cur

    excūsō āvī, ātus, āre    [ex +*causo; 1 CAV-] —With pers. obj., to excuse, make an excuse for: Atticae me: se de consilio, Cs.: me apud Apuleium: ut excuser morbi causā: si iudex excusetur Areopagites esse, pleads as his excuse: dixi, cur excusatus abirem, H.: Titium excusavit, quod, etc.: cognatione Licini se, L.: verba excusantia, apologies, O.— To excuse, apologize for: Varroni tarditatem litterarum: missos ignīs, O.— To allege in excuse, plead, excuse oneself with: propinquitatem: inopiam, Cs.: verba excusandae valetudini solita, L.: Philippo laborem, H.— To decline, refuse, excuse the refusal of: reditum Agrippinae ob hiemem, Ta.: in cognitionibus se (iudices), Ta.: alcui rei excusari, to be relieved of, Ta.

    ex-eō iī    (exīt, V.; exīsse, C.), itus, īre, to go out, go forth, go away, depart, withdraw, retire: ex oppido, Cs.: e patriā: ab Thaide, from the house of, T.: ad me, i. e. to visit me, T.: ab urbe, L.: domo eius: in provinciam, Cs.: in terram: Exit ad caelum Arbos, rises, V.: colles exire videntur, O.: de vitā: e vitā tamquam e theatro: limen, pass, T.: Avernas vallīs, O.—Of lots, to fall out, be drawn: cum de consularibus mea prima sors exisset.—To march out: de tertiā vigiliā, Cs.: ad pugnam, V.: ex Italiā ad bellum civile: praedatum in agros, L.: non posse clam exiri, Cs.—To flow, gush, pour forth: exire cruorem Passa, O.: saxo exit ab imo Rivus, O.—Fig., to go out, escape, be freed: ex potestate, i. e. to lose self-possession: de consilio, de mente: aere alieno: modum, to exceed, O.—In time, to run out, end, expire: quinto anno exeunte: indutiarum dies exierat, L. — To pass away, perish: memoriā, L. — To go forth, issue, turn out, result: currente rotā cur urceus exit? H.—To go out, become public: libri ita exierunt: fama exiit, N. — To go out of the way of, avoid, evade, ward off: tela oculis, V.: vim viribus, to repel force with force, V.

    ex-postulō āvī, ātus, āre,    to demand pressingly, insist on: alqd, Ta.: ut Hiberi decedant, Ta.: Armeniam vacuam fieri, Ta. — To find fault, dispute, expostulate, complain of: iracundius: cum eo iniuriam hanc, T.: nihil tecum de his rebus: locus esse videtur tecum expostulandi: se esse relictas: cur, etc., Ta.

    haud or haut (hau, V.), adv.,    not, not at all, by no means: haud sane intellego, quid, etc.: res haud sane difficiles: haud ita iussi, T.: haud sic decet, T.: aliter, V.: diu, T.: minus, L.: sed haud facile dixerim, cur, etc.: difficulter, S.: cito, T.: Haud temere est visum, V.: haut dubie victor, S.: saepe, S.: secus, L.: homo haud inpurus, T.: mediocris: mirabile, T.: hic se ipsus fallit, haud ego, T.: haud pol me quidem, T.: haud muto factum, T.: ne ille haud scit, quam, etc., T.: tum ille haud dubitavit, etc.: haud mora, nautae torquent, without delay, V.

    hērēs ēdis, m and f    [HER-], an heir, heiress: te ipso herede, T.: mulier facit heredem ex deunce Caecinam: in testamento heredes scripti, Cs.: testamento fecit heredem filiam: ex parte dimidiā: cur virgini Vestali sit heres?: repentinus: secundus, next heir (if the first should die), S.: possessio heredum secundorum: tanti certaminis (i. e. armorum Achillis), O.— A successor, aftergrowth: gemino cervix herede valentior (of the heads of the Hydra), O.—Fig.; an heir, successor: eius (Academiae): regni, L.: laudis, O.

