quom

ā-mŏvĕo, mōvi, mōtum, 2, v. a., to remove from, to put or take away, to withdraw (esp. with effort or trouble; syn.: dimoveo, abduco, averto, arceo, repello): proprie amovetur saxum de loco, Don. ad Ter. Ad. 4, 2, 14; cf.:

amoveamus lapidem de ore putei,

Vulg. Gen. 29, 8; v. amolior.

In gen. (class.): me exinde amovit loco. Plaut. Truc. 1, 1, 64:

Ubi erit empta, ut aliquo ex urbe (eam) amoveas,

id. Ep. 2, 2, 94:

testem hanc quom abs te amoveris,

Ter. Hec. 4, 4, 72:

Age, tamen ego hunc amovebo,

id. Ad. 4, 2, 14:

illum ex istis locis amove,

Cic. Att. 1, 12:

juvenes amoverunt eum,

Vulg. Act. 5, 6:

lex Porcia virgas ab omnium civium corpore amovit,

Cic. Rab. Perd. 4, 12:

Ille est amotus,

Plaut. Bacch. 4, 8, 64:

amoto custode,

Prop. 1, 11, 15:

amotis longius ceteris,

Curt. 7, 1:

alia amovimus ab hostium oculis,

Liv. 5, 51:

imagines ex bibliothecis amovere,

Suet. Calig. 34; id. Caes. 68; id. Ner. 47.—Hence: se amovere, to retire, withdraw:

te hinc amove,

off with you! Ter. Phorm. 3, 3, 33:

e coetu se amovissent,

Liv. 3, 38:

qui memet finibus umquam amōrim Ausoniae,

Sil. 17, 224:

statuit repente recedere seque e medio quam longissime amovere,

Suet. Tib. 10.— Trop. of abstract ideas, to put away, cast off, etc.:

segnitiem amove,

Plaut. As. 2, 1, 6:

suspitionem ab aliquo,

id. Trin. 3, 3, 54:

socordiamque ex pectore,

id. Ps. 1, 2, 11; so,

crapulam,

id. ib. 5, 1, 35:

amoto metu,

Ter. And. 1, 2, 10:

qui istum amorem ex animo amoveas,

id. ib. 2, 1, 7:

opinionem,

id. ib. 3, 2, 30:

misericordiam,

Vulg. 2 Macc. 6, 16:

amove malitiam a carne,

ib. Eccl. 11, 10:

bellum,

Liv. 5, 35:

amoto quaeramus seria ludo,

jesting aside, Hor. S. 1, 1, 27 al. — Poet., of time, to take with itself: quaecumque vetustate amovet aetas, * Lucr. 1, 225.—

Esp.

In and after the Aug. per., to take away by stealth, to steal (euphemist. for furari, furtum facere):

boves Per dolum amotas,

Hor. C. 1, 10, 10:

si filia familiares res amoverit,

Dig. 25, 2, 3:

aliquid ex heredidate,

ib. 29, 2, 70 al. —

In post-Aug. prose (perh. only in Tac.), to banish:

amotus Cercinam quattuordecim annis exilium toleravit,

Tac. A. 1, 53:

in insulam,

id. ib. 4, 31:

Cretam,

id. ib. 4, 21:

aemulationis suspectos per nomen obsidum amovere,

id. ib. 13, 9; 14, 57.

ănĭmo, āvi, ātum, 1, v. a. and n. [anima and animus].

To fill with breath or air (cf. anima, I. and II.):

duas tibias uno spiritu,

to blow upon, App. Flor. 3, p. 341, 25:

bucinas,

Arn. 6, p. 196.—More freq.,

To quicken, animate (cf. anima, II. C.): quicquid est hoc, omnia animat, format, alit, auget, creat, Pac. ap. Cic. Div. 1, 57; Lucr. 2, 717:

vitaliter esse animata,

id. 5, 145:

formare, figurare, colorare, animare,

Cic. N. D. 1, 39, 110. stellae divinis animatae mentibus, id. Rep. 6, 15; Plin. 7, 15, 13, § 66. —

To endow with, to give, a particular temperament or disposition of mind (cf. animus, II. B. 1. b.):

utcumque temperatus sit aër, ita pueros orientes animari atque formari, ex eoque ingenia, mores, animum fingi,

Cic. Div. 2, 42, 89: Mattiaci ipso terrae suae solo ac caelo acrius animantur, i. e. ferociores redduntur, are rendered more spirited, * Tac. G. 29.—

In Ovid in a pregnant signif.: aliquid in aliquid animare, to transform a lifeless object to a living being, to change into by giving life (cf. anima, II. C. 3.):

guttas animavit in angues,

Ov. M. 4, 619:

in Nymphas animatā classe marinas,

id. ib. 14, 566.—

Trop., of colors, to enliven:

si quid Apellei gaudent animāsse colores,

Stat. S. 2, 2, 64.—Of torches, to light or kindle:

animare ad crimina taxos,

Claud. Rapt. 3, 386.—Sometimes = recreare, to refresh, revive:

cibo potuque animavit,

Hyg. Fab. 126:

florem,

Plin. 11, 23, 27, § 77; so Pall. 4, 10; or in gen., to encourage, help:

ope animari, Cod. Th. 6, 4, 21, § 3: copiis,

ib. 14, 4, 10, § 5.—And with inf. = incitare, to move, incite to:

Ut hortatu vestro Eustathius, quae de scommate paulo ante dixerit, animetur aperire,

Macr. S. 7, 3.—Hence, ănĭmātus, a, um, P. a.

Animated (cf. anima, II. C.): virum virtute verā vivere animatum addecet, Enn. ap. Gell. 7, 17.—

(Acc. to C.) Brought or put into a particular frame of mind, disposed, inclined, minded, in some way (freq. and class.):

hoc animo decet animatos esse amatores probos,

Plaut. Men. 1, 3, 20: avi et atavi nostri, quom allium ac caepe eorum verba olerent, tamen optime animati erant, Varr. ap. Non. p. 201, 7 (where the play upon olere and animati is to be noticed):

animatus melius quam paratus,

better disposed than prepared, Cic. Fam. 6, 6:

socii infirme animati,

id. ib. 15, 1:

sic animati esse debetis, ut si ille adesset,

id. Phil. 9, 5:

ut quem ad modum in se quisque, sic in amicum sit animatus,

id. Am. 16, 57:

insulas non nullas bene animatas confirmavit,

well affected, Nep. Cim. 2, 4; Liv. 29, 17:

male animatus erga principem exercitus,

Suet. Vit. 7:

circa aliquem,

Just. 14, 1:

hostili animo adversus rem publicam animatus,

Dig. 48, 4, 1: animatus in necem alicujus, Macr S. 1, 11.—In Plaut. with inf.: si quid animatus es facere, Truc. 5, 74.—

Endowed with courage, courageous, stouthearted (cf. animus, II. 2. a. and animosus;

only in ante-class. poetry): milites armati atque animati probe,

Plaut. Bacch. 4, 9, 18: cum animatus iero, satis armatus sum, Att. ap. Non. p. 233, 18:

hostis animatus,

id. ib. p. 233, 18.—

* Sup. Auct. Itin. Alex. 13.— Adv. not used.—

Neutr., to be animate, living (cf. anima, II. C.); so only ănĭ-mans, antis (abl. com. animante, but animanti in Cic. Tim. 6; gen. plur. animantium in Cic., animantum in Lucr., Manil. 4, 374, and App. Mag. 64, p. 536),

P. a., animate, living:

quos (deos) Vitellius ne animantes quidem esse concedat,

Cic. N. D. 3, 4, 11:

mundum ipsum animantem sapientemque esse,

id. ib. 1, 10, 23:

animans composque rationis mundus est,

id. ib. 2, 8, 22. —Hence,

Subst., any living, animate being; an animal (orig. in a wider sense than animal, since it included men, animals, and plants; but usu., like that word, for animals in opp. to men. The gender varies in the best class. writers between masc., fem., and neutr. When it designates man, it is masc.; brutes, com. fem.; in its widest sense, it is neutr.):

sunt quaedam, quae animam habent, nec sunt animalia, etc.,

Sen. Ep. 58, 10 sq.; Lucr. 2, 669; 2, 943:

genus omne animantum,

id. 1, 4; so id. 1, 194; 1, 350; 1, 1033; 1, 1038; 2, 78; 2, 880; 2, 921; 2, 943; 2, 1063; 2, 1071; 3, 266; 3, 417; 3, 720; 5, 431; 5, 855;

5, 917: animantium genera quattuor,

Cic. Tim. 10; 11 fin.:

animantium aliae coriis tectae sunt, aliae villis vestitae, etc.,

id. N. D. 2, 47, 121:

cum ceteras animantes abjecisset ad pastum, solum hominem erexit,

id. Leg. 1, 9, 26:

animantia, quae sunt nobis nota,

id. Tim. 4.—Of animals, living beings, as opp. to plants:

Jam vero vites sic claviculis adminicula tamquam manibus adprehendunt atque ita se erigunt, ut animantes,

Cic. N. D. 2, 47, 120.— Of man: hic stilus haud petet ultro Quemquam animantem, * Hor. S. 2, 1, 40.— Comp., sup., and adv. not used.

annōna, ae, f. [from annus, as pomona from pomum].

In gen., the yearly produce, the annual income of natural products, in the widest sense (cf.:

cibaria annua,

Cato, R. R. 60):

vectigal novum ex salariā annonā,

Liv. 29, 37:

lactis,

Col. 8, 17, 13:

musti,

id. 3, 21, 6; 3, 3, 10.—

Esp.

Means of subsistence, and, for the most part, corn or grain:

annona nisi in calamitate pretium non habet,

Cic. Verr. 2, 3, 98:

vilitas annonae ex summā inopiā et caritate rei frumentariae consecuta est,

id. Imp. Pomp. 15, 44:

uberrimus ager ad varietates annonae horreum populi Romani fore videbatur,

Liv. 7, 31:

clausis annonae subsidiis,

Tac. H. 3, 48 fin.:

provincia annonae fecunda,

id. ib. 1, 11; cf. Suet. Aug. 18:

annonae curam agere,

id. Claud. 18; cf. id. Tib. 8:

praebebant annonam regi,

Vulg. 3 Reg. 4, 7; ib. 4 Reg. 25, 30; ib. Dan. 1, 5 al.—Sometimes contrasted with frumentum, as provisions in gen.: copia frumenti et annona tolerabilis rerum aliarum, a supply, Liv 35, 44.—

1.. Meton., the price of grain or other food:

quom cara annona sit,

Plaut. Capt. 3, 1, 35; id. Stich. 1, 3, 25; Ter. And. 4, 4, 7; Cic. Div. 2, 27 fin.:

annona est gravis,

Plaut. Stich. 4, 2, 53; so Suet. Aug. 25:

incendere annonam,

Varr. R. R. 3, 2, 16:

jam ad denarios quinquaginta in singulos modios annona pervenerat,

Caes. B. C. 1, 52:

nihil mutavit annona,

Liv. 5, 12 (cf. id. 2, 34:

annona vetus): annona acris,

Tac. A. 4, 6:

gravitas annonae,

id. ib. 6, 13:

in annonae difficultatibus,

Suet. Aug. 41:

annona macelli,

id. Tib. 34.—

Trop., the prices, the market:

Qui homines probi essent, esset īs annona vilior,

Plaut. Mil. 3, 1, 140:

Vilis amicorum est annona, bonis ubi quid deest,

cheap indeed is the market of friendship, Hor. Ep. 1, 12, 24:

his opibus numquam cara est annona veneni,

Juv. 9, 100.—Hence sometimes,

Dearness: cena hac annonā est sine sacris hereditas, at the present (i. e. high) market-price, at the present dear rate, Plaut. Trin. 2, 4, 83:

ob annonae causam,

Cic. Dom. 5.—

In milit. lang., provisions, supplies:

necessitas annonam pariter et arma portandi,

Veg. Mil. 1, 19:

annona decem et septem dierum,

Amm. 17, 9.—Hence, meton., the loaves of bread them selves, rations (in this sense only in the plur.): ceteri annonas binas aut ternas accipiebant, [p. 126] Lampr. Alex. Sev. 42; cf. Cod. Th. 7,5.—

Personified, the goddess of the yearly produce:

ANNONAE SANCTAE AELIVS VITALIO, etc.,

Inscr. Orell. 1810.

ăpŭd ( apud down to the time of Caesar, Corp. Inscr. I. 30; I. 196; and after 45 B. C. both apud, Inscr. Orell. 206; 818, and aput, ib. 206; 15; 34; another form of apud was apor, Paul. ex Fest. p. 26 Mull. apud, Ritschl, Rib. in Trag. et Com. Rel., Mull. in Lucil., and Dietsch in Sall.; aput, Lachm., Fleck. in Plaut.; both apud and aput, Mull. in Cat. and Rib. in Verg.) [Corssen once regarded apud as connected with apisci, as juxta with jungo, Ausspr. I. p. 335, 1st ed., but afterwards, ib. 2d ed. I. p. 197, he adopted Pott's view, that it was comp. of Sanscr. api, = to, toward, near (Gr. epi), and ad, old form ar, which view the form apor favors, and thus its strict meaning would be on to, unto; v. infra, IV.]; prep. gov. acc., with, at, by, near (regularly with words denoting rest, and primarily of persons, while ad properly designates only direction, motion, extension, etc., and is chiefly used of places; the diff. between apud and penes is given in Paul. ex Fest. p. 22 Mull.: apud et penes in hoc differunt, quod alterum personam cum loco significat, alterum personam et dominium ac potestatem; v. penes, and cf. Nep. Them. 7, 2: ad ephoros Lacedaemoniorum accessit, penes quos summum imperium erat, atque apud eos (v. infra, I. B. 2. a.) contendit, etc.; and for the difference between ad and apud, cf. Lucil. 9, 58 sq. Mull.: apud se longe alid est, neque idem valet ad se: Intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se; syn.: ad, prope, coram, inter, in with abl.; rare in early Lat.; very freq. in Plaut., less freq. in Ter., seven times in Verg., five times in Juv., three times in Catull., twice in Ov, and once in Hor. and Prop.; never in Tib. or Pers.; very freq. in Cic., the historians, and the Vulg.).

A.. In designating nearness in respect of persons, with, near: apud ipsum adstas, Att. ap. Non. p. 522, 25:

adsum apud te, genitor,

id. ib. p. 522, 32:

alteram (partem) apud me adponito,

Plaut. Trin. 4, 3, 60:

nunc hic apud te servio,

id. Capt. 2, 2, 62:

scriptorum non magnast copia apud me,

Cat. 68, 33 Mull.:

mane apud me,

Vulg. Gen. 29, 19:

Advocatum habemus apud Patrem,

ib. 1 Joan. 2, 1:

cum in lecto Crassus esset et apud eum Sulpicius sederet,

Cic. de Or. 2, 3, 12; so id. Pis. 26, and id. Rep. 3, 28.—

Esp.

a.. With a pron. or subst., apud me, te, se, aliquem, etc., with me, in my house, etc., in one's house, at the house of a person; Fr. chez moi, chez vous, chez soi, etc.:

Quis heri apud te? Naev., Com. Rel. p. 9 Rib.: dico eum esse apud me,

Plaut. Capt. 3, 2, 15; 4, 2, 73:

hic apud me hortum confodere jussi,

id. Aul. 2, 2, 66:

si commodumst, apud me, sis, volo,

Ter. Heaut. 1, 1, 110:

condixerant cenam apud me, Turp., Com. Rel. p. 108 Rib.: quid nunc virgo? Nempe apud test?

Plaut. Trin. 1, 2, 159:

Quid sibi volunt homines isti apud te?

Vulg. Num. 22, 9; ib. Matt. 26, 18:

cenabis bene apud me,

Cat. 13, 1:

apud me habitavit,

Cic. Clu. 33; id. Verr. 4, 111; 5, 77:

apud te cenavit,

id. Div. in Caecil. 58; id. Verr. 4, 49; id. Cael. 26; id. Deiot. 32:

in curia posita potius quam rure apud te, Titin., Com. Rel. p. 142 Rib.: mane apud me etiam hodie,

Vulg. Jud. 19, 9:

tenet intus apud se,

Lucil. 9, 59 Mull.:

Pompeius petiit, ut secum et apud se essem cotidie,

Cic. Att. 5, 6:

apud se fecit manere,

Vulg. Jud. 19, 7; ib. Luc. 11, 37:

de gladiis, quae apud ipsum erant deprehensa,

Cic. Cat. 3, 10:

Cum postridie apud eundem ventum exspectans manerem,

id. Phil. 1, 8:

mansit apud eum quattuor mensibus,

Vulg. Jud. 19, 2; ib. Act. 28, 14:

apud quem deversatus es,

Cic. Verr. 4, 37: apud nympham Calypsonem, Liv. And. ap. Prisc. p. 685 (cf. Hom. Od. 4, 557: Numphês en megaroisi Kalupsous):

habitasti apud Heium Messanae,

Cic. Verr. 4, 18; id. Cael. 51:

Fuisti apud Laecam illa nocte,

id. Cat. 1, 4, 9; id. de Or. 1, 22, 104; id. Att. 1, 8:

apud Ostorium Scapulam epulatur,

Tac. A. 14, 48:

apud Cornelium Primum juxta Velabrum delituit,

id. H. 3, 74; 1, 14:

Factum est, ut moraretur apud Simonem quendam,

Vulg. Act. 9, 43:

invenient hominem apud sororem tuam occultantem se,

Cic. Dom. 83:

qui apud te esset eductus,

id. Quinct. 69:

apud quem erat educatus,

id. Lael. 20, 75:

cum alter ejus filius apud matrem educaretur,

id. Clu. 27:

disciplina C. Cassii, apud quem educatus erat,

Tac. A. 15, 52:

se apud Q. Mucium jus civile didicisse,

id. Or. 30:

apud eosdem magistratus institutus,

Suet. Calig. 24:

servorum manus tamquam apud senem festinantes,

Tac. H. 1, 7:

in convivio apud regem,

id. A. 2, 57: Bene vale;

apud Orcum te videbo,

in the abode of Orcus, Plaut. As. 3, 3, 16:

sacrificasse apud deos, i. e. in templis deorum,

Tac. A. 11, 27:

frater apud Othonem militans,

in the army of Otho, id. H. 2, 26; so,

nec solum apud Caecinam (cognoscebatur id damnum composuisse),

id. ib. 2, 27:

quorum sint legati apud se,

in his camp, Caes. B. G. 4, 8; cf.:

Quos cum apud se in castris Ariovistus conspexisset,

id. ib. 1, 47:

dici hoc potest, Apud portitores eas (litteras) resignatas sibi,

at the custom-house, Plaut. Trin. 3, 3, 64; 3, 3, 80:

Quantillum argenti mihi apud trapezitam siet,

at the banker's, id. Capt. 1, 2, 90:

duo genera materiarum apud rhetoras tractantur, i. e. in scholis rhetorum, as he says just before,

Tac. Or. 35.—Apud me etc. is sometimes added to domi or in aedibus, or interchanges with domi: Me. Ubi namst, quaeso? Ch. Apud me domi, Ter. Heaut. 3, 1, 21:

a me insidias apud me domi positas esse dixerunt,

Cic. Sest. 41:

domi esse apud sese archipiratas dixit duos,

id. Verr. 5, 73; so Vulg. Gen. 27, 15:

quae (signa) cognovi apud istum in aedibus,

Cic. Verr. 1, 50:

esse illa signa domi suae, non esse apud Verrem,

id. ib. 4, 16:

nihil apud hanc lautum, pistor domi nullus,

id. Pis. 67; id. Clu. 165.—Hence,

Trop.: apud se esse, to be at home, i. e. to be in one's senses, be one's self, be sane (only in conversational lang.; most freq. in Ter.; cf. Gr. en heautôi einai, Ar. Vesp. 642; opp. vecors, amens esse, to be out of one's wits, beside one's self; so Gr. phrenôn exestanai, Eur. Or. 1021):

Sumne ego apud me?

Plaut. Mil. 4, 8, 36:

Non sum apud me,

Ter. Phorm. 1, 4, 26, and Afran., Com. Rel, p. 170 Rib.:

Prae iracundia, Menedeme, non sum apud me,

Ter. Heaut. 5, 1, 48:

Vix sum apud me: ita animus commotust metu, spe, gaudio,

id. And. 5, 4, 34:

Num tibi videtur esse apud sese?

id. Hec. 4, 4, 85 (quasi ob amorem meretricis insanus, Don.):

proin tu fac, apud te ut sies,

id. And. 2, 4, 5 (= ut praeparatus sis, Don.); Petr. 129.—

In respect of persons, in whose presence or before whom any thing is done or takes place, esp. of discussions or debates in which the persons have the right of decision (Web. Uebungsch. p. 33), before, in the presence of, = coram, ad.

Of civil or military affairs, before:

cum res agatur apud praetorem populi Romani et apud severissimos judices,

Cic. Arch. 3:

apud eosdem judices reus est factus,

id. Clu. 22, 59:

vis de his judicari apud me?

Vulg. Act. 25, 9:

accusavit fratres suos apud patrem,

ib. Gen. 37, 2; ib. 1 Macc. 7, 6; ib. Joan. 5, 45:

hoc, quod nunc apud pontifices agis,

Cic. Dom. 51; 117:

istud ne apud eum quidem dictatorem quisquam egit isto modo,

id. Lig. 12:

qui hanc causam aliquotiens apud te egit,

id. Quinct. 30; so id. Verr. 2, 100; 3, 114; id. Caecin. 69; id. Sest. 120:

(populus Romanus) mihi potestatem apud se agendi dedit,

id. Verr. 5, 173: Repulsior secunda collatione dixit Cato in ea, quae est contra Cornelium apud populum, Paul. ex Fest. p. 286 Mull.:

tutoresne defendent apud istius modi praetorem?

Cic. Verr. 1, 153; id. Clu. 126: apud te cum sim defensurus me, Vulg. Act. [p. 146] 26, 2:

omnia apud praetores gererentur,

Tac. Or. 38:

causam nescio quam apud judicem defendebat,

Cic. Clu. 74; so Tac. A. 3, 12; id. Or. 19:

apud te defendit alium in ea voluntate non fuisse, in qua te,

Cic. Lig. 6:

apud judicem causam dicere,

id. Quinct. 43; id. Verr. 1, 26; id. Sex. Rosc. 85:

apud aliquem dicere,

id. Lig. 6; id. Deiot. 4:

verba apud senatum fecit,

id. Verr. 2, 2, 20:

habita apud senatum oratione,

Tac. A. 12, 25; 6, 8:

haec apud patres disseruit,

id. ib. 2, 43; 4, 2;

4, 6: modeste apud vos socius populi Romani questus est,

Cic. Verr. 4, 18:

Quae est ergo apud Caesarem querella?

id. Lig. 25:

isne apud vos obtinebit causam, qui etc.,

id. Caecin. 38:

petita multa est apud eum praetorem,

id. Verr. 1, 155:

causam contra aliquem apud centumviros dicere,

id. de Or. 2, 23, 98; Tac. Or. 38:

numerus oratorum quot annis apud magistratus publice subscribitur,

Cic. Verr. 3, 120:

apud eorum quem qui manumitteretur,

Liv. 41, 9: apud proconsules aliquem manumittere, Marcian. ap. Dig. 1, 162.—

In extra judicial cases, before:

apud hunc confessus es et genus etc.,

Plaut. Capt. 2, 3, 52:

nullam causam dico, quin mihi Et parentum et libertatis apud te deliquio siet,

id. ib. 3, 4, 93:

apud erum qui (servos) vera loquitur,

id. Am. 2, 1, 43:

apud novercam querere,

id. Ps. 1, 3, 80:

ego apud parentem loquor,

Cic. Lig. 30:

plura fateri apud amicos,

Tac. A. 14, 62:

aliquid apud aliquem laudare,

Cic. Att. 2, 25; Tac. A. 13, 46; so Vulg. Gen. 12, 15:

aliquem apud aliquos vituperare,

Cic. Phil. 2, 11:

apud quem tu etiam nos criminari soles,

id. Vatin. 29.—

Of one's feelings, views, judgment, with, in the view or sight of, before.

With verbs:

apud Tenedios sanctissimus deus habetur,

Cic. Fl. 61; id. Verr. 1, 49:

quod apud illos amplissimum sacerdotium putatur,

id. ib. 2, 126;

1, 69: si tutoris auctoritas apud te ponderis nihil habebat,

id. ib. 2, 55; id. Planc. 4:

apud judicem grave et sanctum esse ducetur,

id. Q. Rosc. 6:

Quae omnia apud nos partim infamia... ponuntur, Nep. praef. 5: justificatur apud Deum,

Vulg. Gal. 3, 11:

haec apud illos barbatos ridicula videbantur,

Cic. Mur. 26; id. Dom. 101:

unus dies apud Dominum (est) sicut mille anni, et mille anni sicut dies unus,

Vulg. 2 Pet. 3, 8.—

With adjj.:

fuisti apud pontifices superior,

Cic. Dom. 4:

qui honos est apud Syracusanos amplissimus,

id. Verr. 4, 137; id. Font. 36:

quam clara (expugnatio) apud omnes,

id. Verr. 1, 50; 2, 50:

Satis clarus est apud timentem quisquis timetur,

Tac. H. 2, 76; id. Or. 7:

hoc est apud Graecos prope gloriosius quam Romae triumphasse,

Cic. Fl. 31; Tac. H. 5, 17:

quod aeque apud bonos miserum est,

id. ib. 1, 29:

quae justa sunt apud nos,

Vulg. 1 Macc. 11, 33; ib. Rom. 2, 13:

tunc eritis inculpabiles apud Dominum,

ib. Num. 32, 22:

si is pretio apud istum idoneus esset,

Cic. Verr. 2, 121.—

With substt.:

est tanta apud eos ejus fani religio atque antiquitas, ut etc.,

Cic. Verr. 1, 46:

tanta nominis Romani dignitas est apud omnes nationes, ut etc.,

id. ib. 5, 150:

qua (hic) apud omnes Siculos dignitate atque existimatione sit,

id. ib. 2, 111:

Dymnus modicae apud regem auctoritatis et gratiae,

Curt. 6, 72:

abominatio est uterque apud Deum,

Vulg. Prov. 17, 15.—Apud animum, apud animum meum, etc. sometimes stand for mihi, mecum, etc., or simply animo: Ea tute tibi subice et apud animum propone, before your mind, before you, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

ipsi primum statuerint apud animos, quid vellent,

Liv. 6, 39, 11:

Sic apud animum meum statuo,

Sall. de Ord. Rep. 2:

sic statuere apud animum meum possum,

Liv. 34, 2, 4.—So with pers. pron. in Vulg. after the Greek: haec apud se (pros heauton) oravit, within himself, to himself, Luc. 18, 11: Sciens apud semet ipsum (en heautôi), in himself, Joan. 6, 62: statui hoc ipsum apud me (emautôi), ne etc., with myself, 2 Cor. 2, 1; so, hoc cogitet apud se (eph heautou), ib. 10, 7.—

And simply before, in the presence of:

id apud vos proloquar,

Plaut. Capt. prol. 6:

nemo est meorum amicorum, apud quem expromere omnia mea occulta audeam,

Ter. Heaut. 3, 3, 14:

se jactant apud eos, quos inviti vident,

Cic. Fl. 61:

licet mihi, Marce fili, apud te gloriari, ad quem etc.,

id. Off. 1, 22, 78: de vobis glorior apud Macedones, Vulg. 2 Cor. 9, 2:

plus quam apud vos commemorari velitis,

Cic. Caecin. 77:

non apud indoctos loquor,

id. Pis. 68:

ostendit, quae quisque de eo apud se dixerit,

Caes. B. G. 1, 19:

quid apud magnum loquerentur Achillem,

Ov. M. 12, 163:

neque raro neque apud paucos talia jaciebat,

Tac. A. 4, 7:

loqui de se apud aliquem,

Cic. Att. 1, 3:

mentiri apud aliquem,

Plaut. Poen. 1, 1, 24:

apud aliquem profiteri,

Curt. 7, 7, 24:

Non est nobis haec oratio habenda apud imperitam multitudinem,

Cic. Mur. 61:

Caesar apud milites contionatur,

Caes. B. C. 1, 7:

gratias agere alicui apud aliquem,

Cic. Sest. 4; so Tac. A. 15, 22:

si quid (in me) auctoritatis est, apud eos utar, qui etc.,

Cic. Imp. Pomp. 2; so id. Lig. 16, and id. Red. in Sen. 24:

Quae fundebat apud Samson lacrimas,

Vulg. Jud. 14, 16.—

Of a person with whom, in whose case something is, exists, is done, with, in the case of, often = in with abl.:

quom apud te parum stet fides,

Plaut. Ps. 1, 5, 62:

Et bene apud memores veteris stat gratia facti,

Verg. A. 4, 539:

At fides mihi apud hunc est,

Ter. Heaut. 3, 3, 10: De. Quid est? Ch. Itan parvam mihi fidem esse apud te? id. Phorm. 5, 3, 27:

ut apud me praemium esse positum pietati scias,

id. Hec. 4, 2, 8:

alioqui mercedem non habebitis apud Patrem vestrum,

Vulg. Matt. 6, 1:

illa res quantam declarat ejusdem hominis apud hostes populi Romani auctoritatem,

Cic. Imp. Pomp. 46:

(eum) Aeduorum auctoritatem apud omnes Belgas amplificaturum,

Caes. B. G. 2, 14:

si M. Petrei non summa auctoritas apud milites exstitisset,

Cic. Sest. 12:

Pompei auctoritas apud omnes tanta est. quanta etc.,

id. Fl. 14; id. Phil. 13, 7:

ecquid auctoritatis apud vos socii populi Romani habere debeant,

id. Div. in Caecil. 17; so id. Verr. 2, 14; id. Mur 38:

(servi) apud eum sunt in honore et pretio,

id. Sex. Rosc. 77; id. Verr. 5, 157; id. Cat. 3, 2:

videmus quanta sit in invidia quantoque in odio apud quosdam virtus et industria,

id. Verr. 5, 181:

quo majore apud vos odio esse debet quam etc.,

id. ib. 1, 42:

domi splendor, apud exteras nationes nomen et gratia,

id. Clu. 154; id. Mur. 38:

Dumnorigem, magna apud plebem gratia,

Caes. B. G. 1, 18:

tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti etc.,

id. ib. 1, 20:

certe apud te et hos, qui tibi adsunt, veritas valebit,

Cic. Quinct. 5; id. Div. in Caecil. 17; id. Lig. 30; id. Marcell. 14; id. Mil. 34:

utrum apud eos pudor atque officium aut timor valeret,

Caes. B. G. 1, 40:

apud quem ut multum gratia valeret,

Nep. Con. 2, 1:

video apud te causas valere plus quam preces,

Cic. Lig. 31; so id. Lael. 4, 13, and Tac. H. 3, 36:

quod apud vos plurimum debebit valere,

Cic. Div. in Caecil. 11; so Caes. B. G. 1, 17, and Tac. H. 4, 73:

qui tantum auctoritate apud suos cives potuit, ut etc.,

Cic. Verr. 2, 113:

speravit sese apud tales viros aliquid posse ad etc.,

id. Sex. Rosc. 141:

(eum) apud finitimas civitates largiter posse,

Caes. B. G. 1, 18:

quae (pecunia) apud me contra fidem meam nihil potuisset,

Cic. Verr. 1, 19:

quae (memoria) plus apud eum possit quam salus civitatis,

id. Phil. 5, 51; id. Verr. 3, 131:

qui apud eum plurimum poterat,

id. ib. 3, 130:

qui apud me et amicitia et beneficiis et dignitate plurimum possunt,

id. Sex. Rosc. 4; so Caes. B. G. 1, 9.—So very rarely with adjj.:

faciles sunt preces apud eos, qui etc.,

Cic. Har. Resp. 63:

nihil me turpius apud homines fuisset,

id. Att. 2, 19:

apud quos miserum auxilium tolerabile miserius malum fecit,

Cels. 3, 23.—

Of persons, of inhabitants of cities or countries, among whom one is, or something is, is done or happens, among = inter:

CONSOL. QVEI. FVIT. APVD. VOS., Epit. Scip. ap. Grotef. Gr. II. p. 296: homines apud nos noti, inter suos nobiles,

Cic. Fl. 52:

Ut vos hic, itidem ille apud vos meus servatur filius,

Plaut. Capt. 2, 2, 11; 2, 2, 62:

qui (colonus) perigrinatur apud vos,

Vulg. Exod. 12, 49:

qui regnabat apud vos,

ib. 1 Macc. 12, 7; ib. Matt. 13, 56; ib. Luc. 9, 41:

si iste apud eos quaestor non fuisset,

Cic. Div. in Caecil. 4; 65:

Apud eos fuisse regem Divitiacum,

Caes. B. G. 2, 4; 2, 2:

qui (praetores) apud illos a populo creantur,

Cic. Fl. 44:

apud quos consul fuerat,

id. Div. in Caecil. 66; id. Verr. 2, 5; 4, 108:

apud inferos illi antiqui supplicia impiis constituta esse voluerunt,

id. Cat. 4, 8; id. Tusc. 1, 5, 10; so Vulg. Eccli. 14, 17: Sunt apud infernos tot milia formosarum, Prop. 3, 2, 63:

fateri quae quis apud superos distulit in seram commissa piacula mortem,

Verg. A. 6, 568;

Vel. 2, 48, 2: studiis militaribus apud juventutem obsoletis,

Cic. Font. 42:

qui apud socios nominis Latini censi essent,

Liv. 41, 9:

qui apud gentes solus praestat, Naev., Com. Rel. p. 25 Rib.: quae sacra apud omnes gentes nationesque fiunt,

Cic. Verr. 4, 109:

id (simulacrum) apud Segestanos positum fuisse,

id. ib. 4, 80:

si apud Athenienses non deerant qui rem publicam defenderent,

id. Sest. 141, and Nep. Milt. 6, 2:

ille est magistratus apud Siculos, qui etc.,

Cic. Verr. 2, 131:

si tu apud Persas deprehensus etc.,

id. ib. 5, 166:

Apud Helvetios longe nobilissimus fuit Orgetorix,

Caes. B. G. 1, 2:

apud omnes Graecos hic mos est, ut etc.,

Cic. Verr. 2, 158, and id. Fragm. B. 7, 18 B. and K.:

quod apud Germanos ea consuetudo esset, ut etc.,

Caes. B. G. 1, 50:

aliis Germanorum populis usurpatum raro apud Chattos in consensum vertit,

Tac. G. 31:

Cui (mihi) neque apud Danaos usquam locus (est),

Verg. A. 2, 71:

apud Nahanarvalos antiquae religionis lucus ostenditur,

Tac. G. 43; 32; 38; 44; id. H. 4, 56; 4, 61; id. A. 2, 1; 2, 45: apud Graecos magis quam in ceteris nationibus exculta est medicina, Cels. praef. 3, 9.—So of an army, in, with, where in with abl. is commonly used:

qui apud exercitum cum Lucio Lucullo est,

in the army under L. Lucullus, Cic. Verr. 4, 49; so id. Arch. 11:

apud exercitum mihi fueris tot annos,

id. Mur. 45:

quod Hannibalem etiam nunc cum imperio apud exercitum haberent,

in the army with a command, Nep. Hann. 7, 3:

simul manere apud exercitus Titum utile videbatur,

Tac. H. 5, 10:

quod XII. pondo argenti habuisset apud exercitum,

with his troops, Plin. 33, 4, 50, § 143.—

In designating the author of a work or of an assertion, apud aliquem, in, by, in the writings of, any one (the work itself being designated by in with abl.; as, de qua in Catone majore satis multa diximus, Cic. Off. 1, 42, 151:

Socraiem illum, qui est in Phaedro Platonis,

id. de Or. 1, 7, 28:

quo in libro,

id. ib. 1, 11, 47):

ut scriptum apud eundem Caelium est,

Cic. Div. 1, 26, 55:

apud Xenophontem autem moriens Cyrus major haec dicit,

id. Sen. 22, 79:

quod apud Platonem est in philosophos dictum, quod etc.,

id. Off. 1, 9, 28:

apud Agathoclem scriptum in historia est,

id. Div. 1, 24, 50:

ut est apud poetam nescio quem,

id. Phil. 2, 65:

Quod enim est apud Ennium, etc.,

id. Off. 1, 8, 26:

de qua (ambitione) praeclare apud eundem est Platonem, simile etc.,

id. ib. 1, 25, 87:

Apud Varronem ita est, etc.,

Plin. 18, 35, 79, § 348:

ut video scriptum apud Graecos,

Cic. Scaur. 4:

invenio apud quosdam auctores,

Tac. H. 2, 37; so id. A. 1, 81; 3, 3:

reperio apud scriptores,

id. ib. 2, 88:

apud Solonem,

i. e. in his laws, Cic. Leg. 2, 26, 64:

cui bono est, si apud te Agamemnon diserte loquitur, i. e. in tragoediis tuis,

Tac. Or. 9. —Also of speakers:

apud quosdam acerbior in conviciis narrabatur,

Tac. Agr. 22.—

a.. Est aliquid apud aliquem = est alicui aliquid, apud aliquem being equivalent to dat. of possessor:

quae (scientia auguralis) mihi videtur apud majores fuisse dupliciter, ut etc.,

Cic. Leg. 2, 13, 33:

juris civilis magnum usum apud multos fuisse,

id. Brut. 41, 152:

cum apud eum summum esset imperium populi,

Nep. Phoc. 2, 4:

omnis gratia, potentia, honos, divitiae apud illos sunt,

Sall. C. 20, 8:

par gloria apud Hannibalem hostesque Poenos erat,

Liv. 22, 30, 8:

apud quos nulla loricarum galearumve tegmina (erant),

Tac. A. 12, 35:

pecuniam ac dona majora apud Romanos (esse),

id. H. 4, 76:

minorem esse apud victos animum,

id. ib. 3, 1;

2, 75: quando quidem est apud te virtuti honos,

Liv. 2, 1, 15: Phoebo sua semper apud me Munera sunt, Phoebus has his gifts with me, i. e. I have his gifts for Phoebus, Verg. E. 3, 62; so Hor. C. 3, 29, 5:

apud te est fons vitae,

Vulg. Psa. 35, 10:

apud Dominum (est) misericordia,

ib. ib. 129, 7.—

Est aliquid apud aliquem also simply denotes that something is in one's hands, in his power, at his disposal:

erat ei apud me pauxillulum Nummorum,

Ter. Phorm. 1, 1, 3:

negasse habere se (phaleras): apud alium quoque eas habuisse depositas,

Cic. Verr. 4, 29:

multa (signa) deposita apud amicos,

id. ib. 4, 36:

apud quem inventus est scyphus,

Vulg. Gen. 44, 16; ib. [p. 147] Exod. 22, 4; ib. Deut. 24, 12.—So also of persons:

te pix atra agitet apud carnuficem,

in the hands of, Plaut. Capt. 3, 4, 65:

qui (obsides) apud eum sint,

Caes. B. G. 1, 31; 1, 33.—

Apud aliquem = alicui, the dat. of indir. obj.:

remanet gloria apud me, Att., Trag. Rel. p. 194 Rib.: nihil apud Siculum, nihil apud civem Romanum tota in Sicilia reliquisse,

Cic. Verr. 4, 2:

si (cura rei publicae) apud Othonem relinqueretur,

Tac. H. 1, 13; 1, 20:

qui judicia manere apud ordinem Senatorium volunt,

Cic. Div. in Caecil. 8:

neque praemia caedis apud interfectorem mansura,

Tac. H. 2, 70; id. A. 15, 7:

fidens apud aliquem obligare,

Dig. 16, 1, 27.—So rarely with adjj.:

Essetne apud te is servos acceptissimus?

Plaut. Capt. 3, 5, 56:

non dicam amicum tuum, quod apud homines carissimum est,

Cic. Verr. 2, 110:

apud publicanos gratiosus fuisti,

id. ib. 2, 169; 4, 38; id. Fl. 76; id. Lig. 31: Apud homines hoc impossibile est;

apud Deum autem omnia possibilia sunt,

Vulg. Matt. 19, 26; ib. Marc. 10, 27.

Transf. In designations of place,

At, near, about, around, before (esp. freq. in the post-Aug. histt.) = ad, prope, circum, ante: tibi servi multi apud mensam adstant, Naev. ap. Prisc. p. 893 P. (Com. Rel. p. 10 Rib.):

verecundari neminem apud mensam decet,

Plaut. Trin. 2, 4, 77:

Quid apud hasce aedis negotii est tibi?

id. Am. 1, 1, 194:

Quid illisce homines quaerunt apud aedis meas?

id. Most. 4, 2, 26; id. Trin. 4, 2, 25: apud ignem adsidere, Turp. ap. Non. p. 522, 26 (Com. Rel. p. 100 Rib.); Sisenn. ap. Non. p. 86, 16:

navem is fregit apud Andrum insulam,

Ter. And. 1, 3, 17:

apud Tenedum pugna illa navalis,

Cic. Arch. 21:

ut apud Salamina classem suam constituerent,

Nep. Them. 3, 4:

apud oppidum morati,

Caes. B. G. 2, 7:

agri in Hispania apud Karthaginem Novam,

Cic. Agr. 1, 5:

bellatum apud Actium,

Tac. H. 1, 1; 1, 72; 3, 76:

Pugnabant alii tardis apud Ilion armis,

Ov. R. Am. 163:

morabatur in castris apud Galgalam,

Vulg. Jos. 10, 6:

quidquid apud durae cessatum est moenia Trojae,

Verg. A. 11, 288:

apud vetustam turrem, Att., Trag. Rel. p. 189 Rib.: apud castellum consedisse,

Tac. A. 4, 25:

Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

id. H. 3, 35:

apud vexillum tendentes,

id. A. 1, 17:

trepidatur apud naves,

id. H. 2, 15:

hostis est non apud Anienem, sed in urbe,

Cic. Mur. 84; id. Fam. 2, 10, 5:

quam detraxerat apud rapidum Simoenta sub Ilio alto,

Verg. A. 5, 261:

apud abunaantem amnem et rapidas undas Inachi, Att., Trag. Rel. p. 175 Rib.: apud gelidi flumina Hebri,

Verg. A. 12, 331:

octo apud Rhenum legiones,

Tac. A. 1, 3:

apud ripam Rheni,

id. ib. 2, 83:

probavi te apud Aquam Contradictionis,

Vulg. Psa. 80, 8:

repertus apud fretum Siciliae,

Tac. A. 6, 14:

propitiata Juno apud proximum mare,

id. ib. 15, 44:

apud promunturium Miseni consedit in villa,

id. ib. 6, 50:

Ut aput nivem et ferarum gelida stabula forem, for in nive etc.,

Cat. 63, 53 Mull.:

apud altaria deum pepigere,

before, Tac. A. 11, 9:

decernuntur supplicationes apud omnia pulvinaria,

id. ib. 14, 12 (cf.:

unum diem circa omnia pulvinaria supplicatio fuit,

Liv. 41, 9):

apud Caesaris effigiem procubuit,

Tac. A. 12, 17; 13, 23:

quartum apud lapidem substiterat,

id. ib. 15, 60:

laudavit ipse apud rostra (for pro rostris),

Tac. A. 16, 6; so, apud forum (cf.: ad forum under ad, I. A. 3., and in Gr. Sophocl. Trach. 371, pros mesêi agorai;

on the other hand,

id. ib. 423, en mesêi agorai; id. ib. 524, têlaugei par ochthôi): Quidam apud forum mihi vendidit, Pomp., Com. Rel. p. 250 Rib.: Ch. Qui scis? By. Apud forum modo e Davo audivi, Ter. And. 2, 1, 2; 1, 5, 18:

Capuae multa apud forum aedificia de caelo tacta,

Liv. 41, 9 (Weissenb., in foro):

quod (templum) apud forum holitorium C. Duilius struxerat,

Tac. A. 2, 49.—

At, in = in with abl. or gen. or abl. of place: CONSVLES SENATVM CONSOLVERVNT N. OCTOB. APVD AEDEM DVELONAI, S. C. de Bacch. I.; so,

ejus statuam majores apud aedem matris deum consecravisse,

Tac. A. 4, 64:

apud villam est,

Ter. Ad. 4, 1, 1; so Cic. Verr. 4, 22, 48:

Eum argentum sumpsisse apud Thebas ab danista fenore,

Plaut. Ep. 2, 2, 67:

deponere apud Solos in delubro pecuniam,

Cic. Leg. 2, 16, 40:

ut rationes apud duas civitates possim relinquere,

id. Att. 6, 7, 2: qui mense Aprili apud Baias essent, id. Fragm. B. 13, 4, 1 B. and K.;

13, 4, 4 iid.: seditio militum coepta apud Sucronem,

Liv. 28, 29:

donum apud Antium statuitur,

Tac. A. 3, 71:

bellis civilibus Maecenatem equestris ordinis cunctis apud Romam atque Italiam praeposuit,

id. ib. 6, 11:

Titus in consecrando apud Memphim bove Apide diadema gestavit,

Suet. Tit. 5:

quod Judaeam praeterveniens apud Hierosolymam non supplicasset,

id. Aug. 93:

apud Mediolanum,

Lact. Mort. Persec. 48:

eum pugionem apud Capitolium consecravit,

Tac. A. 15, 74:

Equitum Romanorum locos sedilibus plebis anteposuit apud Circum,

id. ib. 15, 32:

quae (effigies) apud theatrum Pompei locaretur,

id. ib. 3, 72:

qui (rei) apud aerarium pependissent,

Suet. Dom. 9 Roth:

cujus (scientiae) apiscendae otium apud Rhodum magistrum Thrasullum habuit,

Tac. A. 6, 20; 4, 14; so Suet. Aug. 92; Eutr. 7, 13:

ut civitati Cibyraticae apud Asiam subveniretur,

Tac. A. 4, 13; 4, 18; 16, 15:

apud Pharsaliam,

Liv. Epit. 111:

apud Palaestinam,

Eutr. 7, 13:

qui erant apud Helladam,

Vulg. 1 Macc. 8, 9. —

Of time.

With words denoting time or occasion, in, at (rare):

apud saeclum prius,

Ter. Eun. 2, 2, 15:

aliquem apud judicium persequi,

at the trial, Cic. Verr. 4, 104.—

With words designating persons, with, among, in the time of:

hostis apud majores nostros is dicebatur, quem nunc etc.,

Cic. Off. 1, 12, 36:

fecerunt hoc multi apud majores nostros,

id. Verr. 2, 118; 5, 148:

Fuit eodem ex studio vir eruditus apud patres nostros,

id. Mur. 36; id. Off. 2, 24, 85; id. Lael. 2, 6:

Apud antiquos fuit Petron quidam, Cels. praef. 3, 9: aliam apud Fabricios, aliam apud Scipiones pecuniam (fuisse),

Tac. A. 2, 33.—

For ad with words implying motion (very rare):

APVT EVM PERVENIRE,

Inscr. Grut. 786, 5:

atque apud hunc eo vicinum,

Plaut. Mil. 2, 5, 70:

Bito apud aurificem,

Lucil. 30, 66 Mull.: apud legiones venit, Sall. Fragm. ap. Pomp. Commod. Don. p. 395 Lind.:

(naves) apud insulas longius sitas ejectae,

Tac. A. 2, 24:

qui apud Romanos de societate functus est legatione,

Vulg. 2 Macc. 4, 11.

(cf. ad, I. fin. b.)

It is sometimes placed after its subst.:

quae fiunt apud fabros, fictores, item alios apud,

Varr. L. L. 6, 78, p. 104 Mull.:

Is locus est Cumas aput,

Lucr. 6, 747 Lachm.:

montem apud Erycum,

Tac. A. 4, 43:

ripam apud Euphratis,

id. ib. 6, 31:

Misenum apud et Ravennam,

id. ib. 4, 5 (in Suet. Dom. 9 the editt. vary between aerarium apud and apud aerarium; the latter seems preferable, and is adopted by Oudend., Bremi, Baumg.-Crus., and Roth).—

It is sometimes placed between the subst. and adj.:

barbaras apud gentes,

Tac. A. 2, 88, 3, 26; 15, 60:

non modo Graecis in urbibus, sed Romana apud templa,

id. ib. 14, 14.—

Twice in Verg. it stands before the secondary adjunct of its subst.:

apud durae moenia Trojae, A. 11, 288: apud gelidi flumina Hebri,

ib. 12, 331. Apud is never found in compound words. V. more on this word in Hand, Turs. I. pp. 405-416.

arcus, ūs, m. (the orthography, arquus (cf. arquatus), is freq. in MSS., like quum for cum, quur for cur, etc.; cf. Freund ad Cic. Mil. p. 31 sq. Thus Charis. p. 92 P. upon Cic. N. D. 3, 20, 51, reads arcuis; Prisc. p. 712 P. arci; and Non. p. 425, 5, upon Lucr. 6, 526, arqui; but the distinction which the latter gram. points out (arcus suspensus fornix appellatur; arquus non nisi qui in caelo apparet, quam Irim poëtae dixerunt) does not seem to be well founded.— Abl. plur. never found;

acc. to the gram., Don. p. 1751,

Diom. p. 285, Prisc. p. 779, Rhem. Palaem. p. 1371 P. al., it was arcubus; so Vulg. 2 Esdr. 4, 13; cf. Rudd. I. p. 104, n. 48.— Gen. sing. arqui, Lucr. 6, 526 Lachm., and Cic. N. D. 3, 20, 51 B. and K.— Dat. arcu, Sil. 4, 18.— Nom. plur. ARCVVS, Corp. Inscr. V. 85; Inscr. Henz. 5313: arci, Varr. ap. Non. p. 77, 12.— Acc. ARCOS, Corp. Inscr. II. 3420.— Fem., Enn. ap. Prisc. p. 712 P.; cf. id. 658 P.; and Serv. ad Verg. 6, 610, says that Catull. and others used it as fem.; v. Neue, Formenl. I. p. 679) [cf. Sanscr. arālas = bent, the bent arm, aratnis = Gr. ôlenê; Lat. ulna; Germ. Elbogen; Engl. elbow. Curt.], prop., something bent; hence,

A bow (syn. cornu).

For shooting: intendit crinitus Apollo Arcum auratum, Enn. ap. Cic. Ac. 2, 28, 89 (Trag. v. 54 Müll.):

arcus intentus in aliquem,

Cic. Sest. 7:

haec cernens arcum intendebat Apollo Desuper,

Verg. A. 8, 704; 9, 665; so Vulg. Psa. 10, 3; 36, 14:

arcum tendere,

ib. 3 Reg. 22, 34; ib. 4 Reg. 9, 24:

adductus,

Verg. A. 5, 507:

remissus,

Hor. C. 3, 27, 67:

arcum dirigere in aliquem,

Pers. 3, 60:

quom arcum et pharetram mi et sagittas sumpsero,

Plaut. Trin. 3, 2, 98; so,

arcum suscitare,

Vulg. Hab. 3, 9 et saep. —

The rainbow (fully: pluvius arcus, v. infra, II.), Enn. ap. Prisc. p. 712 P. (Ann. v. 393 Vahl.): Tum color in nigris existit nubibus arqui, * Lucr. 6, 526 Lachm.:

arcus ipse ex nubibus efficitur quodam modo coloratis,

Cic. N. D. 3, 20, 51:

ceu nubibus arcus Mille jacit varios adverso sole colores,

Verg. A. 5, 88 Rib.; so Ov. M. 6, 63; 11, 632; 14, 838:

pluvius describitur arcus,

Hor. A. P. 18; Liv. 30, 2; 41, 21; Plin. 18, 35, 80, § 353; Sen. Q. N. 1, 5 and 6:

arcum meum ponam in nubibus,

Vulg. Gen. 9, 13 sqq. (in Vulg. Apoc. 4, 3; 10, 1, iris, q. v.) al.—

A bow or arch in building, a vault, arch, triumphal arch, etc.:

efficiens humilem lapidum compagibus arcum,

Ov. M. 3, 30; 3, 160; Juv. 3, 11; Suet. Ner. 25:

marmoreus arcus,

id. Claud. 1; so id. ib. 11; id. Dom. 13; cf. Plin. Pan. 59, 2 Schwarz.—

Transf.

Poet. or in post-Aug. prose, any thing arched or curved like a bow; of the breaking of waves:

niger arcus aquarum,

Ov. M. 11, 568.—Of the windings of a serpent:

immensos saltu sinuatur in arcus,

Ov. M. 3, 42.—Of a curve in flight:

dea se paribus per cælum sustulit alis Ingentemque fugā secuit sub nubibus arcum,

Verg. A. 5, 658.—Of the curving or bendings of a bay:

sinus curvos falcatus in arcus,

Ov. M. 11, 229 (cf.:

inque sinus scindit sese unda reductos,

Verg. A. 1, 161).—

Of a harbor: Portus ab Euroo fluctu curvatus in arcum,

Verg. A. 3, 533.—Of boughs of trees, Verg. G. 2, 26 et saep.—Of the back of a chair, Tac. A. 15, 57.—

The mathematical arc, Sen. Q. N. 1, 10; Col. 5, 2, 9.—Hence, of the five parallel circles of the globe which bound the zones (or perhaps rather, the zones themselves):

via quinque per arcus,

Ov. M. 2, 129.

ārĕo, ēre, v. n. [akin to ardere], to be dry (not in Cic.).

Lit.:

ubi (amurca) arebit,

Cato, R. R. 76; 69:

uti, quom exivissem ex aquā, arerem tamen,

Plaut. Rud. 2, 6, 50; 2, 7, 18:

(tellus) sucis aret ademtis,

Ov. M. 2, 211; so id. ib. 15, 268.—

Trop. of things, to be dried up or withered:

arentibus siti faucibus,

Liv. 44, 38; so Sen. Ben. 3, 8:

fauces arent,

Ov. M. 6, 355:

aret ager,

Verg. E. 7, 57:

pars, super quam non plui, aruit,

Vulg. Amos, 4, 7: omnia ligna agri aruerunt, ib. Joel, 1, 12; ib. Marc. 11, 21; ib. Apoc. 14, 15.—Rarely of persons, to languish from thirst:

in mediā Tantalus aret aquā,

Ov. A. A. 2, 606; so,

Sic aret mediis taciti vulgator in undis,

id. Am. 3, 7, 51. —Hence, ārens, entis, P. a.

Lit., dry, arid, parched:

saxa,

Ov. M. 13, 691:

arens alveus (fluminis),

Vulg. Jos. 3, 17:

arva,

Verg. G. 1, 110:

rosae,

id. ib. 4, 268; id. A. 3, 350:

harenae,

Hor. C. 3, 4, 31: cetera (loca) abrupta aut arentia, * Tac. A. 15, 42. —

Trop., languishing or fainting from thirst, thirsty:

trepidisque arentia venis Ora patent,

Ov. M. 7, 556; 14, 277:

faux,

Hor. Epod. 14, 4.— Poet. as an epithet of thirst itself:

sitis,

Ov. H. 4, 174; Sen. Thyest. 5 (cf.:

sitis arida,

Lucr. 6, 1175; Ov. M. 11, 129).

a-spĭcĭo ( adsp-, Jan; asp-, others except Halm, who uses both), spexi, spectum, 3, v. a. (aspexit = aspexerit, Plaut. As. 4, 1, 25), to look to or upon a person or thing, to behold, look at, see.

Lit., constr. in the ante - class. per. sometimes with ad; but afterwards with the acc., with a finite clause, or absol.; in eccl. Lat., with in with acc., and super with acc.

With ad:

aspice ad me,

Plaut. Capt. 3, 4, 38:

aspicient ad me,

Vulg. Zach. 12, 10:

aspicere ad terram,

Plaut. Cist. 4, 2, 25:

ad caelum,

Vulg. 2 Macc. 7, 28:

Aspice nunc ad sinisteram,

Plaut. Merc. 5, 2, 38 (Ritschl, spice):

ad Scrofam,

Varr. R. R. 1, 2, 26; cf. the epitaph of Pacuvius: Adulescens, tametsi properas, te hoc saxum rogat, Ut se[se] aspicias, etc., ap. Gell. 1, 24 fin. —(b With acc.: Aspice hoc sublimen candens, Enn. ap. Cic. N. D. 2, 25, 65: templum Cereris, id. ap. Varr. L. L. 7, 2, 82: me, Pac. ap. Non. p. 470, 20: aspicite (me) religatum asperis Vinctumque saxis, Att. ap. Cic. Tusc. 2, 10, 23; Plaut. As. 4, 1, 25:

me huc aspice,

id. Am. 2, 2, 118:

faciem alicujus,

id. Ps. 1, 2, 9.—In Plaut. twice with contra: aspiciam aliquem [p. 176] contra oculis, Cas. 5, 3, 2: Th. Aspicedum contra me. Tr. Aspexi. Th. Vides? Tr. Video, Most. 5, 1, 56; so,

non audebat aspicere contra Deum,

Vulg. Exod. 3, 6:

formam alicujus aspicere,

Ter. Heaut. 4, 5, 25:

tergum alicujus,

Vulg. Exod. 33, 8:

aspicite ipsum: contuemini os, etc.,

Cic. Sull. 27:

me,

Vulg. Job, 7, 8:

sic obstupuerant, sic terram intuebantur, sic furtim non numquam inter se aspiciebant, etc.,

Cic. Cat. 3, 5, 13; so Vulg. Jer. 4, 23:

aspicis me iratus,

Cic. Phil. 2, 30 fin.:

hominis omnino aspiciendi potestatem eripere,

id. Lael. 23, 87:

ut nemo eorum forum aut publicum aspicere vellet,

Liv. 9, 7, 11:

aliquid rectis oculis,

Suet. Aug. 16:

Aspicit hanc torvis (oculis),

Ov. M. 6, 34:

aspiciunt oculis Superi mortalia justis,

id. ib. 13, 70:

aliquid oculis aequis,

Verg. A. 4, 372:

aspice vultus Ecce meos,

Ov. M. 2, 92 al.:

horrendae aspectu,

Hor. S. 1, 8, 26:

aspice nos hoc tantum,

look on us thus much only, Verg. A. 2, 690 Wagner: Aspice Felicem sibi non tibi, Romule, Sullam, poët. ap. Suet. Tib. 59.—In pass. (rare):

unde aliqua pars aspici potest,

Cic. Mil. 3:

pulvis procul et arma adspiciebantur,

Tac. H. 2, 68; id. G. 13:

super triginta milia armatorum aspiciebantur,

id. Agr. 29; 40; id. A. 3, 45; 11, 14:

Septentrionem ibi adnotatum primā tantum parte noctis adspici,

Plin. 2, 73, 75, § 185:

quasi eum aspici nefas esset,

Cic. Verr. 5, 67; 5, 187; id. Har. Resp. 8:

adspici humana exta nefas habetur,

Plin. 28, 1, 2, § 5.—

Absol.:

Vide amabo, si non, quom aspicias, os inpudens videtur,

Ter. Eun. 5, 1, 22:

postquam aspexi, ilico Cognovi,

id. Heaut. 4, 1, 43.—

With in with acc.:

in terram aspicere,

Vulg. Psa. 101, 20; ib. Isa. 5, 30:

in caelum,

ib. Matt. 14, 9.—

With super with acc.:

super castra aspicere,

Vulg. Judith, 9, 7 al. —

Transf.

a.. Of things in space, to look toward, lie toward:

tabulatum aspiciat meridiem,

Col. 8, 8, 2:

cryptoporticus non aspicere vineas, sed tangere videtur,

Plin. Ep. 5, 6, 29:

ea pars Britanniae, quae Hiberniam aspicit,

Tac. Agr. 24:

terra umidior quā Gallias, ventosior quā Noricum aspicit,

id. G. 5.—

Of persons:

nobilissimi totius Britanniae eoque in ipsis penetralibus siti nec servientium litora aspicientes,

Tac. Agr. 30.—

With the access. idea of purpose (cf.: adeo, aggredior, etc.), to look upon something in order to consider or examine it; and in gen. to consider, survey, inspect (freq. in Liv.):

hujus ut aspicerent opus admirabile,

Ov. M. 6, 14:

Boeotiam atque Euboeam aspicere jussi,

Liv. 42, 37:

in Boeotiā aspiciendae res,

id. 42, 67 fin.:

Ap. Claudium legatum ad eas res aspiciendas componendasque senatus misit,

id. 42, 5; 26, 51; 32, 5 al.—

Trop.

In gen.: sic in oratione Crassi divitias atque ornamenta ejus ingenii per quaedam involucra perspexi;

sed ea cum contemplari cuperem, vix aspiciendi potestas fuit,

Cic. de Or. 1, 35, 161:

sic evolavit oratio, ut ejus vim atque incitationem aspexerim, vestigia ingressumque vix viderim,

observed, noticed, id. ib. 1, 35, 161:

in auctorem fidei,

Vulg. Heb. 12, 2:

in remunerationem,

ib. ib. 11, 26.—So esp., to examine, reflect upon, to consider, weigh, ponder (most freq. in the imperat.: aspice, see, ponder, consider, etc.).

With acc.:

Postea [tu] aspicito meum, quando ego tuum inspectavero,

Plaut. Rud. 3, 4, 50:

neque tanta (est) in rebus obscuritas, ut eas non penitus vir ingenio cernat, si modo (eas) aspexerit,

attends to them, Cic. de Or. 3, 31, 124: aspice, ait, Perseu, nostrae primordia gentis, Ov M. 5, 190.—

With a finite clause.

In the subj.:

qui semel aspexit, quantum dimissa petitis Praestent, etc.,

has weighed, considered, Hor. Ep. 1, 7, 96:

aspiciebant, quomodo turba jactaret aes etc.,

Vulg. Marc. 12, 41:

aspiciebant, ubi (Jesus) poneretur,

ib. ib. 15, 47:

Quin tu illam aspice, ut placide adcubat,

Plaut. Most. 3, 2, 168:

quin aspice, quantum Aggrediare nefas,

Ov. M. 7, 70:

Aspice, venturo laetentur ut omnia saeclo!

Verg. E. 4, 52:

Aspice, Plautus Quo pacto partes tutetur amantis ephebi, ut patris attenti... Quantus sit dossennus,

Hor. Ep. 2, 1, 170 sqq.:

Aspice, num mage sit nostrum penetrabile telum,

Verg. A. 10, 481:

aspice, si quid loquamur,

Hor. Ep. 1, 17, 4 sq.:

Aspice, qui coeant populi,

Verg. A. 8, 385:

Qualem commendes, etiam atque etiam aspice,

Hor. Ep. 1, 18, 76: aspice, Quanto cum fastu, quanto molimine circumspectemus etc., id. ib. 2, 2, 92.—

In the indic. (rare):

Aspice, ut antrum Silvestris raris sparsit labrusca racemis,

Verg. E. 5, 6:

Aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis Ingreditur,

id. A. 6, 855:

quantas ostentant, aspice, vires,

id. ib. 6, 771:

Aspice, quem gloria extulerat,

id. Cat. 12, 1:

aspicite, quae fecit nobiscum,

Vulg. Tob. 13, 6.—Also, to take into consideration, to have in view:

si genus aspicitur, Saturnum prima parentem Feci,

Ov. F. 6, 29.—

Esp.

To look upon with respect, admiration:

erat in classe Chabrias privatus, sed eum magis milites quam qui praeerant, aspiciebant,

Nep. Chabr. 4, 1.—

Aliquem, to look one boldly in the face, to meet his glance:

Lacedaemonii, quos nemo Boeotiorum ausus fuit aspicere in acie,

Nep. Epam. 8, 3 (cf. supra, I., the passage from Suet. Aug. 16). —

Lumen aspicere, to see the light for to live:

odi celebritatem, fugio homines, lucem aspicere vix possum,

Cic. Att. 3, 7; id. Brut. 3, 12; cf. the foll. number fin. —

Ad inchoative (as in addubito, addormio, aduro, etc.), to get a sight of, to see, perceive, descry:

perii, si me aspexerit,

Plaut. Am. 1, 1, 164:

forte unam aspicio adulescentulam,

Ter. And. 1, 1, 91; id. Ad. 3, 3, 19:

respexit et equum alacrem laetus aspexit,

Cic. Div. 1, 33, 73; so id. Har. Resp. 1, 2:

tum vero Phaëthon cunctis e partibus orbem Aspicit accensum,

Ov. M. 2, 228; 7, 651:

aspicit hanc visamque vocat,

id. ib. 2, 443; 2, 714; 3, 69; 3, 356; 3, 486; 7, 384;

7, 791 et saep.: Quem simul aspexit scabrum intonsumque,

Hor. Ep. 1, 7, 90.—Hence trop.: lumen aspicere, to see the light for to be born:

ut propter quos hanc suavissimam lucem aspexerit, eos indignissime luce privārit,

Cic. Rosc. Am. 22 fin.; cf. supra, II. B. 3.

atque or āc (atque is used before vowels and consonants, ac, in class. lang., only before consonants; v. infra, I.), conj. [at has regularly in the compound atque a continuative, as in atqui it has an adversative force; pr. and further, and besides, and also; cf. in Gr. pros de, pros de eti, eti kai, eti de, and te kai; v. at init., and for the change of form atque, ac, cf. neque, nec; in MSS. and inscriptions sometimes written adque, and sometimes by confusion atqui ], a copulative particle, and also, and besides, and even, and (indicating a close internal connection between single words or whole clauses; while et designates an external connection of diff. objects with each other, v. et; syn.: et, -que, autem, praeterea, porro, ad hoc, ad haec).

In joining single words, which is its most common use.

In gen. (The following representation is based on a collection of all the instances of the use of atque and ac in Cic. Imp. Pomp., Phil. 2, Tusc. 1, and Off. 1; in Caes. B. G. 1 and 2; in Sall. C.; and in Liv. 21; and wherever in the account either author or work is not cited, there atque or ac does not occur.)

The form atque.

Before vowels and h. —Before a (very freq.):

sociorum atque amicorum,

Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; id. Phil. 2, 13, 33; id. Tusc. 1, 34, 122; Caes. B. G. 1, 2; 1, 18; 1, 26; 2, 14; Sall. C. 5, 8; 7, 5; Liv. 21, 3; 21, 12.—Before e (very freq.):

deposci atque expeti,

Cic. Imp. Pomp. 2, 5; 6, 16; 10, 28; id. Phil, 2, 21, 51; 2, 21, 52; id. Tusc. 1, 20, 46; Caes. B. G. 1, 6; 1, 15; 1, 18; 2, 19; Sall. C. 14, 6; 49, 4; Liv. 21, 4; 21, 37.—Before i (very freq.):

excitare atque inflammare,

Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; 7, 18; id. Phil. 2, 15, 37; 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 20, 46; 1, 40, 97; Caes. B. G. 1, 17; 1, 20; 1, 22; 2, 1 bis; Sall. C. 2, 3; 3, 5; 14, 4; Liv. 21, 4; 21, 6; 21, 10.—Before o (freq. in Cic.):

honestissimus atque ornatissimus,

Cic. Imp. Pomp. 7, 17; 8, 21; 11, 31; id. Off. 1, 25, 86; 1, 27, 94; Caes. B. G. 1, 40; 2, 14; Sall. C. 10, 6; Liv. 21, 8.—Before u (very rare), Cic. Imp. Pomp. 3, 7; 5, 11; 6, 15; Caes. B. G. 1, 26; 2, 20; Sall. C. 31, 6; 42, 1.—Before h (not infreq.):

Sertorianae atque Hispaniensis,

Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 7, 19; id. Tusc. 1, 28, 69; id. Off. 1, 24, 87; Caes. B. G. 1, 19; 2, 9; 2, 10; Sall. C. 6, 1; 12, 2; Liv. 21, 37.—

Before consonants.—Before b (very rare):

Gallorum atque Belgarum,

Caes. B. G. 1, 6; so,

Cassius atque Brutus,

Tac. A. 3, 76.—Before c (infreq. in Cic., freq. in Sall.):

in portubus atque custodiis,

Cic. Imp. Pomp. 6, 16; 8, 21; id. Phil. 2, 8, 18; id. Tusc. 1, 18, 42; id. Off. 1, 25, 88; Sall. C. 2, 3; 7, 4; 16, 3; 26, 4; 29, 3.—Before d (infreq.):

superatam esse atque depressam,

Cic. Imp. Pomp. 8, 21; id. Phil. 2, 44, 114: id. Off. 1, 6, 19; 1, 25, 85; 1, 33, 119; Sall. C. 4, 1; 20, 7; 20, 10.—Before f (infreq.):

vitiis atque flagitiis,

Cic. Imp. Pomp. 30, 72; id. Off. 1, 28, 98; 1, 28, 100; Caes. B. G. 1, 2; Sall. C. 1, 4; 2, 9; 11, 2.— Before g (very rare):

dignitate atque gloria,

Cic. Imp. Pomp. 4, 11; 5, 12:

virtute atque gloria,

Sall. C. 3, 2; 61, 9.—Before j (very rare):

labore atque justitia,

Sall. C. 10, 1; 29, 3.—Before l (rare):

hilari atque laeto,

Cic. Tusc. 1, 42, 100; id. Off. 1, 19, 64; Sall. C. 14, 3; 21, 2; 28, 4.—Before m (infreq. in Cic., once in Caes.):

multae atque magnae,

Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 17, 50; id. Phil. 2, 39, 100; id. Off. 1, 29, 103; 1, 31, 110; Caes. B. G. 1, 34; Sall. C. 18, 4; 31, 7; 34, 1; 51, 1.—Before n (infreq.):

adventu atque nomine,

Cic. Imp. Pomp. 5, 13; 20, 60; id. Off. 1, 28, 101; Sall. C. 2, 2 bis. —Before p (infreq. in Cic.):

magna atque praeclara,

Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 11, 31; 16, 48; id. Off. 1, 44, 156; Sall. C. 4, 1; 4, 4; 16, 2; 20, 3.—Before q (does not occur).—Before r (rare):

se conlegit atque recreavit,

Cic. Phil. 2, 24, 58.— Before s (rare in Cic.):

provinciarum atque sociorum,

Cic. Imp. Pomp. 1, 24, 71; id. Off. 1, 9, 30; 1, 21, 72; Sall. C. 2, 5; 2, 7; 6, 1.— Before t (infreq.):

parietum atque tectorum,

Cic. Phil. 2, 28, 69; id. Tusc. 1, 24, 57; id. Off. 1, 35, 126; Sall. C. 42, 2; 50, 3; 51, 38.—Before v (infreq.):

gravis atque vehemens,

Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 9, 25; id. Tusc. 1, 23, 54; Sall. C. 1, 1; 12, 3; 45, 4; Liv. 21, 4; 21, 30.—

The form ac before consonants.—Before b (very rare):

sentientes ac bene meritos,

Cic. Off. 1, 41, 149:

feri ac barbari,

Caes. B. G. 1, 31 and 33.—Before c (very rare):

liberis ac conjugibus,

Liv. 21, 30:

Romae ac circa urbem,

id. 21, 62.—Before d (freq. in Cic.):

periculum ac discrimen,

Cic. Imp. Pomp. 5, 12; 9, 23; 12, 33; id. Tusc. 1, 17, 40; 1, 28, 69; id. Off. 1, 14, 42:

usus ac disciplina,

Caes. B. G. 1, 40; 2, 31; Sall. C. 5, 4; 5, 8; 28, 1; Liv. 21, 10; 21, 18; 21, 19.—Before f (infreq.):

opima est ac fertilis,

Cic. Imp. Pomp. 6, 14; 7, 19; id. Tusc. 1, 1, 2; 1, 27, 66; id. Off. 1, 29, 103:

potentissimos ac firmissimos,

Caes. B. G. 1, 3; 1, 48; 2, 12;

2, 13: pessuma ac flagitiosissima,

Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 17; 21, 20.—Before g (does not occur).—Before j (very rare):

nobilitatis ac juventutis,

Cic. Phil. 2, 15, 37.—Before l (not infreq. in Liv.), Cic. Imp. Pomp. 4, 9; 23, 66; id. Phil. 2, 22, 54; Caes. B. G. 1, 12; 1, 23; 2, 23; Liv. 21, 13; 21, 14; 21, 35.—Before m (not infreq. in Cic.):

terrore ac metu,

Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 18, 54 bis; 20, 59; id. Tusc. 1, 40, 95; id. Off. 1, 30, 106; Caes. B. G. 1, 39; 2, 14; Sall. C. 2, 4; 10, 1; Liv. 21, 8; 21, 60.—Before n (not infreq. in Cic.):

insedit ac nimis inveteravit,

Cic. Imp. Pomp. 3, 7:

gentes ac nationes,

id. ib. 11, 31; 12, 35 bis; id. Phil. 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 21, 48; Caes. B. G. 1, 20; 2, 28; Liv. 21, 32.—Before p (not infreq. in Cic., Caes., and Liv.):

celeberrimum ac plenissimum,

Cic. Imp. Pomp. 12, 33; 12, 35; 13, 36; id. Phil. 2, 15, 39; id. Tusc. 1, 17, 41; id. Off. 1, 20, 68; Caes. B. G. 1, 18; 1, 20; 2, 13; 2, 19; Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 25; 21, 34; 21, 35.—Before q (does not occur).—Before r (infreq.):

firmamenti ac roboris,

Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 8, 21; 15, 45; id. Off. 1, 5, 15; Caes. B. G. 1, 25; Liv. 21, 41; 21, 44.—Before s (freq. in Cic. and Liv., infreq. in Caes.):

vectigalibus ac sociis,

Cic. Imp. Pomp. 2, 4; 4, 10; 11, 30; id. Phil. 2, 27, 66; Caes. B. G. 1, 25; 1, 31; 1, 33; 2, 24; Liv. 21, 4; 21, 33 bis; 21, 36.—Before t (infreq. in Cic., freq. in Liv.):

tantis rebus ac tanto bello,

Cic. Imp. Pomp. 10, 27 bis; 19, 56; 20, 59; Caes. B. G. 1, 26; 1, 39; 2, 6; Liv. 21, 7 ter; 21, 10; 21, 14; 21, 25.—Before v (not in Cic., only once in Caes. and Sall., but freq. in Liv.):

armatos ac victores,

Caes. B. G. 1, 40:

inconsulte ac veluti etc.,

Sall. C. 42, 2:

opera ac vineae,

Liv. 21, 7; 21, 22; 21, 40; 21, 43. —(So in the phrases treated below: atque adeo, atque alter or alius, atque eccum, atque eo, atque etiam, atque illuc, atque is or hic, atque iterum, atque omnia, atque ut, atque late, atque sic, atque velut, but ac ne, ac si, and ac tamen).—With simul:

Britannorum acies in speciem simul ac terrorem editioribus locis constiterat,

Tac. Agr. 35:

in se simul atque in Herculem,

id. G. 34:

suos prosequitur simul ac deponit,

id. ib. 30; so,

sociis pariter atque hostibus,

id. H. 4, 73:

innocentes ac noxios juxta cadere,

id. A. 1, 48.—Hence, sometimes syn. with et—et, ut—ita, aeque ac; both—and, as—so, as well—as, as well as: hodie sero ac nequiquam [p. 190] voles, Ter. Heaut. 2, 3, 103 (cf. Cic. Quinct. 25, 79:

verum et sero et nequidquam pudet): copia sententiarum atque verborum,

Cic. Cael. 19, 45:

omnia honesta atque inhonesta,

Sall. C. 30, 4:

nobiles atque ignobiles,

id. ib. 20, 7:

caloris ac frigoris patientia par,

Liv. 21, 4; 6, 41; Vell. 2, 127:

vir bonus et prudens dici delector ego ac tu,

Hor. Ep. 1, 16, 32.—

Esp.

In a hendiadys:

utinam isto animo atque virtute in summa re publica versari quam in municipali maluisset,

with this virtuous feeling, Cic. Leg. 3, 16, 36:

de conplexu ejus ac sinu,

of his bosom embrace, id. Cat. 2, 10, 22:

me eadem, quae ceteros, fama atque invidia vexabat, i. e. invidiosa fama,

Sall. C. 3 fin.:

clamore atque adsensu,

shout of applause, Liv. 21, 3.—

In joining to the idea of a preceding word one more important, and indeed, and even, and especially (v. Kritz ad Sall. J. 4, 3).

Absol.: Pa. Nempe tu istic ais esse erilem concubinam? Sc. Atque arguo me etc., yea and I maintain that I etc., Plaut. Mil. 2, 3, 66: Ph. Tun vidisti? Sc. Atque his quidem oculis, id. ib. 2, 4, 15: Ps. Ecquid habet is homo aceti in pectore? Ch. Atque acidissimi, id. Ps. 2, 4, 49; so id. Bacch. 3, 6, 9; id. Men. 1, 2, 40: Py. Cognoscitne (ea)? Ch. Ac memoriter, Ter. Eun. 5, 3, 6:

Faciam boni tibi aliquid pro ista re ac lubens,

and with a good will, id. Heaut. 4, 5, 15:

rem difficilem (dii immortales) atque omnium difficillimam,

and indeed, Cic. Or. 16, 52:

magna diis immortalibus habenda est gratia atque huic ipsi Jovi Statori, etc.,

and especially, id. Cat. 1, 5, 11:

hebeti ingenio atque nullo,

and in fact, id. Tusc. 5, 15, 45:

ex plurimis periculis et insidiis atque ex media morte,

and even, id. Cat. 4, 9:

fratre meo atque eodem propinquo suo interfecto,

and at the same time, Sall. J. 14, 11:

intra moenia atque in sinu urbis,

id. C. 52, 35.—

With adeo, and that too, and even:

intra moenia atque adeo in senatu,

Cic. Cat. 1, 2, 5:

qui in urbe remanserunt atque adeo qui contra urbis salutem etc.,

id. ib. 2, 12, 27:

insto atque urgeo, insector, posco atque adeo flagito crimen,

id. Planc. 19 fin.:

non petentem atque adeo etiam absentem,

Liv. 10, 5.—And with autem also added:

atque adeo autem quor etc.,

Ter. Eun. 5, 4, 42.—

With etiam:

id jam populare atque etiam plausibile factum est,

and also, Cic. Div. in Caecil. 3, 8:

ne Verginio commeatum dent atque etiam in custodia habeant,

Liv. 3, 46.—

With the dem. pron. hic, is:

negotium magnum est navigare atque id mense Quintili,

and besides, and that, and that too, Cic. Att. 5, 12; 1, 14:

maximis defixis trabibus atque eis praeacutis,

Caes. B. C. 1, 27:

Asseres pedum XII. cuspidibus praefixis atque hi maximis ballistis missi,

id. ib. 2, 2:

duabus missis subsidio cohortibus a Caesare, atque his primis legionum duarum,

id. B. G. 5, 15; id. B. C. 3, 70:

flumen uno omnino loco pedibus atque hoc aegre transiri potest,

id. B. G. 5, 18:

ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit humiliores... atque id eo magis, quod, etc.,

id. ib. 5, 1; cf. without id (perh. to avoid the repetition of the pron.): qua (sc. virtute) nostri milites facile superabant, atque eo magis, quod, etc., and that the more because etc., id. ib. 3, 8 fin.:

dicendi artem apta trepidatione occultans atque eo validior,

Tac. H. 1, 69; 2, 37; id. A. 4, 22; 4, 46.—

In comparisons.

Of equality (Rudd. II. p. 94; Zumpt, § 340); with par, idem, item, aequus, similis, juxta, talis, totidem, etc., as: et nota, quod ex hujus modi structura Graeca (sc. homoios kai, etc.) frequenter Latini ac et atque in significatione similitudinis accipiunt, Prisc. pp. 1192 and 1193 P.; cf. Gell. 10, 29; Lidd. and Scott, s. v. kai, III.:

si parem sententiam hic habet ac formam,

Plaut. Mil. 4, 6, 36: quom opulenti loquuntur pariter atque ignobiles, Enn. ap. Gell. 11, 4:

Ecastor pariter hoc atque alias res soles,

Plaut. Men. 5, 1, 52:

pariter nunc opera me adjuves ac re dudum opitulata es,

Ter. Phorm. 5, 3, 3:

neque enim mihi par ratio cum Lucilio est ac tecum fuit,

Cic. N. D. 3, 1, 3:

parique eum atque illos imperio esse jussit,

Nep. Dat. 3, 5:

magistrum equitum pari ac dictatorem imperio fugavit,

id. Hann. 5, 3:

pariter patribus ac plebi carus,

Liv. 2, 33: nam et vita est eadem et animus te erga idem ac fuit, Ter. Heaut. 2, 3, 24:

In hanc argumentationes ex eisdem locis sumendae sunt atque in causam negotialem,

Cic. Inv. 2, 23, 70:

equi quod alii sunt ad rem militarem idonei, alii ad vecturam... non item sunt spectandi atque habendi,

Varr. R. R. 2, 7, 15; id. L. L. 10, § 74 Mull.:

cum ex provincia populi Romani aequam partem tu tibi sumpseris atque populo Romano miseris,

Cic. Verr. 2, 3, 19:

Modo ne in aequo (jure) hostes apud vos sint ac nos socii,

Liv. 39, 37 (exs. with aeque; v. aeque, d); Cic. Verr. 2, 3, 83 fin.:

et simili jure tu ulcisceris patrui mortem atque ille persequeretur fratris sui, si, etc.,

id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 1, 4; id. Agr. 1, 4 fin.:

similem pavorem inde ac fugam fore, ac bello Gallico fuerit,

Liv. 6, 28; Col. 5, 7, 3:

contendant, se juxta hieme atque aestate bella gerere posse,

Liv. 5, 6; cf. Drak. ad Liv. 1, 54, 9:

faxo eum tali mactatum, atque hic est, infortunio,

Ter. Phorm. 5, 9, 39; Cic. Vatin. 4, 10:

cum totidem navibus atque erat profectus,

Nep. Milt. 7, 4.—

Of difference; with alius and its derivv., with dissimile, contra, contrarius, secus, etc., than:

illi sunt alio ingenio atque tu,

other than, different from, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. the passages under alius, I. B. a:

aliter tuum amorem atque est accipis,

Ter. Heaut. 2, 3, 23 al.; v. the passages under aliter, 1. a.; cf.

also aliorsum, II., and aliusmodi: quod est non dissimile atque ire in Solonium,

Cic. Att. 2, 3:

simulacrum in excelso collocare et, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,

id. Cat. 3, 8, 20:

vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,

id. Div. 2, 24 fin.; id. Verr. 2, 1, 46:

qui versantur retro, contrario motu atque caelum,

id. Rep. 6, 17, 17:

membra paulo secus a me atque ab illo partita,

id. de Or. 3, 30, 119:

cujus ego salutem non secus ac meam tueri debeo,

id. Planc. 1 fin. al.; v. contra, contrarius, secus, etc.—

Sometimes, in cases of equality or difference, atque with ut or ac with si (with aliter affirm. Cic. appears to connect only atque ut, not ac si;

once, however, non aliter, ac si,

Cic. Att. 13, 51;

v. aliter, 1. b.): pariter hoc fit atque ut alia facta sunt,

Plaut. Am. 4, 1, 11:

nec fallaciam Astutiorem ullus fecit poeta atque Ut haec est fabre facta a nobis,

id. Cas. 5, 1, 6 sqq.:

quod iste aliter atque ut edixerat decrevisset,

Cic. Verr. 2, 1, 46:

et qui suos casus aliter ferunt atque ut auctores aliis ipsi fuerunt, etc.,

id. Tusc. 3, 30, 73:

si mentionem fecerint, quo aliter ager possideretur atque ut ex legibus Juliis,

id. Att. 2, 18, 2; 16, 13, c; cf. Wopk. Lect. Tull. 1, 15, p. 118; Dig. 43, 13, 11:

Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

just as if, Cic. Fam. 13, 43:

tu autem similiter facis ac si me roges, etc.,

id. N. D. 3, 3, 8:

reliquis officiis, juxta ac si meus frater esset, sustentavit,

id. Post. Red. in Sen. 8, 20:

quod dandum est amicitiae, large dabitur a me non secus ac si meus esset frater,

id. Mur. 4 fin.:

haec sunt, tribuni, consilia vestra, non, hercule, dissimilia, ac si quis, etc.,

Liv. 5, 5 fin. al. —

More rare with nimis, in partem, pro eo, etc.;

in Plaut. also with mutare or demutare = aliud esse: nimis bellus, atque ut esse maxume optabam, locus,

Plaut. Bacch. 4, 4, 73:

haud centensumam Partem dixi atque, otium rei si sit, possim expromere,

id. Mil. 3, 1, 168: sane quam pro eo ac debui graviter molesteque tuli, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam esse,

Cic. Cat. 4, 2:

pro eo, ac si concessum sit, concludere oportebit argumentationem,

id. Inv. 1, 32, 54:

non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

nearly the same as he, id. Fam. 9, 13, 2:

neque se luna quoquam mutat atque uti exorta est semel,

Plaut. Am. 1, 1, 118:

num quid videtur demutare atque ut quidem Dixi?

id. Mil. 4, 3, 37.—

Sometimes the word indicating comparison (aeque, tantopere, etc.) is to be supplied from the connection (in the class. per. perh. used only once by Cassius in epist. style):

nebula haud est mollis atque hujus est,

Plaut. Cas. 4, 4, 21:

quem esse amicum ratus sum atque ipsus sum mihi,

id. Bacch. 3, 6, 20:

quae suco caret atque putris pumex,

Priap. 32, 7 (Mull., est putusque): digne ac mereor commendatus esse, Cass. ap. Cic. Fam. 12, 13; Dig. 2, 14, 4; 19, 2, 54.—

Poet. or in post-Aug. prose with comparatives (for quam), than:

amicior mihi nullus vivit atque is est,

Plaut. Merc. 5, 2, 56:

non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

Ter. And. 4, 2, 15 Ruhnk.:

Illi non minus ac tibi Pectore uritur intimo Flamma,

Cat. 61, 172:

haud minus ac jussi faciunt,

Verg. A. 3, 561:

Non tuus hoc capiet venter plus ac meus,

Hor. S. 1, 1, 46 Bentl. and Heind. (cf. infra:

nihilo plus accipias quam Qui nil portarit): qui peccas minus atque ego,

id. ib. 2, 7, 96:

Artius atque hedera procera adstringitur ilex,

id. Epod. 15, 5; Suet. Caes. 14 Ruhnk. —

In the comparison of two periods of time, most freq. with simul (v. examples under simul); ante- or post-class. with principio, statim:

principio Atque animus ephebis aetate exiit,

as soon as, Plaut. Merc. 1, 1, 40:

judici enim, statim atque factus est, omnium rerum officium incumbit,

Dig. 21, 1, 25:

quamvis, statim atque intercessit, mulier competierat,

ib. 16, 1, 24.—

To connect a negative clause which explains or corrects what precedes; hence sometimes with potius (class.; in Cic. very freq., but rare in the poets), and not, and not rather.

Absol.:

Decipiam ac non veniam,

Ter. Heaut. 4, 4, 6:

si fidem habeat,... ac non id metuat, ne etc.,

id. Eun. 1, 2, 60:

perparvam vero controversiam dicis, ac non eam, quae dirimat omnia,

Cic. Leg. 1, 20, 54:

quasi nunc id agatur, quis ex tanta multitudine occiderit, ac non hoc quaeratur, eum, etc.,

id. Rosc. Am. 33:

si (mundum) tuum ac non deorum immortalium domicilium putes, nonne plane desipere videare?

id. N. D. 2, 6, 17:

nemo erat, qui illum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur,

id. Att. 1, 16:

si hoc dissuadere est, ac non disturbare ac pervertere,

id. Agr. 2, 37, 101:

si res verba desideraret ac non pro se ipsa loqueretur,

id. Fam. 3, 2 fin.: hoc te exspectare tempus tibi turpe est ac non ei rei sapientia tua te occurrere, Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 6:

velut destituti ac non qui ipsi destituissent,

Liv. 8, 27; 7, 3 fin.:

si mihi mea sententia proferenda ac non disertissimorum,

Tac. Or. 1.—

With potius:

Quam ob rem scriba deducet, ac non potius mulio, qui advexit?

Cic. Verr. 2, 3, 79 (B. and K., et):

quis (eum) ita aspexit, ut perditum civem, ac non potius ut importunissimum hostem?

id. Cat. 2, 6, 12.— Pliny the elder commonly employs in this sense atque non, not ac non:

concremasse ea (scrinia) optuma fide atque non legisse,

Plin. 7, 25, 26, § 94; 22, 24, 50, § 108; 29, 2, 9, § 29; 27, 9, 55, § 78; 31, 7, 39, § 73 et saep. —

In connecting clauses and beginning periods.

In gen., and, and so, and even, and too: Pamph. Antiquam adeo tuam venustatem obtines. Bacch. Ac tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines, And you too, Ter. Hec. 5, 4, 20:

atque illi (philosopho) ordiri placet etc.,

Cic. de Or. 3, 47, 183: Africanus indigens mei? Minime hercle. Ac ne ego quidem illius, And I indeed not, etc., id. Lael. 9, 30; id. Fin. 5, 11, 33:

cum versus facias, te ipsum percontor, etc.... Atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, Versiculos, etc.,

Hor. S. 1, 10, 31:

multa quippe et diversa angebant: validior per Germaniam exercitus, etc.... quos igitur anteferret? ac (i. e. similiter angebat), ne postpositi contumelia incenderentur,

Tac. A. 1, 47:

Minime, minime, inquit Secundus, atque adeo vellem maturius intervenisses,

Tac. Or. 14:

ac similiter in translatione, etc.,

Quint. 3, 6, 77.—

In adducing new arguments of similar force in favor of any assertion or making further statements about a subject, etc.; cf. Beier ad Cic. Off. 3, 11, 487.

Absol.:

maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis: atque in ipso equo, cujus modo mentionem feci, si, etc.,

and furthermore, and moreover, Cic. Lael. 19, 68: Atque, si natura confirmatura jus non erit, virtutes omnes tollentur, id. Leg. 1, 15, 42 B. and K. —

Often with etiam:

Atque alias etiam dicendi virtutes sequitur,

Cic. Or. 40, 139:

Atque hoc etiam animadvertendum non esse omnia etc.,

id. de Or. 2, 61, 251; so id. Off. 1, 26, 90; id. N. D. 2, 11, 30; Col. 2, 2, 3.—

Sometimes with quoque:

Atque occidi quoque Potius quam cibum praehiberem,

Plaut. Ps. 1, 3, 133; so Cic. N. D. 2, 12, 32; Col. 2, 13, 3, and Cels. 2, 3; 3, 22.—

And even with quoque etiam: Atque ego [p. 191] quoque etiam, qui Jovis sum filius, Contagione etc., Plaut. Am. prol. 30.—

In narration:

aegre submoventes obvios intrare portam, qui adducebant Philopoemenem, potuerunt: atque conferta turba iter reliquum clauserat,

Liv. 39, 49; 5, 21 fin.:

completur caede, quantum inter castra murosque vacui fuit: ac rursus nova laborum facies,

Tac. H. 3, 30; cf. Caes. B. C. 2, 28 fin. and 2, 29 init. —

In introducing comparisons, atque ut, atque velut (mostly poet., esp. in epic poetry):

Atque ut perspicio, profecto etc.,

Plaut. Capt. 3, 4, 53:

ac veluti magno in populo cum saepe coorta est Seditio.... Sic cunctus pelagi cecidit fragor, etc.,

Verg. A. 1, 148; so id. G. 4, 170; id. A. 2, 626; 4, 402; 4, 441; 6, 707; 9, 59; 10, 405; 10, 707; 10, 803; 11, 809; 12, 365; 12, 521; 12, 684; 12, 715;

12, 908: Inclinare meridiem Sentis ac, veluti stet volucris dies, Parcis deripere etc.,

Hor. C. 3, 28, 6; Val. Fl. 6, 664;

and so, Ac velut in nigro jactatis turbine nautis, etc.... Tale fuit nobis Manius auxilium,

Cat. 68, 63 (for which Sillig and Muller read:

Hic velut, etc.): Atque ut magnas utilitates adipiscimur, etc.,

Cic. Off. 2, 5, 16:

Atque ut hujus mores veros amicos parere non potuerunt, sic etc.,

id. Lael. 15, 54.—

In connecting two acts or events.

In the order of time, and then; hence the ancient grammarians assume in it the notion of quick succession, and explain it, though improperly, as syn. with statim, ilico, without any accompanying copulative, v. Gell. 10, 29; Non. p. 530, 1 sq. (only in the poets and histt.): Atque atque accedit muros Romana juventus (the repetition of the atque represents the approach step by step), Enn. ap. Gell. and Non. l. l. (Ann. v. 527 Mull.): Quo imus una;

ad prandium? Atque illi tacent,

And then they are silent, Plaut. Capt. 3, 1, 19:

Ubi cenamus? inquam, atque illi abnuunt,

and upon this they shake their head, id. ib. 3, 1, 21; id. Ep. 2, 2, 33:

dum circumspecto atque ego lembum conspicor,

id. Bacch. 2, 3, 45; so id. Merc. 2, 1, 32; 2, 1, 35; id. Most. 5, 1, 9:

lucernam forte oblitus fueram exstinguere: Atque ille exclamat derepente maximum,

and then he suddenly exclaims, id. ib. 2, 2, 57: cui fidus Achates It comes... atque illi Misenum in litore sicco Ut venere, vident, etc., and as they thus came, etc., Verg. A. 6, 162:

dixerat, atque illi sese deus obtulit ultro,

Stat. Th. 9, 481; 12, 360; Liv. 26, 39, 16; Tac. H. 3, 17:

tum Otho ingredi castra ausus: atque illum tribuni centurionesque circumsistunt,

id. ib. 1, 82. —Sometimes with two imperatives, in order to indicate vividly the necessity of a quicker succession, or the close connection between two actions:

cape hoc argentum atque defer,

Ter. Heaut. 4, 7, 3:

abi domum ac deos comprecare,

id. Ad. 4, 5, 65:

tace modo ac sequere hac,

id. ib. 2, 4, 16:

Accipe carmina atque hanc sine tempora circum hederam tibi serpere,

Verg. E. 8, 12; id. G. 1, 40; 3, 65; 4, 330:

Da auxilium, pater, atque haec omina firma,

id. A. 2, 691; 3, 89; 3, 250; 3, 639; 4, 424; 9, 90; 10, 624; 11, 370.—

In the order of thought, and so, and thus, and therefore.

Absol.:

si nunc de tuo jure concessisses paululum, Atque adulescenti morigerasses,

and so, Ter. Ad. 2, 2, 10.—

With ita or sic:

Ventum deinde ad multo angustiorem rupem, atque ita rectis saxis, etc.,

Liv. 21, 36; Plin. 10, 58, 79, § 158:

ac sic prope innumerabiles species reperiuntur,

Quint. 12, 10, 67.—

Connecting conclusion and condition, so, then (cf. at, II. F.):

non aliter quam qui adverso vix flumine lembum Remigiis subigit, si bracchia forte remisit, Atque illum praeceps prono rapit alveus amni,

Verg. G. 1, 203 (here explained by statim by Gell. 10, 29, and by Servius, but thus its connective force is wholly lost; cf. also Forbig ad h. l. for still another explanation).—

(As supra, I. c.) To annex a thought of more importance:

Satisne videtur declarasse Dionysius nihil esse ei beatum, cui semper aliqui terror impendeat? atque ei ne integrum quidem erat, ut ad justitiam remigraret,

Cic. Tusc. 5, 21, 62; id. Tull. 4:

hoc enim spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium conjunctionem, quam qui dirimunt, eos morte... coercent. Atque hoc multo magis efficit ipsa naturae ratio,

id. Off. 3, 5, 23; id. Fam. 6, 1, 4: hac spe lapsus Induciomarus... exsules damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit;

ac tantam sibi jam iis rebus in Gallia auctoritatem comparaverat, ut, etc.,

Caes. B. G. 5, 55 fin.; Nep. Hann. 13, 2; Quint. 1, 10, 16.—Hence also in answers, in order to confirm a question or assertion:

Sed videone ego Pamphilippum cum fratre Epignomo? Atque is est,

And he it is, Yes, it is he, Plaut. Stich. 4, 2, 4; so id. Truc. 1, 2, 24: Th. Mihin malum minitare? Ca. Atque edepol non minitabor, sed dabo, id. Curc. 4, 4, 15: Ch. Egon formidulosus? nemost hominum, qui vivat, minus. Th. Atque ita opust, Ter. Eun. 4, 6, 20.—

In expressing a wish, atque utinam:

Veritus sum arbitros, atque utinam memet possim obliscier! Att., Trag. Rel. p. 160 Rib.: videmus enim fuisse quosdam, qui idem ornate ac graviter, idem versute et subtiliter dicerent. Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperire possemus!

Cic. Or. 7, 22; so id. Rep. 3, 5, 8:

Atque utinam pro decore etc.,

Liv. 21, 41, 13:

Atque utinam ex vobis unus etc.,

Verg. E. 10, 35; id. A. 1, 575:

Atque utinam... Ille vir in medio fiat amore lapis!

Prop. 2, 9, 47; 3, 6, 15; 3, 7, 25; 3, 8, 19 al.—

To connect an adversative clause, and often fully with tamen, and yet, notwithstanding, nevertheless.

Absol.: Mihi quidem hercle non fit veri simile;

atque ipsis commentum placet,

Ter. And. 1, 3, 20 Ruhnk. (atque pro tamen, Don.):

ego quia non rediit filius, quae cogito!... Atque ex me hic natus non est, sed ex fratre,

id. Ad. 1, 1, 15 (Quasi dicat, ex me non est, et sic afficior: quid paterer si genuissem? Don.; cf. Acron. ap. Charis. p. 204 P.); Cic. Off. 3, 11, 48 Beier; id. Mur. 34, 71 Matth.:

ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum... Atque ego credo fore qui, etc.,

and yet I believe, Sall. J. 4, 1 and 3 Corte; id. C. 51, 35:

observare principis egressum in publicum, insidere vias examina infantium futurusque populus solebat. Labor parentibus erat ostentare parvulos... Ac plerique insitis precibus surdas principis aures obstrepebant,

Plin. Pan. 26.—

With tamen:

nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, etc.,

Cic. Fin. 2, 27, 85:

discipulos dissimilis inter se ac tamen laudandos,

id. de Or. 3, 10, 35; id. Rep. 1, 7, 12:

Atque in his tamen tribus generibus etc.,

id. Off. 3, 33, 118; id. Pis. 1, 3; 13, 30; id. Prov. Cons. 7, 16; 7, 15 fin. (cf. in reference to the last four passages Wund. Varr. Lectt. p. lviii. sq.):

ac tamen initia fastigii etc.,

Tac. A. 3, 29; 3, 56; 12, 56;

14, 21: pauciores cum pluribus certasse, ac tamen fusos Germanos,

id. H. 5, 16.—

To connect a minor affirmative proposition (the assumptio or propositio minor of logical lang.) in syllogisms, now, but, but now (while atqui is used to connect either an affirmative or negative minor premiss: v. atqui): Scaptius quaternas postulabat. Metui, si impetrasset, ne tu ipse me amare desineres;

... Atque hoc tempore ipso impingit mihi epistulam etc.,

Cic. Att. 6, 1, 6.—Sometimes the conclusion is to be supplied:

nisi qui naturas hominum, penitus perspexerit, dicendo, quod volet, perficere non poterit. Atque totus hic locus philosophorum putatur proprius (conclusion: ergo oratorem philosophiam cognoscere oportet),

Cic. de Or. 1, 12, 53 and 54.—

In introducing a purpose (freq. in Cic.).

A negative purpose, and esp. in anticipating an objection:

Ac ne sine causa videretur edixisse,

Cic. Phil. 3, 9, 24:

Ac ne forte hoc magnum ac mirabile esse videatur,

id. de Or. 2, 46, 191; so id. Fam. 5, 12, 30:

Ac ne saepius dicendum sit,

Cels. 8, 1:

Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter,

Hor. Ep. 1, 1, 13:

Ac ne forte putes,

id. ib. 2, 1, 208:

Ac ne forte putes etc.,

Ov. R. Am. 465 (Merkel, Et).—

A positive purpose:

Atque ut ejus diversa studia in dissimili ratione perspicere possitis, nemo etc.,

Cic. Cat. 2, 5, 9:

Atque ut omnes intellegant me etc.... dico etc.,

id. Imp. Pomp. 8, 20; 2, 4; id. Clu. 14, 43; id. Sull. 2, 5; id. de Or. 3, 11, 40:

Atque ut C. Flaminium relinquam etc.,

id. Leg. 3, 9, 20; id. Fin. 3, 2, 4.—

a.. In continuing a thought in assertions or narration, and, now, and now, Plaut. Aul. prol. 18: audistis, cum pro se diceret, genus orationis, etc.,... perspexistis. Atque in eo non solum ingenium ejus videbatis, etc., Cic. Cael. 19, 45; so id. de Or. 3, 32, 130; 2, 7, 27; 3, 10, 39 al.; Caes. B. G. 2, 29; Nep. Ages. 7, 3; 8, 1, Eum. 10, 3 Bremi; Tac. A. 14, 64; 15, 3; Verg. A. 9, 1; Sil. 4, 1 al.: ac si, sublato illo, depelli a vobis omne periculum judicarem, now if I, etc., Cic. Cat. 2, 2, 3:

atque si etiam hoc natura praescribit, etc.,

id. Off. 3, 6, 27; so Quint. 10, 1, 26; 10, 2, 8.—

In introducing parentheses:

vulgo credere, Penino (atque inde nomen et jugo Alpium inditum) transgressum,

Liv. 21, 38:

omne adfectus genus (atque ea maxime jucundam et ornatam faciunt orationem) de luxuria, etc.,

Quint. 4, 3, 15 MSS., where Halm after Spalding reads et quae. —

At the conclusion of a discourse (not infreq. in Cic.): Atque in primis duabus dicendi partibus qualis esset, summatim breviterque descripsimus, And thus have we, then, briefly described, etc., Cic. Or. 15, 50:

Ac de primo quidem officii fonte diximus,

id. Off. 1, 6, 19:

Ac de inferenda quidem injuria satis dictum est,

id. ib. 1, 8, 27; id. Inv. 2, 39, 115 al.—

In particular connections and phrases.

Unus atque alter, one and the other; alius atque alius, one and another; now this, now that:

unae atque alterae scalae,

Sall. J. 60, 7:

quarum (coclearum) cum unam atque alteram, dein plures peteret,

id. ib. 93, 2:

unum atque alterum lacum integer perfluit,

Tac. H. 5, 6:

dilatisque alia atque alia de causa comitiis,

Liv. 8, 23, 17; Col. 9, 8, 10:

alius atque alius,

Tac. H. 1, 46; 1, 50 (v. alius, II. D.).—Also separated by several words:

aliud ejus subinde atque aliud facientes initium,

Sen. Ep. 32, 2.—

Etiam atque etiam. again and again:

temo Stellas cogens etiam atque etiam Noctis sublime iter, Enn., Trag. Rel. p. 39 Rib.: etiam atque etiam cogita,

Ter. Eun. 1, 1, 11:

etiam atque etiam considera,

Cic. Div. in Caecil. 14, 46:

monitos eos etiam atque etiam volo,

id. Cat. 2, 12, 27.—So, semel atque iterum, Cic. Font. 26; id. Clu. 49; Tac. Or. 17; and:

iterum atque iterum,

Verg. A. 8, 527; Hor. S. 1, 10, 39.—

Huc atque illuc, hither and thither, Cic. Q. Rosc. 37; id. de Or. 1, 40, 184; Verg. A. 9, 57; Ov. M. 2, 357; 10, 376; Tac. Agr. 10; id. H. 1, 85.—

Longe atque late, far and wide, Cic. Marcell. 29:

atque eccum or atque eccum video, in colloquial lang.: Heus vocate huc Davom. Atque eccum,

but here he is, Ter. And. 3, 3, 48:

Audire vocem visa sum modo militis. Atque eccum,

and here he is, id. Eun. 3, 2, 2; so id. Hec. 4, 1, 8.—

Atque omnia, in making an assertion general, and so generally:

Atque in eis omnibus, quae sunt actionis, inest quaedam vis a natura data,

Cic. de Or. 3, 59, 223:

quorum (verborum) descriptus ordo alias alia terminatione concluditur, atque omnia illa et prima et media verba spectare debent ad ultimum,

id. Or. 59, 200; id. de Or. 2, 64, 257: commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere, and so rather, etc., id. Off. 2, 23, 83:

nihil acerbum esse, nihil crudele, atque omnia plena clementiae, humanitatis,

id. ad Q. Fr. 1, 1, 8:

Atque omnis vitae ratio sic constat, ut, quae probamus in aliis, facere ipsi velimus,

Quint. 10, 2, 2.—

With other conjunctions.

After et:

equidem putabam virtutem hominibus instituendo et persuadendo, non minis et vi ac metu tradi,

Cic. de Or. 1, 58, 247:

Magnifica vero vox et magno viro ac sapiente digna,

id. Off. 3, 1, 1; id. Cael. 13:

vanus aspectus et auri fulgor atque argenti,

Tac. Agr. 32.:

denuntiarent, ut ab Saguntinis abstineret et Carthaginem in Africam traicerent ac sociorum querimonias deferrent,

Liv. 21, 6, 4:

ubi et fratrem consilii ac periculi socium haberem,

id. 21, 41, 2:

et uti liter demum ac Latine perspicueque,

Quint. 8, 3, 3:

Nam et subtili plenius aliquid atque subtilius et vehementi remissius atque vehementius invenitur,

id. 12, 10, 67. —

After que, as in Gr. te kai: litterisque ac laudibus aeternare, Varr. ap. Non. p. 75, 20:

submoverique atque in castra redigi,

Liv. 26, 10:

terrorem caedemque ac fugam fecere,

id. 21, 52:

mus Sub terris posuitque domos atque horrea fecit,

Verg. G. 1, 182; 3, 434; id. A. 8, 486.—

Before et:

caelum ipsum ac mare et silvas circum spectantes,

Tac. Agr. 32.—

After neque (only in the poets and post - Aug. prose):

nec clavis nec canis atque calix,

Mart. 1, 32, 4: naturam Oceani atque aestus [p. 192] neque quaerere hujus operis est, ac multi retulere, Tac. Agr. 10:

mediocritatem pristinam neque dissimulavit umquam ac frequenter etiam prae se tulit,

Suet. Vesp. 12.—

Atque repeated, esp. in arch. Lat.: Scio solere plerisque hominibus in rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere, Cato ap. Gell. 7, 3: Dicere possum quibus villae atque aedes aedificatae atque expolitae maximo opere citro atque ebore atque pavimentis Poenicis stent, Cato ap. Fest. p. 242 Mull.:

atque ut C. Flamininum atque ea, quae jam prisca videntur, propter vetustatem relinquam,

Cic. Leg. 3, 9, 20:

omnem dignitatem tuam in virtute atque in rebus gestis atque in tua gravitate positam existimare,

id. Fam. 1, 5, 8.—Esp. freq. in enumerations in the poets:

Haec atque illa dies atque alia atque alia,

Cat. 68, 152:

Mavortia tellus Atque Getae atque Hebrus,

Verg. G. 4, 463:

Clioque et Beroe atque Ephyre Atque Opis et Asia,

id. ib. 4, 343.—And sometimes forming a double connective, both— and = et—et:

Multus ut in terras deplueretque lapis: Atque tubas atque arma ferunt crepitantia caelo Audita,

Tib. 2, 5, 73:

complexa sui corpus miserabile nati Atque deos atque astra vocat crudelia mater,

Verg. E. 5, 23; Sil. 1, 93; v. Forbig ad Verg. l. l.

► Atque regularly stands at the beginning of its sentence or clause or before the word it connects, but in poetry it sometimes, like et and at, stands:

In the second place:

Jamque novum terrae stupeant lucescere solem, Altius atque cadant imbres,

Verg. E. 6, 38 Rib., ubi v. Forbig.:

Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta,

id. A. 3, 250, and 10, 104 (animis may, however, here be taken with Accipite, as in id. ib. 5, 304):

Esto beata, funus atque imagines Ducant triumphales tuum,

Hor. Epod. 8, 11; id. S. 1, 5, 4; 1, 6, 111; 1, 7, 12 (ubi v. Fritzsche).—

In the third place:

quod pubes hedera virente Gaudeant pulla magis atque myrto,

Hor. C. 1, 25, 18; cf. at fin. (Vid. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 452-513.)

at-qui (in MSS. sometimes adqui, e. g. Cic. Rep. 3, 5, 8 Mai, and often confounded with atque), conj. (the form atquin is incorrect and post-class.; for Plaut. Rud. 3, 4, 55, should be read at quin separately, Fleck.; cf. Caper Orth. p. 2441) [qui, abl. of indef. quis, used adverbially; so pr. but anyhow; cf.: alioqui, ceteroqui].

In gen., serving to connect-an adversative clause or assertion, but anyhow, but any way or wise, yet, notwithstanding, however, rather, but now, but nevertheless, and yet, alla dê, alla dêpou, alla mên (a purely adversative particle, a more emphatic at, while atque is regularly copulative; v. atque; syn.: at, sed, verum, autem; comparatively rare in all periods, it being scarcely more than an emphasized form of at): Th. Quid aïs, venefica? Py. Atqui certo comperi, Ter. Eun. 5, 1, 9: Sy. Gratiam habeo. De. Atqui, Syre, Hoc verumst et re ipsā experiere propediem, id. Ad. 5, 5, 7: Cl. Satis scite promittit tibi. Sy. Atqui tu hanc jocari credis? but yet do you believe that she is jesting? id. Heaut. 4, 4, 7:

cum omnia vi et armis egeris, accuses eum, qui se praesidio munierit, non ut te oppugnaret, sed ut vitam suam posset defendere? Atqui ne ex eo quidem tempore id egit Sestius, ut, etc.,

and yet, Cic. Sest. 37, 79: tum, ut me Cotta vidit, peropportune, inquit, venis... atqui mihi quoque videor, inquam, venisse, ut dicis, opportune, rather I seem to myself, etc., alla mên kai emoi dokô, id. N. D. 1, 7, 16: vitas hinnuleo me similis Chloe... atqui non ego te tigris ut aspera Gaetulusve leo, frangere persequor, but yet, alla toi, Hor. C. 1, 23, 1-10: Jam vero videtis nihil esse tam morti simile quam somnum;

atqui dormientium animi maxime declarant divinitatem suam,

but yet, Cic. Sen. 22, 81:

tum dixisse (Lysandrum), mirari se non modo diligentiam, sed etiam sollertiam ejus, a quo essent illa dimensa atque descripta: et ei Cyrum respondisse: Atqui (sc. ne putes alium id fecisse) ego omnia ista sum dimensus,

id. ib. 17, 59.—

Esp.

In adding a thought confirmatory of a preceding one, but not antithetical (v. at init.), but indeed, but certainly, by all means: Do. Salvos sis, adulescens Sa. Siquidem hanc vendidero pretio suo. To. Atqui aut hoc emptore vendes pulcre aut alio non potest, Plaut. Pers. 4, 4, 31: Et Philus: praeclaram vero causam ad me defertis, cum me improbitatis patrocinium suscipere vultis. Atqui id tibi, inquit Laelius, verendum est, but certainly (ironically), Cic. Rep. 3, 5, 8; id. Leg. 1, 1, 4.—Sometimes with pol or sic:

atqui pol hodie non feres, ni genua confricantur,

Plaut. As. 3, 3, 80: Py. Scis eam civem hinc esse? Pa. Nescio. Py. Atqui sic inventast, Ter. Eun. 5, 4, 30: hunc ego non diligam? non admirer? non omni ratione defendendum putem? Atqui sic a summis hominibus eruditissimis accepimus, etc., yet so we have certainly heard, etc., Cic. Arch. 8, 18.—

So also atqui si, adversative, but if, or continuative, if now, if indeed (cf.:

quod si): sine veniat. Atqui si illam digito attigerit, oculi illi ilico ecfodientur,

if, however, he do but touch her, Ter. Eun. 4, 6, 1 (Fleck., Qui): quae et conscripta a multis sunt diligenter et sunt humiliora quam illa, quae a nobis exspectari puto. Att. Atqui si quaeris ego quid exspectem, etc., Cic. Leg. 1, 5, 15; id. Fin. 4, 23, 62:

atqui, si ita placet, inquit Antonius, trademus etiam,

well now, if, id. de Or. 2, 50, 204: atqui Si noles sanus, curres hydropicus, but now if you are unwilling, etc., Hor. Ep. 1, 2, 33:

atqui si tempus est ullum jure hominis necandi, quae multa sunt, certe illud est,

but if now there is any time, Cic. Mil. 4 init. —

To modify a preceding negation or negative interrogation, yet, still, instead of that, rather: Ni. Numquam auferes hinc aurum. Ch. Atqui jam dabis, but, Plaut. Bacch. 4, 7, 26: Non sum apud me. Se. Atqui opus est nunc quom maxime ut sis, Ter. Phorm. 1, 4, 27:

O rem, inquis, difficilem et inexplicabilem. Atqui explicanda est,

nevertheless, Cic. Att. 8, 3; id. Ac. 2, 36, 114:

magnum narras, vix credibile. Atqui Sic habet,

but in fact, so it is, Hor. S. 1, 9, 52; Curt. 6, 10, 5:

modum statuarum haberi nullum placet? Atqui habeatur necesse est,

Cic. Verr. 2, 2, 59; 2, 3, 86; id. Parad. 1, 1, 7; Flor. 4, 2, 53; Curt. 6, 10, 10.—

To connect a minor proposition in a syllogism (both an affirmative and a negative, while atque only connects an affirm. proposition), but, but now, now:

Ergo cum sol igneus sit, quia nullus ignis sine pastu aliquo possit permanere, necesse est aut ei similis sit igni, quem... aut ei, qui... atqui hic noster ignis etc.,

Cic. N. D. 2, 15, 40 and 41:

qui fortis est, idem est fidens... Qui autem est fidens, is profecto non extimescit... Atqui in quem cadit aegritudo, in eundem timor... Ita fit, ut fortitudini aegritudo repugnet,

Cic. Tusc. 3, 7, 14:

(mors) aut plane neglegenda est... aut etiam optanda, si, etc. Atqui tertium certe nihil inveniri potest. Quid igitur timeam si, etc.,

id. Sen. 19, 66; id. Tusc. 5, 14, 40. (Vid. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 513-524.)

audĭo, īvi or ii, itum, 4, v. a. ( imperf. audibat, Ov F. 3, 507: audibant. Cat. 84, 8; fut. audibo, Enn. ap. Non. p. 506, 1:

audibis,

id. ib.; Plaut. Capt. 3, 4, 86; id. Poen. 1, 2, 97; Caecil. ap. Gell. 7, 17 fin.; id. ap. Non. l. l.; cf. Struve, p. 137 sq.: audin = audisne, as ain = aisne; inf. perf. audīsse better than audivisse, acc. to Quint. 1, 6, 17) (cf. the Lacon. aus = hous; auris; Lith. ausis; Goth. auso; Germ. Ohr, and Engl ears [p. 202] the Fr. ouïr, and Lat. ausculto; Curtius also compares the Gr. aïô, to hear, perceive, and the Sanscr. av, to notice, to favor; v. ausculto, 1. aveo init., and cf. Varr. L. L. 6, § 83 Müll.], to hear, to perceive or understand by hearing, to learn (audio pr. differs from ausculto as the Gr. akouô from akroaomai, the Germ. hören from horchen, and the Engl. to hear from to listen, the former of these words denoting an involuntary, the latter a voluntary act; other syn.: exaudio, sentio, cognosco, oboedio, dicor).

A.. In gen.

Aliquid:

auribus si parum audies terito cum vino brassicam, etc.,

Cato, R. R. 157 fin.:

ubi molarum strepitum audibis maximum, Enn. ap. Non. l. l. (Com. v. 7 Vahl. p. 153): verba,

Plaut. Poen. 1, 2, 97; Vulg. Gen. 24, 30:

quae vera audivi, taceo,

Ter. Eun. 1, 2, 23:

Mane, non dum audīsti, Demea, Quod est gravissumum,

id. Ad. 3, 4, 21:

vocem,

id. Hec. 4, 1, 2:

vera an falsa,

id. And. 5, 4, 19:

mixtos vagitibus aegris Ploratus,

Lucr. 2, 579:

voces,

Verg. A. 4, 439; Hor. C. 3, 7, 22; Vulg. Gen. 3, 8; ib. Matt. 2, 18:

strepitus,

Verg. A. 9, 394:

sonitum,

Hor. C. 2, 1, 31:

haec,

id. ib. 3, 27, 51:

aquas,

Ov. Am. 3, 11, 30:

gemitus,

id. M. 7, 839; Vulg. Exod. 2, 24: ait se omnia audivisse, Titinn. ap. Macr. S. 2, 12:

ut quod te audīsse dicis numquam audieris,

Cic. de Or. 2, 70, 285:

Nihil enim habeo praeter auditum,

id. Off. 1, 10, 33:

quod quisque eorum de quāque re audierit,

Caes. B. G. 4, 5:

Hac auditā pugnā maxima pars sese Crasso dedidit,

id. ib. 3, 27:

Auditis hostium copiis respicerent suum ipsi exercitum,

Liv. 42, 52, 10:

quod cum audīsset Abram,

Vulg. Gen. 14, 14:

auditis sermonibus,

ib. 4 Reg. 22, 19; ib. Heb. 4, 3: clangorem tubae, ib:

Isa. 18, 3: symphoniam,

ib. Luc. 15, 25:

animal,

ib. Apoc. 6, 3; 6, 5 al. persaep.

Constr., the person from whom one hears or learns any thing, with ex (so most freq.), ab, de, acc. and part., acc. and inf., cum or dum.

With ex:

verbum ex aliquo,

Ter. Heaut. 5, 4, 8; so id. And. 2, 1, 2; 5, 4, 24; id. Eun. 1, 2, 34; id. Hec. 4, 1, 35; id. And. 3, 3, 2:

audivi ex majoribus natu hoc idem fuisse in P. Scipione Nasicā,

Cic. Off. 1, 30, 109:

hoc ex aliis,

id. Att. 5, 17:

ex obviis,

Liv. 28, 26; so Suet. Caes. 29; id. Dom. 12 al.. saepe audivi ex majoribus natu mirari solitum C. Fabricium etc., Cic. Sen. 13, 43; so Suet. Claud. 15.—

With ab:

a quibus cum audi/sset non multum superesse munitionis,

Nep. Them. 7, 2.—

With de:

equidem saepe hoc audivi de patre et de socero meo,

i. e. from his mouth, Cic. de Or. 3, 33, 133; so id. Off. 3, 19, 77; id. Brut. 26, 100.—

With acc. and part. pres. (cf. Zumpt, Gr. §

636): ut neque eum querentem quisquam audierit neque etc.,

Nep. Timol. 4, 1; so Suet. Calig. 22; Cat. 9, 6; 61, 125; 67, 41 al.—

With acc. and inf.:

mihi non credo, quom illaec autumare illum audio,

Plaut. Am. 1, 1, 260:

Audin (eum) lapidem quaeritare?

id. Capt. 3, 4, 70:

erilem filium ejus duxisse audio Uxorem,

Ter. Phorm. 1, 1, 5; 2, 1, 59:

saepe hoc majores natu dicere audivi,

Cic. Mur. 28:

Gellius audierat patruom objurgare solere,

Cat. 74, 1; Verg. A. 1, 20; 4, 562:

audiet cives acuisse ferrum, Audiet pugnas juventus,

Hor. C. 1, 2, 21 sq.:

audire videor pios Errare per lucos,

id. ib. 3, 4, 5. —Hence also pass. with nom. and inf. (cf. Zumpt, Gr. §

607): Bibulus nondum audiebatur esse in Syriā,

was said, Cic. Att. 5, 18; so Caes. B. G. 7, 79.—

With cum or dum (cf. Zumpt, Gr. §

749): id quidem saepe ex eo audivi, cum diceret sibi certum esse,

Cic. de Or. 2, 33, 144:

quis umquam audivit, cum ego de me nisi coactus ac necessario dicerem?

id. Dom. 35; so id. Brut. 56; id. Fin. 5, 19, 54; id. de Or. 1, 28, 129; 1, 2, 99; Plin. Ep. 7, 24, 5:

auditus est certe, dum ex eo quaerit,

Suet. Dom. 4. —Diff. from the preced. constr. with de is audire de aliquo (aliquid); more freq. in pass. sense, to hear any thing concerning any one:

de psaltriā hac audivit,

Ter. Ad. 3, 4, 5:

illos etiam convenire aveo, de quibus audivi et legi,

Cic. Sen. 23, 83; so id. Att. 7, 20; id. Ac. 2, 2, 4; cf.:

aliquid in aliquem,

to hear something against, something bad of any one, id. de Or. 2, 70, 285 al. —

In conversation.

Audi, as a call to gain attention, hear, attend, give ear, listen, = hoc age:

audi cetera,

Plaut. Trin. 2, 4, 127:

audi heus tu,

id. ib. 4, 3, 52:

Dorio, audi, obsecro,

Ter. Phorm. 3, 2, 1: Hoc audi, id. And. 3, 4, 11;

4, 1, 36: Quin tu audi,

Plaut. Bacch. 2, 3, 42:

quin tu hoc audi,

Ter. And. 2, 2, 9.—

Audis or audin = audisne? do you hear? atque audin? Plaut. Trin. 3, 3, 70:

Equidem deciens dixi: Et domi [nunc] sum ego, inquam, ecquid audis?

id. Am. 2, 1, 27; id. Trin. 3, 2, 91:

Heus, audin quid ait? Quin fugis?

id. Capt. 3, 4, 60:

cura adversandum atque audin? quadrupedem constringito,

Ter. And. 5, 2, 24; 1, 5, 64:

Audin tu? Hic furti se adligat,

id. Eun. 4, 7, 39:

Audin quid dicam?

id. Hec. 1, 2, 3.—

Audito, with a clause for its subject, as abl. absol. in the histt., upon the receipt of the news that, at the tidings that: audito, Q. Marcium in Ciliciam tendere, when news came that Q. Marcius etc., Sall. H. Fragm. ap. Prisc. p. 1130 P.:

audito Machanidam famā adventūs sui territum refugisse Lacedaemonem,

Liv. 28, 7:

audito venisse missu Agrippinae nuntium Agerinum,

Tac. A. 14, 7.—

Esp.,

1.. In a pregnant signif., to listen to a person or thing, to give ear to, hearken to, attend:

etsi a vobis sic audior, ut numquam benignius neque attentius quemquam auditum putem,

Cic. Clu. 23, 63; so id. de Or. 1, 61, 259:

sed non eis animis audiebantur, qui doceri possent,

Liv. 42, 48; 1, 32; 5, 6:

ut legationes audiret cubans,

Suet. Vesp. 24; id. Caes. 32; id. Ner. 22; 23; Vulg. Job. 11, 2; ib. Psa. 33, 12; ib. Matt. 10, 14; ib. Heb. 3, 7 al.—

Aliquem, of pupils, to hear a teacher, i. e. to receive instruction from, to study under:

te, Marce fili, annum jam audientem Cratippum,

Cic. Off. 1, 1, 1:

Jam Polemonem audiverant adsidue Zeno et Arcesilas,

id. Ac. 1, 9, 34; so id. N. D. 1, 14, 37; 3, 1, 2; id. Fat. 2, 4:

Diogenes venientem eum, ut se extra ordinem audiret, non admiserat,

Suet. Tib. 32; id. Gram. 10, 20 al.— Absol.: possumne aliquid audire? (i. e. will you communicate something to me?) tu vero, inquam, vel audire vel dicere, Cic. Fat. 2, 3:

ponere aliquid, ad quod audiam, volo,

id. ib. 2, 4.—

De aliquā re or aliquid, aliquem, of judges, to listen or hearken to, to examine:

nemo illorum judicum clarissimis viris accusantibus audiendum sibi de ambitu putavit,

Cic. Fl. 39, 98:

de capite,

Sen. Ben. 2, 12 al. — Trop.:

de pace,

Liv. 27, 30:

dolos,

Verg. A. 6, 567:

nequissimum servum,

Suet. Dom. 11; so id. Aug. 93; id. Tib. 73; id. Claud. 15; id. Dom. 14; 16; Dig. 11, 3, 14 fin.; 28, 6, 10; 39, 2, 18 et saep.—

Of prayer or entreaty, to hear, listen to, lend an ear to, regard, grant:

in quo di immortales meas preces audiverunt,

Cic. Pis. 19:

Curio ubi... neque cohortationes suas neque preces audiri intellegit,

Caes. B. C. 2, 42:

velut si sensisset auditas preces,

Liv. 1, 12:

audivit orationem eorum,

Vulg. Psa. 105, 44:

audisti verba oris mei,

ib. ib. 137, 1:

Audiat aversā non meus aure deus,

Tib. 3, 3, 28:

audiit et caeli Genitor de parte serenā Intonuit laevum,

Verg. A. 9, 630:

minus audientem carmina Vestam,

Hor. C. 1, 2, 27; 4, 13, 1:

audivit Dominus,

Vulg. Psa. 29, 11 al. —Also aliquem, to hear one, to grant his desire or prayer:

puellas ter vocata audis,

Hor. C. 3, 22, 3; so id. C. S. 34; 35:

Ferreus orantem nequiquam, janitor, audis,

Ov. Am. 1, 6, 27; id. M. 8, 598 al.:

Audi nos, domine,

Vulg. Gen. 23, 6; 23, 8:

semper me audis,

ib. Joan. 11, 42.—

Aliquem, aliquid, or absol. audio, to hear a person or thing with approbation, to assent to, agree with, approve, grant, allow:

nec Homerum audio, qui Ganymeden ab dis raptum ait, etc.,

Cic. Tusc. 1, 26, 65:

Socratem audio dicentem cibi condimentum esse famem, sed qui ad voluptatem omnia referens vivit ut Gallonius, non audio,

id. Fin. 2, 28, 90; id. de Or. 1, 15, 68; 3, 28, 83; id. Marcell. 8, 25: audio ( I grant it, well, that I agree to, that is granted):

nunc dicis aliquid, quod ad rem pertineat,

id. Rosc. Am. 18 fin.; id. Verr. 2, 2, 59; 2, 5, 27:

non audio,

that I do not grant, id. ib. 2, 3, 34.—

To hear, to listen to, to obey, heed; orig. and class. only with acc., but also with dat.—

With acc.:

tecum loquere, te adhibe in consilium, te audi, tibi obtempera,

Cic. Fam. 2, 7, 2; id. N. D. 1, 20, 55:

ne ego sapientiam istam, quamvis sit erudita, non audiam,

id. Phil. 13, 3, 6:

si me audiatis, priusquam dedantur, etc.,

Liv. 9, 9:

Non, si me satis audias, Speres etc.,

Hor. C.1, 13, 13; 4, 14, 50; id. Ep. 1, 1, 48:

patris aut matris imperium,

Vulg. Deut. 21, 18 al. — Poet. transf. to inanimate things:

neque audit currus habenas,

heeds, Verg. G. 1, 514; so Claud. Cons. Mall. Theod. 187 (cf. Hor. Ep. 1, 15, 13: equi frenato est auris in ore; and Pind. Pyth. 2, 21: harmata peisichalina):

nec minus incerta (sagitta) est, nec quae magis audiat arcum,

which better heeds the bow, Ov. M. 5, 382:

teque languenti manu Non audit arcus?

Sen. Herc. Oet. 980; so Stat. Th. 5, 412; Luc. 3, 594; 9, 931; Sil. 14, 392.—

With dat.: nam istis qui linguam avium intellegunt, magis audiendum censeo, Pac. ap. Cic. Div. 1, 57, 131 (B. and K. isti):

sibi audire,

App. Mag. p. 326, 34; so, dicto audientem esse, to listen to one's word, to be obedient to one's word, to obey (not in Ter.):

dicto sum audiens,

I obey, Plaut. Pers. 3, 1, 71; id. Trin. 4, 3, 55; id. As. 3, 1, 40; id. Men. 2, 3, 89:

qui dicto audientes in tantā re non fuisset,

Cic. Deiot. 8, 23 ' sunt illi quidem dicto audientes, id. Verr. 1, 88:

quos dicto audientes jussi,

id. ib. 5, 104.—And, on account of the signif. to obey, with a second personal dat.: dicto audientem esse alicui, to obey one (freq. and class.); cf.

Stallb. ad Rudd. Gr. II. p. 124, n. 38: vilicus domino dicto audiens sit,

Cato, R. R. 142: si habes, qui te audiat;

si potest tibi dicto audiens esse quisquam,

Cic. Verr. 2, 1, 44; 2, 4. 12; 2, 5, 32; id. Phil. 7, 2:

dicto audiens fuit jussis absentium magistratuum,

Nep. Ages. 4, 2; id. Lys. 1, 2; id. Iphicr. 2, 1:

interim Servio Tullio jubere populum dicto audientem esse,

Liv. 1, 41; 4, 26; 29, 20;

41, 10 al.—Once pleon. with oboedio: ne plebs nobis dicto audiens atque oboediens sit,

Liv. 5, 3.—

To hear thus and thus, i. e. to be named or styled somehow (as in Gr. akouô; and in Engl. to hear, as Milton: Or hear'st thou rather pure ethereal stream, P. L. III. 7); and with bene or male (as in Gr. kalôs or kakôs akouein; cf. Milton: For which Britain hears ill abroad, Areop.; and Spenser: If old Aveugles sonnes so evil hear, F. Q. I. 5, 23), to be in good or bad repute, to be praised or blamed, to have a good or bad character:

benedictis si certāsset, audīsset bene (Bene audire est bene dici, laudari, Don.),

Ter. Phorm. prol. 20:

tu recte vivis, si curas esse quod audis,

Hor. Ep. 1, 16, 17:

rexque paterque Audisti coram,

id. ib. 1, 7, 38; so id. S. 2, 6, 20; Ter. Hec. 4, 2, 24; id. Phorm. 2, 3, 12; Cic. Att. 6, 1; id. Fin. 3, 17, 57; id. Leg. 1, 19; Nep. Dion, 7, 3:

Ille, qui jejunus a quibusdam et aridus habetur, non aliter ab ipsis inimicis male audire quam nimiis floribus et ingenii afluentia potuit,

Quint. 12, 10, 13 al. —In a play upon words: erat surdaster M. Crassus;

sed aliud molestius quod male audiebat,

Cic. Tusc. 5, 40, 116; so,

minus commode: quod illorum culpā se minus commode audire arbitrarentur,

id. Verr. 2, 3, 58.—

As it were to hear, to hear mentally, i. e. to understand, to supply, something (later subaudio): cum subtractum verbum aliquod satis ex ceteris intellegitur, ut, stupere gaudio Graecus. Simul enim auditur coepit, is understood, is to be supplied, Quint. 9, 3, 58; 8, 5, 12.—Hence, audĭens, entis, P. a. subst.

(Acc. to II. A.) A hearer, auditor ( = auditor, q. v., or qui audit, Cic. Brut. 80, 276)' ad animos audientium permovendos, Cic. Brut. 23, 89; 80, 279:

cum adsensu audientium egit,

Liv. 21, 10 al. —Hence, in eccl. Lat., a catechumen, Tert. Poen. 6.—

(Acc. to II. C.) With the gen.: tibi servio atque audiens sum imperii, a hearer of, i. e. obedient to, your command, Plaut. Truc. 1, 2, 25.

Bacchus, i, m., = Bakchos, son of Jupiter and a Theban woman, Semele, Tib. 3, 4, 45; Ov. F. 6, 485:

bis genitus (since, as Semele died before his birth, he was carried about by Jupiter in his hip until the time of his maturity),

Curt. 8, 10, 12, Ov. Tr. 5, 3, 26; cf. id. M. 3, 310, and bimatris, id. ib. 4, 12; v. also Cic. Fl. 26, 60; Verg. G. 4, 521; the god of wine (as such also called Liber, the deliverer, Lyæus (luein), the care-dispeller; cf. Enn. ap. Charis. p. 214 P., or Trag. Rel. v. 149 Vahl.; cf Hor. Epod. 9, 38; as intoxicating and inspiring, he is god of poets, esp. of the highly inspired, Ov. Am. 3, 1, 23; 3, 15, 17; id. Tr. 5, 3, 33 sq.; Hor. C. 2, 19, 1; Juv. 7, 64;

who wore crowns of ivy, which was consecrated to him,

Ov. Tr. 5, 3, 15: Bacchica verba (poëtae), id ib. 1, 7, 2.—He was worshipped esp. in Thrace and Macedonia, and particularly upon Mount Edon, Hor. C. 2, 7, 27;

hence, the Bacchæ are called matres Edonides,

Ov. M. 11, 69; id. Tr. 4, 1, 42; v. also Liber.—Bacchus, in the most ancient times, is represented as a god of nature by a Phallic Herma (v. such a statue in O. Müll. Denkm. 4); in the class. per. in the form of a beautiful youth (Tib. 1, 4, 37; Ov. F. 3, 773), with a crown of vine leaves or ivy upon his head, and sometimes with small horns upon his forehead (id. ib. 3, 481; 3, 767; 6, 483);

hence, corymbifer,

Ov. F. 1, 393; Tib. 2, 1, 3; Paul. ex Fest. s. v. cornua, p. 37 Müll.;

his soft hair fell in long ringlets upon his shoulders (depexus crinibus,

Ov. F. 3, 465; cf. id. M. 3, 421); with the exception of a fawn's skin (nebris) thrown around him, he was usually represented naked, but with high and beautiful buskins, the Dionysian cothurni, upon his feet; in his hand he, as well as his attendants (a satyr, Silenus, and the Bacchæ), carried the thyrsus (id. F. 3, 764; cf. id. M. 4, 7 sq.); cf. O. Müll. Arch. § 383.—

Meton.

The cry or invocation to Bacchus, lo Bacche! audito Baccho, Verg. A. 4, 302.—

The vine:

apertos Bacchus amat colles,

Verg. G. 2, 113; Manil. 5, 238; Luc. 9, 433; Col. 10, 38; cf.

fertilis,

Hor. C. 2, 6, 19.—

Wine:

Bacchi quom flos evanuit,

Lucr. 3, 222:

madeant generoso pocula Baccho,

Tib. 3, 6, 5:

et multo in primis hilarans convivia Baccho,

Verg. E. 5, 69; so id. G. 1, 344; 4, 279; id. A. 5, 77; Hor. C. 3, 16, 34; Ov. M. 4, 765; 6, 488; 7, 246; 7, 450; 13, 639; cf.: Bacchi Massicus umor. Verg. G. 2, 143.—

Hence, derivv.

Bac-chĭcus, a, um, adj., = Bakchikos, of Bacchus, Bacchic:

serta,

Ov. Tr. 1, 7, 2; Mart. 7, 62:

buxus,

Stat. Th. 9, 479:

Naxos,

id. Achill. 2, 4:

ritus,

Macr. S. 1, 18:

metrum,

Diom. p. 513 P.—

Bacchĭus, a, um, adj., = Bakchios, of Bacchus:

sacra,

Ov. M. 3, 518.—

Bacchēus, a, um, adj., = Bakcheios, Bacchic:

ululatus,

Ov. M. 11, 17:

sacra,

the feast of Bacchus, id. ib. 3, 691:

cornua,

Stat. Th. 9, 435.—

Bacchēĭ-us, a, um, the same:

dona,

i. e. wine, Verg. G. 2, 454 (prob. a spurious verse; v. Forbig. ad loc.).—

Bacchīus, a, um, adj., Bacchic: pes, a metrical foot, a Bacchius, ¯¯˘

(e. g. Rōmānŭs),

Ter. Maur. p. 2414 P., although others reverse this order; v. Quint. 9, 4, 82; Ascon. Div. in Caecil. 7; Don. p. 1739 P.

Bacchus, i, m., a sea-fish, also called myxon, Plin. 9, 17, 28, § 61; 32, 7, 25, § 77; 32, 11, 53, § 145.

bĕnĕ, adv. of manner and intensity [bonus; the first vowel assimilated to the e of the foll. syllable; cf. Corss. Ausspr. 2, 366], well ( comp. melius, better; sup. optime [v. bonus init. ], best; often to be rendered by more specific Engl. adverbs).

As adjunct of verbs.

In gen.

Of physical or external goodness, usefulness, ornament, and comfort:

villam rusticam bene aedificatam habere expedit,

Cato, R. R. 3:

villam bonam beneque aedificatam,

Cic. Off. 3, 13, 55:

quid est agrum bene colere? Bene arare,

Cato, R. R. 61:

agro bene culto nihil potest esse... uberius,

Cic. Sen. 16, 57:

ubi cocta erit bene,

Cato, R. R. 157; 3; 4;

32 et saep.: te auratam et vestitam bene,

Plaut. Men. 5, 2, 50: ornatus hic satis me condecet? Ps. Optume, it is very becoming, id. Ps. 4, 1, 26:

me bene curata cute vises,

well tended, Hor. Ep. 1, 4, 15:

bene olere,

Verg. E. 2, 48:

bene sonare,

Quint. 8, 3, 16:

neque tamen non inprimis bene habitavit,

in the very best style, Nep. Att. 13, 1:

a Catone cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret, respondet Bene pascere? Quid secundum? Satis bene pascere,

Cic. Off. 2, 25, 89: so,

bene cenare,

Cat. 13, 17; Hor. Ep. 1, 6, 56:

bene de rebus domesticis constitutum esse,

to be in good circumstances, Cic. Sest. 45, 97;

similarly: rem (i. e. familiarem) bene paratam comitate perdidit,

well arranged, Plaut. Rud. prol. 38.—

With respect to the mind.

Perception, knowledge, ability:

quas tam bene noverat quam paedagogos nostros novimus,

Sen. Ep. 27, 5:

quin melius novi quam te et vidi saepius,

Plaut. Capt. 5, 2, 22:

novi optime (Bacchus) et saepe vidi,

Cic. Fam. 7, 23, 2:

qui optime suos nosse deberet,

Nep. Con. 4, 1; cf. Hor. Ep. 1, 18, 1; id. S. 1, 9, 22: satin' haec meministi et tenes? Pa. Melius quam tu qui docuisti, Plaut. Pers. 2, 2, 2:

quod eo mihi melius cernere videor quo ab eo proprius absum,

Cic. Sen. 21, 77:

ut hic melius quam ipse illa scire videatur,

id. de Or. 1, 15, 66; id. Or. 38, 132:

cum Sophocles vel optime scripserit Electram suam,

id. Fin. 1, 2, 5:

gubernatoris ars quia bene navigandi rationem habet,

of able seamanship, id. ib. 1, 13, 42:

melius in Volscis imperatum est,

better generalship was displayed, Liv. 2, 63, 6:

nihil melius quam omnis mundus administratur,

Cic. Inv. 1, 34, 59: de medico bene existimari scribis, that he is well thought ( spoken) of, i. e. his ability, id. Fam. 16, 14, 1:

prudentibus et bene institutis,

well educated, id. Sen. 14, 50:

sapientibus et bene natura constitutis,

endowed with good natural talent, id. Sest. 65, 137:

quodsi melius geruntur ea quae consilio geruntur quam, etc.,

more ably, id. Inv. 1, 34, 59:

tabulas bene pictas collocare in bono lumine,

good paintings, id. Brut. 75, 261:

canere melius,

Verg. E. 9, 67; Quint. 10, 1, 91:

bene pronuntiare,

id. 11, 3, 12:

bene respondere interrogationibus,

id. 5, 7, 28; 6, 3, 81.—

Of feeling, judgment, and will:

similis in utroque nostrum, cum optime sentiremus, error fuit,

when we had the best intentions, Cic. Fam. 4, 2, 3; so id. ib. 6, 4, 2; so,

bene sentire,

id. ib. 6, 1, 3; so,

bene, optime de re publica sentire,

to hold sound views on public affairs, id. Off. 1, 41, 149; id. Fam. 4, 14, 1; id. Phil. 3, 9, 23:

bene animatas eas (insulas) confirmavit,

well disposed, Nep. Cim. 2, 4:

ei causae quam Pompeius animatus melius quam paratus susceperat,

Cic. Fam. 6, 6, 10; so, optime animati, Varr. ap. Non. p. 201, 7:

quod bene cogitasti aliquando, laudo,

that you had good intentions, Cic. Phil. 2, 14, 34:

se vero bene sperare (i. e. de bello),

had good hopes, Liv. 6, 6, 18:

sperabis omnia optime,

Cic. Fam. 4, 13, 7:

tibi bene ex animo volo,

Ter. Heaut. 5, 2, 6; so freq.: bene alicui velle, v. volo: bene aliquid consulere, to plan something well:

vigilando, agendo, bene consulendo prospera omnia cedunt,

Sall. C. 52, 29:

omnia non bene consulta,

id. J. 92, 2. —

Of morality, honesty, honor, etc.

Bene vivere, or bene beateque vivere ( = kalôs kagathôs), to lead a moral and happy life:

qui virtutem habeat, eum nullius rei ad bene vivendum indigere,

Cic. Inv. 1, 51, 93:

in dialectica vestra nullam esse ad melius vivendum vim,

id. Fin. 1, 19, 63:

quod ni ita accideret et melius et prudentius viveretur,

id. Sen. 19, 67; cf. id. Ac. 1, 4, 15; id. Fin. 1, 13, 45; id. Off. 1, 6, 19; id. Fam. 4, 3, 3 et saep. (for another meaning of bene vivere, cf. e. infra).—

Bene mori, to die honorably, bravely, creditably, gloriously:

qui se bene mori quam turpiter vivere maluit,

Liv. 22, 50, 7:

ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis,

id. 9, 3, 3; so id. 21, 42, 4:

tum potui, Medea, mori bene,

Ov. H. 12, 5.—

Bene partum, what is honestly, honorably earned or acquired:

multa bona bene parta habemus,

Plaut. Trin. 2, 2, 65:

mei patris bene parta indiligenter Tutatur,

Ter. Phorm. 5, 3, 5:

res familiaris primum bene parta sit, nullo neque turpi quaestu, neque odioso,

Cic. Off. 1, 26, 92:

diutine uti bene licet partum bene,

Plaut. Rud. 4, 7, 15; Sall. C. 51, 42 (cf.:

mala parta,

Cic. Phil. 2, 27, 65:

male par tum,

Plaut. Poen. 4, 2, 22).—

Apud bonos bene agier, an old legal formula: bona fide agi (v. bonus), to be transacted in good faith among good men. ubi erit illa formula fiduciae ut inter bonos bene agier oportet? Cic. Fam. 7, 12, 2; id. Off. 3, 15, 61; 3, 17, 70.—

Non bene = male, not faithfully:

esse metus coepit ne jura jugalia conjunx Non bene servasset,

Ov. M. 7, 716.—

Representing an action as right or correct, well, rightly, correctly: bene mones, Ibo, you are right ( to admonish me), Ter. And. 2, 2, 36:

sequi recusarunt bene monentem,

Liv. 22, 60, 17:

quom mihi et bene praecipitis, et, etc.,

since you give sound advice, Plaut. Poen. 3, 2, 55; so Ter. Ad. 5, 9, 6; 3, 3, 80; Lucil. ap. Non. p. 372, 7:

bene enim majores accubitionem epularem amicorum convivium nominarunt, melius quam Graeci,

Cic. Sen. 13, 45:

hoc bene censuit Scaevola,

correctly, Dig. 17, 1, 48.—

Pleasantly, satisfactorily, profitably, prosperously, fortunately, successfully:

nunc bene vivo et fortunate atque ut volo atque animo ut lubet,

Plaut. Mil. 3, 1, 111:

nihil adferrent quo jucundius, id est melius, viveremus,

Cic. Fin. 1, 41, 72:

si bene qui cenat, bene vivit,

Hor. Ep. 1, 6, 56: quamobrem melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto, is better or more profitably invested, Cic. Off. 2, 20, 71:

perdenda sunt multa beneficia ut semel ponas bene, Sen. Ben. poet. 1, 2, 1: etiamsi nullum (beneficium) bene positurus sit,

id. ib. 1, 2, 2:

quando hoc bene successit,

Ter. Ad. 2, 4, 23: bene ambulatum'st? Di. Huc quidem, hercle, ad te bene, Quia tui vivendi copia'st, has your walk been pleasant? Plaut. Truc. 2, 4, 18:

melius ominare,

use words of better omen, id. Rud. 2, 3, 7; Cic. Brut. 96, 329:

qui se suamque aetatem bene curant,

Plaut. Ps. 4, 7, 36.—So, bene (se) habere: ut bene me haberem filiai nuptiis, have a good time at, etc., Plaut. Aul. 2, 8, 2:

qui se bene habet suisque amicis usui est,

who enjoys his life and is a boon companion, id. Mil. 3, 1, 128:

nam hanc bene se habere aetatem nimio'st aequius,

id. Merc. 3, 2, 6: bene consulere alicui, to take good care for somebody ' s interests:

tuae rei bene consulere cupio,

id. Trin. 3, 2, 9:

ut qui mihi consultum optume velit esse,

Ter. Phorm. 1, 3, 1:

me optime consulentem saluti suae,

Cic. Fam. 4, 14, 2:

qui se ad sapientes viros bene consulentes rei publicae contulerunt,

id. Off. 2, 13, 46.—So, bene mereri, and rarely bene merere, to deserve well of one, i. e. act for his advantage; absol. or with de:

addecet Bene me, renti bene referre gratiam,

Plaut. Rud. 5, 3, 36:

Licinii aps te bene merenti male refertur gratia?

id. Ps. 1, 3, 86:

ut memorem in bene meritos animum praestarem,

Cic. Fam. 1, 9, 10:

cogor nonnumquam homines non optime de me meritos rogatu eorum qui bene meriti sunt, defendere,

id. ib. 7, 1, 4:

tam bene meritis de nomine Punico militibus,

Liv. 23, 12, 5:

si bene quid de te merui,

Verg. A. 4, 317; cf. Cic. Opt. Gen. 7, 20; id. Sest. 1, 2; 12, 39; 66, 139; 68, 142; id. Mil. 36, 99; id. Phil. 2, 14, 36 et saep.; v. mereo, D. and P. a.—So esp. referring to price: bene emere, to buy advantageously, i. e. cheaply; bene vendere, to sell advantageously, i. e. at a high price: bene ego hercle vendidi te, Plaut. [p. 230] Durc. 4, 2, 34:

et quoniam vendat, velle quam optime vendere,

Cic. Off. 3, 12, 51:

ita nec ut emat melius, nec ut vendat quidquam, simulabit vir bonus,

id. ib. 3, 15, 61: vin' bene emere? Do. Vin' tu pulcre vendere? Plaut. Pers. 4, 4, 38:

melius emetur,

Cato, R. R. 1: quo melius emptum sciatis, Cic. ap. Suet. Caes. 50 fin.:

qui vita bene credat emi honorem,

cheaply, Verg. A. 9, 206; Sil 4, 756.—

Expressing kindness, thanks, etc.: bene facis, bene vocas, bene narras, I thank you, am obliged to you for doing, calling, saying (colloq.): merito amo te. Ph. Bene facis, thanks! Ter Eun. 1, 2, 106; cf.:

in consuetudinem venit, bene facis et fecisti non mdicantis esse, sed gratias agentis, Don. ad loc.' placet, bene facitis,

Plaut. Rud. 3, 6, 43: dividuom talentum faciam. La. Bene facis, id. ib. 5, 3, 52: si quid erit dubium, immutabo Da. Bene fecisti, id. Ep. 5, 1, 40 Lo. Adeas, si velis. La. Bene hercle factum vobis habeo gratiam. Accedam propius, id. Rud. 3, 6, 2; Ter. Ad. 4, 3, 10.—With gratiam habere: bene fecisti;

gratiam habeo maximam,

Ter. Eun. 5, 8, 61; cf.

bene benigneque arbitror te facere,

Plaut. Most. 3, 2, 130: quin etiam Graecis licebit utare cum voles... Bene sane facis, sed enitar ut Latine loquar, I thank you for the permission, but, etc., Cic. Ac. 1, 7, 25: an exitum Cassi Maelique expectem? Bene facitis quod abominamini... sed, etc., I am much obliged to you for abhorring this, but, etc., Liv. 6, 18, 9: bene edepol narras; nam illi faveo virgini, thanks for telling me, for, etc., Ter. Eun. 5, 3, 7 (cf.:

male hercule narras,

I owe you little thanks for saying so, Cic. Tusc. 1, 6, 10):

bene, ita me di ament, nuntias,

Ter. Hec. 4, 4, 20:

benenarras,

Cic. Att. 16, 14, 4; 13, 33, 2: tu ad matrem adi. Bene vocas; benigne dicis Cras apud te, thanks for your invitation, but, etc., Plaut. Merc. 5, 2, 108: eamus intro ut prandeamus. Men. Bene vocas, tam gratia'st, id. Men. 2, 3, 41.—

Of accuracy, etc., well, accurately, truly, completely:

cum ceterae partes aetatis bene descriptae sint,

Cic. Sen. 2, 5:

cui bene librato... Obstitit ramus,

Ov. M. 8, 409:

at bene si quaeras,

id. ib. 3, 141:

tibi comprimam linguam. Hau potes: Bene pudiceque adservatur,

Plaut. Am. 1, 1, 196:

bene dissimulare amorem,

entirely, Ter. And. 1, 1, 105:

quis enim bene celat amorem?

Ov. H. 12, 37.—So with a negation, = male restat parvam quod non bene compleat urnam, Ov. M. 12, 615: non bene conveniunt... Majestas et amor, id. ib 2, 846.—Redundant, with vix (Ovid.):

vix bene Castalio descenderat antro, Incustoditam lente videt ire juvencam ( = vix descenderat cum, etc.),

Ov. M. 3, 14:

tactum vix bene limen erat, Aesonides, dixi, quid agit meus?

id. H. 6, 24:

vix bene desieram, rettulit illa mihi,

id. F 5, 277.—

Sup., most opportunely, at the nick of time (comic):

sed eccum meum gnatum optume video,

Plaut. Merc. 2, 2, 57:

sed optume eccum exit senex,

id. Rud. 3, 3, 44. optume adveniens, puere, cape Chlamydem, etc., id. Merc. 5, 2, 69: Davum optume Video, Ter And. 2, 1, 35; 4, 2, 3; Plaut. Rud. 3, 5, 25; 4, 5, 19; Ter. Eun. 5, 2, 66; id. Heaut. 4, 5, 9; 5, 5, 2.—

Pregn.: bene polliceri = large polliceri, to make liberal promises ' praecepit ut ceteros adeant, bene polliceantur, Sall. C. 41, 5; cf.: bene promittere, to promise success:

quae autem inconstantia deorum ut primis minentur extis, bene promittant secundis?

Cic. Div. 2, 17, 38.—

In partic.

Bene dicere.

To speak well, i. e. eloquently:

qui optime dicunt,

the most eloquent, Cic. de Or. 1, 26, 119; 2, 2, 5:

etiam bene dicere haud absurdum est,

Sall. C. 3, 1:

abunde dixit bene quisquis rei satisfecit,

Quint. 12, 9, 7;

cf: bene loqui,

to use good language, speak good Latin, Cic. Brut. 58, 212, 64, 228.—

To speak ably:

multo oratorem melius quam ipsos illos quorum eae sint artes esse dicturum,

Cic. Or. 1, 15, 65; cf. Hor. Ep. 1, 2, 4. bene dicendi scientia, Quint. 7, 3, 12.—

To speak correctly or elegantly:

eum et Attice dicere et optime, ut..bene dicere id sit, Attice dicere,

Cic. Opt. Gen. 4, 13 ' optime dicta, Quint. 10, 1, 19.—So, bene loqui:

ut esset perfecta illa bene loquendi laus,

Cic. Brut. 72, 252:

at loquitur pulchre. Num melius quam Plato?

id. Opt. Gen. 5, 16.—

To speak well, i e. kindly, of one, to praise him; absol. or with dat., or reflex., with inter (less correctly as one word, benedicere): cui bene dixit umquam bono? Of what good man has he ever spoken well, or, what good man has he ever praised, Cic. Sest. 52, 110. bene, quaeso, inter vos dicatis, et amice absenti tamen, Plaut. Mil. 4, 8, 31.—Ironically:

bene equidem tibi dico qui te digna ut eveniant precor,

Plaut. Rud. 3, 2, 26:

nec tibi cessaret doctus bene dicere lector,

Ov. Tr. 5, 9, 9: cui a viris bonis bene dicatur, Metell. Numid. ap. Gell. 6, 11, 3.— And dat understood:

si bene dicatis (i. e. mihi) vostra ripa vos sequar,

Plaut. Poen. 3, 3, 18 ' omnes bene dicunt (ei), et amant (eum), Ter. Ad. 5, 4, 11:

ad bene dicendum (i e. alteri) delectandumque redacti,

Hor. Ep 2, 1, 155 —Part. ' indignis si male dicitur, male dictum id esse duco;

Verum si dignis dicitur, bene dictum'st,

is a praise, Plaut. Curc. 4, 2, 27 sq.: nec bene nec male dicta profuerunt ad confirmandos animos, Liv 23, 46, 1; cf. Ter. Phorm. prol. 20 infra. —Bene audio = bene dicitur mihi, I am praised:

bene dictis si certasset, audisset bene,

Ter. Phorm. prol. 20; v. audio, 5.—

To use words of good omen (euphêmein): Ol. Quid si fors aliter quam voles evenerit? St. Bene dice, dis sum fretus ( = fave lingua, melius ominare), Plaut. Cas. 2, 5, 38 heja, bene dicito, id. As. 3, 3, 155.—

Bene dixisti, a formula of approbation: ne quan do iratus tu alio conferas. Th. Bene dixti, you are right, Ter. Eun. 3, 1, 61. bene et sapienter dixti dudum, etc., it was a good and wise remark of yours that, etc., id. Ad. 5, 8, 30.—

Bene dicta, fine or specious, plausible words (opp. deeds):

bene dictis tuis bene facta aures meae expostulant,

Plaut. Pers. 4, 3, 25; so,

bene loqui: male corde consultare, Bene lingua loqui,

use fine words, Plaut. Truc. 2, 1, 16.—

Bene facere.

Bene aliquid facere, to do, make, something well, i. e. ably (v. I. A. 2. a. supra):

vel non facere quod non op time possis, vel facere quod non pessime facias,

Cic. Or. 2, 20, 86:

non tamen haec quia possunt bene aliquando fieri passim facienda sunt,

Quint. 4, 1, 70:

Jovem Phidias optime fecit,

id. 2, 3, 6; so, melius facere, Afran. ap. Macr. 6, 1.— P. a.:

quid labor aut bene facta juvant?

his labor and well-done works are no pleasure to him, Verg. G. 3, 525. —

Bene facere, with dat. absol., with in and abl., or with erga, to do a good action, to benefit somebody, to impart benefits (less cor rectly as one word, benefacio)

With dat.:

bonus bonis bene feceris,

Plaut. Poen. 5, 4, 60:

bene si amico feceris, ne pigeat fecisse,

id. Trin. 2, 2, 66:

malo bene facere tantumdem est periculum quantum bono male facere,

id. Poen. 3, 3, 20:

homini id quod tu facis bene,

id. Ep 1, 2, 33:

tibi lubens bene faxim,

Ter. Ad. 5, 5, 6, 5, 6, 8; 5, 8, 25:

at tibi di semper... faciant bene,

may the gods bless you, Plaut. Men. 5, 7, 32:

di tibi Bene faciant,

Ter. Ad. 5, 7, 20; so Plaut. Pers. 4, 3, 18.— Pass.:

quod bonis bene fit beneficium,

Plaut. Capt. 2, 2, 108:

pulchrum est bene facere reipublicae,

Sall. C. 3, 1:

ego ne ingratis quidem bene facere absistam,

Liv. 36, 35, 4.—Reflexively. sibi bene facere, enjoy one ' s self, have a good time, genio indulgere (v. I. A. 2. e. supra): nec quisquam est tam ingenio duro quin, ubi quidquam occasionis sit sibi faciat bene, Plaut. As. grex 5.—

With in and abl.:

quoniam bene quae in me fecerunt, ingrata ea habui,

Plaut. Am. 1, 1, 30.—

With erga:

si quid amicum erga bene feci,

Plaut. Trin. 5, 2, 4.—

With ellipsis of dat., to impart benefits:

ingrata atque irrita esse omnia intellego Quae dedi et quod bene feci,

Plaut. As. 1, 2, 11:

quod bene fecisti, referetur gratia,

id. Capt. 5, 1, 20:

ego quod bene feci, male feci,

id. Ep. 1, 2, 34; id. Trin. 2, 2, 41:

si beneficia in rebus, non in ipsa benefaciendi voluntate consisterent,

Sen. Ben. 1, 7, 1:

benefaciendi animus,

id. ib. 2, 19, 1.—So esp. in formula of thanks, etc.' bene benigneque arbitror te facere, I thank you heartily, Plaut. Most. 3, 2, 129: Jup. Jam nunc irata non es? Alc. Non sum. Jup. Bene facis, id. Am. 3, 2, 56; v Brix ad Plaut. Trin. 384.—P. a. as subst.: bĕnĕ facta, orum, n., benefits, benefactions (cf. beneficium): bene facta male locata male facta arbitror, Enn. ap. Cic. Off. 2, 18, 62 (Trag. v 429 Vahl.): pol, bene facta tua me hortantur tuo ut imperio paream, Plaut Pers. 5, 2, 65: pro bene factis ejus uti ei pretium possim reddere. id. Capt. 5, 1, 20;

bene facta referre,

Claud. Laud. Stil. 3, 182 tenere, id. ib. 2, 42.—So freq. in eccl. writ ers:

et si bene feceritis his qui vobis bene faciunt,

Vulg. Luc. 6, 33:

bene facite his qui oderunt vos,

id. Matt. 5, 44.—

Absol., to do good, perform meritorious acts (in fin. verb only eccl. Lat.)' discite bene facere, Vulg. Isa. 1, 17:

interrogo vos si licet sabbatis bene facere an male,

id. Luc. 6, 9:

qui bene facit, ex Deo est,

id. Joan. Ep. 3, 11.— In P a. (class.): bene facta (almost always in plur.), merits, meritorious acts, brave deeds:

bene facta recte facta sunt,

Cic. Par 3, 1, 22:

omnia bene facta in luce se collocari volunt,

id. Tusc. 2, 26, 64; id. Sen. 3, 9:

bene facta mea reipublicae procedunt,

Sall. J 85, 5, cf. id. C. 8, 5; id. H. Fragm. 1, 19: veteribus bene factis nova pensantes maleficia, Liv 37, 1, 2; cf. Quint. 3, 7, 13, 12, 1, 41; Prop. 2, 1, 24; Ov. M. 15, 850, Claud. VI. Cons. Hon. 386.— Sing.: bene factum a vobis, dum vivitis non abscedet, Cato ap. Gell. 16, 1, 4.—

In medical language, to be of good effect, benefit, do good:

id bene faciet et alvum bonam faciet,

Cato, R. R. 157, 6.—So with ad: ad capitis dolorem bene facit serpyllum, Scrib Comp. 1; so id. ib. 5; 9; 13; 41.—

In the phrase bene facis, etc., as a formula of thanks, v I A. 2. f. supra.—

Expressing joy, I am glad of it, I am glad that etc. (comic.) Da. Tua quae fuit Palaestra, ea filia inventa'st mea. La. Bene meher cule factum'st, Plaut. Rud. 5, 3, 9: bis tanto valeo quam valui prius. Ly. Bene hercle factum et gaudeo, id. Merc. 2, 2, 27; Ter And. 5, 6, 11; id. Hec. 5, 4, 17; id. Eun. 5, 8, 7:

bene factum et volup est hodie me his mulierculis Tetulisse auxilium,

Plaut. Rud. 4, 1, 1; Ter. Hec. 3, 5, 11; so, bene factum gaudeo: nam hic noster pater est Ant. Ita me Juppiter bene amet, benefac tum gaudeo, Plaut. Poen. 5, 5, 47; Ter Phorm. 5, 6, 43; cf.: Me. Rex Creo vigiles nocturnos singulos semper locat. So. Bene facit, quia nos eramus peregri, tutatu'st domum, I am glad of it, etc., Plaut. Am. 1, 1, 19. bene fecit A. Silius qui transegerit: neque enim ei deesse volebam, et quid possem timebam, I am glad that A. Silius, etc., Cic. Att. 12, 24, 1.—

With esse.

Bene est, impers., it is well.

In the epistolary formula: si vales bene est; or, si vales bene est, (ego) valeo (abbrev. S.V.B.E.V.), Afran. ap Prisc. p 804 P; Cic. Fam. 5, 14, 1; 10, 34, 1; 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 7, 1; 5, 9, 1; 5, 10, 1; 10, 33, 1; 10, 14, 8; 10, 14, 11;

14, 14, 1, 14, 14, 16: si valetis gaudeo,

Plaut. Pers. 4, 3, 41 —These formulas were obsolete at Seneca's time: mos antiquis fuit, usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales, bene est;

ego valeo,

Sen. Ep. 15, 1.—

= bene factum est (cf. I. 2. k. supra): oculis quoque etiam plus jam video quam prius: Ly. Bene est, Plaut. Merc. 2, 2, 26: hic est intus filius apud nos tuus. De. Optume'st, id. ib. 5, 4, 49; Ter. Ad. 3, 3, 48, 5, 5, 3; id. Hec. 5, 4, 31.—

Bene est alicui, impers., it is ( goes) well with one, one does well, is well off, enjoys himself, is happy: nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod nunc abest, Enn ap. Cic. N. D. 3, 32, 79 (Trag. v. 355 Vahl.):

bona si esse veis, bene erit tibi,

Plaut. Merc. 3, 1, 12:

quia illi, unde huc abvecta sum, malis bene esse solitum'st,

id. ib. 3, 1, 13:

qui neque tibi bene esse patere, et illis qui bus est invides,

id. Ps. 4, 7, 35 (so id. Trin. 2, 2, 71): num quippiam aluit me vis? De. Ut bene sit tibi, id Pers. 4, 8, 5; id. Poen. 4, 2, 90; Ter Phorm. 1, 2, 101: nemini nimium bene est, Afran. ap. Charis. p. 185 P.:

si non est, jurat bene solis esse maritis,

Hor. Ep 1, 1, 88:

nec tamen illis bene erit, quia non bono gaudent,

Sen. Vit. Beat. 11, 4: BENE SIT NOBIS, Inscr Orell. 4754; Plaut. Truc. 2, 4, 95; 4, 2, 36; id. Curc. 4, 2, 31; id. Pers. 5, 2, 74; id. Stich. 5, 5, 12; id. Merc. 2, 2, 55; Ter. Ad. 1, 1, 9.— Comp.: istas minas decem, qui me procurem dum melius sit mi, des. Plaut. Curc. 4, 2, 40:

spero ex tuis litteris tibi melius esse,

that your health is better, Cic. Fam. 16, 22, 1; Plaut. Most. 3, 2, 1; Ter And. 2, 5, 16.—With dat. understood: patria est ubi cumque est bene (i. e. cuique), where one does well, there is his country, Poet. ap. Cic Tusc 5, 37, 108 (Trag. Rel. inc. p. 248 Rib). [p. 231] —With abl., to be well off in, to feast upon a thing:

ubi illi bene sit ligno, aqua calida, cibo, vestimentis,

Plaut. Cas. 2, 3, 39:

at mihi bene erat, non piscibus, Sed pullo atque hoedo,

Hor. S. 2, 2, 120.—

Bene sum = bene mihi est:

minore nusquam bene fui dispendio,

Plaut. Men. 3, 2, 20:

de eo (argento) nunc bene sunt tua virtute,

id. Truc. 4, 2, 28: dato qui bene sit;

ego ubi bene sit tibi locum lepidum dabo,

id. Bacch. 1, 1, 51:

scis bene esse si sit unde,

id. Capt. 4, 2, 70.—

Bene habere.

With subj. nom.

To enjoy, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. I. A. 2. e. supra.—

To be favorable, to favor:

bene habent tibi principia,

Ter. Phorm. 2, 3, 82. —

With se, to be well, well off. imperator se bene habet, it is well with, Sen. Ep. 24, 9; cf.:

si te bene habes,

Plaut. Mil. 3, 1, 122 Brix ad loc.—

Hoc bene habet, or bene habet, impers. ( = res se bene habet), it is well, matters stand well:

bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,

Cic. Mur. 6, 14:

bene habet: di pium movere bellum,

Liv. 8, 6, 4:

atque bene habet si a collega litatum est,

id. 8, 9, 1; Juv. 10, 72; Stat. Th. 11, 557.— So pers.: bene habemus nos, si in his spes est;

opinor, aliud agamus,

we are well off, Cic. Att. 2, 8, 1.—

Bene agere, with cum and abl.

To treat one well:

bene egissent Athenienses cum Miltiade si, etc.,

Val. Max. 5, 3, ext. 3.—

Impers.: bene agitur cum aliquo, it goes well with one, he is fortunate:

bene dicat secum esse actum,

that he has come off well, Ter. Ad. 2, 2, 2:

non tam bene cum rebus humanis agitur ut meliora pluribus placeant,

Sen. Vit. Beat. 2, 1.— With ellipsis of cum and abl.:

si hinc non abeo intestatus, bene agitur pro noxia (sc. mecum),

Plaut. Mil. 5, 23.—

Rem (negotium) bene gerere.

To administer well private or public affairs: multi suam rem bene gessere et publicam patria procul, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. Rel. v. 295 Vahl.):

non ut multis bene gestae, sed, ut nemini, conservatae rei publicae,

Cic. Pis. 3, 6; so,

qui ordo bene gestae rei publicae testimonium multis, mihi uni conservatae dedit,

id. Phil. 2, 1, 2:

rem publicam,

id. Pis. 19, 45:

Apollini republica vestra bene gesta servataque... donum mittitote,

Liv. 23, 11, 3.—

To be successful, meet with success, acquit one ' s self well; usu. of war;

also of private affairs: bello extincto, re bene gesta, vobis gratis habeo, etc.,

Plaut. Pers. 5, 1, 2:

quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare,

id. Curc. 4, 2, 41;

quasi re bene gesta,

Ter. Ad. 5, 1, 13:

rem te valde bene gessisse rumor erat,

that you had met with great success, Cic. Fam. 1, 8, 7; id. Planc. 25, 61:

conclamant omnes occasionem negotii bene gerendi amittendam non esse,

Caes. B. G. 5, 57:

haec cogitanti accidere visa est facultas bene rei gerendae,

id. ib. 7, 44:

res bello bene gestae,

success in war, Liv. 23, 12, 11:

laeti bene gestis corpora rebus Procurate,

Verg. A. 9, 157; cf. Cic. Planc. 25, 61; Liv. 1, 37, 6; 4, 47, 1; 8, 30, 5; 22, 25, 4; 23, 36, 2.—

Bene vertere, in wishes.

With the rel. quod or quae res as subject, to turn out well; absol. or with dat.:

quae res tibi et gnatae tuae bene feliciterque vortat,

Plaut. Aul. 4, 10, 58:

quod utrisque bene vertat,

Liv. 8, 5, 6:

quod bene verteret,

id. 3, 26, 9; cf. id. 3, 35, 8; 3, 62, 5; 7, 39, 10; v. verto; cf.:

quod bene eveniat,

Cato, R. R. 141.—

With di as subject:

di bene vortant,

may the gods let it turn out well, may the gods grant success, Plaut. Aul. 2, 3, 5; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10; id. Hec. 1, 2, 121; id. Phorm. 3, 3, 19; v. verte.—

Bene, colloquially in leave-taking: bene ambula, walk well, i. e. have a pleasant walk! Plaut. Most. 3, 2, 166: De. Bene ambulato! Ly. Bene vale! id. Merc 2, 2, 55:

bene valete et vivite!

id. Mil. 4, 8, 30:

cives bene valete!

id. Merc. 5, 2, 25; cf. id. Ep. 5, 1, 40; id. Merc. 2, 4, 28; 5, 4, 65; id. Curc. 4, 2, 30; Ter. Heaut. 1, 1, 115; id. Hec. 1, 2, 122:

salvere jubeo te, mi Saturides, bene,

Plaut. Most. 3, 1, 35: LAGGE, FILI, BENE QVIESCAS, Sepulch. Inscr. Orell. p. 4755.—

In invocations to the gods, often redundant (cf. bonus):

ita me Juppiter bene amet,

Plaut. Poen. 5, 5, 47:

di te bene ament, Hegio,

id. Capt. 1, 2, 29:

ita me di bene ament,

Ter. Eun. 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 2, 43; id. Hec. 2, 1, 9; id. Phorm. 1, 3, 13:

Jane pater uti te... bonas preces bene precatus siem,

Cato, R. R. 134: bene sponsis, beneque volueris in precatione augurali Messala augur ait significare spoponderis, volueris, Fest. p. 351 Mull. (p. 267 Lind.).—

Elliptical expressions.

Bene, melius, optime, instead of bene, etc., dicit, dicis, or facit, facis, etc.:

bene Pericles (i.e. dixit),

Cic. Off. 1,40, 144:

bene (Philippus) ministrum et praebitorem,

id. ib. 2, 14, 53:

existimabatur bene, Latine (i. e. loqui),

id. Brut. 74, 259; so id. Sen. 14, 47:

at bene Areus,

Quint. 2, 15, 36; cf. id. 10, 1, 56:

nam ante Aristippus, et ille melius (i.e. hoc dixerat),

Cic. Fin. 1, 8, 26:

sed haec tu melius vel optime omnium (i.e. facies),

id. Fam. 4, 13, 7; id. Fin. 1, 18, 61; 1, 19, 63; id. Off. 3, 11, 49; id. Sen. 20, 73; id. Opt. Gen. 6, 18; Quint. 10, 3, 25; 10, 2, 24; 6, 1, 3; 9, 4, 23.—

In applauding answers' bene and optime, good! bravo! excellent! euge, euge! Perbene! Plaut. Rud. 1, 2, 75: huc respice. Da. Optume! id. ib. 3, 4, 3; cf. id. Merc. 1, 2, 114; 5, 4, 16.—

In drinking health, with acc. or dat., health to you, your health! bene vos! bene nos! bene te! bene me! bene nostram etiam Stephanium! Plaut. Stich. 5, 4, 27; Tib 2, 1, 31: bene te, pater optime Caesar, etc.; Ov. F. 2, 637:

bene mihi, bene vobis, bene amicae meae!

Plaut. Pers. 5, 1, 21; Ov.A.A. 1, 601.—

Pregn., in ellipt. predicate: quod (imperium) si (ei) sui bene crediderint cives... credere et Latinos debere, if his own citizens did well to intrust the supreme power to him, etc., Liv. 1, 50, 5:

in Velia aedificent quibus melius quam P. Valerio creditur libertas,

to whom it will be safer to intrust liberty, id. 2, 7, 11:

melius peribimus quam sine alteris vestrum viduae aut orbae vivemus,

it will be better for us to perish, id. 1, 13, 3:

bene Arruntium morte usum,

that it was right for Arruntius to die, Tac. A. 6, 48; Liv. 2, 30, 6; Quint. 9, 4, 92; Tac. A. 2, 44.—

Adv. of intensity, = valde, very, with adjj. and advv.

With adjj.: bene tempestate serena, Enn. ap. Cic. Div. 2, 39, 82 (Ann. v. 517 Vahl.): foedus feri bene firmum, id. ap. Porphyr. ad Hor. C. 3, 24, 50 (Ann. v. 33 ib.); cf.:

bene firmus,

Cic. Fam. 16, 8, 1; id. Phil. 6, 7, 18:

bene robustus,

id. Div. in Caecil. 15, 48:

bene morigerus fuit puer,

Plaut. Capt. 5, 2, 13:

bene ergo ego hinc praedatus ibo,

id. Ps. 4, 7, 39:

bene lautum,

id. Rud. 3, 3, 39:

bene et naviter oportet esse impudentem,

Cic. Fam. 5, 12, 3:

id utrum Romano more locutus sit, bene nummatum te futurum, an, etc.,

id. ib. 7, 16, 3:

bene sanos,

id. Fin. 1, 16, 52; 1, 21, 71; Hor. S. 1, 3, 61; 1, 9, 44:

bene longinquos dolores,

Cic. Fin. 2, 29, 94:

sermonem bene longum,

id. Or. 2, 88, 361:

bene magna caterva,

id. Mur. 33, 69:

magna multitudo,

Hirt. B. Hisp. 4:

barbatus,

Cic. Cat. 2, 10, 22:

fidum pectus,

Hor. C. 2, 12, 15:

cautus,

Ov. H. 1, 44:

multa,

Ov. Tr. 1, 7, 15: multi, Pollio ap. Cic. Fam 10, 33, 4:

homo optime dives,

Sen. Vit. Beat. 23, 2.—

With advv.: bene saepe libenter, Enn. Ann. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 239 Vahl.); cf.:

bene libenter victitas,

Ter. Eun. 5, 8, 44:

bene mane haec scripsi,

Cic. Att. 4, 9, 2; 4, 10, 16:

bene penitus,

id. Verr. 2, 2, 70, § 169:

bene longe,

Hirt. B. Hisp. 25:

bene gnaviter,

Sen. Ot. Sap. 1 (28), 5.—With adverb. phrase:

siad te bene ante lucem venisset,

Cic. Or. 2, 64, 259.

bĕnĕ, adv. of manner and intensity [bonus; the first vowel assimilated to the e of the foll. syllable; cf. Corss. Ausspr. 2, 366], well ( comp. melius, better; sup. optime [v. bonus init. ], best; often to be rendered by more specific Engl. adverbs).

As adjunct of verbs.

In gen.

Of physical or external goodness, usefulness, ornament, and comfort:

villam rusticam bene aedificatam habere expedit,

Cato, R. R. 3:

villam bonam beneque aedificatam,

Cic. Off. 3, 13, 55:

quid est agrum bene colere? Bene arare,

Cato, R. R. 61:

agro bene culto nihil potest esse... uberius,

Cic. Sen. 16, 57:

ubi cocta erit bene,

Cato, R. R. 157; 3; 4;

32 et saep.: te auratam et vestitam bene,

Plaut. Men. 5, 2, 50: ornatus hic satis me condecet? Ps. Optume, it is very becoming, id. Ps. 4, 1, 26:

me bene curata cute vises,

well tended, Hor. Ep. 1, 4, 15:

bene olere,

Verg. E. 2, 48:

bene sonare,

Quint. 8, 3, 16:

neque tamen non inprimis bene habitavit,

in the very best style, Nep. Att. 13, 1:

a Catone cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret, respondet Bene pascere? Quid secundum? Satis bene pascere,

Cic. Off. 2, 25, 89: so,

bene cenare,

Cat. 13, 17; Hor. Ep. 1, 6, 56:

bene de rebus domesticis constitutum esse,

to be in good circumstances, Cic. Sest. 45, 97;

similarly: rem (i. e. familiarem) bene paratam comitate perdidit,

well arranged, Plaut. Rud. prol. 38.—

With respect to the mind.

Perception, knowledge, ability:

quas tam bene noverat quam paedagogos nostros novimus,

Sen. Ep. 27, 5:

quin melius novi quam te et vidi saepius,

Plaut. Capt. 5, 2, 22:

novi optime (Bacchus) et saepe vidi,

Cic. Fam. 7, 23, 2:

qui optime suos nosse deberet,

Nep. Con. 4, 1; cf. Hor. Ep. 1, 18, 1; id. S. 1, 9, 22: satin' haec meministi et tenes? Pa. Melius quam tu qui docuisti, Plaut. Pers. 2, 2, 2:

quod eo mihi melius cernere videor quo ab eo proprius absum,

Cic. Sen. 21, 77:

ut hic melius quam ipse illa scire videatur,

id. de Or. 1, 15, 66; id. Or. 38, 132:

cum Sophocles vel optime scripserit Electram suam,

id. Fin. 1, 2, 5:

gubernatoris ars quia bene navigandi rationem habet,

of able seamanship, id. ib. 1, 13, 42:

melius in Volscis imperatum est,

better generalship was displayed, Liv. 2, 63, 6:

nihil melius quam omnis mundus administratur,

Cic. Inv. 1, 34, 59: de medico bene existimari scribis, that he is well thought ( spoken) of, i. e. his ability, id. Fam. 16, 14, 1:

prudentibus et bene institutis,

well educated, id. Sen. 14, 50:

sapientibus et bene natura constitutis,

endowed with good natural talent, id. Sest. 65, 137:

quodsi melius geruntur ea quae consilio geruntur quam, etc.,

more ably, id. Inv. 1, 34, 59:

tabulas bene pictas collocare in bono lumine,

good paintings, id. Brut. 75, 261:

canere melius,

Verg. E. 9, 67; Quint. 10, 1, 91:

bene pronuntiare,

id. 11, 3, 12:

bene respondere interrogationibus,

id. 5, 7, 28; 6, 3, 81.—

Of feeling, judgment, and will:

similis in utroque nostrum, cum optime sentiremus, error fuit,

when we had the best intentions, Cic. Fam. 4, 2, 3; so id. ib. 6, 4, 2; so,

bene sentire,

id. ib. 6, 1, 3; so,

bene, optime de re publica sentire,

to hold sound views on public affairs, id. Off. 1, 41, 149; id. Fam. 4, 14, 1; id. Phil. 3, 9, 23:

bene animatas eas (insulas) confirmavit,

well disposed, Nep. Cim. 2, 4:

ei causae quam Pompeius animatus melius quam paratus susceperat,

Cic. Fam. 6, 6, 10; so, optime animati, Varr. ap. Non. p. 201, 7:

quod bene cogitasti aliquando, laudo,

that you had good intentions, Cic. Phil. 2, 14, 34:

se vero bene sperare (i. e. de bello),

had good hopes, Liv. 6, 6, 18:

sperabis omnia optime,

Cic. Fam. 4, 13, 7:

tibi bene ex animo volo,

Ter. Heaut. 5, 2, 6; so freq.: bene alicui velle, v. volo: bene aliquid consulere, to plan something well:

vigilando, agendo, bene consulendo prospera omnia cedunt,

Sall. C. 52, 29:

omnia non bene consulta,

id. J. 92, 2. —

Of morality, honesty, honor, etc.

Bene vivere, or bene beateque vivere ( = kalôs kagathôs), to lead a moral and happy life:

qui virtutem habeat, eum nullius rei ad bene vivendum indigere,

Cic. Inv. 1, 51, 93:

in dialectica vestra nullam esse ad melius vivendum vim,

id. Fin. 1, 19, 63:

quod ni ita accideret et melius et prudentius viveretur,

id. Sen. 19, 67; cf. id. Ac. 1, 4, 15; id. Fin. 1, 13, 45; id. Off. 1, 6, 19; id. Fam. 4, 3, 3 et saep. (for another meaning of bene vivere, cf. e. infra).—

Bene mori, to die honorably, bravely, creditably, gloriously:

qui se bene mori quam turpiter vivere maluit,

Liv. 22, 50, 7:

ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis,

id. 9, 3, 3; so id. 21, 42, 4:

tum potui, Medea, mori bene,

Ov. H. 12, 5.—

Bene partum, what is honestly, honorably earned or acquired:

multa bona bene parta habemus,

Plaut. Trin. 2, 2, 65:

mei patris bene parta indiligenter Tutatur,

Ter. Phorm. 5, 3, 5:

res familiaris primum bene parta sit, nullo neque turpi quaestu, neque odioso,

Cic. Off. 1, 26, 92:

diutine uti bene licet partum bene,

Plaut. Rud. 4, 7, 15; Sall. C. 51, 42 (cf.:

mala parta,

Cic. Phil. 2, 27, 65:

male par tum,

Plaut. Poen. 4, 2, 22).—

Apud bonos bene agier, an old legal formula: bona fide agi (v. bonus), to be transacted in good faith among good men. ubi erit illa formula fiduciae ut inter bonos bene agier oportet? Cic. Fam. 7, 12, 2; id. Off. 3, 15, 61; 3, 17, 70.—

Non bene = male, not faithfully:

esse metus coepit ne jura jugalia conjunx Non bene servasset,

Ov. M. 7, 716.—

Representing an action as right or correct, well, rightly, correctly: bene mones, Ibo, you are right ( to admonish me), Ter. And. 2, 2, 36:

sequi recusarunt bene monentem,

Liv. 22, 60, 17:

quom mihi et bene praecipitis, et, etc.,

since you give sound advice, Plaut. Poen. 3, 2, 55; so Ter. Ad. 5, 9, 6; 3, 3, 80; Lucil. ap. Non. p. 372, 7:

bene enim majores accubitionem epularem amicorum convivium nominarunt, melius quam Graeci,

Cic. Sen. 13, 45:

hoc bene censuit Scaevola,

correctly, Dig. 17, 1, 48.—

Pleasantly, satisfactorily, profitably, prosperously, fortunately, successfully:

nunc bene vivo et fortunate atque ut volo atque animo ut lubet,

Plaut. Mil. 3, 1, 111:

nihil adferrent quo jucundius, id est melius, viveremus,

Cic. Fin. 1, 41, 72:

si bene qui cenat, bene vivit,

Hor. Ep. 1, 6, 56: quamobrem melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto, is better or more profitably invested, Cic. Off. 2, 20, 71:

perdenda sunt multa beneficia ut semel ponas bene, Sen. Ben. poet. 1, 2, 1: etiamsi nullum (beneficium) bene positurus sit,

id. ib. 1, 2, 2:

quando hoc bene successit,

Ter. Ad. 2, 4, 23: bene ambulatum'st? Di. Huc quidem, hercle, ad te bene, Quia tui vivendi copia'st, has your walk been pleasant? Plaut. Truc. 2, 4, 18:

melius ominare,

use words of better omen, id. Rud. 2, 3, 7; Cic. Brut. 96, 329:

qui se suamque aetatem bene curant,

Plaut. Ps. 4, 7, 36.—So, bene (se) habere: ut bene me haberem filiai nuptiis, have a good time at, etc., Plaut. Aul. 2, 8, 2:

qui se bene habet suisque amicis usui est,

who enjoys his life and is a boon companion, id. Mil. 3, 1, 128:

nam hanc bene se habere aetatem nimio'st aequius,

id. Merc. 3, 2, 6: bene consulere alicui, to take good care for somebody ' s interests:

tuae rei bene consulere cupio,

id. Trin. 3, 2, 9:

ut qui mihi consultum optume velit esse,

Ter. Phorm. 1, 3, 1:

me optime consulentem saluti suae,

Cic. Fam. 4, 14, 2:

qui se ad sapientes viros bene consulentes rei publicae contulerunt,

id. Off. 2, 13, 46.—So, bene mereri, and rarely bene merere, to deserve well of one, i. e. act for his advantage; absol. or with de:

addecet Bene me, renti bene referre gratiam,

Plaut. Rud. 5, 3, 36:

Licinii aps te bene merenti male refertur gratia?

id. Ps. 1, 3, 86:

ut memorem in bene meritos animum praestarem,

Cic. Fam. 1, 9, 10:

cogor nonnumquam homines non optime de me meritos rogatu eorum qui bene meriti sunt, defendere,

id. ib. 7, 1, 4:

tam bene meritis de nomine Punico militibus,

Liv. 23, 12, 5:

si bene quid de te merui,

Verg. A. 4, 317; cf. Cic. Opt. Gen. 7, 20; id. Sest. 1, 2; 12, 39; 66, 139; 68, 142; id. Mil. 36, 99; id. Phil. 2, 14, 36 et saep.; v. mereo, D. and P. a.—So esp. referring to price: bene emere, to buy advantageously, i. e. cheaply; bene vendere, to sell advantageously, i. e. at a high price: bene ego hercle vendidi te, Plaut. [p. 230] Durc. 4, 2, 34:

et quoniam vendat, velle quam optime vendere,

Cic. Off. 3, 12, 51:

ita nec ut emat melius, nec ut vendat quidquam, simulabit vir bonus,

id. ib. 3, 15, 61: vin' bene emere? Do. Vin' tu pulcre vendere? Plaut. Pers. 4, 4, 38:

melius emetur,

Cato, R. R. 1: quo melius emptum sciatis, Cic. ap. Suet. Caes. 50 fin.:

qui vita bene credat emi honorem,

cheaply, Verg. A. 9, 206; Sil 4, 756.—

Expressing kindness, thanks, etc.: bene facis, bene vocas, bene narras, I thank you, am obliged to you for doing, calling, saying (colloq.): merito amo te. Ph. Bene facis, thanks! Ter Eun. 1, 2, 106; cf.:

in consuetudinem venit, bene facis et fecisti non mdicantis esse, sed gratias agentis, Don. ad loc.' placet, bene facitis,

Plaut. Rud. 3, 6, 43: dividuom talentum faciam. La. Bene facis, id. ib. 5, 3, 52: si quid erit dubium, immutabo Da. Bene fecisti, id. Ep. 5, 1, 40 Lo. Adeas, si velis. La. Bene hercle factum vobis habeo gratiam. Accedam propius, id. Rud. 3, 6, 2; Ter. Ad. 4, 3, 10.—With gratiam habere: bene fecisti;

gratiam habeo maximam,

Ter. Eun. 5, 8, 61; cf.

bene benigneque arbitror te facere,

Plaut. Most. 3, 2, 130: quin etiam Graecis licebit utare cum voles... Bene sane facis, sed enitar ut Latine loquar, I thank you for the permission, but, etc., Cic. Ac. 1, 7, 25: an exitum Cassi Maelique expectem? Bene facitis quod abominamini... sed, etc., I am much obliged to you for abhorring this, but, etc., Liv. 6, 18, 9: bene edepol narras; nam illi faveo virgini, thanks for telling me, for, etc., Ter. Eun. 5, 3, 7 (cf.:

male hercule narras,

I owe you little thanks for saying so, Cic. Tusc. 1, 6, 10):

bene, ita me di ament, nuntias,

Ter. Hec. 4, 4, 20:

benenarras,

Cic. Att. 16, 14, 4; 13, 33, 2: tu ad matrem adi. Bene vocas; benigne dicis Cras apud te, thanks for your invitation, but, etc., Plaut. Merc. 5, 2, 108: eamus intro ut prandeamus. Men. Bene vocas, tam gratia'st, id. Men. 2, 3, 41.—

Of accuracy, etc., well, accurately, truly, completely:

cum ceterae partes aetatis bene descriptae sint,

Cic. Sen. 2, 5:

cui bene librato... Obstitit ramus,

Ov. M. 8, 409:

at bene si quaeras,

id. ib. 3, 141:

tibi comprimam linguam. Hau potes: Bene pudiceque adservatur,

Plaut. Am. 1, 1, 196:

bene dissimulare amorem,

entirely, Ter. And. 1, 1, 105:

quis enim bene celat amorem?

Ov. H. 12, 37.—So with a negation, = male restat parvam quod non bene compleat urnam, Ov. M. 12, 615: non bene conveniunt... Majestas et amor, id. ib 2, 846.—Redundant, with vix (Ovid.):

vix bene Castalio descenderat antro, Incustoditam lente videt ire juvencam ( = vix descenderat cum, etc.),

Ov. M. 3, 14:

tactum vix bene limen erat, Aesonides, dixi, quid agit meus?

id. H. 6, 24:

vix bene desieram, rettulit illa mihi,

id. F 5, 277.—

Sup., most opportunely, at the nick of time (comic):

sed eccum meum gnatum optume video,

Plaut. Merc. 2, 2, 57:

sed optume eccum exit senex,

id. Rud. 3, 3, 44. optume adveniens, puere, cape Chlamydem, etc., id. Merc. 5, 2, 69: Davum optume Video, Ter And. 2, 1, 35; 4, 2, 3; Plaut. Rud. 3, 5, 25; 4, 5, 19; Ter. Eun. 5, 2, 66; id. Heaut. 4, 5, 9; 5, 5, 2.—

Pregn.: bene polliceri = large polliceri, to make liberal promises ' praecepit ut ceteros adeant, bene polliceantur, Sall. C. 41, 5; cf.: bene promittere, to promise success:

quae autem inconstantia deorum ut primis minentur extis, bene promittant secundis?

Cic. Div. 2, 17, 38.—

In partic.

Bene dicere.

To speak well, i. e. eloquently:

qui optime dicunt,

the most eloquent, Cic. de Or. 1, 26, 119; 2, 2, 5:

etiam bene dicere haud absurdum est,

Sall. C. 3, 1:

abunde dixit bene quisquis rei satisfecit,

Quint. 12, 9, 7;

cf: bene loqui,

to use good language, speak good Latin, Cic. Brut. 58, 212, 64, 228.—

To speak ably:

multo oratorem melius quam ipsos illos quorum eae sint artes esse dicturum,

Cic. Or. 1, 15, 65; cf. Hor. Ep. 1, 2, 4. bene dicendi scientia, Quint. 7, 3, 12.—

To speak correctly or elegantly:

eum et Attice dicere et optime, ut..bene dicere id sit, Attice dicere,

Cic. Opt. Gen. 4, 13 ' optime dicta, Quint. 10, 1, 19.—So, bene loqui:

ut esset perfecta illa bene loquendi laus,

Cic. Brut. 72, 252:

at loquitur pulchre. Num melius quam Plato?

id. Opt. Gen. 5, 16.—

To speak well, i e. kindly, of one, to praise him; absol. or with dat., or reflex., with inter (less correctly as one word, benedicere): cui bene dixit umquam bono? Of what good man has he ever spoken well, or, what good man has he ever praised, Cic. Sest. 52, 110. bene, quaeso, inter vos dicatis, et amice absenti tamen, Plaut. Mil. 4, 8, 31.—Ironically:

bene equidem tibi dico qui te digna ut eveniant precor,

Plaut. Rud. 3, 2, 26:

nec tibi cessaret doctus bene dicere lector,

Ov. Tr. 5, 9, 9: cui a viris bonis bene dicatur, Metell. Numid. ap. Gell. 6, 11, 3.— And dat understood:

si bene dicatis (i. e. mihi) vostra ripa vos sequar,

Plaut. Poen. 3, 3, 18 ' omnes bene dicunt (ei), et amant (eum), Ter. Ad. 5, 4, 11:

ad bene dicendum (i e. alteri) delectandumque redacti,

Hor. Ep 2, 1, 155 —Part. ' indignis si male dicitur, male dictum id esse duco;

Verum si dignis dicitur, bene dictum'st,

is a praise, Plaut. Curc. 4, 2, 27 sq.: nec bene nec male dicta profuerunt ad confirmandos animos, Liv 23, 46, 1; cf. Ter. Phorm. prol. 20 infra. —Bene audio = bene dicitur mihi, I am praised:

bene dictis si certasset, audisset bene,

Ter. Phorm. prol. 20; v. audio, 5.—

To use words of good omen (euphêmein): Ol. Quid si fors aliter quam voles evenerit? St. Bene dice, dis sum fretus ( = fave lingua, melius ominare), Plaut. Cas. 2, 5, 38 heja, bene dicito, id. As. 3, 3, 155.—

Bene dixisti, a formula of approbation: ne quan do iratus tu alio conferas. Th. Bene dixti, you are right, Ter. Eun. 3, 1, 61. bene et sapienter dixti dudum, etc., it was a good and wise remark of yours that, etc., id. Ad. 5, 8, 30.—

Bene dicta, fine or specious, plausible words (opp. deeds):

bene dictis tuis bene facta aures meae expostulant,

Plaut. Pers. 4, 3, 25; so,

bene loqui: male corde consultare, Bene lingua loqui,

use fine words, Plaut. Truc. 2, 1, 16.—

Bene facere.

Bene aliquid facere, to do, make, something well, i. e. ably (v. I. A. 2. a. supra):

vel non facere quod non op time possis, vel facere quod non pessime facias,

Cic. Or. 2, 20, 86:

non tamen haec quia possunt bene aliquando fieri passim facienda sunt,

Quint. 4, 1, 70:

Jovem Phidias optime fecit,

id. 2, 3, 6; so, melius facere, Afran. ap. Macr. 6, 1.— P. a.:

quid labor aut bene facta juvant?

his labor and well-done works are no pleasure to him, Verg. G. 3, 525. —

Bene facere, with dat. absol., with in and abl., or with erga, to do a good action, to benefit somebody, to impart benefits (less cor rectly as one word, benefacio)

With dat.:

bonus bonis bene feceris,

Plaut. Poen. 5, 4, 60:

bene si amico feceris, ne pigeat fecisse,

id. Trin. 2, 2, 66:

malo bene facere tantumdem est periculum quantum bono male facere,

id. Poen. 3, 3, 20:

homini id quod tu facis bene,

id. Ep 1, 2, 33:

tibi lubens bene faxim,

Ter. Ad. 5, 5, 6, 5, 6, 8; 5, 8, 25:

at tibi di semper... faciant bene,

may the gods bless you, Plaut. Men. 5, 7, 32:

di tibi Bene faciant,

Ter. Ad. 5, 7, 20; so Plaut. Pers. 4, 3, 18.— Pass.:

quod bonis bene fit beneficium,

Plaut. Capt. 2, 2, 108:

pulchrum est bene facere reipublicae,

Sall. C. 3, 1:

ego ne ingratis quidem bene facere absistam,

Liv. 36, 35, 4.—Reflexively. sibi bene facere, enjoy one ' s self, have a good time, genio indulgere (v. I. A. 2. e. supra): nec quisquam est tam ingenio duro quin, ubi quidquam occasionis sit sibi faciat bene, Plaut. As. grex 5.—

With in and abl.:

quoniam bene quae in me fecerunt, ingrata ea habui,

Plaut. Am. 1, 1, 30.—

With erga:

si quid amicum erga bene feci,

Plaut. Trin. 5, 2, 4.—

With ellipsis of dat., to impart benefits:

ingrata atque irrita esse omnia intellego Quae dedi et quod bene feci,

Plaut. As. 1, 2, 11:

quod bene fecisti, referetur gratia,

id. Capt. 5, 1, 20:

ego quod bene feci, male feci,

id. Ep. 1, 2, 34; id. Trin. 2, 2, 41:

si beneficia in rebus, non in ipsa benefaciendi voluntate consisterent,

Sen. Ben. 1, 7, 1:

benefaciendi animus,

id. ib. 2, 19, 1.—So esp. in formula of thanks, etc.' bene benigneque arbitror te facere, I thank you heartily, Plaut. Most. 3, 2, 129: Jup. Jam nunc irata non es? Alc. Non sum. Jup. Bene facis, id. Am. 3, 2, 56; v Brix ad Plaut. Trin. 384.—P. a. as subst.: bĕnĕ facta, orum, n., benefits, benefactions (cf. beneficium): bene facta male locata male facta arbitror, Enn. ap. Cic. Off. 2, 18, 62 (Trag. v 429 Vahl.): pol, bene facta tua me hortantur tuo ut imperio paream, Plaut Pers. 5, 2, 65: pro bene factis ejus uti ei pretium possim reddere. id. Capt. 5, 1, 20;

bene facta referre,

Claud. Laud. Stil. 3, 182 tenere, id. ib. 2, 42.—So freq. in eccl. writ ers:

et si bene feceritis his qui vobis bene faciunt,

Vulg. Luc. 6, 33:

bene facite his qui oderunt vos,

id. Matt. 5, 44.—

Absol., to do good, perform meritorious acts (in fin. verb only eccl. Lat.)' discite bene facere, Vulg. Isa. 1, 17:

interrogo vos si licet sabbatis bene facere an male,

id. Luc. 6, 9:

qui bene facit, ex Deo est,

id. Joan. Ep. 3, 11.— In P a. (class.): bene facta (almost always in plur.), merits, meritorious acts, brave deeds:

bene facta recte facta sunt,

Cic. Par 3, 1, 22:

omnia bene facta in luce se collocari volunt,

id. Tusc. 2, 26, 64; id. Sen. 3, 9:

bene facta mea reipublicae procedunt,

Sall. J 85, 5, cf. id. C. 8, 5; id. H. Fragm. 1, 19: veteribus bene factis nova pensantes maleficia, Liv 37, 1, 2; cf. Quint. 3, 7, 13, 12, 1, 41; Prop. 2, 1, 24; Ov. M. 15, 850, Claud. VI. Cons. Hon. 386.— Sing.: bene factum a vobis, dum vivitis non abscedet, Cato ap. Gell. 16, 1, 4.—

In medical language, to be of good effect, benefit, do good:

id bene faciet et alvum bonam faciet,

Cato, R. R. 157, 6.—So with ad: ad capitis dolorem bene facit serpyllum, Scrib Comp. 1; so id. ib. 5; 9; 13; 41.—