Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

fastīgĭum

  • 1 fastigium

    fastīgĭum, ii, n. [cf. Sanscr. bhrshtīs, corner, rim; Gr. a-phlaston, aplustria, the ornamented stern of a ship; O. H. Germ. brort, the prow], the top of a gable, a gable end, pediment (syn.: cacumen, culmen, vertex, apex).
    I.
    Prop.:

    Capitolii fastigium illud et ceterarum aedium non venustas, sed necessitas ipsa fabricata est... utilitatem templi fastigii dignitas consecuta est,

    Cic. de Or. 3, 46, 180; cf.:

    fastigia aliquot templorum a culminibus abrupta,

    Liv. 40, 2, 3:

    evado ad summi fastigia culminis,

    Verg. A. 2, 458; Cic. Q. Fr. 3, 1, 4, § 14.—Hence, meton., the roof of a house, Verg. A. 8, 491; 9, 568; Val. Fl. 2, 235:

    habere pulvinar, simulacrum, fastigium, flaminem,

    id. Phil. 2, 43, 110; cf.

    of the same: omnes unum in principem congesti honores: circa templa imagines... suggestus in curia, fastigium in domo, mensis in caelo,

    Flor. 4, 2 fin.:

    Romae signa eorum sunt in Palatina aede Apollinis in fastigio,

    Plin. 36, 5, 4, § 13; cf. id. 35, 12, 43, § 152; Vitr. 3, 2.— Transf.:

    operi tamquam fastigium imponere,

    Cic. Off. 3, 7, 33.—
    B.
    Transf.
    1.
    The extreme part, extremity of a thing, whether above or below.
    a.
    Top, height, summit:

    colles... pari altitudinis fastigio oppidum cingebant,

    Caes. B. G. 7, 69, 4:

    opus nondum aquae fastigium aequabat,

    Curt. 4, 2, 19:

    summi operis,

    id. 4, 2, 8:

    jamque agger aequaverat summae fastigia terrae,

    id. 8, 10, 31:

    aquatilium ova rotunda, reliqua fere fastigio acuminata,

    Plin. 10, 52, 74, § 145:

    gracilitas (arundinis) nodis distincta leni fastigio tenuatur in cacumina,

    id. 16, 36, 64, § 158; cf.:

    cornua in leve fastigium exacuta,

    id. 11, 37, 45, § 124; 16, 33, 60, § 141; Vulg. 2 Reg. 18, 24.—In plur., Lucr. 4, 827:

    muri,

    Val. Fl. 2, 553:

    fontis fastigium,

    i. e. the height on which the fountain sprang up, Hirt. B. G. 8, 41, 5.—
    b.
    The lower part, depth: forsitan et scrobibus quae sint fastigia, quaeres, [p. 728] what should be the depth of the trenches, Verg. G. 2, 288.—
    2.
    (From the sloping form of the gable.) A slope, declivity, descent:

    ab oppido declivis locus tenui fastigio vergebat,

    Caes. B. C. 1, 45, 5:

    jugum paulo leniore fastigio,

    id. ib. 2, 24, 3:

    iniquum loci ad declivitatem fastigium,

    id. B. G. 7, 85, 4:

    rupes leniore submissa fastigio,

    Curt. 6, 6, 11:

    capreoli molli fastigio,

    Caes. B. C. 2, 10, 3; 2, 24, 3:

    musculi,

    id. ib. 2, 11, 1:

    scrobes paulatim angustiore ad infimum fastigio,

    i. e. gradually narrowing from top to bottom, id. B. G. 7, 73, 5; cf.:

    si (fossa) fastigium habet, ut (aqua) exeat e fundo,

    Varr. R. R. 1, 14, 2.—
    3.
    In the later grammarians, an accent placed over a word, Mart. Cap. 3, § 264; § 268 al.; Diom. p. 428 P.
    II.
    Trop.
    A.
    The highest part, summit, the highest degree, most exalted rank or dignity (perh. only since the Aug. per.):

    quicquid numinum hanc Romani imperii molem in amplissimum terrarum orbis fastigium extulit,

    Vell. 2, 131, 1; cf.:

    sic fit, ut dei summum inter homines fastigium servent,

    Plin. Pan. 52, 2:

    et quoad usque ad memoriam nostram tribuniciis consularibusque certatum viribus est, dictaturae semper altius fastigium fuit,

    Liv. 6, 38 fin.; cf.:

    in consulare fastigium vehi,

    Vell. 2, 69, 1:

    ad regium fastigium evehere aliquem,

    Val. Max. 1, 6, 1:

    alii cives ejusdem fastigii,

    Liv. 3, 35, 9:

    stare in fastigio eloquentiae,

    Quint. 12, 1, 20:

    rhetoricen in tam sublime fastigium sine arte venisse,

    id. 2, 17, 3:

    et poësis ab Homero et Vergilio tantum fastigium accepit, et eloquentia a Demosthene,

    id. 12, 11, 26; cf.:

    magice in tantum fastigii adolevit, ut, etc.,

    grew into such esteem, Plin. 30, 1, 1, § 2.—
    2.
    In gen., dignity, rank, condition:

    (M. Laetorio) curatio altior fastigio suo data est,

    Liv. 2, 27, 6; cf.:

    ampliora etiam humano fastigio decerni sibi passus est,

    Suet. Caes. 76:

    tamquam mortale fastigium egressus,

    Tac. A. 15, 74:

    animus super humanum fastigium elatus,

    Curt. 9, 10 med.:

    quales ex humili magna ad fastigia rerum extollit Fortuna,

    Juv. 3, 39.—
    B.
    A leading or chief point, head in a discourse; a principal sort or kind (rare):

    summa sequar fastigia rerum,

    Verg. A. 1, 342:

    e quibus tribus fastigiis (agrorum) simplicibus,

    sorts, kinds, Varr. R. R. 1, 6, 2:

    propter haec tria fastigia formae discrimina quaedam fiunt sationum,

    id. ib. 1, 5:

    haec atque hujuscemodi tria fastigia agri, etc.,

    id. ib. 1, 6, 6; cf.

    also: quo fastigio sit fundus,

    id. ib. 1, 20 fin. (and v. Lachm. ad Lucr. p. 223):

    laudem relego fastigia summa,

    Prisc. Laud. Anast. 148.

    Lewis & Short latin dictionary > fastigium

  • 2 fastigium

    fastigĭum, ĭi, n. [st2]1 [-] faîte, frontispice, pignon, fronton; comble; terrasse. [st2]2 [-] point culminant, pointe, tête, sommet, sommité, haut, crête (en parl. d'un lieu). [st2]3 [-] pente, inclinaison, profondeur, cavité. [st2]4 [-] superficie, surface. [st2]5 [-] faîte, sommet, comble, le plus haut point, élévation, rang élevé, grandeur. [st2]6 [-] le point principal, l'essentiel. [st2]7 [-] accent (écrit ou prononcé). [st2]8 [-] espèce, genre.    - fastigium montis: crête d'une montagne.    - in fastigio collocare: mettre au pinacle.    - capreoli molli fastigio, Caes. B. C. 2, 10, 3: des traverses un peu en pente.    - ad regium fastigium evehere aliquem, Val. Max. 1, 6, 1: élever qqn au rang royal.    - summa sequar fastigia rerum, Virg. En. 1.342: je me bornerai aux faits principaux.
    * * *
    fastigĭum, ĭi, n. [st2]1 [-] faîte, frontispice, pignon, fronton; comble; terrasse. [st2]2 [-] point culminant, pointe, tête, sommet, sommité, haut, crête (en parl. d'un lieu). [st2]3 [-] pente, inclinaison, profondeur, cavité. [st2]4 [-] superficie, surface. [st2]5 [-] faîte, sommet, comble, le plus haut point, élévation, rang élevé, grandeur. [st2]6 [-] le point principal, l'essentiel. [st2]7 [-] accent (écrit ou prononcé). [st2]8 [-] espèce, genre.    - fastigium montis: crête d'une montagne.    - in fastigio collocare: mettre au pinacle.    - capreoli molli fastigio, Caes. B. C. 2, 10, 3: des traverses un peu en pente.    - ad regium fastigium evehere aliquem, Val. Max. 1, 6, 1: élever qqn au rang royal.    - summa sequar fastigia rerum, Virg. En. 1.342: je me bornerai aux faits principaux.
    * * *
        Fastigium, huius fastigii. Caes. La feste, ou faiste, Sommet ou coupet d'un edifice, et d'autres choses, Le comble.
    \
        Culminis summi fastigia. Virgil. Le fin faiste.
    \
        Fastigium. Virg. Varro. Le fond d'une fosse creusé en trencheant ou taillant, à la forme d'un feste de maison.
    \
        Fastigium, Idem quod Genu. Varro, Tria sunt agrorum fastigia, campestre, collinum, et montanum. Trois genres.
    \
        Fastigium imponere operi. Cic. L'achever et parfaire.
    \
        Fastigium tenere inter homines. Plin. iunior. Estre en hault degré d'honneur, Estre eslevé en grand estat par dessus les autres.

