cognomen

cōgnōmen, minis, n. (co und gnomen = nomen), der Zuname, a) der Zuname, der Familienname, der zum Geschlechtsnamen (nomen) noch hinzukam (wie Cicero zur gens Tullia), dann auch (wie das spätere agnomen, f. d.) der Beiname, den man wegen einer großen Tat, einer besonderen Eigenschaft erlangte (zB. Africanus, Asiaticus, als Sieger in A., od. Sapiens), c. patris patriae, Suet.: alci cognomen Coriolano od. Capitoni est, Cic. u. Liv.: dare alci cognomen pingui, Hor.: c. id deferre alci, Tiber. bei Suet.: c. addere alci, Liv.: cognomen habere Sapientis, Cic.: Tarquinius, cui Superbo cognomen facta indiderunt, Liv.: inde Salinator Livio inditum cognomen, Liv.: erit c. id tibi per te partum, quod habes adhuc a nobis hereditarium, Cic.: c. imponere alci, Sen. rhet., alci ab alqo, Liv. epit.: unde frequentia Mercuriale imposuere mihi cognomen compita, Hor.: cognomen sumere od. trahere od. sibi arripere ex alqa re, Cic.: cognomen capere ex alqa re, Prisc.: complura cognomina assumere, Suet.: c. invenire torque detracto, Cic.: primum hoc c. accepisse, Plin.: qui cognomen frugalitatis, nisi accepisset, ipse peperisset, Cic.: primum hoc c. sibi vindicavisse, Suet. – Abl. cognomine mit dem Beinamen in gleichem Kasus mit der Person, Pompeium cognomine Maculam, Macr.: Peregrinum illum cognomine Protea, Amm. – b) die appellative Benennung einer

————

Örtlichkeit, weil bei terra od. urbs od. flumen der eigentliche Name als Beiname erscheint, der spezielle Name (s. Ladewig Verg. Aen. 3, 702), zB. Hesperiam Graii cognomine dicunt, Verg. Aen. 3, 163: urbem Ascanius clari condet cognominis Albam, Verg. Aen. 8, 48: sacra diesque canam et cognomina prisca locorum, Prop. 4, 1, 69: pervenit ad fluvium (miri cognominis) Urbem, Claud. b. Get. 555. – c) = nomen adiectivum, das Adjektiv, Charis. 124, 28 K. Varro LL. 8, 17.

* * *

* * *

    Cognomen, penult. prod. huius cognominis, pen. corr. Cic. Surnom, et sobriquet qui se met apres le nom de la parenté et maison.

\

    Cognomen addere alicui. Liu. Surnommer.

\

    Asciscere cognomen alicuius rei. Sil. Prendre surnom de quelque chose.

\

    Consenescit cum huius cognomine cognomen Crassi. Cic. S'abolist.

\

    Dicere cognomine. Virgil. Surnommer.

\

    Alteri Capitoni cognomen est. Cicero. L'autre est surnommé Capito.

\

    Cognomen etiam herbae additum. Surnommee. Plin. Est et altera cyclaminos, cognomine cissenthemos.

* * *

cognōmen, ĭnis, n. [co-nomen].

A name added to the nomen (or name of the gens), usu. the third word in order in the full name of each citizen; sometimes followed by a fourth, the agnomen, but in the class. per. including the agnomen, a Roman surname, family name, epithet (e. g. Cicero, Scipio, etc., Africanus, Asiaticus, etc.; cf. Quint. 7, 3, 27;

freq. and class.): T. Manlius, qui Galli torque detracto cognomen (sc. Torquati) invenit,

Cic. Off. 3, 31, 112; cf. id. Fin. 1, 7, 23:

duo isti T. Roscii, quorum alteri Capitoni cognomen est,

id. Rosc. Am. 6, 17; so with dat., Liv. 2, 33, 5; 32, 2, 7; Suet. Caes. 59; id. Aug. 7; id. Vit. 18; id. Claud. 26; Hor. S. 1, 3, 58; cf. Plaut. Pers. 1, 2, 8:

sapientis habere,

Cic. Lael. 2, 6:

Augusti,

Suet. Aug. 7:

Arabiae felicis dare,

Plin. 12, 13, 30, § 51:

Felicem addere,

id. 22, 6, 6, § 12:

P. Crassus cum cognomine Dives,

Cic. Off. 2, 16, 57:

cognomen ex contumeliā traxerit,

id. Phil. 3, 6, 16; so,

ex vero dictum cognomen,

Hor. S. 2, 2, 56:

imponere alicui,

id. ib. 2, 3, 26:

Aristides... cognomine Justus sit appellatus,

Nep. Arist. 1, 2:

sumere ex aliquā re,

Cic. Phil. 6, 4, 11: uti, id Clu. 26, 72.—

Meton., poet., or in post. Aug. prose sometimes, in gen. for nomen, a name:

cognomina prisca locorum,

Prop. 4 (5), 1, 69; so Verg. A. 1, 530; 3, 133; 3, 163; 3, 334; 3, 350; 8, 48; 8, 331 al.; Claud. B. Get. 555; Gell. 10, 12, 6.

1) фамильное имя, присоединявшееся к родовому ( nomen): P. Ovidius Naso, Q. Horatius Flaccus

2) = agnomen: D. Fabius Maximus Cunctator; L. Cornelius Scipio Asiaticus

3) имя, название

4) нарицательное прозвище, кличка

surname, family name, nick-name.

, inis n

  римск. фамильное имя, присоединявшееся к родовому (nomen); прозвище

in-do, didī, ditum, ere, I) (hin)eintun, -machen, -setzen, -fügen = stecken, A) eig.: guttam vini in os, Plaut.: pinnam in os (um sich zu erbrechen), Suet.: cataplasmata in dentem, Cels.: ossa cineremque aquae, Gell.: venenum potioni regis, Curt.: alqm lecticae, Tac.: marmoreo leoni oculos e zmaragdis, Plin.: auro speculum, in G. fassen, Sen.: fenestras, Plaut. – B) übtr.: 1) einführen, novos ritus, Tac. hist. 5, 4. – 2) beibringen, einflößen, verursachen, terrorem, Tac.: immane quantum suis pavoris et hostibus alacritatis, Tac.: alci odium, Tac. – II) auf od. an etwas tun, -setzen, -legen, A) eig.: cicilendrum in patinas, Plaut.: ignem in aram, Plaut.: alci compedes, anlegen, Plaut.: u. so bl. ind. vincula, oft b. Tac.: castella rupibus, erbauen, Tac.: u. so urbem monti, Flor.: pontes, darüberschlagen, Tac.: custodes inditi, beigegebene, Tac. – verba Catonis huic commentario indidissem, si etc., hätte eingefügt, eingeschaltet, Gell. – B) übtr., beilegen, geben, ind. alci nomen, cognomen, vocabulum, zB. hoc nomen indiderant, Tac., u. nomen (insulae) Cyzicus indidit, Mela: mit Genet. des Namens, omne igitur hoc, quicquid est, cui mundi caelique nomen indidimus, Mela: m. Dat. des Namens, propterea huic urbi nomen Epidamno inditum est, Plaut.: Superbo ei Romae inditum cognomen, Liv.: mit Ang. von wem? durch inde od. durch ab od. ex u. Abl.,

————

inde cognomen familiae inditum, Liv.: inde et Minervae cognomen inditum est, Mela: Syrtes, quibus nomen ex re inditum, Sall.: Fabio ex victoria cognomen Allobrogico inditum, Vell.: puero ab inopia Egerio nomen inditum, Liv.: quod illi vocabulum indiderant ex nomine urbis, Tac.

cognōmentum, i, n. [access. form of cognomen], a surname (rare in class. prose; most freq. in Tac.; not used by Cic.; v. Madv. ad Cic. Fin. 2, 5, 15), Plaut. Mil. 4, 2, 47; id. Ps. 4, 2, 20; id. Pers. 1, 2, 8; Poët. ap. Cic. Fin. 2, 5, 15; Sall. Fragm. ap. Gell. 18, 4, 4; Messala ap. Sen. Suas. 2; Tac. A. 12, 55; 14, 27; Gell. 18, 7, 1.—

(Like cognomen in poets, v. cognomen, II.) In gen., a name (partic. of inanim. things or of persons to designate a peculiar quality), Tac. A. 1, 31 Nipperd.; 2, 6; 2, 60; 4, 65; 11, 11; 15, 40; id. H. 5, 2.

nōmen, ĭnis (archaic form of gen. sing. NOMINVS, S. C. de Bacch. Corp. Inscr. Lat. 196, 8), n. [for gnōmen, from root gno, whence gnosco, nosco, co-gnosco], a name, appellation (syn. vocabulum).

