Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

aut+bene,+aut+nihil

  • 101 verus

    vērus, a, um, adj. [etym. dub.; cf. Zend var, believe; Sanscr. var, choose, wish], true, real, actual, genuine, etc. (opp. falsus, fictus).
    I.
    Lit.:

    secerni blandus amicus a vero et internosci tam potest adhibitā diligentiā, quam omnia fucata et simulata a sinceris atque veris,

    Cic. Lael. 25, 95:

    perspicere, quid in quāque re verum sincerumque sit,

    id. Off. 2, 5, 18:

    vera an falsa,

    Ter. And. 5, 4, 19:

    res vera (opp. ficta),

    Cic. Lael. 7, 24:

    verus ac germanus Metellus,

    id. Verr. 2, 4, 66, § 147; cf.:

    ipsus verus Harpax,

    Plaut. Ps. 4, 7, 111:

    vera mea uxor,

    id. As. 1, 1, 46 (dub.;

    al. verum): color,

    Ter. Eun. 2, 3, 27:

    vultus,

    id. And. 5, 1, 20:

    via,

    Plaut. Cas. 2, 6, 17:

    vera et perfecta amicitia,

    Cic. Lael. 6, 22:

    vera, gravis, solida gloria,

    id. Phil. 5, 18, 50:

    decus,

    id. Rep. 6, 23, 25:

    causa verissima,

    id. Ac. 2, 4, 10:

    virtus,

    Hor. C. 3, 5, 29:

    dolores,

    id. Ep. 1, 17, 57:

    amicus,

    id. A. P. 425:

    nati,

    legitimate, Prop. 2, 9, 17:

    verius ergo quid sit,

    Mart. 8, 76, 7:

    ut verum esset, suā voluntate sapientem descendere, etc.,

    Cic. Rep. 1, 6, 11:

    id si ita est, ut, etc.... sin autem illa veriora, ut, etc.,

    id. Lael. 4, 14.—
    B.
    Subst.: vērum, i, n., what is true or real, the truth, the reality, the fact:

    interesse oportet, ut inter rectum et pravum, sic inter verum et falsum,

    Cic. Ac. 2, 11, 33:

    notionem veri et falsi nullam habere,

    id. ib.:

    verum dicere,

    Plaut. Am. 1, 1, 89; Ter. And. 2, 6, 6:

    si simile veri quid invenerim,

    Cic. Ac. 2, 20, 66; id. Rep. 3, 5, 8:

    si verum scire vis,

    id. Att. 12, 41, 3:

    si verum quaerimus,

    id. Tusc. 2, 23, 55:

    verum quidem si audire volumus,

    id. Brut. 73, 256:

    verum non libenter audire,

    Mart. 8, 76, 8:

    minor est tua gloria vero,

    Ov. H. 15 (16), 143:

    ut quid hujus veri sit, sciam,

    Plaut. Aul. 4, 10, 72; cf.:

    non pervident quid sit in vero,

    actually, really, Lact. 1, 17, 1.—So the freq. construction of the gen. veri with similis, similiter, and similitudo (by many also joined together [p. 1979] in one word, verisimilis, etc.):

    narrationem jubent veri similem esse,

    Cic. de Or. 2, 19, 80:

    id quod veri simile occurrit,

    id. Tusc. 2, 2, 5:

    veri simillimum mihi videtur, quodam tempore, etc.,

    id. Inv. 1, 3, 4:

    veri similiora,

    id. N. D. 1, 24, 66:

    res similis veri,

    Liv. 26, 38, 9:

    simillimum veri,

    Cic. Tusc. 5, 4, 11:

    quod est magis verisimile,

    Caes. B. G. 3, 13:

    veri similiter fingere,

    App. Mag. p. 293:

    veri similius,

    id. ib. and p. 312; Tert. Apol. 16:

    veri similitudinem sequi,

    Cic. Ac. 2, 33, 107; Sen. Ben. 4, 33, 2; genuine, Plin. 34, 7, 17, § 66; cf.

    , in a reversed order: similitudo veri,

    Cic. Part. Or. 11, 40; id. Univ. 3:

    res facit controversiam aut de vero aut de recto aut de nomine,

    respecting fact, id. Or. 34, 121:

    nec procul a vero est, quod,

    from the truth, Ov. Tr. 5, 6, 27:

    ex vero positum permansit Equiria nomen,

    id. F. 2, 859:

    in vero esse,

    to be true, Lact. 1, 11, 31; 1, 17, 1:

    teneras aures mordaci radere vero,

    Pers. 1, 107.— Plur.:

    recta et vera loquere,

    Plaut. Capt. 5, 2, 7:

    vera dico,

    id. Am. 1, 1, 239; 2, 1, 12; 2, 2, 55 al.:

    artem se tradere vera ac falsa dijudicandi,

    Cic. de Or. 2, 38, 157:

    qui species alias veris... caput (= alias ab iis quae verae sunt, Orell.),

    Hor. S. 2, 3, 208:

    adjecta veris credibilis rerum imago,

    Quint. 4, 2, 123:

    vis dicam tibi veriora veris?

    Mart. 6, 30, 6.
    II.
    Transf.
    A.
    Like rectus, consonant with reason or good morals, i. e. right, proper, fitting, suitable, reasonable, just (class.):

    ah, Idnest verum?

    Ter. And. 4, 1, 5:

    cum aliquid verum ac rectum esse dicitur,

    Cic. Leg. 3, 15, 34:

    quod est rectum, verum quoque est,

    id. ib. 2, 5, 11:

    omnia recta, vera,

    id. Tusc. 3, 27, 64:

    lex vera atque princeps,

    id. Leg. 2, 4, 10:

    quibus peritia et verum ingenium est,

    Sall. H. 1, 111 Dietsch:

    ea, si vera existimare voles, maxume hortabuntur,

    id. ib. 4, 61, 3 ib.:

    nil Grosphus nisi verum orabit et aequum,

    Hor. Ep. 1, 12, 23.—
    2.
    Esp., verum est, with subject-clause (so most freq. = aequum est, etc.):

    neque verum esso, qui suos fines tueri non potuerint, alienos occupare,

    Caes. B. G. 4, 8:

    (Cato) negat verum esse, allici benevolentiam cibo,

    Cic. Mur. 35, 74:

    verum est, (agrum) habere eos, quorum sanguine ac sudore partus sit,

    Liv. 2, 48, 2; 3, 40, 11; 24, 48, 11;

    28, 13, 7: metiri se quemque suo modulo ac pede, verum est,

    Hor. Ep. 1, 7, 98; id. S. 2, 3, 212:

    verius esse, Ti. Sempronio imperium habenti tradi exercitum quam legato,

    Liv. 35, 8, 6:

    me verius unum Pro vobis foedus luere,

    Verg. A. 12, 694: si verum est, with acc. and inf., if the view is correct, Cic. N. D. 3, 31, 77; Liv. 30, 26, 7.— Rarely with ut:

    praeclarum illud est, et, si quaeris, rectum quoque et verum, ut, etc.,

    right and just, Cic. Tusc. 3, 29, 73:

    si verum est, quod nemo dubitat, ut populus Romanus superarit, etc.,

    Nep. Hann. 1, 1.—
    3.
    Subst.: vērum, i, n., honor, duty:

    in senatu parsilla, quae vero pretium aut gratiam anteferebat,

    Sall. J. 16, 1.—
    B.
    Speaking or containing the truth, true, veracious, = veridicus (rare):

    sum verus?

    Ter. And. 2, 5, 12:

    vates,

    Ov. H. 16, 123:

    Apollinis os,

    id. M. 10, 209:

    judicium viri eruditissimi ac super ista verissimi,

    Plin. Ep. 9, 25, 2; 2, 9, 4; cf.:

    quo viro nihil firmius, nihil verius,

    id. ib. 4, 22, 3:

    verissimus et sapientissimus judex,

    most conscientious, Cic. Rosc. Am. 30, 84.— Advv.
    A. 1.
    Lit., truly, just so, certainly, doubtless, even so, yes, as a confirmatory reply (ante-class. and rare, while vero is classical; v. vero init.): So. Facies? Ch. Verum, Ter. Heaut. 5, 3, 11; Plaut. As. 4, 2, 45. Ct. Men' quaerit? Sy. Verum, Ter. Ad. 4, 2, 4; id. Eun. 2, 3, 56; 5, 6, 18.—
    2.
    Transf.
    a.
    In gen., as a strongly corroborative adversative particle, but in truth, but not with standing, but yet; and after negative clauses, but even, but:

    merito maledicas mihi, si id ita factum est: Verum haud mentior, resque uti facta, dico,

    Plaut. Am. 2, 1, 23; 1, 2, 22; Ter. And. prol. 4; id. Eun. 1, 2, 103; id. Heaut. 3, 3, 37:

    in optimorum consiliis posita est civitatium salus: praesertim cum, etc.... Verum hunc optimum statum pravis hominum opinionibus eversum esse dicunt,

    Cic. Rep. 1, 34, 51:

    quod ejus (Hermagorae) peccatum reprehendendum videtur, verum brevi,

    id. Inv. 1, 9, 12:

    quae non dicunt, verum intellegi volunt,

    Quint. 8, 5, 12:

    sed nos non, quid nobis utile, verum quid oratori necessarium sit, quaerimus,

    Cic. de Or. 1, 60, 254: ea sunt omnia non a naturā, verum a magistro, id. Mur. 29, 61; Verg. E. 3, 35.—
    (β).
    In the construction non modo (solum, tantum)... verum etiam (quoque), not only... but also:

    non modo agendo, verum etiam cogitando,

    Cic. Cael. 19, 45; id. Verr. 2, 2, 66, § 161:

    non solum naturā et moribus, verum etiam studio et doctrinā,

    id. Lael. 2, 6:

    non ingrato tantum, verum etiam invido et crudeli animo,

    Just. 21, 6, 7:

    servavit ab omni Non solum facto, verum opprobrio quoque turpi,

    Hor. S. 1, 6, 84: non modo... verum ne... quidem, not only not... but not even, Cic. Rep. 3, 30, 42.—
    b.
    In partic.
    (α).
    In a transition, but, yet, still (freq. and class.):

    non edepol nunc, ubi terrarum sim scio, si quis roget... Ilicet, mandata eri perierunt una et Sosia, Verum certum'st confidenter hominem contra adloqui,

    Plaut. Am. 1, 1, 183:

    deinde hoc vobis confirmo, etc.... verum quod ego laboribus, etc.... me persecuturum esse polliceor, etc.,

    Cic. Verr. 1, 17, 51: verum schemata lexeôs duorum sunt generum, Quint. 9, 3, 2:

    verum etiamsi quis summa desperet,

    id. 12, 11, 26:

    verum veniat sane,

    Cic. Verr. 2, 2, 31, § 76 et saep.—Strengthened by enim, vero, and (in class. prose) enimvero, but truly, but indeed:

    verum enim, quando bene promeruit, fiat,

    Ter. Ad. 2, 1, 47: verum vero inter offam atque herbam, ibi vero longum intervallum est, Cato ap. Gell. 13, 17, 1:

    verum hercle vero,

    Plaut. Curc. 3, 5:

    si ullo in loco ejus provinciae frumentum tanti fuit, quanti, etc. Verum enim vero cum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194; so,

    verum enim vero,

    id. de Or. 3, 14, 54 N. cr.; Sall. C. 20, 10; Liv. 4, 4, 8.—
    (β).
    In breaking off the current of discourse (cf. sed), but however, but:

    exspectabantur Calendae Januariae, fortasse non recte. Verum praeterita omittamus,

    Cic. Phil. 5, 12, 31: verum quidem haec hactenus;

    cetera quotiescumque voletis,

    id. Tusc. 3, 34, 84:

    sed hoc nihil ad me... Verum hoc (ut dixi) nihil ad me. Illud ad me, etc.,

    id. de Or. 2, 32, 139.—
    B.
    vērō, in truth, in fact, certainly, truly, to be sure, surely, assuredly:

    eho, mavis vituperari falso, quam vero extolli?

    Plaut. Most. 1, 3, 21:

    iste eum sese ait, qui non est, esse: et qui vero est negat,

    id. Capt. 3, 4, 35: Tox. Amplectere sis. Lemn. Ego vero, id. Pers. 5, 1, 12; cf. Curt. 6, 3, 5: As. Ego non novi adulescentem vostrum. St. Veron'? As. Serio, Plaut. Truc. 2, 2, 47:

    veron' serio?

    id. Merc. 4, 1, 19:

    itane vero obturbat?

    Ter. And. 5, 4, 23: Ch. Vah, gloriare evenisse ex sententiā? Sy. Non hercle vero, verum dico, id. Heaut. 4, 5, 18:

    quod de domo scribis... ego vero tum denique mihi videbor restitutus, si, etc.,

    Cic. Fam. 14, 2, 3; cf.

    even at the beginning of a letter: ego vero cupio te ad me venire,

    I do really wish, id. ib. 14, 16, 10; so,

    ego vero vellem,

    id. ib. 4, 6, 1:

    cum effusis gaudio lacrimis cupere vero diceret, etc.,

    Liv. 27, 19, 12; Plin. Ep. 9, 20, 1.—

    Esp., in apodosis, tum vero: postea quam ad causam dicendam ventum est, tum vero sine metu omnes erant, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 29, § 70; Sall. J. 94, 3; Stat. Th. 1, 412; cf.

    tum, III. B. 1.—Ironically: sane quia vero hae mihi patent semper fores,

    Ter. Eun. 1, 2, 9:

    multum vero haec eis jura profuerunt,

    Cic. Verr. 2, 5, 47, § 124:

    turpem vero actionem, etc.,

    id. Phil. 13, 11, 25:

    egregiam vero laudem refertis,

    Verg. A. 4, 93.—With immo:

    immo vero indignum facinus faxo ex me audies,

    Ter. And. 5, 2, 13. —
    b.
    In corroborative replies, yes, certainly, by all means, assuredly, etc. (class.; while verum in this sense is only ante-class.): De. An quid est etiam amplius? He. Vero amplius, Ter. Ad. 3, 4, 23; id. Eun. 3, 1, 12: M. Fuisti saepe, credo, in scholis philosophorum. A. Vero, ac libenter quidem, Cic. Tusc. 2, 11, 26:

    sed tu orationes nobis veteres explicabis? Vero, inquam, Brute,

    id. Brut. 87, 300:

    tu vero, inquam, Tite,

    id. ib. 85, 292:

    nos vero, inquit ille,

    id. Fin. 4, 28, 80: M. Cadere, opinor, in sapientem aegritudinem tibi dixisti videri. A. Et vero ita existimo, id. Tusc. 3, 6, 12.—With immo, nay rather: De. Quin tu mi argentum cedo. Ph. Immo vero uxorem tu cedo, Ter. Phorm. 5, 8, 43:

    sed da mihi nunc, satisne probas? Immo vero et haec, etc.,

    Cic. Ac. 1, 3, 10:

    immo vero, inquit, ii vivunt, qui, etc.,

    id. Rep. 6, 14, 14: S. Quid domi? pluresne praesunt negotiis tuis? L. Immo vero unus, inquit, id. ib. 1, 39, 61.—And, to strengthen negative answers, joined with minime: S. Quid? totam domum num quis alter, praeter te, regit? L. Minime vero, Cic. Rep. 1, 39, 61; 3, 32, 44; id. Ac. 1, 1, 2; id. Off. 3, 6, 29 al.—
    c.
    In urgent or encouraging expostulation, but, though, however, etc.: Ni. Cape hoc tibi aurum, Chrysale, i, fer filio. Ch. Non equidem accipiam. Ni. Cape vero:

    odiose facis,

    take it though, Plaut. Bacch. 4, 9, 139:

    respice vero,

    id. Ep. 1, 1, 3:

    ostende vero,

    id. ib. 5, 2, 58:

    minue vero iram,

    Ter. Phorm. 2, 3, 88.—
    d.
    To indicate a climax, even, indeed:

    neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis, vel vero etiam negotiis contemnendum,

    Cic. Rep. 1, 3, 4:

    quod cum tam multi homines audissent, statim ad me defertur: immo vero, ut quisque me viderat, narrabat,

    id. Verr. 1, 7, 19:

    nec vero jam meo nomine abstinent,

    id. Rep. 1, 3, 6:

    neque vero id satis habuit,

    Nep. Epam. 4, 5.—
    2.
    Transf., as a strongly corroborative adversative particle, but in fact, but indeed, however (always placed after a word):

    ne T. quidem Postumius contemnendus in dicendo: de re publicā vero non minus vehemens orator, quam bellator fuit,

    Cic. Brut. 77, 269:

    non vero tam isti (sc. mortui sunt) quam tu ipse, nugator,

    id. Sen. 9, 27:

    dixisti non auxilium mihi, sed me auxilio defuisse. Ego vero fateor hercule, quod viderim mihi auxilium non deesse, idcirco me illi auxilio pepercisse,

    id. Planc. 35, 86; id. Rep. 1, 7, 12:

    ubi per exploratores Caesar certior factus est, tres jam copiarum partes Helvetios id flumen transduxisse, quartam vero partem citra flumen Ararim reliquam esse,

    Caes. B. G. 1, 12.—In transitions:

    age vero ceteris in rebus quali sit temperantiā, considerate,

    Cic. Imp. Pomp. 14, 40:

    nec vero tibi de versibus respondebo,

    id. Phil. 2, 8, 20.—
    C.
    vērē, according to truth, truly, really, in fact; properly, rightly, aright:

    hoc quom fit, ibi non vere vivitur,

    Ter. Heaut. 1, 1, 102 Fleck.:

    honestum, quod proprie vereque dicitur, id in sapientibus est solis,

    Cic. Off. 3, 3, 13:

    quis putare vere potest, etc.,

    id. Rep. 1, 17, 28:

    vere ducere,

    id. ib. 1, 38, 60:

    verene hoc memoriae proditum est? etc.,

    id. ib. 2, 15, 28:

    immo, si vere volumus dicere, jam incohavit bellum,

    Liv. 41, 23, 13:

    omnia vere vates locuta est,

    Verg. A. 6, 188:

    vere an dolo,

    Spart. Sev. 5.— Comp.:

    libentius quam verius,

    Cic. Mil. 29, 78:

    Ligures latrones verius quam justi hostes,

    Liv. 40, 27, 10.— Sup.:

    verissime loquor,

    Cic. Att. 5, 21, 7:

    verissime dicere,

    id. Rep. 2, 4, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > verus

  • 102 bonus

    bonus (arch. duonus, s. S. 852), a, um, Compar. melior, -ius, Genet. -ōris, Superl. optimus (v. opto), a, um, gut seiner Natur u. seinem Wesen nach (Ggstz. malus), fast in allen Beziehungen entsprechend dem griech. ἀγαθός (Ggstz. κακός), I) adi.: A) gut sowohl in physischer als auch in geistiger Hinsicht, trefflich, tüchtig, brav u. dgl., 1) an sich gut, bonae aedes, boni postes, Plaut.: nummi boni (Ggstz. nummi adulterini), Cic.: calamus, Cic.: agrum meliorem in his regionibus habet nemo, Ter.: optimum argentum, vortrefflich gearbeitetes, Cic. – vox, Quint.: bonā esse voce, Plaut. – memoria (Gedächtnis) b., Cic.: si meliore memoriā es, velim scire, ecquid de te recordere, Ter. – bona carmina (Ggstz. mala c.), Hor.: verba suā naturā bona aut mala (versch. v. bona verba unten no. I, A, 2, l), Cic.: verba valde bona, Cic.: bona dicta, Witze, Enn. fr.: scripta optima Graecorum, Hor.: omnia meliora facere, vervollkommnen, Cic. Tusc. 1, 1. – ars b., artes b., lobenswerte-, edle Eigenschaft, -Eigenschaften, Sing. b. Quint., Plur. b. Sall. u. Tac. (vgl. Spalding Quint. 12, 1, 7). – bonae res, das Gute (Ggstz. aliena ac nihil profutura), Sall. Iug. 1, 5. – adulescentes bonā indole praediti, Cic.: vir egregio ingenio bonisque omnibus disciplinis, Gell. – optimum est! vortrefflich! Plaut. (s. Brix Plaut. capt. 696).

    Insbes.: a) = καλός der äußern Erscheinung nach gut, hübsch, schön, forma bona, Ter. u. Varr., melior, Hor.: cervix b., Suet.: M. Lepidus iuvenis formā, quam mente melior, Vell.: mulier bona aspectu, Ambros. ep. 27. no. 16. – b) von Geburt gut, von guter Abkunft, vornehm, angesehen, auch mit ethischem Nebenbegr. des Rechtlichen, Achtungswerten, wie honett, bono genere natus, Plaut. u. Cic. u. (Ggstz. malo genere natus) Cornif. rhet.: illam civem esse Atticam, bonis prognatam, honetter Leute Kind, Ter. – c) zum Geschäft gut, tüchtig, geschickt, brav, wacker, α) übh.: gubernator, gladiator, imperator, Cic.: dux, Ov.: poëta, Cic.: non boni, sed imperiti medici, Cels.: übtr., stilus optimus et praestantissimus dicendi magister, Cic. – m. Abl., hic iaculo bonus, hic longe fallente sagittā, Verg.: et proelio strenuus erat et consilio bonus, Sall. (vgl. im folg. pace belloque b.). – u. bonus (geschickt, kundig) m. Infin., Verg. ecl. 5, 1. Val. Flacc. 1, 438. Sil. 14, 453: u. so so melior (geeigneter, brauchbarer, tüchtiger) m. Infin., Pers. 4, 16. Lucan. 8, 381. Sil. 1, 681. Val. Flacc. 1, 424. Claud. IV. cons. Hon. 541; de nupt. Hon. et Mar. 314: u. optimus m. Infin., Stat. silv. 2, 3, 70. – subst., boni, tüchtige Männer, Cic. Tusc. 1, 110. – β) zum Kampfe, im Kriege tüchtig, wacker, brav (Ggstz. malus, ignavus, s. Dietsch Sall. Iug. 86, 3), meist subst., iuxta boni malique, strenui et imbelles inulti obtruncari, Sall.: pari periculo, sed famā impari boni atque ignavi erant, Sall.: optimus quisque cadere aut sauciari, Sall. – m. Abl., vir pace belloque b., Liv.: bonus militiā, Tac.: bello meliores (Ggstz. rudes), Sall.: Pisidae optimi bello, Liv. Vgl. Fabri Sall. Iug. 13, 1. Drak. Liv. 4, 2, 2. Kießl. Tac. ann. 1, 3.

    2) in bezug auf die Empfindung, das Befinden, die Lage jmds., gut, trefflich, frisch, gesund, angenehm, günstig, glücklich, a) v. phys.. u. geistigen Befinden, gut, trefflich, gesund, valetudo bona, Cic., optima, Caes. – mens b., vernünftiger, gesunder Verstand (Ggstz. furor), Liv. u.a.: numquid vis? D. mentem vobis meliorem dari, Ter. – animus b., ein ruhiger, gelassener Sinn, Plaut.: bono animo esse, guten Mutes sein, Cic. u.a. (bes. oft es bono animo u. bono animo es, sei guten Muts, Komik., Varr. u. Apul.; s. Hildebr. Apul. met. 7, 12. p. 567): bonum animum (Mut) habere, Liv., de Numidia, Sall. – b) v. phys. Eigenschaften u. Zuständen, gut, frisch, gesund, color (Gesichtsfarbe), Lucr. u. (Ggstz. malus) Ov.: melior sanguis (Jugendblut) dabat, Verg.: aetas bona, das frische Alter = die Jugend (Ggstz. aetas mala), Cic. u. (der Tiere) Varr. – v. Lust u. Witterung, caelum b., Cato: bona et certa tempestas, Cic.: tempestas melior, via peior, Hor. – c) v. Örtl.: Th. Non in loco emit perbono has (aedes)? Tr. Immo optimo. Plaut.: amnis doctus iter melius, Hor. – d) v. unschädlichen Dingen, gesund, heilsam, unschädlich, vinum, Cels.: aquae, Prop. – e) v. den Sinnen angenehmen Dingen, gut, köstlich, edel, regio rebus opima bonis, Lucr.: bonis rebus explere, Lucr.: optimis rebus uti, in jeder Hinsicht auf das beste (feinste) eingerichtet sein, Nep. – grandi pecuniā et re bonā multā (mit vielen Kostbarkeiten) copiosus, Gell. – optima quaedam (Ggstz. vilia et minuta), Plin. ep. 2, 6, 2. – insbes., bonae res, wie τὰ ἀγαθά, köstliche Sachen, d.i. köstliche Salben, Leckerbissen, Delikatessen, Nep.: cena b., Catull.: cenarum bonarum assectator, Sen. – f) v. Nachrichten u. Gerüchten, gut, angenehm, günstig, nuntii b., Plaut.: bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est, Cic. – g) v. Gesinnung u. Denkart, et quorum melior sententia menti, Verg. – h) v. Lebens-u. Gemütszuständen, fama b. (ευδοξία), guter Ruf, Cic. (vgl. fama): optimae opinionis vir, ICt. – cum bona gratia, s. grātia. – cum b. venia, u. bl. bonā veniā, s. venia. – spes b., Cic. u.a. (vgl. spes). – i) v. menschl. Handlungen, Verhältnissen u. Lagen, gut = nützlich, verdienstlich, bona facta, Tac.: exemplum b., Tac.: alcis operā optimā fortissimāque usum esse, Caes.: bonā fortique operā eorum se ad eam diem usum, Liv.: bonam operam navare adversus alqm, Aur. Vict. – od. gut = gedeihlich, günstig, glücklich, bona initia (Ggstz. mali eventus), Sall.: bonus eventus, Varr.: exitus boni, Hor.: haec omnia meliores habebunt exitus, Cic.: fata b., Hor.: fatis melioribus uti, Verg.: salutis bonae si quid, Cic.: raro simul hominibus bonam fortunam bonamque mentem dari, Liv.: b. mors, ein glücklicher, leichter Tod, Plin. ep.: b. navigatio, Cic. u. Val. Max. – bonae res, günstige, glückliche Umstände od. Lage, Glück (Ggstz. malae), Plaut., Cic. u. Liv.: res et fortunae tuae... quae quidem cotidie faciliores mihi et meliores videntur, Cic. – in bonam partem, in optimam partem accipere (vgl. accipio), Cic. – k) v. der Zeit, gut = günstig, glücklich, froh, heiter, dies b., Ov., Sen. u. Petr.: optima quaeque dies miseris mortalibus aevi prima fugit, Verg.: bona hora, Petr.: bonas horas male collocare, Mart. – endlich l) v. Vorbedeutungen u. allem, was dazu gehört, gut = Glück bringend, günstig, von guter Vorbedeutung, auspicium b., Cic.: meliore opus est auspicio, Plaut.: omine cum bono, Catull.: bona cum alite, Catull.: ite bonis avibus, Ov. – v. der Rede, dicamus bona verba, Tibull.: linguis animisque favete; nunc dicenda bono sunt bona verba die, Ov.: dah. übtr., bona verba quaeso, nur gemach! Ter. Andr. 204. – u. die Eingangsformeln: quod bonum faustum felix fortunatumque sit, Cic.: quod bonum atque fortunatum sit, Plaut.: quod bonum faustumque sit tibi domuique tuae, Caesar Auguste, Suet.: venerare, ut nobis haec habitatio bona fausta felix fortunataque evenat, Plaut. trin. 40 sq. – u. vor Edikten: bonum factum, Heil u. Glück! Suet. (vgl. die Auslgg. zu Suet. Caes. 80, 2): bonum factum, ut edicta mea servetis, wohlan denn, nehmt in Obacht usw., Plaut.

    3) in bezug auf Zweck u. Gebrauch gut, d.i. tauglich, geeignet, zweckmäßig, bequem, aetas tironum plerumque melior, taugt besser, Cic. Tusc. 2, 38. – mit ad u. Akk.: terra cuiusmodi sit refert, et ad quam rem bona aut non bona sit, Varr.: campi militi Romano ad proelium boni, Tac. – m. Dat., ager frugum fertilis, bonus pecori, Sall.: quia mons pecori bonus alendo erat, Liv.: civitatibus suis quidem non boni (für ihre St. nicht von Segen), sed etc., Cic. de or. 3, 139. – dah. bonum est, es hilft, Cato. – quod mihi erit bonum atque commodum, bequem u. leicht für mich, Ter. – melius est m. 2. Sup., vitatu quidque petitu sit melius, Hor. sat. 1, 4, 116. – optimus est m. 2. Sup., quist amor cultu optumus, Plaut. mil. 101: bes. optimum factu esse, Cic. ep. 7, 3, 1. Cic. II. Verr. 1, 67 u. 136; Cat. 1, 29. Caes. b.G. 4, 30, 2. Liv. 38, 22, 2. – u. bonum est (es ist gut, ersprießlich, geraten, heilsam) m. Infin., Plaut. Curc. 176. Publ. Syr. sent. 47 R2: bonum atque utile est m. Acc. u. Infin., Dict. Cret. 2, 22: u. bonum videtur m. Infin., Augustin. conf. 8, 1: u. melius est m. Infin., Cic. ep. 9, 18, 2; de legg. 3, 54: u. erit melius m. Infin. perf. act., Liv. 3, 41, 3; 3, 48, 2: u. optimum est m. Infin., Caes. b.G. 2, 10, 4: u. optimum factu videtur m. Infin., Sall. Iug. 107, 5: u. optimum videtur m. Acc. u. Infin., Liv. 3, 4, 10 u. 27, 4, 3: u. optimum factu credens od. ratus m. Infin., Sall. Cat. 32, 1; 55, 1; 57, 5: u. (id) optimum est (ist am geratensten) m. folg. ut u. Konj., Plaut. trin. 486. Callistr. dig. 4, 2, 13: u. hoc mihi factu est optimum m. folg. ut u. Konj., Plaut. aul. 582: u. optimum est m. bl. Konj., Plaut. Men. 947 (dazu Brix mehr Belege).

    4) übtr. auf den Grad einer Menge, gut = ziemlich, nicht unbeträchtlich, ansehnlich, bona pars hominum, Hor.: bonam partem sermonis in hunc diem differre, Cic.: u. verb. bonam magnamque partem ad se attulit, Ter.: sit bona librorum copia, Hor.

    B) in moral. Hinsicht gut, 1) im allg., gutartig, brav, bieder, redlich, rechtschaffen, zuverlässig, ehrenhaft, treu, ehrlich (s. Dietsch u. Fabri Sall. Iug. 5, 5), a) v. Gesinnung u. Handlungsweise, ingenio bono esse, Ter.: ob mores bonos, Cels.: bono animo in populum Rom. esse, Caes.: consilio bono, in guter Absicht, Cic.: fides b., bonā fide, s. 1. fidēs. – conscientia b., Quint., conscientia optima, Plin. ep. – bona atque honesta amicitia, Sall.: societas b., Tac.: – causa b., Cic.: ratio bona cum perdita confligit, Cic. – bona pars tui, v. Geist (Ggstz. corpus), Sen.: u. so optima pars hominis, Cic.: u. quod est optimum in nobis, Lact., u. quod in homine praestantissimum et optimum est, Cic. Vgl. Bünem. Lact. 1, 7, 13. p. 49 sq. – b) v. Pers., bonus auctor, Cic.: u. so auctor valde bonus, auctor optimus, Cic.: M. Lepidus iuvenis formā quam mente melior, Vell.: boni fidelesque socii, Liv.: in foro infimo boni homines et dites ambulant, in medio, ibi ostentatores meri, Plaut.: naturā optimus, Sen.: fecit (homines) ex malis bonos, ex bonis optimos, Capitol. – bes. oft vir bonus u. subst. bl. bonus, der brave, biedere, rechtliche, wohlgesinnte, honette Mann, der Biedermann, Ehrenmann, auch ironisch (s. Sorof Cic. de or. 2, 85. Jordan Cic. Caecin. 16. p. 171), negant quemquam esse bonum virum nisi sapientem, Cic.: hoc autem celandi genus quale sit et cuius hominis, quis non videt? certe non aperti, non simplicis, non ingenui, non iusti, non viri boni; versuti potius, obscuri, astuti, fallacis etc., Cic.: pessimus atque optimus vir, Quint.: iustis autem et fidis hominibus, id est bonis viris, ita fides habetur, ut etc., Sall.: vir gratus bonusque, Liv., od. gratus homo et vir bonus, Cic.: ipso homo melior non est, es gibt keinen braveren Mann als ihn, Petr.: tanto melior! (Ggstz. tanto nequior), wir »desto besser!« (s. Wagner Ter. heaut. 549): homines optimi, die guten (lieben) Leutchen (iron.), Cic.: viri boni est misereri, Cic. – subst. (vgl. Dietsch Sall. Iug. 42, 3), proprium est boni recte facere, Quint. 5, 10, 64: bonus tantum modo segnior fit, ubi neglegas, malus improbior, Sall.: Plur., minor vis bonis quam malis inest, Plin. ep.: boni, Ggstz. nefandi (die Ruchlosen), Ov. – u. im Voc. in der Anrede, mein guter, braver, wackerer, wie ὠγαθέ, ὠγαθοί, α) in freundlicher Anrede: dux bone, Hor.: optimi viri, Cic.: o bone, Hor. u. Pers.: bone, Hor.: boni, Hor. – β) mit Ironie: bone vir, sauberer Bursche, Plaut, u. Ter.: quid ais, bone (du sauberer) custos defensorque provinciae? Cic.: boni, ihr lieben Leutchen, Hor. Vgl. Brix Plaut. capt. 951. Spengel Ter. Andr. 616. Fritzsche u. Heindorf Hor. sat. 2, 2, 1. Drak. Sil. 2, 240. – u. Bonus = Χρηστός, der »Redliche«, als Beiname des Phocion, Nep. Phoc. 1, 1.

    2) insbes.: a) politisch gut-, wohlgesinnt, patriotisch gesinnt, loyal, gemeinsinnig, d.i. in Rom = aristokratisch gesinnt, in Athen usw. = demokratisch gesinnt, ut eum, quem bonum civem semper habuisset, bonum virum (rechtl. M.) esse pateretur, Cic.: bonus et fortis civis (Ggstz. aut timidus aut sibi potius consulens), Cic.: boni cives, boni viri (Ggstz. seditiosus civis), Cic.: qui ita suum consulem observavit, ut et illi quaestor bonus et vobis omnibus optimus civis videretur, Cic.: pars (Partei) melior (Ggstz. pars deterior), Liv. – subst., ein Gutgesinnter, ein Patriot, loyaler Bürger, Sing. u. Plur. b. Cic. u.a.: omnes boni, Cic.: boni complures, Sall.: fautor et cultor bonorum, Liv.: so auch optimi viri, achtbare Patrioten, Cic.: u. ironisch, etsi propediem video bonorum (Patrioten), id est lautorum et lo upletium (Leuten, die gern gut leben u. volle Beutel haben) urbem refertam fore, Cic. ad Att. 8, 1, 3. – b) sittlich gut = sittsam, keusch, tugendhaft, quid dicas, nullam mulierem bonam esse, Plaut.: femina, Cic.: virgo, coniunx, Catull.: pueri boni malique, Catull. – amor, Catull. – c) gutmütig, uneigennützig, von Hetären, die kein Geld nehmen, expedit bonas esse vobis, Ter.: at bona, quae nec avara fuit, Tibull. – d) gütig = gnädig, gewogen, gefällig, des bonus veniam, Hor.: vos Manes este boni, Verg.: di boni! als Ausruf, Komik, u. Cic. (s. Spengel Ter. Andr. 338): bone deus, Augustin. conf. 2, 6, 12. – hic si, quā modeste munifico esse licet, vellet bonus atque benignus esse, Hor. – m. Dat., vicinis bonus esto, Cato: sis bonus o felixque tuis, Verg. – m. in u. Akk., eo velim uti possem bono in me, Cic. – dah. als Beiname des Jupiter, Iuppiter Optimus Maximus, abgekürzt OM. ( nicht Maximus Optimus, s. Cic. de nat. deor. 2, 64), Cic. u.a. – u. Bona Dea, s. bes. S. 846. – optimus zuw. noch durch Advv. gesteigert, wie: satis opt., Aur. Vict. Caes. 39, 26: valde opt., Plin. Val. 3, 3: plane opt., Apul. de dogm. Plat. 2, 19: perquam optimus, Itala psalm. 22, 5 (b. Cypr. ep. 63, 12). – / vulg. Genet. Sing. Femin. bone, Corp. inscr. Lat. 10, 1231 (a 490 p. Chr.): arch. Dat. Sing. Femin. bonai, Corp. inscr. Lat. 6, 54: arch. Nomin. Plur. bonei, Catull. 61, 232 Schw.: arch. Dat. Plur. boneis, Corp. inscr. Lat. 1, 1194 u. 10, 600. Plaut. Poen. 1216 cod. Ambr. – Kompar. arch. Akk. meliosem, Varr. LL. 7, 27. Paul. ex Fest. 122, 2 = 87, 25 Thewr. (nach Bugges Vorschlag): Abl. Sing. gew. meliore, doch auch meliori, Act. fr. Arv. aus dem J. 101. I. lin. 73. Corp. inscr. Lat. 8, 1183 (aber Cic. Quinct. 4 Kayser und Müller meliore): arch. Dat. od. Abl. Plur. meliosibus, Paul. ex Fest. 264, 6. – Superl. auch gedehnt opitumus, Corp. inscr. Lat. 1, 1016: opitimus, Corp. inscr. Lat. 6, 2440. – Superl. bonissimus od. melissimus ungebr. nach Varr. LL. 8, 75 u. 76; doch bonissima femina, Corp. inscr. Lat. 5, 342*. – arch. Nbf. duōnus, Paul. ex Fest. 67, 1. Cn. Marc. carm. bei Fest. 165 (a), 30; vgl. Gloss. II, 56, 56 ›duonus, ἀγαθός‹: Genet. Plur. duonoro(m), Corp. inscr. Lat. 1, 32.

    II) subst., bonum, ī, n., Kompar. melius, n., 1) das Gute = die gute Beschaffenheit, der gute Zustand usw., ni vis boni in ipsa inesset forma, Ter.: in bonum vertere, sich zum Guten wenden, zum Guten ausschlagen, Caes.u. Liv.: mutare in deterius aut in melius, Sen.: mutari in melius (von Pers.), Tac.: perniciosa illorum consilia fortuna deflexit in melius, Sen.: pleraque ab saevis adulationibus aliorum in melius flexit, wußte die bessere Seite herauszukehren, Tac.: reficere in melius et in maius, verbessern u. vergrößern, Plin. ep.: it in melius valetudo principis, es geht besser mit der G. des F., Tac. – 2) wie το ἀγαθόν, bonum, ī, n., u. wie τὰ ἀγαθά, Plur. bona, ōrum, n., das Gut, das Gute, a) übh. jedes phys., geistige u. moralische Gut, Glücksgut, Glück, körperl., geist. u. moral. Vorzug, Talent, Tugend, übh. alles, was gut, recht u. löblich ist (Ggstz. malum), α) Sing.: bonum breve est, Nov. fr.: sapiens et bonum ferre potest modice et malum fortiter aut leviter, Varr. fr.: aut honoribus aucti aut re familiari, aut si aliud quippiam nacti sumus fortuiti boni aut depulimus mali etc., Cic.: forma bonum fragile est, Ov.: summum bonum erae esse putabam hunc Pamphilum, Ter.: bonum tuum concoquas, genieße dein Glück, Petr.: nihil melius homini sit a dis immortalibus datum, kein größeres Gut, Cic. – bonum naturale, angeborenes Talent, Nep. – bonum mentis est virtus, Cic.: bonum tuum auge et exorna, dein Gutes (deine Vorzüge, deine Tugenden), Sen. – ius bonumque, was recht u. gut ist, Sall.: aequum et bonum u. dgl., s. aequus (oben S. 194). – summum bonum, das höchste Gut (im philosoph. Sinne), Cic.: a bono honestoque in pravum abstrahi, Sall.: boni honestique sectator, Dict. – bonum! als Ausruf, etwa »du meine Güte!« Apul. met. 10, 16. – β) Plur.: tria genera bonorum: maxima animi, secunda corporis, externa tertia, Cic.: bona malaque corporis, Suet.: bona animi, Cic., Sen. u.a. (Ggstz. bona corporis et externa, Sall.): bona aut mala, Vorzüge oder Fehler, Sall.: aber bona malaque vestra, euer Wohl und Wehe, Tac.: acer bonorum et vitiorum suorum iudex, Cic.: ingenii multa bona, Sall.: eloquentiae, ingenii studiique bona, Quint.: bona pacis, Tac. – mala fugere, sequi bona, Cic. – dividere bona diversis, Gutes vom Schädlichen trennen, Hor.: omnes omnia bona dicere, sie sagten alles Gute von mir, Ter. Andr. 97: bona omnia optare od. precari alci, lauter Heil u. Segen, Plaud. rud. 639. Liv. 24, 16, 10: meliora praetervolant, deteriora succedunt, Sen. ep. 108, 25. – di melius duint, di meliora velint od. ferant u. dgl., s. deus. – b) Gut, Güter, Vermögen, Reichtum, -tümer, nur im Plur. (vgl. Cic. parad. 1, 7), bona fortunaeque, Cic.: omnium fortunae et bona, Cic.: bona, fortunae, possessiones omnium, Cic.: b. patria, Cic.: b. paterna et avita, Cic.: bona aliena, Cic.: bona privata, Cic.: bona caduca, Stat.: bonorum omnium heres, Universalerbe, Liv.: divisa inter creditores bona, Tac.: haec Heraclii bona verbo redigere (einziehen), re dissipare, Cic.: alqm patriis bonis evertere od. exturbare, Cic.: ea bona huic Heraclio utenda ac possidenda tradere, Cic. – dah. esse in bonis, im Besitz der Güter (einer Erbschaft) sein, Cic. ep. 13, 30, 1 (dagegen Cic. Tusc. 5, 28: qui sint in bonis, nullo adiuncto malo, d.i. die im Besitze u. Genusse von [phys.- u. moral.] Gütern aller Art sind): u. in dieser Bedtg. habere in bonis, ICt.: dagegen esse in bonis alcis, im Besitze jmds. sein, jmdm. angehören, ICt. – c) bonum, das Gute = der Nutzen, Vorteil, die Belohnung u. dgl., nullā boni spe, ohne sich etwas Gutes zu versehen, Tac.: quis enim ullam ullius boni spem haberet in eo? sollte sich von ihm etw. G. versehen? Cic.: quid mihi sit boni (was sollte es mir helfen), si mentiar, Plaut.: cui bono fuisset, wenn es zum Nutzen gereicht hätte, zugute gekommen wäre, Cic.: quibus occidi patrem bono fuit, Cic. – bonum publicum, der Staatsvorteil, das Staatswohl, das allgemeine Beste (Ggstz. malum publicum), hoc ita si fiat, publico fiat bono, Plaut.: bene gerere rem bono publico, Plaut.: bonum publicum simulantes, Sall.: ne ira obstaret bono publico, Liv.: privato usui bonum publicum postponitur, Tac. – so auch commune bonum, das gemeine Wohl (Beste), non desinemus communi bono operam dare, Sen. de otio 1 (28), 4.

    lateinisch-deutsches > bonus

  • 103 confero

    cōn-fero, contulī, collātum (conlātum), cōnferre, I) zusammentragen, -bringen, 1) übh. von allen Seiten herbeitragend zusammenbringen, zusammenschaffen, von allen Seiten beischaffen, aufhäufen, auf einen Punkt (Haufen) vereinigen, a) eig.: materiam, Caes.: aggerem, Auct. b. Alex.: frumentum, Caes.: arma, einliefern, Caes.: u. so militaria signa, Caes.: cibos ore suo (v. Vögeln), Quint.: membra undique, Hor.: omnia arma ex oppido, Caes. – uvas in fiscellam, Col.: sarcinas, impedimenta, signa in unum locum, Caes.: ligna circa casam, Nep.: dentes in corpore, Ov. – b) übtr., zusammenstellen, zusammenfassen, malend, plura in unam tabulam opera, Quint. – schriftlich, ex immensa diffusaque legum copia optima quaeque et necessaria in paucissimos libros, Suet.: res Romanas Graeco peregrinoque sermone in historiam, Iustin. – im Ausdruck, rem in pauca, Plaut.: in versus sic verba sua duos, Ov. – u. (mit zu ergänzendem Objekt) conferamus igitur in pauca, Cic.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, Cic.: quam potero in verba conferam paucissima, Plaut.

    2) beisteuernd zusammenbringen, zusammenschießen, aufbringen, entrichten, beitragen, beisteuern, a) eig. (s. Arntzen Aur. Vict. de vir. ill. 19, 7), aes (v. Volke), Ov.: aes certatim (v. Volke), Val. Max.: so bes. collato aere (durch eine Beisteuer an Geld), zB. alqm funerare, Sen., statuam statuere, Suet.: u. so collatis quadrantibus alqm sepelire, Aur. Vict. – c. pecuniam, pecunias, Cic.: tributi minus, Liv.: ex censu quotannis tributa, Cic.: sextantes in capita (auf den Kopf = à Person), Liv.: quadragena talenta quotannis Delum, Nep.: pecunias ad honores alcis, Cic.: aurum ad redimendam civitatem a Gallis, Liv.: aurum argentumque in publicum (für den Staat); Liv.: pecuniam in (zu) statuas, Cic.: tributum in militare stipendium, Liv.: pecuniam pro parte in commune Siciliae, Cic.: ex nostro nonnihil in commune, Cic.: stipem Apollini, Liv.: Agrippae Menenio sextantes aeris in funus, Plin. – absol. (ohne Ang. was?), nos dabimus, nos conferemus, nostro sumptu, non tuo, Plaut.: date stipes, indulgete, conferte, Ps. Quint. decl.: c. alci ad victum, Quint.: c. in funus, ICt. – b) übtr., pater Tiberi plurimum ad victoriam contulit, Suet. Tib. 4, 1.

    3) zu einem Ganzen vereinigend zusammenbringen, zusammenziehen, vereinigen, a) eig.: vires in unum, Liv.: collatis viribus proelium capessere, Iustin.: u. (bildl.) utrumne sententiae duae collatis viribus novissimam periment? Plin. ep.: e quibus (fontibus) collatae aquae per prona montis flumen emittunt, Curt.: dissimiles et dispares res in unam potestatem (durch chemische Bindung), Vitr. – b) übtr.: α) übh.: post hoc proelium collatum omne bellum est circa Corinthum, zog sich zusammen, Nep.: quae utraque, si in unum conferantur (zusammengezogen [addiert] werden), facile saeculi modum expleverint, Val. Max.: hunc collatis precibus adoramus, mit vereinten B., Arnob. 1, 27. – β) prägn., schaffend zusammensetzen, e singulis non membris, sed frustis collata oratio, Quint.: hominis ortus ex utroque gignentium confertur, Quint.

    4) annähernd, nahe hinbringend zusammenbringen, zusammenstecken, zusammenfügen, ganz nahe bringen, a) eig.: α) in friedlicher Absicht: capita (um heimlich zu sprechen), Cic. Verr. 3, 31. Liv. 2, 45, 7: ora, Apul.: membra (bei der Umarmung), Lucr.: gradom, sich nähern, näher herangehen, Plaut. u. Verg.: palma cum palma collata plausum facit, Sen. – β) (bes. als milit. t. t.) in feindlicher Absicht, castra propius, Liv.: castra in propinquum, castra oppido, Auct. b. Alex.: castra cum hoste, Liv.: u. castra castris (hostis), Cic., Caes. u.a. (s. Held Caes. b. c. 3, 79, 2. Fabri Liv. 23, 28, 9). – bes. c. arma, manum, gradum, pedem, signa, v. Nahgefecht, Handgemenge, v. der förmlichen Schlacht, zB. c. arma cum alqo od. inter se, handgemein werden, Caes. u. Liv.: u. so ferrum et manus cum alqo, Cic.: u. manum cum hoste, Liv., u. bl. manum, Liv. – c. gradum cum alqo, Liv.: collato gradu (Fuß an Fuß, Mann gegen Mann) certare, s. Heräus zu Tac. hist. 2, 42, 11. – c. pedem cum pede, u. bl. c. pedem, einander zu Leibe rücken, Liv. (pedem c. auch sprichw. v. streitenden Parteien vor Gericht, Cic.): u. collato pede, Fuß an Fuß, Mann gegen Mann, zB. ut non missilibus tantum, sed gladiis etiam prope collato pede gereretur res, Liv.: collato pede, quasi singuli inter se decertarent, in eodem vestigio stabant, Curt. – conferre signa, handgemein werden, Cic. (auch bildl., im Wortstreit): c. signa cum Alexandrinis, Cic.: aliquoties comminus c. signa cum Romanis, Liv.: signis collatis (in förmlicher Schlacht) superare exercitus regios, Cic.: u. so signis collatis certare, dimicare, inter se concurrere, Liv.: signis collatis cum hostium legionibus pugnare, Cato fr. – c. arto luctantia nexu pectora pectoribus, Ov.: se viro vir contulit, Mann stellte sich dem Mann (= Mann focht gegen Mann), Verg.: u. absol., mecum confer, ait, mit mir kämpfe, Ov. met. 10, 603. -prägn., collato Marte alqm leto dare, im Handgemenge, Ov.: c. certamina belli inter se, sich miteinander einlassen, Verg.: c. lites, miteinander anbinden, Hor. – b) übtr., mittelst der Rede jmdm. mitteilen, mit jmd. austauschen, wechseln, sermonem, Plaut.: sermonem cum alqo u. in via cum alqo, Cic.: sermones familiares cum alqo, Cic.: sermonem cum alqo de modo et forma sacrae arae, Val. Max.: quadam de re sermonem inter se, Val. Max. – c. omnia sua consilia, Ter.: u. consilia de Romano bello, Liv.: cum ullo aut sermones aut consilia contulit saepius? Cic. – c. iniurias, Tac.: c. haec od. sollicitudines inter se, Cic.: seria cum alqo, Ov.: hoc coram c., Cic.: tum, si quid res feret, coram conferemus, Cic. – m. folg. Relotiv- od. indir. Fragesatz, ideo sum brevior, quod, ut spero, coram brevi tempore conferre quae volumus licebit, Cic.: ibi conferentibus, quid in cuiusque provinciae regione animorom Hispanis esset, Liv. – absol. = sich besprechen, omnes sapientes decet conferre et fabulari, Plaut. rud. 338: c. cum alqo, Augustin. ep. 33, 2: u. nisi contulerimus inter nos, quid finis sit etc., wenn wir nicht untereinander besprochen haben, was usw., Cic. de fin. 2, 4: u. diligentius inter se, Vulg. 2. Mach. 11, 36.

    5) gegenüberstellend zusammenbringen, a) im Kampfe, messen, vires, Liv.: ex propinquo vires, Liv. – b) zur Beurteilung zusammenstellen, zusammenhalten, zum Vergleich herbeiziehen, vergleichen, tesseram hospitalem, Plaut.: exemplum, Komik.: utrorumque facta, Nep.: faciem moresque duarum, Ov.: rationes, die Rechnung vergleichen, Abrechnung halten, Cic. u. (bildl.) Sen.: ebenso accepta et expensa, Sen.: haec omnia summā curā et diligentiā recognita et collata sunt, kollationiert (v. Abschriften), Cic. – Gallicum cum Germanorum agro, Caes.: fortunam Metropolitum cum casu Gomphensium, Caes.: cum illius vita P. Sullae vobis notissimam, Cic.: volumina cum recitatis, Vitr.: conferte Verrem, non ut hominem cum homine comparetis, sed ut pacem cum bello, leges cum vi conferatis, Cic.: quem cum eo conferre possumus non modo ingenii magnitudine, sed etiam animi? Cic. – parva magnis, Cic.: minora maioribus, Auct. b. Alex.: se laudibus alterius, Phaedr.: vitam inter se utriusque, Cic.: bos ad bovem collatus, Varr.

    II) nach einem Punkte hintragen, 1) übh. hinbringen, hinschaffen, hinführen, hinwenden, hinkehren, etw. wohin verlegen, versetzen, setzen, stellen, flüchten, a) eig.: parentes et coniuges illuc, Tac.: nihil domum suam, Nep.: pecunias monimentaque ex fano Herculis in privatam domum, Caes. – suas rationes et copias (seine Spekulationen u. Fonds) in illam provinciam, Cic. – Deiotari legiones in mediam aciem, Auct. b. Alex.: u. so tertiam aciem in sinistrum cornu, Auct. b. Afr.: eodem suum omnem equitatum, Auct. b. Afr. – c. signa ad alqm (zu jmd. stoßen), Liv.: aber (feindl.) signa in laevum cornu, sich mit dem Angriffe gegen den l. Fl. wenden, Liv. – c. iter eo, den Weg dahin nehmen, Brut. in Cic. ep.: ebenso iter Brundisium versus, Cic. – c. propere pedes in curriculum, Varr. fr. – u. bes. c. se, sich begeben, sich flüchten, se alio, Cic.: se continuo c. protinam in pedes, Plaut.: se suaque in naves, Nep.: se in astu, Cic.: se suaque omnia in oppidum, Caes.: se ad hostes, Cic.: se Rhodum, Cic.: se in fanum Veneris, Val. Max.: se ad hospitem (Ggstz. in meritoriam tabernam devertere), Val. Max.: urbs ipsa, quo se fusa contulerat acies, sich geflüchtet hatte, Liv. – m. 1. Supin., se dormitum c., Cic. ep. 9, 26, 1: se eo (dahin) cubitum, Suet. Aug. 6. – v. Lebl., si pituita eo se confert, Cels.: spiritus eodem se contulit, Sen.: c. se in angustum (v. Atomen), Sen. – u. im Passiv, navium pars ex errore eodem conferebatur, wurde ebendahin geführt, Auct. b. Afr.: absol., bene navis agitatur, pulchre haec confertur ratis, wird dahingetragen, Plaut. Bacch. 797. – b) übtr.: α) se conf. m. Ang. wohin? durch ad od. in u. Akk. = sich zu jmd. od. einer Sache in irgend ein Verhältnis begeben, sich an jmd. od. etw. anschließen, sich ihm zuwenden, hingeben, widmen, c. se ad pontificem Scaevolam, Cic.: c. se ad senatus auctoritatem, Cic.: c. se ad amicitiam alcis, Cic.: c. se in amicitiam et fidem (Schutz) alcis, Cic.: c. se in alcis fidem et clientelam, Cic.: c. se ad studium scribendi, ad philosophiae studium, Cic.: ad scribendum se contulit, er wurde Schriftsteller, Hieron.: c. se ad studia litterarum, Cic. – β) etwas schriftlich od. mündlich irgendwohin bringen, aufnehmen, eintragen, irgendwo anbringen, vorbringen, ab utrisque ea, quae commode dici videntur, in suas artes c., Cic.: lamentationes suas etiam in testamentum, Tac.: spes votaque non prius ad deos quam ad principum aures, Tac. – cur non confertis (nehmt ihr nicht [in den Antrag] auf, warum tragt ihr nicht zugleich darauf an), ne sit conubium divitibus ac pauperibus? Liv. 4, 4, 9. – γ) ein Vorhaben, ein Amt u. dgl. auf eine gewisse Zeit legen, ansetzen, verlegen, omnia in mensem Martium, Cic.: iter suum in posterum diem, Brut. in Cic. ep.: alqd in longiorem diem (Ggstz. alqd repraesentare), Caes.: eo (verst. in Caesaris adventum) omnem belli rationem, Caes.: alcis tertium consulatum eundem in annum, Plin. pan. – u. ein geschichtl. Ereignis chronologisch in od. auf eine Zeit setzen, verlegen, Carthaginis expugnationem in hunc annum, Liv. 27, 7, 5. – δ) in eine gewisse Abteilung, wissensch. Form bringen, totam Academiam ex duobus libris contuli in quattuor, Cic.: ex immensa diffusaque legum copia optima quaeque in paucissimos libros, Suet.: reliquam rusticarum rerum partem in carmen, Col.: res Romanas Graeco peregrinoque sermone in historiam, Iustin. – ε) in einen Zustand bringen, übergehen lassen, seditionem in tranquillum, Plaut.: verba ad rem, Ter. – dah. poet. = verwandeln, alqm in saxum, Ov.: corpus in volucrem, Ov.

