sættar-

- matriarchal

adjective (of a tribe or tribes: tribal lands/customs; the tribal system.) ættar-

[öy:kʰvɪsɪ]

m aukvisa, aukvisar

1) неженка

2) урод, дегенерат

3) трус, малодушный

[g̊ʲaiʰtʰ:]

f gættar, gættir

1) дверной проём

2) промежуток между дверным косяком и стеной

[saiʰtʰ:]

I. f sættar, sættir

a neutr:

[vaiʰtʰ:]

f vættar, vættir

1) вес

2) : átta fjórðunga vætt 80 фунтов (приблизит. 40 кг); vætt á landvísu мера стоимости = ⅙ hundrað (см. hundrað II.)

[vaiʰt:ʏr̬]

f, m vættar, vættir

[aiʰtʰ:]

f ættar, ættir

1) род; семья

2) бот., зоол. семья

a, m. [prop. auð-kvisi, from auð, easy, and kveistinn, touchy; cp. kveisa, f. ulcus, dolor]; in old writers it is spelt with au or av, and sometimes with a double k, ökkvisi, Bs. i. 497 vellum MS. A. M. 499; auðkvisi, Ld. 236 C and the vellum MS. A. M. 122 A to Sturl. ii. 8; aukvisi, MS. 122 B; O. H. (Ed. 1853) reads aucvisi; it means a weakly, irritable, touchy person. Used esp. in the proverb, einn er au. ættar hverrar, cp. the Engl. there is a black sheep in every flock, Hkr. ii. 238: mun ek son minn láta heita Gizur; lítt hafa þeir aukvisar verit í Haukdæla ætt er svá hafa heitið hér til, Sturl. ii. 8, at the birth of earl Gizur. [The name Gizur was a famous name in this family, Gizur hviti, Gizur biskup, Gizur Hallsson, etc.]

a, m. [ep. berga-troll in the Norse tales], a hill-giant, Hkr. i. 229; hrímþursar ok bergrisar, Edda 10, 15; hon (Gerðr) var b. ættar, 22; mikit fólk hrímþursa ok bergrisar, 38, Gs. 9, 23.

(-s, pl. -ir, gen. -ja), m.

1) a bold, valiant, chivalrous man; drengr góðr, a goodhearted, nobleminded man (auðigr at fé ok drengr góðr); ekki þykki mér þú sterkr, en drengr ertu g., but thou art a good fellow; drengir, en eigi dáðleysingjar, gallant men, and no fainthearts; at þú mættir drengrinn af verða sem beztr, that you might get the greatest credit from it; hafa dreng í serk, to have a stout heart in one’s breast;

2) a young unmarried man (drengir heita ungir menn búlausir, meðan þeir afla sér fjár eða orðstírs);

3) attendant (þeir heita konungs drengir, er höfðingjum þjóna);

4) fellow (lætr síðan sverðit ríða á hálsinn á þeim leiða dreng);

5) pole cf. ásdrengr.

* * *

m., pl. ir, gen. drengs, pl. drengir, on Runic stones drengjar; this is a most curious word, and exclusively Scandinavian; it occurs in the A. S. poem Byrnoth, but is there undoubtedly borrowed from the Danes, as this poem is not very old.

1. the earliest form was probably drangr, q. v., a rock or pillar, which sense still remains in Edda (Gl.) and in the compds ás-drengr, stýris-drengr, cp. Ivar Aasen; it also remains in the verb drengja.

2. it then metaphorically came to denote a young unmarried man, a bachelor, A. S. hagestald, N. H. G. hagestolz; drengir heita ungir menn ok búlausir, Edda 107; ungr d., a youth, 623. 22, Post. 656 C. 32, Edda 35; drengr, a youth, Stj. 409; hverrar ættar ertú d., 465; (hence the mod. Dan. sense of a boy); far-d., a sailor.

3. hence came the usual sense, a bold, valiant, worthy man, and in this sense it is most freq. in all periods of the language. Drengr is a standing word in the Swed. and Dan. Runic monuments, góðr drengr, drengr harða góðr, denoting a good, brave, gallant man, a bold and gentle heart; lagði þá hverr fram sitt skip sem d. var ok skap hafði til, Fms. vi. 315; drengir heita vaskir menn ok batnandi, Edda 107; hraustr d., a gallant d., Ld. 50; d. fullr, a bluff, out-spoken man, Ísl. ii. 363; göfuligr d., Bær. 12; d. góðr, noble-minded; auðigr at fé ok d. góðr, Fms. vi. 356; hann var enn bezti d. ok hófsmaðr um allt, Ld. loo; drengr góðr ok öriggr í öllu, Nj. 30; ekki þyki mér þú sterkr, en drengr ertú góðr, thou art not strong, but thou art a good fellow, Lv. 109; drengs dáð, a ‘derring do,’ the deed of a drengr, Fbr. 90 (in a verse): also used of a lady, kvennskörungr mikill ok d. góðr ok nokkut skaphörð, Nj. 30 (of Bergthora); allra kvenna grimmust ok skaphörðust ok ( but) d. góðr þar sem vel skyldi vera, 147 (of Hildigunna): the phrases, lítill d., a small dreng, or d. at verri, denoting a disgraced man, Nj. 68; at kalla þik ekki at verra dreng, to call thee a dreng none the less for that, Ld. 42; drengir en eigi dáðleysingjar, ‘drengs’ and no lubbers, Sturl. iii. 135; drengr and níðingr are opposed, N. G. L. ii. 420: at Hallgerðr yrði þeim mestr drengr, greatest helper, prop, Nj. 76; at þú mættir drengrinn af verða sem beztr, that thou couldst get the greatest credit from it, Gísl. 48: the phrase, hafa dreng í serk, to have a man (i. e. a stout, bold heart) in one’s sark, in one’s breast, Fms. ix. 381: in addressing, góðr d., my dear fellow, Eg. 407: cp. ‘et quod ipsi in posterurn vocarentur Drenges,’ Du Cange (in a letter of William the Conqueror).

COMPDS: drengjamóðir, drengjaval, drengsaðal, drengsbót, drengsbragð.

1) with subj. (a standing phrase in the law connecting the latter clause of a conditional premiss) if, and if, and in case that, and supposing that;

nú hefir maðr sveinbarn fram fœrt í œsku, enda verði sá maðr veginn síðan, þá …, if a man has brought a boy up in his youth, and it so happens that he (the boy) be slain, then …;

2) even if, allhough, with subj. (seg mér, hvat til berr, at þú veizt fyrir úorðna hluti, enda sér þú eigi spámaðr);

3) even;

þá skal hann segja búum sínum til, enda á, þingi, even in parliment;

4) if only with subj. (fyrir engan mun þori ek at vekja konunginn en segja má ek honum tíðindin, ef þú vill, enda vekir þú hann);

5) and indeed, and of course, and also, and besides;

enda skulum vér þá leysa þik, and then of course we shall loose thee;

sýnist þat jafnan, at ek em fégjarn, enda man svá enn, and so it will be also in this case;

6) and yet;

eigi nenni ek at hafa þat saman, at veita Högna, enda drepa bróður hans, I cannot bear to do both, help H. and yet kill his brother;

7) ellipt. without a preceding premiss;

enda tak þú nú øxi þína, and now take thy axe.

