gaudia+vultu+h

dē-clāro, āvi, ātum, 1, v. a., to make clear, plain, evident (by disclosing, uncovering), to show, manifest, declare, etc., apophainô (class.; most freq. in the trop. sense). For syn. cf.: monstro, demonstro, probo, confirmo, ostendo, ostento, significo, indico, defero; exsisto, appareo, eluceo. —

Lit.

In gen.:

praesentiam saepe divisuam declarant, ut et apud Regillum.... Castor et Pollux ex equis pugnare visi sunt, Cic. N: D. 2, 2, 6: dentibus (cervorum) senecta declaratur,

Plin. 8, 32, 50, § 116:

ducis nave declarata suis,

Nep. Hann. 11, 2.—

In pub. law lang., t. t., to announce any one in public session as elected to an office (esp. that of consul), to declare or proclaim publicly:

ejusdem hominis voce et declaratus consul et defensus,

Cic. Mur. 1, 2 (for which shortly before, L. Murenam consulem renunciavi); cf. id. ib. 2, 3;

so consulem,

id. Agr. 2, 2, 4; id. Rep. 1, 15; Sall. C. 24; id. J. 27, 4; Liv. 24, 9 et saep.:

declaratus rex Numa de templo descendit,

id. 1, 18 fin.; 1, 46:

consulem, praetorem,

id. 9, 40 fin.:

tribunatum militarem,

Sall. J, 63, 4: Suet. Caes. 80:

victorem magnā praeconis voce Cloanthum Declarat,

Verg. A. 5, 245. —

Trop., to make clear to the mind, to manifest, demonstrate, prove, show, explain:

cum tot signis eadem natura declaret quid velit, tamen, etc.,

Cic. Lael. 24.—Constr. with acc., acc. and inf., a relat. clause, or absol.

With acc.:

volatibus avium et cantibus declarari res futuras putant,

Cic. Div. 1, 1, 2; cf. id. ib. 1, 56; id. N. D. 2, 65, 163:

ipsa consolatio litterarum tuarum declarat summam benevolentiam,

id. Fam. 5, 13, 1:

declarant gaudia vultu, * Catull. 64, 34 et saep.: propriam cujusque (generis juris civilis) vim definitione,

Cic. de Or. 1, 42, 190: nullum (verbum) inveniri potest, quod magis idem declaret Latine, quod Graece hêdonê, quam declarat voluptas, id. Fin. 2, 4, 13; cf.

in like manner of the meaning of words,

id. ib. 3, 4, 14; id. Or. 22, 73; id. de Or. 3, 13, 49:

verba ipsa per se declarant intellectum,

Quint. 8, 3, 83:

quae (litera C.) inversa mulierem declarat,

Quint. 1, 7, 28.—

With acc. and inf.:

hominem catum eum esse declaramus,

Plaut. Ps. 2, 3, 16; Lucr. 1, 366; 6, 468:

quod plurimis locis perorationes nostrae voluisse nos atque animo contendisse declarant,

Cic. Or. 62, 210; Quint. 8 prooem. § 15 et saep.—

With a relative clause:

quae cujusque ingenium ut sit declarat maxume,

Ter. Heaut. 2, 3, 43:

ut matres familiae eorum sortibus et vaticinationibus declararent, utrum, etc.,

Caes. B. G. 1, 50, 4:

qui declaravit quanti me faceret,

Cic. Att. 6, 1, 10: cf. Sall. J. 24, 7 et saep.—

Absol.:

ut ratio declarat eorum, qui, etc.,

Lucr. 5, 693:

declarant illae contiones,

Cic. Mil. 5, 12 al.

prae, adv., and prep. with abl. [for prai, kindred with Sanscr. prefix pra-, before; Gr. pro, prin, prosô; cf.: pro, prior, porro, primus].

Adv., before, in front.

Lit. (ante-class.):

abi prae, Sosia, Jam ego sequar,

go before, go in advance, Plaut. Am. 1, 3, 45:

i prae, sequar,

Ter. And. 1, 1, 144; id. Eun. 5, 2, 69: i tu prae, virgo;

non queo, quod pone me est, servare,

Plaut. Curc. 4, 2, 1:

age, age nunc tu, i prae,

id. Pers. 4, 4, 56.—

Trop., as a particle of comparison, with ut, quam, or quod (also written in one word, praeut and praequam; cf. Wagner ad Plaut. Aul. 503), in comparison with, compared with (ante- and post-class. and colloq.):

parum etiam, praeut futurum est praedicas,

Plaut. Am. 1, 1, 218; id. Bacch. 4, 9, 5:

immo noster nunc quidem est de verbis, prae ut dudum fuit,

id. Men. 5, 5, 33; 2, 3, 25:

nihil hercle quidem hoc, Prae ut alia dicam,

id. Mil. 1, 1, 20; id. Merc. 2, 4, 2:

ludum dices fuisse, praeut hujus rabies quae dabit,

Ter. Eun. 2, 3, 9:

satin' parva res est voluptatum in vitā atque in aetate agundā, praequam quod molestum'st?

in comparison with the trouble, Plaut. Am. 2, 2, 2:

nihil hoc est, triginta minae, prae quam alios dapsilis sumptus facit,

id. Most. 4, 2, 62 Lorenz ad loc.:

jam minoris omnia facio prae quam quibus modis Me ludificatus est,

id. ib. 5, 2, 25:

sed hoc etiam pulcrum'st praequam sumptus ubi petunt,

id. Aul. 3, 5, 33; id. Merc. prol. 23:

quae etsi longioribus verbis comprehensa est praequam illud Graecum, etc.,

Gell. 16, 1, 3:

immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis,

Plaut. Stich. 2, 2, 38.—

Prep. with abl. (with acc.:

prae cornua, prae litteras,

Petr. 39, 12; 46, 1), before, in front of, in advance of.

Lit.:

cavendum erit, ut (villa) a tergo potius quam prae se flumen habeat,

before it, Col. 1, 5, 4: limina alia prae aliis erant, App. de Mundo, p. 69, 22.—Esp. freq.: prae se ferre, agere, mittere, to bear, carry, drive, or send before one's self:

ille qui stillantem prae se pugionem tulit,

Cic. Phil. 2, 12, 30:

argenti prae se in aerarium tulit quattuordecim milia pondo,

Liv. 28, 38, 5:

prae se ferens Darium puerum,

Suet. Calig. 19:

prae se armentum agens,

Liv. 1, 7, 4:

singulos prae se inermes mittere,

Sall. J. 94, 2: prae manu, and, less freq., prae manibus, at hand, on hand (ante- and postclass.):

patri reddidi omne aurum, quod fuit prae manu,

Plaut. Bacch. 4, 3, 9; Ter. Ad. 5, 9, 23:

cum prae manu debitor (pecuniam) non haberet,

Dig. 13, 7, 27:

si Caesaris liber prae manibus est, promi jubeas,

Gell. 19, 8, 6:

aes si forte prae manu non fuerit,

App. M. 6, p. 180, 30.—

Trop.

In gen.: prae se ferre, less freq., prae se gerere, declarare, etc., prop. to carry before one's self. as if to show it; hence, to show, exhibit, manifest, reveal, make known, betray, discover, indicate (freq. and class.), Cic. Agr. 2, 2, 4:

fortasse ceteri tectiores: ego semper me didicisse, prae me tuli,

id. Or. 42, 146:

nec vero cum venit, prae se fert, aut qui sit aut unde veniat,

id. Rep. 2, 3, 6:

scelus et facinus prae se ferens et confitens,

id. Mil. 16, 43:

ceteris prae se fert et ostentat,

id. Att. 2, 23, 3:

beata vita glorianda et praedicanda et prae se ferenda est: nihil est enim aliud quod praedicandum et prae se ferendum sit,

id. Tusc. 5, 17, 50: conjecturam prae se gerere. id. Inv. 2, 9, 30:

animum altum et erectum prae se gerebat, Auct. B. Afr. 10: prae se declarant gaudia vultu,

Cat. 64, 34:

prae se maximam speciem ostentare,

App. Flor. p. 342, 10.—

In partic., in comparisons, in comparison with, compared with (mostly in comparisons which imply a contrast of kind; while praeter refers to a contrast of degree only: dives prae ceteris, in contrast with the others, who are poor: dives praeter ceteros, richer than the other rich ones; cf. Krebs, Antibarb. p. 894).

With positive adj. (class.; v. infra):

omnia prae meo commodo,

Ter. Ad. 2, 3, 9: omnium unguentum odor prae tuo nautea est, Plaut. Curc. 1, 2, 5; id. Men. 1, 2, 67:

Gallis prae magnitudine corporum suorum brevitas nostra contemptui est,

Caes. B. G. 2, 30:

prae divitiis,

Liv. 3, 26:

videbant omnes prae illo parvi futuros,

Nep. Eum. 10, 4; Cic. Agr. 2, 35, 96:

veros illos Atticos prae se paene agrestes putat,

id. Brut. 83, 286:

ab isto prae lucro praedāque nec vectigalium nec posteritatis habitam esse rationem,

id. Verr. 2, 3, 55, § 128:

non tu quidem vacuus molestiis, sed prae nobis beatus,

id. Fam. 4, 4, 2; Hor. Ep. 1, 11, 4:

(stultitia) prae ceteris parit immensas cupiditates,

Auct. Her. 2, 22, 34.—

So with comp. for quam (ante- and post-class.):

atque me minoris facio prae illo,

Plaut. Ep. 3, 4, 85:

id prae illo, quod honestum nobis est, fit plenius,

Gell. 1, 3, 25; Front. Ep. ad M. Caes. 1, 2; Hier. in Psa. 44, 3; Aug. c. Acad. 1, 22.—

In giving the cause, which, as it were, goes before, for, because of, by reason of, on account of (class. only of a hinderance; with an express or implied negation; or with vix, v. Zumpt, § 310): Ulixi cor frixit prae pavore, Liv. Andron. ap. Serv. Verg. A. 1, 92:

prae laetitiā lacrumae praesiliunt mihi,

Plaut. Stich. 3, 2, 13:

prae lassitudine opus est ut lavem,

id. Truc. 2, 3, 7; Ter. Heaut. 1, 1, 71:

prae gaudio ubi sim nescio,

id. ib. 2, 3, 67:

vivere non quit Prae macie,

Lucr. 4, 1167:

nec loqui prae maerore potuit,

Cic. Planc. 41, 99:

quorum ille nomen prae metu ferre non poterat,

id. Phil. 13, 9, 20:

solem prae jaculorum multitudine non videbitis,

id. Tusc. 1, 42, 101:

prae irā,

Liv. 31, 24 fin.:

vix sibimet ipsi prae nec opinato gaudio credentes,

id. 39, 49.—In composition, prae usually denotes,

Before: praedico, praebibo, praecaveo, etc.; so too, praeceps, headforemost, headlong. —In time: praecanus, gray before one's time. —

Enhancing the main idea, qs. in advance of others: praealtus, extremely high: praeclarus, very celebrated; praevalidus, very strong, etc.

făcĭlis, e, adj. (archaic forms nom. sing. facil, Plaut. Trin. 3, 2, 53; adv. facul, like difficul, simul; v. under adv. 2, and cf. Paul. ex Fest. p. 87 Müll.), [facio, properly, that may be done or made; hence, pregn.], easy to do, easy, without difficulty.

In gen.

Prop., constr. absol., with ad (and the gerund), the supine, inf., ut, and the dat.

Absol.:

nulla est tam facilis res, quin difficilis siet, quam invitus facias,

Ter. Heaut. 4, 6, 1; cf.:

facilis et plana via (opp. difficilis),

Plaut. Trin. 3, 2, 20:

quae facilia ex difficillimis animi magnitudo redegerat,

Caes. B. G. 2, 27 fin.; cf.

also: mihi in causa facili atque explicata perdifficilis et lubrica defensionis ratio proponitur,

Cic. Planc. 2, 5:

justa res et facilis,

Plaut. Am. prol. 33:

facilis et prompta defensio,

Cic. de Or. 1, 56, 237; cf.:

facilis et expedita distinctio,

id. Fin. 1, 10, 33:

facilia, proclivia, jucunda,

id. Part. Or. 27, 95; cf.:

proclivi cursu et facili delabi,

id. Rep. 1, 28:

ascensus,

Caes. B. G. 1, 21:

aditus,

id. ib. 3, 25 fin.;

descensus Averno,

Verg. A. 6, 126; Cic. de Imp. Pomp. 14, 41; cf.:

celerem et facilem exitum habere,

Caes. B. C. 3, 22 fin.:

lutum,

easy to work, Tib. 1, 1, 40:

fagus,

Plin. 16, 43, 84, § 229:

humus,

easy to cultivate, mellow, Curt. 4, 6, 5:

arcus,

Val. Fl. 1, 109:

jugum,

easy to climb, Prop. 4 (5), 10, 4:

somnus,

easy to obtain, Hor. C. 2, 11, 8; 3, 21, 4:

irae,

easily excited, Luc. 1, 173:

saevitia,

easily overcome, Hor. C. 2, 12, 26 et saep.:

aurae,

gentle, Ov. H. 16, 123:

jactura,

easily borne, Verg. A. 2, 646:

cera,

easily shaped, Ov. M. 15, 169:

victus,

copious, Verg. G. 2, 460.— Comp.:

iter multo facilius atque expeditius,

Caes. B. G. 1, 6, 2:

cui censemus cursum ad deos faciliorem fuisse quam Scipioni?

Cic. Lael. 4, 14:

faciliore et commodiore judicio,

id. Caecin. 3, 8.— Sup.:

quod est facillimum, facis,

Plaut. Trin. 3, 2, 4; cf. Cic. Rep. 2, 3:

concordia,

id. ib. 1, 32:

hujus summae virtutis facillima est via,

Quint. 8, 3, 71:

in quibus (ceris) facillima est ratio delendi,

id. 10, 3, 31 et saep.—

With ad and the gerund:

nulla materies tam facilis ad exardescendum est,

Cic. de Or. 2, 45, 190:

ad subigendum,

id. Rep. 2, 41:

ad credendum,

id. Tusc. 1, 32, 78:

palmae ad scandendum,

Plin. 13, 4, 7, § 29.— Comp.:

faciliora ad intelligendum,

Quint. 2, 3, 8.— Sup.:

haec ad judicandum sunt facillima,

Cic. Off. 3, 6, 30; id. Fin. 2, 20.—

With ad and subst.:

faciles ad receptum angustiae,

Liv. 32, 12, 3:

mens ad pejora,

Quint. 1, 2, 4:

credulitas feminarum ad gaudia,

Tac. A. 14, 4.— Comp.:

mediocritas praeceptoris ad intellectum atque imitationem facilior,

Quint. 2, 3, 1.—

With supine:

facile inventust,

Plaut. Trin. 3, 2, 53:

res factu facilis,

Ter. Heaut. 4, 3, 26:

cuivis facile scitu est,

id. Hec. 3, 1, 15:

facilis victu gens,

abounding in resources, Verg. A. 1, 445 Wagn.:

(Cyclops) nec visu facilis nec dictu affabilis ulli,

id. ib. 3, 621; cf.:

sapiens facilis victu fuit,

Sen. Ep. 90, 11.— Comp.:

nihil est dictu facilius,

Ter. Ph. 2, 1, 70.— Sup.:

factu facillimum,

Sall. C. 14, 1.—

With inf.:

materia facilis est, in te et in tuos dicta dicere,

Cic. Phil. 2, 17, 42:

facilis vincere ac vinci vultu eodem,

Liv. 7, 33, 2:

facilis corrumpi,

Tac. H. 4, 39:

Roma capi facilis,

Luc. 2, 656.—So esp. freq. in the neuter, facile est, with a subject-clause:

id esse verum, cuivis facile est noscere,

Ter. Ad. 5, 4, 8:

quod illis prohibere erat facile,

Caes. B. C. 1, 50, 2:

neque erat facile nostris, uno tempore propugnare et munire,

id. ib. 3, 45, 4; Quint. 6, 4, 20:

nec origines persequi facile est,

Plin. 3, 5, 6, § 46:

quīs facile est aedem conducere,

Juv. 3, 31; 4, 103.— Comp.:

plerumque facilius est plus facere quam idem,

Quint. 10, 2, 10; 12, 6, 7.— Sup.:

stulta reprehendere facillimum est,

Quint. 6, 3, 71; 11, 1, 81.—

With ut:

facilius est, ut esse aliquis successor tuus possit, quam ut velit,

Plin. Pan. 44, 3; 87, 5; cf. with quod: facile est quod habeant conservam in villa, Varr. R. R. 2, 10, 6.—

With dat.:

terra facilis pecori,

i.e. suitable, proper, Verg. G. 2, 223; cf.:

campus operi,

Liv. 33, 17, 8:

facilis divisui (Macedonia),

id. 45, 30, 2:

neque Thraces commercio faciles erant,

Liv. 40, 58, 1:

homines bello faciles,

Tac. Agr. 21:

juvenis inanibus,

easily susceptible, open to, id. A. 2, 27; cf.:

facilis capessendis inimicitiis,

id. ib. 5, 11. —

With gen. ( poet.):

Hispania frugum facilis,

fertile in, Claud. Laud. Seren. 54.—

Adverbially, in facili, ex (e) facili, and rarely, de facili, easily:

cum exitus haud in facili essent,

not easy, Liv. 3, 8, 9 Drak.:

in facili,

Sen. Clem. 1, 7: Plin. 18, 28, 68, § 274; Dig. 26, 3, 8:

ita adducendum, ut ex facili subsequatur,

easily, Cels. 7, 9 med.:

ex facili tolerantibus,

Tac. Agr. 15 init.: ex facili, Cel. 6, 1, 1; Plin. 37, 4, 15, § 60;

for which: e facili,

Ov. A. A. 1, 356: de facili ab iis superabuntur, Firm. Math. 5, 6.—

Transf.

Of persons that do any thing with facility, ready, quick. — Constr. with ad, in, and simple abl.:

facilis et expeditus ad dicendum,

Cic. Brut. 48, 180:

sermone Graeco promptus et facilis,

Suet. Tib. 71; cf.:

promptus et facillis ad extemporalitatem usque,

id. Tit. 3:

faciles in excogitando et ad discendum prompti,

Quint. 1, 1, 1:

exiguo faciles,

content, Sil. 1, 615.—

Of things, easily moving:

oculi,

Verg. A. 8, 310:

manus,

Ov. F. 3, 536:

cervix,

Mart. Spect. 23:

canes, i. e. agiles,

Nemes. Cyneg. 50.

In partic.

Of character, easy, good-natured, compliant, willing, yielding, courteous, affable:

facilis benevolusque,

Ter. Hec. 5, 1, 35:

comes, benigni, faciles, suaves homines esse dicuntur,

Cic. Balb. 16, 36:

facilis et liberalis pater,

id. N. D. 3, 29, 73:

lenis et facilis,

id. Fam. 5, 2, 9:

facilis et clemens,

Suet. Aug. 67:

facilem populum habere,

Cic. Fam. 7, 1, 4:

facilem stillare in aurem,

Juv. 3, 122:

di,

id. 10, 8. —With in and abl.:

facilem se in rebus cognoscendis praebere,

Cic. Q. Fr. 1, 1, 11, § 32; cf.:

facilis in causis recipiendis,

id. Brut. 57, 207:

faciles in suum cuique tribuendo,

id. ib. 21, 85:

faciles ad concedendum,

id. Div. 2, 52, 107.—With in and acc.:

sic habeas faciles in tua vota deos,

Ov. H. 16, 282.—With inf.:

faciles aurem praebere,

Prop. 2, 21, 15 (3, 14, 5 M.):

O faciles dare summa deos,

Luc. 1, 505.—With gen.:

facilis impetrandae veniae,

Liv. 26, 15, 1:

alloquii facilis (al. alloquiis),

Val. Fl. 5, 407.— Absol.:

comi facilique naturā,

Suet. Gramm. 7:

facili ac prodigo animo,

id. Vit. 7.— Comp.:

facilior aut indulgentior,

Suet. Vesp. 21; Quint. 7, 1, 27; Flor. 4, 11, 2.— Sup.:

quid dicam de moribus facillimis,

Cic. Lael. 3, 11.—

Of fortune, favorable, prosperous:

res et fortunae tuae... quotidie faciliores mihi et meliores videntur,

Cic. Fam. 6, 5, 1; Liv. 23, 11, 2.— Adv. in four forms: facile, facul, faculter, and faciliter.

făcĭlĕ (the class. form).

easily, without trouble or difficulty:

facile cum valemus recta consilia aegrotis damus,

Ter. And. 2, 1, 9:

quis haec non vel facile vel certe aliquo modo posset ediscere?

Cic. de Or. 2, 57, 232:

vitia in contraria convertuntur,

id. Rep. 1, 45.— Comp.:

cave putes, aut mare ullum aut flammam esse tantam, quam non facilius sit sedare quam, etc.,

Cic. Rep. 1, 42 fin.:

quo facilius otio perfruantur,

id. ib. 1, 5: id hoc facilius eis persuasit, quod, etc., Caes, B. G. 1, 2, 3.— Sup.:

ut optimi cujusque animus in morte facillime evolet tamquam e custodia,

Cic. Lael. 4, 14:

facillime fingi,

id. Cael. 9, 22:

facillime decidit,

id. Rep. 2, 23:

mederi inopiae frumentariae,

Caes. B. G. 5, 24, 6 et saep.—

To add intensity to an expression which already signifies a high degree, certainly, unquestionably, without contradiction, beyond dispute, by far, far (often in Cic.;

elsewh. rare): virum unum totius Graeciae facile doctissimum,

Cic. Rab. Post. 9, 23:

facile deterrimus,

id. Tusc. 1, 33, 81:

genere et nobilitate et pecunia facile primus,

id. Rosc. Am. 6, 15; cf.:

virtute, existimatione, nobilitate facile princeps,

id. Clu. 5, 11:

facile princeps,

id. Div. 2, 42, 87; id. Fam. 6, 10, 2; id. Univ. 1; Flor. 3, 14, 1:

facile praecipuus,

Quint. 10, 1, 68:

facile hic plus mali est, quam illic boni,

Ter. And. 4, 3, 5: Pe. Sed tu novistin' fidicinam? Fi. Tam facile quam me, as well as I do myself, Plaut. Ep. 3, 4, 68.—With verbs that denote superiority (vincere, superare, etc.):

post illum (Herodotum) Thucydides omnes dicendi artificio, mea sententia, facile vicit,

Cic. de Or. 2, 13, 56; cf. id. Off. 2, 19, 59; id. Rep. 1, 23; cf.

also: stellarum globi terrae magnitudinem facile vincebant,

id. ib. 6, 16 fin.; id. de Or. 1, 33, 150:

Sisenna omnes adhuc nostros scriptores facile superavit,

id. Leg. 1, 2, 7; cf. id. de Or. 3, 11, 43:

facile palmam habes!

Plaut. Trin. 3, 2, 80.— In naming a large amount, quite, fully:

huic hereditas facile ad HS. tricies venit testamento propinqui sui,

Cic. Verr. 2, 2, 14, § 35.—

With a negative, non facile or haud facile, to add intensity, not easily, i.e. hardly:

mira accuratio, ut non facile in ullo diligentiorem majoremque cognoverim,

Cic. Brut. 67, 238:

sed haud facile dixerim, cur, etc.,

id. Rep. 1, 3 fin.; cf.:

de iis haud facile compertum narraverim,

Sall. J. 17, 2:

animus imbutus malis artibus haud facile libidinibus carebat,

id. C. 13, 5. —

Readily, willingly, without hesitation:

facile omnes perferre ac pati,

Ter. And. 1, 1, 35; cf.:

te de aeternitate dicentem aberrare a proposito facile patiebar,

Cic. Tusc. 1, 33, 81:

disertus homo et facile laborans,

id. Off. 2, 19, 66:

ego unguibus facile illi in oculos involem,

Ter. Eun. 4, 3, 6.— Comp.:

locum habeo nullum, ubi facilius esse possim quam Asturae,

Cic. Att. 13, 26, 2.—

(Acc. to facilis, II. B.) Pleasantly, agreeably, well:

propter eas (nugas) vivo facilius,

Plaut. Curc. 5, 2, 6:

cum animo cogites, Quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles,

Ter. Ad. 3, 4, 56:

facillime agitare,

Suet. Vit. Ter. 1:

ubi Crassus animadvertit, suas copias propter exiguitatem non facile diduci,

not safely, Caes. B. G. 3, 23, 7.—

făcul (anteclass.), easily: nobilitate facul propellere iniquos, Lucil. ap. Non. 111, 19; Pac. ib. 21:

haud facul, ut ait Pacuvius, femina una invenietur bona,

Afran. ib. 22:

advorsam ferre fortunam facul,

Att. ib. 24.—

‡ făculter, acc. to the statement of Paul. ex Fest. p. 87, 1 Müll.; cf. Mart. Cap. 3, § 325. —

făcĭlĭter (post-Aug.; predominating in Vitruvius; censured by Quint. 1, 6, 17), easily:

ferrum percalefactum faciliter fabricatur,

Vitr. 1, 4, 3 et saep.; Mart. Cap. 3, § 325.

rĕ-tĭnĕo, ŭi, tentum, 2, v. a. [teneo].

(With the signif. of the re predominating.) To hold or keep back, not let go; to detain, retain; to restrain (class.; cf. restringo).

Lit.: Ep. Asta, abire hinc non sinam. Th. Quid nunc me retines? Plaut. Ep. 1, 1, 61:

quotiens foras ego ire volo, me retines, revocas,

id. Men. 1, 2, 5:

quid, malum, astas? Quin retines altrinsecus?

id. Mil. 2, 5, 36; id. Stich. 2, 3, 11:

te dexterā retinens manu Opsecro,

id. Capt. 2, 3, 82: si magis vis, eam omittam. Py. Nolo;

retine,

id. Mil. 4, 8, 27:

retine me,

id. Curc. 2, 3, 11; Ter. Heaut. 2, 4, 23:

concilium dimittit, Liscum retinet,

Caes. B. G. 1, 18:

homines,

Cic. Att. 13, 14, 1:

ab his fit initium retinendi Silii, etc.,

Caes. B. G. 3, 8; 3, 9; 3, 10 et saep.:

milites,

id. ib. 7, 47; 7, 52; cf.:

milites in loco,

id. B. C. 3, 92:

legiones ad urbem,

id. ib. 1, 2;

1, 9: cohortes apud se,

id. ib. 2, 19:

venit Varro ad me, et quidem id tempus, ut retinendus esset,

when he must be kept, Cic. Att. 13, 33, 4:

biduum tempestate retentus,

detained, Caes. B. C. 3, 102; cf. id. B. G. 7, 1; Plaut. Curc. 2, 1, 12; cf.:

aegre sunt retenti, quin oppidum irrumperent,

Caes. B. C. 2, 13 fin.:

vi me, vi inquam, Plancius et complexu suo retinuit,

Cic. Planc. 41, 100:

nisi jam profecti sunt, retinebis homines,

id. Att. 13, 14, 1:

euntem,

Ov. H. 18, 99:

aliquem vinclis,

id. R. Am. 213:

consulem,

Liv. 37, 51:

morbo retineri,

id. 34, 10;

v. also infra, B.: armorum parte tertiā celatà atque in oppido retentā,

Caes. B. G. 2, 32 fin.; 2, 33:

naves pro bonis Tarquiniorum ab Aristodemo retentae sunt,

i. e. as security, Liv. 2, 34, 4:

vinum portantes naves tempestatibus retentas esse,

id. 37, 27, 2; Plaut. Stich. 5, 4, 45:

mercedem,

to keep back, stop, id. As. 2, 4, 37:

alienum,

Cic. Fl. 23, 56:

lacrimas,

Ov. M. 1, 647:

manus ab ore,

id. ib. 9, 575 et saep.:

mulierem,

to hold, Plaut. Ep. 4, 1, 33; cf.:

mulierem per vim,

id. Bacch. 4, 8, 2:

arcum manu,

Cic. Verr. 2, 4, 34, § 74:

faculas sagittas,

Prop. 2, 29 (3, 27), 5; cf.:

injectā manu ferreā et retentā utrāque nave,

Caes. B. C. 1, 58:

sudor madidā veste retentus,

Mart. 5, 79, 3.—

Trop., to hold in check, keep within bounds, to restrain, check, repress, etc.: hoc servi esse officium reor, retinere at salutem (erum), Plaut. Aul. 4, 1, 8:

liberos retinere,

Ter. Ad. 1, 1, 33; Cic. Rep. 2, 25, 46; cf.:

moderantem cursum atque in suā potestate retinentem,

id. ib. 1, 29, 45:

gaudia,

Ov. M. 12, 285:

rabiem,

id. ib. 3, 566:

verba dolore,

id. ib. 10, 474:

aliquem in officio,

Cic. Rosc. Am. 25, 70:

animos sociorum in fide,

Liv. 25, 40:

retineri nequeo quin dicam ea, quae promeres,

Plaut. Trin. 3, 2, 15 (cf. supra, A.):

quae (varietas) vehementer animos hominum in legendo tuo scripto retinere possit... ordo ipse annalium mediocriter nos retinet,

binds, enchains, Cic. Fam. 5, 12, 4 and 5:

(picus) Ore suo volucres vagas retinere solebat,

Ov. M. 14, 340:

lingua retenta metu,

id. H. 11, 82:

retinentibus vobis, erumperem,

Curt. 6, 3, 5.—

(With the signif. of the verb predominant.) To hold fast, keep, retain, preserve, maintain, etc. (freq. only since the class. per.; esp. freq. in the trop. signif.; cf. obtineo).

Lit.: potius mansuetudine et innocentiā imperatoris provinciam quam vi militum aut benignitate deorum retentam atque conservatam esse, Cato ap. Cic. Fam. 15, 5, 2:

oppidum,

Caes. B. G. 7, 21 fin.:

arces (Minerva),

to preserve, protect, Cat. 64, 8:

id egit, ut amicos observantiā, rem parsimoniā retineret,

Cic. Quint. 18, 59; cf.:

retinere servareque amicos,

Hor. S. 1, 1, 89:

summos cum infimis pari jure,

Cic. Off. 2, 12, 41:

Aegyptum,

Curt. 4, 1, 30:

regionem,

id. 6, 5, 21:

neque virtutem qui habet virtute retinetur in vitā,

Cic. Fin. 3, 18, 61 B. and K.: fortunam citius reperias quam retineas, Publ. Syr. 168 Rib. —

Trop.:

retinete (fidem), post factum ut laetemini,

Plaut. Rud. prol. 30:

existimo jus augurum... rei publicae causā conservatum ac retentum,

Cic. Div. 2, 35, 75; so,

jus suum,

id. Verr. 2, 3, 14, § 37; Caes. B. C. 1, 5:

statum suum,

Cic. Rep. 2, 23, 43:

pristinam virtutem,

Caes. B. G. 5, 48, 91; cf.:

vestigium pristinae dignitatis,

Cic. Sull. 32, 91:

officium,

id. Off. 3, 29, 105:

justitiam (with colere),

id. ib. 2, 12, 42 Beier; id. Inv. 1, 1, 3:

caritatem in pastores,

id. Lael. 19, 70:

utilitatem in amicitiā et fidem,

id. ib. 24, 88:

hunc morem usque adhuc,

id. Rep. 2, 20, 36; cf. id. ib. 2, 9, 16:

de finibus retentae defensaeque sententiae,

id. Tusc. 5, 30, 84:

gravitatem retinere, iracundiam pellere,

id. Off. 1, 38, 137:

ferociam animi in vultu,

Sall. C. 61, 4:

memoriam suae pristinae virtutis, tot secundissimorum proeliorum,

Caes. B. G. 2, 21; 7, 62:

aliquid memoriā,

Cic. Imp. Pomp. 7, 19; id. Rosc. Am. 12, 33:

commissa (aures),

Hor. Ep. 1, 18, 70 et saep.:

ut Palaemo et Telamo et Plato dicerentur, retinuerunt,

Quint. 1, 5, 60.— With ne, Cic. Rep. 2, 32, 56.—

Post-class. for memoriā retinere, to keep in mind, remember:

sive ille Hasdrubal est, sive quis alius, non retineo,

Gell. 17, 9, 16.—With object-clause:

retineo me dixisse,

Dig. 35, 1, 92 init. — Hence, rĕtĭnens, entis, P. a., holding fast, tenacious, observant of any thing (class.; cf. tenax); constr. with gen.:

homo sui juris dignitatisque retinens,

Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 11:

nimium equestris juris et libertatis,

id. Planc. 23, 55:

avitae nobilitatis,

Tac. A. 2, 38 fin.:

modestiae,

id. ib. 5, 11:

Seleuci conditoris (civitas),

i. e. retaining his institutions, id. ib. 6, 42; cf.:

antiqui moris,

id. ib. 16, 5 et saep. — Sup.:

proprietatum in verbis retinentissimus,

Gell. 10, 20, 10.