viat'

n. verse or stanza of a song (ljóð þau, er kallat er gróttasöngr); a ditty, a charm in verse; usually pl., also in names of poems, as Hyndluljóð, Sólarljóð.

* * *

n., esp. in pl.; the spelling with h in Hyndlu-hliod, Fb. i. 11, and hljoðum, Fs. 94, note 4, is wrong and due to some transcriber who confounded it with hljóð (q. v.), which is a different root word, cp. the alliteration on l in Hm. 163, 164; [Ulf. liuþ in awi-liuþ and liuþon; A. S. leôð; Old Engl. lud; O. H. G. liôd; Germ. lied]:—a lay, song:

I. sing. a ditty; eigi lengr en gaukrinn þagði, eðr ljóð mátti kveða, Edda 79, cp. Ed. Arna-Magn. i. 376. note 14; eða lengr en svá ljóð eitt kveðak, Gs. 7; þá kvað þursinn af bjargi annat ljóð, Fas. ii. 29; ok þá varð henni ljóð á munni, 507; varð henni þá ljóð á munni, Fb. i. 525.

II. plur. songs, lays; in Hm. it is used of charms or spells, as also in Yngl. S. ch. 7—hann kunni þau ljóð, at upp lauksk fyrir honum jörðin ok björg ok steinar; allar þessar íþróttir kenndi hann með rúnum ok ljóðum, id.; hann ok hofgoðar hans heita ljóða-smiðir (‘lay-smith’) þvíat sú íþrótt (i. e. poetry) hófsk með þeim á Norðrlöndum, Yngl. S. ch. 6; so also, fullr er hann ljóða ok líkn-stafa, full of charms, and healing staves, Sdm. 5; ljóð ek þau kann, Hm. 147, 163, 164: the saving, fram koma ljóð þau löngu vóru sungin, Bs. i. 766: in names of poems, Hyndlu-ljóð, Harbarðs-ljóð, Sæm. 97 (Bugge note); Sólar-ljóð: used of the lays in the Strengleikar, called Ljóða-bók, f. a book of lays, Str. 1: ljóða-háttr, m. a kind of metre, such as the Hávamál; the inscription to Edda (Ht.) 100 is by Rask; but ljóðs-háttr occurs at the beginning of the Háttatal of earl Rögnvald: ljóða-tól, n. pl. instruments. Str. 37.

* * *

(lýst; laust, lustum; lostinn), v.

1) to strike, smite (laust hann sveininn með sprota); l. e-n kinnhest, to give one a box on the ear; hann lýstr ofan í miðjan hvirfil honum, he dealt him a blow in the middle of the crown; laust hann selinn í svima, he stunned the seal (by a blow on the head);

2) to strike, hit, with a spear, arrow (þá var Knútr lostinn öru til bana); Þjóstólfr skaut broddi, ok laust undir kverkina, and hit him under the chin;

3) phrases, l. árum í sjó, to dash the oars into the sea; l. eldi í, to put fire to; l. e-u upp, to spread a rumour (skal ek þá l. upp þeim kvitt, at); l. upp herópi, to raise the war-cry; l. e-u við e-u, to put forth in defiance against (E. laust skildinum við kesjunni); G. lýstr við atgeirinum, G. parries the blow with the bill;

4) impers. illviðri lýstr á, bad weather comes on of a sudden; laust í bardaga með þeim mikinn, it came to a great battle between them; laust hræzlu í hug þeim, they were panic-stricken; e-m lýstr saman, to come to blows, begin to fight; ok er saman laust liðinu, when they came to close fighting; myrkri lýstr yfir, darkness comes on suddenly.

* * *

pres. lýstr, pl. ljóstum; pret. laust, 2nd pers. laust, pl. lustu; subj. lysti; imperat. ljóst (Þiðr. 323), ljóstú (Kormak); part. lostinn:—a weak pres. lýstir, Grág. ii. 15, Rb. 356; a weak pret. lýsti, Þd. 13 (listi Ed.), Lv. 24, Post., see Lex. Poët.:—to strike, smite, hann hóf upp knatt-tréit ok laust Grím, Eg. 189; ok laust hann sveininn með sprota, Nj. 16; þá reiddisk Þorvaldr ok laust hana í andlitið svá at blæddi, 18; ílla er þá ef ek em þjófs-nautr, ok lýstr hana kinnhest, 75; þá skal ek nú, segir hón, muna þér kinnhestinn þann er þú laust mik, 116, Fms. vii. 157; hann laust við eyra Sámi, Sturl. iii. 123; hann laust milli herðanna Bergi með hjöltunum, Fs. 52; mun þess goldit vera, at þú lýstir mik saklausan, Post.; en þat er Jökull bróðir minn laust þik högg, þat skaltú hafa bótalaust, Fs. 57, Sturl. iii. 26; heldr en þeir lysti á stokk eða stein, Fms. vii. 227; ljósta á dyrr, Finnb.; or ljósta högg á dyrr, Fs. 131; ok laust í höfuð mér svá mikit högg, at haussinn lamðisk, Fms. ii. 188, Bs. i. 335; laust hann selinn í svima, 342; segja menn at hann lysti (subj.) af honum höfuðit, Edda 36; lýstr ofan á miðjan hvirfil … reiðir þá hamarinn af öllu afli ok lýstr á þunn-vangann, 30; lýstr í höfuð honum, 29; ef maðr lýstir mann svá at blátt eðr rautt verðr eptir, Grág. ii. 15; slíkt er þótt knífi sé lostið eða spyrnt, 16; hann lýsti horninu í höfuð honum, Lv. 24; Rútr laust vinstri hendi utan á hlýr öxinni, Nj. 28; Egill laust skildinum við kesjunni, Eg. 378; ok lýstr við atgeirinum, Nj.: of a gale, en er þeir kómu í Veggjaðar-sund, lustu þá veðr, Fms. ix. 21.

II. to hit, strike, with a spear or the like; hann var lostinn manns-höfði í gögnum, Edda 55; þá var Knútr lostinn öru til bana, Fms. i. 118; Þjóstólfr skaut broddi, ok laust ( and hit him) undir kverkina, svá at yddi út um hnakkann, vii. 211; maðr skaut ör ór flokki Hákonar ok laust undir kverkina, 273; hann lýstir dýr með hornum sér til matar, Rb. 356; lostinn ( struck) af fjánda, 623. 22: [hence the mod. Norse ljostre = to spear or strike salmon with a fish-spear; cp. ljóstr.]

III. the phrases, ljósta árum í sjó, ok róa sem ákafast, to dash the oars into the sea, of the first stroke of the oars, Gísl. 61, Fms. viii. 144; og lustu árum hinn gráa sæ, Od. (in Dr. Egilsson’s version): ljósta eldi í, to put fire to; báru á við ok næfrar ok hálm ok lustu þar í eldi, Fms. ix. 44: ljósta upp herópi, to raise the war cry, vii. 260, 264, Eg. 88: metaph., ljósta e-u upp, to spread a rumour, Fms. x. 120; ljósta upp kvitt, Nj. 107; ljósta e-u við, to put forth, bring up as a pretext, Nj. 99: to pick, næfrar skal hann eigi ljósta til sölu, N. G. L. i. 39 (ii. 138).

IV. impers., of a sudden gust of wind, tempest, fire, it blows up of a sudden; þá laust á móti þeim útnyrðingi steinóðum, 656 C. 21; ok láta opna, til þess at þar lysti í vindi, Fms. xi. 34; ok síðan lýstr á íllviðri fyrir þeim, 51; er élinu laust á, ok meðan þat hélzk, 136; laust í móti þeim svá miklu fárviðri, … laust vindi í móti þeim, Gullþ. 6, 8; þvíat myrkri laust yfir allt, Þorst. Síðu H. 10; þá laust eldinum af fuglunum í þekjuna, the thatch caught fire, Fms. vi. 153; þá laust í verkjum, he was taken with sudden pains, viii. 339; þá laust hræðslu í hug þeim, they were panic-stricken, 43: of a battle, fight, e-m lýstr saman, to come to blows, pitched fight; laust saman með þeim snarpri sókn, Odd. 117 new Ed.; ok lýstr þegar í bardaga með þeim bræðrum, Fms. xi. 15; ok laust í bardaga með þeim, Nj. 127; ok er saman laust liðinu, when they came to close fighting, Korm. 170, Fms. viii. 38, Stj. 604; nú lýstr þeim saman, Ísl. ii. 364.

V. recipr., ljóstask, to come to blows; ef þrælar manna ljóstask, Grág. ii. 155.

* * *

(lýg; laug or ló, lugum; loginn), v.

1) to lie, tell a lie (lýgr þú nú, Atli!); mannfýla sú, er þetta hefir logit, the rascal who has told this lie; l. e-n e-u, to charge one falsely with a thing (ef hann er loginn þessu máli); l. e-u at e-m, to tell a lie to one (eigi er logit at þér); l. á e-n, to tell lies about one, belie; l. til e-s, to tell a lie about (l. til faðernis);

2) to treat falsely; Brandr mun eigi ljúga stefnuna, B. will not fail to come; lýgr skjöldrinn nú at mér, now the shield proves false to me, fails me;

3) refl., ljúgast, to fail, prove false or untrue (hefir yðr þat sjaldan logizt, er ek sagða).

* * *

pres. lýg, pl. ljúga; pret. laug, 2nd pers. laugt, mod. laugst, pl. lugu; subj. lygi; part. loginn; a pret. ló (qs. lóg) also occurs, Ver. 16, Nj. 270, Lex. Poët.; pret. pl. lógo, Post. 231; later lugu: [Ulf. luigan = ψεύδεσθαι; A. S. leôgan; Engl. lie; O. H. G. liugan; Germ. lügen; Swed. ljuga; Dan. lyve]:—to lie, tell a lie, þetta hefir hann logit, Nj. 80; fyrir logna sök, Al. 26; þóat hann lygi, Finnb. 346; þú gerðir at ek laug, Hom. 154; drjúgr var Loptr at ljúga, Þd. 1; lýgr þú nú, Am. 100.

2. with prep.; ljúga at e-m, to tell lies to one; þá máttu nú finna skjótt hér sönn dæmi, at eigi er logit at þér, Edda 19, Karl. 180, 399; hví viltú svíkja mik, at þú lýgr æ at mér, Stj. 416, Fms. vi. 257 (in a verse): ljúga á e-n, to lie about a person, slander; ok er hón fékk þat ekki þá ló hón á hann, Ver. 16: ljúga frá, to tell lies; en um allir sagnir hallaði hann mjök til, en ló víða frá, Nj. 270; ok sízt sé logit frá honum, and that what is told of him is true enough, 32.

