Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

Со всех языков на:
Латинский
С латинского на:
Все языки
Английский
Немецкий
Русский
Французский

aliquid+fiet

Толкование Перевод

21 meliores

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > meliores
22 optimum

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > optimum
23 facio

fēcī, factum, ere (арх.: imper. face = fac ; fut. II faxo = fecero; pf. conjct. faxim = fecerim; pass. см. fīo)

1) делать (statua ex aere facta C; scuta ex cortĭce f. Cs); производить, совершать (impĕtum in hostem C; eruptiones ex oppīdo Cs; incursionem L); изготовлять, выделывать (caseum, vinum Vr); строить, сооружать (muros, classem, pontem in Arări Cs); раскидывать, разбивать (castra Cs, C); разводить, добывать ( ignem ex lignis C); прокладывать, проводить (viam sibi L; semĭtam Pl)

quo facto Pt — когда это было сделано (совершено, готово), т. е. после этого

2) воспитывать, формировать ( mores Sen)

domi natus domique factus Nep — в (этом) доме родившийся и здесь же выросший ( о рабе)

3) производить, порождать, выделять ( calorem PM); класть, откладывать ( ova Vr); выводить (pullos Vr; subolem Col, PM); давать ( multam herbam Col)

4) произносить

f. verba C, L — говорить

5) сочинять, слагать (orationem C; versus C, H); составлять, писать ( litteras ad aliquem C)

6) грам. образовывать (cado facit cecidi, spondeo — spopondi, pingo — pinxi etc. Q)

7) разрешать, позволять, предоставлять ( alicui transĭtum L)

f. alicui potestatem (gratiam или copiam) dicendi L — позволить говорить (предоставить слово) кому-л.

8) поступать, действовать, вести себя (humaniter C; arroganter Cs; bene, male alicui Pl, Ter etc.; contra aliquem Sl)

alicui aegre f. Ter — огорчать кого-л.

f. cum (ab) aliquo C, Nep etc. — действовать заодно с кем-л. (поддерживать кого-л.)

f. adversus aliquem L etc. — быть (действовать) против кого-л.

9) ( о правонарушениях) совершать (scelus, facinus, caedem, furtum Pl, C etc.)

non fecisse videbantur юр. C — они были признаны невиновными

10) приносить в жертву (Jovi aliquid L или aliquā re Vr)

f. sacra (sacrificium или res divīnas) C — совершать жертвоприношения

11) (тж. bene f. Sen etc.) благотворно действовать, помогать

nec coelum nec aquae faciunt O — плохо действуют (на меня здесь) и климат, и вода

hoc medicamentum praeclare facit PM — это лекарство помогает превосходно

12) быть полезным, иметь значение

plurimum facit diligenter nosse causas Q — чрезвычайно важно основательно знать суть дела

13) давать (alicui suavium Pl, cognomen alicui L; alicui otia V)

gratiam f. delicti Sl — прощать (чью-л.) провинность

14) брать, забирать, захватывать (praedam Cs, Nep; manubias C)

15) получать (stipendia Sl, L); зарабатывать (lucrum C; assem Pt); наживать, накоплять ( maximam pecuniam C)

corpus f. CC, Ph — полнеть

16) собирать, взыскивать ( tribūtum C)

17) набирать (exercitum C, VP; auxilia mercēde T)

18) проделывать, проходить, пробегать (iter C; cursu quinquaginta stadia Just)

19) проводить (annum in aliquā re Dig; aliquot dies unā Sen)

20) составлять, равняться (duplicatum jugĕrum Col; dodrantem bonorum Dig)

21) приносить, воздавать ( gratulationem alicui C)

gratiam f. alicui alicujus rei L — благодарить кого-л. за что-л.

22) заниматься (какой-л. профессией)

f. argentariam C — вести денежные операции (быть менялой)

medicinam f. Pl, Ph — заниматься врачеванием

medicinam f. alicui C — лечить кого-л.

23) быть способным (пригодным), подходить, соответствовать ( ad aliquid или alicui rei)

haec aetas optima facit ad haec studia Sen — этот возраст наиболее подходит для подобных занятий

24) заключать (pacem, indutias C)

25) совершать, осуществлять, проводить

f. bellum Cs — начинать войну или Cs, C вести войну

proelio facto Cs — после боя

fugam f. Sl, L — обращать и обращаться в бегство

f. deditionem Sl — сдаваться (победителю)

f. moram alicui Pl, C — задерживать кого-л.

comitia f. C — проводить комиции (собрания)

26) выполнять (promissa C; imperata Cs)

jussa f. O — повиноваться приказаниям

27) устраивать (cenas, ludos C)

28) возбуждать, вызывать (desiderium alicui alicujus rei L; spem C, L; suspicionem C); причинять, доставлять ( dolorem alicui C); внушать (metum CC, T, L)

f. fletum C и f. flere O — доводить до слёз

fidem alicui f. L — внушить кому-л. уверенность (убедить кого-л.) (в чём-л.)

29) обусловливать, создавать

quid sit, quod memoriam facit Q — (вопрос о том), в чём сущность памяти

30) терпеть, нести (detrimentum, damnum C)

naufragium f. C etc. — терпеть кораблекрушение

f. vitium C, PM — приходить в негодность, портиться

31) допускать, (пред)полагать, воображать

fac, qui ego sum, esse te C — вообрази, что ты — я, т. е. представь себя на моём месте

fac velle V — если бы (даже) было (такое) желание

fac tantum incipias O — стоит тебе только начать

se f. — делать вид, прикидываться (se f. alias res agere C)

32) делать (кого-л. кем-л.), выбирать или назначать (aliquem herēdem, consulem C etc.)

f. aliquem reum C — привлечь кого-л. к судебной ответственности

aliquem testem f. Ter, L — взять кого-л. в свидетели

se aliquem f. Ter, C — прикинуться кем-л. (выдать себя за кого-л.)

33) превращать, обращать (Siciliam provinciam f. VP)

aliquem certum ( certiorem) f. Pl, V etc. — поставить кого-л. в известность

34) делать чьим-л. достоянием, присваивать

tota Asia populi Romani facta est C — вся (Передняя) Азия стала достоянием римского народа

optionem alicujus f. Sl — предоставить кому-л. выбор

aliquem sui juris f. VP — подчинить себе кого-л.

aliquem proprii juris f. Just — предоставить кому-л. независимость

aliquam terram suam f. Cs — завладеть какой-л. землёй

35) ценить, уважать, ставить (maximi, pluris, parvi, minimi, nihili Pl, Ter, C etc.)

aequi bonique f. aliquid C — быть вполне удовлетворённым чём-л.

36) выводить на сцену, представлять (bonas matrōnas, meretrīces malas Ter)

37) (тж. se f.) отправляться, направляться ( ad stelas Pt)

se intra limen f. Ap — переступить порог

haec ut primum ante judĭcis conspectum facta es Ap — как только она (Венера) предстала перед судьёй (Парисом)

38) pass. (см. fīo) бывать, случаться, происходить

ut fit C — как обычно бывает

de fratre quid fiet? Ter — что станется с братом?

39) ( вместо повторения основного глагола)

incumbite in causam, ut facitis O — работайте (и впредь) над этим, как работаете

f. non possum, quin ad te litteras mittam C — не могу (удержаться, чтобы) не послать тебе письма

40) euph.

si quid eo factum esset C — если с ним что-л. случится (т. е. если он умрёт)

suae rei causā f. Pt — ventrem exonerare

f. Ctl, Pers, J, O, Pt, M — concumbere

41) (как вспом. гл. для описательно-подчёркнутой императивности)

fac sciam C — дай мне знать

fac fideli sis fidelis Pl — будь верен тому, кто верен (тебе)

fac exspectes O — ожидай

Латинско-русский словарь > facio
24 tam

tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.
I.
As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.
A.
As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.
1.
In comparison between two adjj.:
tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,
a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):
non tam solido quam splendido nomine,
id. Fin. 1, 18, 61:
tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,
Val. Max. 3, 8, 1:
adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,
things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:
quorum vires quam repentinae tam breves,
Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:
non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,
Cic. Brut. 37, 140:
ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,
id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:
maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,
Liv. 7, 1, 8:
quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,
id. 21, 43, 11:
donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,
id. 4, 2, 4. —
2.
In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.
a.
As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;
not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,
as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:
quam placida'st aqua,
id. ib. 3, 2, 165:
tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,
id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:
nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,
Cic. Or. 30, 168:
tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,
id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—
b.
The adjective not repeated.
(α).
The terms of comparison being nouns or pronouns:
tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),
Plaut. Capt. 2, 2, 60:
fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,
id. Bacch. 3, 3, 30:
tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,
id. Cas. 3, 6, 43:
ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,
id. Poen. 1, 2, 145:
tam crebri ad terram decidebant quam pira,
id. ib. 2, 38:
tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,
Ter. Ad. 5, 3, 63:
quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,
id. ib. 4, 1, 18:
tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,
Cic. Sull. 31, 87:
tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,
id. Fam. 13, 3:
nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,
Liv. 45, 22:
nihil est tam violentum quam magna vis aquae,
Sen. Q. N. 3, 30, 6:
(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),
Quint. 8, 2, 8:
(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,
Sen. Ira, 1, 9, 2.—
Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,
Plaut. Cist. 2, 1, 20:
nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,
Cic. Sen. 12, 41:
neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,
Lucr. 6, 101.—Virtually negative:
quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),
Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:
vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,
Liv. 28, 39, 13. —
(β).
With quam in subst.-clause:
quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,
Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:
juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,
Cic. Leg. 1, 4, 12. —
Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?
Cic. Leg. 1, 4, 14.—
(γ).
With quam in adverb.-clause:
cupam facito tam crassam quam modioli postulant,
Cato, R. R. 21, 1:
si era mea sciat tam socordem esse quam sum,
Plaut. Cist. 4, 2, 5:
tua est imago: tam consimili'st quam potest,
id. Men. 5, 9, 4:
sororem tam similem quam lacte lacti est,
id. Mil. 2, 2, 87.—
B.
Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.
1.
Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:
quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?
Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:
nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,
Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—
2.
The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:
tam facile vinces quam pirum volpes comest,
id. Most. 3, 1, 26:
tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,
id. Merc. 1, 2, 77:
tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,
id. Truc. 1, 2, 109:
tam facile quam tu arbitraris,
Cic. Div. 1, 6, 10:
tam cito evertetur quam navis, etc.,
id. Rep. 1, 34, 51:
nihil tam cito redditur quam a speculo imago,
Sen. Q. N. 1, 4, 2. —
Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,
Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):
quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,
Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —
C.
With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.
1.
One verb compared with another:
nam quod edit tam duim quam perduim,
for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:
vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,
Cic. Att. 13, 20, 4:
utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,
Quint. 2, 5, 17:
Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,
Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:
fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,
Lucr. 6, 115.—
2.
The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,
(α).
Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;
tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,
Plaut. Capt. 2, 2, 61:
tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),
id. Aul. 3, 6, 12:
quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,
id. Capt. 2, 2, 6:
tam huic loqui licere oportet quam isti,
id. Cas. 2, 6, 58:
tam tibi istuc credo quam mihi,
id. Ep. 1, 2, 25:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,
Cic. Ac. 2, 44, 137:
tam moveor quam tu, Luculle,
id. ib. 2, 46, 141:
tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,
id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:
tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,
Cic. Tusc. 1, 24, 56:
sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,
Sen. Ira. 1, 12, 4:
meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),
id. ib. 1, 15, 1:
tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),
id. Q. N. 3, 16, 3:
quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),
Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.
sic),
Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —
Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:
nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,
Cic. Tusc. 3, 16, 34:
quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,
id. Verr. 2, 2, 34, § 83:
cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,
id. Fam. 7, 3, 2:
qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,
id. Att. 2, 17, 2:
neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,
id. Verr. 1, 8, 21:
Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,
Liv. 38, 39, 10.—
(β).
Object-inff.:
qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,
Cic. Ac. 2, 14, 44:
quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,
id. Tusc. 1, 7, 13:
virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,
id. Lael. 26, 98.—
(γ).
Subject-inff. or dependent clauses:
ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),
Plaut. As. 1, 1, 109:
Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,
Ter. Eun. 4, 4, 51:
tam teneor dono quam si dimittar onustus,
Hor. Ep. 1, 7, 18:
Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,
Ov. M. 4, 613:
tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,
Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):
nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,
Cic. Off. 1, 34, 125:
eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,
id. Att. 9, 2, a, 3:
nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,
id. Tusc. 2, 12, 28:
non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,
id. Or. 2, 72, 295:
cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,
id. Top. 1, 2:
auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,
Liv. 2, 44, 7:
Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,
id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —
(δ).
With quam in adverb.-clause:
tam confido quam poti'st,
Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;
v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),
Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—
(ε).
Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:
quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,
Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:
quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,
id. Brut. 15, 58.—
D.
With esse and predic. noun:
tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,
Plaut. Mil. 2, 5, 47:
equidem tam sum servos quam tu,
id. Capt. 3, 4, 11:
tam ego homo sum quam tu,
id. As. 2, 4, 83:
nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,
Ter. Ad. 3, 3, 68:
tam es tu judex quam ego senator,
Cic. Rab. Post. 7, 17:
tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,
id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:
tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,
Plaut. Capt. 2, 2, 86:
qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,
Cic. Off. 1, 7, 23. —
Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,
Cic. Off. 3, 8, 35. —
E.
With quasi in place of quam:
tam a me pudica est quasi soror mea sit,
Plaut. Curc. 1, 1, 51. —
F.
Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):
quam magis adspecto, tam magis est nimbata,
Plaut. Poen. 1, 2, 138:
magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,
id. Bacch. 5, 1, 5:
quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,
id. As. 1, 3, 6:
quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,
Lucr. 4, 999:
quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,
id. 5, 453:
tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,
Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:
quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,
Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:
verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,
Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:
quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,
Plaut. Trin. 4, 2, 19.—
G.
Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.
the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,
Cato, R. R. 64 (65):
oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,
id. ib. 64 (65):
quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,
id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:
quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,
Plaut. Aul. 2, 2, 59:
quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,
Ter. Heaut. 5, 2, 44:
quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,
id. Ad. 3, 4, 56:
quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,
Varr. R. R. 2, 9:
quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,
Sall. J. 31, 14. —
H.
With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):
nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),
Plaut. Mil. 4, 7, 26:
tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),
id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).
II.
With a comp. clause understood.
A.
With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:
quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),
Cic. Off. 1, 21, 73:
cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),
id. Tusc. 3, 1, 1:
nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),
id. ib. 1, 23, 55:
non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,
id. Ac. 2, 4, 10:
sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),
Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);
sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),
Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:
bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,
Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:
tam gratia'st,
id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;
nolo tibi molestos esse nos,
id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—
B.
With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.
1.
With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:
equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,
id. Most. 1, 3, 29:
ordine cum videas tam certo multa creari,
Lucr. 5, 735:
deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,
id. 5, 12:
quorsum igitur tam multa de voluptate?
Cic. Sen. 12, 44:
ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,
id. Tusc. 1, 42, 100:
inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,
id. Fin. 2, 23, 77:
quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?
as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:
tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,
id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:
ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,
id. Ac. 2, 21, 68:
tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,
at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:
supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,
Liv. 39, 31, 14:
tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,
Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:
qui tam crudelem tyrannum occideret,
id. 3, 1, 2:
ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,
id. 3, 2, 7:
tam contraria est pestis,
Plin. 8, 38, 57, § 136:
tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,
id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):
tamne indignus videar?
Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:
nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,
of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—
2.
With advv.:
alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?
Plaut. Capt. 1, 2, 37:
quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?
id. Am. 1, 3, 4:
unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?
Ter. Phorm. 3, 3, 1:
quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,
Lucr. 5, 559:
jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,
Cic. Tusc. 1, 6, 12:
ista tam aperte et per versa et falsa,
id. Ac. 2, 18, 60:
cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,
id. Sen. 5, 13:
me pudet tam cito de sententia esse dejectum,
id. Tusc. 2, 5, 14:
etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,
id. Fin. 5, 11, 31:
an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,
as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:
nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,
id. Or. 1, 55, 274:
quid tu, inquit, tam mane?
id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:
quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,
id. ib. 1, 14:
cum tam procul a finibus Macedoniae absint,
Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:
qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,
Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:
tam vesperi,
Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—
3.
With verbs:
ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,
Plaut. Bacch. 4, 5, 10:
quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?
id. Cist. 1, 1, 55:
quid tam properas?
id. Pers. 4, 6, 11:
cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),
Ter. Ad. 5, 7, 21:
age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,
id. Heaut. 5, 5, 8:
non pol temere'st quod tu tam times,
id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:
quam si explicavisset, non tam haesitaret,
i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:
quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),
Plaut. Cas. 4, 4, 31:
Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),
Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:
numquam ego te tam esse matulam credidi,
Plaut. Pers. 4, 3, 72.—
4.
Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).
(α).
After hic:
etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?
Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:
hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,
id. ib. 2, 2, 31, §
77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,
id. Clu. 14, 42:
haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,
id. Sest. 13, 31:
in hoc tam exiguo vitae curriculo,
id. Arch. 11, 28:
hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,
id. Cat. 1, 5, 11:
in hac tam clara re publica natus,
id. Rep. 1, 19, 31:
hanc rem publicam tam praeclare fundatam,
id. Par. 1, 2, 10:
haec tam crebra Etruriae concilia,
Liv. 5, 5, 8:
in his tam parvis atque tam nullis,
Plin. 11, 2, 1, § 2:
quorsum haec tam putida tendant,
Hor. S. 2, 7, 21:
hac tam prospera pugna nuntiata,
Curt. 3, 11, 16.—
(β).
After ille:
ille homo tam locuples, tam honestus,
Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §
44: illud tam grave bellum,
Val. Max. 5, 6, ext. 1:
ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,
id. 3, 2, 7.—
(γ).
After iste:
tamenne ista tam absurda defendes?
Cic. N. D. 1, 29, 81:
ista admonitio tua tam accurata,
id. Att. 6, 1, 20:
quae est ista tam infesta ira?
Liv. 7, 30, 15:
iste tam justus hostis, tam misericors victor,
Curt. 4, 10, 34.—
(δ).
After id ipsum:
id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,
Liv. 1, 48, 9.—
(ε).
After tot:
jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,
Cic. Ac. 2, 48, 147:
tot tam valida oppida,
Liv. 5, 54, 5:
tot tam opulenti tyranni regesque,
id. 25, 24, 13:
inter tot tam effrenatarum gentium arma,
id. 21, 9, 3:
tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,
id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:
cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,
id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—
(ζ).
After hic talis:
da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,
Cic. Fam. 16, 21, 3.
III.
As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).
A.
Without a negation ( = ita, adeo;
rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,
Plaut. Rud. 3, 4, 51:
quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,
Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:
ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,
Caes. B. C. 3, 36:
tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,
id. B. G. 2, 21:
tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,
Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:
tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,
id. ib. 16, 59:
quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,
Val. Max. 1, 8, ext. 14:
tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,
id. 3, 2, ext. 3:
in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,
Quint. 10, 1, 83:
(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,
Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:
3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,
Plin. 10, 29, 43, § 82:
ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,
Plin. Ep. 3, 14, 7.—
B.
With a negation, or in a question implying a negation.
1.
Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):
numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,
Ter. Hec. 1, 2, 33:
non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,
Lucr. 6, 887:
quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 50, 146:
non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,
id. Fam. 6, 12, 1:
nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,
id. ib. 6, 1, 3:
non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,
id. Or. 2, 90, 365:
non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,
id. Att. 13, 31, 1:
nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,
id. Phil. 2, 15, 37:
quis tam demens ut sua voluntate maereat?
id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:
non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,
id. Ac. 2, 17, 53:
non se tam barbarum ut non sciret, etc.,
Caes. B. G. 1, 44, 17:
nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,
Sen. Ira, 2, 12, 3:
nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,
id. Thyest. 619.—
2.
With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:
generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,
id. Pers. 4, 4, 34:
an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?
id. Trin. 4, 2, 42:
nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:
nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,
id. ib. 2, 4, 43, §
95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,
id. Sen. 7, 24:
nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,
id. Div. 2, 58, 119:
nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,
id. Sull. 27, 76:
quae est anus tam delira quae timeat ista?
id. Tusc. 1, 21, 48:
ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?
id. N. D. 3, 16, 41:
sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,
id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:
neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,
Caes. B. C. 1, 21:
in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,
Liv. 25, 18, 3:
ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,
Nep. Milt. 8, 4:
ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?
Sen. Thyest. 196. —
3.
With a negation, followed by quin ( = ut is non;
class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,
Plaut. Merc. 2, 3, 27:
nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,
id. Pers. 4, 6, 8:
nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,
id. As. 5, 2, 94:
numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,
Ter. Heaut. 1, 1, 15:
nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,
id. ib. 4, 2, 8:
ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,
Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:
numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,
id. ib. 2, 4, 43, §
95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,
id. Fam. 6, 1, 7:
ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,
Nep. Alcib. 6, 4.
IV.
Tam, ante-class., sometimes = tamen:
antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,
Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,
etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,
Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:
tam si nihil usus esset, jam non dicerem,
id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.
V.
In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;
Tam modo, inquit Praenestinus,
Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372.