Lit.:

nomen est, quod unicuique personae datur, quo suo quaeque proprio et certo vocabulo appellatur,

Cic. Inv. 1, 24, 134:

imponere nova rebus nomina,

id. Fin. 3, 1, 3:

qui haec rebus nomina posuerunt,

id. Tusc. 3, 5, 10:

appellare aliquem nomine,

id. de Or. 1, 56, 239:

huic urbi nomen Epidamno inditum est,

Plaut. Men. 2, 1, 37; cf. Liv. 7, 2, 6:

Theophrastus divinitate loquendi nomen invenit,

Cic. Or. 19, 62:

lituus ab ejus litui, quo canitur, similitudine nomen invenit,

id. Div. 1, 17, 30:

ut is locus ex calamitate populi Romani nomen caperet,

Caes. B. G. 1, 13 et saep.:

ludi, Pythia de domitae serpentis nomine dicti,

Ov. M. 1, 447:

clari nominis vir,

Vell. 2, 34, 4:

nominis minoris vir,

id. 2, 100, 5; cf. id. 2, 112, 2; 2, 103, 1: est mihi nomen, inditur mihi nomen, with nom.:

cui saltationi Titius nomen est,

Cic. Brut. 62, 225:

eique morbo nomen est avaritia,

id. Tusc. 4, 11, 24:

canibus pigris... Nomen erit pardus, tigris, leo,

Juv. 8, 36.—With dat.:

haec sunt aedes, hic habet: Lesbonico'st nomen,

Plaut. Trin. 2, 2, 110:

juventus nomen fecit Peniculo mihi,

id. Men. 1, 1, 1:

nam mihi est Auxilio nomen,

id. Cist. 1, 3, 6:

huic ego die nomen Trinummo facio,

id. Trin. 4, 2, 1:

nomen Arcturo est mihi,

id. Rud. prol. 5:

cantus cui nomen neniae,

Cic. Leg. 2, 24, 62:

puero ab inopiā nomen Egerio est inditum,

Liv. 1, 34:

est illis strigibus nomen,

Ov. F. 6, 139.—With gen.:

cujus nomen est Viventis,

Vulg. Gen. 25, 11.—Rarely with ad:

ut det nomen ad molas coloniam,

Plaut. Ps. 4, 6, 38.—Nomen dare, edere, profiteri, ad nomina respondere, to give in one's name, be enrolled, enlist; to answer to one's name when summoned to military duty:

ne nomina darent,

Liv. 2, 24:

nomina profiteri,

id. 2, 24:

nominis edendi apud consules potestas,

id. 2, 24:

virgis caesi, qui ad nomina non respondissent,

id. 7, 4; also,

dare nomen in conjurationem,

to join the conspiracy, Tac. A. 15, 48:

ab re nomen habet (terra),

is named for, Liv. 38, 18, 4:

quae (sapientia) divinarum humanarumque rerum cognitione hoc nomen apud antiquos adsequebatur,

Cic. Tusc. 5, 3, 7:

dea (Viriplaca) nomen hoc a placandis viris fertur adsecuta,

Val. Max. 2, 1, 6.—Esp.:

nomen accipere = nominari: turris quae nomen ab insulā accepit,

Caes. B. C. 3, 112, 1; Quint. 3, 3, 13; Just. 1, 5, 1; Tac. A. 6, 37; 15, 74; Plin. Ep. 2, 10, 8.—

