibus heres,

    Plin. 9, 36, 59, § 122.— Comp.:

    amplior numerus,

    Cic. Mil. 57; Sall. J. 105, 3; Tac. A. 14, 53:

    ampliores aquae,

    Plin. 5, 9, 10, § 58:

    amplior exercitus,

    Sall. J. 54, 3; Suet. Vesp. 4:

    commeatus spe amplior,

    Sall. J. 75, 8:

    amplior pecunia, Auct. B. Alex. 56: pecunia amplior,

    Plin. Ep. 3, 11, 2:

    pretia ampliora,

    Plin. 10, 29, 43, § 84:

    omnia longe ampliora invenire quam etc.,

    Plin. Ep. 1, 14, 10:

    ampliores noctes,

    Plin. 18, 26, 63, § 232:

    ut ampliori tempore maneret,

    Vulg. Act. 18, 20.— Sup.:

    peditatus copiae amplissimae e Gallia,

    Cic. Font. 8:

    exercitus amplissimus,

    Plin. Ep. 2, 13, 2; 9, 13, 11:

    amplissima pecunia,

    Cic. Rosc. Am. 31:

    amplissimae fortunae,

    id. Verr. 2, 5, 8; id. Quinct. 49; id. Phil. 10, 4:

    amplissimae patrimonii copiae,

    id. Fl. 89:

    amplissimas summas emptionibus occupare,

    Plin. Ep. 8, 2, 3:

    opes amplissimae,

    id. ib. 8, 18, 4:

    amplissima dies horarum quindecim etc.,

    the longest day, Plin. 6, 34, 39, § 218.—Also subst. in comp. neutr. (v. amplius, adv. infra), more:

    ut quirem exaudire amplius,

    Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

    si vis amplius dari, Dabitur,

    Plaut. Trin. 2, 1, 18:

    jam amplius orat,

    id. ib. 2, 1, 19:

    daturus non sum amplius,

    Cic. Verr. 2, 2, 29:

    non complectar in his libris amplius quam quod etc.,

    id. de Or. 1, 6, 22:

    tantum adfero quantum ipse optat, atque etiam amplius,

    Plaut. Capt. 4, 1, 10:

    ni amplius etiam, quod ebibit,

    id. Trin. 2, 1, 20: Ph. Etiamne amplius? Th. Nil, Ter. Eun. 1, 2, 63: Tr. Dimidium Volo ut dicas. Gr. Immo hercle etiam amplius, Plaut. Rud. 4, 3, 21: Th. Nempe octoginta debentur huic minae? Tr. Haud nummo amplius, id. Most. 3, 3, 16:

    etiam amplius illam adparare condecet,

    Turp. Com. Rel. p. 100 Rib.:

    hoc onere suscepto amplexus animo sum aliquanto amplius,

    Cic. Verr. 2, 1:

    si sit opus liquidi non amplius urna,

    Hor. S. 1, 1, 54:

    omnis numerus amplius octingentis milibus explebat,

    Vell. 2, 110, 3:

    Segestanis imponebat aliquanto amplius quam etc.,

    Cic. Verr. 4, 76:

    illa corona contentus Thrasybulus neque amplius requisivit,

    Nep. Thras. 4, 3:

    amplius possidere,

    Plin. 18, 4, 3, § 17:

    Ille imperio ei reddito haud amplius, quam ut duo ex tribus filiis secum militarent, exegit,

    Curt. 8, 4, 21:

    dedit quantum maximum potuit, daturus amplius, si potuisset,

    Plin. Ep. 3, 21, 6:

    cum hoc amplius praestet, quod etc.,

    id. ib. 7, 25, 1.—Also with part. gen., more of, a greater quantity or number of:

    gaudeo tibi liberorum esse amplius,

    Plaut. Cist. 5, 4:

    te amplius bibisse praedicet loti,

    Cat. 39, 21:

    amplius frumenti auferre,

    Cic. Verr. 3, 49:

    expensum est auri viginti paulo amplius,

    id. Fl. 6, 8:

    amplius negotii contrahi,

    id. Cat. 4, 9:

    si amplius obsidum vellet,

    Caes. B. G. 6, 9, ubi v. Herz.:

    quanto ejus amplius processerat temporis,

    id. B. C. 3, 25.—
    II.
    Fig.
    A.
    Of internal power or force, great, strong, violent, impetuous:

    pro viribus amplis,

    Lucr. 5, 1174:

    amplae vires peditum,

    Plin. 6, 20, 23, § 75;

    ampla nepotum Spes,

    Prop. 4, 22, 41:

    poena sera, sed ampla,

    full, strict, id. 4, 5, 32. — Comp.:

    haec irae factae essent multo ampliores,

    Ter. Hec. 3, 1, 9:

    si forte morbus amplior factus siet, i. e. gravior,

    id. ib. 3, 1, 50:

    amplior metus,

    Cic. Clu. 128:

    amplior potentia feris,

    Plin. 28, 10, 42, § 153:

    ampliorem dicendi facultatem consequi,

    Quint. 2, 3, 4:

    amplior eoque acrior impetus,

    Flor. 4, 2, 66:

    spes amplior,

    Sall. J. 105, 4:

    amplius accipietis judicium,

    severer, Vulg. Matt. 23, 14:

    amplior auctoritas,

    Plin. 37, 3, 12, § 47:

    amplior virtus,

    higher merit, Quint. 8, 3, 83:

    idem aut amplior cultus (dei),

    Plin. 28, 2, 4, § 18:

    amplior est quaestio,

    Quint. 3, 5, 8:

    ampliora verba,

    of larger meaning, id. 8, 4, 2: scientia intellegentiaque ac sapientia ampliores inventae sunt in te, Vulg. Dan. 5, 14:

    quo legatis animus amplior esset,

    Sall. C. 40, 6; 59, 1:

    spiritus amplior,

    Vulg. Dan. 5, 12; 6, 3.— Sup.:

    (honos) pro amplissimis meritis redditur,

    Cic. Phil. 5, 41:

    cujus sideris (Caniculae) effectus amplissimi in terra sentiuntur,

    very violent, Plin. 2, 40, 40, § 107:

    amplissima spes,

    Suet. Caes. 7:

    his finis cognitionis amplissimae,

    most important trial, Plin. Ep. 2, 11, 23.—
    B.
    Of external splendor, great, handsome, magnificent, splendid, glorious:

    illis ampla satis forma, pudicitia,

    great enough, Prop. 1, 2, 24:

    haec ampla sunt, haec divina,

    Cic. Sest. 102; id. Arch. 23:

    res gestae satis amplae,

    Sall. C. 8, 2:

    cur parum amplis adfecerit praemiis,

    Cic. Mil. 57:

    ampla quidem, sed pro ingentibus meritis praemia acceperunt,

    Tac. A. 14, 53:

    amplum in modum praemia ostentare,

    Aur. Vict. Caes. 26, 6:

    amplis honoribus usi,

    Sall. J. 25, 4:

    amplis honoribus auctos,

    Hor. S. 1, 6, 11.—Sometimes in mal. part. or ironically:

    amplam occasionem calumniae nactus,

    a fine opportunity, Cic. Verr. 2, 61:

    spolia ampla refertis Tuque puerque tuus,

    glorious spoils, Verg. A. 4, 93.— Comp.:

    ne ullum munus aedilitatis amplius aut gratius populo esse possit,

    Cic. Verr. 2, 1, 5; id. Mur. 37:

    praemiis ad perdiscendum amplioribus commoveri,

    id. de Or. 1, 4, 13:

    alicui ampliorem laudem tribuere,

    id. Sest. 27:

    in aliqua re esse laudem ampliorem,

    id. Marcell. 4:

    corporis membris plus dedit, id amplius atque augustius ratus (Zeuxis),

    Quint. 12, 10, 5:

    ut Augustus vocaretur ampliore cognomine,

    Suet. Aug. 7.— Subst.:

    in potestatibus eo modo agitabat, ut ampliore, quam gerebat, dignus haberetur,

    of something greater, Sall. J. 63, 5.— Sup.:

    ut consules monumentum quam amplissimum faciundum curent,

    Cic. Phil. 14, 38; 14, 31; id. Verr. 4, 82:

    hoc munus aedilitatis amplissimum,

    id. ib. 1, 12, 36; Aur. Vict. Vir. Ill. 1, 74:

    alicui amplissimas potestates dare,

    Cic. Agr. 2, 31:

    insignibus amplissimis ornatus,

    id. ib. 2, 101:

    dona amplissima conferre,

    Plin. 18, 3, 3, § 9:

    praemia legatis dedistis amplissima,

    Cic. Cat. 4, 5; id. Phil. 2, 32:

    spe amplissimorum praemiorum adduci,

    id. Mil. 5; id. de Or. 1, 5, 16:

    velut praemium quoddam amplissimum longi laboris,

    Quint. 10, 7, 1:

    munera amplissima mittere,

    Caes. B. G. 1, 43:

    vestris beneficiis amplissimis adfectus,

    Cic. Imp. Pomp. 51; id. Dom. 98:

    laudi amplissimae lauream concedere,

    id. Pis. 74:

    laudibus amplissimis adficere,

    id. Phil. 7, 11:

    amplissimam gloriam consequi,

    id. Prov. Cons. 39:

    ut eum amplissimo regis honore et nomine adfeceris,

    id. Deiot. 14:

    amplissimis aliquem efferre honoribus,

    Aur. Vict. Epit. 17, 3:

    amplissimis uti honoribus,

    Cic. Fl. 45:

    amplissimos honores adipisci,

    id. Verr. 5, 181:

    honores adsequi amplissimos,

    id. Mil. 81:

    aliquem ad honores amplissimos perducere,

    id. Am. 20, 73:

    meus labor fructum est amplissimum consecutus,

    id. Imp. Pomp 2:

    mihi gratiae verbis amplissimis aguntur,

    in the handsomest termis, id. Cat. 3, 14; id. Phil. 2, 13; id. Quir. 15:

    ei amplissimis verbis gratias egimus,

    id. Phil. 1, 3:

    provincia Gallia merito ornatur verbis amplissimis ab senatu,

    id. ib. 4, 9:

    amplissimis verbis conlaudatus,

    Suet. Caes. 16:

    amplissimo populi senatusque judicio exercitus habuistis,

    Cic. Agr. 1, 12; id. Fl. 5; id. Dom. 86; id. Planc. 93:

    de meo consulatu amplissima atque ornatissima decreta fecerunt,

    id. Dom. 74:

    quam universi populi, illius gentis, amplissimum testimonium (said of Cic.),

    Plin. 7, 30, 31, § 116.—
    C.
    In respect of the opinion of others, esteemed, renowned, etc.:

    quicquid est, quamvis amplum sit, id est parum tum cum est aliquid amplius,

    Cic. Marcell. 26:

    quid hunc hominem magnum aut amplum de re publica cogitare (putare possumus), qui etc.,

    great or noble, id. Imp. Pomp. 37:

    omnia, quae vobis cara atque ampla sunt,

    id. Agr. 2, 9; id. Arch. 23:

    convenerunt corrogati et quidem ampli quidam homines,

    id. Phil. 3, 20:

    hoc studium parvi properemus et ampli,

    small and great, Hor. Ep. 1, 3, 28:

    amplis doctoribus instructus,

    Tac. A. 14, 52:

    sin autem sunt amplae et honestae familiae plebeiae,

    Cic. Mur. 7, 15.— Comp.:

    cum est aliquid amplius,

    Cic. Marcell. 26:

    ampliores ordines,

    Caes. B. C. 1, 77, where Dinter reads priores: quo (ingenio) neque melius neque amplius aliud in natura mortalium est, [p. 112] Sall. J. 2, 4:

    nihil amplius potes (tribuere) amicitia tua,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    quid amplius facitis?

    Vulg. Matt. 5, 47.— Sup.:

    ex amplissimo genere nubere,

    Cic. Cael. 34:

    amplissimo genere natus,

    Caes. B. G. 4, 12:

    genere copiisque amplissimus, id. ib 6, 15: quam (familiam) vidit amplissimam,

    Cic. Phil. 13, 12:

    amplissimos patruos habere,

    id. Sex. Rosc. 147:

    amplissima civitas,

    id. Verr. 5, 122:

    apud illos Fabiorum nomen est amplissimum,

    id. Font. 36; id. Caecin. 104; id. Verr. 3, 96; id. Deiot. 14:

    mihi hic locus ad agendum amplissimus est visus,

    id. Imp. Pomp. 1:

    non adgrediar ad illa maxima atque amplissima prius quam etc.,

    id. Sest. 5:

    licet tribuas ei quantum amplissimum potes, nihil tamen amplius potes amicitia tua,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    amplissimis operibus increscere,

    id. ib. 8, 4, 3:

    honores in amplissimo consilio collocare,

    Cic. Sen. 2:

    amplissimi orbis terrae consilii principes,

    id. Phil. 3, 34: honoris amplissimi puto esse accusare improbos, I esteem it to be the greatest honor, etc., id. Div. in Caecil. 70:

    promotus ad amplissimas procurationes,

    Plin. Ep. 7, 31, 3:

    praeter honores amplissimos cognomenque etc.,

    Plin. 7, 44, 45, § 142:

    spes amplissimae dignitatis,

    Cic. Agr. 2, 49; id. Sen. 19, 68; Suet. Vit. 2.—
    D.
    Hence, amplissimus (almost always thus in sup.) as a title for persons holding great and honored offices, as consul, senator, etc., or as an honorable epithet of the office itself or the body of officers, distinguished, very distinguished, honorable, right honorable, most honorable, etc.:

    is mihi videtur amplissimus, qui sua virtute in altiorem locum pervenit,

    Cic. Sex. Rosc. 83:

    homo et suis et populi Romani ornamentis amplissimus,

    id. Mur. 8:

    P. Africanus rebus gestis amplissimus,

    id. Caecin. 69:

    ut homines amplissimi testimonium de sua re non dicerent,

    id. Sex. Rosc. 102; id. Clu. 197:

    Q. Catuli atque ceterorum amplissimorum hominum auctoritas,

    id. Imp. Pomp. 63:

    vir amplissimus ejus civitatis,

    id. Verr. 4, 17; id. Fl. 32:

    exercitum Cn. Domitii, amplissimi viri, sustentavit,

    id. Deiot. 5, 14:

    cum habeas amplissimi viri religionem (of L. Lucullus),

    id. Arch. 4, 8; id. Lig. 22:

    in quo consilio amplissimi viri judicarent,

    id. Mil. 5; id. Balb. 1; id. Dom. 2:

    comitatus virorum amplissimorum,

    id. Sull. 9:

    viros primarios atque amplissimos civitatis in consilium advocare,

    id. Verr. 3, 18:

    ordinis amplissimi esse,

    Aur. Vict. Caes. 13, 1; 37, 6:

    cives amplissimos legare,

    Cic. Balb. 42:

    hoc amplissimum nomen, i. e. senatorium,

    id. Verr. 3, 96:

    amplissimus honos, i. e. consulatus,

    id. Rep. 1, 6; so,

    amplissimo praeditus magistratu,

    Suet. Aug. 26:

    amplissimus ordo, i. e. senatorius,

    Plin. Ep. 10, 3; Suet. Calig. 49:

    amplissimi ordines, i. e. senatus et equites,

    id. Vesp. 9:

    amplissimum collegium decemvirale,

    Cic. Verr. 2, 4, 49:

    an vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, etc.,

    id. Cat. 1, 3:

    amplissimum sacerdotium,

    id. Verr. 2, 126; id. Phil. 13, 8:

    sacerdotium amplissimum,

    id. Verr. 2, 127.—
    E.
    As rhet. epithet:

    amplus orator,

    one that speaks richly and with dignity, Cic. Or. 9; id. Brut. 68:

    herous (pes), qui est idem dactylus Aristoteli amplior, iambus humanior videatur,

    grander, more stately, Quint. 9, 4, 88:

    amplius compositionis genus,

    more copious style, id. 9, 4, 129.— Adv. (on the extent of the use of the different forms of the adverb, v. supra init.), largely, abundantly, copiously.
    I.
    Lit.
    a.
    Form amplĭter:

    benigne ei largi atque ampliter,

    Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

    aptate munde atque ampliter convivium,

    Pomp. Com. Rel. p. 234 Rib.:

    extructam ampliter mensam,

    Lucil. 13, 7 Mull.:

    opsonato ampliter,

    Plaut. Cas. 2, 8, 65:

    adpositum est ampliter,

    id. Mil. 3, 1, 163:

    acceptus hilare atque ampliter,

    id. Merc. prol. 98:

    modeste melius facere sumptum quam ampliter,

    id. Stich. 5, 4, 10:

    parum (digitulos) immersisti ampliter,

    not deep enough, id. Bacch. 4, 4, 26.—
    b.
    Form amplē:

    exornat ample magnificeque triclinium,

    Cic. Verr. 4, 62: qui ample valetudinarios nutriunt, in great numbers (v. the context), Cels. praef. med. —
    II.
    Trop., fully, handsomely.
    a.
    Form amplĭter:

    ampliter dicere,

    fully, particularly, Gell. 10, 3, 4:

    laudare ampliter,

    id. 2, 6, 11.—
    b.
    Form amplē: duo genera sunt: unum attenuate presseque, alterum sublate ampleque dicentium, with great fulness, richly (v. amplus, II. E.), Cic. Brut. 55, 201; so,

    elate ampleque loqui,

    id. Tusc. 5, 9, 24:

    satis ample sonabant in Pompeiani nominis locum Cato et Scipio,

    full grandly filled the place of, Flor. 4, 2, 65.— Comp.: amplĭus, more, longer, further, besides (syn.: ultra, praeterea); of time, number, and action (while plus denotes more in quantity, measure, etc.; magis, more, in the comparison of quality, and sometimes of action; and potius, rather, the choice between different objects or acts), constr. absol., with comp. abl., and, in the case of numerals, like minus, plus, propius, q. v., without quam with the nom., acc., or gen., or rarely with the abl. comp., or with quam, but chiefly in the post-Aug. per.; cf. Zumpt, § 485; Madv. § 305; Roby, § 1273; Herz. ad Caes. B. G. 4, 12; and Draeger, Hist. Synt. I. p. 521 sq.
    a.
    In gen.:

    deliberatum est non tacere [me] amplius,

    Afran. Com. Rel. p. 199 Rib.:

    otium ubi erit, de istis rebus tum amplius tecum loquar,

    Plaut. Truc. 4, 4, 18:

    cui amplius male faxim,

    id. Aul. 3, 2, 6: De. Etiam? Li. Amplius, id. As. 1, 1, 29: Ar. Vale. Ph. Aliquanto amplius valerem, si hic maneres, id. ib. 3, 3, 2:

    etiam faxo amabit (eam) amplius,

    id. Men. 5, 2, 40:

    multo tanto illum accusabo, quam te accusavi, amplius,

    id. ib. 5, 2, 49:

    quo populum servare potissit amplius,

    Lucil. 1, 15 Mull.:

    At ego amplius dico,

    Cic. Verr. 2, 26:

    amplius posse,

    Sall. J. 69, 2:

    armis amplius valere,

    id. ib. 111, 1:

    si lamentetur miser amplius aequo,

    Lucr. 3, 953:

    tribus vobis opsonatumst an opsono amplius Tibi et parasito et mulieri?

    besides, Plaut. Men. 2, 2, 45:

    Quam vellem invitatum, ut nobiscum esset amplius,

    Ter. Heaut. 1, 2, 11:

    in illo exercitu cuncta (probra) fuere et alia amplius,

    Sall. J. 44, 5:

    felices ter et amplius,

    Hor. C. 1, 13, 17:

    binas aut amplius domos continuare,

    Sall. C. 20, 11:

    ter nec amplius,

    Suet. Caes. 25:

    cum non solum de his scripserit, sed amplius praecepta (reliquerit),

    Quint. 12, 11, 24:

    multa promi amplius possunt,

    Plin. 2, 17, 15, § 77:

    si studere amplius possum,

    Quint. 6, prooem. 4:

    auram communem amplius haurire potui?

    id. 6, prooem. 12:

    sagum, quod amplius est,

    Vulg. Exod. 26, 12.—
    b.
    And so very often with the pron. quid, etc.; with the negatives nihil, non, neque, nec, ne; and sometimes with nemo and haud.
    (α).
    With quid, etc.:

    Quid faciam amplius?

    Ter. Ad. 4, 7, 14, and Cic. Har. Resp. 42:

    quid dicam amplius?

    Quint. 8, 4, 7:

    quid a me amplius dicendum putatis?

    Cic. Verr. 3, 60:

    quid quaeris amplius?

    id. Sex. Rosc. 145; id. Dom. 41; id. Verr. 2, 191:

    quid vultis amplius?

    id. Mil. 35:

    quid amplius vis?

    Hor. Epod. 17, 30:

    quid exspectatis amplius?

    Cic. Verr. 2, 174:

    quid amplius exspectabo,

    Vulg. 4 Reg. 6, 33:

    quid loquar amplius de hoc homine?

    Cic. Caecin. 25:

    quid amplius laboremus?

    Quint. 8, prooem. 31:

    quid habet amplius homo?

    Vulg. Eccl. 1, 3; 6, 8:

    quid ego aliud exoptem amplius, nisi etc.,

    Plaut. As. 3, 3, 134:

    quid amplius debeam optare?

    Quint. 4, 1, 51: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, Plaut. Merc. 2, 2, 11; Ter. And. 2, 1, 25: De. An quid est etiam amplius? He. Vero amplius, id. Ad. 3, 4, 22:

    quid est quod tibi mea ars efficere hoc possit amplius?

    more than this, id. And. 1, 1, 4:

    Etenim quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si etc.,

    Cic. Cat. 1, 3, 6; id. Sull. 90:

    si quid amplius scit,

    Plaut. Rud. 2, 2, 23:

    si quid ego addidero amplius,

    id. Trin. 4, 2, 13:

    si amplius aliquid gloriatus fuero,

    Vulg. 2 Cor. 10, 8.—And often hoc amplius, where hoc is commonly an abl., but sometimes may be regarded as a nom. or an acc.:

    hoc amplius si quid poteris,

    any thing beyond this, Cic. de Or. 1, 10, 44: et hoc amplius (additur), quod etc., and this further, that etc., id. Sull. 44; so Quint. 5, 13, 36:

    de paedagogis hoc amplius, ut aut sint etc.,

    id. 1, 1, 8:

    Mario urbe Italiaque interdicendum, Marciano hoc amplius, Africa,

    Plin. Ep. 2, 11, 19; Quint. 1, 5, 50; 1, 5, 55; sometimes in plur., his amplius:

    his amplius apud eundem (est) etc.,

    Quint. 9, 3, 15;

    so rarely eo amplius: inferiasque his annua religione, publice instituit, et eo amplius matri Circenses,

    Suet. Calig. 15:

    quaeris quid potuerit amplius adsequi,

    Cic. Planc. 60: prius quam (hic) turbarum quid faciat amplius, Plaut. Men. 5, 2, 93:

    quare jam te cur amplius excrucies?

    Cat. 76, 10.—
    (β).
    With nihil, etc.:

    habet nihil amplius quam lutum,

    Lucil. 9, 46 Mull.:

    nihil habui amplius, quod praeciperem,

    Quint. 7, 1, 64:

    nihil enim dixit amplius,

    Cic. Deiot. 21:

    Nihil dico amplius: causa dicta est,

    I say no more; I have done with my case, id. ib. 8:

    nihil amplius dico, nisi me etc.,

    id. Planc. 96:

    nihil amplius dicam quam victoriam etc.,

    id. Marcell. 17.—Hence, nihil dico or dicam amplius, when one fears to wound by declaring his opinion, etc., I say no more, have nothing further to say or add:

    vetus est, Nihili cocio est. Scis cujus? non dico amplius,

    Plaut. As. 1, 3, 51:

    si, quod equitis Romani filius est, inferior esse debuit: omnes tecum equitum Romanorum filii petiverunt. Nihil dico amplius,

    Cic. Planc. 7 (tacite significat eos dignitate inferiores esse Plancio, Manut. ad h.l.):

    Alterius vero partis nihil amplius dicam quam id, quod etc.,

    id. Marcell. 6, 17:

    amplius nihil respondit,

    Vulg. Marc. 15, 5:

    nihil amplius addens,

    ib. Deut. 5, 22:

    nihil noverunt amplius,

    ib. Eccl. 9, 5:

    nihil amplius optet,

    Hor. Ep. 1, 2, 46:

    nihil amplius potes,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    amplius quod desideres, nihil erit,

    this will leave nothing to be desired, Cic. Tusc. 1, 11, 24:

    nil amplius oro, nisi ut etc.,

    Hor. S. 2, 6, 4:

    ipse Augustus nihil amplius quam equestri familia ortum se scribit,

    Suet. Aug. 2:

    si non amplius, ad lustrum hoc protolleret unum,

    Lucil. 1, 33 Mull.:

    non luctabor tecum, Crasse, amplius,

    Cic. de Or. 1, 17, 74; id. Tusc. 5, 34, 98:

    verbum non amplius addam,

    Hor. S. 1, 1, 121:

    non amplius me objurgabis,

    Quint. 5, 10, 47:

    non amplius posse,

    Sall. Fragm. Hist. 3, 82, 19 Kritz:

    non habent amplius quid faciant,

    Vulg. Luc. 12, 4: non videbitis amplius faciem meam. ib. Gen. 44, 23; ib. Heb. 10, 17:

    amplius illa jam non inveniet,

    ib. Apoc. 18, 14:

    studium, quo non aliud ad dignitatem amplius excogitari potest,

    Tac. Or. 5:

    extra me non est alia amplius,

    Vulg. Soph. 2, 15:

    neque hoc amplius quam quod vides nobis quicquamst,

    Plaut. Rud. 1, 5, 21:

    neque va dari amplius neque etc.,

    Cic. Quinct. 23:

    nec jam amplius ullae Adparent terrae,

    Verg. A. 3, 192; 3, 260; 5, 8; 9, 426; 9, 519; 11, 807; 12, 680; id. G. 4, 503:

    nec irascar amplius,

    Vulg. Ezech. 16, 42; ib. Apoc. 7, 16:

    ne amplius dona petas,

    Cat. 68, 14:

    urere ne possit calor amplius aridus artus,

    Lucr. 4, 874;

    ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

    Caes. B. G. 1, 43:

    ut ne quem amplius posthac discipulum reciperet,

    Suet. Gram. 17:

    ne amplius morando Scaurum incenderet,

    Sall. J. 25, 10; id. Fragm. Hist. 1, 2, 10 Kritz;

    3, 82, 17: ne amplius divulgetur,

    Vulg. Act. 4, 17:

    ut nequaquam amplius per eamdem viam revertamini,

    ib. Deut. 17, 16:

    nolite amplius accipere pecuniam,

    ib. 4 Reg. 12, 7.—
    (γ).
    With nemo:

    cur non restipulatur neminem amplius petiturum?

    Cic. Q. Rosc. 12, 36:

    cum amplius nemo occurreret,

    nobody further, no one more, Curt. 8, 10, 2; so,

    neminem amplius viderunt,

    Vulg. Marc. 9, 7:

    nemo emet amplius,

    no one will buy any longer, any more, ib. Apoc. 18, 11 (for cases of haud with amplius, v. c. a and g).—
    c.
    With numerals and numeral forms.
    (α).
    Without quam:

    amplius horam suffixum in cruce me memini esse,

    Cat. 69, 3:

    horam amplius jam in demoliendo signo homines moliebantur,

    Cic. Verr. 4, 95:

    amplius annos triginta tribunus fuerat,

    Sall. C. 59, 6:

    me non amplius novem annos nato,

    Nep. Hann. 2, 3:

    per annos amplius quadraginta,

    Suet. Aug. 72; 32:

    quid si tandem amplius triennium est?