    2) zuwendend, a) eig., eine Gabe, Kosten u. dgl. zuwenden, darbringen, hergeben, verwenden, bestimmen, pecuniam florenti parti (Partei), Nep.: munera alci, Nep.: praemia alci, Suet.: u. puellae L milia nummum, Plin. ep. – fructum alio, Ter.: eam pecuniam in rei publicae magnum aliquod tempus, Cic.: pecuniam ad beneficentiam liberalitatemque, Cic.: impendia in educationem, Cic.: praedas ac manubias in urbis ornamenta, Cic. – b) übtr.: α) Gedanken, Neigung, Gesinnung, eine Tätigkeit, Zeit u. dgl. wohin wenden, richten, zuwenden, angedeihen lassen, erweisen, anwenden, verwenden, alio animum suum (sein Gelüst), Ter.: animum huc, Ter.: animum ad fodiendos puteos, Auct. b. Alex.: omnes suas curas cogitationesque in rem publicam, Cic.: curam ad philosophiam, Cic.: laudem in commune, jedem für alle Ruhm erwerben (Ggstz. laudem ex communi ad se trahere), Liv.: benignitatis plurimum in alqm, Cic.: benevolentiam erga alqm a pueritia, Cic.: fructum virtutis et ingenii in proximum quemque, Cic.: plurimum ad victoriam, Suet.: plurimum operae, studii, diligentiae, laboris ad conficiendum reditum alcis, Cic.: omne reliquum tempus non ad oblivionem veteris belli, sed ad comparationem novi, Cic. – selten schlimme Dinge, maledicta in alqm, Cic.: legem ad perniciem civitatis, in Anwendung kommen lassen, mißbrauchen, Nep. – β) etw. zur Ausführung in jmds. Hand legen, jmdm. übertragen, überlassen, rem ad alqm, Cic.: omnem spem salutis ad clementiam victoris, Cic.: de re publica disputationem in Africani personam et Phili et Laelii, Cic.: curam restituendi Capitolii in L. Vestinum, Tac. – γ) etw. auf jmd. od. etw. übertragen = jmdm. beilegen, als Besitzer, quis non videt species istas hominum collatas in deos aut consilio quodam sapientium... aut superstitione, Cic. de nat. deor. 1, 77. – od. als Urheber jmdm., als Ursache einer Sache beilegen, beimessen, zur Last legen, auf jmd. od. etw. schieben, verbum falso in alqm, Cic.: permulta in Plancium, quae ab eo dicta non sunt, Cic.: suum timorem in rei frumentariae simulationem angustiasque itineris, Caes. – c. culpam od. causam in alqm, Cic.: crimina in alqm, Cic.: falsum crimen in purissimam et castissimam vitam, Cic.: suspicionem in alqm, Cic.: vitia in senectutem, Cic. – δ) confert (v. mehreren conferunt), wie συμφέρει, es ist etw. od. jmdm. zuträglich, förderlich, trägt mit bei, wirkt mit, gew. m. Ang. wieviel? durch aliquid, nihil, multum, plus, plurimum u. dgl., zB. quin etiam aliquid confert et aetas et corpus, Cels.: senecta nihil confert, Plin.: multum veteres Latini (auctores) conferunt, Quint.: non plus contulerunt lecti Cicero aut Demosthenes? Quint.: plurimum oratori confert lectio poëtarum, Quint.: quod contulisse plurimum videtur, Cels.: m. Infin. als Subj., incipiente incremento confert alterna folia circumobruere, Plin. 19, 83. – zugl. m. Ang. wozu? durch Adv. eo (dazu), od. durch ad od. (selten) in u. Akk., od. durch bl. Dat. (s. Herbst Quint. 10, 1, 95. Sillig Plin. 35, 67), multum autem eo confert et corporis et nervorum habitus, Cels.: confert etiam aliquid ad somnum silanus iuxta cadens, Cels.: rursus in alia plus prior confert (exercitatio), Quint.: plus scientiae collaturus quam eloquentiae, Quint.: plurimum coeptis contulerunt iactatum exemplar epistulae;... simul rumor dissipatus etc., Suet.: allium voci confert, Plin. – m. Ang. worin? wobei? durch in u. Abl., in morbis cum multum fortuna conferat, Cels. 7. praef. § 4. – / Perf. contulĕrunt gemessen, Prop. 2, 3, 25.

    lateinisch-deutsches > confero

  • 104 contendo

    con-tendo, tendī, tentum, ere, anspannen, I) eig.: a) übh.: muscipula, aufstellen, Lucil. fr.: tenacia vincla, Verg.: arcum, spannen, Verg. u.a.: ballistas lapidum et reliqua tormenta telorum c. atque adducere vehementer, Cic. – c. oculos, Comic. inc. fr.: sua perpetuo c. ilia risu, ausdehnen, Ov.: u. so membrum in diversa (nach verschiedenen Richtungen hin), Cels. – b) prägn.: α) ein Saiten-instrument anspannend stimmen, ut in fidibus plurimis si nulla earum ita contenta nervis sit, ut concentum servare possit, omnes aeque incontentae sint, sic etc., Cic. de fin. 4, 75. – β) ein Geschoß mit straff angezogenem Bogen od. Arme auf den Gegner hinrichten, zielen, arcu contenta parato tela tenens, Verg.: contenta tela (Ggstz. languida), Lucan.: sagittas c. nervo, Sil.: nervo equino c. telum, Verg. – aërias telum (Pfeil) c. in auras, Verg.: Mago (auf M.) procul infensam c. hastam, Verg. – γ) eine Brücke schlagen, Hellesponto pontem in alto, Enn. ann. 371.

    II) übtr.: A) im allg.: seine körperl. od. geistigen Kräfte od. sich anspannen, d.i. anstrengen 1) die Körperkräfte, a) übh.: α) tr.: c. summas vires de palma (um den (Siegespreis, v. Rosse), Lucr.: c. se (v. den Augen), Lucr. – β) intr. contendere = sich anstrengen, seine Kräfte aufbieten, gew. m. Abl. (mit), voce, Cels.: lateribus aut clamore, Cic.: multis funibus, Caes.: vi, Gewalt anwenden, es (den Übergang) erzwingen, Caes.: u. m. allg. Acc., quantum coniti animo potes, quantum labore contendere, si discendi labor (eine körperliche Anstrengung) est potius, quam voluptas, tantum fac ut efficias, Cic. – mit folg. ut u. Konj., qui stadium currit, eniti et contendere debet quam maxime possit, ut vincat, Cic.: quantum potero voce contendam, ut populus hoc Romanus exaudiat, Cic.: remis contendit, ut eam partem insulae caperet, quā etc., Caes. – m. folg. Infin., fugā salutem petere contenderunt, Caes.: hunc (locum) duabus ex partibus oppugnare contendit, Caes.: vide ne, dum ad cacumen pervenire contendis, cum ipsis ramis, quos comprehenderis, decĭdas, Curt.

    b) sich anstrengen, einen Weg, Marsch wohin auszuführen, m. allg. Acc. der Wegstrecke, nocte unā tantum itineris, Cic. Rosc. Am. 97: tandem, si operae est, contendite viam, macht euch auf den Weg, Symm. ep. 1, 8 in. – m. Acc. der Tätigkeit, rectā plateā c. cursum huc suom, Plaut. cist. 534. – m. Ang. des Ziels der Tätigkeit im Infin., sich beeilen, Bibracte ire contendit, Caes.: in Britanniam proficisci contendit, Caes.: proxima litora cursu contendunt petere, Verg.: iter a Vibone Brundisium terrā (zu L.) petere contendi, Cic. – m. Ang. des Ortszieles wohin? durch Advv., od. durch Praepp., od. durch bl. Acc. loc., wohin schleunigst aufbrechen, -reisen, -mar schieren, -rücken (vorrücken), wohin eilen, quo contenderat, pervenit, Nep.: u. (im Bilde) si potuissemus, quo contendimus, pervenire, Cic.: huc magno cursu contenderunt, Caes.: in Italiam magnis itineribus, Caes.: ad Rhenum finesque Germanorum, Caes.: inde ad Amanum, Cic.: ad hostes, ad hostium castra, Caes.: per Armeniam in hostes, Aur. Vict.: per fines Haeduorum in Lingones, Caes.: Lacedaemonem, Nep.: equo admisso Teanum, Val. Max.: Tarentum ad Heraclidem Ponticum, Varr. fr.: domum, Caes.

    2) die Geisteskräfte usw. anstrengen, a) übh.: α) tr.: quo se contendit dira lubido, Lucr.: c. animum tales in curas, Ov. – m. in u. Abl., onus dignum, in quo omnes nervos aetatis industriaeque meae contenderem, Cic. – mit folg. ut od. ne u. Konj., contendit omnes nervos Chrysippus, ut persuadeat etc., Cic.: ut omnes tuos nervos in eo contendas, ne quid mihi ad hanc provinciam... temporis prorogetur, Cic. – β) intr. contendere, sich anstrengen, Anstrengungen machen, seine Kräfte aufbieten, etw. erstreben, auf etw. hinarbeiten, nach etw. ringen, absol., et illos quidem contendere, eniti; hos quiescere, remitti, Plin. ep.: c. dolis et fallaciis (Ggstz. verā viā niti), Sall. – m. allg. Acc., id sibi contendendum... existimabat, Caes.: quod plurimis locis perorationes nostrae voluisse nos atque animo contendisse declarant, Cic.: tantum contendere in re publica, quantum probare civibus tuis possis, Cic.: eadem c. (gleiche Anstr. machen) in tribunatu, Cic. – m. folg. ut od. ne u. Konj., seine Kräfte aufbieten, dahin streben, darauf hinarbeiten, ob eam causam contendi, ut plura dicerem, Cic.: contende quaeso atque elabora, non modo ut... sed etiam ut etc., Cic.: cupidissime c., ut etc., Cic.: contendebat, ne a rebus gestis eius decederet, Iustin. – durch Infin., omnibus precibus petere contendit, ut etc., Caes. – m. ad u. Akk., losstreben auf usw., eifrig streben, -ringen nach usw., ad salutem, Caes.: ad victoriam, Auct. b. Hisp.: maximis laboribus et periculis ad summam laudem gloriamque, Cic.: ad ultimum animo, Cic.: ad ea rectis studiis, Cic.

    b) sich anstrengen, etw. zu erlangen, auf etw. bestehen, auf etw. dringen, etwas dringend verlangen, dringend um etw. anliegen, α) absol.: a quo facile, si contenderis, impetrare possis, ut etc., Q. Cic.: cum illi pertinaciter contenderent (darauf bestanden), Suet. – β) mit Acc.: c. honores, Varr. fr.: neque ego nunc hoc contendo...; sed te illud admoneo, ut etc., Cic. – hoc a te ita contendo, ut in eo fortunas meas positas putem, ich dringe in dieser Beziehung so ernstlich in dich, weil ich glaube, daß usw., Cic.: non erat causa, cur hoc tempore aliquid a te contenderem, Cic.: nihil ab ipso invito contendere, Cic. – propter magnitudinem potestatis hic magistratus a populo summā ambitione contenditur etc., Cic. – γ) mit de u. Abl.: ab alqo valde de reditu in gratiam, Cic.: a magistris de proferendo die, Cic.: unum instare de indutiis vehementissimeque contendere, Caes. – δ) m. folg. ut od. ne u. Konj., m. vorhergeh. allg. Acc. Pron. u. ohne diesen: non minus se id contendere et laborare, ne ea, quae dixissent, enuntiarentur, quam uti ea, quae vellent, impetrarent, Caes.: contendunt, ut ipsis summa imperii tradatur, Caes.: gratiā contendimus et rogando, ut istis te molestiis laxes, Luccei. in Cic. ep.: contendit a Pythio ut venderet, dringt in P., Cic.: vehementer ab alqo c., ut etc., Cic.: plurimis verbis ab alqo c., ut etc., Cic.: omni studio ab aliquo c., ut etc., Cic.: ab alqo petere et summe c., ut etc., Cic.: omni opere c., ut etc., Suet.: a militibus c., ne etc., Caes.: magno opere, ne etc., Suet. – ε) mit folg. Infin. nach vorhergeh. allg. Acc. Pron.: neque ego nunc hoc contendo, quod fortasse... iam in nostra aetate difficile est, mutare animum, sed etc., Cic. ad Q. fr. 1, 1, 13. § 38. – ζ) m. folg. Acc. u. Infin.: qui a Caesare dimittendos (esse) exercitus contendebant, Vell. 2, 48, 1.

    c) sich anstrengen, eine Behauptung durchzusetzen, auf etw. bestehen, etw. fest behaupten, fest versichern, fest erklären, m. folg. Acc. u. Infin., bei vorhergeh. allg. Acc. u. ohne diesen, sic ego hoc contendo, me tibi ipsi adversario cuiuscumque tribus rationem poposceris redditurum, Cic.: vociferarer et quantum maxime possem contenderem... totius testimonii fictam audaciam manifesto comprehensam atque oppressam esse, Cic.: contendentes numquam eam urbem fuisse ex Triphylia, Liv.: cum M. Cato moriendum ante, quam ullam condicionem civis accipiendam rei publicae contenderet, Vell.: ausim contendere nullum te melius, aeque bene vix unum aut alterum collocasse, Plin. ep. – m. apud u. Akk., apud eos contendit falsa esse delata, Nep. Them. 7, 2. – m. pro u. Abl., illud alterum pro me maioribusque meis contendere ausim, nihil nos, quod incommodum plebi esset, scientes fecisse, Liv. 6, 40, 5. – in der Parenthese ganz absol., ut Asclepiades contendit, Cels. 1. praef. p. 3, 28 D.

    3) (als v. intr.) sich ausdehnen, sich erstrecken, von Ortl. usw., haec patulum vallis contendit in orbem, Calp. ecl. 7, 30 (al. concedit): Cappadocum gens usque ad Cyrresticam eius regionem parte suā, quae vocatur Cataonia, contendit, Plin. 6, 24.

    B) insbes., einem andern gegenüber sich anstrengen, 1) intr. od. mit allg. Acc. = als Gegner sich jmdm. gegenüber anstrengen obzusiegen, mit jmd. sich messen, sich in einen Streit (Wettstreit) einlassen, anbinden, streiten (sich herumstreiten), kämpfen, gegen jmd. od. etw. ankämpfen, bei Ang. womit? mit Abl.; bei Ang. mit wem? m. cum u. Abl., od. m. inter u. Akk., od. poet. m. bl. Dat.; bei Ang.gegen wen? mit contra od. adversus u. Akk.; bei Ang. wofür? m. pro u. Abl.; bei Ang. worüber? m. de u. Abl.; bei Ang. weswegen? m. propter u. Akk., a) v. eig. Kampfe, inimicā mente, Nep.: magis virtute quam dolo, Caes.: proelio, Caes. – cum barbaro, Nep.: cum victore, Hor. u. Caes., v. Gladiator, Plin. ep.: proelio uno cum Latino Volscoque, Liv.: parvulis proeliis cum nostris, Caes.: semel atque iterum armis cum alqo, Caes.: summis copiis cum alqo, Caes.: cum magnis legionibus parvā manu, Sall.: cum Sequanis bello, Caes.: u. (unpers.) proelio equestri inter duas acies contendebatur, Caes. – c. contra alcis copias, Auct. b. Afr.: contra Paridem, Verg.: contra populum Rom. armis, Caes.: contra saevum monstrum, Catull. – se didicisse adversus vires hostium, non adversus calamitates contendere, Iustin. – c. pro vitulis contra leones (v. Stieren), Cic. – c. de regno aequo Marte, Curt. – b) v. Wettkampfe im Ringen, Laufen usw., quoad stans complecti posset atque contendere, Nep. – inter coaequales c. aut equo aut cursu aut viribus, Iustin. – c. rapido cursu, Verg.: cum alqo c. pedibus, Ov. – poet. m. Dat. (s. Passerat. Prop. 1, 7, 3), quid enim contendat hirundo cygnis? Lucr.: c. Homero, Prop.: c. Latio, Claud. – c) v. polit. Wettkampf, Kampf, c. cum alqo od. inter se de principatu, Nep. u. Caes.: cum alqo de honore regni, Nep.: de potentatu inter se multos annos, Caes.: gratiā cum libenter pro homine sibi coniunctissimo, tum acriter contra factionem et potentiam paucorum, Hirt. b. G. – d) v. Kampfe mit Worten usw., sich messen, sich streiten, sich herumstreiten, rechten, es durchzusetzen suchen, cum Libone de mittendis legatis contendisse, Caes.: quodsi duriorem te eius miserae et afflictae fortunae praebes, non contendam ego adversus te, Anton. in Cic. ep.: m. allg. Acc. zur Ang. worüber? nec cum Appio, transactā re, quod contenderent (worüber sie Streit anfangen konnten) fuit, Liv. – bes. gerichtlich, c. inimicissime atque infestissime, Cic.: vulgari et pervagatā declamatione, Cic.: u. (unpers.) si contra verbis et litteris et, ut dici solet, summo iure contenditur, Cic. – c. cum alqo iurgio, Cic.: cum alqo interdicto, Cic.: cum alqo sacramento, s. sacrāmentum. – translatio non habet quaestionem, de qua contendit orator, sed propter quam contendit, Quint. – c. de bonis alcis, Val. Max.: u. (unpers.) de his lite contenditur, Quint. – cum improbissimis heredibus de paternis bonis c. apud centum viros, Val. Max. – m. allg. Acc. zur Ang. worin? tamenne vereris, ut possis haec contra Hortensium contendere? dich auch darin mit H. messen? Cic. Quinct. 78. – e) v. Wetteifer im Bieten, wetteifern, um die Wette bieten, is liceri non destitit; illi, quoad videbatur ferri aliquo modo posse, contenderunt, Cic. Verr. 3, 99. – f) von jedem Sich-Messen mit phys. od. geistigen Kräften, neque inter se contendant viribus (animae), Lucr.: c. contra vim gravitatemque morbi, Cic.: patĕre igitur rationem meam cum tua ratione contendere (sich messen), Cic.: quis enim erat qui non videret humilitatem cum dignitate et amplitudine contendere? Cic. – m. allg. Acc., sic enim est faciendum, ut contra universam naturam nihil contendamus, in keiner Sache ankämpfen, Cic.

    2) zwei Dinge miteinander od. eine Sache mit einer andern zur Vergleichung sich messen lassen, vergleichen, ipsas causas, quae inter se confligunt, Cic.: leges, Cic.: vetera et praesentia, Tac. – m. cum u. Abl., quicquid tu contra dixeris, id cum defensione nostra contendito; ita facillime causa Sex. Roscii cum tua conferetur, Cic.: vitam suam Atticam cum istac rusticana, Caecil. com. fr.: annales nostros cum scriptura eorum, qui etc., Tac. – mit ad (an, gegen) u. Akk., vim suam ad maiestatem viri, Acc. tr. 648. – poet. m. bl. Dat. (wem? = mit), Aquinatem fucum Sidonio ostro, Hor.: se Frontoni, Auson.

    lateinisch-deutsches > contendo

  • 105 promitto

    prō-mitto, mīsī, missum, ere, vorwärts-, vor-, hervorgehen lassen, dah. I) übtr.: A) ( nach mitto no. I = faire aller) vorwärtsgehen machen, 1) hervorfließen-, vergießen machen, non est, quod tibi quicquam promisisse lacrimas putes, Sen. contr. 2, 3 (11), 4. – 2) v. Wachstum u. zwar refl. pr. se, hervor-, emporwachsen, nec ulla arborum avidius se promittit, Plin. 16, 107. – 3) v. Dehnen des Tones, dehnen, schleifen, sonus lusciniae promittitur revocato spiritu, Plin. 10, 81. – B) ( nach mitto no. II = laisser aller) vorwärts-, lang wachsen lassen, capillum et barbam, Liv., crinem barbamque, Tac.: ramos longius, Colum. – II) bildl., in Aussicht stellen, hoffen lassen, 1) zusichern, zusagen, versprechen, verheißen, geloben (Ggstz. facere, praestare [leisten], observare, negare [ableugnen]), a) übh.: α) m. Acc. rei u. mit u. ohne Dat. pers.: di faxint, ut faciat ea, quae promittit! Cic.: si Neptunus quod Theseo promiserat non fecisset, Cic.: vix videbar quod promiseram praestare posse, Cic.: qui plura promitteret quam praestaret, Iustin.: meque (velim) ea, quae promitto ac recipio, sanctissime esse observaturum, Cic.: bene promittis multa ex multis; omnia incassum cadunt, Plaut.: mox paenitentiā ductus, ut honeste negaret, quod temere promiserat, Iustin.: hoc tibi de plano (ohne Mühe) possum promittere, Lucr.: pr. impigre auxilium, Liv.: auxilium Troiae (Dat.), Ov.: dotem, Curt.: impunitatem, Val. Max.: nunc ingentia, interdum quoque regnum, Curt.: librum, quem prioribus epistulis promiseram, exhibeo, Plin. ep.: non haec mihi litora (diese K., nach der ihr steuert) promisistis, Ov.: nihil ob advocationem dedisse promisisse cavisse, Plin. ep.: alci nummos, Val. Max., ducentos nummos, Plaut.: quinque milia nummûm in alimenta ingenuorum ingenuarumque, Plin. ep.: alci (virgini) nuptias, Sen. rhet.: impensius, quam exigebatur, operam promittit, Curt.: pr. pecuniam, Auct. b. Alex.: pecuniam in portarum ornatum, Plin. ep., ad refectionem Capitolii, Val. Max.: reditus sibi pr. inanes, sich vergebliche Hoffnung auf Rückkehr machen, Ov.: dum septem donat sestertia, mutua septem promittit, Hor.: pr. omnibus quinquagena sestertia, Suet. – v. lebl. Subj., ut alimenta sanis corporibus agricultura, sic sanitatem aegris medicina promittit, Cels.: hoc primum philosophia promittit, sensum communem, humanitatem et congregationem, Sen.: terra aquas promittit, Plin.: perpetuitatem enim urbis, non amissionem hoc facto promiserat (oraculum), Iustin.: ipse quid aura mihi tumulo promittat ab alto prospicio, Ov. – β) mit Acc. pers.: falso tibi me promittere noli, mich (meine Rückkehr), Ov. met. 11, 662: pr. oratorem, ein R. zu werden versprechen (hoffen lassen), Sen. contr. 9, 6 (29), 13: pr. ducem, sich zum F. (gegen die Römer) anbieten, Sen. nat. qu. 3. praef. § 6. – mit dopp. Acc., se socios fugae, Tac. hist. 3, 59: per ea scelera se parricidam, ein V. zu werden befürchten lassen, Ps. Quint. decl. 1, 6: se ultorem, sich als ein R. verheißen, d.i. mit Rache drohen, Verg. Aen. 2, 96. – γ) m. de u. Abl., mit und ohne Acc. rei: quod vitium procul afore chartis atque animo prius, ut si quid promittere de me possum aliud, vere promitto, Hor. sat. 1, 4, 102 sq.: nihil tibi ego tum de meis opibus pollicebar, sed de horum erga me benevolentia promittebam, Cic.: ohne Acc. rei, neque enim mehercule minus ei prolixe de tua voluntate promisi, quam erat solitus de mea polliceri, Cic.: implent enim me bonā spe et iam non promittunt de te, sed spondent, Sen. – δ) m. Genet.: si quis in pariete communi destruendo damni infecti promiserit, Versprechungen wegen (Ersatz) möglichen Schadens gegeben hat, Cic. top. 22: promittentes armorum, Amm. 14, 7, 18 G. – ε) m. folg. Infin.: si quidem operam dare promittitis, Plaut.: ei promisi dolium vini dare, Plaut.: fidentius promittentes latebras monstrare Florentii, Amm. – ζ) m. folg. Acc. u. Infin., u. zwar gew. m. folg. Acc. u. Infin. Fut. act.: eum promisisse firmiter dixit sibi sese abducturum a me dolis Phoenicium, Plaut.: promitto tibi, si valebit, tegulam illum in Italia nullam relicturum, Cic.: ex voluntate Sullae omnia se facturum promittit, Sall.: equis se suis stipendia facturos promittunt, Liv.: promitto, recipio, spondeo C. Caesarem talem fore civem, qualis etc., Cic.: quem ita commendo, ut cupidissimum otii, studiosissimum bonorum futurum esse promittam et spondeam, Cic.: de me tibi sic contestans omnes deos promitto atque confirmo me pro tua dignitate... imperatoris suscepturum officia atque partes, Cic. – selten m. folg. Acc. u. Infin. Praes. act., promittebas te os sublinere meo patri, Plaut. merc. 631 (vgl. rud. 540): tepefactum (marrubi sucum) vomicas rumpere, purgare, persanare promittens, Plin. 20, 244: mit folg. Acc. u. Infin. Praes. u. Fut. act. zugl., is non praeceps se, sed strenuum remedium adferre tantamque vim morbi potione medicatā levaturum esse promisit, Curt. 3, 6 (14), 2: m. folg. Acc. u. Inf. Praes. passiv., ut Idibus Septembribus P. Quinctium sisti Sextus Alfenus promitteret, Cic. Quinct. 29: im Passiv m. Nom. u. Infin. Praes. act., Hammonis cornu promittitur (soll) praedivina somnia repraesentare, Plin. 37, 168. – η) absol.: aut facere ingenuae est aut non promisse (= promisisse) pudicae, Catull.: quae autem inconstantia deorum est, ut primis minentur extis, bene promittant secundis, Gutes (Glück) verheißen, Cic.: homines non modo promitti sibi... sed etiam large atque honeste promitti volunt, Cic.: si bene (tüchtig) promittent, totidem promittite verbis, Ov.: aliis si laudarent, benignissime promittere, Cic. – b) einer Gottheit geloben, donum Iovi dicatum et promissum, Cic.: pr. templa, Flor.: Laribus cristam galli, Iuven. – c) pr. ad alqm, ad cenam, sich zu jmd. zu Tische ansagen, versprechen (s. Benecke Iustin. 43, 3, 10. p. 484), ad fratrem promiserat, Cic.: ad cenam alio (anderswohin) promisi foras, Plaut.: ad cenam mihi promitte, Phaedr.: heus tu promittis ad cenam nec venis, Plin. ep.: u. so ego illi ad prandium promisissem, ad cenam renuntiassem (abgesagt), Sen. rhet.: simul ad cenam hominem in hortos invitavit in posterum diem. Cum ille promisisset etc., Cic. – d) als Gebot eine Summe zusichern, bieten, pro domo sestertium millies promittens, Plin. 17, 3. – 2) versichern, zusichern = vorhersagen, a) von Pers.: praesertim cum, si mihi alterum utrum de eventu atque exitu rerum promittendum esset, id futurum, quod evenit, exploratius possem promittere, Cic. ep. 6, 1, 5. – b) v. Tieren u. Lebl., vorher anzeigen, pari in meliora praesagio omnia aves victimaeque promiserant, Flor.: stella... vindemiae maturitatem promittens, Plin.: clarum fore flamma promiserat, Flor. – c) v. Wetter, si ab ortu circave surrexit (arcus), serena promittunt, so bedeutet das heiteres Wetter, Sen. nat. qu. 1, 6, 2. – / Synkop. Perfektformen: promisti, Ter. adelph. 940. Catull. 110, 3: Infin. promisse, Catull. 110, 5. – Parag. Infin. promittier, Plaut. Bacch. 873.

    lateinisch-deutsches > promitto

  • 106 gehen

    gehen, I) im allg.: 1) von leb. Wesen: ire (z.B. ibam forteviā sacrā). – gradi. ingredi (schreiten, einherschreiten). – incedere (einhertreten). – vadere (fortgehen, wandern od., als Synon. von gradi etc., festen Schrittes einherwandeln). – ambulare (wandeln, bezeichnet das natürliche u. ungenierte Gehen, das Auf-und Abwandeln [-gehen], dah. vorsichtig g., prudenter amb.: m. Akk. des Raums, amb. mille passus). – deambulare (auf u. ab wandeln, bis man müde ist). – inambulare (in einem bestimmten Raume wandeln, z.B. domi: u. ante tabernaculum). – obambulare alci loco od. ante locum (einen Ort od. Raum entlang einherwandeln, auf u. ab gehen, z.B. gymnasio: u. ante vallum: u. in herbis [im Grünen]). – perambulare (von einem zum andern gehend durchwandeln, durchwandern, z.B. rura, aedes oppidi). – spatiari (gehend sich einen Raum machen, spazieren, z.B. in porticu, in umbra).commeare ad alqm, in locum (aus u. ein geh en, hin und wieder gehen bei jmd. od. in einem Orte). – abire. abscedere. discedere. decedere. digredi (weggehen, sich entfernen von etc. [s. »abgehen no. I« das Nähere]; discedere auch = nach verschiedenen Richtungen auseinandergehen, von mehreren, z.B. geht in euere Wohnungen! investratecta discedite!). – redire (zurückkehrendahin, von wo man kam). – procedere (hervortreten, -gehen, z.B. vor das Tor, ante portam: aus der Tür auf die Straße, foribus foras: auf die Straße, in publicum: aus dem Zelte in die Sonne, e tabernaculo in solem: [aus dem Zimmer, dem Zelte] in die Versammlung, in contionem). – adire ad od. in mit Akk. u. mit bl. Akk. (hingehen zu, in, nach etc., z.B. ad alqm: u. ad fundum: u. in conventum iudicum: u. curiam: u. Romam: bes. in bestimmter Absicht, z.B. ad arbitrum: u. in ius: u. ad praetorem in ius: u. magistratus). – prodire (hervorgehen, z.B. in publicum [auf die Straße]: in contionem; u. ex portu: u. foribus). – exire. excedere. egredi (aus einem Orte herausgehen, -treten, -schreiten). – inire. introire. intrare. ingredi (in einen Ort [hinein]gehen, hineintreten, s. »treten« den genauern Untersch.). – transire, praeterire locum (an einem Ort vorbeigehen). – ascendere. conscendere. evadere in locum (besteigen, ersteigen, s. d., wo der Unterschied). – descendere (von einem höher gelegenen Orte nach einem tiefer gelegenen hinabgehen oder -steigen, das Umgekehrte von ascendere, z.B. vom Kapitol aufs Forum etc.). – anteire. antegredi mit Akk. (hergehen vor etc.). – transire, transgredi, traicere mit bl. Akk. od. mit folg. trans u. Akk. (gehen über, [1028] durch einen Ort etc., z.B. transgredi Apenninum). proficisci (übh. sich von wo u. wohin auf den Weg machen, reisen, marschieren, zu Fuße, zu Pferde etc.). – conferre se alqo (sich wohin begeben). – tendere, contendere alqo (nach einem Orte hinstreben, schleunig wohin aufbrechen, marschieren). – petere alqm locum (einen Ort zu erreichen, wohin zu gelangen suchen). – concedere alqo (sich nach einem Orte zurückziehen, z.B. rus). emetirialqm locum (einen Raum durchmessen = durchwandeln, durchreisen etc.). – mitti, dimitti alqo (wohin geschickt werden, dim. bes. von mehreren). – nicht g. können, ingredi non quire;ad ingrediendum invalidum esse (zu schwach sein zum Gehen, v. Kranken etc.); usum pedumamisisse (den Gebrauch der Füße verloren, das Gehen verlernt haben, nicht mehr gehen können): vor Müdigkeit nicht (mehr) g. können, defessum esse ambulando. – gehen u. kommen, kommen u. gehen, ab u. zu, hin u. wieder gehen, ire et redire; venire et redire; ultrocitroque commeare: an einem Ort auf und ab, hin u. wieder g., ambulare u. seine Komposita (s. oben); spatiari (s. oben). – ich gehe fleißig (oft, häufig) wohin, frequens venioalqo (z.B. in senatum); frequento locum (z.B. domum alcis, scholam alcis): ich gehe fleißig etc. zu jmd., frequens sum cum alqo. – zu Fuße g. (auch bl. »gehen«), pedibus ire, incedere, ingredi (Ggstz. equo od. curru vehi, reiten od. fahren): zu Fuße durch die Stadt g., ambulare pedibus per urbem. – gegangen (nicht gefahren etc.) kommen, pedibus, peditem venire: – geh mir mit deinen Gesetzesvorschlägen! abi hinc cum rogationibus tuis! – du kannst g.! ilicet! – jmd. gehen lassen, sinere, ut abeat alqs (zulassen, daß er geht); alqm dimittere (entlassen übh., auch mit einem Zus. wie impunitum u. dgl.); alqm omittere (zufrieden, ungeschoren etc. lassen). – jmd. wohin g. lassen, alqm mittere alqo (übh. wohin schicken); alqm dimittere alqo (von sich entlassen, z.B. domum) od. dimittere alqosalqo (nach allen Seiten aussenden, z.B. nuntios in omnes partes: pueros [Diener] circum amicos). – sich gehen lassen, sibi od. ingenio suo indulgere (nach seiner Laune handeln, auch v. Schriftsteller: dah. auch sic sibi indulg. [sich so g. lassen = sich so viel erlauben], ut etc.); se iusto plus neglegere (zu wenig auf sich sehen in bezug auf den Ausdruck, v. Schriftsteller); irae indulgere. irae suaemorem gerere (seinem Zorn freien Lauf lassen); liberius vivere (ein ziemlich freies, lockeres Leben führen): er ließ sich in seinen Reden etw. gehen, dicta eius quandam sui neglegentiam prae se ferebant.an etwas gehen, inniti alqā re. artus sustinere alqāre (sich auf etwas beim Gehen stützen, z.B. auf einen Stab); accedere ad alqd aggredi alqd (sich an etwas machen, Hand an etwas legen); alqd tractare coepisse (einen wissenschaftl. Stoff etc. zu behandeln anfangen). – an jmd. gehen, adire alqm (sich mit einem Gesuch an jmd. wenden, schriftlich, scripto). in sich gehen, descendere in se. se excutere (sich u. seinen Wandel prüfen); ad sanitatem reverti (wieder zur Vernunft kommen); mores [1029] suos mutare. in viam redire. se corrigere (übh. sich bessern). – nach etw. gehen, peterealqd (um es zu holen); alqd spectatum ire (um es zu sehen). – nach jmd. g., alqm arcessere, arcessitum ire (um ihn zu holen); alqmvisere, visitare (um ihn zu besuchen, zu sehen): nach oder zu seinen Kranken g. (vom Arzt), aegrotos visere, visitare, perambulare.

    2) von Dingen: ire (z.B. aut stant omnesaq uae aut eunt). – moveri (sich bewegen, z.B. die Luft geht immer, semper aër spiritu aliquo movetur). – ferri (sich rasch vorwärts od. in raschem Umschwunge bewegen, z.B. der Fluß geht schnell, fluvius citatus fertur; u. uneig. = umhergetragen, -geboten werden, das Buch geht unter meinem Namen, sub nominemeo liber fertur). – durch etwas g., transirealqd (z.B. sol signum cancri transit) od. peralqd (z.B. per anulum). – in etw. gehen, d. i. a) fließen, transire in m. Akk., s. fließen no. I. – b) in etw. eindringen, descendere in alqd (z.B. ferrum descendit in ilia). – c) in etw. geraten, ire in m. Akk. (z.B. in semen: u. incorpus, ins Fleisch g. = Fl. ansetzen). – unter die Erde g., subire terram (v. Flüssen). – sich etw. zu Ohren... zu Herzen g. lassen, auribussuis... animis accipere. – Gunst geht hier vor Recht, gratia apud eum vim aequi habet.

    II) insbes.: A) zur Bezeichnung des Fortgangs, a) von dem Fortgang und Erfolg der Begebenheiten und Unternehmungen: ire (im allg). – agi (betrieben werden- = vor sich gehen). – fieri (geschehen). – esse mit einem Adverb (sein = geschehen, vor sich gehen). – succedere. procedere (vonstatten gehen). – gut g., bene, prospere, feliciter procedere: es ging anders, als ich erwartet hatte, secus ac-cĭdit ac speraveram: die Sache fängt an, besser zu g., als ich glaubte, incipit res me-lius ire quam putaram: die Sache geht ganz gut, res prorsus it: es mag gehen, wie es will, ich etc., utcumque res ceciderit od. ca sura est od. cessura est. – Sprichw., wie man's treibt, so geht's, ut sementem feceris,ita metes (Cic. de or. 2, 261). – b) von dem Ergehen, den Schicksalen, dem Befinden eines Menschen etc., z.B. es geht mir od. mit mir etc.: it apud me, de me. – est mihi. – me habeo.se habet alqd; alle mit dem adverb. Zus. der Art des Befindens, wie bene, recte, male u. dgl. – es ist mir ebenso gegangen, idemmihi accĭdit: ich fürchte, daß es mit meinem Briefe ebenso geht, vereor, ne idem eveniat in litteras meas: so geht es mir alle Tage, haec ego patior cotidie: wie wird es dir g.! quid tibi fiet! wie es mir auch g. mag, utcumque res ceciderit od. cessura od. casuraest; quicumque eventus me exceperit: so gehe es jeder Römerin, die etc., sie eat, quaecumque Romana etc.: wie geht es? quomodovales? (hinsichtlich des Befindens); quid agis?quid agitur? quid fit? (hinsichtlich des Lebens u. Treibens; verb. quid fit? quid agitur? wie gehts? wie stehts? Gut! recte!); satinsalvae? (steht alles wohl? hinsichtlich der Angelegenheiten): es geht mir gut, valeo (hinsichtlich des Befindens); bene mecumagitur (hinsichtlich des Lebens u. Treibens): es geht mir sehr wohl. preaeclare mecum [1030] agitur: mit der Mutter geht es gut, mater od. apud matrem recte est: mit der Attika geht es sehr gut, de Attica optime it.

    B) zur Bezeichnung der Ausdehnung auf Raum u. Maß: a) es geht etw. in oder auf etw. dem Raume nach = es kann ein Raum etc. etw. fassen: alqd capit mit Akk. (z.B. carceromnes captivos non capit: u. paucissimiservi, quos unum vehiculum capere pot-est). – fünf Scheffel Samen gehen auf einen Morgen Landes, occupant (od. implent)iugerum seminis modii quinque. – b) es geht etw. auf etw. dem Maße, Werte nach: facit. efficit (es macht aus). – aequat. ex- aequat (es kommt gleich), alle viermit Akk. des Maßes etc. – auf ein Stadium gehen 625 Fuß, sescenti viginti quinq ue pedes efficiunt od. exaequant stadium: drittehalb As gehen auf einen Sesterz, efficitur ex duobusassibus et tertio semisse sestertius: auf ein Ganzes g., integrum exaequare.

    C) zur Bezeichnung der Richtung, a) bis wohin, d. i. sich erstrecken, reichen: pertinere ad od. ad... usque (von Dingen u. Orten). – excurrere. procurrere (wohin seinen Lauf oder seine Richtung nehmen, von Flüssen und Bergen, s. »sich erstrecken« das Nähere). – at tingere alqd (bis an etw. gehen, es berühren, einen Ort, Fluß etc.). – aequare alqd (einer Sache gleichkommen, bis an etw. reichen, z.B. summa equorum pectora, d. i. bis oben an die Brust: Macedonis militis verticem aequare, bis an den Scheitel). – defluere ad alqd (bis auf etw. herabwallen, von einem Kleide, z.B. pedes ad imos). – esse tenus m. Abl. (sein, gestiegen sein bis an, z.B. umbilico tenus, vom Wasser). – superare alqd (über etw. hingehen, z.B. genua vix, v. Wasser). – excedere alqd (bis über etw. hinausgehen, z.B. stagnumaltitudine genua non excedit). – Übtr., v. Abstr., z.B. die Tugend geht über alles, es geht nichts über die Tugend, virtus omnibus re-bus anteit: die Einsamkeit geht mir über alles, nihil est mihi amicius solitudine: es geht nichts über deine mir in der Provinz erwiesenen Gefälligkeiten, nihil ad tuum provinciale officium addi potest. – b) nach etw. g., d. i. nach etw. hin liegen: versumesse in alqd (nach etw. hin gerichtet sein, liegen). – spectare alqd od. gew. ad od. inalqd (nach etw. gleichs. hinsehen). – vergeread od. in alqd (nach etw. sich gleichsam hinneigen). – prospicere, prospectare, despicerealqm locum. praebere prospectum ad alqmlocum (nach einem Orte hin die Aussicht haben oder gewähren, und zwar prosp. in die Ferne hin, desp. von oben herab). – Fenster, die nach der Straße gehen, versae in viam fenestrae: dieses Zimmer geht nach dem Meere zu, hoccubiculum prospicit mare od. prospectumpraebet ad mare. – ein Weg geht (führt) wohin, s. führen no. I, b, β. – um etw. g., cingere, circumdare alqd, z.B. es geht ein tiefer Graben um die Stadt, urbem fossa cingit alta. – er geht ins zehnte Jahr, annum de- cimum agit (er steht im z. Jahre): annumnonum excessit, egressus est (er hat das neunte Jahr überschritten): es geht ins zehnte Jahr, seitdem etc., agitur annus decimus, ex [1031] quo etc. – Uneig., auf etw. gehen, d. i. zum Ziele haben, absehen auf etc., spectare alqd od. ad alqd (z.B. das ging darauf, daß etc., hoc eo spectabat, ut etc.): eine Rede geht (zielt) auf jmd., oratione designatur alqs: das geht auf (ist gesagt für) die, die etc., hoc illis dictum est, qui etc.