II. to break an engagement, belie one’s word, fail, absol.; svá segir mér hugr um sem Brandr mun eigi ljúga stefnuna, B. will not fail to come, Finnb. 348; þess er mér ván at þeir ljúgi hólmstefnu, Fas. ii. 477; sá er vetki laug, who never failed, proved faithful, Ad. 11; mundu víst vita at vetki lýgr, it will not fail, Skv. 1. 25; sjaldan lýgr en langa kör, Skáld H. 7. 35; lýgr skjöldrinn nú, now the shield proves false, Fms. vii. 323, v. l.; þá var friðr loginn, then was peace broken, Höfuðl.; lugu þá lindiskildirnir at þeim ok dugðu eigi fyrir kesjum Birkibeina, Fms. viii. 413, v. l.; ljúgandi högg, sham blows, taking no effect, Sks. 382; telja á sik ljúganda lof, to give lying praise to oneself, false boasting, Art.; ljúga höggin þín, langi Loptr! thy blows are a make-believe, Safn i. 55.

2. with acc. to belie, break, fail in; hel ló sumum frelsi (acc.), death cheated (bereft) some of their freedom, Fagrsk. (in a verse); Sigurðr hefir logna ( has broken) alla eiða, Bkv. 2.

III. reflex. to fail, miss; þvíat eigi mun yðr eptirförin ljúgask, Ísl. ii. 347; eigi mun við ljúgask at hann Barði er kominn, 356; hefir yðr þat sjaldan logizt ( it has seldom proved false) er ek sagði þá er várir fundir hafa at borit, Fms. viii. 134; en ef þú leitar eptir vexti solar, þá fær þat varla svá glöggt sagt, at þat ljúgisk hvergi, Sks. 57:—with prepp., eigi má ek þat vita, at né eitt siun hafi jafnmjök logizk í um fylgdina mína, I know not that my help has ever before proved such a failure, Fms. vi. 248.

2. part. loginn; at vér félagar sém þessu máli lognir, that we are falsely charged with this case, Fms. iv. 310.

3. recipr., ljúgask á, to belie oneself; en ef maðr lýgsk sári á, if a man pretends falsely to be wounded; fyrir því at hann lósk (locsc MS.) öllum goðdóms krapti á, Hom. (St.)

(lýk; lauk, lukum; lokinn), v.

1) to shut (= lúka aptr);

2) to end, bring to an end, finish, conclude, with dat. (hann lauk rœðu sinni);

þá er menn höfðu lokit lögskilum at mæla, when they had finished their pleading;

3) to pay, lúka e-m e-t (svá mikit fé, sem vér eigum konunginum at lúka);

4) impers., lýkr e-u, it is at an end;

lýkr þar nú sögunni, here the story ends;

eptir þat var lokit þinginu, after that the Thing was broken up;

var þess ván, at illa mundi illum lúka, that it would end badly with a bad man;

þá var lokit öllum vistum nema hval, all stores were exhausted, except whale;

absol., svá lauk at lyktum, finally it ended so that;

lýkr svá, at þeir kaupa þessu, it ended so that they struck the bargain;

áðr en lýkr, áðr lýkr, before the end comes (nærr munum við gangast áðr lýkr);

um þat er lýkr, finally, in the end;

5) with preps.:

lúka aptr, to shut, with acc. or dat. (lúka aptr hurðina or hurðinni);

lúka e-u í sundr, to open (lúk heill munni í sundr);

impers., er í sundr lauk firðinum, when the fjord opened;

lúka upp, to open, with dat. or acc. (lúka upp hurðinni or hurðina);

lúka upp augum, to open the eyes;

to declare, make known (en er jarl hafði því upp lokit, at hann mundi fylgja þeim);

lúka uppgørð, to deliver a judgement (of an umpire);

impers., lýkr e-u upp, it opens;

lúka vel (illa) við e-n, to behave well (ill), deal fairly (unfairly) with a person (Bolli fekk Sigríði gjaforð göfugt ok lauk vel við hana);

lúka við, to end (má vera, at svá lúki við, at þér þykki alkeypt);

lúka yfir, impers., to come to an end, to a final issue (skal nú yfir lúka með oss);

6) refl., lúkast, to be shut (ok þegar laukst hurðin á hæla honum);

to come to an end, to end (hér lýkst sjá bók);

lúkast upp, to open (fjallit laukst upp norðan).

* * *

pres. lýk; pret. lauk, laukt (mod. laukst), lauk; pl. luku; subj. lyki; part, lokinn; mod. ljúka, which form is not found in old writers; [Scot. louk; Shetl. lock; Dan. lukke]:

I. to shut; lúka korn-hlöðum, Stj. 212: but mostly with prep., lúka upp, to open; lúka aptr, to shut, both with acc. and dat., in mod. usage with dat. solely; lúka upp mína kistu, Fbr. 46 new Ed.; but, lýkr þá upp kistunni, dat. (in the same page): ok hjarra-grind, svá at menn lúki upp af hrossi ok aptr ef vill, Grág. ii. 264; eru menn skyldir at lúka löghlið aptr á löggarði, ef sá maðr lýkr eigi aptr hliðit, 265; hann lýkr aptr fjósinu ok býr svá um at ekki má upp lúka, Gísl. 29; hann lýkr aptr eptir sér ramliga, 30; lúka upp hurðum, Vall. 218: lúka upp augum, to open the eyes, Bs. i. 318; but, lúka aptr augum, to shut the eyes: tak þú nú við kistu-lyklum mínum, þvíat ek mun þeim eigi lúka optar, Nj. 94; síðan lauk hann upp skemmuna, Fms. vi. 189; lúka upp dyrnar, viii. 332; tóku þá frá slagbranda ok luku upp hurðina, Ó. H. 135: nokkuru síðar var lokit (upp) úti-hurðu, Bs. i. 627; so also, lúka sundr munni, to open the mouth, Háv. 25 new Ed.

II. metaph., lúka upp, to open one’s mind, declare, speak out; en er jarl hafði því upp lokið ( when he had made known) at hann mundi fylgja þeim, Ó. H. 54; nú skal þat upp lúka fyrir yðr er mér hefir lengi í skapi búit, 32; Guð heyrði bæn hans ok lauk upp fyrir honum öllum þessum hlutum, revealed to him all these things, Stj. 5.

2. as a law term, lúka upp görð, to deliver a judgment, of an umpire, Fs. 49, Nj. 77; málin kómu í dóm Vermundar, en hann lauk görðum upp á Þórsness-þingi, Eb. 246; vil ek nú lúka upp sættar-görð milli þeirra Steinars ok Þorsteins, Eg. 735, passim; see görð.

3. lúka við, to end; vera má at svá lúki við, áðr vit skiljum, at þér þykki alkeypt, Eb. 266.

4. lúka yfir, to come to a bitter end; eigi vil ek við sonu þína sættum taka, ok skal nú yfir lúka með oss, Nj. 200; þar á móti freistar hinn frækni hversvetna, áðr yfir lúki, the bold will not give up as long as any chance is left, Al. 100; ok hugði, at þá mundi bráðast yfir lúka hans ætt ok þeirra frænda ef hann hætti til þeirra afar-kosta, it would then come to a final issue, Fms. viii. 24.

III. to end, bring to an end, finish; nú lúku vér hér Hólmverja-sögu, Ísl. ii. 118; ok lúku vér hér þessum þætti, Njarð. 384; lúku vér svá Vápnfirðinga-sögu, Vápn. (fine); lið allt mundi vera niðri í Eyjum at lúka heyverkum, Nj. 113; þá er menn höfðu lokið lögskilum at mæla, when men had done, finished their pleading, Lv. 52.

2. as a law term, to bring a case to a conclusion, discharge; vilju vér nú lúka málinu þótt þú ráðir einn skildaganum, Nj. 81; at vit Guðmundr görim um ok lúkim málinu, Ölk. 35; er hann hafði lokit erendum sínum, Sturl. iii. 280; vil ek nú svá at einu lúka málum mínum at þér líki vel ok Einari, Eg. 731.

3. the phrase, lúka vel, ílla við e-n (ellipt. qs. lúka málum), to behave well (ill), deal fairly (unfairly), with a person, with the notion of a final dealing; at þeim mundi fjándskapr í þykkja ef hann lýkr ílla við þá, Eb. 114; at hann mundi enn ílla við þá lúka, Lv. 23; Bolli fékk Sigríði gjaforð göfugt, ok lauk vel við hana, Boll. 362.

4. lúka e-u af, to finish: lúka við e-t, id.

5. in mod. usage, ljúka and ljúka e-u, to have done eating; ljúka úr askinum, to eat up one’s platefull, leave nothing; eg get ekki lokið því, I cannot eat it all.

IV. to pay, discharge, with acc. of the amount; lúka e-m e-t, svá mikit fé sem vér eigum konunginum at lúka, Fms. vi. 148; ok lúka í gulli eðr brendu silfri, Bs. i. 31; nú bera þeir vitni er hann lauk skuld þeirri allri sér af hendi, N. G. L. i. 32; luku þeir jarli fé svá at honum gazt at, Grett. 59 new Ed.; hann skal lúka Hallvarði fjóra mánaðar mati, Anal. 295: acc., hina fyrstu skuld lýk ek með þessu Grímhildi systur, Þiðr. 324: to discharge, of duties, Snorri kvaðsk mundu lúka erendum þeirra, Eb. 212.

V. impers. it opens; er í sundr lauk firðinum, when the fjord (the entrance) opened, Krók. 59; ok er þeir kómu fyrir Reykjanes, ok þeir sá firðinum upp lúka, Eg. 128.

2. it is at an end; followed by dat., lokit skal nú okkarri vináttu, Ísl. ii. 238; áðr en lúki þessi stefnu, Fms. x. 358; var þess ván, at ílla mundi íllum lúka, that it would end badly with a bad man, Fas. iii. 314; ok er lokit var drápunni, Ísl. ii. 237; ok lýkr þar nú sögunni, here the Saga ends, 186, 276; ok lýkr þar þessi sögu, Eb. (fine) and passim; ok lýkr hér nú Laxdæla-sögu, Ld. 334; þá var lokit öllum vistum nema hval, all stores at an end, all eaten up, Bs. i. 208; honum lézk allokit allri ván, all hope gone, 198; lauk svá þessum málum, Eg. 733; áðr þeim fundi lúki, Lv. 52.

VI. absol., svá lauk at lyktum, it ended so that …, Ísl. ii. 269; lýkr svá, at þeir kaupa þessu, it ended so that they struck the bargain, Valla L. 216; lýkr þar frá honum at segja, there it ends to tell of him, passim; nær munu vit gangask áðr en lýkr, Nj. 176; þú munt ærit mjök elska féit, áðr lýkr, Gullþ. 7.

VII. reflex. to be opened, open; fjallit lauksk upp norðan (opened), Eb. 28, Krók. 52; ok þegar lauksk hurðin á hæla honum, Edda 2:—to come to an end, ok er um þetta allfjölrætt á þingi hversu þessi mál mundu lúkask, Nj. 109: hér lýksk ( here ends) sjá bók, Íb. (fine):—gékk Haldóra með barni, ok lauksk seint um hennar hag. H. was heavy with child, and it went slowly on with her, Sturl. i. 199; at þessarar konu eymd yfir lúkisk á einhvern hátt, can come to some end, Bs. ii. 173:—to be discharged, skal þetta fé upp lúkask ( be paid out) af lögmanni, N. G. L. ii. 12.

and lög-þingi, a, m., also spelt lögðing, Ó. H. 64; [Swed. lagthing; Orkneys lawting, Jamieson]:—a Norse, Swed., and Dan. law term, a general assembly or parliament, a general assembly of the community ‘lög,’ thus answering to alþingi, which word is peculiar to Icel., whereas lögþing is not used in the Grágás or the Sagas of the Icel. Commonwealth, except in a derived sense; en er Kristni var í Svíþjóð, þá hélzk þar þó lögðing ok markaðr, Ó. H. 64; í hverri þessi deild landsins er sitt lögþing, ok sín lög, 65; á hana at sækja á lögþingi því er hér er í þessu fylki, en þat er Þrándarness-þing, Fms. vii. 133; þvíat ek hygg þat lög vera, … at mál yrði eytt á þremr lögþingum, at þaðan af skyldi aldrei verða uppreist þess máls, 142; þat skal til vegar ganga á lögþingi einhverju, Frosto-þingi, Gula-þingi, eðr Heiðsævis-þingi, 136, (opp. to the lesser fylkis-þing); var hann þá til konungs tekinn á hverju lögþingi, Fb. ii. 309; vér skolum lögþingi várt eiga á tólf mánaðum hverjum, Bótólfs messu aptan, í Gulöy á þingstað réttum, Gþl. 5.

II. in Norway and Sweden, in the later Middle Age, it came to mean a law court of a district, a kind of county assizes, presided over by the lagman, see D. N. passim, and Schlyter s. v. lagh-thing.

2. in Iceland at the union with Norway, the old althing was remodelled in Norse style, and even the old name althing was in law abolished and replaced by the Norse lagthing; thus in the Jb., en vér skulum lögþingi várt eiga at Öxará á þingstað réttum; whence lögþingis-bækr, f. pl. the records of the lagthing. lögþingis-maðr, m. a member of the lagthing, Gþl. 21. lögþingis-skrifari, a, m. the secretary of the lagthing, Esp. passim.

III. in Iceland in the Saga time, a public meeting; Gunnarr reið til allra mannfunda ok lögþinga, Nj. 113; þann baug skyldi hverr goði hafa á hendi sér til lögþinga allra, þeirra er hann skyldi sjálfr heyja, Landn. 258, Fsyg.

(gen. manns, pl. menn, with the art. menninir), m.

1) man (irrespective of sex), human being (guð skapaði síðarst menn tvá, er ættir eru frá komnar);

sýndi maðr manni, one showed it to another, it went from from hand to hand;

fjöldi manns, a great number of people;

múgr manns, crowd of people;

2) degree in kinship;

vera at þriðja, fjórða, fimta manni, to be related in the third, fourth, fifth degree;

hann var manni firr en systrungr Bárðar, he was the son of a cousin of B.;

3) man, opp. to kona( síðan fór hann til manna sinna).

* * *

m., qs. mann-r, which form also occurs in old poets, engi mannr und ranni, Vellekla, (for the change of nn before r into ð see the introduction to letter N); gen. manns, dat. manni, acc. mann, plur. menn, qs. menn-r; with the article, menninir, so always in old writers, but in mod. mennirnir erroneously, as if from mennir: the plur. meðr, answering to the sing. maðr, occurs in old poets—meðr vituð öðling æðra, Fms. vii. 87 (in a verse); Norð-meðr róa naðri, vi. 309 (in a verse); meðr fengu mikit veðr, Edda 102; hirð-meðr, veðja, Rekst., all verses of the 11th and 12th centuries; er meðr Myrkvið kalla, Akv. 5: meðr hlutu sár, Fbr. 75 new Ed. (in a verse): gen. pl. manna, dat. mönnum, acc. menn. In Ballads and Rímur after the 15th century, and hence in eccl. writers of later times, a nom. mann is now and then used, esp. in compds influenced by Germ. and Engl., e. g. hreysti-mann, Skíða R. 58; or for the sake of rhyme, ætla þú ekki, aumr mann | af komast muni strafflaust hann, Pass. 14. 17: [Ulf. manna = ἄνθρωπος; in other Teut. languages spelt man, or better mann.]

B. A man = Lat. homo, Gr. ἄνθρωπος, also people; eigi vil ek segja frá manninum þvíat mér er maðrinn skyldr, þat er frá manni at segja, at maðr er vel auðigr at fé, Nj. 51; mennskr maðr, a manlike man, a human being, opp. to giants or beings of superhuman strength, Gm. 31; menn eru hér komnir ef menn skal kalla, en líkari eru þeir þursum at vexti ok sýn en mennskum mönnum, Eg. 110; flýjum nú! ekki er við menn um at eiga, Nj. 97; þat hafa gamlir menn mælt, at þess manns mundi hefnt verða ef hann félli á grúfu, Eg. 107; þeir ungu menn ( the young people) elskask sín í millum, Mar.; þótt nökkut væri þústr á með enum yngrum mönnum, Ld. 200; fjöldi manns, múgr manns, Fms. ii. 45, 234, xi. 245; þykkir mönnum nökkur várkunn til þess, 192; var þat margra manna mál, at …, Eg. 537, Fms. i. 45; er þat íllt manni? Eg. 604; sá maðr, that person, K. Þ. K. 4; manna beztr, fríðastr …, the best, fairest … of men, passim; allra manna bezt, beyond all men, best of all men, Bs. i. 67; kona var enn þriði maðr, Hkr. iii. 184; hvárr þeirra manna, each of the wedded fair, Grág. i. 476; góðir menn, good men! in addressing, passim: allit., Guði ok góðum mönnum, to God and all good men, Bs. i. 68: sayings, maðr skal eptir mann lifa, man shall live after man (as a consolation), Eg. 322: maðr er manns gaman, man is man’s comfort, Hm. 46; whence huggun er manni mönnum at, Pass. 2. 10: maðr eptir mann, man after man, in succession; or, maðr af manni, man after man, in turn: sýndi maðr manni, man shewed it to man, it went round from hand to hand, Fms. vi. 216; nú segir maðr manni þessi fagnaðar-tíðendi, Bs. i. 181, Þiðr. 142; kunni þat maðr manni at segja at Bróðir felldi Brján, Nj. 275.

2. phrases, þat veit menn (the verb in sing., the noun in plur.), every one knows that! to be sure! Art. 31, 62, Karl. 48; meðr of veit, Sighvat: mod. viti menn! with a notion of irony; thus also menn segja, men say, (in old poët. usage elliptically, kveða = Lat. dicunt, Vþm. 24, 26, 28, 30, Gm. 13, Hdl. 42, Hm. 11; kváðu, people said, Vm. 33): the sing. maðr = Fr. on, mod. Dan. man (in Dan. man siger), is not vernacular.

3. in compds. kvenn-maðr, a woman; karl-maðr, a man: of families, Mýra-menn, Síðu-menn, Landn.: inhabitants, people, Norð-menn, Norsemen; Noregs-menn, the men of Norway; Athenu-menn, Athenians; Korintu-menn, Corinthians; of condition of life, leik-menn, laymen; kenni-menn, clergymen; búand-menn, peasants; valds-menn, rulers; kaup-menn, merchants; sjó-menn, seamen; vinnu-menn, labourers.

4. degree in a lineage: at þriðja, fjórða, fimta … manni, in the third, fourth, fifth … degree, Grág. i. 321; manni firnari en systrungr …, one degree remoter than …, used of odd degrees (e. g. four on one side and three on the other), ii. 172; hann var manni firr en systrungr Bárðar, he was an odd second cousin of B., Bárð. 165; hence tví-menningar, þrí-menningar, fjór-menningar …, a second, third, fourth … cousin, passim.

II. a man. Lat. vir; vér höfum þrjú skip ok hundruð manna á hverju, Fas. ii. 521; síðan fór hann til manna sinna, Fms. v. 514; greiða eyri gulls hverjum manni, 178; hann fór með of manns yfir landit, iv. 146; and so in countless instances: Sigurðar-menn, the followers of S.; Tuma-menn, konungs-menn, Krist-menn, kross-menn, vii. 293, 299, Ó. H. 216.

2. a husband; Guð er Kristinnar andar maðr er honum giptisk í trú, Greg. 31: freq. in mod. usage, maðrinn minn, my husband! dóttur-maðr, a son-in-law.

3. metaph., vera maðr fyrir e-u, to be man enough for it, able to do it; eg er ekki maðr fyrir því, maðr til þess, id.; hann sýndisk eigi maðr til at setjask í svá háleitt sæti, Bs. i. 743; mikill, lítill, maðr fyrir sér, to be a great, strong, weak man, and the like.

III. the Rune m, see introduction.

C. COMPDS, manns- and manna-: manns-aldr, m. a man’s life, generation, 623. 10, Fms. viii. 240, Fas. i. 406. manns-bani, a, m. ‘man’s bane,’ a man-slayer, Js. 49, Ni. 119. manns-barn, n. a ‘man’s bairn;’ in the phrase, hvert m., every child of man, Sturl. i. 47. manna-bein, n. pl. human bones, Fms. i. 230. manns-blóð, n. human blood, Nj. 59, Fms. iii. 125. manna-búkar, m. pl. corpses of slain, Fms. iii. 7, xi. 355. manna-bygð, f. human abodes, opp. to the wilderness, Fms. i. 215. manna-bær, m. dwelling-houses, Ann. 1390. manns-bætr, f. pl. weregild, Eg. 259. manns-efni, n. a man to be; gott-m. (see efni), Eg. 368, Fms. i. 174, Fær. 231. manna-farvegr, m. a foot-path, Gþl. 539. manns-fingr, m. a human finger. manna-forráð, n. ‘man-sway,’ rule, dominion; the godord or priesthood is often in the Laws and Sagas so called, Hrafn. 21, Nj. 149, Grág., Ísl. ii. 402, Fms. x. 45. manna-forræði, n. = mannaforráð, Nj. 231, Ld. 310. manns-fótr, m. a human foot, Hkr. ii. 114. manna-fundr, m. a meeting of men, Grág. i. 420. manns-fylgja, u, f., or manna-fylgjur, f. pl. fetches of men, Lv. 69, Fs. 68; see fylgja. manna-för, n. pl. men’s footprints, Eg. 578. manna-grein, f. distinction of men, Fms. viii. 21. manns-hauss, m. a human skull, Þorf. Karl. 242. manns-hár, n. human hair, Edda 4, Fas. iii. 266. manns-hold, n. human flesh, Fms. xi. 235. manna-hugir, m. pl., see hugr III. 2, Háv. 55, Þórð. 17 new Ed. manna-hús, n. pl. men’s houses, Fbr. 77: human abodes. manns-höfuð, manna-höfuð, m. (he human head, K. Á. 1, Fms. x. 280, Nj. 275. manns-hönd, f. a human hand, Fas. i. 66. manns-kona, u, f. a man’s wife, married woman, Grág. i. 335, 337, 341, 344, 380, Bs. i. 777, Sks. 340. manna-lát, n. the loss of men, loss of life, death, Nj. 248, Eg. 585, Orkn. 296. manns-lát, n. a person’s death, decease; heyra mannslát, to hear of a person’s death. manns-líf, n. man’s life, Hom. 6. manns-líki, n. human shape, Edda 9. manna-lof, n. praise of men, Hom. 83. manna-mál, n. human voices, human speech, Nj. 154; or manns-mál, id., in the phrase, það heyrist ekki mannsmál, no man’s voice can be heard, of a great noise. manna-missir, m. the loss of men, Sturl. iii. 7, Fas. ii. 552. manns-morð, n. murder, N. G. L. i. 256. manna-mót, n. = mannfundr, Grág. i. 343. manns-mót, n. manly mien, ‘manfulness,’ Fms. i. 149, xi. 86; þat er mannsmót að honum, he looks like a true man. manna-munr, m. distinction, difference of men, Bs. i. 855. manna-múgr, m. a crowd of people, Fær. 12. manns-mynd, f. the human shape, Stj. 147. manna-reið, f. (a body of) horsemen, Nj. 206. manna-samnaðr, m. = mannsafnaðr, Ísl. ii. 83. manna-seta, u, f. men staying in a place, Ld. 42. manna-skipan, f. the placing of people, as at a banquet, in battle, Korm. 62, Sturl. i. 20, ii. 237. manna-skipti, n. pl. exchange of men, Germ. auswechselung, Hkr. i. 8. manna-slóð, f. ‘man’s sleuth,’ a track of men, Sturl. i. 83. manna-spor, n. pl. men’s footprints. Sturl. ii. 90, Eg. 578, Landn. 191. manna-styrkr, m. help, Þórð. 74. manna-sættir, m. a daysman, peacemaker, Fms. x. 51, Eb. manna-taka, u, f. a reception of men, strangers, Fb. ii. 194. manna-tal, n. = manntal, Hkr. ii. 340. manns-váði, a, m. danger of life, Fms. viii. 224. manna-vegr, m. a road where men pass, opp. to a wilderness, Grett. 115 A, Ld. 328. manna-verk, n. pl. = mannvirki, man’s work, work by human hands, Fb. i. 541. manns-verk, n. work to be done by a person, N. G. L. i., 38, Gþl. 114. manna-vist, f. a human abode. Fms. i. 226, Jb. 9, Orkn. 434. manns-vit, n. ‘man’s wit,’ human understanding, reason, Nj. 106. manna-völd, n. pl.; in the phrase, e-t er af manna-völdum, it is due to human causes, not by natural causes, e. g. of a fire, the disappearance of a thing, or the like, Nj. 76, Fms. ii. 146, iii. 98. manns-vöxtr, m. a man’s stature, Fas. ii. 508, Hom. 112. manna-þengill, m. king of men, the name of Njörð, Gm. 16, Edda 104. manns-æði, n. human bearing, behaviour. manns-æfi, f. man’s lifetime; mart kann skipask á mannsæfinni, a saying, Fms. vii. 156; mart verðr á mannsætinni, útítt var þat þá er vér vórum ungir, Fær. 195.

* * *

from maðr, man.

* * *

að, prop. to make a ‘man.’

2. mod. to man a boat, manna skip.

II. reflex, to become a man, to be brought up to manhood; Þórir var maðr ætt-smár ok hafði mannask vel, Fms. iv. 255; ætt-smár ok mannaðr vel, well bred, Ó. H. 113; var móðir mín vel mönnuð, of good family, Brandkr. 62; ef mér reynisk Þórólfr jamvel mannaðr (if I find Th. as accomplished a man) sem hann er sýnum full-drengiligr, Eg. 29; vil ek biðja dóttur þinnar til handa Glúmi bróður mínum, skaltú þat vita, at hann er vel mannaðr, Nj. 23; synir þeirra vóru Kálfr ok Grímr, mannaðir at hófi, K. and G. were rather fine well-bred men, Fms. vi. 102; son þinn svá vel mannaðan, ii. 193; engar eru þat yfirbætr at hann nái at eiga dóttur þína, þvíat ekki er hann verr mannaðr en hón, Fb. i. 196; hann á sjau sonu ok alla vel mannaða, Ísl. ii. 215; maðr af góðri ætt er lítt er mannaðr, Skálda 176.

2. manned, of a ship; vel (ílla) mannað, well ( badly) manned, of the crew; var þar vel mannað, there was a good gathering of people, Grett. 78.

* * *

1) mark, token, sign; þat er eitt m. um djarfleik hans, one proof of his daring; til marks um e-t, as a token (proof) of;

2) matter of importance; er þat ekki m., it signifies nothing; lítit m. er at því, it is of little consequence; lítit m. var þá at, er þeir Beli hittust, of no great account was his meeting with B.; at marki, in real earnest, greatly (reiðast at marki);

3) mark (as a sign of property); kenna sitt m. á e-u, to recognize as one’s own mark; a mark on sheep’s ears (þá var m. Sigfúss á sauðum);

4) ornamental figure (hón hafði knýtt um sik blæju ok vóru í mörk blá);

5) boundary mark (skógar m.).

* * *

n., pl. mörk, [a word common to all Teut. languages; Ulf. marka = ὅριον; A. S. mearc; Engl. march; Germ., Swed., and Dan. mark; Lat. margo; the original sense is an outline, border, whence are derived mörk, border-land; also merki, merkja, q. v.]:—a landmark; mark milli Grafar ok Bakka, Dipl. ii. 2 (landa-merki); ganga yfir þat mark er náttúran hefir sett, Mar.: a mark for shooting, skjóta til marks, Sks. 379 (mark-bakki).

II. a mark as a sign of property; kenna sitt mark á e-u, to recognise as one’s own mark, Bs. i. 720.

2. a mark on sheep’s ears; bregða af marki á sauðum, Grág. i. 397; nú bregðr maðr búi sínu er mark á, ok er honum rétt at ljá öðrum marks, 425; ef maðr leggr alstýfinga-mark á fé sitt, ok varðar fjörbaugs-garð nema honum sé lofat á lögréttu, 426; ef menn taka mark at erfð þá skulu þeir skipta þvi sem öðrum arfi, 422; þat fé gékk með mörkum Þóris, Gullþ. 26: phrases, erfða-mark, a ‘hereditary mark;’ eiga mark saman, Grág. i. 423; nauta-mark, 397.

COMPD: markatafla.

III. metaph. a mark, sign; ek vil segja þér eitt til marks um, at …, Nj. 56; ok til marks, at sýna várn góðvilja, Fms. i. 104; ok er þat eigi mark ( that is of no mark) þvíat mér eru hér allar leiðir kunnar, ii. 80; þetta er eigi meira mark, is of no more mark, Mirm.; ok at lítið mark sé at, hverju þú heitr, Fms. vii. 120; ekki er mark at draumum, Sturl. ii. 217; ekki er enn mark at, nær munu vit gangask enn áðr lýkr, i. e. this is nothing, only the beginning, Nj. 176; þat göra hér ungir sveinar er lítið mark mun at þykkja, Edda 32; lítið mark var þá at, er þeir Beli hittusk …, 23; enn er meira mark at of hjörtinn Eikþyrni, 24; þat er eitt mark um lítillæti hans, 81; ok til marks, at þú hefir verit, Fs. 18; sem í þessu marki sýndisk þeir hlutir, at …, Bs. i. 750; dauða-mörk, lífs-mark, q. v.: at marki, adverb, greatly, signally, Karl. 171, 181, 196, Bs. ii. 65.

IV. spec. usage, of embroidery, woven marks, figures; hón hafði knýtt um sik blæju ok vóru í mörk blá, Ld. 244.

COMPDS: markadeili, markamót, markaskrá, marksmaðr.

(gen. matar, pl. matir), m. food, meat; hafa sér e-t at mat, to feed on (morgin-döggvar þan sér at mat hafa); pl. stores of food, provisions.

* * *

m., gen. matar, dat. mat; with article matinum, Grág. i. 47 (mod. matnum); plur. matir; it is twice or thrice in Fb. spelt mát with a long vowel, with which cp. the rhyme máta uppsátr, Hallfred,—máta (gen. pl.) viggjar uppsátr = a pantry (the explanation given in Lex. Poët. and hence in Fs. 214, seems erroneous); for the long vowel cp. also Ormul. mete (not mette), Engl. meat: [Ulf. mats = βρωσις; A. S. mete; Engl. meat; O. H. G. maz; Swed. mat; Dan. mad]:—meat, food; matar ok váða er manni þörf, Hm. 3; matar góðr, ‘good of meat,’ hospitable, 38; bjóða e-m mat, Gm. 2; morgin-döggvar þau sér at mat hafa, Vþm. 45, Skm. 27; þá var matr fram settr, Fbr. 21 new Ed.; bera mat á borð, to put meat on the board, Nj. 50; þú skalt stela þaðan mat á tvá hesta, 74; bera mat í stofu, eptir þat setti hón borð ok bar þar á mat, … viljum vér víst gefa yðr mat … síðan gengu þeir undir borð ok signdu mat sinn, … átu gestir mat sinn, Eb. 266, 268; Gunnarr vissi slíks matar þar ekki ván, Nj. 75; þenna aptan enn sama mælti Bergþóra til hjóna sinna, nú skulu þér kjósa yðr mat í kveld, þvíat þenna aptan mun ek bera síðast mat fyri hjón mín …, þykki mér blóð eitt allt borðit ok matrinn, 197; hann var kallaðr hinn mildi ok inn matar-ílli, … hann svelti menn at mat, Fms. i. 1; sitja at mat, to sit at meat, x. 378; beiða matar, Grág. i. 47; þóat hinn haldi matinum, id.; þá stóð Glámr. upp snemma ok kallaði til matar síns, … vil ek hafa mat minn en engar refjar, Grett. 111; þar hefi ek mínum mat orðit fegnastr þá er ek náða honum, 126; et mat þinn, tröll, Fas. iii. 178, 179: allit., matr ok mungát, meat and drink, Fb. iii. 578. Fb. i. 563; hann átti fjölda barna, hafði hann varla mat í munn sér, he had hardly any meat in his mouth, he was well-nigh starved, Bs. i. 193; menn sá ek þá er móður höfðu, látið mat í munn, Sól.: eiga máiungi mat; mod. eiga ekki málungi matar, to have no food for one’s next meal, be very poor, Hm. 66: the saying, matr tr mannsins megin, ‘meat is man’s main;’ biðja sér matar hvert mál, 36; þurr matr, dry meat; þurr matr, þat er gras ok aldin, K. Þ. K. 78; hvítr matr, white meat = milk, cheese from the dairy, passim; elds matr, food for fire, fuel; spóna-matr, spoon-meat, opp. to át-matr = dry meat.

II. in plur. stores of food, provisions; tveggja mánaða mati, Gþl. 99; tveggja mánaða matir mjöls, N. G. L. i. 172; tólf mánaðar mati, 346, B. K. passim.

COMPDS: matarafgangr, matarafli, matarást, matarból, matarbúr, matarfýst, matarföng, matargörð, mataríllr, matarkaup, matarlauss, matarlyst, matarneyzla, matarskamtr, matarverð, matarverðr, matarvætt, mataræði.

1) contract, agreement;

2) wages, soldier’s pay; ganga á mála, to take service (with a foreign prince).

* * *

a, m. a contract, terms, agreement (= máldagi): fá þeim (i. e. the servants) slíkan stað ok mála sem þar var er bóndi andaðisk, Grág. i. 473; máli konu, a woman’s share, dowry, Gþl. 256; handsala mála, ef bóndi vill eigi halda mála við leigumann sinn …, en ef leigu-maðr vill eigi halda mála bónda, 512, 513.

II. a claim or title to an estate or property; hann átti mála á Mýralandi, Bs. i. 658; ef hann á mála á jörðu, en ef eigi er máli tekinn, … of maðr deyr ok hefir eigi innt mála sinn, N. G. L. i. 241: a title, claim, Grág. ii. 234; lög-máli, leign-máli (q. v.), lands-máli, skil-máli, a stipulation.

III. a soldier’s pay, service for hire; ganga á mála, to take service as a soldier with a foreign prince, Nj. 121; gjalda mála, MS. 4. 32; Aðalsteinn konungr gaf mála þeim mönnum öllum er þat vildu hafa til féfangs sér, Eg. 264; þeir (the Norsemen) höfðu þar þrjú hundruð sinna manna, þeirra er mála tóku af konungi, 266; gékk hann þar á mála með sína sveit, Fms. vi. 134; til hvers skal ek honum lengr þjóna er ek fær eigi mála minn falslausan, … fáit Halldóri mála sinn skíran, 245; hann (the king) var kallaðr hinn mildi ok hinn matar-ílli, þvíat hann gaf í mála mönnum sínum jafnmikla gull-penninga sem aðrir konungar silfr-penninga, en hann svelti menn at mat, i. 1; Erlingr gaf þar mála með Magnúsi konungi, vii. 309; en er kom átti dagr Jóla, þá var mönnum gefinn máli, þat silfr var kallat Haralds-slátta, þat var meiri hluti koparr, en er Halldórr tók málann …, vi. 243.

COMPDS: mála-gjöf and mála-gipt, f. pay for military service, Fms. v. 278, vi. 242, viii. 154, ix. 482, Orkn. 376. mála-gjöld, n. pl. payment of wages; ek á at greiða m. í dag griðkonum vórum, Valla L. 203: in the phrase, fá makleg málagjöld, to get the wages due, to be paid in full (in a bad sense): also in sing. of military pay, fyrir fórusk málagjöldin af konungi … ok er ein-dagi kom mála gjaldsins, Fb. ii. 123. mála-gull, n. gold in payment of máli, Fms. vi. 160. mála-jörð, f. = málaland, Gþl. 309, Js. 97. mála-kona, u, f. a woman who has a title or property of her own, D. N. ii. 232. mála-land, n. an estate burdened with a right of pre-emption, Grág. ii. 239. mala-lauss, adj. free from right of lögmáli, of an estate, Grág. ii. 240. mála-maðr, m. a man who receives pay, a soldier, Sks. 249, 257, Fms. xi. 185. mála-mundi, a, m. stipulation, Grág. i. 150. mála-silfr, m., cp. málagull, Fms. vi. 243.

m. pl. impediments which make it sinful or wicked to do a thing; á þessum ráðum liggja stórir meinbugir, þvíat þat er it mesta Kristni-spell skírðum mönnum at eta hross, Fms. i. 126; mun hann sjá alla meinbugi þá sem á eru þessu máli, at berjask við bróður sinn, xi. 221.

2. esp. of marriage, the forbidding the banns; finnask nokkurir þeir menn er þar vita meinbugi á, þá skulu þeir segja til fyrir brúðlaup, segja þeir eigi fyrr til meinbuga en brúðlaup er gört, þá skal engi maðr þeim þar um trúa, nema þeir hafi svá í fjarska verit, at þau tíðendi hafi eigi til þeirra komit, N. G. L. i. 333; hvernig þeirra hjúskapr var bundinn … ef þau bætti sína meinbugi, Grett. 162; en hverr sá sér vill kvánfangs leita, þá skal hann biðja þeirrar konu eðr meyjar, at eigi sé meinbugir á svá at hann viti, K. Á. 104; þeir sem meinbugi vissu ok lýsing heyrðu, … ef meinbugir finnask engir á, 110, 114, 116; meinbuga-laust, id.; thus, in reading the bans, the phrase, ef nökkur veit þar meinbugi á, skal hann segja til þeirra í tíma eða þegja síðan, Icelandic Prayer Book.

* * *

(met; mat, mátum; metinn), v.

1) to estimate, value; ef þeir kynni m. sik, if they could value themselves rightly, not puff themselves up; m. e-t mikils, lítils, einskis, to attach great, little, no value to; make much, little, nothing of; munu þín orð hér um einskis metin, thy words will be counted for naught;

2) m. e-t fjár (kaups, etc.), to put a money-value on, to charge for (aldri mat hann fjár lækning sína); m. e-t við e-n, to name a price to one for a thing; met þú við mik rekkjubúnaðinn, tell me the price of the bed-furniture; ok vil ek eigi m. við þik ( I will not charge you anything), heldr vil ek, at þú þiggir skikkjuna; to leave it to another to decide; allir mátu við Erling atkvæði um skírsluna, they all left it to E. to decide about the ordeal; við Þorkel met ek at fá þá hluti til, er hafa þarf, I leave it to Th. to provide the necessary things;

3) refl., metast til e-s, to be reckoned as, counted for (bað þá gera þá smíð, er til afbragðs mætist); m. e-t við, to contend about; ef þeir metast eiða við, if there is a contest about taking the oaths.

* * *

mat, mátu, metinn: imperat. met (mettu); pret. subj. mæti seems not to occur, but a weak metti (from metja) is used, Fas. ii. 464: with neg. suff., pret. matkat ek, Fbr. (in a verse): in mod. usage a weak pret. matti, mattist, mettist is often used, eg mattist um við hann, ef eg metti það nokkurs, and the like; þeir möttust um hin efstu sæti, N. T., and the like: [Ulf. mitan = μετρειν; A. S. metan; Engl. mete; O. H. G. mezan; Germ. messen: Swed. mäta.]

B. To tax, value, absol. or with acc.; ef þeir kynni meta sik, if they would value themselves rightly, not puff themselves up, Fms. viii. 40; hón mat sik eigi minna heldr en hón mat konunginn, Sks. 461: metaph., þá á eigi at meta kviðburð þeirra, their verdict is void, Grág. i. 54.

2. with gen. of the price; meta mikils, lítils, to value at much, little; mátu menn þat mikils, er Rútr hafði sett leysingjann niðr á úleyfðri jörðu Höskuldar, Ld. 102; konungr mat þá mikils, valued them much, Eg. 73; munu þín orð hér um einskis metin, thy words will he counted for naught, Sturl. iii. 139

3. to value money, charge for, the price in gen.; synjat er þá fars ef leigu er metið, Grág. ii. 268; engi skal meta kaups leg at kirkju eða líksöng, K. Á. 72; mörgum veitti Rafn smíðir sínar ok alldri mat hann þær fjár, Bs. i. 645; aldrei mat hann fjár lækning sína, 643; meta eigi leigu, D. I. i. 320.

4. meta e-t við e-n, to charge one; met þú við mik rekkju-búnaðinn, Eb. 256; þeir spurðu hversu dýrt vera skyldi, hann kvaðsk ekki meta mundu við konung en bað þá hafa ef þeir vildi, Fb. i. 333: hafði Björn falat þessa skikkju ok var af metinn, out-bidden, 577: to mete a thing out to one, to leave a thing to another to do: ætla ek at vér skylim ekki við aðra meta (= metask á við aðra) at skipta höggum við Ólaf ef vér komumk í færi um þat, i. e. we will do it ourselves, Ó. H. 214; allir mátu við Erling atkvæði um skírsluna, they all put to E. to decide about the ordeal, Fb. 11. 195; flestir munu hér meta svör við Þorleif, Sturl. iii. 139; en við Þorkel met ek, at fá þá hluti til er hafa þarf, but I will leave it to Th. to provide the necessary things, Þorf. Karl. 378; þetta höfuð mundi eigi við aðra meta at mæla eptir hann, ef þess þyrfti við, Eb. 126; en allir mátu við Fjölni þvíat hann var þeirra vitrastr ok mest virðr, Fms. xi. 64.

II. reflex., þá á lands-drottinn í lóðinni svá mikit sem húsit metzk. Gþl. 330; sem hús metzk, 333; þá smíð er til afbragðs mettisk, Fas. ii. 464; sakir er til brautgangs mætti metask, Ld. 52.

2. recipr., metask við, to contend; ef þeir metask eiða við þá skulu þeir hluta með sér, if there be a confest about taking the oaths they shall draw lots, Grág. i. 9; en ef goðarnir metask þat við, hvárr þeirra skal fá honum ok skal …, 33:—metask um e-t, to contend who is to be the first; síðan gengu þeir at dyrrunum ok möttusk þeir um hverr fyrst skyldi inn ganga, Þorst. hv. 43 (Ed. möttust from a paper MS.)

3. part., hann var vel metinn ( esteemed) hvar sem hann kom, Ld. 100, Nj. 7.

n. pl., mis-ganga, u, f., Orkn. 266: in the Kb. spelt miss-öng, even in the very old vellums 1812 and 625; which may be the true, and misgöng a later etymologising form, from miss and an inflexive -ang, cp. hunang, analogous to misseri, q. v.

B. ‘Mis-tide,’ ‘tide-change,’ i. e. the spring tides at new moon and at full moon; the spring at full moon was called missöng in meiri, high spring tide, opp. to missöng in minni, the low springs at new moon; as to the seasons, the midsummer springs (the sun in Cancer) were called high, as opp. to the low spring tides at midwinter time (the sun in Capricorn), see the Rb.; geisar þá flóðit miklu meirr en áðr ok köllu vér þat in meiri misgöng, verða þá misgöng at nýi meiri en áðr, 732. 1, 4; en ek veit at þér flytisk eigi ór höfninni fyrir misgöngin, not before the next spring tide, Ísl. ii. 127 (where misgöngin is = misgöng in meiri); þau flóð köllu vér missöng at nýi hverju, … köllu vér þat en meiri missöng, … tungl er fullt eðr ekki at sýn þá er missöng eru ok fjara verðr nær miðdegi eðr miðnætti, … verða þá missöng at nýi meir en áðr, Rb. 442, 444, 448, 478: the vellum 732 uses mostly misgöng or misgavng; thus, en þá er tunglit stendr gegnt sól eru misgöng af vellu sólar-hita … sól í Krabba-merki ok misgöng, … sól í Steingeitar-merki ok misgöng minni …; again, ok þau köllu vér flóð missöng at nýi hverju, see Ísl. ii. 512 (the foot-note); þeir mundi þess bíða, þá er á stæðisk misganga straumanna (= the spring tide), ok austan-veðr, þvíat þá er varla fært milli Vestreyjar ok Hrosseyjar, Orkn. 266. The word is now obsolete, and instead of it Icel. say stór-straumr, stór-streymt, = spring tide, opp. to smá-straumr, smá-streymt, = neap tide, which words, on the other hand, do not occur in old writers: miðs göng, = waning moon, is still said to be in use in eastern Iceland.

* * *

(-ta, -tr), v.

1) to miss, fail in hitting (Kolr sveiflaði til hans øxi ok missti hans);

2) to be without (þeir höfðu lengi matar misst); impers., missir e-s, it ceases; þar sem missti húsanna, where there were no longer any houses;

3) to miss, feel the want of (missum vér nú Hákonar, frænda míns); m. fótanna, to slip with the feet, miss one’s footing; impers., ef mín missir við, if I should die;

4) to lose, suffer loss of; ek hefi mikils misst, I have had a great loss;

5) with acc. to lose, esp. in later writers (vér höfum misst frændr vára).

f. loss (megu vér nú eigi þegja yfir missu okkarri).

* * *

t, infin. pret. misstu, Fms. i. 178 (in a verse); [A. S. missjan: Engl. miss; O. H. G. missan; Dan. miste]:—to miss, lose:

I. with gen. to miss, not hit, lack, and the like; Kolr sveiflaði til hans öxi ok missti hans, Nj. 56; svá missta ek alldri manns fyrr, Fms. ii. 331; hann lagði til hans með saxinu ok missti, Ó. H. 73; Philistei missa nú Samsons, found him not, Stj. 415; m. heimkvámu, Fas. i. 385, Sighvat; allt fyrir ofan þar sem missti húsanna, where the houses ended, where there were no longer any houses (for shelter), Fms. ix. 30; þau skulu eigi missa ( not escape) hefndar Heilagrar kirkiu, K. Á. 116; hann missti þá fótum, he slipped with the feet, missed his footing (better m. fóta), Hkr. i. 17; m. fótanna, id., Bs. i. 369; í engum mánaði missti hennar sá útími, O. H. L. 84; m. tíða, Fms. v. 182: missta’k Ástu burs, er …, I missed the son of Asta, when …, Sighvat; hann vill þrífa sverðit, ok missir, he thinks to grasp the sword and misses it, ’tis gone, Ld. 118; ef maðr missir kvaðar-váttar, has none, lacks, Grág. i. 42; sagði hann misst hafa ( he had omitted) þeirra þriggja vátt-orða er í dóminn áttu at koma, Nj. 36; missti hann nú hers síns sem vita má, Fms. ii. 306; missum vér nú Hákonar Ívarssonar frænda míns, vi. 282; Dagr var þá enn eigi kominn með sitt lið ok missti þess fylkingar armsins, Ó. H. 209; þvíat þeir höfðu lengi matar misst, been long without food, Gísl. 57.

2. to miss, lose, suffer loss of; ek hefi mikils misst, Nj. 28, 117; þá á hann at m. þeirrar giftar, N. G. L. i. 345; missa höfðingja sinna, Þórð. 6 new Ed.; missa sinna aura (Ed. sina for sin̄a), Grág. i. 412; missa föður, Skv. 2. 10; maga hefir þú þinna misst, Am. 79.

3. impers. there is a lack; þar missir engra góðra grasa, there is no lack of any good herbs, Post.; kveðja búa, í stað þeirra ef it síðara sumar missir, í kvið, Grág. i. 491; Gunnarr hljóp í lopt upp, ok missir hans, and so the thrust missed him, Nj. 84; ef Gunnars missi, if G. should die, Akv. 11:—m. e-s við, þá var við misst Atla hins svarta, Fms. xi. 45; ef mín missir við, if I should die, v. 325, vi. 224; ef þín missir við, 227.

II. with acc. to lose, esp. in later writers and MSS.; missa sigr, to miss victory, lose a battle, Fas. i. 96; m. vára vináttu, Bs. i. 869; vér höfum misst frændr vára, Fb. ii. 119, Fas. ii. 149, 246; hann hafði misst konu sína, Fms. v. 122 (but konu sinnar, Ó. H. 236, l. c.), cp. Eg. 76, Jb. 264, Ld. 291, Grág. i. 434, and so in mod. usage.

* * *

1) meeting;

mæla mót með sér, to fix a meeting;

2) town-meeting (var blásit til móts í bœnum ok sagt, at konungr vildi tala við bœjarmenn);

3) joint, juncture (cf. ‘liðamót’);

4) in prepositional and adverbial phrases;

á mót, í mót e-m, to meet a person (ganga, ríða á or í mót e-m);

against (mæla, standa á or í mót e-u);

í mót, in return, in exchange;

á móti, í móti, at móti (e-m) = í mót;

snúa í móti e-m, to turn against one;

rísa í móti e-u, to rise against, withstand;

mikit er þat í móti erfðinni minni, that is much when set against what I shall leave behind me;

til móts við e-n, to meet one;

halda til móts við e-n, to march against one;

vera til móts, to be on the opposite side;

miklir kappar eru til móts, there are great champions to contend with;

eiga e-t til móts við e-n, to own a thing in common with another (= til jafns við e-n);

gøra e-t til móts við e-n, to equal one in a thing (engan vissa ek þann, er þat léki til móts við mik).

prep. with dat. to meet, towards, etc. = í mót ( see mót 4).

1) image, stamp (mót á peningi);

2) model (skaltu smíða hús eptir því móti, sem ek mun sýna þér);

3) mark, sign (máttu sjá mót á, er hón hlær við hvert orð) cf. ambáttarmót, mannsmót, ættarmót, œskumót;

4) manner, way;

með kynligu (undarligu) móti, in a strange manner;

mikill fjöldi dýra með öllu móti, of every shape and manner;

með því móti, in that way;

með því móti, at, in such a way that;

með litlu (minna) móti, in a small (less) degree;

með engu móti, by no means;

frá móti, abnormal.

* * *

n. [A. S. gemot; Old Engl. mote or moot, in ward-mote, the Moot-ball at Newcastle; Dan. möde; Swed. mot and möte]:—a meeting; mæla mót með sér, to fix a meeting Eg. 564; þeir mæltu mót með sér ok hittusk í Elfinni, 444; manna-mót, a meeting; vinamót, a meeting of friends.

2. as a Norse law term; in Norway a mót was a town meeting, and is opp. to þing, a county meeting; á þingi en eigi á móti, þvíat sökin veit til lands-laga en eigi til Bjarkeyjar-réttar, Hkr. iii. 257, N. G. L. ii. 190; á þingum ok á móti, Fagrsk. 145; var blásit til móts í bænum, Fms. vi. 202, 238, 270; á móti í kaupangi, vii. 130; móts-fjalir, a meeting-shed, N. G. L. i. 224.

II. a joint, juncture; mót á hring, cp. mótlauss; ár-mót, a meeting of waters, also a local name, cp. Lat. Confluentia, Coblenlz; liða-mót, q. v.: of time, in pl., alda-mót, the end and beginning of two centuries; mánaða-mót, missera-mót, eykta-mót, and so on.

B. As adverb, both in dat. móti, against, on the opposite side, with dat. as also with a prep., á móti, í móti; or in gen. móts or móts við, against, with acc. used as prep. and ellipt. or even as adverb:

I. gen. móts; til móts við e-n, towards, against; fara til móts við e-n, to go to meet one, encounter, visit. Eg. 9; fara á móts við, Fas. i. 450; halda til móts við, to march against, Fms. ii. 217; snúa til móts við, Nj. 125; ganga til móts við e-n (= ganga til fundar við e-n), to go to meet a person, 100; koma til móts við, Eg. 63; eiga e-t til móts við e-n, to own in common with another, 101, Gþl. 506, Fms. ii. 91; vera til móts, to be on the opposite side, opposed, Nj. 274; miklir kappar eru til móts, there are mighty men to meet or contend with, 228; en þar allt er lögin skilr á, þá skulu öll hallask til móts við Uppsala-lög, they shall all lean towards the law of Upsala, i. e. in a controverted case the law of U. is to rule, Ó. H. 65.

II. dat. móti, á móti, í móti, and more rarely at móti e-m (all these forms are used indiscriminately), as also an apocopated mót, qs. móti (á mót, í mót):—against, on the opposite side, towards, and the like; fara móti e-m, Fms. vi. 29; móti sólu, 439; snúa í móti e-m, Nj. 3, 43, 74, 118, 127, 177, Fms. i. 169, iii. 189, v. 181, vi. 3, ix. 348, 511, xi. 121, 126, Eg. 283, 284, 572, Landn. 317, Ld. 214; hann sagði at í móti vóru þeir Grjótgarðr, Nj. 125; rísa í móti, to rise against, withstand, Lv. 79, and so in countless instances:—denoting reception, göra veizlu móti e-m, Eg. 43, Nj. 162, passim:—towards, konungr leit móti honum, looked towards him, Fms. i. 41.

III. metaph. in return, in exchange for; fór með honum sonr Guðbrands í gisling en konungr fékk þeim annan mann í móti, Ó. H. 108; Gunnarr bauð þá at móti Geiri goða at hlýða til eiðspjalls síns, in his turn, Nj. 87; ok mæla jamíllt at móti at ósekju, Grág. ii. 145; skolu trygðir koma hvervetna móti sakbótum, 187; þá kvað hann aðra vísu í móti, Fms. i. 48; hann hló mjök mót atfangi manna, vi. 203; hann gaf drottningu sæmiligar gjafir ok svá drottningin honum á móti, x. 95; sendi hann konungi vingjafir ok góð orð mót vináttu hans, i. 53; mikit er þat í mót (against, as compared with) erfðinni minni, Nj. 4; sagði at hann mundi eigi þiggja nema annat fé kæmi í mót, 133; hvat hefir þú í móti því er hann deildi kappi við Þorgrim goða, what hast thou to set against that as an equivalent? Ísl. ii. 215; engar skulu gagnsakir metask á mót þeim málum, Grág. i. 294.

2. against, contrary to; móti Guðs lögum, Fms. x. 21:—with verbs, göra e-t móti e-m, to act against, Ld. 18; mæla móti, to contradict; standa mót, to withstand; ganga mót, to go against, as also to confess and the like.

3. bera at móti, to happen, Fms. ii. 59 (see bera C. II. 2): whence

4. temp. towards a time; mót Jólum, Páskum, passim; í mót vetri, towards the setting in of winter, Hkr. i. 13; móti sumri, towards the coming in of summer; móti degi, towards day, Fms. i. 71; hann sofnáði móti deginum, vi. 62; móti þingi, towards the opening of parliament, Rb. 530.

n. [cp. Ulf. môta = τελωνιον; O. H. G. mûta]:—a stamp, mark; spurði hann hvers mót eðr mark var á þeim penningi, Th. 50; mót á silfri, 623. 6l; skaltú smíða hús eptir því móti sem nú mun ek sýna þér, Fb. i. 439.

II. metaph. a mark; máttú sjá mót á er hón hlær við hvert orð, Nj. 18; æsku-mót, Fms. xi. 422; ættar-mót, a family likeness; manns-mót, the stamp, mark of a true man, Fb. i. 150; alla þá menn er nokkut manns mót var at, Hkr. i. 13; það er ekkert manns mót að honum, he is a small man, a mannikin; er eigi ambóttar mót á henni, she does not look like a bondwoman, Fas. i. 147.

III. manner way, which may, with Dan. maade, Swed. måte, be borrowed from Lat. modus; með kynligu móti, in a strange manner, Fms. ix. 9; með undarligu móti, Nj. 62; mikill fjöldi dýra með öllu móti, of every shape and manner, Þorf. Karl. 420; með því móti, in that way, Fms. i. 48, Fær. 2; með litlu móti, in a small degree, Finnb. 328; með minna móti, in a less degree, Sturl. i. 214; með því móti at ( in such a way that) þeir sóru eiða, cp. Lat. hoc modo, Fms. vi. 27; með öngu móti, by no means, Lat. nullo modo, i. 9; frá móti, abnormally, Grett. 92 A.

(-ar, -ir), m.

1) mind; e-m leikr í mun, one has a mind to, feels inclined to (= leikr e-m í skapi); munar stríð, heart’s grief;

2) mind, longing, delight; at mínum munum, to my mind; gráta at mun, to weep heartily; at mannskis munum, to please anybody; leita e-m munar, to comfort one;

3) love; sá inn máttki m., all-powerful love; vættak míns munar, I waited for my love; komast á muni við e-n, to insinuate oneself, become intimate, with one.

(-ar, -ir), m.

1) difference (hví gørir þú svá mikinn mun barnanna); er þess, mikill m., hvárt, it makes a great difference, whether;

2) moment, importance; e-m er m. undir e-u, it is of importance to one (at hann skyldi segja honum þá hluti, er honum væri m. undir at vita); e-m er m. at e-u, it is of some moment (ok mætti þér verða munr at, at þeir væri þér heldr sinnaðir en í móti); meta muninn, to hesitate (Hrólfr mat eigi munin eptir þeim at fara); Grímr gørði ok þann mun allan, er hann mátti, G. strained every nerve;

3) the dat. ‘muni’ or ‘mun’ before a compar., somewhat (= nökkuru), considerably, a good deal; ljóstu mun kyrrara, strike somewhat more gently; með muni minna liði, with consideralby less force; adding a pronoun, þeim mun (before a compar.) = því; þeim mun betr, so much the better; engum mun = engu; engum mun verr, no worse;

4) what is wanted, required; er mikilla muna vant or á vant, much is wanting (þótti honum mikilla muna á vant, at vel væri); E. hafði eigi skaplyndi til at biðja konung hér neinna muna um, E. was too proud to beg anything in this case;

5) adverbial phrases, fyrir hvern mun, by all means; fyrir engan mun, by no means;

6) means, things; at eigi munið ér alla yðra muni til leggja, that you will not contribute all your means, strain every nerve; biskup las fyrst smám ok smám munina fyrir þeim, expounded all the details for them.

* * *

m., older form monr, Hom. (St.) 21, gen. munar, dat. mun, pl. munir; [Dan. mon]:—prop. the moment or turn of the balance; this sense, however, only occurs in phrases more or less derived or metaphorical, as in the phrase, vera mikilla (lítilla) muna (gen. pl.) vant, to be in want of much ( little); man yðr eigi svá mikilla muna ávant, at þér munið eigi vilja upp hefjask ok rekask af hendi frænda-skömm þessa, ye are not in want of so much, that …, you are not so deficient, that …, the metaphor from under-weight, Ó. H. 32, cp. Fms. iv. 79; hann spurði eptir vendiliga hvernig Kristinn dómr væri haldinn á Íslandi, ok þótti honum mikilla muna ávant at vel væri 44; lítilla muna vant, lacking but little; hygg ek at mér verði meiri muna vant en Þórolfi, Eg. 113; ok er mér mikilla muna vant at ek halda réttu máli, ef ek skal heldr láta lausar eignir mínir aflaga fyrir þér en berjask við þik, 504; en ef við annan þeirra verðr muna vant, Grág. i. 120:—sjá fyrir mun (munum) um e-t, to foresee how a thing will turn, what turn it will take; eigi þykkjumk ek þar sjá fyrir munum, hvárt …, Fb. i. 529; Erlingr fékk sér eigi skaplyndi til at biðja hér neinna muna um, E. was too proud to beg anything in this case, Ó. H. 47.

2. temp. the nick of time; hann bað Hallverð ganga út til sin um litla muni, for a little while, Fms. ii. 71.

II. the difference; hví görir þú svá mikinn mun barnanna? Sd. 141; er þess mikill munr, hvárt …, it makes a great difference, whether …, Fms. vii. 132; ef fé er verra, ok skulu þeir virða þann mun, ok skal hann gjalda honum þann, make good the balance, Grág. i. 428; ok vænta þess at mála-efna munr muni skipta, Sturl. iii. 241, Fb. i. 20, passim in old and mod. usage.

2. moment, importance; vil ek bjóða honum mitt lið, því at eigi er þat við hváriga muni, for it will tell something in the balance, Fs. 16; at hann skyldi segja honum þá hluti er honum væri munr undir at vita, Sturl. ii. 151; mun hverjum vitrum manni þykkja mikill munr undir því vera, at …, every wise man will think it of great moment, that …, Sks. 269; e-m er munr at e-u, it is of some moment; ok mætti þér konungr verða munr at, at þeir væri þér heldr sinnaðir en í mót, Fms. i. 297; munr er at manns liði, a man’s help is always something, Bs. i; Grimr görði ok þann mun allan er hann mátti, G. strained every nerve, Eg. 188.

III. the dat. muni or mun before a comparative, by a little, as also considerably, a good deal; ljóstú mun kyrrara, strike somewhat more gently, Hkr. iii. 365; ef þú vilt lögum at fylgja, þá er þat mun réttligast at Sigurðr njóti vitna sinna, 257; með muni minna liði, with considerably less forces, Fagrsk. 172; muni síðar, a little later, Geisli 23; hón sagði mun fleira, a good deal more. Am. 45; stundum með mjúklyndi, en stundum muni harðari, Barl. 176; muni hægri, a good deal easier, Orkn. (in a verse): gen. muns, með muns minni rás, muns tómlegari ok seinna … muns mjúkari, Barl. 72.

2. adding a pronoun; þeim mun skírlegri, Fs. 121; ek sá at þeim mun er betr, it fares so much the better. Fms. xi. 228; þeim mun fleiri gildrur, all the more traps, Barl. 24; þeim mun lengr, 101; en svá miklum mun sem sól er ljósari en náttmyrkr, svá myklu er ok meiri …, by so much as the sun is brighter than night-mirk, so much greater …, 116; engum mun verr en áðr, nothing less than before, Ó. H. 69; engum mun betr, not a bit better, 222; öngum mun betri, 113; ok var sá öngum mun fegri, 75.

IV. the adverb. phrase, fyrir alla muni, by all means; fyrir hvern mun, id., Gullþ. 7, Grett. 193 new Ed., Fms. i. 157; fyrir öngan mun, by no means, Edda 57, Nj. 200, 201, Fms. i. 9, Gþl. 531.

V. plur. means, things, objects, property; en hann á þat er et fyrra várit var í þeim munum, Grág. ii. 338; at eigi monið or alla yðra muni til leggja, to contribute all one’s means, strain every nerve, Ó. H. 32; hefir þú, faðir, þar marga þína muni til gefna, Ld. 102; ok vildi, at allir landsmenn legði sína muni til at biskups-stóll væri efldr, Fb. iii. 446.

2. biskup talaði hér um mjúkliga, las fyrst smám ok smám munina fyrir þeim. expounded all the details for them, Fms. ix. 52; slíkt sem hann fékk munum á komit, such that he could manage all that he could get (metaphor from counting or balancing), Játv. 40; fé-munir, means; vits-munir, ‘wit-means,’ reason; geðs-munir, skaps-munir, temper; gagns-munir, useful things.

m., gen. munar and muns, pl. munir, [Ulf. muns = νόημα; A. S. myn = love, mind; Engl. mind; mid. H. G. minni; Germ. minne-sang]:—the mind, Edda (Gl.); af munar grunni, Höfuðl. 19; ór munar öngum, the mind’s straits, Kormak; munar myrkr, Líkn. 4; munar stríð, the mind’s distress, Skv. 3. 38; missa munar ok landa, to lose life and land, Hkv. 2. 44.

II. a mind, longing, delight; at mínum, þínum munum, to my, thy mind, i. e. as I like, as thou likest, Skm. 35; þvíat álfröðull lýsir of alla daga ok þeygi at mínum munum, for the sun shines all day long, and yet not to my mind, Íb. 5, in the words of the love-sick god Frey, which call to mind Hamlet’s words (this most excellent canopy, the air, etc.); at mannskis munum, to please anybody, Skm. 20, 24; þíns eða míns munar, 43; leita e-m munar, to comfort one, Gkv. 1. 8; at mun banda, according to the will of the gods, Hkr. i. (in a verse); at mun sínum, to one’s heart’s content, Fms. i. 27 (in a verse); hverr lifði at sínum mun, Bjarn. (in a verse), Og. 34; í mun e-m, to one’s mind or liking. Korm. (in a verse): at þú görir eptir mínum mun, Fb. i. 21: the phrase, e-m leikr munr á e-u, to have a mind for; tak sjálfr við þeim ef þú þykkisk of gefit hafa eðr þér leikr munr at, Ld. 318, v. l.; lék mér meirr í mun, I longed more for, Skv. 3. 39; as also, leika at muni, Gsp.; gráta at muni, to weep heartily, Vtkv. (in a verse); land-munir, q. v.: and in mod. usage, mér er það í mun, I have a mind for that.

2. love; sá inn máttki munr, Hm. 93; vættak mins munar, I waited far my heart’s delight, 95: the phrase, komask á muni við e-n, to insinuate oneself, vita ef ek get komisk á muni við Ólöfu konu hans, Vígl. 58 new Ed.

COMPDS: munafullr, munarheimr, munarlauss, munligr, munráð, munströnd, munstærandi, muntún, munvegar.

* * *

1) name; at nafni, by name; í nafni e-s, in one’s name;

2) name, title (hersir at nafni).

* * *

often spelt namn, n.; [Ulf. namo; common to all Teut. languages without the n, which has been preserved in the Norse; Dan. navn; Swed. namn; Lat. nomen; Gr. ὄνομα]:—a name; af hans nafni tók nafn Britannia, Fms. xi. 416; spyrja e-n at nafni, Nj. 6; gefa namn, Grág. i. 101; at nafni, by name, passim; kalla á namn e-s, 623. 24; í nafni e-s, in one’s name, id., passim; skírnar-nafn, a baptismal name; auk-nafn, a nickname. For the ancient ceremony, even of the heathen age, of sprinkling infants with water and giving them a name see the remarks and references given s. v. ausa, (to which add Dropl. 25, ok mun ek ekki við þér sjá, þvíat þú jóst mik vatni.) Proper names were either single as Steinn or compound as Hall-steinn, Þor-steinn, Vé-steinn, Há-steinn, Her-steinn, Gunn-steinn, see Þorst. hv. 46, Eb. 126 new Ed. (Append.); for giving names to infants see Vd. ch. 13, Nj. ch. 14, 59, Ld. ch. 13, Eb. ch. 7, 11, 12, and the Sagas passim. The ancient Teutons and Scandinavians used but one name, for nicknames are rare or of later date, and perh. came into use through contact with foreigners, as with the Gaelic tribes in the west, for in the Landn. such names abound in Icel., though they were afterwards disused; the law makes it a case of outlawry to ‘give names,’ ef maðr gefr manni nafn annat en hann eigi áðr ok varðar fjörbaugs garð, ef hann reiðisk við, Grág. (Kb.) ii. 182, see however nafn-festr below. For illustration see lists of names subjoined to the Editions of the Sagas, Landn., Bs., Fms., Fb. iii, Espól. Annals; a list of nicknames, Fb. iii. 657–663. Worthy of note is the desire of the men of old to live again in a new name, cp. Vd. ch. 3, Fb. ii. 7–9, and many other instances; one who falls short of the man he is named after is said to kafna undir nafni. 2. gramm. a noun, Skálda 180.

