Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

ante+oculos+c

  • 61 constituo

    con-stĭtŭo, ŭi, ūtum, 3, v. a. [statuo], to cause to stand, put or lay down, to set, put, place, fix, station, deposit a person or thing somewhere (esp. firmly or immovably), etc. (the act. corresponding to consistere; class.).
    I.
    In gen.
    A.
    Prop.:

    hominem ante pedes Q. Manilii constituunt,

    Cic. Clu. 13, 38:

    vobis (dīs) candentem taurum ante aras,

    Verg. A. 5, 237:

    impedimenta,

    Liv. 44, 36, 6:

    reliquias praedonum contractas in urbibus,

    Vell. 2, 32 fin.:

    unum aliquem lectorem,

    Quint. 2, 5, 6:

    velut in aliquā sublimi speculā constitutus,

    Lact. 2, 2, 18.—
    B.
    Trop.:

    cum hujus vobis adulescentiam proposueritis, constituitote vobis ante oculos etiam hujus miseri senectutem,

    Cic. Cael. 32, 79.—
    II.
    Esp.,
    A.
    Milit. t. t.
    1.
    To station or post troops somewhere, to draw up, set in order:

    legionem Caesar passibus CC. ab eo tumulo constituit,

    Caes. B. G. 1, 43:

    legiones pro castris in acie,

    id. ib. 2, 8 fin.;

    4, 35: aciem ordinesque intra silvas,

    id. ib. 2, 19:

    octo cohortes in fronte,

    Sall. C. 59, 2:

    quod reliquum peditum erat, obliquo constituerunt colle,

    Liv. 28, 33, 8 al.:

    naves ad latus apertum hostium,

    Caes. B. G. 4, 25; cf.:

    naves aperto ac plano litore,

    id. ib. 4, 23 fin.:

    naves nisi in alto,

    id. ib. 4, 24:

    subsidiarias (naves) in secundo ordine, Auct. B. Alex. 14, 3: classem apud Salamina exadversum Athenas,

    Nep. Them. 3, 4; cf. id. Alcib. 8, 1:

    praesidia in Rutenis provincialibus,

    Caes. B. G. 7, 7.—Rarely of a single person: se constituere, to station or post one's self: dum se Gallus iterum eodem pacto constituere studet, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 17.—
    2.
    In contrast with a march, to cause to halt:

    paulisper agmen constituit,

    Sall. J. 49, 5; so,

    agmen,

    Liv. 35, 28, 8; 38, 25, 12:

    signa paulisper novitate rei,

    id. 33, 10, 3; so,

    signa,

    id. 34, 20, 4.—And trop.:

    si constituitur aliquando (narratio) ac non istā brevitate percurritur,

    Cic. de Or. 2, 80, 328.—
    B.
    With the access. idea of preparation, to set up, erect, establish, found, build, construct, prepare, make, create, constitute (class. and very freq.).
    1.
    Lit.:

    genus humanum, quorum omnia causā constituisse deos,

    Lucr. 2, 175:

    aggerem apparare, vineas agere, turres duas constituere coepit,

    Caes. B. G. 7, 17:

    turres,

    id. ib. 2, 12:

    turrim,

    id. ib. 2, 30:

    castella ad extremas fossas,

    id. ib. 2, 8:

    vineas ac testudines,

    Nep. Milt. 7, 2:

    locis certis horrea,

    Caes. B. C. 3, 42:

    inane sepulcrum,

    Ov. M. 6, 568:

    feralis cupressos,

    Verg. A. 6, 216:

    ingentem quercum in tumulo,

    id. ib. 11, 6:

    pyras curvo in litore,

    id. ib. 11, 185:

    quattuor aras ad alta delubra dearum,

    id. G. 4, 542; Suet. Aug. 59 fin.:

    aedem in foro geminis fratribus,

    id. Caes. 10:

    castra Romae,

    id. Tib. 37 et saep.:

    oppidum,

    to found, Caes. B. C. 1, 15; Nep. Cim. 2, 2; so,

    nova moenia,

    Verg. A. 12, 194; cf.:

    moenia in Aside terrā,

    Ov. M. 9, 449:

    domicilium sibi Magnesiae,

    Nep. Them. 10, 2:

    triplex Piraeei portus constitutus est,

    id. ib. 6, 1:

    hiberna omnium legionum in Belgis,

    Caes. B. G. 3, 38:

    di primum homines humo excitatos celsos et erectos constituerunt,

    Cic. N. D. 2, 56, 140.—
    2.
    Trop., to bring about, effect, establish, appoint, etc., freq. of judicial determinations, etc.: videte, [p. 438] per deos immortalis, quod jus nobis, quam condicionem vobismet ipsis, quam denique civitati legem constituere velitis, to establish, Cic. Caecin. 14, 40:

    jus melius Sullanis praediis quam paternis,

    id. Agr. 3, 3, 10:

    judicium,

    id. Part. Or. 28, 99:

    judicium de pecuniis repetundis,

    id. Div. in Caecil. 4, 11:

    judicium capitis in se,

    id. Verr. 2, 5, 54, § 141:

    controversiam,

    id. de Or. 1, 31, 143:

    quaestionem,

    Quint. 3, 11, 17; 4, 2, 10:

    ratiocinationem,

    id. 5, 14, 12:

    in hac accusatione comparandā constituendāque laborare,

    Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2; and of persons, to designate, appoint, select, put forward, etc.:

    accusatorem,

    id. Div. in Caecil. 3, 10; Quint. 3, 10, 3 (cf.:

    comparare accusatorem,

    Cic. Clu. 67, 191):

    testis,

    Cic. Verr. 1, 18, 55:

    tutores pupillis,

    Dig. 2, 1, 1 et saep.:

    nuper apud C. Orchivium collegam meum locus ab judicibus Fausto Sullae de pecuniis residuis non est constitutus,

    no trial of him was permitted, Cic. Clu. 34, 94:

    reum statim fecit, utique ei locus primus constitueretur impetravit,

    id. ib. 20, 56:

    fidem,

    id. Part. Or. 9, 31; cf. id. Sen. 18, 62:

    concordiam,

    id. Att. 8, 11, D, 1:

    si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem,

    id. Fin. 2, 24, 78:

    amicitiam tecum,

    Q. Cic. Pet. Cons. 7, 27 (cf. id. ib. §

    25: amicitiae permultae comparantur): libertatem,

    Cic. Fl. 11, 25:

    victoriam,

    id. Rosc. Am. 6, 16:

    pacem (opp. bellum gerere),

    id. ib. 8, 22:

    quantum mali sibi ac liberis suis,

    id. Verr. 2, 1, 25, § 65.—
    C.
    With the access. idea of ordering, contriving, to establish, fix, appoint, settle, order, manage; to confirm, regulate, arrange, dispose.
    1.
    Lit.:

    Ti. et C. Gracchos plebem in agris publicis constituisse,

    to have established, Cic. Agr. 2, 5, 10; cf. id. ib. 2, 31, 83:

    ibi futuros Helvetios, ubi eos Caesar constituisset,

    should assign them a permanent abode, Caes. B. G. 1, 13:

    reges in civitate,

    Cic. Agr. 2, 6, 15; cf. id. Off. 2, 12, 41:

    Commium regem ibi,

    Caes. B. G. 4, 21:

    decemviralem potestatem in omnibus urbibus,

    Nep. Lys. 2, 1; cf. Cic. Agr. 2, 7, 17:

    curatores legibus agrariis,

    id. ib.; cf.:

    publice patronum huic causae,

    id. Mur. 2, 4:

    regnum alicui,

    Nep. Chabr. 2, 1 al.:

    composita et constituta res publica,

    Cic. Leg. 3, 18, 42; cf.:

    bene morata et bene constituta civitas,

    id. Brut. 2, 7; so id. Agr. 2, 5, 10 fin.:

    civitates,

    to organize, id. de Or. 1, 9, 35:

    quis tibi concesserit... reliquas utilitates in constituendis civitatibus... a disertis ornateque dicentibus esse constitutas,

    id. ib. 1, 9, 36:

    Chersoneso tali modo constituto,

    Nep. Milt. 2, 4:

    res summā aequitate,

    id. ib. 2, 2; cf.:

    rem nummariam,

    Cic. Off. 3, 20, 80:

    rem familiarem,

    id. Phil. 11, 2, 4.—
    2.
    Trop.:

    ineuntis aetatis inscitia senum constituenda et regenda prudentiā est,

    Cic. Off. 1, 34, 122; cf.:

    majores vestri majestatis constituendae gratiā bis Aventinum occupavere,

    Sall. J. 31, 17; Cic. Fam. 15, 4, 6:

    jam perfectis constitutisque viribus,

    Quint. 10, 1, 57.— Pass. impers.: non tam sinistre constitutum est, ut non, etc., i. e. we are not so badly off as not, etc., Plin. Pan. 45, 5.—Of persons:

    Athenaeum in maximā apud regem auctoritate gratiāque,

    Cic. Fam. 15, 4, 6:

    aliquem sibi quaestoris in loco,

    id. Verr. 2, 1, 30, § 77:

    in potestate aliquem,

    Lact. Epit. 55, 6:

    constituuntur in honoribus, cum magistratus creantur,

    Aug. Cont. adv. Leg. 1, 45 al. —
    D.
    With the access. idea of limiting, fixing, allotting, to fix, appoint something ( for or to something), to settle, agree upon, define, determine.
    1.
    Lit.:

    propter dissensionem placuerat dividi thesauros finesque imperii singulis constitui,

    Sall. J. 12, 1:

    summum pretium,

    Cic. Att. 12, 31, 2; cf.:

    pretium frumento,

    id. Verr. 2, 3, 73, § 171:

    certam pecuniam proconsulibus,

    Suet. Aug. 36; id. Ner. 10:

    propria loca senatoribus,

    id. Claud. 21:

    diem nuptiis,

    Plaut. Trin. 2, 4, 180; cf.:

    nuptias in hunc diem,

    Ter. And. 1, 5, 34:

    diem concilio,

    Caes. B. G. 1, 30:

    diem colloquio,

    id. ib. 1, 47:

    posterum diem pugnae,

    id. ib. 3, 23 fin.:

    negotio proximum diem,

    Sall. J. 93, 8:

    certum tempus ei rei,

    Caes. B. C. 3, 19:

    grandiorem aetatem ad consulatum,

    Cic. Phil. 5, 17, 47:

    tempus in posterum diem locumque,

    Liv. 38, 25, 2:

    postquam ad constitutam non venerat diem,

    id. 27, 16, 16:

    locus, tempus constitutum est,

    Ter. Eun. 3, 4, 3:

    modum credendi,

    Cic. Rab. Post. 3, 5: de numero pastorum alii angustius, alii laxius constituunt:

    ego in octogenas hirtas oves singulos pastores constitui, Atticus in centenas,

    Varr. R. R. 2, 10, 10.—
    b.
    T. t. of the lang. of business, to accord, agree with one in a thing, to appoint, fix, to concert, agree upon, assent to (cf. Gron. Obss. p. 14 sq.); constr. aliquid cum aliquo, alicui, inter se, or with acc. only, or absol.
    (α).
    Cum aliquo:

    ubiea dies, quam constituerat cum legatis venit,

    Caes. B. G. 1, 8:

    pactam et constitutam esse cum Manlio diem,

    Cic. Cat. 1, 9, 24:

    constitui cum quodam hospite, Me esse illum conventuram,

    Ter. Hec. 1, 2, 120:

    constitui cum hominibus, quo die mihi Messanae praesto essent,

    Cic. Verr. 2, 2, 27, § 65: cum aliquo, ut, etc., Aug. ap. Suet. Calig. 8; cf. under P. a., B. 2.—
    (β).
    Alicui:

    L. Cincio HS. XXCD. constitui me curaturum Idibus Febr.,

    Cic. Att. 1, 7 init.; id. Off. 1, 10, 32:

    ubi nocturnae Numa constituebat amicae,

    Juv. 3, 12; cf.:

    sane, inquit, vellem non constituissem, in Tusculanum me hodie venturum esse, Laelio,

    id. de Or. 1, 62, 265.—
    (γ).
    With acc. only or absol.:

    vadimonia constituta,

    Cic. Sen. 7, 21:

    de pecuniā constitutā,

    Dig. 13, tit. 5; Ter. Heaut. 4, 4, 4:

    (Vaccenses) compositis inter se rebus in diem tertiam constituunt,

    Sall. J. 66, 2:

    sic constituunt, sic condicunt,

    Tac. G. 11; Juv. 6, 487.— Pass. impers.:

    Avillius, ut erat constitutum, simulat se aegrotare,

    Cic. Clu. 13, 37.—
    2.
    Trop.:

    constituendi sunt qui sint in amicitiā fines deligendi,

    Cic. Lael. 16, 56:

    si forte quaereretur quae esset ars imperatoris, constituendum putarem principio, quis esset imperator: qui cum esset constitutus administrator quidam belli gerendi, tum adjungerem, etc. (for which, soon after, definire),

    id. de Or. 1, 48, 210; cf. C. 1. supra, and Quint. 12, 1, 1:

    nondum satis constitui molestiaene plus an voluptatis attulerit mihi Trebatius noster,