    deutsch-lateinisches > gehen

  • 107 bonus

    bonus (arch. duonus, s. S. 852), a, um, Compar. melior, -ius, Genet. -ōris, Superl. optimus (v. opto), a, um, gut seiner Natur u. seinem Wesen nach (Ggstz. malus), fast in allen Beziehungen entsprechend dem griech. ἀγαθός (Ggstz. κακός), I) adi.: A) gut sowohl in physischer als auch in geistiger Hinsicht, trefflich, tüchtig, brav u. dgl., 1) an sich gut, bonae aedes, boni postes, Plaut.: nummi boni (Ggstz. nummi adulterini), Cic.: calamus, Cic.: agrum meliorem in his regionibus habet nemo, Ter.: optimum argentum, vortrefflich gearbeitetes, Cic. – vox, Quint.: bonā esse voce, Plaut. – memoria (Gedächtnis) b., Cic.: si meliore memoriā es, velim scire, ecquid de te recordere, Ter. – bona carmina (Ggstz. mala c.), Hor.: verba suā naturā bona aut mala (versch. v. bona verba unten no. I, A, 2, l), Cic.: verba valde bona, Cic.: bona dicta, Witze, Enn. fr.: scripta optima Graecorum, Hor.: omnia meliora facere, vervollkommnen, Cic. Tusc. 1, 1. – ars b., artes b., lobenswerte-, edle Eigenschaft, -Eigenschaften, Sing. b. Quint., Plur. b. Sall. u. Tac. (vgl. Spalding Quint. 12, 1, 7). – bonae res, das Gute (Ggstz. aliena ac nihil profutura), Sall. Iug. 1, 5. – adulescentes bonā indole praediti, Cic.: vir egregio ingenio bonisque omnibus disciplinis, Gell. – optimum est! vortrefflich! Plaut. (s. Brix Plaut. capt. 696).
    ————
    Insbes.: a) = καλός der äußern Erscheinung nach gut, hübsch, schön, forma bona, Ter. u. Varr., melior, Hor.: cervix b., Suet.: M. Lepidus iuvenis formā, quam mente melior, Vell.: mulier bona aspectu, Ambros. ep. 27. no. 16. – b) von Geburt gut, von guter Abkunft, vornehm, angesehen, auch mit ethischem Nebenbegr. des Rechtlichen, Achtungswerten, wie honett, bono genere natus, Plaut. u. Cic. u. (Ggstz. malo genere natus) Cornif. rhet.: illam civem esse Atticam, bonis prognatam, honetter Leute Kind, Ter. – c) zum Geschäft gut, tüchtig, geschickt, brav, wacker, α) übh.: gubernator, gladiator, imperator, Cic.: dux, Ov.: poëta, Cic.: non boni, sed imperiti medici, Cels.: übtr., stilus optimus et praestantissimus dicendi magister, Cic. – m. Abl., hic iaculo bonus, hic longe fallente sagittā, Verg.: et proelio strenuus erat et consilio bonus, Sall. (vgl. im folg. pace belloque b.). – u. bonus (geschickt, kundig) m. Infin., Verg. ecl. 5, 1. Val. Flacc. 1, 438. Sil. 14, 453: u. so so melior (geeigneter, brauchbarer, tüchtiger) m. Infin., Pers. 4, 16. Lucan. 8, 381. Sil. 1, 681. Val. Flacc. 1, 424. Claud. IV. cons. Hon. 541; de nupt. Hon. et Mar. 314: u. optimus m. Infin., Stat. silv. 2, 3, 70. – subst., boni, tüchtige Männer, Cic. Tusc. 1, 110. – β) zum Kampfe, im Kriege tüchtig, wacker, brav (Ggstz. malus, ignavus, s. Dietsch Sall. Iug. 86, 3), meist subst., iuxta boni malique, strenui et imbelles
    ————
    inulti obtruncari, Sall.: pari periculo, sed famā impari boni atque ignavi erant, Sall.: optimus quisque cadere aut sauciari, Sall. – m. Abl., vir pace belloque b., Liv.: bonus militiā, Tac.: bello meliores (Ggstz. rudes), Sall.: Pisidae optimi bello, Liv. Vgl. Fabri Sall. Iug. 13, 1. Drak. Liv. 4, 2, 2. Kießl. Tac. ann. 1, 3.
    2) in bezug auf die Empfindung, das Befinden, die Lage jmds., gut, trefflich, frisch, gesund, angenehm, günstig, glücklich, a) v. phys.. u. geistigen Befinden, gut, trefflich, gesund, valetudo bona, Cic., optima, Caes. – mens b., vernünftiger, gesunder Verstand (Ggstz. furor), Liv. u.a.: numquid vis? D. mentem vobis meliorem dari, Ter. – animus b., ein ruhiger, gelassener Sinn, Plaut.: bono animo esse, guten Mutes sein, Cic. u.a. (bes. oft es bono animo u. bono animo es, sei guten Muts, Komik., Varr. u. Apul.; s. Hildebr. Apul. met. 7, 12. p. 567): bonum animum (Mut) habere, Liv., de Numidia, Sall. – b) v. phys. Eigenschaften u. Zuständen, gut, frisch, gesund, color (Gesichtsfarbe), Lucr. u. (Ggstz. malus) Ov.: melior sanguis (Jugendblut) dabat, Verg.: aetas bona, das frische Alter = die Jugend (Ggstz. aetas mala), Cic. u. (der Tiere) Varr. – v. Lust u. Witterung, caelum b., Cato: bona et certa tempestas, Cic.: tempestas melior, via peior, Hor. – c) v. Örtl.: Th. Non in loco emit perbono has (aedes)? Tr. Immo optimo. Plaut.: amnis
    ————
    doctus iter melius, Hor. – d) v. unschädlichen Dingen, gesund, heilsam, unschädlich, vinum, Cels.: aquae, Prop. – e) v. den Sinnen angenehmen Dingen, gut, köstlich, edel, regio rebus opima bonis, Lucr.: bonis rebus explere, Lucr.: optimis rebus uti, in jeder Hinsicht auf das beste (feinste) eingerichtet sein, Nep. – grandi pecuniā et re bonā multā (mit vielen Kostbarkeiten) copiosus, Gell. – optima quaedam (Ggstz. vilia et minuta), Plin. ep. 2, 6, 2. – insbes., bonae res, wie τὰ ἀγαθά, köstliche Sachen, d.i. köstliche Salben, Leckerbissen, Delikatessen, Nep.: cena b., Catull.: cenarum bonarum assectator, Sen. – f) v. Nachrichten u. Gerüchten, gut, angenehm, günstig, nuntii b., Plaut.: bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est, Cic. – g) v. Gesinnung u. Denkart, et quorum melior sententia menti, Verg. – h) v. Lebens- u. Gemütszuständen, fama b. (ευδοξία), guter Ruf, Cic. (vgl. fama): optimae opinionis vir, ICt. – cum bona gratia, s. gratia. – cum b. venia, u. bl. bonā veniā, s. venia. – spes b., Cic. u.a. (vgl. spes). – i) v. menschl. Handlungen, Verhältnissen u. Lagen, gut = nützlich, verdienstlich, bona facta, Tac.: exemplum b., Tac.: alcis operā optimā fortissimāque usum esse, Caes.: bonā fortique operā eorum se ad eam diem usum, Liv.: bonam operam navare adversus alqm, Aur. Vict. – od. gut = gedeihlich, günstig, glücklich, bona initia (Ggstz. mali eventus), Sall.:
    ————
    bonus eventus, Varr.: exitus boni, Hor.: haec omnia meliores habebunt exitus, Cic.: fata b., Hor.: fatis melioribus uti, Verg.: salutis bonae si quid, Cic.: raro simul hominibus bonam fortunam bonamque mentem dari, Liv.: b. mors, ein glücklicher, leichter Tod, Plin. ep.: b. navigatio, Cic. u. Val. Max. – bonae res, günstige, glückliche Umstände od. Lage, Glück (Ggstz. malae), Plaut., Cic. u. Liv.: res et fortunae tuae... quae quidem cotidie faciliores mihi et meliores videntur, Cic. – in bonam partem, in optimam partem accipere (vgl. accipio), Cic. – k) v. der Zeit, gut = günstig, glücklich, froh, heiter, dies b., Ov., Sen. u. Petr.: optima quaeque dies miseris mortalibus aevi prima fugit, Verg.: bona hora, Petr.: bonas horas male collocare, Mart. – endlich l) v. Vorbedeutungen u. allem, was dazu gehört, gut = Glück bringend, günstig, von guter Vorbedeutung, auspicium b., Cic.: meliore opus est auspicio, Plaut.: omine cum bono, Catull.: bona cum alite, Catull.: ite bonis avibus, Ov. – v. der Rede, dicamus bona verba, Tibull.: linguis animisque favete; nunc dicenda bono sunt bona verba die, Ov.: dah. übtr., bona verba quaeso, nur gemach! Ter. Andr. 204. – u. die Eingangsformeln: quod bonum faustum felix fortunatumque sit, Cic.: quod bonum atque fortunatum sit, Plaut.: quod bonum faustumque sit tibi domuique tuae, Caesar Auguste, Suet.: venerare, ut nobis haec habitatio bona
    ————
    fausta felix fortunataque evenat, Plaut. trin. 40 sq. – u. vor Edikten: bonum factum, Heil u. Glück! Suet. (vgl. die Auslgg. zu Suet. Caes. 80, 2): bonum factum, ut edicta mea servetis, wohlan denn, nehmt in Obacht usw., Plaut.
    3) in bezug auf Zweck u. Gebrauch gut, d.i. tauglich, geeignet, zweckmäßig, bequem, aetas tironum plerumque melior, taugt besser, Cic. Tusc. 2, 38. – mit ad u. Akk.: terra cuiusmodi sit refert, et ad quam rem bona aut non bona sit, Varr.: campi militi Romano ad proelium boni, Tac. – m. Dat., ager frugum fertilis, bonus pecori, Sall.: quia mons pecori bonus alendo erat, Liv.: civitatibus suis quidem non boni (für ihre St. nicht von Segen), sed etc., Cic. de or. 3, 139. – dah. bonum est, es hilft, Cato. – quod mihi erit bonum atque commodum, bequem u. leicht für mich, Ter. – melius est m. 2. Sup., vitatu quidque petitu sit melius, Hor. sat. 1, 4, 116. – optimus est m. 2. Sup., quist amor cultu optumus, Plaut. mil. 101: bes. optimum factu esse, Cic. ep. 7, 3, 1. Cic. II. Verr. 1, 67 u. 136; Cat. 1, 29. Caes. b.G. 4, 30, 2. Liv. 38, 22, 2. – u. bonum est (es ist gut, ersprießlich, geraten, heilsam) m. Infin., Plaut. Curc. 176. Publ. Syr. sent. 47 R2: bonum atque utile est m. Acc. u. Infin., Dict. Cret. 2, 22: u. bonum videtur m. Infin., Augustin. conf. 8, 1: u. melius est m. Infin., Cic. ep. 9, 18, 2; de legg. 3, 54: u. erit melius m. Infin. perf. act.,
    ————
    Liv. 3, 41, 3; 3, 48, 2: u. optimum est m. Infin., Caes. b.G. 2, 10, 4: u. optimum factu videtur m. Infin., Sall. Iug. 107, 5: u. optimum videtur m. Acc. u. Infin., Liv. 3, 4, 10 u. 27, 4, 3: u. optimum factu credens od. ratus m. Infin., Sall. Cat. 32, 1; 55, 1; 57, 5: u. (id) optimum est (ist am geratensten) m. folg. ut u. Konj., Plaut. trin. 486. Callistr. dig. 4, 2, 13: u. hoc mihi factu est optimum m. folg. ut u. Konj., Plaut. aul. 582: u. optimum est m. bl. Konj., Plaut. Men. 947 (dazu Brix mehr Belege).
    4) übtr. auf den Grad einer Menge, gut = ziemlich, nicht unbeträchtlich, ansehnlich, bona pars hominum, Hor.: bonam partem sermonis in hunc diem differre, Cic.: u. verb. bonam magnamque partem ad se attulit, Ter.: sit bona librorum copia, Hor.
    B) in moral. Hinsicht gut, 1) im allg., gutartig, brav, bieder, redlich, rechtschaffen, zuverlässig, ehrenhaft, treu, ehrlich (s. Dietsch u. Fabri Sall. Iug. 5, 5), a) v. Gesinnung u. Handlungsweise, ingenio bono esse, Ter.: ob mores bonos, Cels.: bono animo in populum Rom. esse, Caes.: consilio bono, in guter Absicht, Cic.: fides b., bonā fide, s. fides. – conscientia b., Quint., conscientia optima, Plin. ep. – bona atque honesta amicitia, Sall.: societas b., Tac.: – causa b., Cic.: ratio bona cum perdita confligit, Cic. – bona pars tui, v. Geist (Ggstz. corpus), Sen.: u. so optima pars hominis, Cic.: u. quod est optimum in
    ————
    nobis, Lact., u. quod in homine praestantissimum et optimum est, Cic. Vgl. Bünem. Lact. 1, 7, 13. p. 49 sq. – b) v. Pers., bonus auctor, Cic.: u. so auctor valde bonus, auctor optimus, Cic.: M. Lepidus iuvenis formā quam mente melior, Vell.: boni fidelesque socii, Liv.: in foro infimo boni homines et dites ambulant, in medio, ibi ostentatores meri, Plaut.: naturā optimus, Sen.: fecit (homines) ex malis bonos, ex bonis optimos, Capitol. – bes. oft vir bonus u. subst. bl. bonus, der brave, biedere, rechtliche, wohlgesinnte, honette Mann, der Biedermann, Ehrenmann, auch ironisch (s. Sorof Cic. de or. 2, 85. Jordan Cic. Caecin. 16. p. 171), negant quemquam esse bonum virum nisi sapientem, Cic.: hoc autem celandi genus quale sit et cuius hominis, quis non videt? certe non aperti, non simplicis, non ingenui, non iusti, non viri boni; versuti potius, obscuri, astuti, fallacis etc., Cic.: pessimus atque optimus vir, Quint.: iustis autem et fidis hominibus, id est bonis viris, ita fides habetur, ut etc., Sall.: vir gratus bonusque, Liv., od. gratus homo et vir bonus, Cic.: ipso homo melior non est, es gibt keinen braveren Mann als ihn, Petr.: tanto melior! (Ggstz. tanto nequior), wir »desto besser!« (s. Wagner Ter. heaut. 549): homines optimi, die guten (lieben) Leutchen (iron.), Cic.: viri boni est misereri, Cic. – subst. (vgl. Dietsch Sall. Iug. 42, 3), proprium est boni recte facere, Quint. 5, 10, 64: bonus tantum-
    ————
    modo segnior fit, ubi neglegas, malus improbior, Sall.: Plur., minor vis bonis quam malis inest, Plin. ep.: boni, Ggstz. nefandi (die Ruchlosen), Ov. – u. im Voc. in der Anrede, mein guter, braver, wackerer, wie ὠγαθέ, ὠγαθοί, α) in freundlicher Anrede: dux bone, Hor.: optimi viri, Cic.: o bone, Hor. u. Pers.: bone, Hor.: boni, Hor. – β) mit Ironie: bone vir, sauberer Bursche, Plaut, u. Ter.: quid ais, bone (du sauberer) custos defensorque provinciae? Cic.: boni, ihr lieben Leutchen, Hor. Vgl. Brix Plaut. capt. 951. Spengel Ter. Andr. 616. Fritzsche u. Heindorf Hor. sat. 2, 2, 1. Drak. Sil. 2, 240. – u. Bonus = Χρηστός, der »Redliche«, als Beiname des Phocion, Nep. Phoc. 1, 1.
    2) insbes.: a) politisch gut-, wohlgesinnt, patriotisch gesinnt, loyal, gemeinsinnig, d.i. in Rom = aristokratisch gesinnt, in Athen usw. = demokratisch gesinnt, ut eum, quem bonum civem semper habuisset, bonum virum (rechtl. M.) esse pateretur, Cic.: bonus et fortis civis (Ggstz. aut timidus aut sibi potius consulens), Cic.: boni cives, boni viri (Ggstz. seditiosus civis), Cic.: qui ita suum consulem observavit, ut et illi quaestor bonus et vobis omnibus optimus civis videretur, Cic.: pars (Partei) melior (Ggstz. pars deterior), Liv. – subst., ein Gutgesinnter, ein Patriot, loyaler Bürger, Sing. u. Plur. b. Cic. u.a.: omnes boni, Cic.: boni complures, Sall.: fautor et cultor bo-
    ————
    norum, Liv.: so auch optimi viri, achtbare Patrioten, Cic.: u. ironisch, etsi propediem video bonorum (Patrioten), id est lautorum et lo upletium (Leuten, die gern gut leben u. volle Beutel haben) urbem refertam fore, Cic. ad Att. 8, 1, 3. – b) sittlich gut = sittsam, keusch, tugendhaft, quid dicas, nullam mulierem bonam esse, Plaut.: femina, Cic.: virgo, coniunx, Catull.: pueri boni malique, Catull. – amor, Catull. – c) gutmütig, uneigennützig, von Hetären, die kein Geld nehmen, expedit bonas esse vobis, Ter.: at bona, quae nec avara fuit, Tibull. – d) gütig = gnädig, gewogen, gefällig, des bonus veniam, Hor.: vos Manes este boni, Verg.: di boni! als Ausruf, Komik, u. Cic. (s. Spengel Ter. Andr. 338): bone deus, Augustin. conf. 2, 6, 12. – hic si, quā modeste munifico esse licet, vellet bonus atque benignus esse, Hor. – m. Dat., vicinis bonus esto, Cato: sis bonus o felixque tuis, Verg. – m. in u. Akk., eo velim uti possem bono in me, Cic. – dah. als Beiname des Jupiter, Iuppiter Optimus Maximus, abgekürzt OM. ( nicht Maximus Optimus, s. Cic. de nat. deor. 2, 64), Cic. u.a. – u. Bona Dea, s. bes. S. 846. – optimus zuw. noch durch Advv. gesteigert, wie: satis opt., Aur. Vict. Caes. 39, 26: valde opt., Plin. Val. 3, 3: plane opt., Apul. de dogm. Plat. 2, 19: perquam optimus, Itala psalm. 22, 5 (b. Cypr. ep. 63, 12). – vulg. Genet. Sing. Femin. bone, Corp. inscr. Lat. 10, 1231 (a 490 p.
    ————
    Chr.): arch. Dat. Sing. Femin. bonai, Corp. inscr. Lat. 6, 54: arch. Nomin. Plur. bonei, Catull. 61, 232 Schw.: arch. Dat. Plur. boneis, Corp. inscr. Lat. 1, 1194 u. 10, 600. Plaut. Poen. 1216 cod. Ambr. – Kompar. arch. Akk. meliosem, Varr. LL. 7, 27. Paul. ex Fest. 122, 2 = 87, 25 Thewr. (nach Bugges Vorschlag): Abl. Sing. gew. meliore, doch auch meliori, Act. fr. Arv. aus dem J. 101. I. lin. 73. Corp. inscr. Lat. 8, 1183 (aber Cic. Quinct. 4 Kayser und Müller meliore): arch. Dat. od. Abl. Plur. meliosibus, Paul. ex Fest. 264, 6. – Superl. auch gedehnt opitumus, Corp. inscr. Lat. 1, 1016: opitimus, Corp. inscr. Lat. 6, 2440. – Superl. bonissimus od. melissimus ungebr. nach Varr. LL. 8, 75 u. 76; doch bonissima femina, Corp. inscr. Lat. 5, 342*. – arch. Nbf. duōnus, Paul. ex Fest. 67, 1. Cn. Marc. carm. bei Fest. 165 (a), 30; vgl. Gloss. II, 56, 56 ›duonus, ἀγαθός‹: Genet. Plur. duonoro(m), Corp. inscr. Lat. 1, 32.
    II) subst., bonum, ī, n., Kompar. melius, n., 1) das Gute = die gute Beschaffenheit, der gute Zustand usw., ni vis boni in ipsa inesset forma, Ter.: in bonum vertere, sich zum Guten wenden, zum Guten ausschlagen, Caes.u. Liv.: mutare in deterius aut in melius, Sen.: mutari in melius (von Pers.), Tac.: perniciosa illorum consilia fortuna deflexit in melius, Sen.: pleraque ab saevis adulationibus aliorum in melius flexit, wußte die bessere Seite herauszukehren, Tac.:
    ————
    reficere in melius et in maius, verbessern u. vergrößern, Plin. ep.: it in melius valetudo principis, es geht besser mit der G. des F., Tac. – 2) wie το ἀγαθόν, bonum, ī, n., u. wie τὰ ἀγαθά, Plur. bona, ōrum, n., das Gut, das Gute, a) übh. jedes phys., geistige u. moralische Gut, Glücksgut, Glück, körperl., geist. u. moral. Vorzug, Talent, Tugend, übh. alles, was gut, recht u. löblich ist (Ggstz. malum), α) Sing.: bonum breve est, Nov. fr.: sapiens et bonum ferre potest modice et malum fortiter aut leviter, Varr. fr.: aut honoribus aucti aut re familiari, aut si aliud quippiam nacti sumus fortuiti boni aut depulimus mali etc., Cic.: forma bonum fragile est, Ov.: summum bonum erae esse putabam hunc Pamphilum, Ter.: bonum tuum concoquas, genieße dein Glück, Petr.: nihil melius homini sit a dis immortalibus datum, kein größeres Gut, Cic. – bonum naturale, angeborenes Talent, Nep. – bonum mentis est virtus, Cic.: bonum tuum auge et exorna, dein Gutes (deine Vorzüge, deine Tugenden), Sen. – ius bonumque, was recht u. gut ist, Sall.: aequum et bonum u. dgl., s. aequus (oben S. 194). – summum bonum, das höchste Gut (im philosoph. Sinne), Cic.: a bono honestoque in pravum abstrahi, Sall.: boni honestique sectator, Dict. – bonum! als Ausruf, etwa »du meine Güte!« Apul. met. 10, 16. – β) Plur.: tria genera bonorum: maxima animi, secunda corporis, externa tertia, Cic.: bona malaque
    ————
    corporis, Suet.: bona animi, Cic., Sen. u.a. (Ggstz. bona corporis et externa, Sall.): bona aut mala, Vorzüge oder Fehler, Sall.: aber bona malaque vestra, euer Wohl und Wehe, Tac.: acer bonorum et vitiorum suorum iudex, Cic.: ingenii multa bona, Sall.: eloquentiae, ingenii studiique bona, Quint.: bona pacis, Tac. – mala fugere, sequi bona, Cic. – dividere bona diversis, Gutes vom Schädlichen trennen, Hor.: omnes omnia bona dicere, sie sagten alles Gute von mir, Ter. Andr. 97: bona omnia optare od. precari alci, lauter Heil u. Segen, Plaud. rud. 639. Liv. 24, 16, 10: meliora praetervolant, deteriora succedunt, Sen. ep. 108, 25. – di melius duint, di meliora velint od. ferant u. dgl., s. deus. – b) Gut, Güter, Vermögen, Reichtum, -tümer, nur im Plur. (vgl. Cic. parad. 1, 7), bona fortunaeque, Cic.: omnium fortunae et bona, Cic.: bona, fortunae, possessiones omnium, Cic.: b. patria, Cic.: b. paterna et avita, Cic.: bona aliena, Cic.: bona privata, Cic.: bona caduca, Stat.: bonorum omnium heres, Universalerbe, Liv.: divisa inter creditores bona, Tac.: haec Heraclii bona verbo redigere (einziehen), re dissipare, Cic.: alqm patriis bonis evertere od. exturbare, Cic.: ea bona huic Heraclio utenda ac possidenda tradere, Cic. – dah. esse in bonis, im Besitz der Güter (einer Erbschaft) sein, Cic. ep. 13, 30, 1 (dagegen Cic. Tusc. 5, 28: qui sint in bonis, nullo adiuncto malo, d.i. die im Besitze u.
    ————
    Genusse von [phys.- u. moral.] Gütern aller Art sind): u. in dieser Bedtg. habere in bonis, ICt.: dagegen esse in bonis alcis, im Besitze jmds. sein, jmdm. angehören, ICt. – c) bonum, das Gute = der Nutzen, Vorteil, die Belohnung u. dgl., nullā boni spe, ohne sich etwas Gutes zu versehen, Tac.: quis enim ullam ullius boni spem haberet in eo? sollte sich von ihm etw. G. versehen? Cic.: quid mihi sit boni (was sollte es mir helfen), si mentiar, Plaut.: cui bono fuisset, wenn es zum Nutzen gereicht hätte, zugute gekommen wäre, Cic.: quibus occidi patrem bono fuit, Cic. – bonum publicum, der Staatsvorteil, das Staatswohl, das allgemeine Beste (Ggstz. malum publicum), hoc ita si fiat, publico fiat bono, Plaut.: bene gerere rem bono publico, Plaut.: bonum publicum simulantes, Sall.: ne ira obstaret bono publico, Liv.: privato usui bonum publicum postponitur, Tac. – so auch commune bonum, das gemeine Wohl (Beste), non desinemus communi bono operam dare, Sen. de otio 1 (28), 4.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > bonus

  • 108 confero

    cōn-fero, contulī, collātum (conlātum), cōnferre, I) zusammentragen, -bringen, 1) übh. von allen Seiten herbeitragend zusammenbringen, zusammenschaffen, von allen Seiten beischaffen, aufhäufen, auf einen Punkt (Haufen) vereinigen, a) eig.: materiam, Caes.: aggerem, Auct. b. Alex.: frumentum, Caes.: arma, einliefern, Caes.: u. so militaria signa, Caes.: cibos ore suo (v. Vögeln), Quint.: membra undique, Hor.: omnia arma ex oppido, Caes. – uvas in fiscellam, Col.: sarcinas, impedimenta, signa in unum locum, Caes.: ligna circa casam, Nep.: dentes in corpore, Ov. – b) übtr., zusammenstellen, zusammenfassen, malend, plura in unam tabulam opera, Quint. – schriftlich, ex immensa diffusaque legum copia optima quaeque et necessaria in paucissimos libros, Suet.: res Romanas Graeco peregrinoque sermone in historiam, Iustin. – im Ausdruck, rem in pauca, Plaut.: in versus sic verba sua duos, Ov. – u. (mit zu ergänzendem Objekt) conferamus igitur in pauca, Cic.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, Cic.: quam potero in verba conferam paucissima, Plaut.
    2) beisteuernd zusammenbringen, zusammenschießen, aufbringen, entrichten, beitragen, beisteuern, a) eig. (s. Arntzen Aur. Vict. de vir. ill. 19, 7), aes (v. Volke), Ov.: aes certatim (v. Volke), Val.
    ————
    Max.: so bes. collato aere (durch eine Beisteuer an Geld), zB. alqm funerare, Sen., statuam statuere, Suet.: u. so collatis quadrantibus alqm sepelire, Aur. Vict. – c. pecuniam, pecunias, Cic.: tributi minus, Liv.: ex censu quotannis tributa, Cic.: sextantes in capita (auf den Kopf = à Person), Liv.: quadragena talenta quotannis Delum, Nep.: pecunias ad honores alcis, Cic.: aurum ad redimendam civitatem a Gallis, Liv.: aurum argentumque in publicum (für den Staat); Liv.: pecuniam in (zu) statuas, Cic.: tributum in militare stipendium, Liv.: pecuniam pro parte in commune Siciliae, Cic.: ex nostro nonnihil in commune, Cic.: stipem Apollini, Liv.: Agrippae Menenio sextantes aeris in funus, Plin. – absol. (ohne Ang. was?), nos dabimus, nos conferemus, nostro sumptu, non tuo, Plaut.: date stipes, indulgete, conferte, Ps. Quint. decl.: c. alci ad victum, Quint.: c. in funus, ICt. – b) übtr., pater Tiberi plurimum ad victoriam contulit, Suet. Tib. 4, 1.
    3) zu einem Ganzen vereinigend zusammenbringen, zusammenziehen, vereinigen, a) eig.: vires in unum, Liv.: collatis viribus proelium capessere, Iustin.: u. (bildl.) utrumne sententiae duae collatis viribus novissimam periment? Plin. ep.: e quibus (fontibus) collatae aquae per prona montis flumen emittunt, Curt.: dissimiles et dispares res in unam potestatem (durch chemische Bindung), Vitr. – b) übtr.: α)
    ————
    übh.: post hoc proelium collatum omne bellum est circa Corinthum, zog sich zusammen, Nep.: quae utraque, si in unum conferantur (zusammengezogen [addiert] werden), facile saeculi modum expleverint, Val. Max.: hunc collatis precibus adoramus, mit vereinten B., Arnob. 1, 27. – β) prägn., schaffend zusammensetzen, e singulis non membris, sed frustis collata oratio, Quint.: hominis ortus ex utroque gignentium confertur, Quint.
    4) annähernd, nahe hinbringend zusammenbringen, zusammenstecken, zusammenfügen, ganz nahe bringen, a) eig.: α) in friedlicher Absicht: capita (um heimlich zu sprechen), Cic. Verr. 3, 31. Liv. 2, 45, 7: ora, Apul.: membra (bei der Umarmung), Lucr.: gradom, sich nähern, näher herangehen, Plaut. u. Verg.: palma cum palma collata plausum facit, Sen. – β) (bes. als milit. t. t.) in feindlicher Absicht, castra propius, Liv.: castra in propinquum, castra oppido, Auct. b. Alex.: castra cum hoste, Liv.: u. castra castris (hostis), Cic., Caes. u.a. (s. Held Caes. b. c. 3, 79, 2. Fabri Liv. 23, 28, 9). – bes. c. arma, manum, gradum, pedem, signa, v. Nahgefecht, Handgemenge, v. der förmlichen Schlacht, zB. c. arma cum alqo od. inter se, handgemein werden, Caes. u. Liv.: u. so ferrum et manus cum alqo, Cic.: u. manum cum hoste, Liv., u. bl. manum, Liv. – c. gradum cum alqo, Liv.: collato gradu (Fuß an Fuß, Mann gegen
    ————
    Mann) certare, s. Heräus zu Tac. hist. 2, 42, 11. – c. pedem cum pede, u. bl. c. pedem, einander zu Leibe rücken, Liv. (pedem c. auch sprichw. v. streitenden Parteien vor Gericht, Cic.): u. collato pede, Fuß an Fuß, Mann gegen Mann, zB. ut non missilibus tantum, sed gladiis etiam prope collato pede gereretur res, Liv.: collato pede, quasi singuli inter se decertarent, in eodem vestigio stabant, Curt. – conferre signa, handgemein werden, Cic. (auch bildl., im Wortstreit): c. signa cum Alexandrinis, Cic.: aliquoties comminus c. signa cum Romanis, Liv.: signis collatis (in förmlicher Schlacht) superare exercitus regios, Cic.: u. so signis collatis certare, dimicare, inter se concurrere, Liv.: signis collatis cum hostium legionibus pugnare, Cato fr. – c. arto luctantia nexu pectora pectoribus, Ov.: se viro vir contulit, Mann stellte sich dem Mann (= Mann focht gegen Mann), Verg.: u. absol., mecum confer, ait, mit mir kämpfe, Ov. met. 10, 603. -prägn., collato Marte alqm leto dare, im Handgemenge, Ov.: c. certamina belli inter se, sich miteinander einlassen, Verg.: c. lites, miteinander anbinden, Hor. – b) übtr., mittelst der Rede jmdm. mitteilen, mit jmd. austauschen, wechseln, sermonem, Plaut.: sermonem cum alqo u. in via cum alqo, Cic.: sermones familiares cum alqo, Cic.: sermonem cum alqo de modo et forma sacrae arae, Val. Max.: quadam de re sermonem inter se, Val. Max. – c.
    ————
    omnia sua consilia, Ter.: u. consilia de Romano bello, Liv.: cum ullo aut sermones aut consilia contulit saepius? Cic. – c. iniurias, Tac.: c. haec od. sollicitudines inter se, Cic.: seria cum alqo, Ov.: hoc coram c., Cic.: tum, si quid res feret, coram conferemus, Cic. – m. folg. Relotiv- od. indir. Fragesatz, ideo sum brevior, quod, ut spero, coram brevi tempore conferre quae volumus licebit, Cic.: ibi conferentibus, quid in cuiusque provinciae regione animorom Hispanis esset, Liv. – absol. = sich besprechen, omnes sapientes decet conferre et fabulari, Plaut. rud. 338: c. cum alqo, Augustin. ep. 33, 2: u. nisi contulerimus inter nos, quid finis sit etc., wenn wir nicht untereinander besprochen haben, was usw., Cic. de fin. 2, 4: u. diligentius inter se, Vulg. 2. Mach. 11, 36.
    5) gegenüberstellend zusammenbringen, a) im Kampfe, messen, vires, Liv.: ex propinquo vires, Liv. – b) zur Beurteilung zusammenstellen, zusammenhalten, zum Vergleich herbeiziehen, vergleichen, tesseram hospitalem, Plaut.: exemplum, Komik.: utrorumque facta, Nep.: faciem moresque duarum, Ov.: rationes, die Rechnung vergleichen, Abrechnung halten, Cic. u. (bildl.) Sen.: ebenso accepta et expensa, Sen.: haec omnia summā curā et diligentiā recognita et collata sunt, kollationiert (v. Abschriften), Cic. – Gallicum cum Germanorum agro, Caes.: fortunam Metropolitum cum casu Gomphensium,
    ————
    Caes.: cum illius vita P. Sullae vobis notissimam, Cic.: volumina cum recitatis, Vitr.: conferte Verrem, non ut hominem cum homine comparetis, sed ut pacem cum bello, leges cum vi conferatis, Cic.: quem cum eo conferre possumus non modo ingenii magnitudine, sed etiam animi? Cic. – parva magnis, Cic.: minora maioribus, Auct. b. Alex.: se laudibus alterius, Phaedr.: vitam inter se utriusque, Cic.: bos ad bovem collatus, Varr.
    II) nach einem Punkte hintragen, 1) übh. hinbringen, hinschaffen, hinführen, hinwenden, hinkehren, etw. wohin verlegen, versetzen, setzen, stellen, flüchten, a) eig.: parentes et coniuges illuc, Tac.: nihil domum suam, Nep.: pecunias monimentaque ex fano Herculis in privatam domum, Caes. – suas rationes et copias (seine Spekulationen u. Fonds) in illam provinciam, Cic. – Deiotari legiones in mediam aciem, Auct. b. Alex.: u. so tertiam aciem in sinistrum cornu, Auct. b. Afr.: eodem suum omnem equitatum, Auct. b. Afr. – c. signa ad alqm (zu jmd. stoßen), Liv.: aber (feindl.) signa in laevum cornu, sich mit dem Angriffe gegen den l. Fl. wenden, Liv. – c. iter eo, den Weg dahin nehmen, Brut. in Cic. ep.: ebenso iter Brundisium versus, Cic. – c. propere pedes in curriculum, Varr. fr. – u. bes. c. se, sich begeben, sich flüchten, se alio, Cic.: se continuo c. protinam in pedes, Plaut.: se suaque in naves, Nep.: se in astu,
    ————
    Cic.: se suaque omnia in oppidum, Caes.: se ad hostes, Cic.: se Rhodum, Cic.: se in fanum Veneris, Val. Max.: se ad hospitem (Ggstz. in meritoriam tabernam devertere), Val. Max.: urbs ipsa, quo se fusa contulerat acies, sich geflüchtet hatte, Liv. – m. 1. Supin., se dormitum c., Cic. ep. 9, 26, 1: se eo (dahin) cubitum, Suet. Aug. 6. – v. Lebl., si pituita eo se confert, Cels.: spiritus eodem se contulit, Sen.: c. se in angustum (v. Atomen), Sen. – u. im Passiv, navium pars ex errore eodem conferebatur, wurde ebendahin geführt, Auct. b. Afr.: absol., bene navis agitatur, pulchre haec confertur ratis, wird dahingetragen, Plaut. Bacch. 797. – b) übtr.: α) se conf. m. Ang. wohin? durch ad od. in u. Akk. = sich zu jmd. od. einer Sache in irgend ein Verhältnis begeben, sich an jmd. od. etw. anschließen, sich ihm zuwenden, hingeben, widmen, c. se ad pontificem Scaevolam, Cic.: c. se ad senatus auctoritatem, Cic.: c. se ad amicitiam alcis, Cic.: c. se in amicitiam et fidem (Schutz) alcis, Cic.: c. se in alcis fidem et clientelam, Cic.: c. se ad studium scribendi, ad philosophiae studium, Cic.: ad scribendum se contulit, er wurde Schriftsteller, Hieron.: c. se ad studia litterarum, Cic. – β) etwas schriftlich od. mündlich irgendwohin bringen, aufnehmen, eintragen, irgendwo anbringen, vorbringen, ab utrisque ea, quae commode dici videntur, in suas artes c., Cic.: lamentationes suas etiam in testamentum, Tac.: spes vota-
    ————
    que non prius ad deos quam ad principum aures, Tac. – cur non confertis (nehmt ihr nicht [in den Antrag] auf, warum tragt ihr nicht zugleich darauf an), ne sit conubium divitibus ac pauperibus? Liv. 4, 4, 9. – γ) ein Vorhaben, ein Amt u. dgl. auf eine gewisse Zeit legen, ansetzen, verlegen, omnia in mensem Martium, Cic.: iter suum in posterum diem, Brut. in Cic. ep.: alqd in longiorem diem (Ggstz. alqd repraesentare), Caes.: eo (verst. in Caesaris adventum) omnem belli rationem, Caes.: alcis tertium consulatum eundem in annum, Plin. pan. – u. ein geschichtl. Ereignis chronologisch in od. auf eine Zeit setzen, verlegen, Carthaginis expugnationem in hunc annum, Liv. 27, 7, 5. – δ) in eine gewisse Abteilung, wissensch. Form bringen, totam Academiam ex duobus libris contuli in quattuor, Cic.: ex immensa diffusaque legum copia optima quaeque in paucissimos libros, Suet.: reliquam rusticarum rerum partem in carmen, Col.: res Romanas Graeco peregrinoque sermone in historiam, Iustin. – ε) in einen Zustand bringen, übergehen lassen, seditionem in tranquillum, Plaut.: verba ad rem, Ter. – dah. poet. = verwandeln, alqm in saxum, Ov.: corpus in volucrem, Ov.
    2) zuwendend, a) eig., eine Gabe, Kosten u. dgl. zuwenden, darbringen, hergeben, verwenden, bestimmen, pecuniam florenti parti (Partei), Nep.: munera alci, Nep.: praemia alci, Suet.: u. puellae L milia
    ————
    nummum, Plin. ep. – fructum alio, Ter.: eam pecuniam in rei publicae magnum aliquod tempus, Cic.: pecuniam ad beneficentiam liberalitatemque, Cic.: impendia in educationem, Cic.: praedas ac manubias in urbis ornamenta, Cic. – b) übtr.: α) Gedanken, Neigung, Gesinnung, eine Tätigkeit, Zeit u. dgl. wohin wenden, richten, zuwenden, angedeihen lassen, erweisen, anwenden, verwenden, alio animum suum (sein Gelüst), Ter.: animum huc, Ter.: animum ad fodiendos puteos, Auct. b. Alex.: omnes suas curas cogitationesque in rem publicam, Cic.: curam ad philosophiam, Cic.: laudem in commune, jedem für alle Ruhm erwerben (Ggstz. laudem ex communi ad se trahere), Liv.: benignitatis plurimum in alqm, Cic.: benevolentiam erga alqm a pueritia, Cic.: fructum virtutis et ingenii in proximum quemque, Cic.: plurimum ad victoriam, Suet.: plurimum operae, studii, diligentiae, laboris ad conficiendum reditum alcis, Cic.: omne reliquum tempus non ad oblivionem veteris belli, sed ad comparationem novi, Cic. – selten schlimme Dinge, maledicta in alqm, Cic.: legem ad perniciem civitatis, in Anwendung kommen lassen, mißbrauchen, Nep. – β) etw. zur Ausführung in jmds. Hand legen, jmdm. übertragen, überlassen, rem ad alqm, Cic.: omnem spem salutis ad clementiam victoris, Cic.: de re publica disputationem in Africani personam et Phili et Laelii, Cic.: curam resti-
    ————
    tuendi Capitolii in L. Vestinum, Tac. – γ) etw. auf jmd. od. etw. übertragen = jmdm. beilegen, als Besitzer, quis non videt species istas hominum collatas in deos aut consilio quodam sapientium... aut superstitione, Cic. de nat. deor. 1, 77. – od. als Urheber jmdm., als Ursache einer Sache beilegen, beimessen, zur Last legen, auf jmd. od. etw. schieben, verbum falso in alqm, Cic.: permulta in Plancium, quae ab eo dicta non sunt, Cic.: suum timorem in rei frumentariae simulationem angustiasque itineris, Caes. – c. culpam od. causam in alqm, Cic.: crimina in alqm, Cic.: falsum crimen in purissimam et castissimam vitam, Cic.: suspicionem in alqm, Cic.: vitia in senectutem, Cic. – δ) confert (v. mehreren conferunt), wie συμφέρει, es ist etw. od. jmdm. zuträglich, förderlich, trägt mit bei, wirkt mit, gew. m. Ang. wieviel? durch aliquid, nihil, multum, plus, plurimum u. dgl., zB. quin etiam aliquid confert et aetas et corpus, Cels.: senecta nihil confert, Plin.: multum veteres Latini (auctores) conferunt, Quint.: non plus contulerunt lecti Cicero aut Demosthenes? Quint.: plurimum oratori confert lectio poëtarum, Quint.: quod contulisse plurimum videtur, Cels.: m. Infin. als Subj., incipiente incremento confert alterna folia circumobruere, Plin. 19, 83. – zugl. m. Ang. wozu? durch Adv. eo (dazu), od. durch ad od. (selten) in u. Akk., od. durch bl. Dat. (s. Herbst Quint. 10, 1, 95. Sillig Plin.
    ————
    35, 67), multum autem eo confert et corporis et nervorum habitus, Cels.: confert etiam aliquid ad somnum silanus iuxta cadens, Cels.: rursus in alia plus prior confert (exercitatio), Quint.: plus scientiae collaturus quam eloquentiae, Quint.: plurimum coeptis contulerunt iactatum exemplar epistulae;... simul rumor dissipatus etc., Suet.: allium voci confert, Plin. – m. Ang. worin? wobei? durch in u. Abl., in morbis cum multum fortuna conferat, Cels. 7. praef. § 4. – Perf. contulĕrunt gemessen, Prop. 2, 3, 25.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > confero

  • 109 contendo

    con-tendo, tendī, tentum, ere, anspannen, I) eig.: a) übh.: muscipula, aufstellen, Lucil. fr.: tenacia vincla, Verg.: arcum, spannen, Verg. u.a.: ballistas lapidum et reliqua tormenta telorum c. atque adducere vehementer, Cic. – c. oculos, Comic. inc. fr.: sua perpetuo c. ilia risu, ausdehnen, Ov.: u. so membrum in diversa (nach verschiedenen Richtungen hin), Cels. – b) prägn.: α) ein Saiten-instrument anspannend stimmen, ut in fidibus plurimis si nulla earum ita contenta nervis sit, ut concentum servare possit, omnes aeque incontentae sint, sic etc., Cic. de fin. 4, 75. – β) ein Geschoß mit straff angezogenem Bogen od. Arme auf den Gegner hinrichten, zielen, arcu contenta parato tela tenens, Verg.: contenta tela (Ggstz. languida), Lucan.: sagittas c. nervo, Sil.: nervo equino c. telum, Verg. – aërias telum (Pfeil) c. in auras, Verg.: Mago (auf M.) procul infensam c. hastam, Verg. – γ) eine Brücke schlagen, Hellesponto pontem in alto, Enn. ann. 371.
    II) übtr.: A) im allg.: seine körperl. od. geistigen Kräfte od. sich anspannen, d.i. anstrengen 1) die Körperkräfte, a) übh.: α) tr.: c. summas vires de palma (um den (Siegespreis, v. Rosse), Lucr.: c. se (v. den Augen), Lucr. – β) intr. contendere = sich anstrengen, seine Kräfte aufbieten, gew. m. Abl. (mit), voce, Cels.: lateribus aut clamore, Cic.: multis funi-
    ————
    bus, Caes.: vi, Gewalt anwenden, es (den Übergang) erzwingen, Caes.: u. m. allg. Acc., quantum coniti animo potes, quantum labore contendere, si discendi labor (eine körperliche Anstrengung) est potius, quam voluptas, tantum fac ut efficias, Cic. – mit folg. ut u. Konj., qui stadium currit, eniti et contendere debet quam maxime possit, ut vincat, Cic.: quantum potero voce contendam, ut populus hoc Romanus exaudiat, Cic.: remis contendit, ut eam partem insulae caperet, quā etc., Caes. – m. folg. Infin., fugā salutem petere contenderunt, Caes.: hunc (locum) duabus ex partibus oppugnare contendit, Caes.: vide ne, dum ad cacumen pervenire contendis, cum ipsis ramis, quos comprehenderis, decĭdas, Curt.
    b) sich anstrengen, einen Weg, Marsch wohin auszuführen, m. allg. Acc. der Wegstrecke, nocte unā tantum itineris, Cic. Rosc. Am. 97: tandem, si operae est, contendite viam, macht euch auf den Weg, Symm. ep. 1, 8 in. – m. Acc. der Tätigkeit, rectā plateā c. cursum huc suom, Plaut. cist. 534. – m. Ang. des Ziels der Tätigkeit im Infin., sich beeilen, Bibracte ire contendit, Caes.: in Britanniam proficisci contendit, Caes.: proxima litora cursu contendunt petere, Verg.: iter a Vibone Brundisium terrā (zu L.) petere contendi, Cic. – m. Ang. des Ortszieles wohin? durch Advv., od. durch Praepp., od. durch bl. Acc. loc., wohin schleunigst aufbrechen, -reisen, -mar-
    ————
    schieren, -rücken (vorrücken), wohin eilen, quo contenderat, pervenit, Nep.: u. (im Bilde) si potuissemus, quo contendimus, pervenire, Cic.: huc magno cursu contenderunt, Caes.: in Italiam magnis itineribus, Caes.: ad Rhenum finesque Germanorum, Caes.: inde ad Amanum, Cic.: ad hostes, ad hostium castra, Caes.: per Armeniam in hostes, Aur. Vict.: per fines Haeduorum in Lingones, Caes.: Lacedaemonem, Nep.: equo admisso Teanum, Val. Max.: Tarentum ad Heraclidem Ponticum, Varr. fr.: domum, Caes.
    2) die Geisteskräfte usw. anstrengen, a) übh.: α) tr.: quo se contendit dira lubido, Lucr.: c. animum tales in curas, Ov. – m. in u. Abl., onus dignum, in quo omnes nervos aetatis industriaeque meae contenderem, Cic. – mit folg. ut od. ne u. Konj., contendit omnes nervos Chrysippus, ut persuadeat etc., Cic.: ut omnes tuos nervos in eo contendas, ne quid mihi ad hanc provinciam... temporis prorogetur, Cic. – β) intr. contendere, sich anstrengen, Anstrengungen machen, seine Kräfte aufbieten, etw. erstreben, auf etw. hinarbeiten, nach etw. ringen, absol., et illos quidem contendere, eniti; hos quiescere, remitti, Plin. ep.: c. dolis et fallaciis (Ggstz. verā viā niti), Sall. – m. allg. Acc., id sibi contendendum... existimabat, Caes.: quod plurimis locis perorationes nostrae voluisse nos atque animo contendisse declarant, Cic.: tantum contendere in re publica, quantum probare civi-
    ————
    bus tuis possis, Cic.: eadem c. (gleiche Anstr. machen) in tribunatu, Cic. – m. folg. ut od. ne u. Konj., seine Kräfte aufbieten, dahin streben, darauf hinarbeiten, ob eam causam contendi, ut plura dicerem, Cic.: contende quaeso atque elabora, non modo ut... sed etiam ut etc., Cic.: cupidissime c., ut etc., Cic.: contendebat, ne a rebus gestis eius decederet, Iustin. – durch Infin., omnibus precibus petere contendit, ut etc., Caes. – m. ad u. Akk., losstreben auf usw., eifrig streben, -ringen nach usw., ad salutem, Caes.: ad victoriam, Auct. b. Hisp.: maximis laboribus et periculis ad summam laudem gloriamque, Cic.: ad ultimum animo, Cic.: ad ea rectis studiis, Cic.
    b) sich anstrengen, etw. zu erlangen, auf etw. bestehen, auf etw. dringen, etwas dringend verlangen, dringend um etw. anliegen, α) absol.: a quo facile, si contenderis, impetrare possis, ut etc., Q. Cic.: cum illi pertinaciter contenderent (darauf bestanden), Suet. – β) mit Acc.: c. honores, Varr. fr.: neque ego nunc hoc contendo...; sed te illud admoneo, ut etc., Cic. – hoc a te ita contendo, ut in eo fortunas meas positas putem, ich dringe in dieser Beziehung so ernstlich in dich, weil ich glaube, daß usw., Cic.: non erat causa, cur hoc tempore aliquid a te contenderem, Cic.: nihil ab ipso invito contendere, Cic. – propter magnitudinem potestatis hic magistratus a populo summā ambitione contenditur etc., Cic. – γ) mit
    ————
    de u. Abl.: ab alqo valde de reditu in gratiam, Cic.: a magistris de proferendo die, Cic.: unum instare de indutiis vehementissimeque contendere, Caes. – δ) m. folg. ut od. ne u. Konj., m. vorhergeh. allg. Acc. Pron. u. ohne diesen: non minus se id contendere et laborare, ne ea, quae dixissent, enuntiarentur, quam uti ea, quae vellent, impetrarent, Caes.: contendunt, ut ipsis summa imperii tradatur, Caes.: gratiā contendimus et rogando, ut istis te molestiis laxes, Luccei. in Cic. ep.: contendit a Pythio ut venderet, dringt in P., Cic.: vehementer ab alqo c., ut etc., Cic.: plurimis verbis ab alqo c., ut etc., Cic.: omni studio ab aliquo c., ut etc., Cic.: ab alqo petere et summe c., ut etc., Cic.: omni opere c., ut etc., Suet.: a militibus c., ne etc., Caes.: magno opere, ne etc., Suet. – ε) mit folg. Infin. nach vorhergeh. allg. Acc. Pron.: neque ego nunc hoc contendo, quod fortasse... iam in nostra aetate difficile est, mutare animum, sed etc., Cic. ad Q. fr. 1, 1, 13. § 38. – ζ) m. folg. Acc. u. Infin.: qui a Caesare dimittendos (esse) exercitus contendebant, Vell. 2, 48, 1.
    c) sich anstrengen, eine Behauptung durchzusetzen, auf etw. bestehen, etw. fest behaupten, fest versichern, fest erklären, m. folg. Acc. u. Infin., bei vorhergeh. allg. Acc. u. ohne diesen, sic ego hoc contendo, me tibi ipsi adversario cuiuscumque tribus rationem poposceris redditurum, Cic.: vociferarer et
    ————
    quantum maxime possem contenderem... totius testimonii fictam audaciam manifesto comprehensam atque oppressam esse, Cic.: contendentes numquam eam urbem fuisse ex Triphylia, Liv.: cum M. Cato moriendum ante, quam ullam condicionem civis accipiendam rei publicae contenderet, Vell.: ausim contendere nullum te melius, aeque bene vix unum aut alterum collocasse, Plin. ep. – m. apud u. Akk., apud eos contendit falsa esse delata, Nep. Them. 7, 2. – m. pro u. Abl., illud alterum pro me maioribusque meis contendere ausim, nihil nos, quod incommodum plebi esset, scientes fecisse, Liv. 6, 40, 5. – in der Parenthese ganz absol., ut Asclepiades contendit, Cels. 1. praef. p. 3, 28 D.
    3) (als v. intr.) sich ausdehnen, sich erstrecken, von Ortl. usw., haec patulum vallis contendit in orbem, Calp. ecl. 7, 30 (al. concedit): Cappadocum gens usque ad Cyrresticam eius regionem parte suā, quae vocatur Cataonia, contendit, Plin. 6, 24.
    B) insbes., einem andern gegenüber sich anstrengen, 1) intr. od. mit allg. Acc. = als Gegner sich jmdm. gegenüber anstrengen obzusiegen, mit jmd. sich messen, sich in einen Streit (Wettstreit) einlassen, anbinden, streiten (sich herumstreiten), kämpfen, gegen jmd. od. etw. ankämpfen, bei Ang. womit? mit Abl.; bei Ang. mit wem? m. cum u. Abl., od. m. inter u. Akk., od. poet. m. bl. Dat.; bei Ang.
    ————
    gegen wen? mit contra od. adversus u. Akk.; bei Ang. wofür? m. pro u. Abl.; bei Ang. worüber? m. de u. Abl.; bei Ang. weswegen? m. propter u. Akk., a) v. eig. Kampfe, inimicā mente, Nep.: magis virtute quam dolo, Caes.: proelio, Caes. – cum barbaro, Nep.: cum victore, Hor. u. Caes., v. Gladiator, Plin. ep.: proelio uno cum Latino Volscoque, Liv.: parvulis proeliis cum nostris, Caes.: semel atque iterum armis cum alqo, Caes.: summis copiis cum alqo, Caes.: cum magnis legionibus parvā manu, Sall.: cum Sequanis bello, Caes.: u. (unpers.) proelio equestri inter duas acies contendebatur, Caes. – c. contra alcis copias, Auct. b. Afr.: contra Paridem, Verg.: contra populum Rom. armis, Caes.: contra saevum monstrum, Catull. – se didicisse adversus vires hostium, non adversus calamitates contendere, Iustin. – c. pro vitulis contra leones (v. Stieren), Cic. – c. de regno aequo Marte, Curt. – b) v. Wettkampfe im Ringen, Laufen usw., quoad stans complecti posset atque contendere, Nep. – inter coaequales c. aut equo aut cursu aut viribus, Iustin. – c. rapido cursu, Verg.: cum alqo c. pedibus, Ov. – poet. m. Dat. (s. Passerat. Prop. 1, 7, 3), quid enim contendat hirundo cygnis? Lucr.: c. Homero, Prop.: c. Latio, Claud. – c) v. polit. Wettkampf, Kampf, c. cum alqo od. inter se de principatu, Nep. u. Caes.: cum alqo de honore regni, Nep.: de potentatu inter se multos annos, Caes.: gratiā cum libenter pro
    ————
    homine sibi coniunctissimo, tum acriter contra factionem et potentiam paucorum, Hirt. b. G. – d) v. Kampfe mit Worten usw., sich messen, sich streiten, sich herumstreiten, rechten, es durchzusetzen suchen, cum Libone de mittendis legatis contendisse, Caes.: quodsi duriorem te eius miserae et afflictae fortunae praebes, non contendam ego adversus te, Anton. in Cic. ep.: m. allg. Acc. zur Ang. worüber? nec cum Appio, transactā re, quod contenderent (worüber sie Streit anfangen konnten) fuit, Liv. – bes. gerichtlich, c. inimicissime atque infestissime, Cic.: vulgari et pervagatā declamatione, Cic.: u. (unpers.) si contra verbis et litteris et, ut dici solet, summo iure contenditur, Cic. – c. cum alqo iurgio, Cic.: cum alqo interdicto, Cic.: cum alqo sacramento, s. sacramentum. – translatio non habet quaestionem, de qua contendit orator, sed propter quam contendit, Quint. – c. de bonis alcis, Val. Max.: u. (unpers.) de his lite contenditur, Quint. – cum improbissimis heredibus de paternis bonis c. apud centum viros, Val. Max. – m. allg. Acc. zur Ang. worin? tamenne vereris, ut possis haec contra Hortensium contendere? dich auch darin mit H. messen? Cic. Quinct. 78. – e) v. Wetteifer im Bieten, wetteifern, um die Wette bieten, is liceri non destitit; illi, quoad videbatur ferri aliquo modo posse, contenderunt, Cic. Verr. 3, 99. – f) von jedem Sich- Messen mit phys. od. geistigen Kräften, neque inter
    ————
    se contendant viribus (animae), Lucr.: c. contra vim gravitatemque morbi, Cic.: patĕre igitur rationem meam cum tua ratione contendere (sich messen), Cic.: quis enim erat qui non videret humilitatem cum dignitate et amplitudine contendere? Cic. – m. allg. Acc., sic enim est faciendum, ut contra universam naturam nihil contendamus, in keiner Sache ankämpfen, Cic.
    2) zwei Dinge miteinander od. eine Sache mit einer andern zur Vergleichung sich messen lassen, vergleichen, ipsas causas, quae inter se confligunt, Cic.: leges, Cic.: vetera et praesentia, Tac. – m. cum u. Abl., quicquid tu contra dixeris, id cum defensione nostra contendito; ita facillime causa Sex. Roscii cum tua conferetur, Cic.: vitam suam Atticam cum istac rusticana, Caecil. com. fr.: annales nostros cum scriptura eorum, qui etc., Tac. – mit ad (an, gegen) u. Akk., vim suam ad maiestatem viri, Acc. tr. 648. – poet. m. bl. Dat. (wem? = mit), Aquinatem fucum Sidonio ostro, Hor.: se Frontoni, Auson.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > contendo

  • 110 promitto

    prō-mitto, mīsī, missum, ere, vorwärts-, vor-, hervorgehen lassen, dah. I) übtr.: A) ( nach mitto no. I = faire aller) vorwärtsgehen machen, 1) hervorfließen-, vergießen machen, non est, quod tibi quicquam promisisse lacrimas putes, Sen. contr. 2, 3 (11), 4. – 2) v. Wachstum u. zwar refl. pr. se, hervor-, emporwachsen, nec ulla arborum avidius se promittit, Plin. 16, 107. – 3) v. Dehnen des Tones, dehnen, schleifen, sonus lusciniae promittitur revocato spiritu, Plin. 10, 81. – B) ( nach mitto no. II = laisser aller) vorwärts-, lang wachsen lassen, capillum et barbam, Liv., crinem barbamque, Tac.: ramos longius, Colum. – II) bildl., in Aussicht stellen, hoffen lassen, 1) zusichern, zusagen, versprechen, verheißen, geloben (Ggstz. facere, praestare [leisten], observare, negare [ableugnen]), a) übh.: α) m. Acc. rei u. mit u. ohne Dat. pers.: di faxint, ut faciat ea, quae promittit! Cic.: si Neptunus quod Theseo promiserat non fecisset, Cic.: vix videbar quod promiseram praestare posse, Cic.: qui plura promitteret quam praestaret, Iustin.: meque (velim) ea, quae promitto ac recipio, sanctissime esse observaturum, Cic.: bene promittis multa ex multis; omnia incassum cadunt, Plaut.: mox paenitentiā ductus, ut honeste negaret, quod temere promiserat, Iustin.: hoc tibi de plano (ohne Mühe) possum promittere, Lucr.: pr. impigre
    ————
    auxilium, Liv.: auxilium Troiae (Dat.), Ov.: dotem, Curt.: impunitatem, Val. Max.: nunc ingentia, interdum quoque regnum, Curt.: librum, quem prioribus epistulis promiseram, exhibeo, Plin. ep.: non haec mihi litora (diese K., nach der ihr steuert) promisistis, Ov.: nihil ob advocationem dedisse promisisse cavisse, Plin. ep.: alci nummos, Val. Max., ducentos nummos, Plaut.: quinque milia nummûm in alimenta ingenuorum ingenuarumque, Plin. ep.: alci (virgini) nuptias, Sen. rhet.: impensius, quam exigebatur, operam promittit, Curt.: pr. pecuniam, Auct. b. Alex.: pecuniam in portarum ornatum, Plin. ep., ad refectionem Capitolii, Val. Max.: reditus sibi pr. inanes, sich vergebliche Hoffnung auf Rückkehr machen, Ov.: dum septem donat sestertia, mutua septem promittit, Hor.: pr. omnibus quinquagena sestertia, Suet. – v. lebl. Subj., ut alimenta sanis corporibus agricultura, sic sanitatem aegris medicina promittit, Cels.: hoc primum philosophia promittit, sensum communem, humanitatem et congregationem, Sen.: terra aquas promittit, Plin.: perpetuitatem enim urbis, non amissionem hoc facto promiserat (oraculum), Iustin.: ipse quid aura mihi tumulo promittat ab alto prospicio, Ov. – β) mit Acc. pers.: falso tibi me promittere noli, mich (meine Rückkehr), Ov. met. 11, 662: pr. oratorem, ein R. zu werden versprechen (hoffen lassen), Sen. contr. 9, 6 (29), 13: pr. ducem, sich zum F. (gegen die Römer)
    ————
    anbieten, Sen. nat. qu. 3. praef. § 6. – mit dopp. Acc., se socios fugae, Tac. hist. 3, 59: per ea scelera se parricidam, ein V. zu werden befürchten lassen, Ps. Quint. decl. 1, 6: se ultorem, sich als ein R. verheißen, d.i. mit Rache drohen, Verg. Aen. 2, 96. – γ) m. de u. Abl., mit und ohne Acc. rei: quod vitium procul afore chartis atque animo prius, ut si quid promittere de me possum aliud, vere promitto, Hor. sat. 1, 4, 102 sq.: nihil tibi ego tum de meis opibus pollicebar, sed de horum erga me benevolentia promittebam, Cic.: ohne Acc. rei, neque enim mehercule minus ei prolixe de tua voluntate promisi, quam erat solitus de mea polliceri, Cic.: implent enim me bonā spe et iam non promittunt de te, sed spondent, Sen. – δ) m. Genet.: si quis in pariete communi destruendo damni infecti promiserit, Versprechungen wegen (Ersatz) möglichen Schadens gegeben hat, Cic. top. 22: promittentes armorum, Amm. 14, 7, 18 G. – ε) m. folg. Infin.: si quidem operam dare promittitis, Plaut.: ei promisi dolium vini dare, Plaut.: fidentius promittentes latebras monstrare Florentii, Amm. – ζ) m. folg. Acc. u. Infin., u. zwar gew. m. folg. Acc. u. Infin. Fut. act.: eum promisisse firmiter dixit sibi sese abducturum a me dolis Phoenicium, Plaut.: promitto tibi, si valebit, tegulam illum in Italia nullam relicturum, Cic.: ex voluntate Sullae omnia se facturum promittit, Sall.: equis se suis stipendia facturos promit-
    ————
    tunt, Liv.: promitto, recipio, spondeo C. Caesarem talem fore civem, qualis etc., Cic.: quem ita commendo, ut cupidissimum otii, studiosissimum bonorum futurum esse promittam et spondeam, Cic.: de me tibi sic contestans omnes deos promitto atque confirmo me pro tua dignitate... imperatoris suscepturum officia atque partes, Cic. – selten m. folg. Acc. u. Infin. Praes. act., promittebas te os sublinere meo patri, Plaut. merc. 631 (vgl. rud. 540): tepefactum (marrubi sucum) vomicas rumpere, purgare, persanare promittens, Plin. 20, 244: mit folg. Acc. u. Infin. Praes. u. Fut. act. zugl., is non praeceps se, sed strenuum remedium adferre tantamque vim morbi potione medicatā levaturum esse promisit, Curt. 3, 6 (14), 2: m. folg. Acc. u. Inf. Praes. passiv., ut Idibus Septembribus P. Quinctium sisti Sextus Alfenus promitteret, Cic. Quinct. 29: im Passiv m. Nom. u. Infin. Praes. act., Hammonis cornu promittitur (soll) praedivina somnia repraesentare, Plin. 37, 168. – η) absol.: aut facere ingenuae est aut non promisse (= promisisse) pudicae, Catull.: quae autem inconstantia deorum est, ut primis minentur extis, bene promittant secundis, Gutes (Glück) verheißen, Cic.: homines non modo promitti sibi... sed etiam large atque honeste promitti volunt, Cic.: si bene (tüchtig) promittent, totidem promittite verbis, Ov.: aliis si laudarent, benignissime promittere, Cic. – b) einer Gottheit geloben, donum Iovi dica-
    ————
    tum et promissum, Cic.: pr. templa, Flor.: Laribus cristam galli, Iuven. – c) pr. ad alqm, ad cenam, sich zu jmd. zu Tische ansagen, versprechen (s. Benecke Iustin. 43, 3, 10. p. 484), ad fratrem promiserat, Cic.: ad cenam alio (anderswohin) promisi foras, Plaut.: ad cenam mihi promitte, Phaedr.: heus tu promittis ad cenam nec venis, Plin. ep.: u. so ego illi ad prandium promisissem, ad cenam renuntiassem (abgesagt), Sen. rhet.: simul ad cenam hominem in hortos invitavit in posterum diem. Cum ille promisisset etc., Cic. – d) als Gebot eine Summe zusichern, bieten, pro domo sestertium millies promittens, Plin. 17, 3. – 2) versichern, zusichern = vorhersagen, a) von Pers.: praesertim cum, si mihi alterum utrum de eventu atque exitu rerum promittendum esset, id futurum, quod evenit, exploratius possem promittere, Cic. ep. 6, 1, 5. – b) v. Tieren u. Lebl., vorher anzeigen, pari in meliora praesagio omnia aves victimaeque promiserant, Flor.: stella... vindemiae maturitatem promittens, Plin.: clarum fore flamma promiserat, Flor. – c) v. Wetter, si ab ortu circave surrexit (arcus), serena promittunt, so bedeutet das heiteres Wetter, Sen. nat. qu. 1, 6, 2. – Synkop. Perfektformen: promisti, Ter. adelph. 940. Catull. 110, 3: Infin. promisse, Catull. 110, 5. – Parag. Infin. promittier, Plaut. Bacch. 873.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > promitto