    Cic. Q. Rosc. 8:

    Tu faciem illius noctem non amplius unam Falle dolo,

    Verg. A. 1, 683:

    inveniebat Sabim flumen non amplius milia passuum decem abesse,

    Caes. B. G. 2, 16; 4, 12:

    reliquum spatium, quod est non amplius pedum sexcentorum, mons continet,

    id. ib. 1, 28;

    2, 29: amplius sestertium ducentiens acceptum hereditatibus rettuli,

    Cic. Phil. 2, 40; id. Fl. 68; so Plin. Ep. 10, 39, 1:

    huic paulo amplius tertiam partem denegem?

    id. ib. 5, 7, 3:

    cum eum amplius centum cives Romani cognoscerent,

    Cic. Verr. 1, 14; 5, 155:

    victi amplius ducenti ceciderunt,

    Liv. 21, 29, 3: non amplius quattuordecim cohortes, Pompei. ap. Cic. Att. 8, 12, C:

    ex omni multitudine non amplius quadraginta locum cepere,

    Sall. J. 58, 3: torrentes amplius centum, [p. 113] Plin. 5, 28, 29, § 103; 9, 5, 4, § 10.—And very rarely placed after the numeral:

    qui septingentos jam annos amplius numquam mutatis legibus vivunt,

    Cic. Fl. 63:

    pugnatum duas amplius horas,

    Liv. 25, 19, 15 Weissenb.:

    duo haud amplius milia peditum effugerunt,

    id. 28, 2:

    decem amplius versus perdidimus,

    Plin. Ep. 3, 5, 12:

    tris pateat caeli spatium non amplius ulnas,

    Verg. E. 3, 105.—
    (β).
    With the comp. abl. (rare but class.):

    cum jam amplius horis sex continenter pugnaretur,

    Caes. B. G. 3, 5; 4, 37:

    pugnatum amplius duabus horis est,

    Liv. 27, 12:

    neque triennio amplius supervixit,

    Suet. Caes. 89:

    uti non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset,

    Caes. B. G. 1, 15; 1, 23; 2, 7;

    6, 29: non amplius patet milibus quinque et triginta,

    Sall. Fragm. Hist. 4, 1, 34 Kritz:

    est ab capite paulo amplius mille passibus locus,

    Plin. Ep. 10, 90, 1:

    ab Capsa non amplius duum milium intervallo,

    Sall. J. 91, 3:

    (Catilina) cum initio non amplius duobus milibus (militum) habuisset,

    id. C. 56, 2; so,

    denas alii, alii plures (uxores) habent, set reges eo amplius,

    id. J. 80, 7.—

    And prob. the following ambiguous cases: cum mille non amplius equitibus,

    Sall. J. 105, 3:

    oppidum non amplius mille passuum abesse,

    id. ib. 68, 3.—
    (γ).
    With quam (postAug. and eccl.):

    non amplius, cum plurimum, quam septem horas dormiebat,

    Suet. Aug. 78:

    nec amplius quam septem et viginti dies Brundisii commoratus,

    id. ib. 17:

    Toto triennio semel omnino eam nec amplius quam uno die paucissimis vidit horis,

    id. Tib. 51:

    demoratus dies non amplius quam octo aut decem,

    Vulg. Act. 25, 6:

    ut non amplius apud te quam quarta (pars) remaneret,

    Plin. Ep. 5, 19:

    ut vexillum veteranorum, non amplius quam quingenti numero, copias fuderint,

    Tac. A. 3, 21:

    haud amplius quam ducentos misit,

    id. ib. 14, 32:

    insidiantur ei ex iis viri amplius quam quadraginta,

    Vulg. Act. 23, 21.—
    d. (α).
    Amplius, t. t. of judges when they deferred an important case for future examination:

    Amplius adeo prolixum temporis spatium significat, ut judices quotienscunque significarent, adhuc se audire velle, amplius dicebant. Itaque negotium differebant, unde hodieque ampliari judicium differri dicitur,

    Charis. 176 P.; so Don. ad Ter. Eun. 2, 3, 39; cf.

    also amplio and ampliatio: cum consules re audita amplius de consilii sententia pronuntiavissent,

    Cic. Brut. 22, 86:

    antea vel judicari primo poterat vel amplius pronuntiari,

    id. Verr. 2, 1, 26:

    ut de Philodamo amplius pronuntiaretur,

    id. ib. 2, 1, 29.—

    And metaph.: ego amplius deliberandum censeo,

    Ter. Phorm. 2, 4, 17.—
    (β).
    Amplius non petere, judicial t. phr., to bring no further action, to make no further claim:

    quid ita satis non dedit, AMPLIVS [A SE] NEMINEM PETITVRVM?

    Cic. Rosc. Com. 12, 35:

    Tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero amplius eo nomine neminem, cujus petitio sit, petiturum,

    id. Brut. 5, 18:

    sunt duo, quae te rogo: primum, ut si quid satis dandum erit, AMPLIVS EO NOMINE NON PETI, cures etc.,

    id. Fam. 13, 28 A:

    quod ille recusarit satis dare amplius abs te non peti,

    id. Att. 1, 8, 1.—
    (γ).
    Hoc amplius, beside the general use given above (II. Comp. b. a), as t. phr. of senators when they approved a measure, but amended it by addition:

    Servilio adsentior et HOC AMPLIVS CENSEO, magnum Pompeium fecisse etc.,

    Cic. Phil. 12, 21, 50:

    cui cum essem adsensus, decrevi HOC AMPLIVS, ut etc.,

    id. ad Brut. 1, 5, 1;

    so Seneca: fortasse et post omnes citatus nihil improbabo ex iis, quae priores decreverint, et dicam HOC AMPLIVS CENSEO, Vit. Beat. 3, 2: Quaedam ex istis sunt, quibus adsentire possumus, sed HOC AMPLIVS CENSEO,

    id. Q. N. 3, 15, 1.—
    (δ).
    To this may be added the elliptical phrases, nihil amplius and si nihil amplius:

    nihil amplius, denoting that there is nothing further than has been declared: sese ipsum abs te repetit. Nihil amplius,

    Cic. Verr. 5, 49, 128;

    (res publica) ulta suas injurias est per vos interitu tyranni. Nihil amplius,

    id. Fam. 12, 1, 2; and, si nihil amplius, marking a limit, if nothing more, at least:

    excedam tectis? An, si nihil amplius, obstem?

    Ov. M. 9, 148.
    ► The form amplius has the ambiguity of the Engl.
    word more, which is sometimes an adj., sometimes a subst., and sometimes an adv., and some of the above examples would admit of different classifications; as, non amplius dicere, not to speak further (adv.) or not to say more (subst.), Plaut. As. 1, 3, 51; but some of them would admit of only one explanation;

    as, ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

    Caes. B. G. 1, 43. Sup.: amplissimē.
    I.
    Lit., very largely, most abundantly:

    ut quibus militibus amplissime (agri) dati adsignati essent,

    in the largest shares, Cic. Phil. 5, 53:

    duumviri (deos) tribus quam amplissume tum apparari poterat stratis lectis placavere,

    Liv. 5, 13, 6 Weissenb.—
    II.
    Fig., most generously, most handsomely:

    qui amplissime de salute mea decreverint,

    Cic. Dom. 44:

    amplissime laudare,

    in the handsomest style, Plin. 18, 3, 3, § 11; Suet. Calig. 15:

    honores amplissime gessit,

    Cic. Verr. 2, 112:

    pater cum amplissime ex praetura triumphasset,

    with the greatest pomp, id. Mur. 15:

    placere eum quam amplissime supremo suo die efferri,

    should be carried forth with every possible solemnity, id. Phil. 9, 7, 16. V. on this word, Hand, Turs. I. pp. 287-296.

    Lewis & Short latin dictionary > amplus

  • 11 Essen [2]

    Essen, das, I) das Speisen u. die Speise: cibus od. (von mehreren Speisen) Plur. cibi. – esca (die schon zubereitete Speise, insofern sie gegessen werden kann, das Essen). – Essen und Trinken, cibus potusque; cibus et potio; [844] cibus vinumque; victus (übh. der ganze Leibesunterhalt): mäßiges Essen u. Trinken. temperatae escae modicaeque potiones: das Essen schmeckt ihm, libenter cenat: jmd. zum E. nötigen, cogere alqm ad edendum. – II) die Mahlzeit: ientaculum (das Frühstück, bald nach dem Aufstehen). – prandium (das Spätfrühstück, gegen die Mittagszeit genossen). – gustatio (eine leichte Mahlzeit von kalter Küche, kurz vor der Hauptmahlzeit genommen). – cena (die Hauptmahlzeit der Römer, gegen 3 Uhr nachmittags genossen). – convivium (jedes gesellschaftliche Mahl, Gastmahl, das unter Freunden gehalten wird, wobei es nicht gerade auf Essen u. Trinken, sondern auf die Unterhaltung ankommt). – epulum (ein öffentliches Gastmahl, das den Göttern, dem Volke, an Festen, bei Triumphen u. dgl. gegeben wurde). – epulae (ein großes, mit prächtigen Zurüstungen angestelltes Privatgastmahl, wobei es besonders auf die Menge u. Vorzüglichkeit der Speisen ankam). – daps (ein prächtiges Festmahl zu religiösem Zweck, ein Opfermahl). – ein kleines E. (Mahl), cenuia. – ein ordentliches E. (Mahl), cena recta. – ein ärmliches, schlechtes E. (Gastmahl, Diner), convivium inopiāsordens: ein schwelgerisches E. (Gastmahl, Diner), convivium luxuriosum; convivium luxusque. – ein mit einem E. (Festmahl) verbundenes Opfer, sacrificiumepulare. – ein Freund guter Essen (Diners), bonarum cenarum assectator. – ein E. (Mahl, Gastmahl) bereiten oder bereiten lassen, anordnen, veranstalten, halten, cenam parare,instruere; cenam od. cenulam facere; convivium instruere, apparare, comparare, ornare, exornare, ornare et apparare; convivium habere, agere: ein großes E. (Mahl, Gastmahl) veranstalten, halten, convivium opipare apparare; convivium magnifice etornate comparare; convivium magnificesplendideque ornare; pleno convivio cenare: jmdm. (zu Ehren) ein E. (Gastmahl) geben, cenam od. epulum alci dare; cenam od. cenulam alci facere; convivium alcicomparare: jmdm. an seinem Geburtstage, alci nataliciam dare: zum E. (Mahl, Gastmahl) gehen, ad cenam ire; cenam obire;convivium inire: sich wieder zum E. (Gastmahl) begeben (von dem man sich entfernt hatte), se convivio reddere: jmd. zum E. einladen, alqm ad cenam invitare od. vocare (s. »einladen« den Untersch.); alqm adhibere cenae od. convivio od. in convivin m (jmd. zur Tafel ziehen, sowohl indem man ihn einladen läßt, als indem man ihn, wenn er schon anwesend ist, zu Tische behält): sich bei jmd. zum E. einladen, condicere alci ad cenam: bei einem E. (Gastmahl) sein, in convivio interesse: zum E. (zur Tafel, zum Gastmahl) zusagen, das E. annehmen, promitteread cenam u. (bei jmd.) ad alqm: bei jmd. zum E. (zu Tische, zur Tafel) sein, cenare apud alqm; accubare apud alqm od. inalcis epulo (im Sinne der Alten, bei jmd. zu Tische liegen): auswärts zum E. (zu Tische, zur Tafel, zum Diner) sein, s. »auswärts essen« unter »essen no. II, 2«: nicht mehr auswärts zum E. (zu Tische, zur Tafel) sein, keine Diners [845] mehr besuchen, ad cenas itare desisse: vom E. (Tische, von der Tafel, vom Diner) aufstehen, surgere a cena: vom E. (vom Tische, von der Tafel, vom Diner) aufstehen wollen, calceos poscere (die Schuhe fordern, die man bei Tische ablegte): während des E. (bei Tische, bei Tafel), inter cenam od. epulas; super cenam; super mensam; cenans (speisend): nach dem E., post cibum (mit dem Zus. meridianum, nach dem Mittagsessen); post cenam; a cena (vom Tische hinweg, z.B. in lecticulam lucubratoriam se recipiebat); cenatus (nachdem er abgespeist, z.B. dormiit).

    deutsch-lateinisches > Essen [2]

  • 12 tum

    tum, adv. demonstr., of time [pronom. demonstr. stems to-, ta-; Gr. to, seen in ita, tam, etc.; cf. quom or cum], then.
    I.
    Absol.
    A.
    Referring to a time previously specified.
    1.
    To a definite past time.
    (α).
    To a period of time in which something was or happened (opp. later periods) = illis temporibus:

    is dictu'st ollis popularibus olim Qui tum vivebant homines,

    Enn. Ann. v. 308 Vahl.:

    quod tum erat res in pecore et locorum possessionibus, i. e. Romuli temporibus,

    Cic. Rep. 2, 9, 16:

    cum illi male dicerent, quod tum fieri licebat, i. e. Periclis temporibus,

    id. de Or. 3, 34, 138:

    erat omnino tum mos ut faciles essent in suum cuique tribuendo,

    id. Brut. 21, 85; cf. id. Tusc. 1, 46, 111:

    vastae tum in his locis solitudines erant,

    Liv. 1, 4, 6; 2, 6, 8; 3, 29, 3; 4, 6, 12; 42, 62, 11;

    44, 9, 4: ut tum erant tempora,

    Nep. Att. 1, 2; 12, 3; Liv. 1, 3, 3; 1, 8, 4; 2, 7, 4; 2, 9, 8; 2, 50, 2; 2, 63, 6;

    39, 6, 7 and 9.—With illis temporibus: nam jam tum illis temporibus fortius... loquebantur quam pugnabant,

    Nep. Thras. 2, 4.—
    (β).
    Referring to a point of time, then, at that time:

    insigneita fere tum milia militum octo Duxit,

    Enn. Ann. v. 336 Vahl.: ut jacui exsurgo;

    ardere censui aedis: ita tum confulgebant,

    Plaut. Am. 5, 1, 15:

    jam duo restabant fata tum,

    id. Bacch. 4, 9, 35; id. Cist. 1, 3, 14: quot eras annos gnatus tum, quom, etc.? Me Septuennis, nam tum dentes mihi cadebant primulum, id. Men. 5, 9, 56; id. Merc. prol. 66; id. Most. 1, 2, 49; id. Am. 2, 1, 56; Ter. And. 1, 1, 82: sic igitur tum se levis ac diffusilis aether... undique flexit. Lucr. 5, 467; 5, 837; 5, 911; 5, 432;

    5, 942: atque huic anno proximus Sulla consule et Pompejo fuit. Tum P. Sulpicii in tribunatu, cottidie contionantis, totum genus dicendi cognovimus,