    Cic. Fam. 11, 27, 1:

    ut constitueret, honestum esse aliquid quod, etc.,

    id. Off. 2, 3, 9:

    bona possessa non esse constitui,

    id. Quint. 29, 89:

    de hoc Antigonus cum solus constituere non auderet, ad consilium retulit,

    Nep. Eum. 12, 1.—
    E.
    With the access. idea of resolving, to determine to do something, to take a resolution, to resolve, decide, determine.
    (α).
    With inf.:

    si quis mare Neptunum Cereremque vocare Constituit fruges,

    Lucr. 2, 656:

    cohortes duas in Nantuatibus collocare,

    Caes. B. G. 3, 1:

    bellum cum Germanis gerere,

    id. ib. 4, 6:

    Romanorum adventum exspectare atque ibi decertare,

    id. ib. 4, 19:

    desciscere a rege,

    Nep. Dat. 5, 5.—
    (β).
    With acc. and inf.:

    audio constitutum esse Pompeio et ejus consilio in Siciliam me mittere,

    Cic. Att. 7, 7, 4. —
    (γ).
    With interrog.-clause:

    quantum pecuniae quaeque civitas daret, Aristides delectus est, qui constitueret,

    Nep. Arist. 3, 1. —
    (δ).
    With ut:

    rus uti irem, jam heri constitueram,

    Plaut. Ps. 1, 5, 136:

    constitueram, ut pridie Idus Aquini manerem,

    Cic. Att. 16, 10, 1:

    constituimus inter nos ut ambulationem conficeremus,

    id. Fin. 5, 1, 1:

    Lentulus cum ceteris constituerant, uti, etc.,

    Sall. C. 43, 1.—Hence, constĭtūtus, a, um, P. a.
    A.
    Adj. (acc. to B.), constituted, arranged, disposed:

    bene constitutum corpus,

    Cic. Tusc. 2, 6, 17:

    viri sapientes et bene naturā constituti,

    id. Sest. 65, 137:

    quotus quisque philosophorum invenitur, qui sit ita moratus, ita animo ac vitā constitutus, ut ratio postulat,

    id. Tusc. 2, 4, 11:

    qui integri sunt et sani et bene constituti de rebus domesticis,

    id. Sest. 45, 97.—
    2.
    (Acc. to C.) Fixed, established:

    cursus siderum,

    Quint. 1, 10, 46:

    discrimina (opp. fortuita),

    id. 5, 10, 42:

    jam confirmatae constitutaeque vocis,

    id. 11, 3, 29.—
    B.
    Subst.: constĭtūtum, i, n.
    1.
    (Acc. to B.) An institution, ordinance, law (mostly postclass.), Cod. Th. 1, 11, 5; 12, 41, 1.—
    b.
    Trop.:

    cum videas ordinem rerum et naturam per constituta procedere,

    according to established laws, Sen. Q. N. 3, 16, 2.—
    2.
    (Acc. to D. 1. b.) An agreement, appointment, accommodation; a compact (in good prose):

    ante rem quaeruntur, quae talia sunt, apparatus, conloquia, locus, constitutum, convivium,

    Cic. Top. 12, 52; so absol., id. Att. 11, 16, 2; id. Cael. 8, 20:

    rescripsit constitutum se cum eo habere,

    id. Att. 12, 23, 3:

    constitutum factum esse cum servis, ut venirent, etc.,

    id. Cael. 25, 61; and humorously: si quod constitutum cum podagra habes, fac ut in alium diem differas, id. Fam. 7, 4; so,

    ad constitutum venire,

    Varr. R. R. 2, 5, 1; Cic. Caecin. 12, 33:

    se proripu it,

    Suet. Oth. 6;

    and without a verb,

    Cic. Att. 12, 1, 1; Flor. 2, 6, 16 (but in Vell. 2, 110, 1, the better read. is consili).