  • 111 volō

        volō (2d pers. vīs, 3d pers. volt or vult, plur. volumus, voltis or vultis, volunt; vīn for vīsne, T., H.; sīs for sī vīs, T., C., L.), voluī, velle    [1 VOL-], to will, wish, want, purpose, be minded, determine: Nolo volo, volo nolo rursum, I won't I will, I will I won't again, T.: Nolunt ubi velis, ubi nolis cupiunt ultro, T.: quis est cui velle non liceat? who is not free to wish?: sed ego hoc ipsum velle miserius esse duco quam, etc., i. e. that very ambition: inest velle in carendo, wanting includes wishing: ait rem seriam Velle agere mecum, T.: quod eas quoque nationes adire volebat, Cs.: si haec relinquere voltis, S.: cuicunque nocere volebat, Vestimenta dabat, H.: quid arbitramini Rheginos merere velle ut Venus illa auferatur? would take for, etc.: Fabula quae posci volt et spectata reponi, i. e. which is meant to be in demand, etc., H.: sed licere, si velint, in Ubiorum finibus considere, Cs.: daret utrum vellet, subclamatum est, L.; cf. volo Dolabellae valde desideranti, non reperio quid, i. e. to dedicate some book: neminem notā strenui aut ignavi militis notasse volui, I have decided to mark no one, etc., L.: Sunt delicta quibus ignovisse velimus, i. e. which should be pardoned, H.: edicta mitti ne quis... coisse aut convenisse causā sacrorum velit, L.; cf. Interdico, ne extulisse extra aedīs puerum usquam velis, T.: Oscula praecipue nulla dedisse velis (i. e. noli dare), O.: nostri... leges et iura tecta esse volue<*>unt: sociis maxime lex consultum esse volt: Id nunc res indicium haec facit, quo pacto factum volueris, shows why you wished it to be done, T.: Hannibal non Capuam neglectam volebat, L.: liberis consultum volumus propter ipsos: scin' quid nunc facere te volo? T.: vim volumus exstingui: qui salvam rem p. vellent esse, L.: si vis me flere, H.: qui se ex his minus timidos existimari volebant, Cs.: si me vivom vis, pater, Ignosce, if you wish me to live, T.: soli sunt qui te salvum velint: regnari tamen omnes volebant, that there should be a king, L.: mihi volo ignosci, I wish to be pardoned: quid vis, nisi ut maneat Phanium? T.: velim ut tibi amicus sit: Ducas volo hodie uxorem, T.: volo etiam exquiras quid Lentulus agat?: nullam ego rem umquam in vitā meā Volui quin, etc., I never had any wish in my life, etc., T.: (dixit) velle Hispaniam, he wanted Spain (as a province): nummos volo, I want the money: si amplius obsidum vellet, dare pollicentur, Cs.: pacem etiam qui vincere possunt, volunt, L.: quorum isti neutrum volunt, acknowledge neither: voluimus quaedam, we aspired to certain things: si plura velim, if I wished for more, H.—With acc. of person, to call for, demand, want, wish, desire: Quis me volt? T.: Centuriones trium cohortium me velle postridie: Sosia, Adesdum, paucis te volo (sc. verbis), I want a few words with you, T.: quam volui nota fit arte meā, she whom I love, O.: illam velle uxorem, to want her for a wife, T.—With acc. of person and thing, to want... of, require... from: Num quid aliud me vis? T.: si quid ille se velit, etc., Cs.—With dat. of person for whom a wish is expressed: Praesidium velle se senectuti suae, wants a guard for his old age, T.: nihil est mali quod illa non filio voluerit, she wished her son every misfortune.—Esp., with bene or male: tibi bene ex animo volo, I heartily wish you well, T.: qui mihi male volunt, my enemies, T. —With causā and gen. of person, to be interested in, be concerned for, be well disposed to: te ipsius causā vehementer omnia velle, heartily wish him all success; cf. qui nostrā causā volunt, our friends. —With subj., in softened expressions of desire or command: ego quae in rem tuam sint, ea velim facias (i. e. fac), T.: eum salvere iubeas velim, please salute him: velim mihi ignoscas, I beg your pardon: haec pro causā meā dicta accipiatis velim, L.: Musa velim memores, etc., H.: de Menedemo vellem verum fuisset, I wish it had been true: vellem equidem idem posse gloriari quod Cyrus, I wish I could, etc.; cf. Tum equidem istuc os tuum inpudens videre nimium vellem! I wish I could have seen, etc., T.: Abiit, vah! rogasse vellem, I wish I had asked him, T.: Et vellem, et fuerat melius, V.: vellem tum tu adesses, I wish you could be present: vellem Idibus Martiis me ad cenam invitasses, I wish you had invited, etc.: de tuis velim ut eo sis animo, quo debes esse: quod faxitis, deos velim fortunare, L.: virum me natum vellem, would I had been born a man, T.: Nunc mihi... Vellem, Maeonide, pectus inesse tuum, O.: Te super aetherias errare licentius auras Haud pater ille velit, etc., i. e. volt, V.: velim scire ecquid de te recordere: sed multitudo ea quid animorum... habeat scire velim, L.: nec velim (imitari, etc.) si possim: trīs eos libros maxime nunc vellem, I would like to have.—In concessive phrases with quam, however, however much: quod illa, quam velit sit potens, numquam impetravisset (i. e. quamvis sit potens), however powerful she may be: exspectate facinus quam voltis improbum, never so wicked: quam volent in conviviis faceti sint.—Parenthet., in the phrase, sī vīs (contracted sīs; colloq.), if you please, if you will: paulum opperirier, Si vis, T.: dic, si vis, de quo disputari velis: addam, si vis, animi, etc., if you will.—To intend, purpose, mean, design, be minded, be about: Puerumque clam voluit exstinguere, T.: hostis hostem occidere volui, L.: at etiam eo negotio M. Catonis splendorem maculare voluerunt, it was their purpose: rem Nolanam in ius dicionemque dare voluerat Poeno, L.: idem istuc, si in vilitate largiri voluisses, derisum tuum beneficium esset, if you had offered to grant the same thing during low prices, etc.: sine me pervenire quo volo, let me come to my point, T.: scripsi, quem ad modum quidem volui, etc., as I intended: ego istos posse vincere scio, velle ne scirem ipsi fecerunt, L.: quae ipsi qui scripserunt voluerunt volgo intellegi, meant to be understood by all.—To try, endeavor, attempt, aim: quas (i. e. magnas res) qui impedire volt, is et infirmus est mollisque naturā, et, etc.: audes Fatidicum fallere velle deum? do you dare attempt? O.: His respondere voluit, non lacessere, meant to answer, not to provoke, T.: quid aliud volui dicere? did I mean to say, T.: ait se velle de illis HS LXXX cognoscere, that he meant, i. e. was about: sed plane quid velit nescio.—To resolve, conclude, determine, require: uti tamen tuo consilio volui, concluded to follow your advice: Siculi... me defensorem calamitatum suarum... esse voluerunt: si a me causam hanc vos (iudices) agi volueritis, if you resolve.—Ellipt.: veremur quidem vos, Romani, et, si ita voltis, etiam timemus, L.: cadentque vocabula, si volet usus (i. e. ea cadere), H.—To be willing, be ready, consent, like, acquiesce: ei laxiorem diem daturos, si venire ad causam dicendam vellet, L.: qui se ait philosophari velle, that he liked philosophizing: Patri dic velle, that you consent (sc. uxorem ducere), T.: cum alter verum audire non volt, refuses: obtinuere ut (tribuni) tribuniciae potestatis virīs salubrīs vellent rei p. esse, to permit the tribunitian power to be useful to the republic, L.: cum P. Attio agebant ne suā pertinaciā omnium fortunas perturbari vellet, Cs.: duodecim tabulae furem interfici inpune voluerunt.—To do voluntarily, act intentionally: si voluit accusare, pietati tribuo; si iussus est, necessitati, if he accused of his own free will: (quaeritur) sitne oratoris risum velle movere, on purpose; cf. tu selige tantum, Me quoque velle velis, anne coactus amem, O.—To be of opinion, imagine, consider, think, mean, pretend, claim, hold, assert, assume: ergo ego, inimicus, si ita voltis, homini, amicus esse rei p. debeo: erat Mars alter, ut isti volunt, L.: isto ipso in genere in quo aliquid posse vis, in which you imagine you have some influence: in hoc homo luteus etiam callidus ac veterator esse volt, pretends to be: est genus hominum qui esse primos se omnium rerum volunt, Nec sunt, T.: si quis—quod illi volunt invidiosius esse—Claudius diceret, L.: voltis, nihil esse in naturā praeter ignem: si tam familiaris erat Clodiae quam tu esse vis, as you say he is: quae ego vellem non esse oratoris, what I claimed to be beyond the orator's province: restat ut omnes unum velint, are of one opinion: bis sumpsit quod voluit, i. e. begged the question.—In interrog. clause with quid, to mean, signify, intend to say, mean to express: sed tamen intellego quid velit: quid tibi vis? what do you mean by all this? T.: pro deum fidem, quid vobis voltis? L.: quid sibi vellet (Caesar)? cur in suas possessiones veniret? Cs.: avaritia senilis quid sibi velit, non intellego, what is the meaning of the phrase: tacitae quid volt sibi noctis imago? O.—With weakened force, as an auxiliary, or in periphrasis, will, shall: illa enim (ars) te, verum si loqui volumus, ornaverat: eius me compotem facere potestis, si meminisse voltis, etc., L.: Vis tu urbem feris praeponere silvis? will you prefer, etc., H.: tu tantum fida sorori Esse velis, i. e. fida sis, O.: si id confiteri velim, tamen istum condemnetis necesse est, if I should acknowledge: si quis velit ita dicere... nihil dicat, chooses to say, etc.: quā re oratos vos omnīs volo Ne, etc., T.: Esse salutatum volt te mea littera primum, O.—Redundant after noli or nolite: nolite, iudices, hunc velle maturius exstingui volnere vestro quam suo fato, do not resolve.—Of expressions of authority, to determine, resolvē, decree, demand, require, enact: utrum populus R. eum (honorem) cui velit, deferat: senatus te voluit mihi nummos dare: exercitūs quos contra se aluerint velle dimitti, Cs.: quid fieri velit praecipit, gives his orders, Cs.: sacra Cereris summā maiores nostri religione confici voluerunt, i. e. established the custom of celebrating: nostri maiores... insui voluerunt in culeum vivos, etc., made a law, that, etc.: Corinthum exstinctum esse voluerunt, should be (and remain) destroyed: volo ut mihi respondeas, I require you to answer: nuntia Romanis, Caelestes ita velle, ut Roma caput terrarum sit, L. —Esp., in the formula of asking a vote upon a law or decree: novos consules ita cum Samnite gerere bellum velitis, ut omnia ante nos bella gesta sunt, L.: plebes sic iussit—quod senatus... censeat, id volumus iubemusque, L.—To choose rather, prefer: a multis (studiis) eligere commodissimum quodque, quam sese uni alicui velle addicere: malae rei quam nullius duces esse volunt, L.
    * * *
    I
    velle, volui, - V
    wish, want, prefer; be willing, will
    II
    volare, volavi, volatus V
    III
    volunteers (pl.); (in the Second Punic War)

    Latin-English dictionary > volō

  • 112 amo

    ămo, āvi, ātum, 1, v. a. (amāsso = amavero, Plaut. Cas. 5, 4, 23; id. Curc. 4, 4, 22; id. Mil. 4, 2, 16; cf. Paul. ex Fest. p. 28 Müll.:

    amāsse = amavisse,

    Ter. Eun. 5, 1, 11:

    amantum = amantium,

    Plaut. Men. 2, 3, 4; Lucr. 4, 1077; Ov. A. A. 1, 439) [cf. Sanscr. kam = to love; hama = Sanscr. sam = Germ. sammt; Engl. same, Lat. similis; with the radical notion of likeness, union], to like, to love, eraô, phileô (both in the higher and the lower sense, opp. odisse; while diligere (agapô) designates esteem, regard; opp. neglegere or spernere; cf. Doed. Syn. IV. p. 97; in the high sense in the philos. writings and Epp. of Cicero; often in the low sense, esp. in the comic poets. In the Vulg. amo and amor are comparatively little used, prob. from their bad associations, amo being used 51 times and amor 20. Instead of these words, diligo, dilectio and caritas were used. Diligo (incl. dilectus) occurs 422 times, and dilectio and caritas 144 times in all; dilectio 43 and caritas 101 times).
    I.
    In gen.:

    quid autem est amare, nisi velle bonis aliquem adfici, quam maximis, etiamsi ad se ex iis nihil redeat,

    Cic. Fin. 2, 24:

    amare autem nihil aliud est, nisi eum ipsum diligere, quem ames, nullā indigentiā, nullā utilitate quaesitā,

    id. Am. 27, 100:

    videas corde amare (eos) inter se,

    Plaut. Capt. 2, 3, 60; Ter. Ad. 5, 3, 42:

    liberi amare patrem atque matrem videntur,

    Gell. 12, 1, 23:

    qui amat patrem aut matrem,

    Vulg. Matt. 6, 5:

    ipse Pater amat vos, h. l. used of God,

    ib. Joan. 16, 27:

    Cicerones pueri amant inter se,

    love each other, Cic. Att. 6, 1:

    magis te quam oculos nunc amo meos,

    Ter. Ad. 4, 5, 67:

    quem omnes amare meritissimo debemus,

    Cic. de Or. 1, 55, 234.—So, amare aliquem ex animo, to love with all one's heart, Cic. Q. Fr. 1, 1, 5:

    unice patriam et cives,

    id. Cat. 3, 5:

    aliquem amore singulari,

    id. Fam. 15, 20:

    sicut mater unicum amat filium suum,

    Vulg. 2 Reg. 1, 26:

    dignus amari,

    Verg. E. 5, 89.—Amare in ccntr. with diligere, as stronger, more affectionate: Clodius valde me diligit, vel, ut emphatikôteron dicam, valde me amat, Cic. ad Brut. 1, 1; id. Fam. 9, 14:

    eum a me non diligi solum, verum etiam amari,

    id. ib. 13, 47; id. Fragm. ap. Non. 421, 30 (Orell. IV. 2, p. 466); Plin. Ep. 3, 9.—But diligere, as indicative of esteem, is more emph. than amare, which denotes an instinctive or affectionate love:

    non quo quemquam plus amem, aut plus diligam, Eo feci, sed, etc.,

    Ter. Eun. 1, 2, 16:

    homo nobilis, qui a suis et amari et diligi vellet,

    Cic. Verr. 2, 4, 23:

    te semper amavi dilexique,

    have loved and esteemed, id. Fam. 15, 7: diligis (agapais) me plus his? Etiam, Domine, tu scis quia amo (philô) te, Vulg. Joan. 21, 15 sqq., ubi v. Alford, Gr. Test. al.—Hence in asseverations: ita (sic) me dii (bene) ament or amabunt, so may the gods love me, by the love of the gods, most assuredly:

    ita me di amabunt, etc.,

    Plaut. Poen. 1, 3, 30 (v. the pass. in its connection):

    ita me di ament, credo,

    Ter. And. 5, 4, 44:

    non, ita me di bene ament,

    id. Hec. 2, 1, 9:

    sic me di amabunt, ut, etc.,

    id. Heaut. 3, 1, 54.—Hence also ellipt.: ita me Juppiter! (sc. amet or amabit), Plaut. Poen. 1, 3, 31 (so in Engl. with different ellipsis, bless me! sc. God).—And as a salutation: Me. Salvus atque fortunatus, Euclio, semper sies. Eu. Di te ament, Me gadore, the gods bless you! Plaut. Aul. 2, 2, 6 al.—
    II.
    Esp.
    A.
    Amare se, of vain men, to be in love with, to be pleased with one's self, also, to be selfish (used mostly by Cic.):

    quam se ipse amans sine rivali!

    Cic. Q. Fr. 3, 8:

    nisi nosmet ipsos valde amabimus,

    id. Off. 1, 9, 29; so id. Att. 4, 16 med.; id. Har. Resp. 9:

    homines se ipsos amantes,

    Vulg. 2 Tim. 3, 2.—
    B.
    Of unlawful love, Plaut. Bacch. 2, 2, 30:

    ut videas eam medullitus me amare!

    id. Most. 1, 3, 86 et saep.:

    meum gnatum rumor est amare,

    Ter. And. 1, 2, 14; 1, 2, 20 al.:

    ibi primum insuevit exercitus populi Romani amare, potare, etc.,

    Sall. C. 11, 6:

    quae (via) eo me solvat amantem,

    Verg. A. 4, 479:

    non aequo foedere amare,

    id. ib. 4, 520; Hor. S. 2, 3, 250 Heind.; Vulg. Jud. 16, 4; ib. 2 Reg. 13, 4 al. —
    C.
    Trop., to love a thing, to like, to be fond of, to find pleasure in, delight in:

    nomen, orationem, vultum, incessum alicujus amare,

    Cic. Sest. 49, 105:

    amavi amorem tuum,

    id. Fam. 9, 16:

    Alexidis manum amabam,

    id. Att. 7, 2:

    amabat litteras,

    Nep. Att. 1, 2:

    ea, quae res secundae amant, lasciviā atque superbiā incessere,

    Sall. J. 41, 3:

    amare nemus et fugere urbem,

    Hor. Ep. 2, 2, 77:

    amat bonus otia Daphnis,

    Verg. E. 5, 61:

    non omnes eadem mirantur amantque,

    Hor. Ep. 2, 2, 58:

    mirā diversitate naturā, cum īdem homines sic ament inertiam et oderint quietem,

    Tac. G. 15:

    pax et quies tunc tantum amata,

    id. ib. 40:

    qui amant vinum et pinguia,

    Vulg. Prov. 21, 17:

    amant salutationes in foro,

    ib. Luc. 20, 46: amat Janua limen, loves to remain shut, i. e. is constantly closed, Hor. C. 1, 25, 3; so,

    Nilus amet alveum suum,

    keep to its bed, Plin. Pan. 31, 4 al. —With inf. as object:

    hic ames dici pater atque princeps,

    Hor. C. 1, 2, 50:

    amant in synagogis orare,

    Vulg. Matt. 6, 5.—
    D.
    Amare aliquem de or in aliquā re, quod, etc., to like one for something, to be obliged to one for something, to be under obligation, be thankful.
    a.
    With de:

    ecquid nos amas De fidicinā istac?

    Ter. Eun. 3, 2, 3:

    de raudusculo multum te amo,

    Cic. Att. 7, 2, 7.—
    b.
    With in:

    et in Attilii negotio te amavi,

    Cic. Fam. 13, 62.—
    c.
    With quod:

    te multum amamus, quod, etc.,

    Cic. Att. 1, 3: amas me, quod te non vidi? Domit. Afer. ap. Quint. 6, 3, 93.—Also without prep. or quod: soror, parce, amabo. Anter. Quiesco. Adelph. Ergo amo te, I like you, am much obliged to you, Plaut. Poen. 1, 2, 40:

    bene facis: Merito te amo,

    Ter. Ad. 5, 8, 23.—Hence in the eilipt. lang. of conversation, amabo or amabo te (never amabo vos, etc.), lit. I shall like you ( if you say, do, etc., that for me).—Hence in entreaties = oro, quaeso, precor (with ut or ne foll.), be so good, I pray, entreat you (in Plaut. and Ter. very freq.; in the latter always amabo without te;

    in Cic. only in Epistt.): quis hic, amabo, est, qui, etc.,

    Plaut. Mil. 3, 3, 26:

    qui, amabo?

    id. Bacch. 1, 1, 19:

    quid, amabo, obticuisti?

    id. ib. 1, 1, 28 et saep.:

    id, amabo, adjuta me,

    Ter. Eun. 1, 2, 70:

    id agite, amabo,

    id. ib. 1, 2, 50 al.; Cat. 32, 1:

    id, amabo te, huic caveas,

    Plaut. Bacch. 1, 1, 10; id. Men. 4, 3, 4:

    amabo te, advola,

    Cic. Q. Fr. 2, 10:

    cura, amabo te, Ciceronem nostrum,

    id. Att. 2, 2.—With ut or ne foll.:

    scin quid te amabo ut facias?

    Plaut. Men. 2, 3, 71; 3, 3, 1:

    amabo, ut illuc transeas,

    Ter. Eun. 3, 3, 31:

    amabo te, ne improbitati meae assignes, etc.,

    Cic. Q. Fr. 1, 4.—
    E.
    With inf., to do a thing willingly, to be wont or accustomed to (cf. phileô; mostly poet. or in post-Aug. prose):

    clamore, vultu, saepe impetu, atque aliis omnibus, quae ira fieri amat,

    delights to have done, is wont to do, Sall. J. 34, 1; cf. Quint. 9, 3, 17:

    aurum per medios ire satellites Et perrumpere amat saxa potentius Ictu fulmineo,

    Hor. C. 3, 16, 9; so id. ib. 2, 3, 9; id. Epod. 8, 15; Plin. 13, 4, 7, § 28; Tac. A. 4, 9.—Hence, ămans, antis, P. a., with gen. or absol.
    A.
    Fond, loving, kind, feeling kindly to, benevolent, pleasing; and subst., a friend, patron:

    continentem, amantem uxoris maxime,

    Plaut. As. 5, 2, 7:

    veterem amicum suum studiosum, amantem, observantem sui,

    Cic. Rab. Post. 16:

    homines amantes tui,

    id. Fam. 9, 6:

    cives amantes patriae,

    id. Att. 9, 19; id. Q. Fr. 1, 1, 5:

    amans cruoris,

    Ov. P. 2, 9, 46:

    ad nos amantissimos tui veni,

    Cic. Fam. 16, 7:

    Amantissimus Domini habitabit in eo,

    Vulg. Deut. 33, 12; ib. Amos, 5, 11: amantissima eorum non proderunt iis, their most [p. 108] pleasant things, ib. Isa. 44, 9; so ib. Os. 9, 16.—
    B.
    Trop., of things, friendly, affectionate:

    nomen amantius indulgentiusque,

    Cic. Clu. 5:

    lenissimis et amantissimis verbis utens,

    id. Fam. 5, 15 al. —
    C.
    Sometimes in a bad sense = amator or amica, a paramour; cf. Wolf ad Cic. Tusc. 4, 12, 27; cf. Hor. Ep. 1, 1, 38:

    quis fallere possit amantem,

    Verg. A. 4, 296; 4, 429:

    amantium irae amoris integratio est,

    Ter. And. 3, 3, 23:

    oblitos famae melioris amantīs,

    Verg. A. 4, 221:

    perjuria amantūm,

    Ov. A. A. 1, 633.— Hence, ămanter, adv., lovingly, affectionately, Cic. Fam. 5, 19; id. Att. 2, 4.— Comp., Tac. A. 1, 43.— Sup., Cic. Am. 1.

    Lewis & Short latin dictionary > amo

  • 113 seic

    sīc (old form sīce, Plaut. Rud. 2, 4, 12; also seic, C. I. L. 818), adv. [for si - ce; si, locat. form of pron. stem sa- = Gr. ho, ha, or hê, and demonstr. -ce; v. Corss. Ausspr. 1, 777], so, thus, in this or that manner, in such a manner, in the same way or manner, in like manner, likewise, to this or that extent or degree, to such a degree, in this or that state or condition, in such a condition (syn. ita); sic refers, I. To a previous fact, description, or assumption.—II. To a subsequent independent sentence, = thus, as follows. —III. As a local demonstrative (deiktikôs), referring to something done or pointed out by the speaker, = thus, as I do it; thus, as you see, etc.—IV. As a correlative, preceding or following clauses introduced by conjunctions. —V. In certain idiomatic connections.
    I.
    Referring to something said before, = hoc modo: sic ille annus duo firmamenta rei publicae evertit, so, i. e. in the manner mentioned, Cic. Att. 1, 18, 3:

    sic et nata et progressa eloquentia videtur,

    id. Inv. 1, 2, 3:

    facinus indignum Sic circumiri,

    Ter. Phorm. 4, 3, 9:

    sic deinceps omne opus contexitur,

    Caes. B. G. 7, 23:

    arare mavelim quam sic amare,

    Plaut. Merc. 2, 3, 21:

    sic se res habet,

    Cic. Brut. 18, 71:

    sic regii constiterant,

    Liv. 42, 58:

    sic res Romana in antiquum statum rediit,

    id. 3, 9, 1:

    sic ad Alpes perventum est,

    Tac. H. 1, 84; cf. Enn. Ann. 1, 104; Plaut. Ep. 3, 4, 88; Ter. Ad. 5, 2, 11; Cic. Inv. 1, 46, 86; 2, 32, 100; id. de Or. 1, 32, 146; 2, 49, 201; 3, 29, 117; id. Brut. 40, 149; id. Rep. 2, 14, 27; 2, 20, 35; id. Lael. 9, 32; Liv. 4, 11, 5; 6, 17, 1; Caes. B. G. 3, 19; 6, 30; 7, 62.—Often sic does not qualify the main predicate, but a participle or adjective referring to it:

    sic igitur instructus veniat ad causas,

    Cic. Or. 34, 121:

    cum sic affectos dimisisset,

    Liv. 21, 43, 1:

    sic omnibus copiis fusis se in castra recipiunt,

    Caes. B. G. 3, 6:

    sic milites consolatus eodem die reducit in castra,

    id. ib. 7, 19; cf. id. ib. 7, 62; Ov. M. 1, 32.—
    2.
    In a parenthet. clause (= ita):

    quae, ut sic dicam, ad corpus pertinent civitatis,

    so to speak, Cic. Inv. 2, 56, 168:

    commentabar declamitans—sic enim nunc loquuntur,

    id. Brut. 90, 310; cf. id. Att. 12, 39, 2; id. Lael. 11, 39; Liv. 7, 31; Ov. M. 4, 660; 13, 597; 13, 866.—
    3.
    Referring not to the predicate, but to some intermediate term understood (= ita; cf.

    Engl. so): sic provolant duo Fabii (= sic loquentes),

    Liv. 2, 46, 7:

    sic enim nostrae rationes postulabant (sic = ut sic agerem),

    Cic. Att. 4, 2, 6:

    tibi enim ipsi sic video placere (sic = sic faciendo),

    id. ib. 4, 6, 2:

    sic enim concedis mihi proximis litteris (= ut sic agam),

    id. ib. 5, 20, 1:

    sic enim statuerat (= hoc faciendum esse),

    id. Phil. 5, 7, 208:

    Quid igitur? Non sic oportet? Equidem censeo sic (sic = hoc fieri),

    id. Fam. 16, 18, 1:

    sic soleo (i. e. bona consilia reddere),

    Ter. Ad. 5, 7, 25:

    sic soleo amicos (i. e. beare),

    id. Eun. 2, 2, 48:

    sic memini tamen (= hoc ita esse),

    Plaut. Mil. 1, 1, 48:

    haec sic audivi (= ita esse),

    id. Ep. 3, 1, 79:

    sic prorsus existimo (= hoc ita esse),

    Cic. Brut. 33, 125:

    quoniam sic cogitis ipsi (= hoc facere),

    Ov. M. 5, 178.—
    4.
    As completing object, = hoc:

    iis litteris respondebo: sic enim postulas (= hoc postulas),

    Cic. Att. 6, 1, 1:

    hic adsiste. Sic volo (= hoc volo, or hoc te facere volo),

    Ter. Ad. 2, 1, 15:

    sic fata jubent (= hoc jubent, or hoc facere jubent),

    Ov. M. 15, 584:

    hic apud nos hodie cenes. Sic face,

    Plaut. Most. 5, 2, 8:

    sic faciendum est,

    Cic. Att. 4, 6, 2.—
    5.
    Predicatively with esse (appellari, videri, etc.), in the sense of talis:

    sic vita hominum est (= talis),

    Cic. Rosc. Am. 30, 84:

    vir acerrimo ingenio—sic enim fuit,

    id. Or. 5, 18:

    familiaris noster—sic est enim,

    id. Att. 1, 18, 6:

    sic est vulgus,

    id. Rosc. Com. 10, 20:

    sic, Crito, est hic,

    Ter. And. 5, 4, 16: sic sum;

    si placeo, utere,

    id. Phorm. 3, 2, 42:

    sic sententiest,

    Plaut. Trin. 3, 2, 90:

    sic est (= sic res se habet),

    that is so, Ter. Ad. 4, 5, 21:

    qui sic sunt (i. e. vivunt) haud multum heredem juvant,

    id. Hec. 3, 5, 10:

    nunc hoc profecto sic est,

    Plaut. Merc. 2, 1, 42:

    sic est. Non muto sententiam,

    Sen. Ep. 10; cf. Plaut. Mil. 2, 3, 35; id. Am. 2, 1, 60; id. Aul. 2, 4, 43; id. As. 5, 2, 12; id. Most. 4, 3, 40; Ter. And. 1, 1, 35; id. Eun. 3, 1, 18; id. Ad. 3, 3, 44; Cic. Lael. 1, 5; id. de Or. 1, 19, 86; id. Or. 14, 46.—
    6.
    Rarely as subject (mostly representing a subject-clause):

    sic commodius esse arbitror quam manere hanc (sic = abire),

    Ter. Phorm. 5, 3, 31:

    si sic (= hoc) est factum, erus damno auctus est,

    id. Heaut. 4, 1, 15: Pe. Quid? Concidit? Mi. Sic suspicio est (= eam concidisse), Plaut. Ep. 3, 4, 57:

    mihi sic est usus (= sic agere),

    Ter. Heaut. 1, 1, 28:

    sic opus est (= hoc facere),

    Ov. M. 1, 279; 2, 785.—
    B.
    To express relations other than manner (rare).
    1.
    Of consequence; un der these circumstances, accordingly, hence:

    sic Numitori ad supplicium Remus deditur,

    Liv. 1, 5, 4:

    sic et habet quod uterque eorum habuit, et explevit quod utrique defuit,

    Cic. Brut. 42, 154:

    sic victam legem esse, nisi caveant,

    Liv. 4, 11, 5:

    suavis mihi ructus est. Sic sine modo,

    Plaut. Ps. 5, 2, 17. —
    2.
    Of condition; on this condition, if this be done, etc.:

    reliquas illius anni pestes recordamini, sic enim facillime perspicietis, etc.,

    Cic. Sest. 25, 55: displiceas aliis;

    sic ego tutus ero (sic = si displicebis),

    Tib. 4, 13, 6:

    Scironis media sic licet ire via (sic = si amantes eunt),

    Prop. 4, 15 (3, 16), 12:

    sic demum lucos Stygios Aspicies (= non aspicies, nisi hoc facies),

    Verg. A. 6, 154 (for sic as antecedent of si, v. infra, IV. 5).—
    3.
    Of intensity:

    non latuit scintilla ingenii: sic erat in omni sermone sollers (= tam sollers erat ut non lateret ingenium),

    Cic. Rep. 2, 21, 37; cf. infra, IV. 4.
    II.
    Referring to a subsequent sentence, thus, as follows, in the following manner (= hoc modo, hoc pacto, hujusmodi, ad hunc modum):

    ingressus est sic loqui Scipio: Catonis hoc senis est, etc.,

    Cic. Rep. 2, 1, 1 (cf.:

    tum Varro ita exorsus est,

    id. Ac. 1, 4, 15): hunc inter pugnas Servilius sic compellat, etc., Enn. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 256 Vahl.):

    puero sic dicit pater: Noster esto,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 38:

    sic faciam: adsimulabo quasi quam culpam in sese admiserint,

    id. Stich. 1, 2, 27 dub.:

    salem candidum sic facito: amphoram puram impleto, etc.,

    Cato, R. R. 88: sic enim dixisti:

    Vidi ego tuam lacrimulam,

    Cic. Planc. 31, 76:

    res autem se sic habet: composite et apte sine sententiis dicere insania est,

    the truth is this, id. Or. 71, 236:

    sic loquere, sic vive: vide, ne te ulla res deprimat,

    Sen. Ep. 10, 4; cf. id. ib. 10, 1; Cato, R. R. 77 sqq.; Plaut. Poen. 1, 2, 177; Ter. Phorm. prol. 13; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 21, 29; 4, 4, 30; Cic. [p. 1691] Inv. 1, 39, 71; id. Or. 1, 45, 198; 2, 40, 167; 2, 40, 172; id. Att. 2, 22, 1; 5, 1, 3; 6, 1, 3; Verg. A. 1, 521.—
    2.
    Esp., with ellipsis of predicate:

    ego sic: diem statuo, etc. (sc. ago),

    Cic. Att. 6, 1, 16.—Sometimes sic introduces detached words: sic loqui nosse, judicasse vetant, novisse jubent et judicavisse (= they forbid to say nosse, etc.), Cic. Or. 47, 157.—
    3.
    For instance (= hoc modo, hoc pacto, ut hoc, verbi gratia, ut si; cf. Cic. Inv. 1, 49, 91 sq. infra):

    disjunctum est, cum unumquodque certo concluditur verbo,

    Auct. Her. 4, 27, 37:

    mala definitio est... cum aliquid non grave dicit, sic: Stultitia est immensa gloriae cupiditas,

    Cic. Inv. 1, 49, 91.
    III.
    As a local demonstrative, thus, so, etc. (deiktikôs; colloq.;

    mostly comice): ne hunc ornatum vos meum admiremini, quod ego processi sic cum servili schema,

    as you see me now, Plaut. Am. prol. 117:

    sed amictus sic hac ludibundus incessi,

    id. Ps. 5, 1, 31:

    nec sic per totam infamis traducerer urbem,

    Prop. 2, 24 (3, 18), 7:

    sic ad me, miserande, redis?

    Ov. M. 11, 728; cf. Plaut. Ps. 5, 2, 4.—So accompanied with a corresponding gesture:

    Quid tu igitur sic hoc digitulis duobus sumebas primoribus?

    Plaut. Bacch. 4, 4, 25: Pe. Quid si curram? Tr. Censeo. Pe. An sic potius placide? (the speaker imitating the motion), id. Rud. 4, 8, 10:

    non licet te sic placidule bellam belle tangere?

    id. ib. 2, 4, 12:

    quod non omnia sic poterant conjuncta manere,

    Lucr. 5, 441.—

    Here belong the phrases sic dedero, sic dabo, sic datur, expressing a threat of revenge, or satisfaction at another's misfortune: sic dedero! aere militari tetigero lenunculum,

    I will give it to him, Plaut. Poen. 5, 5, 6; id. As. 2, 4, 33:

    sic dabo!

    Ter. Phorm. 5, 9, 38:

    doletne? hem, sic datur si quis erum servos spernit,

    Plaut. Ps. 1, 2, 21:

    sic furi datur,

    id. Stich. 5, 5, 25; so id. Men. 4, 2, 46.—Referring to an act just performed by the speaker:

    sic deinde quicunque alius transiliet moenia mea (= sic pereat, quicunque deinde, etc.),

    Liv. 1, 7, 2:

    sic eat quaecunque Romana lugebit hostem,

    so will every one fare who, id. 1, 26, 5:

    sic... Cetera sit fortis castrorum turba tuorum (= sic ut interfeci te),

    Ov. M. 12, 285.—So with a comp.-clause expressed:

    sic stratas legiones Latinorum dabo, quemadmodum legatum jacentem videtis,

    Liv. 8, 6, 6; cf. id. 1, 24, 8 (v. IV. 1. infra).
    IV.
    As correlative, with, 1. A comparative clause (sic far more frequent than ita); 2. A contrasted clause, mostly with ut; 3. A modal clause, with ut (ita more freq. than sic); 4. A clause expressing intensity, introduced by ut; 5. A conditional clause (rare; ita more freq.); 6. With a reason, introduced by quia (ante-class. and very rare); 7. With an inf. clause; 8. With ut, expressing purpose or result.
    1.
    With comp. clauses, usu. introduced by ut, but also by quemadmodum (very freq.), sicut, velut, tamquam, quasi, quomodo, quam (rare and poet.), ceu (rare; poet. and post-class.), quantus (rare and poet.), qualis (ante-class. and rare).
    (α).
    With ut:

    ut cibi satietas subamara aliqua re relevatur, sic animus defessus audiendi admiratione redintegratur,

    Cic. Inv. 1, 17, 25:

    ut non omnem frugem, neque arborem in omni agro reperire possis, sic non omne facinus in omni vita nascitur,

    id. Rosc. Am. 27, 75:

    ex suo regno sic Mithridates profugit ut ex eodem Ponto Medea quondam profugisse dicitur,

    id. Imp. Pomp. 9, 22:

    ut tu nunc de Coriolano, sic Clitarchus de Themistocle finxit,

    id. Brut. 11, 42:

    sic moneo ut filium, sic faveo ut mihi, sic hortor ut et pro patria et amicissimum,

    id. Fam. 10, 5, 3:

    ut vita, sic oratione durus fuit,

    id. Brut. 31, 117:

    de Lentulo sic fero ut debeo,

    id. Att. 4, 6, 1:

    sic est ut narro tibi,

    Plaut. Most. 4, 3, 40; Cic. Inv. 2, 8, 28; id. Div. 2, 30, 93; id. de Or. 1, 33, 153; 3, 51, 198; Liv. 1, 47, 2; 2, 52, 7; Ov. M. 1, 495; 1, 539; 2, 165 et saep.—So in the formula ut quisque... sic (more freq. ita), rendered by according as, or the more... the...:

    ut quisque rem accurat suam, sic ei procedunt postprincipia denique,

    Plaut. Pers. 4, 1, 3:

    ut quaeque res est tur pissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,

    Cic. Caecin. 2, 7; v. Fischer, Gr. II. p. 751.—
    (β).
    With quemadmodum: quemadmodum tibicen sine tibiis canere, sic orator, nisi multitudine audiente, eloquens esse non potest, Cic. Or. 2, 83, 338:

    quemadmodum se tribuni gessissent in prohibendo dilectu, sic patres in lege prohibenda gerebant,

    Liv. 3, 11, 3:

    sic vestras hallucinationes fero, quemadmodum Juppiter ineptias poetarum,

    Sen. Vit. Beat. 26, 6; cf. Cic. Inv. 1, 23, 33; 2, 8, 28; 2, 27, 82; id. Or. 3, 52, 200; id. Lael. 4, 16; id. Rosc. Com. 1, 2; id. Q. Fr. 1, 1, 5; Liv. 2, 13, 8; 5, 3, 8; Sen. Ep. 5, 6 (bis); id. Clem. 1, 3, 5; id. Vit. Beat. 23, 4.—
    (γ).
    With sicut:

    tecum simul, sicut ego pro multis, sic ille pro Appio dixit,

    Cic. Brut. 64, 230; 46, 112; id. Or. 2, 44, 186; id. Clu. 2; Caes. B. G. 6, 30; Liv. 4, 57, 11; 7, 13, 8; Sen. Vit. Beat. 9, 2.—
    (δ).
    With velut:

    velut ipse in re trepida se sit tutatus, sic consulem loca tutiora castris cepisse,

    Liv. 4, 41, 6; cf. Cic. Tusc. 1, 10, 20; Verg. A. 1, 148; Ov. M. 4, 375; 4, 705.—
    (ε).
    With tamquam:

    tamquam litteris in cera, sic se ajebat imaginibus quae meminisse vellet, perscribere,

    Cic. Or. 2, 88, 360:

    quid autem ego sic adhuc egi, tamquam integra sit causa patriciorum?

    Liv. 10, 8:

    sic Ephesi fui, tamquam domi meae,

    Cic. Fam. 13, 69, 1; cf. id. Or. 2, 42, 180; id. Brut. 18, 71; 58, 213; 66, 235; 74, 258; id. Q. Fr. 1, 1, 16; 2, 14, 1; id. Prov. Cons. 12, 31; Sen. Ep. 101, 7.—
    (ζ).
    With quasi:

    hujus innocentiae sic in hac calamitosa fama, quasi in aliqua perniciosissima flamma subvenire,

    Cic. Clu. 1, 4:

    ea sic observabo quasi intercalatum non sit,

    id. Att. 6, 1, 12:

    Quid tu me sic salutas quasi dudum non videris?

    Plaut. Am. 2, 2, 51; cf. Cic. Or. 2, 11, 47; id. Inv. 1, 3, 4; id. Sen. 8, 26:

    ego sic vivam quasi sciam, etc.,

    Sen. Vit. Beat. 20, 3.—
    (η).
    With quomodo:

    quomodo nomen in militiam non daret debilis, sic ad iter quod inhabile sciat, non accedet,

    Sen. Ot. Sap. 3 (30), 4:

    sic demus quomodo vellemus accipere,

    id. Ben. 2, 1, 1; id. Ep. 9, 17; id. Ot. Sap. 6, 2 (32 med.); Cael. ap. Cic. Fam. 8, 4, 4.—
    (θ).
    With ceu:

    ceu cetera nusquam Bella forent... sic Martem indomitum Cernimus,

    Verg. A. 2, 438.—
    (ι).
    With quam:

    non sic incerto mutantur flamine Syrtes, quam cito feminea non constat foedus in ira,

    Prop. 2, 9, 33; Claud. IV. Cons. Hon. 281.—
    (κ).
    With quantus:

    nec sic errore laetatus Ulixes... nec sic Electra... quanta ego collegi gaudia,

    Prop. 2, 14 (3, 6), 5 sqq.—
    (λ).
    With qualis:

    imo sic condignum donum quali'st quoi dono datum est,

    Plaut. Am. 1, 3, 40.—
    (μ).
    Without a correlative particle, in an independent sentence:

    Quis potione uti aut cibo dulci diutius potest? sic omnibus in rebus voluptatibus maximis fastidium finitimum est (= ut nemo cibo dulci uti diutius potest, sic, etc.),

    Cic. Or. 3, 25, 100; cf. id. ib. 19, 63.—
    2.
    In contrasted clauses, mostly with ut, which may generally be rendered while: ut ad bella suscipienda Gallorum acer ac promptus est animus, sic mollis ad calamitates perferendas mens eorum est (almost = etsi ad bella suscipienda... tamen mollis est, etc., while, etc.), Caes. B. G. 3, 19: a ceteris oblectationibus ut deseror, sic litteris sustentor et recreor, while I am deserted, I am sustained, etc., Cic. Att. 4, 10, 1; cf. id. Rosc. Am. 18, 55; id. Fam. 10, 20, 2; Liv. 4, 57, 11; Ov. M. 4, 131; 11, 76.—So freq. two members of the same sentence are coordinated by ut... sic (ita) with almost the same force as a co-ordination by cum... tum, or by sed:

    consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen respondit (= vere fortasse, sed parum utiliter),

    Liv. 4, 6, 2:

    ut nondum satis claram victoriam, sic prosperae spei pugnam imber diremit,

    id. 6, 32, 6:

    (forma erat) ut non cygnorum, sic albis proxima cygnis,

    Ov. M. 14, 509; cf. Liv. 1, 27, 2; 5, 38, 2; 6, 6, 10; Ov. M. 1, 370.—In this use etiam or quoque is sometimes joined with sic (never by Cic. with ita):

    nostri sensus, ut in pace semper, sic tum etiam in bello congruebant (= cum... tum),

    Cic. Marcell. 6, 16:

    ut sunt, sic etiam nominantur senes,

    id. Sen. 6, 20:

    utinam ut culpam, sic etiam suspitionem vitare potuisses,

    id. Phil. 1, 13, 33:

    ut superiorum aetatum studia occidunt, sic occidunt etiam senectutis,

    id. Sen. 20, 76:

    ut voce, sic etiam oratione,

    id. Or. 25, 85; id. Top. 15, 59; id. Leg. 2, 25, 62; id. Lael. 5, 19.—More rarely with quem ad modum, quomodo:

    ut, quem ad modum est, sic etiam appelletur tyrannus,

    Cic. Att. 10, 4, 2:

    quo modo ad bene vivendum, sic etiam ad beate,

    id. Tusc. 3, 17, 37. —
    3.
    With a clause of manner introduced by ut = so that:

    sic fuimus semper comparati ut hominum sermonibus quasi in aliquod judicium vocaremur,

    Cic. Or. 3, 9, 32:

    eam sic audio ut Plautum mihi aut Naevium videar audire,

    id. ib. 3, 12, 45:

    sic agam vobiscum ut aliquid de vestris vitiis audiatis,

    id. ib. 3, 12, 46:

    omnia sic suppetunt ut ei nullam deesse virtutem oratoris putem,

    id. Brut. 71, 250:

    omnis pars orationis esse debet laudabilis, sic ut verbum nullum excidat,

    id. Or. 36, 125:

    sic tecum agam ut vel respondendi vel interpellandi potestatem faciam,

    id. Rosc. Am. 27, 73:

    nec vero sic erat umquam non paratus Milo contra illum ut non satis fere esset paratus,

    id. Mil. 21, 56:

    sic eum eo de re publica disputavit ut sentiret sibi cum viro forti esse pugnandum,

    id. Fam. 5, 2, 8; cf. Plaut. As. 2, 4, 49; id. Mil. 2, 2, 82; Cic. de Or. 1, 57, 245; 2, 1, 3; 2, 6, 23; id. Brut. 22, 88; 40, 148; id. Sest. 40, 87; id. Planc. 10, 25; id. Fam. 5, 15, 4; Caes. B. G. 2, 32; 5, 17; id. B. C. 3, 56; Prop. 1, 21, 5.—Sometimes the correlative clause is restrictive, and sic = but so, yet so, only so:

    mihi sic placuit ut cetera Antisthenis, hominis acuti magis quam eruditi,

    Cic. Att. 12, 38, 4:

    sic conveniet reprehendi, ut demonstretur etc.,

    id. Inv. 1, 46, 86; id. Brut. 79, 274; id. Marcell. 11, 34; id. Att. 13, 3, 1 (ita is more freq. in this sense).—
    4.
    With a clause expressing intensity (so both with adjj. and verbs; but far less freq. than ita, tam, adeo), to such a degree, so, so far, etc.:

    sic ego illum in timorem dabo, ipse sese ut neget esse eum qui siet,

    Plaut. Ps. 4, 1, 20 sq.:

    conficior lacrimis sic ut ferre non possim,

    Cic. Fam. 14, 4, 1:

    sic rem fuisse apertam ut judicium fieri nihil attinuerit,

    id. Inv. 2, 28, 84:

    cujus responso judices sic exarserunt ut capitis hominem innocentissimum condemnarent,

    id. Or. 1, 54, 233; cf. id. ib. 3, 8, 29; id. Brut. 88, 302; id. Or. 53, 177; 55, 184; id. Rep. 2, 21, 37; 3, 9, 15; id. Lael. 1, 4; id. Planc. 8, 21; id. Verr. 1, 36, 91; id. Balb. 5, 13; id. Att. 1, 8, 2; 1, 16, 1; Caes. B. G. 6, 41; Hor. S. 2, 3, 1.—
    5.
    Rarely conditional clauses have the antecedent sic.
    a.
    Poet. and in post-Aug. prose, to represent the result of the condition as sure:

    sic invidiam effugies, si te non ingesseris oculis, si bona tua non jactaveris, si scieris in sinu gaudere,

    Sen. Ep. 105, 3:

    sic hodie veniet si qua negavit heri,

    Prop. 2, 14 (3, 6), 20.—
    b.
    Denoting with the proviso that, but only if (usu. ita):

    decreverunt ut cum populus regem jussisset, id sic ratum esset si patres auctores fuissent,

    that the choice should be valid, but only if the Senate should ratify it, Liv. 1, 17, 9:

    sic ignovisse putato Me tibi si cenes hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 69.—
    6.
    Sic quia = idcirco quia (very rare): Th. Quid vos? Insanin' estis? Tr. Quidum? Th. Sic quia foris ambulatis, Plaut. Most. 2, 2, 20.—
    7.
    With inf. clause (freq.):

    sic igitur sentio, naturam primum atque ingenium ad dicendum vim afferre maximam,

    Cic. Or. 1, 25, 113:

    sic a majoribus nostris accepimus, praetorem quaestori suo parentis loco esse oportere,

    id. Div. in Caecil. 19, 61:

    ego sic existimo, in summo imperatore quattuor res inesse oportere,

    id. Imp. Pomp. 10, 38; cf. Ter. Hec. 5, 4, 5; Cic. Inv. 2, 55, 167; id. de Or. 1, 20, 93; 2, 28, 122; id. Brut. 36, 138; 41, 152; id. Div. in Caecil. 3, 10; id. Verr. 1, 7, 20; Liv. 5, 15, 11.—Esp., after sic habeto (habe, habeas) = scito (only Ciceron.):

    sic habeto, in eum statum tuum reditum incidere ut, etc.,

    Cic. Fam. 2, 3, 1; so id. ib. 1, 7, 3; 2, 6, 5; 2, 10, 1; 7, 18, 1; 9, 16, 2; id. Att. 2, 25, 1; 5, 1, 5; 5, 20, 1 et saep.—
    8.
    With ut, expressing purpose or result:

    nunc sic faciam, sic consilium est, ad erum ut veniam docte atque astu,

    Plaut. Rud. 4, 2, 23:

    ab Ariobarzane sic contendi ut talenta, quae mihi pollicebatur, illi daret,

    Cic. Att. 6, 1, 3:

    sic accidit ut ex tanto navium numero nulla omnino navis... desideraretur,

    Caes. B. G. 5, 23; cf. Cato, R. R. 1, 1; Cic. Att. 8, 1, 4; id. Or. 2, 67, 271.
    V.
    Idiomatic usages of sic.
    1.
    In a wish, expressed as a conclusion after an imperative ( poet.):

    parce: sic bene sub tenera parva quiescat humo (= si parces, bene quiescat),

    Tib. 2, 6, 30:

    annue: sic tibi sint intonsi, Phoebe, capilli,

    id. 2, 5, 121:

    pone, precor, fastus... Sic tibi nec vernum nascentia frigus adurat Poma, nec excutiant rapidi florentia venti,

    Ov. M. 14, 762: dic [p. 1692] mihi de nostra quae sentis vera puella:

    Sic tibi sint dominae, Lygdame, dempta juga,

    Prop. 4, 5, 1; Tib. 2, 6, 30.—The imperative may follow the clause with sic:

    sic tua Cyrneas fugiant examina taxos... Incipe (sc. cantare) si quid habes (= si incipies cantare, opto tibi ut tua examina, etc.),

    Verg. E. 9, 30:

    sic tibi (Arethusa) Doris amara suam non intermisceat undam: Incipe (= si incipies, opto tibi ut Doris, etc.),

    id. ib. 10, 4:

    sic mare compositum, sic sit tibi piscis in unda Credulus... Dic ubi sit,

    Ov. M. 8, 857; Sen. Troad. 702; cf.:

    sic te Diva potens Cypri... Ventorumque regat pater, Navis... Reddas incolumem Vergilium (= si tu, navis, reddes Vergilium, prosperum precor tibi cursum),

    Hor. C. 1, 3, 1; cf.

    also: sic venias hodierne: tibi dem turis honores (=si venies, tibi dem),

    Tib. 1, 7, 53; cf. Ov. H. 3, 135; 4, 148.—
    2.
    Sic (like ita) with ut in strong asseveration ( poet.):

    sic me di amabunt, ut me tuarum miseritum'st fortunarum (= by the love of the gods, I pity, etc.),

    Ter. Heaut. 3, 1, 54:

    Diespiter me sic amabit ut ego hanc familiam interire cupio,

    Plaut. Poen. 4, 2, 47:

    sic has deus aequoris artes Adjuvet, ut nemo jamdudum littore in isto constitit,

    Ov. M. 8, 866:

    sic mihi te referas levis, ut non altera nostro limine intulit ulla pedes,

    Prop. 1, 18, 11; cf. id. 3, 15 (4, 14), 1; cf.:

    vera cano, sic usque sacras innoxia laurus vescar,

    Tib. 2, 5, 63.—
    3.
    In a demonstrative temporal force, like the Gr. houtôs, so, as the matter stands now, as it now is, as it then was, etc.
    (α).
    In gen.:

    e Graecis cavendae sunt quaedam familiaritates, praeter hominum perpaucorum, si qui sunt vetere Graecia digni. Sic vero fallaces sunt permulti et leves,

    but as things now stand, Cic. Q. Fr. 1, 1, 5, § 16:

    at sic citius qui te expedias his aerumnis reperias,

    Ter. Hec. 3, 1, 8: Pe. Pol tibi istuc credo nomen actutum fore. Tr. Dum interea sic sit, istuc actutum sino, provided it be as it is, Plaut. Most. 1, 1, 71:

    quotiens hoc tibi ego interdixi, meam ne sic volgo pollicitarere operam,

    thus, as you are doing now, id. Mil. 4, 2, 65:

    si utrumvis tibi visus essem, Non sic ludibrio tuis factis habitus essem,

    Ter. Hec. 4, 1, 11:

    non sic nudos in flumen deicere (voluerunt),

    naked, as they are, Cic. Rosc. Am. 26, 71:

    sub alta platano... jacentes sic temere,

    Hor. C. 2, 11, 14.—Esp., with sine and abl.:

    me germanam meam sororem tibi sic sine dote dedisse,

    so as she is, without a dowry, Plaut. Trin. 3, 2, 65:

    sic sine malo,

    id. Rud. 3, 5, 2:

    at operam perire meam sic... perpeti nequeo,

    without result, id. Trin. 3, 2, 34 Ritschl, Fleck. (Brix omits sic): nec sic de nihilo fulminis ira cadit (= without cause), Prop. 2, 16 (3, 8), 52: mirabar hoc si sic abiret, so, i. e. without trouble, Ter. And. 1, 2, 4:

    hoc non poterit sic abire,

    Cic. Fin. 5, 3, 7; so,

    sic abire,

    id. Att. 14, 1, 1; Cat. 14, 16; Plaut. Men. 5, 7, 39. —Hence,
    (β).
    With imperatives, esp. with sine: Quid ego hoc faciam postea? sic sine eumpse, just let him alone, i. e. leave him as he is, Plaut. Most. 1, 4, 32:

    si non vult (numerare), sic sine adstet,

    id. As. 2, 4, 54:

    sine fores sic, abi,

    let the door alone, id. Men. 2, 3, 1; so id. Cas. 3, 6, 36; id. Ps. 1, 5, 62.—
    (γ).
    Pregn., implying a concession (= kai houtôs), even as it is now, even without doing so, in spite of it:

    nolo bis iterare, sat sic longae fiunt fabulae,

    narratives are long enough anyhow, as they are, without saying them twice over, Plaut. Ps. 1, 3, 154:

    sed sic quoque erat tamen Acis,

    even as it was, in spite of what has been said, Ov. M. 13, 896; so,

    sic quoque fallebat,

    id. ib. 1, 698:

    sed sic me et libertatis fructu privas et diligentiae,

    anyhow, not taking into account what is mentioned, Cic. Fam. 5, 20, 4: exhibeas molestiam si quid debeam, qui nunc sic tam es molestus, who art so troublesome even as it is, i. e. without my owing you any thing, Plaut. Pers. 2, 44:

    sic quoque parte plebis affecta, fides tamen publica potior senatui fuit,

    Liv. 7, 27; cf. Ov. F. 2, 642; Suet. Aug. 78.—
    4.
    Ellipt., referring to something in the mind of the speaker:

    Quod si hoc nunc sic incipiam? Nihil est. Quod si sic? Tantumdem egero. At sic opinor? Non potest,

    Ter. Heaut. 4, 2, 8: illa quae aliis sic, aliis secus videntur, to some in one way, to others in another (= aliis aliter), Cic. Leg. 1, 17, 47: Quid vini absumpsit! Sic hoc dicens, asperum hoc est, aliud lenius, = this wine is so (the speaker not saying what he thinks of it), Ter. Heaut. 3, 1, 49: deinde quod illa (quae ego dixi) sive faceta sunt, sive sic, fiunt narrante te venustissima, or so, i. e. or otherwise, Cic. Fam. 15, 21, 2:

    monitorem non desiderabit qui dicat, Sic incede, sic cena... sic amico utere, sic cive, sic socio,

    Sen. Ep. 114.—
    5.
    In answers, yes = the French, Italian, and Spanish si (ante - class. and rare): Ph. Phaniam relictam ais? Ge. Sic, Ter. Phorm. 2, 2, 2: De. Illa maneat? Ch. Sic, id. ib. 5, 3, 30: Ch. Sicine est sententia? Me. Sic, id. Heaut. 1, 1, 114.