Lewis & Short latin dictionary > tam
25 at

at, conj. [st2]1 [-] mais, cependant, toutefois, pourtant. - mais, au contraire, par contre, en revanche. [st2]2 [-] d'autre part, de (son, notre...) côté, quant à. [st2]3 [-] quoi? comment? [st2]4 [-] or (dans un raisonnement). [st2]5 [-] mais... donc (avec un impératif). [ABCR]I [conjonction, qui marque, comme liaison logique, l'opposition] mais, mais au contraire [zapst]¶1 elle met en regard ou oppose des personnages, des idées: tibi ita hoc videtur, at ego... Ter. Andr. 563: c'est ton avis, mais moi... ; at ego, Plaut. Amph. 436 ; Rud. 635, etc.: moi, de mon côté; Remus... ; at Romulus... Enn. An. 80: Rémus... ; de son côté, Romulus... ; Titurius trepidare... ; at Cotta: Caes. BG. 5, 33, 2: Titurius de s'agiter...; Cotta, par contre; Græci... ; at Cimbri, Cic. Tusc. 2, 6, 5: les Grecs... ; les Cimbres, au contraire; majores nostri Tusculanos, Hernicos in civitatem etiam receperunt; at Karthaginem funditus sustulerunt, Cic. Off. 1, 35: nos ancêtres allèrent jusqu'à donner le droit de cité aux habitants de Tusculum, aux Herniques ; par contre, ils détruisirent Carthage de fond en comble, cf. Off. 1, 97 ; 1, 113 ; Tusc. 1, 105 ; Nat. 1, 24, etc. II at non: mais non pas: Cic. Tull. 20; Clu. 74; Or. 151; Tusc. 2, 61; Nat. 1, 81; Div. 2, 133, etc. II at contra, Cic. Pis. 95; Quinct. 75; Amer. 131; Verr. 5, 66; Fin. 1, 56; Tusc. 1, 5: mais, par contre; ou at... e contrario, Cic. Com. 47; Nep. Eum. 1, 5 [zapst]¶2 at détachant la personne est surtout fréquent dans les imprécations: at te di perduint! Plaut. Merc. 793: toi, que les dieux te confondent, cf. Most. 38, Pseud. 836, etc. ; Ter. Eun. 431, etc. ; at tibi di dignum factis exitium duint, Ter. Andr. 666: à toi, que les dieux te donnent la fin que mérite ta conduite! at vobis male sit, Catul. 3. 13: quant à vous, soyez maudites; at tibi pro scelere... Virg. En. 2, 535: à toi! que pour prix de ton crime [les dieux te donnent la récompense que tu mérites!] II dans les vœux, les prières, etc.: Plaut. Mil. 231 ; Men. 1021, etc. ; at tu concede mihi... Cic. Att. 12, 31, 2: de ton côté, toi, accorde-moi...; at vos, o Superi... Virg. En. 8, 572: et vous, ô dieux d'en haut [ayez pitié...]; at tu, nauta... Hor. O. 1, 28, 23: mais toi, nocher... II dans le dialogue, surtout sous la forme at ille, lui, de son côté: quem (Sex. Pompeium) cum Scato salutasset, "quem te appellem" inquit; at ille "voluntate hospitem, necessitate hostem": Cic. Phil. 12, 27, Scaton l'ayant salué, "comment faut-il que je t'appelle?" lui dit-il; l'autre repartit "ton hôte par les sentiments, ton ennemi par la nécessité", cf. Tusc. 2, 61; Div. 2, 133, etc. ; at vero ille sapiens, Cic. Tusc. 1, 117: tandis que l'autre, le sage, cf. Cæc. 56 ; Sest. 139 ; Cat. 1, 4, 10, etc. [zapst]¶3 objection d'un adversaire, réelle ou fictive: at, inquis, inquies: mais, dis-tu, diras-tu: Cic. Att. 15, 4, 3 ; 7, 9, 3; at, inquit Cic. Pis. 74 ; Planc. 33, etc., mais... dit-il; at memoria minuitur, Cic. CM 21: mais, dit-on, la mémoire diminue; "at in Italia fuit"; fateor, Cic. Verr. 5, 5: "mais elle [la guerre] a été en Italie"; je le reconnais, cf. Rabir. 31; Phil. 1, 21, etc. ; at enim: mais diras-tu, mais dira-t-on: Cic. Mur. 78 ; Off. 3, 105; Sull. 56, etc. II réponse à l'objection: "male judicavit populus", at judicavit, Cic. Planc. 11: "le peuple a mal jugé"; mais il a jugé, cf. Phil. 2, 12; Att. 7, 11, 3; Amer. 41, etc. II [réponse à une sorte d'objection] oui (soit), mais: huic infesta mater, at mater, Cic. Clu. 42: sa mère lui était hostile; mais c'était sa mère; parens tuus Catilinæ fuit advocatus, improbo homini, at supplici, Cic. Sull. 81: ton père a assisté Catilina, un homme pervers, mais suppliant; non honestum consilium, at utile, Cic. Off. 3, 97: dessein peu honorable, mais utile, cf. Verr. 3, 41; Planc. 67; Dom. 77; Or. 104; Br. 238; satis, si ita vis, naturæ fortasse (vixisti), at patriæ serte parum, Cic. Marc. 25: oui, si tu veux, tu as assez vécu peut-être pour la nature; mais pour la patrie à coup sûr pas assez, cf. Arch. 22; Dom. 22; Nat. 3, 92; Tusc. 1, 85 II à la fois dans l'obj. et la réponse: at multi ita sunt, imbecilli senes ut... ; at id quidem non proprium senectutis vitium est, Cic. CM. 35: mais, dira-t-on, il y a des vieillards si faibles que...; mais ce n'est point là un défaut propre à la vieillesse, cf. Font. 21; Fin. 2, 88 ; CM. 68, etc. II objection le plus souvent ironique, at, credo: mais, sans doute: Verr. 4, 102 ; Dej. 16 ; Rab. 29, etc. II réponse à une interrog. oratoire: quo me miser conferam? in Capitoliumne? at fratris sanguine madet, GRACCH. d. Cic. de Or. 3, 214, où porter mes pas dans mon malheur? au Capitole? mais il est tout imprégné du sang de mon frère, cf. Cic. Verr. 2, 192; Cat. 1, 28; Mil. 15; Scaur. 45, etc.; Sall. C. 51, 22 [zapst]¶4 et pourtant: facinus indignum! epistulam tibi neminem reddidisse! at scito... Cic. Att. 2, 13, 1: l'indignité! que personne ne t'ait remis cette lettre! et pourtant sache que...; quæ C. Catonis illius qui consul fuit inpedimenta retinuit; at cujus hominis! clarissimi ac potentissimi, Cic. Verr. 4, 22: cette cité a retenu les bagages de C. Caton, de celui qui fut consul; et pourtant, quel homme c'était! des plus illustres, et des plus puissants; quis novit omnino? at quem virum, di boni! Cic. Br. 65: qui le [Caton] connaît seulement? et pourtant quel homme, grands dieux! cf. Ter. Phorm. 367; quid hoc levius? at quantus orator! Cic. Tusc. 5, 103: quelle plus grande marque de faiblesse? et pourtant quel éminent orateur! cf. Verr. 3, 20; Mil. 45; 102, etc. [zapst]¶5 [marque insistance, enchérissement]: et (et qui plus est): fac ita ut jussi - faciam - at diligenter - flet - at mature - fiet, Ter. Eun. 207: fais ce que je t'ai dit - je le ferai - et consciencieusement - ce sera fait - et promptement - ce sera fait; quid? a Tyndaritanis non simulacrum Mercurii sustulisti? at quemadmodum, dii immortales! quam audacter! Cic. Verr. 4, 84: quoi? n'as-tu pas enlevé aux habitants de Tyndaris une statue de Mercure? et comment, grands dieux! avec quelle audace! at quam ob causam! Cic. Verr. 5, 141: et pourquoi? at illa quanti sunt... ! Cic. CM 49, et puis (et, qui plus est) cet autre avantage, quel prix n'a-t-il pas... ? at vero quanta maris est pulchritudo! Cic Nat. 2, 100: et puis, quelle n'est pas la beauté de la mer! cf. Verr. 2, 160 ; Cæl. 57, etc. [zapst]¶6 brusque appel à la réflexion, à l'attention: at vide, Fam. 7, 24, 2: cependant, vois; at videte, Cic. Verr. 4, 151; Phil. 2, 77, etc.: mais voyez (considérez) II [réserve, limitation, sous forme interrogative] mais, attention ! prætor appellatur; at quis appellat? Cic. Verr. 4, 116: on en appelle au préteur; mais qui en appelle? ex tota provincia homines nobilissimi venerunt... ; at quem ad modem venerunt? Cic. Verr. 2, 11: de la province entière les hommes les plus notables sont venus..., mais dans quelles conditions sont-ils venus? cf. Phil. 5, 24. [zapst]¶7 [restriction] mais à défaut, mais alors, mais du moins: Thaïs te orabat, ut cras redires; - rus eo; - fac amabo; - non possum, inquam; - at tu apud nos hic mane, dum redeat ipsa, Ter. Eun. 534: Thaïs te priait de revenir demain; - je vais à la campagne; - de grâce, fais en sorte; - impossible, te dis-je; - mais alors, attends ici son retour près de nous; quid ergo? audacissimus ego ex omnibus? minime; at tanto officiosior quam ceteri? Cic. Amer. 2: quoi donc ? je suis le plus audacieux de tous? pas le moins du monde; alors, je suis à ce point plus serviable que les autres? [zapst]¶8 [dans la mineure d'un syllogisme] or: non cadunt hæc in virum fortem; igitur ne ægritudo quidem; at nemo sapiens nisi fortis; non cadet ergo in sapientem ægritudo, Cic. Tusc. 2, 14: ces sentiments ne sont pas connus de l'homme courageux; donc le chagrin non plus; or pas de sage qui ne soit courageux; le chagrin donc ne sera pas connu du sage, cf. Inv. 1, 72 ; Nat. 3, 43 ; Div. 2, 50 ; Fat. 31; Tusc. 3, 15, etc. [zapst]¶9 [opposition très atténuée; mise en regard de deux personnages, de deux faits, de deux groupes de faits] cependant, d'autre part: Cic. Div. 1, 74 ; Att. 16, 5, 3, etc.; Caes. BC. 2, 7, 3; Nep. Ep. 2, 3; Them. 4, 1, etc. ; Tac. H. 1, 53, etc. [zapI]II [introduisant la prop. principale après une subordonnée, le plus souvent conditionnelle] du moins, par contre, en revanche: [zapst]¶1 quod rara vides magis esse animalia quædam, at regione locoque alio... Lucr. 2, 534: quant au fait que certaines espèces d'animaux t'apparaissent plus rares que d'autres, en revanche dans une région et un lieu différents...; quoniam tuum insanabile ingenium est, at tu tuo supplicio doce... Liv. 1, 28, 9: puisque tu as une nature incurable, enseigne du moins par ton supplice..., cf. Caes. BG. 7, 2, 2 II quamquam ego vinum bibo, at... Plaut. Pers. 170: j'ai beau boire du vin, cependant... [quamvis... at Virg. G. 4, 208] [zapst]¶2 si ego hic peribo, at erit mi hoc factum mortuo memorabile, Plaut. Capt. 684: si moi je perds la vie ici, du moins en mourant aurai-je accompli une action digne de mémoire, cf. Bacch. 366, etc. ; Ter. Eun. 866, etc. ; Cic. Prov. 14 ; Phil. 2, 114 ; Liv. 1, 41, 3, etc. II plus souvent conditionnelle négative: Cic. Mil. 93, etc. ; Caes. BG. 1, 43, 9, etc. ; liceat hæc nobis, si oblivisci non possumus, at tacere, Cic. Flacc. 61: ces événements, si je ne puis les oublier, qu'il me soit permis du moins de les taire; si tibi fortuna non dedit ut..., at natura certe dedit ut... Cic. Amer. 46: si la fortune ne t'a pas donné de..., du moins la nature t'a-t-elle donné de..., cf. Rep. 3, 7, etc. ; Caes. BG. 5, 29, 7 II si non (si minus)... at tamen, Cic. Planc. 35 ; Font. 37 ; Br. 15 ; Phil. 2, 78, etc.: sinon... du moins (cependant).
* * *
at, conj. [st2]1 [-] mais, cependant, toutefois, pourtant. - mais, au contraire, par contre, en revanche. [st2]2 [-] d'autre part, de (son, notre...) côté, quant à. [st2]3 [-] quoi? comment? [st2]4 [-] or (dans un raisonnement). [st2]5 [-] mais... donc (avec un impératif). [ABCR]I [conjonction, qui marque, comme liaison logique, l'opposition] mais, mais au contraire [zapst]¶1 elle met en regard ou oppose des personnages, des idées: tibi ita hoc videtur, at ego... Ter. Andr. 563: c'est ton avis, mais moi... ; at ego, Plaut. Amph. 436 ; Rud. 635, etc.: moi, de mon côté; Remus... ; at Romulus... Enn. An. 80: Rémus... ; de son côté, Romulus... ; Titurius trepidare... ; at Cotta: Caes. BG. 5, 33, 2: Titurius de s'agiter...; Cotta, par contre; Græci... ; at Cimbri, Cic. Tusc. 2, 6, 5: les Grecs... ; les Cimbres, au contraire; majores nostri Tusculanos, Hernicos in civitatem etiam receperunt; at Karthaginem funditus sustulerunt, Cic. Off. 1, 35: nos ancêtres allèrent jusqu'à donner le droit de cité aux habitants de Tusculum, aux Herniques ; par contre, ils détruisirent Carthage de fond en comble, cf. Off. 1, 97 ; 1, 113 ; Tusc. 1, 105 ; Nat. 1, 24, etc. II at non: mais non pas: Cic. Tull. 20; Clu. 74; Or. 151; Tusc. 2, 61; Nat. 1, 81; Div. 2, 133, etc. II at contra, Cic. Pis. 95; Quinct. 75; Amer. 131; Verr. 5, 66; Fin. 1, 56; Tusc. 1, 5: mais, par contre; ou at... e contrario, Cic. Com. 47; Nep. Eum. 1, 5 [zapst]¶2 at détachant la personne est surtout fréquent dans les imprécations: at te di perduint! Plaut. Merc. 793: toi, que les dieux te confondent, cf. Most. 38, Pseud. 836, etc. ; Ter. Eun. 431, etc. ; at tibi di dignum factis exitium duint, Ter. Andr. 666: à toi, que les dieux te donnent la fin que mérite ta conduite! at vobis male sit, Catul. 3. 13: quant à vous, soyez maudites; at tibi pro scelere... Virg. En. 2, 535: à toi! que pour prix de ton crime [les dieux te donnent la récompense que tu mérites!] II dans les vœux, les prières, etc.: Plaut. Mil. 231 ; Men. 1021, etc. ; at tu concede mihi... Cic. Att. 12, 31, 2: de ton côté, toi, accorde-moi...; at vos, o Superi... Virg. En. 8, 572: et vous, ô dieux d'en haut [ayez pitié...]; at tu, nauta... Hor. O. 1, 28, 23: mais toi, nocher... II dans le dialogue, surtout sous la forme at ille, lui, de son côté: quem (Sex. Pompeium) cum Scato salutasset, "quem te appellem" inquit; at ille "voluntate hospitem, necessitate hostem": Cic. Phil. 12, 27, Scaton l'ayant salué, "comment faut-il que je t'appelle?" lui dit-il; l'autre repartit "ton hôte par les sentiments, ton ennemi par la nécessité", cf. Tusc. 2, 61; Div. 2, 133, etc. ; at vero ille sapiens, Cic. Tusc. 1, 117: tandis que l'autre, le sage, cf. Cæc. 56 ; Sest. 139 ; Cat. 1, 4, 10, etc. [zapst]¶3 objection d'un adversaire, réelle ou fictive: at, inquis, inquies: mais, dis-tu, diras-tu: Cic. Att. 15, 4, 3 ; 7, 9, 3; at, inquit Cic. Pis. 74 ; Planc. 33, etc., mais... dit-il; at memoria minuitur, Cic. CM 21: mais, dit-on, la mémoire diminue; "at in Italia fuit"; fateor, Cic. Verr. 5, 5: "mais elle [la guerre] a été en Italie"; je le reconnais, cf. Rabir. 31; Phil. 1, 21, etc. ; at enim: mais diras-tu, mais dira-t-on: Cic. Mur. 78 ; Off. 3, 105; Sull. 56, etc. II réponse à l'objection: "male judicavit populus", at judicavit, Cic. Planc. 11: "le peuple a mal jugé"; mais il a jugé, cf. Phil. 2, 12; Att. 7, 11, 3; Amer. 41, etc. II [réponse à une sorte d'objection] oui (soit), mais: huic infesta mater, at mater, Cic. Clu. 42: sa mère lui était hostile; mais c'était sa mère; parens tuus Catilinæ fuit advocatus, improbo homini, at supplici, Cic. Sull. 81: ton père a assisté Catilina, un homme pervers, mais suppliant; non honestum consilium, at utile, Cic. Off. 3, 97: dessein peu honorable, mais utile, cf. Verr. 3, 41; Planc. 67; Dom. 77; Or. 104; Br. 238; satis, si ita vis, naturæ fortasse (vixisti), at patriæ serte parum, Cic. Marc. 25: oui, si tu veux, tu as assez vécu peut-être pour la nature; mais pour la patrie à coup sûr pas assez, cf. Arch. 22; Dom. 22; Nat. 3, 92; Tusc. 1, 85 II à la fois dans l'obj. et la réponse: at multi ita sunt, imbecilli senes ut... ; at id quidem non proprium senectutis vitium est, Cic. CM. 35: mais, dira-t-on, il y a des vieillards si faibles que...; mais ce n'est point là un défaut propre à la vieillesse, cf. Font. 21; Fin. 2, 88 ; CM. 68, etc. II objection le plus souvent ironique, at, credo: mais, sans doute: Verr. 4, 102 ; Dej. 16 ; Rab. 29, etc. II réponse à une interrog. oratoire: quo me miser conferam? in Capitoliumne? at fratris sanguine madet, GRACCH. d. Cic. de Or. 3, 214, où porter mes pas dans mon malheur? au Capitole? mais il est tout imprégné du sang de mon frère, cf. Cic. Verr. 2, 192; Cat. 1, 28; Mil. 15; Scaur. 45, etc.; Sall. C. 51, 22 [zapst]¶4 et pourtant: facinus indignum! epistulam tibi neminem reddidisse! at scito... Cic. Att. 2, 13, 1: l'indignité! que personne ne t'ait remis cette lettre! et pourtant sache que...; quæ C. Catonis illius qui consul fuit inpedimenta retinuit; at cujus hominis! clarissimi ac potentissimi, Cic. Verr. 4, 22: cette cité a retenu les bagages de C. Caton, de celui qui fut consul; et pourtant, quel homme c'était! des plus illustres, et des plus puissants; quis novit omnino? at quem virum, di boni! Cic. Br. 65: qui le [Caton] connaît seulement? et pourtant quel homme, grands dieux! cf. Ter. Phorm. 367; quid hoc levius? at quantus orator! Cic. Tusc. 5, 103: quelle plus grande marque de faiblesse? et pourtant quel éminent orateur! cf. Verr. 3, 20; Mil. 45; 102, etc. [zapst]¶5 [marque insistance, enchérissement]: et (et qui plus est): fac ita ut jussi - faciam - at diligenter - flet - at mature - fiet, Ter. Eun. 207: fais ce que je t'ai dit - je le ferai - et consciencieusement - ce sera fait - et promptement - ce sera fait; quid? a Tyndaritanis non simulacrum Mercurii sustulisti? at quemadmodum, dii immortales! quam audacter! Cic. Verr. 4, 84: quoi? n'as-tu pas enlevé aux habitants de Tyndaris une statue de Mercure? et comment, grands dieux! avec quelle audace! at quam ob causam! Cic. Verr. 5, 141: et pourquoi? at illa quanti sunt... ! Cic. CM 49, et puis (et, qui plus est) cet autre avantage, quel prix n'a-t-il pas... ? at vero quanta maris est pulchritudo! Cic Nat. 2, 100: et puis, quelle n'est pas la beauté de la mer! cf. Verr. 2, 160 ; Cæl. 57, etc. [zapst]¶6 brusque appel à la réflexion, à l'attention: at vide, Fam. 7, 24, 2: cependant, vois; at videte, Cic. Verr. 4, 151; Phil. 2, 77, etc.: mais voyez (considérez) II [réserve, limitation, sous forme interrogative] mais, attention ! prætor appellatur; at quis appellat? Cic. Verr. 4, 116: on en appelle au préteur; mais qui en appelle? ex tota provincia homines nobilissimi venerunt... ; at quem ad modem venerunt? Cic. Verr. 2, 11: de la province entière les hommes les plus notables sont venus..., mais dans quelles conditions sont-ils venus? cf. Phil. 5, 24. [zapst]¶7 [restriction] mais à défaut, mais alors, mais du moins: Thaïs te orabat, ut cras redires; - rus eo; - fac amabo; - non possum, inquam; - at tu apud nos hic mane, dum redeat ipsa, Ter. Eun. 534: Thaïs te priait de revenir demain; - je vais à la campagne; - de grâce, fais en sorte; - impossible, te dis-je; - mais alors, attends ici son retour près de nous; quid ergo? audacissimus ego ex omnibus? minime; at tanto officiosior quam ceteri? Cic. Amer. 2: quoi donc ? je suis le plus audacieux de tous? pas le moins du monde; alors, je suis à ce point plus serviable que les autres? [zapst]¶8 [dans la mineure d'un syllogisme] or: non cadunt hæc in virum fortem; igitur ne ægritudo quidem; at nemo sapiens nisi fortis; non cadet ergo in sapientem ægritudo, Cic. Tusc. 2, 14: ces sentiments ne sont pas connus de l'homme courageux; donc le chagrin non plus; or pas de sage qui ne soit courageux; le chagrin donc ne sera pas connu du sage, cf. Inv. 1, 72 ; Nat. 3, 43 ; Div. 2, 50 ; Fat. 31; Tusc. 3, 15, etc. [zapst]¶9 [opposition très atténuée; mise en regard de deux personnages, de deux faits, de deux groupes de faits] cependant, d'autre part: Cic. Div. 1, 74 ; Att. 16, 5, 3, etc.; Caes. BC. 2, 7, 3; Nep. Ep. 2, 3; Them. 4, 1, etc. ; Tac. H. 1, 53, etc. [zapI]II [introduisant la prop. principale après une subordonnée, le plus souvent conditionnelle] du moins, par contre, en revanche: [zapst]¶1 quod rara vides magis esse animalia quædam, at regione locoque alio... Lucr. 2, 534: quant au fait que certaines espèces d'animaux t'apparaissent plus rares que d'autres, en revanche dans une région et un lieu différents...; quoniam tuum insanabile ingenium est, at tu tuo supplicio doce... Liv. 1, 28, 9: puisque tu as une nature incurable, enseigne du moins par ton supplice..., cf. Caes. BG. 7, 2, 2 II quamquam ego vinum bibo, at... Plaut. Pers. 170: j'ai beau boire du vin, cependant... [quamvis... at Virg. G. 4, 208] [zapst]¶2 si ego hic peribo, at erit mi hoc factum mortuo memorabile, Plaut. Capt. 684: si moi je perds la vie ici, du moins en mourant aurai-je accompli une action digne de mémoire, cf. Bacch. 366, etc. ; Ter. Eun. 866, etc. ; Cic. Prov. 14 ; Phil. 2, 114 ; Liv. 1, 41, 3, etc. II plus souvent conditionnelle négative: Cic. Mil. 93, etc. ; Caes. BG. 1, 43, 9, etc. ; liceat hæc nobis, si oblivisci non possumus, at tacere, Cic. Flacc. 61: ces événements, si je ne puis les oublier, qu'il me soit permis du moins de les taire; si tibi fortuna non dedit ut..., at natura certe dedit ut... Cic. Amer. 46: si la fortune ne t'a pas donné de..., du moins la nature t'a-t-elle donné de..., cf. Rep. 3, 7, etc. ; Caes. BG. 5, 29, 7 II si non (si minus)... at tamen, Cic. Planc. 35 ; Font. 37 ; Br. 15 ; Phil. 2, 78, etc.: sinon... du moins (cependant).
* * *

    At, Coniunctio discretiua. Terent. At mihi vnus scrupulus etiam restat, qui me male habet. Mais.

\

    At, principium increpationi aptum. Terent. At tibi di dignum factis exitium diunt. Or je prie.

\

    Parum successit quod ago, at facio sedulo. Terent. Ja soit que la chose que je fay ne vienne à effect, si la fay je neantmoins: ou, toutesfois si la fay je soigneusement et en diligence.

\

    At videte hominis impudentiam. Ci. Mais je vous prie voyez, etc.

\

    At, Quum simpliciter interrogamus. Ci. At per deos immortales quid est, etc. Mais je vous demande qu'est ce, etc.

\

    At, Quum quid obiicimus, statimque obiectioni respondemus. Cic. At mores commodi. quis contumacior? Voire mais vous me direz, C'est un homme debonnaire.

\

    At, pro saltem. Cato, Si non eodem die, at postridie. Au moins.

\

    At certe. Cic. Mais certes.

\

    At enim. Plaut. Mais.

\

    At etiam, Indignantis. Terent. Exi foras sceleste: at etiam restitas? Cic. Comment t'arrestes tu?

\

    At iam. Plaut. Mais. \ At ita. Terent. Mais tellement.

\

    At Hercule. Plin. Mais pour vray.

\

    At nunc. Terent. Ores maintenant.

\

    Ast postquam. Terent. Mais depuis que.

\

    At tamen, duae dictiones, vel Attamen vnica dictio. Plaut. Neantmoins, Toutesfois.

\

    At vt. Terent. At vt omne reddat. Mais aussi prenez garde qu'il rende tout.

\

    Atat, Interiectio ex improuiso aliquid deprehendentis. Plaut. Ha ha.

\

    Atat, Interiectio paulatim percepti atque intellecti mali. Terent. Hon hon.

\

    Atat, Interiectio formidantis. Terent. Ahi.

Dictionarium latinogallicum > at
26 tepidus

tĕpĭdus, a, um, adj. [tepeo], moderately warm, lukewarm, tepid (cf.: calidus, fervidus).
I.
Lit.:
frigidum aliquid et calidum novimus: inter utrumque tepidum est. Si tepido illi plus frigidi ingessero, fiet frigidum: si plus calidi affudero, fiet novissime calidum,
Sen. Ep. 92, 21; so,
calidus tepidusque vapor,
Lucr. 2, 858:
tactus,
id. 6, 1165:
lac,
Ov. M. 7, 247:
jus,
Hor. S. 1, 3, 81:
sol,
id. Ep. 1, 20, 19:
brumae,
id. C. 2, 6, 17:
cruor,
Verg. A. 6, 248:
foci,
Ov. F. 2, 646:
rogi,
id. H. 6, 90; id. Tr. 1, 5, 12:
Notus,
id. P. 4, 10, 43:
Berenicida,
Luc. 9, 524:
aqua,
Plin. 12, 25, 54, § 123; 31, 2, 2, § 4.— Comp.:
fastigia tepidiora,
Varr. R. R. 1, 6, 2:
dies,
id. ib. 3, 10, 3; Plin. 10, 59, 79, § 163.— Sup.:
cubiculum hieme tepidissimum,
Plin. Ep. 5, 6, 24. —
II.
Trop., opp. to heat, ardor, lukewarm, cooled, faint, languid, etc.:
tepidam recalescere mentem,
Ov. R. Am. 629; so,
mens,
id. A. A. 2, 445:
ignes,
id. M. 11, 225; id. Am. 2, 19, 15:
adflarant tepidae pectora vestra faces,
id. R. Am. 434.— Adv.: tĕpĭdē, tepidly, lukewarmly.
a.
Lit., Col. 8, 5, 19. — Comp., Plin. Ep. 5, 6, 25; Lampr. Comm. 1, § 9.—
* b.
Trop., without warmth, flatly:
tepidissime hoc dicebat,
Aug. Conf. 8, 11 med.