II. a name, title; at gipta hana tignara manni fyrir nafns sakir, Fms. i. 157; hersir at nafni, Ld. 8, Ó. H. 106; nafn ok veldi, Eg. 268; keisara-nafn, konungs-n., jarls-n., passim; at nafni, nominally, not really, not well; fontr með búnaði at nafni, Pm. 68, 78.

COMPDS: nafnagipt, nafnaskipti, nafnaskrá.

f. ‘name-fastening,’ a gift which it was usual to give when a new name was given to any one; þú, sveinn, hefir gefit mér nafn, at ek skal heita Hrólfr kraki, en þat er títt, at gjöf skal fylgja nafnsfesti, Edda 81; konungr mælti, þú ert vandræða-skáld—Hallfreðr svarar, hvat gefr þú, konungr, mér at nafnfesti ef ek skal vandræða-skáld heita, Fs. 116; þetta fingr-gull vil ek gefa þér, Þormóðr, at kvæðis-launum ok at n., þvíat ek gef þér þat nafn at þn skalt heita Þormóðr Kolbrúnar-skáld, Fbr. 37 new Ed., Fb. i. 213, 262, 418, Fms. iii. 182.

(-ta, -t), v. to be minded or inclined, be willing, feel disposed, with dat. or infin. (hann nennti eigi starfi því ok áhyggju); mun ek eigi nenna öðru en fara í móti þeim, I can no longer forbear going against them; Hrafn nennti eigi at starfa, H. did not care to work, was lazy; with subj., ek nenni eigi, at, I cannot bear that (nenni ek eigi, at þat sé mælt, at); nenna e-m, to attend on one, to grant one’s love to one.

* * *

t, [Ulf. nanþjan = τολμαν; A. S. nêþan; O. H. G. nendian, whence the Germ. pr. name Ferdi- nand = the doughty, striving]:—to strive, with dat. or infin., but only used in peculiar phrases; nenna e-u or n. at göra e-t, to have a heart, mind for a thing; hann nennti eigi starfi því ok áhyggju, Bs. i. 450; sem synir mínir nenni eigi ( cannot bear) þessari kyrrsetu lengr, Ld. 262; mun ek eigi n. öðru ( I cannot longer forbear to) en fara í móti þeim, Fb. ii. 41; hann kvaðsk eigi lengr nenna at þola háð ok spott, Ísl. ii. 269; ek nennta at vísu at neyta vápna, 366; þeir nenntu eigi at verja sik, Orkn. 78; ólíkr er Gísli at þolinmæði, þvíat þessu mundu engir nenna at ljá nú gripina, þannig sem hann er áðr beiddr, Gísl. 112; eigi nenni ek ( I have no mind) at hafa þat saman at veita Högna enda drepa bróður hans, Nj. 145; slíkar eptir-görðir sem hverr nennti ( was minded) framast at göra eptir sinn vin eða náung, Fms. viii. 103; ef nokkorir eru þeir er nenna ( who wish) at hverfa aptr til bæjarins, 320; nú nenni ek eigi at vér farim svá halloki, Fær. 228; eigi nenni ek því ( I cannot forbear) at marka hann eigi, Fms. ii. 61; Gyrgir nennti eigi ( could not bear) brott at fara við lítið fé eðr ekki, 152; Hrafn nennti eigi at starfa, H. would not work, was lazy, vi. 102; whence the mod. eg nenni því ekki, I will not, I am too lazy to do it; þú nennir öngu, thou art good for nothing! hann er svo latr … hann nennir ekki neitt að gera, Grönd.

II. spec. usage, to travel, only in poets; nenna víða, to travel wide, Hallfred; nenna e-m á þingi, to go to meet one, join one, Skm.; glaðir nennum vér sunnan, glad we journey from the south, Edda (in a verse); nenna norðr, to journey northwards; nenna þinnig, to fare thither, Lex. Poët.

* * *

(acc. nýjan), a.

1) new (n. átrúnaðr); af nýju, anew, again; næst nýss, just recently (þat vann næst nýss niðr Ylvinga);

2) fresh (nýtt kjöt, nýir fiskar).

* * *

adj., ný, nýtt; gen. nýs, nýrar, nýs; dat. nýjum, nýri, nýju; acc. nýjan, nýja, nýtt: pl. nýir, nýjar, ný; gen. nýra, mod. nýrra; dat. nýjum; acc. nýja, nýjar, ný, see Gramm. p. xix: compar. nýri, mod. nýrri; superl. nýstr, mod. nýjastr; [Ulf. niujis = καινός and νέος; A. S. niwe; Engl. new; O. H. G. niuwi; Germ. neu; Dan.-Swed. ny]:—new; vaðmál nýtt ok únotið, Grág. i. 500; skrúðklæði ný, 504; nýtt tungl, a new moon, but in old usage, as it seems, the waxing, or even the full moon; cp. however, þvíat nýtt var at ok niða-myrkr, Grett. 111 A, where Ed. 1853 has hríð var á.

2. fresh; nýtt kjöt, þat er siðr Færcyinga at hafa nýtt kjöt öllum missarum, Fær. 298; nýja fiska ok ostrur, N. G. L. ii. 263; í nýju nauta blóði, Hdl. 10.

II. temp, new, fresh, recent; ný tíðendi, fresh news, Fas. iii. 597; nýra spjalla, Hkv. Hjörv. 31; of ný samkvámu-mál, Grág. i. 458; inn nýi háttr, the new metre, Edda (Ht.); þetta görðu menn at nýjum tíðendum, Nj. 14; ný bóla, a new blotch, in the phrase, það er engin ný bóla, ‘tis no new thing, ‘tis an old sore.

III. as subst., hón sagði at þat væri nú nýjast, Fas. iii. 219; spyrja eptir hvat til nýs ( quid novi) hefir borit, Mar.

2. adverb, phrases; næst nýs, nearest new, just recently, Hkv. 2. 7; af nýju, anew, again, Hkr. ii. 38, Stj. 504; mod., að nýju, Bs. i. 768; at fornu ok nýju, of old and of late, passim; á nýja-leik, anew, again, Fms. ix. 274, see leikr.

IV. in local names, as, Nýja-land, Newland (in America), Ann. 1290.

COMPDS: nýjabrum, nýjaleik.

B. ný-, denoting newly, recently, may be prefixed to almost every part. pass. as also to adjectives with a part. pass. sense; thus, ný-alinn, ný-fæddr, ný-borinn, new-born, Rb. 346, Fms. iii. 111; ný-gotinn, newly dropped; ný-gipt, ný-kvángaðr, newly married. Sks. 47, Fms. xi. 88; ný-skírðr, newly christened, ii. 42; ný-grafinn, -jarðaðr, newly buried; ný-vígðr, newly ordained or consecrated, Bs. i. 131, Ld. 230, Fms. ix. 413; ný-andaðr, ný-dáinn, ný-látinn, ný-dauðr, -fallinn, -drepinn, newly dead, Fms. xi. 308, Fas. i. 57, Glúm. 392, Fbr. 115, Mar.; ný-kominn, just come, Orkn. 450, Fms. i. 27, x. 118, Eg. 14; ný-farinn, ný-genginn, ný-sigldr, ný-riðinn, ný-hlaupinn, having newly gone, parted, sailed, ridden away, Landn. 84, Fms. ii. 278, viii. 350; ný-háttaðr, ný-sofnaðr, ný vaknaðr, newly gone to bed, to sleep, just awake, v. 105, Orkn. 212 Fas. ii. 411; ný-staðinn upp, having just risen; ný-seztr, having just sat down; ný-klæddr, just dressed, Hkr. iii. 128; ný-görr, newly made, Sturl. i. 121, Bárð. 168; ný-fenginn just recovered, Fms. x. 387; ný-brotinn, fresh broken, 623. 20; ný-gefinn, newly given, Eg. 174; ný-fundinn, just found, discovered, Stj. 650; ný-tekið, just received, Eg. 478, Fms. vii. 60; ný-misst, ný-tapaðr, newly lost; ný-liðinn, just past, Greg. 82; ný-byrjaðr, just begun; ný-lokinn, ný-endaðr, just finished, just done, Rb. 56; ný-lagðr, new-laid, Bs. i. 346; ný-búinn, just done; ný-mæltr, newly spoken, Fas. iii. 75; ný-tekinn, fresh taken, Eg. 478, Fms. vii. 60; ný-dubbaðr, new-dubbed, Al. 7; ný-nefndr, newly named, Bs. i. 699; ný-spurt, newly heard, Fms. i. 213; ný-orðinn (ný-skeð), having just happened, Bs. i. 469, Fms. viii. 5; ný-ortr, ný-ritaðr, ný-skrifaðr, newly composed, written, Glúm. 384; ný-sagðr, ný-talaðr, newly said, reported, Bs. i. 768; ný-greindr, id., 700; ný-vaxinn, Landn. 190; ný-runninn, ný-sprottinn, newly grown, Str. 49, Stj. 290; ný-bræddr, fresh tarred, Fms. viii. 383, xi. 437; ný-birktr, new-barked, of trees; ný-blæddr, new-bled, Orkn. 460, Symb. 29; ný-klipptr, new-shorn, Mart. 123; ný-markaðr, of sheep, Lv. 48; ný-saumaðr, fresh sewn, Orkn. 182; ný-sopit, having just sipped, Fbr. 214; ný-kefldr, newly gagged, of lambs, Eb. 244; ný-skorinn, new-cut, Eg. 516, Fms. iii. 114; ný-sleginn, new-mown, Str. 45; ný-soðinn, fresh cooked, Fas. ii. 232; ný-bakaðr, new-baked, Stj. 121; ný-þveginn, newly washed; ný-litaðr, fresh dyed, Blas. 45, Bs. i. 446; ný-þaktr, new-thatched, Fms. v. 331; ný-hvattr, new-whetted, Bjarn. 65; ný-karinn, new-polished, Fas. iii. 635; ný-bygðr, new-built; ný-þelaðr, refill nýþelaðr, a carpet with the nap on, i. e. not worn, not threadbare, Dipl. v. 18; ný-leitað, Grett. 111 A; ný-legit, Bs. i. 189; ný-rekit, Hrafn. 8; ný-skilizt, hafði hann nýskilizk við Túnsbergs menn, he had newly parted with them, Fms. viii. 408, v. l.