    Lewis & Short latin dictionary > seic

  • 114 sic

    sīc (old form sīce, Plaut. Rud. 2, 4, 12; also seic, C. I. L. 818), adv. [for si - ce; si, locat. form of pron. stem sa- = Gr. ho, ha, or hê, and demonstr. -ce; v. Corss. Ausspr. 1, 777], so, thus, in this or that manner, in such a manner, in the same way or manner, in like manner, likewise, to this or that extent or degree, to such a degree, in this or that state or condition, in such a condition (syn. ita); sic refers, I. To a previous fact, description, or assumption.—II. To a subsequent independent sentence, = thus, as follows. —III. As a local demonstrative (deiktikôs), referring to something done or pointed out by the speaker, = thus, as I do it; thus, as you see, etc.—IV. As a correlative, preceding or following clauses introduced by conjunctions. —V. In certain idiomatic connections.
    I.
    Referring to something said before, = hoc modo: sic ille annus duo firmamenta rei publicae evertit, so, i. e. in the manner mentioned, Cic. Att. 1, 18, 3:

    sic et nata et progressa eloquentia videtur,

    id. Inv. 1, 2, 3:

    facinus indignum Sic circumiri,

    Ter. Phorm. 4, 3, 9:

    sic deinceps omne opus contexitur,

    Caes. B. G. 7, 23:

    arare mavelim quam sic amare,

    Plaut. Merc. 2, 3, 21:

    sic se res habet,

    Cic. Brut. 18, 71:

    sic regii constiterant,

    Liv. 42, 58:

    sic res Romana in antiquum statum rediit,

    id. 3, 9, 1:

    sic ad Alpes perventum est,

    Tac. H. 1, 84; cf. Enn. Ann. 1, 104; Plaut. Ep. 3, 4, 88; Ter. Ad. 5, 2, 11; Cic. Inv. 1, 46, 86; 2, 32, 100; id. de Or. 1, 32, 146; 2, 49, 201; 3, 29, 117; id. Brut. 40, 149; id. Rep. 2, 14, 27; 2, 20, 35; id. Lael. 9, 32; Liv. 4, 11, 5; 6, 17, 1; Caes. B. G. 3, 19; 6, 30; 7, 62.—Often sic does not qualify the main predicate, but a participle or adjective referring to it:

    sic igitur instructus veniat ad causas,

    Cic. Or. 34, 121:

    cum sic affectos dimisisset,

    Liv. 21, 43, 1:

    sic omnibus copiis fusis se in castra recipiunt,

    Caes. B. G. 3, 6:

    sic milites consolatus eodem die reducit in castra,

    id. ib. 7, 19; cf. id. ib. 7, 62; Ov. M. 1, 32.—
    2.
    In a parenthet. clause (= ita):

    quae, ut sic dicam, ad corpus pertinent civitatis,

    so to speak, Cic. Inv. 2, 56, 168:

    commentabar declamitans—sic enim nunc loquuntur,

    id. Brut. 90, 310; cf. id. Att. 12, 39, 2; id. Lael. 11, 39; Liv. 7, 31; Ov. M. 4, 660; 13, 597; 13, 866.—
    3.
    Referring not to the predicate, but to some intermediate term understood (= ita; cf.

    Engl. so): sic provolant duo Fabii (= sic loquentes),

    Liv. 2, 46, 7:

    sic enim nostrae rationes postulabant (sic = ut sic agerem),

    Cic. Att. 4, 2, 6:

    tibi enim ipsi sic video placere (sic = sic faciendo),

    id. ib. 4, 6, 2:

    sic enim concedis mihi proximis litteris (= ut sic agam),

    id. ib. 5, 20, 1:

    sic enim statuerat (= hoc faciendum esse),

    id. Phil. 5, 7, 208:

    Quid igitur? Non sic oportet? Equidem censeo sic (sic = hoc fieri),

    id. Fam. 16, 18, 1:

    sic soleo (i. e. bona consilia reddere),

    Ter. Ad. 5, 7, 25:

    sic soleo amicos (i. e. beare),

    id. Eun. 2, 2, 48:

    sic memini tamen (= hoc ita esse),

    Plaut. Mil. 1, 1, 48:

    haec sic audivi (= ita esse),

    id. Ep. 3, 1, 79:

    sic prorsus existimo (= hoc ita esse),

    Cic. Brut. 33, 125:

    quoniam sic cogitis ipsi (= hoc facere),

    Ov. M. 5, 178.—
    4.
    As completing object, = hoc:

    iis litteris respondebo: sic enim postulas (= hoc postulas),

    Cic. Att. 6, 1, 1:

    hic adsiste. Sic volo (= hoc volo, or hoc te facere volo),

    Ter. Ad. 2, 1, 15:

    sic fata jubent (= hoc jubent, or hoc facere jubent),

    Ov. M. 15, 584:

    hic apud nos hodie cenes. Sic face,

    Plaut. Most. 5, 2, 8:

    sic faciendum est,

    Cic. Att. 4, 6, 2.—
    5.
    Predicatively with esse (appellari, videri, etc.), in the sense of talis:

    sic vita hominum est (= talis),

    Cic. Rosc. Am. 30, 84:

    vir acerrimo ingenio—sic enim fuit,

    id. Or. 5, 18:

    familiaris noster—sic est enim,

    id. Att. 1, 18, 6:

    sic est vulgus,

    id. Rosc. Com. 10, 20:

    sic, Crito, est hic,

    Ter. And. 5, 4, 16: sic sum;

    si placeo, utere,

    id. Phorm. 3, 2, 42:

    sic sententiest,

    Plaut. Trin. 3, 2, 90:

    sic est (= sic res se habet),

    that is so, Ter. Ad. 4, 5, 21:

    qui sic sunt (i. e. vivunt) haud multum heredem juvant,

    id. Hec. 3, 5, 10:

    nunc hoc profecto sic est,

    Plaut. Merc. 2, 1, 42:

    sic est. Non muto sententiam,

    Sen. Ep. 10; cf. Plaut. Mil. 2, 3, 35; id. Am. 2, 1, 60; id. Aul. 2, 4, 43; id. As. 5, 2, 12; id. Most. 4, 3, 40; Ter. And. 1, 1, 35; id. Eun. 3, 1, 18; id. Ad. 3, 3, 44; Cic. Lael. 1, 5; id. de Or. 1, 19, 86; id. Or. 14, 46.—
    6.
    Rarely as subject (mostly representing a subject-clause):

    sic commodius esse arbitror quam manere hanc (sic = abire),

    Ter. Phorm. 5, 3, 31:

    si sic (= hoc) est factum, erus damno auctus est,

    id. Heaut. 4, 1, 15: Pe. Quid? Concidit? Mi. Sic suspicio est (= eam concidisse), Plaut. Ep. 3, 4, 57:

    mihi sic est usus (= sic agere),

    Ter. Heaut. 1, 1, 28:

    sic opus est (= hoc facere),

    Ov. M. 1, 279; 2, 785.—
    B.
    To express relations other than manner (rare).
    1.
    Of consequence; un der these circumstances, accordingly, hence:

    sic Numitori ad supplicium Remus deditur,

    Liv. 1, 5, 4:

    sic et habet quod uterque eorum habuit, et explevit quod utrique defuit,

    Cic. Brut. 42, 154:

    sic victam legem esse, nisi caveant,

    Liv. 4, 11, 5:

    suavis mihi ructus est. Sic sine modo,

    Plaut. Ps. 5, 2, 17. —
    2.
    Of condition; on this condition, if this be done, etc.:

    reliquas illius anni pestes recordamini, sic enim facillime perspicietis, etc.,

    Cic. Sest. 25, 55: displiceas aliis;

    sic ego tutus ero (sic = si displicebis),

    Tib. 4, 13, 6:

    Scironis media sic licet ire via (sic = si amantes eunt),

    Prop. 4, 15 (3, 16), 12:

    sic demum lucos Stygios Aspicies (= non aspicies, nisi hoc facies),

    Verg. A. 6, 154 (for sic as antecedent of si, v. infra, IV. 5).—
    3.
    Of intensity:

    non latuit scintilla ingenii: sic erat in omni sermone sollers (= tam sollers erat ut non lateret ingenium),

    Cic. Rep. 2, 21, 37; cf. infra, IV. 4.
    II.
    Referring to a subsequent sentence, thus, as follows, in the following manner (= hoc modo, hoc pacto, hujusmodi, ad hunc modum):

    ingressus est sic loqui Scipio: Catonis hoc senis est, etc.,

    Cic. Rep. 2, 1, 1 (cf.:

    tum Varro ita exorsus est,

    id. Ac. 1, 4, 15): hunc inter pugnas Servilius sic compellat, etc., Enn. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 256 Vahl.):

    puero sic dicit pater: Noster esto,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 38:

    sic faciam: adsimulabo quasi quam culpam in sese admiserint,

    id. Stich. 1, 2, 27 dub.:

    salem candidum sic facito: amphoram puram impleto, etc.,

    Cato, R. R. 88: sic enim dixisti:

    Vidi ego tuam lacrimulam,

    Cic. Planc. 31, 76:

    res autem se sic habet: composite et apte sine sententiis dicere insania est,

    the truth is this, id. Or. 71, 236:

    sic loquere, sic vive: vide, ne te ulla res deprimat,

    Sen. Ep. 10, 4; cf. id. ib. 10, 1; Cato, R. R. 77 sqq.; Plaut. Poen. 1, 2, 177; Ter. Phorm. prol. 13; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 21, 29; 4, 4, 30; Cic. [p. 1691] Inv. 1, 39, 71; id. Or. 1, 45, 198; 2, 40, 167; 2, 40, 172; id. Att. 2, 22, 1; 5, 1, 3; 6, 1, 3; Verg. A. 1, 521.—
    2.
    Esp., with ellipsis of predicate:

    ego sic: diem statuo, etc. (sc. ago),

    Cic. Att. 6, 1, 16.—Sometimes sic introduces detached words: sic loqui nosse, judicasse vetant, novisse jubent et judicavisse (= they forbid to say nosse, etc.), Cic. Or. 47, 157.—
    3.
    For instance (= hoc modo, hoc pacto, ut hoc, verbi gratia, ut si; cf. Cic. Inv. 1, 49, 91 sq. infra):

    disjunctum est, cum unumquodque certo concluditur verbo,

    Auct. Her. 4, 27, 37:

    mala definitio est... cum aliquid non grave dicit, sic: Stultitia est immensa gloriae cupiditas,

    Cic. Inv. 1, 49, 91.
    III.
    As a local demonstrative, thus, so, etc. (deiktikôs; colloq.;

    mostly comice): ne hunc ornatum vos meum admiremini, quod ego processi sic cum servili schema,

    as you see me now, Plaut. Am. prol. 117:

    sed amictus sic hac ludibundus incessi,

    id. Ps. 5, 1, 31:

    nec sic per totam infamis traducerer urbem,

    Prop. 2, 24 (3, 18), 7:

    sic ad me, miserande, redis?

    Ov. M. 11, 728; cf. Plaut. Ps. 5, 2, 4.—So accompanied with a corresponding gesture:

    Quid tu igitur sic hoc digitulis duobus sumebas primoribus?

    Plaut. Bacch. 4, 4, 25: Pe. Quid si curram? Tr. Censeo. Pe. An sic potius placide? (the speaker imitating the motion), id. Rud. 4, 8, 10:

    non licet te sic placidule bellam belle tangere?

    id. ib. 2, 4, 12:

    quod non omnia sic poterant conjuncta manere,

    Lucr. 5, 441.—

    Here belong the phrases sic dedero, sic dabo, sic datur, expressing a threat of revenge, or satisfaction at another's misfortune: sic dedero! aere militari tetigero lenunculum,

    I will give it to him, Plaut. Poen. 5, 5, 6; id. As. 2, 4, 33:

    sic dabo!

    Ter. Phorm. 5, 9, 38:

    doletne? hem, sic datur si quis erum servos spernit,

    Plaut. Ps. 1, 2, 21:

    sic furi datur,

    id. Stich. 5, 5, 25; so id. Men. 4, 2, 46.—Referring to an act just performed by the speaker:

    sic deinde quicunque alius transiliet moenia mea (= sic pereat, quicunque deinde, etc.),

    Liv. 1, 7, 2:

    sic eat quaecunque Romana lugebit hostem,

    so will every one fare who, id. 1, 26, 5:

    sic... Cetera sit fortis castrorum turba tuorum (= sic ut interfeci te),

    Ov. M. 12, 285.—So with a comp.-clause expressed:

    sic stratas legiones Latinorum dabo, quemadmodum legatum jacentem videtis,

    Liv. 8, 6, 6; cf. id. 1, 24, 8 (v. IV. 1. infra).
    IV.
    As correlative, with, 1. A comparative clause (sic far more frequent than ita); 2. A contrasted clause, mostly with ut; 3. A modal clause, with ut (ita more freq. than sic); 4. A clause expressing intensity, introduced by ut; 5. A conditional clause (rare; ita more freq.); 6. With a reason, introduced by quia (ante-class. and very rare); 7. With an inf. clause; 8. With ut, expressing purpose or result.
    1.
    With comp. clauses, usu. introduced by ut, but also by quemadmodum (very freq.), sicut, velut, tamquam, quasi, quomodo, quam (rare and poet.), ceu (rare; poet. and post-class.), quantus (rare and poet.), qualis (ante-class. and rare).
    (α).
    With ut:

    ut cibi satietas subamara aliqua re relevatur, sic animus defessus audiendi admiratione redintegratur,

    Cic. Inv. 1, 17, 25:

    ut non omnem frugem, neque arborem in omni agro reperire possis, sic non omne facinus in omni vita nascitur,

    id. Rosc. Am. 27, 75:

    ex suo regno sic Mithridates profugit ut ex eodem Ponto Medea quondam profugisse dicitur,

    id. Imp. Pomp. 9, 22:

    ut tu nunc de Coriolano, sic Clitarchus de Themistocle finxit,

    id. Brut. 11, 42:

    sic moneo ut filium, sic faveo ut mihi, sic hortor ut et pro patria et amicissimum,

    id. Fam. 10, 5, 3:

    ut vita, sic oratione durus fuit,

    id. Brut. 31, 117:

    de Lentulo sic fero ut debeo,

    id. Att. 4, 6, 1:

    sic est ut narro tibi,

    Plaut. Most. 4, 3, 40; Cic. Inv. 2, 8, 28; id. Div. 2, 30, 93; id. de Or. 1, 33, 153; 3, 51, 198; Liv. 1, 47, 2; 2, 52, 7; Ov. M. 1, 495; 1, 539; 2, 165 et saep.—So in the formula ut quisque... sic (more freq. ita), rendered by according as, or the more... the...:

    ut quisque rem accurat suam, sic ei procedunt postprincipia denique,

    Plaut. Pers. 4, 1, 3:

    ut quaeque res est tur pissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,

    Cic. Caecin. 2, 7; v. Fischer, Gr. II. p. 751.—
    (β).
    With quemadmodum: quemadmodum tibicen sine tibiis canere, sic orator, nisi multitudine audiente, eloquens esse non potest, Cic. Or. 2, 83, 338:

    quemadmodum se tribuni gessissent in prohibendo dilectu, sic patres in lege prohibenda gerebant,

    Liv. 3, 11, 3:

    sic vestras hallucinationes fero, quemadmodum Juppiter ineptias poetarum,

    Sen. Vit. Beat. 26, 6; cf. Cic. Inv. 1, 23, 33; 2, 8, 28; 2, 27, 82; id. Or. 3, 52, 200; id. Lael. 4, 16; id. Rosc. Com. 1, 2; id. Q. Fr. 1, 1, 5; Liv. 2, 13, 8; 5, 3, 8; Sen. Ep. 5, 6 (bis); id. Clem. 1, 3, 5; id. Vit. Beat. 23, 4.—
    (γ).
    With sicut:

    tecum simul, sicut ego pro multis, sic ille pro Appio dixit,

    Cic. Brut. 64, 230; 46, 112; id. Or. 2, 44, 186; id. Clu. 2; Caes. B. G. 6, 30; Liv. 4, 57, 11; 7, 13, 8; Sen. Vit. Beat. 9, 2.—
    (δ).
    With velut:

    velut ipse in re trepida se sit tutatus, sic consulem loca tutiora castris cepisse,

    Liv. 4, 41, 6; cf. Cic. Tusc. 1, 10, 20; Verg. A. 1, 148; Ov. M. 4, 375; 4, 705.—
    (ε).
    With tamquam:

    tamquam litteris in cera, sic se ajebat imaginibus quae meminisse vellet, perscribere,

    Cic. Or. 2, 88, 360:

    quid autem ego sic adhuc egi, tamquam integra sit causa patriciorum?

    Liv. 10, 8:

    sic Ephesi fui, tamquam domi meae,

    Cic. Fam. 13, 69, 1; cf. id. Or. 2, 42, 180; id. Brut. 18, 71; 58, 213; 66, 235; 74, 258; id. Q. Fr. 1, 1, 16; 2, 14, 1; id. Prov. Cons. 12, 31; Sen. Ep. 101, 7.—
    (ζ).
    With quasi:

    hujus innocentiae sic in hac calamitosa fama, quasi in aliqua perniciosissima flamma subvenire,

    Cic. Clu. 1, 4:

    ea sic observabo quasi intercalatum non sit,

    id. Att. 6, 1, 12:

    Quid tu me sic salutas quasi dudum non videris?

    Plaut. Am. 2, 2, 51; cf. Cic. Or. 2, 11, 47; id. Inv. 1, 3, 4; id. Sen. 8, 26:

    ego sic vivam quasi sciam, etc.,

    Sen. Vit. Beat. 20, 3.—
    (η).
    With quomodo:

    quomodo nomen in militiam non daret debilis, sic ad iter quod inhabile sciat, non accedet,

    Sen. Ot. Sap. 3 (30), 4:

    sic demus quomodo vellemus accipere,

    id. Ben. 2, 1, 1; id. Ep. 9, 17; id. Ot. Sap. 6, 2 (32 med.); Cael. ap. Cic. Fam. 8, 4, 4.—
    (θ).
    With ceu:

    ceu cetera nusquam Bella forent... sic Martem indomitum Cernimus,

    Verg. A. 2, 438.—
    (ι).
    With quam:

    non sic incerto mutantur flamine Syrtes, quam cito feminea non constat foedus in ira,

    Prop. 2, 9, 33; Claud. IV. Cons. Hon. 281.—
    (κ).
    With quantus:

    nec sic errore laetatus Ulixes... nec sic Electra... quanta ego collegi gaudia,

    Prop. 2, 14 (3, 6), 5 sqq.—
    (λ).
    With qualis:

    imo sic condignum donum quali'st quoi dono datum est,

    Plaut. Am. 1, 3, 40.—
    (μ).
    Without a correlative particle, in an independent sentence:

    Quis potione uti aut cibo dulci diutius potest? sic omnibus in rebus voluptatibus maximis fastidium finitimum est (= ut nemo cibo dulci uti diutius potest, sic, etc.),

    Cic. Or. 3, 25, 100; cf. id. ib. 19, 63.—
    2.
    In contrasted clauses, mostly with ut, which may generally be rendered while: ut ad bella suscipienda Gallorum acer ac promptus est animus, sic mollis ad calamitates perferendas mens eorum est (almost = etsi ad bella suscipienda... tamen mollis est, etc., while, etc.), Caes. B. G. 3, 19: a ceteris oblectationibus ut deseror, sic litteris sustentor et recreor, while I am deserted, I am sustained, etc., Cic. Att. 4, 10, 1; cf. id. Rosc. Am. 18, 55; id. Fam. 10, 20, 2; Liv. 4, 57, 11; Ov. M. 4, 131; 11, 76.—So freq. two members of the same sentence are coordinated by ut... sic (ita) with almost the same force as a co-ordination by cum... tum, or by sed:

    consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen respondit (= vere fortasse, sed parum utiliter),

    Liv. 4, 6, 2:

    ut nondum satis claram victoriam, sic prosperae spei pugnam imber diremit,

    id. 6, 32, 6:

    (forma erat) ut non cygnorum, sic albis proxima cygnis,

    Ov. M. 14, 509; cf. Liv. 1, 27, 2; 5, 38, 2; 6, 6, 10; Ov. M. 1, 370.—In this use etiam or quoque is sometimes joined with sic (never by Cic. with ita):

    nostri sensus, ut in pace semper, sic tum etiam in bello congruebant (= cum... tum),

    Cic. Marcell. 6, 16:

    ut sunt, sic etiam nominantur senes,

    id. Sen. 6, 20:

    utinam ut culpam, sic etiam suspitionem vitare potuisses,

    id. Phil. 1, 13, 33:

    ut superiorum aetatum studia occidunt, sic occidunt etiam senectutis,

    id. Sen. 20, 76:

    ut voce, sic etiam oratione,

    id. Or. 25, 85; id. Top. 15, 59; id. Leg. 2, 25, 62; id. Lael. 5, 19.—More rarely with quem ad modum, quomodo:

    ut, quem ad modum est, sic etiam appelletur tyrannus,

    Cic. Att. 10, 4, 2:

    quo modo ad bene vivendum, sic etiam ad beate,

    id. Tusc. 3, 17, 37. —
    3.
    With a clause of manner introduced by ut = so that:

    sic fuimus semper comparati ut hominum sermonibus quasi in aliquod judicium vocaremur,

    Cic. Or. 3, 9, 32:

    eam sic audio ut Plautum mihi aut Naevium videar audire,

    id. ib. 3, 12, 45:

    sic agam vobiscum ut aliquid de vestris vitiis audiatis,

    id. ib. 3, 12, 46:

    omnia sic suppetunt ut ei nullam deesse virtutem oratoris putem,

    id. Brut. 71, 250:

    omnis pars orationis esse debet laudabilis, sic ut verbum nullum excidat,

    id. Or. 36, 125:

    sic tecum agam ut vel respondendi vel interpellandi potestatem faciam,

    id. Rosc. Am. 27, 73:

    nec vero sic erat umquam non paratus Milo contra illum ut non satis fere esset paratus,

    id. Mil. 21, 56:

    sic eum eo de re publica disputavit ut sentiret sibi cum viro forti esse pugnandum,

    id. Fam. 5, 2, 8; cf. Plaut. As. 2, 4, 49; id. Mil. 2, 2, 82; Cic. de Or. 1, 57, 245; 2, 1, 3; 2, 6, 23; id. Brut. 22, 88; 40, 148; id. Sest. 40, 87; id. Planc. 10, 25; id. Fam. 5, 15, 4; Caes. B. G. 2, 32; 5, 17; id. B. C. 3, 56; Prop. 1, 21, 5.—Sometimes the correlative clause is restrictive, and sic = but so, yet so, only so:

    mihi sic placuit ut cetera Antisthenis, hominis acuti magis quam eruditi,

    Cic. Att. 12, 38, 4:

    sic conveniet reprehendi, ut demonstretur etc.,

    id. Inv. 1, 46, 86; id. Brut. 79, 274; id. Marcell. 11, 34; id. Att. 13, 3, 1 (ita is more freq. in this sense).—
    4.
    With a clause expressing intensity (so both with adjj. and verbs; but far less freq. than ita, tam, adeo), to such a degree, so, so far, etc.:

    sic ego illum in timorem dabo, ipse sese ut neget esse eum qui siet,

    Plaut. Ps. 4, 1, 20 sq.:

    conficior lacrimis sic ut ferre non possim,

    Cic. Fam. 14, 4, 1:

    sic rem fuisse apertam ut judicium fieri nihil attinuerit,

    id. Inv. 2, 28, 84:

    cujus responso judices sic exarserunt ut capitis hominem innocentissimum condemnarent,

    id. Or. 1, 54, 233; cf. id. ib. 3, 8, 29; id. Brut. 88, 302; id. Or. 53, 177; 55, 184; id. Rep. 2, 21, 37; 3, 9, 15; id. Lael. 1, 4; id. Planc. 8, 21; id. Verr. 1, 36, 91; id. Balb. 5, 13; id. Att. 1, 8, 2; 1, 16, 1; Caes. B. G. 6, 41; Hor. S. 2, 3, 1.—
    5.
    Rarely conditional clauses have the antecedent sic.
    a.
    Poet. and in post-Aug. prose, to represent the result of the condition as sure:

    sic invidiam effugies, si te non ingesseris oculis, si bona tua non jactaveris, si scieris in sinu gaudere,

    Sen. Ep. 105, 3:

    sic hodie veniet si qua negavit heri,

    Prop. 2, 14 (3, 6), 20.—
    b.
    Denoting with the proviso that, but only if (usu. ita):

    decreverunt ut cum populus regem jussisset, id sic ratum esset si patres auctores fuissent,

    that the choice should be valid, but only if the Senate should ratify it, Liv. 1, 17, 9:

    sic ignovisse putato Me tibi si cenes hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 69.—
    6.
    Sic quia = idcirco quia (very rare): Th. Quid vos? Insanin' estis? Tr. Quidum? Th. Sic quia foris ambulatis, Plaut. Most. 2, 2, 20.—
    7.
    With inf. clause (freq.):

    sic igitur sentio, naturam primum atque ingenium ad dicendum vim afferre maximam,

    Cic. Or. 1, 25, 113:

    sic a majoribus nostris accepimus, praetorem quaestori suo parentis loco esse oportere,

    id. Div. in Caecil. 19, 61:

    ego sic existimo, in summo imperatore quattuor res inesse oportere,

    id. Imp. Pomp. 10, 38; cf. Ter. Hec. 5, 4, 5; Cic. Inv. 2, 55, 167; id. de Or. 1, 20, 93; 2, 28, 122; id. Brut. 36, 138; 41, 152; id. Div. in Caecil. 3, 10; id. Verr. 1, 7, 20; Liv. 5, 15, 11.—Esp., after sic habeto (habe, habeas) = scito (only Ciceron.):

    sic habeto, in eum statum tuum reditum incidere ut, etc.,

    Cic. Fam. 2, 3, 1; so id. ib. 1, 7, 3; 2, 6, 5; 2, 10, 1; 7, 18, 1; 9, 16, 2; id. Att. 2, 25, 1; 5, 1, 5; 5, 20, 1 et saep.—
    8.
    With ut, expressing purpose or result:

    nunc sic faciam, sic consilium est, ad erum ut veniam docte atque astu,

    Plaut. Rud. 4, 2, 23:

    ab Ariobarzane sic contendi ut talenta, quae mihi pollicebatur, illi daret,

    Cic. Att. 6, 1, 3:

    sic accidit ut ex tanto navium numero nulla omnino navis... desideraretur,

    Caes. B. G. 5, 23; cf. Cato, R. R. 1, 1; Cic. Att. 8, 1, 4; id. Or. 2, 67, 271.
    V.
    Idiomatic usages of sic.
    1.
    In a wish, expressed as a conclusion after an imperative ( poet.):

    parce: sic bene sub tenera parva quiescat humo (= si parces, bene quiescat),

    Tib. 2, 6, 30:

    annue: sic tibi sint intonsi, Phoebe, capilli,

    id. 2, 5, 121:

    pone, precor, fastus... Sic tibi nec vernum nascentia frigus adurat Poma, nec excutiant rapidi florentia venti,

    Ov. M. 14, 762: dic [p. 1692] mihi de nostra quae sentis vera puella:

    Sic tibi sint dominae, Lygdame, dempta juga,

    Prop. 4, 5, 1; Tib. 2, 6, 30.—The imperative may follow the clause with sic:

    sic tua Cyrneas fugiant examina taxos... Incipe (sc. cantare) si quid habes (= si incipies cantare, opto tibi ut tua examina, etc.),

    Verg. E. 9, 30:

    sic tibi (Arethusa) Doris amara suam non intermisceat undam: Incipe (= si incipies, opto tibi ut Doris, etc.),

    id. ib. 10, 4:

    sic mare compositum, sic sit tibi piscis in unda Credulus... Dic ubi sit,

    Ov. M. 8, 857; Sen. Troad. 702; cf.:

    sic te Diva potens Cypri... Ventorumque regat pater, Navis... Reddas incolumem Vergilium (= si tu, navis, reddes Vergilium, prosperum precor tibi cursum),

    Hor. C. 1, 3, 1; cf.

    also: sic venias hodierne: tibi dem turis honores (=si venies, tibi dem),

    Tib. 1, 7, 53; cf. Ov. H. 3, 135; 4, 148.—
    2.
    Sic (like ita) with ut in strong asseveration ( poet.):

    sic me di amabunt, ut me tuarum miseritum'st fortunarum (= by the love of the gods, I pity, etc.),

    Ter. Heaut. 3, 1, 54:

    Diespiter me sic amabit ut ego hanc familiam interire cupio,

    Plaut. Poen. 4, 2, 47:

    sic has deus aequoris artes Adjuvet, ut nemo jamdudum littore in isto constitit,

    Ov. M. 8, 866:

    sic mihi te referas levis, ut non altera nostro limine intulit ulla pedes,

    Prop. 1, 18, 11; cf. id. 3, 15 (4, 14), 1; cf.:

    vera cano, sic usque sacras innoxia laurus vescar,

    Tib. 2, 5, 63.—
    3.
    In a demonstrative temporal force, like the Gr. houtôs, so, as the matter stands now, as it now is, as it then was, etc.
    (α).
    In gen.:

    e Graecis cavendae sunt quaedam familiaritates, praeter hominum perpaucorum, si qui sunt vetere Graecia digni. Sic vero fallaces sunt permulti et leves,

    but as things now stand, Cic. Q. Fr. 1, 1, 5, § 16:

    at sic citius qui te expedias his aerumnis reperias,

    Ter. Hec. 3, 1, 8: Pe. Pol tibi istuc credo nomen actutum fore. Tr. Dum interea sic sit, istuc actutum sino, provided it be as it is, Plaut. Most. 1, 1, 71:

    quotiens hoc tibi ego interdixi, meam ne sic volgo pollicitarere operam,

    thus, as you are doing now, id. Mil. 4, 2, 65:

    si utrumvis tibi visus essem, Non sic ludibrio tuis factis habitus essem,

    Ter. Hec. 4, 1, 11:

    non sic nudos in flumen deicere (voluerunt),

    naked, as they are, Cic. Rosc. Am. 26, 71:

    sub alta platano... jacentes sic temere,

    Hor. C. 2, 11, 14.—Esp., with sine and abl.:

    me germanam meam sororem tibi sic sine dote dedisse,

    so as she is, without a dowry, Plaut. Trin. 3, 2, 65:

    sic sine malo,

    id. Rud. 3, 5, 2:

    at operam perire meam sic... perpeti nequeo,

    without result, id. Trin. 3, 2, 34 Ritschl, Fleck. (Brix omits sic): nec sic de nihilo fulminis ira cadit (= without cause), Prop. 2, 16 (3, 8), 52: mirabar hoc si sic abiret, so, i. e. without trouble, Ter. And. 1, 2, 4:

    hoc non poterit sic abire,

    Cic. Fin. 5, 3, 7; so,

    sic abire,

    id. Att. 14, 1, 1; Cat. 14, 16; Plaut. Men. 5, 7, 39. —Hence,
    (β).
    With imperatives, esp. with sine: Quid ego hoc faciam postea? sic sine eumpse, just let him alone, i. e. leave him as he is, Plaut. Most. 1, 4, 32:

    si non vult (numerare), sic sine adstet,

    id. As. 2, 4, 54:

    sine fores sic, abi,

    let the door alone, id. Men. 2, 3, 1; so id. Cas. 3, 6, 36; id. Ps. 1, 5, 62.—
    (γ).
    Pregn., implying a concession (= kai houtôs), even as it is now, even without doing so, in spite of it:

    nolo bis iterare, sat sic longae fiunt fabulae,

    narratives are long enough anyhow, as they are, without saying them twice over, Plaut. Ps. 1, 3, 154:

    sed sic quoque erat tamen Acis,

    even as it was, in spite of what has been said, Ov. M. 13, 896; so,

    sic quoque fallebat,

    id. ib. 1, 698:

    sed sic me et libertatis fructu privas et diligentiae,

    anyhow, not taking into account what is mentioned, Cic. Fam. 5, 20, 4: exhibeas molestiam si quid debeam, qui nunc sic tam es molestus, who art so troublesome even as it is, i. e. without my owing you any thing, Plaut. Pers. 2, 44:

    sic quoque parte plebis affecta, fides tamen publica potior senatui fuit,

    Liv. 7, 27; cf. Ov. F. 2, 642; Suet. Aug. 78.—
    4.
    Ellipt., referring to something in the mind of the speaker:

    Quod si hoc nunc sic incipiam? Nihil est. Quod si sic? Tantumdem egero. At sic opinor? Non potest,

    Ter. Heaut. 4, 2, 8: illa quae aliis sic, aliis secus videntur, to some in one way, to others in another (= aliis aliter), Cic. Leg. 1, 17, 47: Quid vini absumpsit! Sic hoc dicens, asperum hoc est, aliud lenius, = this wine is so (the speaker not saying what he thinks of it), Ter. Heaut. 3, 1, 49: deinde quod illa (quae ego dixi) sive faceta sunt, sive sic, fiunt narrante te venustissima, or so, i. e. or otherwise, Cic. Fam. 15, 21, 2:

    monitorem non desiderabit qui dicat, Sic incede, sic cena... sic amico utere, sic cive, sic socio,

    Sen. Ep. 114.—
    5.
    In answers, yes = the French, Italian, and Spanish si (ante - class. and rare): Ph. Phaniam relictam ais? Ge. Sic, Ter. Phorm. 2, 2, 2: De. Illa maneat? Ch. Sic, id. ib. 5, 3, 30: Ch. Sicine est sententia? Me. Sic, id. Heaut. 1, 1, 114.

    Lewis & Short latin dictionary > sic

  • 115 sice

    sīc (old form sīce, Plaut. Rud. 2, 4, 12; also seic, C. I. L. 818), adv. [for si - ce; si, locat. form of pron. stem sa- = Gr. ho, ha, or hê, and demonstr. -ce; v. Corss. Ausspr. 1, 777], so, thus, in this or that manner, in such a manner, in the same way or manner, in like manner, likewise, to this or that extent or degree, to such a degree, in this or that state or condition, in such a condition (syn. ita); sic refers, I. To a previous fact, description, or assumption.—II. To a subsequent independent sentence, = thus, as follows. —III. As a local demonstrative (deiktikôs), referring to something done or pointed out by the speaker, = thus, as I do it; thus, as you see, etc.—IV. As a correlative, preceding or following clauses introduced by conjunctions. —V. In certain idiomatic connections.
    I.
    Referring to something said before, = hoc modo: sic ille annus duo firmamenta rei publicae evertit, so, i. e. in the manner mentioned, Cic. Att. 1, 18, 3:

    sic et nata et progressa eloquentia videtur,

    id. Inv. 1, 2, 3:

    facinus indignum Sic circumiri,

    Ter. Phorm. 4, 3, 9:

    sic deinceps omne opus contexitur,

    Caes. B. G. 7, 23:

    arare mavelim quam sic amare,

    Plaut. Merc. 2, 3, 21:

    sic se res habet,

    Cic. Brut. 18, 71:

    sic regii constiterant,

    Liv. 42, 58:

    sic res Romana in antiquum statum rediit,

    id. 3, 9, 1:

    sic ad Alpes perventum est,

    Tac. H. 1, 84; cf. Enn. Ann. 1, 104; Plaut. Ep. 3, 4, 88; Ter. Ad. 5, 2, 11; Cic. Inv. 1, 46, 86; 2, 32, 100; id. de Or. 1, 32, 146; 2, 49, 201; 3, 29, 117; id. Brut. 40, 149; id. Rep. 2, 14, 27; 2, 20, 35; id. Lael. 9, 32; Liv. 4, 11, 5; 6, 17, 1; Caes. B. G. 3, 19; 6, 30; 7, 62.—Often sic does not qualify the main predicate, but a participle or adjective referring to it:

    sic igitur instructus veniat ad causas,

    Cic. Or. 34, 121:

    cum sic affectos dimisisset,

    Liv. 21, 43, 1:

    sic omnibus copiis fusis se in castra recipiunt,

    Caes. B. G. 3, 6:

    sic milites consolatus eodem die reducit in castra,

    id. ib. 7, 19; cf. id. ib. 7, 62; Ov. M. 1, 32.—
    2.
    In a parenthet. clause (= ita):

    quae, ut sic dicam, ad corpus pertinent civitatis,

    so to speak, Cic. Inv. 2, 56, 168:

    commentabar declamitans—sic enim nunc loquuntur,

    id. Brut. 90, 310; cf. id. Att. 12, 39, 2; id. Lael. 11, 39; Liv. 7, 31; Ov. M. 4, 660; 13, 597; 13, 866.—
    3.
    Referring not to the predicate, but to some intermediate term understood (= ita; cf.

    Engl. so): sic provolant duo Fabii (= sic loquentes),

    Liv. 2, 46, 7:

    sic enim nostrae rationes postulabant (sic = ut sic agerem),

    Cic. Att. 4, 2, 6:

    tibi enim ipsi sic video placere (sic = sic faciendo),

    id. ib. 4, 6, 2:

    sic enim concedis mihi proximis litteris (= ut sic agam),

    id. ib. 5, 20, 1:

    sic enim statuerat (= hoc faciendum esse),

    id. Phil. 5, 7, 208:

    Quid igitur? Non sic oportet? Equidem censeo sic (sic = hoc fieri),

    id. Fam. 16, 18, 1:

    sic soleo (i. e. bona consilia reddere),

    Ter. Ad. 5, 7, 25:

    sic soleo amicos (i. e. beare),

    id. Eun. 2, 2, 48:

    sic memini tamen (= hoc ita esse),

    Plaut. Mil. 1, 1, 48:

    haec sic audivi (= ita esse),

    id. Ep. 3, 1, 79:

    sic prorsus existimo (= hoc ita esse),

    Cic. Brut. 33, 125:

    quoniam sic cogitis ipsi (= hoc facere),

    Ov. M. 5, 178.—
    4.
    As completing object, = hoc:

    iis litteris respondebo: sic enim postulas (= hoc postulas),

    Cic. Att. 6, 1, 1:

    hic adsiste. Sic volo (= hoc volo, or hoc te facere volo),

    Ter. Ad. 2, 1, 15:

    sic fata jubent (= hoc jubent, or hoc facere jubent),

    Ov. M. 15, 584:

    hic apud nos hodie cenes. Sic face,

    Plaut. Most. 5, 2, 8:

    sic faciendum est,

    Cic. Att. 4, 6, 2.—
    5.
    Predicatively with esse (appellari, videri, etc.), in the sense of talis:

    sic vita hominum est (= talis),

    Cic. Rosc. Am. 30, 84:

    vir acerrimo ingenio—sic enim fuit,

    id. Or. 5, 18:

    familiaris noster—sic est enim,

    id. Att. 1, 18, 6:

    sic est vulgus,

    id. Rosc. Com. 10, 20:

    sic, Crito, est hic,

    Ter. And. 5, 4, 16: sic sum;

    si placeo, utere,

    id. Phorm. 3, 2, 42:

    sic sententiest,

    Plaut. Trin. 3, 2, 90:

    sic est (= sic res se habet),

    that is so, Ter. Ad. 4, 5, 21:

    qui sic sunt (i. e. vivunt) haud multum heredem juvant,

    id. Hec. 3, 5, 10:

    nunc hoc profecto sic est,

    Plaut. Merc. 2, 1, 42:

    sic est. Non muto sententiam,

    Sen. Ep. 10; cf. Plaut. Mil. 2, 3, 35; id. Am. 2, 1, 60; id. Aul. 2, 4, 43; id. As. 5, 2, 12; id. Most. 4, 3, 40; Ter. And. 1, 1, 35; id. Eun. 3, 1, 18; id. Ad. 3, 3, 44; Cic. Lael. 1, 5; id. de Or. 1, 19, 86; id. Or. 14, 46.—
    6.
    Rarely as subject (mostly representing a subject-clause):

    sic commodius esse arbitror quam manere hanc (sic = abire),

    Ter. Phorm. 5, 3, 31:

    si sic (= hoc) est factum, erus damno auctus est,

    id. Heaut. 4, 1, 15: Pe. Quid? Concidit? Mi. Sic suspicio est (= eam concidisse), Plaut. Ep. 3, 4, 57:

    mihi sic est usus (= sic agere),

    Ter. Heaut. 1, 1, 28:

    sic opus est (= hoc facere),

    Ov. M. 1, 279; 2, 785.—
    B.
    To express relations other than manner (rare).
    1.
    Of consequence; un der these circumstances, accordingly, hence:

    sic Numitori ad supplicium Remus deditur,

    Liv. 1, 5, 4:

    sic et habet quod uterque eorum habuit, et explevit quod utrique defuit,

    Cic. Brut. 42, 154:

    sic victam legem esse, nisi caveant,

    Liv. 4, 11, 5:

    suavis mihi ructus est. Sic sine modo,

    Plaut. Ps. 5, 2, 17. —
    2.
    Of condition; on this condition, if this be done, etc.:

    reliquas illius anni pestes recordamini, sic enim facillime perspicietis, etc.,

    Cic. Sest. 25, 55: displiceas aliis;

    sic ego tutus ero (sic = si displicebis),

    Tib. 4, 13, 6:

    Scironis media sic licet ire via (sic = si amantes eunt),

    Prop. 4, 15 (3, 16), 12:

    sic demum lucos Stygios Aspicies (= non aspicies, nisi hoc facies),

    Verg. A. 6, 154 (for sic as antecedent of si, v. infra, IV. 5).—
    3.
    Of intensity:

    non latuit scintilla ingenii: sic erat in omni sermone sollers (= tam sollers erat ut non lateret ingenium),

    Cic. Rep. 2, 21, 37; cf. infra, IV. 4.
    II.
    Referring to a subsequent sentence, thus, as follows, in the following manner (= hoc modo, hoc pacto, hujusmodi, ad hunc modum):

    ingressus est sic loqui Scipio: Catonis hoc senis est, etc.,

    Cic. Rep. 2, 1, 1 (cf.:

    tum Varro ita exorsus est,

    id. Ac. 1, 4, 15): hunc inter pugnas Servilius sic compellat, etc., Enn. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 256 Vahl.):

    puero sic dicit pater: Noster esto,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 38:

    sic faciam: adsimulabo quasi quam culpam in sese admiserint,

    id. Stich. 1, 2, 27 dub.:

    salem candidum sic facito: amphoram puram impleto, etc.,

    Cato, R. R. 88: sic enim dixisti:

    Vidi ego tuam lacrimulam,

    Cic. Planc. 31, 76:

    res autem se sic habet: composite et apte sine sententiis dicere insania est,

    the truth is this, id. Or. 71, 236:

    sic loquere, sic vive: vide, ne te ulla res deprimat,

    Sen. Ep. 10, 4; cf. id. ib. 10, 1; Cato, R. R. 77 sqq.; Plaut. Poen. 1, 2, 177; Ter. Phorm. prol. 13; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 21, 29; 4, 4, 30; Cic. [p. 1691] Inv. 1, 39, 71; id. Or. 1, 45, 198; 2, 40, 167; 2, 40, 172; id. Att. 2, 22, 1; 5, 1, 3; 6, 1, 3; Verg. A. 1, 521.—
    2.
    Esp., with ellipsis of predicate:

    ego sic: diem statuo, etc. (sc. ago),

    Cic. Att. 6, 1, 16.—Sometimes sic introduces detached words: sic loqui nosse, judicasse vetant, novisse jubent et judicavisse (= they forbid to say nosse, etc.), Cic. Or. 47, 157.—
    3.
    For instance (= hoc modo, hoc pacto, ut hoc, verbi gratia, ut si; cf. Cic. Inv. 1, 49, 91 sq. infra):

    disjunctum est, cum unumquodque certo concluditur verbo,

    Auct. Her. 4, 27, 37:

    mala definitio est... cum aliquid non grave dicit, sic: Stultitia est immensa gloriae cupiditas,

    Cic. Inv. 1, 49, 91.
    III.
    As a local demonstrative, thus, so, etc. (deiktikôs; colloq.;

    mostly comice): ne hunc ornatum vos meum admiremini, quod ego processi sic cum servili schema,

    as you see me now, Plaut. Am. prol. 117:

    sed amictus sic hac ludibundus incessi,

    id. Ps. 5, 1, 31:

    nec sic per totam infamis traducerer urbem,

    Prop. 2, 24 (3, 18), 7:

    sic ad me, miserande, redis?

    Ov. M. 11, 728; cf. Plaut. Ps. 5, 2, 4.—So accompanied with a corresponding gesture:

    Quid tu igitur sic hoc digitulis duobus sumebas primoribus?

    Plaut. Bacch. 4, 4, 25: Pe. Quid si curram? Tr. Censeo. Pe. An sic potius placide? (the speaker imitating the motion), id. Rud. 4, 8, 10:

    non licet te sic placidule bellam belle tangere?

    id. ib. 2, 4, 12:

    quod non omnia sic poterant conjuncta manere,

    Lucr. 5, 441.—

    Here belong the phrases sic dedero, sic dabo, sic datur, expressing a threat of revenge, or satisfaction at another's misfortune: sic dedero! aere militari tetigero lenunculum,

    I will give it to him, Plaut. Poen. 5, 5, 6; id. As. 2, 4, 33:

    sic dabo!

    Ter. Phorm. 5, 9, 38:

    doletne? hem, sic datur si quis erum servos spernit,

    Plaut. Ps. 1, 2, 21:

    sic furi datur,

    id. Stich. 5, 5, 25; so id. Men. 4, 2, 46.—Referring to an act just performed by the speaker:

    sic deinde quicunque alius transiliet moenia mea (= sic pereat, quicunque deinde, etc.),

    Liv. 1, 7, 2:

    sic eat quaecunque Romana lugebit hostem,

    so will every one fare who, id. 1, 26, 5:

    sic... Cetera sit fortis castrorum turba tuorum (= sic ut interfeci te),

    Ov. M. 12, 285.—So with a comp.-clause expressed:

    sic stratas legiones Latinorum dabo, quemadmodum legatum jacentem videtis,

    Liv. 8, 6, 6; cf. id. 1, 24, 8 (v. IV. 1. infra).
    IV.
    As correlative, with, 1. A comparative clause (sic far more frequent than ita); 2. A contrasted clause, mostly with ut; 3. A modal clause, with ut (ita more freq. than sic); 4. A clause expressing intensity, introduced by ut; 5. A conditional clause (rare; ita more freq.); 6. With a reason, introduced by quia (ante-class. and very rare); 7. With an inf. clause; 8. With ut, expressing purpose or result.
    1.
    With comp. clauses, usu. introduced by ut, but also by quemadmodum (very freq.), sicut, velut, tamquam, quasi, quomodo, quam (rare and poet.), ceu (rare; poet. and post-class.), quantus (rare and poet.), qualis (ante-class. and rare).
    (α).
    With ut:

    ut cibi satietas subamara aliqua re relevatur, sic animus defessus audiendi admiratione redintegratur,

    Cic. Inv. 1, 17, 25:

    ut non omnem frugem, neque arborem in omni agro reperire possis, sic non omne facinus in omni vita nascitur,

    id. Rosc. Am. 27, 75:

    ex suo regno sic Mithridates profugit ut ex eodem Ponto Medea quondam profugisse dicitur,

    id. Imp. Pomp. 9, 22:

    ut tu nunc de Coriolano, sic Clitarchus de Themistocle finxit,

    id. Brut. 11, 42:

    sic moneo ut filium, sic faveo ut mihi, sic hortor ut et pro patria et amicissimum,

    id. Fam. 10, 5, 3:

    ut vita, sic oratione durus fuit,

    id. Brut. 31, 117:

    de Lentulo sic fero ut debeo,

    id. Att. 4, 6, 1:

    sic est ut narro tibi,

    Plaut. Most. 4, 3, 40; Cic. Inv. 2, 8, 28; id. Div. 2, 30, 93; id. de Or. 1, 33, 153; 3, 51, 198; Liv. 1, 47, 2; 2, 52, 7; Ov. M. 1, 495; 1, 539; 2, 165 et saep.—So in the formula ut quisque... sic (more freq. ita), rendered by according as, or the more... the...:

    ut quisque rem accurat suam, sic ei procedunt postprincipia denique,

    Plaut. Pers. 4, 1, 3:

    ut quaeque res est tur pissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,

    Cic. Caecin. 2, 7; v. Fischer, Gr. II. p. 751.—
    (β).
    With quemadmodum: quemadmodum tibicen sine tibiis canere, sic orator, nisi multitudine audiente, eloquens esse non potest, Cic. Or. 2, 83, 338:

    quemadmodum se tribuni gessissent in prohibendo dilectu, sic patres in lege prohibenda gerebant,

    Liv. 3, 11, 3:

    sic vestras hallucinationes fero, quemadmodum Juppiter ineptias poetarum,

    Sen. Vit. Beat. 26, 6; cf. Cic. Inv. 1, 23, 33; 2, 8, 28; 2, 27, 82; id. Or. 3, 52, 200; id. Lael. 4, 16; id. Rosc. Com. 1, 2; id. Q. Fr. 1, 1, 5; Liv. 2, 13, 8; 5, 3, 8; Sen. Ep. 5, 6 (bis); id. Clem. 1, 3, 5; id. Vit. Beat. 23, 4.—
    (γ).
    With sicut:

    tecum simul, sicut ego pro multis, sic ille pro Appio dixit,

    Cic. Brut. 64, 230; 46, 112; id. Or. 2, 44, 186; id. Clu. 2; Caes. B. G. 6, 30; Liv. 4, 57, 11; 7, 13, 8; Sen. Vit. Beat. 9, 2.—
    (δ).
    With velut:

    velut ipse in re trepida se sit tutatus, sic consulem loca tutiora castris cepisse,

    Liv. 4, 41, 6; cf. Cic. Tusc. 1, 10, 20; Verg. A. 1, 148; Ov. M. 4, 375; 4, 705.—
    (ε).
    With tamquam:

    tamquam litteris in cera, sic se ajebat imaginibus quae meminisse vellet, perscribere,

    Cic. Or. 2, 88, 360:

    quid autem ego sic adhuc egi, tamquam integra sit causa patriciorum?

    Liv. 10, 8:

    sic Ephesi fui, tamquam domi meae,

    Cic. Fam. 13, 69, 1; cf. id. Or. 2, 42, 180; id. Brut. 18, 71; 58, 213; 66, 235; 74, 258; id. Q. Fr. 1, 1, 16; 2, 14, 1; id. Prov. Cons. 12, 31; Sen. Ep. 101, 7.—
    (ζ).
    With quasi:

    hujus innocentiae sic in hac calamitosa fama, quasi in aliqua perniciosissima flamma subvenire,

    Cic. Clu. 1, 4:

    ea sic observabo quasi intercalatum non sit,

    id. Att. 6, 1, 12:

    Quid tu me sic salutas quasi dudum non videris?