Lewis & Short latin dictionary > tepidus
27 causa

causa (caussa), æ, f.    - voir l'article causa de Gaffiot. [st1]1 [-] cause, origine, source, principe, occasion.    - nihil potest evenire nisi causa antecedente, Cic. rien ne peut exister sans une cause préexistente.    - in seminibus est causa arborum, Cic.: le principe des arbres est dans la semence.    - causæ rerum, Virg.: causes premières des choses. [st1]2 [-] raison, motif allégué, prétexte, excuse.    - causam bellandi reperire: trouver un prétexte pour faire la guerre.    - eadem causā: pour la même raison.    - quid est causæ, cur: quelle raison y a-t-il pour que...? pourquoi?    - haud causast, quod nunc voluisti facere quin facias mihi, Plaut. Most.: il n'y a pas de raison que tu ne me fasses pas ce que tu as voulu me faire maintenant.    - nulla est causa quin: rien n'empêche de.    - causa ut ne (ne, quin, quominus): une raison de ne pas..., une raison pour ne pas...    - ob eam causam ut (ob eam causam quo): afin que.    - justis de causis: pour de justes raisons.    - gravi de causā, Cic.: pour de fortes raisons.    - causam alicui adjudicare: donner raison à qqn.    - quæ causa fuit, consurgere in arma Europamque Asiamque, Virg. En. 10: pour quelle raison l'Europe et l'Asie en bloc ont-elles pris les armes? [st1]3 [-] causā + gén. = à cause de, en vue de, pour, dans l'intérêt de.    - verbi causā: par exemple.    - honoris causā: pour honorer, par honneur.    - morbi causā: pour cause de maladie.    - dissimulandi causā: pour dissimuler. [st1]4 [-] affaire judiciaire, procès, cause, thèse du plaideur.    - causam agere (dicere, orare): plaider une cause.    - causam Dionis agere, Cic.: plaider la cause de Dion.    - indictā causā: sans jugement.    - causam obtinere: gagner son procès, avoir gain de cause.    - causam alicui inferre: intenter un procès à qqn.    - causā cadere (causam perdere): perdre son procès.    - causā desistere: renoncer à un procès, abandonner l’accusation.    - causam accipere (amplecti, aggredi): se charger d'une cause, défendre une cause.    - causam transferre in aliquem: rejeter la faute sur qqn.    - aliquem causā incognitā condemnare: condamner un citoyen sans procès. [st1]5 [-] point débattu, sujet, matière, question, affaire; mission, charge, délégation.    - causa disserendi, Cic.: sujet de controverse.    - tria sunt causarum genera, Cic.: il y a trois sortes de sujets (pour l'orateur).    - in causam descendere, Liv.: entrer dans le débat.    - senatus dederat causam, ut mihi gratias ageret, Cic. Verr. 2: le sénat l'avait chargé de me remercier.    - qui super tali causa missi erant, Nep.: ceux qui avaient été envoyés pour cette mission. [st1]6 [-] cas, circonstance, état, situation, condition, position.    - incidunt causæ cum...: il y a des cas où...    - in eadem causā esse: être dans le même cas, être dans la même situation.    - suam causam non nosse, alienas facile discere, Cic.: ne pas connaître sa situation, et se rendre facilement compte de celle des autres.    - erat in meliore causa, quam si remansisset, Cic.: sa situation était meilleure que s'il était resté. [st1]7 [-] la cause d'un homme politique, parti, faction.    - causam optimatium agere, Nep.: suivre le parti de l'aristocratie.    - in causam plebis inclinare, Quint.: pencher vers le parti populaire. [st1]8 [-] cas, maladie (qui sert d'excuse).    - sontica causa, Tibul.: cas grave, maladie grave.    - hæc facienda sunt causam metuentibus, Cels.: telles sont les règles à suivre pour ceux qui craignent d'être malades. [st1]9 [-] relation, rapport, liaison.    - causam amicitiæ cum aliquo habere, Cæs. BG. 5: avoir des relations d'amitié avec qqn.    - quīcum tibi omnes causæ intercedebant, Cic. Quint. 15: avec qui tu avais toutes les relations possibles.    - explicare quæ mihi sit causa cum Cæsare, Cic. Prov. Cons. 17: expliquer quelles sont mes relations avec César. [st1]10 [-] avantage, utilité, profit, intérêt.    - meā (tuā) causā: dans mon (ton) intérêt.    - omnis familiæ causa consistit tibi, Plaut.: l'intérêt de toute ta maison est compromis. [st1]11 [-] valeur explétive.    - causa bonorum, Dig.: les biens.    - causa dotis, Dig.: la dot.    - causa emptionis, Dig.: l'achat.
* * *
causa (caussa), æ, f.    - voir l'article causa de Gaffiot. [st1]1 [-] cause, origine, source, principe, occasion.    - nihil potest evenire nisi causa antecedente, Cic. rien ne peut exister sans une cause préexistente.    - in seminibus est causa arborum, Cic.: le principe des arbres est dans la semence.    - causæ rerum, Virg.: causes premières des choses. [st1]2 [-] raison, motif allégué, prétexte, excuse.    - causam bellandi reperire: trouver un prétexte pour faire la guerre.    - eadem causā: pour la même raison.    - quid est causæ, cur: quelle raison y a-t-il pour que...? pourquoi?    - haud causast, quod nunc voluisti facere quin facias mihi, Plaut. Most.: il n'y a pas de raison que tu ne me fasses pas ce que tu as voulu me faire maintenant.    - nulla est causa quin: rien n'empêche de.    - causa ut ne (ne, quin, quominus): une raison de ne pas..., une raison pour ne pas...    - ob eam causam ut (ob eam causam quo): afin que.    - justis de causis: pour de justes raisons.    - gravi de causā, Cic.: pour de fortes raisons.    - causam alicui adjudicare: donner raison à qqn.    - quæ causa fuit, consurgere in arma Europamque Asiamque, Virg. En. 10: pour quelle raison l'Europe et l'Asie en bloc ont-elles pris les armes? [st1]3 [-] causā + gén. = à cause de, en vue de, pour, dans l'intérêt de.    - verbi causā: par exemple.    - honoris causā: pour honorer, par honneur.    - morbi causā: pour cause de maladie.    - dissimulandi causā: pour dissimuler. [st1]4 [-] affaire judiciaire, procès, cause, thèse du plaideur.    - causam agere (dicere, orare): plaider une cause.    - causam Dionis agere, Cic.: plaider la cause de Dion.    - indictā causā: sans jugement.    - causam obtinere: gagner son procès, avoir gain de cause.    - causam alicui inferre: intenter un procès à qqn.    - causā cadere (causam perdere): perdre son procès.    - causā desistere: renoncer à un procès, abandonner l’accusation.    - causam accipere (amplecti, aggredi): se charger d'une cause, défendre une cause.    - causam transferre in aliquem: rejeter la faute sur qqn.    - aliquem causā incognitā condemnare: condamner un citoyen sans procès. [st1]5 [-] point débattu, sujet, matière, question, affaire; mission, charge, délégation.    - causa disserendi, Cic.: sujet de controverse.    - tria sunt causarum genera, Cic.: il y a trois sortes de sujets (pour l'orateur).    - in causam descendere, Liv.: entrer dans le débat.    - senatus dederat causam, ut mihi gratias ageret, Cic. Verr. 2: le sénat l'avait chargé de me remercier.    - qui super tali causa missi erant, Nep.: ceux qui avaient été envoyés pour cette mission. [st1]6 [-] cas, circonstance, état, situation, condition, position.    - incidunt causæ cum...: il y a des cas où...    - in eadem causā esse: être dans le même cas, être dans la même situation.    - suam causam non nosse, alienas facile discere, Cic.: ne pas connaître sa situation, et se rendre facilement compte de celle des autres.    - erat in meliore causa, quam si remansisset, Cic.: sa situation était meilleure que s'il était resté. [st1]7 [-] la cause d'un homme politique, parti, faction.    - causam optimatium agere, Nep.: suivre le parti de l'aristocratie.    - in causam plebis inclinare, Quint.: pencher vers le parti populaire. [st1]8 [-] cas, maladie (qui sert d'excuse).    - sontica causa, Tibul.: cas grave, maladie grave.    - hæc facienda sunt causam metuentibus, Cels.: telles sont les règles à suivre pour ceux qui craignent d'être malades. [st1]9 [-] relation, rapport, liaison.    - causam amicitiæ cum aliquo habere, Cæs. BG. 5: avoir des relations d'amitié avec qqn.    - quīcum tibi omnes causæ intercedebant, Cic. Quint. 15: avec qui tu avais toutes les relations possibles.    - explicare quæ mihi sit causa cum Cæsare, Cic. Prov. Cons. 17: expliquer quelles sont mes relations avec César. [st1]10 [-] avantage, utilité, profit, intérêt.    - meā (tuā) causā: dans mon (ton) intérêt.    - omnis familiæ causa consistit tibi, Plaut.: l'intérêt de toute ta maison est compromis. [st1]11 [-] valeur explétive.    - causa bonorum, Dig.: les biens.    - causa dotis, Dig.: la dot.    - causa emptionis, Dig.: l'achat.
* * *

    Causa, siue caussa (vt scripserunt Virgilius et Cicero, teste Quintiliano), Ce qui fait faire quelque chose, La cause, La chose.

\

    In ea causa res est. Vlpian. La chose est telle.

\

    Ad eam causam scripta interpretari. Cic. Selon etc.

\

    Causa est cur. Cic. Cause pourquoy.

\

    Erit causa, qua consilium maiorum laudare possimus. Ci. Il y aura cause pourquoy, etc.

\

    Ne causae quid sit, quo te quisquam quaeritet. Plaut. A fin que personne n'ait cause de te cercher.

\

    Haec causa est, quod sic statuo. Cic. La cause est, pource que etc.

\

    Quod si rarius fiet, id erit causae, quod non eius generis meae literae sunt, etc. Cic, La cause sera, pource que etc.

\

    Ea te causa huc introire nolo. Terent. Pour ceste cause.

\

    His de causis credere. Cic. Pour ces causes.

\

    In causa damnationis fuisti. Quintil. Tu as esté cause etc.

\

    Non est causa Zenoni quum Polemonem audisset, cur et ab eo ipso, et a superioribus dissideret. Cic. Il n'y a point de cause pourquoy. etc. Zeno n'ha raison ne excuse pourquoy, etc.

\

    Non sine causa exquirere. Cic. Non sans cause.

\

    Nulla causa est quin me condones cruci. Plaut. Je n'empesche point, et ne refuse point que tu ne me face crucifier, Je suis content que, etc.

\

    Causa nulla est cur mentiar. Ci. Je n'ay aucune occasion de mentir.

\

    Si doceo illa quae dixi, nunquid causae est Quirites, quin etc. Ci. Y a il chose qui peust estre dicte au contraire?

\

    Ob eam ipsam causam. Cic. Pour ceste mesme cause.

\

    Per causam exigendae pecuniae. Caes. Soubz couleur, Soubz ombre.

\

    Pro causa supplementi, ab exercitu discedit. Caesar. Pour fournir ses bandes de gensdarmes.

\

    Pro magnis causis nostrae necessitudinis. Cic. Pour les grandes raisons de nostre amitié.

\

    Quid causae est, quin. Horat. Pourquoy ne, etc.

\

    Libertatis causa fuit ciuitati. Cic. Cause que la ville s'est mise en liberté.

\

    Malorum causa fuit adolescenti. Cic. Cause, ou occasion de tous ses maulx.

\

    Adipiscendarum voluptatum causa. Cic. Pour avoir ses plaisirs et voluptez.

\

    Breuitatis causa. Cic. A cause de briefveté.

\

    Contumeliae causa. Terent. Par injure.

\

    Mea quidem causa saluos sis licet. Plaut. Quant à moy, De par moy, De ma part.

\

    Causa mea, causa tua, causa vestra, Quod vulgus dicit, Amore mei, tui, vestri. Plaut. Terent. Pour l'amour de moy, de toy, etc.

\

    Tua causa velim. Cic. Je vouldroye pour l'amour de toy.

\

    Trium nummorum causa subeunt sub hasta. Plaut. Pour trois tournois ils etc.

\

    Qui simulatione amicitiae coluntur, et obseruantur causa temporis. Cic. Pour l'affaire qu'on en ha.

\

    Verbi causa. Cic. Pour exemple.

\

    Videndi causa. Virgil. Pour veoir.

\

    Vtendi causa. Lucret. Pour en user, Pour s'en servir.

\

    Vtilitatis causa. Lucret. Pour le prouffit et utilité.

\

    Abdita causa. Celsus. Occulte.

\

    Apparentes causae. Ouid. Evidentes.

\

    Certis de causis aliter existimare. Cic. Pour certaines causes.

\

    Graui de causa. Cic. Pour grande cause.

\

    Iusta causa nulla cuiquam esse potest contra patriam arma capiendi. Cic. Cause juste et raisonnable.

\

    Latens causa. Ouid. Incogneue.

\

    Leuis. Terent. Legiere, et de petite importance.

\

    Pudenda causa. Ouid. Deshonneste.

\

    Recens accedit causa. Ouid. Nouvelle.

\

    Repens causa. Tacit. Souldaine.

\

    Speciosas causas habere. Cic. Belles.

\

    Victa causa. Lucan. Le parti du vaincu.

\

    Victrix causa. Lucan. Le parti du vainqueur.

\

    Accipere causam quaesiti. Ouid. Ouir, Entendre, Escouter.

\

    Accumulare causas. Ouid. Adiicere causam. Ouid. Adjouster.

\

    Probabilem causam afferre. Ci. Amener, Alleguer cause et raison probable.

\

    Afferre causam faciendi aliquid dicitur res aliqua. Ci. Apporter ou donner occasion.

\

    Aperire causas. Propert. Declarer.

\

    Attribuere causam calamitatis. Cic. Attribuer.

\

    Valetudinis causas saepe attulerunt cibi. Quintil. Les viandes ont souvent esté cause de maladie.

\

    Conferre causas. Cic. Comparer, Accomparager.

\

    Congerere causas in aliquem. Liu. Rejecter les causes sur luy.

\

    Constat causa belli huius in tua persona. Cic. Tu es cause de ceste guerre.

\

    Contrahere sibi causam mortis. Plin. Estre cause de sa mort.

\

    Dicere causas alicuius rei. Lucret. Dire et alleguer les causes et raisons pourquoy il est ainsi.

\

    Exigere causam rei alicuius. Seneca. Demander.

\

    Hortandi causas eximere. Tacit. Oster.

\

    Expedire causam morbi. Virgil. Exposer, Declarer.

\

    Explorare causas. Stat. Enquerir.

\

    Exponere causam. Horat. Exposer.

\

    Expromere veras causas. Lucan. Declarer,

\

    Fluunt inde causae. Quintil. Viennent de là.

\

    Incidunt causae. Cic. Il advient, le cas advient.

\

    Inire causam alicuius rei. Liu. Trouver et entendre la raison pourquoy quelque chose se fait.

\

    Retro causas legere. Quintil. Repeter ou redire depuis le commencement.

\

    Manent causae. Cic. Durent, Sont encores.

\

    Memorare causas alicui. Virgil. Raconter.

\

    Nactus causam moriendi. Ci. Qui a trouvé l'occasion de mourir.

\

    Perstare in causam damni. Ouid. Perseverer.

\

    Repetere causas ab vltimo. Quint. Repeter depuis le commencement.

\

    Causas sequi. Lucan. Suyvre le bon droict.

\

    Ne miretur cur idem iterum facerem, hoc causae sumpsi, quod etc. Cic. J'ay prins ceste excuse.

\

    Sustulit causas rerum efficientium. Cic. Il a osté.

\

    Tegere causam alicuius rei. Ouid. Celer.

\

    Tentare causas. Virgil. Cercher, Enquerir.

\

    Videre causas. Lucret. Cognoistre.

\

    Causa. Matiere, ou Question, ou Different, Cause, Proces.

\

    Actor causae. Quintil. Celuy qui plaide une cause, Advocat.

\

    Cardo causae. Quintil. Le neud, le principal point de la matiere.

\

    Frons causae. Quintil. Maxime vbi frons causae non satis honesta est. Quand de prime face la cause ne semble point honneste.

\

    Absoluta causa. Vlpian. Qui n'ha point de difficulté.

\

    Certissima causa. Cic. Cause de laquelle il n'y a point de debat, Cause toute clere.

\

    Accedere ad causam. Cic. Prendre la charge de la matiere, ou du proces, Se mesler de la matiere.

\

    Acuere linguam causis. Horat. Exerciter sa langue à plaider.

\

    Admissus reus ad causam dicendam. Ci. Qui est receu en ses deffenses et justifications.

\

    Agere causam. Quintil. Plaider une cause.

\

    Tu adhuc causam meam agis. Cic. Tu parles pour moy. B.

\

    Amittere causam. Cic. Perdre son proces.

\

    Cadere causa. Cic. Perdre sa cause, ou son proces.

\

    Cognoscere causam alicuius ab altero. Cic. Par un autre.

\

    Complecti causam. Cic. Prendre une querelle, Se formalizer.

\

    Componere causam cum causa. Quintil. Comparer. Accomparager.

\

    Credere causam alicui. Lucan. Commettre, Bailler en charge, à aucun, S'en fier en luy.

\

    In causam se deducere. Liu. Prendre la querelle, et se formalizer, Se mettre en la meslee.

\

    Demittere se in causam. Ci. Suyvir du tout un parti, et une querelle. Se formalizer, Se mesler de la matiere.

\

    Causam dicere. Curt. Proposer ses defenses, Se defendre.

\

    Causam dixisse quis dicitur, qui inter reos receptus est. Plin. Cic. Avoir esté attainct de justice, ou accusé de quelque cas en justice.

\

    Causam dicere ex vinculis. Liu. Estre en prison, ou tenir prison fermee pendant qu'on se defend, et qu'on fait le proces.

\

    Causae dictio. Caesar. Defense.

\

    Causam haud dico. Plaut. Je ne contredy point, Je m'y accorde, Je ne vueil nier.

\

    Causae nihil dicimus quin tibi vadimonium promiserit. Cic. Je ne dy point le contraire.

\

    Non causam dico quin quod meritus est, ferat. Terent. Je n'empesche point.

\

    In meliore causa esse. Cic. Estre mieulx.

\

    Exudare causas. Horat. Plaider une cause en suans d'ahan, Suer en plaidant.

\

    Fidere causae. Cic. Se fier en son bon droict.

\

    Incumbere in causam. Cic. Incliner et s'addonner à un parti et querelle, Se mesler de la matiere.

\

    Indicta causa damnari. Cic. Estre condamné sans estre ouy en ses defenses.

\

    Indormire causae. Cic. S'endormir en un affaire, Le conduire negligemment.

\

    Inedita causa. Ouid. Qui n'est point encore mise en avant, ne manifestee.

\

    Ingredi in causam. Cic, Entrer en querelle, et suyvre un parti, Se formalizer pour un parti.

\

    Insinuare se in causam. Cic. Entendre profondement la matiere.

\

    Laborare causa. Quintil. N'avoir gueres bonne matiere, Quand nostre droict est bien malade.

\

    Obtinere causam. Cic. Gaigner son proces, ou sa cause.

\

    Vt causam certissimam obtineret. Cic. Pour gaigner sa cause toute clere.

\

    Orare causas. Virgil. Plaider une cause.

\

    Perdere causam. Cic. Perdre son proces.

\

    Periclitari causa. Quintil. Estre en danger de perdre son proces.

\

    Perorare causam. Cic. Faire fin à son plaidoyer.

\

    Postulat causa. Cic. La matiere le requiert.

\

    Recognoscere causam. Cic. Reveoir le proces.

\

    Remittere causam ad Senatum. Tacit. Renvoyer.

\

    Repetere ab vltimo causas. Quintil. Repeter depuis le commencement.

\

    Superior causa. Cic. Le droict plus apparent, Le meilleur droict.

\

    Sustinere causam. Cic. Quand le blasme vient sur quelcun, Estre fort souspeconné de quelque cas.

\

    Tenere causam apud iudices. Tranquil. Gaigner sa cause.

\

    Tradere causam aduersariis. Terent. Donner gaigné, Quicter, Trahir celuy de qui on meine la cause, et s'entendre avec partie adverse.

\

    Vincere causam. Ouid. Gaigner sa cause.

\

    Omnis familiae causa consistit tibi. Plaut. La charge, Le faiz, L'estat.

\

    Accipere causam. Cic. Tenir pour excusé, Accepter l'excuse.

\

    Fingere causas. Terent. Controuver des excuses ou menteries.

\

    Inferre causam. Hirtius. Donner occasion.

\

    Nectere causas. Virgil. Delayer et alleguer plusieurs excuses.

\

    Obtendere fugae causas. Tacit. Alleguer des raisons pour couvrir et excuser la faulte qu'on a faict de s'en estre fuy.

\

    Causa est tibi de hac re. Terent. Tu as excusation et dequoy te defendre.

\

    Causa, Occasio: vt Causa adempta. Terent. Occasion ostee.

\

    Capere causam. Terent. Prendre occasion.

\

    Viro fit causa, exigitur matrimonio. Plaut. Le mari ha occasion.

\

    Inuenta est causa qua te expellerent. Terent. Ils ont trouvé le moyen de te, etc.

\

    Quamobrem insigne aliquid faceret. Terent. Il cercheoit occasion.

\

    Causa, Status et conditio. Cicero. Qui in eadem causa, in qua ego, fuisset, Qui avoit suyvi le mesme parti que moy.

\

    Eadem suam causam videbat esse, quam illorum qui innocentes peribant Ci. Il voyoit que son affaire estoit pareil, etc.

\

    Negat Platonem, si sapiens non sit, eadem esse in causa qua Dionysium tyrannum. Cic. De mesme facon et condition.

\

    In causam suam recidere. Pompon. Retourner en son estat, condition, et qualité.

\

    Reuerti in pristinam causam. Martianus iuriscon. Retourner en son premier estat.

\

    In ea causa res est. Vlpian. La chose est telle, ou en tel estat.

\

    Sistere in eadem causa. Vlpian. Representer quelcun en mesme estat.

\

    In eam causam venire. Triphoni. En cest estat et condition.

\

    Causa, pro Partibus. Cic. Diutius in causa est, quam nos, commoratus. Il a plus long temps suyvi le parti de Pompee.

\

    Quorum erat vna causa. Cic. Qui suyvoyent un mesme parti.

\

    Causa, pro Accessione. Vlpian. Prouffit et emolument de quelque chose.

Dictionarium latinogallicum > causa
28 quam

[ABCU]A - adv.: [st1]1 [-] inter.: combien.    - quam multis custodibus opus est: combien de gardes faut-il? [st1]2 [-] exclam.: combien! comme! que! à quel point!    - quam macer est: comme il est maigre !    - quam multa, quam paucis! Cic. Fam. 11, 24, 1: combien de choses en combien peu de mots] = que de choses en si peu de mots!    - quam + adj. ou adv. (dans quelques expressions): tout à fait, complètement.    - mire quam: [étonnamment combien] = étonnamment.    - sane quam (valde quam, nimis quam, admodum quam, oppido quam): complètement.    - nimis quam formido, Plaut. Most. 2.2.79: j’ai bien peur.    - nimis quam cupio, Plaut. Capt. 1.2.17: je souhaite ardemment. [ABCU]B - quam, conj.: que.    - (tam...) quam: autant (aussi)... que.    - quam... tam...: autant... autant...    - tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest, Cic. Rep. 1, 33, 50: un tyran peut être aussi clément qu'un roi peut être dur.    - homo non, quam isti sunt, gloriosus, Liv. 35, 49: homme, qui n’est pas aussi vantard que ces-gens-là.    - quam fortis tam prudens est: autant il est courageux, autant il est prudent.    - tam sum amicus rei publicae quam qui maxime, Cic. Fam. 5, 2, 6: je suis l'ami de la république [autant que celui qui l'est le plus] = autant que qui que ce soit.    - doctior est quam tu: il est plus savant que toi.    - felicior est quam peritior: il est plus heureux qu’habile.    - quam avec ou sans le verbe posse + superl.: autant que possible.    - quam maxime: le plus possible.    - quam primum: le plus tôt possible.    - oratio sit quam brevissima: que le discours soit le plus bref possible.    - vino, quam possit excellenti, Plin. 20, 24, 100: avec du vin le meilleur qu'on puisse trouver.    - quam avec des mots marquant la comparaison, la différence ou la préférence.    - esse quam videri bonus malebat, Sall. C. 54, 5: il aimait mieux être un homme de bien que de le paraître.    - praestat mori quam servire: mieux vaut mourir que d'être esclave.    - alius quam = alius atque: autre que.    - nihil aliud quam: rien d'autre que, seulement.    - nihil aliud quam ludit: il ne fait que jouer.    - dimidium quam quod acceperat: la moitié de ce qu'il avait reçu.    - potius quam → potior    - quam sans mots marquant la comparaison, la différence ou la préférence.    - corpora condire quam cremare e more Aegyptio (est eis) cura, Tac. H. 4: ils préfèrent embaumer les corps selon la coutume des Egyptiens plutôt que de les brûler.    - pacem quam bellum probabam, Tac. A. 1, 58: j'étais partisan de la paix plutôt que de la guerre.    - tacita bona est mulier quam loquens, Plaut.: la femme qui se tait vaut mieux que celle qui parle.    - quam pro, quam ut + subj.: trop... pour.    - laetitia major quam pro victoria: la joie fut trop grande pour une telle victoire.    - severior est quam ut eum amenus: il est trop sévère pour que nous l'aimions.    - quam avec une expression de temps.    - die vigesimā, quam creatus erat, dictaturā se abdicavit, Liv. 6.29: le vingtième jour de sa nomination, il se démit de la dictature.    - pridie quam venerat: la veille de son arrivée.    - quelques tournures particulières.    - quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est, Sall. J. 31, 14: plus on est scélérat, plus on est à l'abri.    - bellum gerere cum tyranno, quam qui unquam, saevissimo, Liv. 34, 32: faire la guerre contre le tyran le plus cruel qui fut jamais.    - nihil antiquius ducere quam + inf.: n'avoir rien de plus à coeur que de.    - nihil antiquius habere quam ut + subj.: n’avoir rien de plus à coeur que de [ABCU]C - quam: [st2]1 [-] pron.-adj. à l’acc.: laquelle, que; celle que. [st2]2 [-] relatif de liaison: une conj. de coord. + eam. [st2]3 [-] interr. laquelle ? quelle ? [st2]4 [-] indéf. après si, nisi, ne, num: quelqu’une, une, quelque.
* * *
[ABCU]A - adv.: [st1]1 [-] inter.: combien.    - quam multis custodibus opus est: combien de gardes faut-il? [st1]2 [-] exclam.: combien! comme! que! à quel point!    - quam macer est: comme il est maigre !    - quam multa, quam paucis! Cic. Fam. 11, 24, 1: combien de choses en combien peu de mots] = que de choses en si peu de mots!    - quam + adj. ou adv. (dans quelques expressions): tout à fait, complètement.    - mire quam: [étonnamment combien] = étonnamment.    - sane quam (valde quam, nimis quam, admodum quam, oppido quam): complètement.    - nimis quam formido, Plaut. Most. 2.2.79: j’ai bien peur.    - nimis quam cupio, Plaut. Capt. 1.2.17: je souhaite ardemment. [ABCU]B - quam, conj.: que.    - (tam...) quam: autant (aussi)... que.    - quam... tam...: autant... autant...    - tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest, Cic. Rep. 1, 33, 50: un tyran peut être aussi clément qu'un roi peut être dur.    - homo non, quam isti sunt, gloriosus, Liv. 35, 49: homme, qui n’est pas aussi vantard que ces-gens-là.    - quam fortis tam prudens est: autant il est courageux, autant il est prudent.    - tam sum amicus rei publicae quam qui maxime, Cic. Fam. 5, 2, 6: je suis l'ami de la république [autant que celui qui l'est le plus] = autant que qui que ce soit.    - doctior est quam tu: il est plus savant que toi.    - felicior est quam peritior: il est plus heureux qu’habile.    - quam avec ou sans le verbe posse + superl.: autant que possible.    - quam maxime: le plus possible.    - quam primum: le plus tôt possible.    - oratio sit quam brevissima: que le discours soit le plus bref possible.    - vino, quam possit excellenti, Plin. 20, 24, 100: avec du vin le meilleur qu'on puisse trouver.    - quam avec des mots marquant la comparaison, la différence ou la préférence.    - esse quam videri bonus malebat, Sall. C. 54, 5: il aimait mieux être un homme de bien que de le paraître.    - praestat mori quam servire: mieux vaut mourir que d'être esclave.    - alius quam = alius atque: autre que.    - nihil aliud quam: rien d'autre que, seulement.    - nihil aliud quam ludit: il ne fait que jouer.    - dimidium quam quod acceperat: la moitié de ce qu'il avait reçu.    - potius quam → potior    - quam sans mots marquant la comparaison, la différence ou la préférence.    - corpora condire quam cremare e more Aegyptio (est eis) cura, Tac. H. 4: ils préfèrent embaumer les corps selon la coutume des Egyptiens plutôt que de les brûler.    - pacem quam bellum probabam, Tac. A. 1, 58: j'étais partisan de la paix plutôt que de la guerre.    - tacita bona est mulier quam loquens, Plaut.: la femme qui se tait vaut mieux que celle qui parle.    - quam pro, quam ut + subj.: trop... pour.    - laetitia major quam pro victoria: la joie fut trop grande pour une telle victoire.    - severior est quam ut eum amenus: il est trop sévère pour que nous l'aimions.    - quam avec une expression de temps.    - die vigesimā, quam creatus erat, dictaturā se abdicavit, Liv. 6.29: le vingtième jour de sa nomination, il se démit de la dictature.    - pridie quam venerat: la veille de son arrivée.    - quelques tournures particulières.    - quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est, Sall. J. 31, 14: plus on est scélérat, plus on est à l'abri.    - bellum gerere cum tyranno, quam qui unquam, saevissimo, Liv. 34, 32: faire la guerre contre le tyran le plus cruel qui fut jamais.    - nihil antiquius ducere quam + inf.: n'avoir rien de plus à coeur que de.    - nihil antiquius habere quam ut + subj.: n’avoir rien de plus à coeur que de [ABCU]C - quam: [st2]1 [-] pron.-adj. à l’acc.: laquelle, que; celle que. [st2]2 [-] relatif de liaison: une conj. de coord. + eam. [st2]3 [-] interr. laquelle ? quelle ? [st2]4 [-] indéf. après si, nisi, ne, num: quelqu’une, une, quelque.
* * *

    Quam, Coniunctio, cui eleganter in oratione praeponitur TAM particula: vt Tam te diligo, quam meipsum. Terent. Je t'aime autant, que moymesme.