(að, or enda, ent), v.

1) to end, coming to an end (í því sama klaustri endi hann sína æfi);

impers., endar þar sögu frá honum, the tale of him ends there;

2) to fulfil, perform (enda heit sitt);

3) to mark the end of, to bound (af suðri endir hana [i. e. Asia] úthafit);

4) refl., endast, to end, come to an end (reiði mannsins endist á einu augabragði);

to last, hold out (berjast meðan dagrinn endist);

meðan mér endast föng til, as long as my provisions last;

ef honum endist aldr til, if he lives so long;

meðan mér endast lífdagar, meðan ek endumst, as long as I live;

to turn out, to end (well or ill), to do (enda mun þat fám bóndum vel endast at synja mér mægðar).

* * *

a copul. conj. with a slight notion of cause or even disjunction: [the use of this copulative is commonly regarded as a test word to distinguish the Scandin. and the Saxon-Germ.; the A. S. ende, Engl. and, Hel. end, Germ. und being represented by Scandin. auk, ok, or og: whereas the disjunctive particle is in Scandin. en, enn, or even enda, answering to the Engl., A. S., and Germ. aber, but; the Gothic is neutral, unless jab, by which Ulf. renders καί, be = auk, ok:—this difference, however, is more apparent than real; for the Icel. ‘enda’ is probably identical with the Germ. and Saxon und, and: in most passages it has a distinct copulative sense, but with something more than this]:—and, etc.

I. with subj., a standing phrase in the law, connecting the latter clause of a conditional premiss, if so and so, and if …, and again if …; or it may be rendered, and in case that, and supposing that, or the like. The following references will make it plainer; ef goðinn er um sóttr, enda hafi hann öðrum manni í hönd selt …, þá skal hann ok sekja …, if a suit lies against the priest, ‘and’ he has named a proxy, then the suit lies also against him (viz. the proxy), Grág. i. 95; ef skip hverfr ok sé eigi til spurt á þrim vetrum, enda sé spurt ef þeim löndum öllum er vár tunga er á, þá …, if a ship disappears without being heard of for three years, ‘and’ inquiry has been made from all the countries where ‘our tongue’ is spoken, then …, 218; ef goðinn gerr eigi nemna féránsdóm, enda sé hann at lögum beiddr …, þá varðar goðanum fjörbaugsgarð, if the priest name not the court of férán, ‘and’ has been lawfully requested thereto, then he is liable to the lesser outlawry, 94; nú hefir maðr sveinbarn fram fært í æsku, enda verði sá maðr veginn síðan, þá …, if a man has brought a boy up in his youth, ‘and in case that’ he (the boy) be slain, then …, 281; ef maðr færir meybarn fram …, enda beri svá at…, ok ( then) skal sá maðr …, id.; ef menn selja ómaga sinn af landi héðan, ok eigi við verði, enda verði þeir ómagar færðir út hingat síðan, þá …, 274; hvervetna þess er vegnar sakir standa úbættar á milli manna, enda vili menn sættask á þau mál …, þá …, ii. 20; ef sá maðr var veginn er á ( who has) vist með konu, enda sé þar þingheyandi nokkurr …, þá …, 74; þat vóru lög, ef þrælar væri drepnir fyrir manni, enda ( and in case that) væri eigi færð þrælsgjöldin fyrir hina þriðju sól, þá …, Eg. 723, cp. Eb. 222; þótt maðr færi fram ellri mann, karl eðr konu, í barnæsku, enda ( and in case that) berisk réttarfar síðan um þá menn, þá skal …, 281; ef þú þorir, enda sér þú nokkut at manni, if thou darest, ‘and supposing that’ thou art something of a man, Fb. i. 170, segja má ek honum tíðendin ef þú vilt, enda vekir þú hann, ‘and supposing that’ thou wilt awake him, Fms. iv. 170; en þeir eru skilnaðarmenn réttir er með hvárigum fóru heiman vísir vitendr, enda ( and even) vildi þeir svá skilja þá, Grág. ii. 114; enda fylgi þeir hvárigum í braut ( supposing they), id.; hvat til berr er þú veizt úorðna hluti, enda sér þú eigi spámaðr, supposing that thou art a prophet, Fms. i. 333.

2. rarely with indic.; ef kona elr börn með óheimilum manni, enda gelzt þó fé um, hón á eigi…, Eb. 225.

II. even, even if, usually with indic.; kona á sakir þær allar ef hún vill reiðask við, enda komi ( even if) eigi fram loforðit, Grág. i. 338: in single sentences, þá skal hann segja búum sínum til, enda á þingi, even in parliament, ii. 351: the phrase, e. svá ( even so), eigi þau handsöl hennar at haldask, enda svá þau er, i. 334; enda er þó rétt virðing þeirra, ef …, and their taxation is even (also) lawful, if …, 209: in mod. usage very freq. in this sense (= even).

III. denoting that a thing follows from the premiss, and consequently, and of course, and then, or the like, and forsooth, freq. in prose with indic.; man ek eigi optar heimta þetta fé, enda verða þér aldri at liði síðan, I shall not call for this debt any more, ‘and also’ lend thee help never more, Vápn. 18; ef þeir eru eigi fleiri en fimm, enda eigi færi, if they are not more than five, and also not less, Grág. i. 38; enda eigu menn þá at taka annan lögsögumann ef vilja, and they shall then elect another speaker if they choose, 4; enda skulum vér þá leysa þik, and then of course we shall loose thee, Edda 20; varðar honum skóggang, enda verðr hann þar óheilagr, and of course or and even, and to boot, Grág. ii. 114; skal hann segja til þess á mannamótum, enda varðar honum þá eigi við lög, i. 343; á sá sök er hross á, enda verðr sá jamt sekr um nautnina sem aðrir menn, 432; þá á sök þá hvárr er vill, enda skal lögsögumaðr …, 10; enda á hann kost at segja lögleigor á féit, ef hann vill þat heldr, 217; trúi ek honum miklu betr en ( than) öðrum, enda skal ek þessu ráða, and besides I will settle this myself, Eg. 731; sýnisk þat jafnan at ek em fégjarn, enda man svá enn, it is well known that I am a money-loving man, and so it will be too in this case, Nj. 102; beið ek af því þinna atkvæða, enda num öllum þat bezt gegna, I waited for thy decision, and (as) that will be the best for all of us, 78; er þat ok líkast at þér sækit með kappi, enda munu þeir svá verja, and so will they do in their turn, 227; Hallgerðr var fengsöm ok storlynd, enda ( and on the other hand) kallaði hón til alls þess er aðrir áttu í nánd, 18; mikit má konungs gæfa um slíka hluti, enda mun mikill frami fásk í ferðinni ef vel tekst, Fms. iv. í 29; Ölver var málsnjallr ok máldjarfr, e. var hann vitr maðr, 235; ekki mun ek halda til þess at þú brjótir lög þín, enda eru þau eigi brotin, ef …, neither are they broken, if …, Fb. i. 173, Mork. 81.

2. with a notion of disjunction, and yet; eigi nenni ek at hafa þat saman, at veita Högna, enda drepa bróður hans, I cannot bear to do both, help Hogni and yet kill his brother, Nj. 145; er þér töldut Grænland vera veðrgott land, enda er þat þó fullt af jöklum ok frosti, that you call Greenland a mild climate, and yet it is full of frost and ice, Sks. 209 B.

3. ellipt. in an abrupt sentence, without a preceding premiss; enda tak nú öxi þína, and now take thy axe (implying that I can no longer prevent thee), Nj. 58; enda þarf hér mikils við, 94; maðrinn segir, enda fauk höfuðit af bolnum, the man continued,—nay, the head flew off the body, Ld. 290: even in some passages one MS. uses ‘enda,’ another ‘ok,’ e. g. skorti nú ekki, enda var drengilega eptir sótt (ok var drengilega eptir sótt, v. l.), Fms. viii. 357; cp. Fb. iii. 258, 1. 16, and Mork. 7, 1. 15: the law sometimes uses ‘ok’ exactly in the sense of enda, ef maðr selr ómaga sinn af landi brott, ‘ok’ verði hinn aptrreki er við tók, þá …, Grág. i. 275.

d, (enda, að, Fs. 8, Ld. 50, Bs. i. 865; mod. usage distinguishes between enda að, to end, finish, and enda t, to fulfil):—to end, bring to an end; ok endi þar líf sitt, Fms. i. 297; af ráðinn ok endaðr, Fs. l. c.; endaðir sínu valdi, Bs. i. 865.

2. metaph. to bring to an end, fulfil, perform a promise or the like; þá sýslu er hann endi eigi, work which he did not perform, Grág. ii. 267; þótti Heinreki biskupi Gizurr eigi enda við konung þat sem hann hafði heitið, Fms. x. 51; enda þeir þat er Páll postuli mælti, Hom. 135; hefir þú komit ok ent þat er þú lofaðir, Niðrst. 8.

II. reflex, to end, come to an end; reiði mannsins endisk á einu augabragði, 656 A. ii. 17; er svá hefjask upp at eigi endask, 656 B. 3; þá endisk sá enn mikli höfðingskapr Dana konunga, Fms. xi. 205; þær endask ok byrjask jafnfram ávalt, Rb. 232.

2. to last out; ok endisk þá, allt á sumar fram, Nj. 18; meðan mér endask föng til, Eg. 66; en honum endisk eigi til þess líf, Bs. i. 77; en er veizlor endusk eigi fyrir fjölmennis sakir, Hkr. ii. 92; ok endisk því þetta hóti lengst, Gísl. 50; meðan ek endumk til, as long as I last, i. e. live, Fms. iv. 292.

3. to end well, do; enda mun þat fám bóndum vel endask at synja mér mægðar, Ísl. ii. 215; ek veit, at þat má honum eigi endask, ef …, Rd. 311; ok öngum skyldi öðrum hans kappa enzk hafa betta nema þér, Fas. i. 104; segir honum eigi ella endask mundu, Fms. iv. 143.

III. impers. in the phrase, sögu endar, endar þar sögu frá honum, it ends the tale, i. e. the tale is ended, Ld. 50: in mod. usage Icel. can say, saga endar, sögu endar, and saga endast, here the story ends.

I) (older form es), rel. part. in old poems and in law phrases ‘es’ is suffixed to a demonstrative or interrogative word, pron. or adv., as s: sás, sús, þats, þeims, þærs; þars, þás, þegars, síðans, hveims, hvars, &c., = sá es, sú es, þar es, þá es, &c.

I. used as a rel. pron., indecl., who, which, that;

1) Mörðr hét maðr, er (nom.) kallaðr var gígja;

grös fögr, er (acc.) hón hafði í hendi;

aðra hluti þá, er (gen.) menn vildu visir verða;

þann einn son, er (dat.) hann ann lítit;

2) with a prep. placed at the end of the sentence;

land, er hann kom frá, the land he came from;

jötunn, er ór steini var höfuðit á (viz. honum), whose head was of stone;

3) ellipt., the prep. being understood;

ór þeim ættum, er mér þóttu fuglarnir fljúga (viz. ór), from the quarter that I thought the birds flew from;

þeir hafa nú látit líf sitt, er mér þykkir eigi vert at lifa (viz. eptir), whom I think it is not worth while to outlive;

4) a personal or demonstr. pron. may be added to the rel. part., er þú, er þik; er hann, er hón, er hana, er hans, er hennar, er þeim, er þeiri, er þeira, etc.;

œrr ertu, Loki, er þú (who) yðra telr ljóta leiðstafi;

sá maðr, er hann vill, that man who wishes;

nema ein Goðrún, er hón æva grét, who never wept;

ekkja heitir sú, er búandi hennar (whose husband) varð sóttdauðr;

þann konung, er undir honum eru skatt-konungar, that king under whom are tributary kings;

5) in the fourteenth century added to the int. pron., hverr;

þat herbergi, í hverju er hann ( in which = er hann í því) hefir sitt ráð ok ræðr;

II. as a conj. and adv.

1) local, er, þar er, there where;

hann sá á eldinum fölskann, er netit hafði brunnit, where the net had been burnt;

Ó. gekk þar til, er H. lá, to the spot where H. lay;

2) of time, er, þá er, when;

ok er, and when;

en er, but when;

þar til er, until;

í því er, just when;

eptir (þat) er, when;

þegar er, as soon as (þegar er lýsti, stóð konungr upp);

síðan er, since;

meðan er, while;

næst er vér kómum, next when we came;

þá lét í hamrinum, sem er reið gengr, as when it thunders;

3) = at, that;

ok fannst þat á öllu, er hón þóttist vargefin, that she thought she was thrown away;

ek em þess sæll, er okkart félag sleit, I am happy that;

skyldi fara fyrst leyniliga, en þó kom þar, er allir vissu, but it came to this, that every one knew of it.

II) from vera.

* * *

pl., and it, dual, spelt ier, Ó. H. 147 (twice), 205, 216 (twice), 227; [Goth. jus = ὑμεις; A. S. ge; Engl. ye, you; Germ. ihr; Swed.-Dan. I]:—ye, you. That ér and not þér is the old form is clear from the alliteration of old poems and the spelling of old MSS.: allit., ér munuð allir eiða vinna, Skv. 1. 37; it (σφώ) munut alla eiða vinna, 31; hlaðit ér jarlar eiki-köstinn, Gh. 20; lífit einir ér þátta ættar minnar, Hðm. 4; æðra óðal en ér hafit, Rm. 45 (MS. wrongly þér); ér sjáið undir stórar yðvars Græðara blæða, Lb. 44 (a poem of the beginning of the 13th century). It is often spelt so in Kb. of Sæm.; hvers bíðit ér, Hkv. 2. 4; þó þykkisk ér, Skv. 3. 36; börðusk ér bræðr ungir, Am. 93; urðu-a it glíkir, Gh. 3; ef it, id.; en ér heyrt hafit, Hým. 38; þá er ( when) ér, ye, Ls. 51; er it heim komit, Skv. 1. 42: ér knáttuð, Edda 103 (in a verse): in very old MSS. (12th century) no other form was ever used, e. g. er it, 623. 24: þat er ér ( that which ye) heyrit, 656 A. 2. 15; ér bræðr …, mínnisk ér, ye brethren, remember ye, 7; treystisk ér, 623. 32; hræðisk eigi ér, 48. In MSS. of the middle of the 13th century the old form still occurs, e. g. Ó. H., ér hafit, 52; ér skolu, 216; þegar er ér komit, so soon as ye come, 67; sem ér mynit, 119; ér hafit, 141; til hvers er ér erot, that ye are, 151; ef ér vilit heldr, 166; ér erot allir, ye are all, 193; sem ér kunnut, 196; sem ier vilit, 205; sem ér vitoð, as ye know, 165; ef ér vilit, 208; þeim er ér sendoð, those that ye sent, 211: the Heiðarv. S. (MS. of the same time)—unz ér, (Ísl. ii.) 333: ef ér þurfut, 345; er it farit, 346 (twice); allz ér erut, id.; er ér komið, as ye come, id.; en ér sex, but ye six, 347; ok ér, and ye, 361; ér hafit þrásamliga, 363; eða it feðgar, 364: Jómsvík. S.—ef ér, (Fms. xi.) 115, 123: Mork. 9, 63, 70, 98, 103, 106, passim. It even occurs now and then in Njála (Arna-Magn. 468)—ér erut, ye are, 223; hverrar liðveizlu ér þykkisk mest þurfa, 227: ér ertuð hann, Skálda 171; Farið-a ér, fare ye not, Hkr. i. (in a verse). It is still more freq. after a dental ð, t, þ; in old MSS. that give þ for ð it runs thus—vitoþ ér, hafiþ ér, skoluþ ér, meguþ er, lifiþ ér, etc., wot ye, have ye, shall ye, may ye, live ye, etc.; hence originates by way of diæresis the regular Icel. form þér, common both to old and mod. writers; vide þú, where the other forms will be explained.

* * *

1) a means off passage, ship; bjarga fari á floti, to save a vessel qflaat; in compds., a trading vessel (Íslands-far, Englands-far);

2) passage; taka (fá, ráða) sér fari or far, to take a passage in a ship; beiðast fars, to ask for a passage; synja e-m fars, to deny one a passage; banna e-m f., to forbid one to sail (cf. farbann);

3) trace, print, track (Sveinki rak lömb sín til fjöru í förin); villast hundarnir farsins, the hounds lose the track; of et sama f., on the same subject;

4) life, conduct, behaviour; í fari konungsins in the king’s character;

5) state, condition (gefa þeir eigi gaum um hennar far) f. veðranna, the course of the winds; at fornu fari, of yore, of old.

* * *

I. motion, travel; rare in this sense, as the fem. för and ferð, q. v., are used instead.

β. of the clouds, in the phrase, far á lopti, drift in the sky.

II. a means of passage, a ship; far er skip, Edda 110, Skálda 163: the allit. phrase, hvert fljótanda far, every floating vessel, Fms. xi. 125, Fær. 260; at bjarga fari á floti, Hm. 155.

2. in compds, a trading vessel; Íslands-far, an Iceland-trader, Fms. vi. 370, vii. 32; Englands-far, an English-trader, ix. 41; Dýrlinnar-far, a Dublin ship, Eb. 254; fjögra-, tveggja-, sex-manna-far, a four-, two-, six-oared boat.

3. passage, in the phrases, taka sér (e-m) fari, fá sér fari, ráða sér fari, usually so in dat., but in mod. usage acc. (taka, ráða sér far), to take a passage in a ship, Gþl. 516, Grág. ii. 400, 406 (acc.), Ld. 50, Landn. 307, Eg. 288, Nj. 111, 112, Ísl. ii. 199, Eb. 194; beiðask fars, id., Grág. i. 90, Fms. vi. 239; banna e-m far, to forbid one a passage, stop one (far-bann), Landn. 307; synja e-m fars, to deny one a passage (far-synjan), Hbl. 54; at þeir hafi allir far, Jb. 393.

III. a trace, track, print, Hom. 120; Sveinki rak lömb sín til fjöru í förin, at eigi mátti sjá tveggja manna för, Njarð. 376; nú villask hundarnir farsins, the hounds lost the track, Fms. v. 147, cp. O. H. L. 83: metaph., of et sama far, on the same subject, of a book, Íb. (pref.): in many compds, a print, mark of anv kind, fóta-för, footprints; skafla-för, the print of a sharp-shod horse; nálar-far, a stitch; fingra-för, a finger-print; tanna-för, a bite; nagla-för, the marks of nails, John xx. 25; knífs-far, a knife’s mark; eggjar-far, the mark of the edge, in a cut; járna-far, the print of the shackles; kjal-far, the keel’s track, wake of a ship; um-far, a turn, round; saum-far, a rim on a ship’s side.

IV. metaph. life, conduct, behaviour; hugar-far, geðs-far, lundar-far, disposition, character; ættar-far, a family mark, peculiarity; dag-far, daily life, conduct of life; í góðra manna fari ok vándra, 677. 3; hvat þess mundi vera í fari konungsins, in the king’s character, Fms. v. 327; ek vissa þá marga hluti í fari Knúts konungs, at hann mætti heilagr vera, xi. 287; nokkut af fyrnsku eptir í fari hans, iii. 131.

2. estate, condition; ok gefa þeir eigi gaum um hennar far, N. G. L. i. 226; sem hann hafði skírt far sitt, made known his state, how he fared, 34; aldar-far, Lat. genius seculi; dægra-far, q. v.: sára-far, the state of the wounds; víga-far, q. v.; heilindis-far, health, Mar. 124; far veðranna, the course of the winds, Eb. 218; þá skrifaða ek þessa (bók) of et sama far, on the same subject, Íb. (pref.)

3. the phrase, at forni fari, of yore, of old, Gþl. 85, 86, Eg. 711; at fornu fari ok nýju, of yore and of late, D. N.; at réttu fari, justly.

β. the phrase, göra sér far um e-t, to take pains about a thing.

B. = fár, q. v., bale, ill-fate (rare); far er reiði, far er skip, Edda 110; at hann mundi fara þat far sem hans formaðr, that he would fare as ill as his predecessor, Bs. i. 758: cp. the dubious phrase, muna yðvart far allt í sundi þótt ek hafa öndu látið, your ill-fate will not all be afloat, i. e. cleared off, though I am dead, Skv. 3. 51; vera í illu fari, to fare ill, be in a strait, Orkn. 480; ok vóru í illu fari hér um, Stj. 394. Judges viii. 1, ‘and they did chide with him sharply,’ A. V.; at hann skyldi í engu fari móti þeim vera, that he should not be plotting ( brooding mischief) against them, Sturl. iii. 121 C.

* * *

(-ða, -t), v.

1) to accompany, help, with dat.; f. e-m at, f. e-s málum, to side with one, take one’s part;

2) to lead, guide one (yðr var fylgt í kornhlöðu eina);

3) to pursue (f. fast flóttamönnum);

4) to follow, be about one (konungr lét sveininn f. móður sinni);

5) to follow, observe (f. e-s ráðom, f. hirðsiðum);

6) to belong, or pertain to (segl ok reiði er fylgðu skipinu);

7) láta f., to add; þat lét hann f., at, he added that;

8) refl., fylgjast, to follow one another; fig. to hold together (hann bað sína menn f. vel, hold well together).

1) guidance (beiða e-n fylgju);

2) female guardian spirit; attendant spirit in animal form (þú munt vera feigr maðr ok muntu hafa sét fylgju þína).

* * *

n, f. = fylgð, Grág. i. 343; bjóða e-m fylgju sína, ii. 56, v. l., Ísl. ii. 340; í förum ok fylgju með e-m, Stj. 135, 222; koma í fylgju með e-m, Rb. 356.

II. metaph. a fetch, a female guardian spirit of the heathen age, whose appearance foreboded one’s death, cp. Hkv. Hjörv. (the prose); þú munt vera feigr maðr ok muntú séð hafa fylgju þína, Nj. 62, Hallfr. S. ch. 11: also whole families had a fylgja (kyn-f., ættar-f.), get ek at þetta hafi engar konur verit aðrar en fylgjur yðrar frænda, Fms. ii. 195; eigi fara litlar fylgjur fyrir þér, x. 262, Vd. ch. 36; nú sækja at fylgjur Úsvífs, Nj. 20; manna-fylgjur, Bjarn. 48, Lv. 69; fuglar þeir munu vera manna-fylgjur, Ísl. ii. 196; marr ( a horse) er manns fylgja, Fs. 68; liggja fylgjur þínar til Íslands, thy guardian angels, good angels, point to Iceland, i. e. thou wilt go thither, Orkn. 14; þínar fylgjur mega eigi standask hans fylgjur, Gullþ. 11, Lv. 104; hafa þeir bræðr rammar fylgjur, Fs. 50:—in mod. lore (as also sometimes in the Sagas, e. g. Nj. l. c.) fylgja means a ‘fetch,’ an appearance in the shape of an animal, a crescent, or the like going before a person, only a ‘fey’ man’s fylgja follows after him.

2. = Lat. secundinae, a baby’s caul, cp. Germ. glückshaube; barns-f., Bs. ii. 168, freq. in mod. usage, cp. Ísl. Þjóðs. i. 354.

III. in pl. a law phrase, kvenna-fylgjur, abduction or elopement, Grág. i. 342 (cp. fylgja l. 4. below).

COMPDS: fylgjuengill, fylgjukona.

= líkr.

* * *

adj., mod. líkr; in old poems in alliteration the g is always sounded, e. g. glíkr er geira sækir | gunnsterkr …, Bjarn. 33; urðu-a it glíkir | þeim Gunnari, Gh. 3; glík skulu gjöld gjöfum, Hm. 45; Baldri glíkan bur, Ls.; but the vellum MSS. use both forms, though glík is more freq. in the older, líkr in the later; sometimes false readings arose, e. g. ólíkt ( unlike) hafa gört þeir menn, Bs. i. 140, where the sense requires glíkt, but the lower part of the g having been obliterated, the transcriber read it as o; or Fs. 22, where ugglikt ( suspicious) yields no meaning, and is to be read úglíkt (different, quite another thing): [Ulf. galeiks = ομοιος; A. S. gelîc; Engl. alike, like; O. H. G. glîk; mod. Germ. gleich; Swed. lik; Dan. lig]:—like, alike; with dat., sonr er feðr glíkari en dóttir, Eluc. 10; annarr atburðr varð enn þessum glíkr, Bs. i. 346; ekki því grjóti glíkt öðru er þar er, Eg. 142; því glíkt, as adv. such-like, in like manner, Post. 686 C. 2; lifði því líkara sem hann væri ílldýri, Ísl. ii. 481; fríðr sýnum ok mjök líkr föður sínum, Fms. i. 14, x. 265; ok er Kári öngum manni líkr, K. has no match, Nj. 265; skal ek eigi göra þik þeim líkastan er þú vill líkastr vera en þat er Óðinn, Sturl. i. 101; þat þótti mér líkara harmi en skaða, Ld. 126; landi líkari en fiski, Sks. 139; þá munu þit verða Guði lík, 503; svá sem þeir menn verða líkastir er tvíburar eru, Rb. 100; hnot eða myl, eða líkt, or the like, Edda 109; líkt ok ekki, like nothing, Gullþ. 54; er ok eigi líkt (i. e. it is beyond comparison) hvárt sannari er sú saga, eðr hin, Fms. viii. 1; cp. ok er þat úglíkt hvárt þú ferr í lofi mínu, eðr …, Fs. 22 (vide above):—at glíku (líku), adv. all the same, nevertheless; því at jarl hefir at líku líf várt, ef hann vill eptir því leita, Nj. 267; þykki mér þat at glíku, it seems to me all the same, Ísl. ii. 483: so in the phrase, leggja til líka, to settle; at þeir vildi allt til líka leggja með góðra manna ráði, Dipl. ii. 11; því-líkr, ‘that-like,’ such; ú-líkr, unlike; slíkr, qs. svá-líkr, such, Germ. solch = so like.

II. metaph. likely, probable, Fs. 4; en þó er þat líkast at hann snúisk til várrar ættar, Nj. 38; þat er líkara at fyrir öðru þurfi ráð at göra, 261; þat er ok líkast at þeir komist þar at keyptu, Eg. 64; Björn segir þat líkast at hann mundi fara af landi á brott, 156; þat var líkara, Ísl. ii. 141: neut. líkt, likely; ok líkt at þér fylgi gipta, Fms. vi. 8; hann kallaði þá líkasta til slíkra íllbragða, 379; ok líkara at hann mundi koma í Þórarinsdal, Bjarn. 6l; þá þyki mér þat líkt, at …, Sks. 52.

2. likely, promising, to the purpose; taka oss þar fari hverr sem líkast þykkir, Nj. 259; nær líkast væri til at veita atför jarli, Fms. i. 54; þá leituðusk þeir um hvar líkast var út at komask, Eg. 233; mér þykir eigi til líkt ( it looks not well) um ferð þeirra bræðra, Vígl. 25; sá hann eigi annan líkara útveg, Bs. i. 690; því at þeir sá þá sinn kost engan annan líkara, Fb. i. 405; kann vera at endirinn verði líkari ( better) en upphafit, Bs. ii. 64; at þat væri líkast til heilla sátta, Fms. iv. 139; til þeirrar stundar sem mér þyki nokkuru líkast at fram megi komask þetta eyrendi, 133.

(gen. pl. greyja), n.

1) bitch;

2) paltry fellow, coward.

* * *

n., pl. greyja, a greyhound; greyjum sinum gullbönd sneri, Þkv. 6, Hm. 100 (of a lap dog); grey ( a bitch) þykki mér Freyja, Jb. ch. 10: metaph. a paltry jellow, coward; grey þitt, Gísl. 68; grey eðr bleyðimaðr, Fagrsk.; grey eðr ættar-skömm, Mirm.; greyja atgangr, a dog-fight, Fms. viii. 308.

* * *

1) guardian spirit;

2) luck, good fortune.

* * *

u, f. luck, fortune; prop. in a personal sense, a guardian spirit, answering to the guardian angel of Christians; derived from hamr, for the guardian spirits of men—and every man had his hamingja—were believed to take the shape sometimes of animals, sometimes and more commonly of human beings, esp. that of women; but they were themselves supernatural beings; that the hamingjur were giant-females proceeding from the great Norns—who were the hamingjur of the world—is borne out by the passage in Vþm. 48, 49. Hamingja and fylgja or fylgju-kona (Hallfred S. ch. 11) seem to be nearly synonymous, as also gæfa, gipta, auðna, heill; but hamingja is the most personal word, and was almost symbolical of family relationship. At the hour of death the hamingja left the dying person and passed into a dear son, daughter, or beloved kinsman; cp. Hallfr. S. ch. 11, and esp. the charming tale in Glúm. ch. 9. One might also impart one’s own good luck to another, hence the phrase leggja sína hamingju með e-m, almost answering to the Christian, ‘to give one’s blessing to another.’ Examples: sögðusk mundu leggja til með honum hamingju sína, Ld. 74; h. ok gæfa, Fms. vi. 165; þú en ústöðuga h., Al. 23; h. konungsins, 22; ok mun kona sjá hans h. vera er fjöllum hærra gékk, Glúm. 345; etja hamingju við e-n, Fb. ii. 65; ok reyna hvat hamingjan vill unna þér, Fs. 4; vilnask ( hope) at h. mun fylgja, 23; vera má at þat sé til h. várrar ættar, 11; langæligar nytjar munu menn hafa hans hamingju, Bs. i. 229; forlög ekki forðumst ill | fram kemr það hamingjan vill, Úlf. 3. 69; meiri í hreysti en hamingju, Gullþ. 21; sigri eðr hamingju manns þessa, Fs. 10. It is still used in Icel. almost as Heaven, Providence; það má Hamingjan vita, God knows; eg vildi Hamingjan gæfi, would to Heaven! Guð og Hamingjan, God and Good Luck; treysta Guði og Hamingjunni; eiga undir Hamingjunni, to run the risk; and in similar phrases.

COMPDS: hamingjudrjúgr, hamingjuhjól, hamingjuhlutr, hamingjulauss, hamingjuleysi, hamingjumaðr, hamingjumikill, hamingjumót, hamingjuraun, hamingjusamligr, hamingjuskipti, hamingjuskortr, hamingjutjón.

(hníg; hné and hneig, hnigum; hniginn), v.

1) to fall gently, sink down (hné Guðrún höll við bólstri); h. at armi e-m, to sink into one’s arms;

2) to flow (hnigu heilög vötn af himinfjöllum);

3) to sink down, fall dead (= h. at velli); h. at grasi, í gras, to bite the grass;

4) to incline, turn; eigi mátti sjá hvernig h. mundi, which way the scale would turn (in a battle);

5) h. til e-s, to turn towards (var jafnan þeirra hlutr betri, er til hans hnigu); h. til liðs, hjálpar við e-n, to side with one pp., hniginn, advanced (stricken) in years, = h. á aldr, h. at aldri; of a door, shut; var hurð hnigin, the door was down; hurð hnigin á hálfa gátt, á miðjan klofa, half shut, half down.

* * *

pres. hníg; pret. hné, hnétt, hné, pl. hnigu; sing. hneig is very rare in old vellum, e. g. Sks. 112, Fms. vi. 280, viii. 21, Mork. 60, Fb. i. 106, Ó. H. 89, else always hné, as also in mod. poets—Jesú blóð hér til jarða hné | jörðin aptur svo blessuð sé, Pass. 3. 10; part. hniginn: with neg. suff., pret. hnék-at, Og. 11; pres. hnígr-a, Hm. 159, Eg. (in a verse); [Ulf. hneivan = κλίνειν, Luke ix. 12; A. S. hnîgan, pret. hnâh; O. H. G. hnîgan; cp. hneig-ja]:—to bow down, sink, fall gently; of a stream, the sun, a felled tree, a dying man, etc., heilög vötn hnigu af fjöllum, Hkv. 1. 1; fóru þar til er vötn hnigu til vestr-ættar af fjöllum, Orkn. 4; tré tekr at hníga ef höggr tág undan, Am. 56: to sink, fall dead, h. at velli, Hkv. 2. 8; Baldr er hné við bana-þúfu, Hdl.; Hamðir hné at húsbaki, Hðm. 32; hnígra sá halr fyrir hjörum, Hm. 159, Skm. 25, Hkm., Nj. 191; hniginn fyrir oddum, Darr.; hniginn í hadd jarðar, Bm.; hné hans um dólgr til hluta tveggja, hendr ok höfuð hné á annan veg, Skv. 3. 23; ok kvað annan-hvárn verða at h. fyrir öðrum, Ísl. ii. 263; sinn veg hné hvárr þeirra af húsmæninum, 195; síðan hné hann aptr ok var þá dauðr, Ó. H. 223; þá hné (hneig Ed.) hann á bak aptr ok var þá andaðr, Lv. 70; Hjálmarr hnígr at (þúfunni) upp, Fas. ii. 216; þá hné hann aptr ok sprakk af harmi, i. 357 (Fb. i. 106); hné margr maðr fyrir honum ok lét sitt líf, Fb. i. 193: the phrase, hníga at velli, h. í gras, h. at grasi, to sink to the ground, bite the grass, Hkv. 2. 8; áðr en ek hníga í gras, Ísl. ii. 366; mann mun ek hafa fyrir mik áðr ek hníg at grasi, Njarð. 378; mannfólkit greipsk í bráða-sótt, svá at innan fárra nátta hnigu ( died) sjau menn, Bs. ii. 35; Einarr sat svá at hann hneig upp at dýnunum, ok var þá sofnaðr, Fms. vi. 280, (hneg, Mork. 60, l. c.); hann hné niðr höfði sínu, he drooped with his head, Karl. 489; þá hné Guðrún höll við bólstri, G. sank back in the bed, Gkv. 1. 15.

2. poët.,

α. of ships, to rise and fall, toss on the waves; skip hnigu um lög, Lex. Poët., Fms. vi. (in a verse).

β. hníga at rúnum, Gkv. 3. 4; h. at armi e-m, to sink into his arms, Hkv. 2. 23.

3. with prepp.; h. til e-s, to swerve towards; þeim er hníga vilja til hans vináttu, Fms. viii. 239; sá er yður þjónosta hneig til, whom you served, 21; var jafnan þeirra hlutr betri er til hans hnigu, 47, vi. 414; ok því á hann heldr til vár at hníga en yðar, Stj. 540; allir konungar þeirra landa hnigu undir hans vald, 560: to bow down, pay homage to another, allir menn er þar vóru hnigu þeim manni, Eb. 330; Emundr gekk fyrir hann ok hneig honum ok kvaddi hann, Ó. H. 85; hinir hæstu turnar hafa nú numit honum at hníga, Al. 90; hann hnígr ( yields) eigi fyrir blíðu né stríðu, 625. 95.

II. metaph., h. til liðs, hjálpar við e-n, to side with one; þessir hnigu allir til liðs við Karl inn Rauða, Lv. 137; hnékat ek af því til hjálpar þér, Og. 11; hneig mikill fjölði engla til hans, Sks. 112 new Ed.: to incline, turn, of a scale in the balance, þá hnígr mannfallit í þeirra lið, of a battle, Al. 134; ok var þat lengi at eigi mátti sjá hvernig hníga myndi, which way the scale would turn (in a battle), Orkn. 70, 148; hnígr nú sýnt á Frankismenn, the day turns visibly against the F., Karl. 193.

III. part. act., at hníganda degi, at the fall of day, Sks. 40; vera hnígandi, to be failing, on the decline, Karl. 162; með hníganda yfirbragði, with a falling, drooping face, 542.

2. pass. hniginn, stricken in years; Þorsteinn var þá hniginn, Ld. 24; mjök h., well stricken in years, Fms. ix. 501; hann görðisk þá heldr hniginn at aldri, Eg. 187; hniginn á aldr, id., Orkn. 216, 346; h. í efra aldr, Fb. i. 346.

β. of a door, shut; the word hnigin shews that in olden times the door was shut up and down, as windows at the present time, and not moved on hinges; var hurð hnigin, Rm. 23; hnigin á gátt, sunk in the groove, Gísl. 16; h. á hálfa gátt, half shut, half down the groove; hurð h. á miðjan klofa, id., Fms. iii. 74; h. eigi allt í klofa, 125; hnigin er helgrind, Fas. i. (in a verse).

(-s, -ar), m.

1) kettle, cauldron;

2) hot spring (hverrinn var bæði heitr ok djúpr); holtriða h., ‘rock-cauldron’, cave.

1) interrog., used both substantively and adjectively, who, which, what? hverjar ero þær meyjar? who are these maids? h. á hestinn? who owns the horse? h. er þessi maðr? who is this man? hvern enda? what end?

2) indef. each, every one, as subst., with gen.; manna h., every man; fróðra h., every wise man; h. várr, each of us; as a., h. gumi, every man; hverjan or hvern dag, every day; as adv., í hverju, moment (veðrit óx í hverju);

3) any (fyrir útan hverja hjálp);

4) with the relat. part. ‘er’ or ‘sem’, whosoever, whichever (þá skulu þeir þegar drepa hann h. sem hann er);

5) with another pron. or adj; h. at öðrum, one after another (hverja nótt eptir aðra); at öðru hverju, every now and then, hverir tveir, every two and two; þriðja hvert ár, every three years (= á hverjum þremr árum); hverr … sinn, every one … his (hverr maðr í sínu rúmi);

6) relat. (rare), who, which.

* * *

m., pl. hverar:

I. a cauldron, boiler; hver kringlóttan af eiri, Stj. 564; heyrði til höddu er Þorr bar hverinn, Skálda 168, Hym. 1, 3, 5, 9, 13, 27, 33, 34, 36, 39 (of a boiler); hefja af hvera, Gm. 42, = mod. taka ofan pottinn; in Gkv. 3, 6, 9, 10, ketill and hver are synonymous: hver-gætir, m. a cauldron-keeper, cook, Am. 58: hvera-lundr, m. a cauldron groove, Vsp. 39: Hver-gelmir, m. local name of the northern Tartarus, the abyss, Edda.

II. metaph. in volcanic Icel. this word was taken to express the hot springs, and it is so used to the present day (in pl. often hverir), Sd. 191, Grett. 141 (hverar), Bs. i. 322, Ann. 1294, and freq. in local names. In the west the largest hverar are those in Reykjahólar, Eggert Itin. 382; in the north the Reykja-hver; Hvera-vellir in the wilderness Kjöl, 637; Reykjadals-hverar, among which the largest is the Uxa-hver, and Baðstofu-hver, 640, 641. In the east there are only a few, see Itin. 798; whereas the south is very rich in such springs, especially the neighbourhood of Haukadal (Geysir, Strokkr), see Ann. 1294; Grafar-hver, 890; Reykjaness-hverar, 895, (whence Hver-hólmr, the name of a holm); the springs in Krísuvík, 897; the hverar in Reykja-holt and Reykja-dalr: they are found even in glaciers, as in Torfa-jökull, 766.

COMPDS: hverafuglar, hverahella, hverahrúðr, hveraleir, hveraslý, hverasteinar, hveravatn, hvera-lundr in Vsp. an Icel. origin of this poem is suggested by Prof. Bergmann in his Poëmes Islandaises, Paris 1838, p. 183, as the verse seems to refer to volcanic agencies.

pron. interrog. and indef.; at the present day proncd. hvur, with u throughout, and in mod. printed books usually spelt hvör, a form no doubt derived from the dual hvárr (hvorr), used in a plur. sense: for its declension, see Gramm. p. xxi; an acc. hverjan, Hým. 39; hverjan morgin, Vsp. 22, Fb. ii. 71 (in a verse); hverjan dag, Vþm. 11, 18, 23, 41, Gm. 8, 14, 20, 29; hverjan veg, Vþm. 18; whence the contracted form hvern. [The Gothic has a threefold interrog. pron., a sing. hwas, hwo, hwa; a dual, hwaþar; and a plur. hwarjis, hwarja, hwarjata. To the first of these pronouns answers the old Icel. form hvar, A. S. hwa, Scot. who, Engl. who, Swed. ho, Dan. hvo, cp. Lat. quis; but this pronoun is defective, and remains only in the neut. hvat, q. v., Ulf. hwa, A. S. hwat, Engl. what, Germ. was, Dan.-Swed. hvad, Lat. quid: the dat. masc. hveim is obsolete, Goth. hvamme, Engl. whom, Dan. hvem: the dat. hví (see hvat II, III): a nom. masc. hvar (hva-r) seems to be used a few times in old MSS. (e. g. Kb. of the Grágás), but it is uncertain, as the word is usually abbreviated h^er or h^ur: a gen. sing. hves (Goth. hwes, North. E. whese) occurs, hves lengra, how much farther? Hom. (St.) 50; til hves, to what? 65: possibly the απ. λεγ. hós, Ls. 33, is a remnant of the old gen. To the Goth. dual answers the Icel. hvárr (hvaðarr), q. v. To the Goth. plur. answers the Icel. hverr, with characteristic j, which is used in sing. and plur. alike. In the neut. sing. the two forms, hvat and hvert, are distinguished thus, that hvat (hvað) is interrog., hvert indef., e. g. hvað barn, what bairn? but hvert barn, every bairn.]