    Dictionarium latinogallicum > fastigium

  • 3 fastigium

    fāstīgium, iī, n. (fastīgo), I) die in eine Spitze auslaufende Neigung der Seitenflächen eines Gegenstandes, die Steigung, Erhebung, nach unten = die Senkung, Abdachung, schräge Richtung od. Lage, schiefe Ebene (s. Kraner Caes. b. c. 2, 10, 3. Müller Liv. 1, 38, 6. Weißenb. Liv. 25, 36, 6), omnia leni fastigio subvexa, alles erhob sich in mäßiger Steigung, Liv.: iniquum loci ad declivitatem fastigium, Caes.: tenui fastigio vergere in etc., in mäßiger Abdachung, Caes.: paulo leniore fastigio, Caes.: molli fastigio, in nicht steiler Neigung (in stumpfem Winkel), Caes.: cloacae fastigio in Tiberim ductae, Liv. – beim Ackerbau die Erhebung über die Erdoberfläche, die Abstufung der Lage, spectandum, quo fastigio sit fundus, Varro: tria fastigia agri (näml. campestre, collinum, montanum), Varro. – beim Wasserbau = das Gefälle, si erit fastigium magnum, facilior erit decursus aquae, Vitr. – II) das obere od. untere Ende, die Spitze der auslaufenden Seitenflächen, A) eig.: AA) das obere Ende, der Giebel, Gipfel, 1) im allg., die relative Höhe, das Oben eines Ggstds., die Oberfläche, der Gipfel, die Spitze, der Saum u. dgl., f. fontis, Caes.: pari altitudinis fastigio, Caes.: f. muri, moenium, Curt.: summum munimenti f., Curt.: f. aquae, Curt.: inaequale f. terrae, Curt. – fastigia montis, Sil.: fastigia muri, Val. Flacc.: fastigia surarum, Lucr. – 2) insbes.: a) der Giebel des Daches, u. zwar: α) das ganze Giebeldach, Satteldach, Cic. u.a. – β) der mit einem besondern Giebelfelde (tympanum) geschmückte Vordergiebel, der Fronton, griech. ἀετός, ἀέτωμα, der wieder drei Giebelzinnen (acroteria) hatte, auf die man Bildsäulen stellte, anfangs zu Rom nur an Tempeln angebracht, später auch an den Palästen der Vornehmen, f. Capitolii, Cic.: fastigia aliquot templorum a culminibus abrupta, Liv. – operi inchoato, prope tamen absoluto, tamquam fastigium imponere, die Krone aufsetzen, die letzte Hand anlegen, Cic. – Dav. b) das über ein Wort gesetzte Akzentzeichen, der Akzent, Diom. 433, 21. Mart. Cap. 3. § 268 sqq. – BB) das untere Ende, die relative Tiefe, der Grund, Caes. b. G. 7, 73, 5. Verg. georg. 2, 288. – B) übtr.: 1) wie unser Höhe, Höhepunkt, α) relativ = Stellung, Stand, Rang, Würde, Charakter, Standpunkt, Stufe, consulare, Vell.: summum, Tac.: mortale (eines Sterblichen), Curt.: muliebre (eines Weibes), Ggstz. deminutio sui, Tac.: dictaturae altius f., Liv.: curatio altior fastigio suo, Liv.: ampliora humano fastigio, Suet.: pari fastigio stetisse in utraque fortuna, Nep.: alqm ad regium fastigium evehere, Val. Max.: invidiosum magistratus (= consulatus) fastigium moderatione ad tolerabilem habitum deduxit, Val. Max. – β) absol., Höhe, Höhepunkt, Gipfel, in fastigio eloquentiae stare, Quint.: praeteritae fortunae fastigium capio, Curt. – 2) wie κορυφή, Hauptpunkt, summa sequar fastigia rerum, Verg. Aen. 1, 342.

    lateinisch-deutsches > fastigium

  • 4 fastigium

    fāstīgium, iī, n. (fastīgo), I) die in eine Spitze auslaufende Neigung der Seitenflächen eines Gegenstandes, die Steigung, Erhebung, nach unten = die Senkung, Abdachung, schräge Richtung od. Lage, schiefe Ebene (s. Kraner Caes. b. c. 2, 10, 3. Müller Liv. 1, 38, 6. Weißenb. Liv. 25, 36, 6), omnia leni fastigio subvexa, alles erhob sich in mäßiger Steigung, Liv.: iniquum loci ad declivitatem fastigium, Caes.: tenui fastigio vergere in etc., in mäßiger Abdachung, Caes.: paulo leniore fastigio, Caes.: molli fastigio, in nicht steiler Neigung (in stumpfem Winkel), Caes.: cloacae fastigio in Tiberim ductae, Liv. – beim Ackerbau die Erhebung über die Erdoberfläche, die Abstufung der Lage, spectandum, quo fastigio sit fundus, Varro: tria fastigia agri (näml. campestre, collinum, montanum), Varro. – beim Wasserbau = das Gefälle, si erit fastigium magnum, facilior erit decursus aquae, Vitr. – II) das obere od. untere Ende, die Spitze der auslaufenden Seitenflächen, A) eig.: AA) das obere Ende, der Giebel, Gipfel, 1) im allg., die relative Höhe, das Oben eines Ggstds., die Oberfläche, der Gipfel, die Spitze, der Saum u. dgl., f. fontis, Caes.: pari altitudinis fastigio, Caes.: f. muri, moenium, Curt.: summum munimenti f., Curt.: f. aquae, Curt.: inaequale f. terrae, Curt. – fastigia montis, Sil.: fastigia muri, Val. Flacc.: fastigia surarum,
    ————
    Lucr. – 2) insbes.: a) der Giebel des Daches, u. zwar: α) das ganze Giebeldach, Satteldach, Cic. u.a. – β) der mit einem besondern Giebelfelde (tympanum) geschmückte Vordergiebel, der Fronton, griech. ἀετός, ἀέτωμα, der wieder drei Giebelzinnen (acroteria) hatte, auf die man Bildsäulen stellte, anfangs zu Rom nur an Tempeln angebracht, später auch an den Palästen der Vornehmen, f. Capitolii, Cic.: fastigia aliquot templorum a culminibus abrupta, Liv. – operi inchoato, prope tamen absoluto, tamquam fastigium imponere, die Krone aufsetzen, die letzte Hand anlegen, Cic. – Dav. b) das über ein Wort gesetzte Akzentzeichen, der Akzent, Diom. 433, 21. Mart. Cap. 3. § 268 sqq. – BB) das untere Ende, die relative Tiefe, der Grund, Caes. b. G. 7, 73, 5. Verg. georg. 2, 288. – B) übtr.: 1) wie unser Höhe, Höhepunkt, α) relativ = Stellung, Stand, Rang, Würde, Charakter, Standpunkt, Stufe, consulare, Vell.: summum, Tac.: mortale (eines Sterblichen), Curt.: muliebre (eines Weibes), Ggstz. deminutio sui, Tac.: dictaturae altius f., Liv.: curatio altior fastigio suo, Liv.: ampliora humano fastigio, Suet.: pari fastigio stetisse in utraque fortuna, Nep.: alqm ad regium fastigium evehere, Val. Max.: invidiosum magistratus (= consulatus) fastigium moderatione ad tolerabilem habitum deduxit, Val. Max. – β) absol., Höhe, Höhepunkt, Gipfel, in fastigio eloquentiae
    ————
    stare, Quint.: praeteritae fortunae fastigium capio, Curt. – 2) wie κορυφή, Hauptpunkt, summa sequar fastigia rerum, Verg. Aen. 1, 342.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > fastigium

  • 5 fastīgium

        fastīgium ī, n    the top of a gable, gable end, pediment: Capitoli: fastigia templorum, L.: Evado ad summi fastigia culminis, V.: ut haberet fastigium, i. e. a temple in his honor: ignem ad fastigia iactant, to the roof, V.—A top, height, summit, edge: colles pari altitudinis fastigio, Cs.: fontis, Cs.: muri, Cu.— Plur, depth: scrobibus quae sint fastigia quaeras, what should be the depth of the trenches, V.—A slope, declivity, descent: locus tenui fastigio vergebat, Cs.: iniquum loci ad declivitatem, Cs.: cloacis fastigio in Tiberim ductis, by a gradual descent, L.: scrobes paulatim angustiore ad infimum fastigio, i. e. gradually narrowing, Cs.—Fig., a finish, completion: operi tamquam fastigium inponere, crown the work.— Elevation, rank, dignity: dictaturae semper altius fastigium fuit, L.: alii cives eiusdem fastigi, L.: mortale, Cu.: muliebre, womanly dignity, Ta.: fortunae, the height, Cu.: Quales ex humili magna ad fastigia rerum Extollit Fortuna, Iu.: summa sequar fastigia rerum, great outlines, V.
    * * *
    peak, summit, top; slope, declivity, descent; gable, roof; sharp point, tip

    Latin-English dictionary > fastīgium

  • 6 fastigium

    fastīgium, ī n.
    1) верх, вершина
    f. fortunae QC (eloquentiae Q) — высшая степень (верх, вершина) счастья (красноречия)
    summa fastigia rerum V — главнейшие пункты (важнейшие обстоятельства, основные моменты)
    2) глубина (scrobis Cs, V)
    3) верх двускатной кровли, щипец, фронтон (tecti V; basilicae Su); двускатная крыша (f. templi L, Capitolii C)
    4) склон, спуск, покатость, скат
    5) степень, положение, звание, достоинство (dictaturae f. L; f. muliebre T; f. consulare VP)
    6) перен. (тж. f. regium QC) престол (accingere aliquem paternum ad f. T)
    7) грам. знак ударения, акцент

    Латинско-русский словарь > fastigium

  • 7 fastigium

    вершина, достоинство: praefecturae sublime fast. (1. 25 C. 2, 13).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > fastigium

  • 8 excedo

    ex-cēdo, cessī, cessum, ere, I) intr. A) herausgehen, sich entfernen, 1) eig.: a) v. Pers., absol., Cic. u.a.: urbe, Cic.: oppido, Caes.: finibus, Liv.: ex itinere, ex via, Caes.: viā, Liv.: e medio, Ter.: ex acie, Nep.: ex proelio, Caes.: ex pugna, Sall.: proelio, pugnā, Caes.: extra vallum, Liv.: impers., ita Crotone excessum est, Liv. – m. Ang. wohin? agro hostium in Boeotiam, Liv.: ad deos, Vell. u. Curt.: in exsilium, u. in dems. Sinne bl. exc., ICt. – b) v. Lebl.: α) aus etw. heraustreten, -dringen, si quis umor excesserit, Cels. 8, 10, 5. – β) aus einem Orte hinausgehen, einen Ort verlassen, priusquam ulla navis litore excederet, vom Gestade stieß, Iustin. 11, 5, 6. – γ) heraus-, hervortreten, hervorragen, -springen, sich erstrecken, sich erheben, ut nulla pars huiusce generis excedat extra, Cic.: inferiores dentes longius quam superiores excedunt, Cels.: vertebrae, quae paulum excesserunt, Cels.: quive (pisces) in nimiam magnitudinem excesserunt, Cels. – bes. v. Örtl., ubi in nostra maria tractus excedit, Mela: ab Alpibus incipit in altum excedere (Italia), Mela: rupes quattuor stadia in altitudinem excedit, Curt.: excedentia in nubes iuga, Plin. – 2) übtr.: a) im allg.: ex ephebis (v. Griechen), Komik., e pueris,. Cic., aus dem Knabenalter treten: e memoria, aus dem Gedächtnisse schwinden, Liv.: u. so bl. exc., Sil.: e vita od. bl. vita, Cic., od. de vita, Fronto, od. bl. exc., Tac., aus dem Leben scheiden, verscheiden: exc. palmā, den Preis abtreten, Verg. – b) abgehen, vom Hauptgegenstande abschweifen, paulum ad enarrandum, quam (wie) etc., Liv. 29, 29, 5: in fabellam excessi non ingratam tibi, Sen. ep. 77, 10: si longior fuero in hoc, in quod excessi, Plin. ep. 5, 6, 44. – B) weiter herausgehen; dah. 1) eig., v. Pers. = vordringen, in Pontum, usque Aegyptum, Iustin. – v. Lebl. = hervortreten, hervorragen, ut nulla (pars) excederet ultra, Cic.: excedit os, Cels.: omnia quae excesserunt, alle herausgetretenen Teile, Cels. – 2) übtr.: a) zu etw. gelangen, sich erheben, eo laudis (zu solchem Ruhm) exc., quo etc., Tac.: exc. in tantum amplitudinis imperatorum virtutibus, Val. Max.: ad summum imperii fastigium, Val. Max.: ad clarissimum gloriae lumen, Val. Max. – b) in etw. übergehen, ausschlagen, ne in altercationem excederet res, Liv.: quae (res) studiis in magnum certamen excesserit, Liv.: in hoc tantum saepe lacessiti principis ira excessit, ut etc., Vell. – c) über etw. hinausgehen, supra usitatam rationem, Val. Max.: ultra fidem veri, Val. Max.: cum libertas non ultra vocem excessisset, Liv. – d) sittl. ausschreiten, ne illa in tristitiam, haec in petulantiam excedat, Plin. ep. 8, 21, 1: in lasciviam, Tert. ad nat. 2, 8. – e) chronol. in eine Zeit hinausfallen (v. einer Begebenheit), in annum Cn. Servili et C. Flamini, Liv. 21, 15, 6: insequentia excedunt in eum annum, qui etc., Liv. 30, 26, 1. – II) tr. aus einem Orte herausgehen, A) im allg., einen Ort verlassen, räumen, curiam, urbem, Liv.: patrios muros, Lucan. – B) prägn., über die Grenze eines Ortes hinausgehen; dah. 1) eig., überschreiten, radicem montis, Sall. fr.: terminos agelli sui numquam excessisse, Val. Max. – v. Flüssen, austreten aus usw., Tiberis alveum excessit, Plin. ep. – v. Bergen, überragen, nubes excedit Olympus, Lucan. – u. v. Wasser = etw. überschreiten, über etw. gehen, appositae crepidinis fastigium, Curt.: stagnum altitudine genua non excedens, Plin. – 2) übtr.: a) eine Alterszeit überschreiten, septimum mensem cum excesserunt, Col. 8, 11, 17: qui anuum sextum natu excesserint, Cael. Aur. de morb. acut. 2, 29, 154. – b) über ein bestimmtes Maß usw. hinausgehen, es überschreiten, übersteigen, fabae magnitudinem, Plin.: modii mensuram, Liv. epit.: staturam iustam, Suet.: summam octoginta milium, Liv.: annos decem, Col.: modum, Liv.: tempus finitum, Liv.: fastigium equestre (Ritterrang), Tac.: praeturae gradum, Suet.: fidem (den Glauben), Vell. u.a.: fidem veritatis, Val. Max.: excessā unione, nachdem man über die Eins hinausgegangen, Tert.: tantum ea clades novitate et magnitudine excessit, ut etc., ging so über das gewöhnliche Maß hinaus, übertraf so alle Vorstellung, Tac. – / Synkop. Perfektform excessis = excesseris, Ter. Andr. 760.

    lateinisch-deutsches > excedo

  • 9 excedo

    ex-cēdo, cessī, cessum, ere, I) intr. A) herausgehen, sich entfernen, 1) eig.: a) v. Pers., absol., Cic. u.a.: urbe, Cic.: oppido, Caes.: finibus, Liv.: ex itinere, ex via, Caes.: viā, Liv.: e medio, Ter.: ex acie, Nep.: ex proelio, Caes.: ex pugna, Sall.: proelio, pugnā, Caes.: extra vallum, Liv.: impers., ita Crotone excessum est, Liv. – m. Ang. wohin? agro hostium in Boeotiam, Liv.: ad deos, Vell. u. Curt.: in exsilium, u. in dems. Sinne bl. exc., ICt. – b) v. Lebl.: α) aus etw. heraustreten, -dringen, si quis umor excesserit, Cels. 8, 10, 5. – β) aus einem Orte hinausgehen, einen Ort verlassen, priusquam ulla navis litore excederet, vom Gestade stieß, Iustin. 11, 5, 6. – γ) heraus-, hervortreten, hervorragen, -springen, sich erstrecken, sich erheben, ut nulla pars huiusce generis excedat extra, Cic.: inferiores dentes longius quam superiores excedunt, Cels.: vertebrae, quae paulum excesserunt, Cels.: quive (pisces) in nimiam magnitudinem excesserunt, Cels. – bes. v. Örtl., ubi in nostra maria tractus excedit, Mela: ab Alpibus incipit in altum excedere (Italia), Mela: rupes quattuor stadia in altitudinem excedit, Curt.: excedentia in nubes iuga, Plin. – 2) übtr.: a) im allg.: ex ephebis (v. Griechen), Komik., e pueris,. Cic., aus dem Knabenalter treten: e memoria, aus dem Gedächtnisse schwinden, Liv.: u. so bl. exc., Sil.: e vita od. bl. vita, Cic., od. de vita, Fronto,
    ————
    od. bl. exc., Tac., aus dem Leben scheiden, verscheiden: exc. palmā, den Preis abtreten, Verg. – b) abgehen, vom Hauptgegenstande abschweifen, paulum ad enarrandum, quam (wie) etc., Liv. 29, 29, 5: in fabellam excessi non ingratam tibi, Sen. ep. 77, 10: si longior fuero in hoc, in quod excessi, Plin. ep. 5, 6, 44. – B) weiter herausgehen; dah. 1) eig., v. Pers. = vordringen, in Pontum, usque Aegyptum, Iustin. – v. Lebl. = hervortreten, hervorragen, ut nulla (pars) excederet ultra, Cic.: excedit os, Cels.: omnia quae excesserunt, alle herausgetretenen Teile, Cels. – 2) übtr.: a) zu etw. gelangen, sich erheben, eo laudis (zu solchem Ruhm) exc., quo etc., Tac.: exc. in tantum amplitudinis imperatorum virtutibus, Val. Max.: ad summum imperii fastigium, Val. Max.: ad clarissimum gloriae lumen, Val. Max. – b) in etw. übergehen, ausschlagen, ne in altercationem excederet res, Liv.: quae (res) studiis in magnum certamen excesserit, Liv.: in hoc tantum saepe lacessiti principis ira excessit, ut etc., Vell. – c) über etw. hinausgehen, supra usitatam rationem, Val. Max.: ultra fidem veri, Val. Max.: cum libertas non ultra vocem excessisset, Liv. – d) sittl. ausschreiten, ne illa in tristitiam, haec in petulantiam excedat, Plin. ep. 8, 21, 1: in lasciviam, Tert. ad nat. 2, 8. – e) chronol. in eine Zeit hinausfallen (v. einer Begebenheit), in annum Cn. Servili et C. Flamini, Liv. 21, 15, 6: insequentia
    ————
    excedunt in eum annum, qui etc., Liv. 30, 26, 1. – II) tr. aus einem Orte herausgehen, A) im allg., einen Ort verlassen, räumen, curiam, urbem, Liv.: patrios muros, Lucan. – B) prägn., über die Grenze eines Ortes hinausgehen; dah. 1) eig., überschreiten, radicem montis, Sall. fr.: terminos agelli sui numquam excessisse, Val. Max. – v. Flüssen, austreten aus usw., Tiberis alveum excessit, Plin. ep. – v. Bergen, überragen, nubes excedit Olympus, Lucan. – u. v. Wasser = etw. überschreiten, über etw. gehen, appositae crepidinis fastigium, Curt.: stagnum altitudine genua non excedens, Plin. – 2) übtr.: a) eine Alterszeit überschreiten, septimum mensem cum excesserunt, Col. 8, 11, 17: qui anuum sextum natu excesserint, Cael. Aur. de morb. acut. 2, 29, 154. – b) über ein bestimmtes Maß usw. hinausgehen, es überschreiten, übersteigen, fabae magnitudinem, Plin.: modii mensuram, Liv. epit.: staturam iustam, Suet.: summam octoginta milium, Liv.: annos decem, Col.: modum, Liv.: tempus finitum, Liv.: fastigium equestre (Ritterrang), Tac.: praeturae gradum, Suet.: fidem (den Glauben), Vell. u.a.: fidem veritatis, Val. Max.: excessā unione, nachdem man über die Eins hinausgegangen, Tert.: tantum ea clades novitate et magnitudine excessit, ut etc., ging so über das gewöhnliche Maß hinaus, übertraf so alle Vorstellung, Tac. – Synkop. Perfektform excessis = excesseris,
    ————
    Ter. Andr. 760.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > excedo

  • 10 accingo

    accingo, ĕre, cinxi, cinctum [ad + cingo] - tr. - [st1]1 [-] adapter par une ceinture, ceindre (une épée).    - ensem lateri accingere, Stat. Th. 1, 428: adapter (ceindre) une épée au côté.    - fig. magicas artes accingier, Virg. En. 4, 493: se ceindre de pratiques magiques = recourir aux pratiques de la magie.    - accingi ferro, armis, ense: se ceindre du glaive, de ses armes, de son épée. --- cf. Virg. En. 2, 614 ; 6, 184; 7, 640 ; Tac. An. 6, 2, etc.    - gladiis accincti, Liv. 40, 13, 12: des gens armés.    - accinctus: armé. --- cf. Tac. An. 11, 18 ; H. 2, 88, 2, 89.    - feminae pellibus accinctae, Tac. An. 11, 31: femmes vêtues de peaux.    - accinctus gemmis fulgentibus ensis, Val. Fl. 3, 514: épée garnie de pierreries éclatantes. [st1]2 [-] munir de, pourvoir de, armer de.    - avec abl. accincta flagello, Virg. En. 6, 570: armée d'un fouet.    - faucibus pubes accingitur, Virg.: la jeunesse s'arme de torches.    - accingere se juvene partem curarum capessituro, Tac. An. 12, 25: se pourvoir d'un jeune homme destiné à prendre une part des soucis du pouvoir.    - fig. accingere aliquem ad fastigium paternum, Tac. An. 6, 32: armer qqn en vue du trône paternel.    - animos accinge futuris, V.-Fl.: arme-toi de courage pour les maux qui vont arriver.    - juvenis studio popularium accinctus, Tac.: jeune homme fort de l'amour de ses concitoyens. [st1]3 [-] préparer, disposer à.    - se accingere rei: se préparer, se disposer en vue d'une chose. --- Virg. En. 6, 210    - pass. réfléchi accingi: se préparer.    - accingere (s.-ent. se) operi, Virg.: se préparer au travail.    - accingere, Ter. Phorm. 318: prépare-toi. --- cf. Eun. 1060 Liv. 1, 47, 3; Tac. H. 4, 68.    - accingere in rem: se préparer en vue d'une chose. --- Liv. 2, 12, 10; Tac. D. 16; H. 3, 35; 3, 66.    - accingere ad rem, Liv. 6, 35, 2: se préparer en vue d'une chose. --- Liv. 28, 41, 8; Tac. An. 4, 66; 11, 28; H. 4, 79.    - accingere rei, V.-FL. 2, 197: se préparer en vue d'une chose.    - avec inf. accingar dicere pugnas, Virg. G. 3, 46: je me disposerai à chanter les combats. --- cf. Tac. An. 15, 51.    - absol. sens réfléchi accinge ad molas, Pompon.: prépare-toi pour la meule.    - in hoc discrimen, si juvat, accingere, Liv. 2: prépare-toi à ce péril, si tu le crois bon.
    * * *
    accingo, ĕre, cinxi, cinctum [ad + cingo] - tr. - [st1]1 [-] adapter par une ceinture, ceindre (une épée).    - ensem lateri accingere, Stat. Th. 1, 428: adapter (ceindre) une épée au côté.    - fig. magicas artes accingier, Virg. En. 4, 493: se ceindre de pratiques magiques = recourir aux pratiques de la magie.    - accingi ferro, armis, ense: se ceindre du glaive, de ses armes, de son épée. --- cf. Virg. En. 2, 614 ; 6, 184; 7, 640 ; Tac. An. 6, 2, etc.    - gladiis accincti, Liv. 40, 13, 12: des gens armés.    - accinctus: armé. --- cf. Tac. An. 11, 18 ; H. 2, 88, 2, 89.    - feminae pellibus accinctae, Tac. An. 11, 31: femmes vêtues de peaux.    - accinctus gemmis fulgentibus ensis, Val. Fl. 3, 514: épée garnie de pierreries éclatantes. [st1]2 [-] munir de, pourvoir de, armer de.    - avec abl. accincta flagello, Virg. En. 6, 570: armée d'un fouet.    - faucibus pubes accingitur, Virg.: la jeunesse s'arme de torches.    - accingere se juvene partem curarum capessituro, Tac. An. 12, 25: se pourvoir d'un jeune homme destiné à prendre une part des soucis du pouvoir.    - fig. accingere aliquem ad fastigium paternum, Tac. An. 6, 32: armer qqn en vue du trône paternel.    - animos accinge futuris, V.-Fl.: arme-toi de courage pour les maux qui vont arriver.    - juvenis studio popularium accinctus, Tac.: jeune homme fort de l'amour de ses concitoyens. [st1]3 [-] préparer, disposer à.    - se accingere rei: se préparer, se disposer en vue d'une chose. --- Virg. En. 6, 210    - pass. réfléchi accingi: se préparer.    - accingere (s.-ent. se) operi, Virg.: se préparer au travail.    - accingere, Ter. Phorm. 318: prépare-toi. --- cf. Eun. 1060 Liv. 1, 47, 3; Tac. H. 4, 68.    - accingere in rem: se préparer en vue d'une chose. --- Liv. 2, 12, 10; Tac. D. 16; H. 3, 35; 3, 66.    - accingere ad rem, Liv. 6, 35, 2: se préparer en vue d'une chose. --- Liv. 28, 41, 8; Tac. An. 4, 66; 11, 28; H. 4, 79.    - accingere rei, V.-FL. 2, 197: se préparer en vue d'une chose.    - avec inf. accingar dicere pugnas, Virg. G. 3, 46: je me disposerai à chanter les combats. --- cf. Tac. An. 15, 51.    - absol. sens réfléchi accinge ad molas, Pompon.: prépare-toi pour la meule.    - in hoc discrimen, si juvat, accingere, Liv. 2: prépare-toi à ce péril, si tu le crois bon.
    * * *
        Accingo, accingis, accinxi, accinctum, accingere, Ex ad et cingo: vt Se alicui rei accingere. Virgil. Se trousser, Mettre à point, S'accoustrer et preparer pour faire quelque chose.
    \
        Accingendum est ad eam cogitationem. Liu. Il y fault penser. B.
    \
        Accingere, sine casu a posteriore. Terent. Tute hoc intristi, tibi omne est exedendum: accingere. Delibere toy, Appreste toy.
    \
        Se aliquo homine accingere. Tac. S'armer et s'aider de quelcun.
    \
        Accingor, cum infinitiuo. Accingar dicere pugnas caesaris. Virg. Je m'appresteray et delibereray pour descrire les batailles de Cesar.
    \
        Ira accingi. Senec. S'armer d'ire et courroux.

    Dictionarium latinogallicum > accingo

  • 11 aequo

    aequo, āre, āvi, ātum - tr. - [st1]1 [-] égaliser, aplanir, niveler.    - pumice aequare, Catul.: polir à la pierre ponce. [st1]2 [-] égaliser, mettre sur le même plan, rendre égal, répartir également.    - aequare (solo) urbem, Liv.: raser une ville, anéantir une ville.    - frontem aequare, Liv.: présenter un front de bataille égal à celui de l'ennemi.    - stercora aequare, Col.: étendre également le fumier.    - aequato omnium periculo, Caes.: le danger étant le même pour tous.    - aequare nocti ludum, Virg. En. 9: [rendre la durée du jeu égale à celle de la nuit] = passer toute la nuit à jouer. [st1]3 [-] mettre en parallèle, comparer.    - aequare et conferre scelera alicujus cum aliis, Cic. Verr. 1: comparer les crimes de qqn à d'autres.    - aequare Hannibali Philippum, Liv. 31: comparer Philippe à Annibal. [st1]4 [-] égaler, être au niveau de, être égal à, atteindre le niveau de.    - aequare equum cursu: égaler un cheval à la course.    - etiam si non transierit, aequabit, Quint.: même s'il ne le dépasse pas, il l'atteindra.    - facta dictis aequare, Liv. 6: égaler les actions aux paroles.    - aequare fastigium aquae: s'élever au niveau de l'eau.    - voir aequatus
    * * *
    aequo, āre, āvi, ātum - tr. - [st1]1 [-] égaliser, aplanir, niveler.    - pumice aequare, Catul.: polir à la pierre ponce. [st1]2 [-] égaliser, mettre sur le même plan, rendre égal, répartir également.    - aequare (solo) urbem, Liv.: raser une ville, anéantir une ville.    - frontem aequare, Liv.: présenter un front de bataille égal à celui de l'ennemi.    - stercora aequare, Col.: étendre également le fumier.    - aequato omnium periculo, Caes.: le danger étant le même pour tous.    - aequare nocti ludum, Virg. En. 9: [rendre la durée du jeu égale à celle de la nuit] = passer toute la nuit à jouer. [st1]3 [-] mettre en parallèle, comparer.    - aequare et conferre scelera alicujus cum aliis, Cic. Verr. 1: comparer les crimes de qqn à d'autres.    - aequare Hannibali Philippum, Liv. 31: comparer Philippe à Annibal. [st1]4 [-] égaler, être au niveau de, être égal à, atteindre le niveau de.    - aequare equum cursu: égaler un cheval à la course.    - etiam si non transierit, aequabit, Quint.: même s'il ne le dépasse pas, il l'atteindra.    - facta dictis aequare, Liv. 6: égaler les actions aux paroles.    - aequare fastigium aquae: s'élever au niveau de l'eau.    - voir aequatus
    * * *
        AEquo, aequas, aequare. Plin. Cic. Applanir, unir, faire uni, Egualer, ou esgaler.
    \
        AEquare solo vrbes, domos, turres, aedificia. Liu. Raser, mettre rez pied, rez terre.
    \
        AEquare solo Dictaturam, Metaphorice dictum, pro Abrogare. Liu. Abolir du tout.
    \
        Amorem aequare. Virg. Aimer autant qu'on nous aime.
    \
        Animum aequare natalibus. Ouid. Avoir le cueur pareil à la race dont on est.
    \
        AEquare caelum videtur pontus. Ouid. Il semble que la mer soit aussi haulte que le ciel.
    \
        Ducem vadentem aequare. Virg. Aller aussi viste que la guide qui va devant et conduit.
    \
        Formas veras imitamine aequare. Ouid. Representer.
    \
        Laborem operum aequare iustis partibus. Virg. Bailler autant à travailler et besongner à l'un qu'à l'autre, Departir esgalement.
    \
        Numerum ceruorum aequare cum nauibus. Virg. Tuer autant de cerfs, qu'il ha de navires, Faire le nombre des cerfs tuez pareil et esgal au nombre des navires.
    \
        AEquare pondus denarii. Plin. Estre aussi pesant.
    \
        Temperamentum aequare. Plin. Faire esgale temperature.
    \
        AEquat pretia excellentium margaritarum. Plin. Il est aussi cher et d'aussi grand pris que les perles excellentes.
    \
        AEquare quempiam re aliqua. Liu. Estre aussi grand et excellent qu'un autre en quelque chose.
    \
        Equitem aequare cursu. Liu. Courir aussi fort qu'un homme de cheval.
    \
        Herculem aequare palma. Curtius. Estre aussi victorieux que Hercules.
    \
        AEquare picturam alicuius. Plin. Peindre aussi bien que luy.
    \
        AEquare se cum alio. Cic. Se faire esgal, Ne s'estimer point plus qu'un autre, S'esgaler à un autre.
    \
        AEquari cum aliquo. Caesar. Estre faict esgal, Que l'un en ait autant que l'autre.
    \
        AEquare conferreque scelera alicuius cum alterius sceleribus. Cic. Comparer, Accomparager, Paragonner.
    \
        AEquare Annibali Philippum. Liu. Accomparager.
    \
        AEquare. Liu. Esgaler, Departir esgalement, Bailler autant à l'un qu'à l'autre.
    \
        AEquare ludum nocti. Virg. Jouer autant que la nuict est longue, Continuer de jouer toute la nuict jusques au matin.

    Dictionarium latinogallicum > aequo

  • 12 agger

    aggĕr, aggĕris, m. [ad + gero]    - formes arch. arger, agerem, agere -- dans les mss. adger. [st1]1 [-] matériaux qu'on amoncelle pour remplir un vide ou former un tas: matériaux de remblai (terre, fascines, pierres), amoncellement de matériaux, matériaux de terrassement.    - aggerem petere, Caes.: aller chercher des matériaux.    - agerre fossas explere (complere): remblayer des fossés. [st1]2 [-] levée de terre, talus, digue, môle, berge.    - gramineo ripae religare ab aggere classem, Virg. 7: amarrer la flotte au talus gazonné de la rive.    - moles atque aggerem ab utraque parte litoris jaciebat, Caes. BC. 1: il jetait de chaque rive un môle en terre-plein. [st1]3 [-] chaussée d'une route, chaussée.    - viae deprensus in aggere serpens,Virg. En. 5: un serpent surpris sur la chaussée de la route.    - Aurelius agger (= via Aurelia), Rutil. Itiner. 39: la voie Aurélienne.    - aggerem viae tres praetoriae cohortes obtinuere,Tac. H. 2: trois cohortes prétoriennes occupèrent la chaussée de la route. [st1]4 [-] élévation construite pour défendre un camp: rempart, fortification, retranchement; terrasse (élevée contre les murailles d'une ville assiégée).    - agger Tarquinii, Plin. Hor.: rempart de Tarquin (élevé pour la défense de Rome depuis la porte Colline jusqu'à la porte Esquiline).    - aggerem apparare (instruere, facere, jacere): élever une terrasse (devant le fossé, avec la terre provenant de ce fossé, et protégée par une palissade).    - ignes aggeri et turribus inferebantur, Caes. BC. 2: des brandons enflammés étaient lancés sur la terrasse et les tours.    - jamque agger aequaverat summae fastigium terrae, Curt.: déjà le remblai était arrivé au niveau du sol.    - ingentem vim materiae faciendo aggeri detrahebant, Curt. 8: ils en retiraient une masse énorme de matériaux pour faire un remblai.    - au fig. agger oppugnandae Italiae, Cic. Phil. 10: une position avantageuse pour attaquer l'Italie. [st1]5 [-] amoncellement, amas, tas, élévation, éminence, tertre, colline, butte, tribune, montagne, sommet.    - quoad praecipitaretur ex aggere, Suet. Cal.: jusqu'à ce qu'il fût précipité du haut de la butte (de la roche Tarpéienne).    - tumuli ex aggere, Virg.: du haut d'une éminence.    - tuba commissos medio canit aggere ludos, Virg. En. 5: la trompette, au milieu d'un talus, sonne l'ouverture des jeux.    - agger armorum, Tac.: amas d'armes.    - cadaverum aggeres, Amm.: monceaux de cadavres.    - aggeribus socer Alpinis descendens, Virg. En. 6: le beau-père descendant du rempart des Alpes.    - Thessalici aggeres, Sen.: les montagnes de Thessalie. - voir hors site agger.
    * * *
    aggĕr, aggĕris, m. [ad + gero]    - formes arch. arger, agerem, agere -- dans les mss. adger. [st1]1 [-] matériaux qu'on amoncelle pour remplir un vide ou former un tas: matériaux de remblai (terre, fascines, pierres), amoncellement de matériaux, matériaux de terrassement.    - aggerem petere, Caes.: aller chercher des matériaux.    - agerre fossas explere (complere): remblayer des fossés. [st1]2 [-] levée de terre, talus, digue, môle, berge.    - gramineo ripae religare ab aggere classem, Virg. 7: amarrer la flotte au talus gazonné de la rive.    - moles atque aggerem ab utraque parte litoris jaciebat, Caes. BC. 1: il jetait de chaque rive un môle en terre-plein. [st1]3 [-] chaussée d'une route, chaussée.    - viae deprensus in aggere serpens,Virg. En. 5: un serpent surpris sur la chaussée de la route.    - Aurelius agger (= via Aurelia), Rutil. Itiner. 39: la voie Aurélienne.    - aggerem viae tres praetoriae cohortes obtinuere,Tac. H. 2: trois cohortes prétoriennes occupèrent la chaussée de la route. [st1]4 [-] élévation construite pour défendre un camp: rempart, fortification, retranchement; terrasse (élevée contre les murailles d'une ville assiégée).    - agger Tarquinii, Plin. Hor.: rempart de Tarquin (élevé pour la défense de Rome depuis la porte Colline jusqu'à la porte Esquiline).    - aggerem apparare (instruere, facere, jacere): élever une terrasse (devant le fossé, avec la terre provenant de ce fossé, et protégée par une palissade).    - ignes aggeri et turribus inferebantur, Caes. BC. 2: des brandons enflammés étaient lancés sur la terrasse et les tours.    - jamque agger aequaverat summae fastigium terrae, Curt.: déjà le remblai était arrivé au niveau du sol.    - ingentem vim materiae faciendo aggeri detrahebant, Curt. 8: ils en retiraient une masse énorme de matériaux pour faire un remblai.    - au fig. agger oppugnandae Italiae, Cic. Phil. 10: une position avantageuse pour attaquer l'Italie. [st1]5 [-] amoncellement, amas, tas, élévation, éminence, tertre, colline, butte, tribune, montagne, sommet.    - quoad praecipitaretur ex aggere, Suet. Cal.: jusqu'à ce qu'il fût précipité du haut de la butte (de la roche Tarpéienne).    - tumuli ex aggere, Virg.: du haut d'une éminence.    - tuba commissos medio canit aggere ludos, Virg. En. 5: la trompette, au milieu d'un talus, sonne l'ouverture des jeux.    - agger armorum, Tac.: amas d'armes.    - cadaverum aggeres, Amm.: monceaux de cadavres.    - aggeribus socer Alpinis descendens, Virg. En. 6: le beau-père descendant du rempart des Alpes.    - Thessalici aggeres, Sen.: les montagnes de Thessalie. - voir hors site agger.
    * * *
        Agger, aggeris, m. g. pen. corr. Amas ou monceau et tas de quelque chose que ce soit.
    \
        Agger. Virg. Une levee, ou la chauffee d'un estang, ou d'une riviere, Une digue, Un talu, Une tursie.
    \
        Agger. Liu. Cic. Un rempar, Une terrace.
    \
        Aggerem iacere. Caesar. Faire une levee, ou rempar, ou terrace, ou une digue, ou un talu, ou tursie.
    \
        Agger viae. Virg. Le pavé hors la ville, La chaussee qui est plus haulte que le reste du chemin.
    \
        Gramineus agger ripae. Virg. Herbu.
    \
        Incuruus agger. Ouid. Rempar faict en arc.
    \
        Niuei aggeres. Virg. Monceaulx de neige.
    \
        Subitus agger. Lucan. Un rempar faict soubdainement.
    \
        Terreus agger. Varro. Rempar de terre.
    \
        Aggere tecta moliri. Virg. Faire des maisons de terre.

    Dictionarium latinogallicum > agger

  • 13 eveho

    ē-vĕho, xi, ctum, 3, v. a., to carry out or forth, to convey out, lead forth (rare but class.).
    I.
    Lit.:

    omnia (signa) ex fanis, ex locis publicis palam plaustris evecta exportataque esse,

    Cic. Verr. 2, 1, 20:

    aquas ex planis locis,

    Liv. 1, 38 fin.; cf. Plin. 2, 103, 106, § 224:

    stercus (with exportare),

    Cato R. R. 5, 8:

    merces (opp. inveho),

    Varr. R. R. 1, 16, 6; Dig. 10, 4, 5 et saep.:

    incaute se evehentes Masinissa excipiebat,

    throwing themselves out, rushing out, Liv. 29, 34:

    naves in altum,

    id. 25, 27.—In an upward direction; palmaque nobilis Terrarum dominos evehit ad deos, raises aloft, elevates, * Hor. C. 1, 1, 6; cf.:

    aliquem ad aethera,

    Verg. A. 6, 130:

    ad auras,

    Ov. M. 14, 127:

    in caelum,

    Juv. 1, 38.—
    b.
    Reflex., to ride out or forth, to move out, move forth, proceed, advance, go, spread:

    evectus effreno equo,

    springing forwards, Liv. 4, 33: cf.

    longius,

    Tac. A. 12, 14:

    de nocte,

    Suet. Aug. 97 fin.:

    evecti Aegeo mari Delum trajecerunt,

    Liv. 44, 28 fin.; cf. id. 28, 30:

    ad portum,

    id. 37, 15 fin.:

    in altum,

    id. 21, 50:

    ratibus ad regem,

    Just. 2, 6 et saep.:

    in ancoras evehi,

    to run foul of the anchors, Liv. 22, 19.— With the acc. of the place:

    evectus os amnis,

    Curt. 9, 9 fin.
    B.
    To carry up, to convey upwards:

    ut in collem Esquiliarium eveheretur,

    Liv. 1, 48.—
    II.
    Trop.
    A.
    To carry forth, take out, spread abroad:

    ut semel e Piraeeo eloquentia evecta est, omnes peragravit insulas,

    went forth, Cic. Brut. 13, 51; cf.:

    fama ejus evecta insulas,

    Tac. A. 12, 36:

    spe vana evectus,

    carried forwards, Liv. 42, 62; cf.

    inconsultius,

    id. 35, 31;

    and, longius,

    Quint. 9, 3, 87:

    magicae vanitates in tantum evectae, ut, etc.,

    Plin. 26, 4, 9, § 18:

    evectus sum longius,

    I have made too long a digression, Amm. 15, 12, 6.—
    B.
    In an upward direction, to raise or lift up, to elevate:

    quem usque in tertium consulatum amicitia Principis evexerat,

    Vell. 2, 90; cf.:

    aliquos ad consulatus,

    Tac. Or. 13; and:

    imperium ad summum fastigium,

    Curt. 4, 14, 20; cf.:

    ad magnum culmen,

    Amm. 16, 6.—In the part. perf., advanced, promoted:

    consiliarii in summum evecti fastigium,

    Vell. 2, 56, 3; cf. id. 2, 53, 3:

    privatum supra modum evectae opes,

    increased, Tac. A. 14, 52.— With dat.:

    aliquem evehere summis honoribus,

    Spart. Hadr. 15.

    Lewis & Short latin dictionary > eveho

  • 14 excedo

    ex-cēdo, cessi, cessum, 3 ( subj. perf. sync. excessis, Ter. And. 4, 4, 21), v. n. and a.
    I.
    Neut., to go out, go forth or away, to depart, retire, withdraw (freq. and class.; cf.: discedo, deficio, destituo, desero, linquo, relinquo).
    A.
    Lit.
    1.
    In gen., with ex and abl., with abl. alone, or absol.:

    ex istoc loco,

    Plaut. Aul. 1, 1, 18:

    e medio,

    Ter. Hec. 4, 3, 14:

    ex civitate,

    Caes. B. G. 6, 8, 8:

    ex Italia,

    Cic. Phil. 12, 6, 14:

    e templo,

    Liv. 29, 19;

    for which, templo,

    id. 39, 5:

    ex finibus,

    Caes. B. G. 7, 33, 2;

    for which, finibus,

    id. ib. 4, 18 fin.; 7, 77, 14; Liv. 30, 42; 41, 19 al.: ex illa circumscriptione, [p. 675] Cic. Phil. 8, 8:

    ex itinere,

    Caes. B. C. 1, 79 fin.; cf.:

    ex via,

    id. B. G. 5, 19, 1;

    for which, viā,

    Liv. 24, 20:

    ex pugna, ex proelio,

    Caes. B. G. 3, 4, 3; 4, 33, 2;

    for which, more freq., pugnā,

    id. B. G. 5, 36, 3; id. B. C. 2, 7, 1; Liv. 44, 42; Verg. A. 9, 789 al.;

    and, proelio,

    Caes. B. G. 2, 25, 1; 3, 4, 3; 4, 12 fin.; 7, 80, 3; cf.

    acio,

    id. B. C. 2, 41, 7; 3, 94, 5; Liv. 31, 17:

    loco,

    Caes. B. C. 1, 44, 2; 3, 45, 4; Liv. 36, 10, 15; so,

    locis,

    id. 38, 27, 9; 27, 1, 5;

    and bello,

    Sall. C. 9, 4:

    domo,

    Caes. B. G. 4, 14 fin.:

    oppido,

    id. ib. 7, 78, 1; cf.

    urbe,

    Liv. 26, 24; 30, 7; 31, 17 et saep.:

    Arimino,

    Caes. B. C. 1, 10, 3; 1, 11, 1:

    Galliā,

    id. B. G. 7, 66, 4:

    provinciis,

    id. B. C. 1, 85 fin.:

    patriā,

    Verg. A. 1, 357:

    sceleratā terrā,

    id. ib. 3, 60 et saep.—With de (very rare):

    de utero matris,

    i. e. to be born, Dig. 1, 5, 15.— Absol.:

    abiit, excessit, evasit, erupit,

    Cic. Cat. 2, 1:

    excedere deos, simul ingens motus excedentium,

    Tac. H. 5, 13:

    primi omnium Macedones metu excesserant,

    Liv. 42, 67 fin. —Designating the terminus:

    cave quoquam ex istoc excessis loco,

    Ter. And. 4, 4, 21:

    agro hostium in Boeotiam,

    Liv. 31, 26 fin.:

    ex his tenebris in lucem illam,

    Cic. Tusc. 1, 30 fin.; cf.:

    ad deos,

    Vell. 1. 2:

    invictum fore donec excederet ad deos,

    Curt. 4, 7, § 27:

    in exsilium,

    Dig. 48, 19, 4;

    in which sense also simply excedere,

    ib. 48, 22, 7, § 17.—
    2.
    In partic.
    a.
    To go beyond, overstep, rise above, overtop a certain boundary.—Of personal subjects very rarely:

    alter in Pontum, alter usque Aegyptum excessit,

    Just. 1, 1, 6.—More freq. of inanimate subjects:

    ut nulla (pars) excederet extra,

    Cic. Univ. 5; Cels. 8, 9 fin.; cf.

    with eminere,

    id. 8, 25 fin.:

    montes et excedentia in nubes juga,

    Plin. 27, 1, 1, § 3.—
    b.
    To depart from life, to decease, to die (cf. decedo):

    sic ille cum undequadraginta annos regnavisset, excessit e vita,

    Cic. Rep. 2, 14 fin.; so,

    e vita,

    id. Fin. 3, 18, 60; id. Brut. 20 fin.; id. Lael. 3 fin.; id. Off. 1, 43, 153:

    vitā,

    id. Tusc. 1, 13, 29; id. Brut. 75, 262; id. N. D. 3, 16, 41; Val. Max. 2, 6, 8; 5, 5, 3; Curt. 3, 1, 21; 9, 6, 6; Tac. H. 4, 75:

    e medio,

    Ter. Phorm. 5, 7, 74 Ruhnk.; and simply excedere (postAug.;

    but v. decedo excessus, I.),

    Plin. 7, 13, 11, § 58; Tac. A. 1, 5 fin.; 1, 33; Suet. Aug. 5; id. Claud. 45; id. Vesp. 2; id. Tit. 11; Val. Fl. 1, 826; Curt. 10, 5, 2; Sen. Ep. 77, 10.—
    B.
    Trop.
    1.
    In gen. (very rarely):

    cum animus Eudemi e corpore excesserit,

    Cic. Div. 1, 25, 53; id. Tusc. 1, 11, 24; 1, 32, 78; id. Lael. 4, 13 al.:

    corpore excedere,

    id. Div. 1, 30, 63: ex pristina bellandi consuetudine, Auct. B. Afr. 73: palmā, to recede from victory, to yield the victory (= decedere alicui de victoria), Verg. A. 5, 380.—Far more freq.,
    2.
    In partic.
    a.
    (Acc. to A. 2. a.) To go beyond a certain boundary or a certain measure, to advance, proceed, to transgress, digress (= procedere, progredi): mihi aetas ex magisterio tuo: Plaut. Bacch. 1, 2, 40:

    is postquam excessit ex ephebis,

    Ter. And. 1, 1, 24 (quoted in Cic. de Or. 2, 80, 327); cf.:

    ut primum ex pueris excessit Archias,

    Cic. Arch. 3:

    ad patres etiam et ad publicam querimoniam excessit res,

    Liv. 25, 1; cf. Val. Max. 5, 6, 4:

    haec eo anno in Africa gesta. Insequentia excedunt in eum annum, quo, etc.,

    Liv. 30, 26; cf. id. 21, 15:

    paululum ad enarrandum, etc.,

    to digress, Liv. 29, 29, 5; cf.:

    in fabellam,

    Sen. Ep. 77:

    in aliquid,

    Plin. Ep. 5, 6, 44 fin.:

    res parva dictu, sed quae studiis in magnum certamen excesserit,

    Liv. 34, 1; cf. id. 33, 35 fin.; 8, 33; cf. id. 3, 41:

    eo laudis excedere, quo, etc.,

    to attain that height of fame, Tac. Agr. 42 fin.: tantum illa clades novitate et magnitudine excessit, i. e. exceeded, went beyond = eminuit, Tac. A. 2, 24.—
    b.
    (Acc. to A. 2. b.) To depart, disappear:

    cura ex corde excessit,

    Ter. Hec. 3, 2, 12:

    cum cupiditatum dominatus excessit,

    Cic. Par. 5, 3, 40:

    jam e memoria excessit, quo tempore? etc.,

    Liv. 26, 13;

    for which, memoriā,

    id. 7, 32 fin.:

    ubi reverentia excessit animis,

    Curt. 8, 8.— Poet.:

    Cannaene tibi graviorque palude Maeonius Stygia lacus excessere Padusque?

    i. e. have they slipped from your memory? Sil. 15, 35.
    II.
    Act. (post-Aug.).
    A.
    Lit., to depart from, to leave a place:

    urbem,

    Liv. 2, 37, 8; 1, 29, 6; 3, 57, 10;

    23, 1: curiam,

    id. 45, 20; cf. pass. impers.:

    Crotonem excessum est,

    id. 24; 3 fin.
    B.
    Transf., to go beyond, surpass, exceed a certain limit, to overtop, tower above (cf. above, I. A. 2. a., and B. 2. a.):

    nubes excedit Olympus,

    Luc. 2, 271:

    statura, quae justam excederet,

    Suet. Tib. 68:

    summam octoginta milium,

    Liv. 39, 5;

    so of numbers, very freq.,

    Plin. 7, 2, 2, § 22; 13, 3, 4, § 20; Quint. 9, 4, 79; Tac. A. 1, 14; Suet. Aug. 77 al.; cf.

    also of age,

    Col. 6, 21:

    triennium vitae,

    Plin. 8, 42, 67, § 166:

    annum aetatis centesimum,

    id. 25, 2, 5, § 9; Plin. Ep. 2, 1, 4; 3, 7, 9; Suet. Gramm. 7;

    of measure: laborum periculorumque modum,

    Vell. 2, 122 fin.; so,

    modum,

    Liv. 26, 19; 28, 25; Quint. 3, 6, 62; 8, 3, 48 al.:

    eloquentia aut aequavit praestantissimorum gloriam aut excessit,

    Suet. Caes. 55; cf.:

    praeturae gradum,

    id. Oth. 1:

    principum fastigium,

    id. Calig. 22:

    fastigium equestre,

    Tac. A. 4, 40:

    excedente humanam fidem temeritate,

    Vell. 2, 51, 3; so,

    fidem,

    Plin. 7, 21, 21, § 85; Ov. M. 7, 166:

    excessisse Priscum inmanitate et saevitia crimina, quibus, etc.,

    Plin. Ep. 2, 11, 2:

    nemine tantum ceteros excedente, ut ei aliquis se summitteret,

    Just. 13, 2.—With simple acc.:

    decretum, ne vasa auro solida ministrandis cibis fierent, etc.... Excessit Fronto ac postulavit modum argento,

    went beyond the proposal, Tac. A. 2, 33 (cf.:

    egredi relationem,

    id. ib. 2, 38).— Pass.:

    duo enim multitudo, unione jam excessā,

    Tert. adv. Marc. 1, 5.

    Lewis & Short latin dictionary > excedo

  • 15 fastigo

    fastīgo, āvi, ātum, 1, v. a. [v. fastigium], to make pointed, to sharpen to a point, to raise or bring to a point (in the verb. finit. only post-Aug., not in Cic.).
    I.
    Lit.:

    frumenta verno tempore fastigantur in stipulam,

    grow up into a straw with a sharpened point, Plin. 18, 7, 10, § 52:

    folia in exilitatem fastigantur,

    id. 24, 19, 118, § 178:

    (terra) spatiosa modice paulatim se ipsa fastigat,

    Mel. 2, 1, 5:

    se molliter (Africa),

    id. 1, 4, 1; 3, 10, 5.—In the part. perf.:

    scutis super capita densatis, stantibus primis, secundis summissioribus... fastigatam, sicut tecta aedificiorum sunt, testudinem faciebant,

    Liv. 44, 9, 6:

    collis in modum metae in acutum cacumen a fundo satis lato fastigatus,

    id. 37, 27, 7:

    fastigatus in mucronem,

    Plin. 2, 25, 22, § 89:

    fastigatā longitudine (margaritarum),

    id. 9, 35, 56, § 113.—
    B.
    Transf.
    1.
    (Cf. fastigium, I. B. 2.) Fastigatus, sloping up to a point, sloped; sloping down, steep, descending:

    collis leniter fastigatus paulatim ad planitiem redibat,

    Caes. B. G. 2, 8, 3:

    tigna... prona ac fastigata, ut secundum naturam fluminis procumberent,

    id. ib. 4, 17, 4.—
    2.
    (Cf. I. B. 3.) In the later grammarians, to mark with an accent, to accent:

    ut fastigetur, longa brevisve fuat,

    Mart. Cap. 3, § 262.—
    II.
    Trop., to elevate, exalt (late Lat.):

    qui statum celsitudinis tuae titulorum parilitate fastigat,

    Sid. Ep. 3, 6:

    quamquam diademate crinem Fastigatus eas,

    id. Carm. 2, 5.—Hence, fastīgātus, a, um, P. a., high, exalted (late Lat.):

    ad arcem fastigatissimae felicitatis evectus,

    Sid. Ep. 2. 4:

    duo fastigatissimi consulares,

    id. ib. 1, 9.— Adv.: fastīgāte, Caes. B. G. 4, 17, 4; id. B. C. 2, 10, 5.

    Lewis & Short latin dictionary > fastigo

  • 16 accingo

    ac-cingo, cīnxī, cīnctum, ere
    1) опоясывать, подпоясывать ( ensem lateri V)
    accingi artes magicas (acc. graec.) V и magicis artibus CThприбегнуть к чарам
    3) снабжать, оснащать, вооружать (accingi facibus atris, flagello, armis V); отделывать, украшать ( accinctus gemmis ensis VF); готовить, снаряжать ( aliquem ad aliquid)
    a. aliquem paternum ad fastigium T — готовить кого-л. к занятию отцовского престола
    a. se или pass. accingi (ad или in aliquid; alicui rei) — приготовляться, приступать (к чему-л.)
    accingi contra Lcr — противостать, восстать
    a. se juvene partem curarum capessituro T — взять к себе юношу, который принял бы на себя часть (государственных) забот

    Латинско-русский словарь > accingo

  • 17 collabor

    col-lābor, lāpsus sum, lābī depon.
    1) обрушиться, рухнуть, развалиться ( fastigium domūs collabitur Su)
    succisis asseribus collapsus pons L — мост, рухнувший после того, как были подрублены сваи
    2) упасть, повалиться ( ante pedes alicujus Pt)
    4) (тж. in fata c. CJ) умереть, пасть ( ferro V)
    5) разрушаться, слабеть (morbo V; senectute CC)
    6) перен. потонуть, погрязнуть ( in corruptelam suam Pl)

    Латинско-русский словарь > collabor

  • 18 excedo

    ex-cēdo, cessī, cessum, ere
    1) уходить, уезжать, удаляться (ex pugnā Sl; oppido Cs, urbe C; finibus и ex finibus L, Cs; ex proelio и proelio Cs; viā и ex viā Cs; in Boeotiam L; urbem L; patrios muros Lcn)
    e memoriā e. L — изглаживаться из памяти (приходить в забвение, забываться)
    3)
    e. T etc. или e. (e) vitā C или e medio Terумереть
    4) выступать, выдаваться вперёд, торчать ( nulla pars excedit extra C); возвышаться (rupes quattuor stadia in altitudinem excedit QC); выходить за пределы, перешагнуть, переступать (supra rationem VM; ultra fidem VM; radīcem montis Sl; justum modum L, Q etc.; summam octoginta milium L)
    res fidem (тж. fidem veritatis) excedit O, PM, VPэто невероятно
    5) превосходить ( aliquem eloquentiā Su); достигать, подниматься (ad summum impepii fastigium VM); превышать (nubes excedit Olympus Lcn)
    excessēre metum mea jam bona O — то, что есть уже у меня, позволяет мне ничего не бояться ( слова Ниобы)
    6) удаляться, отклоняться ( ex pristĭnā consuetudine bAfr)
    7) продвигаться, проникать ( Scythiae rex usque Aegyptum excessit Just)
    8) переходить, превращаться (res parva dictu in magnum certamen excessit L)
    9) приходиться, совпадать

    Латинско-русский словарь > excedo

  • 19 fastigo

    fastīgo, āvī, ātum, āre [ fastigium ]
    сводить шпицем, делать остроконечным, заострять, суживать (nassam mediam per alvum Sil; terra paulatim se fastigat Mela). — см. тж. fastigatus

    Латинско-русский словарь > fastigo

  • 20 praeumbro

    prae-umbro, —, —, āre
    затенять, помрачать, перен. затмевать (praeumbrans imperatoris fastigium T)

    Латинско-русский словарь > praeumbro

См. также в других словарях:

  • FASTIGIUM — in Glossis ἀέτωμα, Gallis Feste, unde Festagium etc. Omnia enim aedificiorum tecta, apud Vett. aut erant plana, aut fastigata: et quidem in Graecia, Asia, et toto pene Oriente, aedium privatatum tecta plana fiebant; aedes vero sacrae culmen, et… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • fastigium — [fa stij′ē əm] n. [ModL < L, an extremity, orig., the top of a gable: see FASTIGIATE] 1. the most severe point in the course of an illness 2. the highest point in the roof of the fourth ventricle of the brain …   English World dictionary

  • fastigium — n. [L. fastigium, gable end] (ARTHROPODA: Insecta) In Orthoptera, the anterior dorsal surface of the vertex of grasshoppers …   Dictionary of invertebrate zoology

  • Fastigium — Fasti̱gium [aus lat. fastigium, Gen.: fastigiiFastigium= Neigung, Steigung; Abdachung; Spitze, Gipfel; Giebel] s; s, ...gia: 1) Dach des 4.FastigiumHirnventrikels (Anat.). 2) Höhepunkt einer Krankheit (insbes. Höhepunkt des Fiebers; Med.) …   Das Wörterbuch medizinischer Fachausdrücke

  • Fastigium — Fas|ti|gi|um das; s, ...gia <aus lat. fastigium »Neigung, Steigung; Abdachung; Spitze, Gipfel; Giebel«>: 1. Dach des vierten Hirnventrikels (vgl. ↑Ventrikel; Anat.). 2. Höhepunkt einer Krankheit (insbesondere des Fiebers; Med.) …   Das große Fremdwörterbuch

  • fastigium — /fa stij ee euhm/, n., pl. fastigiums, fastigia / ee euh/. Med. the highest point of a fever or disease; the period of greatest development of an infection. [1670 80; < L] * * * …   Universalium

  • fastigium — noun a) An apex or summit b) A pediment or gable end …   Wiktionary

  • fastigium — 1. [TA] Apex of the roof of the fourth ventricle of the brain, an angle formed by the anterior and posterior medullary vela extending into the substance of the vermis. 2. The acme …   Medical dictionary

  • fastigium — (Roget s Thesaurus II) noun Medicine. The highest point or state: acme, apex, apogee, climax, crest, crown, culmination, height, meridian, peak, pinnacle, summit, top, zenith. Informal: payoff. See HIGH …   English dictionary for students

  • fastigium — n. point of greatest intensity in a disease or infection …   English contemporary dictionary

  • fastigium — fas·tig·i·um …   English syllables

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»