\

    Quam, eleganter connectit duos comparatiuos. Quintilianus, Sitque salubrior studiis, quam dulcior. Que doulx.

\

    Quam, pro Quantum, positiuo iungitur. Cicero. Videte quam valde malitiae suae confidat. Combien il se fie en sa malice.

\

    Quam pro Quantum positum post negationem in priore oratione: Tam, non necessario sequitur. Liuius, Homo, non quam isti sunt, gloriosus. Non pas tant glorieux que sont ceulx ci.

\

    Quam, cum verbis Possum, Queo, Valeo, et aliis. Quam potero adiutabo sene. Terent. Tant que je pourray.

\

    Superlatiuis: Cicero, Quam potui maximis itineribus ad Amanum exercitum duxi. A plus grandes journees que j'ay peu.

\

    Positiuis: Cicero, Quam quidem possum celeriter, perstringam. Le plus briefvement que je puis.

\

    Quam vellem Menedemum inuitatum. Terent. O que je vouldroye que, etc.

\

    Quam, pro Quantum, interrogatiuum. Terentius, Quam hoc munus gratum Thaidi arbitrare esse? Combien aggreable pense tu que luy a esté ce don?

\

    Quam timeo quorsum euadas! Terent. O que je crains, etc.

\

    Quam, cum Volo, pro eo quod vulgo dicitur Tantum quantum. Terentius, Dum ne reducam, turbent porro quam velint. Tant qu'ils vouldront.

\

    Quam, pro Quanto, comparatiuo datur. Quintilianus, Quam in his quoque libris erunt omnia compositiora. De tant que.

\

    Superlatiuo: Terentius, Vt esset apud te ob hoc quam gratissima. Tresaggreable.

\

    Peto a te vt quam celerrime mihi librarius mittatur. Cic. Le plus tost qu'il sera possible.

\

    Quam proxime hostem, et ad hostem. Cic. Liu. Tout pres de l'ennemi.

\

    Quinto die quam sustuleris, condire oportebit. Columel. Cinq jours apres que, etc.

\

    Intra quartum diem, quam de lacu sublatum est. Colum. Le quatrieme jour.

\

    Post nonum diem quam id factum est. Colum. Le neufieme jour apres.

\

    Triduo proximo quam sit genitus. Plin. Les trois premiers jours.

\

    Si tandiu vixerit tecum, quam ego cum Paeto. Plin. iun. Aussi long temps que, etc.

\

    Ea, quam longa est, nocte. Virgilius. Tant qu'elle se peult estendre.

\

    Ferramenta duplicia quam numerus seruorum exigit, refecta et reposita custodiat. Columel. Plus deux fois qu'il n'ha de gents, Au double de ses gents.

\

    Nihil fecisset libentius, quam omnem illam acerbitatem proscriptionis suae, etc. Cic. Il n'est chose qu'il eust faict plus voluntiers que, etc.

\

    Maius quam quantum a nobis exprimetur. Cicero. Plus grand que nous ne l'exprimerons.

\

    Tantum dicam, nihil mihi gratius esse, quam quod eam diligis. Cic. Que ce que tu l'aimes.

\

    Contra facis, quam pollicitus es. Cicero. Tu fais contre ta promesse, ou autrement que tu n'as promis.

\

    Multiplex quam pro numero damnum est. Liu. Le dommage est beaucoup plus grand qu'il ne semble à veoir au nombre, Plus grand que pour le nombre.

\

    Quam minime multi de istius nefario scelere audire possent. Cic. Le moins de gents qu'il estoit possible le sceussent et en fussent advertiz.

\

    Quam facete! Plautus. O combien plaisamment!

\

    Quam cito. Terent. Tout incontinent.

\

    Quam dudum, Aduerbium interrogandi. Plautus. Combien y a il?

\

    Nunc dicito quam extemplo hoc erit factum? Plautus. Combien pense tu avoir tost faict?

\

    Quamlibet, pen. cor. pro Quantumlibet. Plin. Faciliore multo natura finditur in quamlibet tenues crustas. En aussi tenvres que tu veuls.

\

    Quamlibet parum. Quintil. Quelque peu que ce soit, Tant peu qu'on vouldra.

\

    Quam mox cocta est coena? Plautus. Le souper sera il tantost cuict?

\

    Ego hinc ad hos prouisam, quam mox virginem Accersant. Terent. S'ils ne veulent pas soubdainement aller appeller la pucelle.

\

    Expecto quam mox Chaerea hac oratione vtatur. Cic. Je ne fay qu'attendre que Cherea parle en ceste facon, Je suis sur l'attente de veoir si Cherea dira point bien tost, etc.

\

    Quamobrem, Vnica dictio, quibusdam etiam tres, quam ob rem: Interrogantis particula, et rationem alicuius rei petentis. Terent. Contemplamini me. A. quamobrem? Pour quelle cause? Pourquoy? A quelle cause?

\

    Quamobrem id tute non facis? Terent. Pourquoy ne, etc.

\

    - aliquam causam quaerebat senex, Quamobrem insigne aliquid faceret. Terent. Pour faire, etc.

\

    Multa mihi veniebant in mentem, quamobrem istum laborem tibi etiam honori putarem fore. Cic. Beaucoup de choses me venoyent en la fantasie pour lesquelles je, etc.

\

    Cognoscet ex me populus Rom. quid sit quamobrem quum Equester ordo iudicaret, etc. Cic. Que c'est pourquoy, etc.

\

    Quamobrem vero se confidat aliquid perficere posse, intelligere non possum. Cic. Pourquoy c'est que, etc.

\

    Quas ob res quod Tribunipleb. verba fecerunt, vt, etc. Cic. Pourquoy.

\

    Quam pene tua me perdidit proteruitas. Terent. O que peu s'en est fallu que, etc.

\

    Quamplurimo vendere. Cic. Trescher, Le plus cher qu'on peult.

\

    Quamplurimam brassicam ederit, tam citissimum sanus fiet. Cato. De tant plus qu'il mangera de choulx, de tant plus tost sera il guari.

\

    Quam pridem, Interrogantis particula. Plaut. Quam pridem non edisti? Combien de temps y a il que tu n'as mangé? Depuis quand n'as tu mangé?

\

    - huc euasit, quam pridem pater Mihi et mater mortui essent. dico, iandiu. Terent. Combien il y avoit que mon pere, etc.

\

    Quamprimum, pen. prod. vna dictio. Terent. Tout incontinent.

Dictionarium latinogallicum > quam
29 nihil

nĭhil, or (ante-class. and post-Aug.) contr. nīl, n. indecl.; and nĭhĭlum, or contr. nīlum, i, n. [ne-hilum, not the least; v. hilum].
I.
nĭhil, nothing:
nihil est agriculturā melius, nihil uberius,
Cic. Off. 1, 42, 151:
de re publicā nihil loquebantur,
id. Q. Fr. 3, 8, 4.—
(β).
Nihil agere, to accomplish nothing:
nil agis,
Plaut. Trin. 4, 2, 134:
nihil agis dolor! quamvis sis molestus, numquam te esse confitebor malum,
Cic. Tusc. 2, 25, 61:
nihil ergo agebat Q. Maximus? nihil L. Paulus? ceteri senes nihil agebant?
id. Sen. 6, 15; id. Rosc. Am. 45, 131; Hor. S. 1, 9, 15; Luc. 7, 809; Vell. 2, 66, 3.—In like manner, nihil per aliquem (sc. agere):
nihil per Senatum, multa et magna per populum et absente populo et invito,
Cic. Phil. 1, 2, 6; Tac. Agr. 19.—
(γ).
Of persons:
victor, quo nihil erat moderatius,
Cic. Fam. 4, 4, 2:
ita tibi persuadeas, mihi te carius nihil fuisse,
id. ib. 14, 3, 5:
nihil est tam miserabile, quam ex beato miser,
id. Part. 17, 57; Tac. H. 1, 79; Nep. Alcib. 1, 1.—
(δ).
Nihil, nec.. nec (without destroying the negation):
nihil me nec subterfugere voluisse reticendo, nec obscurare dicendo,
Cic. Clu. 1, 1; v. neque.—
(ε).
Nihil non, everything:
nihil non ad rationem dirigebat,
Cic. Brut. 37, 140:
nihil non arroget armis,
Hor. A. P. 122; Nep. Att. 19, 3.—
(ζ).
Non nihil and haud nihil, something, somewhat:
non nihil, ut in tantis malis, est profectum,
Cic. Fam. 12, 2, 2:
non nihil me consolatur, cum recordor,
id. ib. 4, 14, 2:
haud nihil,
Ter. Eun. 4, 2, 13:
haud nihil ambigam,
I may be somewhat in doubt, Liv. 1, 3.—
(η).
Nihil quidquam or nihil unum, nothing whatever, nothing at all:
nil ego tibi hodie consili quicquam dabo,
Plaut. Bacch. 4, 9, 113:
sine studio nihil quidquam egregium nemo umquam assequetur,
Cic. de Or. 1, 30, 134:
Rhodiis ut nihil unum insigne, ita omnis generis dona dedit,
Liv. 41, 20, 7:
si nihil aliud,
if there were nothing else, id. 3, 19, 7; 30, 35, 8.—
(θ).
With gen.:
nihil mali,
Cic. Att. 8, 4, 2:
nihil novi,
id. Fam. 2, 14, 1:
nihil humanarum rerum,
id. Red. Quir. 5, 1:
nihil est lucri quod me hodie facere mavelim, quam,
Plaut. Bacch. 4, 8, 18.—Adjectives also, of the second declension as well as of the third, are not unfrequently joined to nihil in the same case, as nihil honestum, lautum, forte, illustre:
nihil exspectatione vestrā dignum dico,
Cic. de Or. 1, 31, 137.—
(ι).
Nihil, or mhil aliud, with nisi, quam, praeter, praeterquam, etc., nothing else than, nothing except, nothing but:
tu, quantus quantus, nihil nisi sapientia es,
Ter. Ad. 3, 3, 40:
amare nihil aliud est, nisi eum ipsum diligere, quem ames,
Cic. Lael. 27, 100:
si nihil aliud fecerunt, nisi rem detulerunt, etc.,
id. Rosc. Am. 37, 108:
ut nihil aliud, quam de hoste cogitet,
id. Imp. Pomp. 22, 64:
nihil tibi deest praeter voluntatem,
nothing except, id. Fam. 4, 7, 3:
puto te existimare, me ex his miseriis nihil aliud quaerere, nisi ut homines intellegant, etc.,
id. ib. 2, 16:
qui nihil praeterquam de vitā cogitarent, Auct. B. Alex. 8.—Sometimes, in this connection, elliptically: Herdonius, si nihil aliud, hostem se fatendo prope denuntiavit, ut, etc.,
Liv. 3, 19, 6:
si nihil aliud, vulneribus certe ferrum hostile hebetarent,
id. 30, 35, 8:
illā quidem nocte nihil praeterquam vigilatum est in urbe,
id. 3, 26; Suet. Aug. 83.—Hence, as adv.: nihil aliud quam, only:
nihil aliud quam prendere prohibito,
Liv. 2, 29, 4:
is intromissus in castra nihil aliud quam hoc narrāsse fertur,
id. 2, 32, 8:
nihil aliud quam in populationibus res fuit,
id. 2, 49, 9 al. —
(κ).
Nihil... quin or quominus, nothing whereby: nihil praetermisi... quin Pompeium a Caesaris conjunctione avocarem, I have omitted nothing that might separate, Cic. Phil. 2, 10, 23:
nihil moror, quominus decemviratu abeam,
Liv. 3, 54:
nihil facere oportet, quominus excedat, etc.,
Cels. 3, 27, 4.—
(λ).
Nihil est quod, cur, quamobrem, etc., there is no reason why I ( you, etc.) need not:
nihil est jam, quod tu mihi succenseas,
Plaut. Merc. 2, 2, 46:
nihil est, quod adventum nostrum extimescas,
Cic. Fam. 9, 26, 4:
sed ego nunc nil est, cur me morer,
Plaut. Poen. 4, 2, 102:
nihil est, cur advenientibus te offerre gestias,
Cic. Fam. 6, 20, 1:
nihil excogitem, quamobrem Oppianico damnari necesse sit?
id. Clu. 26, 70.—
(μ).
Nihil est, ut, there is nothing that:
nihil fuit in Catulis, ut eos exquisito judicio putares uti litterarum,
Cic. Off. 1, 37, 133.—
(ν).
Nihil est, it is of no use, to no purpose, in vain:
at ego ab hac puerum reposcam, ne mox infitias eat. Nihil est. Nam ipsa haec ultro, ut factum est, fecit omnem rem palam,
Plaut. Truc. 4, 3, 76: at nihil est, ignotum ad illum mittere: operam luseris. id. Capt. 2, 2, 94; Hor. S. 2, 3, 6.—In a question:
usque adeo nihil est, quod nostra infantia caelum hausit Aventini?
Juv. 3, 84.—
(ο).
Nihil ad me (sc. pertinet):
recte an secus, nihil ad nos: aut si ad nos, nihil ad hoc tempus,
Cic. Pis. 28, 68; cf. Ter. And. 1, 2, 16; also, nihil ad, nothing to, nothing in comparison with:
nihil ad Persium,
Cic. de Or. 2, 6, 25; id. Leg. 1, 2, 6:
nihil ad tuum equitatum, Caesar, sed ex eis, quos habuit, electos,
id. Deiot. 8, 24.—
(π).
Nihil minus, nothing less so, i. e. by no means, not at all:
cadit ergo in virum bonum mentiri, fallere? nihil minus,
Cic. Off. 3, 20, 81:
an Gallos existimatis hic versari animo demisso atque humili? nihil vero minus,
id. Font. 11, 23.—
(ρ).
Nihil dum, nothing as yet:
quamquam nihil dum audieramus, nec ubi esses, nec, etc.,
Cic. Fam. 12, 7, 2; id. Att. 7, 12, 4.—
(σ).
Nihil mihi cum illo est, I have nothing to do with him:
tecum nihil rei nobis Demipho est,
Ter. Phorm. 2, 3, 74; Ov. F 2, 308.—
(τ).
Nihil esse, to be nothing or nobody, to have no power, to be of no use, Cic. Div. in Caecil. 14, 47; id. Fam. 7, 27, 2; 7, 33, 1; Ter. And. 2, 1, 14:
aliquem nihil putare,
to esteem meanly, Cic. Sest. 53, 114 (B. and K. nihili):
accepimus eum nihil hominis esse,
a worthless fellow, id. Tusc. 3, 32, 77; but de Attio Dionysio nihil puto esse, nothing about him, i. e. no news of him, id. Fam. 12, 30, 5.—
(υ).
Aut nihil aut paulum, little or nothing (Gr. oligon ê ouden):
aut nihil aut paulo cui tum concedere digna,
Cat. 68, 131.—
B.
Adverb.
1.
Not (as a strengthened non), in nothing, in no respect, not at all:
me nihil poenitet,
Plaut. Bacch. 5, 2, 63; id. Mil. 4, 2, 16:
conjecturā nihil opus est,
Cic. Rosc. Am. 37, 107; Ter. And. 4, 1, 14:
beneficio isto legis nihil utitur,
Cic. Agr. 2, 23, 61:
de fratre nihil ego te accusavi,
id. Fam. 14, 1, 4:
Thebani nihil moti sunt,
Liv. 42, 46; 3, 65; 6, 38; 49; Sall. C. 16, 5:
nihil miror,
Quint. 2, 17, 15; 6, 1, 38.—
2.
To no purpose, in vain:
herele hanc quidem Nihil tu amassis: mihi haec desponsa est,
Plaut. Mil. 4, 2, 16.—
3.
For no reason: quorsum tandem aut cur ista quaeris? M Nihil sane, nisi ne nimis diligenter anquiras, Cic. Leg. 1, 1, 4. —
II.
nĭhĭlum, i (contr. form nīlum, Lucr. 1, 159; Hor. S. 1, 5, 67), n., nothing:
erit aliquid, quod aut ex nihilo oriatur, aut in nihilum subito occidat,
Cic. Div. 2, 16, 37:
ut de nihilo quippiam fiat,
id. Fat. 9, 18:
interire in nihilum,
id. Ac. 1, 7, 27:
venire ad nihilum,
id. Fam. 11, 12, 1:
ad nihilum recidere,
id. Phil. 7, 8, 27: quam mihi ista pro nihilol id. Att. 14, 9, 1:
aliquid pro nihilo putare,
id. Div. in Caecil. 7, 24; cf. id. Verr. 2, 2, 16, § 40.—
(β).
Nihili, of no value, worthless:
quem putamus esse non hili, dicimus nihili,
Varr. L. L. 10, § 81 Müll.; cf.: nihili, qui nec hili quidem est. Paul. ex Fest. p. 175 Müll.:
unde is nihili? ubi fuisti?
Plaut. Cas. 2, 3, 29: nihili est autem suum Qui officium facere immemor est. id. Ps. 4, 7, 2:
homo nihili factus,
unmanned, id. Mil. 5, 16.—Hence, nihili pendere or facere, to esteem as nothing, Plaut. Men. 5, 7, 4; id. Ps. 4, 7, 1; Ter. Eun. 1, 2, 14.—
(γ).
De nihilo, for nothing, without cause or reason, Plaut. Curc. 4, 1, 17:
mali rem exempli esse, de nihilo hospites corripi,
Liv. 34, 61; 30, 29.—
(δ).
Nihilo, with compp., by nothing, no: nihilo pluris, quam si, etc., no more than if, etc., Plaut. Bacch. 3, 4, 21:
nihilo minus,
id. Men. 5, 5, 49:
Phaedriae esse nilo minus amicum quam Antiphoni,
Ter. Phorm. 4, 2, 7 (but minus nihilo, less than nothing, id. ib. 3, 3, 2):
nihilo benevolentior,
Cic. Fam. 3, 12, 4:
nihilo major,
id. ib. 6, 3, 4:
nihilo tamen setius,
Caes. B. G. 5, 4 and 7:
nihil segnius,
Liv. 6, 38.—Esp. as adv.: nĭhĭlō mĭnus, or, in one word, nĭhĭlōmĭnus, none the less, no less, nevertheless, notwith standing.
1.
In gen.:
minus dolendum fuit re non perfectā, sed puniendum certe nihilo minus,
Cic. Mil. 7, 19; id. Phil. 5, 9, 26; Quint. 8, 3, 85.—
2.
With si, etsi, quamvis, quamquam, ut, etc.:
in iis rebus, quae nihilo minus, ut ego absim, confici possunt,
Cic. Fam. 10, 2, 2:
nihilo minus eloquentiae studendum est, etsi ea quidam perverse abutuntur,
id. Inv. 1, 4, 5; Caes. B. C. 3, 17:
alia sunt, quae quamvis nolit accidere, nihilominus laudat,
Sen. Ep. 66, 44:
si nihil fiet, nihilominus, etc.,
Cato, R. R. 39, 2.—
3.
Strengthened by tamen:
nihilominus ego hoc faciam tamen,
Ter. Heaut. 5, 3, 10; Cic. Fam. 4, 13, 5; Caes. B. C. 3, 17.—
(ε).
Nihilo aliter, no otherwise:
ego isti nihilo sum aliter ac fui,
Ter. Phorm. 3, 2, 45.—
B.
Transf., adverb., for non, not, by no means:
nihilum metuenda timere,
Hor. S. 2, 3, 53. —
III.
nīl, nothing, no (rare and mostly poet.;
in Cic. not at all): nil intra est oleam, nil extra est in nuce durum,
Hor. Ep. 2, 1, 31; id. C. 4, 4, 73:
nil sanguinis,
no drop of blood, Ov. M. 13, 266:
nil sui,
nothing proper, id. ib. 3, 435; Vulg. Prov. 10, 2 (in Caes. B. G. 5, 29, the true reading is nihil):
hoc ridere meum, tam nil, nulla tibi vendo Iliade,
such a trifle, Pers. 1, 122.—
B.
Transf. as adv., not at all, by no means:
nil opus est verbis,
Lucr. 5, 263:
ut nil umor abundet,
id. 5, 265; 1, 266:
nil pictis timidus navita puppibus Fidit,
Hor. C. 1, 14, 14.—
IV.
nīlum, abl. nīlo, nothing (Lucretian):
ad nilum revorti,
Lucr. 1, 237; so id. 1, 673; 791; 797; 2, 756;
864: nil igitur fieri de nilo posse,
id. 1, 205; 266.