    iaceō cuī, —, ēre    [IA-], to lie, be recumbent, be prostrate, lie at rest: in limine: quorum ad pedes iacuit stratus: mihi ad pedes: in harenā, V.: saxum campo iacebat, V.: gremio mariti, Iu.: somno, V.: humi: lentā sub vite, V.: super corpus, O.— To lie i<*>, be ill: te iacente.—To lie dead, have fallen: Corpora per campos iacebant, V.: inultos imperatores iacere sinere, L.: Arge, iaces! O.: iacuit Catilina cadavere. toto, Iu.—To lie long, linger, tarry, stop: Brundusi.—To lie, be situate: campi, qui Faesulas inter Arretiumque iacent, L.: summo in vertice montis, V.—To lie low, be flat, be level: despiciens terras iacentīs, V.: quaeque iacent valles, O.: Postquam iacuit planum mare, was stilled, Iu.—To lie in ruins, be broken down: fractae et disiectae (arae) iacent, Enn. ap. C.: Thebe iacet, Iu.— To hang loose: crines per colla iacebant, O.: iacentia lora, loose on the neck, O.— Fig., to rest, be inactive, be in retirement: in pace: septimum annum.—To be cast down, be dejected: ut totus iacet: militum iacere animos, L.—To lie prostrate, be powerless: victa iacet pietas, O.: mea numina iacent, V.—To fall, be refuted, be disproved, fail: suis testibus: iacet ratio Peripateticorum. —To lie dormant, be disused, be neglected, be of no avail: omnis hic delectus iacet: iustitia iacet: tibi pecunia.—To be low, be despised, be in no esteem: cum iacerent pretia praediorum, were low: iacere regem pati: pauper ubique iacet, O.—To lie idle, be neglected: cur iacet hoc nomen in adversariis, i. e. is not posted.

    iam adj.    I. Of time, at the moment, at the present moment, now, at this time, just now, at present: iam satis credis sobrium esse me, T.: saltūs reficit iam roscida luna, V.: Iam melior, iam, diva, precor, V.: iura ipsa iam certa propter vetustatem: iam iam intellego quid dicas, now, precisely now: Iam iam nulla mora est, V.—At the moment, just, at the time spoken of, then, now: iam ut limen exirem, T.: iam invesperascebat, L.: Helvetii iam traduxerant, etc., Cs.—Just, but now, a moment ago, a little while ago: primum iam de amore hoc comperit, T.: hiems iam praecipitaverat, Cs.: domum quam tu iam exaedificatum habebas.—Just now, forthwith, immediately, presently, straightway, directly: iam adero, T.: cum iam te adventare arbitraremur: iam faciam quod voltis, H.: Accede ad ignem... iam calesces, T.: iam hic conticescet furor, L.: Iam te premet nox, H.: Sed iam age, carpe viam, V.: Iam iam futurus rusticus, H.: iam inde a principio, from the very beginning: iam inde a consulatu meo, ever since.—Already, by this time, ere now, so soon: (animi) aut iam exhausti aut mox exhauriendi, L.: quia luserat Iam olim ille ludum, T.: vos, quem ad modum iam antea, defendite: antea iam, S.—At last, now, only now: iamque eum ad sanitatem reverti arbitrabatur, Cs.: iam tandem, L., V.—Already, by this time, ere now, till now, hitherto: amisso iam tempore: quos iam aetas a proeliis avocabat.—Until now, ever, all the time: dederas enim iam ab adulescentiā documenta: iam ab illo tempore, cum, etc., from the very time when, etc.: iam inde a puero, T.: iam ex quo, ever since, L.—With a neg, no longer: si iam principatum obtinere non possint, Cs.: si iam non potestis: cum iam defenderet nemo, Cs.: cum nulla iam proscriptionis mentio fieret: Nullane iam Troiae dicentur moenia? never more, V.— With comp, from time to time, gradually: inferiora habent rivos et iam humano cultu digniora loca, L.—In phrases, iam iamque, once and again, continually, every moment: iam iamque esse moriendum, that death is always impending: Caesar adventare iam iamque nuntiabatur, Cs.: iam iamque tenere Sperat, O.: iam iamque magis, more and more, V.: iam nunc, just now, at this very moment, even at this time: quae cum cogito, iam nunc timeo quidnam, etc.: dux, iam nunc togatus in urbe, L.: iam pridem (iampridem), long ago, long since, a long time ago: ad mortem te duci iam pridem oportebat: erat Iam pridem apud me, etc., T.: cupio equidem, et iam pridem cupio, etc., this long time: veritus ne traderetur Philippo, iam pridem hosti, L.—With dudum (iamdudum, iandudum), long since, long before, a long time ago, this long time: Iam dudum dixi idemque nunc dico, T.: quem iam dudum exspectat: iam dudum flebam, had long been weeping, O.—Forthwith, immediately, at once, directly (poet.): iam dudum sumite poenas, V.: expulsi iam dudum monte iuvenci petunt, etc., O.—With tum, at that very time, even then, then already: iam tum erat suspitio, etc., T.: se iam tum gessisse pro cive: iam tum dicione tenebat Sarrastīs populos, V.—With tunc, at that very time, even then: nisi iam tunc omnia negotia confecissem.—With diu, this long time, see diu.    II. Of assurance, in a conclusion, now, then surely, then, at once, no doubt: si cogites, remittas iam me onerare iniuriis, T.: si iubeat eo dirigi, iam in portu fore classem, L.: iam hoc scitis: quae cum ita sint, ego iam hinc praedico, L.—In transitions, now, moreover, again, once more, then, besides: iam de artificiis... haec fere accepimus: iam illud senatus consultum, quod, etc.: at enim iam dicetis virtutem non posse constitui, si, etc. —In enumerations, besides, too: et aures... itemque nares... iam gustatus... tactus autem.— Repeated: iam... iam, at one time... at another, now... now, at this time... at that, once... again: Qui iam contento, iam laxo fune laborat, H.: iam secundae, iam adversae res, L.—For emphasis, now, precisely, indeed: quem iam cur Peripateticum appellem, nescio: cetera iam fabulosa, Ta.—With et: et iam, and indeed, and in fact: et iam artifex, ut ita dicam, stilus: et orare et iam liberius accusare.—Rarely with ergo: iam ergo aliquis Condemnavit, in very truth.—After non modo... sed, now, even, I may say: non cum senatu modo, sed iam cum diis bellum gerere, L. —In climax, now, even, indeed, really: iam in opere quis par Romano miles? L.: iam illa perfugia minime sunt audienda.