    Cic. Brut. 89, 306; id. Ac. 2, 22, 69:

    scribit Eudemum Pheras venisse, quae erat urbs in Thessalia tum admodum nobilis,

    id. Div. 1, 25, 53; id. Rep. 2, 37, 63:

    hi tum in Asia rhetorum principes,

    id. Brut. 91, 316; id. Sest. 11, 26; id. Planc. 37, 90; id. Quint. 61, 170; id. Fam. 9, 21, 2:

    hoc tum veritus Caesar Pharum prehendit,

    Caes. B. C. 3, 112:

    eodem anno a Campanis Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiuntur,

    Liv. 4, 44, 13; 1, 7, 14; 2, 9, 5;

    2, 37, 7: praetores tum duos Latium habebat,

    id. 8, 3, 9:

    Aemilius, cujus tum fasces erant, dictatorem dixit,

    id. 8, 12, 13; 5, 8, 4; 22, 46, 6;

    1, 7, 12: tum Athenis perpetui archontes esse desierunt,

    Vell. 1, 8, 3:

    tum Cimbri et Teutoni transcendere Rhenum,

    id. 2, 8, 3; Val. Max. 1, 5, 3; Tac. H. 4, 49; 3, 57:

    non timido, non ignavo cessare tum licuit,

    Curt. 3, 11, 5:

    Archiae, qui tum maximum magistratum Thebis obtinebat,

    Nep. Pelop. 3, 2; id. Phoc. 3, 3.—With in eo tempore: eum quem virile secus tum in eo tempore habebat, Asell. ap. Gell. 2, 13, 5.—Repeated by anaphora:

    quae nox omnium temporum conjurationis acerrima fuit. Tum Catilinae dies exeundi, tum ceteris manendi condicio, tum descriptio... constituta est, tum tuus pater, etc.,

    Cic. Sull. 18, 52; cf. Lucr. 5, 1377; 5, 1399.—
    (γ).
    Esp., referring to a former state, implying that it no longer exists:

    quaesivit ex lege illa Cornelia quae tum erat,

    Cic. Clu. 20, 55:

    cum sententias Oppianicus, quae tum erat potestas, palam ferri velle dixisset,

    id. ib. 27, 75:

    Caere, opulento tum oppido,

    Liv. 1, 2, 3; 3, 52, 3:

    praetores aerarii (nam tum a praetoribus tractabatur aerarium), etc.,

    Tac. H. 4, 9.—
    (δ).
    Expressly opposed to present time (hodie, nunc, hoc tempore, etc.; class. and very freq.; but in post-Aug. writers tunc is regularly used): prius non is eras qui eras;

    nunc is factu's qui tum non eras,

    Plaut. Trin. 4, 2, 138:

    tu nunc tibi Id laudi ducis quod tum fecisti inopia?

    Ter. Ad. 1, 2, 25; id. Hec. 3, 3, 48:

    quae tabula, tum imperio tuo revulsa, nunc a me tamen reportata est,

    Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112:

    tum imperator populi Romani deos patrios reportabat, nunc praetor ejusdem populi eosdem illos deos... auferebat,

    id. ib. 2, 4, 35, § 77; cf. id. ib. 2, 4, 35, § 78; 2, 5, 20, § 51; id. Clu. 31, 86; id. Planc. 9, 22; id. Quint. 22, 71; id. Phil. 14, 8, 21; id. Leg. 2, 22, 57; Caes. B. C. 3, 17; Liv. 5, 3, 5; 6, 15, 11; 10, 9, 6.—
    (ε).
    Opposed to another time specified:

    itaque tum eos exire jussit. Post autem e provincia litteras ad conlegium misit, se, etc.,

    Cic. N. D. 2, 4, 11:

    itaque ut tum carere rege, sic pulso Tarquinio nomen regis audire non poterat,

    id. Rep. 2, 30, 53; id. Mil. 21, 55:

    sicut legatorum antea, ita tum novorum colonorum caede imbutis armis,

    Liv. 4, 31, 7; 39, 22, 10; 9, 36, 1; 2, 52, 7; 4, 2, 10; 4, 57, 11;

    21, 17, 1: et tum sicca, prius celeberrima fontibus, Ide,

    Ov. M. 2, 218; Verg. A. 11, 33; Nep. Arist. 2, 3; id. Ham. 11, 7.—
    (ζ).
    In the historians in applying general statements or truths to the state of affairs spoken of: communi enim fit vitio naturae ut invisis atque incognitis rebus... vehementius exterreamur;

    ut tum accidit,

    Caes. B. C. 2, 4; 3, 68; id. B. G. 7, 3; 2, 6; id. B. C. 1, 80:

    foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt. Tum ita factum accepimus,

    Liv. 1, 24, 4; 1, 32, 14; 21, 31, 12.—
    (η).
    Denoting coincidence or inner connection with an action before mentioned = a temporal clause (tum = cum hoc fieret), then, on that occasion:

    quis tum non ingemuit?

    Cic. Vatin. 13, 31:

    ne tum quidem hominum venustatem et facetias perspicere potuisti? i. e. cum coronam auream imponebant,

    id. Fl. 31, 76: apud imperitos tum illa dicta sunt;

    nunc agendum est subtilius,

    id. Fin. 4, 27, 74:

    itaque tum Stajenus condemnatus est,

    i. e. in that trial, id. Clu. 36, 101; id. Sen. 7, 22:

    M. Porcius Cato qui, asper ingenio, tum lenem mitemque senatorem egit,

    Liv. 45, 25; Val. Max. 8, 3, 3:

    sed tum supplicia dis... decernuntur,

    Tac. A. 3, 64; 3, 72:

    Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri,

    Ov. M. 14, 474.—

    With the occasion referred to specified in the same clause: Manlius... ex petulanti scurra in discordiis civitatis ad eam columnam tum suffragiis populi pervenerat,

    Cic. Clu. 13, 39:

    emisti tum in naufragio hujus urbis... tum, inquam, emisti ut, etc.,

    id. Prov. Cons. 4, 7.—Repeated by anaphora: et Capitolinis injecit sedibus ignes. Tum statua Nattae, tum simulacra deorum, Romulusque et Remus cum altrice belua vi fulminis icti conciderunt, Cic. Div. 2, 20, 45;

    so repeated seven times,

    id. Rep. 1, 40, 62.—
    (θ).
    Redundant, the time of the action being clear without it (esp. in Cic.):

    atque hoc tum judicio facto... tamen Avitus Oppianicum reum statim non facit,

    Cic. Clu. 20, 56:

    itaque tum ille inopia et necessitate coactus ad Caepasios confugit,

    id. ib. 20, 57; id. Brut. 23, 90; 39, 145; 43, 161; cf. id. Sull. 18, 51, where tum redundant occurs six times successively.—
    2.
    In oblique discourse, referring to the time of the speaker, = nunc in direct discourse:

    quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore?

    if they were not now so, Liv. 3, 62, 1:

    (dixit Sempronius)... nec tum agrum plebi, sed sibi invidiam quaeri,

    id. 4, 44, 9; 4, 57, 4:

    moenia eos tum transcendere non Italiae modo, sed etiam urbis Romanae,

    id. 21, 35, 9; 5, 21, 7 (in this use nunc is also freq.).—
    3.
    Referring to indefinite time.
    (α).
    Then, at such a time of the year, day, etc., at such a season:

    tum denique tauros in gregem redigo (after Lyra rises),

    Varr. R. R. 2, 5, 12; 1, 35 fin.; Col. 11, 2, 87.—
    (β).
    With the force of an indefinite temporal clause, at such a time, in such circumstances, i. e. when such a thing happens as has happened:

    qui (porci) a partu decimo die habentur puri, ab eo appellantur sacres, quod tum ad sacrificium idonei habentur primum,

    Varr. R. R. 2, 4, 16; 2, 7, 13:

    deinde cibum sequitur somnus... quia plurima tum se corpora conturbant (i. e. cum cibum ceperunt),

    Lucr. 4, 957; 3, 599; 4, 892; 4, 919;

    4, 1030: quam regionem cum superavit animus... finem altius se efferendi facit. Tum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus... nullam in partem movetur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43; 1, 31, 75; 3, 23, 55; 4, 24, 54; Tac. Dial. 7.—
    (γ).
    With the force of a conditional clause, then, in this instance, if so: immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis. Ph. Tum tu igitur, qua causa missus es ad portum, id expedi (i. e. si ita est), Plaut. Stich. 2, 2, 39; id. Most. 5, 1, 55; id. As. 1, 1, 93; 2, 2, 64; 3, 3, 36; id. Aul. 3, 6, 31; id. Capt. 3, 4, 108; 4, 2, 78: non potitus essem;

    fuisset tum illos mi aegre aliquot dies,

    Ter. Phorm. 1, 3, 7; id. Eun. 2, 2, 50; 5, 1, 23; id. Hec. 3, 5, 12:

    ego C. Caesaris laudibus desim, quas, etc.? Tum hercule me confitear non judicium aliquod habuisse,

    Cic. Planc. 39, 93: scribant aliquid Isocrateo more...;

    tum illos existimabo non desperatione formidavisse genus hoc,

    id. Or. 70, 235; id. Font. 21, 49 (17, 39); id. Tusc. 1, 35, 85; id. Fam. 9, 8, 2; Ov. H. 18 (19), 81: vellem tam ferax saeculum haberemus...;

    tum ego te primus hortarer, etc.,

    Plin. Ep. 4, 15, 8.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    To a definite time before mentioned:

    ut sit satius perdere Quam aut nunc manere tam diu, aut tum persequi,

    i. e. after my future return, Ter. Ad. 2, 2, 27:

    jam nunc mente prospicio quae tum studia hominum, qui concursus futuri sint,

    Cic. Div. in Caecin. 13, 42; id. Verr. 1, 13, 37; 1, 10, 30; id. Prov. Cons. 7, 17; id. Marcell. 9, 30:

    tum meae... Vocis accedet bona pars,

    Hor. C. 4, 2, 45.—
    (β).
    With the force of a conditional clause (cf. 3. b, supra), then, in this instance, if so: specta, tum scies. Plaut. Bacch. 4, 9, 100; cf.:

    quom videbis, tum scies,

    id. ib. 1, 2, 37: tuom incendes genus;

    Tum igitur aquae erit tibi cupido, etc.,

    id. Trin. 3, 2, 50; id. Curc. 2, 3, 17:

    confer sudantes, ructantes, refertos epulis... tum intelleges, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 34, 100; id. Planc. 18, 45; id. Phil. 2, 45, 115:

    agedum, dictatorem creemus... Pulset tum mihi lictorem qui sciet, etc.,

    Liv. 2, 29, 12; Cic. Phil. 10, 3, 6; id. Or. 23, 78; 71, 235; Liv. 4, 22, 11; 5, 16, 10; 9, 11, 4.—
    B.
    Referring to a time subsequent to a time mentioned, then, thereupon.
    1.
    Simple sequence in time.
    (α).
    Time proper (only of an immediate sequence;

    otherwise deinde, postea, etc., are used): tum cum corde suo divum pater atque hominum rex Effatur, etc.,

    Enn. Ann. 179:

    dico ei quo pactod eam viderim erilem nostram filiam sustollere. Extimuit tum illa,

    Plaut. Cist. 2, 3, 9; id. Bacch. 3, 3, 29; id. As. 4, 1, 58: tum ille egens forte adplicat Primum ad Chrysidis patrem se. Ter. And. 5, 4, 21; id. Eun. 3, 1, 17; Cato, R. R. 48 (49); 135 (136); so id. ib. 112 (113): equos quinto anno... amittere binos (dentes);

    tum renascentes eis sexto anno impleri,

    Varr. R. R. 2, 7, 2 sq.: collo [p. 1909] cari jussit hominem in aureo lecto, abacosque complures ornavit... Tum ad mensam eximia forma pueros jussit consistere, eosque, etc., Cic. Tusc. 5, 21, 61:

    dixerat hoc ille, cum puer nuntiavit venire ad eum Laelium... Tum Scipio e cubiculo est egressus, etc.,

    id. Rep. 1, 12, 18; id. Div. 2, 66, 135; id. Clu. 14, 40; id. Cat. 3, 5, 10; id. Ac. 2, 5, 13; id. Div. 1, 35, 77:

    hostes suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more conclamaverunt ut, etc.,

    Caes. B. G. 5, 26; cf. id. ib. 7, 64; 5, 43 fin.;

    5, 48: adsurgentem ibi regem cuspide ad terram adfixit. Tum spolia caputque abscisum spiculo gerens... hostes fudit,

    Liv. 4, 19, 5; 5, 21, 1; 1, 26, 9; 1, 18, 10; 1, 20, 1; 1, 22, 6; 1, 28, 4; 1, 28, 9; 2, 24, 4;

    3, 8, 11, etc.: tum Caesar cum exercitu Thessaliam petit,

    Vell. 2, 52, 1; Val. Max. 5, 1, 3; Curt. 4, 3, 7; Tac. A. 3, 28; 11, 35; id. H. 4, 84; Ov. M. 2, 122; 4, 80; 7, 121; 10, 481; 14, 386; Flor. 1, 13, 12; Gell. 1, 19, 5; 1, 23, 5.—
    (β).
    In partic., foll. by an abl. absol.:

    tum, prope jam perculsis aliis tribunis, A. Verginius Caesoni capitis diem dicit,

    Liv. 3, 11, 9; 8, 32, 1; 10, 29, 12:

    tum omni spe perdita, Meherdates dolo ejus vincitur, traditurque victori,

    Tac. A. 12, 15; 12, 16:

    tum, ferro extracto, confestim exanimatus est,

    Nep. Epam. 9, 4.—
    (γ).
    Implying a connection between two events, hence, under these circumstances, accordingly, thereupon:

    at pater omnipotens ira tum percitus acri... Phaethonta... Deturbavit in terram,

    Lucr. 5, 399:

    madefactum iri Graeciam sanguine... tum neque te ipsum non esse commotum, Marcumque Varronem et M. Catonem... vehementer esse perterritos,

    Cic. Div. 1, 32, 68; cf. id. ib. 1, 34, 76; Caes. B. G. 4, 25; cf. id. ib. 5, 49; 5, 51;

    7, 59: quippe quibus nec domi spes prolis, nec cum finitimis conubia essent. Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit,

    Liv. 1, 9, 2; 3, 26, 1; 3, 31, 7; 4, 45, 7.—
    2.
    Enumeration of a series of events; the co-ordinate clauses introduced by tum... tum, or primum (primo)... deinde... tum, etc.
    (α).
    Succession of time proper:

    ducem Hannibali unum e concilio datum (a Jove), tum ei ducem illum praecepisse ne respiceret, illum autem respexisse, tum visam beluam vastam, etc.,

    Cic. Div. 1, 24, 49; 1, 27, 57; 2, 28, 58 sq.:

    primo... deinde... tum... tum,

    id. Fin. 1, 16, 50; 5, 23, 65; id. Tusc. 5, 2, 5:

    primum... deinde... tum... postremo,

    id. N. D. 2, 1, 3; 3, 3, 6: primum colonos inde Romanos expulit: inde in Latinam viam transgressus, etc., inde Lavinium recepit; tum deinceps Corbionem, Vitelliam;

    postremum, etc.,

    Liv. 2, 39, 4:

    primi consules sub jugum missi, tum ut quisque gradu proximus erat, tum deinceps singulae legiones,

    id. 9, 6, 1:

    primo... deinde... tum... tum,

    id. 21, 22, 8; id. praef. 9; 3, 28, 8: 5, 39, 7;

    23, 23, 6: deinde... deinde... Tum... post quas, etc.,

    Curt. 3, 3, 24: primum... deinde... deinde... tum... postea, Masur. Gabin. ap. Gell. 5, 13, 5; Gai. Inst. 4, 60.—
    (β).
    So in partic.: tum (also hic, et;

    not deinde or postea), to denote the succession of speakers in dialogue: immo duas dabo, inquit adulescens... Tum senex ille: Si vis, inquit, quattuor sane dato,

    Plaut. Stich. 4, 1, 46 dub.:

    tum Piso... inquit, etc. Tum Quintus... inquit, etc. Hic ego... inquam, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Piso... inquit, etc. Et ille ridens... inquit, etc. Tum Piso exorsus est, etc.,

    Cic. Fin. 5, 1, 2 sqq.:

    tum Atticus... inquit, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Brutus, etc. Tum ille, etc. Tum Atticus, etc. Tum Pomponius... inquit, etc.,

    id. Brut. 3, 11 sqq., and through the whole treatise; cf. id. Ac. 1, 2, 4; 1, 3, 9; 1, 4, 13; 1, 12, 43 and 44; 2, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 15 sqq.; id. Rep. 1, 13, 19 sqq.; Liv. 7, 10, 2 sqq.; 23, 12, 8; Tac. Dial. 3; 15; 25; 42; Gell. 3, 1, 11 sqq.; 18, 1, 9 sqq.; Ov. M. 14, 594.—
    (γ).
    Transf., of sequence or succession of thought, passing into mere co-ordination (v. C. 2. b, g), then... again... furthermore:

    qui mi in cursu obstiterit, faxo vitae is obstiterit suae. Prius edico ne quis, etc. Tum pistores scrofipasci qui, etc. Tum piscatores.... Tum lanii autem qui, etc.,

    Plaut. Capt. 4, 2, 28; 4, 2, 34; 4, 2, 39: (res familiaris) primum bene parta sit, tum quam plurimis se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, diligentia, etc., Cic. Off. 1, 26, 92; id. Ac. 2, 47, 146; id. Tusc. 1, 28, 68 sq.; 5, 40, 117; id. Ac. 2, 10, 30; id. de Or. 1, 42, 190; id. Cat. 4, 3, 5; id. Agr. 1, 2, 5; id. Clu. 2, 6; Liv. 3, 26, 11.—
    C.
    Hence, as co-ordinating conjunction, introducing an additional assertion, or thought.
    1.
    Alone, = praeterea, and then, besides, also, moreover, on the other hand (freq. in ante-class. style and in Cic.;

    rare in Livy and post-Aug. prose): argenti aurique advexit multum, lanam purpuramque multam... tum Babylonica peristromata, etc.,

    Plaut. Stich. 2, 3, 54; id. Rud. 2, 4, 10; id. Bacch. 4, 3, 71; 4, 8, 17; id. Ps. 3, 2, 78; id. Aul. 1, 2, 6; 1, 3, 16; id. Men. 5, 5, 41; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 15; 4, 2, 3; Ter. And. 1, 5, 27; 1, 2, 21; 2, 3, 7; id. Eun. prol. 4; 5, 6, 15; id. Heaut. 2, 1, 16; Lucr. 4, 680; cf. id. 1, 494; 4, 1152:

    magnum ingenium L. Luculli, magnumque optimarum artium studium, tum omnis ab eo percepta doctrina... caruit omnino rebus urbanis,

    Cic. Ac. 2, 1, 1; 2, 14, 43; id. Div. 1, 24, 50; 1, 42, 94; id. de Or. 1, 46, 201; id. Off. 1, 6, 19; id. Fin. 1, 6, 21; 2, 16, 53; id. Leg. 1, 5, 17; 1, 9, 26; id. Rab. Post. 14, 40; id. Phil. 13, 12, 26:

    altera ex parte Bellovaci instabant, alteram Camulogenus tenebat: tum legiones a praesidio interclusas maximum flumen distinebat,

    Caes. B. G. 7, 59; id. B. C. 3, 49: naves convenerunt duae Punicae quinqueremes;

    duae ab Heraclea triremes... tum quinque Rhodiae quadriremes,

    Liv. 42, 56, 6; 1, 40, 4; Sen. Vit. Beat. 3, 4; Just. 5, 10, 3.—Sometimes connecting two terms of the same clause, with the force of cum... tum (v. infra, 3. d.):

    quot me censes homines jam deverberasse, hospites tum civis?

    Ter. Phorm. 2, 2, 14:

    faciendum est igitur nobis ut... veteranorum, tum legionis Martiae quartaeque consensus... confirmetur,

    Cic. Phil. 3, 3, 7; Liv. 28, 43, 1 (in co-ordination often with etiam, autem, and sometimes with praeterea and porro; v. III. infra).—
    2.
    Tum as correlative of a preceding tum.
    (α).
    With an added assertion or thought: ita est haec hominum natio: voluptarii atque potatores, Tum sycophantae... plurimi In urbe habitant;

    tum meretrices mulieres Nusquam perhibentur blandiores gentium,

    Plaut. Men. 2, 1, 35; id. Ep. 2, 2, 28; id. Mil. 3, 1, 100; 3, 1, 102.—
    (β).
    Tum... tum = nunc... nunc (modo... modo), sometimes... sometimes, now... now, at one time... at another (freq. in Cic., not in Caes., rare in Liv., and very rare in postAug. writers):

    tum huc, tum illuc inretitos impedit piscis,

    Plaut. Truc. 1, 1, 17:

    tum hoc mihi probabilius, tum illud videtur,

    Cic. Ac. 2, 43, 134:

    mihi... tum hoc tum illud probabilius videtur,

    id. Off. 3, 7, 33; so id. Am. 4, 13; id. Sen. 13, 45; id. Top. 7, 31; id. N. D. 2, 19, 49:

    (alvus) tum restringitur, tum relaxatur,

    id. ib. 2, 54, 136; id. Rep. 3, 13 (14), 23; id. Leg. 2, 7, 16; id. Or. 63, 212; id. Sen. 3, 7; id. Inv. 1, 37, 66:

    dictator tum appellare tum adhortari milites,

    Liv. 8, 39, 4; Suet. Ner. 1; Gell. 1, 11, 15.—Tum may be repeated several times:

    plerique propter voluptatem tum in morbos graves, tum in damna, tum in dedecora incurrunt,

    Cic. Fin. 1, 14, 47; 3, 7, 26;

    so three times,

    id. N. D. 1, 12, 29; 1, 14, 37; 1, 15, 39; id. Inv. 1, 52, 98; id. Or. 3, 45, 177; id. Off. 1, 7, 22; id. Leg. 2, 17, 43; id. Top. 25, 96;

    four times,

    id. N. D. 1, 43, 120; 2, 20, 52; 2, 39, 101; id. Verr. 2, 4, 34, § 75;

    five times,

    id. N. D. 2, 5, 14; id. Inv. 1, 13, 17; 1, 41, 76; id. Verr. 2, 5, 36, § 94;

    six times,

    id. ib. 1, 53, 120;

    seven times,

    Quint. 9, 4, 133;

    nine times,

    Cic. N. D. 2, 50, 51.—And in chronological order (to be distinguished from the instances B. 2. a and g):

    Atheniensium (rem publicam constituerunt) tum Theseus, tum Draco, tum Solo, tum Clisthenes, tum multi alii,

    at different times, successively, Cic. Rep. 2, 1, 2.—
    (γ).
    Preceded or followed by other co-ordinate words (alias, modo, aliquando, aut... aut, nunc... nunc):

    ex quo intellegitur qualis ille sit quem tum moderatum, alias modestum, tum temperantem, alias constantem continentemque dicimus,

    Cic. Tusc. 4, 16, 36:

    tum... tum... aliquando,

    id. Div. 2, 2, 6:

    tum... tum... aut... aut,

    id. Or. 61, 204:

    modo... tum autem,

    id. N. D. 2, 40, 142:

    nunc... nunc... tum... tum,

    Flor. 1, 17, 5.—
    (δ).
    Tum... tum = et... et, both... and, not only... but also, partly... partly, without regard to time, the second term being frequently strengthened by etiam (mostly post-Aug.):

    Milo Compsam oppugnans, ictusque lapide tum Clodio, tum patriae, quam armis petebat, poenas dedit,

    Vell. 2, 68, 3:

    Muciam et Fulviam, tum a patre, tum a viro utramque inclitam,

    Val. Max. 9, 1, 8:

    Caesar Pompejo tum proprias, tum etiam filiae lacrimas reddidit,

    id. 5, 1, 10; Quint. 7, 3, 18; Sen. Q. N. 4, 2, 28; id. Clem. 1, 19, 2; Front. Aquaed. 1; Tac. A. 12, 33; Suet. Tit. 3; Nep. praef. 8;

    and with etiam,

    Val. Max. 2, 2, 8; 5, 9, 1; 7, 6 prooem.; Nep. Them. 2, 3.—
    3.
    As correlative with a preceding cum, introducing particular after a universal or a stronger or more important assertion after a weaker or less important.
    a.
    Connecting complete sentences with different predicates, cum... tum = as... so, while... (tum being not translated; ante-class. cum always with indic.; class. with subj. or indic.):

    quom antehac te amavi, et mihi amicam esse crevi... tum id mihi hodie aperuisti,

    Plaut. Cist. 1, 1, 2; id. Truc. 4, 1, 6:

    quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia Bona dicere,

    Ter. And. 1, 1, 69; id. Phorm. 1, 4, 10:

    quae cum res tota ficta sit pueriliter, tum ne efficit quidem quod vult,

    Cic. Fin. 1, 6, 19; id. Tusc. 5, 39, 13; id. Fam. 13, 16, 1; and so with subj., id. N. D. 1, 1, 1; id. Off. 3, 2, 5; id. Lael. 7, 23; id. Brut. 39, 145; 11, 250:

    cum omnium rerum simulatio est vitiosa, tum amicitiae repugnat maxime,

    id. Lael. 25, 91; id. Div. 2, 27, 58; and so with indic., id. Planc. 33, 80; id. Tull. 4, 8; id. Div. in Caecil. 20, 65; id. Sest. 1, 2; id. Fam. 16, 4, 4:

    haec cum merito ejus fieri intellegebat, tum magni interesse arbitrabatur, etc.,

    Caes. B. G. 5, 4; 3, 16; id. B. C. 1, 58; Liv. 3, 34, 1; 4, 53, 4.—
    b.
    Clauses with the same predicate, which is placed after the first clause (always with indic.):

    nam mihi, cum multa eximie divineque videntur Athenae tuae peperisse, tum nihil melius illis mysteriis quibus, etc.,

    Cic. Leg. 2, 14, 36; id. Tusc. 4, 18, 42; id. Phil. 2, 5, 12; Liv. 4, 46, 10; 6, 38, 10.—
    c.
    Clauses with a common predicate placed before both co-ordinate terms, cum... tum = not only, but also; as... so especially:

    visa est Arcesilae cum vera sententia, tum honesta et digna sapiente,

    Cic. Ac. 2, 24, 77; id. Fin. 1, 16, 51; 2, 35, 119; 3, 1, 3:

    movit patres conscriptos cum causa tum auctor,

    Liv. 9, 10, 1; 4, 57, 2; Suet. Ner. 46 init. —
    d.
    With a common predicate after both co-ordinate terms:

    quom virum tum uxorem, di vos perdant,

    Plaut. Men. 4, 2, 103:

    luxuria cum omni aetati turpis tum senectuti foedissima est,

    Cic. Off. 1, 34, 123; id. Clu. 59, 161; id. Verr. 2, 1, 34, § 86; id. N. D. 1, 21, 57; id. Deiot. 9, 26; id. Clu. 16, 46:

    concitatos animos flecti quam frangi putabat cum tutius tum facilius esse,

    Liv. 2, 23, 15; 6, 9, 8; 1, 57, 1; 10, 26, 13; Tac. Dial. 5.—With tum several times repeated:

    quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus, tum aequitati magistratuum, tum judiciis vestris commendatum putavit,

    Cic. Verr. 2, 1, 58, § 151; cf. esp. id. Planc. 40, 95. —
    e.
    Tum, in this construction, is freq. strengthened,
    (α).
    By vero:

    cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni, etc.,

    in particular, Cic. Clu. 58, 159; id. Mur. 27, 55; id. Phil. 3, 5, 12; 7, 3, 9; cf. id. Or. 1, 23, 106; 3, 16, 60; Liv. 34, 39, 9; Quint. 12, 1, 25.—
    (β).
    By maxime, above all, most of all, especially, chiefly:

    cum omnibus in rebus temeritas in adsentando turpis est, tum in eo loco maxime in quo ju dicandum est quantum, etc.,