Lewis & Short latin dictionary > nihil
30 nihilo minus

nĭhil, or (ante-class. and post-Aug.) contr. nīl, n. indecl.; and nĭhĭlum, or contr. nīlum, i, n. [ne-hilum, not the least; v. hilum].
I.
nĭhil, nothing:
nihil est agriculturā melius, nihil uberius,
Cic. Off. 1, 42, 151:
de re publicā nihil loquebantur,
id. Q. Fr. 3, 8, 4.—
(β).
Nihil agere, to accomplish nothing:
nil agis,
Plaut. Trin. 4, 2, 134:
nihil agis dolor! quamvis sis molestus, numquam te esse confitebor malum,
Cic. Tusc. 2, 25, 61:
nihil ergo agebat Q. Maximus? nihil L. Paulus? ceteri senes nihil agebant?
id. Sen. 6, 15; id. Rosc. Am. 45, 131; Hor. S. 1, 9, 15; Luc. 7, 809; Vell. 2, 66, 3.—In like manner, nihil per aliquem (sc. agere):
nihil per Senatum, multa et magna per populum et absente populo et invito,
Cic. Phil. 1, 2, 6; Tac. Agr. 19.—
(γ).
Of persons:
victor, quo nihil erat moderatius,
Cic. Fam. 4, 4, 2:
ita tibi persuadeas, mihi te carius nihil fuisse,
id. ib. 14, 3, 5:
nihil est tam miserabile, quam ex beato miser,
id. Part. 17, 57; Tac. H. 1, 79; Nep. Alcib. 1, 1.—
(δ).
Nihil, nec.. nec (without destroying the negation):
nihil me nec subterfugere voluisse reticendo, nec obscurare dicendo,
Cic. Clu. 1, 1; v. neque.—
(ε).
Nihil non, everything:
nihil non ad rationem dirigebat,
Cic. Brut. 37, 140:
nihil non arroget armis,
Hor. A. P. 122; Nep. Att. 19, 3.—
(ζ).
Non nihil and haud nihil, something, somewhat:
non nihil, ut in tantis malis, est profectum,
Cic. Fam. 12, 2, 2:
non nihil me consolatur, cum recordor,
id. ib. 4, 14, 2:
haud nihil,
Ter. Eun. 4, 2, 13:
haud nihil ambigam,
I may be somewhat in doubt, Liv. 1, 3.—
(η).
Nihil quidquam or nihil unum, nothing whatever, nothing at all:
nil ego tibi hodie consili quicquam dabo,
Plaut. Bacch. 4, 9, 113:
sine studio nihil quidquam egregium nemo umquam assequetur,
Cic. de Or. 1, 30, 134:
Rhodiis ut nihil unum insigne, ita omnis generis dona dedit,
Liv. 41, 20, 7:
si nihil aliud,
if there were nothing else, id. 3, 19, 7; 30, 35, 8.—
(θ).
With gen.:
nihil mali,
Cic. Att. 8, 4, 2:
nihil novi,
id. Fam. 2, 14, 1:
nihil humanarum rerum,
id. Red. Quir. 5, 1:
nihil est lucri quod me hodie facere mavelim, quam,
Plaut. Bacch. 4, 8, 18.—Adjectives also, of the second declension as well as of the third, are not unfrequently joined to nihil in the same case, as nihil honestum, lautum, forte, illustre:
nihil exspectatione vestrā dignum dico,
Cic. de Or. 1, 31, 137.—
(ι).
Nihil, or mhil aliud, with nisi, quam, praeter, praeterquam, etc., nothing else than, nothing except, nothing but:
tu, quantus quantus, nihil nisi sapientia es,
Ter. Ad. 3, 3, 40:
amare nihil aliud est, nisi eum ipsum diligere, quem ames,
Cic. Lael. 27, 100:
si nihil aliud fecerunt, nisi rem detulerunt, etc.,
id. Rosc. Am. 37, 108:
ut nihil aliud, quam de hoste cogitet,
id. Imp. Pomp. 22, 64:
nihil tibi deest praeter voluntatem,
nothing except, id. Fam. 4, 7, 3:
puto te existimare, me ex his miseriis nihil aliud quaerere, nisi ut homines intellegant, etc.,
id. ib. 2, 16:
qui nihil praeterquam de vitā cogitarent, Auct. B. Alex. 8.—Sometimes, in this connection, elliptically: Herdonius, si nihil aliud, hostem se fatendo prope denuntiavit, ut, etc.,
Liv. 3, 19, 6:
si nihil aliud, vulneribus certe ferrum hostile hebetarent,
id. 30, 35, 8:
illā quidem nocte nihil praeterquam vigilatum est in urbe,
id. 3, 26; Suet. Aug. 83.—Hence, as adv.: nihil aliud quam, only:
nihil aliud quam prendere prohibito,
Liv. 2, 29, 4:
is intromissus in castra nihil aliud quam hoc narrāsse fertur,
id. 2, 32, 8:
nihil aliud quam in populationibus res fuit,
id. 2, 49, 9 al. —
(κ).
Nihil... quin or quominus, nothing whereby: nihil praetermisi... quin Pompeium a Caesaris conjunctione avocarem, I have omitted nothing that might separate, Cic. Phil. 2, 10, 23:
nihil moror, quominus decemviratu abeam,
Liv. 3, 54:
nihil facere oportet, quominus excedat, etc.,
Cels. 3, 27, 4.—
(λ).
Nihil est quod, cur, quamobrem, etc., there is no reason why I ( you, etc.) need not:
nihil est jam, quod tu mihi succenseas,
Plaut. Merc. 2, 2, 46:
nihil est, quod adventum nostrum extimescas,
Cic. Fam. 9, 26, 4:
sed ego nunc nil est, cur me morer,
Plaut. Poen. 4, 2, 102:
nihil est, cur advenientibus te offerre gestias,
Cic. Fam. 6, 20, 1:
nihil excogitem, quamobrem Oppianico damnari necesse sit?
id. Clu. 26, 70.—
(μ).
Nihil est, ut, there is nothing that:
nihil fuit in Catulis, ut eos exquisito judicio putares uti litterarum,
Cic. Off. 1, 37, 133.—
(ν).
Nihil est, it is of no use, to no purpose, in vain:
at ego ab hac puerum reposcam, ne mox infitias eat. Nihil est. Nam ipsa haec ultro, ut factum est, fecit omnem rem palam,
Plaut. Truc. 4, 3, 76: at nihil est, ignotum ad illum mittere: operam luseris. id. Capt. 2, 2, 94; Hor. S. 2, 3, 6.—In a question:
usque adeo nihil est, quod nostra infantia caelum hausit Aventini?
Juv. 3, 84.—
(ο).
Nihil ad me (sc. pertinet):
recte an secus, nihil ad nos: aut si ad nos, nihil ad hoc tempus,
Cic. Pis. 28, 68; cf. Ter. And. 1, 2, 16; also, nihil ad, nothing to, nothing in comparison with:
nihil ad Persium,
Cic. de Or. 2, 6, 25; id. Leg. 1, 2, 6:
nihil ad tuum equitatum, Caesar, sed ex eis, quos habuit, electos,
id. Deiot. 8, 24.—
(π).
Nihil minus, nothing less so, i. e. by no means, not at all:
cadit ergo in virum bonum mentiri, fallere? nihil minus,
Cic. Off. 3, 20, 81:
an Gallos existimatis hic versari animo demisso atque humili? nihil vero minus,
id. Font. 11, 23.—
(ρ).
Nihil dum, nothing as yet:
quamquam nihil dum audieramus, nec ubi esses, nec, etc.,
Cic. Fam. 12, 7, 2; id. Att. 7, 12, 4.—
(σ).
Nihil mihi cum illo est, I have nothing to do with him:
tecum nihil rei nobis Demipho est,
Ter. Phorm. 2, 3, 74; Ov. F 2, 308.—
(τ).
Nihil esse, to be nothing or nobody, to have no power, to be of no use, Cic. Div. in Caecil. 14, 47; id. Fam. 7, 27, 2; 7, 33, 1; Ter. And. 2, 1, 14:
aliquem nihil putare,
to esteem meanly, Cic. Sest. 53, 114 (B. and K. nihili):
accepimus eum nihil hominis esse,
a worthless fellow, id. Tusc. 3, 32, 77; but de Attio Dionysio nihil puto esse, nothing about him, i. e. no news of him, id. Fam. 12, 30, 5.—
(υ).
Aut nihil aut paulum, little or nothing (Gr. oligon ê ouden):
aut nihil aut paulo cui tum concedere digna,
Cat. 68, 131.—
B.
Adverb.
1.
Not (as a strengthened non), in nothing, in no respect, not at all:
me nihil poenitet,
Plaut. Bacch. 5, 2, 63; id. Mil. 4, 2, 16:
conjecturā nihil opus est,
Cic. Rosc. Am. 37, 107; Ter. And. 4, 1, 14:
beneficio isto legis nihil utitur,
Cic. Agr. 2, 23, 61:
de fratre nihil ego te accusavi,
id. Fam. 14, 1, 4:
Thebani nihil moti sunt,
Liv. 42, 46; 3, 65; 6, 38; 49; Sall. C. 16, 5:
nihil miror,
Quint. 2, 17, 15; 6, 1, 38.—
2.
To no purpose, in vain:
herele hanc quidem Nihil tu amassis: mihi haec desponsa est,
Plaut. Mil. 4, 2, 16.—
3.
For no reason: quorsum tandem aut cur ista quaeris? M Nihil sane, nisi ne nimis diligenter anquiras, Cic. Leg. 1, 1, 4. —
II.
nĭhĭlum, i (contr. form nīlum, Lucr. 1, 159; Hor. S. 1, 5, 67), n., nothing:
erit aliquid, quod aut ex nihilo oriatur, aut in nihilum subito occidat,
Cic. Div. 2, 16, 37:
ut de nihilo quippiam fiat,
id. Fat. 9, 18:
interire in nihilum,
id. Ac. 1, 7, 27:
venire ad nihilum,
id. Fam. 11, 12, 1:
ad nihilum recidere,
id. Phil. 7, 8, 27: quam mihi ista pro nihilol id. Att. 14, 9, 1:
aliquid pro nihilo putare,
id. Div. in Caecil. 7, 24; cf. id. Verr. 2, 2, 16, § 40.—
(β).
Nihili, of no value, worthless:
quem putamus esse non hili, dicimus nihili,
Varr. L. L. 10, § 81 Müll.; cf.: nihili, qui nec hili quidem est. Paul. ex Fest. p. 175 Müll.:
unde is nihili? ubi fuisti?
Plaut. Cas. 2, 3, 29: nihili est autem suum Qui officium facere immemor est. id. Ps. 4, 7, 2:
homo nihili factus,
unmanned, id. Mil. 5, 16.—Hence, nihili pendere or facere, to esteem as nothing, Plaut. Men. 5, 7, 4; id. Ps. 4, 7, 1; Ter. Eun. 1, 2, 14.—
(γ).
De nihilo, for nothing, without cause or reason, Plaut. Curc. 4, 1, 17:
mali rem exempli esse, de nihilo hospites corripi,
Liv. 34, 61; 30, 29.—
(δ).
Nihilo, with compp., by nothing, no: nihilo pluris, quam si, etc., no more than if, etc., Plaut. Bacch. 3, 4, 21:
nihilo minus,
id. Men. 5, 5, 49:
Phaedriae esse nilo minus amicum quam Antiphoni,
Ter. Phorm. 4, 2, 7 (but minus nihilo, less than nothing, id. ib. 3, 3, 2):
nihilo benevolentior,
Cic. Fam. 3, 12, 4:
nihilo major,
id. ib. 6, 3, 4:
nihilo tamen setius,
Caes. B. G. 5, 4 and 7:
nihil segnius,
Liv. 6, 38.—Esp. as adv.: nĭhĭlō mĭnus, or, in one word, nĭhĭlōmĭnus, none the less, no less, nevertheless, notwith standing.
1.
In gen.:
minus dolendum fuit re non perfectā, sed puniendum certe nihilo minus,
Cic. Mil. 7, 19; id. Phil. 5, 9, 26; Quint. 8, 3, 85.—
2.
With si, etsi, quamvis, quamquam, ut, etc.:
in iis rebus, quae nihilo minus, ut ego absim, confici possunt,
Cic. Fam. 10, 2, 2:
nihilo minus eloquentiae studendum est, etsi ea quidam perverse abutuntur,
id. Inv. 1, 4, 5; Caes. B. C. 3, 17:
alia sunt, quae quamvis nolit accidere, nihilominus laudat,
Sen. Ep. 66, 44:
si nihil fiet, nihilominus, etc.,
Cato, R. R. 39, 2.—
3.
Strengthened by tamen:
nihilominus ego hoc faciam tamen,
Ter. Heaut. 5, 3, 10; Cic. Fam. 4, 13, 5; Caes. B. C. 3, 17.—
(ε).
Nihilo aliter, no otherwise:
ego isti nihilo sum aliter ac fui,
Ter. Phorm. 3, 2, 45.—
B.
Transf., adverb., for non, not, by no means:
nihilum metuenda timere,
Hor. S. 2, 3, 53. —
III.
nīl, nothing, no (rare and mostly poet.;
in Cic. not at all): nil intra est oleam, nil extra est in nuce durum,
Hor. Ep. 2, 1, 31; id. C. 4, 4, 73:
nil sanguinis,
no drop of blood, Ov. M. 13, 266:
nil sui,
nothing proper, id. ib. 3, 435; Vulg. Prov. 10, 2 (in Caes. B. G. 5, 29, the true reading is nihil):
hoc ridere meum, tam nil, nulla tibi vendo Iliade,
such a trifle, Pers. 1, 122.—
B.
Transf. as adv., not at all, by no means:
nil opus est verbis,
Lucr. 5, 263:
ut nil umor abundet,
id. 5, 265; 1, 266:
nil pictis timidus navita puppibus Fidit,
Hor. C. 1, 14, 14.—
IV.
nīlum, abl. nīlo, nothing (Lucretian):
ad nilum revorti,
Lucr. 1, 237; so id. 1, 673; 791; 797; 2, 756;
864: nil igitur fieri de nilo posse,
id. 1, 205; 266.

Lewis & Short latin dictionary > nihilo minus
31 sperata

spēro, āvi, ātum, 1, v. a.
I.
To hope (something desirable), to look for, trust, expect; to promise or flatter one's self (the predom. signif. of the word; syn.: confido, exspecto).
(α).
Absol.: spero, si speres quicquam prodesse potes sunt, Enn. ap. Fest. p. 333 Müll. (Ann. v. 410 Vahl.):
quoad Pompeius in Italiā fuit, sperare non destiti,
Cic. Att. 9, 10, 3:
sperat animus,
Plaut. Bacch. 1, 2, 36:
ut neque accusator timere neque reus sperare debuerit,
Cic. Clu. 7, 20:
jubes bene sperare et bono esse animo,
id. Deiot. 14, 38:
Attica nostra quid agat, scire cupio: etsi tuae litterae recte sperare jubent,
id. Att. 13, 17:
tu jam, ut spero et ut promittis, aderis,
id. ib. 16, 3, 4:
omnia experiar et, ut spero, assequar... Sed, ut spero, valebis,
id. ib. 7, 2, 6:
ut mihi detis hanc veniam accommodatam huic reo, vobis, quemadmodum spero, non molestam,
id. Arch. 2, 3:
Argyrippus exorari spero poterit, ut sinat, etc.,
Plaut. As. 5, 2, 67; cf.: Ch. Non usus veniet, spero. Sy. Spero hercle ego quoque, Ter. Heaut. 3, 2, 42:
interea fiet aliquid, spero,
id. And. 2, 1, 14: salvus sit;
spero,
id. Ad. 3, 3, 57.—
(β).
With acc.:
his omnibus victoriam sperantibus pacis nomen adferemus,
Cic. Phil. 12, 5, 10:
consulatum,
id. ib. 12, 6, 14:
gloriam sperabit a latronum gregibus,
id. ib. 12, 10, 26: magis adversos rerum exitus metuens quam sperans secundos, id. Fam. 6, 14, 1:
id ego et speraram prudentiā tuā fretus, et, ut confiderem, fecerunt tuae litterae,
id. ib. 12, 18: a quo nihil speres boni rei publicae, quia non vult;
nihil metuas mali, quia non audet,
id. Att. 1, 13, 2:
a quo genere hominum victoriam sperasset,
Caes. B. C. 3, 96 fin.:
omnia ex victoriā et ex suā liberalitate sperarent,
id. ib. 3, 6; cf. id. ib. 3, 60:
quibus (tormentis) ipsi magna speravissent,
id. ib. 2, 16 fin.:
spero meliora,
Cic. Att. 14, 16, 3:
aliquid sibi,
id. Tusc. 1, 36, 86; Sall. C. 37, 6:
bona alicuius,
Cic. Phil. 11, 6, 13:
hoc sperans, ut, etc.,
Caes. B. C. 3, 85:
sperare victoriam ab aliquo,
id. B. C. 3, 96: quod sapienter speravimus, perseveranter consectari, have expected, Col. praef. §
29: sperata gloria (opp. parta),
Cic. Q. Fr. 1, 1, 15; Liv. 28, 41, 6:
sperata praeda,
Caes. B. G. 6, 8:
spem speratam quom optulisti,
Plaut. Merc. 5, 2, 2:
civitatem optandam magis quam sperandam quam minimam posuit,
Cic. Rep. 2, 30, 52; Liv. 4, 15, 5:
exitum malis sperare,
Sall. C. 40, 2:
amicitiam, regnum,
id. J. 24, 5:
mortem honestam,
id. H. 2, 41, 2 Dietsch:
salutem,
id. C. 58, 16:
spes,
Curt. 5, 10, 1:
mali poenam, Lact. de Ira, 16, 8: perpetuam felicitatem,
Suet. Aug. 94; id. Vesp. 12; Sen. Ira, 3, 31, 2; Just. 21, 2, 5:
sperat infestis, metuit secundis Alteram sortem bene praeparatum Pectus,
Hor. C. 2, 10, 13:
grata superveniat, quae non sperabitur hora,
id. Ep. 1, 4, 14 et saep.: dis sum fretus, deos sperabimus, we will hope or trust in the gods, Plaut. Cas. 2, 5, 38; cf. id. Mil. 4, 5, 10; id. Cist. 2, 3, 52.—
(γ).
With obj.-clause (so most freq.; usually with inf. fut.; less freq. but class. with inf. pres. or perf.).—With inf. fut.:
ego me confido liberum fore, tu te numquam speras,
Plaut. Pers. 2, 4, 15; Cic. Rep. 1, 20, 33:
ex quibus sperant se maximum fructum esse capturos,
id. Lael. 21, 79:
quod amicitiae nostrae memoriam spero sempiternam fore, etc.,
id. ib. 4, 15:
tu fac animo forti magnoque sis, speresque fore, ut, etc.,
id. Fam. 1, 5, 6 fin.; cf.:
spero fore, ut contingat id nobis,
id. Tusc. 1, 34, 82 et saep.— With inf. pres.:
qui istoc te speras modo Potesse dissimulando infectum hoc reddere,
Plaut. Most. 4, 3, 22:
spero me habere, qui hunc excruciem,
Ter. Eun. 5, 3, 11:
sperat se a me avellere,
id. ib. 3, 3, 14:
totius Galliae sese potiri posse sperant,
Caes. B. G. 1, 3:
spero, quae tua prudentia est, et hercule, ut me jubet Acastus, confido te jam, ut volumus, valere,
Cic. Att. 6, 9, 1:
sperabam tuum adventum appropinquare,
id. Fam. 4, 6, 3:
speremus, nostrum nomen volitare et vagari latissime,
id. Rep. 1, 17, 26:
spero te mihi ignoscere, si, etc.,
id. Fam. 1, 6, 2:
spero esse, ut volumus,
id. Att. 12, 6 b, 4:
ita quiddam spero nobis profici, cum, etc.,
id. ib. 1, 1; Sall. H. 4, 61, 2 Dietsch:
speramus carmina fingi posse,
Hor. A. P. 331: neque ego hanc abscondere furto Speravi, ne finge, fugam, I did not hope or expect, Verg. A. 4, 338.—So esp. when used like Engl. hope, in the sense trust, believe:
spero nostram amicitiam non egere testibus,
Cic. Fam. 2, 2:
id enim deos immortalis spero aequissimum judicare,
id. Phil. 11, 15, 39; cf. infra, II. fin. —With inf. perf.:
speravi miser Ex servitute me exemisse filium,
Plaut. Capt. 3, 5, 99:
me ejus spero fratrem propemodum Jam repperisse,
Ter. Eun. 1, 2, 123:
sperabam jam defervisse adulescentiam,
id. Ad. 1, 2, 72: spero tibi me causam probasse;
cupio quidem certe,
Cic. Att. 1, 1, 4:
spero cum Crassipede nos confecisse,
id. Q. Fr. 2, 4, 2:
et tum mirifice sperabat se esse locutum,
Cat. 84, 3:
sperasse libertatem se civium suorum emisse,
Liv. 4, 15, 6:
sperabam ita notata me reliquisse genera, etc.,
Cic. Fam. 7, 32, 1; id. Att. 2, 21, 2; 10, 7, 3. —Ellipt.:
qui semper vacuam, semper amabilem Sperat (sc. te fore),
Hor. C. 1, 5, 11.—
(δ).
With ut and subj.:
quoniam, ut salvum vellent tyrannum, sperare non poterat,
Liv. 34, 27, 3:
ut patiatur... nec sperandum ulli nec concupiscendum est,
Sen. ad Polyb. 18, 6; Just. 5, 3, 3.—() In a Greek construction, with fut. part.:
visura et quamvis numquam speraret Ulixen, etc. (for se visuram esse),
Prop. 2, 9, 7 Paley ad loc.—
(ζ).
With de (very rare):
neque de otio nostro spero jam,
Cic. Att. 9, 7, 5; id. Verr. 2, 1, 2, § 6: de eo bene sperare (with obj.clause, cf. g supra), Nep. Milt. 1, 1.—
II.
To look for, expect, apprehend that which is undesired, elpizô (rare, and mostly poet.;
in Cic. only with non, and ironically): nam quod tu speres, propulsabo facile,
Ter. And. 2, 3, 21:
mihi non hoc miserae sperare jubebas, Sed conubia laeta,
Cat. 64, 140:
haec merui sperare? dabis mihi, perfida, poenas,
Prop. 2, 5, 3:
hunc ego si potui tantum sperare dolorem, Et perferre, soror, potero,
Verg. A. 4, 419 (cf. Quint. 8, 2, 3); cf. Flor. 3, 1, 1:
haec adeo ex illo mihi jam speranda fuerunt Tempore, cum, etc.,
Verg. A. 11, 275:
mene efferre pedem, genitor, te posse relicto Sperasti?
id. ib. 2, 658; cf. Suet. Caes. 60:
si genus humanum et mortalia temnitis arma, At sperate deos memores fandi atque nefandi,
expect, fear, Verg. A. 1, 543:
exstinguine mea Speravi te posse manu,
Val. Fl. 3, 295:
aliquod in Africā bellum,
Flor. 3, 1, 1:
jam quartanam sperantibus aegris,
Juv. 4, 57.—With a negative particle: Sc. Moneo ego te: te deseret ille aetate et satietate. Ph. Non spero. Sc. Insperata accidunt magis saepe quam quae speres, Plaut. Most. 1, 3, 40: id quod non spero, Afran ap. Charis. p. 195 P.:
sin a vobis, id quod non spero, deserar,
Cic. Rosc. Am. 4, 10: te tam mobili in me meosque esse animo non sperabam, Q. Metell. ap. Cic. Fam. 5, 1, 2:
non speravi te sequi,
Stat. Th. 6, 139.—Ironically:
quoniam haec satis spero vobis molesta videri,
Cic. de Or. 3, 13, 51.—Hence, spērātus, a, um, P. a., that is hoped or longed for; as subst.: spērātus, i, m.; spērāta, ae, f., a betrothed, intended, a lover; a bride (ante- and post-class.): curre et nuntia Venire me et mecum speratum adducere, Afran. ap. Non. 174, 31:
sperata, salve,
Plaut. Poen. 5, 4, 97; so, sperata, id. Fragm. ap. Varr. L. L. 6, 7, 71; Afran. ap. Non. 174, 33; Arn. 4, 140; Hyg. Fab. 31; 33.—Once also of a wife not seen for a long time:
Amphitruo uxorem salutat laetus speratam suam,
Plaut. Am. 2, 2, 53.