A. Interrogative, = Lat. quis, quae, quid? who, what, which? as substantive and adjective, direct and indirect; hvers fregnit mik? Vsp. 22; hverjar ro þær meyjar? Vþm. 48; hverir æsir? 30, Fsm. 8, 34; hverr er sá enn eini? Fas. ii. 529; hverir hafa tekið ofan skjöldu vára? Nj. 68; hverju skal launa kvæðit? Ísl. ii. 230; hverr er sá maðr? Fms. ii. 269; telja til hvers hann hafði neytt eði hvers úneytt, Grág. i. 155; spyrja hverja þeir vilja kveðja, ii. 24; kveða á þingmörk hver eru, i. 100; (segja) hverjar guðsifjar með þeim eru, 30; hugsa til hvers þú munt færr verða, Fms. i. 83; vita hverr þú ert, ii. 269; vita hvert biðja skal, Edda; þeir þóttusk sjá til hvers aetlað var, Fms. ix. 461; eigi veit ek til hvers ek má ætla, Bs. i. 541; hón segir honum hvers efni í eru, how matters stood, 539; þeir vissu hverju hann ætlaði fram at fara, Fms. i. 291; hann segir hverrar ættar Ólafr var, 81; sögðu með hverju (erendi) þeir höfðu farit, Eg. 281.

2. with the notion of Lat. qualis; en hvat kemr þér í hug, hverr ( qualis) ek muna vera þeim Írum, ef? …, Fas. ii. 529; þeim þótti úsýnt hverr friðr gefinn væri, Fms. v. 24; sá einn veit, hverju geði styrir gumna hverr, Hm. 17.

B. Indefinite pronoun, = Lat. quisque, every one, each, used both as substantive and as adjective:

1. as subst.; with gen., þat sæti ætlaði sér hverr sona hans, Fms. i. 7; manna, seggja, lýða, gumna hverr, every one of the men, every man, Hm. 14, 17, 53–55, Sól. 49; fróðra hverr, every wise man, Hm. 7; ráðsnotra hverr, 63: absol., as in the sayings, hverr er sjálfum sér næstr; bærr er hverr at ráða sínu; djarfr er hverrum deildan verð; fróðr er hverr fregnvíss; hverr er sinnar hamingju smiðr; dauðr verðr hverr, Hallfred; hail er heima hverr, Hm.; kveðr hverr sinnar þurftar: lét harm þar tala um hvern þat er vildi, Eb. and passim: with a possess, pron., ef sér ferr hverr várr, each of us, Glúm. 329.

2. as adj., á hverju þingi, Hkr. ii. 300; hverjan dag, every day, Vsp., Vþm., Gm.; í hverri tíð, at any time, Hom. 112; hver undr, Fs. 115; hverjum manni, Nj. 6; meiri ok sterkari hverjum manni, Hkr. i. 148; hver spurning liítr til svara, Sks. 307; hverr gumi, Hm. 13, passim.

3. as adv., í hverju, evermore; veðrit óx í hverju, Fms. vi. 379; þykir harðna sambúðin í hverju, grew ever worse and worse, xi. 441; veðrit óx í hverri, Skáld. H. 4. 14.

II. any; fyrir utan hverja hjálp, Hom. 159: esp. if following after a compar., es meiri fögnuðr boðinn á þessi tíð en á hverri annarri, Hom. (St.); hefir þetta með meirum fádæmum gengit heldr en hvert annarra, Band. 33 new Ed.

III. adding the relat. particle er or sem, whosoever, whichsoever, whatsoever; hvers sem við þarf, Fms. i. 306; þá á þá sök hverr er vill, Grág. i. 10; hverr er svá er spakr, Hom. 2; hverju sinni er, whensoever, Str. 27 and passim.

IV. with another pron. or adj.; hverr at öðrum, one after another, Eg. 91, Fs. 158; hvert at öðru, Fas. ii. 556; hvert sumar frá öðru, Grág. i. 92; hverja nótt eptir aðra, Þiðr. 53, 150; at öðru hverju, now and then, adverbially; hverir tveir, every two and two, by twos, Fms. iv. 299; þriðja hvert ár, every three years, Fas. ii. 64; á hverjum þremr árum, id., Stj. 573; dag inn sjaunda hvern, K. ÞK.; þriðja hvert sumar, Landn. 299; annan hvern dag, níundu hverja nótt, Skm. 21, Nj. 190.

2. hverr … sinn, every … his; hverr maðr í sínu rúmi, Nj. 51; hverr sér, each separately; sér hverr, each in particular, every one; at serhverju hofi, at every single temple, Landn. 336 (App.); þó at ek greina eigi ser hvat, though I do not tell each thing in detail, Bs. i. 64; sérhverja atburði, 134; sérhverjum hlut, Fms. v. 333; sérhverjum þeirra, Nj. 256, Landn. 35, Sturl. ii. 175; sérhvern fingr, Fas. iii. 345; sérhvern mann, Fms. i. 149; allir ok sérhverir, all and several, i. e. everyone, Grág. ii. 36, 140, Eluc. 43, H. E. i. 468; einn ok sérhverr, one and all, every one, Skálda 161; hverr sem einn, each as one, all like one man, 165, Al. 91, 93, Barl. 40, Stj. 4; hvereinn, every one.

C. Relative, = Lat. qui, quae, quod, Engl. who, which, only in later writers of the end of the 13th and the 14th centuries, and since freq. in N. T., Vídal., Hymns; at first it was seldom used but with the particles er, at, as in Engl. who that …, which that …; þat herbergi, í hverju er …, in which that …, Stj.; takandi vátta, hverir at sóru fullan bókareið, Dipl. ii. 2; með fullkomnum ávexti, hverr at þekkr mun verða, Fms. v. 159 and passim: singly, tvær jarðir, hverjar svá heita, Dipl. v. 27; Guðs orð, hver frjófgask munu, Fms. v. 159; Gerhardus, hverr með fögrum píslar-sigri fór brott, Mar.; með hverjum hann hugar-prýði vann, Fb. iii. 567.