    Plaut. Am. 2, 2, 51; cf. Cic. Or. 2, 11, 47; id. Inv. 1, 3, 4; id. Sen. 8, 26:

    ego sic vivam quasi sciam, etc.,

    Sen. Vit. Beat. 20, 3.—
    (η).
    With quomodo:

    quomodo nomen in militiam non daret debilis, sic ad iter quod inhabile sciat, non accedet,

    Sen. Ot. Sap. 3 (30), 4:

    sic demus quomodo vellemus accipere,

    id. Ben. 2, 1, 1; id. Ep. 9, 17; id. Ot. Sap. 6, 2 (32 med.); Cael. ap. Cic. Fam. 8, 4, 4.—
    (θ).
    With ceu:

    ceu cetera nusquam Bella forent... sic Martem indomitum Cernimus,

    Verg. A. 2, 438.—
    (ι).
    With quam:

    non sic incerto mutantur flamine Syrtes, quam cito feminea non constat foedus in ira,

    Prop. 2, 9, 33; Claud. IV. Cons. Hon. 281.—
    (κ).
    With quantus:

    nec sic errore laetatus Ulixes... nec sic Electra... quanta ego collegi gaudia,

    Prop. 2, 14 (3, 6), 5 sqq.—
    (λ).
    With qualis:

    imo sic condignum donum quali'st quoi dono datum est,

    Plaut. Am. 1, 3, 40.—
    (μ).
    Without a correlative particle, in an independent sentence:

    Quis potione uti aut cibo dulci diutius potest? sic omnibus in rebus voluptatibus maximis fastidium finitimum est (= ut nemo cibo dulci uti diutius potest, sic, etc.),

    Cic. Or. 3, 25, 100; cf. id. ib. 19, 63.—
    2.
    In contrasted clauses, mostly with ut, which may generally be rendered while: ut ad bella suscipienda Gallorum acer ac promptus est animus, sic mollis ad calamitates perferendas mens eorum est (almost = etsi ad bella suscipienda... tamen mollis est, etc., while, etc.), Caes. B. G. 3, 19: a ceteris oblectationibus ut deseror, sic litteris sustentor et recreor, while I am deserted, I am sustained, etc., Cic. Att. 4, 10, 1; cf. id. Rosc. Am. 18, 55; id. Fam. 10, 20, 2; Liv. 4, 57, 11; Ov. M. 4, 131; 11, 76.—So freq. two members of the same sentence are coordinated by ut... sic (ita) with almost the same force as a co-ordination by cum... tum, or by sed:

    consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen respondit (= vere fortasse, sed parum utiliter),

    Liv. 4, 6, 2:

    ut nondum satis claram victoriam, sic prosperae spei pugnam imber diremit,

    id. 6, 32, 6:

    (forma erat) ut non cygnorum, sic albis proxima cygnis,

    Ov. M. 14, 509; cf. Liv. 1, 27, 2; 5, 38, 2; 6, 6, 10; Ov. M. 1, 370.—In this use etiam or quoque is sometimes joined with sic (never by Cic. with ita):

    nostri sensus, ut in pace semper, sic tum etiam in bello congruebant (= cum... tum),

    Cic. Marcell. 6, 16:

    ut sunt, sic etiam nominantur senes,

    id. Sen. 6, 20:

    utinam ut culpam, sic etiam suspitionem vitare potuisses,

    id. Phil. 1, 13, 33:

    ut superiorum aetatum studia occidunt, sic occidunt etiam senectutis,

    id. Sen. 20, 76:

    ut voce, sic etiam oratione,

    id. Or. 25, 85; id. Top. 15, 59; id. Leg. 2, 25, 62; id. Lael. 5, 19.—More rarely with quem ad modum, quomodo:

    ut, quem ad modum est, sic etiam appelletur tyrannus,

    Cic. Att. 10, 4, 2:

    quo modo ad bene vivendum, sic etiam ad beate,

    id. Tusc. 3, 17, 37. —
    3.
    With a clause of manner introduced by ut = so that:

    sic fuimus semper comparati ut hominum sermonibus quasi in aliquod judicium vocaremur,

    Cic. Or. 3, 9, 32:

    eam sic audio ut Plautum mihi aut Naevium videar audire,

    id. ib. 3, 12, 45:

    sic agam vobiscum ut aliquid de vestris vitiis audiatis,

    id. ib. 3, 12, 46:

    omnia sic suppetunt ut ei nullam deesse virtutem oratoris putem,

    id. Brut. 71, 250:

    omnis pars orationis esse debet laudabilis, sic ut verbum nullum excidat,

    id. Or. 36, 125:

    sic tecum agam ut vel respondendi vel interpellandi potestatem faciam,

    id. Rosc. Am. 27, 73:

    nec vero sic erat umquam non paratus Milo contra illum ut non satis fere esset paratus,

    id. Mil. 21, 56:

    sic eum eo de re publica disputavit ut sentiret sibi cum viro forti esse pugnandum,

    id. Fam. 5, 2, 8; cf. Plaut. As. 2, 4, 49; id. Mil. 2, 2, 82; Cic. de Or. 1, 57, 245; 2, 1, 3; 2, 6, 23; id. Brut. 22, 88; 40, 148; id. Sest. 40, 87; id. Planc. 10, 25; id. Fam. 5, 15, 4; Caes. B. G. 2, 32; 5, 17; id. B. C. 3, 56; Prop. 1, 21, 5.—Sometimes the correlative clause is restrictive, and sic = but so, yet so, only so:

    mihi sic placuit ut cetera Antisthenis, hominis acuti magis quam eruditi,

    Cic. Att. 12, 38, 4:

    sic conveniet reprehendi, ut demonstretur etc.,

    id. Inv. 1, 46, 86; id. Brut. 79, 274; id. Marcell. 11, 34; id. Att. 13, 3, 1 (ita is more freq. in this sense).—
    4.
    With a clause expressing intensity (so both with adjj. and verbs; but far less freq. than ita, tam, adeo), to such a degree, so, so far, etc.:

    sic ego illum in timorem dabo, ipse sese ut neget esse eum qui siet,

    Plaut. Ps. 4, 1, 20 sq.:

    conficior lacrimis sic ut ferre non possim,

    Cic. Fam. 14, 4, 1:

    sic rem fuisse apertam ut judicium fieri nihil attinuerit,

    id. Inv. 2, 28, 84:

    cujus responso judices sic exarserunt ut capitis hominem innocentissimum condemnarent,

    id. Or. 1, 54, 233; cf. id. ib. 3, 8, 29; id. Brut. 88, 302; id. Or. 53, 177; 55, 184; id. Rep. 2, 21, 37; 3, 9, 15; id. Lael. 1, 4; id. Planc. 8, 21; id. Verr. 1, 36, 91; id. Balb. 5, 13; id. Att. 1, 8, 2; 1, 16, 1; Caes. B. G. 6, 41; Hor. S. 2, 3, 1.—
    5.
    Rarely conditional clauses have the antecedent sic.
    a.
    Poet. and in post-Aug. prose, to represent the result of the condition as sure:

    sic invidiam effugies, si te non ingesseris oculis, si bona tua non jactaveris, si scieris in sinu gaudere,

    Sen. Ep. 105, 3:

    sic hodie veniet si qua negavit heri,

    Prop. 2, 14 (3, 6), 20.—
    b.
    Denoting with the proviso that, but only if (usu. ita):

    decreverunt ut cum populus regem jussisset, id sic ratum esset si patres auctores fuissent,

    that the choice should be valid, but only if the Senate should ratify it, Liv. 1, 17, 9:

    sic ignovisse putato Me tibi si cenes hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 69.—
    6.
    Sic quia = idcirco quia (very rare): Th. Quid vos? Insanin' estis? Tr. Quidum? Th. Sic quia foris ambulatis, Plaut. Most. 2, 2, 20.—
    7.
    With inf. clause (freq.):

    sic igitur sentio, naturam primum atque ingenium ad dicendum vim afferre maximam,

    Cic. Or. 1, 25, 113:

    sic a majoribus nostris accepimus, praetorem quaestori suo parentis loco esse oportere,

    id. Div. in Caecil. 19, 61:

    ego sic existimo, in summo imperatore quattuor res inesse oportere,

    id. Imp. Pomp. 10, 38; cf. Ter. Hec. 5, 4, 5; Cic. Inv. 2, 55, 167; id. de Or. 1, 20, 93; 2, 28, 122; id. Brut. 36, 138; 41, 152; id. Div. in Caecil. 3, 10; id. Verr. 1, 7, 20; Liv. 5, 15, 11.—Esp., after sic habeto (habe, habeas) = scito (only Ciceron.):

    sic habeto, in eum statum tuum reditum incidere ut, etc.,

    Cic. Fam. 2, 3, 1; so id. ib. 1, 7, 3; 2, 6, 5; 2, 10, 1; 7, 18, 1; 9, 16, 2; id. Att. 2, 25, 1; 5, 1, 5; 5, 20, 1 et saep.—
    8.
    With ut, expressing purpose or result:

    nunc sic faciam, sic consilium est, ad erum ut veniam docte atque astu,

    Plaut. Rud. 4, 2, 23:

    ab Ariobarzane sic contendi ut talenta, quae mihi pollicebatur, illi daret,

    Cic. Att. 6, 1, 3:

    sic accidit ut ex tanto navium numero nulla omnino navis... desideraretur,

    Caes. B. G. 5, 23; cf. Cato, R. R. 1, 1; Cic. Att. 8, 1, 4; id. Or. 2, 67, 271.
    V.
    Idiomatic usages of sic.
    1.
    In a wish, expressed as a conclusion after an imperative ( poet.):

    parce: sic bene sub tenera parva quiescat humo (= si parces, bene quiescat),

    Tib. 2, 6, 30:

    annue: sic tibi sint intonsi, Phoebe, capilli,

    id. 2, 5, 121:

    pone, precor, fastus... Sic tibi nec vernum nascentia frigus adurat Poma, nec excutiant rapidi florentia venti,

    Ov. M. 14, 762: dic [p. 1692] mihi de nostra quae sentis vera puella:

    Sic tibi sint dominae, Lygdame, dempta juga,

    Prop. 4, 5, 1; Tib. 2, 6, 30.—The imperative may follow the clause with sic:

    sic tua Cyrneas fugiant examina taxos... Incipe (sc. cantare) si quid habes (= si incipies cantare, opto tibi ut tua examina, etc.),

    Verg. E. 9, 30:

    sic tibi (Arethusa) Doris amara suam non intermisceat undam: Incipe (= si incipies, opto tibi ut Doris, etc.),

    id. ib. 10, 4:

    sic mare compositum, sic sit tibi piscis in unda Credulus... Dic ubi sit,

    Ov. M. 8, 857; Sen. Troad. 702; cf.:

    sic te Diva potens Cypri... Ventorumque regat pater, Navis... Reddas incolumem Vergilium (= si tu, navis, reddes Vergilium, prosperum precor tibi cursum),

    Hor. C. 1, 3, 1; cf.

    also: sic venias hodierne: tibi dem turis honores (=si venies, tibi dem),

    Tib. 1, 7, 53; cf. Ov. H. 3, 135; 4, 148.—
    2.
    Sic (like ita) with ut in strong asseveration ( poet.):

    sic me di amabunt, ut me tuarum miseritum'st fortunarum (= by the love of the gods, I pity, etc.),

    Ter. Heaut. 3, 1, 54:

    Diespiter me sic amabit ut ego hanc familiam interire cupio,

    Plaut. Poen. 4, 2, 47:

    sic has deus aequoris artes Adjuvet, ut nemo jamdudum littore in isto constitit,

    Ov. M. 8, 866:

    sic mihi te referas levis, ut non altera nostro limine intulit ulla pedes,

    Prop. 1, 18, 11; cf. id. 3, 15 (4, 14), 1; cf.:

    vera cano, sic usque sacras innoxia laurus vescar,

    Tib. 2, 5, 63.—
    3.
    In a demonstrative temporal force, like the Gr. houtôs, so, as the matter stands now, as it now is, as it then was, etc.
    (α).
    In gen.:

    e Graecis cavendae sunt quaedam familiaritates, praeter hominum perpaucorum, si qui sunt vetere Graecia digni. Sic vero fallaces sunt permulti et leves,

    but as things now stand, Cic. Q. Fr. 1, 1, 5, § 16:

    at sic citius qui te expedias his aerumnis reperias,

    Ter. Hec. 3, 1, 8: Pe. Pol tibi istuc credo nomen actutum fore. Tr. Dum interea sic sit, istuc actutum sino, provided it be as it is, Plaut. Most. 1, 1, 71:

    quotiens hoc tibi ego interdixi, meam ne sic volgo pollicitarere operam,

    thus, as you are doing now, id. Mil. 4, 2, 65:

    si utrumvis tibi visus essem, Non sic ludibrio tuis factis habitus essem,

    Ter. Hec. 4, 1, 11:

    non sic nudos in flumen deicere (voluerunt),

    naked, as they are, Cic. Rosc. Am. 26, 71:

    sub alta platano... jacentes sic temere,

    Hor. C. 2, 11, 14.—Esp., with sine and abl.:

    me germanam meam sororem tibi sic sine dote dedisse,

    so as she is, without a dowry, Plaut. Trin. 3, 2, 65:

    sic sine malo,

    id. Rud. 3, 5, 2:

    at operam perire meam sic... perpeti nequeo,

    without result, id. Trin. 3, 2, 34 Ritschl, Fleck. (Brix omits sic): nec sic de nihilo fulminis ira cadit (= without cause), Prop. 2, 16 (3, 8), 52: mirabar hoc si sic abiret, so, i. e. without trouble, Ter. And. 1, 2, 4:

    hoc non poterit sic abire,

    Cic. Fin. 5, 3, 7; so,

    sic abire,

    id. Att. 14, 1, 1; Cat. 14, 16; Plaut. Men. 5, 7, 39. —Hence,
    (β).
    With imperatives, esp. with sine: Quid ego hoc faciam postea? sic sine eumpse, just let him alone, i. e. leave him as he is, Plaut. Most. 1, 4, 32:

    si non vult (numerare), sic sine adstet,

    id. As. 2, 4, 54:

    sine fores sic, abi,

    let the door alone, id. Men. 2, 3, 1; so id. Cas. 3, 6, 36; id. Ps. 1, 5, 62.—
    (γ).
    Pregn., implying a concession (= kai houtôs), even as it is now, even without doing so, in spite of it:

    nolo bis iterare, sat sic longae fiunt fabulae,

    narratives are long enough anyhow, as they are, without saying them twice over, Plaut. Ps. 1, 3, 154:

    sed sic quoque erat tamen Acis,

    even as it was, in spite of what has been said, Ov. M. 13, 896; so,

    sic quoque fallebat,

    id. ib. 1, 698:

    sed sic me et libertatis fructu privas et diligentiae,

    anyhow, not taking into account what is mentioned, Cic. Fam. 5, 20, 4: exhibeas molestiam si quid debeam, qui nunc sic tam es molestus, who art so troublesome even as it is, i. e. without my owing you any thing, Plaut. Pers. 2, 44:

    sic quoque parte plebis affecta, fides tamen publica potior senatui fuit,

    Liv. 7, 27; cf. Ov. F. 2, 642; Suet. Aug. 78.—
    4.
    Ellipt., referring to something in the mind of the speaker:

    Quod si hoc nunc sic incipiam? Nihil est. Quod si sic? Tantumdem egero. At sic opinor? Non potest,

    Ter. Heaut. 4, 2, 8: illa quae aliis sic, aliis secus videntur, to some in one way, to others in another (= aliis aliter), Cic. Leg. 1, 17, 47: Quid vini absumpsit! Sic hoc dicens, asperum hoc est, aliud lenius, = this wine is so (the speaker not saying what he thinks of it), Ter. Heaut. 3, 1, 49: deinde quod illa (quae ego dixi) sive faceta sunt, sive sic, fiunt narrante te venustissima, or so, i. e. or otherwise, Cic. Fam. 15, 21, 2:

    monitorem non desiderabit qui dicat, Sic incede, sic cena... sic amico utere, sic cive, sic socio,

    Sen. Ep. 114.—
    5.
    In answers, yes = the French, Italian, and Spanish si (ante - class. and rare): Ph. Phaniam relictam ais? Ge. Sic, Ter. Phorm. 2, 2, 2: De. Illa maneat? Ch. Sic, id. ib. 5, 3, 30: Ch. Sicine est sententia? Me. Sic, id. Heaut. 1, 1, 114.

    Lewis & Short latin dictionary > sice

  • 116 facio

    făcĭo, ĕre, fēci, factum    - impératif présent: fac/facite - face: forme archaïque employée surtout par Plaute et Térence.    - futur simple: facie = faciam (Cato).    - voir les formes archaïques: faxo, faxim.    - voir la conjugaison du passif: fio, fieri, factus sum.    - voir l'article fio. [st1]1 [-] faire, exécuter, effectuer, accomplir; agir, se conduire; faire que, faire en sorte que.    - facere aliquid ex re: faire une chose avec une autre.    - praedam ab hoste facere: faire du butin sur l’ennemi.    - alicui non idem fecit, Cic.: n'en a-t-il pas usé ainsi avec qqn?    - factus ad + acc.: fait pour.    - facere ut: faire en sorte que (ut consécutif).    - fac ut sciam ou fac sciam: fais en sorte que je sache.    - face mittas, Ter.: aie soin d'envoyer.    - facere hoc, ut: faire ceci, à savoir que (ut explicatif, développant hoc).    - di faxint ne.... (faxim... = faciam...): fassent les dieux que... ne... pas.    - avec adv.: agir, se comporter, se conduire.    - facio libenter ut: il m'est bien agréable de.    - bene (recte) facis quod: tu fais bien de.    - facis tu quidem fraterne quod me hortaris: tu te conduis vraiment en bon frère en m'exhortant.    - facis injuste si: tu commets une injustice si...    - alicui bene (male) facere: se comporter bien (mal) à l’égard de qqn.    - arroganter facit cum: il montre de la présomption en...    - facere amice, Cic.: agir en ami.    - homines captivos qui catenis vinciunt nimis stulte faciunt mea quidem sententia, Plaut. Men.: ceux qui tiennent enchaînés des captifs font une très grosse sottise, à mon avis.    - factum optume: tant mieux.    - in re plurimum facere: réussir très bien dans qqch.    - mature facto opus est ( facto → participe neutre au lieu de l’inf.) il faut agir à temps.    - facere ne + subj.: faire que ne... pas.    - non possum facere quin, Cic.: je ne peux pas m'empêcher de.    - facultatem recte judicandi alicui facere: donner à qqn la possiblilité de bien juger.    - invitus feci: j'ai agi contre mon gré.    - illum forma tremere facit, Ov.: ma beauté le fait trembler.    - dictum ac factum: aussitôt dit aussitôt fait, sans délai. [st1]2 [-] faire, créer, produire, confectionner, façonner, construire, constituer, composer.    - facere ova, Varr.: pondre des oeufs.    - facere sobolem, Col.: avoir des petits.    - facit grana malum, Col.: la pomme a des pépins.    - facere statuam, Plin.: sculpter une statue. [st1]3 [-] procurer, causer, susciter, apporter, exciter.    - impedimentum alicui facere: causer de l'embarras à qqn.    - negotium facere: donner de l'embarras, causer des ennuis.    - spem alicui facere: provoquer l’espoir de qqn.    - facere insidias alicui, Nep.: tendre des embûches à qqn.    - facere stomachum, Cic.: mettre en colère.    - facere risum, Quint.: faire rire. [st1]4 [-] se procurer, acquérir, s'attirer.    - facere praedam, Cic.: se procurer du butin.    - facere omnia ad se, Petr.: tout tirer à soi.    - facere manum, Cic.: ramasser une troupe.    - facere nil sibi reliqui, Caes.: ne rien épargner    - facere sibi fortunam, Liv.: être l'artisan de sa fortune. [st1]5 [-] souffrir (un dommage), éprouver, se trouver dans tel ou tel état.    - facere damnum, detrimentum: subir une perte, un dommage.    - facere jacturam, Cic.: supporter une perte.    - bestiae simile quiddam faciunt, Cic.: les bêtes éprouvent quelque chose de semblable. [st1]6 [-] faire (remplaçant un verbe précédent).    - an Scythes potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates facere non potuerunt? Cic.: quoi! un Scythe a pu mépriser l'argent, et nos compatriotes n'ont pu le faire? [st1]7 [-] instituer, nommer, faire, rendre (ordinairement avec un attribut); mettre dans tel ou tel état.    - facere agricolam ducem: faire d’un laboureur un général.    - aliquem reum facere: accuser qqn.    - consulem aliquem facere: nommer qqn consul.    - facere aliquem certiorem: informer qqn.    - facere invisum, Hor.: rendre odieux.    - facere de Italia Africam, Flor.: faire de l'Italie une seconde Afrique.    - fecerant de servitute Romanos, Flor.: d'esclaves ils étaient devenus Romains.    - senatum bene sua sponte firmum firmiorem fecistis, Cic. Phil. 6: le sénat, déjà ferme de lui-même, vous l'avez affermi encore plus.    - facere palam, Nep.: rendre public, publier, divulguer. [st1]8 [-] juger d'un certain prix, estimer, priser.    - facere + gén. de prix: faire cas de, estimer.    - magni, (parvi) eum facio: je l’estime beaucoup (peu).    - voluptatem virtus minimi facit: la vertu fait très peu cas du plaisir.    - dolorem nihili facere: ne faire nullement cas de la douleur, dédaigner la douleur.    - facere + gén. autre que le gén. de prix: cf. esse + gén.    - omnia quae mulieris fuerunt, viri fiunt dotis nomine, Cic. Top. 4: tous les biens qui appartenaient à la femme passent au mari sous le nom de dot.    - Asiam populi Romani facere: mettre l'Asie sous la dépendance du peuple romain.    - facere aliquid dicionis alicujus: mettre qqch sous le pouvoir de qqn.    - omnem oram usque ad Hiberum flumen Romanae dicionis fecit, Liv. 21: il soumit à l'empire romain toute la côte jusqu'à l'Ebre. [st1]9 [-] faire une supposition, simuler, feindre.    - fac + prop. inf.: suppose que.    - faciamus deos non esse, Cic.: supposons que les dieux n'existent pas.    - exitium fac me meruisse, Ov.: suppose que j'aie mérité la mort.    - Herculem Homerus conveniri facit ab Ulysse, Cic.: Homère feint qu'Hercule et Ulysse se rencontrent.    - feci sermonem inter nos habitum, Cic.: j'ai fait croire à un entretien entre nous.    - facio me alias res agere, Cic.: je fais semblant d'être occupé ailleurs (= d'être distrait). [st1]10 [-] pratiquer, exercer (un métier); faire un sacrifice, sacrifier.    - facere medicinam: exercer la médecine.    - facere argentariam, Cic.: exercer le métier de banquier, être banquier.    - mercaturas facere: faire le commerce.    - facere stipendia: être soldat, servir.    - facere sacra, Cic.: faire un sacrifice.    - facere (s.-ent. sacra) Junoni, Cic.: sacrifier à Junon.    - dii facientes adjuvant, Varr.: les dieux sont propices à ceux qui les honorent.    - facere alicui deo aliqua re: sacrifier à un dieu qqch [au moyen de qqch].    - facere agno: [faire (un sacrifice) avec un agneau] = offrir un agneau en sacrifice.    - cum faciam vitulâ pro frugibus, Virg. B. 3: quand j'offrirai en sacrifice un veau au lieu des fruits de la terre. [st1]11 [-] parcourir (un espace); passer (un temps).    - cursu quingenta stadia facere, Just.: faire cinq cents stades à la course.    - paucissimos dies una fecimus, Sen.: nous avons passé très peu de jours ensemble. [st1]12 [-] être d'un parti, être pour, être contre.    - facere contra (adversus) aliquem: être contre qqn.    - facere cum (ab) aliquo: agir avec qqn, être pour qqn, être du parti de qqn.    - veritas cum hoc facit, Quint.: la vérité est pour lui. [st1]13 [-] convenir, être bon pour, être utile, aller à.    - facere ad aliquam rem (alicui rei): être bon (efficace) pour qqch ou convenir à qqch.    - non male facere cum aliquo, Ov.: aller bien à qqn, s'accorder avec qqn.    - plurimum facit totas diligenter nosse causas, Quint.: il est très utile de bien connaître l'ensemble des causes. [st1]14 [-] faire, présenter telle ou telle forme, présenter telle ou telle désinence.    - paries facit ventrem, Dig.: le mur se bombe.    - cur pater patris facit? Quint.: pourquoi pater fait patris?    - facere + inf. ou part.: représenter, supposer, imaginer.    - cum ariete colloquentem facere: représenter Polyphème s’entretenant avec un bélier.    - Xenophon facit Socratem disputantem: Xénophon représente Socrate en train de discuter.    - poetae impendere saxum Tantalo faciunt: les poètes représentent un rocher suspendu sur (la tête de) Tantale.    - fecerat et viridi fetam Mavortis in antro procubuisse lupam, Virg. En. 8: Il avait représenté, couchée dans l'antre verdoyant de Mars, une louve qui venait d'avoir des petits.    - Plato aedificari a deo mundum facit, Cic. N. D.: Platon imagine le monde construit par un dieu. [st1]15 [-] se rendre, aller (emploi non classique).    - (se) facere aliquo: se rendre quelque part.    - facere ad stelas, Petr. 62: se rendre du côté des stèles.    - intra limen sese facit, Apul. M. 5, 2: il franchit le seuil.
    * * *
    făcĭo, ĕre, fēci, factum    - impératif présent: fac/facite - face: forme archaïque employée surtout par Plaute et Térence.    - futur simple: facie = faciam (Cato).    - voir les formes archaïques: faxo, faxim.    - voir la conjugaison du passif: fio, fieri, factus sum.    - voir l'article fio. [st1]1 [-] faire, exécuter, effectuer, accomplir; agir, se conduire; faire que, faire en sorte que.    - facere aliquid ex re: faire une chose avec une autre.    - praedam ab hoste facere: faire du butin sur l’ennemi.    - alicui non idem fecit, Cic.: n'en a-t-il pas usé ainsi avec qqn?    - factus ad + acc.: fait pour.    - facere ut: faire en sorte que (ut consécutif).    - fac ut sciam ou fac sciam: fais en sorte que je sache.    - face mittas, Ter.: aie soin d'envoyer.    - facere hoc, ut: faire ceci, à savoir que (ut explicatif, développant hoc).    - di faxint ne.... (faxim... = faciam...): fassent les dieux que... ne... pas.    - avec adv.: agir, se comporter, se conduire.    - facio libenter ut: il m'est bien agréable de.    - bene (recte) facis quod: tu fais bien de.    - facis tu quidem fraterne quod me hortaris: tu te conduis vraiment en bon frère en m'exhortant.    - facis injuste si: tu commets une injustice si...    - alicui bene (male) facere: se comporter bien (mal) à l’égard de qqn.    - arroganter facit cum: il montre de la présomption en...    - facere amice, Cic.: agir en ami.    - homines captivos qui catenis vinciunt nimis stulte faciunt mea quidem sententia, Plaut. Men.: ceux qui tiennent enchaînés des captifs font une très grosse sottise, à mon avis.    - factum optume: tant mieux.    - in re plurimum facere: réussir très bien dans qqch.    - mature facto opus est ( facto → participe neutre au lieu de l’inf.) il faut agir à temps.    - facere ne + subj.: faire que ne... pas.    - non possum facere quin, Cic.: je ne peux pas m'empêcher de.    - facultatem recte judicandi alicui facere: donner à qqn la possiblilité de bien juger.    - invitus feci: j'ai agi contre mon gré.    - illum forma tremere facit, Ov.: ma beauté le fait trembler.    - dictum ac factum: aussitôt dit aussitôt fait, sans délai. [st1]2 [-] faire, créer, produire, confectionner, façonner, construire, constituer, composer.    - facere ova, Varr.: pondre des oeufs.    - facere sobolem, Col.: avoir des petits.    - facit grana malum, Col.: la pomme a des pépins.    - facere statuam, Plin.: sculpter une statue. [st1]3 [-] procurer, causer, susciter, apporter, exciter.    - impedimentum alicui facere: causer de l'embarras à qqn.    - negotium facere: donner de l'embarras, causer des ennuis.    - spem alicui facere: provoquer l’espoir de qqn.    - facere insidias alicui, Nep.: tendre des embûches à qqn.    - facere stomachum, Cic.: mettre en colère.    - facere risum, Quint.: faire rire. [st1]4 [-] se procurer, acquérir, s'attirer.    - facere praedam, Cic.: se procurer du butin.    - facere omnia ad se, Petr.: tout tirer à soi.    - facere manum, Cic.: ramasser une troupe.    - facere nil sibi reliqui, Caes.: ne rien épargner    - facere sibi fortunam, Liv.: être l'artisan de sa fortune. [st1]5 [-] souffrir (un dommage), éprouver, se trouver dans tel ou tel état.    - facere damnum, detrimentum: subir une perte, un dommage.    - facere jacturam, Cic.: supporter une perte.    - bestiae simile quiddam faciunt, Cic.: les bêtes éprouvent quelque chose de semblable. [st1]6 [-] faire (remplaçant un verbe précédent).    - an Scythes potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates facere non potuerunt? Cic.: quoi! un Scythe a pu mépriser l'argent, et nos compatriotes n'ont pu le faire? [st1]7 [-] instituer, nommer, faire, rendre (ordinairement avec un attribut); mettre dans tel ou tel état.    - facere agricolam ducem: faire d’un laboureur un général.    - aliquem reum facere: accuser qqn.    - consulem aliquem facere: nommer qqn consul.    - facere aliquem certiorem: informer qqn.    - facere invisum, Hor.: rendre odieux.    - facere de Italia Africam, Flor.: faire de l'Italie une seconde Afrique.    - fecerant de servitute Romanos, Flor.: d'esclaves ils étaient devenus Romains.    - senatum bene sua sponte firmum firmiorem fecistis, Cic. Phil. 6: le sénat, déjà ferme de lui-même, vous l'avez affermi encore plus.    - facere palam, Nep.: rendre public, publier, divulguer. [st1]8 [-] juger d'un certain prix, estimer, priser.    - facere + gén. de prix: faire cas de, estimer.    - magni, (parvi) eum facio: je l’estime beaucoup (peu).    - voluptatem virtus minimi facit: la vertu fait très peu cas du plaisir.    - dolorem nihili facere: ne faire nullement cas de la douleur, dédaigner la douleur.    - facere + gén. autre que le gén. de prix: cf. esse + gén.    - omnia quae mulieris fuerunt, viri fiunt dotis nomine, Cic. Top. 4: tous les biens qui appartenaient à la femme passent au mari sous le nom de dot.    - Asiam populi Romani facere: mettre l'Asie sous la dépendance du peuple romain.    - facere aliquid dicionis alicujus: mettre qqch sous le pouvoir de qqn.    - omnem oram usque ad Hiberum flumen Romanae dicionis fecit, Liv. 21: il soumit à l'empire romain toute la côte jusqu'à l'Ebre. [st1]9 [-] faire une supposition, simuler, feindre.    - fac + prop. inf.: suppose que.    - faciamus deos non esse, Cic.: supposons que les dieux n'existent pas.    - exitium fac me meruisse, Ov.: suppose que j'aie mérité la mort.    - Herculem Homerus conveniri facit ab Ulysse, Cic.: Homère feint qu'Hercule et Ulysse se rencontrent.    - feci sermonem inter nos habitum, Cic.: j'ai fait croire à un entretien entre nous.    - facio me alias res agere, Cic.: je fais semblant d'être occupé ailleurs (= d'être distrait). [st1]10 [-] pratiquer, exercer (un métier); faire un sacrifice, sacrifier.    - facere medicinam: exercer la médecine.    - facere argentariam, Cic.: exercer le métier de banquier, être banquier.    - mercaturas facere: faire le commerce.    - facere stipendia: être soldat, servir.    - facere sacra, Cic.: faire un sacrifice.    - facere (s.-ent. sacra) Junoni, Cic.: sacrifier à Junon.    - dii facientes adjuvant, Varr.: les dieux sont propices à ceux qui les honorent.    - facere alicui deo aliqua re: sacrifier à un dieu qqch [au moyen de qqch].    - facere agno: [faire (un sacrifice) avec un agneau] = offrir un agneau en sacrifice.    - cum faciam vitulâ pro frugibus, Virg. B. 3: quand j'offrirai en sacrifice un veau au lieu des fruits de la terre. [st1]11 [-] parcourir (un espace); passer (un temps).    - cursu quingenta stadia facere, Just.: faire cinq cents stades à la course.    - paucissimos dies una fecimus, Sen.: nous avons passé très peu de jours ensemble. [st1]12 [-] être d'un parti, être pour, être contre.    - facere contra (adversus) aliquem: être contre qqn.    - facere cum (ab) aliquo: agir avec qqn, être pour qqn, être du parti de qqn.    - veritas cum hoc facit, Quint.: la vérité est pour lui. [st1]13 [-] convenir, être bon pour, être utile, aller à.    - facere ad aliquam rem (alicui rei): être bon (efficace) pour qqch ou convenir à qqch.    - non male facere cum aliquo, Ov.: aller bien à qqn, s'accorder avec qqn.    - plurimum facit totas diligenter nosse causas, Quint.: il est très utile de bien connaître l'ensemble des causes. [st1]14 [-] faire, présenter telle ou telle forme, présenter telle ou telle désinence.    - paries facit ventrem, Dig.: le mur se bombe.    - cur pater patris facit? Quint.: pourquoi pater fait patris?    - facere + inf. ou part.: représenter, supposer, imaginer.    - cum ariete colloquentem facere: représenter Polyphème s’entretenant avec un bélier.    - Xenophon facit Socratem disputantem: Xénophon représente Socrate en train de discuter.    - poetae impendere saxum Tantalo faciunt: les poètes représentent un rocher suspendu sur (la tête de) Tantale.    - fecerat et viridi fetam Mavortis in antro procubuisse lupam, Virg. En. 8: Il avait représenté, couchée dans l'antre verdoyant de Mars, une louve qui venait d'avoir des petits.    - Plato aedificari a deo mundum facit, Cic. N. D.: Platon imagine le monde construit par un dieu. [st1]15 [-] se rendre, aller (emploi non classique).    - (se) facere aliquo: se rendre quelque part.    - facere ad stelas, Petr. 62: se rendre du côté des stèles.    - intra limen sese facit, Apul. M. 5, 2: il franchit le seuil.
    * * *
        Facio, facis, feci, factum, facere. Faire.
    \
        Facit hoc argentum. Plaut. Argent est cause de cela.
    \
        Factum, in responsione. Terent. - dic mihi, Aufugistin'? C. hera, factum. Il est ainsi, Ouy.
    \
        A se aliquid facere. Cic. De soymesme.
    \
        Facere ab aliquo. Cic. Faire pour aucun, Servir au propos d'aucun.
    \
        Facit ad difficultatem vrinae. Plin. Sert quand on ne peult pisser, Est bon et pertinent pour faire uriner.
    \
        Non facit ad stomachum haec res. Mart. Ne plaist point.
    \
        Ad vnguem factus homo. Horat. Parfaict en toutes choses.
    \
        Facere abortum. Plin. Avorter.
    \
        Quae res mox acorem facit. Columel. Faict aigrir.
    \
        Accessionem facere dicuntur hostes. Plancus ad Ciceronem. S'accroistre et multiplier.
    \
        Adiutorium in aliquam rem. Suet. Aider à faire quelque chose.
    \
        Facite adsitis domi. Terent. Faites que soyez en la maison.
    \
        Adulterium. Gellus. Commettre adultere.
    \
        AEgre alicui facere. Terent. Faire fascherie.
    \
        AEqui boni. Terent. Prendre en bien, En bonne partie.
    \
        AEs alienum. Liu. S'endebter, Faire des debtes.
    \
        AEstimationem. Caesar. Priser et estimer.
    \
        Alienationem. Cic. S'estranger.
    \
        Ambitus circa rem aliquam. Liu. Tournoyer à l'entour, Faire grandes virevoustes et tournoyements.
    \
        Facis amice: sed, vt mihi videris, non recte. Cic. Tu fais en ami.
    \
        Animum alicui facere. Liu. Bailler courage, Encourager.
    \
        Animos facere alicui in aliquem. Ouid. L'enorgueillir et faire fier.
    \
        Faciunt animos diuitiae. Liu. Elles enflent le coeur de l'homme, et enorgueillissent.
    \
        Apertum aliquid facere alicui. Lucret. Declarer.
    \
        Ardorem animis. Liu. Enflammer, Allumer.
    \
        Ascensionem ad locum aliquem. Plaut. Monter.
    \
        Assulas foribus. Plaut. Rompre les portes et briser.
    \
        Aucupium auribus. Plaut. Escouter, Prester l'oreille.
    \
        Audaciam hosti. Liu. Bailler audace et hardiesse.
    \
        Auritum populum. Plaut. Faire que le peuple se taise et escoute.
    \
        Authoritatem. Cic. Bailler grande authorité et opinion.
    \
        Auxilia mercede facere. Tacit. Aider pour l'argent.
    \
        Facere se bardum. Plaut. Contrefaire le lourdault et le sot.
    \
        Bene fecit Silius, qui transegerit. Cic. Il a bien faict.
    \
        Sibi bene facere. Plaut. Prendre du bon temps.
    \
        Bustum. Cic. Faire des funerailles.
    \
        Cadauer. Apuleius. Tuer aucun.
    \
        Caedem. Cic. Faire meurtre.
    \
        Calorem. Plin. Esmouvoir une chaleur.
    \
        Capitale facere dicuntur leges. Plin. Digredi via, capitale leges fecere. Les loix ont defendu cela sur peine de la teste.
    \
        Caput facere dicuntur folia herbae. Plin. Fructifier et grener.
    \
        Castra. Cic. Camper, Asseoir le camp, Faire un fort.
    \
        Caulem. Columel. Jecter hors et produire sa tige.
    \
        Cautionem. Caesar. Le rendre plus fin et advisé.
    \
        Se celerem. Plaut. Se haster.
    \
        Censuram vini in epulas regis. Plin. Faire la preuve et l'essay du vin, Gouster et taster.
    \
        Certamen. Liu. Mettre noise entre quelque gens.
    \
        Quid patrum et plebis certamen facimus? Liu. Pourquoy mettons nous noise entre les Senateurs et le menu peuple?
    \
        Certiorem. Cic. Acertener, Advertir au vray.
    \
        Clamores. Cic. Exciter le peuple à s'escrier par admiration.
    \
        Classem. Caes. Faire une multitude de navires.
    \
        Coenam alicui. Plin. iunior. Luy donner à soupper.
    \
        Coenas cum aliquo. Cic. Prendre ses repas avec aucun.
    \
        Cognomen colli. Liu. Surnommer.
    \
        Commentarios. Caes. Faire registres.
    \
        Commercium sermonum. Liu. Iam per longinquitatem belli commercio sermonum facto. Apres que par la longueur de la guerre qu'ils avoyent eu ensemble, ils commencerent à entendre le langage les uns des aultres.
    \
        Commutationem rerum facere. Caes. Magna erat rerum facta commutatio. Les choses estoyent fort changees.
    \
        Compendium. Plaut. Si ad saxum quod capessit, ea deorsum cadit, errationis fecerit compendium. Elle se fourvoyera moins.
    \
        Vt faciam praeconis compendium. Plaut. Que je respargne un crieur qu'il me fauldroit avoir.
    \
        Paululum sui compendii. Cic. Faire quelque peu de son prouffit.
    \
        Compotem votorum. Plin. iunior. Accorder à aucun ce qu'il demande et requiert.
    \
        Conceptum. Columel. Concevoir.
    \
        Concilia. Liu. Faire assemblees.
    \
        Concitationes. Caes. Faire des esmeutes.
    \
        Concursum. Caes. Quand plusieurs courent quelque part ensembleement et à la foule.
    \
        Confidentem. Plaut. Enhardir.
    \
        Confidenter. Plaut. Faire hardiment, et avec grande asseurance.
    \
        Coniecturam. Cic. Deviner, Conjecturer.
    \
        Coniecturam de odore. Plaut. Deviner par l'odeur que ce peult estre.
    \
        Coniecturam facere de moribus alicuius. Plin. iunior. Deviner quels sont ses meurs.
    \
        Coniecturam ex re aliqua. Terent. Quantum ex ipsa re coniecturam fecimus. Selon que nous avons peu deviner et estimer par la chose.
    \
        Quum coniecturam egomet mecum facio. Plaut. Selon que je peuls penser et estimer.
    \
        Conquisitionem. Liu. Faire une recherche.
    \
        Consilium. Liu. Donner conseil et advis.
    \
        Consilio alterius. Plaut. Faire par son conseil, Suyvre son conseil.
    \
        Consuetudinem alicui cum altero. Cic. Estre moyen que l'un hante fort l'autre.
    \
        Consulem. Cic. Creer.
    \
        Contentionem alicuius rei. Cic. Debatre quelque chose par parolles.
    \
        Controuersiam. Liu. Mettre en doubte ou en debat et different.
    \
        Controuersiam alicui de re aliqua. Sene. Debatre contre aucun.
    \
        Contumeliam. Plaut. Faire oultrage, Oultrager aucun.
    \
        Conuitium. Cic. Injurier.
    \
        Copiam argenti alicui facere. Plaut. Luy prouvoir d'argent, Luy en faire recouvrer.
    \
        Sui copiam facere. Plin. iunior. Donner audience aux gens, et les laisser parler à soy.
    \
        Copiam consilii sui. Cic. Recevoir et ouir un chascun qui veult venir demander conseil, et luy donner.
    \
        Quod maxime cupiebas, eius copiam feci tibi. Plautus. Je t'ay faict jouir de ce que tu desirois.
    \
        Copiam facere, pro Facere potestatem. Liu. Donner congé de faire quelque chose, Permettre.
    \
        Factum culpa illius. Terent. Ce a esté par sa faulte.
    \
        Cum aliquo facere. Cic. Faire et tenir pour luy, Luy favoriser, Tenir son parti.
    \
        Cum aliquo facere, et idem sentire. Cic. Estre de son opinion et advis.
    \
        Facit cum hoc veritas. Ci. La verité est pour luy, ou fait pour luy.
    \
        Curiam facere. Plin. Bastir un palais, ou une sale, où le senat se puisse assembler.
    \
        Facere damnum. Plaut. Recevoir dommage, Faire perte.
    \
        De consilio alterius facere. Cic. Par le conseil d'autruy.
    \
        De sententia alicuius. Ci. A son adveu et selon sa fantasie et opinion.
    \
        Deditionem alicuius hosti facere. Liu. Le livrer entre les mains de son ennemi.
    \
        Deditionem ad hostem. Quintil. Se rendre à la merci de son ennemi.
    \
        Deditione facta. Caes. Apres qu'on se fut rendu.
    \
        Delectum studiorum. Quintil. Eslire.
    \
        Delectum militum. Caes. Choisir, Faire eslite de gens de guerre.
    \
        Here facis delicias. Plaut. Tu te jases, mocques, ou gaudis.
    \
        Nimias delicias facis. Plaut. Tu es trop plaisant, Tu fais trop d'esbats.
    \
        Nimis es morosus. Tu es trop potieux, Il te fault trop de choses.
    \
        Descensionem. Liu. Descendre des navires sur la terre, Prendre terre.
    \
        Desyderium alicuius. Liu. Faire qu'on desire et regrette aucun.
    \
        Detrimentum. Cic. Recevoir dommage.
    \
        Dicta. Ouid. Faire ce qu'on a promis.
    \
        Differentias faciunt et folia. Plin. Font la difference.
    \
        Auro dignitatem per annulos fecit. Plin. Donna authorité à l'or.
    \
        Discrimen. Plin. Faire difference.
    \
        Diuiduum. Terent. Partir, Diviser.
    \
        Diuitias ex re aliqua. Plaut. S'enrichir.
    \
        Dulcedinem. Senec. Engendrer une doulceur.
    \
        Duritias facere. Plin. Faire et engendrer des duretez.
    \
        Emolumentum. Cic. Faire ou porter prouffit.
    \
        Errorem. Cic. Faire saillir ou errer.
    \
        Eruptionem. Caes. Faire une saillie sur les ennemis.
    \
        Ex animo. Terent. Faire de courage, Naifvement.
    \
        Ex necessitate. Plin. iunior. Par necessité et contraincte.
    \
        Excidionem oppido. Plaut. Le destruire.
    \
        Excursiones in agrum hostilem. Liu. Faire des courses.
    \
        Exempla faciam in te. Plaut. Je te puniray en telle sorte, que les autres y prendront exemple.
    \
        Exercitum. Plin. iunior. Assembler une armee.
    \
        Exitum. Senec. Petens vt viderent, quem admirator auri exitum faceret. Quelle fin faisoit celuy qui, etc. Quelle seroit la fin de celuy qui, etc.
    \
        Expectationem. Cic. Mettre en attente.
    \
        Expeditum ex impedito. Plaut. Despestrer et delivrer aucun.
    \
        Fac esse. Cic. Pren le cas qu'ainsi soit.
    \
        Facite hoc meum consilium, legiones nouas non improbare. Cic. Prenez le cas que, etc.
    \
        Me fac posse tuto, multi etiam hortantur, num etiam honesté? Cic. Pren le cas que je le puisse sans danger.
    \
        Facere parentes et liberos extraneos. Plin. iunior. Estrangier et faire separation d'entre les peres et les enfans.
    \
        Facere facile. Plaut. Faire aiseement et facilement.
    \
        Factu facile. Terent. Aisé à faire.
    \
        - fecisti hercle facetias, quum hoc donauisti Dono tuum seruum. Plaut. Tu m'as faict rire.
    \
        Facultatem. Cic. Permettre, Donner povoir et congé.
    \
        Famam. Quintil. Bailler bruit.
    \
        Familiam vnam. Terent. Assembler deux maisons en une.
    \
        Fidem. Cic. Faire foy, Faire que aucun nous croye.
    \
        Fides verbis tuis non fit. Quintil. On ne te croit pas, On n'adjouste point de foy à tes parolles.
    \
        Finem facere. Cic. Faire fin, Finer, Desister, Se deporter de faire quelque chose.
    \
        Foedus. Plaut. Faire alliance.
    \
        Formidinem facere. Tacit. Faire paour.
    \
        Fortiter facere. Quintil. Faire quelque acte de prouesse.
    \
        Facere et parare magnam fortunam. Liu. Dresser ses affaires en sorte qu'elles se portent bien, Se dresser un bon heur.
    \
        Fraudem legi. Plaut. Liu. En gardant les mots contrevenir au sens de la loy.
    \
        Frugem. Plaut. Prouffiter, Gaigner.
    \
        Fugam. Plaut. S'enfuir.
    \
        Funus alicui. Cic. Faire ses obseques et funerailles.
    \
        Funus prandio. Plaut. Manger tout le disner.
    \
        Furta. Cic. Desrobber.
    \
        Gloriam alicui. Plin. iunior. Le mettre en bruit et reputation.
    \
        Gradum. Cic. Marcher.
    \
        Gradum ad aliquid. Quintil. S'arrester à faire quelque chose petite et basse pour parvenir à plus grande.
    \
        Gradum. Liu. S'advancer en quelque chose, et avoir ja gaigné un poinct de ce où on veult parvenir.
    \
        Maioribus in Africam ex hac prouincia gradus imperii factus est. Cice. Ce fut le degré par où noz ancestres monterent et parvindrent jusques à conquester Afrique.
    \
        Gratiam facere. Suet. Donner congé, Permettre.
    \
        Gratiam iusiurandi. Plaut. Suet. Tenir aucun quicte de son serment, tout ainsi que s'il avoit juré, et ne le faire point jurer, Dispenser du serment.
    \
        Bononiensibus gratiam fecit coniurandi cum tota Italia pro partibus suis. Suet. Il les quicta et dispensa, et leur permist de, etc. Il leur donna congé et liberté de, etc.
    \
        Gratiam delicti. Sallust. Faire grace, Pardonner.
    \
        Gratiam legis. Bud. Dispenser de la loy.
    \
        Gratulationem ad omnia deorum templa nomine alicuius facere. Cic. Remercier Dieu.
    \
        Gratum. Cic. Faire chose aggreable.
    \
        Grauidam facere. Plaut. Engrossir une femme.
    \
        Haeredem facere. Cic. Faire son heritier.
    \
        Haesitationem alicui. Plinius iunior. Le mettre en doubte, Le faire doubter.
    \
        Halitum iucundiorem. Plin. Faire bonne haleine et doulce.
    \
        Se hilarum. Terent. Faire joyeuse chere, Se resjouir.
    \
        Hilarem. Plin. Glans fagea suem hilarem facit. L'engresse, Le fait gras et en bon poinct.
    \
        Honeste facere. Quintil. Faire acte d'honnesteté.
    \
        Hospitium. Cic. Faire alliance d'hospitalité avec aucun.
    \
        Hostilia. Pli. iun. Faire toutes les cruautez que font les ennemis.
    \
        Facere iacturam. Plin. iunior. Recevoir perte et dommage.
    \
        Iacturam gloriae. Cic. Perdre sa gloire.
    \
        Iacturam in vnius mulierculae animula. Sulpitius ad Ciceronem. Avoir perte.
    \
        Iactus facere. Hirt. Jecter, Faire jectees.
    \
        Impensam et impensas. Cic. Faire despense, Despendre.
    \
        Impensas in stipendia militum. Liu. Contribuer pour la soulde des gensdarmes.
    \
        Imperata. Caes. Faire ce qui nous est commandé, Obeir.
    \
        Imperium. Plin. Eslever, Bastir, Mettre sus, ou Fonder et conquester.
    \
        Impetum. Cic. Venir impetueusement et de grand roideur contre quelque chose, et de toute sa force par mal talent.
    \
        Impressionem. Caesar. Idem. Quand plusieurs ensemble font un effort.
    \
        In ambiguo facere. Plin. Mettre en doubte, Faire doubteux.
    \
        Incendia facere. Caes. Mettre le feu, Faire des feuz.
    \
        Incertum. Liu. Rendre incertain, Mettre en doubte.
    \
        Incursionem in agrum Romanum. Liu. Un exploict de guerre, Une course.
    \
        Facite indicium, siquis vidit, siquis eam abstulit. Plaut. Enseignez moy si aucun, etc.
    \
        Inducias. Liu. Faire treves.
    \
        Infamem facere aliquem. Terent. Luy bailler mauvais bruit.
    \
        Initium facere. Cic. Commencer.
    \
        Iniuriam. Cic. Faire injure, Faire desplaisir et tort à aucun, Luy porter dommage.
    \
        Insidias. Cic. Espier aucun et guetter.
    \
        Insomnia. Plin. Faire resver.
    \
        Intercapedinem scribendi. Cic. Faire intermission d'escrire.
    \
        Intercessiones. Gellius, Tribuni plebis antiquitus creati faciendis intercessionibus. Les Tribuns furent creez à Rome pour se opposer et empescher que les grans Magistrats ne foulassent le commun populaire, ou pour se opposer et empescher les procedures des autres officiers qui leur sembleroyent contre la Republique.
    \
        Interuallum. Varro. Liu. Faire une pause.
    \
        Introitum. Colum. Entrer.
    \
        Inuidiam alicui. Liu. Mettre aucun en la male grace d'un autre.
    \
        Iratum aliquem alteri. Cic. L'irriter contre aucun.
    \
        Irruptionem. Cice. Quand ceulx de dehors et ennemis font une course et saillie sur ceulx de dedens.
    \
        Iter. Cic. Aller, Cheminer.
    \
        Iter pedibus. Cic. Aller à pied.
    \
        Iudicatum. Cic. Satisfaire et obeir à la sentence.
    \
        Iudicem. Plin. iunior. Faire juge aucun de quelque different.
    \
        Iudicium. Cic. Juger.
    \
        Iugulationem magnam. Hirtius. Copper la gorge à beaucoup de gens, Faire grande tuerie.
    \
        Iuramentum. Senec. Jurer.
    \
        Ius. Liu. Donner permission, Bailler povoir et puissance.
    \
        Iussa. Ouid. Plin. Faire ce qu'on nous commande.
    \
        Iusta alicui. Cic. Appaiser l'ame et l'esprit d'aucun trespassé qui n'estoit à repos, comme croyent les fols gentils.
    \
        Eos nunc laetantes faciam aduentu meo. Plaut. Je les esjouiray.
    \
        Lapidationes. Cic. Jecter force pierres.
    \
        Largitionem, siue largitiones. Cic. Faire largesse.
    \
        Legibus facere. Terent. Selon les loix.
    \
        Lites. Terent. Faire noise.
    \
        Lex quae litem faciat. Quintil. La loy dont vient et se meut le doubte.
    \
        Litem suam facere, Faire son propre faict de la cause d'un autre. Gellius, Litem meam absens facere nolui.
    \
        Longius aliquid exemplis facere. Cic. Prolonger.
    \
        Lucrum. Plaut. Gaigner.
    \
        Facere aliquantum lucri argenti. Plaut. Gaigner argent.
    \
        Ludos facere. Plaut. Se mocquer et gaudir d'aucun.
    \
        Ludos facere. Cic. Faire des jeux publiques.
    \
        Amor fecit maciem. Ouid. A amaigri.
    \
        Maculas. Plin. Maculer, Tacher.
    \
        Neque quid velim, neque nolim, facitis magni pessumae. Plaut. Il ne vous en chault gueres, Vous n'en faites compte.
    \
        Te semper maximi feci. Terent. J'ay tousjours tenu grand compte de toy, et t'ay fort estimé et prisé.
    \
        Manum. Cic. Faire amas de gens et assemblees.
    \
        Manu factum. Lucret. Faict à la main.
    \
        Matres facere. Ouid. Engrossir des femmes.
    \
        Facit mecum. Cic. Il est de mon opinion.
    \
        Memoriam tristem. Liu. Faire la memoire desplaisante et ennuyeuse.
    \
        Mentionem. Plaut. Faire mention.
    \
        Mercaturam. Cic. Demener marchandise, Mener train de marchandise.
    \
        Messem. Columel. Moissonner.
    \
        Minoris facere. Cic. Moins estimer.
    \
        Missa haec faciamus. Terent. Laissons cela, N'en parlons plus.
    \
        Me missum face. Terent. Laisse moy aller.
    \
        Missum facere legiones ad aliquem. Cn. Magnus. Envoyer.
    \
        Modum. Cic. Tenir mesure.
    \
        Quum modum irae nullum faceret. Liu. Voyant qu'ils ne s'appaisoit aucunement, et ne faisoit fin à son courroux.
    \
        Neque suum cuique ius modum faciebat. Liu. Il n'y avoit nul à qui sont droict servit de contentement, et qui se contentast de ce qu'il luy appartenoit.
    \
        Modos. Terent. Cic. Chanter.
    \
        Tantum nauis vna capta momenti fecit ad dilationem imminentis Romanis belli. Liu. Elle fut de si grande consequence.
    \
        Moram. Plin. iunior. Targer.
    \
        Ille se affirmare postero die, moram nullam esse facturum. Cic. Qu'il n'arresteroit point.
    \
        Nec hostes moram dimicandi fecerunt. Liu. Attargerent le combat, Retarderent.
    \
        Morem sibi. Liu. S'introduire une coustume, S'accoustumer.
    \
        Mortem. Columel. Faire mourir.
    \
        Motus. Liu. Faire esmotion et trouble.
    \
        Multam. Gell. Encourir une peine indicte.
    \
        Multam facere, pro Dicere. Cato. Faire commandement de payer aucune amende, Condemner à l'amende.
    \
        Munditias. Cato. Nettoyer.
    \
        Mutuum cum altero. Plaut. Luy faire le pareil.
    \
        Naturam alicuius rei sibi facere. Quintil. S'accoustumer tant à quelque chose, qu'elle nous soit comme naturelle.
    \
        Naufragium. Cic. Perdre sa navire par tempeste.
    \
        Naufragium gloriae, per metaphoram, pro Gloriam amittere. Cic. Perdre son honneur acquis.
    \
        Negotium alicui facere. Quintil. Luy faire ennui et fascherie, Le harceler.
    \
        Sed si te aequo animo ferre accipiet, negligentem feceris. Terent. Tu feras qu'il ne luy en chauldra.
    \
        Nihili. Cic. N'estimer en rien, N'en tenir compte.
    \
        Nobilem. Plin. Donner bruit.
    \
        Nomen. Plaut. Nommer, Bailler nom.
    \
        Nomen alicui. Liu. Donner bruit et renom.
    \
        Nomina facere. Cic. S'obliger envers aucun de certaine somme, sans ce que celuy qui s'oblige en touche aucun denier.
    \
        Nomen cum vineis facere. Colum. Compter à ses vignes l'argent qu'on employe pour les facons avec esperance de le recouvrer, ensemble du prouffit par dessus.
    \
        Non facio qui sis, qui nonsis, floccum. Plaut. Il n'en m'en chault qui tu sois, ou ne sois pas.
    \
        Notum facere. Plin. iunior. Faire à scavoir, Signifier.
    \
        Obnoxium sibi aliquem. Plaut. L'asservager et assubjectir à nous et à faire nostre plaisir.
    \
        Obsidium. Plaut. Assieger, Tenir le siege devant une ville.
    \
        Facito opulentum obsonium. Plaut. Appreste force viande.
    \
        Fit mihi obuiam. Terent. Je le rencontre.
    \
        Odium vitae facere. Plin. Faire enhair sa vie.
    \
        Officium suum. Terent. Faire son office et debvoir.
    \
        Officia alicui. Gell. Luy faire honneur et plaisir.
    \
        Factum oportuit. Plaut. Il devroit desja estre faict.
    \
        Optionem. Cic. Bailler le choix.
    \
        Opus. Terent. Travailler, Labourer.
    \
        Orbes facere. Sallust. Se mettre en rond. Vide ORBIS.
    \
        Otium. Virg. Mettre aucun à repos, Le mettre à son aise, Donner le loisir. \ Oua. Varro. Pondre.
    \
        Facere pactiones cum aliquo. Ci. Traicter et convenir avec aucun.
    \
        Palam aliquid facere. Cic. Publier.
    \
        Par. Plaut. Faire raison.
    \
        Non par videtur facere. Plaut. Il ne fait pas honnestement et selon que raison le requiert.
    \
        Feceris par tuis caeteris factis, patrem Tuum si percoles. Plaut. Tu seras chose convenante.
    \
        Cum influentibus negotiis paria fecisti. Plin. iunior. Tu as travaillé selon que tes affaires le requeroyent, Tu as satisfaict.
    \
        Paria facere. Cic. Egualiser, Egualer, Faire tout un.
    \
        Haec negotiatio curam villici auocat, nec vnquam patitur eum cum rationibus domini paria facere. Colum. L'empesche de faire la besongne si bien qu'elle revienne et se rapporte au compte de son maistre, Qu'il en rende compte entier.
    \
        - vtinam esset mihi Pars aequa amoris tecum, ac pariter fieret, vt Aut hoc tibi doleret itidem, vt mihi dolet: Aut ego isthuc abs te factum nihili penderem. Terent. Qu'il nous fust de mesme à l'un et à l'autre, ou qu'il t'en despleust autant qu'à moy, ou que je ne le prinsse non plus à cueur que toy.
    \
        Partes. Cic. Partir.
    \
        Participem consilii sui. Plaut. Communiquer son secret.
    \
        Partum. Plin. Produire.
    \
        Parui facere. Plaut. Peu estimer.
    \
        Pausam. Plautus, Ego pausam feci. Je m'en deportay.
    \
        Pecuariam facere. Sueton. Faire mestier de gouverner et nourrir du bestiail.
    \
        Peculatum. Plaut. Voller aucun, Piller et desrober.
    \
        Pecuniam. Cic. Gaigner et amasser argent.
    \
        Periculum. Liu. Faire preuve, Esprouver, Essayer.
    \
        Periculum ex aliis facere. Terent. Prendre exemple sur autruy.
    \
        - fac periculum in literis, Fac in palaestra. Teren. Esprouve le aux lettres et à la luicte.
    \
        Periculum legionum facere. Caesar. Les mettre en espreuve.
    \
        Permutationem cum aliquo. Cic. Faire eschange.
    \
        Perspicua sua consilia facere. Cic. Les descouvrir et donner à congnoistre.
    \
        Pestilentiam. Colum. Engendrer la peste.
    \
        Pili non facere. Catul. N'estimer à la valeur d'un poil.
    \
        Piraticam facere. Cic. Estre pirate et escumeur de mer.
    \
        Plagam. Cic. Blesser, Navrer.
    \
        Planum. Cic. Oster tout destourbier qui empesche qu'on ne congnoisse la verité, Monstrer clerement et evidemment.
    \
        In omni parte huiusce officii plurimum facit, totas nosse causas. Quintil. Il sert de beaucoup.
    \
        Pluris siue plurimi facere. Cic. Plus ou fort estimer.
    \
        Facio pluris omnium hominum neminem. Cic. Il n'y a hommes que j'estime tant.
    \
        Minimum ponderis facit. Plin. Il poise le moins.
    \
        Potestatem. Cic. Bailler congé, Permettre, Donner povoir et puissance.
    \
        Potestatem quarundam literarum. Cic. Bailler certaines lettres à aucun, et les mettre en sa puissance.
    \
        Potestatem sui. Cic. Donner audience aux gens, et les laisser parler à soy.
    \
        Radix coeliacis praeclare facit. Plin. Aide fort et donne remede.
    \
        Praeconium. Cic. Estre crieur publique faisant les cris et proclamations és encants.
    \
        Praedam. Cic. Prendre un butin, Butiner.
    \
        Praegnantem. Plaut. Engrossir une femme.
    \
        Praelium. Caesar. Donner bataille, Combatre.
    \
        Praelium aduersum facere. Caesar. Perdre la bataille.
    \
        Plurima praelia secunda fecerant. Caesar. Avoyent gaigné plusieurs batailles.
    \
        Precationes. Liu. Prier.
    \
        Pretium. Plin. Priser.
    \
        Profectionem. Caesar. Se partir et desloger.
    \
        Profectum. Plin. iunior. Prouffiter.
    \
        Progressum in studiis. Cic. S'advancer en l'estude et fort prouffiter.
    \
        Prolixe facere. Cic. Amplement, Liberalement.
    \
        Promissum. Cic. Tenir ou accomplir sa promesse.
    \
        Qua pronuntiatione facta. Caesar. Apres avoir ce ordonné et publié.
    \
        Propaginem. Plin. Prouvigner, Jecter des jectons.
    \
        Aliquem propitium facere. Plaut. Appaiser.
    \
        Prouentum maiorem. Colum. Ea res maiorem facit prouentum. Est cause de plus grand rapport et revenu.
    \
        Pugnum. Cic. Fermer la main.
    \
        Quaestum. Terent. Gaigner.
    \
        Facere quamplurimum gnatis. Terent. Leur amasser force biens.
    \
        Non ignoras quanti fecerim Scipionem. Cic. Combien je l'ay prisé et estimé.
    \
        Quid me faciam, nescio. Terent. Je ne scay que je feray.
    \
        Quid iis fiet, si huc Paulus venerit? Cic. Que deviendront ils?
    \
        Diodoro quid faciam Stoico? Cic. Que feray je, ou diray je de Diodorus? Comment l'appaiseray je, et cheviray je avec luy?
    \
        Quid de P. Clodio fiat, rescribe. Cic. Que l'on en faict, Comment on le traicte.
    \
        Quid hoc homine faciatis? Cic. Que feriez vous de cest homme?
    \
        Quod fuit viri optimi, fecisti, vt necui innocenti, etc. Cic. Tu as faict ce que devoit faire un homme de bien, c'est que, etc.
    \
        Quidam faciunt aperte quod rixemur. Quint. Ils sont cause.
    \
        Quietem infestam alicui facere. Lucret. L'empescher de dormir à son aise.
    \
        Faciam quo minus hoc agas. Plaut. J'empescheray.
    \
        Facere aliquid ratione. Cic. Faire quelque chose pour cause.
    \
        Ratum facere. Liu. Verifier et homologuer, Ratifier.
    \
        Rebellionem. Caes. Rebeller, Se revolter.
    \
        Reducem facere. Plaut. Raconvoyer, Ramener.
    \
        Nihil reliqui sibi ad celeritatem facere. Caes. Se haster tant qu'il est possible.
    \
        Reliquos. Caes. Siquos fortuna fecisset reliquos. Si par fortune aucuns estoyent eschappez et demourez sans estre tuez.
    \
        Rem facias palam. Terent. Di le, Descouvre nous toute la besongne.
    \
        Rem facere. Terent. Acquerir, Amasser des biens.
    \
        Labienus rem meliorem fecit. Cic. Nous sommes bien renforcez par la venue de Labian, Il a bien amendé nostre affaire.
    \
        Remedium lieni. Plin. Donner remede, Remedier.
    \
        Remissionem. Vlpia. Faire renvoy, Renvoyer.
    \
        Rempublicam magnam ex parua. Sallu. Accroistre, Augmenter.
    \
        Reuersionem. Plaut. Retourner.
    \
        Reum. Cic. Accuser.
    \
        Risum. Quintil. Faire rire.
    \
        Robur. Quintil. S'enforcir, Devenir fort.
    \
        Salutationem. Hirt. Saluer.
    \
        Sanguinem. Liu. Espandre sang, Tuer.
    \
        Sanum Plaut. Guarir.
    \
        Satis. Plaut. Satisfaire et payer, Contenter.
    \
        Satis alicui facere. Cic. Contenter, Assouvir.
    \
        Scelus. Cic. Faire quelque meschanceté.
    \
        Scire facere. Plaut. Faire scavoir.
    \
        Scriptum facere. Liu. Estre greffier.
    \
        Secessionem. Liu. Quand une partie du peuple par une sedition se bande, et se depart d'avec les autres avec deliberation de maintenir sa querelle par voye de faict et par armes.
    \
        Idem sentire, et secum facere. Cic. Estre de son opinion.
    \
        Securitatem. Liu. Mettre hors de soulci, Asseurer.
    \
        Seditionem. Caes. Esmouvoir sedition.
    \
        Sementem. Liu. Semer.
    \
        Semitam. Plaut. Faire sentier, et marcher par, etc.
    \
        Senatusconsultum. Cic. Assembler le Senat, et faire passer par la court, et authoriser son entreprise.
    \
        Fit sermo inter eos. Cic. On devise et parle on ensemble.
    \
        Significationem. Caes. Faire signe.
    \
        Silentium. Plaut. Se taire.
    \
        Fac silentium. Plaut. Tais toy.
    \
        Silentio facto tali oratione est vsus. Liu. Apres qu'on eut faict silence.
    \
        Silentium factum per praeconem. Liu. Il fut crié que chascun se teust.
    \
        Sobolem. Plin. Faire des petis, Progenier.
    \
        Societatem cum aliquo. Liu. Faire alliance avec luy, et le prendre à compaignon.
    \
        Societatem rerum. Cic. Faire communauté de biens.
    \
        Somnum. Plin. Faire dormir.
    \
        Speciem cruentae victoriae. Liu. Tribuni militum quinque amissi, et pauci equites Romani, cruentae maxime victoriae speciem fecerunt. La perte de cinq ou six capitaines, et de peu de gens à cheval, feit trouver la victoire dommageable, feit que la victoire sembla estre, etc.
    \
        Spem. Liu. Donner esperance.
    \
        Spiritus. Liu. Esmouvoir le courage, Bailler courage.
    \
        Sponsionem. Martian. Faire une gajure, ou par ordonnance du juge, ou de son bon gré.
    \
        Sponsionem de re aliqua. Cic. Maintenir quelque chose sur certaine peine.
    \
        Stipendia sub aliquo. Liu. Estre à la guerre soubs la charge d'aucun capitaine, à la soulte d'un peuple, roy, empereur, ou autre.
    \
        Qui cum eo stipendia fecerint. Liu. Qui avoyent esté compaignons de guerre avec luy.
    \
        Stipendiarios. Caes. Rendre un peuple tributaire.
    \
        Stomachum alicui. Cic. Faire despit.
    \
        Stragem hostium. Cic. Faire grande tuerie, Renverser beaucoup d'ennemis par terre.
    \
        Suauium alicui. Plaut. Baiser.
    \
        Sumptum. Plaut. Despendre, Faire despense.
    \
        Suspicionem. Cic. Mettre en souspecon.
    \
        Plebem facere suam. Terent. Gaigner la faveur du peuple.
    \
        Syngraphas. Cic. Faire cedulles signees de son sing.
    \
        Facere taedium. Liu. Faire enhair aucune chose, Faire engendrer ennuy d'aucune chose en l'esprit d'aucun.
    \
        Temulentiam. Plin. Faire enyvrer.
    \
        Terrorem. Liu. Espovanter.
    \
        Testem facere aliquem. Ouid. Prendre à tesmoing.
    \
        Testudinem facere dicuntur milites. Liu. Quand une bande de gens de pied se serrent pres l'un contre l'autre, ayant rondelles et pavois sur leurs testes, en sorte qu'on ne les peult voir, et sont couvers en facon d'une tortue.
    \
        Tranquillitatem. Plaut. Accoiser.
    \
        Habe animum lenem, et traquillum face. Plaut. Appaise toy.
    \
        Facta transacta omnia. Terent. Tout est accompli, C'est tout faict.
    \
        Transitum alicui facere. Liu. Bailler passage.
    \
        Sol in Pisces transitum facit. Columel. Entre.
    \
        Transitionem facere. Hirtius. Se revolter.
    \
        Trepidationem. Liu. Faire trembler de paour.
    \
        Turbas. Plaut. Faire trouble et esmeute.
    \
        Tussim. Sene. Engendrer la toux.
    \
        Tyrocinium. Budaeus. Faire chef d'oeuvre.
    \
        Vadimonium facere, quod et Promittere dicitur. Cic. Promettre de comparoistre au jour de l'assignation.
    \
        Vecturam. Quintil. Estre voicturier.
    \
        Vela. Cic. Faire voile, Desployer les voiles.
    \
        Vellaturam. Varro. Faire l'estat d'un chartier.
    \
        Ventum. Plaut. Esventer.
    \
        Verum. Plaut. Vt quicquid sit, verum quamprimum faciam. Que je le die au vray.
    \
        Facere verbum, siue verba. Cic. Dire quelque mot, Parler.
    \
        Nunquam cuiquam nostrum verbum fecit. Terent. Il ne parla jamais depuis un mot à aucun de nous.
    \
        Verba quidem haud indocte fecit. Plaut. Il n'a pas trop mal parlé. \ Ita verba fecit. Liu. Il dict ainsi.
    \
        Multa verba facere. Cic. Avoir beaucoup de parolles, Tenir long propos.
    \
        Si haec tecum duo verba fecisses, Quid ago? respirasset cupiditas. Cic. Si tu eusses dict ces deux mots.
    \
        Vestigium. Cic. Marcher, Faire un pas.
    \
        Vestigium in possessionem. Cic. Mettre le pied dedens quelque heritage.
    \
        Viam. Plaut. Marcher, Passer par quelque lieu.
    \
        Sibi viam ad castra. Liu. Se faire voye.
    \
        Victoriam. Plin. Vaincre.
    \
        Vim corpori. Liu. Tuer, Oultrager, Violer, Faire violence.
    \
        Maximam vim cum aliquo populo facere. Cice. Courir sur aucun avec grande assemblee de gens.
    \
        Vindemiam. Varro. Vendenger.
    \
        Vires. Quintil. S'enforcir.
    \
        Vitium facere. Ci. Quand un mur ou maison se desment et s'affaisse, et se fend, tellement qu'il la fault abbatre.
    \
        Vnguentariam. Plaut. Faire mestier de vendre huiles et oignemens à plaisirs et delices.
    \
        Voces. Gell. Parler.
    \
        Vota. Cic. Faire prieres et supplications.
    \
        Vrinam facere. Colum. Pisser.
    \
        Vsum sibi facere scelerum. Lucan. S'accoustumer.
    \
        Fecit vt vigilem. Plaut. Il m'a enchargé de veiller.
    \
        Facturum credo vt habeas quicum cantites. Terent. Tu feras tant que tu, etc.
    \
        Faciam vt potero. Cic. Je feray ce que je pourray.
    \
        Fit vt pretio nouus vincat. Cic. Il se fait, Il advient que, etc.
    \
        Facere vulnera. Liu. Blesser, Navrer.
    \
        Iandudum factum est quum primum bibi. Plaut. Il y a ja long temps que j'ay beu premierement.
    \
        Biennium iam factum est, postquam abii domo. Plaut. Il y a ja deux ans.
    \
        Facile est factu. Licret. Il est aisé et facile à faire.
    \
        Faciendum fuit. Terent. Il le falloit faire, Il falloit qu'il fust ainsi faict, C'estoit force.

    Dictionarium latinogallicum > facio

  • 117 credo

    crēdo, didī, ditum, ere (vgl. altind. çrad-dhā, das Vertrauen), vertrauen, I) jmd. oder einer Sache vertrauen, trauen, sein Vertrauen (Zutrauen) schenken, a) in Beziehung auf die Zuverlässigkeit, Treue usw.: post amicitiam credendum est, ante amicitiam iudicandum, Sen.: perditissimi hominis est fallere eum, qui laesus non esset, nisi credidisset, Sen. – m. Dat. einer Pers., cr. eorum nemini, Cic.: utrumque vitium est, et omnibus credere et nemini, Sen.: neque quisquam credit nisi ei, quem fidelem putat, Cic.: alci parum od. nimium cr., Caes. u. Cornif. rhet.: alci tantum cr., ut etc., Auct. b. Alex.: consules magis non confidere quam non credere suis militibus, mißtrauten mehr dem Mute als der Treue ihrer Soldaten, Liv. – mit Dat. einer Sache, ante actis veluti male (nicht recht) crederet, Ov. met. 12, 115 (dagegen male creditis hosti, zu seinem Unglück, Ov. fast. 2, 225): non cr. caelo adventantibus Euris, Verg.: o formose puer, nimium ne crede colori, Verg.: equo ne credite, Teucri, Verg.: cr. alcis fidei, Curt.: cr. non amicorum fidei, non liberorum pietati, Sen.: praesenti fortunae non cr., Liv.: neque loco neque homini cuiquam satis cr., Sall.: neque mortali cuiquam neque tempori satis cr., Sall.: virtuti suorum magis cr., Sall.: credere desine ventis, Ov.: dubitare, virtuti an fide (Dat.) popularium minus crederet, Sall. – m. de u. Abl., nec de te credam nostris ingrata serenis, Val. Flacc. 1, 332.

    b) in Beziehung auf die Aufrichtigkeit, Wahrhaftigkeit, Glaubwürdigkeit, jmdm. od. einer Sache trauen, Glauben beimessen oder schenken, glauben, α) einer andern Pers. oder Sache, m. Dat. einer Pers., meliori (einem Weiseren) credere non vis? Hor.: ego potissimum Thucydidi credo, Nep.: si Vergilio quidem credimus, Plin.: si tradenti Caecilio credimus, Quint.: ei negabit credi oportere, cui ipse crediderit, Cic.: his auctoribus temere credens, Caes.: si diceret iuratus, crederes (verst. ei), Cic.: ubi quis semel peieraverit, ei credi postea, etiam si per plures deos iuret, non potest, Cic.: u. so oft parenth. mihi crede od. crede mihi, glaube mir, glaube meinem Worte, folge meinem Rate, auf meine Versicherung hin, griech. εμοὶ πιθοῦ u. πιθοῦ μοι (ein eingeschalteter Ausdruck der Beteuerung), zB. illustrabit, mihi crede, tuam amplitudinem hominum iniuria, Cic.: venies, mihi crede, exspectatus, Cic.: mihi crede, non audebis, Cic.: crede mihi, est properandum, Cael. in Cic. ep.: sed, crede mihi, perire satius est, quam hos videre, Cael. in Cic. ep.: sed, crede mihi, nihil minus putaram ego, Cic.: muta iam istam mentem, mihi crede, Cic.: carpe viam, mihi crede, comes, Hor.: u. so im Plur., haec est una via, mihi credite, et laudis et dignitatis et honoris, a bonis viris laudari et diligi, Cic.: sed, mihi credite, inchoata vestra gloria nondum perfecta est, Liv.: credite mihi, non est turpe misereri, Sen. rhet.: so auch iurato mihi crede, Cic.: crede experto, Sil.: experto credite, Verg. u. Ov.: crede fidei meae, Sen. rhet. (vgl. Stürenb. Cic. Arch. 1. p. 19 ed. 2. Benecke Cic. Cat. 1, 3, 6. Kühner Tusc. 1, 75. Beier Cic. de off. 3, 75. p. 324. Ochsner Cic. ecl. p. 294. Mützell Curt. 6, 11, 35. p. 590 und bes. die reichhaltige Stellensammlung in Mahne Miscell. Latinit. 1. p. 41 sqq.). – m. Dat. einer Sache, cr. carunculae vitulinae (sarkastisch = extis), Cic.: chirographis eius, Planc. in Cic. ep.: fabulis, Cic.: lacrimis, Ov.: Q. Fufium ut cogerem mihi potius credere quam litteris tuis, Cic.: nos non minimo potissimum numero credidimus, haben nicht der kl. Z. Glauben geschenkt (= nicht die kl. Z. für die richtige gehalten), Liv.: cr. oculis magis quam auribus, Liv.: cr. oculis amplius (mehr noch) quam auribus, Sen.; vgl. pro se quisque, nisi ipse oculis suis credidisset, vix pro comperta tantam rem habiturus videretur, Liv.: cr. talia suadentibus oraculis, Curt.: cr. u. non cr. famae, Curt. u. Ov.: quasi minus tali rumori crederent, Suet.: cr. blandis verbis, Ov.: falsis visis non cr., Cic.: somniantium visis cr., Cic.: cr. somniis, Cic.: quam vim habeat offensus crede ei quam in amore habet, davon überzeuge dich durch die, welche er usw., Plin. ep. – archaist. m. Genet. der Sache od. des Grundes, nam mihi divini numquam quisquam creduat, Plaut. Bacch. 504; vgl. Plaut. Amph. 672; truc. 307. – m. in u. Abl., tibi vero, Piso, diu deliberandum et concoquendum est, utrum potius Chaereae iniurato in sua lite an Manilio et Luscio iuratis in alieno iudicio credas, Cic. Q. Rosc. 45 (vgl. unten Passiv unpers.). – m. de u. Abl., maluit avunculo et Caesari de se quam vitrico credere, Vell.: cr. oratori maximo de nomine suae artis, Quint.: Dinon historicus, cui nos plurimum de Persicis rebus credimus, Nep.: de his famae cr., Curt.: leniter te accusans in eo, quod de me cito credidisses, den Gerüchten über mich Glauben geschenkt, Cic.: u. so recte non credis de numero militum, Cic. – Passiv unpers., in quo scelere etiam cum multae causae convenisse unum in locum atque inter se congruere videntur, tamen non temere creditur, Cic. Rosc. Am. 62. – pers. credor = mihi creditur, zB. certe credemur, ait, si verba sequatur exitus, Ov.: creditus accepit cantatas protinus herbas, Ov. – β) sich selbst, sibi cr., sich selbst (seiner eigenen Überzeugung) glauben, bei sich selbst überzeugt sein, crede nobis, crede tibi, Plin. pan. 74, 2: fieri malunt alieni erroris accessio, quam sibi credere, Min. Fel. 24, 2: non satis sibi ipsi credebant, Auct. b. Alex. 6, 3.

    II) in bezug auf etwas vertrauen, 1) = etwas anvertrauen, auf Treu und Glauben übergeben, -überlassen, gew. m. Ang. wem? durch Dat., a) übh.: α) lebl. Objj.: cr. arma militi, Liv.: alci id aurum, Plaut.: aurum terrae, Iustin.; vgl. ea (den Samen), quae terrae credimus, Col.: alci caput suum cr., Curt.: alci illam custodiam (pontis), Nep.: alci custodiam corporis, Iustin.: loco potius quam homini cuiquam custodiam alcis, Liv.: filiarum dotes Iunoni Samiae, Cic.: alci omnem exercitum, Ter.: suas fortunas alcis fidei, Nep.: sibi illum honorem non solum datum, sed etiam creditum et commissum putare, Cic.: alci imperium cr., bene cr., Liv.: latus suum omnibus, Plin. pan.: puero muros, Verg.: alci omnes res od. res tantas, Cic.: alci salutem suam, Curt.: alci tutelam, Plaut.: vela Ionio mari, Claud. – ß) leb. Wesen: cr. alci aegrum, Ps. Quint. decl.: aciem campo, Verg.: alqos alcis fidei potestatique, Cic.: cuinam praesidio pecua credemus? Cornif. rhet.: poet., alqm solo oder terrae, zu Boden strecken, Lucan. – bes. oft cr. se, sich anvertrauen, teils mit Ang. wem? durch Dat., sowohl einer Pers., se suaque omnia alienissimis, Caes.: simpliciter se amicis, Plin. ep.: se perfidis hostibus, Ov.: se Neptuno (poet. = mari), Plaut.: se victori, Cic.: alci venienti se sine dubitatione cr. atque offere, Auct. b. Alex. – als einer Sache, se caelo Iovique, Ov.: se caelo praepetibus pennis (mit usw.), Verg.: temere se colloquio, Vell.: se fidei medici, Iustin.: se publico (der offenen Straße), Sen.: se nocti, Ov.: se pedibus (von Fliehenden), Sil.: se ponto, Ov.: se templi religioni, Vell.: se alcis tectis, Cic.: se ventis, Quint. – teils mit Ang. wohin? durch in m. Akk., in novos soles audent se germina tuto credere, Verg. georg. 2, 332 sq.

    b) der Verschwiegenheit anvertrauen (Ggstz. celare alqm de alqa re), mit Ang. wem? durch Dat., sowohl einer Pers., id tibi non credidit, Cic.: alci cr. consilia sua omnia, Ter.: alci arcanos sensus, Verg.: alci tantundem quam sibi, Sen.: alci verba, Ter. – als einer Sache, quid igitur, postquam recitasti quod erat cerae creditum, iam mihi credis? Plaut.: cr. libris arcana, Hor.: facinus magnum timido pectori, Plaut. c) der Ehrlichkeit im Zurückzahlen ein Darlehn anvertrauen, etwas darleihen (Ggstz. bald debere = etwas schulden, bald exigere = etwas einkassieren), gew. mit Dat. (wem?), quod credidisti reddo, Plaut.: exegit quod crediderat, Cic.: ne quod crediderat perderet, Cic.: cr. alci nummûm mille Philippûm, Plaut.: alci nummum numquam plumbeum, Plaut.: cr. alci pecuniam, grandem pecuniam, Cic.: alci aut pecuniam aut beneficia, Sen.: im Bilde, quam bonā fide (terra) creditum fenus reddit, Plin. – pecuniam sine fenore sineque ulla stipulatione, Nep.: alci numquam quicquam, nisi si accepto pignore, Plaut.: per chirographum et cautionem, Porphyr. Hor.: alci alqd per syngrapham, Cic.: pecuniam alcis fide (auf jmds. Wort), Cic. – si rex amicis suis, qui per provinciam atque imperium tuum pecunias ei credidissent, fidem suam praestitisset, Cic. – cr. nemini, Cato: alci male cr., Plaut.: cr. populis, Cic. – ganz absol., emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram, Sen.: cum credebat inductus usuris, Cic.: credendi modum constituere, Cic.: in dando et credendo procedere longius, Cic. – oft im Partic. Perf., pecunia credita, pecuniae creditae, argentum creditum, zB. pecuniam creditam od. argentum creditum solvere, Liv.: pecunias creditas non solvere, Caes.: pecuniae male creditae exactio, Sen. – res creditae, anvertrautes, geliehenes Gut = Geld, zB. solutio rerum creditarum, Cic.: iustitia in rebus creditis fides nominatur, Cic.: u. ellipt. certa credita (verst. pecunia), Quint. 4, 2, 61 u.a. – und subst., crēditum, ī, n., das leihweise Anvertraute, das Dargeliehene, das Darlehn, cr. insolubile, Sen.: cr. iustum, Liv.: cr. publicum, Quint.: crediti et depositi quaestiones, Quint.: abiurare creditum, Sall.: exigere creditum, Quint. u. Suet. (u. crediti exactio, Mela): u. (im Bilde) ex beneficio creditum u. beneficium creditum (zum D.) facere, Sen.: pensatum est creditum damno, Sen.: etiam maso (einem Schurken) reddere creditum, Sen.: solvere creditum sorte (mit dem Kapital nach Abzug der Zinsen), Liv., od. fide incolumi ex thesauris Gallicis, Liv.: iusti debiti solutionem in decem annorum pensiones distribuere, Liv.

    2) etwas glauben, a) = für wahr halten, von etwas (= von der Wahrheit einer Sache) überzeugt sein, gew., mit Ang. wem? durch Dat., α) mit Acc., quid iam credas? aut cui credas? Ter.: ille lacrimans orare, ne ea crederet, Sall.: non impulit me, haec nunc omnino ut crederem, Ter.: primus est deorum cultus deos credere, Sen.: falsum est, quod vulgo creditur, testamenta hominum speculum esse morum, Plin. ep.: saepe, quod falso creditum est, veri vicem obtinuit, Curt.: cr. haec cupidius, Liv.: quod fere libenter homines id quod volunt credunt, Caes. – hoc nolo mihi credas, sed fideli Vergilio, Sen. – u. die (meist parenthet.) Formeln, quod quidem magis credo (und dies ist mir das Glaublichere, Wahrscheinlichere), Cic.: quod equidem non temere crediderim, Suet.: quod nisi expertus vix credat, Vell.: crede hoc meae fidei (meinem Worte), Ter.: quod et non praedicanti facile equidem crediderim, Cic.: quod mihi credas velim, Cic.: od. hoc mihi velim credas, Cic., od. bl. credas mihi velim, Cic., od. velim mihi credas, Cic. (s. Stürenberg Cic. Arch. 1. p. 23 ed. 2. Mahne Miscell. Lat. 1. p. 54). – m. de u. Abl., voce supplici postulare a patribus coepit, ne quid de se temere crederent, Sall.: licet Thrasymachus quoque idem de actione crediderit, Quint. – m. pro u. Abl., potest alio tempore... falsum aliquid pro vero credi, Sall. Cat. 51, 31. – Im Partic. Perf., Euander venerabilior divinitate creditā Carmentae matris, Liv. 1, 7, 8. – β) mit Acc. u. Infin., mit vorhergeh. allg. Pron., credone tibi hoc nunc, peperisse hanc e Pamphilo? Ter. – unmittelbar, utinam Indi quoque deum esse me credant, Curt.: ego ut credam esse (phantasmata) eo ducor, quod etc., Plin. ep.: ita prius coruscare caelum creditur, tum tonare, Apul.: quod vix credendum sit (zu glauben sein sollte) tantas res tam breviter potuisse declarari, Nep.: quod civitatem ignobilem atque humilem Eburonum suā sponte populo Romano bellum facere ausam vix erat credendum, Caes.: imperii hoc verbum, non adulationis esse, obsequio crede tuo, davon überzeuge dich durch deinen Gehorsam, Plin. pan.: illi non amari se credebant sibi, waren bei sich selbst überzeugt, Plin. pan. – und in der Formel credas mihi velim, zB. credas mihi velim magis me iudicio hoc, quam morte amici laetatum, Cic.: mihi affirmanti credas velim me huic mancipio debere plurimum, Cic. (vgl. oben no. α). – γ) mit folg. (indir.) Fragesatz: credis huic quod dicit? Ter.: tarde quae credita laedunt credimus, Ov.: de quibus quod inimici detulerunt neque credendum neque neglegendum putavit, Nep. – vix credere possis, quam sibi non sit amicus, Hor.: quam trepide anxieque certaverit, quantā adversariorum aemulatione, quo metu iudicum, vix credi potest, Suet.: in obsequium funeris credi non potest (es ist unglaublich), quanta hominum multitudo convenerit, Sulp. Sev.: creditum famā obiectumque mox in senatu Caecilio Simplici, quod eum honorem pecuniā mercari voluisset, Tac. – δ) bl. mit de (in betreff = an) u. Abl.: Vitellius credidit de perfidia, Tac.: sanctius ac reverentius visum de actis deorum credere quam scire, Tac.: facilius de odio creditur, Tac. – ε) absol., bei aus dem Zshg. zu ergänzendem Objekt, audivi et credo (als Antwort), Ter.: credo, satis credo, glaub's schon, glaub's schon hinlänglich (als Antwort auf jmds. Wunsch für uns u. dgl.), Ter. (so bes. nach gaudeo, s. Spengel Ter. Andr. 939. p. 140, a): credas mihi velim (parenth.), Cic. (s. oben no. α): vidit, si quo esset iter facturus palam pronuntiasset, hostes non credituros, Nep.: neque caede vulgatā statim creditum est, Suet.: ita me ad credendum ducit tua oratio, solche Überzeugung flößt mir deine R. ein, Cic.: neque id mirandum, si non facile ad credendum adducebatur, Nep.: imperiti facile ad credendum impelluntur, Cic.: me non solum ratio ac disputatio impulit, ut ita crederem, sed etiam etc., Cic.: audivi equidem de maioribus natu, sed numquam sum adductus, ut crederem, Cic.

    b) glauben = des Glaubens leben, dafür halten, der Meinung sein, meinen, sich einbilden, α) m. Acc.: at ego haud credo, sed certo scio, Plaut.: timeo ne aliud credam, atque aliud nunties, Ter. – zugl. mit Präd.-Acc. = etwas halten für usw., cr. se Iovis filium, Curt.: Scipionem Hannibal eo ipso quod adversus se dux potissimum lectus esset praestantem virum credebat, Liv.: quoscunque moribus aut fortunā novis rebus idoneos credebat, Sall.: quid eam credis? was hältst du von ihr? Plaut. – im Pass. mit Prädik.-Nom., et male credebar sanguinis auctor ego, Ov.: origo animi caelestis creditur, Quint.: u. so Partic. Perf. im Vocat. mit Prädik.-Vocat., Rufe, mihi frustra ac nequicquam credite amice, Catull. 77, 1 (al. credite amico). – β) m. Infin. od. Acc. u. Infin. (im Pass. auch m. Nom. u. Infin.): credit de suo adventu esse auditum, Nep.: in rem fore credens universos appellare et cohortari, Sall.: credas pluisse (lapidibus), adeo multi passim et late iacent, Mela. – credo ego vos, iudices, mirari, quod ego potissimum surrexerim, Cic.: fratrem credo a te esse conventum, Cic.: cum reliquum exercitum subsequi crederet, Caes.: ceterum credere illum nihil palam ausurum, Sall.: Poeno cepisse iam se urbem credente, Liv.: illa deditionis signa ostentui (esse) cr., seien nur zum Scheine, Sall.: fabulam ab eo casu, quem supra diximus, ortam esse crediderim, Curt.: iurando gratiam Scythas sancire ne credideris, glaube ja nicht, Curt. – u. die Formel crederes, du würdest oder man würde (wärest du oder man zugegen gewesen) geglaubt haben, oder du würdest (wenn du es zufällig sähest) glauben (s. Mützell Curt. 4, 10 [43], 23), zB. crederes Alexandrum inter suas necessitudines flere, Curt.: maesti (crederes victos) redeunt in castra, Liv. – im Pass. m. Nom. u. Infin. (s. Nipperd. Tac. ann. 6, 50 u. Dräger Histor. Synt.2 2, 426), quae manet in statione, ea praeter creditur ire, Lucr. 4, 386: causa mortis fuisse ei per Cn. Pisonem creditur, Suet.: pro certo creditur necato filio vacuam domum scelestis nuptiis fecisse, Sall.: in Graecia primum humanitas, litterae, etiam fruges inventae creduntur, Plin. ep.: illic voluntariā morte interisse creditus, Tac.: aries creditus vexisse Phrixum, Tac.: aliquando creditae dictaeque concurrere (Symplegades), Mela: fontes salubritatem aegris corporibus afferre credentur, Frontin. – im Pass. m. Acc. u. Infin. (s. Fabri Liv. 21, 22, 4, Nipperd. Tac. ann. 2, 69), creditur Pythagorae auditorem fuisse Numam, Liv.: satis credebatur obsidione domitos hostes in fidem venisse, Liv.: quorum neminem nisi iuvante deo talem fuisse credendum est, Cic.: creditum est ceteros veneno aut fame exstinctos (esse), Tac. – u. Abl. absol. m. folg. Acc. u. Infin., numquam satis credito sine fraude Germanicum interisse, Tac. ann. 3, 14. – γ) mit folg. Konj. st. des Akk. u. Infin., credebam... fluxisset oratio spiris intertexta, Ven. Fort. 3, 4, 3. – δ) mit folg. Kausalsatz m. quod, quia, quoniam od. m. folg. Finalsatz m. ut od. ne u. Konj., nam is post consulatum (credo quod videret ex consularibus neminem esse secum comparandum, neglegeret autem eos, qui consules non fuissent) summum illud suum studium remisit, Cic.: et quod ad te de decem legatis scripsi, parum intellexti, credo, quia διὰ σημείων scripseram, Cic.: credo, quoniam ita exterorum honestissimi intellegebantur, Plin.: credo, ut in eodem homine duplicis ac diversissimi animi conspiceretur exemplum, Vell.: attigit quoque poëticen, credimus, ne eius expers esset suavitatis, Nep. – ε) absol.: ut Athenaeus credit (parenth.), Quint.: oppidum adiacet Cherronesus, a Diana (sic creditur) conditum, Mela. – credin? glaubst du? meinst du? (zweifelnd), zB. GN. Quin redimus iam haec tibi aderit supplicans. THR. Credin? GN. Immo certe, Ter. – credo, bes. parenth., um die subjektive Meinung des Sprechenden anzudeuten, wie οιμαι, meist ironisch, wie ὡς εοικεν, ich glaube, glaub' ich, ich denke, denk' ich, sollt' ich glauben od. meinen, vermutlich, doch wohl (s. Prix Plaut. trin. 115 u. mil. 368. Lorenz Plaut. mil. 309. Ruhnken Ter. Andr. 2, 13. Benecke Cic. Cat. 1, 2, 5. Drak. Liv. 4, 17, 7. Schwarz Plin. pan. 53, 4), credo, misericors est, Plaut.: credo iam, ut solet, iurgabit, Ter.: credo, falsa existimans ea, quae de inferis memorantur, Sall.: credo, aut illos mortis timor terret aut hos religionis, Cic. – parenth., ille quidem aut iam aderit, credo hercle, aut iam adest, Plaut.: male, credo, mererer de meis civibus, si etc., Cic.: erit, credo, periculum, ne improbum negotiatorem comprimere non possis, Cic.: amoenitas eum, credo, locorum retinet, Cic.: an illius vicem, credo, doles? Cic. – / Vulg. credent = credunt, Commod. instr. 1, 25 lemm. – Archaist. Coni. Praes. creduam, as, at, Plaut. Poen. 747. Bacch. 476 u. 504; od. creduis, it, Plaut. Amph. 672; capt. 605; truc. 307. – Parag. Infin. credier, Plaut. Pseud. 631. Lucr. 4, 849. – credin = credisne, Plaut. capt. 962; Poen. 441.

    lateinisch-deutsches > credo

  • 118 credo

    crēdo, didī, ditum, ere (vgl. altind. çrad-dhā, das Vertrauen), vertrauen, I) jmd. oder einer Sache vertrauen, trauen, sein Vertrauen (Zutrauen) schenken, a) in Beziehung auf die Zuverlässigkeit, Treue usw.: post amicitiam credendum est, ante amicitiam iudicandum, Sen.: perditissimi hominis est fallere eum, qui laesus non esset, nisi credidisset, Sen. – m. Dat. einer Pers., cr. eorum nemini, Cic.: utrumque vitium est, et omnibus credere et nemini, Sen.: neque quisquam credit nisi ei, quem fidelem putat, Cic.: alci parum od. nimium cr., Caes. u. Cornif. rhet.: alci tantum cr., ut etc., Auct. b. Alex.: consules magis non confidere quam non credere suis militibus, mißtrauten mehr dem Mute als der Treue ihrer Soldaten, Liv. – mit Dat. einer Sache, ante actis veluti male (nicht recht) crederet, Ov. met. 12, 115 (dagegen male creditis hosti, zu seinem Unglück, Ov. fast. 2, 225): non cr. caelo adventantibus Euris, Verg.: o formose puer, nimium ne crede colori, Verg.: equo ne credite, Teucri, Verg.: cr. alcis fidei, Curt.: cr. non amicorum fidei, non liberorum pietati, Sen.: praesenti fortunae non cr., Liv.: neque loco neque homini cuiquam satis cr., Sall.: neque mortali cuiquam neque tempori satis cr., Sall.: virtuti suorum magis cr., Sall.: credere desine ventis, Ov.: dubitare, virtuti an fide (Dat.) popularium minus crederet, Sall. – m. de u.
    ————
    Abl., nec de te credam nostris ingrata serenis, Val. Flacc. 1, 332.
    b) in Beziehung auf die Aufrichtigkeit, Wahrhaftigkeit, Glaubwürdigkeit, jmdm. od. einer Sache trauen, Glauben beimessen oder schenken, glauben, α) einer andern Pers. oder Sache, m. Dat. einer Pers., meliori (einem Weiseren) credere non vis? Hor.: ego potissimum Thucydidi credo, Nep.: si Vergilio quidem credimus, Plin.: si tradenti Caecilio credimus, Quint.: ei negabit credi oportere, cui ipse crediderit, Cic.: his auctoribus temere credens, Caes.: si diceret iuratus, crederes (verst. ei), Cic.: ubi quis semel peieraverit, ei credi postea, etiam si per plures deos iuret, non potest, Cic.: u. so oft parenth. mihi crede od. crede mihi, glaube mir, glaube meinem Worte, folge meinem Rate, auf meine Versicherung hin, griech. εμοὶ πιθοῦ u. πιθοῦ μοι (ein eingeschalteter Ausdruck der Beteuerung), zB. illustrabit, mihi crede, tuam amplitudinem hominum iniuria, Cic.: venies, mihi crede, exspectatus, Cic.: mihi crede, non audebis, Cic.: crede mihi, est properandum, Cael. in Cic. ep.: sed, crede mihi, perire satius est, quam hos videre, Cael. in Cic. ep.: sed, crede mihi, nihil minus putaram ego, Cic.: muta iam istam mentem, mihi crede, Cic.: carpe viam, mihi crede, comes, Hor.: u. so im Plur., haec est una via, mihi credite, et laudis et dignitatis et honoris, a bonis viris laudari et diligi,
    ————
    Cic.: sed, mihi credite, inchoata vestra gloria nondum perfecta est, Liv.: credite mihi, non est turpe misereri, Sen. rhet.: so auch iurato mihi crede, Cic.: crede experto, Sil.: experto credite, Verg. u. Ov.: crede fidei meae, Sen. rhet. (vgl. Stürenb. Cic. Arch. 1. p. 19 ed. 2. Benecke Cic. Cat. 1, 3, 6. Kühner Tusc. 1, 75. Beier Cic. de off. 3, 75. p. 324. Ochsner Cic. ecl. p. 294. Mützell Curt. 6, 11, 35. p. 590 und bes. die reichhaltige Stellensammlung in Mahne Miscell. Latinit. 1. p. 41 sqq.). – m. Dat. einer Sache, cr. carunculae vitulinae (sarkastisch = extis), Cic.: chirographis eius, Planc. in Cic. ep.: fabulis, Cic.: lacrimis, Ov.: Q. Fufium ut cogerem mihi potius credere quam litteris tuis, Cic.: nos non minimo potissimum numero credidimus, haben nicht der kl. Z. Glauben geschenkt (= nicht die kl. Z. für die richtige gehalten), Liv.: cr. oculis magis quam auribus, Liv.: cr. oculis amplius (mehr noch) quam auribus, Sen.; vgl. pro se quisque, nisi ipse oculis suis credidisset, vix pro comperta tantam rem habiturus videretur, Liv.: cr. talia suadentibus oraculis, Curt.: cr. u. non cr. famae, Curt. u. Ov.: quasi minus tali rumori crederent, Suet.: cr. blandis verbis, Ov.: falsis visis non cr., Cic.: somniantium visis cr., Cic.: cr. somniis, Cic.: quam vim habeat offensus crede ei quam in amore habet, davon überzeuge dich durch die, welche er usw., Plin. ep. – archaist. m. Genet. der Sache od. des Grundes, nam
    ————
    mihi divini numquam quisquam creduat, Plaut. Bacch. 504; vgl. Plaut. Amph. 672; truc. 307. – m. in u. Abl., tibi vero, Piso, diu deliberandum et concoquendum est, utrum potius Chaereae iniurato in sua lite an Manilio et Luscio iuratis in alieno iudicio credas, Cic. Q. Rosc. 45 (vgl. unten Passiv unpers.). – m. de u. Abl., maluit avunculo et Caesari de se quam vitrico credere, Vell.: cr. oratori maximo de nomine suae artis, Quint.: Dinon historicus, cui nos plurimum de Persicis rebus credimus, Nep.: de his famae cr., Curt.: leniter te accusans in eo, quod de me cito credidisses, den Gerüchten über mich Glauben geschenkt, Cic.: u. so recte non credis de numero militum, Cic. – Passiv unpers., in quo scelere etiam cum multae causae convenisse unum in locum atque inter se congruere videntur, tamen non temere creditur, Cic. Rosc. Am. 62. – pers. credor = mihi creditur, zB. certe credemur, ait, si verba sequatur exitus, Ov.: creditus accepit cantatas protinus herbas, Ov. – β) sich selbst, sibi cr., sich selbst (seiner eigenen Überzeugung) glauben, bei sich selbst überzeugt sein, crede nobis, crede tibi, Plin. pan. 74, 2: fieri malunt alieni erroris accessio, quam sibi credere, Min. Fel. 24, 2: non satis sibi ipsi credebant, Auct. b. Alex. 6, 3.
    II) in bezug auf etwas vertrauen, 1) = etwas anvertrauen, auf Treu und Glauben übergeben, - überlassen, gew. m. Ang. wem? durch Dat., a) übh.:
    ————
    α) lebl. Objj.: cr. arma militi, Liv.: alci id aurum, Plaut.: aurum terrae, Iustin.; vgl. ea (den Samen), quae terrae credimus, Col.: alci caput suum cr., Curt.: alci illam custodiam (pontis), Nep.: alci custodiam corporis, Iustin.: loco potius quam homini cuiquam custodiam alcis, Liv.: filiarum dotes Iunoni Samiae, Cic.: alci omnem exercitum, Ter.: suas fortunas alcis fidei, Nep.: sibi illum honorem non solum datum, sed etiam creditum et commissum putare, Cic.: alci imperium cr., bene cr., Liv.: latus suum omnibus, Plin. pan.: puero muros, Verg.: alci omnes res od. res tantas, Cic.: alci salutem suam, Curt.: alci tutelam, Plaut.: vela Ionio mari, Claud. – ß) leb. Wesen: cr. alci aegrum, Ps. Quint. decl.: aciem campo, Verg.: alqos alcis fidei potestatique, Cic.: cuinam praesidio pecua credemus? Cornif. rhet.: poet., alqm solo oder terrae, zu Boden strecken, Lucan. – bes. oft cr. se, sich anvertrauen, teils mit Ang. wem? durch Dat., sowohl einer Pers., se suaque omnia alienissimis, Caes.: simpliciter se amicis, Plin. ep.: se perfidis hostibus, Ov.: se Neptuno (poet. = mari), Plaut.: se victori, Cic.: alci venienti se sine dubitatione cr. atque offere, Auct. b. Alex. – als einer Sache, se caelo Iovique, Ov.: se caelo praepetibus pennis (mit usw.), Verg.: temere se colloquio, Vell.: se fidei medici, Iustin.: se publico (der offenen Straße), Sen.: se nocti, Ov.: se pedibus (von Fliehenden), Sil.: se ponto, Ov.:
    ————
    se templi religioni, Vell.: se alcis tectis, Cic.: se ventis, Quint. – teils mit Ang. wohin? durch in m. Akk., in novos soles audent se germina tuto credere, Verg. georg. 2, 332 sq.
    b) der Verschwiegenheit anvertrauen (Ggstz. celare alqm de alqa re), mit Ang. wem? durch Dat., sowohl einer Pers., id tibi non credidit, Cic.: alci cr. consilia sua omnia, Ter.: alci arcanos sensus, Verg.: alci tantundem quam sibi, Sen.: alci verba, Ter. – als einer Sache, quid igitur, postquam recitasti quod erat cerae creditum, iam mihi credis? Plaut.: cr. libris arcana, Hor.: facinus magnum timido pectori, Plaut. c) der Ehrlichkeit im Zurückzahlen ein Darlehn anvertrauen, etwas darleihen (Ggstz. bald debere = etwas schulden, bald exigere = etwas einkassieren), gew. mit Dat. (wem?), quod credidisti reddo, Plaut.: exegit quod crediderat, Cic.: ne quod crediderat perderet, Cic.: cr. alci nummûm mille Philippûm, Plaut.: alci nummum numquam plumbeum, Plaut.: cr. alci pecuniam, grandem pecuniam, Cic.: alci aut pecuniam aut beneficia, Sen.: im Bilde, quam bonā fide (terra) creditum fenus reddit, Plin. – pecuniam sine fenore sineque ulla stipulatione, Nep.: alci numquam quicquam, nisi si accepto pignore, Plaut.: per chirographum et cautionem, Porphyr. Hor.: alci alqd per syngrapham, Cic.: pecuniam alcis fide (auf jmds. Wort), Cic. – si rex amicis suis, qui per provinciam atque imperium
    ————
    tuum pecunias ei credidissent, fidem suam praestitisset, Cic. – cr. nemini, Cato: alci male cr., Plaut.: cr. populis, Cic. – ganz absol., emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram, Sen.: cum credebat inductus usuris, Cic.: credendi modum constituere, Cic.: in dando et credendo procedere longius, Cic. – oft im Partic. Perf., pecunia credita, pecuniae creditae, argentum creditum, zB. pecuniam creditam od. argentum creditum solvere, Liv.: pecunias creditas non solvere, Caes.: pecuniae male creditae exactio, Sen. – res creditae, anvertrautes, geliehenes Gut = Geld, zB. solutio rerum creditarum, Cic.: iustitia in rebus creditis fides nominatur, Cic.: u. ellipt. certa credita (verst. pecunia), Quint. 4, 2, 61 u.a. – und subst., crēditum, ī, n., das leihweise Anvertraute, das Dargeliehene, das Darlehn, cr. insolubile, Sen.: cr. iustum, Liv.: cr. publicum, Quint.: crediti et depositi quaestiones, Quint.: abiurare creditum, Sall.: exigere creditum, Quint. u. Suet. (u. crediti exactio, Mela): u. (im Bilde) ex beneficio creditum u. beneficium creditum (zum D.) facere, Sen.: pensatum est creditum damno, Sen.: etiam maso (einem Schurken) reddere creditum, Sen.: solvere creditum sorte (mit dem Kapital nach Abzug der Zinsen), Liv., od. fide incolumi ex thesauris Gallicis, Liv.: iusti debiti solutionem in decem annorum pensiones distribuere, Liv.
    2) etwas glauben, a) = für wahr halten, von etwas
    ————
    (= von der Wahrheit einer Sache) überzeugt sein, gew., mit Ang. wem? durch Dat., α) mit Acc., quid iam credas? aut cui credas? Ter.: ille lacrimans orare, ne ea crederet, Sall.: non impulit me, haec nunc omnino ut crederem, Ter.: primus est deorum cultus deos credere, Sen.: falsum est, quod vulgo creditur, testamenta hominum speculum esse morum, Plin. ep.: saepe, quod falso creditum est, veri vicem obtinuit, Curt.: cr. haec cupidius, Liv.: quod fere libenter homines id quod volunt credunt, Caes. – hoc nolo mihi credas, sed fideli Vergilio, Sen. – u. die (meist parenthet.) Formeln, quod quidem magis credo (und dies ist mir das Glaublichere, Wahrscheinlichere), Cic.: quod equidem non temere crediderim, Suet.: quod nisi expertus vix credat, Vell.: crede hoc meae fidei (meinem Worte), Ter.: quod et non praedicanti facile equidem crediderim, Cic.: quod mihi credas velim, Cic.: od. hoc mihi velim credas, Cic., od. bl. credas mihi velim, Cic., od. velim mihi credas, Cic. (s. Stürenberg Cic. Arch. 1. p. 23 ed. 2. Mahne Miscell. Lat. 1. p. 54). – m. de u. Abl., voce supplici postulare a patribus coepit, ne quid de se temere crederent, Sall.: licet Thrasymachus quoque idem de actione crediderit, Quint. – m. pro u. Abl., potest alio tempore... falsum aliquid pro vero credi, Sall. Cat. 51, 31. – Im Partic. Perf., Euander venerabilior divinitate creditā Carmentae matris, Liv. 1, 7, 8. – β) mit Acc. u. Infin.,
    ————
    mit vorhergeh. allg. Pron., credone tibi hoc nunc, peperisse hanc e Pamphilo? Ter. – unmittelbar, utinam Indi quoque deum esse me credant, Curt.: ego ut credam esse (phantasmata) eo ducor, quod etc., Plin. ep.: ita prius coruscare caelum creditur, tum tonare, Apul.: quod vix credendum sit (zu glauben sein sollte) tantas res tam breviter potuisse declarari, Nep.: quod civitatem ignobilem atque humilem Eburonum suā sponte populo Romano bellum facere ausam vix erat credendum, Caes.: imperii hoc verbum, non adulationis esse, obsequio crede tuo, davon überzeuge dich durch deinen Gehorsam, Plin. pan.: illi non amari se credebant sibi, waren bei sich selbst überzeugt, Plin. pan. – und in der Formel credas mihi velim, zB. credas mihi velim magis me iudicio hoc, quam morte amici laetatum, Cic.: mihi affirmanti credas velim me huic mancipio debere plurimum, Cic. (vgl. oben no. α). – γ) mit folg. (indir.) Fragesatz: credis huic quod dicit? Ter.: tarde quae credita laedunt credimus, Ov.: de quibus quod inimici detulerunt neque credendum neque neglegendum putavit, Nep. – vix credere possis, quam sibi non sit amicus, Hor.: quam trepide anxieque certaverit, quantā adversariorum aemulatione, quo metu iudicum, vix credi potest, Suet.: in obsequium funeris credi non potest (es ist unglaublich), quanta hominum multitudo convenerit, Sulp. Sev.: creditum famā obiectumque mox in senatu Caecilio
    ————
    Simplici, quod eum honorem pecuniā mercari voluisset, Tac. – δ) bl. mit de (in betreff = an) u. Abl.: Vitellius credidit de perfidia, Tac.: sanctius ac reverentius visum de actis deorum credere quam scire, Tac.: facilius de odio creditur, Tac. – ε) absol., bei aus dem Zshg. zu ergänzendem Objekt, audivi et credo (als Antwort), Ter.: credo, satis credo, glaub's schon, glaub's schon hinlänglich (als Antwort auf jmds. Wunsch für uns u. dgl.), Ter. (so bes. nach gaudeo, s. Spengel Ter. Andr. 939. p. 140, a): credas mihi velim (parenth.), Cic. (s. oben no. α): vidit, si quo esset iter facturus palam pronuntiasset, hostes non credituros, Nep.: neque caede vulgatā statim creditum est, Suet.: ita me ad credendum ducit tua oratio, solche Überzeugung flößt mir deine R. ein, Cic.: neque id mirandum, si non facile ad credendum adducebatur, Nep.: imperiti facile ad credendum impelluntur, Cic.: me non solum ratio ac disputatio impulit, ut ita crederem, sed etiam etc., Cic.: audivi equidem de maioribus natu, sed numquam sum adductus, ut crederem, Cic.
    b) glauben = des Glaubens leben, dafür halten, der Meinung sein, meinen, sich einbilden, α) m. Acc.: at ego haud credo, sed certo scio, Plaut.: timeo ne aliud credam, atque aliud nunties, Ter. – zugl. mit Präd.-Acc. = etwas halten für usw., cr. se Iovis filium, Curt.: Scipionem Hannibal eo ipso quod adver-
    ————
    sus se dux potissimum lectus esset praestantem virum credebat, Liv.: quoscunque moribus aut fortunā novis rebus idoneos credebat, Sall.: quid eam credis? was hältst du von ihr? Plaut. – im Pass. mit Prädik.- Nom., et male credebar sanguinis auctor ego, Ov.: origo animi caelestis creditur, Quint.: u. so Partic. Perf. im Vocat. mit Prädik.-Vocat., Rufe, mihi frustra ac nequicquam credite amice, Catull. 77, 1 (al. credite amico). – β) m. Infin. od. Acc. u. Infin. (im Pass. auch m. Nom. u. Infin.): credit de suo adventu esse auditum, Nep.: in rem fore credens universos appellare et cohortari, Sall.: credas pluisse (lapidibus), adeo multi passim et late iacent, Mela. – credo ego vos, iudices, mirari, quod ego potissimum surrexerim, Cic.: fratrem credo a te esse conventum, Cic.: cum reliquum exercitum subsequi crederet, Caes.: ceterum credere illum nihil palam ausurum, Sall.: Poeno cepisse iam se urbem credente, Liv.: illa deditionis signa ostentui (esse) cr., seien nur zum Scheine, Sall.: fabulam ab eo casu, quem supra diximus, ortam esse crediderim, Curt.: iurando gratiam Scythas sancire ne credideris, glaube ja nicht, Curt. – u. die Formel crederes, du würdest oder man würde (wärest du oder man zugegen gewesen) geglaubt haben, oder du würdest (wenn du es zufällig sähest) glauben (s. Mützell Curt. 4, 10 [43], 23), zB. crederes Alexandrum inter suas necessitudines flere, Curt.: maesti
    ————
    (crederes victos) redeunt in castra, Liv. – im Pass. m. Nom. u. Infin. (s. Nipperd. Tac. ann. 6, 50 u. Dräger Histor. Synt.2 2, 426), quae manet in statione, ea praeter creditur ire, Lucr. 4, 386: causa mortis fuisse ei per Cn. Pisonem creditur, Suet.: pro certo creditur necato filio vacuam domum scelestis nuptiis fecisse, Sall.: in Graecia primum humanitas, litterae, etiam fruges inventae creduntur, Plin. ep.: illic voluntariā morte interisse creditus, Tac.: aries creditus vexisse Phrixum, Tac.: aliquando creditae dictaeque concurrere (Symplegades), Mela: fontes salubritatem aegris corporibus afferre credentur, Frontin. – im Pass. m. Acc. u. Infin. (s. Fabri Liv. 21, 22, 4, Nipperd. Tac. ann. 2, 69), creditur Pythagorae auditorem fuisse Numam, Liv.: satis credebatur obsidione domitos hostes in fidem venisse, Liv.: quorum neminem nisi iuvante deo talem fuisse credendum est, Cic.: creditum est ceteros veneno aut fame exstinctos (esse), Tac. – u. Abl. absol. m. folg. Acc. u. Infin., numquam satis credito sine fraude Germanicum interisse, Tac. ann. 3, 14. – γ) mit folg. Konj. st. des Akk. u. Infin., credebam... fluxisset oratio spiris intertexta, Ven. Fort. 3, 4, 3. – δ) mit folg. Kausalsatz m. quod, quia, quoniam od. m. folg. Finalsatz m. ut od. ne u. Konj., nam is post consulatum (credo quod videret ex consularibus neminem esse secum comparandum, neglegeret autem eos, qui consules non fuissent) summum
    ————
    illud suum studium remisit, Cic.: et quod ad te de decem legatis scripsi, parum intellexti, credo, quia διὰ σημείων scripseram, Cic.: credo, quoniam ita exterorum honestissimi intellegebantur, Plin.: credo, ut in eodem homine duplicis ac diversissimi animi conspiceretur exemplum, Vell.: attigit quoque poëticen, credimus, ne eius expers esset suavitatis, Nep. – ε) absol.: ut Athenaeus credit (parenth.), Quint.: oppidum adiacet Cherronesus, a Diana (sic creditur) conditum, Mela. – credin? glaubst du? meinst du? (zweifelnd), zB. GN. Quin redimus iam haec tibi aderit supplicans. THR. Credin? GN. Immo certe, Ter. – credo, bes. parenth., um die subjektive Meinung des Sprechenden anzudeuten, wie οιμαι, meist ironisch, wie ὡς εοικεν, ich glaube, glaub' ich, ich denke, denk' ich, sollt' ich glauben od. meinen, vermutlich, doch wohl (s. Prix Plaut. trin. 115 u. mil. 368. Lorenz Plaut. mil. 309. Ruhnken Ter. Andr. 2, 13. Benecke Cic. Cat. 1, 2, 5. Drak. Liv. 4, 17, 7. Schwarz Plin. pan. 53, 4), credo, misericors est, Plaut.: credo iam, ut solet, iurgabit, Ter.: credo, falsa existimans ea, quae de inferis memorantur, Sall.: credo, aut illos mortis timor terret aut hos religionis, Cic. – parenth., ille quidem aut iam aderit, credo hercle, aut iam adest, Plaut.: male, credo, mererer de meis civibus, si etc., Cic.: erit, credo, periculum, ne improbum negotiatorem comprimere non possis, Cic.:
    ————
    amoenitas eum, credo, locorum retinet, Cic.: an illius vicem, credo, doles? Cic. – Vulg. credent = credunt, Commod. instr. 1, 25 lemm. – Archaist. Coni. Praes. creduam, as, at, Plaut. Poen. 747. Bacch. 476 u. 504; od. creduis, it, Plaut. Amph. 672; capt. 605; truc. 307. – Parag. Infin. credier, Plaut. Pseud. 631. Lucr. 4, 849. – credin = credisne, Plaut. capt. 962; Poen. 441.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > credo

  • 119 ipse

    ipse ( ipsus, Cato, R. R. 70; 71; Plaut. Ps. 4, 7, 43; id. Trin. 2, 2, 40; 3, 1, 10 et saep.; Ter. And. 3, 2, 15; id. Eun. 3, 4, 8, id. Hec. 3, 5, 5; Jusjur. Milit. ap. Gell. 16, 4, 4 al.), a, um (ipsud, Gloss. Philox.); gen. ipsīus ( poet. also ipsĭus, Cat. 64, 43; Verg. A. 1, 114; 2, 772 al.; and dissyl. Ter. Heaut. 3, 3, 15; id. Phorm. 4, 5, 13: ipsi, Afran. ap. Prisc. 694); dat. ipsi (ipso, App. M. 10, p. 243, 24); pron. demonstr. [is - pse for pte; cf. sua-pte and -pote in ut-pote; root in potis; Sanscr. patis, lord, master; hence, = he, the master, himself, etc.; cf. Pott. Etym. Forsch. 2, 866 sq.; Fick, Vergl. Wörterb. p. 116. Hence, in the original form, the pronoun is was declined, while the suffix was unchanged; thus eopte = eo ipso, Paul. ex Fest. p. 110:

    eapse = ea ipsa,

    id. p. 77; nom. sing. eapse, Plaut. Curc. 1, 3, 4; id. Cist. 1, 2, 17; id. Rud. 2, 3, 80; 2, 5, 21 al.; acc. eumpse, Plaut. Most. 1, 4, 32:

    eampse,

    Plaut. Aul. 5, 7; id. Cist. 1, 3, 22; id. Men. 5, 2, 22 al.; abl. eopse, Plaut. Curc, 4, 3, 6:

    eāpse,

    id. Trin. 4, 2, 132; id. Curc. 4, 3, 2; v. Neue, Formenl. 2, 197 sq.], = autos, self, in person, he (emphatic), himself, herself, itself, used both substantively and adjectively, to denote that person (thing) of which something is eminently or exclusively predicated.
    I.
    In gen.
    A.
    With substt. or pronn.
    1.
    Expressing eminence or distinction:

    ipse ille Gorgias... in illo ipso Platonis libro,

    Cic. de Or. 3, 32, 129:

    ille ipse Marcellus,

    id. Verr. 2, 2, 2, § 4:

    natura ipsa,

    id. Brut. 29, 112:

    dicet pro me ipsa virtus,

    id. Fin. 2, 20, 65:

    ipsa res publica,

    id. Fam. 3, 11, 3:

    neque enim ipse Caesar est alienus a nobis,

    id. ib. 6, 10, 2:

    ipse Moeris,

    Verg. E. 8, 96:

    rex ipse Aeneas,

    id. A. 1, 575:

    ipse aries,

    id. E. 3, 95:

    ductores ipsi,

    id. A. 1, 189:

    si in ipsa arce habitarem,

    Liv. 2, 7, 10;

    esp. freq. with names of gods, etc.: naturas quas Juppiter ipse Addidit,

    Verg. G. 4, 149; id. A. 3, 222; Hor. C. 1, 16, 12:

    Pater ipse,

    Verg. G. 1, 121; Tib. 1, 4, 23:

    Venus ipsa,

    Hor. C. 2, 8, 13; Ov. H. 19, 159:

    ipse pater Pluton,

    Verg. A. 7, 327 et saep.—Prov.:

    audentes deus ipse juvat,

    Ov. M. 10, 586.—
    2.
    For emphasis or in contrast, very, just, precisely, self, in person:

    adest optime ipse frater,

    Ter. Eun. 5, 2, 66:

    in orationibus hisce ipsis,

    Cic. de Or. 1, 16, 73:

    ea ipsa hora,

    id. Fam. 7, 23, 4:

    nec carmina nobis Ipsa placent: ipsae rursus concedite silvae,

    Verg. E. 10, 63:

    tute ipse his rebus finem praescripsti,

    Ter. And. 1, 1, 124:

    lepide ipsi hi sunt capti,

    Plaut. Bacch. 5, 2, 91:

    ego enim ipse cum eodem isto non invitus erraverim,

    Cic. Tusc. 1, 17, 40:

    ipse ille divinationis auctor,

    id. Div. 2, 28, 61:

    cariorem esse patriam quam nosmet ipsos,

    id. Fin. 3, 19, 64:

    eaque ipsa causa belli fuit,

    the very, the true cause, Liv. 1, 57, 1; esp. with is, in all persons and numbers:

    estne hic Philto? Is hercle'st ipsus,

    Plaut. Trin. 2, 4, 31:

    cui tutor is fuerat ipse,

    Liv. 5, 33, 3:

    jam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi,

    even, Cic. Fin. 2, 28, 93 (Madv.); id. de Or. 2, 30, 132:

    tempus ad id ipsum congruere,

    Liv. 1, 5, 5:

    duum vir ad id ipsum creatus,

    id. 2, 42, 5:

    Tullius et eos ipsos et per eos multitudinem aliam deduxit,

    id. 2, 38, 1:

    eorum ipsorum facta (opp. loca in quibus, etc.),

    Cic. Fin. 5, 1, 2:

    nec vero clarorum virorum post mortem honores permanerent, si nihil eorum ipsorum animi efficerent,

    id. de Sen. 22, 80:

    ad eum ipsum honorem deferre,

    Liv. 3, 51, 3; so sometimes with an inf. or subst.-clause:

    ipsum dicere ineptum,

    Cic. de Or. 1, 24, 112:

    quid juvat quod ante initum tribunatum veni, si ipsum, quod veni, nihil juvat?

    the mere fact, the fact alone, id. Att. 11, 9, 1:

    ipsum, quod habuisti,

    Sen. Cons. ad Marc. 12, 2:

    et ipsum, quod sum victus, ama,

    Luc. 8, 78.— Esp. in legal phrase: ipso jure, by the letter of the law, in legal strictness or precision, Gai Inst. 2, 198; 3, 181; 4, 106 sqq. et saep.—
    B.
    Alone, emphatically taking the place of an omitted person. or demonstr. pron.: Ar. Ubi is nunc est? He. Ubi ego minume atque ipsus se volt maxume, Plaut. Capt. 3, 4, 108; 4, 1, 10: Su. Is ipsusne's? Ch. Aio: Su. Ipsus es? id. Trin. 4, 2, 146:

    atque ipsis, ad quorum commodum pertinebat, durior inventus est Coelius,

    Caes. B. C. 3, 20, 4:

    quaeram ex ipsā,

    Cic. Cael. 14:

    tempus, quo ipse eos sustulisset, ad id ipsum congruere,

    Liv. 1, 5, 5:

    agrum dare immunem ipsi, qui accepisset, liberisque,

    id. 21, 45, 5; 9, 34, 18; 10, [p. 999] 6, 10:

    laeta et ipsis qui rem gessere expugnatio fuit,

    id. 28, 4, 1:

    a nobis exposita, ut ab ipsis, qui eam disciplinam probant,

    Cic. Fin. 1, 5, 13.—So freq. in Cic. before a rel.:

    ut de ipso, qui judicarit, judicium fieri videretur,

    Cic. Inv. 1, 44, 82:

    ipsi omnia, quorum negotium est, ad nos deferunt,

    id. de Or. 1, 58, 250; 2, 14, 60; id. Div. in Caecil. 4, 13; v. Madv. ad Cic. Fin. 2, 28, 93:

    nullis definitionibus utuntur, ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita assentiatur,

    Cic. Fin. 3, 12, 40 Madv. —
    C.
    To make prominent one of two or more subjects of any predicate, he ( she, il), for his part, he too, also, as well.
    1.
    Ipse alone:

    litterae Metello Capuam adlatae sunt a Clodia, quae ipsa transiit,

    i. e. also, in person, Cic. Att. 9, 6, 3:

    Italiam ornare quam domum suam maluit: quamquam Italia ornata domus ipsa mihi videtur ornatior,

    id. Off. 2, 22, 76:

    tris ipse excitavit recitatores,

    he too, id. Clu. 51, 141:

    neque tanti timoris sum ut ipse deficiam,

    Caes. B. C. 2, 31, 8:

    Jugurtha, tametsi regem ficta locutum intellegebat, et ipse longe aliter animo agitabat,

    Sall. J. 11, 1:

    hoc Rhipeus, hoc ipse Dymas omnisque juventus Laeta facit,

    Verg. A. 2, 394.—
    2.
    With conjunctions.
    (α).
    With etiam (class.):

    ipse etiam Fufidius in numero fuit,

    Cic. Brut. 29, 112: scribebat orationes quas alii dicerent: quamquam is etiam ipse scripsit eas, quibus pro se est usus, sed non sine Aelio;

    his enim scriptis etiam ipse interfui,

    id. ib. 56, 206 sq. —
    (β).
    With quoque:

    quippe quia plebs senatus consultum solvit, ipsi quoque solutum vultis,

    Liv. 3, 21, 4:

    consul, quia collegae decretum triumphum audivit, ipse quoque triumphi flagitator Romam rediit,

    id. 8, 12, 9:

    cum subito Sulpicius et Albinovanus objecissent catervas, ipse quoque (Sulla) jaculatus, etc.,

    Flor. 3, 21, 7.—
    (γ).
    With et (et ipse = kai autos, ipse etiam; rare in Cic.; cf.

    Zumpt, Gram. § 698): tamen et ipsi tuae familiae genere et nomine continebuntur,

    Cic. Caecin. 20, 58:

    deseret eos quos una scis esse, cum habeat praesertim et ipse cohortis triginta?

    id. Att. 8, 7, 1; id. de Or. 1, 46, 202:

    Cornelius dictatorem Aemilium dixit, et ipse ab eo magister equitum est dictus,

    Liv. 4, 31, 5:

    credo ego vos, socii, et ipsos cernere,

    id. 21, 21, 3:

    Cornelio minus copiarum datum, quia L. Manlius praetor et ipse cum praesidio in Galliam mittebatur,

    id. 21, 17, 7:

    qui et ipse crus fregerat,

    Suet. Aug. 43:

    Antoninus Commodus nihil paternum habuit, nisi quod contra Germanos feliciter et ipse pugnavit,

    Eutr. 8, 7:

    virtutes et ipsae taedium pariunt,

    Quint. 9, 4, 43. —
    (δ).
    With nec ( = ne ipse quidem):

    primis repulsis Maharbal cum majore robore virorum missus nec ipse eruptionem cohortium sustinuit,

    Liv. 23, 18, 4:

    nihil moveri viderunt, nec ipsi quicquam mutarunt,

    id. 37, 20, 8:

    neque ipsi,

    id. 30, 42, 7: crimina non quidem nec ipsa mediocria;

    sed quid ista sunt prae iis, etc.,

    id. 34, 32, 9.
    II.
    Esp.
    A.
    By way of eminence, ipse is used to indicate the chief person, host, master, teacher, etc.:

    ipsa, the mistress, etc.: ipsus tristis,

    Ter. And. 2, 2, 23:

    ipsum praesto video,

    id. ib. 2, 5, 3:

    ego eo quo me ipsa misit,

    Plaut. Cas. 4, 2, 10:

    suam norat ipsam tam bene, quam puella matrem,

    Cat. 3, 7 (Müll., ipsa); cf.:

    Pythagorei respondere solebant, ipse dixit,

    i. e. Pythagoras, Cic. N. D. 1, 5, 10; cf.:

    nec hoc oratori contingere inter adversarios quod Pythagorae inter discipulos potest ipse dixit,

    Quint. 11, 1, 27:

    cum veniat lectica Mathonis plena ipso,

    the great man, Juv. 1, 33:

    anseris ante ipsum jecur,

    before the host, id. 5, 114.—
    B.
    Of or by one ' s self, of one ' s own accord = suā sponte, ultro:

    videar non ipse promisisse (opp. to fortuito),

    Cic. de Or. 1, 24, 111:

    de manibus delapsa arma ipsa ceciderunt,

    id. Off. 1, 22, 77:

    valvae clausae se ipsae aperuerunt,

    id. Div. 1, 37, 74:

    ipsae lacte domum referent distenta capellae Ubera,

    Verg. E. 4, 21:

    ipsi potum venient juvenci,

    id. ib. 7, 11; cf.:

    aliae ipsae Sponte sua veniunt,

    id. G. 2, 10:

    fruges sponte sua (tellus) primum ipsa creavit,

    Lucr. 2, 11, 58; and autai for automatoi, Theocr. Idyll. 11, 12.—
    C.
    Himself exclusively.
    1.
    By or in one ' s self, alone:

    haec ipse suo tristi cum corde volutat,

    Verg. A. 6, 185:

    his actis, aliud genitor secum ipse volutat,

    id. ib. 12, 843: tempus secum ipsa Exigit, id. ib. 4, 475:

    quam facile exercitu soclos conservaturus sit, qui ipso nomine ac rumore defenderit,

    Cic. de Imp. Pomp. 15, 45:

    multa secum ipse volvens,

    Sall. C. 32, 1:

    aestimando ipse secum,

    Liv. 25, 23, 11.—
    2.
    In one ' s self, for one ' s own sake:

    ipsam aequitatem et jus ipsum amare,

    Cic. Leg. 1, 18, 48.—
    3.
    Of one ' s self, of one ' s own nature, etc.:

    erat ipse immani acerbāque naturā Oppianicus,

    Cic. Clu. 15, 44:

    duo imperatores, ipsi pares, ceterum opibus disparibus,

    Sall. J. 52, 1:

    natura serpentium, ipsa perniciosa, siti accenditur,

    id. ib. 89, 5.—
    D.
    With advv. of time.
    1.
    Nunc ipsum, just now, at this very time:

    nunc ipsum exurit,

    Plaut. Bacch. 4, 9, 16:

    nunc ipsum non dubitabo rem tantam adicere,

    Cic. Att. 7, 3, 2; 8, 9, 2:

    nunc tamen ipsum sine te esse non possum,

    id. ib. 12, 16. —
    2.
    Tum ipsum, just then, at that very time:

    id, quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,

    Cic. de Or. 1, 27, 124:

    ratio largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum ad facultates accommodanda est,

    id. Off. 2, 17, 60:

    et tum ipsum, cum immolare velis, extorum fieri mutatio potest,

    id. Div. 1, 52, 118; cf. id. Fin. 2, 20, 65 Madv.—
    E.
    With numerals, just, exactly, precisely (opp. fere):

    triginta dies erant ipsi, cum, etc.,

    Cic. Att. 3, 21 init.:

    ipsas undecim esse legiones,

    id. Fam. 6, 18, 2:

    nam cum dixisset minus 1000 (sc. milia), populus cum risu acclamavit, ipsa esse,

    id. Caecin. 10, 28; cf. id. Brut. 15, 61; 43, 162:

    ipso vigesimo anno,

    id. Verr. 2, 2, 9, § 25. —
    F.
    In reflexive uses,
    1.
    Ipse strengthens the subject when opposed in thought to other agents; the object, when opposed to other objects; cf. Zumpt, Gram. § 696; Kennedy, Gram. § 67, 3; Madv. Gram. § 487, 6. — Hence,
    a.
    With subject.
    (α).
    In gen.:

    non egeo medicina (i. e. ut alii me consolentur), me ipse consolor,

    Cic. Lael. 3, 10:

    Junius necem sibi ipse conscivit,

    id. N. D. 2, 3, 7:

    neque potest exercitum is continere imperator, qui se ipse non continet,

    id. de Imp. Pomp. 13, 38:

    Artaxerxes se ipse reprehendit,

    Nep. Dat. 5:

    ipsa se virtus satis ostendit,

    Sall. J. 85; cf.:

    deponendo tutelam ipse in se unum omnium vires convertit,

    Liv. 24, 4, 9:

    deforme etiam est de se ipsum praedicare,

    Cic. Off. 1, 38, 137.—
    (β).
    With special emphasis, ipse is joined to the subject to indicate its relation to itself as both subject and object, though the antithesis would suggest another case (Cic.):

    cum iste sic erat humilis atque demissus, ut non modo populo Romano, sed etiam sibi ipse condemnatus videretur,

    Cic. Verr. 1, 6, 17:

    si quis ipse sibi inimicus est,

    id. Fin. 5, 10, 28:

    qui ipsi sibi bellum indixissent,

    id. ib. 5, 10, 29:

    quoniam se ipsi omnes natura diligant,

    id. ib. 3, 18, 59:

    nam si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,

    id. de Or. 2, 2, 8.—
    b.
    With object:

    neque vero ipsam amicitiam tueri (possumus), nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus,

    Cic. Fin. 1, 20, 67:

    omne animal se ipsum diligit,

    id. ib. 5, 9, 24:

    fac ut diligentissime te ipsum custodias,

    id. Fam. 9, 14, 8:

    Pompeianus miles fratrem suum, dein se ipsum interfecit,

    Tac. H. 3, 51:

    Lentulum, quem mihi ipsi antepono,

    Cic. Fam. 3, 7, 5.—
    2.
    Ipse defines the subject of a reflexive pronoun:

    natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat (where ipse shows that se refers to infantem),

    Cic. Fin. 2, 10, 33: proinde consulant sibi ipsi;

    jubeant abire se,

    Just. 16, 4, 15:

    neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,

    Nep. Paus. 4:

    in portis murisque sibimet ipsos tecta coëgerat aedificare,

    Liv. 27, 3, 2 (cf. 1. a. supra).—
    3.
    Ipse stands for the reflexive pronoun,
    a.
    Where the person or thing referred to is to be emphatically distinguished from others (class.):

    cum omnes se expetendos putent, nec id ob aliam rem, sed propter ipsos, necesse est ejus etiam partes propter se expeti, etc.,

    Cic. Fin. 5, 17, 46:

    quis umquam consul senatum ipsius decretis parere prohibuit?

    id. Sest. 14, 32:

    quos, quidquid ipsis expediat, facturos arbitrabimur,

    id. Fin. 2, 35, 117:

    qui negant se recusare, quo minus, ipsis mortuis, terrarum deflagratio consequatur,

    id. ib. 3, 19, 64:

    nec quid ipsius natura sit intellegit,

    id. ib. 5, 9, 24.—
    b.
    In a subordinate clause, to point out either the subject of the principal clause, or the chief agent or speaker;

    esp. where se or sibi is already applied to the subject of the subordinate clause: ne ob eam rem aut suae magnopere virtuti tribueret aut ipsos despiceret,

    Caes. B. G. 1, 13, 5:

    legatos ad consulem mittit, qui tantum modo ipsi liberisque vitam peterent,

    Sall. J. 16, 2; cf.:

    ipsis mortuis,

    Cic. Fin. 3, 19, 64:

    supra nihil, quantum in ipso est, praetermittere quo minus, etc.,

    id. Leg. 1, 21, 56:

    ipsius,

    id. ib. 2, 22, 55:

    nihil umquam audivi... nihil de re publica gravius, nihil de ipso modestius, i. e. de ipso dicente,

    id. Balb. 1, 2: id quod ipsum adjuvat (i. e. dicentem;

    opp. id quod adversario prodest),

    id. Inv. 1, 21, 30.—
    c.
    In gen., for an emphatic se or sibi (mostly post-Aug.; v. Madv. ad Cic. Fin. 3, 12, 40):

    nam ipsis certum esse, etc.,

    Liv. 35, 46, 13:

    pravitas consulum discordiaque inter ipsos,

    id. 4, 26, 6:

    inexperta remedia haud injuria ipsis esse suspecta,

    Curt. 3, 5, 15:

    Graecis nuntiare jubet, ipsum quidem gratias agere, etc.,

    id. 3, 8, 7:

    dixit, ab illo deo ipsos genus ducere,

    id. 4, 2, 3:

    a quibus nec acceperunt injuriam nec accepisse ipsos existimant, Sen. de Ira, 2, 5, 1: intemperantiam in morbo suam experti parere ipsis vetant,

    id. ib. 3, 13, 5:

    sciunt ipsos omnia habere communia,

    id. Ep. 6, 3; 22, 10 et saep.; cf.:

    verum est etiam iis, qui aliquando futuri sint, esse propter ipsos consulendum,

    Cic. Fin. 3, 19, 64.—
    4.
    Ipse stands in free constr. with abl. absol. as with finite verb (cf. also quisque;

    only freq. in Liv. and post-Aug. writers): cum dies venit, causa ipse pro se dicta, quindecim milibus aeris damnatur,

    Liv. 4, 44, 10 Weissenb. ad loc.:

    Romani imperatores, junctis et ipsi exercitibus... ad sedem hostium pervenere,

    id. 29, 2, 2:

    C. Popilius, dimissis et ipse Atticis navibus... pergit,

    id. 45, 10, 2; cf.:

    Catilina et Autronius parabant consules interficere, ipsi fascibus conreptis Pisonem cum exercitu mittere,

    Sall. C. 18, 5:

    amisso et ipse Pacoro,

    Tac. G. 37; cf. also the emphatic use of ipse (like quisque) with abl. of gerund (freq. in Liv.):

    adsentando indignandoque et ipse,

    Liv. 40, 23, 1:

    cogendo ipse,

    id. 39, 49, 3:

    agendo ipse,

    id. 41, 24, 2:

    aestimando ipse secum,

    id. 25, 23, 11 et saep.
    Ipse is very rarely strengthened by the suffix -met:

    ipsemet abiit,

    Plaut.
    Am. prol. 102:

    ipsimet nobis,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 3:

    ipsemet profugiam,

    Sen. Ep. 117, 21; also Front. Aq. 74 ex conj.— Sup.: Com. Ergo ipsusne es? Charm. Ipsissumus, his own very self, Plaut. Trin. 4, 2, 146; cf. Gr. autotatos, Aristoph. Plut. 83; so,

    ipsimus and ipsima, for dominus and domina (cf II. A. supra),

    Petr. 75, 11; and:

    ipsimi nostri,

    id. 63, 3 Büch. ex conj.

    Lewis & Short latin dictionary > ipse

  • 120 ipsus

    ipse ( ipsus, Cato, R. R. 70; 71; Plaut. Ps. 4, 7, 43; id. Trin. 2, 2, 40; 3, 1, 10 et saep.; Ter. And. 3, 2, 15; id. Eun. 3, 4, 8, id. Hec. 3, 5, 5; Jusjur. Milit. ap. Gell. 16, 4, 4 al.), a, um (ipsud, Gloss. Philox.); gen. ipsīus ( poet. also ipsĭus, Cat. 64, 43; Verg. A. 1, 114; 2, 772 al.; and dissyl. Ter. Heaut. 3, 3, 15; id. Phorm. 4, 5, 13: ipsi, Afran. ap. Prisc. 694); dat. ipsi (ipso, App. M. 10, p. 243, 24); pron. demonstr. [is - pse for pte; cf. sua-pte and -pote in ut-pote; root in potis; Sanscr. patis, lord, master; hence, = he, the master, himself, etc.; cf. Pott. Etym. Forsch. 2, 866 sq.; Fick, Vergl. Wörterb. p. 116. Hence, in the original form, the pronoun is was declined, while the suffix was unchanged; thus eopte = eo ipso, Paul. ex Fest. p. 110:

    eapse = ea ipsa,

    id. p. 77; nom. sing. eapse, Plaut. Curc. 1, 3, 4; id. Cist. 1, 2, 17; id. Rud. 2, 3, 80; 2, 5, 21 al.; acc. eumpse, Plaut. Most. 1, 4, 32:

    eampse,

    Plaut. Aul. 5, 7; id. Cist. 1, 3, 22; id. Men. 5, 2, 22 al.; abl. eopse, Plaut. Curc, 4, 3, 6:

    eāpse,

    id. Trin. 4, 2, 132; id. Curc. 4, 3, 2; v. Neue, Formenl. 2, 197 sq.], = autos, self, in person, he (emphatic), himself, herself, itself, used both substantively and adjectively, to denote that person (thing) of which something is eminently or exclusively predicated.
    I.
    In gen.
    A.
    With substt. or pronn.
    1.
    Expressing eminence or distinction:

    ipse ille Gorgias... in illo ipso Platonis libro,

    Cic. de Or. 3, 32, 129:

    ille ipse Marcellus,

    id. Verr. 2, 2, 2, § 4:

    natura ipsa,

    id. Brut. 29, 112:

    dicet pro me ipsa virtus,

    id. Fin. 2, 20, 65:

    ipsa res publica,

    id. Fam. 3, 11, 3:

    neque enim ipse Caesar est alienus a nobis,

    id. ib. 6, 10, 2:

    ipse Moeris,

    Verg. E. 8, 96:

    rex ipse Aeneas,

    id. A. 1, 575:

    ipse aries,

    id. E. 3, 95:

    ductores ipsi,

    id. A. 1, 189:

    si in ipsa arce habitarem,

    Liv. 2, 7, 10;

    esp. freq. with names of gods, etc.: naturas quas Juppiter ipse Addidit,

    Verg. G. 4, 149; id. A. 3, 222; Hor. C. 1, 16, 12:

    Pater ipse,

    Verg. G. 1, 121; Tib. 1, 4, 23:

    Venus ipsa,

    Hor. C. 2, 8, 13; Ov. H. 19, 159:

    ipse pater Pluton,

    Verg. A. 7, 327 et saep.—Prov.:

    audentes deus ipse juvat,

    Ov. M. 10, 586.—
    2.
    For emphasis or in contrast, very, just, precisely, self, in person:

    adest optime ipse frater,

    Ter. Eun. 5, 2, 66:

    in orationibus hisce ipsis,

    Cic. de Or. 1, 16, 73:

    ea ipsa hora,

    id. Fam. 7, 23, 4:

    nec carmina nobis Ipsa placent: ipsae rursus concedite silvae,

    Verg. E. 10, 63:

    tute ipse his rebus finem praescripsti,

    Ter. And. 1, 1, 124:

    lepide ipsi hi sunt capti,

    Plaut. Bacch. 5, 2, 91:

    ego enim ipse cum eodem isto non invitus erraverim,

    Cic. Tusc. 1, 17, 40:

    ipse ille divinationis auctor,

    id. Div. 2, 28, 61:

    cariorem esse patriam quam nosmet ipsos,

    id. Fin. 3, 19, 64:

    eaque ipsa causa belli fuit,

    the very, the true cause, Liv. 1, 57, 1; esp. with is, in all persons and numbers:

    estne hic Philto? Is hercle'st ipsus,

    Plaut. Trin. 2, 4, 31:

    cui tutor is fuerat ipse,

    Liv. 5, 33, 3:

    jam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi,

    even, Cic. Fin. 2, 28, 93 (Madv.); id. de Or. 2, 30, 132:

    tempus ad id ipsum congruere,

    Liv. 1, 5, 5:

    duum vir ad id ipsum creatus,

    id. 2, 42, 5:

    Tullius et eos ipsos et per eos multitudinem aliam deduxit,

    id. 2, 38, 1:

    eorum ipsorum facta (opp. loca in quibus, etc.),

    Cic. Fin. 5, 1, 2:

    nec vero clarorum virorum post mortem honores permanerent, si nihil eorum ipsorum animi efficerent,

    id. de Sen. 22, 80:

    ad eum ipsum honorem deferre,

    Liv. 3, 51, 3; so sometimes with an inf. or subst.-clause:

    ipsum dicere ineptum,

    Cic. de Or. 1, 24, 112:

    quid juvat quod ante initum tribunatum veni, si ipsum, quod veni, nihil juvat?

    the mere fact, the fact alone, id. Att. 11, 9, 1:

    ipsum, quod habuisti,

    Sen. Cons. ad Marc. 12, 2:

    et ipsum, quod sum victus, ama,

    Luc. 8, 78.— Esp. in legal phrase: ipso jure, by the letter of the law, in legal strictness or precision, Gai Inst. 2, 198; 3, 181; 4, 106 sqq. et saep.—
    B.
    Alone, emphatically taking the place of an omitted person. or demonstr. pron.: Ar. Ubi is nunc est? He. Ubi ego minume atque ipsus se volt maxume, Plaut. Capt. 3, 4, 108; 4, 1, 10: Su. Is ipsusne's? Ch. Aio: Su. Ipsus es? id. Trin. 4, 2, 146:

    atque ipsis, ad quorum commodum pertinebat, durior inventus est Coelius,

    Caes. B. C. 3, 20, 4:

    quaeram ex ipsā,

    Cic. Cael. 14:

    tempus, quo ipse eos sustulisset, ad id ipsum congruere,

    Liv. 1, 5, 5:

    agrum dare immunem ipsi, qui accepisset, liberisque,

    id. 21, 45, 5; 9, 34, 18; 10, [p. 999] 6, 10:

    laeta et ipsis qui rem gessere expugnatio fuit,

    id. 28, 4, 1:

    a nobis exposita, ut ab ipsis, qui eam disciplinam probant,

    Cic. Fin. 1, 5, 13.—So freq. in Cic. before a rel.:

    ut de ipso, qui judicarit, judicium fieri videretur,

    Cic. Inv. 1, 44, 82:

    ipsi omnia, quorum negotium est, ad nos deferunt,

    id. de Or. 1, 58, 250; 2, 14, 60; id. Div. in Caecil. 4, 13; v. Madv. ad Cic. Fin. 2, 28, 93:

    nullis definitionibus utuntur, ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita assentiatur,

    Cic. Fin. 3, 12, 40 Madv. —
    C.
    To make prominent one of two or more subjects of any predicate, he ( she, il), for his part, he too, also, as well.
    1.
    Ipse alone:

    litterae Metello Capuam adlatae sunt a Clodia, quae ipsa transiit,

    i. e. also, in person, Cic. Att. 9, 6, 3:

    Italiam ornare quam domum suam maluit: quamquam Italia ornata domus ipsa mihi videtur ornatior,

    id. Off. 2, 22, 76:

    tris ipse excitavit recitatores,

    he too, id. Clu. 51, 141:

    neque tanti timoris sum ut ipse deficiam,

    Caes. B. C. 2, 31, 8:

    Jugurtha, tametsi regem ficta locutum intellegebat, et ipse longe aliter animo agitabat,

    Sall. J. 11, 1:

    hoc Rhipeus, hoc ipse Dymas omnisque juventus Laeta facit,

    Verg. A. 2, 394.—
    2.
    With conjunctions.
    (α).
    With etiam (class.):

    ipse etiam Fufidius in numero fuit,

    Cic. Brut. 29, 112: scribebat orationes quas alii dicerent: quamquam is etiam ipse scripsit eas, quibus pro se est usus, sed non sine Aelio;

    his enim scriptis etiam ipse interfui,

    id. ib. 56, 206 sq. —
    (β).
    With quoque:

    quippe quia plebs senatus consultum solvit, ipsi quoque solutum vultis,

    Liv. 3, 21, 4:

    consul, quia collegae decretum triumphum audivit, ipse quoque triumphi flagitator Romam rediit,

    id. 8, 12, 9:

    cum subito Sulpicius et Albinovanus objecissent catervas, ipse quoque (Sulla) jaculatus, etc.,

    Flor. 3, 21, 7.—
    (γ).
    With et (et ipse = kai autos, ipse etiam; rare in Cic.; cf.

    Zumpt, Gram. § 698): tamen et ipsi tuae familiae genere et nomine continebuntur,

    Cic. Caecin. 20, 58:

    deseret eos quos una scis esse, cum habeat praesertim et ipse cohortis triginta?

    id. Att. 8, 7, 1; id. de Or. 1, 46, 202:

    Cornelius dictatorem Aemilium dixit, et ipse ab eo magister equitum est dictus,

    Liv. 4, 31, 5:

    credo ego vos, socii, et ipsos cernere,

    id. 21, 21, 3:

    Cornelio minus copiarum datum, quia L. Manlius praetor et ipse cum praesidio in Galliam mittebatur,

    id. 21, 17, 7:

    qui et ipse crus fregerat,

    Suet. Aug. 43:

    Antoninus Commodus nihil paternum habuit, nisi quod contra Germanos feliciter et ipse pugnavit,

    Eutr. 8, 7:

    virtutes et ipsae taedium pariunt,

    Quint. 9, 4, 43. —
    (δ).
    With nec ( = ne ipse quidem):

    primis repulsis Maharbal cum majore robore virorum missus nec ipse eruptionem cohortium sustinuit,

    Liv. 23, 18, 4:

    nihil moveri viderunt, nec ipsi quicquam mutarunt,

    id. 37, 20, 8:

    neque ipsi,

    id. 30, 42, 7: crimina non quidem nec ipsa mediocria;

    sed quid ista sunt prae iis, etc.,

    id. 34, 32, 9.
    II.
    Esp.
    A.
    By way of eminence, ipse is used to indicate the chief person, host, master, teacher, etc.:

    ipsa, the mistress, etc.: ipsus tristis,

    Ter. And. 2, 2, 23:

    ipsum praesto video,

    id. ib. 2, 5, 3:

    ego eo quo me ipsa misit,

    Plaut. Cas. 4, 2, 10:

    suam norat ipsam tam bene, quam puella matrem,

    Cat. 3, 7 (Müll., ipsa); cf.:

    Pythagorei respondere solebant, ipse dixit,

    i. e. Pythagoras, Cic. N. D. 1, 5, 10; cf.:

    nec hoc oratori contingere inter adversarios quod Pythagorae inter discipulos potest ipse dixit,

    Quint. 11, 1, 27:

    cum veniat lectica Mathonis plena ipso,

    the great man, Juv. 1, 33:

    anseris ante ipsum jecur,

    before the host, id. 5, 114.—
    B.
    Of or by one ' s self, of one ' s own accord = suā sponte, ultro:

    videar non ipse promisisse (opp. to fortuito),

    Cic. de Or. 1, 24, 111:

    de manibus delapsa arma ipsa ceciderunt,

    id. Off. 1, 22, 77:

    valvae clausae se ipsae aperuerunt,

    id. Div. 1, 37, 74:

    ipsae lacte domum referent distenta capellae Ubera,

    Verg. E. 4, 21:

    ipsi potum venient juvenci,

    id. ib. 7, 11; cf.:

    aliae ipsae Sponte sua veniunt,

    id. G. 2, 10:

    fruges sponte sua (tellus) primum ipsa creavit,

    Lucr. 2, 11, 58; and autai for automatoi, Theocr. Idyll. 11, 12.—
    C.
    Himself exclusively.
    1.
    By or in one ' s self, alone:

    haec ipse suo tristi cum corde volutat,

    Verg. A. 6, 185:

    his actis, aliud genitor secum ipse volutat,

    id. ib. 12, 843: tempus secum ipsa Exigit, id. ib. 4, 475:

    quam facile exercitu soclos conservaturus sit, qui ipso nomine ac rumore defenderit,

    Cic. de Imp. Pomp. 15, 45:

    multa secum ipse volvens,

    Sall. C. 32, 1:

    aestimando ipse secum,

    Liv. 25, 23, 11.—
    2.
    In one ' s self, for one ' s own sake:

    ipsam aequitatem et jus ipsum amare,

    Cic. Leg. 1, 18, 48.—
    3.
    Of one ' s self, of one ' s own nature, etc.:

    erat ipse immani acerbāque naturā Oppianicus,

    Cic. Clu. 15, 44:

    duo imperatores, ipsi pares, ceterum opibus disparibus,

    Sall. J. 52, 1:

    natura serpentium, ipsa perniciosa, siti accenditur,

    id. ib. 89, 5.—
    D.
    With advv. of time.
    1.
    Nunc ipsum, just now, at this very time:

    nunc ipsum exurit,

    Plaut. Bacch. 4, 9, 16:

    nunc ipsum non dubitabo rem tantam adicere,

    Cic. Att. 7, 3, 2; 8, 9, 2:

    nunc tamen ipsum sine te esse non possum,

    id. ib. 12, 16. —
    2.
    Tum ipsum, just then, at that very time:

    id, quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,

    Cic. de Or. 1, 27, 124:

    ratio largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum ad facultates accommodanda est,

    id. Off. 2, 17, 60:

    et tum ipsum, cum immolare velis, extorum fieri mutatio potest,

    id. Div. 1, 52, 118; cf. id. Fin. 2, 20, 65 Madv.—
    E.
    With numerals, just, exactly, precisely (opp. fere):

    triginta dies erant ipsi, cum, etc.,

    Cic. Att. 3, 21 init.:

    ipsas undecim esse legiones,

    id. Fam. 6, 18, 2:

    nam cum dixisset minus 1000 (sc. milia), populus cum risu acclamavit, ipsa esse,

    id. Caecin. 10, 28; cf. id. Brut. 15, 61; 43, 162:

    ipso vigesimo anno,

    id. Verr. 2, 2, 9, § 25. —
    F.
    In reflexive uses,
    1.
    Ipse strengthens the subject when opposed in thought to other agents; the object, when opposed to other objects; cf. Zumpt, Gram. § 696; Kennedy, Gram. § 67, 3; Madv. Gram. § 487, 6. — Hence,
    a.
    With subject.
    (α).
    In gen.:

    non egeo medicina (i. e. ut alii me consolentur), me ipse consolor,

    Cic. Lael. 3, 10:

    Junius necem sibi ipse conscivit,

    id. N. D. 2, 3, 7:

    neque potest exercitum is continere imperator, qui se ipse non continet,

    id. de Imp. Pomp. 13, 38:

    Artaxerxes se ipse reprehendit,

    Nep. Dat. 5:

    ipsa se virtus satis ostendit,

    Sall. J. 85; cf.:

    deponendo tutelam ipse in se unum omnium vires convertit,

    Liv. 24, 4, 9:

    deforme etiam est de se ipsum praedicare,

    Cic. Off. 1, 38, 137.—
    (β).
    With special emphasis, ipse is joined to the subject to indicate its relation to itself as both subject and object, though the antithesis would suggest another case (Cic.):

    cum iste sic erat humilis atque demissus, ut non modo populo Romano, sed etiam sibi ipse condemnatus videretur,

    Cic. Verr. 1, 6, 17:

    si quis ipse sibi inimicus est,

    id. Fin. 5, 10, 28:

    qui ipsi sibi bellum indixissent,

    id. ib. 5, 10, 29:

    quoniam se ipsi omnes natura diligant,

    id. ib. 3, 18, 59:

    nam si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,

    id. de Or. 2, 2, 8.—
    b.
    With object:

    neque vero ipsam amicitiam tueri (possumus), nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus,

    Cic. Fin. 1, 20, 67:

    omne animal se ipsum diligit,

    id. ib. 5, 9, 24:

    fac ut diligentissime te ipsum custodias,

    id. Fam. 9, 14, 8:

    Pompeianus miles fratrem suum, dein se ipsum interfecit,

    Tac. H. 3, 51:

    Lentulum, quem mihi ipsi antepono,

    Cic. Fam. 3, 7, 5.—
    2.
    Ipse defines the subject of a reflexive pronoun:

    natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat (where ipse shows that se refers to infantem),

    Cic. Fin. 2, 10, 33: proinde consulant sibi ipsi;

    jubeant abire se,

    Just. 16, 4, 15:

    neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,

    Nep. Paus. 4:

    in portis murisque sibimet ipsos tecta coëgerat aedificare,

    Liv. 27, 3, 2 (cf. 1. a. supra).—
    3.
    Ipse stands for the reflexive pronoun,
    a.
    Where the person or thing referred to is to be emphatically distinguished from others (class.):

    cum omnes se expetendos putent, nec id ob aliam rem, sed propter ipsos, necesse est ejus etiam partes propter se expeti, etc.,

    Cic. Fin. 5, 17, 46:

    quis umquam consul senatum ipsius decretis parere prohibuit?

    id. Sest. 14, 32:

    quos, quidquid ipsis expediat, facturos arbitrabimur,

    id. Fin. 2, 35, 117:

    qui negant se recusare, quo minus, ipsis mortuis, terrarum deflagratio consequatur,

    id. ib. 3, 19, 64:

    nec quid ipsius natura sit intellegit,

    id. ib. 5, 9, 24.—
    b.
    In a subordinate clause, to point out either the subject of the principal clause, or the chief agent or speaker;

    esp. where se or sibi is already applied to the subject of the subordinate clause: ne ob eam rem aut suae magnopere virtuti tribueret aut ipsos despiceret,

    Caes. B. G. 1, 13, 5:

    legatos ad consulem mittit, qui tantum modo ipsi liberisque vitam peterent,

    Sall. J. 16, 2; cf.:

    ipsis mortuis,

    Cic. Fin. 3, 19, 64:

    supra nihil, quantum in ipso est, praetermittere quo minus, etc.,

    id. Leg. 1, 21, 56:

    ipsius,

    id. ib. 2, 22, 55:

    nihil umquam audivi... nihil de re publica gravius, nihil de ipso modestius, i. e. de ipso dicente,

    id. Balb. 1, 2: id quod ipsum adjuvat (i. e. dicentem;

    opp. id quod adversario prodest),

    id. Inv. 1, 21, 30.—
    c.
    In gen., for an emphatic se or sibi (mostly post-Aug.; v. Madv. ad Cic. Fin. 3, 12, 40):

    nam ipsis certum esse, etc.,

    Liv. 35, 46, 13:

    pravitas consulum discordiaque inter ipsos,

    id. 4, 26, 6:

    inexperta remedia haud injuria ipsis esse suspecta,

    Curt. 3, 5, 15:

    Graecis nuntiare jubet, ipsum quidem gratias agere, etc.,

    id. 3, 8, 7:

    dixit, ab illo deo ipsos genus ducere,

    id. 4, 2, 3:

    a quibus nec acceperunt injuriam nec accepisse ipsos existimant, Sen. de Ira, 2, 5, 1: intemperantiam in morbo suam experti parere ipsis vetant,

    id. ib. 3, 13, 5:

    sciunt ipsos omnia habere communia,

    id. Ep. 6, 3; 22, 10 et saep.; cf.:

    verum est etiam iis, qui aliquando futuri sint, esse propter ipsos consulendum,

    Cic. Fin. 3, 19, 64.—
    4.
    Ipse stands in free constr. with abl. absol. as with finite verb (cf. also quisque;

    only freq. in Liv. and post-Aug. writers): cum dies venit, causa ipse pro se dicta, quindecim milibus aeris damnatur,

    Liv. 4, 44, 10 Weissenb. ad loc.:

    Romani imperatores, junctis et ipsi exercitibus... ad sedem hostium pervenere,

    id. 29, 2, 2:

    C. Popilius, dimissis et ipse Atticis navibus... pergit,

    id. 45, 10, 2; cf.:

    Catilina et Autronius parabant consules interficere, ipsi fascibus conreptis Pisonem cum exercitu mittere,

    Sall. C. 18, 5:

    amisso et ipse Pacoro,

    Tac. G. 37; cf. also the emphatic use of ipse (like quisque) with abl. of gerund (freq. in Liv.):

    adsentando indignandoque et ipse,

    Liv. 40, 23, 1:

    cogendo ipse,

    id. 39, 49, 3:

    agendo ipse,

    id. 41, 24, 2:

    aestimando ipse secum,

    id. 25, 23, 11 et saep.
    Ipse is very rarely strengthened by the suffix -met:

    ipsemet abiit,

    Plaut.
    Am. prol. 102:

    ipsimet nobis,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 3:

    ipsemet profugiam,

    Sen. Ep. 117, 21; also Front. Aq. 74 ex conj.— Sup.: Com. Ergo ipsusne es? Charm. Ipsissumus, his own very self, Plaut. Trin. 4, 2, 146; cf. Gr. autotatos, Aristoph. Plut. 83; so,

    ipsimus and ipsima, for dominus and domina (cf II. A. supra),

    Petr. 75, 11; and:

    ipsimi nostri,

    id. 63, 3 Büch. ex conj.

    Lewis & Short latin dictionary > ipsus

См. также в других словарях:

  • aut bene, aut nihil — лат. (аут бене аут нихиль) или хорошо или ничего. Часть пословицы De mortuis aut bene, aut nihil. Толковый словарь иностранных слов Л. П. Крысина. М: Русский язык, 1998 …   Словарь иностранных слов русского языка

  • de mortuis aut bene, aut nihil — лат. (да мортуис аут бэне, аут нихиль) о мертвых (следует говорить) хорошее или ничего (не говорить). Толковый словарь иностранных слов Л. П. Крысина. М: Русский язык, 1998 …   Словарь иностранных слов русского языка

  • De mortuis nil nisi bene. — (aut bene, aut nihil). См. Покойника не поминай лихом …   Большой толково-фразеологический словарь Михельсона (оригинальная орфография)

  • De mortuis nil nisi bene — (о мертвых ничего кроме хорошего) латинская поговорка, заимствованная, по всей вероятности, у Хилона спартанского: обычная фраза некрологов, когда хотят щадить память недавно умершего. Другая ее форма: de mortuis aut bene aut nihil (о покойнике… …   Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона

  • Ex nihilo nihil fit — Lateinische Phrasen   A B C D E F G H I L M N O P …   Deutsch Wikipedia

  • Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire  A   B … …   Wikipédia en Français

  • Список латинских фраз — В Викицитатнике есть страница по теме Латинские пословицы Во многих языках мира, в том числе в …   Википедия

  • Bis repetita placent — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# …   Wikipédia en Français

  • De jure — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# …   Wikipédia en Français

  • Ex officio — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# …   Wikipédia en Français

  • Felix culpa — Liste des locutions latines Voir « Locutions latines&# …   Wikipédia en Français

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»