Lewis & Short latin dictionary > sperata
32 spero

spēro, āvi, ātum, 1, v. a.
I.
To hope (something desirable), to look for, trust, expect; to promise or flatter one's self (the predom. signif. of the word; syn.: confido, exspecto).
(α).
Absol.: spero, si speres quicquam prodesse potes sunt, Enn. ap. Fest. p. 333 Müll. (Ann. v. 410 Vahl.):
quoad Pompeius in Italiā fuit, sperare non destiti,
Cic. Att. 9, 10, 3:
sperat animus,
Plaut. Bacch. 1, 2, 36:
ut neque accusator timere neque reus sperare debuerit,
Cic. Clu. 7, 20:
jubes bene sperare et bono esse animo,
id. Deiot. 14, 38:
Attica nostra quid agat, scire cupio: etsi tuae litterae recte sperare jubent,
id. Att. 13, 17:
tu jam, ut spero et ut promittis, aderis,
id. ib. 16, 3, 4:
omnia experiar et, ut spero, assequar... Sed, ut spero, valebis,
id. ib. 7, 2, 6:
ut mihi detis hanc veniam accommodatam huic reo, vobis, quemadmodum spero, non molestam,
id. Arch. 2, 3:
Argyrippus exorari spero poterit, ut sinat, etc.,
Plaut. As. 5, 2, 67; cf.: Ch. Non usus veniet, spero. Sy. Spero hercle ego quoque, Ter. Heaut. 3, 2, 42:
interea fiet aliquid, spero,
id. And. 2, 1, 14: salvus sit;
spero,
id. Ad. 3, 3, 57.—
(β).
With acc.:
his omnibus victoriam sperantibus pacis nomen adferemus,
Cic. Phil. 12, 5, 10:
consulatum,
id. ib. 12, 6, 14:
gloriam sperabit a latronum gregibus,
id. ib. 12, 10, 26: magis adversos rerum exitus metuens quam sperans secundos, id. Fam. 6, 14, 1:
id ego et speraram prudentiā tuā fretus, et, ut confiderem, fecerunt tuae litterae,
id. ib. 12, 18: a quo nihil speres boni rei publicae, quia non vult;
nihil metuas mali, quia non audet,
id. Att. 1, 13, 2:
a quo genere hominum victoriam sperasset,
Caes. B. C. 3, 96 fin.:
omnia ex victoriā et ex suā liberalitate sperarent,
id. ib. 3, 6; cf. id. ib. 3, 60:
quibus (tormentis) ipsi magna speravissent,
id. ib. 2, 16 fin.:
spero meliora,
Cic. Att. 14, 16, 3:
aliquid sibi,
id. Tusc. 1, 36, 86; Sall. C. 37, 6:
bona alicuius,
Cic. Phil. 11, 6, 13:
hoc sperans, ut, etc.,
Caes. B. C. 3, 85:
sperare victoriam ab aliquo,
id. B. C. 3, 96: quod sapienter speravimus, perseveranter consectari, have expected, Col. praef. §
29: sperata gloria (opp. parta),
Cic. Q. Fr. 1, 1, 15; Liv. 28, 41, 6:
sperata praeda,
Caes. B. G. 6, 8:
spem speratam quom optulisti,
Plaut. Merc. 5, 2, 2:
civitatem optandam magis quam sperandam quam minimam posuit,
Cic. Rep. 2, 30, 52; Liv. 4, 15, 5:
exitum malis sperare,
Sall. C. 40, 2:
amicitiam, regnum,
id. J. 24, 5:
mortem honestam,
id. H. 2, 41, 2 Dietsch:
salutem,
id. C. 58, 16:
spes,
Curt. 5, 10, 1:
mali poenam, Lact. de Ira, 16, 8: perpetuam felicitatem,
Suet. Aug. 94; id. Vesp. 12; Sen. Ira, 3, 31, 2; Just. 21, 2, 5:
sperat infestis, metuit secundis Alteram sortem bene praeparatum Pectus,
Hor. C. 2, 10, 13:
grata superveniat, quae non sperabitur hora,
id. Ep. 1, 4, 14 et saep.: dis sum fretus, deos sperabimus, we will hope or trust in the gods, Plaut. Cas. 2, 5, 38; cf. id. Mil. 4, 5, 10; id. Cist. 2, 3, 52.—
(γ).
With obj.-clause (so most freq.; usually with inf. fut.; less freq. but class. with inf. pres. or perf.).—With inf. fut.:
ego me confido liberum fore, tu te numquam speras,
Plaut. Pers. 2, 4, 15; Cic. Rep. 1, 20, 33:
ex quibus sperant se maximum fructum esse capturos,
id. Lael. 21, 79:
quod amicitiae nostrae memoriam spero sempiternam fore, etc.,
id. ib. 4, 15:
tu fac animo forti magnoque sis, speresque fore, ut, etc.,
id. Fam. 1, 5, 6 fin.; cf.:
spero fore, ut contingat id nobis,
id. Tusc. 1, 34, 82 et saep.— With inf. pres.:
qui istoc te speras modo Potesse dissimulando infectum hoc reddere,
Plaut. Most. 4, 3, 22:
spero me habere, qui hunc excruciem,
Ter. Eun. 5, 3, 11:
sperat se a me avellere,
id. ib. 3, 3, 14:
totius Galliae sese potiri posse sperant,
Caes. B. G. 1, 3:
spero, quae tua prudentia est, et hercule, ut me jubet Acastus, confido te jam, ut volumus, valere,
Cic. Att. 6, 9, 1:
sperabam tuum adventum appropinquare,
id. Fam. 4, 6, 3:
speremus, nostrum nomen volitare et vagari latissime,
id. Rep. 1, 17, 26:
spero te mihi ignoscere, si, etc.,
id. Fam. 1, 6, 2:
spero esse, ut volumus,
id. Att. 12, 6 b, 4:
ita quiddam spero nobis profici, cum, etc.,
id. ib. 1, 1; Sall. H. 4, 61, 2 Dietsch:
speramus carmina fingi posse,
Hor. A. P. 331: neque ego hanc abscondere furto Speravi, ne finge, fugam, I did not hope or expect, Verg. A. 4, 338.—So esp. when used like Engl. hope, in the sense trust, believe:
spero nostram amicitiam non egere testibus,
Cic. Fam. 2, 2:
id enim deos immortalis spero aequissimum judicare,
id. Phil. 11, 15, 39; cf. infra, II. fin. —With inf. perf.:
speravi miser Ex servitute me exemisse filium,
Plaut. Capt. 3, 5, 99:
me ejus spero fratrem propemodum Jam repperisse,
Ter. Eun. 1, 2, 123:
sperabam jam defervisse adulescentiam,
id. Ad. 1, 2, 72: spero tibi me causam probasse;
cupio quidem certe,
Cic. Att. 1, 1, 4:
spero cum Crassipede nos confecisse,
id. Q. Fr. 2, 4, 2:
et tum mirifice sperabat se esse locutum,
Cat. 84, 3:
sperasse libertatem se civium suorum emisse,
Liv. 4, 15, 6:
sperabam ita notata me reliquisse genera, etc.,
Cic. Fam. 7, 32, 1; id. Att. 2, 21, 2; 10, 7, 3. —Ellipt.:
qui semper vacuam, semper amabilem Sperat (sc. te fore),
Hor. C. 1, 5, 11.—
(δ).
With ut and subj.:
quoniam, ut salvum vellent tyrannum, sperare non poterat,
Liv. 34, 27, 3:
ut patiatur... nec sperandum ulli nec concupiscendum est,
Sen. ad Polyb. 18, 6; Just. 5, 3, 3.—() In a Greek construction, with fut. part.:
visura et quamvis numquam speraret Ulixen, etc. (for se visuram esse),
Prop. 2, 9, 7 Paley ad loc.—
(ζ).
With de (very rare):
neque de otio nostro spero jam,
Cic. Att. 9, 7, 5; id. Verr. 2, 1, 2, § 6: de eo bene sperare (with obj.clause, cf. g supra), Nep. Milt. 1, 1.—
II.
To look for, expect, apprehend that which is undesired, elpizô (rare, and mostly poet.;
in Cic. only with non, and ironically): nam quod tu speres, propulsabo facile,
Ter. And. 2, 3, 21:
mihi non hoc miserae sperare jubebas, Sed conubia laeta,
Cat. 64, 140:
haec merui sperare? dabis mihi, perfida, poenas,
Prop. 2, 5, 3:
hunc ego si potui tantum sperare dolorem, Et perferre, soror, potero,
Verg. A. 4, 419 (cf. Quint. 8, 2, 3); cf. Flor. 3, 1, 1:
haec adeo ex illo mihi jam speranda fuerunt Tempore, cum, etc.,
Verg. A. 11, 275:
mene efferre pedem, genitor, te posse relicto Sperasti?
id. ib. 2, 658; cf. Suet. Caes. 60:
si genus humanum et mortalia temnitis arma, At sperate deos memores fandi atque nefandi,
expect, fear, Verg. A. 1, 543:
exstinguine mea Speravi te posse manu,
Val. Fl. 3, 295:
aliquod in Africā bellum,
Flor. 3, 1, 1:
jam quartanam sperantibus aegris,
Juv. 4, 57.—With a negative particle: Sc. Moneo ego te: te deseret ille aetate et satietate. Ph. Non spero. Sc. Insperata accidunt magis saepe quam quae speres, Plaut. Most. 1, 3, 40: id quod non spero, Afran ap. Charis. p. 195 P.:
sin a vobis, id quod non spero, deserar,
Cic. Rosc. Am. 4, 10: te tam mobili in me meosque esse animo non sperabam, Q. Metell. ap. Cic. Fam. 5, 1, 2:
non speravi te sequi,
Stat. Th. 6, 139.—Ironically:
quoniam haec satis spero vobis molesta videri,
Cic. de Or. 3, 13, 51.—Hence, spērātus, a, um, P. a., that is hoped or longed for; as subst.: spērātus, i, m.; spērāta, ae, f., a betrothed, intended, a lover; a bride (ante- and post-class.): curre et nuntia Venire me et mecum speratum adducere, Afran. ap. Non. 174, 31:
sperata, salve,
Plaut. Poen. 5, 4, 97; so, sperata, id. Fragm. ap. Varr. L. L. 6, 7, 71; Afran. ap. Non. 174, 33; Arn. 4, 140; Hyg. Fab. 31; 33.—Once also of a wife not seen for a long time:
Amphitruo uxorem salutat laetus speratam suam,
Plaut. Am. 2, 2, 53.

Lewis & Short latin dictionary > spero
33 delego

dē-lēgo, avi, ātum, āre

1) направлять, отправлять (aliquem in carcerem L; ad senatum L)

2) поручать, возлагать (officium O etc.; laborem alicui C; infans delegatur ancillae T)

3) приписывать (d. alicui crimen aliquid C)

d. decus rei bene gestae ad aliquem L — приписать кому-л. честь славного дела

4) отсылать (aliquem ad illud volumen Nep)

5) сделать распоряжение об уплате, дать переводную расписку на получение денег

d. alicui fratrem C — направить кого-л. к брату для получения денег

delegabo te ad Epicurum, ab illo fiet numeratio Sen — я направлю тебя к Эпикуру, который учинит с тобой расчёт (т. е. даст ответ на твои вопросы)

Латинско-русский словарь > delego
34 ratio

ratio, ōnis, f. (reor, ratus), das Abrechnen, Berechnen, die Rechnung, Berechnung, I) eig. u. übtr.: A) eig.: a) Sing.: magna r., Cic.: auri r. constat, die Rechnung stimmt, Cic.: u. so par est ratio acceptorum et datorum, Cic.: rationem ducere, Cic.: habere rationem, Cic.: rationem referre, Cic.: ratio repeti solet, Cic.: in rationem inducere, in Rechnung bringen, verrechnen, Cic.: rationem inire, eine B. anstellen, Caes. (u. so inibitur ratio quaestus de pecunia tua, es wird der mögliche Gewinn mit deinem Gelde berechnet, Cic.): r. aeraria, die Berechnung u. Verminderung auf Kupfergeld, der verminderte Münzfuß, Cic. Quinct. 17. – b) Plur.: libri rationum, Rechnungsbücher, Aur. Vict.: rationes cum alqo putare, Cic.: rationes subducere, die R. abschließen, Cic. (vgl. no. II, A): rationes accipere, sich Rechnung stellen lassen, Sen.: u. so rationes ab alqo accipere, Cic.: rationes conferre, Cic.: rationes eferre, Cic., deferre, Cic.: falsas rationes inferre, Cic.: rationes familiares componere, Tac.

B) übtr.: 1) statistische Übersicht, statistischer Abriß, Verzeichnis, Liste, Protokoll, cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur, Cic. Verr. 5, 147: rationes imperii, Suet. Cal. 16, 1.

2) Summe, Zahl, ea nimia est ratio, Plaut.: hem ista ratio maxima est, Plaut.

3) Geschäftsangelegenheit, Geschäftsache, Geschaftsverhältnis, Geschäftsführung, Geschäft, übh. Angelegenheit, Carpinatius, qui iam cum isto summā consuetudine, praeterea re ac ratione coniunctus esset, Cic.: de tota illa ratione atque re Gallicana, Cic.: illa de ratione nummaria non sunt eiusmodi, Cic.: quamquam haec quidem res non solum ex domestica est ratione (innere Politik), attingit etiam bellicam, Cic.: quae domi gerenda sunt, ea per Caecilium transiguntur, fori iudiciique rationem Messala suscepit, seine Angelegenheiten vor der Öffentlichkeit u. vor Gericht, Cic.: ut rationes nostras explicares, unsere Geldgeschäfte abwickelst, Cic.: u. so ut res rationesque vestrorum omnium bene expedire voltis, Plaut.: in publicis privatisque rationibus, im öffentlichen u. Privatverkehr, Caes.: in explicandis rationibus rerum civilium, Cic.: r. civitatis, Cic.: r. comitiorum, Cic.: propter rationem Gallici belli, Cic. – dah. meae (tuae etc.) rationes, mein (dein usw.) Interesse, mein (dein usw.) Vorteil (vgl. unser »bei etw. seine Rechnung finden«), rationes meas vestrae saluti anteposuissem, Cic.: me ad eius rationes adiungo, quem tu in meis rationibus tibi esse adiungendum putasti, Cic.: meis alienissimum rationibus, Cic.

II) bildl.: A) Rechnung, Berechnung, Rechenschaft, Aufschluß, Belehrung, (Medea et Atreus) initā subductāque ratione (nach angestellter u. abgeschlossener B.) nefaria scelera meditantes, Cic.: numquam ita quisquam bene subductā ratione ad vitam fuit, quin etc., Ter.: habere rationem, berechnen, Cic.: exigere rationem, Rechenschaft fordern, Val. Max. u. Plin. ep.: rationem reddere alci, Rechenschaft ablegen, Aufschluß geben, Cic. u.a.: u. so rationem reddere alcis rei, Cic., de alqa re, Cic. u. Vitr.: rationem vitae reposcere, Cic.: negotii rationem exstare oportere, müsse Rechenschaft gegeben werden können, Cic.: ratio alcis rei od. alci rei constat, die R. steht für etw. gleichs. fest, d.i. ich bin mit etwas im reinen, oft bei Plin. ep.; s. Döring Plin. ep. 1, 5, 16.

B) übtr.: 1) übh. Rechnung, Berechnung, a) = Verhältnis, Beziehung zu usw., Rücksicht auf usw., Verbindung, Verkehr mit usw., rationem habere, aliquid rationis habere cum alqo, Rechnung haben, in Rechnung, in Verbindung, in Verkehr stehen mit usw., Cic.: quibuscum r. huic est, Cic.: quae r. tibi cum eo intercesserat? Cic.: pacis quae potest esse cum eo ratio, in quo etc.? Cic.: habenda cum M. Latrone pacis r., Cic.: et Graeciae quidem oratorum partus atque fontes vides ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum sane recentes, in Rücksicht auf unsere Annalen, Cic. – b) Berechnung = berechnende, beachtende Rücksicht, Berücksichtigung, Beachtung, Erwägung, Sorge für usw., piorum et impiorum habere rationem, Cic.: vel dignitatis vel commodi rationem habere, Cic.: non ullius rationem sui commodi ducere, Rücksicht nehmen auf usw., Cic.: salutis meae rationem ducere, Cic., officii, Cic.: suam rationem ducere, seinen Vorteil bedenken, Cic.: conservare rationem alcis rei, Cic.: omnis hac in re habenda r. et diligentia est, ut etc., Cic.: habeo rationem, quid acceperim, ziehe in Erwägung, erwäge, Cic.: neque illud rationis habuisti, si forte etc., Cic.: hoc rationis habebant, facere eos nullo modo posse, ut etc., Cic. – salva utriusque temporis ratio est, man hat beide Zeiten gut berechnet, berücksichtigt, jeder Zeit ist ihr Recht geschehen, Tac.; vgl. salvā diligentiae tuae ratione, unbeschadet deiner Vorsicht, Plin. ep. – c) die auf Berechnung begründete Vermutung, quantum in ratione esset, soviel sich berechnen, vermuten ließ, Hirt. b. G. 8, 6, 1. – d) das Sichverhalten zu od. bei etw., d.i. subj. = das Verfahren, die Verfahrungsart, das Verhalten, die Maßregel, Methode, Weise, der Plan, obj. = das Verhältnis, die Beschaffenheit, Natur, Art und Weise, Einrichtung, α) subj.: ita fiet, ut tua ista ratio existimetur astuta, meum hoc consilium necessarium, Cic.: scribendi consilium ratioque, Cic.: haec cogitandi pronuntiandique ratio, Cic.: eligendi et collocandi ratio, disponendi ratio, Quint. (s. Herbst Quint. 10, 1, 4): ratio docendi nec una omnibus nec singulis eadem semper fuit, Suet.: eadem defensionis ratio viaque, Cic.: r. in dicendo, Cic.: ineunda r. est, Cic.: a me inita ratio est (ist ein Verfahren angewandt, ein Weg eingeschlagen worden), quam quidem omnes non solum probant, sed etiam laudant, Cic.: inita tandem ratio est, ut etc., es wurden Mittel u. Wege eingeschlagen usw., Liv.: ad hunc interficiendum talem iniit rationem, Nep.: cuius ratio (Plan) etsi non valuit, tamen etc., Nep.: u. so vicit ratio parcendi, Tac.: sic neque agricultura nec ratio atque usus belli intermittitur, die planmäßige Kriegführung u. die Kriegsübung, Caes.: istam rationem otii tui probo, jenes geschäftslose Leben, wie du es planmäßig führst, Cic. – im Plur., rationes belli gerendi, Maßregeln, Caes.: meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae, Lebensplan, Cic.: rationes rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarum, Cic. – β) obj.: tempestatum ratio (Stand) et praedonum et locorum, Cic.: ratio pecuniarum, Geldverhältnisse (in Rom), Cic.: ut ceteri menses in suam rationem reverterentur, in ihr richtiges Verhältnis (durch Einschaltung), Cic.: ita ratio comparata est vitae naturaeque nostrae, Cic.: quae sint in artibus ac rationibus recta ac prava, diiudicant, in den K. u. ihren Verhältnissen, Cic.: disseruerunt de generibus et de rationibus civitatum, Cic.: quod ad rationes omnium rerum pertineret, Cic.: quoniam eadem est r. iuris in utraque, Cic.: quā ratione, Cic.

2) insbes., die Rechnung, Berechnung, als höhere Geistestätigkeit, das Denken, die bewußte, vernünftige Überlegung, konkret = die der Geistestätigkeit zugrunde liegende höhere Geisteskraft, das Denkvermögen, die Vernunft, die Einsicht, Klugheit u. dgl. (bei Cicero oft verb. mens et ratio et consilium, oder ratio, consilium, prudentia u. dgl.), quod facinus aut scelus suscipitur nisi consilio capto, aut sine animi motu et cogitatione, id est ratione, perficitur? Cic.: motus iste celer cogitationis, acumen, sollertia, quam rationem vocamus, Cic.: homo rationis particeps, Cic.: ratio ac disputatio, Vernunft und Nachdenken, Cic. – illa revoces ad rationem, Cic.: moneo, ut agentem te ratio ducat, non fortuna, Liv.: consilio et ratione, Cic.: quod nobis nullā ratione factum a Pompeio videtur, Caes.: magis ratione quam vi persuasit, Vell.: quod domi te inclusisti, ratione fecisti, vernünftig, einsichtsvoll, klug, Cic. – ratio est (es ist vernünftig, erscheint rätlich), od. ratio non est m. Infin., cui acquiescere Cremonae ratio fuit, Tac.: minari divisoribus r. non erat, Cic.: u. so minime est rationis m. folg. Infin., Colum.: u. rationis est m. folg. Infin., Plin. ep. – dah. a) der einen Ggstd. erklärende vernünftige Grund, Vernunftgrund, Beweggrund (vgl. argumentum no. II), α) übh.: est aliqua huiusce rei ratio, dafür gibt es einen vernünftigen Gr., darin liegt noch etwas, was zu rechtfertigen ist, Cic.: nostra confirmare argumentis ac rationibus, Cic.: consilii causa ratioque, Cic.: r. quaerenda, Cic.: quam habet rationem, non quaero aequitatis, sed ipsius improbitatis atque impudentiae? Cic.: quod quidem rationem habeat (vernünftigen Grund hat), recte fit, Sen. rhet.: facti aliquam rationem afferre, Cic.: nihil rationis affers, quamobrem etc., Cic.: tertiam rationem affertis, quod etc., Cic.: rationem subicit, Cic.: ad hanc sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod etc., Caes.: r. cunctandi, Tac.: liberalitas, cui ratio non constat, zu der kein (edler) Beweggrund vorhanden ist, Plin. pan.: ratio nulla est m. Infin., es ist kein Grund vorhanden, nullam esse rationem amittere eiusmodi occasionem, Cic. – β) rhet. t. t., Grund, Begründung einer Behauptung, s. Cic. de inv. 1, 18. Quint. 3, 11, 4: ad propositum subiecta ratio et item in distributis supposita ratio, Cic. de or. 3, 207. – b) Vernunftmäßigkeit, Vernünftigkeit, das vernünftige Verhältnis, -Maß, Gesetzmäßigkeit, Gesetz, Regel, Ordnung, Methode, ut ratione et viā procedat oratio, methodisch, wissenschaftlich, Cic.: modo et ratione omnia facere, Cic.: ratione et numero moveri, Cic.: intervallis imparibus, sed tamen pro rata parte ratione distinctis, in ungleichen, jedoch gesetzmäßig nach gleichen Verhältnissen getrennten Intervallen, Cic.: moderatā ratione, in gleichmäßigem Verhältnisse, Cic.: in quo defuit fortasse ratio, sed tamen vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem, der vernunftmäßige Entwicklungsgang, Cic.: ad vitam usumque vivendi ea descripta r. est, Cic. – c) Denkart = Richtung, Prinzip, das jmd. verfolgt, florens homo in populari ratione, der Hauptvertreter der demokratischen Richtung, Cic.: neminem alterius rationis et partis offendit, Cic.: una in causis ratio quaedam eius orationis, quae etc., hat lediglich eine R., Cic.: bona ratio cum perdita confligit, es kämpft das gute (konservative) Prinzip mit den Grundsätzen der Umsturzpartei (die überall tabula rasa machen will), Cic. – d) Grundsatz, Prinzip, Lehre, Teorie, System, Wissenschaft, subj. = theoretische-, wissenschaftliche Kenntnis, α) obj.: erat enim tunc haec nova et ignota r. solem lunae oppositum solere deficere, Cic.: animum conferre in istam rationem, Cic.: sine ulla arte aut ratione diiudicant, ohne Anwendung theoretischer Kunstregeln, Cic.: laus rationis aut scientiae, Cic.: continet totam hanc quaestionem ea ratio, Cic.: Epicuri r., Lehre, System, Philosophie, Cic.: formula Stoicorum rationi disciplinaeque consentanea, Cic.: Cynicorum r., Cic.: de ratione vivendi, Lebenswissenschaft, Cic.: r. civilis et disciplina populorum, Staatswissenschaft, Cic.: geometrica, die Geometrie (als wissenschaftliche Theorie), Macr. u. Amm. (versch. von unten no. f): vitae r., Cic.: – β) subj.: si qua (est in me) exercitatio dicendi aut si huius rei ratio aliqua, ab optimarum artium studiis ac disciplina profecta, Cic. Arch. 1. – e) Ansicht, Meinung, mea sic est ratio et sic induco animun meum, Ter.: tuae epistulae perdiligenter in eandem rationem scriptae, Cic.: cum in eam rationem quisque loqueretur, Cic. – f) Beweisführung, Argumentation, der Beweis, summa uniuscuiusque rationis, Cic.: concludatur igitur ratio, Cic.: ratio ipsa coget mit folg. Acc. u. Infin., Cic.: ut nunc ratio cogit, Cic.: geometricis rationibus non credere, Cic.: haec omnia geometricis evidentissimisque rationibus probare, Macr. – / Genet. Sing. apok. rationi', Lucr. 2, 53: Abl. Sing. rationi, Lucr. 6, 66.

lateinisch-deutsches > ratio
35 spero

spēro, āvi, ātum, āre, etwas (Günstiges od. Ungünstiges) erwarten, vermuten, I) etwas Günstiges erwarten = hoffen, sich versprechen, auf etw. Aussicht haben, mit etw. sich schmeicheln (Ggstz. metuere, timere), bene od. recte, gute Hoffnung hegen, Cic. (u. so recte spero, es wird sich schon machen, Ter.): ut spero (als Parenthese), Cic.: fiet aliquid, spero, Ter. – de alqa re, Cic.: bene de alqo, Nep.: deos teque, auf die G. und auf dich, Plaut. – pacem, Cic.: victoriam ab alqo, Caes.: omnia ex victoria, Caes.: meliora, Cic.: quod sapienter speravimus, erwartet haben, Colum. – im Passiv, simul medio tempore plures nuntii sperabantur, Tac.: Germani, qui ab ipsis sperentur, Tac.: quo mitius imperium Romanum speraretur, Tac.: sperata praeda, Caes.: sperata gloria, Cic. u. Liv. – m. dopp. Acc., quem vel praecipuum adiutorem speraverat, auf dessen Beistand er gerabe gehofft hatte, Suet. Aug. 10, 2. – m. folg. Acc. u. Infin., und zwar gew. m. Infin. Futur., spero aeternam inter nos gratiam fore, Ter.: spero fore, ut etc., Cic.: sperare pro eius iustitia quae petierint impetraturos, Caes.: ex quibus sperant se maximum fructum esse capturos, Cic.: u. im Passiv, legiones secuturae sperabantur, Tac.: plurimae gentes collaturae capita sperabantur, Amm. – seltener mit Infin. Praes. od. Perf., itaque alvom prodi speravit nobis salsis poculis, Plaut.: sperat se a me avellere (rus), Ter.: spero ex hoc ipso non esse obscurum, Cic.: neque ego hanc abscondere furto fugam speravi, hoffte, erwartete, Verg.: sperabam iam defervisse adulescentiam, Ter.: de nostra Tullia spero cum Crassipede nos confecisse, Cic.; quorum mentes nondum ab superiore bello resedisse sperabat, Caes. – wie im Griech. m. folg. Subjektsatz, visura (= se visuram esse) et quamvis numquam speraret Ulixen, Prop. 2, 9, 7. – m. folg. ut u. Konj., Liv. 34, 27, 3. Sen. contr. 9, 2 (25), 18. Sen. ad Polyb. 18 (37), 6. Iustin. 5, 3, 3 (aber Caes. b.c. 3, 85, 2 jetzt haec spectans, ut etc. [vgl. Nipperdey Quaest. Caes. p. 185] u. Q. Cic. de pet. cons. 18 ut habeant wahrsch. unecht). – Partiz. sperātus subst., a) sperātus, sperāta, der, die Ersehnte, von verlobten Personen, Bräutigam, Braut, Verlobter, Verlobte, Liebster, Liebste, Afran. com. fr. u. Plaut.: auch von Verheirateten, Amphitruo uxorem salutat speratam suam, Plaut. – b) sperāta ōrum, n., die gehegten Wünsche, die gehegte Hoffnung, contra od. praeter sperata, Amm. 24, 4, 19 u. 25, 7, 5: potiri sperata, ihre Hoffnungen verwirklicht sehen, Liv. 21, 45, 9. – II) wie ελπίζειν = etwas Ungünstiges erwarten, vermuten = fürchten, id quod non spero, Cic.: bellum, Flor.: deos, Verg.: hunc si potui sperare dolorem, et perferre potero, Verg. – m. Acc. u. Infin., haec spero vobis molesta videri, Cic.: sperans suorum ignaviā bellum trahi, Capit.: im Passiv, quae inedia (Hungersnot) per multas difficilesque causas iam adfore sperabatur, Amm. 14, 7, 5.

lateinisch-deutsches > spero
36 ratio

ratio, ōnis, f. (reor, ratus), das Abrechnen, Berechnen, die Rechnung, Berechnung, I) eig. u. übtr.: A) eig.: a) Sing.: magna r., Cic.: auri r. constat, die Rechnung stimmt, Cic.: u. so par est ratio acceptorum et datorum, Cic.: rationem ducere, Cic.: habere rationem, Cic.: rationem referre, Cic.: ratio repeti solet, Cic.: in rationem inducere, in Rechnung bringen, verrechnen, Cic.: rationem inire, eine B. anstellen, Caes. (u. so inibitur ratio quaestus de pecunia tua, es wird der mögliche Gewinn mit deinem Gelde berechnet, Cic.): r. aeraria, die Berechnung u. Verminderung auf Kupfergeld, der verminderte Münzfuß, Cic. Quinct. 17. – b) Plur.: libri rationum, Rechnungsbücher, Aur. Vict.: rationes cum alqo putare, Cic.: rationes subducere, die R. abschließen, Cic. (vgl. no. II, A): rationes accipere, sich Rechnung stellen lassen, Sen.: u. so rationes ab alqo accipere, Cic.: rationes conferre, Cic.: rationes eferre, Cic., deferre, Cic.: falsas rationes inferre, Cic.: rationes familiares componere, Tac.

B) übtr.: 1) statistische Übersicht, statistischer Abriß, Verzeichnis, Liste, Protokoll, cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur, Cic. Verr. 5, 147: rationes imperii, Suet. Cal. 16, 1.