In partic., the middle name of the three which every freeborn Roman had, as distinguished from the praenomen and cognomen. The nomen distinguished one gens from another, the cognomen one familia from another, and the praenomen one member of the familia from another, Quint. 7, 3, 27.—But sometimes nomen is used in the signif. of praenomen:

id nomen (sc. Gaja),

Cic. Mur. 12, 27.—So, too, in the signif. of cognomen:

Sex. Clodius, cui nomen est Phormio,

Cic. Caecin. 10, 27; cf.:

tamquam habeas tria nomina,

i. e. as if you were a Roman, Juv. 5, 127.—

Esp. in phrase: sub nomine, under the assumed name:

qui litteras exitiales Demetrio sub nomine Flaminini adtulerant,

Liv. 40, 54, 9:

sub nomine meo,

Quint. 7, 2, 24:

carmina sub alieno nomine edere,

Suet. Aug. 55:

multa vana sub nomine celebri vulgabantur,

Tac. A. 6, 12; 13, 25; id. H. 1, 5; cf.:

rogatio repente sub unius tribuni nomine promulgatur,

Liv. 43, 16, 6; Suet. Aug. 29; Plin. Pan. 50, 5; cf. also II. B. infra.—

A title of power or honor:

imperatoris,

Caes. B. C. 2, 32, 14.—

In gram., a noun, Quint. 1, 4, 18; 1, 5, 42 et saep.—

Transf.

Nomen alicu jus deferre, to bring an accusation against, to accuse a person:

nomen alicujus de parricidio deferre,

Cic. Rosc. Am. 10, 28: nomen recipere, to receive the accusation:

palam de sellā ac tribunali pronuntiat: si quis absentem Sthenium rei capitalis reum facere vellet, sese ejus nomen recepturum: et simul, ut nomen deferret, etc.,

Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94; cf. context.—

A bond, note, a demand, claim, a debt: tituli debitorum nomina dicuntur praesertim in iis debitis, in quibus hominum nomina scripta sunt, quibus pecuniae commodatae sunt, Ascon. ap. Cic. Verr. 2, 1, 10, § 28:

repromittam istoc nomine solutam rem futuram,

Plaut. As. 2, 4, 48:

si neque in tuas tabulas ullum nomen referres, cum tot tibi nominibus acceptum Curtii referrent,

Cic. Verr. 2, 1, 39, § 102:

qui tibi, ut ais, certis nominibus grandem pecuniam debuit,

on good bonds, good security, id. Quint. 11, 38; cf.:

egone hos digitos meos impellere potui, ut falsum perscriberent nomen?

id. Rosc. Com. 1, 1:

volo persolvere, ut expungatur nomen, ne quid debeam,

Plaut. Cist. 1, 3, 40; so,

solvere,

Cic. Att. 6, 2, 7:

expedire, exsolvere,

id. ib. 16, 6, 3:

nomina sua exigere,

to collect one's debts, id. Verr. 2, 1, 10, § 28:

hoc nomen, quod urget, nunc, cum petitur, dissolvere,

id. Planc. 28, 68:

transcribere in alium,

Liv. 35, 7:

qui venit ad dubium grandi cum codice nomen,

comes with a huge ledger to sue for a doubtful debt, Juv. 7, 110.—

Nomina facere, in the case of written obligations, to set down or book the items of debt in the account-book:

nomina se facturum, qua ego vellem die,

Cic. Fam. 7, 23, 1:

emit homo cupidus (Canius) tanti, quanti Pythius voluit et emit instructos: nomina facit (Pythius), negotium conficit,

id. Off. 3, 14, 59:

nomina facturi diligenter in patrimonium et vasa debitoris inquirimus,

Sen. Ben. 1, 1, 2.—

Nomen locare, to offer as surety, Phaedr. 1, 16, 1 (dub.).—

Transf., an item of debt; and hence, a debtor:

hoc sum assecutus, ut bonum nomen existimer,

i. e. a good payer, Cic. Fam. 5, 6, 2:

lenta nomina non mala,

Sen. Ben. 5, 22, 1; cf. id. ib. 7, 29, 2; Col. 1, 7, 2.—

A family, race, stock, people, nation:

C. Octavium in familiam nomenque adoptavit,

Suet. Caes. 83:

Crispum C. Sallustius in nomen ascivit,

Tac. A. 3, 30; Luc. 7, 584.—

With national names: nomen Romanum, whatever is called Roman, i. e. the Roman dominion, nation, power; esp. of the army:

gens infestissuma nomini Romano,

Sall. C. 52, 24: CEIVIS ROMANVS NEVE NOMINVS LATINI NEVE SOCIVM QVISQVAM, etc., S. C. de Bacch.; so,

concitatis sociis et nomine Latino,

Cic. Rep. 1, 19, 31; 3, 29, 41:

ubi deletum omnibus videretur nomen Romanum,

Liv. 23, 6, 3:

relicum Romani nominis,

id. 22, 55, 5; 27, 33, 11; 1, 10, 3; cf. id. 9, 7, 1:

Aeolio regnatas nomine terras,

Sil. 14, 70:

Volscūm nomen prope deletum est,

Liv. 3, 8, 10:

nomen Atheniensium tueri,

Just. 5, 6, 9.—

Poet.

A thing:

infaustum interluit Allia nomen,

Verg. A. 7, 717.—

A person:

popularia nomina Drusos,

Luc. 6, 759; 1, 311:

nec fidum femina nomen,

Tib. 3, 4, 61:

in diversa trahunt unum duo nomina pectus,

i. e. the love of a mother and sister, Ov. M. 8, 464; id. H. 8, 30.—

Trop.

Name, fame, repute, reputation, renown (syn.:

existimatio, fama): hujus magnum nomen fuit,

Cic. Brut. 67, 238:

nomen habere,

id. ib. 69, 244:

magnum in oratoribus nomen habere,

id. Or. 6, 22:

officere nomini alicujus, Liv. praef. § 3: et nos aliquod nomenque decusque Gessimus,

Verg. A. 2, 89:

nomen gerere,

Lact. 1, 20, 3; 4, 29, 15 al.:

multi Lydia nominis Romanā vigui clarior Iliā,

Hor. C. 3, 9, 7:

nomen alicujus stringere,

Ov. Tr. 2, 350:

homines nonnullius in litteris nominis, Plin Ep. 7, 20, 3: parentes, quorum maximum nomen in civitatibus est suis,

Liv. 22, 22, 13.—Of ill repute, bad reputation: malum nomen (only rare and late Lat.): magis eligendum in paupertate nomen bonum quam in divitiis nomen pessimum, Hier. Com. Ep. Tit., Paris, 1546, p. 104 H.—

Of inanimate things:

ne vinum nomen perdat,

Cato, R. R. 25:

nec Baccho genus aut pomis sua nomina servat,

Verg. G. 2, 240.—

A title, pretext, pretence, color, excuse, account, sake, reason, authority, behalf, etc.: alio nomine et aliā de causā abstulisse. Cic. Rosc. Com. [p. 1214] 14, 40:

legis agrariae simulatione atque nomine,

id. Agr. 2, 6, 15:

classis nomine pecuniam imperatam queruntur,

id. Fl. 12, 27:

haec a te peto amicitiae nostrae nomine,

id. Fam. 12, 12, 3; 2, 1, 1:

nomine sceleris conjurationisque damnati,

id. Verr. 2, 5, 5, § 11:

nomine neglegentiae suspectum esse,

id. Fam. 2, 1, 1:

quid exornamus philosophiam, aut quid ejus nomine gloriosi sumus?

id. Tusc. 2, 14, 33:

qui cum luxuriose viverent, non reprehenderentur eo nomine,

id. Fin. 2, 7, 21:

gratias boni viri agebant et tuo nomine gratulabantur,

on your account, id. Phil. 1, 12, 30:

Antonio tuo nomine gratias egi,

on your behalf, id. Att. 1, 16, 16:

legationes tuo nomine proficiscentes,

id. Fam. 3, 8, 2:

quem quidem tibi etiam suo nomine commendo,

for his own sake, id. ib. 13, 21, 2:

meo nomine,

Tac. H. 1, 29:

feminarum suarum nomine,

id. G. 8:

bellum populo Romano suo nomine indixit,

Cic. Cat. 2, 6, 14:

decretae eo nomine supplicationes,

Tac. A. 14, 59;

but: acceptā ex aerario pecuniā tuo nomine,

on your responsibility, Cic. Q. Fr. 1, 3, 7.—

A name, as opposed to the reality:

me nomen habere duarum legionum exilium (opp. exercitum habere tantum),

Cic. Att. 5, 15, 1:

Campani magis nomen ad praesidium sociorum, quam vires cum attulissent,

Liv. 7, 29:

nomen amicitia est, nomen inane fides,

Ov. A. A. 1, 740.—

In eccl. Lat.,

Periphrastically:

invocavit nomen Domini,

Vulg. Gen. 13, 4:

omnipotens nomen ejus,

ib. Exod. 15, 3:

psallam nomini Domini,

ib. Psa. 7, 18:

blasphemare nomen ejus,

ib. Apoc. 13, 6.—

Delegated power:

in nomine tuo daemones eicimus,

Vulg. Matt. 7, 22:

in quo nomine fecistis,

ib. Act. 4, 7:

locuti sunt in nomine Domini,

ib. Jacob. 5, 10.

stŏlo, ōnis, m., a shoot, branch, twig, or scion springing from the stock or root of a tree, a useless sucker, water-shoot:

qui (Licinius Stolo) propter diligentiam culturae Stolonum confirmavit cognomen, quod nullus in ejus fundo reperiri poterat stolo, quod effodiebat circum arbores, e radicibus, quae nascerentur e solo, quos stolones appellabant,

Varr. R. R. 1, 2, 9; cf.:

Stolonum Liciniae genti (cognomen): ita appellatur in ipsis arboribus fruticatio inutilis, unde et pampinatio inventa primo Stoloni dedit nomen,

Plin. 17, 1, 1, § 7; 17, 20, 34, § 150; 17, 13, 20, § 95; 17, 26, 39, § 248; 27, 13, 109, § 133.

Stŏlo, ōnis, m., a cognomen in the gens Licinia; v. 1. stolo.

stŏlo, ōnis, m., a shoot, branch, twig, or scion springing from the stock or root of a tree, a useless sucker, water-shoot:

qui (Licinius Stolo) propter diligentiam culturae Stolonum confirmavit cognomen, quod nullus in ejus fundo reperiri poterat stolo, quod effodiebat circum arbores, e radicibus, quae nascerentur e solo, quos stolones appellabant,

Varr. R. R. 1, 2, 9; cf.:

Stolonum Liciniae genti (cognomen): ita appellatur in ipsis arboribus fruticatio inutilis, unde et pampinatio inventa primo Stoloni dedit nomen,

Plin. 17, 1, 1, § 7; 17, 20, 34, § 150; 17, 13, 20, § 95; 17, 26, 39, § 248; 27, 13, 109, § 133.

Stŏlo, ōnis, m., a cognomen in the gens Licinia; v. 1. stolo.

1) M. Porcius C. Старший (Superior, Prisais, Censorius или Major), род. в 234 г. до н. э. в Тускуле, консул в 195 г. до н. э.; в 194 г. до н. э., будучи проконсулом, покорил Испанию; в 191 г. до н. э. одержал победу при Фермопилах; в 184 г. до н. э. цензор (за проявленную при этом строгость получил cognomen Censorius); известен своей враждой ко всяким новшествам; непреклонный враг Карфагена; автор «De re rustica» и «Origines»; умер в 149 г. до н. э. C, M, Su

2) M. Porcius C. Младший ( по месту смерти — Uticensis), род. в 95 г. до н. э., правнук предыдущего, консерватор-республиканец, противник Цезаря; после поражения Помпея при Tance в 46 г. до н. э. покончил с собой в Утике Sl, C, VP, Lcn etc.

3) M. Porcius C., сын предыдущего, пал в сражении при Филиппах (42 г. до н. э.) C

4) Valerius C., родом галл, вольноотпущенник, грамматик и поэт Ctl, O, Su

5) Dionysius C.— см. Dionysius

1) вялый, обвисший ( auriculae Vr)

2) вислоухий C