    Cic. Div. 1, 4, 7; id. Tusc. 4, 1, 1; 5, 12, 36; id. Rosc. Am. 25, 69:

    cum infamia atque indignitas rei impediebat, tum maxime quod, etc.,

    Caes. B. G. 7, 56; Sall. J. 43, 5; Liv. 1, 8, 2; Suet. Claud. 30; Quint. 6, 1, 29.—
    (γ).
    By praecipue, especially, chiefly, above all:

    cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae,

    Cic. Verr. 2, 2, 1, § 2; id. Fam. 13, 11, 3:

    fortuna quae plurimum potest cum in reliquis rebus, tum praecipue in bello,

    Caes. B. C. 3, 68; Liv. 22, 43, 11; 1, 40, 3; Quint. 1, 1, 29; 1, 10, 13; 5, 10, 106; Plin. Ep. 4, 3, 2.—
    (δ).
    By inprimis, chiefly, principally:

    cum multa non probo, tum illud inprimis quod, etc.,

    Cic. Fin. 1, 6, 18; id. Fam. 12, 22, 3.—
    (ε).
    By cumprimis, chiefly, principally: quapropter bene cum superis de rebus habenda Nobis est ratio... tum cumprimis Unde anima atque animi constet [p. 1910] natura videndum, Lucr. 1, 131.—
    (ζ).
    By certe, especially, at least, assuredly:

    at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis,

    Cic. Fin. 4, 5, 13; id. Fam. 7, 4; cf. Quint. 2, 1, 10.—
    (η).
    By nimirum, assuredly, undoubtedly:

    cum plurimas... commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus quod, etc.,

    Cic. Am. 7, 23. —
    (θ).
    By etiam, besides, as well:

    cum omnes omnibus ex terris homines improbos audacesque collegerat, tum etiam multos fortes viros et bonos... tenebat,

    Cic. Cael. 6, 14; id. Ac. 2, 10, 31; id. Tusc. 1, 1, 2:

    quos tu cum memoriter, tum etiam erga nos amice et benevole collegisti,

    id. Fin. 1, 10, 34; id. Verr. 2, 3, 23, § 56:

    cum sua virtute, tum etiam alienis vitiis,

    id. Leg. 23, 67; id. Fin. 2, 12, 38; id. N. D. 2, 37, 95; id. de Or. 3, 60, 225; Liv. 1, 21, 2; 7, 23, 6; 7, 32, 10; Val. Max. 7, 2, 3; 3, 2, 10; 9, 6, 3; Quint. 9, 1, 20; 9, 4, 143.—
    (ι).
    By quoque, also, besides, as well:

    cum potestas major, tum vir quoque potestati par hostes trans Anienem submovere,

    Liv. 4, 17, 11; 1, 22, 2; cf. Quint. 12, 10, 72.—
    (κ).
    By et, also, besides, too:

    cujus mortem cum luctus civitatis, tum et dictaturae undecim insignem fecere,

    Just. 19, 1, 7.—
    (λ).
    By praeterea, moreover, besides:

    dicimus C. Verrem cum multa libidinose fecerit, tum praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia abstulisse,

    Cic. Verr. 1, 18, 56.
    II.
    Tum as correlative of dependent clauses (freq. in ante - class. writings and Cic., rare in post-Aug. writings).
    A.
    With temporal clauses, introduced by cum, = at the time when, at a time when.
    1.
    Referring to definite past time.
    a.
    Tum as antecedent of cum:

    jam tum cum primum jussit me ad se arcessier, Roget quis, Quid tibi cum illa?

    Ter. Eun. 3, 3, 4; id. Heaut. 2, 3, 21:

    qui (Hercules) tum dolore frangebatur cum immortalitatem ipsa morte quaerebat,

    Cic. Tusc. 2, 8, 20:

    bene apud majores nostros senatus tum cum florebat imperium decrevit ut, etc.,

    id. Div. 1, 41, 91; id. Phil. 2, 44, 114; id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 2, 66, § 160; id. Clu. 33, 89; id. Verr. 1, 2, 5; id. Brut. 2, 7; 23, 89; id. Off. 3, 27, 100; id. Agr. 2, 24, 64; id. Phil. 2, 39, 100; 3, 4, 11:

    tum mittendos legatos fuisse cum Perseus Graecas urbes obsideret,

    Liv. 45, 3, 7:

    tum cum Vipereos sparsi... dentes,

    Ov. M. 4, 572; id. H. 3, 23; Val. Max. 6, 1, 12.—After pluperf.:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant scimus Romae solutione impedita fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19; Val. Max. 3, 6, 1; 2, 8, 15 fin. —Tum inserted in the temporal clause:

    cum Davo egomet vidi jurgantem ancillam... quom ibi me adesse neuter tum praesenserat,

    Ter. And. 5, 1, 20.—
    b.
    Tum, introducing the apodosis of the temporal clause (generally not transl. in Engl.).
    (α).
    Of coincident events, cum... tum = while: quom genui tum morituros scivi, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. Rel. v. 361 Vahl.); Ter. Phorm. 3, 2, 18:

    cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,

    Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Agr. 2, 11, 26; id. Cael. 26, 63; id. Phil. 3, 5, 13:

    cum pavida mulier nullam opem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, etc.,

    Liv. 1, 58, 3; 5, 11, 4. —
    (β).
    Tum = deinde, usu. after a pluperf.:

    id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum Nolam Samnitium castra cepit,

    Cic. Div. 1, 33, 72; id. Brut. 92, 319; id. Ac. 2, 3, 9; 2, 3, 15; id. Fin. 1, 8, 26; id. Tusc. 4, 20, 45; id. Div. 1, 25, 53; 2, 2, 7; id. Rep. 2, 25, 47; Liv. 21, 11, 8; cf. id. 1, 26, 7; 23, 22, 4.—Inserted in the apodosis:

    cum jam humanae opes egestae a Veis essent, amoliri tum deum dona,

    Liv. 5, 22, 3.—
    2.
    Referring to definite present time:

    quem esse negas, eundem esse dicis. Cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit, dicis esse,

    Cic. Tusc. 1, 6, 12.—
    3.
    Referring to indefinite time.
    a.
    As antecedent of the clause, = at the time when, at a time when, whenever: hominum inmortalis est infamia;

    etiam tum vivit quom esse credas mortuam,

    Plaut. Pers. 3, 1, 28; id. As. 1, 3, 55; id. Merc. 3, 2, 7; Cato, R. R. 31:

    nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt,

    Lucr. 3, 919; 4, 444; 4, 455;

    4, 1166: omnis praedictio mali tum probatur cum ad praedictionem cautio adjungitur,

    Cic. Div. 2, 25, 54; id. Fin. 2, 32, 104; id. N. D. 2, 3, 9: tum cum sine pondere suci Mobilibus ventis arida facta volant, Ov. H. 5, 109; Cic. Ac. 1, 12, 44; 2, 27, 88; id. Fin. 4, 8, 20; id. Tusc. 3, 9, 20; 5, 26, 73; id. N. D. 1, 4, 9; id. Off. 1, 27, 93.—Tum maxime... cum plurimum = eo magis quo magis:

    eam (partem animi) tum maxime vigere cum plurimum absit a corpore,

    Cic. Div. 1, 32, 70; so, cum maxime... tum maxime; v. b. a foll.—
    b.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    As coincident:

    quom amamus, tum perimus,

    Plaut. Truc. 1, 2, 94:

    ulmus, cum folia cadunt, tum iterum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; so id. ib. 155 (156):

    cum ea quae quasi involuta fuerunt, aperti sunt, tum inventa dicuntur,

    Cic. Ac. 2, 8, 26; id. Fin. 5, 10, 29; 1, 17, 57; id. N. D. 2, 52, 129; 1, 19, 49; id. Imp. Pomp. 6, 15.—Cum maxime... tum maxime = quo magis eo magis:

    nam quom pugnabant maxume, ego tum fugiebam maxume,

    Plaut. Am. 1, 1, 45:

    quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxume Meditari secum oportet, etc.,

    Cic. Tusc. 3, 14, 30 poet. —
    (β).
    As subsequent:

    ad legionem quom itum, adminiculum eis danunt tum jam aliquem cognatum suum,

    Plaut. Most. 1, 2, 47:

    eo cum accessit ratio argumentique conclusio... tum et perceptio eorum omnium apparet,

    Cic. Ac. 2, 10, 30; 2, 41, 128; id. Fin. 5, 9, 24; 1, 20, 69; 5, 15, 41; id. Tusc. 1, 4, 8; 1, 24, 58; 3, 2, 3; id. N. D. 2, 48, 123; id. Div. 2, 19, 44.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    Tum as antecedent of cum:

    quom mi haec dicentur dicta, tum tu, furcifer, quasi mus in medio pariete vorsabere,

    Plaut. Cas. 1, 51; id. Bacch. 3, 4, 20:

    non committam ut tum haec res judicetur cum haec frequentia Roma discesserit,

    Cic. Verr. 1, 18, 54; id. Agr. 2, 17, 44; 2, 25, 67; id. Fin. 4, 22, 62; id. Tusc. 1, 20, 46; Liv. 23, 13, 4; 41, 10, 7; Ov. M. 2, 651; id. H. 15, 293; Nep. Them. 6, 5.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    quom videbis, tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; 4, 6, 30:

    de quo cum perpauca dixero, tum ad jus civile veniam,

    Cic. Leg. 1, 12, 34; id. Clu. 2, 6; 4, 9; Liv. 3, 56, 10.—
    B.
    With temporal clause, introduced by ubi.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    vitem novellam resecare tum erit tempus ubi valebit,

    Cato, R. R. 33:

    tum tu igitur demum id adulescenti aurum dabis, ubi erit locata virgo in matrimonium?

    Plaut. Trin. 3, 3, 52.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Referring to definite past time (tum always = deinde):

    ubi eorum dolorem majorem quam ceterorum cognovi, tum meum animum in illos, tum mei consilii causam proposui, tum eos hortatus sum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 4, 63, § 140; Sall. J. 94, 3:

    ubi illuxit, et Romanis Punica et Gallica arma cognita, tum dubitationem exemere,

    Liv. 25, 10, 5; 1, 9, 10; 4, 57, 3; 9, 43, 16; 21, 25, 12; 23, 11, 4.—
    (β).
    Referring to indefinite time:

    post ubi tempust promissa jam perfici, Tum coacti necessario se aperiunt,

    Ter. And. 4, 1, 8: Cato, R. R. 3 init.; 17:

    ubi jam morbi se flexit causa... Tum quasi vaccillans primum consurgit,

    Lucr. 3, 503; 6, 129; 6, 526.—
    (γ).
    Referring to future time:

    otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo,

    Plaut. Rud. 2, 4, 13; id. Stich. 4, 2, 14:

    ubi tu voles, Ubi tempus erit, sat habet si tum recipitur,

    Ter. Eun. 3, 2, 32; Plaut. Truc. 4, 4, 18; id. Bacch. 4, 3, 72; id. Pers. 4, 7, 19; id. Cas. 3, 2, 27:

    ut ubi id interrogando argumentis firmavero, tum testes ad crimen accommodem,

    Cic. Verr. 1, 18, 55:

    ubi haerere jam aciem videris, tum terrorem equestrem infer,

    Liv. 6, 12, 10; 22, 55, 8.—
    C.
    With a temporal clause introduced by postquam.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    Flaminius qui ne quieto quidem hoste ipse quieturus erat, tum vero postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri vidit, suum id dedecus ratus, etc.,

    Liv. 22, 3, 7; Val. Max. 3, 8, 1 (v. infra, III. A. 2. a. b).—
    2.
    Tum introducing the apodosis (always = deinde).
    (α).
    Referring to definite past time:

    posteaquam e portu piratae exierunt, tum coeperunt quaerere homines, etc.,

    Cic. Verr. 2, 5, 38, § 100; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40 (al. tunc):

    postquam satis virium collectum videbat, tum ex suis unum sciscitatum Romam ad patrem misit,

    Liv. 1, 54, 5; 3, 66, 5; 6, 13, 4; 22, 48, 4; 25, 10, 6; Gell. 5, 3, 6.—
    (β).
    Referring to indefinite time: postquam vero commoditas quaedam... dicendi copiam consecuta est, tum ingenio freta malitia pervertere urbes adsuevit, Cic. Inv. 1, 2, 3.—
    D.
    With a temporal clause introduced by ut.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    tum vero ingentem gemitum dat Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici... conspexit,

    Verg. A. 1, 485; cf. id. ib. 12, 218.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Of definite past time:

    nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi, puto, prae timore hic excidisse Cistellam,

    Plaut. Cist. 4, 2, 46:

    sed ut intellectum est quantam vim haberet accurata... oratio, tum etiam magistri dicendi multi subito exstiterunt,

    Cic. Brut. 8, 30; id. Phil. 9, 4, 9; Liv. 24, 44, 10; id. 21, 54, 9; 23, 34, 6.—
    (β).
    Referring to future time:

    neque ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,

    Cic. de Or. 2, 34, 146:

    traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum, si eam Romanus rite emisisset, victoriam de Vejentibus dari (= si quando),

    Liv. 5, 15, 11 Weissenb. ad loc.—
    E.
    With a temporal clause introduced by quando.
    1.
    Tum as antecedent of the clause.
    (α).
    Of definite past time:

    auctoritatem senatus exstare sentio, tum, quando Alexandro mortuo, legatos Tyrum misimus,

    Cic. Agr. 2, 16, 41.—
    (β).
    Of future time:

    at scire tum memento quando id quod voles habebis,

    Plaut. Capt. 2, 1, 41; id. Mil. 3, 1, 213; id. Most. 3, 1, 136; id. Men. 5, 7, 57:

    utinam tum essem natus quando Romani dona accipere coepissent,

    Cic. Off. 2, 21, 75.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Of indefinite time (quando = whenever):

    quando esurio tum crepant (intestina),

    Plaut. Men. 5, 5, 27; id. Truc. 1, 1, 15; id. Ps. 4, 7, 85:

    quando mulier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat reciperare dicebatur,

    Gell. 17, 6, 6; 7 (6), 14, 4.—
    (β).
    Of future time:

    at tu, quando habebis, tum dato,

    Plaut. Men. 3, 3, 23:

    quando ab eadem parte sol eodemque tempore iterum defecerit, tum signis omnibus ad principium revocatis, expletum annum habeto,

    Cic. Rep. 6, 22, 24:

    quando mihi usus venerit, tum quaeram ex te atque discam,

    Gell. 6 (7), 17, 4.—
    F.
    In the apodosis after simul ac:

    an simul ac nubes successere, ipse in eas tum Descendit (Juppiter), prope ut hinc teli determinet ictus?

    Lucr. 6, 402.—
    G.
    With a temporal clause introduced by dum.
    1.
    Tum as antecedent:

    sanctius visum est nomen Augusti, ut scilicet jam tum dum colit terras, ipso numine ac titulo consecretur,

    Flor. 2, 33, 66 (4, 12, 66).—
    2.
    Tum introducing the apodosis:

    dum habeat, tum amet,

    Plaut. Truc. 2, 1, 23:

    dum se glomerant... tum pondere turris Procubuit,

    Verg. A. 9, 540.—
    H.
    As antecedent of quamdiu:

    qui cum tibi amicus non modo tum fuerit quamdiu tecum in provincia fuerit, verum etiam nunc sit cum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 24, § 58.—
    K.
    Denoting a logical consequence after quando and cum:

    quando ergo erga te benignus fui... tum te mihi benigne itidem addecet... referre gratiam,

    Plaut. Rud. 5, 3, 35:

    cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum... substituere coepit cives Romanos,

    Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72.—
    L.
    After relative clauses denoting time: qua tempestate Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, Ego tum gravida expletis jam fere ad pariendum mensibus, Poet. ap. Cic. de Or. 3, 58, 219 (Trag. Rel. p. 246 Rib.).—
    M.
    With conditional clauses.
    1.
    With a conditional clause introduced by si, sin, ni (not nisi).
    (α).
    Tum as antecedent of clause:

    tum pol ego interii, homo si ille abiit,

    Plaut. Ps. 4, 1, 6; id. Men. 2, 2, 71; Ter. Heaut. 4, 3, 40:

    si tenuis causa est, tum etiam argumentandi tenue filum,

    Cic. Or. 36, 124; id. Rep. 1, 40, 62; 2, 9, 15; id. Fin. 1, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 13; id. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    tum vero ego nequiquam Capitolium servaverim si civem in servitutem duci videam,

    Liv. 6, 14, 4; 3, 9, 11; 6, 14, 4; 7, 34, 14; Cato ap. Plin. 29, 1, 7, § 14; Gell. 2, 12, 1 sq.; 4, 13, 1; 14, 2, 21.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    si triduum hoc hic erimus, tum arbores in te cadent,

    Plaut. Men. 2, 3, 30; id. Rud. 5, 2, 59; 3, 4, 49; id. As. 1, 3, 89; id. Rud. 1, 3, 13; id. Ps. 4, 1, 1; 4, 1, 48 (39); Ter. Eun. 2, 3, 64; 3, 1, 17; id. Phorm. 1, 3, 19; Cato, R. R. 26; cf. id. ib. 27:

    quod si, ut spero, cepero, tum vero litteras publice mittam,

    Cic. Fam. 2, 10, 3; id. Div. 1, 44, 100; cf. id. Ac. 2, 10, 32; id. Fin. 2, 4, 79; id. N. D. 3, 36, 87; id. Rep. 1, 43, 66: id. [p. 1911] Rosc. Am. 49, 142:

    si dimicandum erit, tum tu in novissimos te recipito,

    Liv. 7, 40, 13; 8, 10, 12; Hor. S. 1, 2, 97; Ov. M. 7, 32.—

    Esp., denoting the consequences of perjury in ancient formulas of oaths: si ego injuste illos homines dedier mihi exposco, tum patriae compotem me numquam siris esse,

    Liv. 1, 32, 7; 1, 24, 8; 22, 53, 11; hence, quid si falles? Me. Tum Mercurius Sosiae iratus siet, Plaut. Am. 1, 1, 239; 3, 2, 52; id. Aul. 4, 10, 50; cf. also Liv. 3, 64, 10.—
    2.
    With a condition contrary to fact.
    (α).
    Tum, antecedent of clause:

    tum esset ostentum, si anguem vectis circumplicavisset,

    Cic. Div. 2, 28, 62; id. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    tum id audirem si tibi soli viveres,

    id. Marcell. 8, 25; id. Fin. 4, 13, 33; id. Div. 2, 35, 73.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    si quidem me amaret, tum istuc prodesset,

    Ter. Eun. 3, 1, 56:

    quodsi omnia nobis quae ad victum pertinent. suppeditarentur, tum optimo quisque ingenio, totum se in cognitione et scientia collocaret,

    Cic. Off. 1, 44, 158. —
    N.
    After an abl. absol.
    1.
    With perfect participles (= postquam or cum... tum), mostly with denique, vero, demum.
    (α).
    Referring to definite past time:

    ut morte ejus nuntiata tum denique bellum confectum arbitraretur,

    Cic. Mur. 16, 34:

    sed confecto proelio tum vero cerneres quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae,

    Sall. C. 61, 1:

    ita rebus divinis peractis tum de bello deque republica dictator rettulit,

    Liv. 22, 11, 1; 2, 29, 1; 2, 29, 3; 3, 56, 1; 5, 50, 8; Plin. 11, 20, 22, § 68.—
    (β).
    Referring to indefinite time:

    hisce omnibus rebus consideratis, tum denique id quod primum est dicendum, postremum soleo cogitare, quo utar exordio,

    Cic. Or. 2, 77, 315.—
    (γ).
    Referring to future time (the abl. absol. = a fut. perf.):

    ita prope XL. diebus interpositis tum denique se responsuros esse arbitrantur,

    Cic. Verr. 1, 10, 31; 1, 18, 54; id. Fin. 4, 13, 32; id. Scaur. Fragm. 10, 22.—
    2.
    With pres. participles (post-class.):

    tacentibus cunctis, tum ipse (dixit), etc.,

    Just. 12, 15, 6.
    III.
    Particular connections.
    A.
    With other particles of time.
    1.
    Jam tum, already at that time, i. e. earlier than might be anticipated:

    jam tum erat suspitio Dolo malo haec fieri,

    Ter. Eun. 3, 3, 8; cf. id. ib. 4, 4, 58; id. Phorm. 5, 8, 34:

    quippe etenim jam tum divom mortalia saecla Egregias animo facies vigilante videbant,

    Lucr. 5, 1169; 5, 1037:

    ut mihi jam tum divinasse ille (Romulus) videatur hanc urbem sedem aliquando summo esse imperio praebituram,

    Cic. Rep. 2, 5, 10; 2, 7, 12; id. Div. 2, 57, 118; id. Tusc. 4, 2, 4:

    jam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt,

    Liv. 1, 5, 1; 1, 7, 16; 1, 41, 7; 10, 21, 14;

    24, 49, 1: ut jam tum qualis futurus esset ostenderet,

    Suet. Dom. 1; Curt. 4, 6, 29.—
    2.
    Tum demum and tum denique, then only, then at length, then at last, not till then, i. e. later than might be expected, implying delayed action.
    a.
    Tum demum.
    (α).
    In gen.:

    adversisque in rebus noscere qui sit. Nam verae voces tum demum pectore ab imo Eiciuntur,

    Lucr. 3, 58:

    tum demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat proponit,

    Caes. B. G. 1, 17; 5, 33; Sall. J. 46, 1:

    nec ante in campum degressi sunt quam, etc. Tum demum castra Etruscorum pro moenibus Fidenarum posita,

    Liv. 4, 17, 12; 45, 12, 6; 2, 20, 11; 5, 39, 2; 23, 19, 15 et saep.; Val. Max. 1, 6, 10; 1, 7, 4; Curt. 3, 12, 12; Tac. A. 3, 18; 3, 47.—
    (β).
    In partic., referring to clauses introduced by cum, ubi, si, or abl. absol. (v. II. A. B. L. M.), denoting absolute restriction to the terms of the clause:

    imo etiam ubi expolivero, magis hoc tum demum dices,

    Plaut. Poen. 1, 1, 60:

    tum demum mihi procax Academia videbitur si aut consenserint omnes, aut, etc.,

    Cic. N. D. 1, 6, 13:

    cum is Casilini eo die mansurum dixisset, tum demum cognitus est error,

    Liv. 22, 13, 8; Vell. 2, 115, 4; Val. Max. 3, 8, 1 fin.; 7, 2, 4; Curt. 3, 11, 6; Plin. Ep. 8, 20, 7.—
    (γ).
    Sometimes = nunc demum (anteclass.): victus es, Chaline. St. Tum nos demum vivere. Olympio. Gaudeo, Plaut. Cas. 2, 6, 65.—
    b.
    Tum denique.
    (α).
    In gen.:

    tum denique tauros in gregem redigo,

    Varr. R. R. 2, 5:

    injecta glaeba tumulus is (locus) ubi humatus est vocatur, ac tum denique multa religiosa jura complectitur,

    Cic. Leg. 2, 22, 57; id. Fin. 3, 22, 76; id. Tusc. 3, 26, 61: nequiquam temptati ut tum denique desisterent impediendo bello, Liv. 4, 55, 5; Ov. M. 4, 519; 7, 857; 10, 664.—
    (β).
    Referring to clauses with cum, etc. (v. II. A. B. L. M.):

    tum denique homines nostra intellegimus bona quom quae in potestate habuimus ea amisimus,

    Plaut. Capt. 1, 2, 33:

    quo cum venerimus, tum denique vivemus,

    Cic. Tusc. 1, 31, 75; 3, 31, 75; id. Leg. 2, 4, 10; id. Rep. 1, 6, 11; so,

    tum denique si,

    id. Fam. 14, 2, 3; id. Q. Fr. 1, 1, 10, § 29; id. Verr. 2, 2, 1, § 1:

    indicandum primum fuisse, dein petendum praesidium, postremo ni impetraretur, tum denique querendum,

    Liv. 23, 43, 2; Cato ap. Plin. 17, 18, 29, § 126 (for tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9, v. II. D. 2. a).—
    3.
    Tum primum (rarely primo), then for the first time:

    tum genus humanum primum mollescere coepit,

    Lucr. 5, 1014:

    ludorum gratia quos tum primum anniversarios in circo facere constituisset,

    Cic. Rep. 2, 7, 12; id. Sen. 21, 78; Caes. B. G. 7, 11:

    ponte sublicio tum primum in Tiberi facto,

    Liv. 1, 33, 6; 2, 41, 3; 39, 22, 2; 2, 20, 6; 39, 49, 4; Vell. 2, 37, 5; Tac. A. 2, 27; id. H. 4, 57; Curt. 3, 12, 26. —
    4.
    With deinde, hic, postea, with consecutive force emphatic.
    a.
    Deinde tum (very rare):

    primum ea quae sumus acturi cogitare debemus, deinde tum dicere ac facere,

    Varr. L. L. 6, 6, 62.—
    b.
    Tum deinde.
    (α).
    = tum demum or tum denique, then at length, not till then, then only:

    nonne optime patronus occurrat prius conviciis luxuriae, etc., tum deinde narret de bonis Pallae? etc.,

    Quint. 4, 2, 27; 12, 10, 11:

    emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram: tum deinde lassam senectutem in otium referam,

    Sen. Ep. 101, 4; Plin. 16, 44, 95, § 251.—So corresp. with cum:

    quas cum solus pertulisset, tum deinde comitia collegae subrogando habuit,

    Liv. 2, 8, 3 (Weissenb. demum, by conj.); Col. R. R. 1, 6, 13. —
    (β).
    = an emphatic deinde: nam praetermisit quod in prima parte sumere debuit;

    tum deinde eodem ipso quod omiserat quasi proposito ad confirmandum aliud utitur,

    Gell. 2, 8, 3; 13, 24 (23), 1; Just. 2, 1, 19.—
    c.
    With hic:

    hic tum repente Pacilius quidam accedit, ait, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94:

    hic ego tum ad respondendum surrexi,

    id. Clu. 18, 51; 27, 73:

    hic tum injectus est hominibus scrupulus,

    id. ib. 28, 76; id. Sest. 11, 25.—
    d.
    Tum postea:

    tum postea complorantibus nostris, dies quidem tandem inluxit,

    Gell. 19, 1, 3; so id. 14, 3, 10 (for quid tum postea, v. D. 1.).—
    5.
    With interim:

    unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat... Tum interim, Q. Hortensio, Q. Metello coss.... despondet ei filiam suam,

    Cic. Clu. 64, 179.—
    B.
    With particles of emphasis.
    1.
    Tum vero (sometimes tum enimvero or enimvero tum), then indeed, at that crisis, then if not before, etc., or merely = emphatic then, denoting either coincidence or sequence of action.
    (α).
    In gen.:

    discedit a Melino Cluentia. Tum vero illa egregia mater palam exsultare... coepit,

    Cic. Clu. 5, 14; 22, 61; id. Agr. 1, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 41, § 107:

    semper equidem magno cum metu incipio dicere... tum vero ita sum perturbatus ut, etc.,

    id. Clu. 18, 51:

    tum vero dubitandum non existimavit quin ad eos proficisceretur,

    Caes. B. G. 2, 8; 5, 37; id. B. C. 1, 82; 2, 42:

    Aruns Tarquinius et Tullia minor... junguntur nuptiis. Tum vero in dies infestior Tulli senectus... coepit esse,

    Liv. 1, 47, 1; 2, 22, 6; 4, 49, 13; 10, 19, 12; 21, 45, 9; 21, 58, 5; Ov. M. 2, 227; 7, 685; Curt. 4, 13, 1; 3, 11, 5; Tac. Agr. 37.—And in enumerations:

    deinde... post autem... tum vero ipsam veterem Karthaginem vendunt,

    Cic. Agr. 1, 2, 5.—
    (β).
    As correlative of temporal or conditional clauses, and after abl. absol.:

    quod ubi Romam est nuntiatum, senatui metum injecit ne tum vero sustineri nec in urbe seditio, nec in castris posset,

    Liv. 5, 7, 4; Sall. J. 94, 3:

    tum vero... si,

    Cic. Fin. 1, 19, 63; Liv. 6, 14, 4 (v. II. M. 1. a, b).—With cum, Liv. 32, 12, 1:

    quae postquam frustra temptata rogumque parari... vidit, Tum vero gemitus... Edidit,

    Ov. M. 2, 621; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40; v. C. 1. b. (so, tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9; v. II. D. 2. and M. 1.).—
    2.
    Tum quidem, at that time, thereupon, then at least (usu. opposed to a later time): dixit sibi in somnis visum esse, etc. Et tum quidem incolumis exercitum liberavit; post triennium autem devovit se, etc., Cic. Div. 1, 24, 51; so,

    actum quidem,

    id. Fl. 25, 59; id. Lael. 11, 39:

    et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni recepit se... post dies paucos, etc.,

    Liv. 42, 39, 1; 1, 57, 10; 3, 2, 10;

    7, 17, 3.—Often in resuming the narrative after a digression: ac tum quidem regem... filium appellat,

    Curt. 4, 7, 25.—Merely emphatic:

    Duillio Cornelioque coss. etiam mari congredi ausus est. Tum quidem ipsa velocitas classis comparatae victoriae auspicium fuit,

    Flor. 1, 18 (2, 2), 7; so id. 1, 22 (2, 6), 20; 1, 40 (3, 5), 12.—With cum, Tac. Dial. 11.—
    3.
    Ne tum quidem, not even then:

    num quis horum miser hodie? Ne tum quidem, post spiritum extremum,

    Cic. Tusc. 1, 37, 89; id. Div. 1, 26, 55; id. Verr. 2, 2, 40, § 98:

    ubi ne tum quidem eos prodire intellexit,

    Caes. B. G. 1, 50; 7, 53; Tac. H. 5, 21; Curt. 3, 2, 18.—With cum:

    ille vere ne tum quidem miser cum ab Oroete in crucem actus est,

    Cic. Fin. 5, 30, 92; so id. Tusc. 5, 20, 57; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; Liv. praef. 12; 39, 39, 11.—
    4.
    Tum maxime (sometimes tum cummaxime).
    (α).
    Especially at that time, chiefly then: illi sumposia, nos convivia quod tum maxime simul vivitur, Cic. Fam. 9, 24, 35; id. Leg. 2, 11, 26.—With cum:

    quae quidem vis tum maxime cognita est cum... M. Cato, legem suadens, in Galbam multa dixit,

    Cic. Brut. 23, 89; id. Sest. 21, 47; id. Par. 4, 1, 29.—
    (β).
    Just then, just at that moment (not ante-Aug.):

    regi, tum maxime captivos ex Illyrico vendenti,

    Liv. 43, 20, 3; 1, 10, 1:

    per totam aciem vulgatum est, castra amissa esse, et tum cummaxime ardere,

    id. 40, 32, 1; so,

    tum cummaxime,

    id. 43, 7, 8:

    corpus enim suum a caupone trucidatum tum maxime plaustro ad portam ferri,

    Val. Max. 1, 7, ext. 10; 2, 10, 2; 3, 2, 2 fin.; Curt. 3, 4, 14; 6, 6, 10; Plin. 2, 63, 63, § 154; Quint. 2, 15, 30; 2, 61, 31; Suet. Caes. 65; id. Calig. 53.—So with cum:

    et quod tum maxime Abydum oppugnaret cum rex ab Attalo et Rhodiis ultro se bello lacessitum diceret,

    Liv. 31, 18, 2; Sen. Ira, 1, 15, 2.—
    (γ).
    Strengthening the co-ordinate tum after cum, so especially; v. I. C. 3. e. b (for cum maxime... tum maxime and tum maxime... cum plurimum, v. II. A. 3. a. b.).—
    5.
    Tum potissimum = tum maxime, just then (rare):

    C. Caesar... tum potissimum acie commissa impeditos religione hostes vicit,

    Front. Strat. 2, 1, 16.—
    6.
    Etiam tum.
    (α).
    Even then:

    etiam tum vivit cum esse credas mortuam,

    Plaut. Pers. 3, 1, 28:

    totum se Servilio etiam tum tradidit,

    even then, at so late a time, Cic. Sest. 62, 130:

    etiam tum cum verisimile erit,

    id. Rosc. Am. 20, 57.— So with cum, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; id. Dom. 13, 23; id. Sest. 38, 81.—
    (β).
    Still, as yet (also as one word; cf. etiamtum, and v. the foll. additional passages), Cic. Verr. 2, 4, 19, § 41; id. Fin. 3, 14, 48; id. Rep. 2, 12, 24; id. Arch. 3, 5; id. de Or. 2, 3, 12; id. Brut. 20, 80; id. Off. 2, 14, 47; Caes. B. C. 3, 93; Liv. 5, 40, 10; Val. Max. 9, 6, 3; Tac. A. 3, 72; Suet. Claud. 27 fin.; id. Dom. 22.—

    And with a negation, = nondum: ipsa ego non longos etiam tum scissa capillos,

    not yet long, Ov. H. 8, 79.—
    7.
    Tum etiam.
    (α).
    Followed by si or cum, even if, even when:

    atque equidem filium Tum etiam si nolit, cogam,

    Ter. Ad. 5, 3, 65:

    qui tum etiam cum... circumfusi erant caligine,

    Cic. Tusc. 1, 19, 45.—
    (β).
    Then also, then too, besides:

    tum etiam illud cogitatote, sic vivere Cornelium ut, etc.,

    Cic. Balb. 28, 65; id. N. D. 1, 16, 43; so id. Leg. 1, 13, 35; id. Fin. 2, 16, 53; Col. 12 praef.—
    8.
    Tum quoque.
    (α).
    Also then, then likewise, then as before, then as on another occasion mentioned before: ceu lapidem si Percutiat lapis aut ferrum;

    nam tum quoque lumen Exsilit,

    Lucr. 6, 162:

    tum quoque homini plus tribui quam nescio cui necessitati,

    Cic. Prov. Cons. 11, 28:

    tum quoque multis milibus Latinorum in civitatem acceptis,

    Liv. 1, 33, 5; 2, 52, 2; 21, 22, 4; Caes. B. C. 3, 37; Ov. M. 14, 369.—
    (β).
    Even then, = etiam tum (rare):

    et tamen tum quoque se absentes triumphare credunt,

    Liv. 45, 38, 13; 39, 41, 3; 39, 47, 11; Ov. H. 17 (18), 190.—
    (γ).
    In orat. obliq. (v. I. A. 2.), even now:

    quod si Romani tum quoque aequa aspernarentur,

    Liv. 42, 62, 7. —
    (δ).
    = sic quoque, even under the circumstances, even as it was, etc. (v. sic, V. 3.): ut si effugium patuisset in publicum, impleturae urbem tumultu fuerint. Tum quoque [p. 1912] aliquotiens integro corpore evaserunt, Liv. 24, 26, 13; 40, 16, 6; 43, 4, 1;

    9, 13, 9: tum quoque, amputata dextra, navem sinistra comprehendit,

    Just. 2, 9, 18.—
    9.
    Tum ipsum = eo ipso tempore, at the very time, just then, even then (only in Cic. in four passages; cf.:

    nunc ipsum): tota igitur ratio talium largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum... moderanda est,

    Cic. Off. 2, 17, 60:

    quem quidem cum sua voluntate ex patria Karthaginem revertisset, tum ipsum cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam Thorium,

    id. Fin. 2, 20, 65 Madv. ad loc.:

    tum ipsum cum immolare velis extorum fieri mutatio potest,

    id. Div. 1, 52, 118:

    ita (oratores), non injuria, quotienscunque dicerent, id quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,

    id. Or. 1, 27, 123.—
    C.
    Tum with co-ordinating particles.
    1.
    Tum autem.
    (α).
    = praeterea, and then, besides (v. I. C. 1.): turpilucricupidum te vocant cives tui;

    tum autem sunt alii qui te volturium vocant,

    Plaut. Trin. 1, 2, 64:

    oves scabrae sunt... Tum autem Surorum nemo exstat qui ibi sex menses vixerit,

    id. ib. 2, 4, 141; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 4, 2, 3; id. Poen. 5, 5, 34; 5, 7, 22; Ter. And. 1, 5, 34; id. Eun. 5, 9, 7; id. Hec. 2, 1, 14; 3, 2, 10:

    tum autem qui non ipso honesto movemur... callidi sumus, non boni,

    Cic. Leg. 1, 14, 41; id. Or. 1, 58, 247; 2, 19, 80.—
    (β).
    = tum... tum:

    visne igitur inter hos populos inambulantes, tum autem residentes quaeramus eisdem de rebus?

    Cic. Leg. 1, 5, 15.—
    (γ).
    = eo tempore, with autem as connective:

    tum illic autem Lemnius... uxorem duxit, etc.,

    Plaut. Cist. 1, 3, 25:

    tum autem ex omnibus montibus nives proluit,

    Caes. B. C. 1, 48.—
    (δ).
    But in this instance:

    uxori emunda ancilla'st: tum autem pluscula Supellectile opus est,

    Ter. Phorm. 4, 3, 60; 5, 7, 25 sq.—
    2.
    For tum etiam, v. B. 7. b.—
    3.
    Tum praeterea:

    nam tui similis est probe. Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium,

    Ter. Heaut. 5, 3, 20; so id. Ad. 3, 2, 47; id. Phorm. 3, 2, 33; Cic. Verr. 1, 18, 56 (v. I. C. 3. e. l).—
    4.
    Tum porro:

    tum porro venti magnam quoque tollere partem Umoris possunt,

    Lucr. 6, 623; 4, 829 (827).—
    D.
    Quid tum?
    1.
    In dialogue, what then? what next? what further? novi ego hos pugnos meos. Ca. Quid tum? Th. Quid tum? Rogitas? Hisce ego, si tu me inritaveris, placidum te hodie reddam, Plaut. Curc. 5, 3, 49; so id. As. 2, 2, 83; Ter. Eun. 2, 2, 47; 3, 5, 66; id. Phorm. 3, 3, 8.—And strengthened:

    quid tum postea?

    Plaut. Trin. 3, 3, 41; id. As. 2, 2, 68; 2, 2, 79; Ter. Eun. 2, 3, 78; 4, 2, 9; 4, 7, 23; id. Ad. 4, 5, 15; id. Hec. 4, 1, 36: videsne abundare me otio? A. Quid tum? Cic. Tusc. 2, 11, 26.—
    2.
    In imitation of a dialogue:

    at mulctantur bonis exsules. Quid tum? Parumne multa de toleranda paupertate dicuntur?

    Cic. Tusc. 5, 37, 107; so id. Quint. 22, 72; 27, 84; id. Verr. 2, 4, 59, § 132; id. Dom. 47, 123; id. Dejot. 7, 22; id. Phil. 1, 10, 26; Hor. S. 2, 3, 230.—
    3.
    As emphatic co-ordinative in quoting the different items of a document, law, etc.: quive in senatu sententiam dixit, dixerit. Quid tum? Qui eorum coiit, coierit, etc., what next? i. e. and then, listen! Cic. Clu. 54, 148; so id. Agr. 1, 5, 16; 3, 3, 11; id. Mur. 12, 26; id. Fl. 23, 55.—
    E.
    Tum temporis = eo tempore (post class. and rare; cf.:

    tunc temporis): postera die civitas principem suum, ac tum temporis consulem in foro expectabat,

    Just. 31, 2, 6.

    Lewis & Short latin dictionary > tum

См. также в других словарях:

  • MENSA Trapezitarum seu Argentaria — memoratur l. 19. ff. 1. de Institor. Dominus, qui servum institorem apud Mensam pecusniis accipiendis habuit, post libertatem quoque datam, idem per Libertum negotium exercuit. Notum enim, maiorem fere pecuniae numeratae partem habuisse Veteres… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • NEGOTIANTES — Ciceroni foenerantes, l. 5. ad Attic. Ep. 21. Praefectur am petivit, negavi me cuiquam negotianti dare. Ubi loquitur de M. Scaptio, familiari Bruti, qui Salaminiis pecuniam foenori dederat et exigebat quaternas centesimas acerbissimus foenerator …   Hofmann J. Lexicon universale

  • MENSA Domini — apud Apostolum l. Cor. c. 10. v. 21. οὐ δύναςθε τραπέζης Κυρίου μετέχειν καὶ τραπέζης δαιμονίων, Non potestis Domini Mensae participes esse et mensae Daemoniorum: Est ipsa Eucharistia, quam exemplo Pauli Patres ita saepe nominant, Optatus l. 5.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • DIVINATIO — Graecis Μαντεία vel Μαντικὴ, (nempe ut volunt a μανία, quia causa sit externa incorporeaque ac ut Gentes putarunt divina; quo nomine etiam Daemones complectebantur) Platoni definitiur ἐπιςτήμη προδηλωτικὴ, πράξεως ἄνευ ἀποδείξεως, Scientia… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • QUAEDAM — Mira et prodigiosa in gratiam studiosorum hîc inserere libuit, quamvis a scopo nostro aliena, et a debito ordine; quaerenda enim potius erant in titulo Mira, vel Prodigiosa: cum vero tanta sit locorum copia ab M. ac P. incipientium, et tanta… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • JURAMENTUM — in iudiciis et actionrbus, apud omnes semper gentes, cum circalitigantes, tum circa testes, non exigui usûs fuit: Unde Arist. μετα θείας παραλήφεως φάσις ἀναποδεικτος, cum divina sibi assumptione Dictio non demonstrabilis, Rhetoric. ad Alex.c. 18 …   Hofmann J. Lexicon universale

  • SOLEA — I. SOLEA Graece Σωλέας, apud Codinum de Officiis c. 17. At Partriarcha, apud Soleam Stans, recitat orationem, pars Aedis sacrae est, Bemati et Amboni proxima, qualis vero, non adeo liquet. Meursio fuit thronus seu solium, e quo fidelibus olim S.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • JUPITER — Opis et Saturni fil. in Creta ins. eodem cum Iunone partu editus, et in Ida monte a Curetibus educatus, idque clam patre, qui ex pactione cum Titano fratre initâ, filios suos omnes devorabat. Cum autem in virum adolevisser, cognovislerque etiam… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • MANUMISSIO — origo et allectio seu adoptio in cives, olim cives fecit. Tribus autem modis servos manumitti consuevisse. Suetonius, Interpres Topicorum Ciceronis, affirmat: Aut, si quis, consentiente vel iubente Dominô, nomen suum in censum detulisset: aut… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • ORGANICA — Musices illa pars est, quae Instrumentis peragitur, quô Musices genere qui defungirur, psallere dicitur. Nempe ore quidem canimus, fidibus vel alio Organo psallimus. Cicero Invectivâ in Catilin. 2. Pueri tam delicati non solum amare et amari,… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • PASCHA — improprie significat agnum Paschalem, dies festos, totamque illam celebritatem et observationem, imo apud B. Paulum ipsummet Christum per agnum Paschalem adumbratum; proprie vero transitum notat, non enim trahit originem nominis a verbo πάχω,… …   Hofmann J. Lexicon universale

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»