2) Summe, Zahl, ea nimia est ratio, Plaut.: hem ista ratio maxima est, Plaut.

————

3) Geschäftsangelegenheit, Geschäftsache, Geschaftsverhältnis, Geschäftsführung, Geschäft, übh. Angelegenheit, Carpinatius, qui iam cum isto summā consuetudine, praeterea re ac ratione coniunctus esset, Cic.: de tota illa ratione atque re Gallicana, Cic.: illa de ratione nummaria non sunt eiusmodi, Cic.: quamquam haec quidem res non solum ex domestica est ratione (innere Politik), attingit etiam bellicam, Cic.: quae domi gerenda sunt, ea per Caecilium transiguntur, fori iudiciique rationem Messala suscepit, seine Angelegenheiten vor der Öffentlichkeit u. vor Gericht, Cic.: ut rationes nostras explicares, unsere Geldgeschäfte abwickelst, Cic.: u. so ut res rationesque vestrorum omnium bene expedire voltis, Plaut.: in publicis privatisque rationibus, im öffentlichen u. Privatverkehr, Caes.: in explicandis rationibus rerum civilium, Cic.: r. civitatis, Cic.: r. comitiorum, Cic.: propter rationem Gallici belli, Cic. – dah. meae (tuae etc.) rationes, mein (dein usw.) Interesse, mein (dein usw.) Vorteil (vgl. unser »bei etw. seine Rechnung finden«), rationes meas vestrae saluti anteposuissem, Cic.: me ad eius rationes adiungo, quem tu in meis rationibus tibi esse adiungendum putasti, Cic.: meis alienissimum rationibus, Cic.

II) bildl.: A) Rechnung, Berechnung, Rechenschaft, Aufschluß, Belehrung, (Medea et Atreus) initā subductāque ratione (nach angestellter u. abge-

————

schlossener B.) nefaria scelera meditantes, Cic.: numquam ita quisquam bene subductā ratione ad vitam fuit, quin etc., Ter.: habere rationem, berechnen, Cic.: exigere rationem, Rechenschaft fordern, Val. Max. u. Plin. ep.: rationem reddere alci, Rechenschaft ablegen, Aufschluß geben, Cic. u.a.: u. so rationem reddere alcis rei, Cic., de alqa re, Cic. u. Vitr.: rationem vitae reposcere, Cic.: negotii rationem exstare oportere, müsse Rechenschaft gegeben werden können, Cic.: ratio alcis rei od. alci rei constat, die R. steht für etw. gleichs. fest, d.i. ich bin mit etwas im reinen, oft bei Plin. ep.; s. Döring Plin. ep. 1, 5, 16.

B) übtr.: 1) übh. Rechnung, Berechnung, a) = Verhältnis, Beziehung zu usw., Rücksicht auf usw., Verbindung, Verkehr mit usw., rationem habere, aliquid rationis habere cum alqo, Rechnung haben, in Rechnung, in Verbindung, in Verkehr stehen mit usw., Cic.: quibuscum r. huic est, Cic.: quae r. tibi cum eo intercesserat? Cic.: pacis quae potest esse cum eo ratio, in quo etc.? Cic.: habenda cum M. Latrone pacis r., Cic.: et Graeciae quidem oratorum partus atque fontes vides ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum sane recentes, in Rücksicht auf unsere Annalen, Cic. – b) Berechnung = berechnende, beachtende Rücksicht, Berücksichtigung, Beachtung, Erwägung, Sorge für usw., piorum et impiorum habere rationem, Cic.: vel dignitatis vel com-

————

modi rationem habere, Cic.: non ullius rationem sui commodi ducere, Rücksicht nehmen auf usw., Cic.: salutis meae rationem ducere, Cic., officii, Cic.: suam rationem ducere, seinen Vorteil bedenken, Cic.: conservare rationem alcis rei, Cic.: omnis hac in re habenda r. et diligentia est, ut etc., Cic.: habeo rationem, quid acceperim, ziehe in Erwägung, erwäge, Cic.: neque illud rationis habuisti, si forte etc., Cic.: hoc rationis habebant, facere eos nullo modo posse, ut etc., Cic. – salva utriusque temporis ratio est, man hat beide Zeiten gut berechnet, berücksichtigt, jeder Zeit ist ihr Recht geschehen, Tac.; vgl. salvā diligentiae tuae ratione, unbeschadet deiner Vorsicht, Plin. ep. – c) die auf Berechnung begründete Vermutung, quantum in ratione esset, soviel sich berechnen, vermuten ließ, Hirt. b. G. 8, 6, 1. – d) das Sichverhalten zu od. bei etw., d.i. subj. = das Verfahren, die Verfahrungsart, das Verhalten, die Maßregel, Methode, Weise, der Plan, obj. = das Verhältnis, die Beschaffenheit, Natur, Art und Weise, Einrichtung, α) subj.: ita fiet, ut tua ista ratio existimetur astuta, meum hoc consilium necessarium, Cic.: scribendi consilium ratioque, Cic.: haec cogitandi pronuntiandique ratio, Cic.: eligendi et collocandi ratio, disponendi ratio, Quint. (s. Herbst Quint. 10, 1, 4): ratio docendi nec una omnibus nec singulis eadem semper fuit, Suet.: eadem defensionis ratio viaque,

————

Cic.: r. in dicendo, Cic.: ineunda r. est, Cic.: a me inita ratio est (ist ein Verfahren angewandt, ein Weg eingeschlagen worden), quam quidem omnes non solum probant, sed etiam laudant, Cic.: inita tandem ratio est, ut etc., es wurden Mittel u. Wege eingeschlagen usw., Liv.: ad hunc interficiendum talem iniit rationem, Nep.: cuius ratio (Plan) etsi non valuit, tamen etc., Nep.: u. so vicit ratio parcendi, Tac.: sic neque agricultura nec ratio atque usus belli intermittitur, die planmäßige Kriegführung u. die Kriegsübung, Caes.: istam rationem otii tui probo, jenes geschäftslose Leben, wie du es planmäßig führst, Cic. – im Plur., rationes belli gerendi, Maßregeln, Caes.: meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae, Lebensplan, Cic.: rationes rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarum, Cic. – β) obj.: tempestatum ratio (Stand) et praedonum et locorum, Cic.: ratio pecuniarum, Geldverhältnisse (in Rom), Cic.: ut ceteri menses in suam rationem reverterentur, in ihr richtiges Verhältnis (durch Einschaltung), Cic.: ita ratio comparata est vitae naturaeque nostrae, Cic.: quae sint in artibus ac rationibus recta ac prava, diiudicant, in den K. u. ihren Verhältnissen, Cic.: disseruerunt de generibus et de rationibus civitatum, Cic.: quod ad rationes omnium rerum pertineret, Cic.: quoniam eadem est r. iuris in utraque, Cic.: quā ratione, Cic.

————

2) insbes., die Rechnung, Berechnung, als höhere Geistestätigkeit, das Denken, die bewußte, vernünftige Überlegung, konkret = die der Geistestätigkeit zugrunde liegende höhere Geisteskraft, das Denkvermögen, die Vernunft, die Einsicht, Klugheit u. dgl. (bei Cicero oft verb. mens et ratio et consilium, oder ratio, consilium, prudentia u. dgl.), quod facinus aut scelus suscipitur nisi consilio capto, aut sine animi motu et cogitatione, id est ratione, perficitur? Cic.: motus iste celer cogitationis, acumen, sollertia, quam rationem vocamus, Cic.: homo rationis particeps, Cic.: ratio ac disputatio, Vernunft und Nachdenken, Cic. – illa revoces ad rationem, Cic.: moneo, ut agentem te ratio ducat, non fortuna, Liv.: consilio et ratione, Cic.: quod nobis nullā ratione factum a Pompeio videtur, Caes.: magis ratione quam vi persuasit, Vell.: quod domi te inclusisti, ratione fecisti, vernünftig, einsichtsvoll, klug, Cic. – ratio est (es ist vernünftig, erscheint rätlich), od. ratio non est m. Infin., cui acquiescere Cremonae ratio fuit, Tac.: minari divisoribus r. non erat, Cic.: u. so minime est rationis m. folg. Infin., Colum.: u. rationis est m. folg. Infin., Plin. ep. – dah. a) der einen Ggstd. erklärende vernünftige Grund, Vernunftgrund, Beweggrund (vgl. argumentum no. II), α) übh.: est aliqua huiusce rei ratio, dafür gibt es einen vernünftigen Gr., darin liegt noch etwas, was zu rechtfertigen ist, Cic.: no-

————

stra confirmare argumentis ac rationibus, Cic.: consilii causa ratioque, Cic.: r. quaerenda, Cic.: quam habet rationem, non quaero aequitatis, sed ipsius improbitatis atque impudentiae? Cic.: quod quidem rationem habeat (vernünftigen Grund hat), recte fit, Sen. rhet.: facti aliquam rationem afferre, Cic.: nihil rationis affers, quamobrem etc., Cic.: tertiam rationem affertis, quod etc., Cic.: rationem subicit, Cic.: ad hanc sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod etc., Caes.: r. cunctandi, Tac.: liberalitas, cui ratio non constat, zu der kein (edler) Beweggrund vorhanden ist, Plin. pan.: ratio nulla est m. Infin., es ist kein Grund vorhanden, nullam esse rationem amittere eiusmodi occasionem, Cic. – β) rhet. t. t., Grund, Begründung einer Behauptung, s. Cic. de inv. 1, 18. Quint. 3, 11, 4: ad propositum subiecta ratio et item in distributis supposita ratio, Cic. de or. 3, 207. – b) Vernunftmäßigkeit, Vernünftigkeit, das vernünftige Verhältnis, -Maß, Gesetzmäßigkeit, Gesetz, Regel, Ordnung, Methode, ut ratione et viā procedat oratio, methodisch, wissenschaftlich, Cic.: modo et ratione omnia facere, Cic.: ratione et numero moveri, Cic.: intervallis imparibus, sed tamen pro rata parte ratione distinctis, in ungleichen, jedoch gesetzmäßig nach gleichen Verhältnissen getrennten Intervallen, Cic.: moderatā ratione, in gleichmäßigem Verhältnisse, Cic.: in quo defuit fortasse ratio, sed

————

tamen vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem, der vernunftmäßige Entwicklungsgang, Cic.: ad vitam usumque vivendi ea descripta r. est, Cic. – c) Denkart = Richtung, Prinzip, das jmd. verfolgt, florens homo in populari ratione, der Hauptvertreter der demokratischen Richtung, Cic.: neminem alterius rationis et partis offendit, Cic.: una in causis ratio quaedam eius orationis, quae etc., hat lediglich eine R., Cic.: bona ratio cum perdita confligit, es kämpft das gute (konservative) Prinzip mit den Grundsätzen der Umsturzpartei (die überall tabula rasa machen will), Cic. – d) Grundsatz, Prinzip, Lehre, Teorie, System, Wissenschaft, subj. = theoretische-, wissenschaftliche Kenntnis, α) obj.: erat enim tunc haec nova et ignota r. solem lunae oppositum solere deficere, Cic.: animum conferre in istam rationem, Cic.: sine ulla arte aut ratione diiudicant, ohne Anwendung theoretischer Kunstregeln, Cic.: laus rationis aut scientiae, Cic.: continet totam hanc quaestionem ea ratio, Cic.: Epicuri r., Lehre, System, Philosophie, Cic.: formula Stoicorum rationi disciplinaeque consentanea, Cic.: Cynicorum r., Cic.: de ratione vivendi, Lebenswissenschaft, Cic.: r. civilis et disciplina populorum, Staatswissenschaft, Cic.: geometrica, die Geometrie (als wissenschaftliche Theorie), Macr. u. Amm. (versch. von unten no. f): vitae r., Cic.: – β) subj.: si qua (est in me) exercitatio dicendi aut si

————

huius rei ratio aliqua, ab optimarum artium studiis ac disciplina profecta, Cic. Arch. 1. – e) Ansicht, Meinung, mea sic est ratio et sic induco animun meum, Ter.: tuae epistulae perdiligenter in eandem rationem scriptae, Cic.: cum in eam rationem quisque loqueretur, Cic. – f) Beweisführung, Argumentation, der Beweis, summa uniuscuiusque rationis, Cic.: concludatur igitur ratio, Cic.: ratio ipsa coget mit folg. Acc. u. Infin., Cic.: ut nunc ratio cogit, Cic.: geometricis rationibus non credere, Cic.: haec omnia geometricis evidentissimisque rationibus probare, Macr. – ⇒ Genet. Sing. apok. rationi', Lucr. 2, 53: Abl. Sing. rationi, Lucr. 6, 66.

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > ratio
37 spero

spēro, āvi, ātum, āre, etwas (Günstiges od. Ungünstiges) erwarten, vermuten, I) etwas Günstiges erwarten = hoffen, sich versprechen, auf etw. Aussicht haben, mit etw. sich schmeicheln (Ggstz. metuere, timere), bene od. recte, gute Hoffnung hegen, Cic. (u. so recte spero, es wird sich schon machen, Ter.): ut spero (als Parenthese), Cic.: fiet aliquid, spero, Ter. – de alqa re, Cic.: bene de alqo, Nep.: deos teque, auf die G. und auf dich, Plaut. – pacem, Cic.: victoriam ab alqo, Caes.: omnia ex victoria, Caes.: meliora, Cic.: quod sapienter speravimus, erwartet haben, Colum. – im Passiv, simul medio tempore plures nuntii sperabantur, Tac.: Germani, qui ab ipsis sperentur, Tac.: quo mitius imperium Romanum speraretur, Tac.: sperata praeda, Caes.: sperata gloria, Cic. u. Liv. – m. dopp. Acc., quem vel praecipuum adiutorem speraverat, auf dessen Beistand er gerabe gehofft hatte, Suet. Aug. 10, 2. – m. folg. Acc. u. Infin., und zwar gew. m. Infin. Futur., spero aeternam inter nos gratiam fore, Ter.: spero fore, ut etc., Cic.: sperare pro eius iustitia quae petierint impetraturos, Caes.: ex quibus sperant se maximum fructum esse capturos, Cic.: u. im Passiv, legiones secuturae sperabantur, Tac.: plurimae gentes collaturae capita sperabantur, Amm. – seltener mit Infin. Praes. od. Perf., itaque alvom prodi speravit nobis salsis poculis,

————

Plaut.: sperat se a me avellere (rus), Ter.: spero ex hoc ipso non esse obscurum, Cic.: neque ego hanc abscondere furto fugam speravi, hoffte, erwartete, Verg.: sperabam iam defervisse adulescentiam, Ter.: de nostra Tullia spero cum Crassipede nos confecisse, Cic.; quorum mentes nondum ab superiore bello resedisse sperabat, Caes. – wie im Griech. m. folg. Subjektsatz, visura (= se visuram esse) et quamvis numquam speraret Ulixen, Prop. 2, 9, 7. – m. folg. ut u. Konj., Liv. 34, 27, 3. Sen. contr. 9, 2 (25), 18. Sen. ad Polyb. 18 (37), 6. Iustin. 5, 3, 3 (aber Caes. b.c. 3, 85, 2 jetzt haec spectans, ut etc. [vgl. Nipperdey Quaest. Caes. p. 185] u. Q. Cic. de pet. cons. 18 ut habeant wahrsch. unecht). – Partiz. sperātus subst., a) sperātus, sperāta, der, die Ersehnte, von verlobten Personen, Bräutigam, Braut, Verlobter, Verlobte, Liebster, Liebste, Afran. com. fr. u. Plaut.: auch von Verheirateten, Amphitruo uxorem salutat speratam suam, Plaut. – b) sperāta ōrum, n., die gehegten Wünsche, die gehegte Hoffnung, contra od. praeter sperata, Amm. 24, 4, 19 u. 25, 7, 5: potiri sperata, ihre Hoffnungen verwirklicht sehen, Liv. 21, 45, 9. – II) wie ελπίζειν = etwas Ungünstiges erwarten, vermuten = fürchten, id quod non spero, Cic.: bellum, Flor.: deos, Verg.: hunc si potui sperare dolorem, et perferre potero, Verg. – m. Acc. u. Infin., haec spero vobis molesta videri, Cic.: sperans suorum ignaviā

————

bellum trahi, Capit.: im Passiv, quae inedia (Hungersnot) per multas difficilesque causas iam adfore sperabatur, Amm. 14, 7, 5.

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > spero
38 comparo

1.
compăro ( conp-), āvi, ātum, 1, v. a. [compar], to couple together in the same relation, to connect in pairs, to pair, match, unite, join; constr. aliquid cum aliquā re, alicui rei, aliqua inter se, or absol.
I.
Lit. (rare but class.).
A.
In gen.:
ut inter ignem et terram aquam deus animamque poneret, eaque inter se compararet et proportione conjungeret, ut, etc.,
Cic. Univ. 5 med.:
comparari postremo,
id. ib. 5:
ambo cum simul aspicimus, non possumus non vereri, ne male comparati sitis,
Liv. 40, 46, 4:
L. Volumnius cum Ap. Claudio consul est factus, priore item consulatu inter se conparati,
id. 10, 15, 12:
labella cum labellis,
Plaut. As. 3, 3, 78: quin meum senium cum dolore tuo conjungam et comparem, Att. ap. Non. p. 255, 31 (Trag. Rel. v. 90 Rib.).— Hence,
B.
Esp. of combatants, for the usu. compono, to bring together to a contest, to match:
ut ego cum patrono disertissimo comparer,
Cic. Quint. 1, 2:
cum Aesernino Samnite Pacideianus comparatus,
id. Q. Fr. 3, 4, 2; Lucil. ap. Non. p. 257, 18:
Scipio et Hannibal, velut ad supremum certamen comparati duces,
Liv. 30, 28, 8:
hunc Threci comparavit,
Suet. Calig. 35.—
II.
Trop.
A.
To couple together in judgment.
1.
To count one object fully equal to another, to place on the same footing, put on an equality with (rare but class.): neminem tibi profecto hominem ex omnibus aut anteposuissem umquam aut etiam comparassem, Cic. Fragm. ap. Non. p. 256, 4; cf. Nep. Iphic. 1, 1; Liv. 28, 28, 15; Quint. 10, 1, 98; Cat. 61, 65 al.:
cum quibus (hominibus) comparari sordidum,
Cic. Rep. 1, 5, 9; so id. Fam. 12, 30, 7:
et se mihi comparat Ajax?
Ov. M. 13, 338.—
2.
In gen., to place together in comparison, to compare (the usu. signif. of the word in prose and poetry):
homo quod rationis est particeps similitudines comparat,
Cic. Off. 1, 4, 11:
majora, minora, paria,
id. de Or. 2, 40, 172; id. Top. 18, 68:
metaphora rei comparatur, quam volumus exprimere,
Quint. 8, 6, 8.—With dat.:
equi fortis et victoris senectuti, comparat suam,
Cic. Sen. 5, 14:
si regiae stirpi comparetur ignobilis,
Curt. 8, 4, 25:
restat ut copiae copiis conparentur vel numero vel, etc.,
Liv. 9, 19, 1:
se majori pauperiorum turbae,
Hor. S. 1, 1, 112:
Periclem fulminibus et caelesti fragori comparat,
Quint. 12, 10, 24; cf. id. 12, 10, 65:
necesse est sibi nimium tribuat, qui se nemini comparat,
id. 1, 2, 18:
nec tantum inutilibus comparantur utilia, sed inter se quoque ipsa,
id. 3, 8, 33; cf id. 3, 6, 87.—With cum and abl.:
hominem cum homine et tempus cum tempore et rem cum re,
Cic. Dom. 51, 130; id. Verr. 2, 4, 54, § 121:
cum illo... ceteris rebus nullo modo comparandus es,
id. Phil. 2, 46, 117:
cum meum factum cum tuo comparo,
id. Fam. 3, 6, 1; id. Off. 3, 1, 2; 2, 6, 20:
corporis commoda cum externis et ipsa inter se corporis,
id. ib. 2, 25, 88:
longiorem orationem cum magnitudine utilitatis,
id. ib. 2, 6, 20:
victoria, quae cum Marathonio possit comparari tropaeo,
Nep. Them. 5, 3:
totam causam nostram cum tota adversarii causā,
Quint. 7, 2, 22; 12, 7, 3.—With ad:
nec comparandus hic quidem ad illum est,
Ter. Eun. 4, 4, 14:
sed nihil comparandi causā loquar,
I will institute no comparison, Cic. Pis. 1, 3.— Hence,
3.
With rel.-clause, to reflect, consider, judge; or to prove, show, by comparing (rare): id ego semper mecum sic agito et comparo, quo pacto magnam molem minuam, Att. ap. Non. p. 256, 20:
cum comparetur, utrum, etc.,
Auct. Her. 2, 28, 45:
comparando quam intestina corporis seditio similis esset irae plebis in patres, etc.,
Liv. 2, 32, 12; cf. Tac. A. 3, 5:
deinde comparat, quanto plures deleti sint homines, etc.,
Cic. Off. 2, 5, 16.—
B.
Comparare inter se, t. t., of colleagues in office, to agree together in respect to the division of duties, to come to an agreement (freq. in Liv., esp. of the consuls, who made an arrangement between themselves in respect to their provinces):
inter se decemviri comparabant, quos ire ad bellum, quos praeesse exercitibus oporteret,
Liv. 3, 41, 7:
senatusconsultum factum est, ut consules inter se provincias Italiam et Macedoniam compararent sortirenturve,
id. 42, 31, 1; 8, 20, 3; 32, 8, 1; 33, 43, 2; 26, 8, 8;
41, 6, 1: (consules) comparant inter se ut, etc.,
id. 8, 6, 13; 10, 15, 12:
ut consules sortirentur conparerentve inter se, uter, etc.,
id. 24, 10, 2;
of the tribunes of the people,
id. 29, 20, 9;
of the proprætors,
id. 40, 47, 1.—
C.
(In acc. with I. B.) Si scias quod donum huic dono contra comparet, opposes to this, Ter. Eun. 2, 3, 63.—Hence, * compărātē, adv., in or by comparison, comparatively:
quaerere (opp. simpliciter),
Cic. Top. 22, 84.
2.
com-păro ( conp-), āvi, ātum, 1 (old form conparassit = comparaverit, Plaut. Ep. 1, 2, 19), v. a.
I.
To prepare something with zeal, care, etc., to make ready, to set in order, furnish, provide, etc. (class.)
A.
Lit.:
magnifice et ornate convivium comparat (al. apparat),
Cic. Verr. 2, 1, 26, § 65; Tib. 1, 10, 42:
sibi remedium ad magnitudinem frigorum,
Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26: se, to make one ' s self ready, to prepare one ' s self, id. Mil. 10, 28:
se ad respondendum,
id. N. D. 3, 8, 19:
se ad iter,
Liv. 28, 33, 1; cf. pass., id. 42, 43, 4:
se ad omnis casus,
Caes. B. G. 7, 79:
insidias alicui per aliquem,
Cic. Clu. 16, 47; cf.:
dolum ad capiendos eos,
Liv. 23, 35, 2:
comparare et constituere accusationem,
Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2; cf.:
comparare accusatorem filio suo,
id. Clu. 67, 191:
fugam,
Caes. B. G. 4, 18: domicilium [p. 387] ibi, Liv. 1, 34, 10:
iter ad regem,
Nep. Alcib. 10, 3 et saep.:
vultum e vultu,
to adjust according to, to fashion, Plaut. Am. 3, 3, 5.—
In the histt. freq. of preparations for war: bellum,
Nep. Dion, 5, 1; id. Ages. 2, 4; id. Eum. 7, 1; Liv. 9, 29, 5; 32, 28, 7; Cic. Phil. 3, 1, 1 et saep.:
arma, milites, classem,
Liv. 42, 30, 11; cf. Nep. Milt. 4, 1; id. Dion, 4, 3; id. Dat. 4, 1 and 4; id. Hann. 3, 2; Liv. 28, 13, 1; 35, 26, 1; Suet. Tib. 25; Curt. 4, 9, 3; cf.:
arma latroni,
Quint. 12, 1, 1.— Pass. in mid. force:
ita fiet ut isdem locis et ad suadendum et ad dissuadendum simus conparati,
Auct. Her. 3, 3, 4:
ab hoc colloquio legati Romani in Boeotiam conparati sunt,
made ready to go, Liv. 42, 43, 4.—
(β).
Absol.:
ex hac parte diligentissime comparatur,
Cic. Fam. 16, 11, 3:
tempore ad comparandum dato,
Nep. Thras. 2, 2; so Liv. 35, 45, 5; 38, 12, 7.—
(γ).
With inf.:
urere tecta,
Ov. Tr. 2, 267:
an ita me comparem, Non perpeti, etc.,
place myself in a condition, Ter. Eun. 1, 1, 2.—
B.
Trop. of the arrangements of nature, of civil life, of manners, customs, etc., to arrange, appoint, ordain, establish; esp. in the pass. impers.:
ita quoique est in aetate hominum conparatum,
Plaut. Am. 2, 2, 5; cf. Ter. Heaut. 3, 1, 94 Fleck.; Liv. 3, 68, 10:
more majorum comparatum est,
Cic. Rosc. Am. 53, 153; cf.:
ita comparatum more majorum erat, ne, etc.,
Liv. 39, 29, 5:
est ita natura comparatum ut, etc.,
Plin. Ep. 5, 19, 5:
praetores, ut considerate fieret, comparaverunt,
Cic. Quint. 16, 51; so Auct. Her. 4, 16, 23; Ter. Phorm. 1, 1, 7:
jam hoc prope iniquissime comparatum est, quod in morbis, etc.,
Cic. Clu. 21, 57:
eis utendum censeo quae legibus conparata sunt,
Sall. C. 51, 8.—So rarely of persons:
sic fuimus semper comparati, ut, etc.,
Cic. de Or. 3, 9, 32.—
II.
To procure what one does not yet possess or what is not yet in existence, to procure, get, purchase, obtain, prepare, make, collect.
A.
Prop.:
negoti sibi qui volet vim parare, Navem et mulierem haec duo conparato,
Plaut. Poen. 1, 2, 2:
mihi quadraginta minas,
id. Ep. 1, 2, 19:
aurum ac vestem atque alia, quae opus sunt,
Ter. Heaut. 4, 8, 15:
pecudes carius,
Suet. Calig. 27:
merces,
Dig. 13, 4, 2 fin.:
ex incommodis Alterius sua ut comparent commoda,
Ter. And. 4, 1, 4; so id. Heaut. 2, 4, 17:
Sthenius ab adulescentio paulo studiosius haec compararat, supellectilem, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 34, § 83; Curt. 5, 6, 3:
gemmas, toreumata, signa, tabulas,
Suet. Caes. 47: victum et cultum humanum labore et industriā, Cic. Oecon. ap. Col. 12, praef. § 2: Suet. Calig. 22.—
2.
Of abstract things:
amicitias,
Cic. Inv. 1, 1, 1; cf. id. Fin. 1, 20, 65:
auctoritatem sibi,
Caes. B. G. 5, 53:
laudes artibus,
Cic. Fam. 2, 4, 2; id. Off. 2, 13, 45:
tribunicium auxilium sibi,
Liv. 9, 34, 3 al.; Hor. Epod. 2, 30.—
B.
Trop.: sex (tribunos) ad intercessionem comparavere, brought or gained them over to their side, Liv. 4, 48, 11.