    īgnōscō nōvī, nōtus, ere    [2 in+(g)nosco], to pardon, forgive, excuse, overlook, allow, indulge, make allowance: Ignosce, T.: ignoscendi ratio: dis ignoscentibus ipsis, i. e. conniving, Iu.: Ignotum est, tacitum est, T.: nihil petit nisi ut ignoscatur: si paulo altius ordiri videbor, ignoscite: cur ego non ignoscam, si, etc.: Tuomst mi ignoscere, T.: mihi, quod ad te scribo: mihi, si, etc.: ignoscendo malis bonos perditum ire, S.: fasso (mihi), O.: et vos vobis ignoscitis, make excuses for, Iu.: festinationi meae: Cethegi adulescentiae, S.: ut non siet peccato mi ignosci aequom, T.: deprecatores, quibus non erat ignotum: maiora deliquerant quam quibus ignosci posset, L.: istuc factum, T.: ea (culpa) quin sit ignoscenda, T.: ignoscendi peccati locus, T.: dementia Ignoscenda, V.: ignoscere quam persequi malebant, S.

    in-dīgnus adj.    with comp. and sup, unworthy, undeserving, unfit: senator voluerat fieri, quamvis indignus: indignissimi candidati, L.: poëta, incompetent, H.: te omni honore indignissimum iudicat: magnorum avorum, V.: indigni erant qui impetrarent?: indignus quem mors tam saeva maneret, Iu.: ut a vobis redimeremur, L.: indigni fraternum rumpere foedus (i. e. quos non decet), H.—Not deserving, undeserving: calamitates hominum indignorum, undeservedly suffering: Cur eget indignus quisquam? H.: indignus iniuriā hac, T.: indigna laedi Crura, O.—Of things, unworthy, unbecoming, shameful, intolerable, severe, cruel, harsh: iniuria, T.: lictoribus indignum in modum mulcatis, L.: indignis modis acceptus, T.: indignissima mors: aliquid pro indignissimo habere, L.: hoc uno sol quicquam non vidit indignius: amor, not returned, V.: nulla vox populi R. maiestate indigna, Cs.: nihil facere fide suā indignum, N.: studiis labor, Iu.: digna atque indigna relatu Vociferans, V.: id auditu dicere indignum, L.: indignum est a pari vinci, indignius ab inferiore: Nec fuit indignum superis, bis, etc., i. e. deemed too severe, V.: indignum! shame! O.— Plur n. as subst: indigna pati, outrage, L.

