Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

धर्मलक्षण

  • 41 उच्चटा _uccaṭā

    उच्चटा 1 Pride, -arrogance. -
    -2 /Habit, usage.
    -3 A kind of garlic.
    -4 N. of different plants; गुञ्जा, चूडाला, भूम्यामलकी, नागरमुस्ता.

    Sanskrit-English dictionary > उच्चटा _uccaṭā

  • 42 काकलिः _kākaliḥ _ली _lī

    काकलिः ली f.
    1 A low and sweet tone; अनुबद्ध- मुग्धकाकलीसहितम् U.3; Ṛs.1.8. प्रमदकोकिलकोमलकाकली Rām. Ch.4.2. काकलीप्रधानं च गीयते, तथा तर्कयामि Nāg.1. क्रीडत्कोकिलकाकलीकलकलैरुद्गीर्णकर्णज्वराः S. D.
    -2 A musical instrument with a low tone used by thieves to ascer- tain whether a person is asleep or not; फणिमुखकाकली- संदंशक... प्रभृत्यनेकोपकरणयुक्तः Dk.49. छेदात्समासु सकृदर्पितकाकलीषु Chārudattam 3.1.
    -2 Scissors.
    -4 the Gunjā plant.
    -Comp. -रवः the (Indian) cuckoo.

    Sanskrit-English dictionary > काकलिः _kākaliḥ _ली _lī

  • 43 कान्दवम् _kāndavam

    कान्दवम् Anything roasted or baked in an iron pan or oven; "वारिणा कोमलां कृत्वा समितां लवणान्विताम् । विनीय सन्धानं किञ्चित् स्थापयेद् भाजने नवे ॥ चण्डातपे तावद्रक्षेद् याव- दम्लत्वमाप्नुयात् । उद्धृत्य च पुनः पश्चात् सन्नयेद् दृढपाणिना । ततो$- पूपाकृतिं कुर्याद् घनमूर्च्छितया तया । भूर्यङ्गारप्रतप्ते तु कन्दुगर्भे निवेश्य च । पङ्केन रन्ध्रमालिप्य स्वेदयेत्तां यथाविधि ॥ कान्दवं मलकृद् वृष्यं त्रिषु दोषेषु पूजितम् । सद्यो रुचिकरं हृद्यं शीघ्रमिन्द्रियतर्पणम् ॥" (वृन्दग्रन्थस्य कृतान्नवर्गे.)

