viat'

* * *

(gen. frú, pl. frúr), f. mistress, lady (= freyja).

* * *

f., an older nom. sing. frauva, u, f., occurs Fms. x. 421, (Ágrip); frouva, Stj. 47; frou, id.; frú is prop. a later contracted form from freyja; therefore the gen. in old writers is always frú (qs. frúvu); and the word is in the sing. indecl., thus, frú-innar, Fms. ix. 292; hann fékk frú Ceciliu, x. 3; móðir frú Ingigerðar, Landn. 240; frú Kristínar, Fms. ix. 8; slíkrar frou (sic) sem ek em, Str. 40, 47: in mod. usage gen. frúar, if used by itself or put after one’s name, but indecl. if put before it in addressing any one, thus, Frú Kristínar, but Kristínar frúar; the gen. frúar occurs Fas. iii. 586, in a MS. of the 15th century; pl. frúr, but older form fruvur or frovur, e. g. frovor, Edda (Arna-Magn.) i. 96 (Kb.); but Ob. frúr, Hkr. i. 16: [freyja was origin. fem. of freyr, and prop. meant Lat. domina; Germ. frau; Dan. frue; no Goth. fraujô is found]:—a lady; in Icel. at present only used of the wives of men of rank or title, e. g. biskups-frú, amtmanns-frú; wives of priests are not called so: again, húsfreyja is more homely, Germ. hausfrau, Engl. housewife, always of a married woman, vide e. g. the Þjóðólfr (Icel. newspaper): in the 14th century in Icel. frú was used of abbesses and wives of knights, but was little used before the 13th century: af hennar (the goddess Freyja) nafni skyldi kalla allar konur tignar ( noble woman), svá sem nú heita fruvor, Hkr. l. c.; af hennar nafni er þat tignar-nafn er ríkis-konur ( women of rank) eru kallaðar fruvor, Edda l. c.; Kolr hafði talat margt við frú eina ríka (of a foreign lady in Wales), Nj. 280: again, good housewives, such as Bergthora in Njála, are called hús-freyjur, but never frúr; thus, kemsk þó at seinna fari, húsfreyja, Nj. 69; gakk þú út, húsfreyja, þvíat ek vil þik fyrir öngan mun inni brenna, 200; búandi ok húsfreyja, Grág. i. 157; góð húsfreyja, Nj. 51; gild húsfreyja, Glúm. 349, Bs. i. 535:—the Virgin Mary is in legends called vár frú, our Lady; cp. jungfrú (pronounced jómfrú).

(gørva, gerva), adv. quite, clearly; muna g., to remember clearly; ef þú g. kannar, if thou search closely cf. gørr, gørst.

* * *

gjörva, gerva, geyrva, adv.; compar. görr, gjörr, gerr; superl. görst, gerst: [A. S. gearve, gearu; O. H. G. garwe; Germ. gar]:—quite, clearly; ef þú görva kannar, if thou searchest closely, Hm. 101, Ls. 52; muna g., to remember clearly, Am. 78; reyna g., 77; vita g., to know exactly, Ó. H. 62, Sturl. iii. 220 C: compar., seg enn görr, tell it plainer, speak out! Nj. 13; þvíat nú vita menn görr en fyrr hvat göra skal, Bjarn. 58; um þá hluti er ek hann görr at sjá en þér, Ld. 186; þó veiztu görr ef þú ræðir þetta mál fyrir konungi, Fms. i. 82: more, farther, ok skilja þeir þat eigi görr en svá, Grág. i. 136; þá á hann eigi görr at neyta, en fjögurra missera björg sé eptir, not beyond that point, 235; lögsögu-maðr skal svá görla (so far, so minutely) alla þáttu upp segja, at engi viti einna miklogi görr, 2; görr meir, still more, H. E. i. 48: superl., ek veit görst ( I know best) at þér þurfit brýningina, Ld. 240: sá veit görst er reynir, a saying; sauða-maðr fór ok sagði Gunnari sem görst (he told G. minutely) frá öllu, Nj. 104; er þat bæði, at ek þykkjumk svá görst vita hverr þú ert, Fms. ii. 269; þóttisk hón þá görst vita, hvernig honum mun farask, Rd. 246.

* * *

(hefi; hafða, höfðum; hafðr), v.

1) to have (þeir höfðu sjau skip ok flest stór);

hafa elda, to keep up a five;

2) to hold, celebrate (hafa vinaboð, blót, þing);

3) to keep, retain (rifu þær vefinn í sundr, ok hafði hverr þat er hélt á);

4) to use (tvau net eru rý, ok hafa eigi höfð verit);

orð þau sem hann hafði um haft, which he had made use of;

hafa fagrmæli við e-n, to flatter one;

hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one;

hafa tvimæli á e-u, to speak doubtfully of a thing;

hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words;

hann var mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in, lawsuits;

5) to have, hold, maintain;

hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one;

hafa hættumikit, to run a great risk;

hafa heilindi, to have good health;

6) to bring, carry;

hafa e-n heim með sér, to bring one home;

hann hafði lög, út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway;

hafa sik (to betake oneself) til annara landa;

7) to take, carry off;

troll hafi þik, the trolls take thee;

8) to get, gain, win;

hann hafði eigi svefn, he got no sleep;

hefir sá jafnan, er hættir, he wins that ventures;

hafa gagn, sigr, to gain victor;

hafa meira hlut, to get the upper hand, gain the day;

hafa betr (verr), to get the better (worse) of it;

hafa sitt mál, to win one’s suit;

hafa tafl, to win the game;

hafa erendi, to do one’s errand, succeed;

hafa bana, to suffer death, to die;

hafa sigr, to be worsted;

hafa góðar viðtökur, to be well received;

hafa tíðindi af e-m, to get tidings of, or from, one;

hafa sœmd, óvirðing af e-m, to get honour, disgrace from one;

with gen., hafa e-s ekki, to fail to catch one (hann kemst á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki);

ekki munu vér hans hafa at sinni, we shall not catch him at present;

9) to wear carry (clothes, weapons);

hann hafði blán kyrtil, he wore a blue kirtle;

hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one’s hand;

10) to behave, do, or fare, so an so esp. with an adv.;

hafa vel, illa, vetr, to behave (do) well, badly, be worse;

hafa sik vel, to behave;

hafa vel, to be well off or happy;

hafa hart, to be in a wretched plight;

11) with infin., hafa at varðveita, to have in keeping at selja, to have on sale;

lög hafið þér at mæla, you are right;

12) hafa e-n nær e-u, to expose one to (þú hafðir svá nær haft oss úfœru);

hafa nær e-u, to come near to, esp. impers.;

nær hafði okkr nú, it was a narrow escape;

svá nær hafði hausinum, at, the shot so nearly touched the head, that;

ok er nær hafði, skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of flloating;

13) as an auxiliary verb, in the earliest time with the pp. of transitive verbs in acc.;

hefir þú hamar um fólginn, hast thou hidden the hammer?;

ek hefi sendan mann, I have sent a man;

later with indecl. neut. pp.;

hefir þú eigi sét mik, hast thou not seen me?;

14) with preps.:

hafa e-t at, to do, act;

hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely;

absol., viltu þess freista, ok vita hvat at hafi, wilt thou try and see what happens?;

hafa e-t at hlífiskildi (skotspœni), to use as a shield (as a target);

hafa e-n háði, hlátri, to mock, laugh at;

hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of;

hafa sakir á e-n have charges against one;

hafa á rás, to take to one’s heels, run off;

hafa e-t eptir, to do or repeat a thing after one;

hafa e-t fram, to produce (vápn þorgils vóru fram höfð); to carry out, hold forth;

hafa mál fram, to proceed with a suit;

var um búit, ekki fram haft, all was made ready but nothing done;

hafa e-t frammi, í frammi, to use, make use of (hafa í frammi kúgan);

ok öll lögmæt skil frammi hafa, and discharge all on official duties;

hafa e-t fyrir satt, to hold for true;

eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed for that, it is a false charge;

hafa e-n fyrir sökum um e-t, to charge one with;

hafa í hótum við e-n, to threaten one;

hafa e-t með höndum, to have in hand;

höfum eiai sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands;

hafa ór við e-n, to behave so and so towards one (hefir þú illa ór haft við mik);

hafa e-t til e-s to use for (höfðu þeir til varnar skot ok spjót); to be a reason or ground for;

vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sézt, we believe the foundation of the story is that men have been seen there;

hafa mikit (lítit) til síns máls, to have much (little) in support of one’s case;

hafa e-t til, to have at hand, possess;

orð þau, sem hann hafði um haft, the words which he had used;

keisari hafði fátt um, did not say much;

hafa e-n undir, to get one under, subdue one;

hafa e-t uppi, to take (heave) up (hafa uppi fœri, net);

Skarpheðinn hafði uppi øxina, S. heaved up the axe;

hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel;

hafa uppi tafl, to play at a game;

hafa e-n uppi, to bring one to light;

hafa uppi rœður, to begin a discussion;

hafa e-t úti, to have done, finished (hafa úti sitt dagsverk);

hafa við e-m, to be a match for one;

hafa sik við, to exert oneself;

hafa mikit (lítit) við, to make a great (little) display;

hann söng messu ok bafði mikit við, and made much of it;

hann bad jarl leita, bann hafði lítit við þat, he did it lightly;

haf ekki slíkt við, do not say so;

haf þú lítit við at eggja sonu þina, refrain from egging on thy sons;

15) refl., hafast.

* * *

pret. hafði; subj. hefði; pres. sing. hefi (less correctly hefir), hefir, hefir; plur. höfum, hafit, hafa: the mod. pres. sing. is monosyllabic hefr or hefur, and is used so in rhymes—andvara engan hefur | … við glys heims gálaus sefur, Pass. 15. 6, but in print the true old form hefir is still retained; the monosyllabic present is used even by old writers in the 1st pers. before the personal or negative suffix, e. g. hef-k and hef-k-a ek for hefi-g and hefig-a ek, see e. g. Grág. (Kb.) 79, 82, in the old oath formula, hef-k eigi, Hallfred; hef ek, Fms. iii. 10 (in a verse); but not so in 3rd pers., e. g. hefir-a or hefir-at, Grág. l. c.: imperat. haf, hafðu: part. pass. hafðr, neut. haft;—hafat is an απ. λεγ., Vsp. 16, and is prob. qs. hafit from hefja, to heave, lift: [Ulf. haban; A. S. habban; Engl. have; Hel. hebben; Germ. haben; Dutch hebben; Dan. have, Swed. hafva: it is curious the Lat. form habere retains the consonant unchanged, cp. the Romance forms, Ital. avere, Fr. avoir, Span. haber, etc. ☞ Hafa is a weak verb, and thus distinguished from hefja (to lift, begin), which is a strong verb, answering to Lat. capere, incipere; but in sundry cases, as will be seen below, it passes into the sense of this latter word; as also in some instances into that of another lost strong verb, hafa, hóf, to behave, and hœfa, to hit]:—to have.

A. To have; hann hafði með sér ekki meira lið, Fms. i. 39; hafði hverr hirð um sik, 52; höfðu þeir áttján skip, viii. 42; Sverrir hafði tvau hundrað manna, … þeir höfðu annan samnað á landi, 328; hann hafði mikit lið ok frítt, x. 36; þeir höfðu sjau skip ok flest stór, 102; hafa fjölmennar setur, Eb. 22; hann hafði menn sína í síldveri, Eg. 42; mun ek naut hafa þar sem mér þykkir hagi beztr, 716.

II. to hold:

1. to keep, celebrate; hafa ok halda, Dipl. i. 6; hafa átrúnað, 10; hafa dóma, 12; hafa blót, Fms. iv. 254; hafa vina-veizlu, id.; hafa vina-boð, Nj. 2; hafa Jóla-boð, Eg. 516; hafa þing, Fms. ix. 449; hafa haust-boð, Gísl. 27; hafa drykkju, Eb. 154; hafa leik, Fms. x. 201, passim.

2. to hold, observe; hlýðir þat hvergi at hafa eigi lög í landi, Nj. 149; skal þat hafa, er stendr …, Grág. i. 7; skal þat allt hafa er finsk á skrá þeirri …, id.; en hvatki es mis-sagt es í fræðum þessum, þá es skylt at hafa þat (to keep, hold to be true) es sannara reynisk, Íb. 3; ok hafða ek (I kept, selected) þat ór hvárri er framarr greindi, Landn. 320, v. l.

3. to hold, keep, retain; ef hann vill hafa hann til fardaga, Grág. i. 155; skal búandinn hafa hann hálfan mánuð, 154; ok hafði hvárr þat er hélt á, Nj. 279; hitt skal hafa er um fram er, Rb. 56; kasta í burt þrjátigi ok haf þat sem eptir verðr, 494.

4. to hold an office; hafa lögsögu, to hold the office of lögsaga, Íb. passim; hafa jarldóm, konungdóm, passim; þat höfðu haft at fornu Dana-konungar, Eg. 267; þér berit konunga-nöfn svá sem fyrr hafa haft ( have had) forfeðr yðrir, en hafit lítið af ríki, Fms. i. 52; hafa ríki, to reign, Hkr. pref.

5. phrases, hafa elda, to keep a fire, cook, Fms. xi. 129; hafa fjárgæzlu, to tend sheep, Eg. 740; hafa embætti með höndum, Stj. 204; hafa gæzlur á e-u, Fms. ix. 313; hafa … vetr, to have so many winters, be of such an age (cp. Fr. avoir … ans), Íb. 15; margir höfðu lítið fátt þúsund ára, Ver. 7: hafa vörn í máli, Nj. 93; hafa e-t með höndum, to have in hand, Fms. viii. 280, ix. 239; hafa e-t á höndum, Grág. i. 38; hafa fyrir satt, to hold for true, Fms. xi. 10; hafa við orð, to intimate, suggest, Nj. 160; hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of, Fas. i. 318.

6. with prepp. or infin.,

α. with prep.; hafa til, to have, possess; ef annarr þeirra hefir til enn annarr eigi, þá er sá skyldr til at fá honum er til hefir, Grág. i. 33; ef annarr hefir til …, id.; þér ætlið at ek muna eigi afl til hafa, Ld. 28.

β. with infin.; hafa at varðveita, to have in keeping, Eg. 500; lög hafit þér at mæla, you have the law on your tongue, i. e. you are right, Nj. 101; hörð tíðindi hefi ek at segja þér, 64; sá er gripinn hefir at halda, Grág. i. 438; hafa at selja, to have on sale, Ld. 28.

III. to use; var haft til þess sker eitt, Eb. 12; þá höfðu þeir til varnar skot ok spjót, Fms. vii. 193; er þín ráð vóru höfð, that thy advice was taken, Fs. 57; Gríss hafði þessi ráð, Fms. iii. 21; ek vil at þat sé haft er ek legg til, x. 249; þykki mér þú vel hafa ( make good use of) þau tillög er ek legg fyrir þik, xi. 61; til þess alls er jarli þótti skipta, þá hafði hann þessa hluti, 129; tvau ný (net), ok hafa eigi höfð verit ( which have not been used), haf þú ( take) hvárt er þú vilt, Háv. 46; þær vil ek hafa enar nýju, en ek vil ekki hætta til at hafa enar fornu, id.; önnur er ný ok mikil ok hefir ( has) til einskis höfð ( used) verið, id.; buðkr er fyrir húslker er hafðr, Vm. 171; gjalda vápn þau er höfð eru, N. G. L. i. 75; þat hafði hann haft ( used) fyrir skála, Edda 29; þeir vóru hafðir til at festa með hús jafnan, Nj. 118; sá hólmr var hafðr til at …, Fms. i. 218; hann skyldi hafa hinn sama eið, x. 7; orð þau sem hann hafði ( had) um haft ( used), Nj. 56; orð þau er hann hafði ( made use of) í barnskírn, K. Þ. K. 14.

2. more special phrases; hafa fagrmæli við e-n, to flatter one, Nj. 224; hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one, 223; allmikil fjölkyngi mun vera við höfð áðr svá fái gört, Edda 27; hafa mörg orð um e-t, Ld. 268; hafa tvímæli á e-u, to discuss, doubt, speak diffidently of a thing, Lv. 52; hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words, Nj. 89; hafa nafn Drottins í hégóma, to take the Lord’s name in vain, Fms. i. 310; (hann var) mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in lawsuits, Dropl. 8: hafa sik til e-s, to use oneself to a thing, i. e. to do a mean, paltry thing; þeir er til þess vilja hafa sik, at ganga í samkundur manna úboðit, Gþl. 200; ef hann vill sik til þessa hafa, Fms. i. 99: hafa sik við, to exert oneself; skaltú ok verða þik við at hafa um þetta mál, ef þú getr þat af þér fært, Grett. 160: hafa e-n at skotspæni, to use one as a target, Nj. 222; hafa e-n at hlífi-skildi sér, to use one as a shield, 262; hafa e-n at ginningar-fifli, auga-bragði, háði, hlátri, Hm. 133, Nj. 224, passim.

IV. to have, hold, maintain, of a state or condition; hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one, Sks. 662; hafa vanmátt, to continue sick, Eg. 565; hafa hættu-mikit, to run a great risk, Nj. 149; hafa vitfirring, to be insane, Grág. i. 154; hafa heilindi, to have good health, 26, Hm. 67; hafa burði til e-s, to have the birthright to a thing. Eg. 479; hafa hug, áræði, hyggindi, to have the courage …, Hom. 28; hafa vit ( to know), skyn, greind … á e-u, to have understanding of a thing; hafa gaman, gleði, skemtun, ánægju af e-u, to have interest or pleasure in a thing; hafa leiða, ógeð, andstygð, hatr, óbeit á e-u, to dislike, be disgusted with, hate a thing; hafa elsku, mætr, virðing á e-u, to love, esteeem … a thing; hafa allan hug á e-u, to bend the mind to a thing; hafa grun á e-m, to suspect one; hafa ótta, beyg af e-u, to fear a thing; and in numberless other phrases.

2. with prepp.:

α. hafa e-t frammi (fram), to carry out, hold forth; hafa frammi róg, Nj. 166; hafa mál fram, to proceed with a suit, 101; stefnu-för, 78; heitstrengingar, Fms. xi. 103; ok öll lögmælt skil frammi hafa, and discharge all one’s official duties, 232; var um búit en ekki fram haft, all was made ready, but nothing done, viii. 113; beini má varla verða betri en hér er frammi hafðr, xi. 52; hafðú í frammi ( use) kúgan við þá uppi við fjöllin, Ísl. ii. 215; margir hlutir, þó at hann hafi í frammi, Sks. 276.

β. hafa mikit, lítið fyrir e-u, to have much, little trouble about a thing; (hence fyrir-höfn, trouble.)

γ. hafa við e-m (afl or the like understood), to be a match for one, Fms. vii. 170, Lv. 109, Nj. 89, Eg. 474, Anal. 176; hafa mikit, lítið við, to make a great, little display; (hence við-höfn, display, pomp); hann söng messu ok hafði mikit við, he sang mass and made a great thing of it, Nj. 157; þú hefir mikit við, thou makest a great show of it, Boll. 351; hann bað jarl leita, hann hafði lítið við þat, he did it lightly, Nj. 141; haf ekki slíkt við, do not say so, Ld. 182.

B. To take, carry off, win, wield, [closely akin to Lat. capere]:

I. to catch, take, esp. in the phrase, hafa ekki e-s, to miss one; hann kemsk á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki, he took to the forest and they missed him, Nj. 130; ekki munu vér hans hafa at sinni, we sha’nt catch him at present, Fms. vi. 278; hafða ek þess vætki vífs, Hm. 101; þeygi ek hana at heldr hefik, 95: in swearing, tröll, herr, gramir hafi þik, the trolls, ghosts, etc. take thee! tröll hafi líf, ef …, Kormak; tröll hafi Trefót allan! Grett. (in a verse); tröll hafi þína vini, tröll hafi hól þitt, Nj.; herr hafi Þóri til slægan, confound the wily Thorir! Fms. vi. 278, v. l. (emended, as the phrase is wrongly explained in Fms. xii. Gloss.); gramir hafi þik! vide gramr.

II. to carry, carry off, bring; hafði einn hjartað í munni sér, one carried the heart off in his mouth, Nj. 95; hann hafði þat ( brought it) norðan með sér, Eg. 42; hafði Þórólfr heim marga dýrgripi, 4; hann hafði með sér skatt allan, 62; skaltú biðja hennar ok hafa hana heim hingat, Edda 22; fé þat er hann hafði ( had) út haft ( carried from abroad), Gullþ. 13; á fimm hestum höfðu þeir mat, Nj. 74; bókina er hann hafði ( had) út haft, Fms. vii. 156; konungr hafði biskup norðr til Björgynjar með sér, viii. 296; biskup lét hann hafa með sér kirkju-við ok járn-klukku, Landn. 42; hann hafði með sér skulda-lið sitt ok búferli, Eb. 8; hann tók ofan hofit, ok hafði með sér flesta viðu, id.; ok hafa hana í brott, Fms. i. 3; tekr upp barnit, ok hefir heim með sér, Ísl. ii. 20; hann hafði lög út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway, Íb. 5; haf þú heim hvali til bæjar, Hým. 26; ok hafa hann til Valhallar, Nj. 119.

III. to take, get; hann hafði þá engan mat né drykk, he took no food nor drink, Eg. 602; hann hafði eigi svefn, he got no sleep, Bs. i. 139.

2. to get, gain, win; öfluðu sér fjár, ok höfðu hlutskipti mikit, Eg. 4; eigi þarftú at biðja viðsmjörs þess, þvíat hann mun þat alls ekki hafa, né þú, for neither he nor thou shall get it, Blas. 28; jarl vill hafa minn fund, he will have a meeting with me, 40, Skv. 1. 4: the sayings, hefir sá jafnan er hættir, he wins that risks, ‘nothing venture, nothing have,’ Hrafn. 16; sá hefir krás er krefr, Sl. 29.

3. phrases, hafa meira hlut, to get the better lot, gain the day, Nj. 90, Fms. xi. 93; hafa gagn, sigr, to gain victory, ix. 132, Eg. 7, Hkr. i. 215, Ver. 38; hafa betr, to get the better; hafa verr, miðr, to have the worst of it, Fms. v. 86, Þorst. S. St. 48, passim; hafa mál sitt, to win one’s suit, Grág. i. 7, Fms. vii. 34; hafa kaup öll, to get all the bargain, Eg. 71; hafa tafl, to win the game, Fms. vii. 219; hafa erendi, to do one’s errand, succeed, Þkv. 10, 11, Fas. ii. 517: hafa bana, to have one’s bane, to die, Nj. 8; hafa úsigr, to be worsted, passim; hafa úfrið, to have no peace; hafa gagn, sóma, heiðr, neisu, óvirðing, skömm, etc. af e-u, to get profit, gain, honour, disgrace, etc. from a thing; hafa e-n í helju, to put one to death, Al. 123; hafa e-n undir, to get one under, subdue him, Nj. 95, 128; höfum eigi, sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands, Fms. v. 294.

4. to get, receive; hann hafði góðar viðtökur, Nj. 4; hón skal hafa sex-tigi hundraða, 3; skyldi Högni hafa land, 118; selja skipit, ef hann hafði þat fyrir ( if he could get for it) sem hann vildi; Flosi spurði í hverjum aurum hann vildi fyrir hafa, hann kvaðsk vildu fyrir hafa land, 259; hafa tíðindi, sögur af e-m, to have, get tidings of or from one, Ld. 28; hafa sæmd, metorð óvirðing, to get honour, disgrace from one’s hands, Nj. 101; hafa bætr, to get compensation, Grág. i. 188; hafa innstæðuna eina, id.; hafa af e-m, to have the best of one, cheat one.

IV. to carry, wear, of clothes, ornaments, weapons:

1. of clothes, [cp. Lat. habitus and Icel. höfn = gear]; hafa hatt á höfði, Ld. 28; hafa váskufl yztan klæða, … þú skalt hafa undir ( wear beneath) hin góðu klæði þín, Nj. 32; hann hafði blán kyrtil, … hann hafði svartan kyrtil, Boll. 358; hafa fald á höfði, to wear a hood; hón hafði gaddan rautt á höfði, Orkn. 304; hann hafði um sik breitt belti, he wore a broad belt, Nj. 91; hafa fingr-gull á hendi, 146: to have about one’s person, vefja saman ok hafa í pungi sínum, Edda 27; hlutir sem mönnum var títt at hafa, Fms. xi. 128.

2. of weapons, to wield, carry; spjót þat er þú hefir í hendi, Boll. 350; hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one’s hand, Fms. xi. 129; hafa staf í hendi, to have a stick in the hand, Bárð.; Gunnarr hafði atgeirinn ok sverðit, Kolskeggr hafði saxit, Hjörtr hafði alvæpni, Nj. 93; hann hafdi öxi snaghyrnda, Boll. 358; hann hafði kesjuna fyrir sér, he held the lance in rest, Eg. 532.

V. here may be added a few special phrases; hafa hendr fyrir sér, to grope, feel with the hands (as in darkness); hafa vit fyrir sér, to act wisely; hafa at sér hendina, to draw one’s hand back, Stj. 198; hafa e-t eptir, to do or repeat a thing after one, Konr.; hafa e-t yfir, to repeat (of a lesson): hafa sik, to betake oneself; hafa sik til annarra landa, Grett. 9 new Ed.; hann vissi varla hvar hann átti at hafa sik, he knew not where ( whither) to betake himself, Bs. i. 807; hefir hann sik aptr á stað til munklífisins, Mar.

C. Passing into the sense of hefja (see at the beginning); hafa e-t uppi, to heave up, raise; hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel, Fb. ii. 89: hafa uppi færi, net, a fisherman’s term, to heave up, take up the net or line, Háv. 46; Skarphéðinn hafði uppi ( heaved up) öxina, Nj. 144: hafa uppi tafl, to play at a game, Vápn. 29; þar vóru mjök töfl uppi höfð ok sagna-skemtan, Þorf. Karl. 406, v. l.: hafa e-n uppi, to hold one up, bring him to light; svá máttu oss skjótast uppi hafa, Fær. 42: metaph. to reveal, vándr riddari hafði allt þegar uppi, Str. 10.

2. with the notion to begin; Bárðr hafði uppi orð sín ( began his suit) ok bað Sigríðar, Eg. 26, Eb. 142; hafa upp stefnu, to begin the summons, Boll. 350; hafa upp ræður, to begin a discussion; ræður þær er hann hafði uppi haft við Ingigerði, Fms. iv. 144, where the older text in Ó. H. reads umræður þær er hann hafði upp hafit (from hefja), 59; cp. also Vsp., þat langniðja-tal mun uppi hafat (i. e. hafit) meðan öld lifir, 16, (cp. upp-haf, beginning); þó at ek hafa síðarr um-ræðu um hann, better þó at ek hafa (i. e. hefja) síðarr upp ræðu um hann, though I shall below treat of, discuss that, Skálda (Thorodd) 168; er lengi hefir uppi verit haft síðan (of a song), Nj. 135; cp. also phrases such as, hafa á rás, to begin running, take to one’s heels, Fms. iv. 120, ix. 490; næsta morgin hefir út fjörðinn, the next morning a breeze off land arose, Bs. ii. 48: opp. is the phrase, hafa e-t úti, to have done, finished; hafa úti sitt dags-verk, Fms. xi. 431; hafa úti sekt sína, Grett. 149.

D. Passing into the sense of a lost strong verb, hafa, hóf (see at the beginning), to behave, do, act:

I. with an adverb, hafa vel, ílla, or the like, to behave, and in some instances to do well or badly, be happy or unhappy,

α. to behave; en nú vil ek eigi verr hafa en þú, Fms. iv. 342; þeir sögðu at konungr vildi verr hafa en þeir, 313; hefir þú ílla ór (málum or the like understood) haft við mik, Fs. 140; ólikr er Gísli öðrum í þolinmæði, ok hefir hann betr en vér, Gísl. 28.

β. to do so and so (to be happy, unhappy); verr hafa þeir er trygðum slitu, Mkv. 3; ílla hefir sá er annan svíkr, 18; vel hefir sá er þat líða lætr, 6; vel hefir sá ( he is happy) er eigi bíðr slíkt íllt þessa heims, Fms. v. 145; hvílíkt hefir þú, how dost thou? Mar.; hafa hart, to do badly, to be wretched; at sál Þorgils mætti fyrir þær sakir eigi hart hafa, Sturl. iii. 292, Mar.; Ólafr hafði þá hölzti ílla, O. was very poorly, D. N. ii. 156; þykisk sá bezt hafa ( happiest) er fyrstr kemr heim, Fms. xi. 248; þá hefir hann bazt af hann þegir, i. e. that is the best he can do if he holds his tongue, Hm. 19; þess get ek at sá hafi verr ( he will make a bad bargain) er þik flytr, Nj. 128; úlfgi hefir ok vel, the wolf is in a bad plight, Ls. 39; mun sá betr hafa er eigi tekr við þér, id.; betr hefðir þú, ef …, thou wouldest do better, if …, Akv. 16.

γ. adding sik; hafa sik vel, to behave well, Fms. x. 415, Stj. 436.

II. with the prep. at, to do, act, (hence at-höfn, at-hæfi, act, doing); hann lét ekki til búa vígs-málit ok engan hlut at hafa, Nj. 71; en ef þeim þykkir of lítið féit tekit, þá skulu þeir hafa at hit sama, to act in the same way, Grág. ii. 267; hvatki es þeir hafa at, Fms. xi. 132; hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely, Nj. 33; bæði munu menn þetta kalla stórvirki ok íllvirki, en þó má nú ekki at hafa, but there is no help for it, 202; eigi sýnisk mér meðal-atferðar-leysi, at vér höfum eigi at um kvámur hans, i. e. that we submit tamely to his coming, Fs. 32: absol., viltú þess freista, ok vita þá hvat at hafi, wilt thou try and see how it will do? Bjarn. 27; en nú skaltú fara fyrir, ok vita hvat at hafi, Bs. i. 712.

III. phrases, hafa hátt, to be noisy, talk loud, Fms. i. 66; við skulum ekki hafa hátt ( do not cry loud) hér er maðr á glugganum, a lullaby song; hafa lágt, to keep silent; hafa hægt, to keep quiet; hafa sik á (í) hófi, to compose oneself, Ls. 36; hafa í hótum við e-n, to use threatening ( foul) language, Fb. i. 312; hafa í glett við e-n, to banter one, Fms. viii. 289; hafa íllt at verki, to do a bad deed, Ísl. ii. 184.

E. Passing into the sense of the verb hæfa (see at the beginning), to aim at, hit, with dat.:

I. to hit; svá nær hafði hausinum, at …, the shot so nearly hit the head, that …, Fms. ii. 272; þat sama forað, sem henni hafði næst váða, those very precipices from which she had so narrow an escape, Bs. i. 200, Fms. ix. 357; nær hafði nú, at skjótr mundi verða okkarr skilnaðr, Al. 124; nær hafði okkr nú, it struck near us, it was a narrow escape, Fms. viii. 281; kvaðsk svá dreymt hafa ( have dreamed), at þeim mundi nær hafa, ix. 387, v. l.; ok er nær hafði at skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of floating, Ld. 58; ok hafði svá nær (it was within a hair’s breadth), at frændr Þorvalds mundu ganga at honum, Nj. 160; ok hafði svá nær at þeir mundi berjask, Íb. 11, cp. Bs. i. 21: the phrase, fjarri hefir, far from it! Edda (in a verse).

2. to charge; eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed at for that, ‘tis a false charge, Eg. 64; þeim manni er fyrir sökum er hafðr, i. e. the culprit, Grág. i. 29; cp. the mod. phrase, hafa á e-u, to make a charge of a thing; það varð ekki á því haft, they could not make a case for a charge of it.

II. metaph. to be the ground or reason for, (hence til-hæfa, reason, fact, foundation); til þess ætla vitrir menn þat haft at Ísland sé Tile (i. e. Thule) kallað, at …, learned men suppose that is the reason that Iceland is called Thule, that …, Landn. (pref.); mikit mun til haft, er einmæli er um (there must be some reason for it, because all people say so), Þorgils segir, eigi er fyrir haft ( there is no ground whatever for it), at ek mæla betr fyrir griðum en aðrir menn, Ísl. ii. 379; vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sésk, we believe the substance of the story is that men have been seen there, Fms. xi. 158; hvat er til þess haft um þat (what is the truth of the matter?), hefir sundr-þykki orðit með ykkr? Boll. 364: in the saying, hefir hverr til síns ágætis nokkut, every one gets his reputation for something, Nj. 115.

2. to happen, coincide; hefir svá til, at hann var þar sjálfr, Fms. xi. 138, v. l.

β. the phrase, hafa mikit (lítið) til síns máls, to have much ( little) reason for one’s tale, i. e. to be much, little, in the right, Fms. vii. 221, xi. 138 (v. l.), Nj. 88: um þenna hefir svá stórum, it matters so much with this man, (v. l. for mun stórum skipta), Fms. xi. 311.

F. REFLEX. to keep, dwell, abide, but only of a temporary shelter or abode, cp. Lat. habitare, (cp. also höfn, a haven); hann hefsk á náttartíma niðri í vötnum, at night-time he keeps down in the water, Stj. 77: to live, þeir höfðusk mjök í kaupferðum, they spent much of their life in travelling, Hkr. i. 276; hann hafðisk löngum í bænum, Bs. i. 353.

β. with prep. við; hér mun ek við hafask ( I will stay here) en þú far til konungs, Fb. ii. 125; hafðisk hann við á skógum eðr í öðrum fylgsnum, 302; því at hann hafðisk þá á skipum við, Fms. viii. 44; hvílsk heldr ok hafsk við í því landi, rest and stay in that land, Stj. 162; Ásgeirr hafðisk við uppi í dalnum, Sd. 154; hafask lind fyrir, to cover oneself with a shield (?), Vsp. 50; hafask hlífar fyrir, to be mailed in armour, Hkm. 11.

2. hafask at, to do, behave (cp. D. above); vóru þeir þá svá móðir, at þeir máttu ekki at hafask, Fms. ii. 149; en síðan skulut þér at hafa slíkt sem ek kann fyrir segja, i. 158; þat eitt munu við at hafask, at ek mun betr göra en þú, Nj. 19; Lambi sá hvat Steinarr hafðisk at, Eg. 747.

3. hafask vel, to do well, thrive; vaxa ok vel hafask, to wax and do well, Hm. 142; nú er þat bæn mín, at þér hafisk við vel, that you bear yourself well up, Fms. ix. 497; Jungfrúin hafðisk vel við í ferðinni, x. 86; at fé hans mundi eigi hafask at betr at meðal-vetri, Grág. ii. 326.

4. recipr., hafask orð við, to speak to one another; ok er þat ósiðlegt, at menn hafisk eigi orð við, Fs. 14; þar til er þeir hafask réttar tölur við, N. G. L. i. 182.

II. part. hafandi is used in the sense of having conceived, being with child; þá verit hann varr við at hón var hafandi, 656 B. 14; hón skyldi verða hafandi at Guðs syni, id.; generally, allt þat er hafanda var lét burð sinn ok ærðisk, Fms. vii. 187; svá sem hón verðr at honum hafandi, Stj. 178; (hence barns-hafandi, being with child.)

G. The word hafa is in the Icel., as in other Teut. languages, used as an auxiliary verb with a part. pass. of another verb, whereby a compound preterite and pluperfect are formed as follows:

I. in transitive verbs with acc. the participle also was put in acc., agreeing in gender, number, and case with the objective noun or pronoun; this seems to have been a fixed rule in the earliest time, and is used so in all old poems down at least to the middle of the 11th century, to the time of Sighvat (circ. A. D. 990–1040), who constantly used the old form,—átt is an apostrophe for átta in the verse Ó. H. 81:

1. references from poets, Gm. 5, 12, 16; þá er forðum mik fædda höfðu, Vsp. 2; hverr hefði lopt lævi blandit eðr ætt jötuns Óðs mey gefna, 29; þær’s í árdaga áttar höfðu, 60: ek hafða fengna konungs reiði, Ad. 3; en Grjótbjörn um gnegðan hefir, 18; mik hefir marr miklu ræntan, Stor. 10; þó hefir Míms-vinr mér um fengnar bölva bætr, 22: gaupur er Haraldr hafi sveltar, Hornklofi: Loka mær hefir leikinn allvald, Ýt. 7; sá hafði borinn brúna-hörg, 14; jarlar höfðu veginn hann, 15: ek hef orðinn ( found) þann guðföðr (verða is here used as trans.), Hallfred; höfum kera framðan, id.: hann hefir litnar, sénar, hár bárur, Ísl. ii. 223, thus twice in a verse of A. D. 1002; göngu hefik of gengna, Korm. (in a verse); hann hafði farna för, Hkr. i. (Glum Geirason); ek hefi talðar níu orustur, Sighvat; þú hefir vanðan þik, id.; ér hafit rekna þá braut, Ó. H. 63 (Óttar Svarti); hann hefir búnar okkr hendr skrautliga, Sighvat (Ó. H. 13); þeir hafa færð sín höfuð Knúti, id.; hvar hafit ér hugðan mér sess, id.; hafa sér kenndan enn nørðra heims enda, id.; Sighvatr hefir lattan gram, id.; hefir þú hamar um fólginn, Þkv. 7, 8; þú hefir hvatta okkr, Gkv. 6; ek hefi yðr brennda, Am. 39, cp. 56; hefi ek þik minntan, 81; hefir þú hjörtu tuggin, Akv. 36; hefir þú mik dvalðan, Hbl. 51; ek hefi hafðar þrár, I have had throes, Fsm. 51; en ek hann görvan hef-k, svá hefi ek studdan, 12 (verse 13 is corrupt); hann hefir dvalða þik, Hkv. Hjörv. 29; lostna, 30; mik hefir sóttan meiri glæpr, 32; ek hefi brúði kerna, id.; þú hefir etnar úlfa krásir, opt sár sogin, Hkv. 1. 36; sá er opt hefir örnu sadda, 35; hefir þú kannaða koni óneisa, 23; þá er mik svikna höfðut, Skv. 3. 55; hann hafði getna sonu, Bkv. 8; þann sal hafa halir um görvan, Fm. 42; bróður minn hefir þú benjaðan, 25; er hann ráðinn hefir, 37; sjaldan hefir þú gefnar vargi bráðir, Eg. (in a verse).

2. references from prose; this old form has since been turned into an indecl. neut. sing. part. -it. The old form was first lost in the strong verbs and the weak verbs of the first conjugation: in the earliest prose both forms are used, although the indecl. is more freq. even in the prose writers, as Íb., the Heiðarv. S., the Miracle-book in Bs., Njála, Ó. H., (Thorodd seems only to use the old form,) as may be seen from the following references, Björn hafði særða þrjá menn, Nj. 262; hann mundi hana hafa gipta honum, 47; hann hafði þá leidda saman hestana, 264: ek hefi sendan mann, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 333; ek nefi senda menn, id.: hafa son sinn ór helju heimtan, Bs. (Miracle-book) i. 337; en er þeir höfðu niðr settan sveininn, 349; hann hafði veidda fimm tegu fiska, 350: er þér hefir ílla neisu gorva, Ó. H. 107: þá hefi ek fyrri setta þá í stafrófi, Skálda (Thorodd) 161; þar hefi ek við görva þessa stafi fjóra, id.; hafa hann samsettan, 167: góða fylgd hefir þú mér veitta, Þorst Síðu H. 2: sagði, at Ólafr konungr hafði sendan hann, Bs. i. 11: Þyri, er hertogi hafði festa nauðga, Fms. x. 393 (Ágrip): hefi ek þá svá signaða ok magnaða, v. 236: hefir sólin gengna tvá hluti, en einn úgenginn, K. Þ. K. 92 (Lund’s Syntax, p. 12).

β. again, neut. indecl., hana hafði átt fyrr Þoróddr, Ísl. ii. 192: hón hafði heimt húskarl sinn …, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 339; hann hefir ekki svá vel gyrt hest minn, 340; hefir þú eigi séð mik, 341; hve hann hafði lokkat hann. id.; gistingar hefi ek yðr fengit, 343: þeir höfðu haft úfrið ok orrostur, Íb. 12; hann hafði tekið lögsögu, 14: stafr er átt hafði Þorlákr, Bs. (Miracle-book) i. 340; er þær höfðu upp tekit ketilinn ok hafit …, 342; göngu es hann hafði gingit, 344; es sleggjuna hafði niðr fellt, 346; sem maðr hefði nýsett (hana) niðr, id.; jartein þá er hann þóttisk fingit hafa, 347; hafði prestrinn fært fram sveininn, 349: hjálm er Hreiðmarr hafði átt, Edda 73: hafa efnt sína heitstrenging, Fms. (Jómsv. S.) xi. 141: slíkan dóm sem hann hafði mér hugat, Ó. H. 176, etc. passim:—at last the inflexion disappeared altogether, and so at the present time the indecl. neut. sing. is used throughout; yet it remains in peculiar instances, e. g. konu hefi eg mér festa, Luke xiv. 20, cp. Vídal. ii. 21. ☞ This use of the inflexive part. pass. may often serve as a test of the age of a poem, e. g. that Sólarljóð was composed at a later date may thus be seen from verses 27, 64, 72, 73, 75, 79; but this test is to be applied with caution, as the MSS. have in some cases changed the true forms (-inn, -ann, and -it, -an being freq. abbreviated in the MSS. so as to render the reading dubious). In many cases the old form is no doubt to be restored, e. g. in vegit to veginn, Fm. 4, 23; búit to búinn, Hkv. Hjörv. 15; borit to borinn, Hkv. 1. 1; beðit to beðinn, Fsm. 48; orðit to orðin, Og. 23; roðit to roðinn, Em. 5; brotið to brotinn, Vkv. 24, etc.: but are we to infer from Ls. 23, 26, 33, that this poem is of a comparatively late age?

II. the indecl. neut. sing. is, both in the earliest poems and down to the present day, used in the following cases:

1. with trans. verbs requiring the dat. or gen.; ek hefi fengit e-s, hann hafði fengit konu; hafa hefnt e-s, Fms. xi. 25; sú er hafði beðit fjár, Þkv. 32; stillir hefir stefnt mér, Hkv. Hjörv. 33, and so in endless cases.

2. in the reflex. part. pass.; þeir (hann) hafa (hefir) látisk, farisk, sagsk, etc.

3. in part. of intrans. neut. verbs, e. g. þeir þær (hann, hón), hafa (hefir) setið, staðit, gengit, legit, farit, komit, verit, orðit, lifað, dáit, heitið …, also almost in every line both of prose and poetry.

4. in trans. verbs with a neut. sing. in objective case the difference cannot be seen.

☞ The compound preterite is common to both the Romance and Teutonic languages, and seems to be older in the former than in the latter; Grimm suggests that it originated with the French, and thence spread to the Teutons. That it was not natural to the latter is shewn by the facts, that

α. no traces of it are found in Gothic, nor in the earliest Old High German glossaries to Latin words.

β. in the earliest Scandinavian poetry we can trace its passage from declinable to indeclinable.

γ. remains are left in poetry of a primitive uncompounded preterite infinitive, e. g. stóðu = hafa staðit, mundu, skyldu, vildu, etc., see Gramm. p. xxv, col. 2. ☞ We may here note a curious dropping of the verb hefir, at ek em kominn hingat til lands, ok verit áðr ( having been) langa hríð utan-lands, Ó. H. 31, cp. Am. 52; barn at aldri, en vegit slíka hetju sem Þorvaldr var, Glúm. 382. On this interesting matter see Grimm’s remarks in his Gramm. iv. 146 sqq.

a, m. sincerity; heilhuga ráð, Fms. vii. 319; heilhuga friðr, Orkn.

2. a. sincere person; þetta líkaði Magnúsi jarli sem fullkomnum heilhuga, Orkn. 162; þvíat hann er heilhugi, Fms. v. 32; nú skal af slíku marka hversu mikill h. hann var, Sks. 730.

a. = heimill.

* * *

adj., so spelt in Nj. 220, Eg. 163, 199, Fms. vi. 161, 185, Fs. 154, etc.; heimholt (wrongly), Sks. 60 new Ed.; heimull, Fms. vi. 207, vii. 160; later and usually heimill; [cp. Goth. haimoþli and Icel. heimili]

I. prop. ‘household,’ homely, domestic, of a thing or property, cp. Germ. ‘heimisch, einheimisch;’ hann lét öngu tortýna þar nema kvikfé heimilu ( home cattle); but this sense is rare and obsolete.

II. metaph. as a law term, property in one’s full possession, at one’s free disposal; heimöl jörð, appropriated land, Fms. vi. 161 (in a verse); þér varð jörð heimöl, 185 (in a verse):—in the phrase, vera e-m heimill; enda er eigi mundrinn heimill, sá er hann handsalar hinn heimski maðr, i. e. it is not a good, lawful bargain, it is not valid, Grág. i. 177; en hann hirdir aldri, at hverjum hann keypti, ef honum var heimilt selt, Ó. H. 114; því eru borð sett at heimoll er matr þeim er hafa þurfu, the meat is at the free disposal of those who wish to have it, Nj. 220; ok vera öllum matr heimill (heimöll, Hb.), Landn. 193; kvað honum heimilan skyldu sinn styrk nær sem hann þyrfti, his help should be at his disposal whensoever he stood in need of it, Orkn. 86; en heimil munu þar til vár orð, Lv. 36; heimult skal Þórði at vera með mér, Fms. vi. 207; skal þér ok heimilt vera, at hafa fé mitt til styrks þér, Ó. H. 33; þat er heimilt þeim er fara vilja með mér, Fs. 23; nú er þat heimilt at þú sér hér af þú vilt þat, Fbr. 37 new Ed.; segir at þat var skylt ok heimilt, due and just, Ó. H. 156; segir svá, at þat var skylt ok heimolt at hann görði slíkan forbeina sem þurfti, Eg. 163; allt mitt góz er þér heimolt, Fs. 154; allt mitt skal yðr jafnheimolt sem mér, 182; Þórir segir, at þat var heimolt þó at Þórólfr vildi fleiri menn hafa með sér þangat, 199: in a bad sense, at honum sé heimill hæðilegr dauði, i. e. it serves him right, Sks. 280: eiga heimilt, to have a right to, to have at one’s disposal, etc.; mik áttú heimilan til fylgda við þik ok ráða-görðar, Fms. xi. 29; en heimilt á Glúmr at lofa þat, Nj. 23; þvíat konungr á heimult at drepa mik, Fms. vii. 160; hans menn trúðu því at hann ætti heimilan sigr í hverri orrostu, Hkr. i. 6; heimilt á biskup at taka tíund fvrir kirkjum, Grág. (Kb.) ii. 214; nú á ek hér nokkuru heimilla (compar.) at veita nokkura fríon, Ó. H. 205; þat muntú eiga allra heimilast (superl.) at veita öðrum þitt en ekki mitt, Ísl. ii. 137; láta, göra e-m heimilt, to allow, give a right to another; lét Þorvaldr honum heimilan hest sinn, Th. made him free of his horse, placed it at his disposal, Gísl. 20; ok lét honum heimilan sinn vinskap, Fms. v. 183; hann görði sér allar konur jafnheimilar, i. 207.

III. cp. Germ. heimlich = private, secret, only in the following derivatives.

f. flat stone, slab of rock.

(-ta, -t), v. to pour out (hella e-u); var hellt í þik mjólk, milk was poured into thy mouth; hella út blóði, tárum, to shed blood, tears.

* * *

u, f., gen. hellna, Bs. i. 204, [hallr, m.; Swed. häll], a flat stone, slate, Þórð. 36 new Ed., Fs. 66, Fms. viii. 9, xi. 241, Orkn. 246: a table-land of rocks, leiddum síðan skipit upp á hellurnar, Fms. xi. 241; þar ól Þóra barn uppi á hellunni, Hkr. i. 118, (Hákonar-hella, the name of a place); sumt féll á hellu ok þornaði, Hom. Matth. xiii. 5; hjálpar-h., rock of salvation; hneyxlunar-h., rock of offence, Rom. ix. 33; þvíat þat var grundvallat á hellu, Matth. vii. 25: a tablet of stone (= steintafla), Ver. 22; gull-hella, q. v.: a local name, Landn.; also Hellu-land, n. the Polar-land north and east of Greenland.

2. metaph. medic. of a tumour, hard to the touch; var þrotinn hlaupinn sundr í þrjár hellur, Bs. i. 178.

COMPDS: hellnagrjót, helluberg, hellubjarg, helluflaga, Helluflagi, helluhnoðri, hellunám, hellusteinn.

t, [halla], to pour out water or the like, with dat.; hella vatni, etc., Grág. i. 129, 133, K. Þ. K. 12, 623. 54; h. silfri yfir höfuð e-m, Fms. vi. 375; h. í kné e-m, Fbr. 33; var hellt í þik mjólk, milk was poured into thy mouth, Fms. vi. 32; hella út, to pour out, spill, Fs. 147; h. e-u niðr, to spill, Al. 55; h. út tárum, to shed tears, 623. 17; h. út blóði, to shed blood, Blas. 47, Nj. 272, Sks. 782; h. í sik, to gulp, guzzle (vulgar), Fas. i. 296.

2. reflex., hellask fram, to be poured forth, to rush forth, Rb. 438.

n. warmth (sumar-hlýit).

* * *

n. [Dan. ly = shelter], warmth, as of a bed; þvíat konungr þóttisk þá þurfa hlýs, Fms. vi. 251, Fagrsk. 49 (in a verse).

* * *

(hlý, hlýða, hlúit), v. to cover, shelter (hlýrat henni börkr né barr).

* * *

(mod. hlúa), pres. hlýr, pret. hløði (mod. hlúði), cp. tøði from týja; part. hlúð:—prop. to cover, shelter, with dat.; hlýrat henni börkr né barr, Hm. 49; to this belongs the poët. pret., serkir hløðut þeim = Homer’s οἱ ἤρκεσε θώρηξ, Il. xv. 529 (cp. οὐδ ἤ. θ., xiii. 371, gave them no shelter against the blow), Edda i. 418; in mod. usage, hlúa að e-m, to cover with clothes (Lat. fovere), to make one warm and snug; hér er sjór kallaðr hlér, þvíat hann hlýr allra minzt, Skálda 198; hlúðu að þér betr, þú hefr ekki hlúð vel að þér, thou art too thinly clad.

(-tta, -ttr), v. to cut (rare).

* * *

t, causal from hníta, q. v., to cut or wound (?); síðan kallaði Ólafr sverðit Hneiti, þvíat honum þótti þat hneita önnur sverð fyrir hvassleika sakir, i. e. it was keener than other swords, Fms. iv. 58: the same word is prob. the true reading in Fas. ii. 131 (viz. hneittir for kveittir).

u, f. ‘holm-gang, holm-going,’ a duel or wager of battle fought on an islet or ‘holm,’ which with the ancients was a kind of last appeal or ordeal; and wherever a Thing (parliament) was held, a place was appointed for the wager of battle, as the holm in the Axe River in the alþingi. The hólmganga differed from the plain einvígi or duel, as being accompanied by rites and governed by rules, whilst the latter was not,—þvíat á hólmgöngu er vandhæfi en alls eigi á einvígi, Korm. 84. The ancient Icel. Sagas abound in wagers of battle, chiefly the Korm. S. ch. 10 and passim: some champions were nicknamed from the custom, e. g. Hólmgöngu-Bersi (Korm. S.), Hólmgöngu-Starri, Hólmgöngu-Máni, Hólmgöngu-Hrafn, Landn. About A. D. 1006 (see Tímatal), the hólmganga was abolished by law in the parliament, on account of the unhappy feud between Gunnlaug Snake-tongue and Skald-Hrafn, Gunnl. S. ch. 11, cp. Valla L. ch. 5 (þá vóru af tekin hólmgöngu-lög öll ok hólmgöngur), referring to about A. D. 1010; a single instance however of a challenge in the north of Icel. is recorded after this date (about the year 1030–1040), but it was not accepted (Lv. S. ch. 30); the wager in Lv. ch. 17 was previous (though only by a few years) to the fight between Gunnlaug and Rafn. It is curious that Jón Egilsson, in his Lives of Bishops (written about A. D. 1600, Bisk. Ann. ch. 36, Safn i. 64), mentions a wager of battle between the parties of the two bishops, Jón Arason and Ögmund, on the old holm in the Axe River A. D. 1529; but the whole is evidently a mere reproduction of the tale of the Horatii in Livy. Maurer thinks that the two important acts of legislation, the institution of the Fifth Court in 1004 and the abolition of the ordeal of hólmganga a few years later, are closely connected, as the institution of the new court of appeal made the decision by battle superfluous. In Norway, if we are to believe Grett. S. ch. 21 (þá tók Eirekr af allar hólmgöngur í Noregi), the hólmgöngur were abolished about the year 1012. It is very likely that the tournaments of the Norman age, fought in lists between two sets of champions, sprang from the heathen hólmganga, though this was always a single combat. For separate cases see the Sagas, Korm. S. l. c., Gunnl. S. l. c., Eg. ch. 57, 67, Nj. ch. 24, 60, Landn. 2. ch. 13, 3. ch. 7, Rd. ch. 1, 19, Gísl. init., Glúm. ch. 4, Valla L. l. c., Hallfr. S. ch. 10. A curious kind of duel in a tub is recorded in Flóam. S. ch. 17, called kerganga, perhaps akin to the mod. Swed. fight in a belt. For England see Sir Edmund Head’s interesting notes to Glúm.

COMPDS: hólmgönguboð, hólmgöngulög, hólmgöngumaðr, hólmgöngustaðr, hólmgöngusverð.

(pl. -ir), f.

1) storm, esp. snowstorm; h. mikla gerði at þeim, laust á fyrir þeim h. mikilli, they were caught by a violent snow-storm;

2) attack, onset, in a battle (hörð, snörp h.);

3) a while; nökkura h., for a while; langa (litla) h., a long (little) while; þessar hríðir allar, all this while; um h., for a while (hann dvaldist þar um h.); um hríðir sakir = um hríð; í hríðinni, immediately, at once (hann fór í hríðinni upp til Hofs); hríðum, frequently (stundum í Hvammi, en hríðum at Stað);

4) space, distance (var þó h. löng í millum).

* * *

f. [A. S. hrîð a απ. λεγ. in the poem Widsith; Scot. and North. E. snow-wreath]:—a tempest, storm, in old writers only of a snow storm, as also in present use, except in western Icel., where rain and sleet are also called hríð; hríðir ok íllviðri, Rb. 102; hríð mikla görði at þeim, Nj. 263; hríð veðrs, 282; önnur hríð kom þá menn riðu til alþingis (A. D. 1118) ok drap fé manna fyrir norðan land, Bs. i. 74; í ógurligum hríðum, 656 B. 12; þá görði á harða veðráttu ok hríðir á fjallinu, ok hinn sjötta dag Jóla höfðu þeir hríð, Sturl. iii. 215; þá gerði at þeim hríð svá mikla, at hríðin drap til dauðs son hans frumvaxta, Fms. vi. 31; þá létti hríðinni, a violent snow storm, Bjarn. 55; síðan létti upp hríðinni, Fb. ii. 194; laust á fyrir þeim hríð mikilli, Dropl. 10; en hríðin hélzt hálfan mánuð ok þótti mönnum þat langt mjök, 11; þá kom hríð sú á Dymbildögum at menn máttu eigi veita tíðir í kirkjum, Bs. i. 30; hríð með frosti, Fas. iii. 318.

2. metaph. a shock, attack, in a battle; hörð, snörp, hríð, Fms. ii. 323, viii. 139, Hkr. iii. 158, Nj. 115, Eg. 492, passim; þá lét jarlinn binda postulann ok berja svipum, en er gengnar vóru sjau hríðir ( rounds) bardagans, 656 B. 4; Dags-hríð, Orra-hríð, Ó. H. ch. 227, Fms. vi. 421.

3. medic., in plur. paroxysms of pain, of fever; hafa harðar hríðir, sóttar-hríðir, paroxysms of fever: but esp. pangs of childbirth (fæðingar-hríðir); Forðum lögðust fjöll á gólf | fengu strangar hríðir, rendering of ‘parturiunt montes’ of Horace, Grönd.

II. the nick of time:

1. a while; nökkura hríð, for a while, Nj. 1; langa hríð, a long while, Ó. H. 31; litla hríð, a little while, Fas. iii. 48; langar hríðir, for long spells of time, Fms. vii. 199; þessar hríðir allar, all this while, Hkr. i. 211; á lítilli hríð, in a short while, Sks. 232 B; um hríð, or (rarely) um hríðir, for a while, Ó. H. 32, Fs. 8, Eg. 59, 91, 95; enn of hríð, Ísl. ii. 360; um hríðar sakir, id., Fs. 134; orrinn er um hríð ( a while ago) var nefndr, Stj. 77; sem um hríð ( for a while) var frá sagt, 104: in plur., þau vandræði er á þetta land hafa lagzt um hríðir, N. G. L. i. 445; höfu vér nú um hríðir iðuliga skoðat hana, Gþl. v.

2. adverb, phrases,

α. hríðum, frequently; at þeir væri hríðum at Staðarhóli, Sturl. i. 62; stundum í Hvammi en hríðum at Stað, 193; hann mælti allt til andláts síns ok söng hríðum ór psaltera, Fms. vii. 227, cp. Hdl. 38.

β. í hríðinni, immediately, at once; hann fór í hríðinni upp til Hofs, Fms. ix. 520; báru þeir hann þá í hríðinni ofan í Naustanes, Eg. 398; þegar í hríðinni (= Lat. jam jam), Stj. 7; þásk hans bæn þegar í hríðinni, 272, 274; þá bað Sveinn at þeir færi til Sandeyjar, ok fyndisk þar, þvíat hann lézk þangat fara mundu í hríðinni, Orkn. 388; létusk þá enn sex menn í hríðinni, Eb. 278; þrem sinnum í hríðinni, thrice in succession, D. N. ii. 225; so also, í einni hríð, all at once, Tristr. 6.

III. local (rare), space, distance; Erlingr ríðr mest, þar næst Ubbi, ok var þó hríð löng á millum, Mag. 9; stundar-hríð, Hkr. i. 150.

or hoson, interj. of dislike, cp. Engl. hiss! Dan. hysse! o hoson yðr er hlæið! þvíat ér monoð sýta ok gráta, Hom. (St.); hussun þér gömlum! Karl. 532.

1) token, proof (of a thing);

hafa e-t til jartegna, to use as a token or evidence;

vera til jartegna, to serve as a token;

2) miracle.

* * *

or jartein, later form jarteikn or even jarðteikn, but not so in good MSS.; in Thom. S. even spelt hjartegn; jargtegn (badly), Fms. xi. 38: that the syllable tein was sounded guttural is also shewn by the rhyme, slíks eru jarteignir, Eb. (in a verse); and fr egnar jart egnir, Leiðarv. 6; but also hr ein … jart einir, 36: in the Rekst. the former syllable jart is rhymed on bjart: [Hel. word-têkan, O. H. G. and mid. H. G. wort-zeichen shew the true etymology to be word-token, whence, by a false etymology, arose the mid. H. G. and mod. Germ. war-zeichen; in the Scandin. the w was changed into j, Dan. jertegn, Grimm’s Gramm. ii. 481, note; the word is however scarcely genuine Scandinavian, although it occurs in poems of the former part of the 11th century, e. g. the Rekst., as also in Eb. in the Hrafnsmál; but it is freq. used in the Sagas]:

I. a token, a ring, knife, belt, sword, or the like; properly, ‘a word’s token,’ which a messenger had to produce in proof that his word was true; orð ok jartegnir, orðsending ok jartegnir, Fms. i. 21. Eg. 36. 167, 467, 477; erendi ok j., 472; bréf ok j., Fms. vii. 47, (see bréf); með skilríkum vitnum ok jartegnum, Gþl. 60; senda menn með jartegnum, Eg. 67; fá e-m jartegnir sínar, bera fram jartegnir e-s, 96; bera upp örendi sín ok sýna jartegnir, Ó. H. 53; fingrgull þetta fær þú Rögnvaldi jarli, þær jartegnir mun hann kenna, id.; bar hann fram orðsendingar konungs ok sýndi þat með jartegnum, Eg. 38; þeim er taka vilja við vináttu minni ok jartegnum, Ó. H. 75; vera til jartegna, to be a token or proof of a thing, Eg. 49, 768; hafa e-t til jartegna, use as a token, proof, Sks. 725 B, Fms. viii. 197, Gísl. 97; nú tak hér gullit ok haf til jartegna, Fs. 8; nú er hér gull er þú skalt bera til jarteigna, at ek sendi þik, 7; fluttu sendimenn hér með konungi berar jarteignir af jarli at þeir fóru með sönnum hans eyrendum, Hkr. i. 327; sannar jartegnir, til sannra jartegna at þú segir satt, þá fær þú honum, Fms. iii. 61, Eg. 28, 476; þat eru miklar jartegnir, hve hlyðnir …, it is a great token, how …, Íb. 16; þat vóru jarteinir, at herr var í landi, it served as a token, that …, Fms. i. 167.

II. in sing. as well as plur. a miracle, esp. as a token or proof of the holiness of a saint, Nj. 162, Clem. 47, 59, Fms. vii. 351, xi. 38, Rb. 374, 418, Hkr. ii. 393; þat mun þér þykkja jartein—Þat kalla ek atburð, segir hann, en eigi jartein, Sturl ii. 54; báru jarteinir vitni heilagleik hans, Greg. 57; Guðs jarteinir, Fms. i. 133.

2. a mystery; vita jartegnir ríkis Guðs, Hom. 67 (Mark iv. 11): in mod. usage, N. T., Pass., Vídal., krapta-verk, and not jarteikn.

III. gramm. token, value, of a letter; hafa eitt hljóð ok jartein, Skálda 166 (Thorodd); þeirra stafa má þarnask ef vill í váru máli, þvíat engi er einka jartein þeirra, 167; líkneski, nafn ok j., id.

COMPDS: jarteinabók, jarteinagörð, jarteinakraptr, jarteinamaðr, jarteinarsamliga.

* * *

(-da, -dr), v.

1) to know, recognize (Flosi kenndi Kára, er hann kom í stofuna);

2) to know as one’s own, claim (kenna sér land);

3) to assign or attribute to one (þá var ok ár um öll lönd, kenndu Svíar þat Frey);

kenna e-m barn, to father a child upon one;

4) kenna e-m e-t, to lay to one’s charge, impute (ef hann væri sannr verks þessa, er honum var kennt);

kenna e-m um e-t, to charge one with a thing (Þorgeirr vildi ekki, at brœðrum hans mætti um kenna);

5) to taste food or drink (kenna e-t or e-s);

6) to feel, perceive, with acc. and gen. (ek kennda þín eigi, er þú hvíldir á brjósti mér);

kenna sætan ilm, to perceive a sweet smell;

kenna hita (kulda) af e-u, to feel heat (cold) from;

kenna aflsmunar, liðsmunar, to feel the odds;

hón kenndi í meira lagi, she felt considerable pain;

absol., þá er þeir kómu upp í heiðina, kenndi at brá lit, the colour was felt to change, it began to darken;

mér kennir heiptar við e-n, I feel hatred against one;

kenna niðr, to touch the bottom (en er skipin kenndu niðr, þá gekk jarl á land);

7) to show, bear witness of (virðist mér ákall þetta meirr kenna ranglætis en réttvísi);

8) to call, name;

kenna e-t við e-n, to call after one (Helgi trúði á Krist, ok kenndi því við hann bústað sinn);

9) in poetry, to call by a periphrastic name (hvernig skal kenna sól, vind);

10) kenna e-m e-t, to teach one a thing (kenna e-m rétta trú ok góða siðu);

ek hefi kennt þér írsku at mæla, I have taught thee to speak Irish;

11) to make one do a thing (kenna e-m bíta);

12) refl., kennast, to seem, appear (Ulfr kennist mér vitr maðr);

recipr., svá var myrkt, at þeir kenndust eigi, that they did not know one another;

goldit var honum þetta svá, at hann mun lengi kennast, he was repaid for this in a way that he will long remember;

kennast við, to recognize (kenndist hann af því þegar við mennina); to confess, acknowledge (at þeir mætti við kennast sinn lítilleik).

* * *

d, kennig, Hm. 164; part. kennandisk, Bs. i. 322, H. E. i. 499, Dipl. iv. 8; [Goth. kunnan; A. S. knáwan; Old Engl. and Scot. ken; Dan. kjende; Swed. känna]:—to ken, know, recognise; þú kennir konu þá er heitir Oddný, Fms. vii. 103, Hkv. 2. 12; hann kenndi hann þegar, Nj. 9; Flosi kenndi Kára er hann kom í stofuna, 282; hann kenndi skipit, því at hann hafði þat skip séð fyrr, Eg. 120; þar kenndi Ingimundr lönd þau er honum var til vísat, Landn. 175, Sd. 186; þóttisk hann kenna sitt mark á vísu þessari, Fms. iii. 20: with infin., þeir kenndu at þat var Eirekr viðsjá, Ísl. ii. 335; er þetta hann Skalla-grímr? Grímr sagði at hann kenndi rétt, Eg. 112; kennir þú nökkut til gripa þessara! Nj. 75.

II. kenna sér e-t, to know as one’s own, claim; kenna sér land, Grág. ii. 204; hann á eigi þat er hann kennir sér, 219; Ingimundr kenndi sér fimm víntunnur … þú munt kenna þér þat er aðrir menn eigu, Bs. i. 433; því kenndi hvárr-tveggi sér nautin, Landn. 47; at enginn dirfi sik at kenna sér þat er hann görir eigi, Al. 88; ek spyrr hverr sér kenni M. M. at þingmanni, Grág. i. 19.

III. to acknowledge as belonging to another, attribute to him; öll vár góðverk eru honum at kenna ok eigna, Stj. 25; þá var ok ár um öll lönd, kenndu Svíar þat Frey, Hkr. i. 16; hér er tunglinu kennt embætti sólarinnar, Skálda 211; k. e-m barn, to father a child upon one, Bs. i. 807, K. Á. 16; var sveinn sá kenndr Jóni er Þórarinn hét, Sturl. i. 223; þó at hann sé kenndr nokkurum manni at syni, Grág. ii. 113, (kenningar-son, a natural son): cp. the phrase, þar er enginn kenndr sem hann kemr ekki, no one is known where he comes not, i. e. men had better keep aloof from where they have no business to be.

2. to lay to one’s charge, impute; Ásbjörn kenndi sér völd um þat harðrétti, Rd. 249; Eva kenndi sína synd orminum, Stj. 37; ef þeim eru engir laga-lestir kenndir, Grág. ii. 41; ef meiri eru ráð kennd um konu-nám þeim manni, i. 335; ef hann væri sannr verks þessa er honum var kennt, Fms. ii. 73; Sigurðr taldi þat úsatt sem Ingi konungr kenndi þeim, vii. 242; þeir kenndu honum, at hann hefði verit at vígi Benteins, 224; kenndi þat hvárr öðrum, at ekki héldi þat er mælt var, 248; það er mér að kenna, it is brought home to me; yðr er þat kenna, Am. 51: k. e-m um e-t, to charge one with a thing; Þorgeirr vildi ekki at bræðrum hans mætti um kenna, hvat sem í görðisk, Nj. 252; kenndu þeir því mest um, at Kjartan hafði þegit skikkjuna, Fms. x. 295.

IV. to know, perceive, feel, taste, scent; þegar hirðin hafði kennt ( tasted) fyrsta rétt, Fas. iii. 302; þeir kenna svá sætan ilm at þeir höfðu aldri fyrr slíkan kenndan, Fms. i. 228; kenna fúlt, to perceive a foul smell, Hallfred; kenna daun, Fms. viii. 230; þeir brugðu í munn sér ok þóttusk ekki jafnsætt kennt hafa, Fb. i. 539; hundarnir röktu sporin, þvíat þeir kenndu ( got scent of) af hreinstökunum, Ó. H. 152; kenndi djákninn ekki ( he felt not) at þeir lægi á honum, Bs. i. 464; hón kenndi ( she felt pain) í meira lagi, þá er nálgaðisk hátíð Þorláks biskups, 323.

β. kenna niðr (or niðri), to touch the bottom; en er skipin kenndu niðr þá gékk jarl á land, Hkr. i. 206; ok er skipit kenndi niðr, hlupu þeir fyrir borð, Grett. 97, Fms. viii. 317, ix. 23; svá var djúpt á bæði borð, at forkarnir kenndu eigi niðr, it was so deep that the boat-hooks did not reach the bottom, Ld. 56; þá er skipit flaut ok eigi kenndi niðr, 78.

γ. absol., þá er þeir kómu upp í heiðina, kenndi at brá lit, the colour was felt to change, i. e. it began to darken, Sturl. iii. 217 C; þá kenndi ( one could scent) ór laukinum, Fbr. 215; þá er maðr heilundi er köra (acc. or gen.?) kennir inn til heila-basta, Grág. ii. 91.

2. with prepp.; kenna af (á, at), to perceive, see; þess kennir nú at (af?) at þér þykkir ek févani, it is clear that …, I see that …, Eb. 38; kenndi þess mjök á ( it was much to be seen) um marga Upplendinga, at ílla hafði líkat aftaka Þóris, Ó. H. 188; þess kenna margir af, at þú ert frændstórr, Fb. ii. 270; deyr allt þat er af kennir ( all die that taste or smell of it), þeir deyja þegar er þeir kenna af, Rb. 352:—kenna til, to smart, feel pain, ache, freq. in mod. usage.

3. with gen. to have feeling of, feel; kenna mæði, lo be exhausted, Eg. 124; hjarta manns kennir alls, Skálda 169; kenna sóttar, to feel sickness; kona kennir sér sóttar, of childbirth, Fs. 26, Fas. ii. 504, Sd. 176: kenna karlmanns, to ‘know’ a man, cohabit with, Mar.; ek kennda eigi karlmanns, barn at bera, Hom. 30; kenna aflsmunar, liðsmunar, ríkismunar, to feel the odds, be overmatched, Hkr. i. 286, Fms. iv. 331, Ld. 38; kenna harðinda, Fms. vi. 110; kenna kulda af e-u, to feel cold from, Eb. 42; k. hita af e-u, Bs. i. 42; k. odds, benja, to feel the point, the wound, Am. 59, 88; virðisk mér ákall þetta meir kenna ranglætis en réttvísi, it is more prompted by overbearing than by justice, Fb. i. 19; hón kenndi þess at þar stóð ör í, ii. 365; nú má vera at mér kenni heiptar við suma menn, that I feel hatred against somebody, Sturl. iii. 233; tók þá at kenna annars litar, it began to grow dark, 171; vínviðr var efst þar sem holta kenndi, the holts were covered with vines, Þorf. Karl. 420; kenna fæðu, to taste food, Stj. 490, 492; but also k. á fæðu, 453, 517; kenna grunns, to touch the bottom, of a ship or anything afloat, Grág. ii. 353; k. endi-skeiðs, Bragi.

V. to call, name; kenna e-t við e-n, to call after one; Helgi trúði á Krist, ok kenndi því við hann bústað sinn, i. e. called it after Christ (Christness), Landn. 207; í þeim fjórðungi er dómrinn er við kenndr, in the quarter by which name the court is called, Grág. i. 65; at helga Þór allt landnám sitt ok kenna við hann, Landn. 97; k. mánuðinn við þann mann sem vatnsins gætir, Rb. 104; við þann er kennt Gunnars-holt, Nj. 29; Oddbjörn er Oddbjarnar-leið er við kennd, Eg. 102; Fleiri hlupu þeir fyrir berg, þar sem við þá er kennt síðan, Landn. 36; kenna þá með margfjölda atkvæði, address them in the plural, Sks. 312; sá var kenndr ( nicknamed) Knarrar-smiðr Ór, 43; Nótt en Nörvi kennda, i. e. Night, the daughter of Norvi, Alm. 30; hvar eru Hjörvarði haugar kenndir, where are the hows called Hjorward’s? Fas. i. 519 (in a verse); Mæringr mér of kenndr, my own sword M., Bjarn. (in a verse); hlutir er þú skal varask, at þú verðir eigi við kenndr, Sks. 358, 780; kenndr við styr, morð, connected with, Korm.

2. in poetry, to call by a periphrasis or descriptive name; rétt er at kenna ( to call) hana (a woman) svá, at kalla hana selju þess er hón miðlar, Edda; hvernig skal kenna Þór?—Svá at kalla hann son Óðins …, how is Thor to be called?—Thus, call him the ‘son of Odin,’ 53: hvernig skal kenna mann?—Hanna skal k. við verk sín, 67: with prep., kona er kennd við stein, Edda; ok kenn þó hvárn til sinnar iðnar, Fms. vi. 362; konu skal k. til alls kvenn-búnaðar, Edda, etc., see Edda (Skáldskm.) passim; hence kennd heiti ( compound or circumlocutory names), opp. to ókennd heiti ( plain appellatives), Edda 49.

B. In a causal sense, [Goth. kannjan = γνωρίζειν]:—to teach, with acc. of the thing, dat. of the person, or with infin. of the thing or absol.; kenna e-m íþróttir, Fms. v. 334; kenna e-m rétta trú ok góða siðu, i. 17; kenn mér engan sann, iii. 85; Gunnarr fór með öllu sem honum var ráð til kennt, as he was taught, Nj. 100; kenn þú ráðit til, Fms. x. 334; kenna e-m at flýja, Hkr. i. 149; ek hefi kennt þér Írsku at mæla, Ld. 72; kenna helgar ritningar, 623. 18; þing-kenna, to proclaim in public, N. G. L. i. 7; far sem ek kenni þér, as I tell thee, Sd. 182; ek em sunr Áka, svá er mér til kennt, so I am told, Fms. xi. 153.

2. to teach in school; Andresi syni þeirra lét Herra biskup kenna ok vígði síðan, Bs. i. 716; kenna kenningar, to preach, 140; þá heyrði hann til er prestlingum var kennd íþrótt sú er grammatica heitir, 163; k. prestlingum, id.; þat kann ek it átjánda er ek æva kennig mey né manns konn, Hm. 164; ungr kenndak mér annat, I was taught otherwise when young, Fms. vi. 401 (in a verse); slíkt kennir mér at sofa lítið, Fas. ii. (in a verse).

3. to teach, make one to do; kenna e-m falda rauðu, Edda (Ht.); kenna e-m bíta, lúta í gras, Lex. Poët.; kenna e-m at drúpa, Sighvat; k. e-m brautir, to shew one the way, Hðm. 12, Hbl. 56; ek mun þér stöðna kenna, 6.

4. to tell; kennit mér nafn konungs, Hkv. Hjörv. 12.

C. REFLEX. to feel, seem to oneself; þar er hann lætr kennask svá ágætan ilm, Fms. i. 229; Úlfr kennisk mér ( appears to one to be) vitr maðr, v. 334:—with prep., kennask við, to recognise; kenndisk hann af því þegar við mennina, Nj. 267, Bret. 48; ef engi kennisk viðr, N. G. L. i. 345; dilkunum þeim er eigi kennask ær við, Grág. ii. 312: to confess, kennask við sannan Guð, 625. 66; þeir eigu at kennask við sik, at þeir hafa vald af Guði, Gþl. 43; at þeir mætti við kennask sinn lítilleik, Edda. (pref.); ekki kennumk ek við þetta, segir Hrói, Fb. ii. 76; nefndr Skeggi viðr-kenndisk, at …, Dipl. ii. 8; nú em ek eigi svá heimskr maðr, at ek kennumk eigi við at ek hefi talat ílla, Fms. ii. 33; goldit var honum þetta svá, at hann mun lengi kennask, feel it, remember it, Edda. 30; kenndisk svá Kálfr, at, Vm. 48; ek kennumst með þessu mínu bréfi, at …, Dipl. v. 5.

2. to feel, taste, touch; mold sýnisk mér, ok svá kennisk ( tastes) mér eigi síðr ostrinn er ek et, Ísl. ii. 352; hón þreifar um hann,—Barði mælti, hvé kennisk þér til, how is it to the touch? 342; slíks ek mest kennumk, Am. 52.

II. recipr. to know, recognise one another; svá var myrkt at þeir kenndusk eigi, Fms. ix, 50; ef þeir höfðu hér áðr við kennsk, Grág. ii. 72.

III. pass., þá kenndust ( were taught) margar ástir, Edda pref. (rare).

IV. part. kenndr, vinsæll ok vel kenndr af sínum undirmönnum, Mar.; ílla kenndr, having ill report, Fs. 49.

2. tipsy; kenndr af drykk, Stj. 172; hann er dálítið kenndr.

f. brooch (kinga var á bringu).

* * *

u, f., also spelt qinga, [kengr; Shetl. keengs, a pewter brooch]:— a brooch worn on the breast by ladies, so called from the clasp (kengr) by which it was fastened; kinga var á bringu, Rm. 26; kross skal dóttir hafa eða kingu, hvárt sem hón vill, eða brjóst-búnað inn bezta, ef eigi er ór gulli görr, N. G. L. i. 211 (Js. 78); þar fannsk k. ok seiðstaðr mikill, Ld. 328. As foreign coins, or copies of them, were used as brooches (Worsaae, Nos. 398–409), δραχμή (Luke xv. 8), drachma of the Vulgate is rendered in an old version of the 12th century by kinga, ef kona nequer á tio qingor, … fagnið ér með mér, þvíat ek fann kingo mína; leita kingo, … en líkneski es merkð á kingo, … kinga fanzk es umb var snúit, Greg. Frump. 82, 83.

* * *

(kýs; kaus, køri and keyri; kusum and kurum; kosinn, kørinn), v.

1) to choose, select (valkyrjur ríða jafnan at kjósa val);

2) to desire, wish (þá kýs ek laust kaup várt);

kjósa heldr, to choose rather, prefer;

3) to elect (kjósa biskup);

4) with preps.:

kjósa e-n af fleirum, to select, choose from a number;

kjósa af, to choose (kuru þeir þá af at ganga til handa konungi);

margir kjósa ekki orð á sik, many are not so well spoken of as they may wish to be;

kjósa e-n til e-s, to select one for a thing (kjósa e-n til fylgdar við sik, til biskups);

kjósa um e-t, to choose between (kjós þúnú um tvá kosti).

* * *

pres. kýss; pret. kauss, 2nd pers. kauss þu, Gs. 8; pl. kusu; subj. kysi; part. kosinn: but also as frjósa (q. v.), pret. kjöri (köri, keyri), pl. kuru, kjöru, Fms. vi. 420, subj. kyri or keyri, part. kjörinn, keyrinn: with neg. suff. kjós-at-tu, imperat. (choose not), Hkv. Hjörv. 3: the forms kaus, kusu, kysi, kosinn are very rare in old writers, see the following references, whereas in mod. usage the forms in r are all obsolete: [Ulf. kiûsan = δοκιμάζειν, 2 Cor. viii. 8, Gal. vi. 4; A. S. ceôsan; Engl. choose; O. H. G. kiusan; Germ. kiesen, cp. kjör; Dan. kaare; Swed. kåra]:—to choose, elect, with acc. or absol.,

α. þeim mönnum er hann kjöri til með sér, Bs. i. 84; þær líf kuru, Vsp. 20; kurum land þaðra, Am. 97; segja honum hvat þeir kuru af, Fms. xi. 67; kuru þeir þat af at ganga til handa konungi, Hkr. ii. 41; keyri hann þann af er betr gegndi, Fms. i. 202, Bs. i. 37; Sigurðr konungr kjöri (kaus, Mork.) heldr leikinn, Fms. vii. 96; þeir kjöru at færa heldr fé til strandar, Fb. ii. 25; minni slægja en þeir ætluðu er keyru Þorvald til eptirmáls, Glúm. 383; skipta í helminga landi, en Magnús konungr kyri (keyri), Fms. viii. 152; eðr þrjú skip önnur þau sem hann keyri ór herinum, x. 84; þat kuru allir Birkibeinar, viii. 186; en þeir kjöru frið við Odd, Fas. ii. 190; hann spyrr hvern ek kjöra (subj.) af þeim sem komnir vóru, i. 191; þat kjöra ek (subj., I would choose) at verða konungr, ii. 233; ok nú höfu vér kjörit sem Guð kenndi oss, Fms. vii. 89; nú hafi þér þat kjörit (kosit, Fms. viii. l. c.) er mér er skapfelldra, Fb. ii. 611; at þeir höfðu keyrit í hans stað abóta, Fms. ix. 338; ok var keyrinn (kosinn, v. 1.) í hans stað sira Þórir, 412, x. 50, 98; hér hefir þú keyrit mann til, Ld. 258 C; en þeir kuru hundinn, þvíat þeir þóttusk þá heldr sjálfráði mundu vera, Hkr. i. 136; kuru heldr ( chose rather) at drepa hina, Róm. 295; kjöri hann heldr at halda görð jarls en þeir væri úsáttir, Fms. ii. 114; hann keyri heldr at leysa líf sitt, Nj. 114; allir keyru honum at fylgja, 280; þá er kjörit er handsalat er, Grág. i. 198; þetta er keyrit hyggiliga, Ld. 178; er hinn skyldr at hafa kjörit sumardag fyrsta, Grág. ii. 244: in the phrase, hafa kjörna kosti, to have the choice things; var þá dæmt, at Væringjar skyldu hafa kjörna kosti af öllu því er þeir höfðu þrætt um, Fms. vi. 137.

β. þann mann er kosinn er til veganda at lögum, Grág. ii. 41; skalt þú kjósa Kol til veganda at vígi Hjartar, Nj. 100; margir kjósa ekki orð á sik, people cannot help how they are spoken of, 142; kjósa sik í annan hrepp, Grág. i. 444; vildi Hallr bæði kjósa ok deila, Ld. 38, (see deila); þeir er ávíga urðu skyldi kjósa mann til, … at hafa annan veg kosit, … ok vildi hann þá heldr hafa annan til kosit, Glúm. 383, 384; hálfan val hón kyss, Gm. 8, 14; kjósa hlutvið, Vsp.; kjós þú (imperat.), Hm. 138; kjósa mæðr frá mögum, Fm. 12; ok kusu (kjöru, v. 1.) ina vildustu hesta, Karl. 328; hann kaus heldr brott verpa stundlegum metorðum, Mar.; þrjá kostgripi þá er hann kaus, (kjöri, v. 1.), Edda i. 394; hón bað hann kjósa hvárt heita skyldi Glúmr eða Höskuldr, Nj. 91.

II. reflex., recipr., skyldi annarr hanga en öðrum steypa í forsinn Sarp, ok bað þá kjósask at, draw lots, Hkr. iii. 302.

(-s, -ar), m.

1) cleric, clerk, scholar;

2) clergyman, esp. of the minor orders.

* * *

m. [from Lat. clericus], a cleric, clerk, scholar; góðr klerkr ( beau-clerk), Fms. ix. 531, x. 111; Rikini var klerkr góðr ( a good clerk), bæði diktaði hann vel ok versaði, Bs. i. 239; Aristoteles með klerka-sveit sína, Al. 8; hann skildi görla Völsku þvíat hann var góðr k., El.; Paris klerkr, a Paris clerk, one who has studied in Paris, Fb. ii. 475; vitr ok góðgjarn ok k. mikill, Fms. i. 229; Eiríkr konungr var vitr maðr ok góðr k. ok kunni margar tungur, xi. 298; svá görir ok inn skilningslausi, ef hann kemr frá skóla, þá hyggsk hann þegar vera góðr k., Sks. 247.

2. a clergyman, clerk, esp. of the minor orders; klerk eðr klaustra-manni, K. Á. 40; fjórir tigir presta ok mart klerkar, Sturl. ii. 6.

3. a parish-clerk as in Engl.; messu-prestr skal engi leiðangr göra, né kona hans né klerkr hans, N. G. L. i. 97, iii. 77, D. N. passim: a nickname, Orkn.

COMPDS: klerkafólk, klerkalýðr, klerkamál, klerkasiðir, klerkasveinn, klerkasveit, klerkasöngr.

* * *

(að), v. to itch; nú klæja oss lófarnir, now our palms itch; impers., mér klæjar, I itch.

* * *

að, to itch; nú klæja oss lófarnir, our palms itch, Sturl. i. 42; gnú þú um háls mér þerrunni þvíat mér klæjar mjök, iii. 111; þeim mun í brún bregða ok ofarliga klæja ( it will itch sorely) þá er ek berr fram vörnina, Nj. 239.

(kná, knátt), a. hardy, vigorous; having strength and energy.

* * *

adj., fem. kná (knó, Bs. i. 345), neut. knátt, [cp. Lat. gnavus]:—pithy, vigorous; hann var mikill maðr vexti ok knár, ok inn vaskasti um alla hluti, Sturl. ii. 38; Þorbjörn var knástr maðr, Lv. 27; þá var gott til knárra manna í Miðfirði, Þórð. 15; var Karl knástr, Sd. 138; varð síðan til kona vel tvítog, en knó, Bs. i. 345; knáir menn ok úlatir, Fbr. 50 new Ed.; ok óæð óknóm mönnum, Bs. i. 349; skal ek fá til kná menn at fylgja þér, Þorst. Síðu H. 181; vita mátti þó þat, segir Grettir, at ek munda eigi slíku til leiðar koma, sem ek hefi unnit, ef ek væra eigi all-knár, Grett. 97 new Ed.; margr er knár þó hann sé smár, a saying; eigi matti hann styrkvan kalla at afli en þó var hann hinn knásti ok inn fimasti, Sturl. iii. 221; í þessi skriðu týndisk Markús, en sá komsk í brott heill er óknástr var, Bs. i. 640; líkar þeim vel við Brand, þvíat hann var bæði knár ok liðvaskr, Lv. 24; Þórarinn var knástr maðr annarr en Þorgils, Fs. 143.

* * *

(pl. kossar), m. kiss.

* * *

m. [cp. Ulf. kukjan; A. S. cyss; Engl. kiss; Germ. kuss; Dan. kys; Swed. kyss]:—a kiss; fylgja skal kveðju koss, a saying, Fsm. 48; eptir tárblandinn koss skilja þau, Fms. xi. 425; eigi tjáðu eiðar oss eða margir kossar, Vígl. (in a verse); hann sveigir hana at sér ok verða þá einstaka kossar, Fs. 88; með ástsamlegum kossi, Barl. 186; gefa e-m koss, Greg. 46; friðar-koss, a kiss of peace, Nd. 59; Júdas-koss, a Judas-kiss; ekki, Lafranz, vill ek kyssa þik, þvíat þat má vera, ef stundir líða, at þat kallir þú Júdas-koss, Bs. i. 842: in Hm. 81 kossa is corrupt for kosta (see kostr I. 4), for in law, kissing a maiden by stealth was a finable offence,—as in the case of the poet Kormak, Korm. ch. 24,—and if against her will it was liable to fjörbaugs-garðr, Grág. i. 337; cp. teygjattu þér at kossi konur, Sdm. 28; laun-koss, Grág. (Kb.) ii. 47.

COMPDS: kossaflens, kossagangr.