    inter-eō iī, itūrus, īre    （perf. interīsse, C.), to go among, be lost: ut interit magnitudine maris stilla muriae.—Fig., to perish, go to ruin, decay, die: pauci interiere, S.: statuae intereunt tempestate: tormentorum usum spatio propinquitatis interire, be destroyed, Cs.: fame, Cs.: omnia fato Interitura, O.: pecunia, N.: Ne genus intereat, become extinct, O.: Novaeque pergunt interire lunae, H.: Interii! cur id non dixti? I am ruined! T.

    in-ultus adj.,    without satisfaction, unavenged, unrevenged, not vindicated: perire, S.: Marius ne inultus esset: ne inultos imperatores suos iacere sinerent, L.: numquam moriemur inulti, V.: ne compellarer inultus, H.: dolores, O.: preces, unavailing, H.: mortem suam ne inultam pateretur: iniuriae.—Giving no satisfaction, unpunished: cur Asellium esse inultum tam diu sinis?: hostīs inultos abire sinere, S.: scelus, S.—Unharmed, unhurt, safe, with impunity: inulto Dicere quod sentit permitto, H.: At ne illud haud inultum, si vivo, ferent, T.: et catulos ferae Celent inultae, H. —Fig., unsated, unappeased, insatiable: odium, H.

    in-vādō vāsī, vāsus, ere,    to go into, enter: ignis, quocumque invasit: urbem, L.: viam, enter upon, V.: tria millia stadiorum, to accomplish, Ta. —To enter violently, move against, rush upon, fall upon, assail, assault, attack, invade: in transversa latera invaserant cohortes, L.: in collum (mulieris) invasit, fell upon her neck: in Caecinam cum ferro: Romanos, S.: aciem, L.: Pompei copias, N.: portūs, V.: in lecto cubantem, N.: madidā cum veste gravatum, V.: sperans, hostīs invadi posse, S.: undique simul invaditur, S.—Fig., to fall upon, seize, take possession of, usurp: in multas pecunias: in eius viri fortunas: in arcem illius causae: regnum animo, S.—To make an attack on, seize, lay hold of, attack, befall: contagio invasit, civitas immutata, S.: tantus repente terror invasit, ut, Cs.: cupido Marium, S.: Me tremor invasit, O.: in philosophiam: in corpus meum vis morbi, L.: furor invaserat improbis.—To take hold of, undertake, attempt: Martem clipeis, V.— To assail with words, accost: continuo invadit, V.: alqm minaciter, Ta.: consules, cur, etc., Ta.

    iūrō āvī, ātus, āre    [2 ius], to swear, take an oath: si aram tenens iuraret: ex animi tui sententiā, without reservation: Boeotum in crasso iurares aëre natum, H.: falsum, swear falsely: vere: testari deos per quos iuravisset, S.: per Iovem, by Jupiter: aedilis, qui pro se iuraret, in his stead, L.: idem omnis exercitus in se quisque iurat, i. e. each soldier individually, L.: Numquam ducturum uxorem, T.: se eum non deserturum, Cs.: verissimum ius iurandum.—With in and acc, to swear to observe, swear allegiance, vow obedience, adopt under oath: in legem: in leges, L.: in haec verba iurat ipse, takes this form of oath, Cs.: cur in certa verba iurent: in haec verba iures postulo, in this form of words, L.: in verba magistri, echo the sentiments, H.—To swear by, attest, call to witness: Terram, Mare, Sidera, V.: Iovem lapidem: quaevis tibi numina, O.: Samothracum aras, Iu.: Iurandae tuum per nomen arae, H.: dis iuranda palus, the Styx, by which the gods swear, O.—To swear to, attest by an oath: morbum, to the fact of sickness: id (nomen) iurare in litem, swear to a debt.—With person. obj., to swear, bind by an oath, cause to swear (only perf pass.): iudici demonstrandum est, quid iuratus sit: lex, in quam iurati sitis: iuratus se eum interempturum, L.— To conspire: In me, O.: in facinus, O.—In the phrase: iurare calumniam, to swear that an accusation is not malicious, L.

    lātrō āvī, ātus, āre,    to bark: si canes latrent: ne latret canis, H.: latrasse Dymantida, i. e. has been changed to a dog, O.: canino rictu, Iu.: Scit cui latretur cur solus obambulet ipse, O. —To bark at, bay: Senem, H.—To rant, roar, bluster: latrant quidam oratores, non loquuntur: Rumperis et latras, H.: multis latrantibus undis, V.: Latrantem stomachum lenire, raging, H.—To bark at: Obprobriis dignum, H. I II

    manūmittō or manū mittō mīsī, missus, ere    [manus+mitto], to release, set at liberty, manumit, enfranchise, emancipate, make free: servos: servi de cognatorum sententiā manu missi: manu vero cur miserit?: manu non mittere, L.

    mereō uī, itus, ēre, dep.    [2 SMAR-], to deserve, merit, be entitled to, be worthy of: nec minimum decus, H.: supplicium, O.: cur pereat, O.: Nil suave meritum est, no kindness has been deserved, T.: qualem meruit, Pallanta remitto, as he deserves, i. e. dead, V.: ut decoraretur: Danaūm ut caderem manu, V.: Quae merui vitio perdere cuncta meo, O.— To earn, acquire, gain, obtain: non amplius duodecim aeris: stipendia in eo bello, i. e. served as a soldier: diadema Quirini, Iu.: odium, Cs.: aera, H.: scelus, incur, V.— To get by purchase, buy, purchase: quid arbitramini Rheginos merere velle, ut, etc., what price do you think they would take?—To serve for pay, serve as a soldier: complurīs annos, Cs.: triennio sub Hasdrubale, L.: equo, serve in the cavalry: pedibus, serve in the infantry, L.— To confer a favor, render service: de re p. optime: Si bene quid de te merui, V.

    nīl n indecl.    [ne+hilum], nothing: nihil est agri culturā melius: nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt, i. e. exerted themselves to the utmost, Cs.: sui nihil deperdere, of what they had, Cs.: nil sanguinis, no drop of blood, O.: nil sui, nothing proper, O.: tecum nil rei nobis est, we have nothing to do with you, T.: nihil exspectatione vestrā dignum dico: victor, quo nihil erat moderatius: sin mecum in hac prolusione nihil fueris, of no account: nihil hominis esse, a worthless fellow.—Prov.: Nil nimis, i. e. don't be extravagant, T.— Acc adverb., not at all, in no respect, not a whit: nihil se eā re commoveri, Cs.: coniecturā nihil opus est: nihil ad plebis causam inclinati, L.: Nil nostri miserere? V.: nihil sane, nisi, etc., for no reason, but, etc.: nil ad me attinet, T.: nihil ad Persium, in comparison with.—In phrases: nihil agis dolor! you effect nothing: misere cupis abire; sed nil agis, no, you don't! H.: nihil non ad rationem dirigebat, everything: nihil non adroget armis, H.: non nihil est profectum, somewhat: haud nihil, T.: nihil quidquam egregium adsequi, nothing at all: nihil unum insigne, L.: Tu, quantus quantu's, nil nisi sapientia es, are nothing but wisdom, T.: amare nihil aliud est, nisi diligere, etc.: nihil aliud nisi de hoste cogitare, only: nihil tibi deest praeter voluntatem, nothing except: nihil praeterquam, only, exclusively, L.: nihil aliud quam prendere prohibito, L.: nihil aliud quam in populationibus res fuit, L.: nihil praetermisi... quin Pompeium a Caesaris coniunctione avocarem, I have omitted nothing that might separate: nihil moror, quo minus decemviratu abeam, L.: nihil est, quod adventum nostrum extimescas, you have no cause to fear: nihil est, cur adventibus te offerre gestias: nihil excogitem, quam ob rem necesse sit? etc.: nihil fuit in Catulis, ut putares, etc.: Dic aliquid dignum promissis; incipe—nil est, to no purpose, H.: nihil est, quod pocula laudes, in vain, V.: cadit in virum bonum mentiri? nihil profecto minus, by no means.

    nōtus adj. with comp. and sup.    [P. of nosco], known: mihi quidam, T.: res tam nota: haec, quae nota sunt omnibus: latrones: tua nobilitas hominibus litteratis est notior: nullus fuit civis R. paulo notior, quin, etc., of any eminence, Cs.: vita P. Sullae vobis notissima: (ulmus) Nota sedes columbis, customary, H.: notis conpellat vocibus, familiar accents, V.: verbum, in common use, H.: Notum est, cur, etc., Iu.: ut Aeneas iactetur... Nota tibi, V.— Plur m. as subst, acquaintances, friends: omnes noti me deserunt, T.: hi suos notos hospitesque quaerebant, Cs.: omnes Vicini oderunt, noti, H.— Well known, famous: Lesbos, H.: Notus in fratres animi paterni, esteemed for, H.— Plur n. as subst, notorious facts: quem nota et occulta fallebant, Ta.— Well known, of ill repute, notorious: notissimi latronum duces: feritate Lycaon, O.: mulier: moechorum notissimus, Iu. I II

    nūllus gen. nūllīus (m nūllī, T., C.; nūllius, H.), dat. nūllī (m nūllō, Cs.; f nūllae, Pr.), adj.    [ne+ullus], not any, none, no: semita nulla, Enn. ap. C.: nulla videbatur aptior persona: elephanto beluarum nulla prudentior: nullo periculo perventuri, safely, Cs.: nullo discrimine, V.: nullius earum rerum consuli ius est, jurisdiction over none of, etc., S.: nullum meum minimum dictum, not the slightest word on my part: (Alpes) nullā dum viā superatae, no road as yet, L.: equestris pugna nulla admodum fuit, no fight at all, L.: nullā re unā magis commendari, quam, etc., no single: nullā rerum suarum non relictā, every one, L.—As subst m. and f no one, nobody: me, cum a vobis discessero, nusquam aut nullum fore: consistendi potestas erat nulli, Cs.: ego quidem nulli vestrum deero, L.: aut nullo aut quam paucissimis praesentibus, S.: Cur nemo est, nulla est, quae, etc., O.: nullis posset esse iucundior: nullis hominum cogentibus veniunt, V.—As subst n., nothing (for nihil): praeter laudem nullius avari, H.—Colloquially, not, not at all: memini, tametsi nullus moneas, T.: Philotimus nullus venit: ea (occasio) nulla contigerat, L.— Of no account, insignificant, trifling, worthless, null: igitur tu Titias leges nullas putas?: sed vides nullam esse rem p.: patre nullo, L.: alia quae illos magnos fecere, quae nobis nulla sunt, S.—With esse, to be lost, be undone: nullus sum, T.: Nullu's, Geta, nisi, etc., it is all over with you, T. I II

    num adv.    [1 NV-].    I. Of time, now (correl. of tum), only in the phrase, etiam num, see etiam. —    II. As interrog particle.    A. Introducing a direct question, usu. expecting a negative answer, then, now (often only rendered by the interrogative form of the sentence): num videntur convenire haec nuptiis? does this look like a wedding? T.: num expectatis, dum Metellus testimonium dicat? are you waiting then for Metellus to give evidence?: num est ferendum?: num non vis audire, cur? etc., will you not, then, hear? —With -ne (rare): numne, si habuit amicos, ferre contra patriam arma debuerunt?—Followed by an: Num furis, an prudens ludis me? are you mad, or? etc., H.: num iratum timemus Iovem?... an ne turpiter faceret.—With quis, quid (indefinite; often written numquis, numquid): numquis hic est? nemo est, T.: num quae trepidatio? num qui tumultus?: num quid vis? have you any commands? (usu. a form of taking leave), T.—With nam, in eager or anxious questioning (old): Num nam perimus? are we ruined then? T.—    B. In an indirect question, whether: videte, num dubitandum vobis sit, etc.: speculari, num sollicitati animi essent, L.: quaero, num permittas.