Lewis & Short latin dictionary > comparo
39 conparo

1.
compăro ( conp-), āvi, ātum, 1, v. a. [compar], to couple together in the same relation, to connect in pairs, to pair, match, unite, join; constr. aliquid cum aliquā re, alicui rei, aliqua inter se, or absol.
I.
Lit. (rare but class.).
A.
In gen.:
ut inter ignem et terram aquam deus animamque poneret, eaque inter se compararet et proportione conjungeret, ut, etc.,
Cic. Univ. 5 med.:
comparari postremo,
id. ib. 5:
ambo cum simul aspicimus, non possumus non vereri, ne male comparati sitis,
Liv. 40, 46, 4:
L. Volumnius cum Ap. Claudio consul est factus, priore item consulatu inter se conparati,
id. 10, 15, 12:
labella cum labellis,
Plaut. As. 3, 3, 78: quin meum senium cum dolore tuo conjungam et comparem, Att. ap. Non. p. 255, 31 (Trag. Rel. v. 90 Rib.).— Hence,
B.
Esp. of combatants, for the usu. compono, to bring together to a contest, to match:
ut ego cum patrono disertissimo comparer,
Cic. Quint. 1, 2:
cum Aesernino Samnite Pacideianus comparatus,
id. Q. Fr. 3, 4, 2; Lucil. ap. Non. p. 257, 18:
Scipio et Hannibal, velut ad supremum certamen comparati duces,
Liv. 30, 28, 8:
hunc Threci comparavit,
Suet. Calig. 35.—
II.
Trop.
A.
To couple together in judgment.
1.
To count one object fully equal to another, to place on the same footing, put on an equality with (rare but class.): neminem tibi profecto hominem ex omnibus aut anteposuissem umquam aut etiam comparassem, Cic. Fragm. ap. Non. p. 256, 4; cf. Nep. Iphic. 1, 1; Liv. 28, 28, 15; Quint. 10, 1, 98; Cat. 61, 65 al.:
cum quibus (hominibus) comparari sordidum,
Cic. Rep. 1, 5, 9; so id. Fam. 12, 30, 7:
et se mihi comparat Ajax?
Ov. M. 13, 338.—
2.
In gen., to place together in comparison, to compare (the usu. signif. of the word in prose and poetry):
homo quod rationis est particeps similitudines comparat,
Cic. Off. 1, 4, 11:
majora, minora, paria,
id. de Or. 2, 40, 172; id. Top. 18, 68:
metaphora rei comparatur, quam volumus exprimere,
Quint. 8, 6, 8.—With dat.:
equi fortis et victoris senectuti, comparat suam,
Cic. Sen. 5, 14:
si regiae stirpi comparetur ignobilis,
Curt. 8, 4, 25:
restat ut copiae copiis conparentur vel numero vel, etc.,
Liv. 9, 19, 1:
se majori pauperiorum turbae,
Hor. S. 1, 1, 112:
Periclem fulminibus et caelesti fragori comparat,
Quint. 12, 10, 24; cf. id. 12, 10, 65:
necesse est sibi nimium tribuat, qui se nemini comparat,
id. 1, 2, 18:
nec tantum inutilibus comparantur utilia, sed inter se quoque ipsa,
id. 3, 8, 33; cf id. 3, 6, 87.—With cum and abl.:
hominem cum homine et tempus cum tempore et rem cum re,
Cic. Dom. 51, 130; id. Verr. 2, 4, 54, § 121:
cum illo... ceteris rebus nullo modo comparandus es,
id. Phil. 2, 46, 117:
cum meum factum cum tuo comparo,
id. Fam. 3, 6, 1; id. Off. 3, 1, 2; 2, 6, 20:
corporis commoda cum externis et ipsa inter se corporis,
id. ib. 2, 25, 88:
longiorem orationem cum magnitudine utilitatis,
id. ib. 2, 6, 20:
victoria, quae cum Marathonio possit comparari tropaeo,
Nep. Them. 5, 3:
totam causam nostram cum tota adversarii causā,
Quint. 7, 2, 22; 12, 7, 3.—With ad:
nec comparandus hic quidem ad illum est,
Ter. Eun. 4, 4, 14:
sed nihil comparandi causā loquar,
I will institute no comparison, Cic. Pis. 1, 3.— Hence,
3.
With rel.-clause, to reflect, consider, judge; or to prove, show, by comparing (rare): id ego semper mecum sic agito et comparo, quo pacto magnam molem minuam, Att. ap. Non. p. 256, 20:
cum comparetur, utrum, etc.,
Auct. Her. 2, 28, 45:
comparando quam intestina corporis seditio similis esset irae plebis in patres, etc.,
Liv. 2, 32, 12; cf. Tac. A. 3, 5:
deinde comparat, quanto plures deleti sint homines, etc.,
Cic. Off. 2, 5, 16.—
B.
Comparare inter se, t. t., of colleagues in office, to agree together in respect to the division of duties, to come to an agreement (freq. in Liv., esp. of the consuls, who made an arrangement between themselves in respect to their provinces):
inter se decemviri comparabant, quos ire ad bellum, quos praeesse exercitibus oporteret,
Liv. 3, 41, 7:
senatusconsultum factum est, ut consules inter se provincias Italiam et Macedoniam compararent sortirenturve,
id. 42, 31, 1; 8, 20, 3; 32, 8, 1; 33, 43, 2; 26, 8, 8;
41, 6, 1: (consules) comparant inter se ut, etc.,
id. 8, 6, 13; 10, 15, 12:
ut consules sortirentur conparerentve inter se, uter, etc.,
id. 24, 10, 2;
of the tribunes of the people,
id. 29, 20, 9;
of the proprætors,
id. 40, 47, 1.—
C.
(In acc. with I. B.) Si scias quod donum huic dono contra comparet, opposes to this, Ter. Eun. 2, 3, 63.—Hence, * compărātē, adv., in or by comparison, comparatively:
quaerere (opp. simpliciter),
Cic. Top. 22, 84.
2.
com-păro ( conp-), āvi, ātum, 1 (old form conparassit = comparaverit, Plaut. Ep. 1, 2, 19), v. a.
I.
To prepare something with zeal, care, etc., to make ready, to set in order, furnish, provide, etc. (class.)
A.
Lit.:
magnifice et ornate convivium comparat (al. apparat),
Cic. Verr. 2, 1, 26, § 65; Tib. 1, 10, 42:
sibi remedium ad magnitudinem frigorum,
Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26: se, to make one ' s self ready, to prepare one ' s self, id. Mil. 10, 28:
se ad respondendum,
id. N. D. 3, 8, 19:
se ad iter,
Liv. 28, 33, 1; cf. pass., id. 42, 43, 4:
se ad omnis casus,
Caes. B. G. 7, 79:
insidias alicui per aliquem,
Cic. Clu. 16, 47; cf.:
dolum ad capiendos eos,
Liv. 23, 35, 2:
comparare et constituere accusationem,
Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2; cf.:
comparare accusatorem filio suo,
id. Clu. 67, 191:
fugam,
Caes. B. G. 4, 18: domicilium [p. 387] ibi, Liv. 1, 34, 10:
iter ad regem,
Nep. Alcib. 10, 3 et saep.:
vultum e vultu,
to adjust according to, to fashion, Plaut. Am. 3, 3, 5.—
In the histt. freq. of preparations for war: bellum,
Nep. Dion, 5, 1; id. Ages. 2, 4; id. Eum. 7, 1; Liv. 9, 29, 5; 32, 28, 7; Cic. Phil. 3, 1, 1 et saep.:
arma, milites, classem,
Liv. 42, 30, 11; cf. Nep. Milt. 4, 1; id. Dion, 4, 3; id. Dat. 4, 1 and 4; id. Hann. 3, 2; Liv. 28, 13, 1; 35, 26, 1; Suet. Tib. 25; Curt. 4, 9, 3; cf.:
arma latroni,
Quint. 12, 1, 1.— Pass. in mid. force:
ita fiet ut isdem locis et ad suadendum et ad dissuadendum simus conparati,
Auct. Her. 3, 3, 4:
ab hoc colloquio legati Romani in Boeotiam conparati sunt,
made ready to go, Liv. 42, 43, 4.—
(β).
Absol.:
ex hac parte diligentissime comparatur,
Cic. Fam. 16, 11, 3:
tempore ad comparandum dato,
Nep. Thras. 2, 2; so Liv. 35, 45, 5; 38, 12, 7.—
(γ).
With inf.:
urere tecta,
Ov. Tr. 2, 267:
an ita me comparem, Non perpeti, etc.,
place myself in a condition, Ter. Eun. 1, 1, 2.—
B.
Trop. of the arrangements of nature, of civil life, of manners, customs, etc., to arrange, appoint, ordain, establish; esp. in the pass. impers.:
ita quoique est in aetate hominum conparatum,
Plaut. Am. 2, 2, 5; cf. Ter. Heaut. 3, 1, 94 Fleck.; Liv. 3, 68, 10:
more majorum comparatum est,
Cic. Rosc. Am. 53, 153; cf.:
ita comparatum more majorum erat, ne, etc.,
Liv. 39, 29, 5:
est ita natura comparatum ut, etc.,
Plin. Ep. 5, 19, 5:
praetores, ut considerate fieret, comparaverunt,
Cic. Quint. 16, 51; so Auct. Her. 4, 16, 23; Ter. Phorm. 1, 1, 7:
jam hoc prope iniquissime comparatum est, quod in morbis, etc.,
Cic. Clu. 21, 57:
eis utendum censeo quae legibus conparata sunt,
Sall. C. 51, 8.—So rarely of persons:
sic fuimus semper comparati, ut, etc.,
Cic. de Or. 3, 9, 32.—
II.
To procure what one does not yet possess or what is not yet in existence, to procure, get, purchase, obtain, prepare, make, collect.
A.
Prop.:
negoti sibi qui volet vim parare, Navem et mulierem haec duo conparato,
Plaut. Poen. 1, 2, 2:
mihi quadraginta minas,
id. Ep. 1, 2, 19:
aurum ac vestem atque alia, quae opus sunt,
Ter. Heaut. 4, 8, 15:
pecudes carius,
Suet. Calig. 27:
merces,
Dig. 13, 4, 2 fin.:
ex incommodis Alterius sua ut comparent commoda,
Ter. And. 4, 1, 4; so id. Heaut. 2, 4, 17:
Sthenius ab adulescentio paulo studiosius haec compararat, supellectilem, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 34, § 83; Curt. 5, 6, 3:
gemmas, toreumata, signa, tabulas,
Suet. Caes. 47: victum et cultum humanum labore et industriā, Cic. Oecon. ap. Col. 12, praef. § 2: Suet. Calig. 22.—
2.
Of abstract things:
amicitias,
Cic. Inv. 1, 1, 1; cf. id. Fin. 1, 20, 65:
auctoritatem sibi,
Caes. B. G. 5, 53:
laudes artibus,
Cic. Fam. 2, 4, 2; id. Off. 2, 13, 45:
tribunicium auxilium sibi,
Liv. 9, 34, 3 al.; Hor. Epod. 2, 30.—
B.
Trop.: sex (tribunos) ad intercessionem comparavere, brought or gained them over to their side, Liv. 4, 48, 11.

Lewis & Short latin dictionary > conparo
40 igitur

ĭgĭtur, conj. [pronom. stem i- of is; suffix -ha (-dha); Gr. -tha; Sanscr. -iha, here; -tur, = -tus (Sanscr. -tas), as in penitus, antiquitus, etc., from thence], introduces an inference or deduction, then, therefore, thereupon, accordingly, in these circumstances (in class. prose usu. placed after the first word of the clause; cf. below, III.; syn.: itaque, ergo; cf.: eo, ideo, idcirco, propterea; quamobrem, quare, etc.).
I.
In gen. (rare):
SI. IN. IVS. VOCAT. NI. IT. ANTESTATOR. IGITVR EM. CAPITO, Fragm. XII. Tab.: mox magis, cum otium mihi et tibi erit, igitur tecum loquar,
Plaut. Cas. 2, 2, 39:
quando habebo, igitur rationem mearum fabricarum dabo,
id. Mil. 3, 1, 177; id. Bacch. 3, 4, 17:
cetera consimili mentis ratione peragrans, Invenies igitur multarum semina rerum Corpore celare, etc.,
Lucr. 2, 677.—
II.
In partic.
A.
Pleon., with tum, deinde, or demum, then at length, then certainly, then first:
ubi emeritum'st stipendium, igitur tum Specimen cernitur, quo eveniat aedificatio,
Plaut. Most. 1, 2, 51:
tum igitur tibi aquae erit cupido,
id. Trin. 3, 2, 50:
igitur tum accedam hunc, quando quid agam invenero,
id. Most. 3, 1, 159:
post id igitur deinde faciam palam,
id. Stich. 1, 2, 29:
miserumst opus, igitur demum fodere puteum, ubi sitis fauces tenet,
id. Most. 2, 1, 32:
igitur demum omnes scient quae facta,
id. Am. 1, 2, 11; 1, 1, 145:
post igitur demum faciam ut res flat palam,
id. ib. 3, 1, 16:
demum igitur, quom seis jam senex, tum in otium te conloces, etc.,
id. Merc. 3, 2, 9.—
B.
In drawing a logical conclusion (but not with et, atque, que; v. Krebs, Antibarb. p. 540), therefore, accordingly, consequently: St. Ligna hic apud nos nulla sunt. Co. Sunt asseres. St. Sunt pol. Co. Sunt igitur ligna, Plaut. Aul. 2, 6, 8:
si enim est aliquid in rerum natura, quod hominis mens, quod ratio, quod vis, quod potestas humana efficere non possit, est certe id, quod illud efficit, homine melius. Atqui res caelestes omnesque eae, quarum est ordo sempiternus, ab homine confici non possunt. Est igitur id, quo illa conficiuntur, homine melius,
Cic. N. D. 2, 6, 16: quid ergo haec ab illa conclusione differt, Si mentiris, mentiris;
mentiris autem, mentiris igitur?
id. Ac. 2, 30, 96; id. Tusc. 4, 17, 40: quodsi melius geruntur, quae consilio, quam quae sine consilio administrantur;
nihil autem omnium rerum melius quam omnis mundus administratur: consilio igitur mundus administratur, Quint 5, 14, 9: quod cum ita sit, certe nec secerni nec dividi nec discerpi nec distrahi potest, ne interire quidem igitur,
Cic. Tusc. 1, 29, 71; cf. id. ib. 1, 34, 82; 1, 36, 88: sequitur, ut nihil paeniteat, nihil desit, nihil obstet: ergo omnia profluenter, absolute, prospere;
igitur beate,
id. ib. 5, 18, 53; so,
corresp. with ergo,
id. Lael. 14 fin., and 15 init.:
atqui falsum quod est, id percipi non potest, ut vobismet ipsis placet. Si igitur memoria perceptarum comprehensarumque rerum est: omnia, etc.,
id. Fin. 2, 33, 106.—
C.
In consecutive interrogations, then:
dolor igitur, id est summum malum, metuetur semper, etiam si non aderit: jam enim adesse poterit. Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus?
Cic. Fin. 2, 28, 92; cf.:
utrum igitur hactenus satis est?
id. Top. 4, 25:
in quo igitur loco est? credo equidem in capite,
id. Tusc. 1, 29, 70:
ubi igitur locus fuit errori deorum?
id. N. D. 3, 31, 76:
possumusne igitur in Antonii latrocinio aeque esse tuti?
id. Phil. 12, 12, 27; cf.:
totiesne igitur sententiam mutas?
id. Att. 8, 14, 2:
cur has igitur sibi tam graves leges imposuerit, cum? etc.,
id. Ac. 2, 8, 23.—In ironical or sarcastic interrog. clauses:
igitur hocine est amare? arare mavelim quam sic amare,
Plaut. Merc. 2, 3, 20:
dicet aliquis: Haec igitur est tua disciplina? sic tu instituis adulescentes?
Cic. Cael. 17, 39; id. Fam. 9, 10, 2:
id indigne ferens ille: Hunc igitur, regem agnoscimus, inquit?
Curt. 6, 11, 23:
quin igitur ulciscimur Graeciam et urbi faces subdimus?
id. 5, 7, 4; cf. id. 10, 6, 23.—
D.
In resuming an interrupted thought:
cum Q. Metellus L. F. causam de pecuniis repetundis diceret, ille, ille vir, cui patriae salus dulcior quam conspectus fuit, qui de civitate decedere quam de sententia maluit: hoc igitur causam dicente, cum, etc.,
Cic. Balb. 5, 11; id. Off. 1, 2, 6; id. Tusc. 1, 13, 30; id. Brut. 48, 177 al.—Esp. after a parenthesis: recta effectio (katorthôsin enim ita appello, quoniam rectum factum katorthôma) recta igitur effectio crescendi accessionem nullam habet, Cic. Fin. 3, 14, 45; 2, 22, 74:
scripsi etiam (nam etiam ab orationibus dijungo me fere, etc.) scripsi igitur Aristotelio more, etc.,
id. Fam. 1, 9, 23:
tu enim sapienter (nunc demum enim rescribo iis litteris, quas mihi misisti convento Antonio Tiburi) sapienter igitur, quod manus dedisti, etc.,
id. Att. 16, 3, 1:
rerum autem cognitiones (quas vel comprehensiones vel perceptiones appellemus licet) has igitur ipsas propter se asciscendas arbitramur,
id. Fin. 3, 5, 18; 2, 33, 107; 4, 14, 38; Sall. C. 54 init.; Curt. 3, 2, 2; Nep. Thras. 4, 3.—
E.
In emphatically repeating a word or thought:
quae mihi omnia grata sunt, de L. Mescinio gratissimum... id igitur—puto enim etiam atque etiam mihi dicendum esse—velim existimes mihi te fecisse gratissimum,
Cic. Fam. 13, 28 a, 1:
ea vis, ea igitur ipsa, quae, etc.,
id. Mil. 31, 84.—
F.
In returning to or summing up a preceding train of thought, I say then, so then, as I was saying, in short: ut cum videmus speciem primum candoremque caeli;
deinde conversionis celeritatem tantam, quantam, etc.... tum vicissitudines dierum ac noctium... tum globum terrae eminentem e mari... tum multitudinem pecudum... hominemque ipsum... atque hominis utilitati agros omnes ac maria parentia: haec igitur et alia innumerabilia cum cernimus, etc.,
Cic. Tusc. 1, 28, 70; id. Cat. 4, 11, 23; id. Fam. 13, 1, 3; id. de Or. 2, 25, 105 al.—
G.
To introduce a special amplification of a thought previously introduced in general terms, then:
de hominibus dici non necesse est. Tribus igitur modis video, etc.,
Cic. Fin. 1, 20, 66; id. Brut. 32, 122:
quoniam pluribus modis accipi solet, non equidem in omnes eam particulas secabo, sed maxime necessarias attingam. Est igitur unum genus, etc.,
Quint. 8, 3, 63:
ut igitur ante meridiem discesserunt, etc.,
Cic. de Or. 3, 5, 17:
sit igitur (ut supra significavi) divisio rerum plurium in singulas, partitio singularum in partes discretus ordo,
Quint. 7, 1. 1:
prima est igitur amplificandi vel minuendi species,
id. 8, 4, 1 (v. also III. A. below).—
III.
Position.
A.
Sometimes igitur begins a sentence (in Cic. only in sense last described, II. E. above; freq. in Sall., Tac., Curt., and Liv.;
v. Zumpt, Gram. § 357): nunc juris principia videamus. Igitur doctissimis viris proficisci placuit a lege, etc.,
Cic. Leg. 1, 6, 18:
igitur his genus, aetas, eloquentia prope aequalia fuere,
Sall. C. 54, 1; 46, 3; Quint. 1, 1, 1: de quo, quia nunc primum oblatus est, pauca repetam:
nam et ipse pars Romanarum cladium erit. Igitur matre libertina ortus, etc.,
Tac. A. 15, 72; 1, 31.—
B.
Igitur is sometimes placed after several words:
referamus nos igitur ad eum quem volumus incohandum,
Cic. Or. 9, 33:
eamne rationem igitur sequare?
id. Fin. 2, 23, 76:
quid dicis igitur?
id. Tusc. 1, 6, 12; cf.:
quid me igitur mones?
id. Div. 2, 64, 132:
paria sunt igitur,
id. Fin. 4, 27, 75; cf.:
videndum est igitur,
id. Off. 1, 14, 43:
hujus quoque igitur criminis, te accusante, mentio nulla fiet,
id. Div. in Caecil. 10, 32:
huic homini parcetis igitur?
id. Verr. 2, 1, 32, § 81:
in hominem dicendum est igitur,
id. Fl. 10, 23:
hi autem non sunt: ne Nymphae quidem deae igitur?
id. N. D. 3, 17, 43; cf.:
ne in animo quidem igitur sensus remanet,
id. Tusc. 1, 34, 82:
ille mihi videtur igitur vere augurari,
id. Div. 1, 15, 27:
quae est melior igitur in hominum genere natura?
id. Tusc. 1, 14, 32:
quid tibi negoti est meae domi igitur?
Plaut. Ep. 3, 4, 63.

Lewis & Short latin dictionary > igitur

Страницы

См. также в других словарях:

apprester — Apprester, Parare, Apparare, Comparare, Ornare, Adornare, Instaurare. s Apprester, Comparare se, Accingere se. s Apprester et s asseurer contre tout ce qui pourroit advenir, Confirmare se ad omnia. Appreste toy, Accinge te. s Apprester pour fuir … Thresor de la langue françoyse
RYSVICUM i. e. RYSWYK — RYSVICUM, i. e. RYSWYK pagus celebris, et peramoenus Hollandiae, suburbanus Hagae Comitum, Potentissimi, Augustissimi, Felicissini, Serenissimi VILHELMI III. Magnae Britanniae Regis, Castro sumptuosissimo, magnificentissimo nobilitatus; in cuius… … Hofmann J. Lexicon universale
Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire A B … … Wikipédia en Français
Esel — 1. Als dem Esel zu wohl war, fiel er und brach ein Bein. 2. Als der Esel auss Hunger seinem Treiber Stro auss den Schuhen gezupfft vnnd gefressen, machtens Wolff vnnd Fuchs zur Todtsünd vnnd frassen den Esel. – Lehmann, 741, 43. 3. Alte Esel will … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
Satires of Juvenal — [ Frontispiece depicting Juvenal and Persius, from a volume translated by John Dryden in 1711.] The Satires are a collection of satirical poems by the Latin author Juvenal written in the late 1st and early 2nd centuries CE.Juvenal is credited… … Wikipedia
faire — Faire, act. acut. Vient de l infinitif Latin Facere, ostant la lettre c. Facere, agere. L Italien syncope, et dit Fare. Faire de l argent à son creancier, Pecunias conquirere ad nomen eradendum ex tabulis creditoris. Faire argent, Conficere… … Thresor de la langue françoyse
Nimmerleinstag — *1. Am Nimmerleinstage, wenn die ⇨ Eulen(s.d.) bocken, wenn der ⇨ Charfreitag(s.d.) auf den Gründonnerstag fällt, wenn die ⇨ Kuh(s.d. 622 624) einen Batzen gilt. – Eyering, I, 348; Sutor, 986. H. Heine in einem Brief an Jos. Lehmann (Paris, 5.… … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
ITALIA — I. ITALIA apud vetustissimos Scriptores, Brutiorum proprie regio est, quam Phoenices dixêre Itariam, quasi Piceariam, propter picis copiam praestantiamque, ut Bochart, erudite demonstrat. Vide eum Parte prior. l. 2. c. 26. ut et quae dicta suo… … Hofmann J. Lexicon universale
SICCUS Panis — apud Vopiscum in Tacito, c. 11. Panem nisi siccum non comedit: est panis solus. Numquam enim nisi panem solum in ientaculis et prandiis comedisse Tacitum, dicere vult: cum alii parmulas, uvas passas, nucleos, mel Atticum crudum aut coctum, aut… … Hofmann J. Lexicon universale
Fluctuat nec mergitur — Lateinische Phrasen A B C D E F G H I L M N O P … Deutsch Wikipedia
ami — ami, ie [ ami ] n. et adj. • Xe; lat. amicus, amica I ♦ N. 1 ♦ Personne liée d amitié avec (une autre personne), ou qui est l objet de l amitié de qqn. ⇒fam. copain, pote. « Qu un ami véritable est une douce chose ! » (La Fontaine). Un de mes… … Encyclopédie Universelle

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на все языки

aliquid+fiet

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на все языки

aliquid+fiet

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: