aliquid+in+aures+c

amplus, a, um, adj. [some regard this as a shortened form of anapleôs, = filled up, full; others, as for ambulus from amb-, rounded out, as superus from super, etc.; v. Doed. Syn. II. p. 113; but perh. it is better to form it from am- and -plus, akin to -pleo, plenus, q. v. Pott], thus pr., full all round; hence, great, large. —In space, of large extent, great, large, wide, ample, spacious (the forms amplus and amplior are very rare in the ante-class. per., and rare in all periods. Amplius is com. in the ante-class., freq. in the class., and very freq. in the post-class. per., the Vulg. rarely using the other forms, but using this 121 times. Amplissimus belongs to prose, and is scarcely used before Cicero, with whom it was a very favorite word. It was also used by Plin. Maj. and Min., but never by Tac., Sall. (in his genuine works), nor the Vulg. Catullus used only the form amplius, and Prop. only amplus, while Tib. and Pers. never used this word in any form. Ampliter is found mostly in Plaut.; and ample and amplissime are used a few times by Cic. and by writers that followed him; syn.: magnus, ingens, latus, late patens, spatiosus, laxus).

Lit.:

amplus et spectu protervo ferox,

Pac. Trag. Rel. p. 94 Rib.:

qui (Pluto) ter amplum Geryonen compescit unda,

Hor. C. 2, 14, 7:

ampla domus dedecori domino fit, si est in ea solitudo,

Cic. Off. 1, 39, 139; so Verg. A. 2, 310:

admodum amplum et excelsum signum,

Cic. Verr. 4, 74:

collis castris parum amplus,

Sall. J. 98, 3:

porticibus in amplis,

Verg. A. 3, 353:

per amplum mittimur Elysium,

id. ib. 6, 743:

vocemque per ampla volutant Atria,

id. ib. 1, 725:

nil vulva pulchrius ampla,

Hor. Ep. 1, 15, 41:

amplae aures,

Plin. 11, 52, 114, § 274:

milium amplum grano,

id. 18, 7, 10, § 55:

cubiculum amplum,

Plin. Ep. 2, 17, 6:

baptisterium amplum atque opacum,

id. ib. 5, 6, 25.— Comp.:

quanto est res amplior,

Lucr. 2, 1133:

Amplior Urgo et Capraria,

Plin. 3, 6, 12, § 81:

avis paulo amplior passere,

id. 10, 32, 47, § 89:

amplior specie mortali,

Suet. Aug. 94; id. Caes. 76 (for the neutr. amplius, v. infra).— Sup.:

amplissima curia... gymnasium amplissimum,

Cic. Verr. 2, 4, 53:

urbs amplissima atque ornatissima,

id. Agr. 2, 76:

amplissimum peristylum,

id. Dom. 116:

(candelabrum) ad amplissimi templi ornatum esse factum,

id. Verr. 4, 65:

mons Italiae amplissimus,

Plin. 3, 5, 7, § 48:

amplissimum flumen,

Plin. Ep. 8, 8, 3:

amplissimus lacus,

id. ib. 10, 41, 2:

amplissima insula,

Plin. 6, 20, 23, § 71:

amplissimi horti,

Plin. Ep. 8, 18, 11:

amplissima arborum,

Plin. 16, 39, 76, § 200:

est (topazon) amplissima gemmarum,

id. 37, 8, 32, § 109:

amplissimum cubiculum,

Plin. Ep. 5, 6, 23.—

Transf., great, abundant, ample, much, long:

bono atque amplo lucro,

Plaut. Am. prol. 6 and Ep. 2, 2, 117:

pabula miseris mortalibus ampla,

Lucr. 5, 944:

ampla civitas,

Cic. Verr. 4, 81; 4, 96:

civitas ampla atque florens,

Caes. B. G. 4, 3:

gens ampla,

Plin. 5, 30, 33, § 125:

amplae copiae,

Caes. B. G. 5, 19:

ampla manus militum,

Liv. Epit. 1, 4, 9:

pecuaria res ampla,

Cic. Quinct. 12:

res familiaris ampla,

id. Phil. 13, 8:

(res) ampla,

Sall. H. Fragm. 3, 82, 20 Kritz:

patrimonium amplum et copiosum,

Cic. Sex. Rosc. 6; id. Dom. 146: id. Phil. 2, 67:

amplae divitiae,

Hor. S. 2, 2, 101:

esse patri ejus amplas facultates,

Plin. Ep. 1, 14, 9:

in amplis opibus heres,

Plin. 9, 36, 59, § 122.— Comp.:

amplior numerus,

Cic. Mil. 57; Sall. J. 105, 3; Tac. A. 14, 53:

ampliores aquae,

Plin. 5, 9, 10, § 58:

amplior exercitus,

Sall. J. 54, 3; Suet. Vesp. 4:

commeatus spe amplior,

Sall. J. 75, 8:

amplior pecunia, Auct. B. Alex. 56: pecunia amplior,

Plin. Ep. 3, 11, 2:

pretia ampliora,

Plin. 10, 29, 43, § 84:

omnia longe ampliora invenire quam etc.,

Plin. Ep. 1, 14, 10:

ampliores noctes,

Plin. 18, 26, 63, § 232:

ut ampliori tempore maneret,

Vulg. Act. 18, 20.— Sup.:

peditatus copiae amplissimae e Gallia,

Cic. Font. 8:

exercitus amplissimus,

Plin. Ep. 2, 13, 2; 9, 13, 11:

amplissima pecunia,

Cic. Rosc. Am. 31:

amplissimae fortunae,

id. Verr. 2, 5, 8; id. Quinct. 49; id. Phil. 10, 4:

amplissimae patrimonii copiae,

id. Fl. 89:

amplissimas summas emptionibus occupare,

Plin. Ep. 8, 2, 3:

opes amplissimae,

id. ib. 8, 18, 4:

amplissima dies horarum quindecim etc.,

the longest day, Plin. 6, 34, 39, § 218.—Also subst. in comp. neutr. (v. amplius, adv. infra), more:

ut quirem exaudire amplius,

Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

si vis amplius dari, Dabitur,

Plaut. Trin. 2, 1, 18:

jam amplius orat,

id. ib. 2, 1, 19:

daturus non sum amplius,

Cic. Verr. 2, 2, 29:

non complectar in his libris amplius quam quod etc.,

id. de Or. 1, 6, 22:

tantum adfero quantum ipse optat, atque etiam amplius,

Plaut. Capt. 4, 1, 10:

ni amplius etiam, quod ebibit,

id. Trin. 2, 1, 20: Ph. Etiamne amplius? Th. Nil, Ter. Eun. 1, 2, 63: Tr. Dimidium Volo ut dicas. Gr. Immo hercle etiam amplius, Plaut. Rud. 4, 3, 21: Th. Nempe octoginta debentur huic minae? Tr. Haud nummo amplius, id. Most. 3, 3, 16:

etiam amplius illam adparare condecet,

Turp. Com. Rel. p. 100 Rib.:

hoc onere suscepto amplexus animo sum aliquanto amplius,

Cic. Verr. 2, 1:

si sit opus liquidi non amplius urna,

Hor. S. 1, 1, 54:

omnis numerus amplius octingentis milibus explebat,

Vell. 2, 110, 3:

Segestanis imponebat aliquanto amplius quam etc.,

Cic. Verr. 4, 76:

illa corona contentus Thrasybulus neque amplius requisivit,

Nep. Thras. 4, 3:

amplius possidere,

Plin. 18, 4, 3, § 17:

Ille imperio ei reddito haud amplius, quam ut duo ex tribus filiis secum militarent, exegit,

Curt. 8, 4, 21:

dedit quantum maximum potuit, daturus amplius, si potuisset,

Plin. Ep. 3, 21, 6:

cum hoc amplius praestet, quod etc.,

id. ib. 7, 25, 1.—Also with part. gen., more of, a greater quantity or number of:

gaudeo tibi liberorum esse amplius,

Plaut. Cist. 5, 4:

te amplius bibisse praedicet loti,

Cat. 39, 21:

amplius frumenti auferre,

Cic. Verr. 3, 49:

expensum est auri viginti paulo amplius,

id. Fl. 6, 8:

amplius negotii contrahi,

id. Cat. 4, 9:

si amplius obsidum vellet,

Caes. B. G. 6, 9, ubi v. Herz.:

quanto ejus amplius processerat temporis,

id. B. C. 3, 25.—

Fig.

Of internal power or force, great, strong, violent, impetuous:

pro viribus amplis,

Lucr. 5, 1174:

amplae vires peditum,

Plin. 6, 20, 23, § 75;

ampla nepotum Spes,

Prop. 4, 22, 41:

poena sera, sed ampla,

full, strict, id. 4, 5, 32. — Comp.:

haec irae factae essent multo ampliores,

Ter. Hec. 3, 1, 9:

si forte morbus amplior factus siet, i. e. gravior,

id. ib. 3, 1, 50:

amplior metus,

Cic. Clu. 128:

amplior potentia feris,

Plin. 28, 10, 42, § 153:

ampliorem dicendi facultatem consequi,

Quint. 2, 3, 4:

amplior eoque acrior impetus,

Flor. 4, 2, 66:

spes amplior,

Sall. J. 105, 4:

amplius accipietis judicium,

severer, Vulg. Matt. 23, 14:

amplior auctoritas,

Plin. 37, 3, 12, § 47:

amplior virtus,

higher merit, Quint. 8, 3, 83:

idem aut amplior cultus (dei),

Plin. 28, 2, 4, § 18:

amplior est quaestio,

Quint. 3, 5, 8:

ampliora verba,

of larger meaning, id. 8, 4, 2: scientia intellegentiaque ac sapientia ampliores inventae sunt in te, Vulg. Dan. 5, 14:

quo legatis animus amplior esset,

Sall. C. 40, 6; 59, 1:

spiritus amplior,

Vulg. Dan. 5, 12; 6, 3.— Sup.:

(honos) pro amplissimis meritis redditur,

Cic. Phil. 5, 41:

cujus sideris (Caniculae) effectus amplissimi in terra sentiuntur,

very violent, Plin. 2, 40, 40, § 107:

amplissima spes,

Suet. Caes. 7:

his finis cognitionis amplissimae,

most important trial, Plin. Ep. 2, 11, 23.—

Of external splendor, great, handsome, magnificent, splendid, glorious:

illis ampla satis forma, pudicitia,

great enough, Prop. 1, 2, 24:

haec ampla sunt, haec divina,

Cic. Sest. 102; id. Arch. 23:

res gestae satis amplae,

Sall. C. 8, 2:

cur parum amplis adfecerit praemiis,

Cic. Mil. 57:

ampla quidem, sed pro ingentibus meritis praemia acceperunt,

Tac. A. 14, 53:

amplum in modum praemia ostentare,

Aur. Vict. Caes. 26, 6:

amplis honoribus usi,

Sall. J. 25, 4:

amplis honoribus auctos,

Hor. S. 1, 6, 11.—Sometimes in mal. part. or ironically:

amplam occasionem calumniae nactus,

a fine opportunity, Cic. Verr. 2, 61:

spolia ampla refertis Tuque puerque tuus,

glorious spoils, Verg. A. 4, 93.— Comp.:

ne ullum munus aedilitatis amplius aut gratius populo esse possit,

Cic. Verr. 2, 1, 5; id. Mur. 37:

praemiis ad perdiscendum amplioribus commoveri,

id. de Or. 1, 4, 13:

alicui ampliorem laudem tribuere,

id. Sest. 27:

in aliqua re esse laudem ampliorem,

id. Marcell. 4:

corporis membris plus dedit, id amplius atque augustius ratus (Zeuxis),

Quint. 12, 10, 5:

ut Augustus vocaretur ampliore cognomine,

Suet. Aug. 7.— Subst.:

in potestatibus eo modo agitabat, ut ampliore, quam gerebat, dignus haberetur,

of something greater, Sall. J. 63, 5.— Sup.:

ut consules monumentum quam amplissimum faciundum curent,

Cic. Phil. 14, 38; 14, 31; id. Verr. 4, 82:

hoc munus aedilitatis amplissimum,

id. ib. 1, 12, 36; Aur. Vict. Vir. Ill. 1, 74:

alicui amplissimas potestates dare,

Cic. Agr. 2, 31:

insignibus amplissimis ornatus,

id. ib. 2, 101:

dona amplissima conferre,

Plin. 18, 3, 3, § 9:

praemia legatis dedistis amplissima,

Cic. Cat. 4, 5; id. Phil. 2, 32:

spe amplissimorum praemiorum adduci,

id. Mil. 5; id. de Or. 1, 5, 16:

velut praemium quoddam amplissimum longi laboris,

Quint. 10, 7, 1:

munera amplissima mittere,

Caes. B. G. 1, 43:

vestris beneficiis amplissimis adfectus,

Cic. Imp. Pomp. 51; id. Dom. 98:

laudi amplissimae lauream concedere,

id. Pis. 74:

laudibus amplissimis adficere,

id. Phil. 7, 11:

amplissimam gloriam consequi,

id. Prov. Cons. 39:

ut eum amplissimo regis honore et nomine adfeceris,

id. Deiot. 14:

amplissimis aliquem efferre honoribus,

Aur. Vict. Epit. 17, 3:

amplissimis uti honoribus,

Cic. Fl. 45:

amplissimos honores adipisci,

id. Verr. 5, 181:

honores adsequi amplissimos,

id. Mil. 81:

aliquem ad honores amplissimos perducere,

id. Am. 20, 73:

meus labor fructum est amplissimum consecutus,

id. Imp. Pomp 2:

mihi gratiae verbis amplissimis aguntur,

in the handsomest termis, id. Cat. 3, 14; id. Phil. 2, 13; id. Quir. 15:

ei amplissimis verbis gratias egimus,

id. Phil. 1, 3:

provincia Gallia merito ornatur verbis amplissimis ab senatu,

id. ib. 4, 9:

amplissimis verbis conlaudatus,

Suet. Caes. 16:

amplissimo populi senatusque judicio exercitus habuistis,

Cic. Agr. 1, 12; id. Fl. 5; id. Dom. 86; id. Planc. 93:

de meo consulatu amplissima atque ornatissima decreta fecerunt,

id. Dom. 74:

quam universi populi, illius gentis, amplissimum testimonium (said of Cic.),

Plin. 7, 30, 31, § 116.—

In respect of the opinion of others, esteemed, renowned, etc.:

quicquid est, quamvis amplum sit, id est parum tum cum est aliquid amplius,

Cic. Marcell. 26:

quid hunc hominem magnum aut amplum de re publica cogitare (putare possumus), qui etc.,

great or noble, id. Imp. Pomp. 37:

omnia, quae vobis cara atque ampla sunt,

id. Agr. 2, 9; id. Arch. 23:

convenerunt corrogati et quidem ampli quidam homines,

id. Phil. 3, 20:

hoc studium parvi properemus et ampli,

small and great, Hor. Ep. 1, 3, 28:

amplis doctoribus instructus,

Tac. A. 14, 52:

sin autem sunt amplae et honestae familiae plebeiae,

Cic. Mur. 7, 15.— Comp.:

cum est aliquid amplius,

Cic. Marcell. 26:

ampliores ordines,

Caes. B. C. 1, 77, where Dinter reads priores: quo (ingenio) neque melius neque amplius aliud in natura mortalium est, [p. 112] Sall. J. 2, 4:

nihil amplius potes (tribuere) amicitia tua,

Plin. Ep. 2, 13, 10:

quid amplius facitis?

Vulg. Matt. 5, 47.— Sup.:

ex amplissimo genere nubere,

Cic. Cael. 34:

amplissimo genere natus,

Caes. B. G. 4, 12:

genere copiisque amplissimus, id. ib 6, 15: quam (familiam) vidit amplissimam,

Cic. Phil. 13, 12:

amplissimos patruos habere,

id. Sex. Rosc. 147:

amplissima civitas,

id. Verr. 5, 122:

apud illos Fabiorum nomen est amplissimum,

id. Font. 36; id. Caecin. 104; id. Verr. 3, 96; id. Deiot. 14:

mihi hic locus ad agendum amplissimus est visus,

id. Imp. Pomp. 1:

non adgrediar ad illa maxima atque amplissima prius quam etc.,

id. Sest. 5:

licet tribuas ei quantum amplissimum potes, nihil tamen amplius potes amicitia tua,

Plin. Ep. 2, 13, 10:

amplissimis operibus increscere,

id. ib. 8, 4, 3:

honores in amplissimo consilio collocare,

Cic. Sen. 2:

amplissimi orbis terrae consilii principes,

id. Phil. 3, 34: honoris amplissimi puto esse accusare improbos, I esteem it to be the greatest honor, etc., id. Div. in Caecil. 70:

promotus ad amplissimas procurationes,

Plin. Ep. 7, 31, 3:

praeter honores amplissimos cognomenque etc.,

Plin. 7, 44, 45, § 142:

spes amplissimae dignitatis,

Cic. Agr. 2, 49; id. Sen. 19, 68; Suet. Vit. 2.—

Hence, amplissimus (almost always thus in sup.) as a title for persons holding great and honored offices, as consul, senator, etc., or as an honorable epithet of the office itself or the body of officers, distinguished, very distinguished, honorable, right honorable, most honorable, etc.:

is mihi videtur amplissimus, qui sua virtute in altiorem locum pervenit,

Cic. Sex. Rosc. 83:

homo et suis et populi Romani ornamentis amplissimus,

id. Mur. 8:

P. Africanus rebus gestis amplissimus,

id. Caecin. 69:

ut homines amplissimi testimonium de sua re non dicerent,

id. Sex. Rosc. 102; id. Clu. 197:

Q. Catuli atque ceterorum amplissimorum hominum auctoritas,

id. Imp. Pomp. 63:

vir amplissimus ejus civitatis,

id. Verr. 4, 17; id. Fl. 32:

exercitum Cn. Domitii, amplissimi viri, sustentavit,

id. Deiot. 5, 14:

cum habeas amplissimi viri religionem (of L. Lucullus),

id. Arch. 4, 8; id. Lig. 22:

in quo consilio amplissimi viri judicarent,

id. Mil. 5; id. Balb. 1; id. Dom. 2:

comitatus virorum amplissimorum,

id. Sull. 9:

viros primarios atque amplissimos civitatis in consilium advocare,

id. Verr. 3, 18:

ordinis amplissimi esse,

Aur. Vict. Caes. 13, 1; 37, 6:

cives amplissimos legare,

Cic. Balb. 42:

hoc amplissimum nomen, i. e. senatorium,

id. Verr. 3, 96:

amplissimus honos, i. e. consulatus,

id. Rep. 1, 6; so,

amplissimo praeditus magistratu,

Suet. Aug. 26:

amplissimus ordo, i. e. senatorius,

Plin. Ep. 10, 3; Suet. Calig. 49:

amplissimi ordines, i. e. senatus et equites,

id. Vesp. 9:

amplissimum collegium decemvirale,

Cic. Verr. 2, 4, 49:

an vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, etc.,

id. Cat. 1, 3:

amplissimum sacerdotium,

id. Verr. 2, 126; id. Phil. 13, 8:

sacerdotium amplissimum,

id. Verr. 2, 127.—

As rhet. epithet:

amplus orator,

one that speaks richly and with dignity, Cic. Or. 9; id. Brut. 68:

herous (pes), qui est idem dactylus Aristoteli amplior, iambus humanior videatur,

grander, more stately, Quint. 9, 4, 88:

amplius compositionis genus,

more copious style, id. 9, 4, 129.— Adv. (on the extent of the use of the different forms of the adverb, v. supra init.), largely, abundantly, copiously.

Lit.

Form amplĭter:

benigne ei largi atque ampliter,

Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

aptate munde atque ampliter convivium,

Pomp. Com. Rel. p. 234 Rib.:

extructam ampliter mensam,

Lucil. 13, 7 Mull.:

opsonato ampliter,

Plaut. Cas. 2, 8, 65:

adpositum est ampliter,

id. Mil. 3, 1, 163:

acceptus hilare atque ampliter,

id. Merc. prol. 98:

modeste melius facere sumptum quam ampliter,

id. Stich. 5, 4, 10:

parum (digitulos) immersisti ampliter,

not deep enough, id. Bacch. 4, 4, 26.—

Form amplē:

exornat ample magnificeque triclinium,

Cic. Verr. 4, 62: qui ample valetudinarios nutriunt, in great numbers (v. the context), Cels. praef. med. —

Trop., fully, handsomely.

Form amplĭter:

ampliter dicere,

fully, particularly, Gell. 10, 3, 4:

laudare ampliter,

id. 2, 6, 11.—

Form amplē: duo genera sunt: unum attenuate presseque, alterum sublate ampleque dicentium, with great fulness, richly (v. amplus, II. E.), Cic. Brut. 55, 201; so,

elate ampleque loqui,

id. Tusc. 5, 9, 24:

satis ample sonabant in Pompeiani nominis locum Cato et Scipio,

full grandly filled the place of, Flor. 4, 2, 65.— Comp.: amplĭus, more, longer, further, besides (syn.: ultra, praeterea); of time, number, and action (while plus denotes more in quantity, measure, etc.; magis, more, in the comparison of quality, and sometimes of action; and potius, rather, the choice between different objects or acts), constr. absol., with comp. abl., and, in the case of numerals, like minus, plus, propius, q. v., without quam with the nom., acc., or gen., or rarely with the abl. comp., or with quam, but chiefly in the post-Aug. per.; cf. Zumpt, § 485; Madv. § 305; Roby, § 1273; Herz. ad Caes. B. G. 4, 12; and Draeger, Hist. Synt. I. p. 521 sq.

In gen.:

deliberatum est non tacere [me] amplius,

Afran. Com. Rel. p. 199 Rib.:

otium ubi erit, de istis rebus tum amplius tecum loquar,

Plaut. Truc. 4, 4, 18:

cui amplius male faxim,

id. Aul. 3, 2, 6: De. Etiam? Li. Amplius, id. As. 1, 1, 29: Ar. Vale. Ph. Aliquanto amplius valerem, si hic maneres, id. ib. 3, 3, 2:

etiam faxo amabit (eam) amplius,

id. Men. 5, 2, 40:

multo tanto illum accusabo, quam te accusavi, amplius,

id. ib. 5, 2, 49:

quo populum servare potissit amplius,

Lucil. 1, 15 Mull.:

At ego amplius dico,

Cic. Verr. 2, 26:

amplius posse,

Sall. J. 69, 2:

armis amplius valere,

id. ib. 111, 1:

si lamentetur miser amplius aequo,

Lucr. 3, 953:

tribus vobis opsonatumst an opsono amplius Tibi et parasito et mulieri?

besides, Plaut. Men. 2, 2, 45:

Quam vellem invitatum, ut nobiscum esset amplius,

Ter. Heaut. 1, 2, 11:

in illo exercitu cuncta (probra) fuere et alia amplius,

Sall. J. 44, 5:

felices ter et amplius,

Hor. C. 1, 13, 17:

binas aut amplius domos continuare,

Sall. C. 20, 11:

ter nec amplius,

Suet. Caes. 25:

cum non solum de his scripserit, sed amplius praecepta (reliquerit),

Quint. 12, 11, 24:

multa promi amplius possunt,

Plin. 2, 17, 15, § 77:

si studere amplius possum,

Quint. 6, prooem. 4:

auram communem amplius haurire potui?

id. 6, prooem. 12:

sagum, quod amplius est,

Vulg. Exod. 26, 12.—

And so very often with the pron. quid, etc.; with the negatives nihil, non, neque, nec, ne; and sometimes with nemo and haud.

With quid, etc.:

Quid faciam amplius?

Ter. Ad. 4, 7, 14, and Cic. Har. Resp. 42:

quid dicam amplius?

Quint. 8, 4, 7:

quid a me amplius dicendum putatis?

Cic. Verr. 3, 60:

quid quaeris amplius?

id. Sex. Rosc. 145; id. Dom. 41; id. Verr. 2, 191:

quid vultis amplius?

id. Mil. 35:

quid amplius vis?

Hor. Epod. 17, 30:

quid exspectatis amplius?

Cic. Verr. 2, 174:

quid amplius exspectabo,

Vulg. 4 Reg. 6, 33:

quid loquar amplius de hoc homine?

Cic. Caecin. 25:

quid amplius laboremus?

Quint. 8, prooem. 31:

quid habet amplius homo?

Vulg. Eccl. 1, 3; 6, 8:

quid ego aliud exoptem amplius, nisi etc.,

Plaut. As. 3, 3, 134:

quid amplius debeam optare?

Quint. 4, 1, 51: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, Plaut. Merc. 2, 2, 11; Ter. And. 2, 1, 25: De. An quid est etiam amplius? He. Vero amplius, id. Ad. 3, 4, 22:

quid est quod tibi mea ars efficere hoc possit amplius?

more than this, id. And. 1, 1, 4:

Etenim quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si etc.,

Cic. Cat. 1, 3, 6; id. Sull. 90:

si quid amplius scit,

Plaut. Rud. 2, 2, 23:

si quid ego addidero amplius,

id. Trin. 4, 2, 13:

si amplius aliquid gloriatus fuero,

Vulg. 2 Cor. 10, 8.—And often hoc amplius, where hoc is commonly an abl., but sometimes may be regarded as a nom. or an acc.:

hoc amplius si quid poteris,

any thing beyond this, Cic. de Or. 1, 10, 44: et hoc amplius (additur), quod etc., and this further, that etc., id. Sull. 44; so Quint. 5, 13, 36:

de paedagogis hoc amplius, ut aut sint etc.,

id. 1, 1, 8:

Mario urbe Italiaque interdicendum, Marciano hoc amplius, Africa,

Plin. Ep. 2, 11, 19; Quint. 1, 5, 50; 1, 5, 55; sometimes in plur., his amplius:

his amplius apud eundem (est) etc.,

Quint. 9, 3, 15;

so rarely eo amplius: inferiasque his annua religione, publice instituit, et eo amplius matri Circenses,

Suet. Calig. 15:

quaeris quid potuerit amplius adsequi,

Cic. Planc. 60: prius quam (hic) turbarum quid faciat amplius, Plaut. Men. 5, 2, 93:

quare jam te cur amplius excrucies?

Cat. 76, 10.—

With nihil, etc.:

habet nihil amplius quam lutum,

Lucil. 9, 46 Mull.:

nihil habui amplius, quod praeciperem,

Quint. 7, 1, 64:

nihil enim dixit amplius,

Cic. Deiot. 21:

Nihil dico amplius: causa dicta est,

I say no more; I have done with my case, id. ib. 8:

nihil amplius dico, nisi me etc.,

id. Planc. 96:

nihil amplius dicam quam victoriam etc.,

id. Marcell. 17.—Hence, nihil dico or dicam amplius, when one fears to wound by declaring his opinion, etc., I say no more, have nothing further to say or add:

vetus est, Nihili cocio est. Scis cujus? non dico amplius,

Plaut. As. 1, 3, 51:

si, quod equitis Romani filius est, inferior esse debuit: omnes tecum equitum Romanorum filii petiverunt. Nihil dico amplius,

Cic. Planc. 7 (tacite significat eos dignitate inferiores esse Plancio, Manut. ad h.l.):

Alterius vero partis nihil amplius dicam quam id, quod etc.,

id. Marcell. 6, 17:

amplius nihil respondit,

Vulg. Marc. 15, 5:

nihil amplius addens,

ib. Deut. 5, 22:

nihil noverunt amplius,

ib. Eccl. 9, 5:

nihil amplius optet,

Hor. Ep. 1, 2, 46:

nihil amplius potes,

Plin. Ep. 2, 13, 10:

amplius quod desideres, nihil erit,

this will leave nothing to be desired, Cic. Tusc. 1, 11, 24:

nil amplius oro, nisi ut etc.,

Hor. S. 2, 6, 4:

ipse Augustus nihil amplius quam equestri familia ortum se scribit,

Suet. Aug. 2:

si non amplius, ad lustrum hoc protolleret unum,

Lucil. 1, 33 Mull.:

non luctabor tecum, Crasse, amplius,

Cic. de Or. 1, 17, 74; id. Tusc. 5, 34, 98:

verbum non amplius addam,

Hor. S. 1, 1, 121:

non amplius me objurgabis,

Quint. 5, 10, 47:

non amplius posse,

Sall. Fragm. Hist. 3, 82, 19 Kritz:

non habent amplius quid faciant,

Vulg. Luc. 12, 4: non videbitis amplius faciem meam. ib. Gen. 44, 23; ib. Heb. 10, 17:

amplius illa jam non inveniet,

ib. Apoc. 18, 14:

studium, quo non aliud ad dignitatem amplius excogitari potest,

Tac. Or. 5:

extra me non est alia amplius,

Vulg. Soph. 2, 15:

neque hoc amplius quam quod vides nobis quicquamst,

Plaut. Rud. 1, 5, 21:

neque va dari amplius neque etc.,

Cic. Quinct. 23:

nec jam amplius ullae Adparent terrae,

Verg. A. 3, 192; 3, 260; 5, 8; 9, 426; 9, 519; 11, 807; 12, 680; id. G. 4, 503:

nec irascar amplius,

Vulg. Ezech. 16, 42; ib. Apoc. 7, 16:

ne amplius dona petas,

Cat. 68, 14:

urere ne possit calor amplius aridus artus,

Lucr. 4, 874;

ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

Caes. B. G. 1, 43:

ut ne quem amplius posthac discipulum reciperet,

Suet. Gram. 17:

ne amplius morando Scaurum incenderet,

Sall. J. 25, 10; id. Fragm. Hist. 1, 2, 10 Kritz;

3, 82, 17: ne amplius divulgetur,

Vulg. Act. 4, 17:

ut nequaquam amplius per eamdem viam revertamini,

ib. Deut. 17, 16:

nolite amplius accipere pecuniam,

ib. 4 Reg. 12, 7.—

With nemo:

cur non restipulatur neminem amplius petiturum?

Cic. Q. Rosc. 12, 36:

cum amplius nemo occurreret,

nobody further, no one more, Curt. 8, 10, 2; so,

neminem amplius viderunt,

Vulg. Marc. 9, 7:

nemo emet amplius,

no one will buy any longer, any more, ib. Apoc. 18, 11 (for cases of haud with amplius, v. c. a and g).—

With numerals and numeral forms.

Without quam:

amplius horam suffixum in cruce me memini esse,

Cat. 69, 3:

horam amplius jam in demoliendo signo homines moliebantur,

Cic. Verr. 4, 95:

amplius annos triginta tribunus fuerat,

Sall. C. 59, 6:

me non amplius novem annos nato,

Nep. Hann. 2, 3:

per annos amplius quadraginta,

Suet. Aug. 72; 32:

quid si tandem amplius triennium est?

Cic. Q. Rosc. 8:

Tu faciem illius noctem non amplius unam Falle dolo,

Verg. A. 1, 683:

inveniebat Sabim flumen non amplius milia passuum decem abesse,

Caes. B. G. 2, 16; 4, 12:

reliquum spatium, quod est non amplius pedum sexcentorum, mons continet,

id. ib. 1, 28;

2, 29: amplius sestertium ducentiens acceptum hereditatibus rettuli,

Cic. Phil. 2, 40; id. Fl. 68; so Plin. Ep. 10, 39, 1:

huic paulo amplius tertiam partem denegem?

id. ib. 5, 7, 3:

cum eum amplius centum cives Romani cognoscerent,

Cic. Verr. 1, 14; 5, 155:

victi amplius ducenti ceciderunt,

Liv. 21, 29, 3: non amplius quattuordecim cohortes, Pompei. ap. Cic. Att. 8, 12, C:

ex omni multitudine non amplius quadraginta locum cepere,

Sall. J. 58, 3: torrentes amplius centum, [p. 113] Plin. 5, 28, 29, § 103; 9, 5, 4, § 10.—And very rarely placed after the numeral:

qui septingentos jam annos amplius numquam mutatis legibus vivunt,

Cic. Fl. 63:

pugnatum duas amplius horas,

Liv. 25, 19, 15 Weissenb.:

duo haud amplius milia peditum effugerunt,

id. 28, 2:

decem amplius versus perdidimus,

Plin. Ep. 3, 5, 12:

tris pateat caeli spatium non amplius ulnas,

Verg. E. 3, 105.—

With the comp. abl. (rare but class.):

cum jam amplius horis sex continenter pugnaretur,

Caes. B. G. 3, 5; 4, 37:

pugnatum amplius duabus horis est,

Liv. 27, 12:

neque triennio amplius supervixit,

Suet. Caes. 89:

uti non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset,

Caes. B. G. 1, 15; 1, 23; 2, 7;

6, 29: non amplius patet milibus quinque et triginta,

Sall. Fragm. Hist. 4, 1, 34 Kritz:

est ab capite paulo amplius mille passibus locus,

Plin. Ep. 10, 90, 1:

ab Capsa non amplius duum milium intervallo,

Sall. J. 91, 3:

(Catilina) cum initio non amplius duobus milibus (militum) habuisset,

id. C. 56, 2; so,

denas alii, alii plures (uxores) habent, set reges eo amplius,

id. J. 80, 7.—

And prob. the following ambiguous cases: cum mille non amplius equitibus,

Sall. J. 105, 3:

oppidum non amplius mille passuum abesse,

id. ib. 68, 3.—

With quam (postAug. and eccl.):

non amplius, cum plurimum, quam septem horas dormiebat,

Suet. Aug. 78:

nec amplius quam septem et viginti dies Brundisii commoratus,

id. ib. 17:

Toto triennio semel omnino eam nec amplius quam uno die paucissimis vidit horis,

id. Tib. 51:

demoratus dies non amplius quam octo aut decem,

Vulg. Act. 25, 6:

ut non amplius apud te quam quarta (pars) remaneret,

Plin. Ep. 5, 19:

ut vexillum veteranorum, non amplius quam quingenti numero, copias fuderint,

Tac. A. 3, 21:

haud amplius quam ducentos misit,

id. ib. 14, 32:

insidiantur ei ex iis viri amplius quam quadraginta,

Vulg. Act. 23, 21.—

Amplius, t. t. of judges when they deferred an important case for future examination:

Amplius adeo prolixum temporis spatium significat, ut judices quotienscunque significarent, adhuc se audire velle, amplius dicebant. Itaque negotium differebant, unde hodieque ampliari judicium differri dicitur,

Charis. 176 P.; so Don. ad Ter. Eun. 2, 3, 39; cf.

also amplio and ampliatio: cum consules re audita amplius de consilii sententia pronuntiavissent,

Cic. Brut. 22, 86:

antea vel judicari primo poterat vel amplius pronuntiari,

id. Verr. 2, 1, 26:

ut de Philodamo amplius pronuntiaretur,

id. ib. 2, 1, 29.—

And metaph.: ego amplius deliberandum censeo,

Ter. Phorm. 2, 4, 17.—

Amplius non petere, judicial t. phr., to bring no further action, to make no further claim:

quid ita satis non dedit, AMPLIVS [A SE] NEMINEM PETITVRVM?

Cic. Rosc. Com. 12, 35:

Tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero amplius eo nomine neminem, cujus petitio sit, petiturum,

id. Brut. 5, 18:

sunt duo, quae te rogo: primum, ut si quid satis dandum erit, AMPLIVS EO NOMINE NON PETI, cures etc.,

id. Fam. 13, 28 A:

quod ille recusarit satis dare amplius abs te non peti,

id. Att. 1, 8, 1.—

Hoc amplius, beside the general use given above (II. Comp. b. a), as t. phr. of senators when they approved a measure, but amended it by addition:

Servilio adsentior et HOC AMPLIVS CENSEO, magnum Pompeium fecisse etc.,

Cic. Phil. 12, 21, 50:

cui cum essem adsensus, decrevi HOC AMPLIVS, ut etc.,

id. ad Brut. 1, 5, 1;

so Seneca: fortasse et post omnes citatus nihil improbabo ex iis, quae priores decreverint, et dicam HOC AMPLIVS CENSEO, Vit. Beat. 3, 2: Quaedam ex istis sunt, quibus adsentire possumus, sed HOC AMPLIVS CENSEO,

id. Q. N. 3, 15, 1.—

To this may be added the elliptical phrases, nihil amplius and si nihil amplius:

nihil amplius, denoting that there is nothing further than has been declared: sese ipsum abs te repetit. Nihil amplius,

Cic. Verr. 5, 49, 128;

(res publica) ulta suas injurias est per vos interitu tyranni. Nihil amplius,

id. Fam. 12, 1, 2; and, si nihil amplius, marking a limit, if nothing more, at least:

excedam tectis? An, si nihil amplius, obstem?

Ov. M. 9, 148.

word more, which is sometimes an adj., sometimes a subst., and sometimes an adv., and some of the above examples would admit of different classifications; as, non amplius dicere, not to speak further (adv.) or not to say more (subst.), Plaut. As. 1, 3, 51; but some of them would admit of only one explanation;

as, ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

Caes. B. G. 1, 43. Sup.: amplissimē.

Lit., very largely, most abundantly:

ut quibus militibus amplissime (agri) dati adsignati essent,

in the largest shares, Cic. Phil. 5, 53:

duumviri (deos) tribus quam amplissume tum apparari poterat stratis lectis placavere,

Liv. 5, 13, 6 Weissenb.—

Fig., most generously, most handsomely:

qui amplissime de salute mea decreverint,

Cic. Dom. 44:

amplissime laudare,

in the handsomest style, Plin. 18, 3, 3, § 11; Suet. Calig. 15:

honores amplissime gessit,

Cic. Verr. 2, 112:

pater cum amplissime ex praetura triumphasset,

with the greatest pomp, id. Mur. 15:

placere eum quam amplissime supremo suo die efferri,

should be carried forth with every possible solemnity, id. Phil. 9, 7, 16. V. on this word, Hand, Turs. I. pp. 287-296.

consŭlo, lŭi, ltum, 3, v. n. and a. [from con and root sal-; cf. consul and consilium].

To consider, reflect, deliberate, take counsel, reflect upon, consult.

Neutr.

In gen.

Absol.: quid nunc? etiam consulis? do you still deliberate, i. e. hesitate? Plaut. Trin. 2, 4, 171; cf. id. Truc. 2, 4, 75 Speng.: ne quid in consulendo adversi eveniat, Cato ap. Gell. 7, 3, 14:

consulto opus est,

there is need of deliberation, Sall. C. 1, 6:

dum tempus consulendi est,

Ter. Hec. 5, 1, 19:

satis facere consulentibus,

Cic. Or. 42, 143:

ut omnium rerum vobis ad consulendum potestas esset,

Liv. 8, 13, 18:

ut tot uno tempore motibus animi turbati trepidarent magis quam consulerent,

id. 21, 16, 2:

praesidium consulenti curiae,

Hor. C. 2, 1, 14 et saep.—

With in and acc.:

consulere in longitudinem,

to take thought for the future, Ter. Heaut. 5, 2, 10:

in commune,

for the common good, id. And. 3, 3, 16; Liv. 32, 21, 1; Tac. A. 12, 5; id. Agr. 12; Curt. 5, 9, 14;

and in the same sense: in medium,

Verg. A. 11, 335; Liv. 24, 22, 15; Tac. H. 2, 5; Luc. 5, 46:

in unum,

Tac. H. 1, 68; 4, 70:

in publicum (opp. suscipere proprias simultates),

Plin. Ep. 9, 13, 21; Tac. A. 1, 24.—

With de and abl.:

bello confecto de Rhodiis consultum est,

Sall. C. 51, 5; so,

de communibus negotiis,

id. J. 105, 1:

de salute suorum,

Cic. Sull. 22, 63:

omnibus de rebus,

Tac. A. 4, 40.—

With ut or ne:

consulere vivi ac prospicere debemus, ut illorum (liberorum) solitudo munita sit,

Cic. Verr. 2, 1, 58, § 153:

tu ne qua manus se attollere nobis A tergo possit, custodi et consule longe,

Verg. A. 9, 322.— Impers.:

ut urbi... satis esset praesidii, consultum atque provisum est,

Cic. Cat. 2, 12, 26:

ne deficerent, consulendum esse,

Cels. 3, 4, 31.—

Esp., consulere alicui or alicui rei, to take care for some person or thing, to be mindful of, take care of, look to, have regard for, to counsel or consult for:

tuae rei bene consulere cupio,

Plaut. Trin. 3, 2, 9:

quid me fiat, parvi pendis, dum illi consulas,

Ter. Heaut. 4, 3, 37:

qui parti civium consulunt, partem neglegunt,

Cic. Off. 1, 25, 85: consulere eorum commodis et utilitati salutique [p. 442] servire, id. Q. Fr. 1, 1, 9, § 27; so,

famae, pudicitiae tuae,

id. Phil. 2, 2, 3:

dignitati meae,

id. Fam. 11, 29, 1:

suae vitae,

Caes. B. G. 7, 12:

receptui sibi,

id. B. C. 3, 69:

reipublicae juxta ac sibi,

Sall. C. 37, 8; id. J. 58, 2; Hor. Ep. 1, 17, 1:

timori magis quam religioni,

Caes. B. C. 1, 67; cf.:

magis irae quam famae,

Sall. C. 51, 7:

qui mi consultum optime velit esse,

Ter. Phorm. 1, 3, 1: mi ires consultum male? to counsel evil or badly, Plaut. Bacch. 3, 6, 36; so,

male patriae,

Nep. Epam. 10, 1; id. Phoc. 2, 2.—With si:

melius consulet (sibi), si, etc.,

Cels. 1, 3, 55.—

Consulere aliquem (or aliquid), to consult with one, to ask his opinion or advice, to ask counsel of, to consult, question (for the sake of advice).

In gen.:

cum te consuluissem, quid mihi faciendum esse censeres,

Cic. Fam. 11, 29, 1:

te, qui philosophum audis,

id. ib. 9, 26, 1:

Apellem tragoedum, uter, etc.,

Suet. Calig. 33 al. —Of inanim. objects:

speculum suum,

Ov. A. A. 3, 136; cf.:

spectatas undas, quid se deceat,

id. M. 4, 312:

nares, an olerent aera Corinthōn,

Mart. 9, 60, 11:

diem de gemmis, etc.,

Ov. A. A. 1, 251 sq.:

animum nostrum,

Quint. 4, 2, 52:

aures meas,

id. 9, 4, 93:

suas vires,

id. 10, 2, 18 al. —With two accs.:

ibo et consulam hanc rem amicos, quid faciundum censeant,

Plaut. Men. 4, 3, 26:

nec te id consulo,

Cic. Att. 7, 20, 2:

consulere prudentiorem coepi aetates tabularum,

Petr. 88.—Freq.,

Esp. as t. t.

In the lang. of religion, to consult a deity, an oracle, omens, etc.:

Apollinem de re,

Cic. Leg. 2, 16, 40:

deum consuluit auguriis, quae suscipienda essent,

Liv. 1, 20, 7:

deos hominum fibris,

Tac. A. 14, 30 fin.:

Phoebi oracula,

Ov. M. 3, 9; Suet. Vesp. 5:

Tiresiam conjectorem,

Plaut. Am. 5, 1, 76:

haruspicem,

Cic. Div. 2, 4, 11; Suet. Tib. 63; Cato, R. R. 5, 4:

vates nunc extis, nunc per aves,

Liv. 2, 42, 10:

Cumaeam anum,

Ov. F. 4, 158:

avem primum visam augur,

id. ib. 1, 180:

spirantia exta,

Verg. A. 4, 64; so,

trepidantia exta,

Ov. M. 15, 576:

sacras sortes,

id. ib. 11, 412:

Etrusci haruspices male consulentes,

Gell. 4, 5, 5.— Pass. impers.:

si publice consuletur... sin privatim,

Tac. G. 10. —With dependent question:

senatus pontificum collegium consuli jussit, num omne id aurum in ludos consumi necessum esset,

Liv. 39, 5, 9:

consulti per ludibrium pontifices, an concepto necdum edito partu rite nuberet,

Tac. A. 1, 10.—

In judic. lang., to ask advice of a lawyer, to consult, etc.:

quam inanes domus eorum omnium, qui de jure civili consuli solent,

Cic. Verr. 2, 1, 46, § 120:

consuli quidem te a Caesare scribis: sed ego tibi ab illo consuli mallem,

id. Fam. 7, 11, 2:

si jus consuleres, peritissimus,

Liv. 39, 40, 6:

munus hoc eorum qui consuluntur,

i. e. who are skilled in the law, Cic. Leg. 1, 4, 14; so id. Quint. 16, 53.—

With dependent question: consulens eum, an seni jam testato suaderet ordinare suprema judicia,

Quint. 6, 3, 92.—The formula usual in asking advice was, licet consulere? Cic. Mur. 13, 28; cf. Hor. S. 2, 3, 192.—

In publicists' lang., to take counsel with the competent authorities, to consult:

Quirites, utrum, etc.,

Liv. 31, 7, 2; so,

senatum,

Sall. J. 28, 2:

senatum de foedere,

id. ib. 39, 2;

62, 10: populum de ejus morte,

Cic. Mil. 7, 16:

plebem in omnia (tribuni),

Liv. 6, 39, 2 al. —

Aliquid.

To take counsel or deliberate upon something, to consider:

est consulere quiddam quod tecum volo,

Plaut. Most. 5, 1, 53; id. Pers. 5, 2, 63:

rem delatam consulere ordine non licuit,

Liv. 2, 28, 2; so,

consulere et explorare rem,

Cic. Att. 2, 16, 4:

consulis rem nulli obscuram,

Verg. A. 11, 344 al.:

bis repulsi Galli quid agant consulunt,

Caes. B. G. 7, 83.—

To advise something, to give advice:

tun' consulis quicquam?

Ter. Ad. 1, 2, 47; id. Phorm. 1, 3, 22.— Absol.:

ab re consulit blandiloquentulus,

advises to his hurt, Plaut. Trin. 2, 1, 17.

Sometimes meton. (causa pro effectu).

To take a resolution, resolve, conclude, determine.

Neutr.; constr. absol. or with de aliquo or in aliquem:

de nullis quam de vobis infestius aut inimicius consuluerunt,

Liv. 28, 29, 8; so,

de perfugis gravius quam de fugitivis,

id. 30, 43, 13:

in humiliores libidinose crudeliterque consulebatur,

id. 3, 36, 7; so,

crudeliter in deditos victosque,

id. 8, 13, 15; cf. Tac. Agr. 16. —

Act.:

quid in concilio consuluistis?

Plaut. Bacch. 1, 1, 6:

animum ego inducam tamen, ut illud, quod tuam in rem bene conducat, consulam,

id. Cist. 3, 4: ne quid gravius de salute tuā consulas, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 16, 1:

pessime istuc in te atque in illum consulis,

Ter. Heaut. 3, 1, 28:

quae reges irā inpulsi male consuluerint,

Sall. C. 51, 4:

nisi quod de uxore potuit honestius consuli,

id. J. 95, 3.— Pass. impers.:

aliter mihi de illis ac de me ipso consulendum est,

Cic. Att. 7, 13, 3.—

With the access. idea of judging, in the connection boni, optimi aliquid consulere, to excuse, take in good part, interpret favorably; be contented, pleased, or satisfied with:

sit consul a consulendo vel a judicando: nam et hoc consulere veteres vocaverunt, unde adhuc remanet illud Rogat boni consulas, id est bonum judices,

Quint. 1, 6, 32; cf. Paul. ex Fest. p. 41, 8 Müll.: nemo hoc rex ausus est facere, eane fieri bonis, bono genere gnatis boni consulitis? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:

boni consulendum,

Varr. L. L. 7, § 40 Müll.:

tu haec quaeso consule missa boni,

Ov. P. 3, 8, 24; cf. id. Tr. 4, 1, 106; so,

nostrum laborem,

Quint. 6, prooem. § 16; Plin. Ep. 7, 12, 3:

hoc munus,

Sen. Ben. 1, 1, 8; id. Prov. 2, 4; id. Ep. 9, 20; 17, 9; 88, 17:

quaerebat argentum avaritia: boni consuluit interim invenisse minium,

Plin. 33, prooem. 2, § 4;

8, 16, 17, § 44: boni et optimi consulere,

App. M. 8, p. 205, 28.— Hence,

consultus, a, um, P. a.

Well considered or weighed, deliberated upon, maturely pondered:

bene consultum consilium surripitur saepissume, si minus, etc.,

Plaut. Mil. 3, 1, 5 sq.:

ipsi omnia, quorum negotium est, consulta ad nos et exquisita deferunt,

Cic. de Or. 1, 58, 250: neque eam usquam invenio, neque quo eam, neque quā quaeram consultum'st, I know neither, etc., Plaut. Rud. 1, 4, 6:

operā consultā,

with mature reflection, Gell. 7 (6), 17, 3;

in the same sense, consulto consilio,

Paul. Sent. 1, 9, 6:

consultius est huic poenalem quoque stipulationem subjungere,

it is better. more advantageous, Dig. 2, 15, 15.—

(Acc. to I. B. 1.) Knowing, skilful, experienced, practised, esp. in law; skilled or learned in the law:

non ille magis juris consultus quam justitiae fuit,

Cic. Phil. 9, 5, 10:

juris atque eloquentiae,

Liv. 10, 22, 7:

consultissimus vir omnis divini atque humani juris,

id. 1, 18, 1; cf. Gell. 1, 13, 10:

insanientis sapientiae,

Hor. C. 1, 34, 3:

universae disciplinae,

Col. 11, 1, 12.—Hence, subst.: consultus, i, m., a lawyer:

tu consultus modo rusticus,

Hor. S. 1, 1, 17; id. Ep 2, 2, 87; 2, 2, 159; Ov. A. A. 1, 83.— Esp. with juris, often written as one word, jūrisconsultus, i, m., v. h. v.— Absol.:

ut natura non disciplinā consultus esse videatur,

Cic. Caecin. 27, 78:

consultorum alterum disertissimum, disertorum alterum consultissimum fuisse,

id. Brut. 40, 148:

consultiores sibimet videntur Deo,

Tert. adv. Marc. 2, 2.—

Subst.: consultum, i, n.

(Acc. to I. B. 1. b.) A consultation, inquiry of a deity:

Sostratus (sacerdos) ubi laeta et congruentia exta magnisque consultis annuere deam videt, etc.,

Tac. H. 2, 4.—

(Acc. to II.) A decree, decision, resolution, plan; so first, Senatus consultum, or in one word, Senatusconsul-tum, a decree of the Senate (most freq. in all periods; the senatus consulta were not, like the plebiscita, the supreme law of the republic; but under the emperors, all new laws took this form, v. esp. Sandars, Introd., Just. Inst. § 15;

1, 2, 5),

Sall. C. 42, 3; Cic. Verr. 2, 4, 66, § 149:

senatus consultum est quod senatus jubet atque constituit, nam cum auctus esset populus Romanus... aequum visum est senatum vice populi consuli,

Just. Inst. 1, 2, 5;

for which, consulta Patrum,

Hor. Ep. 1, 16, 41. —Of a decree of the Sicilian council:

ne senatus consultum Siculi homines facere possent,

Cic. Verr. 2, 4, 65, § 146.—Also in other connections:

facta et consulta fortium et sapientium,

Cic. Leg. 1, 24, 62; cf.:

facta consultaque Alexandri,

Sall. H. 3, 7 Dietsch:

consulta et decreta,

id. J. 11, 5:

consulta sese omnia cum illo integra habere,

all objects of consultation, plans, id. ib. 108, 2; cf.:

ab occultis cavendum hominibus consultisque,

plans, Liv. 25, 16, 4; and:

approbare collegam consulta,

id. 10, 39, 10:

dum consulta petis,

responses, oracles, divinations, Verg. A. 6, 151:

tua magna,

decisions, id. ib. 11, 410; so,

mollia,

Tac. A. 1, 40:

mala,

id. ib. 6, 6:

ex consulto factum,

purposely, voluntarily, Auct. Her. 2, 30, 49.—Hence, adv., considerately, deliberately, designedly, on purpose.

Form consultō (class. in prose and poetry):

utrum perturbatione aliquā animi an consulto et cogitata fiat injuria,

Cic. Off. 1, 8, 27; Plaut. Poen. 3, 5, 43; Cic. N. D. 1, 31, 85; id. Leg. 1, 8, 25; Caes. B. G. 5, 16; 5, 37; Sall. J. 60, 5; 64, 5; Quint. 8, 4, 19; Tac. A. 4, 16; Suet. Caes. 56; * Hor. S. 1, 10, 14 al. —

Form consultē (mostly ante- and post-class.):

qui consulte, docte atque astute cavet,

Plaut. Rud. 4, 7, 14:

caute atque consulte gesta,

Liv. 22, 38, 11; Spart. Had. 2.— Comp., Liv. 22, 24, 3; Tac. H. 2, 24. — Sup., Capitol. Pert. 7.

impello ( inp-), pŭli, pulsum, 3 (archaic inf. pres. pass. inpellier, Lucr. 6, 1060), v. a. [in-pello], to push, drive, or strike against a thing; to strike, reach.

Lit.

In gen. (mostly poet.):

cavum conversa cuspide montem Impulit in latus,

Verg. A. 1, 82:

vocales impellere pollice chordas,

to strike, Tib. 2, 5, 3; cf. Ov. M. 10, 145:

aequora remis,

id. ib. 3, 657; cf.:

infidum remis marmor,

Verg. G. 1, 254:

impellunt animae lintea Thraciae,

swell, Hor. C. 4, 12, 2:

auras mugitibus,

Ov. M. 3, 21; cf.:

maternas aures Luctus,

Verg. G. 4, 349:

sensus,

Lucr. 1, 303:

colles canoris plausibus, Claud. Cons. Prob. et Olybr. 175: cui patuere Alpes saxa impellentia caelum,

Sil. 11, 217: cum fretum non impulit Ister, does not strike, i. e. does not empty into, Luc. 5, 437:

impulsum ab eo dextri pedis pollice,

Suet. Calig. 57:

subitus antennas impulit ignis,

Juv. 12, 19.—

In partic., with the access. idea of motion, to drive forward, set in motion, urge on, impel (class.):

biremes subjectis scutulis impulsas vectibus in interiorem partem transduxit,

Caes. B. C. 3, 40, 4:

(navem) triplici versu (remorum),

Verg. A. 5, 119:

puppim remis velisque,

Sil. 1, 568:

ratem (levis aura),

Ov. M. 15, 697:

currum,

Val. Fl. 6, 6:

equum calce,

Sil. 7, 697; cf.:

cornipedem planta,

id. 2, 71:

Zephyris primum impellentibus undas,

Verg. G. 4, 305:

fluctus (ventus),

Petr. 114:

aequor velis,

Tac. A. 2, 23:

praemissus eques postremos ac latera impulit,

id. ib. 2, 17: utque impulit arma, i. e. brandished, flourished, Verg. A. 8, 3:

remos,

id. ib. 4, 594:

sagittam nervo,

to shoot, discharge, Ov. M. 11, 325:

semen vehementius urinam impellit,

drives down, promotes the discharge of, Plin. 24, 19, 118, § 180:

praecipitantem igitur impellamus et perditum prosternamus,

give a push to, Cic. Clu. 26, 70; Tac. A. 4, 22:

procumbunt orni, nodosa impellitur ilex,

is overthrown, thrown down, Luc. 3, 440:

impulit aciem,

forced to give way, broke, Liv. 9, 40, 9; cf.:

hostem primo impetu impulit,

id. 9, 27, 9:

impulsis hostibus castra cepit,

Vell. 2, 70, 1:

impulit Vitellianos modica caede,

Tac. H. 3, 16:

quem (hostem) si inpellere maturasset,

id. ib. 4, 34;

78 al.— Designating the limit: in fugam atque in latebras impellere,

Cic. Rab. Perd. 8, 22:

se in vulnus,

Vell. 2, 70 fin.:

inque meos ferrum flammasque Penates Impulit,

Ov. M. 12, 552:

ferrum capulo tenus,

Sil. 9, 382:

(Aufidus) in aequora fluctus,

id. 7, 482; 14, 429:

jamque diem ad metas defessis Phoebus Olympo Impellebat equis,

id. 11, 270.

Trop.

To move to a thing; to impel, incite, urge; esp., to instigate, stimulate, persuade (the predom. signif. in good prose); constr. usu. with aliquem in or ad aliquid and ut; less freq. with a terminal adverb, the inf., the simple acc., or absol.

Aliquem in aliquid:

nisi eum di immortales in eam mentem impulissent, ut, etc.,

Cic. Mil. 33, 89:

hic in fraudem homines impulit,

id. Pis. 1, 1; id. Lael. 24, 89; and:

in fraudem impulsus,

id. Deiot. 12, 32:

in sermonem,

id. de Or. 2, 89, 363:

in plurimas animum audientium species impellere,

Quint. 12, 10, 43.—

Aliquem ad aliquid (so most freq.):

ad quam quemque artem putabat esse aptum, ad eam impellere atque hortari solebat,

Cic. de Or. 1, 28, 126:

ad veterum annalium memoriam comprehendendam impulsi atque incensi,

id. Brut. 5, 19:

facile ad credendum,

id. Rep. 2, 10:

aliquos ad omne facinus,

id. ib. 6, 1:

ad maleficium,

Auct. Her. 2, 21, 34:

ad injuriam faciendam,

Cic. Fl. 34, 85:

ad scelus,

id. Rosc. Am. 14, 39:

ad bellum,

id. Sull. 13, 36:

ad crudelitatem,

Quint. 8, 3, 85:

ad metum, cupiditatem, odium, conciliationem,

id. 3, 8, 12 et saep.—

With ut:

quae causa nos impulerit, ut haec tam sero litteris mandaremus,

Cic. N. D. 1, 4, 7; cf. id. de Sen. 21, 77:

Germanos tam facile impelli, ut in Galliam venirent,

Caes. B. G. 4, 16, 1; Cic. N. D. 2, 66, 166; id. Rep. 3, 2; id. Fin. 3, 20, 65; Hor. Ep. 2, 2, 51 et saep.—

With a terminal adv.:

dum in dubio est animus, paulo momento huc illuc impellitur,

Ter. And. 1, 5, 31:

impulit huc animos,

Luc. 8, 454:

voluntates impellere quo velit,

Cic. de Or. 1, 8, 30.—

With inf.:

fuerunt quos pavor nando capessere fugam impulerit,

Liv. 22, 6, 7:

quae mens tam dira Impulit his cingi telis?

Verg. A. 2, 520; Tac. A. 6, 45; 13, 10:

quendam impulit servilem ei amorem obicere,

id. ib. 14, 60; Hor. C. 3, 7, 14; Stat. Th. 10, 737; Just. 3, 1, 3; 5, 1, 4; 29, 4, 5.—

With the simple acc.:

ut forte legentem Aut tacitum impellat quovis sermone,

to arouse, address, Hor. S. 1, 3, 65; Val. Fl. 4, 486:

cum praetor lictorem impellat,

Juv. 3, 128:

quis modo casus impulit hos,

id. 15, 120:

vernacula multitudo, lasciviae sueta, impellere ceterorum rudes animos,

to instigate, stimulate, Tac. A. 1, 31 Ritter. (Nipperd. implere).—In pass.:

(ut) qui audiunt aut impellantur aut reflectantur,

Cic. de Or. 2, 77, 312:

Bellovacos impulsos ab suis principibus ab Aeduis defecisse,

Caes. B. G. 2, 14, 3:

vel iratum vel impulsum ab aliis,

Quint. 11, 1, 71:

hac fama impulsus Chremes ultro ad me venit,

Ter. And. 1, 1, 72:

impulsus irā... Quibus iris impulsus,

id. Hec. 3, 5, 35:

furore atque amentia impulsus,

Caes. B. G. 1, 40, 4:

hac impulsi occasione,

id. ib. 7, 1, 3:

Induciomari nuntiis impulsi,

id. ib. 5, 26, 2:

Cassandrae impulsus furiis,

Verg. A. 10, 68 et saep.:

quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,

Quint. 7, 1, 10:

cum simul terra, simul mari bellum impelleretur,

Tac. Agr. 25; cf.:

impulsum bellum,

Luc. 7, 5; 7, 330.—

Absol.: cui (daimoniôi) sempel ipse paruerit, numquam impellenti, saepe revocanti, Cic. Div. 1, 54, 122:

qui nullo impellente fallebant,

id. Fl. 8, 20:

uno ictu frequenter impellunt (sententiae),

Quint. 12, 10, 48.—

To overthrow, subdue, destroy (rare): praecipitantem igitur impellamus, et perditum prosternamus, Cic. Clu. 26, 70:

miseri post fata Sychaei... Solus hic (Aeneas) inflexit sensus animumque labantem Impulit,

i. e. has completely subdued, Verg. A. 4, 23:

impellere ruentem,

to destroy completely, Tac. H. 2, 63 fin.:

inpulsas Vitellii res audietis,

id. ib. 3, 2:

inmenso Achaicae victoriae momento ad impellendos mores,

Plin. 33, 11, 53, § 149:

impulsum bellum,

i. e. brought near to a close, Luc. 5, 330:

impellens quidquid sibi, summa petenti, obstaret,

id. 1, 149:

tum leviter est temptatum,... et nunc maximo temporum nostrorum auctore prope inpulsum,

Quint. 3, 4, 2 Spald. N. cr.

impello ( inp-), pŭli, pulsum, 3 (archaic inf. pres. pass. inpellier, Lucr. 6, 1060), v. a. [in-pello], to push, drive, or strike against a thing; to strike, reach.

Lit.

In gen. (mostly poet.):

cavum conversa cuspide montem Impulit in latus,

Verg. A. 1, 82:

vocales impellere pollice chordas,

to strike, Tib. 2, 5, 3; cf. Ov. M. 10, 145:

aequora remis,

id. ib. 3, 657; cf.:

infidum remis marmor,

Verg. G. 1, 254:

impellunt animae lintea Thraciae,

swell, Hor. C. 4, 12, 2:

auras mugitibus,

Ov. M. 3, 21; cf.:

maternas aures Luctus,

Verg. G. 4, 349:

sensus,

Lucr. 1, 303:

colles canoris plausibus, Claud. Cons. Prob. et Olybr. 175: cui patuere Alpes saxa impellentia caelum,

Sil. 11, 217: cum fretum non impulit Ister, does not strike, i. e. does not empty into, Luc. 5, 437:

impulsum ab eo dextri pedis pollice,

Suet. Calig. 57:

subitus antennas impulit ignis,

Juv. 12, 19.—

In partic., with the access. idea of motion, to drive forward, set in motion, urge on, impel (class.):

biremes subjectis scutulis impulsas vectibus in interiorem partem transduxit,

Caes. B. C. 3, 40, 4:

(navem) triplici versu (remorum),

Verg. A. 5, 119:

puppim remis velisque,

Sil. 1, 568:

ratem (levis aura),

Ov. M. 15, 697:

currum,

Val. Fl. 6, 6:

equum calce,

Sil. 7, 697; cf.:

cornipedem planta,

id. 2, 71:

Zephyris primum impellentibus undas,

Verg. G. 4, 305:

fluctus (ventus),

Petr. 114:

aequor velis,

Tac. A. 2, 23:

praemissus eques postremos ac latera impulit,

id. ib. 2, 17: utque impulit arma, i. e. brandished, flourished, Verg. A. 8, 3:

remos,

id. ib. 4, 594:

sagittam nervo,

to shoot, discharge, Ov. M. 11, 325:

semen vehementius urinam impellit,

drives down, promotes the discharge of, Plin. 24, 19, 118, § 180:

praecipitantem igitur impellamus et perditum prosternamus,

give a push to, Cic. Clu. 26, 70; Tac. A. 4, 22:

procumbunt orni, nodosa impellitur ilex,

is overthrown, thrown down, Luc. 3, 440:

impulit aciem,

forced to give way, broke, Liv. 9, 40, 9; cf.:

hostem primo impetu impulit,

id. 9, 27, 9:

impulsis hostibus castra cepit,

Vell. 2, 70, 1:

impulit Vitellianos modica caede,

Tac. H. 3, 16:

quem (hostem) si inpellere maturasset,

id. ib. 4, 34;

78 al.— Designating the limit: in fugam atque in latebras impellere,

Cic. Rab. Perd. 8, 22:

se in vulnus,

Vell. 2, 70 fin.:

inque meos ferrum flammasque Penates Impulit,

Ov. M. 12, 552:

ferrum capulo tenus,

Sil. 9, 382:

(Aufidus) in aequora fluctus,

id. 7, 482; 14, 429:

jamque diem ad metas defessis Phoebus Olympo Impellebat equis,

id. 11, 270.

Trop.

To move to a thing; to impel, incite, urge; esp., to instigate, stimulate, persuade (the predom. signif. in good prose); constr. usu. with aliquem in or ad aliquid and ut; less freq. with a terminal adverb, the inf., the simple acc., or absol.

Aliquem in aliquid:

nisi eum di immortales in eam mentem impulissent, ut, etc.,

Cic. Mil. 33, 89:

hic in fraudem homines impulit,

id. Pis. 1, 1; id. Lael. 24, 89; and:

in fraudem impulsus,

id. Deiot. 12, 32:

in sermonem,

id. de Or. 2, 89, 363:

in plurimas animum audientium species impellere,

Quint. 12, 10, 43.—

Aliquem ad aliquid (so most freq.):

ad quam quemque artem putabat esse aptum, ad eam impellere atque hortari solebat,

Cic. de Or. 1, 28, 126:

ad veterum annalium memoriam comprehendendam impulsi atque incensi,

id. Brut. 5, 19:

facile ad credendum,

id. Rep. 2, 10:

aliquos ad omne facinus,

id. ib. 6, 1:

ad maleficium,

Auct. Her. 2, 21, 34:

ad injuriam faciendam,

Cic. Fl. 34, 85:

ad scelus,

id. Rosc. Am. 14, 39:

ad bellum,

id. Sull. 13, 36:

ad crudelitatem,

Quint. 8, 3, 85:

ad metum, cupiditatem, odium, conciliationem,

id. 3, 8, 12 et saep.—

With ut:

quae causa nos impulerit, ut haec tam sero litteris mandaremus,

Cic. N. D. 1, 4, 7; cf. id. de Sen. 21, 77:

Germanos tam facile impelli, ut in Galliam venirent,

Caes. B. G. 4, 16, 1; Cic. N. D. 2, 66, 166; id. Rep. 3, 2; id. Fin. 3, 20, 65; Hor. Ep. 2, 2, 51 et saep.—

With a terminal adv.:

dum in dubio est animus, paulo momento huc illuc impellitur,

Ter. And. 1, 5, 31:

impulit huc animos,

Luc. 8, 454:

voluntates impellere quo velit,

Cic. de Or. 1, 8, 30.—

With inf.:

fuerunt quos pavor nando capessere fugam impulerit,

Liv. 22, 6, 7:

quae mens tam dira Impulit his cingi telis?

Verg. A. 2, 520; Tac. A. 6, 45; 13, 10:

quendam impulit servilem ei amorem obicere,

id. ib. 14, 60; Hor. C. 3, 7, 14; Stat. Th. 10, 737; Just. 3, 1, 3; 5, 1, 4; 29, 4, 5.—

With the simple acc.:

ut forte legentem Aut tacitum impellat quovis sermone,

to arouse, address, Hor. S. 1, 3, 65; Val. Fl. 4, 486:

cum praetor lictorem impellat,

Juv. 3, 128:

quis modo casus impulit hos,

id. 15, 120:

vernacula multitudo, lasciviae sueta, impellere ceterorum rudes animos,

to instigate, stimulate, Tac. A. 1, 31 Ritter. (Nipperd. implere).—In pass.:

(ut) qui audiunt aut impellantur aut reflectantur,

Cic. de Or. 2, 77, 312:

Bellovacos impulsos ab suis principibus ab Aeduis defecisse,

Caes. B. G. 2, 14, 3:

vel iratum vel impulsum ab aliis,

Quint. 11, 1, 71:

hac fama impulsus Chremes ultro ad me venit,

Ter. And. 1, 1, 72:

impulsus irā... Quibus iris impulsus,

id. Hec. 3, 5, 35:

furore atque amentia impulsus,

Caes. B. G. 1, 40, 4:

hac impulsi occasione,

id. ib. 7, 1, 3:

Induciomari nuntiis impulsi,

id. ib. 5, 26, 2:

Cassandrae impulsus furiis,

Verg. A. 10, 68 et saep.:

quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,

Quint. 7, 1, 10:

cum simul terra, simul mari bellum impelleretur,

Tac. Agr. 25; cf.:

impulsum bellum,

Luc. 7, 5; 7, 330.—

Absol.: cui (daimoniôi) sempel ipse paruerit, numquam impellenti, saepe revocanti, Cic. Div. 1, 54, 122:

qui nullo impellente fallebant,

id. Fl. 8, 20:

uno ictu frequenter impellunt (sententiae),

Quint. 12, 10, 48.—

To overthrow, subdue, destroy (rare): praecipitantem igitur impellamus, et perditum prosternamus, Cic. Clu. 26, 70:

miseri post fata Sychaei... Solus hic (Aeneas) inflexit sensus animumque labantem Impulit,

i. e. has completely subdued, Verg. A. 4, 23:

impellere ruentem,

to destroy completely, Tac. H. 2, 63 fin.:

inpulsas Vitellii res audietis,

id. ib. 3, 2:

inmenso Achaicae victoriae momento ad impellendos mores,

Plin. 33, 11, 53, § 149:

impulsum bellum,

i. e. brought near to a close, Luc. 5, 330:

impellens quidquid sibi, summa petenti, obstaret,

id. 1, 149:

tum leviter est temptatum,... et nunc maximo temporum nostrorum auctore prope inpulsum,

Quint. 3, 4, 2 Spald. N. cr.

lēgo, āvi, ātum (archaic perf. legassit for legaverit, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Inv. 2, 50, 148), 1, v. a. [lex; and therefore qs. lege creare], a publicist's and jurid. t. t.

A publicist's t. t.

To send with a commission or charge, to send on an embassy, send as ambassador; to depute, despatch:

ne hoc quidem senatui relinquebas, ut legati ex ejus ordinis auctoritate legarentur,

Cic. Vatin. 15, 35:

hominem honestum ac nobilem legarunt ad Apronium,

id. Verr. 2, 3, 48, § 114: eos privatae rei causa legari, id. Fam. 3, 8, 4:

juste pieque legatus venio,

Liv. 1, 32:

tres adulescentes in Africam legantur, qui reges adeant, etc.,

Sall. J. 21, 4:

quos Athenienses Romam ad senatum legaverant impetratum, etc.,

Gell. 7, 14, 8.—

Transf. to the commission itself (ante- and post-class.):

quae verba legaverint Rhodii ad hostium ducem,

what they told him through their deputies, Gell. 15, 31 in lemm. —

Beyond the official sphere:

quin potius, quod legatum est tibi negotium, Id curas?

committed, intrusted, Plaut. Cas. 1, 12.—

To appoint or choose as deputy (as the official assistant, lieutenant, of a general or governor):

eum (Messium) Caesari legarat Appius,

Cic. Att. 4, 15, 9:

ego me a Pompeio legari ita sum passus, ut, etc.,

id. ib. 4, 2, 6:

istum legatum iri non arbitror,

id. ib. 10, 1, 4:

ne legaretur Gabinius Pompeio expetenti,

id. de Imp. Pomp. 19, 57:

Dolabella me sibi legavit,

chose me for his lieutenant, id. Att. 15, 11, 4:

Calpurnius parato exercitu legat sibi homines nobiles, etc.,

Sall. J. 28.—

A jurid. t. t.: aliquid, to appoint by a last will or testament, to leave or bequeath as a legacy (class.):

Numitori, qui stirpis maximus erat, regnum vetustum Silviae gentis legat,

Liv. 1, 3: legavit quidam uxori mundum omne penumque, Lucil. ap. Gell. 4, 1, 3:

usumfructum omnium bonorum Caesenniae legat,

Cic. Caecin. 4, 11:

Fabiae pecunia legata est a viro,

id. Top. 3, 14:

cui argentum omne legatum est,

Quint. 5, 10, 62:

in argento legato,

id. 7, 2, 11.—

Aliquid alicui ab aliquo, to leave one a legacy to be paid by the principal heir:

uxori testamento legat grandem pecuniam a filio, si qui natus esset: ab secundo herede nihil legat,

Cic. Clu. 12, 33:

si paterfamilias uxori ancillarum usum fructum legavit a filio, neque a secundo herede legavit,

id. Top. 4, 21; Quint. 7, 9, 5.—Hence,

lēgātus, i, m.

(Acc. to lego, I. A.) An ambassador, legate, Cic. Vatin. 15, 35:

legatos mittere,

id. de Imp. Pomp. 12, 35:

ad senatum legatos de aliqua re mittere,

id. de Or. 2, 37, 155; cf.:

missi magnis de rebus uterque Legati,

Hor. S. 1, 5, 29:

legatos mittere ad indicendum bellum,

Liv. 31, 8; Ov. M. 14, 527.—

(Acc. to lego, I. B.).

An official assistant given to a general or the governor of a province, a deputy, lieutenant, lieutenant-general:

quos legatos tute tibi legasti?

Cic. Pis. 14, 33:

qui M. Aemilio legati fuerunt,

id. Clu. 36, 99:

Quintus frater meus legatus est Caesaris,

id. Fam. 1, 9, 21; id. Off. 3, 20, 79; cf.:

Murena summo imperatori legatus L. Lucullo fuit, qua in legatione duxit exercitum, etc.,

id. Mur. 9, 20; 14, 32:

neque se ei legatum defuturum,

id. Phil. 11, 7, 17; Val. Max. 5, 5, 1:

hiberna cum legato praefectoque tradidisses,

Cic. Pis. 35, 86:

(Calvisius) duos legatos Uticae reliquerat,

id. Phil. 3, 10 fin.:

quaestorius,

id. Verr. 2, 1, 21, § 56; Caes. B. G. 2, 5 fin.:

L. Caesar, cujus pater Caesaris erat legatus,

id. B. C. 1, 8, 2:

magnitudo et splendor legati,

Liv. 38, 58, 9:

in magna legatum quaere popina,

Juv. 8, 172.—

Under the emperors, a governor sent to a province by the emperor, Tac. A. 12, 40; id. Agr. 33; Suet. Vesp. 4; Spart. Hadr. 3 et saep.; cf. legatio, I. B. 2., and Orell. ad Tac. Agr. 9.—

Legati legionum, commanders, Suet. Tib. 19; id. Vesp. 4; cf.:

Caesar singulis legionibus singulos legatos et quaestorem praefecit,

Caes. B. G. 1, 52; Tac. A. 2, 36; id. H. 1, 7.—Also called;

legatus praetorius,

Tac. Agr. 7.—

lēgātum, i, n. (acc. to lego, II.), a bequest, legacy:

legatum est delibatio hereditatis, qua testator ex eo, quod universum heredis foret, alicui quid collatum velit,

Dig. 30, 116:

Hortensii legata cognovi,

Cic. Att. 7, 3, 9:

reliqua legata varie dedit,

Suet. Aug. 101; id. Tib. 48:

legatum peto ex testamento,

Quint. 4, 2, 6:

jus capiendi legata alicui adimere,

Suet. Dom. 8:

cymbala pulsantis legatum amici,

Juv. 9, 62:

legatorum genera sunt quattuor,

Gai. Inst. 2, 192; cf. sqq.

lĕgo, lēgi, lectum ( gen. plur. part. legentum, Ov. Tr. 1. 7, 25), 3, v. a. [Gr. legô, logos, logas, etc.; Lat. legumen, di-leg-ens, neg-leg-o, etc.; cf. Germ. lesen], to bring together, to gather, collect.

Lit.

In gen.:

oleam,

Cato, R. R. 144:

nuces,

Cic. de Or. 2, 66, 265:

herbas collibus,

Ov. M. 14, 347: flores et humi nascentia fraga, [p. 1048] Verg. E. 3, 92; cf.:

roscida mala,

id. ib. 8, 38:

flores in calathos,

Ov. F. 5, 218:

spolia caesorum,

Liv. 5, 39:

quos (montanos asparagos),

Juv. 11, 69.—Of the dead who have been burned:

ossa,

Ov. H. 10, 150:

homini mortuo ossa,

Cic. Leg. 2, 24, 60: ossa filii, Sen. de Ira, 2, 33, 6; cf. Quint. 8, 5, 21; Lact. de Mort. Persec. 21, 11:

reliquias legerunt primores equestris ordinis,

Suet. Aug. 100. —

Esp.

To take out, pick out, extract, remove:

quibusdam et radi ossa et legi... quae sine totius pernicie corporis haerere non poterant,

Sen. Prov. 1, 3, 2:

ossa vivis,

id. ad Marc. 22, 3:

ossa in capite lecta,

id. Ben. 5, 24, 3:

ossa e vulneribus,

Quint. 6, 1, 30.—

To pluck, strip, gather fruit from (a tree, etc.):

oleam qui legerit,

Cato, R. R. 144, 1:

ficus non erat apta legi,

Ov. F. 2, 254.—

Poet.: legere fila, to wind up:

extrema Lauso Parcae fila legunt,

i. e. spin the last thread of life, Verg. A. 10, 815; cf.:

quae dedit ingrato fila legenda viro,

Ov. F. 3, 462:

stamen,

Prop. 4 (5), 4, 40 (42).—

Naut. t. t.: vela legere, to draw together, furl:

omnis navita ponto umida vela legit,

Verg. G. 1, 373:

vela legunt socii,

id. A. 3, 532:

ipse dabit tenera vela, legetque manu,

Ov. H. 15, 215; Val. Fl. 2, 13:

prora funem legit Argus ab alta,

draws in, takes in, id. 1, 312:

ancoras classis legit,

is weighing anchor, Sen. Troad. 759.—

To take to one's self unjustly, to carry off, steal, purloin, plunder, abstract (not in Cic.): omnia viscatis manibus leget, omnia sumet: crede mihi, auferet omnia, Lucil. ap. Non. 332 and 396, 4:

majus esse maleficium stuprare ingenuam quam sacrum legere,

Auct. Her. 2, 30 fin.:

sacra divum,

Hor. S. 1, 3, 117:

soceros legere et gremiis abducere pactas,

Verg. A. 10, 79 Serv. ad loc. (but Forbig. renders legere here as = eligere, sumere; cf. 8. infra).—

Of places, to go, pass, or wander through ( poet.):

nec me studiosius altera saltus Legit,

Ov. M. 5, 579:

pars cetera pontum Pone legit,

sails through, Verg. A. 2, 207:

vada dura lego,

id. ib. 3, 706:

freta,

id. ib. 3, 127:

aequora Afra,

Ov. F. 4, 289:

Ioniumque rapax Icariumque legit,

id. ib. 4, 566: vestigia alicujus, to follow one's footsteps, to track or pursue him:

subsequitur pressoque legit vestigia gressu,

id. M. 3, 17; cf.:

et vestigia retro Observata legit,

Verg. A. 9, 392:

tortos orbes,

to wander through, id. ib. 12, 481.—

To pass or sail by, to skirt, to coast along a shore, land, or place (mostly poet.):

Inarimen Prochytenque legit,

Ov. M. 14, 89; 15, 705; 709: primi litoris oram, coast along, i. e. not enter into details, Verg. G. 2, 44; id. E. 8, 7:

navibus oram Italiae,

Liv. 21, 51 fin.:

oram Campaniae,

Suet. Tib. 11; cf.

terram,

id. Aug. 16. —

Pregn., to choose from a number, to pick out, single out, select, elect (class.):

alia esse oportet forma quem tu pugno legeris,

pick out to fight with, Plaut. Am. 1, 1, 160:

judices,

Cic. Phil. 5, 6, 16:

omnia, quae leget quaeque reiciet,

id. Fin. 4, 15, 40:

scribam,

to elect, appoint, id. Clu. 45, 126:

condiciones nubendi,

id. Cael. 15:

cives in patres,

Liv. 23, 22:

viros ad bella,

Ov. M. 7, 669:

geminasque legit de classe biremes,

Verg. A. 8, 79: legit virum vir, each one singles out his man (of the combatants in a battle), id. ib. 11, 632:

senatum ad modum pristinum redegit duabus lectionibus: prima ipsorum arbitratu, quo vir virum legit,

Suet. Aug. 35; Tac. H. 1, 18: neque ejus legendam filiam (sc. virginem Vestalem) qui domicilium in Italia non haberet, At. Cap. ap. Gell. 1, 12, 8.—

With inf.:

fidissima custos Lecta sacrum justae veneri occultare pudorem,

Stat. Th. 1, 530.

Trop.

To catch up, i. e. overhear a conversation:

nunc huc concedam, ut horum sermonem legam,

Plaut. Ps. 1, 4, 21 (cf. sublegere, id. Mil. 4, 2. 98).—

To catch with the eye, to view, observe, behold, survey, see.

In gen.:

tumulum capit, unde omnes longo ordine posset Adversos legere,

Verg. A. 6, 755 Heyne ad loc.; and cf. Verg. A. 6, 34.—

In partic., to read or peruse a writing:

ut eos libros per te ipse legeres,

Cic. Top. 1:

defensionem causae,

id. Verr. 2, 5, 43, § 112:

legi apud Clitomachum, A. Albium jocantem dixisse, etc.,

id. Ac. 2, 45, 137:

aliquid studiose intenteque,

Plin. Ep. 9, 13, 1:

significas legisse te in quadam epistula mea, jussisse Verginium, etc.,

id. ib. 9, 19, 1: philosophorum consultorumque opiniones, Quint. 12, 11, 17:

liber tuus et lectus est et legitur a me diligenter,

Cic. Fam. 6, 5, 1:

orationem,

Quint. 1, 1, 6:

aiunt multum legendum esse non multa,

Plin. Ep. 7, 9, 15.—With a pers. obj.:

antiquos et novos,

Quint. 2, 5, 23:

antiquos studiosius,

id. 3, 6, 62:

poëtas,

id. 1, 4, 4. —In pass.:

Horatius fere solus legi dignus,

Quint. 10, 1, 96:

si cum judicio legatur Cassius Severus,

id. 10, 1, 116:

dumque legar, mecum pariter tua fama legetur,

Ov. Tr. 5, 14, 5:

sepulcra legens,

when reading epitaphs, Cic. de Sen. 7, 21:

legentium plerisque,

Liv. 1 praef. §

4: opus nescio an minimae legentibus futurum voluptati,

to my readers, Quint. 3, 1, 2; cf. id. 9, 4, 2; 2, 5, 3:

nec Cynicos nec Stoica dogmata,

Juv. 13, 121.— Absol.:

legendi usus,

Lact. 3, 25, 9:

memoriam continuus legendi usus instruit,

Macr. S. 1, 5, 1.—

In partic.

To read out, read aloud, recite (esp. freq. in post-Aug. authors):

convocatis auditoribus volumen legere, etc.,

Cic. Brut. 51, 191: codicem pro contione, id. Fragm. ap. Quint. 4, 4, 8:

audio me male legere, dumtaxat versus, orationes enim commodius,

Plin. Ep. 9, 34:

obturem impune legentibus aures,

Hor. Ep. 2, 2, 105:

quem vero arripuit tenet occiditque legendo,

with recitation, id. A. P. 475:

quis dabit historico quantum daret acta legenti,

to read him the news, Juv. 7, 104.—

To find in an author or a writing:

ut scriptum legimus,

Cic. Deiot. 7, 19:

legi etiam scriptum, esse avem quandam, etc.,

id. N. D. 2. 49 init.:

ego vero haec scripta legi,

id. Planc. 39, 94:

praeterea scriptum legimus, Gallos in venatibus tinguere sagittas,

Gell. 17, 15, 7. relatum legere, Nep. praef. 1.— Pass.:

in aliis codicibus non peccato sed peccatis legitur,

Aug. Cont. Jul. Rel. 1, 22; id. Don. Persev. 6 init. al.—

A publicist's t. t.: legere senatum, to read over or call off the names of senators (which was done by the censors;

v. lectio, II. A. 2.): censores fideli concordia senatum legerunt,

Liv. 40, 51; 9, 29; 9, 30; 9, 46; 43, 15 al.—Hence, lĕgens, entis, Part. as subst. m., a reader ( poet. and in post-Aug. prose for lector), Ov. Tr. 1, 7, 25.— Plur., Liv. praef. 4; Quint. 3, 1, 2; Plin. 8, 16, 17, § 44; Tac. A. 4, 33.—Also, lectus, a, um, P. a., chosen, picked out, selected; choice, excellent (class.): argenti lectae numeratae minae, good, i. e. of full weight, Plaut. Ps. 4, 7, 50; so,

argentum,

Ter. Phorm. 1, 2, 3:

ut neque vir melior neque lectior femina in terris sit,

Cic. Inv. 1, 31, 52:

lectissimi viri atque ornatissimi,

id. Verr. 2, 1, 6, § 15; cf. id. Div. in Caecil. 9, 29:

uxor lectissima,

id. Inv. 1, 31, 52:

(verbis) lectis atque illustribus uti,

id. de Or. 3, 37, 150:

nihil est aliud... pulcre et oratorie dicere nisi optimis sententiis verbisque lectissimis dicere,

id. Or. 68, 227:

juvenum lectissime,

Stat. S. 5, 1, 247; cf.:

viginti lectis equitum comitatus,

Verg. A. 9, 48.—Hence, adv.: lectē, choicely, selectly (very rare):

ab lego lecte ac lectissime,

Varr. L. L. 6, § 36 Müll.— Comp.:

lectius,

Varr. R. R. 1, 54, 2 (al. lecta).

lēgo, āvi, ātum (archaic perf. legassit for legaverit, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Inv. 2, 50, 148), 1, v. a. [lex; and therefore qs. lege creare], a publicist's and jurid. t. t.

A publicist's t. t.

To send with a commission or charge, to send on an embassy, send as ambassador; to depute, despatch:

ne hoc quidem senatui relinquebas, ut legati ex ejus ordinis auctoritate legarentur,

Cic. Vatin. 15, 35:

hominem honestum ac nobilem legarunt ad Apronium,

id. Verr. 2, 3, 48, § 114: eos privatae rei causa legari, id. Fam. 3, 8, 4:

juste pieque legatus venio,

Liv. 1, 32:

tres adulescentes in Africam legantur, qui reges adeant, etc.,

Sall. J. 21, 4:

quos Athenienses Romam ad senatum legaverant impetratum, etc.,

Gell. 7, 14, 8.—

Transf. to the commission itself (ante- and post-class.):

quae verba legaverint Rhodii ad hostium ducem,

what they told him through their deputies, Gell. 15, 31 in lemm. —

Beyond the official sphere:

quin potius, quod legatum est tibi negotium, Id curas?

committed, intrusted, Plaut. Cas. 1, 12.—

To appoint or choose as deputy (as the official assistant, lieutenant, of a general or governor):

eum (Messium) Caesari legarat Appius,

Cic. Att. 4, 15, 9:

ego me a Pompeio legari ita sum passus, ut, etc.,

id. ib. 4, 2, 6:

istum legatum iri non arbitror,

id. ib. 10, 1, 4:

ne legaretur Gabinius Pompeio expetenti,

id. de Imp. Pomp. 19, 57:

Dolabella me sibi legavit,

chose me for his lieutenant, id. Att. 15, 11, 4:

Calpurnius parato exercitu legat sibi homines nobiles, etc.,

Sall. J. 28.—

A jurid. t. t.: aliquid, to appoint by a last will or testament, to leave or bequeath as a legacy (class.):

Numitori, qui stirpis maximus erat, regnum vetustum Silviae gentis legat,

Liv. 1, 3: legavit quidam uxori mundum omne penumque, Lucil. ap. Gell. 4, 1, 3:

usumfructum omnium bonorum Caesenniae legat,

Cic. Caecin. 4, 11:

Fabiae pecunia legata est a viro,

id. Top. 3, 14:

cui argentum omne legatum est,

Quint. 5, 10, 62:

in argento legato,

id. 7, 2, 11.—

Aliquid alicui ab aliquo, to leave one a legacy to be paid by the principal heir:

uxori testamento legat grandem pecuniam a filio, si qui natus esset: ab secundo herede nihil legat,

Cic. Clu. 12, 33:

si paterfamilias uxori ancillarum usum fructum legavit a filio, neque a secundo herede legavit,

id. Top. 4, 21; Quint. 7, 9, 5.—Hence,

lēgātus, i, m.

(Acc. to lego, I. A.) An ambassador, legate, Cic. Vatin. 15, 35:

legatos mittere,

id. de Imp. Pomp. 12, 35:

ad senatum legatos de aliqua re mittere,

id. de Or. 2, 37, 155; cf.:

missi magnis de rebus uterque Legati,

Hor. S. 1, 5, 29:

legatos mittere ad indicendum bellum,

Liv. 31, 8; Ov. M. 14, 527.—

(Acc. to lego, I. B.).

An official assistant given to a general or the governor of a province, a deputy, lieutenant, lieutenant-general:

quos legatos tute tibi legasti?

Cic. Pis. 14, 33:

qui M. Aemilio legati fuerunt,

id. Clu. 36, 99:

Quintus frater meus legatus est Caesaris,

id. Fam. 1, 9, 21; id. Off. 3, 20, 79; cf.:

Murena summo imperatori legatus L. Lucullo fuit, qua in legatione duxit exercitum, etc.,

id. Mur. 9, 20; 14, 32:

neque se ei legatum defuturum,

id. Phil. 11, 7, 17; Val. Max. 5, 5, 1:

hiberna cum legato praefectoque tradidisses,

Cic. Pis. 35, 86:

(Calvisius) duos legatos Uticae reliquerat,

id. Phil. 3, 10 fin.:

quaestorius,

id. Verr. 2, 1, 21, § 56; Caes. B. G. 2, 5 fin.:

L. Caesar, cujus pater Caesaris erat legatus,

id. B. C. 1, 8, 2:

magnitudo et splendor legati,

Liv. 38, 58, 9:

in magna legatum quaere popina,

Juv. 8, 172.—

Under the emperors, a governor sent to a province by the emperor, Tac. A. 12, 40; id. Agr. 33; Suet. Vesp. 4; Spart. Hadr. 3 et saep.; cf. legatio, I. B. 2., and Orell. ad Tac. Agr. 9.—

Legati legionum, commanders, Suet. Tib. 19; id. Vesp. 4; cf.:

Caesar singulis legionibus singulos legatos et quaestorem praefecit,

Caes. B. G. 1, 52; Tac. A. 2, 36; id. H. 1, 7.—Also called;

legatus praetorius,

Tac. Agr. 7.—

lēgātum, i, n. (acc. to lego, II.), a bequest, legacy:

legatum est delibatio hereditatis, qua testator ex eo, quod universum heredis foret, alicui quid collatum velit,

Dig. 30, 116:

Hortensii legata cognovi,

Cic. Att. 7, 3, 9:

reliqua legata varie dedit,

Suet. Aug. 101; id. Tib. 48:

legatum peto ex testamento,

Quint. 4, 2, 6:

jus capiendi legata alicui adimere,

Suet. Dom. 8:

cymbala pulsantis legatum amici,

Juv. 9, 62:

legatorum genera sunt quattuor,

Gai. Inst. 2, 192; cf. sqq.

lĕgo, lēgi, lectum ( gen. plur. part. legentum, Ov. Tr. 1. 7, 25), 3, v. a. [Gr. legô, logos, logas, etc.; Lat. legumen, di-leg-ens, neg-leg-o, etc.; cf. Germ. lesen], to bring together, to gather, collect.

Lit.

In gen.:

oleam,

Cato, R. R. 144:

nuces,

Cic. de Or. 2, 66, 265:

herbas collibus,

Ov. M. 14, 347: flores et humi nascentia fraga, [p. 1048] Verg. E. 3, 92; cf.:

roscida mala,

id. ib. 8, 38:

flores in calathos,

Ov. F. 5, 218:

spolia caesorum,

Liv. 5, 39:

quos (montanos asparagos),

Juv. 11, 69.—Of the dead who have been burned:

ossa,

Ov. H. 10, 150:

homini mortuo ossa,

Cic. Leg. 2, 24, 60: ossa filii, Sen. de Ira, 2, 33, 6; cf. Quint. 8, 5, 21; Lact. de Mort. Persec. 21, 11:

reliquias legerunt primores equestris ordinis,

Suet. Aug. 100. —

Esp.

To take out, pick out, extract, remove:

quibusdam et radi ossa et legi... quae sine totius pernicie corporis haerere non poterant,

Sen. Prov. 1, 3, 2:

ossa vivis,

id. ad Marc. 22, 3:

ossa in capite lecta,

id. Ben. 5, 24, 3:

ossa e vulneribus,

Quint. 6, 1, 30.—

To pluck, strip, gather fruit from (a tree, etc.):

oleam qui legerit,

Cato, R. R. 144, 1:

ficus non erat apta legi,

Ov. F. 2, 254.—

Poet.: legere fila, to wind up:

extrema Lauso Parcae fila legunt,

i. e. spin the last thread of life, Verg. A. 10, 815; cf.:

quae dedit ingrato fila legenda viro,

Ov. F. 3, 462:

stamen,

Prop. 4 (5), 4, 40 (42).—

Naut. t. t.: vela legere, to draw together, furl:

omnis navita ponto umida vela legit,

Verg. G. 1, 373:

vela legunt socii,

id. A. 3, 532:

ipse dabit tenera vela, legetque manu,

Ov. H. 15, 215; Val. Fl. 2, 13:

prora funem legit Argus ab alta,

draws in, takes in, id. 1, 312:

ancoras classis legit,

is weighing anchor, Sen. Troad. 759.—

To take to one's self unjustly, to carry off, steal, purloin, plunder, abstract (not in Cic.): omnia viscatis manibus leget, omnia sumet: crede mihi, auferet omnia, Lucil. ap. Non. 332 and 396, 4:

majus esse maleficium stuprare ingenuam quam sacrum legere,

Auct. Her. 2, 30 fin.:

sacra divum,

Hor. S. 1, 3, 117:

soceros legere et gremiis abducere pactas,

Verg. A. 10, 79 Serv. ad loc. (but Forbig. renders legere here as = eligere, sumere; cf. 8. infra).—

Of places, to go, pass, or wander through ( poet.):

nec me studiosius altera saltus Legit,

Ov. M. 5, 579:

pars cetera pontum Pone legit,

sails through, Verg. A. 2, 207:

vada dura lego,

id. ib. 3, 706:

freta,

id. ib. 3, 127:

aequora Afra,

Ov. F. 4, 289:

Ioniumque rapax Icariumque legit,

id. ib. 4, 566: vestigia alicujus, to follow one's footsteps, to track or pursue him:

subsequitur pressoque legit vestigia gressu,

id. M. 3, 17; cf.:

et vestigia retro Observata legit,

Verg. A. 9, 392:

tortos orbes,

to wander through, id. ib. 12, 481.—

To pass or sail by, to skirt, to coast along a shore, land, or place (mostly poet.):

Inarimen Prochytenque legit,

Ov. M. 14, 89; 15, 705; 709: primi litoris oram, coast along, i. e. not enter into details, Verg. G. 2, 44; id. E. 8, 7:

navibus oram Italiae,

Liv. 21, 51 fin.:

oram Campaniae,

Suet. Tib. 11; cf.

terram,

id. Aug. 16. —

Pregn., to choose from a number, to pick out, single out, select, elect (class.):

alia esse oportet forma quem tu pugno legeris,

pick out to fight with, Plaut. Am. 1, 1, 160:

judices,

Cic. Phil. 5, 6, 16:

omnia, quae leget quaeque reiciet,

id. Fin. 4, 15, 40:

scribam,

to elect, appoint, id. Clu. 45, 126:

condiciones nubendi,

id. Cael. 15:

cives in patres,

Liv. 23, 22:

viros ad bella,

Ov. M. 7, 669:

geminasque legit de classe biremes,

Verg. A. 8, 79: legit virum vir, each one singles out his man (of the combatants in a battle), id. ib. 11, 632:

senatum ad modum pristinum redegit duabus lectionibus: prima ipsorum arbitratu, quo vir virum legit,

Suet. Aug. 35; Tac. H. 1, 18: neque ejus legendam filiam (sc. virginem Vestalem) qui domicilium in Italia non haberet, At. Cap. ap. Gell. 1, 12, 8.—

With inf.:

fidissima custos Lecta sacrum justae veneri occultare pudorem,

Stat. Th. 1, 530.

Trop.

To catch up, i. e. overhear a conversation:

nunc huc concedam, ut horum sermonem legam,

Plaut. Ps. 1, 4, 21 (cf. sublegere, id. Mil. 4, 2. 98).—

To catch with the eye, to view, observe, behold, survey, see.

In gen.:

tumulum capit, unde omnes longo ordine posset Adversos legere,

Verg. A. 6, 755 Heyne ad loc.; and cf. Verg. A. 6, 34.—

In partic., to read or peruse a writing:

ut eos libros per te ipse legeres,

Cic. Top. 1:

defensionem causae,

id. Verr. 2, 5, 43, § 112:

legi apud Clitomachum, A. Albium jocantem dixisse, etc.,

id. Ac. 2, 45, 137:

aliquid studiose intenteque,

Plin. Ep. 9, 13, 1:

significas legisse te in quadam epistula mea, jussisse Verginium, etc.,

id. ib. 9, 19, 1: philosophorum consultorumque opiniones, Quint. 12, 11, 17:

liber tuus et lectus est et legitur a me diligenter,

Cic. Fam. 6, 5, 1:

orationem,

Quint. 1, 1, 6:

aiunt multum legendum esse non multa,

Plin. Ep. 7, 9, 15.—With a pers. obj.:

antiquos et novos,

Quint. 2, 5, 23:

antiquos studiosius,

id. 3, 6, 62:

poëtas,

id. 1, 4, 4. —In pass.:

Horatius fere solus legi dignus,

Quint. 10, 1, 96:

si cum judicio legatur Cassius Severus,

id. 10, 1, 116:

dumque legar, mecum pariter tua fama legetur,

Ov. Tr. 5, 14, 5:

sepulcra legens,

when reading epitaphs, Cic. de Sen. 7, 21:

legentium plerisque,

Liv. 1 praef. §

4: opus nescio an minimae legentibus futurum voluptati,

to my readers, Quint. 3, 1, 2; cf. id. 9, 4, 2; 2, 5, 3:

nec Cynicos nec Stoica dogmata,

Juv. 13, 121.— Absol.:

legendi usus,

Lact. 3, 25, 9:

memoriam continuus legendi usus instruit,

Macr. S. 1, 5, 1.—

In partic.

To read out, read aloud, recite (esp. freq. in post-Aug. authors):

convocatis auditoribus volumen legere, etc.,

Cic. Brut. 51, 191: codicem pro contione, id. Fragm. ap. Quint. 4, 4, 8:

audio me male legere, dumtaxat versus, orationes enim commodius,

Plin. Ep. 9, 34:

obturem impune legentibus aures,

Hor. Ep. 2, 2, 105:

quem vero arripuit tenet occiditque legendo,

with recitation, id. A. P. 475:

quis dabit historico quantum daret acta legenti,

to read him the news, Juv. 7, 104.—

To find in an author or a writing:

ut scriptum legimus,

Cic. Deiot. 7, 19:

legi etiam scriptum, esse avem quandam, etc.,

id. N. D. 2. 49 init.:

ego vero haec scripta legi,

id. Planc. 39, 94:

praeterea scriptum legimus, Gallos in venatibus tinguere sagittas,

Gell. 17, 15, 7. relatum legere, Nep. praef. 1.— Pass.:

in aliis codicibus non peccato sed peccatis legitur,

Aug. Cont. Jul. Rel. 1, 22; id. Don. Persev. 6 init. al.—

A publicist's t. t.: legere senatum, to read over or call off the names of senators (which was done by the censors;

v. lectio, II. A. 2.): censores fideli concordia senatum legerunt,

Liv. 40, 51; 9, 29; 9, 30; 9, 46; 43, 15 al.—Hence, lĕgens, entis, Part. as subst. m., a reader ( poet. and in post-Aug. prose for lector), Ov. Tr. 1, 7, 25.— Plur., Liv. praef. 4; Quint. 3, 1, 2; Plin. 8, 16, 17, § 44; Tac. A. 4, 33.—Also, lectus, a, um, P. a., chosen, picked out, selected; choice, excellent (class.): argenti lectae numeratae minae, good, i. e. of full weight, Plaut. Ps. 4, 7, 50; so,

argentum,

Ter. Phorm. 1, 2, 3:

ut neque vir melior neque lectior femina in terris sit,

Cic. Inv. 1, 31, 52:

lectissimi viri atque ornatissimi,

id. Verr. 2, 1, 6, § 15; cf. id. Div. in Caecil. 9, 29:

uxor lectissima,

id. Inv. 1, 31, 52:

(verbis) lectis atque illustribus uti,

id. de Or. 3, 37, 150:

nihil est aliud... pulcre et oratorie dicere nisi optimis sententiis verbisque lectissimis dicere,

id. Or. 68, 227:

juvenum lectissime,

Stat. S. 5, 1, 247; cf.:

viginti lectis equitum comitatus,

Verg. A. 9, 48.—Hence, adv.: lectē, choicely, selectly (very rare):

ab lego lecte ac lectissime,

Varr. L. L. 6, § 36 Müll.— Comp.:

lectius,

Varr. R. R. 1, 54, 2 (al. lecta).

pătĕfăcĭo, fēci, factum, 3 (scanned pătēfēcit, Lucr. 4, 320; and in pass. pătēfīet, id. 6, 1001), v. a. [pateo-facio], to make or lay open, to open, throw open (freq. and class.; syn.: pando, recludo, aperio).

Lit.:

iter,

Cic. N. D. 2, 56, 141:

patefacere et munire alicui aditum ad aliquid,

id. Fam. 13, 78, 2:

aures assentatoribus,

id. Off. 1, 26, 91:

portas,

Liv. 2, 15:

ordines, aciem,

id. 28, 14:

sulcum aratro,

Ov. M. 3, 104:

oculos,

Plin. 11, 37, 55, § 150: patefacta triumphis Janua. Prop. 1, 16, 1:

iter per Alpes patefieri volebat,

Caes. B. G. 3, 1; cf. Inscr. Marin. Fratr. Arv. p. 27.— Poet.:

postera lux radiis latum patefecerat orbem,

i. e. had exposed to view, made visible, Ov. M. 9, 794.—Esp. (= anoigein), to open the way, as a discoverer or pioneer; to be the first to find:

vias,

Caes. B G 7, 8:

tellus in longas est patefacta vias,

Tib. 1, 3, 36, cf.:

patefactumque nostris legionibus Pontum,

Cic. Imp. Pomp. 8, 21:

loca,

Nep. Hann. 3, 4.—

Trop., to disclose, expose, detect, bring to light: si hoc celatur, in metu;

sin patefit, in probro sum,

Ter. Phorm. 5, 4, 6:

odium suum in aliquem,

Cic. Att. 11, 13, 2:

patefacere verum et illustrare,

id. Lael. 26, 97:

rem,

id. Q. Fr. 2, 6, 5:

patefacere et proferre aliquid,

id. Mil. 37, 103:

veritas patefacta,

id. Sull. 16, 45; id. Ac. 2, 39, 122:

Lentulus patefactus indiciis,

convicted, id. Cat 3, 6, 15:

qui ea proferenda et patefacienda curavit,

id. Fl. 2, 5:

se aliquid patefacturam,

id. Ac. 2, 14, 44.

rĕ-posco, ĕre, v. a., to demand back, to ask for again, as something belonging to one (class.); constr. aliquid; aliquid ab aliquo; more freq., aliquem aliquid, and absol.

Lit.:

dedisti eam dono mihi: Eandem nunc reposcis,

Plaut. Men. 4, 3, 16:

quoi talentum mutuom dedi, reposcam,

id. Trin. 3, 2, 202:

quae deposueris,

Quint. 9, 2, 63:

pecuniam,

Tac. A. 1, 35:

ignes commissos,

Prop. 4 (5), 11, 53:

fratrem clamore magno,

Sil. 17, 460:

ego ab hac puerum reposcam,

Plaut. Truc. 4, 3, 76:

virginem,

id. Curc. 5, 2, 16:

aulam auri te reposco,

id. Aul. 4, 10, 33:

eum vidulum,

id. Rud. 5, 2, 65:

eum simulacrum Cereris,

Cic. Verr. 2, 4, 51, § 113:

alter me Catilinam reposcebat,

id. Red. in Sen. 4, 10:

Parthos signa,

Verg. A. 7, 606:

(talenta) Thebani reposcunt Thessalos,

Quint. 5, 10, 111:

propensiores ad bene merendum quam ad reposcendum,

Cic. Lael. 9, 32. —

Trop., to ask for, claim, demand, exact, require, as something due:

attentas aures animumque reposco,

Lucr. 6, 920:

quod natura reposcit,

id. 2, 369:

vitam (mea fata),

Prop. 2, 1, 71:

amissam meā virtutem voce,

Ov. M. 13, 235:

foedus flammis,

Verg. A. 12, 573:

responsa Ordine cuncta suo,

id. ib. 11, 240:

promissa,

id. ib. 12, 2:

pretium libelli,

Plin. Ep. 7, 12, 5:

gratiam,

id. ib. 1, 13, 6:

vicem,

Mart. 8, 38, 3:

natos poenas,

Verg. A. 2, 139 Forbig. ad loc. (Heyne, ad poenas):

ab altero rationem vitae,

Cic. Verr. 2, 3, 1, § 1: rationem (rei) ab aliquo, id. Div. in Caecil. 9, 27; Caes. B. G. 5, 30; cf.:

vos rationem reposcitis, quid Achaei Lacedaemoniis bello victis fecerimus?

Liv. 39, 37:

quid dicturos reposcentibus aut prospera aut adversa,

who demanded an account of their successes or reverses, Tac. H. 3, 13 fin.:

cave respuas, Ne poenas Nemesis reposcat a te,

Cat. 50, 20.

rĕposco, ōnis, m. [1. reposco], one who makes a demand, who urges a claim, a dun:

acerrimi,

Amm. 22, 16, 23.

consŭlo, lŭi, ltum, 3, v. n. and a. [from con and root sal-; cf. consul and consilium].

To consider, reflect, deliberate, take counsel, reflect upon, consult.

Neutr.

In gen.

Absol.: quid nunc? etiam consulis? do you still deliberate, i. e. hesitate? Plaut. Trin. 2, 4, 171; cf. id. Truc. 2, 4, 75 Speng.: ne quid in consulendo adversi eveniat, Cato ap. Gell. 7, 3, 14:

consulto opus est,

there is need of deliberation, Sall. C. 1, 6:

dum tempus consulendi est,

Ter. Hec. 5, 1, 19:

satis facere consulentibus,

Cic. Or. 42, 143:

ut omnium rerum vobis ad consulendum potestas esset,

Liv. 8, 13, 18:

ut tot uno tempore motibus animi turbati trepidarent magis quam consulerent,

id. 21, 16, 2:

praesidium consulenti curiae,

Hor. C. 2, 1, 14 et saep.—

With in and acc.:

consulere in longitudinem,

to take thought for the future, Ter. Heaut. 5, 2, 10:

in commune,

for the common good, id. And. 3, 3, 16; Liv. 32, 21, 1; Tac. A. 12, 5; id. Agr. 12; Curt. 5, 9, 14;

and in the same sense: in medium,

Verg. A. 11, 335; Liv. 24, 22, 15; Tac. H. 2, 5; Luc. 5, 46:

in unum,

Tac. H. 1, 68; 4, 70:

in publicum (opp. suscipere proprias simultates),

Plin. Ep. 9, 13, 21; Tac. A. 1, 24.—

With de and abl.:

bello confecto de Rhodiis consultum est,

Sall. C. 51, 5; so,

de communibus negotiis,

id. J. 105, 1:

de salute suorum,

Cic. Sull. 22, 63:

omnibus de rebus,

Tac. A. 4, 40.—

With ut or ne:

consulere vivi ac prospicere debemus, ut illorum (liberorum) solitudo munita sit,

Cic. Verr. 2, 1, 58, § 153:

tu ne qua manus se attollere nobis A tergo possit, custodi et consule longe,

Verg. A. 9, 322.— Impers.:

ut urbi... satis esset praesidii, consultum atque provisum est,

Cic. Cat. 2, 12, 26:

ne deficerent, consulendum esse,

Cels. 3, 4, 31.—

Esp., consulere alicui or alicui rei, to take care for some person or thing, to be mindful of, take care of, look to, have regard for, to counsel or consult for:

tuae rei bene consulere cupio,

Plaut. Trin. 3, 2, 9:

quid me fiat, parvi pendis, dum illi consulas,

Ter. Heaut. 4, 3, 37:

qui parti civium consulunt, partem neglegunt,

Cic. Off. 1, 25, 85: consulere eorum commodis et utilitati salutique [p. 442] servire, id. Q. Fr. 1, 1, 9, § 27; so,

famae, pudicitiae tuae,

id. Phil. 2, 2, 3:

dignitati meae,

id. Fam. 11, 29, 1:

suae vitae,

Caes. B. G. 7, 12:

receptui sibi,

id. B. C. 3, 69:

reipublicae juxta ac sibi,

Sall. C. 37, 8; id. J. 58, 2; Hor. Ep. 1, 17, 1:

timori magis quam religioni,

Caes. B. C. 1, 67; cf.:

magis irae quam famae,

Sall. C. 51, 7:

qui mi consultum optime velit esse,

Ter. Phorm. 1, 3, 1: mi ires consultum male? to counsel evil or badly, Plaut. Bacch. 3, 6, 36; so,

male patriae,

Nep. Epam. 10, 1; id. Phoc. 2, 2.—With si:

melius consulet (sibi), si, etc.,

Cels. 1, 3, 55.—

Consulere aliquem (or aliquid), to consult with one, to ask his opinion or advice, to ask counsel of, to consult, question (for the sake of advice).

In gen.:

cum te consuluissem, quid mihi faciendum esse censeres,

Cic. Fam. 11, 29, 1:

te, qui philosophum audis,

id. ib. 9, 26, 1:

Apellem tragoedum, uter, etc.,

Suet. Calig. 33 al. —Of inanim. objects:

speculum suum,

Ov. A. A. 3, 136; cf.:

spectatas undas, quid se deceat,

id. M. 4, 312:

nares, an olerent aera Corinthōn,

Mart. 9, 60, 11:

diem de gemmis, etc.,

Ov. A. A. 1, 251 sq.:

animum nostrum,

Quint. 4, 2, 52:

aures meas,

id. 9, 4, 93:

suas vires,

id. 10, 2, 18 al. —With two accs.:

ibo et consulam hanc rem amicos, quid faciundum censeant,

Plaut. Men. 4, 3, 26:

nec te id consulo,

Cic. Att. 7, 20, 2:

consulere prudentiorem coepi aetates tabularum,

Petr. 88.—Freq.,

Esp. as t. t.

In the lang. of religion, to consult a deity, an oracle, omens, etc.:

Apollinem de re,

Cic. Leg. 2, 16, 40:

deum consuluit auguriis, quae suscipienda essent,

Liv. 1, 20, 7:

deos hominum fibris,

Tac. A. 14, 30 fin.:

Phoebi oracula,

Ov. M. 3, 9; Suet. Vesp. 5:

Tiresiam conjectorem,

Plaut. Am. 5, 1, 76:

haruspicem,

Cic. Div. 2, 4, 11; Suet. Tib. 63; Cato, R. R. 5, 4:

vates nunc extis, nunc per aves,

Liv. 2, 42, 10:

Cumaeam anum,

Ov. F. 4, 158:

avem primum visam augur,

id. ib. 1, 180:

spirantia exta,

Verg. A. 4, 64; so,

trepidantia exta,

Ov. M. 15, 576:

sacras sortes,

id. ib. 11, 412:

Etrusci haruspices male consulentes,

Gell. 4, 5, 5.— Pass. impers.:

si publice consuletur... sin privatim,

Tac. G. 10. —With dependent question:

senatus pontificum collegium consuli jussit, num omne id aurum in ludos consumi necessum esset,

Liv. 39, 5, 9:

consulti per ludibrium pontifices, an concepto necdum edito partu rite nuberet,

Tac. A. 1, 10.—

In judic. lang., to ask advice of a lawyer, to consult, etc.:

quam inanes domus eorum omnium, qui de jure civili consuli solent,

Cic. Verr. 2, 1, 46, § 120:

consuli quidem te a Caesare scribis: sed ego tibi ab illo consuli mallem,

id. Fam. 7, 11, 2:

si jus consuleres, peritissimus,

Liv. 39, 40, 6:

munus hoc eorum qui consuluntur,

i. e. who are skilled in the law, Cic. Leg. 1, 4, 14; so id. Quint. 16, 53.—

With dependent question: consulens eum, an seni jam testato suaderet ordinare suprema judicia,

Quint. 6, 3, 92.—The formula usual in asking advice was, licet consulere? Cic. Mur. 13, 28; cf. Hor. S. 2, 3, 192.—

In publicists' lang., to take counsel with the competent authorities, to consult:

Quirites, utrum, etc.,

Liv. 31, 7, 2; so,

senatum,

Sall. J. 28, 2:

senatum de foedere,

id. ib. 39, 2;

62, 10: populum de ejus morte,

Cic. Mil. 7, 16:

plebem in omnia (tribuni),

Liv. 6, 39, 2 al. —

Aliquid.

To take counsel or deliberate upon something, to consider:

est consulere quiddam quod tecum volo,

Plaut. Most. 5, 1, 53; id. Pers. 5, 2, 63:

rem delatam consulere ordine non licuit,

Liv. 2, 28, 2; so,

consulere et explorare rem,

Cic. Att. 2, 16, 4:

consulis rem nulli obscuram,

Verg. A. 11, 344 al.:

bis repulsi Galli quid agant consulunt,

Caes. B. G. 7, 83.—

To advise something, to give advice:

tun' consulis quicquam?

Ter. Ad. 1, 2, 47; id. Phorm. 1, 3, 22.— Absol.:

ab re consulit blandiloquentulus,

advises to his hurt, Plaut. Trin. 2, 1, 17.

Sometimes meton. (causa pro effectu).

To take a resolution, resolve, conclude, determine.

Neutr.; constr. absol. or with de aliquo or in aliquem:

de nullis quam de vobis infestius aut inimicius consuluerunt,

Liv. 28, 29, 8; so,

de perfugis gravius quam de fugitivis,

id. 30, 43, 13:

in humiliores libidinose crudeliterque consulebatur,

id. 3, 36, 7; so,

crudeliter in deditos victosque,

id. 8, 13, 15; cf. Tac. Agr. 16. —

Act.:

quid in concilio consuluistis?

Plaut. Bacch. 1, 1, 6:

animum ego inducam tamen, ut illud, quod tuam in rem bene conducat, consulam,

id. Cist. 3, 4: ne quid gravius de salute tuā consulas, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 16, 1:

pessime istuc in te atque in illum consulis,

Ter. Heaut. 3, 1, 28:

quae reges irā inpulsi male consuluerint,

Sall. C. 51, 4:

nisi quod de uxore potuit honestius consuli,

id. J. 95, 3.— Pass. impers.:

aliter mihi de illis ac de me ipso consulendum est,

Cic. Att. 7, 13, 3.—

With the access. idea of judging, in the connection boni, optimi aliquid consulere, to excuse, take in good part, interpret favorably; be contented, pleased, or satisfied with:

sit consul a consulendo vel a judicando: nam et hoc consulere veteres vocaverunt, unde adhuc remanet illud Rogat boni consulas, id est bonum judices,

Quint. 1, 6, 32; cf. Paul. ex Fest. p. 41, 8 Müll.: nemo hoc rex ausus est facere, eane fieri bonis, bono genere gnatis boni consulitis? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:

boni consulendum,

Varr. L. L. 7, § 40 Müll.:

tu haec quaeso consule missa boni,

Ov. P. 3, 8, 24; cf. id. Tr. 4, 1, 106; so,

nostrum laborem,

Quint. 6, prooem. § 16; Plin. Ep. 7, 12, 3:

hoc munus,

Sen. Ben. 1, 1, 8; id. Prov. 2, 4; id. Ep. 9, 20; 17, 9; 88, 17:

quaerebat argentum avaritia: boni consuluit interim invenisse minium,

Plin. 33, prooem. 2, § 4;

8, 16, 17, § 44: boni et optimi consulere,

App. M. 8, p. 205, 28.— Hence,

consultus, a, um, P. a.

Well considered or weighed, deliberated upon, maturely pondered:

bene consultum consilium surripitur saepissume, si minus, etc.,

Plaut. Mil. 3, 1, 5 sq.:

ipsi omnia, quorum negotium est, consulta ad nos et exquisita deferunt,

Cic. de Or. 1, 58, 250: neque eam usquam invenio, neque quo eam, neque quā quaeram consultum'st, I know neither, etc., Plaut. Rud. 1, 4, 6:

operā consultā,

with mature reflection, Gell. 7 (6), 17, 3;

in the same sense, consulto consilio,

Paul. Sent. 1, 9, 6:

consultius est huic poenalem quoque stipulationem subjungere,

it is better. more advantageous, Dig. 2, 15, 15.—

(Acc. to I. B. 1.) Knowing, skilful, experienced, practised, esp. in law; skilled or learned in the law:

non ille magis juris consultus quam justitiae fuit,

Cic. Phil. 9, 5, 10:

juris atque eloquentiae,

Liv. 10, 22, 7:

consultissimus vir omnis divini atque humani juris,

id. 1, 18, 1; cf. Gell. 1, 13, 10:

insanientis sapientiae,

Hor. C. 1, 34, 3:

universae disciplinae,

Col. 11, 1, 12.—Hence, subst.: consultus, i, m., a lawyer:

tu consultus modo rusticus,

Hor. S. 1, 1, 17; id. Ep 2, 2, 87; 2, 2, 159; Ov. A. A. 1, 83.— Esp. with juris, often written as one word, jūrisconsultus, i, m., v. h. v.— Absol.:

ut natura non disciplinā consultus esse videatur,

Cic. Caecin. 27, 78:

consultorum alterum disertissimum, disertorum alterum consultissimum fuisse,

id. Brut. 40, 148:

consultiores sibimet videntur Deo,

Tert. adv. Marc. 2, 2.—

Subst.: consultum, i, n.

(Acc. to I. B. 1. b.) A consultation, inquiry of a deity:

Sostratus (sacerdos) ubi laeta et congruentia exta magnisque consultis annuere deam videt, etc.,

Tac. H. 2, 4.—

(Acc. to II.) A decree, decision, resolution, plan; so first, Senatus consultum, or in one word, Senatusconsul-tum, a decree of the Senate (most freq. in all periods; the senatus consulta were not, like the plebiscita, the supreme law of the republic; but under the emperors, all new laws took this form, v. esp. Sandars, Introd., Just. Inst. § 15;

1, 2, 5),

Sall. C. 42, 3; Cic. Verr. 2, 4, 66, § 149:

senatus consultum est quod senatus jubet atque constituit, nam cum auctus esset populus Romanus... aequum visum est senatum vice populi consuli,

Just. Inst. 1, 2, 5;

for which, consulta Patrum,

Hor. Ep. 1, 16, 41. —Of a decree of the Sicilian council:

ne senatus consultum Siculi homines facere possent,

Cic. Verr. 2, 4, 65, § 146.—Also in other connections:

facta et consulta fortium et sapientium,

Cic. Leg. 1, 24, 62; cf.:

facta consultaque Alexandri,

Sall. H. 3, 7 Dietsch:

consulta et decreta,

id. J. 11, 5:

consulta sese omnia cum illo integra habere,

all objects of consultation, plans, id. ib. 108, 2; cf.:

ab occultis cavendum hominibus consultisque,

plans, Liv. 25, 16, 4; and:

approbare collegam consulta,

id. 10, 39, 10:

dum consulta petis,

responses, oracles, divinations, Verg. A. 6, 151:

tua magna,

decisions, id. ib. 11, 410; so,

mollia,

Tac. A. 1, 40:

mala,

id. ib. 6, 6:

ex consulto factum,

purposely, voluntarily, Auct. Her. 2, 30, 49.—Hence, adv., considerately, deliberately, designedly, on purpose.

Form consultō (class. in prose and poetry):

utrum perturbatione aliquā animi an consulto et cogitata fiat injuria,

Cic. Off. 1, 8, 27; Plaut. Poen. 3, 5, 43; Cic. N. D. 1, 31, 85; id. Leg. 1, 8, 25; Caes. B. G. 5, 16; 5, 37; Sall. J. 60, 5; 64, 5; Quint. 8, 4, 19; Tac. A. 4, 16; Suet. Caes. 56; * Hor. S. 1, 10, 14 al. —

Form consultē (mostly ante- and post-class.):

qui consulte, docte atque astute cavet,

Plaut. Rud. 4, 7, 14:

caute atque consulte gesta,

Liv. 22, 38, 11; Spart. Had. 2.— Comp., Liv. 22, 24, 3; Tac. H. 2, 24. — Sup., Capitol. Pert. 7.

spătĭum, ii, n. [root spa-, to draw; Gr. spaô; span-, to stretch; Gr. spanis, want; cf.: penomai, penês; Germ. spannen; Dor. spadion (=stadion), race-course; cf. Lat. penuria], room, a space (very freq. and class.).

Lit.

In gen.: est natura loci spatiumque profundi, Quod neque percurrere flumina possint, Nec, etc.... Usque adeo passim patet ingens copia rebus;

Finibus exemptis,

Lucr. 1, 1002; 5, 370; 1, 389:

locus ac spatium, quod inane vocamus,

id. 1, 426; cf. id. 1, 523:

per totum caeli spatium diffundere sese (solis lux),

id. 4, 202; cf.:

tres pateat caeli spatium non amplius ulnas,

Verg. E. 3, 105:

flumen Dubis paene totum oppidum cingit: reliquum spatium, quā flumen intermittit, mons continet,

Caes. B. G. 1, 38:

temporibus rerum et spatiis locorum animadversis,

id. B. C. 3, 61 fin.:

quod spatium non esset agitandi,

Nep. Eum. 5, 4:

spatium loci,

Quint. 8, 3, 84:

spatio distante,

Ov. M. 11, 715.—

In partic.

A (limited) space, distance, interval (syn. intervallum):

siderum genus spatiis immutabilibus ab ortu ad occasum commeans,

Cic. N. D. 2, 19, 49:

magno spatio paucis diebus confecto,

Caes. B. G. 3, 29:

itineris spatium,

id. B. C. 1, 24 fin.:

viae spatium,

the distance, length, Ov. M. 8, 794:

trabes paribus intermissae spatiis (shortly before: paribus intervallis),

Caes. B. G. 7, 23; cf.:

alios ineunt cursus aliosque recursus Adversi spatiis,

Verg. A. 5, 584 Coningt. ad loc.:

hic locus aequo fere spatio ab castris utrisque aberat,

Caes. B. G. 1, 43:

inter duas acies tantum erat relictum spatii, ut, etc.,

id. B. C. 3, 92:

cum Viridorix contra eum duum milium spatio consedisset,

id. B. G. 3, 17:

magnum spatium abesse,

id. ib. 2, 17:

quo tanta machinatio ab tanto spatio institueretur?

id. ib. 2, 30:

tormentorum usum spatio propinquitatis interire,

id. B. C. 2, 16 fin.:

jamque tenebat Nox medium caeli spatium,

Hor. S. 2, 6, 101:

illi medio in spatio chorus Occurrit,

Verg. A. 10, 219:

dimidium fere spatium confecerat, cum, etc.,

Nep. Eum. 9, 1:

spatium discrimina fallit,

the distance, Ov. M. 8, 577.—

Size, bulk, extent:

dum spatium victi considerat hostis (serpentis),

Ov. M. 3, 95:

elephantis,

Luc. 9, 732:

oris Et colli, ov. M. 2, 672: dat spatium collo,

id. ib. 3, 195:

breve lateris,

Juv. 6, 503; cf.:

quod sit homini spatium a vestigio ad verticem,

Plin. 7, 17, 17, § 77:

spatia montis,

id. 35, 1, 1, § 2:

spatium admirabile rhombi,

very large, Juv. 4, 39:

vasti corporis,

Sen. Hippol. 806:

plantae Herculis,

Gell. 1, 1, 2: trahit aures in spatium, in length, i. e. lengthens them out, Ov. M. 11, 176; so,

in spatium,

id. ib. 2, 197; 7, 783; Sil. 13, 562.—

An open space for walking, racing, etc., in.

A walk, promenade; a public place or square, etc. (cf. ambulatio):

urbs delubris distincta spatiisque communibus,

Cic. Rep. 1, 26, 41:

templaque et innumeris spatia interstincta columnis,

i. e. colonnades, porticos, Stat. S. 3, 5, 90:

quin igitur ad illa spatia nostra sedesque pergimus, ubi cum satis erit deambulatum, requiescemus,

Cic. Leg. 1, 4, 14:

spatia silvestria,

id. ib. 1, 5, 15:

orator ex Academiae spatiis,

id. Or. 3, 12 (quoted by Quint. 12, 2, 23, and by Tac. Or. 32):

Academiae non sine causā nobilitata spatia,

Cic. Fin. 5, 1, 1: locus planis Porrectus spatiis, in level spaces, i. e. plains, Hor. Ep. 1, 7, 42:

ille actus habenā Curvatis fertur spatiis,

Verg. A. 7, 381.—

A race-course, track:

sicut fortis equus, spatio qui saepe supremo Vicit Olympia,

Enn. Ann. 18, 22:

nec vero velim quasi decurso spatio a calce ad carceres revocari,

Cic. Sen. 23, 83:

amat spatiis obstantia rumpere claustra,

Hor. Ep. 1, 14, 9:

cum carceribus sese effudere quadrigae, Addunt in spatia,

Verg. G. 1, 513 Forbig. ad loc.:

hic ad Elei metas et maxuma campi Sudabit spatia,

id. ib. 3, 202: signoque repente Corripiunt spatia [p. 1736] audito, id. A. 5, 316:

tritumque relinquunt Quadrijugi spatium,

Ov. M. 2, 168; cf.:

equi Pulsabant pedibus spatium declivis Olympi,

id. ib. 6, 487:

abstulere me velut de spatio Graeciae res immixtae Romanis,

Liv. 35, 40, 1:

nobilis equos cursus et spatia probant,

Tac. Or. 39.—

Poet., in gen., room or space in a building:

Phocus in interius spatium pulchrosque recessus Cecropidas ducit,

the inner space, the interior, Ov. M. 7, 670.—

Transf., the action of walking, a walk, promenade; a turn, course:

cum in ambulationem ventum esset, Scaevolam, duobus spatiis tribusve factis, dixisse, etc.,

Cic. de Or. 1, 7, 28; cf. id. Rep. 1, 12, 18; Suet. Aug. 83:

si interdum ad forum deducimur, si uno basilicae spatio honestamur,

Cic. Mur. 34, 70:

septem spatiis circo meruere coronam,

Ov. Hal. 68:

(agitatores) septimo spatio palmae appropinquant,

Sen. Ep. 30, 13.—

Trop.

Of time.

In gen., a space of time, interval, period:

spatia omnis temporis non numero dierum sed noctium finiunt,

Caes. B. G. 6, 18:

spatium praeteriti temporis,

Cic. Arch. 1, 1:

quantum fuit diei spatium,

as the portion of the day allowed, Caes. B. G. 2, 11 fin.:

annuum spatium,

id. B. C. 3, 3:

annuum, menstruum, diurnum, nocturnum,

Cic. Inv. 1, 26, 39:

dierum triginta,

id. Verr. 2, 2, 39, § 96:

parvo dilexit spatio Minoida Theseus,

Prop. 2, 24, 43 (3, 19, 27):

spatio brevi,

Hor. C. 1, 11, 6:

in brevi spatio mutantur secla animantum,

Lucr. 2, 77; so,

in brevi spatio,

Ter. Heaut. 5, 2, 2:

aliquid longo spatio tenere,

Cic. Off. 2, 23, 81:

me ex comparato et constituto spatio defensionis in semihorae curriculum coëgisti,

id. Rab. Perd. 2, 6:

hoc interim spatio conclave illud concidisse,

id. de Or. 2, 86, 353:

spatia annorum,

Prop. 3 (4), 21, 31:

spatium juventae Transire,

Ov. M. 15, 225:

illa dies... incerti spatium mihi finiat aevi,

id. ib. 15, 874:

post sexagesimum vitae spatium,

i. e. after the sixtieth year, Plin. 7, 50, 51, § 170.—

In partic.

Of a portion of time in which to do any thing, space, time, leisure, opportunity:

neque, ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

Ter. Hec. 3, 3, 14:

nisi tempus et spatium datum sit,

Cic. Quint. 1, 4:

irae suae spatium et consilio tempus dare,

Liv. 8, 32:

ubicumque datum erat spatium solitudinis,

Ter. Hec. 1, 2, 55:

quantum spatii nobis datur,

Cic. de Or. 1, 59, 252:

tempus inane peto, requiem spatiumque furori,

Verg. A. 4, 433: ne properes, oro;

spatium pro munere posco,

Ov. R. Am. 277:

proin quicquid est, da tempus ac spatium tibi. Quod ratio non quit, saepe sanavit mora,

Sen. Agam. 2, 129.—Esp.: spatium (aliquid, nihil spatii, etc.) alicui faciendi or ad faciendum aliquid, time to do a thing:

breve spatium'st perferundi quae minitas mihi,

Plaut. Capt. 3, 5, 85:

ut Ne esset spatium cogitandi ad disturbandas nuptias,

Ter. And. 1, 2, 11:

quam longum spatium amandi amicam tibi dedi!

id. Hec. 4, 4, 62:

dare alicui spatium ad se colligendum,

Cic. Caecin. 2, 6:

ad scribendum,

id. Fam. 15, 17, 1:

pila in hostes coniciendi,

Caes. B. G. 1, 52; 4, 13; Ov. M. 10, 163:

nec fuit spatium ad contrahenda castra,

Caes. B. G. 7, 40:

cum erit spatium, utrumque praestabo,

Cic. Att. 5, 14, 1:

si spatium ad dicendum habuissemus,

id. Verr. 1, 18, 56:

spatium sumamus ad cogitandum,

id. Fin. 4, 1, 1; id. de Or. 1, 33, 150:

sex dies ad eam rem conficiendam spatii postulant,

Caes. B. C. 1, 3 fin.:

vix explicandi ordines spatium Etruscis fuit,

Liv. 2, 46, 3:

spatium Vitellianis datum refugiendi,

Tac. H. 2, 25.—Rarely with dat.:

spatium quidem tandem adparandis nuptiis, vocandi, sacruficandi dabitur paululum,

Ter. Phorm. 4, 4, 20.—

A year of life:

quosdam (morbos) post sexagesimum vitae spatium non accidere,

Plin. 7, 50, 51, § 170. —

Metrical time, measure, quantity:

trochaeus, qui est eodem spatio quo choreus,

Cic. Or. 57, 193; cf. Quint. 1, 5, 18:

neu sermo subsultet imparibus spatiis ac sonis, miscens longa brevibus, etc.,

id. 11, 3, 43; cf. id. 11, 3, 40; 11, 3, 17 al.—

(Acc. to I. B.) A path, course, race, track:

ut eadem spatia quinque stellae dispari motu cursuque conficiant,

Cic. de Or. 3, 45, 178:

quid mihi opu'st, decurso aetatis spatio, cum meis gerere bellum?

Plaut. Stich. 1, 2, 14:

prope jam excurso spatio,

Ter. Ad. 5, 4, 6:

te vero, mea quem spatiis propioribus aetas Insequitur,

Verg. A. 9, 275: deflexit jam aliquantulum de spatio curriculoque consuetudo majorum, Cic. Lael. 12, 40; cf.:

quemadmodum simus in spatio Q. Hortensium ipsius vestigiis persecuti,

id. Brut. 90, 307:

currenti spatium praemonstra,

Lucr. 6, 93:

pede inoffenso spatium decurrere vitae,

Ov. Tr. 3, 4, 33; Sen. Troad. 398.

tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.

As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.

As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.

In comparison between two adjj.:

tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,

a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):

non tam solido quam splendido nomine,

id. Fin. 1, 18, 61:

tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,

Val. Max. 3, 8, 1:

adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,

things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:

quorum vires quam repentinae tam breves,

Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:

non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,

Cic. Brut. 37, 140:

ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,

id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:

maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,

Liv. 7, 1, 8:

quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,

id. 21, 43, 11:

donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,

id. 4, 2, 4. —

In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.

As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;

not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,

as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:

quam placida'st aqua,

id. ib. 3, 2, 165:

tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,

id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:

nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,

Cic. Or. 30, 168:

tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,

id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—

The adjective not repeated.

The terms of comparison being nouns or pronouns:

tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),

Plaut. Capt. 2, 2, 60:

fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,

id. Bacch. 3, 3, 30:

tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,

id. Cas. 3, 6, 43:

ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,

id. Poen. 1, 2, 145:

tam crebri ad terram decidebant quam pira,

id. ib. 2, 38:

tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,

Ter. Ad. 5, 3, 63:

quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,

id. ib. 4, 1, 18:

tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,

Cic. Sull. 31, 87:

tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,

id. Fam. 13, 3:

nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,

Liv. 45, 22:

nihil est tam violentum quam magna vis aquae,

Sen. Q. N. 3, 30, 6:

(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),

Quint. 8, 2, 8:

(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,

Sen. Ira, 1, 9, 2.—

Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,

Plaut. Cist. 2, 1, 20:

nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,

Cic. Sen. 12, 41:

neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,

Lucr. 6, 101.—Virtually negative:

quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),

Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:

vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,

Liv. 28, 39, 13. —

With quam in subst.-clause:

quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,

Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:

juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,

Cic. Leg. 1, 4, 12. —

Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?

Cic. Leg. 1, 4, 14.—

With quam in adverb.-clause:

cupam facito tam crassam quam modioli postulant,

Cato, R. R. 21, 1:

si era mea sciat tam socordem esse quam sum,

Plaut. Cist. 4, 2, 5:

tua est imago: tam consimili'st quam potest,

id. Men. 5, 9, 4:

sororem tam similem quam lacte lacti est,

id. Mil. 2, 2, 87.—

Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.

Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:

quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?

Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:

nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,

Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—

The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:

tam facile vinces quam pirum volpes comest,

id. Most. 3, 1, 26:

tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,

id. Merc. 1, 2, 77:

tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,

id. Truc. 1, 2, 109:

tam facile quam tu arbitraris,

Cic. Div. 1, 6, 10:

tam cito evertetur quam navis, etc.,

id. Rep. 1, 34, 51:

nihil tam cito redditur quam a speculo imago,

Sen. Q. N. 1, 4, 2. —

Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,

Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):

quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,

Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —

With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.

One verb compared with another:

nam quod edit tam duim quam perduim,

for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:

vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,

Cic. Att. 13, 20, 4:

utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,

Quint. 2, 5, 17:

Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,

Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:

fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,

Lucr. 6, 115.—

The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,

Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;

tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,

Plaut. Capt. 2, 2, 61:

tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),

id. Aul. 3, 6, 12:

quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,

id. Capt. 2, 2, 6:

tam huic loqui licere oportet quam isti,

id. Cas. 2, 6, 58:

tam tibi istuc credo quam mihi,

id. Ep. 1, 2, 25:

haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,

Cic. Ac. 2, 44, 137:

tam moveor quam tu, Luculle,

id. ib. 2, 46, 141:

tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,

id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:

tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,

Cic. Tusc. 1, 24, 56:

sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,

Sen. Ira. 1, 12, 4:

meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),

id. ib. 1, 15, 1:

tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),

id. Q. N. 3, 16, 3:

quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),

Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.

sic),

Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —

Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,

Ter. Heaut. 4, 3, 8:

nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,

Cic. Tusc. 3, 16, 34:

quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,

id. Verr. 2, 2, 34, § 83:

cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,

id. Fam. 7, 3, 2:

qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,

id. Att. 2, 17, 2:

neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,

id. Verr. 1, 8, 21:

Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,

Liv. 38, 39, 10.—

Object-inff.:

qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,

Cic. Ac. 2, 14, 44:

quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,

id. Tusc. 1, 7, 13:

virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,

id. Lael. 26, 98.—

Subject-inff. or dependent clauses:

ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),

Plaut. As. 1, 1, 109:

Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,

Ter. Eun. 4, 4, 51:

tam teneor dono quam si dimittar onustus,

Hor. Ep. 1, 7, 18:

Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,

Ov. M. 4, 613:

tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,

Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):

nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,

Cic. Off. 1, 34, 125:

eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,

id. Att. 9, 2, a, 3:

nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,

id. Tusc. 2, 12, 28:

non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,

id. Or. 2, 72, 295:

cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,

id. Top. 1, 2:

auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,

Liv. 2, 44, 7:

Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,

id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —

With quam in adverb.-clause:

tam confido quam poti'st,

Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;

v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),

Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—

Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:

quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,

Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:

quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,

id. Brut. 15, 58.—

With esse and predic. noun:

tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,

Plaut. Mil. 2, 5, 47:

equidem tam sum servos quam tu,

id. Capt. 3, 4, 11:

tam ego homo sum quam tu,

id. As. 2, 4, 83:

nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,

Ter. Ad. 3, 3, 68:

tam es tu judex quam ego senator,

Cic. Rab. Post. 7, 17:

tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,

id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:

tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,

Plaut. Capt. 2, 2, 86:

qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,

Cic. Off. 1, 7, 23. —

Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,

Cic. Off. 3, 8, 35. —

With quasi in place of quam:

tam a me pudica est quasi soror mea sit,

Plaut. Curc. 1, 1, 51. —

Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):

quam magis adspecto, tam magis est nimbata,

Plaut. Poen. 1, 2, 138:

magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,

id. Bacch. 5, 1, 5:

quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

id. As. 1, 3, 6:

quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,

Lucr. 4, 999:

quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,

id. 5, 453:

tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:

quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,

Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:

verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,

Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:

quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,

Plaut. Trin. 4, 2, 19.—

Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.

the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,

Cato, R. R. 64 (65):

oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,

id. ib. 64 (65):

quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,

id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:

quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,

Plaut. Aul. 2, 2, 59:

quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,

Ter. Heaut. 5, 2, 44:

quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,

id. Ad. 3, 4, 56:

quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,

Varr. R. R. 2, 9:

quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,

Sall. J. 31, 14. —

With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):

nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),

Plaut. Mil. 4, 7, 26:

tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),

id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).

With a comp. clause understood.

With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:

quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),

Cic. Off. 1, 21, 73:

cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),

id. Tusc. 3, 1, 1:

nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),

id. ib. 1, 23, 55:

non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,

id. Ac. 2, 4, 10:

sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),

Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);

sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),

Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:

bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,

Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:

tam gratia'st,

id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;

nolo tibi molestos esse nos,

id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—

With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.

With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:

equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,

id. Most. 1, 3, 29:

ordine cum videas tam certo multa creari,

Lucr. 5, 735:

deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,

id. 5, 12:

quorsum igitur tam multa de voluptate?

Cic. Sen. 12, 44:

ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,

id. Tusc. 1, 42, 100:

inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,

id. Fin. 2, 23, 77:

quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?

as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:

tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,

id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:

ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,

id. Ac. 2, 21, 68:

tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,

at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:

supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,

Liv. 39, 31, 14:

tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,

Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:

qui tam crudelem tyrannum occideret,

id. 3, 1, 2:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,

id. 3, 2, 7:

tam contraria est pestis,

Plin. 8, 38, 57, § 136:

tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,

id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):

tamne indignus videar?

Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:

nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,

of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—

With advv.:

alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?

Plaut. Capt. 1, 2, 37:

quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?

id. Am. 1, 3, 4:

unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?

Ter. Phorm. 3, 3, 1:

quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,

Lucr. 5, 559:

jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,

Cic. Tusc. 1, 6, 12:

ista tam aperte et per versa et falsa,

id. Ac. 2, 18, 60:

cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,

id. Sen. 5, 13:

me pudet tam cito de sententia esse dejectum,

id. Tusc. 2, 5, 14:

etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,

id. Fin. 5, 11, 31:

an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,

as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:

nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,

id. Or. 1, 55, 274:

quid tu, inquit, tam mane?

id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:

quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,

id. ib. 1, 14:

cum tam procul a finibus Macedoniae absint,

Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:

qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,

Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:

tam vesperi,

Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—

With verbs:

ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,

Plaut. Bacch. 4, 5, 10:

quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?

id. Cist. 1, 1, 55:

quid tam properas?

id. Pers. 4, 6, 11:

cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),

Ter. Ad. 5, 7, 21:

age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,

id. Heaut. 5, 5, 8:

non pol temere'st quod tu tam times,

id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:

quam si explicavisset, non tam haesitaret,

i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:

quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),

Plaut. Cas. 4, 4, 31:

Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),

Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:

numquam ego te tam esse matulam credidi,

Plaut. Pers. 4, 3, 72.—

Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).

After hic:

etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?

Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:

hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,

id. ib. 2, 2, 31, §

77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,

id. Clu. 14, 42:

haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,

id. Sest. 13, 31:

in hoc tam exiguo vitae curriculo,

id. Arch. 11, 28:

hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,

id. Cat. 1, 5, 11:

in hac tam clara re publica natus,

id. Rep. 1, 19, 31:

hanc rem publicam tam praeclare fundatam,

id. Par. 1, 2, 10:

haec tam crebra Etruriae concilia,

Liv. 5, 5, 8:

in his tam parvis atque tam nullis,

Plin. 11, 2, 1, § 2:

quorsum haec tam putida tendant,

Hor. S. 2, 7, 21:

hac tam prospera pugna nuntiata,

Curt. 3, 11, 16.—

After ille:

ille homo tam locuples, tam honestus,

Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §

44: illud tam grave bellum,

Val. Max. 5, 6, ext. 1:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,

id. 3, 2, 7.—

After iste:

tamenne ista tam absurda defendes?

Cic. N. D. 1, 29, 81:

ista admonitio tua tam accurata,

id. Att. 6, 1, 20:

quae est ista tam infesta ira?

Liv. 7, 30, 15:

iste tam justus hostis, tam misericors victor,

Curt. 4, 10, 34.—

After id ipsum:

id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,

Liv. 1, 48, 9.—

After tot:

jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,

Cic. Ac. 2, 48, 147:

tot tam valida oppida,

Liv. 5, 54, 5:

tot tam opulenti tyranni regesque,

id. 25, 24, 13:

inter tot tam effrenatarum gentium arma,

id. 21, 9, 3:

tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,

id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:

cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,

id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—

After hic talis:

da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,

Cic. Fam. 16, 21, 3.

As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).

Without a negation ( = ita, adeo;

rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,

Plaut. Rud. 3, 4, 51:

quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,

Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:

ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,

Caes. B. C. 3, 36:

tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,

id. B. G. 2, 21:

tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,

Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:

tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,

id. ib. 16, 59:

quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,

Val. Max. 1, 8, ext. 14:

tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,

id. 3, 2, ext. 3:

in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,

Quint. 10, 1, 83:

(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,

Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:

3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,

Plin. 10, 29, 43, § 82:

ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,

Plin. Ep. 3, 14, 7.—

With a negation, or in a question implying a negation.

Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):

numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,

Ter. Hec. 1, 2, 33:

non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,

Lucr. 6, 887:

quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,

Cic. Rosc. Am. 50, 146:

non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,

id. Fam. 6, 12, 1:

nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,

id. ib. 6, 1, 3:

non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,

id. Or. 2, 90, 365:

non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,

id. Att. 13, 31, 1:

nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,

id. Phil. 2, 15, 37:

quis tam demens ut sua voluntate maereat?

id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:

non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,

id. Ac. 2, 17, 53:

non se tam barbarum ut non sciret, etc.,

Caes. B. G. 1, 44, 17:

nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,

Sen. Ira, 2, 12, 3:

nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,

id. Thyest. 619.—

With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:

generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,

id. Pers. 4, 4, 34:

an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?

id. Trin. 4, 2, 42:

nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,

Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:

nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,

id. Sen. 7, 24:

nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,

id. Div. 2, 58, 119:

nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,

id. Sull. 27, 76:

quae est anus tam delira quae timeat ista?

id. Tusc. 1, 21, 48:

ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?

id. N. D. 3, 16, 41:

sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,

id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:

neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,

Caes. B. C. 1, 21:

in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,

Liv. 25, 18, 3:

ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,

Nep. Milt. 8, 4:

ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?

Sen. Thyest. 196. —

With a negation, followed by quin ( = ut is non;

class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,

Plaut. Merc. 2, 3, 27:

nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,

id. Pers. 4, 6, 8:

nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,

id. As. 5, 2, 94:

numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,

Ter. Heaut. 1, 1, 15:

nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,

id. ib. 4, 2, 8:

ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,

Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:

numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,

id. Fam. 6, 1, 7:

ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,

Nep. Alcib. 6, 4.

Tam, ante-class., sometimes = tamen:

antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,

Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,

etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,

Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:

tam si nihil usus esset, jam non dicerem,

id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.

In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;

Tam modo, inquit Praenestinus,

Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372.

tĕnĕo, tĕnŭi, tentum, 2 ( perf. subj. tetinerim, Pac. ap. Non. 178, 15:

tetinerit,

Att. ib. 178, 12:

tetinisse,

Pac. ib. 178, 11; fut. perf. tetinero, acc. to Fest. p. 252 Müll. Another collat. form of the perf. tenivi, acc. to Charis. p. 220 P.; Diom. pp. 363 and 369 ib.), v. a. and n. [root ten-, tan-; Gr. tanumai, teinô; Sanscr. tanomi, to stretch, spread; this root appears in many derived meanings; cf. Lat.: tendo, tenuis, tener, tenor, tenus].

Act., to hold, keep, have in the hand, in the mouth, etc.

Lit.

In gen.: Eu. Porrige bracchium, prehende: jam tenes? Cha. Teneo. Eu. Tene, Plaut. Merc. 5, 2, 42; cf.

argentum,

id. Pers. 3, 3, 9:

cum pyxidem teneret in manu,

Cic. Cael. 26, 63;

for which: aliquid manu,

Quint. 10, 7, 31; Ov. M. 11, 560; id. A. A. 1, 320; Hor. Ep. 1, 19, 34:

aliquid dextrā,

Ov. F. 1, 99:

digitis,

id. ib. 2, 102; id. M. 9, 86; 9, 522:

lacertis,

id. ib. 2, 100 al.:

radicem ore,

Cic. Div. 2, 68, 141:

cibum ore,

Phaedr. 1, 4, 6;

for which: decoctum diu in ore,

Plin. 25, 13, 105, § 166:

aliquem in sinu,

Ov. H. 3, 114;

for which: aliquem sinu,

id. ib. 13, 157:

flabellulum,

Ter. Eun. 3, 5, 50:

facem,

Verg. A. 6, 224:

telum,

Liv. 2, 19. — Prov.: manu tenere aliquid, to seize, grasp, or comprehend a thing which is palpable or evident: aliter leges, aliter philosophi tollunt astutias: leges, quātenus manu tenere possunt;

philosophi, quātenus ratione et intellegentiā,

Cic. Off. 3, 17, 68; cf.:

cum res non conjecturā, sed oculis ac manibus teneretur,

id. Clu. 7, 20. —

In partic.

With the accessory idea of possession, to hold, i. e. to be master of, have in one ' s power, possess, etc. (syn.:

possideo, habeo): multa hereditatibus, multa emptionibus, multa dotibus tenebantur sine injuriā,

Cic. Off. 2, 23, 81:

quae tenuit dives Achaemenes,

Hor. C. 2, 12, 21:

Evander qui multis ante tempestatibus tenuerat loca,

Liv. 1, 5:

provinciam a praedonibus liberam,

Cic. Imp. Pomp. 11, 32:

colles praesidiis,

Caes. B. C. 3, 43:

Formiarum moenia et Lirim,

Hor. C. 3, 17, 8:

tenente Caesare terras,

id. ib. 3, 14, 15:

rem publicam,

Cic. Mur. 39, 83; id. Sest. 19, 44:

summam imperii,

Caes. B. G. 3, 22:

equitum centurias,

Cic. Fam. 11, 16, 3:

alterum cornu,

to command, Nep. Pelop. 4, 3:

provincias aliaque omnia,

Sall. C. 39, 2: scenam, to have sole possession of. [p. 1854] rule over, Suet. Tit. 7. —

Of the possession of the object of affection: te tenet,

Tib. 1, 6, 35; 2, 6, 52; Verg. E. 1, 32; Ov. H. 2, 103 Ruhnk.; 15, 88; id. Am. 3, 7, 3; Phaedr. 2, 2, 4.—In colloq. lang., teneo te, I have you once more, of again seeing the beloved person:

teneone te, Antiphila, maxime animo exoptata meo?

Ter. Heaut. 2, 4, 27 Ruhnk.; Sen. Ben. 7, 4; Ov. H. 18, 183; cf.:

et comitem Aenean juxta natumque tenebat Ingrediens,

Verg. A. 8, 308.—Also like our I have you (fast, bound, etc.):

teneo te, inquam, nam ista Academiae est propria sententia,

Cic. Ac. 2, 48, 148; id. Quint. 20, 63.— Absol.: qui tenent (sc. rem publicam), who are in possession of the State, of public affairs:

qui tenent, qui potiuntur,

Cic. Att. 7, 12, 3; 2, 18, 1. —

With the accessory idea of firmness, persistence, to hold fast, occupy; to watch, guard, defend; to maintain, retain a thing:

legio locum non tenuit atque in proximum collem se recepit,

Caes. B. C. 1, 44:

montes teneri,

id. B. G. 3, 2:

haec noctu firmis praesidiis tenebantur,

id. ib. 7, 69:

Capitolia celsa tenebat,

Verg. A. 8, 653:

quo teneam Protea nodo?

Hor. Ep. 1, 1, 90:

te neque intra Claustra tenebo,

id. C. 3, 11, 44; cf.:

in manicis et Compedibus saevo te sub custode tenebo,

id. Ep. 1, 16, 77: laqueis (se) sensit teneri... fugam frustra tentabat;

at illam Lenta tenet radix exsultantemque coërcet,

Ov. M. 11, 74 sq.; 1, 535:

Athenae tuae sempiternam in arce oleam tenere potuerunt,

Cic. Leg. 1, 1, 2:

agri qui diu aquam tenent,

Pall. Apr. 2, 4:

classem ibi tenebat,

Liv. 31, 46, 8: secundissimo vento cursum tenere, to hold or keep one ' s course, Cic. N. D. 3, 34, 83; cf.:

vento intermisso cursum non tenuit,

Caes. B. G. 5, 8; 4, 28; so,

cursum,

Cic. Planc. 21, 52; id. Rep. 1, 2, 3 fin.; Quint. 4, 3, 13:

quo iter,

Verg. A. 1, 370; Plin. Ep. 6, 16, 10:

(lunam) fingunt cursus viam sub sole tenere,

Lucr. 5, 714:

tenuit tamen vestigia Bucar,

Liv. 29, 32, 6.—

With the accessory idea of reaching the object aimed at, to reach, attain a place:

montes effuso cursu Sabini petebant et pauci tenuere,

Liv. 1, 37, 4:

regionem,

id. 30, 25, 11:

Tenum,

id. 36, 21, 1:

terram,

id. 37, 16, 4; 37, 11, 5; 37, 13, 4;

26, 29, 4: Hesperiam,

Ov. F. 1, 498:

portus,

id. H. 18, 198; Tac. Agr. 38 fin.:

cum quibus (navibus) Cythnum insulam tenuit,

id. H. 2, 9.—

With the accessory idea of movement impeded, to hold fast, hold back, hinder, restrain, detain, check, control, stay, etc.:

naves, quae vento tenebantur,

Caes. B. G. 4, 22:

quid hic agatur, scire poteris ex eo, qui litteras attulit, quem diutius tenui, quia, etc.,

Cic. Att. 11, 3, 1:

si id te non tenet, advola,

id. Fam. 16, 19:

septimum jam diem Corcyrae tenebamur,

id. ib. 16, 7 init.:

Marcellum ab gerundis rebus valetudo adversa Nolae tenuit,

Liv. 24, 20, 7:

non tenebo te pluribus,

Cic. Fam. 11, 16, 3; cf. absol.:

ne diutius teneam,

id. Verr. 2, 1, 13, § 34: solutum (corpus) tenere, Cels. praef. med.; cf.

ventrem,

id. 4, 19 med.:

tene linguam,

Ov. F. 2, 602:

pecus omne tenendum,

Verg. G. 2, 371:

vix a te videor posse tenere manus,

Ov. Am. 1, 4, 10; so,

manus,

id. M. 13, 203; cf.:

manum stomachumque teneto,

Hor. S. 2, 7, 44:

saeva tene cum Berecyntio Cornu tympana,

id. C. 1, 18, 13:

et Phoebi tenuere viam,

i. e. impeded, closed up, Luc. 5, 136:

quo me decet usque teneri?

Verg. A. 5, 384:

lacrimas,

Caes. B. G. 1, 39; so,

lacrimas in morte miserā non tenebamus,

Cic. Verr. 2, 5, 67, § 172:

dictator exercitum in stativis tenebat,

Liv. 6, 14, 1. —

Esp.: se tenere, to keep back, remain, stay:

Sabinus castris sese tenebat,

Caes. B. G. 3, 17; 1, 40; Liv. 2, 45, 2:

nullā clade acceptā castris se pavidus tenebat,

id. 3, 26, 3:

Hasdrubal procul ab hoste intervallo tenebat se,

id. 23, 26, 2:

se domi a conventu remotum tenere,

Nep. Dion, 9, 1:

ego tamen teneo ab accusando vix me hercule: sed tamen teneo,

restrain myself, refrain, Cic. Q. Fr. 3, 2, 2:

nec se tenuit, quin, etc.,

id. Ac. 2, 4, 12; cf.

mid.: teneri non potui, quin tibi apertius illud idem his litteris declararem,

id. Att. 15, 14, 2; Just. 6, 7, 10; cf.:

se intra silentium tenuit,

Plin. Ep. 4, 17, 8:

multum me intra silentium tenui,

id. ib. 7, 6, 6.—

Trop.

In gen., to hold, contain in the mind, to conceive, comprehend, know (syn.:

percipio, intellego): nunc ego teneo, nunc scio, Quid sit hoc negotii,

Plaut. Capt. 3, 5, 39: tenes Quorsum haec tendant quae loquor, id. Ps. 1, 2, 81:

tenes, quid dicam?

Ter. Heaut. 4, 3, 22:

teneo,

I understand, id. And. 1, 1, 59:

teneo quid erret,

id. 3, 2, 18; Cic. Rep. 1, 23, 37; cf.: quibus capiatur Caesar, tenes, Caecin. ap. Cic. Fam. 6, 7, 5:

quae a Romanis auguribus ignorantur, a Cilicibus... Lyciis tenentur,

Cic. Div. 1, 15, 25:

quoniam ea, quae tenebatis ipsi, etiam ex me audire voluistis,

id. Rep. 1, 46, 70:

alicujus reconditos sensus,

id. Sest. 10, 22:

quo pacto cuncta tenerem,

Hor. S. 2, 4, 8:

et teneo melius ista,

Mart. 4, 37, 7.—With inf.:

nullus frugi esse homo potest, nisi qui et bene facere et male tenet,

Plaut. Bacch. 4, 4, 10; Lucr. 3, 647.—

In partic.

To have possession of, have the mastery of, to control any thing:

cum rem publicam opes paucorum non virtutes tenere coeperunt,

Cic. Rep. 1, 34, 51.—

To hold fast, guard, preserve, uphold, keep, insist (syn. servo):

sin consuetudinem meam, quam in re publicā semper habui, tenuero,

Cic. Phil. 1, 11, 27:

ordinem,

id. ib. 5, 13, 35:

portum,

id. Fam. 1, 9, 21:

statum,

id. Rep. 1, 28, 44:

non tenebat ornatum suum civitas,

id. ib. 1, 27, 43:

si jus suum populi teneant,

id. ib. 1, 32, 48:

nec diutius umquam tenetur idem rei publicae modus,

id. ib. 1, 44, 68:

est boni viri, haec duo tenere in amicitiā, etc.,

id. Lael. 18, 65:

morem,

id. Off. 3, 10, 44; so id. Fl. 7, 15; Verg. A. 3, 408:

foedus,

Cic. Balb. 15, 34:

tenebat non modo auctoritatem, sed etiam imperium in suos,

id. Sen. 11, 37:

silentium,

Liv. 1, 28, 8.—

To hold fast, maintain, support, defend, uphold, insist:

illud arcte tenent accurateque defendunt, voluptatem esse summum bonum,

hold fast, maintain, Cic. Par. 1, 3, 14; cf.:

illud, quod multos annos tenuisset,

id. Ac. 2, 22, 71; and:

quod idem Peripatetici non tenent,

id. Fin. 3, 13, 44:

propositum tenere,

to maintain, Caes. B. C. 3, 42, 1:

suas leges,

Cic. Verr. 1, 4, 13:

causam apud centumviros,

id. Caecin. 24, 67:

quo causae teste tenentur,

Hor. Ep. 1, 16, 43:

locum quendam cum aliquo,

Cic. Brut. 21, 81.— With ne:

plebs tenuit, ne consules in proximum annum crearentur,

Liv. 4, 30, 16:

ne quid ferretur ad populum, patres tenuere,

id. 3, 29, 8; 24, 19, 7. — With ut:

tenuere patres, ut Fabius consul crearetur,

Liv. 2, 42, 2 Weissenb. ad loc.:

scripseram tenuisse Varenum ut sibi evocare testes liceret,

Plin. Ep. 6, 5, 1.—