    Sanskrit-English dictionary > कान्दवम् _kāndavam

  • 44 गो _gō

    गो m. f. (Nom. गौः) [गच्छत्यनेन, गम् करणे डो Tv.]
    1 Cattle, kine (pl.)
    -2 Anything coming from a cow; such as milk, flesh, leather &c.
    -3 The stars; वि रश्मिभिः ससृजे सूर्यो गाः Rv.7.36.1.
    -4 The sky.
    -5 The thunder- bolt of Indra; Ki.8.1.
    -6 A ray of light; नान्यस्तप्ता विद्यते गोषु देव Mb.1.232.11; बालो$यं गिरिशिखरेषु चारयन् गाः त्रैलोक्यं तिमिरभरेण दुष्टमेतत् (रविः नैर्मल्यं नयति) । Rām. Ch. 7.6.
    -7 A diamond.
    -8 Heaven.
    -9 An arrow. -f.
    1 A cow; जुगोप गोरूपधरामिवोर्वीम् R.2.3; क्षीरिण्यः सन्तु गावः Mk.1.6.
    -2 The earth; दुदोह गां स यज्ञाय R.1.26; गामात्तसारां रघुरप्यवेक्ष्य 5.26;11.36; Bg.15.13; सेको$- नुगृह्णातु गाम् Mu.3.2; Me.3; cf. also the quotation for (
    -6).
    -3 Speech, words; कुलानि समुपेतानि गोभिः पुरुषतो$- र्थतः Mb.5.28; रघोरुदारामपि गां निशम्य R.5.12;2.59; Ki.4.2.
    -4 The goddess of speech, Sarasvatī.
    -5 A mother.
    -6 A quarter of the compass.
    -7 Water; सायं भेजे दिशं पश्चाद्गविष्ठो गां गतस्तदा Bhāg.1.1.36; also pl.; Bhāg.11.7.5.
    -8 The eye; गोकर्णा सुमुखी कृतेन इषुणा गोपुत्रसंप्रेषिता Mb.8.9.42.
    -9 A region of the sky. -m. A bull, an ox; असंजातकिणस्कन्धः सुखं स्वपिति गौर्गडिः K. P.1; Ms.4.72; cf. चरद्गव.
    -2 The hair of the body.
    -3 An organ of sense; अदान्तगोभिर्विशतां तमिस्रं पुनः पुनश्चर्वितचर्वणानाम् Bhāg..7.5.3.
    -4 The sign Taurus of the zodiac; Bṛi. S.49.
    -5 The sun.
    -6 The number 'nine' (in math.).
    -7 The moon.
    -8 A singer.
    -9 A billion.
    -1 A cow-sacrifice
    -11 A house; cf. गौर्वज्रं गौः प्रभा भूमिर्वाणी तोयं त्रिविष्टपम् । धेनुर्बस्तो वृषो दिग्गौर्नेत्रं लज्जा गुरू रमा ॥ इन्द्रियं श्रीरुमा... Enm.
    -Comp. -कण्टकः, -कम् 1 a road or spot trodden down by oxen and thus made im- passable.
    -2 the cow's hoof.
    -3 the print of a cow's hoof.
    -कर्ण a. having cow's ears.
    (-र्णः) 1 a cow's ear; गोकर्णसदृशौ कृत्वा करावाबद्धसारणौ Ks.6.57.
    -2 a mule.
    -3 a snake; Mb.8.9.42.
    -4 a span (from the tip of the thumb to that of the ring-finger); गोकर्णशिथिल- श्चरन् Mb.2.68.75; तालः स्मृतो मध्यमया गोकर्णश्चाप्यनामया Brahmāṇḍa P.
    -5 N. of a place of pilgrimage in the south, sacred to Śiva. श्रितगोकर्णनिकेतमीश्वरम् R.8.33.
    -6 a kind of deer.
    -7 a kind of arrow; Mb.8.9.42.
    -किराटा -किराटिका the Sārikā bird.
    -किलः, -कीलः 1 a plough
    -2 a pestle.
    -कुलम् 1 a herd of kine; वृष्टिव्याकुलगोकुलावनरसादुद्धृत्य गोवर्धनम् Gīt.4; गोकुलस्य तृषा- र्तस्य Mb.
    -2 a cow-house.
    -3 N. of a village (where Kṛiṣṇa was brought up).
    -कुलिक a.
    1 one who does not help a cow in the mud.
    -2 squint-eyed.
    -कुलोद्भवा an epithet of Durgā.
    -कृतम् cow-dung.
    -क्षीरम् cow's milk.
    -क्षुरम्, -रकम् a cow's hoof.
    -खरः a beast (पशु); यत्तीर्थबुद्धिः सलिले न कर्हिचिज्जनेष्वभिज्ञेषु स एव गोखरः Bhāg.1.84.13.
    -खा a nail.
    -गृष्टिः a young cow which has had only one calf.
    -गोयुगम् a pair of oxen.
    -गोष्ठम् a cow-pen, cattle-shed.
    -ग्रन्थिः 1 dried cowdung.
    -2 a cow-house.
    -ग्रहः capture of cattle (गवालम्भ); Mb.12.265.2.
    -ग्रासः the ceremony of offering a morsel (of grass) to a cow when performing an expiatory rite.
    -घातः, -घातकः, -घातिन् m. a cow-killer.
    -घृतम् 1 rain-water.
    -2 clarified butter coming from a cow.
    -घ्न a.
    1 destructive to cows.
    -2 one who has killed a cow.
    -3 one for whom a cow is killed, a guest.
    -चन्दनम् a kind of sandal-wood.
    -चर a.
    1 grazed over by cattle.
    -2 frequenting, dwelling, resorting to, haunting पितृसद्मगोचरः Ku.5.77.
    -3 within the scope, power, or range of; अवाङ्मनसगोचरम् R.1.15; so बुद्धि˚, दृष्टि˚, श्रवण˚ स्वगोचरे दीप्ततरा बभूव Bu. Ch.1.13.
    -4 moving on earth.
    -5 accessible to, attainable; त्याग- सूक्ष्मानुगः क्षेम्यः शौचगो ध्यागोचरः Mb.12.236.12.
    -6 circulating, having a particular meaning, prevalent.
    (-रः) 1 the range of cattle, pasturage; उपारताः पश्चिम- रात्रिगोचरात् Ki.4.1.
    -2 (a) a district, department, province, sphere. (b) an abode, dwelling-place, a place of resort; Śi.1.21; Ms.1.39.
    -3 range of the organs of sense, an object of sense; श्रवणगोचरे तिष्ठ be within ear-shot; नयनगोचरं या to become visible.
    -4 scope, range, in general; हर्तुर्याति न गोचरम् Bh.2.16.
    -5 (fig.) grip, hold, power, influence, control; कः कालस्य न गोचरा- न्तरगतः Pt.1.146; गोचरीभूतमक्ष्णोः U.6.26; Māl.5.24; अपि नाम मनागवतीर्णो$सि रतिरमणबाणगोचरम् Māl.1.
    -6 horizon.
    -7 field for action, scope; इन्द्रियाणि हयानाहुर्विषयांस्तेषु गोचरान् Kaṭh.3.4.
    -8 the range of the planets from the Lagna or from each other.
    ˚पीडा in- auspicious position of stars within the ecliptic; गोचर- पीडायामपि राशिर्बलिभिः शुभग्रहैर्दृष्टः (पीडां न करोति) Bṛi.S.41.13. (गोचरीकृ to place within the range (of sight), make current).
    -चर्मन् n.
    1 a cow's hide.
    -2 a particular measure of surface thus defined by Vasiṣṭha:-- दशहस्तेन वंशेन दशवंशान् समन्ततः । पञ्च चाभ्यधिकान् दद्यादेतद्गोचर्म चोच्यते ॥ ˚वसनः an epithet of Śiva.
    -चर्या seeking food like a cow; गोचर्यां नैगमश्चरेत् Bhāg.11.18.29.
    -चारकः cowherd.
    -चरणम् the tending or feeding of cows; Bhāg.1.38.8.
    -ज a.
    1 born in the earth (rice &c.).
    -2 produced by milk; अब्जा गोजा...... Kaṭh.5.2.
    -जरः an old ox or bull; नाद्रियन्ते यथापूर्वं कीनाशा इव गोजरम् Bhāg.3.3.13.
    -जलम् the urine of a bull or cow.
    -जागरिकम् auspi- ciousness, happiness. (
    -कः) a preparer of food, baker.
    -जात a. born in the heaven (gods); गोजाता अप्या मृळता च देवाः Rv.6.5.11.
    -जिह्वा N. of a plant (Mar. पाथरी).
    -जिह्विका the uvula.
    -जीव a. living on cattle (milk- man); Hch.1.7.
    -तल्लजः an excellent bull or cow.
    -तीर्थम् a cowhouse.
    -त्रम् [गां भूमिं त्रायते त्रै-क]
    1 a cow-pen.
    -2 a stable in general.
    -3 a family, race, lineage; गोत्रेण माठरो$स्मि Sk.; so कौशिकगोत्राः, वसिष्ठगोत्राः &c.; Ms.3.19,9.141.
    -4 a name, appellation; जगाद गोत्र- स्खलिते च का न तम् N.1.3; Ś.6.5; see ˚स्खलित below; मद्गोत्राङ्कं विरचितपदं गेयमुद्गातुकामा Me.88.
    -5 a multitude.
    -6 increase.
    -7 a forest.
    -8 a field.
    -9 a road.
    -1 possessions, wealth.
    -11 an umbrella, a parasol.
    -12 knowledge of futurity.
    -13 a genus, class, species.
    -14 a caste, tribe, caste according to families. (
    -त्रः) a mountain; 'गोत्रं नाम्नि कुले$प्यद्रौ' इति यादवः; Śi.9.8. Hence गोत्रोद्दलनः means Indra; cf. इन्द्रे तु गोत्रोद्दलनः कुलघ्ने गिरिदारणे Nm.
    (-त्रा) 1 a multitude of cows.
    -2 the earth.
    ˚उच्चारः recitation of family pedigree.
    ˚कर्तृ, -कारिन् m. the founder of a family.
    ˚कीला the earth.
    ˚ज a. born in the same family, gentile, a relation; Bhāg.3.7.24; Y.2.135.
    ˚पटः a genealogical table, pedigree.
    ˚प्रवरः the oldest member or founder of a family.
    -भिद् m. an epithet of Indra; हृदि क्षतो गोत्रभिदप्यमर्षणः R.3.53;6.73; Ku.2.52.
    ˚स्खलनम्, ˚स्खलितम् blundering or mistaking in calling (one) by his name, calling by a wrong name; स्मरसि स्मर मेखलागुणैरुत गौत्रस्खलितेषु बन्धनम् Ku.4.8.
    -द a. giving cows; Ms.4.231. (
    -दः) brain. (
    -दा) N. of the river Godāvarī.
    -दत्र a. Ved. giving cows. (
    -त्रः) an epithet of Indra. (
    -त्रम्) a crown (pro- tecting the head).
    -दन्त a. armed with a coat of mail.
    (-तम्) 1 yellow orpiment.
    -2 a white fossil substance.
    -दानम् 1 the gift of a cow.
    -2 the ceremony of tonsure or cutting the hair; रामलक्ष्मणयो राजन् गोदानं कारयस्व ह Rām.1.71.23; अथास्य गोदानविधेरनन्तरम् R.3. 33; (see Mallinātha's explanation of the word); कृत- गोदानमङ्गलाः U.1; अतोनं गोदानं दारकर्म च Kau. A.1.5; (Rām. explains the word differently).
    -3 the part of the head close to the right ear.
    -दाय a. intending to give cows.
    -दारणम् 1 a plough.
    -2 a spade, hoe.
    -दा, -दावरी N. of a river in the south.
    -दुह् m.,
    -दुहः 'cow-milker', a cowherd; सुदुघामिव गोदुहे R.1.4.1; चिरं निदध्यौ दुहतः स गोदुहः Śi.
    -दोहः 1 the milking of cows.
    -2 the milk of cows.
    -3 the time of milking cows.
    -दोहनम् 1 the time of milking cows.
    -2 the milking of cows; न लक्ष्यते ह्यवस्थानमपि गोदोहनं क्वचित् Bhāg.1.19. 4.
    -दोहनी a milk-pail.
    -द्रवः the urine of a bull or cow.
    -धनम् 1 a herd or multitude of cows, cattle.
    -2 possession of cows. (
    -नः) a broad-pointed arrow.
    -धरः a mountain.
    -धर्मः the law of cattle, rules relating to cattle; (open and unconcealed intercourse of the sexes); गोधर्मं सौरभेयाच्च सो$धीत्य निखिलं मुनिः । प्रावर्तत तदा कर्तुं श्रद्धावांस्तमशङ्कया ॥ Mb.1.14.26.
    -धुमः, -धूमः 1 wheat; Bṛi. Up.6.3.13.
    -2 the orange. ˚चूर्णम् wheat flour;
    -सम्भवम् a sour paste.
    -धूलिः 'dust of the cows', the time of sunset or evening twilight (so called be- cause cows, which generally return home at about sunset, raise up clouds of dust by their treading on the earth).
    -धेनुः a milch-cow with a calf.
    -भ्रः a mountain.
    -नन्दा an epithet of the wife of Śiva.
    -नन्दी the female of the Sārasa bird.
    -नर्दः 1 the (Indian) crane.
    -2 an epithet of Śiva (bellowing like a bull).
    -3 N. of a country.
    -नर्दीयः an epithet of Patañjali, author of the Mahābhāṣya.
    -नसः, -नासः 1 a kind of snake.
    -2 a kind of gem.
    -नसा the mouth of a cow.
    -नाथः 1 a bull.
    -2 an owner of land.
    -3 a herdsman.
    -4 an owner of kine.
    -नायः a cowherd; तद्यथा गोनायो$श्वनायः पुरुषनाय इत्येवं तदप आचक्षते$शनायेति Ch. Up.6.8.3.
    -नाशनः a wolf.
    -नासा the projecting snout of a cow or ox.
    -नासम् a kind of gem.
    -निष्यन्दः cow's urine.
    -पः 1 a cowherd (considered as belonging to a mixed tribe); गोपवेशस्य विष्णोः Me.15.
    -2 the chief of a cowpen.
    -3 the superintendent of a village.
    -4 a king.
    -5 a protector, guardian; Rv.1.61.1.
    ˚अनसी the wood of a thatch; गोपानसीषु क्षणमास्थितानाम् Śi.3.49.
    ˚अष्टमी the eighth day of the bright fortnight of Kārttika when Kṛiṣṇa is said to have worn the dress of a cowherd.
    ˚आटविका a cowherd.
    ˚कन्या 1 the daughter of a cowherd.
    -2 a nymph of Vṛindāvana.
    ˚अध्यक्षः, ˚इन्द्रः, ˚ईशः the chief of herdsmen, an epithet of Kṛiṣṇa.
    ˚चापः the rainbow.
    ˚दलः the betel-nut tree.
    ˚भद्रम् the fibrous root of a water-lily.
    ˚रसः gum myrrh.
    ˚राष्ट्राः (pl.) N. of a people. ˚वधूः f. a cowherd's wife; Bhāg.1.9.4. ˚वधूटी a young cowherdess, a young wife of a cowherd; गोपवधूटीदुकूलचौराय Bhāṣā P.1.
    (-पकः) 1 the superin- tendent of a district.
    -2 myrrh.
    (-पिका) 1 a cowher- dess; Bhāg.1.9.14-15.
    -2 protectress. (
    -पी) a cowherd's wife (especially applied to the cowherdesses of Vṛindāvana, the companions of Kṛiṣṇa in his juvenile sports).
    -2 a milk-maid.
    -3 a protectress.
    -4 Nature, elementary nature.
    -पतिः 1 an owner of cows.
    -2 a bull.
    -3 a leader, chief.
    -4 the sun; नीहारमिव गोपतिः Bhāg.1.12.1; Mb.1.173.32.
    -5 Indra; सुराङ्गना गोपतिचापगोपुरं पुरम् (जहुः) Ki.8.1.
    -6 N. of Kṛiṣṇa.
    -7 N. of Śiva.
    -8 N. of Varuṇa; एष पुत्रो महाप्रज्ञो वरुणस्येह गोपतेः Mb.5.98.11.
    -9 a king; नासतो विद्यते राजन् स ह्यरण्येषु गोपतिः Mb.12.135.26.
    -पथः N. of a Brāhmaṇa of Av.
    -पर्वतम् the name of the place where Pāṇini is said to have performed penance and propitiated Śiva; गोपर्वतमिति स्थानं शम्भोः प्रख्यापितं मया । यत्र पाणिनिना लेभे वैयाकरणिकाग्ऱ्यता ॥ अरुणाचलमाहात्म्यम्- उत्तरार्धः 2 अ. 68 श्लो.
    -पशुः a sacrificial cow.
    -पाः m. Ved.
    1 a herdsman.
    -2 protector, or guardian; मन्द्राग्रे- त्वरी भुवनस्य गोपा Av.2.1.57.
    -पानसी a curved beam which supports a thatch; गोपानसी तु वलभिच्छादने वक्रदारुणि Ak.2.2.15.
    -पालः 1 a cowherd; Ms.4.253.
    -2 a king.
    -3 an epithet of Śiva.
    -4 an epithet of Kṛ&iṣṇa. ˚धानी a cow-pen, cow-shed.
    -पालकः 1 a cowherd.
    -2 a king.
    -3 an epithet of Śiva; also of Kṛiṣṇa.
    -पालिः an epithet of Śiva.
    -पालिका, -पाली the wife of a cowherd; पार्थः प्रस्थापयामास कृत्वा गोपालिकावपुः Mb.1.221.19.
    -पालितः N. of a lexicographer.
    -पित्तम् bile of cows, ox-bile (from which the yellow pigment गोरोचना is prepared; गोपित्ततो रोचना Pt.1.94.).
    -पीतः a species of wagtail.
    -पीथः protection; अस्माकमृषीणां गोपीथे न उरुष्यतम् Rv.5.65.6. (
    -थम्) a holy place, a place of pilgrimage.
    -पुच्छम् a cow's tail.
    -2 a particular point of an arrow.
    (-च्छः) 1 a sort of monkey; Bhāg.8.2.22.
    -2 a sort of necklace consisting of two or four or thirty-four strings.
    -3 a kind of drum.
    -पुटिकम् the head of Śiva's bull.
    -पुत्रः 1 a young bull.
    -2 an epithet of Karṇa.
    -पुरम् 1 a town-gate; उत्तुङ्गसौधसुरमन्दिरगोपुरम् Māl.9.1.
    -2 a principal gate; दधतमुच्चशिलान्तरगोपुराः Ki.5.5.
    -3 the ornamental gate- way of a temple.
    -पुरीषम् cowdung.
    -प्रकाण्डम् an ex- cellent cow or bull.
    -प्रचारः pasture-ground, pasturage for cattle; ग्राम्येच्छया गोप्रचारो भूमी राजवशेन वा Y.2.166.
    -प्रत (ता) रः 1 a ford for cattle.
    -2 a place of pilgrimage on the Śarayū; यद्गोप्रतरकल्पो$भूत्संमर्दस्तत्र मज्जताम् । अतस्तदाख्यया तीर्थं पावनं भुवि पप्रथे ॥ R.15.11.
    -प्रदानम् same as गोदान.
    -प्रवेशः the time when cows return home, sunset or evening-twilight; गोप्रवेशसमये Bṛi. S.24.35.
    -फणा 1 a bandage hollowed out so as to fit the chin or nose &c.
    -2 a sling.
    -बालः the hair of cows.
    -भुज् m. a king; गोभुजां वल्लभा लक्ष्मीः Rāj. T.5.6.
    -भृत् m.
    1 a mountain.
    -2 a king.
    -मक्षिका a gadfly.
    -मघ a. granting cattle or cows कदा गोमघा हवनानि गच्छाः Rv.6.35.3.
    -मंडलम् 1 the globe.
    -2 a multitude of cows.
    -मण़्डीरः a kind of an aquatic bird; L. D. B.
    -मतम् = गव्यूति q. v.
    -मतल्लिका a tract- able cow, an excellent cow; अरिर्मधोरैक्षत गोमतल्लिकाम् Śi.12.41.
    -मथः a cowherd.
    -मध्यमध्य a. slender in the waist.
    -महिषदा N. of one of the Mātṛis attending on कार्तिकेय.
    -मांसम् beef.
    -मायु 1 a kind of frog.
    -2 a jackal; अनुहंकुरुते घनध्वनिं न हि गोमायुरुतानि केसरी Śi.16. 25.
    -3 bile of a cow.
    -4 N. of a Gandharva.
    -मीनः a kind of fish.
    -मुखः, -मुखम् [गोर्मुखमिव मुखमस्य] a kind of musical instrument; Bg.1.13; गोमुखानां च शृङ्गाणाम- नीकद्वयवर्तिनाम् Śiva. B.24.55.
    (-खः) 1 a crocodile, shark.
    -2 a hole of a particular shape in a wall made by thieves.
    (-खम्) 1 a house built unevenly.
    -2 spreading unguents, smearing; 'गोमुखं कुटिलाकारे वाद्यभाण्डे विलेपने' इति विश्वः; यस्यामलिन्देषु न चक्रुरेव मुग्धाङ्गना गोमयगो- मुखानि Śi.3.48. (
    -खम्, -खी) a cloth-bag of the shape of a gnomon containing a rosary, the beads of which are counted by the hand thrust inside.
    -2 a house built unevenly.
    -3 a particular method of sitting (a योगासन) (
    -खी) the chasm in the Himālaya mountains through which the Ganges flows.
    -मूढ a. stupid as a bull.
    -मूत्रम् cow's urine.
    -मूत्रकः a variety of lapis lazuli (बैदूर्य); Kau. A.2.11.
    -कम् a particular attitude (मण्डल) in गदायुद्ध; दक्षिणं मण्डलं सव्यं गोमूत्रकमथापि च । व्यचर- त्पाण्डवो राजन्नरिं संमोहयन्निव ॥ Mb.9.58.23. -a. zigzagging, going unevenly.
    -मूत्रिका 1 an artificial verse, the second of which repeats nearly all the syllables of the first. (Malli. thus defines it:-- वर्णानामेकरूपत्वं यद्येकान्तरमर्धयोः गोमूत्रिकेति तत्प्राहुर्दुष्करं तद्विदो विदुः ॥ see Śi.19.46.)
    -2 a form of calculation.
    -मृगः a kind of ox (गवय).
    -मेदः a gem brought from the Himālaya and Indus, des- cribed as of four different colours:-- white, pale-yellow, red, and dark-blue.
    -मेदकः 1 see गोमेद.
    -2 a kind of poison (काकोल).
    -3 smearing the body with unguents.
    -मेधः, -यज्ञः a cow-sacrifice; Rām.7.25.8.
    -यानम्, -रथः a carriage drawn by oxen; Rām.2.82.26; Ms. 11.174.
    -युक्त a. drawn by oxen.
    -युतम् 1 a cattle station.
    -2 a measure of two Krośas (गव्यूत); गोयुते गोयुते चैव न्यवसत्पुरुषर्षभः Mb.14.65.22.
    -रक्षः 1 a cow- herd.
    -2 keeping or tending cattle.
    -3 the orange.
    -4 an epithet of Śiva. ˚जम्बू f. wheat.
    -रक्षणम् tending cattle (with religious faith).
    -रङ्कुः 1 a water-fowl
    -2 a prisoner.
    -3 a naked man, a mendicant wandering about without clothes.
    -4 a chanter.
    -रवम् saffron.
    -रसः cow's milk.
    -2 curds.
    -3 buttermilk.
    -4 the flavour of a sentence; को रसो गोरसं विना Udb. ˚जम् buttermilk.
    -राजः an excellent bull.
    -राटिका, -राटी the Sārikā bird.
    -रुतम् a measure of dis- tance equal to two Krośas.
    -रूपम् the form of a cow. (
    -पः) N. of Śiva.
    -रोचम् yellow orpiment.
    -रोचना a bright yellow pigment prepared from the urine or bile of a cow, or found in the head of a cow.
    -लवणम् a measure of salt given to a cow.
    -लाङ्गु- (गू) लः a kind of monkey with a dark body, red cheeks and a tail like that of a cow; गोलाङ्गूलः कपोलं छुरयति रजसा कौसुमेन प्रियायाः Māl.9.3.
    -लोकः a part of heaven, cow-world.
    -लोभिका, -लोभी 1 a prostitute.
    -2 white Dūrvā grass.
    -3 Zedoary.
    -4 N. of a shrub.
    -वत्सः a calf. ˚आदिन m. a wolf.
    -वधः the killing of a cow; Ms.11.59.
    -वर्धनः a celebrated hill in वृन्दावन the country about Mathurā. ('This hill was lifted up and supported by Kṛiṣṇa upon one finger for seven days to shelter the cowherds from a storm of rain sent by Indra to test Kṛiṣṇa's divinity.') ˚धरः, ˚धरिन् m. an epithet of Kṛiṣṇa.
    -वरम् pounded cowdung.
    -वशा a barren cow.
    -वाटम्, -वासः a cow-pen.
    -वासन a. covered with an ox-hide.
    -विकर्तः, -विकर्तृ m.
    1 the killer of a cow; Mb.4.2.9.
    -2 a hus- bandman.
    -विततः a horse-sacrifice having many cows.
    -विन्दः 1 a cowkeeper, a chief herdsman.
    -2 N. of Kṛiṣṇa.
    -3 Bṛihaspati. ˚द्वादशी the twelfth day in the light half of the month of फाल्गुन
    -विष् f.,
    -विष्ठा cowdung.
    -विषाणिकः a kind of musical instrument; Mb.6.44.4.
    -विसर्गः day-break (when cows are let loose to graze in forests); Rām.7.111.9.
    -वीथिः f. N. of that portion of the moon's path which contains the asterisms भाद्रपदा, रेवती and अश्विनी, or according to some, हस्त, चित्रा and स्वाती Bṛi. S.9.2.
    -वीर्यम् the price received for milk.
    -वृन्दम् a drove of cattle.
    -वृन्दारकः an excellent bull or cow.
    -वृषः, -वृषभः an excellent bull; न तां शेकुर्नृपा वोढुमजित्वा सप्त गोवृषान् Bhāg 1.58.33. ˚ध्वजः an epithet of Śiva.
    -वैद्यः a quack docter.
    -व्रजः 1 a cow-pen.
    -2 a herd of cows.
    -3 a place where cattle graze.
    -व्रत, -व्रतिन् a. one who imitates a cow in fru- gality;...अत्र गोव्रतिनो विप्राः... ॥ यत्रपत्रशयो नित्यं येन केन- चिदाशितः । येन केनचिदाच्छन्नः स गोव्रत इहोच्यते ॥ Mb.5.99. 13-14.
    -शकृत् n. cowdung; Ms.2.182.
    -शतम् a present of a hundred cows to a Brāhmaṇa.
    -शालम्, -ला a cow-stall.
    -शीर्षः, -र्षम् a kind of sandal; Kau. A.2.11.
    -2 a kind of weapon (arrow ?); Mb.7.178. 23.
    -षड्गवम् three pairs of kine.
    -षन्, -षा a. Ved. acquiring or bestowing cows.
    -षा (सा) तिः 1 acquiring cattle; or fighting for cattle. गोषाता यस्य ते गिरः Rv.8.84.7.
    -2 giving cattle.
    -ष्टोमः a kind of sacri- fice fasting for one day.
    -संख्यः a cowherd.
    -सदृक्षः a species of ox (गवय).
    -सर्गः the time at which cows are usually let loose, day-break; see गोविसर्ग.
    -सवः a kind of cow-sacrifice (not performed in the Kali age); Mb.3.3.17.
    -सहस्रम् a kind of present (महादान). (
    -स्त्री) N. of two holidays on the fifteenth day of the dark half of कार्तिक and ज्येष्ठ.
    -सावित्री N. of a hymn (cf. गायत्री).
    -सूत्रिका a rope fastened at both ends having separate halters for each ox or cow.
    -स्तनः 1 the udder of a cow.
    -2 a cluster of blossoms, nosegay &c.
    -3 a pearl-necklace of four strings.
    -4 a kind of fort.
    -स्तना, -नी a bunch of grapes.
    -स्थानम्, -क्रम् a cow-pen.
    -स्वामिन् m.
    1 an owner of cows.
    -2 a religious mendicant.
    -3 an honorary title affixed to proper names; (e. g. वोपदेवगोस्वामिन्).
    -हत्या cow-slaughter.
    -हल्लम् (sometimes written हन्नम्) cow-dung.
    -हरः, -हरणम् stealing of cows; गोष्ठमुत्किरति गोहरं वदेत् Bṛi. S.89.9. (v. l.)
    -हित a. cherishing or protecting kine. (
    -तः) N. of Viṣṇu.

    Sanskrit-English dictionary > गो _gō

  • 45 दशन् _daśan

    दशन् Num. a. (pl.) Ten; स भूमिं विश्वतो वृत्वा अत्य- तिष्ठद्दशाङ्गुलम् Rv.1.9.1.
    -Comp. -अङ्गुल a. ten fingers long; Ms.8.271.
    (-लम्) 1 a length of 1 fingers; Rv.1.9.1.
    -2 a water-melon.
    -अधिपतिः a commander of ten men. Mb.12.
    -अर्ध a. five, (
    -र्धम्) five; अण्व्यो मात्रा विनाशिन्यो दशार्धानां तु याः स्मृताः Ms.1.27. (
    -र्धः) an epithet of Buddha.
    -अर्हः 1 an epithet of Krisna or Visnu.
    -2 Buddha.
    -अवताराः m. (pl.) the ten incarnations of Viṣṇu; see under अवतार.
    - अवर a. consisting of at least ten; दशावरा वा परिषद्यं धर्मं परिकल्पयेत् Ms.12.11.
    -अश्वः the moon.
    -आननः, -आस्यः epithets of Rāvaṇā; दशाननकिरीटेभ्यस्तत्क्षणं राक्षसप्रियः R.1.75.
    -आमयः an epithet of Rudra.
    -इन्द्रियाणि The five कर्मेन्द्रियs and five ज्ञानेन्द्रियs.
    -ईशः a superintendent of 1 villages; Ms.7.116.
    -एकादशिक a. who lends 1 and re- ceives 11 in return; i. e. who lends money at ten per cent.
    -कण्ठः, -कन्धरः epithets of Rāvaṇa; सप्तलोकैकवीरस्य दशकण्ठ- कुलद्विषः U.4.27. ˚अरिः, ˚जित् m., ˚रिपुः epithets of Rāma; दशकण्ठारिगुरुं विदुर्बुधाः R.8.29.
    -कर्मन् n. the ten ceremo- nies prescribed to the three twice-born classes.
    -कुमार- चरितम् a prose work by Dandin.
    -क्षीर a. mixed with 1 parts of milk.
    -गुण a. ten-fold, ten times larger.
    -गुणित a. multiplied by 1; दशगुणितमिव प्राप्तवान् वीरधर्मम B. R.9.53.
    -ग्रन्थाः (pl.) संहिता, ब्राह्मण, आरण्यक, शिक्षा, कल्प, व्याकरण, निघण्टु, छन्द and निरुक्त; hence
    दशग्रन्थिन् = A person who has learnt by heart all these ten books.
    -ग्रामपतिः, -ग्रामिकः, -ग्रामिन् m.,
    -पः a superintendent of ten villages.
    -ग्रामी a collection or corporation of ten villages.
    -ग्रीवः = दशकण्ठ q.v.
    -चतुष्कम् N. of a sport; Sinhās.27.
    -धर्मः unfavourable condition, distress; अभ्यस्तो बहुभिर्बाणैर्दशधर्मगतेन वै Mb.7.147.2. (see com.).
    -पारमिताध्वरः 'possessing the ten perfec- tions', an epithet of Buddha.
    -पुरम् N. of an ancient city, capital of king Rantideva; पात्रीकुर्वन्दशपुरवधूनेत्रकौतू- हलानाम् Me.49.
    -बन्धः a tenth part; Ms.8.17; also
    ˚बन्धक; Y.2.76.
    -बलः, -भूमिगः epithets of Buddha.
    -बाहुः an epithet of Śiva.
    -भुजा, -महाविद्या N. of Durgā.
    -मालिकाः (pl.)
    1 N. of a country.
    -2 the people or rulers of this country.
    -मास्य a.
    1 ten months old; एवा ते गर्भ एजतु निरैतु दशमास्यः Rv.5.78.7-8.
    -2 ten months in the womb (as a child before birth).
    -मुखः an epithet of Rāvaṇa. ˚रिपुः an epithet of Rāma; सीतां हित्वा दशमुखरिपुर्नोपयेमे यदन्याम् R.14.87.
    -मूत्रकम् The urine of 1 (elephant, buffalo, camel, cow, goat, sheep, horse, donkey, man and woman).
    -मूलम् a tonic medicine prepared from the roots of ten plants; (Mar. सालवण, पिटवण (पृष्टिपर्णी), रिंगणी, डोरली, गोखरूं, बेल, ऐरण, टेंटू, पहाडमूळ, शिवण).
    -योजनम् a distance of 1 Yojanas; पादाङ्गुष्ठेन चिक्षेप संपूर्णं दशयोजनम् Rām.1.1.65; also दशयोजनी; मोहितेन्द्रियवृत्तिं तं व्यतीत्य दशयोजनीम् Ks.94.14.
    -रथः N. of a celebrated king of Ayodhyā, son of Aja, and father of Rāma and his three brothers. [He had three wives Kausalyā, Sumitrā, and Kaikeyī, but was for several years without issue. He was therefore recommended by Vasiṣṭha to perform a sacrifice which he successfully did with the assistance of Ṛiṣyaśṛiṅga. On the completion of this sacrifice Kausalyā bore to him Rāma, Sumitrā Laksmana and Śatrughna, and Kaikeyī Bharata. Daśaratha was extremely fond of his sons, but Rāma was his greatest favourite- 'his life, his very soul.' Thus when Kaikeyī at the instiga- tion of Mantharā demanded the fulfilment of the two boons he had previously promised to her, the king tried to dissuade her mind from her wicked resolve by threats, and, failing these, by the most servile supplica- tions. But Kaikeyī remained inexorable, and the poor monarch was obliged to send his beloved son into exile. He soon afterwards died of a broken heart]. Bhāg.9.1.1 ˚ललिता The fourth day of the dark fortnight of Āśvina.
    -रश्मिशतः the sun; दशरश्मिशतोपमद्युतिम् R.8.29.
    -रात्रम् a period of ten nights. (
    -त्रः) a particular sacrifice lasting for ten days.
    -रूपकम् the 1 kinds of drama.
    -रूपभृत् m. an epithet of Viṣṇu.
    -लक्षण a. relating to 1 objects; इदं भागवतं पुराणं दक्षलक्षणम् Bhāg.2.9.43.
    -णम् ten marks or attributes.
    -लक्षणकः religion; cf. धृतिः क्षमा दमो$स्तेयं शौचमिन्द्रियनिग्रहः । धीर्विद्या सत्यमक्रोधो दशकं धर्मलक्षणम् ॥ Ms.7. 92.
    -वक्त्रः, -वदनः see दशमुख; Bk.9.137.
    -वर्गः the double five classes of अमात्य, राष्ट्र, दुर्ग, कोश and दण्ड; वेत्ता च दशवर्गस्य स्थानवृद्धिक्षयात्मनः Mb.12.57.18 (com. 'अमात्यराष्ट्रदुर्गाणि कोशो दण्डश्च पञ्चमः' इति प्रकृतिपञ्चकं स्वपक्षे परपक्षे चेति दशको वर्गः).
    -वाजिन् m. the moon.
    -वार्षिक a. happening after, or lasting for, ten years; Y.2.24.
    -विध a. of ten kinds.
    -शतम् 1 a thousand; ये सहस्रम- राजन्नासन् दशशता उत Av.5.18.1.
    -2 one hundred and ten. ˚रश्मिः the sun. ˚अक्षः, ˚नयनः Indra; दशशताक्षककुब्दरि- निःसृतः Mb 7.184.47.
    -शती a thousand.
    -स (सा)- हस्रम् ten thousand.
    -हरा 1 an epithet of the Ganges (taking away the 1 sins).
    -2 a festival in honour of the Ganges held on the 1th day of Jyeṣṭha.
    -3 a festival in honour of Durgā held on the tenth of Āśvina.

    Sanskrit-English dictionary > दशन् _daśan

  • 46 धर्मः _dharmḥ

    धर्मः [ध्रियते लोको$नेन, धरति लोकं वा धृ-मन्; cf. Uṇ 1. 137]
    1 Religion; the customary observances of a caste, sect, &c.
    -2 Law, usage, practice, custom, ordinance, statue.
    -3 Religious or moral merit, virtue, right- eousness, good works (regarded as one of the four ends of human existence); अनेन धर्मः सविशेषमद्य मे त्रिवर्ग- सारः प्रतिभाति भाविनि Ku.5.38, and see त्रिवर्ग also; एक एव सुहृद्धर्मो निधने$प्यनुयाति यः H.1.63.
    -4 Duty, prescribed course of conduct; षष्ठांशवृत्तेरपि धर्म एषः Ś.5.4; Ms.1.114.
    -5 Right, justice, equity, impartiality.
    -6 Piety, propriety, decorum.
    -7 Morality, ethics
    -8 Nature. disposition, character; उत्पत्स्यते$स्ति मम को$पि समानधर्मा Māl.1.6; प्राणि˚, जीव˚.
    -9 An essential quality, pecu- liarity, characteristic property, (peculiar) attribute; वदन्ति वर्ण्यावर्ण्यानां धर्मैक्यं दीपकं बुधाः Chandr.5.45; Pt.1.34.
    -1 Manner, resemblance, likeness.
    -11 A sacrifice.
    -12 Good company, associating with the virtuous
    -13> Devotion, religious abstraction.
    -14 Manner, mode.
    -15 An Upaniṣad q. v.
    -16 N. of Yudhiṣṭhira, the eldest Pāṇḍava.
    -17 N. of Yama, the god of death.
    -18 A bow.
    -19 A drinker of Soma juice.
    -2 (In astrol.) N. of the ninth lunar man- sion.
    -21 An Arhat of the Jainas.
    -22 The soul.
    -23 Mastery, great skill; दिव्यास्त्रगुणसंपन्नः परं धर्मं गतो युधि Rām.3.31.15.
    -र्मम् A virtuous deed.
    -Comp. -अक्षरम् (pl.) holy mantras; a formula of faith; धर्माक्षराण्युदाहरामि Mk.8.45-46.
    -अङ्गः (
    -ङ्गा f.) the Indian crane.
    -अधर्मौ m. (du.) right and wrong, religion and irreligion; धर्माधर्मौ सपदि गलितौ पुण्यपापे विशीर्णे. ˚विद् m. a Mīmāṁsaka who knows the right and wrong course of action.
    -अधिकरणम् 1 administration of the laws.
    1 a court of justice. (
    -णः) a judge.
    -अधिकरणिकः, -अधिकारिन् m. a judge, magistrate, any judicial functionary.
    -अधिकरणिन् m. a judge, magistrate.
    -अधिकारः 1 superintendence of religious affairs; Ś1.
    -2 ad- ministration of justice.
    -3 the office of a judge.
    -अधि- ष्ठानम् a court of justice.
    -अध्यक्षः 1 a judge.
    -2 an epithet of Viṣṇu.
    -अनुष्ठानम् acting according to religion, virtuous or moral conduct.
    -अनुसारः conformity to virtue or justice.
    -अपेत a. deviating from virtue, wicked, immoral, irreligious. (
    -तम्) vice, immorality, injustice.
    -अयनम् course of law, law-suit.
    -अरण्यम् a sacred or penance grove, a wood inhabited by ascetics; धर्मारण्यं प्रविशति गजः Śi.1.32.
    -अर्थौः religious merit and wealth; धर्मार्थौ यत्र न स्याताम् Ms.2.112.
    -अर्थम् ind.
    1 for religious purposes.
    -2 justly, according to justice or right.
    -अलीक a. having a false character.
    -अस्तिकायः (with Jainas) the category or predicament of virtue; cf. अस्तिकाय.
    -अहन् Yesterday.
    -आगमः a religious statute, lawbook.
    -आचार्यः 1 a religious teacher.
    -2 a teacher of law or customs.
    -आत्मजः an epithet of Yudhiṣṭhira q. v.
    -आत्मता religiousmindedness; justice, virtue.
    -आत्मन् a. just righteous, pious, virtuous. (-m.) a saint, a pious man.
    -आश्रय, -आश्रित a. righteous, virtuous; धर्माश्रयं पापिनः (निन्दन्ति) Pt.1.415.
    -आसनम् the throne of justice, judgmentseat, tribunal; न संभावितमद्य धर्मासनमध्यासितुम् Ś.6; धर्मासनाद्विशति वासगृहं नरेन्द्रः U.1.7.
    -इन्द्रः, -ईशः an epithet of Yama; पितॄणामिव धर्मेन्द्रः Mb.7.6.6.
    -ईप्सु a. wishing to gain religious merit; Ms.1.127.
    -उत्तर a. 'rich in virtue,' chiefly characterized by justice, eminently just and impartial; धर्मोत्तरं मध्यममाश्रयन्ते R.13.7.
    -उपचायिन् a. religious; यच्च वः प्रेक्षमाणानां सर्व- धर्मोपचायिनाम् Mb.5.137.16.
    -उपदेशः 1 instruction in law or duty, religious or moral instruction. आर्षं धर्मोपदेशं च वेदशास्त्राविरोधिना । यस्तर्केणानुसंधत्ते स धर्मं वेद नेतरः ॥ Ms.12.16.
    -2 the collective body of laws.
    -उपदेशकः 1 a teacher of the law.
    -2 a spiritual teacher, a Guru.
    -कथकः an expounder of law.
    -कर्मन् n.,
    -कार्यम्, -क्रिया 1 any act of duty or religion, any moral or religious observance, a religious act or rite.
    -2 virtuous conduct.
    -कथादरिद्रः the Kali age.
    -काम a.
    1 devoted to virtue.
    -2 observing duty or right.
    -कायः 1 an epithet of Buddha.
    -2 a Jaina saint.
    -कारणम् Cause of virtue.
    -कीलः 1 a grant, royal edict or decree.
    -2 husband.
    -कृत् a. observing duty, acting justly. (-m.)
    1 N. of Viṣṇu.
    -2 a pious man. धर्मा- धर्मविहीनो$पि धर्ममर्यादास्थापनार्थं धर्ममेव करोतीति धर्मकृत् Bhāg.
    -केतुः an epithet of Buddha.
    -कोशः, -षः the collective body of laws or duties; धर्मकोषस्य गुप्तये Ms.1.99.
    -क्रिया, -कृत्यम् any act of religion, any moral or religious rite.
    -क्षेत्रम् 1 Bhāratavarṣa (the land of religion).
    -2 N. of a plain near Delhi, the scene of the great battle between the Kauravas and Pāṇḍavas; धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः Bg.1.1. (
    -त्रः) a virtuous or pious man.
    -गुप्त a. observing and protecting religion. (
    -प्तः) N. of Viṣṇu.
    -ग्रन्थः a sacred work or scripture.
    -घटः a jar of fragrant water offered daily (to a Brāhmaṇa) in the month of Vaiśākha; एष धर्मघटो दत्तो ब्रह्माविष्णुशिवात्मकः । अस्य प्रदानात् सफला मम सन्तु मनोरथाः ॥
    -घ्न a. immoral, unlawful.
    -चक्रः 1 The wheel or range of the law; Bhddh. Jain.
    -2 a Buddha. ˚मृत् m. a Buddha or Jaina.
    -चरणम्, -चर्या observance of the law, performance of religious duties; शिवेन भर्त्रा सह धर्मचर्या कार्या त्वया मुक्तविचारयेति Ku.7.83; वयसि प्रथमे, मतौ चलायां बहुदोषां हि वदन्ति धर्मचर्याम् Bu. Ch.5.3. चारिन् a. practising virtue, observing the law, virtuous, righteous; स चेत्स्वयं कर्मसु धर्मचारिणां त्वमन्त- रायो भवसि R.3.45. (-m.) an ascetic.
    चारिणी 1 a wife.
    -2 a chaste or virtuous wife. cf. सह˚; इयं चोर्वशी यावदायुस्तव सहधर्मचारिणी भवत्विति V.5.19/2.
    -चिन्तक a.
    1 studying or familiar with duty.
    -2 reflecting on the law.
    -चिन्तनम्, चिन्ता study of virtue, consideration of moral duties, moral reflection.
    -च्छलः fraudulent transgression of law or duty.
    -जः 1 'duly or lawfully born', a legitimate son; cf. Ms.9.17.
    -2 N. of युधिष्ठिर; Mb.15.1.44.
    -जन्मन् m. N. of युधिष्ठिर.
    -जिज्ञासा inquiry into religion or the proper course of conduct; अथातो धर्मजिज्ञासा Jaimini's Sūtra.
    -जीवन a. one who acts according to the rules of his caste or fulfils prescribed duties. (
    -नः) a Brāhmaṇa who maintains himself by assisting other men in the performance of their reli- gious rites; यश्चापि धर्मसमयात्प्रच्युतो धर्मजीवनः Ms.9.273.
    -ज्ञ a.
    1 knowing what is right, conversant with civil or religious law; Ms.7.141;8.179;1.127.
    -2 just, righteous, pious.
    -त्यागः abandoning one's religion, apostacy.
    -दक्षिणा a fee for instruction in the law.
    -दानम् a charitable gift (made without any self-inte- rest.) पात्रेभ्यो दीयते नित्यमनपेक्ष्य प्रयोजनम् । केवलं धर्मबुद्ध्या यद् धर्मदानं प्रचक्षते ॥ Ms.3.262.
    -दुघा a cow milked for religious purposes only.
    -द्रवी N. of the Ganges.
    -दारा m. (pl.) a lawful wife; स्त्रीणां भर्ता धर्मदाराश्च पुंसाम् Māl. 6.18.
    -द्रुह् a. voilating the law or right; निसर्गेण स धर्मस्य गोप्ता धर्मद्रुहो वयम् Mv.2.7.
    -द्रोहिन् m. a demon.
    -धातुः an epithet of Buddha.
    -ध्वजः -ध्वजिन् m. a religious hypocrite, an impostor; Bhāg.3.32.39.
    -नन्दनः an epithet of युधिष्ठिर.
    -नाथः a legal protector, rightful master.
    -नाभः an epithet of Viṣṇu.
    -निबन्धिन् a. pious, holy.
    -निवेशः religious devotion.
    -निष्ठ a. devoted to religion or virtue; श्रीमन्तः पान्तु पृथ्वीं प्रशमित- रिपवो धर्मनिष्ठाश्च भूपाः Mk.1.61.
    -निष्पत्तिः f.
    1 discharge or fulfilment of duty.
    -2 moral or religious observance;
    -पत्नी a lawful wife; R.2.2,2,72;8.7; Y.2.128.
    -पथः the way of virtue, a virtuous course of conduct.
    -पर a. religious-minded, pious, righteous.
    -परिणामः rise of righteous conduct in the heart (Jainism); cf. also एतेन भूतेन्द्रियेषु धर्मलक्षणावस्थापरिणामा व्याख्याताः Yoga- darśana.
    -पाठकः a teacher of civil or religious law; Ms.12.111.
    -पालः 'protector of the law', said meta- phorically of (दण्ड) 'punishment or chastisement', or 'sword'.
    -पाडा transgressing the law, an offence against law.
    -पुत्रः 1 a lawful son, a son begotten from a sense of duty and not from mere lust or sensual pleasure.
    -2 an epithet of युधिष्ठिर.
    -3 any one regarded as a son for religious purposes, a spiritual son.
    -प्रचारः (fig.) sword.
    -प्रतिरूपकः a counterfeit of virtue; Ms.11.9.
    -प्रधान a. eminent in piety; धर्मप्रधानं पुरुषं तपसा हतकिल्बिषम् Ms.4.243.
    -प्रवक्तृ m.
    1 an expounder of the law, a legal adviser.
    -2 a religious teacher, prea- cher.
    -प्रवचनम् 1 the science of duty; U.5.23.
    -2 expounding the law. (
    -नः) an epithet of Buddha.
    -प्रेक्ष्य a. religious or virtuous (धर्मदृष्टि); Rām.2.85.16.
    -बाणिजिकः, -वाणिजिकः 1 one who tries to make profit out of his virtue like a merchant.
    -2 one who performs religious rites with a view to reward, like a merchant dealing in transactions for profit.
    -बाह्यः a. contrary to religion or what is right.
    -भगिनी 1 a lawful sister.
    -2 a daughter of the spiritual preceptor.
    -3 a spiritual sister, any one regarded as a sister or discharging the same religious duties एतस्मिन्विहारे मम धर्मभगिनी तिष्ठति Mk.8.46/47.
    -भागिनी a virtuous wife.
    -भाणकः a lecturer or public reader who reads and explains to audiences sacred books like the Bhārata, Bhāgavata, &c.
    -भिक्षुकः a mendicant from virtuous motives; Ms. 11.2.
    -भृत् m.
    1 'a preserver or defender of justice,' a king.
    -2 a virtuous person.
    -भ्रातृ m.
    1 a fellow reli- gious student, a spiritual brother.
    -2 any one regard- ed as a brother from discharging the same religious duties. वानप्रस्थयतिब्रह्मचारिणां रिक्थभागिनः । क्रमेणाचार्यसच्छिष्य- धर्मभ्रात्रेकतीर्थिनः ॥ Y.2.137.
    -महामात्रः a minister of reli- gion, a minister in charge of religious affairs.
    -मूलम् the foundation of civil or religious law, the Vedas.
    -मेघः a particular Samādhi.
    -युगम् the Kṛita age; अथ धर्मयुगे तस्मिन्योगधर्ममनुष्ठिता । महीमनुचचारैका सुलभा नाम भिक्षुकी Mb.12.32.7.
    -यूपः, -योनिः an epithet of Viṣṇu.
    -रति a. 'delighting in virtue or justice', righteous, pious, just; तस्य धर्मरतेरासीद् वृद्धत्वं जरसा विना R.1.23.
    -रत्नम् N. of a Jaina स्मृतिग्रन्थ prepared by Jīmūtavāhana.
    -राज् -m. an epithet of Yama.
    -राज a. धर्मशील q. v.; धर्मराजेन जनकेन महात्मना (विदेहान् रक्षितान्) Mb.12.325 19.
    -राजः an epithet of
    1 Yama.
    -2 Jina.
    -3 युधिष्ठिर.
    -4 a king.
    -राजन् m. N. of युधिष्ठिर.
    -राजिका a monument, a stūpa (Sārnāth Inscrip. of Mahīpāla; Ind. Ant. Vol.14, p.14.)
    -रोधिन् a.
    1 op- posed to law, illegal, unlawful.
    -2 immoral.
    -लक्षणम् 1 the essential mark of law.
    -2 the Vedas. (
    -णा) the Mīmāṁsā philosophy.
    -लोपः 1 irreligion, immorality.
    -2 violation of duty; धर्मलोपभयाद्राज्ञीमृतुस्नातामिमां स्मरन् R. 1.76.
    -वत्सल a. loving piety or duty.
    -वर्तिन् a. just, virtuous.
    -वर्धनः an epithet of Śiva.
    -वादः discussion about law or duty, religious controversy; अनुकल्पः परो धर्मो धर्मवादैस्तु केवलम् Mb.12.165.15.
    -वासरः 1 the day of full moon.
    -2 yesterday.
    -वाहनः 1 an epithet of Śiva.
    -2 a buffalo (being the vehicle of Yama).
    -विद् a. familiar with the law (civil or religious). ˚उत्तमः N. of Viṣṇu.
    -विद्या knowledge of the law or right.
    -विधिः a legal precept or injunction; एष धर्मविधिः कृत्स्नश्चातुर्वर्ण्यस्य कीर्तितः Ms.1.131.
    -विप्लवः violation of duty, immora- lity.
    -विवेचनम् 1 judicial investigation; यस्य शूद्रस्तु कुरुते राज्ञो धर्मविवेचनम् । तस्य सीदति तद्राष्ट्रं पङ्के गौरिव पश्यतः ॥ Ms.8.21.
    -2 dissertation on duty.
    -वीरः (in Rhet.) the sentiment of heroism arising out of virtue or piety, the sentiment of chivalrous piety; the following instance is given in R. G.:-- सपदि विलयमेतु राज्यलक्ष्मीरुपरि पतन्त्वथवा कृपाणधाराः । अपहरतुतरां शिरः कृतान्तो मम तु मतिर्न मनागपैतु धर्मात् ॥ स च दानधर्मयुद्धैर्दयया च समन्वितश्चतुर्धा स्यात् S. D.
    -वृद्ध a. advanced in virtue or piety; न धर्मवृद्धेषु वयः समीक्ष्यते Ku.5.16.
    -वैतंसिकः one who gives away money un- lawfully acquired in the hope of appearing generous.
    -व्यवस्था m. judicial decision, decisive sentence.
    -शाला 1 a court of justice, tribunal.
    -2 any charitabla institu- tion.
    -शासनम्, शास्त्रम् a code of laws, jurisprudence; न धर्मशास्त्रं पठतीति कारणम् H.1.17; Y.1.5. [मनुर्यमो वसिष्ठो$त्रिः दक्षो विष्णुस्तथाङ्गिराः । उशना वाक्पतिर्व्यास आपस्तम्बो$ थ गौतमः ॥ कात्यायनो नारदश्च याज्ञवल्क्यः पराशरः । संवर्तश्चैव शङ्खश्च हारीतो लिखितस्तथा ॥ एतैर्यानि प्रणीतानि धर्मशास्त्राणि वै पुरा । तान्येवातिप्रमाणानि न हन्तव्यानि हेतुभिः ॥]
    -शील a. just, pious, virtuous.
    -शुद्धिः a correct knowledge of the law; प्रत्यक्षं चानुमानं च शास्त्रं च विविधागमम् । त्रयं सुविदितं कार्यं धर्मशुद्धिमभीप्सता ॥ Ms.12.15.
    -संहिता a code of laws (especially compiled by sages like Manu, Yājñavalkya, &c.).
    -संगः 1 attachmet to justice or virtue.
    -2 hypocrisy.
    -संगीतिः 1 discussion about law.
    -2 (with Buddhists) a council.
    -सभा a court of justice.
    -समयः a legal obligation; यश्चापि धर्मसमयात्प्रच्युतो धर्मजीवनः Ms.9.273.
    -सहायः a partner or companion in the discharge of religious duties.
    -सूः m. the fork-tailed shrike.
    -सूत्रम् a book on पूर्वमीमांसा written by Jaimini.
    -सेतुः an epithet of Śiva.
    -सेवनम् fulfilment of duties.
    -स्थः a judge; धर्मस्थः कारणैरेतैर्हीनं तमिति निर्दिशेत् Ms.8.57.
    -स्थीय a. Concerning law; धर्मस्थीयं तृतीयं प्रकरणम् Kau. A.3.
    -स्वामिन् m. an epithet of Buddha.

    Sanskrit-English dictionary > धर्मः _dharmḥ

  • 47 निर्यत् _niryat

    1
    निर्यत् 1 U.
    1 To return, restore; न्यासभूतमिदं राज्यं तव निर्यातयाम्यहम् Rām.4.1,9; निर्यातय हस्तन्यासम् V.5; Ms.11.164.
    -2 To requite, repay, retaliate; रामलक्ष्मणयो- र्वैरं स्वयं निर्यातयामि वै Rām.
    -3 To forgive, pardon. -Caus. To snatch away, give trouble; निर्यात्यमानानि च सात्त्विकानि (दृष्ट्वा) Mb.12.354.6.
    2
    निर्यत् a. Coming out, isssuing; फुल्लत्फणापीठनिर्यद्विषज्योतिः Māl.5.23; उरस्यस्य भ्रश्यत्कबरभरनिर्यत्सुमनसः पतन्ति स्वर्बालाः Lakṣmīlaharī S.3.

    Sanskrit-English dictionary > निर्यत् _niryat

  • 48 पदम् _padam

    पदम् [पद्-अच्]
    1 A foot (said to be m. also in this sense); पदेन on foot; शिखरिषु पदं न्यस्य Me.13; अपथे पदमर्पयन्ति हि R.9.74 'set foot on (follow) a wrong road'; 3.5;12.52; पदं हि सर्वत्र गुणैर्निधीयते 3.62 'good qualities set foot everywhere' i. e. command notice or make themselves felt; जनपदे न गदः पदमादधौ 9.4. 'no disease stepped into the country'; यदवधि न पदं दधाति चित्ते Bv.2.14; पदं कृ (a) to set foot in, on or over (lit.); शान्ते करिष्यसि पदं पुनराश्रमे$स्मिन् Ś.4.2. (b) to enter upon or into, take possession of, occupy (fig.); कृतं वपुषि नवयौवनेन पदम् K.137; कृतं हि मे कुतूहलेन प्रश्नाशया हृदि पदम् 133; so Ku.5.21; Pt.1.24; कृत्वा पदं नो गले Mu.3.26 'in defiance of us'; (lit. planting his foot on our neck); मूर्ध्नि पदं कृ 'to mount on the head of', 'to humble'; पदं मूर्ध्नि समाधत्ते केसरी मत्तदन्तिनः Pt.1.327; आकृतिविशेषेष्वादरः पदं करोति M.1 'good forms attract attention (command respect); जने सखी पदं कारिता Ś.4; 'made to have dealings with (to confide in)'; धर्मेण शर्वे पार्वतीं प्रति पदं कारिते Ku.6.14.
    -2 A step, pace, stride; तन्वी स्थिता कतिचिदेव पदानि गत्वा Ś.2.13; पदे पदे 'at every step'; अक्षमालामदत्त्वा पदात् पदमपि न गन्तव्यम् or चलितव्यम् 'do not move even a step' &c.; पितुः पदं मध्यममुत्पतन्ती V.1.19 'the middle pace or stride of Viṣṇu.'; i. e. the sky (for mythologically speaking, the earth, sky, and lower world are considered as the three paces of Viṣṇu in his fifth or dwarf incarnation वामनावतार); so अथात्मनः शब्दगुणं गुणज्ञः पदं विमानेन विगाहमानः R.13.1.
    -3 A foot-step, foot- print, foot-mark; पदपङ्क्तिः Ś.3.7; or पदावली foot-prints; पदमनुविधेयं च महताम् Bh.2.28 'the foot-steps of the great must be followed'; पदैगृर्ह्यते चौरः Y.2.286.
    -4 A trace, mark, impression, vestige; रतिवलयपदाङ्के चापमासज्य कण्ठे Ku.2.64; Me.37,98; M.3.
    -5 A place, position, station; अधो$धः पदम् Bh.2.1; आत्मा परिश्रमस्य पदमुपनीतः Ś.1, 'brought to the point of or exposed to trouble'; तदलब्धपदं हृदि शोकघने R.8.91, 'found no place in (left no impression on) the heart'; अपदे शङ्कितो$स्मि M.1, 'my doubts were out of place', i. e. groundless; कृशकुटुम्बेषु लोभः पदमधत्त Dk.162; Ku.6.72;3.4; R.2.5;9.82; कृतपदं स्तनयुगलम् U.6.35, 'brought into relief or bursting forth'.
    -6 Dignity, rank, office, station or position; भगवत्या प्रश्निकपदमध्यासितव्यम् M.1; यान्त्येवं गृहिणीपदं युवतयः Ś.4.18, 'attain to the rank or position, &c.; स्थिता गृहिणीपदे 4.19; so सचिव˚, राज˚ &c.
    -7 Cause, subject, occasion, thing, matter, business, affair; व्यवहारपदं हि तत् Y.2.5; 'occasion or matter of dispute, title of law, judicial proceeding'; Ms.8.7; सतां हि सन्देहपदेषु वस्तुषु Ś.1.22; वाञ्छितफलप्राप्तेः पदम् Ratn.1.6.
    -8 Abode, object, receptacle; पदं दृशः स्याः कथमीश मादृशाम् Śi.1.37; 15.22; अगरीयान्न पदं नृपश्रियः Ki.2.14; अविवेकः परमापदां पदम् 2.3; के वा न स्युः परिभवपदं निष्फलारम्भयत्नाः Me.56; संपदः पदमापदाम् H.4.65.
    -9 A quarter or line of a stanza, verse; विरचितपदम् (गेयम्) Me.88,15; M.5.2; Ś.3.14.
    -1 A complete or inflected word; सुप्तिडन्तं पदम् P.I. 4.14. वर्णाः पदं प्रयोगार्हानन्वितैकार्थबोधकाः S. D.9; R.8.77; Ku.4.9.
    -11 A name for the base of nouns before all consonantal case-terminations except nom. singular.
    -12 Detachment of the Vedic words from one another, separation of a Vedic text into its several constituent words; वेदैः साङ्गपदक्रमोपनिषदैर्गायन्ति यं सामगाः Bhāg.12.13.1.
    -13 A pretext; अनिभृतपदपातमापपात प्रियमिति कोपपदेन कापि सख्या Śi.7.14.
    -14 A sqare root.
    -15 A part, por- tion or division (as of a sentence); as त्रिपदा गायत्री.
    -16 A measure of length.
    -17 Protection, preservation; ते विंशतिपदे यत्ताः संप्रहारं प्रचक्रिरे Mb.7.36.13.
    -18 A square or house on a chessboard; अष्टापदपदालेख्यैः Rām.
    -19 A quadrant.
    -2 The last of a series.
    -21 A plot of ground.
    -22 (In Arith.) Any one in a set of numbers the sum of which is required.
    -23 A coin; माता पुत्रः पिता भ्राता भार्या मित्रजनस्तथा । अष्टापदपदस्थाने दक्षमुद्रेव लक्ष्यते ॥ Mb.12.298.4. (com. अष्टापदपदं सुवर्णकार्षापणः).
    -24 A way, road; षट्पदं नवसंख्यानं निवेशं चक्रिरे द्विजाः Mb.14.64.1.
    -25 Retribution (फल); ईहोपरमयोर्नॄणां पदान्यध्यात्मचक्षुषा Bhāg.7.13.2.
    -दः A ray of light.
    -Comp. -अङ्कः, चिह्नम् a foot-print.
    -अङ्गुष्ठः the great toe, thumb (of the foot).
    -अध्ययनम् study of the Vedas according to the पदपाठ q. v.
    -अनुग a.
    1 following closely, being at the heels of (gen.).
    -2 suitable, agreeable to. (
    -गः) a follower, companion; एतान्निहत्य समरे ये चृ तस्य पदानुगाः । तांश्च सर्वान् विनिर्जित्य सहितान् सनराधिपान् ॥ Mb.3.12.6.
    -अनुरागः 1 a servant.
    -2 an army.
    -अनुशासनम् the science of words, grammar.
    -अनुषङ्गः anything added to a pada.
    -अन्तः 1 the end of a line of a stanza.
    -2 the end of a word.
    -अन्तरम् another step, the interval of one step; पदान्तरे स्थित्वा Ś.1; अ˚ closely, without a pause.
    -अन्त्य a. final.
    -अब्जम्, -अम्भोजम्, -अरविन्दम्, -कमलम्, -पङ्कजम्, -पद्मम् a lotus-like foot.
    -अभिलाषिन् a. wishing for an office.
    -अर्थः 1 the meaning of a word.
    -2 a thing or object.
    -3 a head or topic (of which the Naiyāyikas enumerate 16 subheads).
    -4 anything which can be named (अभिधेय), a category or predicament; the number of such categories, according to the Vaiśeṣikas, is seven; according to the Sāṅkhyas, twentyfive (or twenty-seven according to the followers of Patañjali), and two according to the Vedāntins.
    -5 the sense of another word which is not expressed but has to be supplied. ˚अनुसमयः preforming one detail with reference to all things or persons concerned; then doing the second, then the third and so on (see अनुसमय). Hence पदार्थानुसमयन्याय means: A rule of interpretation according to which, when several details are to be performed with reference to several things or persons, they should be done each to each at a time.
    -आघातः 'a stroke with the foot', a kick.
    -आजिः a foot-soldier.
    -आदिः 1 the beginning of the line of a stanza.
    -2 the beginning or first letter of a word. ˚विद् m. a bad student (knowing only the beginnings of stanzas).
    -आयता a shoe.
    -आवली a series of words, a continued arrangement of words or lines; (काव्यस्य) शरीरं तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्नापदावली Kāv. 1.1; मधुरकोमलकान्तपदावलीं शृणु तदा जयदेवसरस्वतीम् Gīt.1.
    -आसनम् a foot-stool.
    - आहत a. kicked.
    -कमलम् lotus-like foot.
    -कारः, -कृत् m. the author of the Padapāṭha.
    -क्रमः 1 walking, a pace; न चित्रमुच्चैः श्रवसः पदक्रमम् (प्रशशंस) Śi.1.52.
    -2 a particular method of reciting the Veda; cf. क्रम.
    -गः a foot-soldier.
    -गतिः f. gait, manner of going.
    -गोत्रम् a family supposed to preside over a particular class of words.
    -छेदः, -विच्छेदः, -विग्रहः separation of words, resolu- tion of a sentence into its constituent parts.
    -च्युत a. dismissed from office, deposed.
    -जातम् class or group of words.
    -दार्ढ्यम् fixedness or security of text.
    -न्यासः 1 stepping, tread, step.
    -2 a foot-mark.
    -3 position of the feet in a particular attitude.
    -4 the plant गोक्षुर.
    -5 writing down verses or quarters of verses; अप्रगल्भाः पदन्यासे जननीरागहेतवः । सन्त्येके बहुलालापाः कवयो बालका इव ॥ Trivikramabhaṭṭa.
    -पङ्क्तिः f.
    1 a line of foot-steps; द्वारे$स्य पाण्डुसिकते पदपङ्क्तिर्दृश्यते$भिनवा Ś.3.7; V.4.6.
    -2 a line or arrangement of words, a series of words; कृतपदपङ्क्तिरथर्वणेव वेदः Ki.1.1.
    -3 an iṣtakā or sacred brick.
    -4 a kind of metre.
    -पाठः an arrangement of the Vedic text in which each word is written and pronounced in its original form and independently of phonetic changes (opp. संहितापाठ).
    -पातः, विक्षेपः a step, pace (of a horse also).
    -बन्धः a foot-step, step.
    -भञ्जनम् analysis of words, etymology.
    -भञ्जिका 1 a commentary which separates the words and analyses the compounds of a passage.
    -2 a register, journal.
    -3 a calendar.
    -भ्रंशः dismissal from office.
    -माला a magical formula.
    -योपनम् a fetter for the feet (Ved.).
    -रचना 1 arrangement of words.
    -2 literary composition.
    -वायः Ved. a leader.
    -विष्टम्भः a step, footstep.
    -वृत्तिः f. the hiatus between two words.
    -वेदिन् a linguist, philologist.
    -व्याख्यानम् interpreta- tion of words.
    -शास्त्रम् the science of separately written words.
    -संघातः (टः) 1 connecting the words which are separated in the संहिता.
    -2 a writer, an annotator.
    -संधिः m. the euphonic combination of words.
    -स्थ a.
    1 going on foot.
    -2 being in a position of authority or high rank.
    -स्थानम् a foot-print.

    Sanskrit-English dictionary > पदम् _padam

  • 49 बदरः _badarḥ

    बदरः [बद् स्थैर्ये अरच्]
    1 The jujube tree.
    -2 The kernel of the fruit of the cotton-plant.
    -रा The cotton shrub.
    -रम् 1 The fruit of jujube; करबदरसदृशमखिलं भुवनतलं यत् प्रसादतः कवयः । पश्यन्ति सूक्ष्ममतयः सा जयति सरस्वती देवी Vās.1; बदरामलकाम्रदाडिमानामपहृत्य श्रियमुन्नतां क्रमेण Bv.2.8.
    -2 The pod of the cotton shrub.
    -3 The berry used as a weight.
    -Comp. -कुणः the time when the fruit of the jujube becomes ripe.
    -पाचनम् N. of a sacred bathing-place.

    Sanskrit-English dictionary > बदरः _badarḥ

  • 50 भूमिः _bhūmiḥ

    भूमिः f. [भवन्त्यस्मिन् भूतानि, भू-मि किच्च वा ङीप्]
    1 The earth (opp. स्वर्ग, गगन or पाताल); द्यौर्भूमिरापो हृदयं यमश्च Pt. 1.182; R.2.74.
    -2 Soil, ground; उत्खातिनी भूमिः Ś.1; विदूरभूमिः Ku.1.24.
    -3 A territory, district, country, land; विदर्भभूमिः.
    -4 A place, spot, ground, plot of ground; प्रमदवनभूमयः Ś.6; अधित्यकाभूमिः N.22.41; R.1. 52;3.61; Ku.3.58.
    -5 A site, situation.
    -6 Land, landed property.
    -7 A story, the floor of a house; as in सप्तभूमिकः प्रासादः; प्रासादैर्नैकभूमिभिः Rām.4.33.8.
    -8 Attitude, posture.
    -9 A character or part (in a play); cf. भूमिका.
    -1 Subject, object, receptacle; विश्वासभूमि, स्नेहभूमि &c.; मात्राणि कर्माणि पुरं च तासां वदन्ति हैकादशवीर भूमिः Bhāg.5.11.9.
    -11 Degree, extent, limit; प्रकुपितमभिसारणे- $नुनेतुं प्रियमियती ह्यबलाजनस्य भूमिः Ki.1.58.
    -12 The tongue.
    -13 The number 'one'.
    -14 The area.
    -15 The base of any geometrical figure.
    -Comp. -अनन्तरः a king of an adjacent district.
    -अनृतम् false evidence concerning land; सर्वं भूम्यनृते हन्ति मा स्म भूम्यनृतं वदीः Ms.8.99.
    -आमलकी, -आली N. of a plant; स्याद् भूम्यामलकी तिक्ता कषाया मधुरा हिमा Bhāva. P.
    -इच्छा a desire for lying on the ground.
    -इन्द्रः, -ईश्वरः 1 a king, sovereign; सभा ते भाति भूमिन्द्र सुधर्मातो$धिका क्षितौ Sūktisundara 5.28.
    -2 a mountain; आस्ते गुरुः प्रायशः सर्वराज्ञां पश्चाच्च भूमीन्द्र इवा- भियाति Mb.6.2.11.
    -कदम्बः a kind of Kadamba.
    -कम्पः an earthquake.
    -कूश्मण्डः liquorice (Mar. ज्येष्ठी- मध).
    -खर्जूरिका, -खर्जूरी a variety of date tree; 'भूमि- खर्जूरिका...... दुरारोहा मृदुच्छदा' Bhāva. P.
    -गत a. fallen to the earth.
    -गर्तः, -गुहा a hole in the ground.
    -गृहम् a cellar, an underground chamber.
    -गोचरः a man.
    -चलः, -चलनम् an earthquake; दशग्रीवः समाधूतो यथा भूमिचले$चलः Rām.6.59.61.
    -छत्रम् a mushroom.
    -ज a. earth-born, born or produced from the earth.
    (-जः) 1 the planet Mars.
    -2 an epithet of the demon Naraka.
    -3 a man.
    -4 the plant भूनिम्ब. (
    -जा) an epithet of Sītā.
    -जीविन् a. living on (the produce of) land; an agricul- turist. (-m.) a Vaiśya.
    -(र्भि)जयः Uttara, the son of Virāṭa; Mb.4.
    -तनयः the planet Mars.
    -तलम् the surface of the earth.
    -दानम् a grant of land.
    -दुन्दुभिः 'earth-drum', as a pit covered over with skins.
    -देवः a Brāhmaṇa; शिष्ट्वा वा भूमिदेवानां नरदेवसमागमे Ms.11.82.
    -धरः 1 a mountain.
    -2 a king.
    -3 the number 'seven'.
    -नाथः, -पः, -पतिः, -पालः, -भुज् m.
    1 a king, sovereign; तत्तत् भूमिपतिः पत्न्यै दर्शयन् प्रियदर्शनः R.1.47.
    -2 a Kṣatriya.
    -पक्षः a swift or fleet horse.
    -परिमाणम् square measure.
    -पिशाचम् the wine-palm.
    -पुत्रः the planet Mars.
    -पुरंदरः 1 a king.
    -2 N. of Dilīpa.
    -प्रः a. filling the earth; भूमिप्रा$स्य कीर्तिर्भवति Ait. Ār.2.5.3.
    -बुध्न a. having the earth for a bottom; Ch. Up.
    -भागः a spot or portion of ground.
    -भृत् m.
    1 a mountain.
    -2 a king.
    -मण़्डा a kind of jasmine.
    -रक्षकः 1 a guardian of a country.
    -2 a swift or fleet horse.
    -रथिकः a ground charioteer; तद् यथा भूमिरथिको भूमौ रथमालिख्य योग्यां करोति । सा तस्य योग्या प्रयोगकाले सौकर्यमुत्पादयति ŚB. on MS.7.2.15.
    -रुहः a tree; A. Rām.7.4.21.
    -लाभः death (lit. returning to the dust of the earth).
    -लेपनम् cow-dung.
    -वर्धनः, -नम् a dead body, corpse; यो न याति प्रसंख्यानमस्पष्टो भूमिवर्धनः Mb.3.35.7.
    -शय a. sleeping on the ground.
    (-यः) 1 a wild pigeon.
    -2 a child, boy.
    -3 any animal living in the earth.
    -4 N. of Viṣṇu; भूशयो भूषणो भूतिः V. Sah.
    -शयनम्, -शय्या sleeping on the ground.
    -सत्रम् an offering of land; अक्षयान् लभते लोकान् भूमिसत्रं हि तस्य तत् Mb.
    -समीकृत a. thrown to the ground, floored (Mar. जमीनदोस्त), वानरै राक्षसाश्चापि द्रुमैर्भूमिसमीकृताः Rām.6.52.3.
    -संनिवेशः the general appearance of a country.
    -संभवः, -सुतः 1 the planet Mars.
    -2 an epithet of the demon Naraka. (
    -वा, -ता) an epithet of Sītā.
    -स्थ a. being, standing on the ground; भूमिष्ठं नोत्सहे योद्धुं भवन्तं रथमास्थितः Mb.5. 179.1.
    -स्नुः an earth-worm.
    -स्पृश् a.
    1 blind.
    -2 lame, cripple. (-m.)
    1 a man.
    -2 mankind.
    -3 a Vaiśya.
    -4 a thief.
    -स्पोटः a mushroom.

    Sanskrit-English dictionary > भूमिः _bhūmiḥ

  • 51 मन्द _manda

    मन्द a. [मन्द्-अच्]
    1 Slow, tardy, inactive, lazy, dull, loitering; (न) भिन्दन्ति मन्दां गतिमश्वमुख्यः Ku.1.11; तच्चरितं गोविन्दे मनसिजमन्दे सखी प्राह Gīt.6.
    -2 Cold, indifferent, apathetic.
    -3 Stupid, dull-witted, foolish, ignorant, weak-brained; प्रयोजनमनुद्दिश्य न मन्दो$पि प्रवर्तते Subhāṣ.; मन्दो$प्यमन्दतामेति संसर्गेण विपश्चितः M.2.8; मन्दः कवियशःप्रार्थी गमिष्याम्युपहास्यताम् R.1.3; द्विषन्ति मन्दाश्चरितं महात्मनाम् Ku.5.75.
    -4 Low, deep, hollow (as sound).
    -5 Soft, faint, gentle; as in मन्दस्मितम्.
    -6 Small, little, slight; मन्दोदरी; see अ ind. 1 (d) also.
    -7 Weak, defective, feeble, as मन्दाग्नि.
    -8 Unlucky, unhappy.
    -9 Faded.
    -1 Wicked, vile.
    -11 Addicted to drinking.
    -12 Weak, slack (as a bow).
    -13 Sick, afflicted with disease.
    -14 Independent (स्वतन्त्र).
    -न्दः 1 The planet Saturn.
    -2 An epithet of Yama.
    -3 The dissolution of the world.
    -4 A kind of elephant; मन्दो$पि नाम न महानवगृह्य साध्यः Śi.5.49 (where मन्द means 'a fool' also).
    -5 The apsis of a planet's course.
    -न्दा A pot, vessel.
    -न्दम् ind.
    1 Slowly, gradually, by degree; यातं यच्च नितम्बयो- र्गुरुतया मन्दं विलासादिव Ś.2.2.
    -2 Gently, softly, not violently; मन्दं मन्दं नुदति पवनश्चानुकूलो यथा त्वाम् Me.9.
    -3 Faintly, feebly, weakly, lightly.
    -4 In a low tone, deeply.
    -Comp. -अक्ष a. weak-eyed. (
    -क्षम्) sense of shame, modesty, bashfulness; मन्दाक्षं ह्रीस्त्रपा व्रीडा लज्जा सा$पत्रपा$न्यतः Ak; मन्दाक्षमन्दाक्षरमुद्रमुक्त्वा N.3.61;14.47; 22.33.
    -अग्नि a. having a weak digestion. (
    -ग्निः) slowness of digestion.
    -अनिलः a gentle breeze.
    -असु a. having weak or faint breath.
    -आक्रान्ता N. of a metre; see App.I; सुवशा कालिदासस्य मन्दाक्रान्ता प्रवल्गति । सदश्व- दमकस्येव काम्बोजतुरगाङ्गना ॥ According to prof. Sukumāra Sen, Kālidāsa is the inventor of this metre.
    -आचार a. badly conducted.
    -आत्मन् a. dull-witted, silly, ignorant; मन्दात्मानुजिघृक्षया Malli.
    1 having little respect for, disregarding, caring little for.
    -2 neglectful.
    -आस्यम् shyness.
    -उच्चः the upper apsis of the course of a planet.
    -उत्साह a. discouraged, dispirited; मन्दोत्साहः कृतो$स्मि मृगयापवादिना माढव्येन Ś.2.
    -उदरी N. of the wife of Rāvaṇa, regarded as one of the five very chaste women; cf. अहल्या. She advised her husband to deliver Sītā to Rāma and thus save himself from certain ruin, but he did not heed her; मन्दोदरीकुटिलकोमलकेशपाशमन्दारदाममकरन्दरसं पिबन्तः P. R.1. 58.
    -उष्ण a. tepid, lukewarm. (
    -ष्णम्) gentle heat.
    -औत्सुक्य a. slackened in eagerness, cast down, disinclined; मन्दौत्सुक्यो$स्मि नगरगमनं प्रति Ś.1.
    -कर्ण a. slightly deaf; (Proverb:-- बधिरान्मन्दकर्णः श्रेयान् 'something is better than nothing').
    -कर्मन् a. inactive. -n. the process for determining the apsis of a planet's course.
    -कान्तिः the moon.
    -कारिन् a. acting slowly or foolishly.
    -गः Saturn.
    -गति, -गामिन् a. walking slowly, slow of pace.
    -चेतस् a.
    1 dull-witted, silly, foolish.
    -2 absent-minded.
    -3 fainting away, scarcely conscious.
    -छाय a. dim, faint, lustreless; Me.82 (v. l.).
    -जननी the mother of Saturn.
    -जरस् a. slowly growing old.
    -धार a. flowing in a slow stream.
    -धी, -प्रज्ञ, -बुद्धि, -मति, -मेधस् a. dull-witted, silly, foolish.
    -परिधिः m. (in astr.) the epicycle of the apsis.
    -पुण्य a. unfortunate, ill-fated.
    -फलम् equation of the apsis.
    -भागिन्, -भाग्य, -भाज् unfortunate, ill-fated, wretched, miserable.
    -भास् a. dim, of fading lustre; सेनानिवेशान् पृथिवीक्षितो$पि जग्मुर्विभातग्रहमन्दभासः R.7.2.
    -मन्दम् ind. slowly, leisurely.
    -रश्मि a. dim.
    -विचेष्टित a. slowly moving.
    -विभव a. poor, impoverished; नश्यति विपुलमतेरपि बुद्धिः पुरुषस्य मन्दविभवस्य Pt.5.5.
    -विभ्रंश a. slightly purgative.
    -विसर्पिन् a. creeping along slowly (as a louse); cf. Pt.1.252 (N. of a louse).
    -वीर्य a. weak.
    -वृष्टिः f. slight rain.
    -स्मितम्, -हासः, -हास्यम् a gentle laugh, a smile.

    Sanskrit-English dictionary > मन्द _manda

  • 52 वितुन्नकम् _vitunnakam

    वितुन्नकम् 1 Coriander-seed.
    -2 Blue vitriol.
    -कः The plant called तामलकी.

    Sanskrit-English dictionary > वितुन्नकम् _vitunnakam

  • 53 सूत्र् _sūtr

    सूत्र् 1 U. (सूत्रयति-ते, सूत्रित)
    1 To tie, bind, thread, string together.
    -2 To write or compose in the form of a Sūtra or short rule; तथा च सूत्र्यते हि भगवता पिङ्गलेन; जैमिनिरपि इदमपि धर्मलक्षणमसूत्रयत् &c.
    -3 To plan, arrange, systematize; तन्निपुणं मया निसृष्टार्थदूतीकल्पः सूत्रयितव्यः Māl. 1.
    -4 To relax, unbind.

    Sanskrit-English dictionary > सूत्र् _sūtr

  • 54 कर


    kará
    1) mf (ī, rarely ā)n. (1. kṛi), a doer, maker, causer, doing, making, causing, producing (esp. ifc.;

    cf. duḥkhakara, bhayaṉ-k-, sampat-k-, etc.;
    cf. Lat. cerus, « creator») AV. XII, 2, 2 Mn. Pañcat. etc.. ;
    helping, promoting RV. I, 116, 13 ;
    m. the act of doing, making etc. (ifc.;
    cf. īshatkara, su-k-, dush-k-, etc.);
    « the doer», the hand RV. X, 67, 6 MBh. Mn. etc.. ;
    a measure (the breadth of twenty-four thumbs);
    an elephant's trunk MBh. Pañcat. etc.;
    the claws of a crab Hit. ;
    symbolical expression for the number two;
    the lunar mansion Hasta VarBṛS. ;
    kara
    2) m. ( kṛī), a ray of light, sunbeam, moonbeam R. Megh. Pañcat. etc.;

    hail L. ;
    royal revenue, toll, tax, tribute, duty Mn. Yājñ. MBh. etc.
    - करकच्छपिका
    - करकट
    - करकण्टक
    - करकमल
    - करकर्ण
    - करकलश
    - करकिसलय
    - करकुद्मल
    - करकृतात्मन्
    - करकोष
    - करगृहीति
    - करग्रह
    - करग्रहण
    - करग्राहम्
    - करग्राहिन्
    - करघर्षण
    - करघर्षिन्
    - करघाट
    - करच्छद
    - करज
    - करजप्य
    - करज्योडि
    - करतल
    - करतलीकृ
    - करतलीकृत
    - करतस्
    - करताल
    - करतालक
    - करतृण
    - करतोया
    - करतोयिनी
    - करद
    - करदक्ष
    - करद्रुम
    - करद्विष्
    - करद्वीप
    - करधृत
    - करनिहित
    - करंधम
    - करं=धय
    - करन्यस्तकपोलान्तम्
    - करन्यास
    - करपङ्कज
    - करपत्त्र
    - करपत्त्रक
    - करपद्म
    - करपर्ण
    - करपल्लव
    - करपात्र
    - करपाल
    - करपालक
    - करपालि
    - करपुट
    - करपुटी
    - करपृष्ठ
    - करप्रचेय
    - करप्रद
    - करप्राप्त
    - करबक
    - करबदर
    - करबाल
    - करभञ्जक
    - करभञ्जिक
    - करभाजन
    - करभू
    - करभूषण
    - करमण्डलिन्
    - करमध्य
    - करमन्द
    - करमर्द
    - करमर्दक
    - करमाला
    - करमुक्त
    - करमोक्ष
    - करमोचन
    - कररुद्ध
    - कररुह
    - करऋद्धि
    - करवर्तम्
    - करवल्ली
    - करवारक
    - करवारि
    - करवाल
    - करवालि
    - करवालिका
    - करविन्द
    - करविन्दीय
    - करविमुक्ति
    - करवीर
    - करवीरक
    - करवीर्य
    - करव्रण
    - करशाखा
    - करशीकर
    - करशुद्धि
    - करशूक
    - करसाद
    - करसूत्र
    - करस्थ
    - करस्थालिन्
    - करस्थीकृ
    - करस्पन्द
    - करस्फोट
    - करस्वन
    - करस्वामिन्
    - करहति
    - कराग्र
    - कराघात
    - कराङ्गण
    - कराङ्गुलि
    - करामर्द
    - करामलक
    - कराम्बुक
    - कराम्ल
    - कराम्लक
    - करारोट
    - करारोह
    - करार्गल
    - करार्पित
    - करालम्ब
    - करालम्बन
    - करेन्दुक
    - करोत्पल
    - करोदक
    - करक
    - करकचतुर्थी
    - करकतोय
    - करकपात्रिका
    - करकाम्बु
    - करकाम्भस्
    - करण
    - करणकुतूहल
    - करणकेसरिन्
    - करणग्राम
    - करणता
    - करणत्राण
    - करणत्व
    - करणनियम
    - करणनेरि
    - करणनेरिक
    - करणपद्धति
    - करणप्रकाश
    - करणप्रबोध
    - करणप्रयोग
    - करणयति
    - करणवत्
    - करणविन्यय
    - करणव्यापार
    - करणसार
    - करणसूत्र
    - करणस्थानभेद
    - करणाट्ट
    - करणाधिकार
    - करणाधिप
    - करणाब्द
    - करणि

    Sanskrit-English dictionary > कर

  • 55 कुसुम


    kusuma
    n. (fr. kus Uṇ. ;

    gaṇa ardharcâ̱di), a flower, blossom Mn. XI, 70 R. etc.. (ifc. f. ā) Mālav. and Ratnāv. ;
    N. of the shorter sections of Deveṡvara's Kavi-kalpa-latā (the longer chapters being called stabaka);
    fruit L. ;
    the menstrual discharge L. ;
    a particular disease of the eyes L. ;
    m. a form of fire Hariv. 10465 ;
    N. of an attendant of the sixth Arhat of the present Avasarpiṇī L. ;
    N. of a prince Buddh. ;
    - कुसुमकार्मुक
    - कुसुमकेतु
    - कुसुमकोमल
    - कुसुमचाप
    - कुसुमचित
    - कुसुमजय
    - कुसुमदन्त
    - कुसुमदेव
    - कुसुमद्रुम
    - कुसुमधनुस्
    - कुसुमधन्वन्
    - कुसुमध्वज
    - कुसुमनग
    - कुसुमनगर
    - कुसुमपुर
    - कुसुमफल
    - कुसुमबाण
    - कुसुममध्य
    - कुसुममय
    - कुसुममार्गण
    - कुसुमलक्ष्मन्
    - कुसुमलता
    - कुसुमवत्
    - कुसुमविचित्र
    - कुसुमशयन
    - कुसुमशर
    - कुसुमशेखरविजय
    - कुसुमसनाथ
    - कुसुमसम्भव
    - कुसुमसायक
    - कुसुमसार
    - कुसुमस्तबक
    - कुसुमाकर
    - कुसुमाञ्जन
    - कुसुमाञ्जलि
    - कुसुमात्मक
    - कुसुमाधिप
    - कुसुमाधिराज्
    - कुसुमायुध
    - कुसुमावचय
    - कुसुमावतंसक
    - कुसुमावली
    - कुसुमासव
    - कुसुमास्त्र
    - कुसुमेश्वरतीर्थ
    - कुसुमेषु
    - कुसुमोज्ज्वल
    - कुसुमोद

    Sanskrit-English dictionary > कुसुम

  • 56 कूर्म


    kūrmá
    m. a tortoise, turtle VS. TS. etc. (ifc. f. ā MBh. IV, 2016);

    the earth considered as a tortoise swimming on the waters ( seeﾠ - vibhāga);
    (hence) N. of the fourteenth Adhyāya of VarBṛS. VarYogay. IX, 4 ;
    a particular figure orﾠ intertwining of the fingers ( mudrā) Tantras. ;
    one of the outer winds of the body (causing the closing of the eyes) Vedântas. ;
    N. of a deity Rasik. ;
    of a serpent orﾠ Kādraveya king MBh. I, 2549 ;
    of a Ṛishi (son of Gṛitsa-mada, author of RV. II, 27-29) RAnukr. ;
    Vishṇu's second incarnation (descent in the form of a tortoise to support the mountain Mandara at the churning of the ocean) NarasP. etc.. ;
    (ī) f. a female tortoise;
    + cf. κλέμμυS, χέλυς, χελώνη
    - कूर्मकल्प
    - कूर्मचक्र
    - कूर्मद्वादशी
    - कूर्मनाथ
    - कूर्मपति
    - कूर्मपित्त
    - कूर्मपुराण
    - कूर्मपृष्ठ
    - कूर्मपृष्ठक
    - कूर्मरमणी
    - कूर्मराज
    - कूर्मलक्षण
    - कूर्मविभाग
    - कूर्माङ्ग
    - कूर्मावतार
    - कूर्मासन

    Sanskrit-English dictionary > कूर्म

  • 57 क्षुद्र


    kshudrá
    mf (ā)n. (compar. kshodīyas, superl. - dishṭha, qq.vv.)

    minute, diminutive, tiny, very small, little, trifling
    AV. VS. XIV, 30 TBr. III ṠBr. ChUp. AitUp. Yājñ. etc.. ;
    mean, low, vile Mn. VII, 27 Yājñ. I, 309 MBh. etc.. ;
    wicked (said in joke) Mālav. ;
    niggardly, avaricious L. ;
    cruel L. ;
    poor, indigent L. ;
    m. a small particle of rice L. ;
    = - roga (q.v.) Suṡr. ;
    = - panasa (q.v.) L. ;
    (ā) f. (Pāṇ. 4-3, 119) a kind of bee Bhpr. ;
    a fly, gnat L. ;
    a base orﾠ despicable woman Pāṇ. 4-1, 131 ;
    a maimed orﾠ crippled woman ib. Pat. ;
    a whore, harlot L. ;
    a dancing girl L. ;
    a quarrelsome woman L. ;
    N. of several plants (Solanum Jacquini, alsoﾠ another variety of Solanum, Oxalis pusilla, Coix barbata, Nardostachys Jaṭā-māṇsī) L. ;
    (ám) n. a particle of dust, flour, meal RV. I, 129, 6 and VIII, 49, 4 ;
    + cf. Lith. kūdikis, « an infant» ;
    Pers. كودك kūdak, « small a boy»
    - क्षुद्रकण्टकारी
    - क्षुद्रकण्टकी
    - क्षुद्रकण्टारिका
    - क्षुद्रकण्टिका
    - क्षुद्रकम्बु
    - क्षुद्रकर्मन्
    - क्षुद्रकल्प
    - क्षुद्रकारलिका
    - क्षुद्रकारवेल्ली
    - क्षुद्रकुलिश
    - क्षुद्रकुष्ठ
    - क्षुद्रक्ल्रिप्ति
    - क्षुद्रक्षुर
    - क्षुद्रगुड
    - क्षुद्रगोक्षुरक
    - क्षुद्रघण्टिका
    - क्षुद्रघण्टी
    - क्षुद्रघोली
    - क्षुद्रचञ्चु
    - क्षुद्रचन्दन
    - क्षुद्रचम्पक
    - क्षुद्रचिर्भिता
    - क्षुद्रचूद
    - क्षुद्रजन्तु
    - क्षुद्रजातीफल
    - क्षुद्रजीर
    - क्षुद्रजीवा
    - क्षुद्रंचर
    - क्षुद्रतण्डुल
    - क्षुद्रता
    - क्षुद्रतात
    - क्षुद्रतुलसी
    - क्षुद्रत्व
    - क्षुद्रदंशिका
    - क्षुद्रदंशी
    - क्षुद्रदुरालभा
    - क्षुद्रदुःस्पर्शा
    - क्षुद्रधात्री
    - क्षुद्रधान्य
    - क्षुद्रनदी
    - क्षुद्रनासिक
    - क्षुद्रपक्षिक
    - क्षुद्रपत्त्रा
    - क्षुद्रपत्त्री
    - क्षुद्रपद
    - क्षुद्रपनस
    - क्षुद्रपर्ण
    - क्षुद्रपशु
    - क्षुद्रपाषाणभेदक
    - क्षुद्रपाषाणभेदा
    - क्षुद्रपाषाणभेदी
    - क्षुद्रपिप्पली
    - क्षुद्रपृषती
    - क्षुद्रपोतिका
    - क्षुद्रफलक
    - क्षुद्रफला
    - क्षुद्रबक
    - क्षुद्रबला
    - क्षुद्रबुद्धि
    - क्षुद्रभ
    - क्षुद्रभण्टाकी
    - क्षुद्रभृत्
    - क्षुद्रमहा
    - क्षुद्रमीन
    - क्षुद्रमुस्ता
    - क्षुद्ररस
    - क्षुद्ररुहा
    - क्षुद्ररोग
    - क्षुद्ररोगिक
    - क्षुद्रवंशा
    - क्षुद्रवज्र
    - क्षुद्रवर्वणा
    - क्षुद्रवल्ली
    - क्षुद्रवार्ताकिनी
    - क्षुद्रवार्ताकी
    - क्षुद्रवास्तुकी
    - क्षुद्रवैदेही
    - क्षुद्रशङ्ख
    - क्षुद्रशणपुष्पिका
    - क्षुद्रशर्करा
    - क्षुद्रशर्करिका
    - क्षुद्रशार्दूल
    - क्षुद्रशीर्ष
    - क्षुद्रशील
    - क्षुद्रशुक्ति
    - क्षुद्रशुक्तिका
    - क्षुद्रश्यामा
    - क्षुद्रश्लेष्मान्तक
    - क्षुद्रश्वास
    - क्षुद्रश्वेता
    - क्षुद्रसमाचार
    - क्षुद्रसहा
    - क्षुद्रसुवर्ण
    - क्षुद्रसूक्त
    - क्षुद्रस्फोट
    - क्षुद्रस्वर्ण
    - क्षुद्रहन्
    - क्षुद्रहिङ्गुलिका
    - क्षुद्रहिङ्गुली
    - क्षुद्राक्ष
    - क्षुद्राग्निमन्थ
    - क्षुद्राचरित
    - क्षुद्राञ्जन
    - क्षुद्राण्ड
    - क्षुद्रात्मन्
    - क्षुद्रान्त्र
    - क्षुद्रापामार्ग
    - क्षुद्रापामार्गक
    - क्षुद्रामलक
    - क्षुद्राम्बुपनस
    - क्षुद्राम्र
    - क्षुद्राम्लपनस
    - क्षुद्राम्ला
    - क्षुद्राम्लिका
    - क्षुद्रेक्ष
    - क्षुद्रेङ्गुदी
    - क्षुद्रेर्वारु
    - क्षुद्रैला
    - क्षुद्रोदुम्बरिका
    - क्षुद्रोपोदकनाम्नी
    - क्षुद्रोपोदकी
    - क्षुद्रोलूक

    Sanskrit-English dictionary > क्षुद्र

  • 58 क्षेत्र


    kshétra
    n. (2. kshi) landed property, land, soil ( kshétrasyapáti,

    « lord of the soil»
    N. of a kind of tutelary deity RV. AV. II, 8, 5 ;
    alsoﾠ kshétrasyapátnī, « mistress of the soil», andﾠ kshétrāṇāmpáti, « the lord of the soil»
    N. of tutelary deities AV. II, 12, 1 VS. XVI, 18);
    « soil of merit», a Buddha orﾠ any holy person Divyâ̱v. ;
    a field (e.g.. - traṉ-kṛi, « to cultivate a field» Mn. Yājñ. II, 158 ;
    cf. sasya-ksh-) RV. etc.;
    place, region, country RV. AV. III, 28, 3 TS. VII Suṡr. Megh. Vet. ;
    a house L. ;
    a town L. ;
    department, sphere of action MBh. XIV, 126 R. etc.. ;
    place of origin, place where anything is found Yogas. II, 4 Suṡr. BhP. VIII, 12, 33 ;
    a sacred spot orﾠ district, place of pilgrimage (as Benares etc.;
    often ifc.) BrahmaP. ;
    an enclosed plot of ground, portion of space, superficies (e.g.. sv-alpa-ksh-, of a small circuit Yājñ. II, 156);
    (in geom.) a plane figure (as a triangle, circle, etc.) enclosed by lines, any figure considered as having geometrical dimensions Gol.;
    a diagram W. ;
    a planetary orbit Gaṇit. ;
    a zodiacal sign Sūryas. ;
    an astrological mansion VarBṛS. VarBṛ. I, XI ;
    (in chiromancy) certain portions marked out on the palm VarBṛS. LXVIII, 1 ;
    « fertile soil», the fertile womb, wife Mn. Yājñ. II, 127 MBh. R. Ṡak. BhP. ;
    the body (considered as the field of the indwelling soul) Yājñ. III, 178 Bhag. XIII, 1 and 2 Kum. VI, 77 ;
    (in Sāṃkhya phil.) = a-vyakta (q.v.) Tattvas. ;
    (ī́) f. only dat. - triyaí for -triyā́t (AV. II, 10, 1) TBr. II, 5, 6, 1 ;
    <cf. á-ksh-, anya- andﾠ kuru-kshetrá, karma-ksh-, deva-ksh-, dharma-ksh-, raṇa-ksh-, siddha-ksh-, su-ksh-, surêṡvarī-ksh-;
    + cf. alsoﾠ Goth. haithi,
    Them. haithjo;
    Germ. ḥeide
    - क्षेत्रकर
    - क्षेत्रकर्कटी
    - क्षेत्रकर्मन्
    - क्षेत्रकर्षक
    - क्षेत्रगणित
    - क्षेत्रगत
    - क्षेत्रचिर्भिटा
    - क्षेत्रज
    - क्षेत्रजात
    - क्षेत्रजेष
    - क्षेत्रज्ञ
    - क्षेत्रंजय
    - क्षेत्रतत्त्व
    - क्षेत्रतर
    - क्षेत्रता
    - क्षेत्रद
    - क्षेत्रदूतिका
    - क्षेत्रदूती
    - क्षेत्रदेवता
    - क्षेत्रधर्मन्
    - क्षेत्रप
    - क्षेत्रपति
    - क्षेत्रपद
    - क्षेत्रपर्पट
    - क्षेत्रपाल
    - क्षेत्रफल
    - क्षेत्रभक्ति
    - क्षेत्रभूमि
    - क्षेत्रयमानिका
    - क्षेत्ररक्ष
    - क्षेत्रराशि
    - क्षेत्ररुहा
    - क्षेत्रलिप्ता
    - क्षेत्रवसुधा
    - क्षेत्रविद्
    - क्षेत्रव्यवहार
    - क्षेत्रसंहिता
    - क्षेत्रसमास
    - क्षेत्रसम्भव
    - क्षेत्रसम्भूत
    - क्षेत्रसाति
    - क्षेत्रसाधस्
    - क्षेत्रसीमा
    - क्षेत्रस्थ
    - क्षेत्रांश
    - क्षेत्राजीव
    - क्षेत्राधिदेवता
    - क्षेत्राधिप
    - क्षेत्रामलकी
    - क्षेत्रासा
    - क्षेत्रेक्षु
    - क्षेत्रोपेक्ष

    Sanskrit-English dictionary > क्षेत्र

  • 59 खण्ड


    khaṇḍa
    mf (ā)n. broken, having chasms orﾠ gaps orﾠ breaks Suṡr. VarBṛS. Pāṇ. 2-1, 30 Kāṡ. ;

    deficient, defective, crippled (cf. shaṇḍa) Āp. ṠāṇkhṠr. XVI, 18, 18 Sch. ;
    (in comp. orﾠ ifc. Pāṇ. 2-2, 38 Pat.);
    not full (as the moon) KātyṠr. Sch. Subh. ;
    (as, am) m. n. (gaṇa ardharcâ̱di) « a break orﾠ gap», cf. kedāra-kh-;
    a piece, part, fragment, portion R. Suṡr. Megh. etc. ( indoḥkh- orﾠ tārâ̱dhipa-kh- <cf. alsoﾠ khaṇḍêndu> « the crescent» Prasannar.);
    treacle orﾠ molasses partially dried, candied sugar Bhpr. Naish. Sāh. ;
    a section of a work, part, chapter (e.g.. of AitĀr. KenUp. etc..);
    a continent Gaṇit. ;
    (in alg.) a term in an equation Gaṇit. ;
    a party, number, multitude, assemblage MBh. ;
    (sometimes not to be distinguished from shaṇḍa)
    R. I, 30, 15 etc.. (ifc. m. orﾠ n. cf. Kāṡ. on Pāṇ. 4-2, 38 and 51) ;
    m. a flaw in a jewel L. ;
    a calf with horns half grown Gal.;
    (in music) a kind of measure;
    (ās) m. pl. N. of a people (v.l. shaṇḍa) VarBṛS. ;
    (am) n. a variety of sugar-cane W. ;
    black salt ( viḍ-lavaṇa) L. (cf. uttara-, karka-, kāla-, kāṡī-, ṡrī-, sitā-.)
    - खण्डकथा
    - खण्डकन्द
    - खण्डकापालिक
    - खण्डकार
    - खण्डकाव्य
    - खण्डकुष्माण्डक
    - खण्डखण्डा
    - खण्डखाट्टक
    - खण्डखाडक
    - खण्डखाद्य
    - खण्डगिरि
    - खण्डज
    - खण्डता
    - खण्डताल
    - खण्डदेव
    - खण्डद्रव्य
    - खण्डधारा
    - खण्डपत्त्र
    - खण्डपरशु
    - खण्डपर्शु
    - खण्डपाक
    - खण्डपाणि
    - खण्डपाल
    - खण्डप्रलय
    - खण्डप्रशस्ति
    - खण्डप्रस्तार
    - खण्डफण
    - खण्डमण्डल
    - खण्डमय
    - खण्डमात्रा
    - खण्डमोदक
    - खण्डरक्ष
    - खण्डरस
    - खण्डलवण
    - खण्डलेखक
    - खण्डवटक
    - खण्डविकृति
    - खण्डशर्करा
    - खण्डशस्
    - खण्डशाखा
    - खण्डशीला
    - खण्डसार
    - खण्डस्फुटप्रतिसंस्करण
    - खण्डाभ्र
    - खण्डामलक
    - खण्डाम्र
    - खण्डाली
    - खण्डेन्दु
    - खण्डोद्भव
    - खण्डोद्भूत
    - खण्डोष्ठ

    Sanskrit-English dictionary > खण्ड

  • 60 धर्म


    dhárma
    1) m. (rarely n. gaṇa ardharcâ̱di;

    the older form of the RV. is dhárman q.v.) that which is established orﾠ firm, steadfast decree, statute, ordinance, law;
    usage, practice, customary observance orﾠ prescribed conduct, duty;
    right, justice (often as a synonym of punishment);
    virtue, morality, religion, religious merit, good works ( dhármeṇa orﾠ - māt ind. according to right orﾠ rule, rightly, justly, according to the nature of anything;
    cf. below;
    mesthita mfn. holding to the law, doing one's duty) AV. etc. etc.;
    Law orﾠ Justice personified (as Indra ṠBr. etc.;
    as Yama MBh. ;
    as born from the right breast of Yama andﾠ father of Ṡama, Kāma andﾠ Harsha ib. ;
    as Vishṇu Hariv. ;
    as Prajā-pati andﾠ son-in-law of Daksha Hariv. Mn. etc.;
    as one of the attendants of the Sun L. ;
    as a Bull Mn. VIII, 16 ;
    as a Dove Kathās. VII, 89, etc..);
    the law orﾠ doctrine of Buddhism (as distinguished from the sañgha orﾠ monastic order MWB. 70);
    the ethical precepts of Buddhism ( orﾠ the principal dharma called sūsra, as distinguished from the abhi-dharma orﾠ, further dharma andﾠ from the vinaya orﾠ discipline, these three constituting the canon of Southern Buddhism MWB. 61);
    the law of Northern Buddhism (in 9 canonical scriptures,
    viz. Prajñā-pāramitā, Gaṇḍa-vyūha, Daṡa-bhūmîṡvara, Samadhirāja, Laṇkâvatāra, Saddharma-puṇḍarika, Tathagata-guhyaka, Lalita-vistara, Suvarṇa-prabhāsa, ib. 69);
    nature, character, peculiar condition orﾠ essential quality, property, mark, peculiarity (= sva-bhāva L. ;
    cf. daṡa-dh-gata ṠBr. etc. etc.;
    upamānôpameyayordh-, the tertium comparationis Pāṇ. 2-1, 55 Sch.);
    a partic. ceremony MBh. XIV, 2623 ;
    sacrifice L. ;
    the ninth mansion Var. ;
    an Upanishad. L. ;
    associating with the virtuous L. ;
    religious abstraction, devotion L. ;
    = upamā L. (cf. above);
    a bow Dharmaṡ. ;
    a Soma-drinker L. ;
    N. of the 15th Arhat of the present Ava-sarpiṇī L. ;
    of a son of Anu andﾠ father of Ghṛita Hariv. ;
    of a son of Gāndhāra andﾠ father of Dhṛita Pur. ;
    of a son of Haihaya andﾠ father of Netra BhP. ;
    of a son of Pṛithu-ṡravas andﾠ of Uṡanas ib. ;
    of a son of Su-vrata VP. (cf. dharma-sūtra);
    of a son of Dīrgha-tapas, Vāyup. ;
    of a king of Kaṡmīra, Rāj. IV, 678 ;
    of another man ib. VII, 85 ;
    of a lexicographer etc. ( alsoﾠ - paṇḍita, - bhaṭṭa andﾠ - ṡāstrin) Cat. ;
    + Cf. Lat. firmus,
    Lith. dermé
    dharma
    2) Nom. P. - mati, to become, law Vop. ;

    3) in comp. for - man q.v.
    - धर्मकञ्चुक
    - धर्मकथक
    - धर्मकथा
    - धर्मकरोपाध्याय
    - धर्मकर्मन्
    - धर्मकाङ्क्षिणी
    - धर्मकाण्ड
    - धर्मकाम
    - धर्मकाय
    - धर्मकार
    - धर्मकारण
    - धर्मकार्य
    - धर्मकाल
    - धर्मकीर्ति
    - धर्मकील
    - धर्मकूट
    - धर्मकूप
    - धर्मकृच्छ्र
    - धर्मकृत्
    - धर्मक्रित्य
    - धर्मकेतु
    - धर्मकोश
    - धर्मकोष
    - धर्मकोशव्याख्या
    - धर्मक्रिया
    - धर्मक्षेत्र
    - धर्मखण्ड
    - धर्मगञ्ज
    - धर्मगवेष
    - धर्मगहनाभ्युद्गतराज
    - धर्मगुप्
    - धर्मगुप्त
    - धर्मगोप
    - धर्मघट
    - धर्मघोष
    - धर्मघ्न
    - धर्मचक्र
    - धर्मचक्षुस्
    - धर्मचन्द्र
    - धर्मचर
    - धर्मचरण
    - धर्मचर्या
    - धर्मचारिन्
    - धर्मचिन्तक
    - धर्मचिन्तन
    - धर्मचिन्ता
    - धर्मचिन्तिन्
    - धर्मच्छल
    - धर्मज
    - धर्मजन्मन्
    - धर्मञिज्ञासा
    - धर्मजीवन
    - धर्मज्ञ
    - धर्मज्ञान
    - धर्मतत्त्व
    - धर्मतन्त्र
    - धर्मतस्
    - धर्मता
    - धर्मतीर्थ
    - धर्मत्याग
    - धर्मत्रात
    - धर्मत्व
    - धर्मद
    - धर्मदक्षिणा
    - धर्मदत्त
    - धर्मदर्शन
    - धर्मदर्शिन्
    - धर्मदान
    - धर्मदार
    - धर्मदास
    - धर्मदिन्ना
    - धर्मदीप
    - धर्मदीपिका
    - धर्मदुघा
    - धर्मदृढाभेद्यसुनिलम्ब्ब
    - धर्मदृश्
    - धर्मदृष्टि
    - धर्मदेव
    - धर्मदेशक
    - धर्मदेशना
    - धर्मदोग्ध्री
    - धर्मद्रवी
    - धर्मद्रुह्
    - धर्मद्रोण
    - धर्मद्रोहिन्
    - धर्मद्वार
    - धर्मद्वेषिन्
    - धर्मद्वैतनिर्णय
    - धर्मधर
    - धर्मधातु
    - धर्मधात्री
    - धर्मधारय
    - धर्मधुर्य
    - धर्मधृक्
    - धर्मधृत्
    - धर्मधेनु
    - धर्मध्वज
    - धर्मनद
    - धर्मनन्दन
    - धर्मनन्दिन्
    - धर्मनाथ
    - धर्मनाभ
    - धर्मनाशा
    - धर्मनित्य
    - धर्मनिबन्ध
    - धर्मनिवेश
    - धर्मनिष्ठ
    - धर्मनिष्पत्ति
    - धर्मनेत्र
    - धर्मंदद
    - धर्मपञ्चविंशतिका
    - धर्मपट्ट
    - धर्मपट्टन
    - धर्मपति
    - धर्मपत्तन
    - धर्मपत्त्र
    - धर्मपत्नी
    - धर्मपथ
    - धर्मपथिन्
    - धर्मपर
    - धर्मपरायण
    - धर्मपरिक्षा
    - धर्मपर्याय
    - धर्मपाठक
    - धर्मपाल
    - धर्मपाश
    - धर्मपीठ
    - धर्मपीडा
    - धर्मपुत्र
    - धर्मपुर
    - धर्मपुरस्कार
    - धर्मपुराण
    - धर्मपूत
    - धर्मप्रकाश
    - धर्मप्रचार
    - धर्मप्रतिरूपक
    - धर्मप्रदीप
    - धर्मप्रधान
    - धर्मप्रभास
    - धर्मप्रमाणपरिच्छेद
    - धर्मप्रवक्त्रि
    - धर्मप्रवचन
    - धर्मप्रवृत्ति
    - धर्मप्रश्न
    - धर्मप्रस्थ
    - धर्मप्रिय
    - धर्मप्रेक्ष
    - धर्मप्लव
    - धर्मबल
    - धर्मबाणिजिक
    - धर्मबाह्य
    - धर्मबिन्दु
    - धर्मबुद्धि
    - धर्मभगिनी
    - धर्मभग्न
    - धर्मभागिन्
    - धर्मभाणक
    - धर्मभिक्षुक
    - धर्मभीरु
    - धर्मभृत्
    - धर्मभृत
    - धर्मभ्रातृ
    - धर्ममति
    - धर्ममय
    - धर्ममहामात्र
    - धर्ममात्र
    - धर्ममार्ग
    - धर्ममित्र
    - धर्ममीमांसा
    - धर्ममूल
    - धर्ममृज्
    - धर्ममेघ
    - धर्ममेरु
    - धर्मयज्ञ
    - धर्मयशस्
    - धर्मयुक्त
    - धर्मयुग
    - धर्मयुज्
    - धर्मयुद्ध
    - धर्मयोगेश्वर
    - धर्मयोनि
    - धर्मरक्षिता
    - धर्मरत
    - धर्मरति
    - धर्मरत्न
    - धर्मरथ
    - धर्मरसायन
    - धर्मरहस्य
    - धर्मराज्
    - धर्मराज
    - धर्मराजन्
    - धर्मराजिका
    - धर्मरात्री
    - धर्मरुचि
    - धर्मरोधिन्
    - धर्मलक्षण
    - धर्मलोप
    - धर्मवत्
    - धर्मवत्सल
    - धर्मवर्तिन्
    - धर्मवर्धन
    - धर्मवर्मन्
    - धर्मवसुप्रद
    - धर्मवाचस्पति
    - धर्मवाणिजक
    - धर्मवाणिजिक
    - धर्मवाणिज्यक
    - धर्मवाद
    - धर्मवासर
    - धर्मवाह
    - धर्मवाहन
    - धर्मवाह्य
    - धर्मविचार
    - धर्मविजय
    - धर्मविद्
    - धर्मविद्या
    - धर्मविधर्मन्
    - धर्मविधि
    - धर्मविप्लव
    - धर्मविरोधवत्
    - धर्मविवरण
    - धर्मविव्रिति
    - धर्मविवर्धन
    - धर्मविवेक
    - धर्मविवेचन
    - धर्मवृत्ति
    - धर्मवृद्ध
    - धर्मवैतंसिक
    - धर्मव्यतिक्रम
    - धर्मव्यवस्था
    - धर्मव्याध
    - धर्मशरीर
    - धर्मशर्मन्
    - धर्मसाटप्रतिच्छन्न
    - धर्मशाला
    - धर्मशासन
    - धर्मशास्त्र
    - धर्मसास्त्रिन्
    - धर्मशील
    - धर्मशुद्धि
    - धर्मशेरवण
    - धर्मश्रेष्ठिन्
    - धर्मसंयुक्त
    - धर्मसंसृत
    - धर्मसंहिता
    - धर्मसंकथा
    - धर्मसङ्ग
    - धर्मसंगर
    - धर्मसंगीति
    - धर्मसंग्रह
    - धर्मसंचय
    - धर्मसंज्ञ
    - धर्मसत्यव्रत
    - धर्मसत्यव्रतेयु
    - संतानसू
    - धर्मसभा
    - धर्मसमय
    - धर्मसम्प्रदायदीपिका
    - धर्मसहाय
    - धर्मसागर
    - धर्मसांकथ्य
    - धर्मसाधन
    - धर्मसार
    - धर्मसारथि
    - धर्मसावर्णि
    - धर्मसावर्णिक
    - धर्मसिंह
    - धर्मसिन्धु
    - धर्मसुत
    - धर्मसुबोधिनी
    - धर्मसू
    - धर्मसूक्त
    - धर्मसूत्र
    - धर्मसेतु
    - धर्मसेन
    - धर्मसेवन
    - धर्मस्कन्ध
    - धर्मस्थ
    - धर्मस्थल
    - धर्मस्थविर
    - धर्मस्थितिता
    - धर्मस्थूणाराज
    - धर्मस्मारक
    - धर्मस्मृति
    - धर्मस्वामिन्
    - धर्महन्तृ
    - धर्महानि
    - धर्महीन

    Sanskrit-English dictionary > धर्म

Страницы

См. также в других словарях:

  • mála-koshṭhaka — मलकोष्ठक …   Indonesian dictionary

  • mála-kūṭa — मलकूट …   Indonesian dictionary

  • malaka — मलक …   Indonesian dictionary

  • Dvandva — A dvandva (Sanskrit द्वन्द्व dvandva pair ) or twin or Siamese compound refers to one or more objects that could be connected in sense by the conjunction and , where the objects refer to the parts of an agglomeration described by the compound.… …   Wikipedia

  • List of Marathi writers — This article contains a list of Marathi writers arranged in the English alphabetical order of the writers last names. (A list in Marathi of many Marathi writers and links to Wikipedia articles in Marathi concerning those writers are available in… …   Wikipedia

  • Vimalakirti — Innerhalb der großen Mahāyānasūtras nimmt das Werk Vimalakīrtinirdeśa (VKN; ch: 維摩詰經 Sanskrit: विमलकीर्ति निर्देश सूत्), „Die Belehrung des Vimalakīrti“ eine Sonderstellung ein. Es ist berühmt für seine beredte, humorvolle Art, die Grundlehren… …   Deutsch Wikipedia

  • Vimalakirti-Nirdesha — Innerhalb der großen Mahāyānasūtras nimmt das Werk Vimalakīrtinirdeśa (VKN; ch: 維摩詰經 Sanskrit: विमलकीर्ति निर्देश सूत्), „Die Belehrung des Vimalakīrti“ eine Sonderstellung ein. Es ist berühmt für seine beredte, humorvolle Art, die Grundlehren… …   Deutsch Wikipedia

  • Vimalakīrtinirdeśa — Innerhalb der großen Mahāyānasūtras nimmt das Werk Vimalakīrtinirdeśa (VKN; ch: 維摩詰經 Sanskrit: विमलकीर्ति निर्देश सूत्), „Die Belehrung des Vimalakīrti“ eine Sonderstellung ein. Es ist berühmt für seine beredte, humorvolle Art, die Grundlehren… …   Deutsch Wikipedia

  • Enseignement de Vimalakirti — Sutra de Vimalakirti Chinois :   維摩詰經 Sanskrit :   विमलकीर्ति निर्देश सूत्र Le Sûtra de Vimalakirti est considéré comme l un des textes les plus profond du Bouddhisme Mahāyāna. Le titre sanscrit original est… …   Wikipédia en Français

  • Sutra de Vimalakirti — Le Sūtra de Vimalakīrti (Chinois : Wéimójié jīng 《維摩詰經》) est considéré comme l un des textes les plus profonds du Bouddhisme Mahāyāna. Le titre sanscrit original est Vimalakīrtinirdeśasūtra (विमलकीर्ति निर्देश सूत्र), en français… …   Wikipédia en Français

  • Sūtra Vimalakirti — Sutra de Vimalakirti Chinois :   維摩詰經 Sanskrit :   विमलकीर्ति निर्देश सूत्र Le Sûtra de Vimalakirti est considéré comme l un des textes les plus profond du Bouddhisme Mahāyāna. Le titre sanscrit original est… …   Wikipédia en Français

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»