    Lewis & Short latin dictionary > constituo

  • 62 sto

    sto, stĕti, stătum, 1 (scanned stĕtĕrunt, Verg. A. 2, 774; 3, 48; Ov. H. 7, 166; Prop. 2, 8, 10), v. n. [root sta-; Sanscr. sthā, sthalam, locus; Gr. sta-, histêmi, to set, place; statêr, weight; O. H. Germ. stām; Goth. standa; Engl. stand], to stand, in opposition to sitting, walking, or lying prostrate, to stand still, remain standing, stand upright.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    hos quos videtis stare hic captivos duos, Illi qui astant, hi stant ambo, non sedent,

    Plaut. Capt. prol. 1 sq.; cf.:

    cum virgo staret et Caecilia in sellā sederet,

    Cic. Div. 1, 46, 104:

    si iste ibit, ito: stabit, astato simul,

    Plaut. Ps. 3, 2, 74:

    abi intro, noli stare,

    id. Mil. 4, 3, 36; so (opp. ire) id. Merc. 3, 3, 21; id. Mil. 4, 2, 95; 4, 9, 10; id. Pers. 3, 3, 43; 4, 4, 50; Ter. Eun. 3, 2, 6; 3, 2, 12:

    i: quid stas, lapis?

    id. Heaut. 4, 7, 3:

    ante aedes,

    Plaut. Am. 2, 1, 56; 1, 1, 250; 2, 2, 35; id. Truc. 2, 3, 14:

    ante ostium,

    Ter. Eun. 5, 2, 4; id. And. 3, 1, 17; id. Hec. 3, 4, 14; 5, 4, 14:

    ante oculos,

    Ov. Am. 1, 5, 17:

    ad januam,

    Cic. de Or. 2, 86, 353:

    ad undam,

    Verg. G. 4, 356:

    orantem juxta,

    Stat. Th. 11, 618:

    hic foris,

    Plaut. Men. 2, 3, 12:

    hinc procul,

    Ter. Hec. 4, 3, 1:

    propter in occulto,

    Cic. Clu. 28, 78; cf.:

    qui proximi steterant,

    Caes. B. G. 5, 35, 3:

    propius,

    Hor. A. P. 361:

    sta ilico,

    Ter. Phorm. 1, 4, 18:

    qui frequentissimi in gradibus concordiae steterunt,

    Cic. Phil. 7, 8, 21:

    stans pede in uno,

    Hor. S. 1, 4, 10 et saep.—Of things:

    ita statim stant signa,

    Plaut. Am. 1, 1, 120:

    quorum statuae steterunt in Rostris,

    Cic. Phil. 9, 2, 4:

    statua,

    id. Div. 1, 34, 75:

    signa ad impluvium, ad valvas Junonis,

    id. Verr. 2, 1, 23, § 61:

    stabat acuta silex,

    Verg. A. 8, 233:

    columna,

    Hor. C. 1, 35, 14:

    cerea effigies,

    id. S. 1, 8, 32; cf. poet.:

    aeneus ut stes,

    id. ib. 2, 3, 183.— Pass. impers.: Ps. Statur hic ad hunc modum. Sim. Statum vide hominis, Plaut. Ps. 1, 5, 44: Gn. Quid agitur? Pa. Statur, Ter. Eun. 2, 2, 40:

    confecto munerum cursu moriar stando,

    Amm. 24, 3, 7.—Prov.:

    inter sacrum saxumque sto, nec quid faciam scio,

    i.e. I am in a pinch, Plaut. Capt. 3, 4, 84; v. sacrum.—
    B.
    In partic.
    1.
    Pregn., to stand firm or immovable; to last, remain, continue: cui nec arae patriae domi stant; fractae et disjectae jacent, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 19, 44 (Trag. v. 115 Vahl.):

    nec domus ulla nec urbs stare poterit,

    Cic. Lael. 7, 23:

    stantibus Hierosolymis,

    id. Fl. 28, 69:

    ut praeter spem stare muros viderunt,

    Liv. 38, 5:

    urbem innoxiam stare incolumem pati,

    id. 31, 31, 15:

    hasta, quae radice novā, non ferro stabat adacto,

    stuck fast, remained fixed, Ov. M. 15, 562:

    missum stetit inguine ferrum,

    id. ib. 5, 132; cf. id. ib. 5, 34;

    8, 415: stat glacies iners,

    Hor. C. 2, 9, 5:

    aquae,

    Ov. M. 4, 732:

    longā stare senectā,

    Sil. 3, 94:

    cornus stetit inter tempora frontis,

    id. 4, 142.—
    2.
    To remain, tarry, linger any where (cf. moror):

    paulisper stetimus in illā ganearum tuarum nidore atque fumo,

    Cic. Pis. 6, 13:

    hos quos video volitare in foro, quos stare ad curiam,

    id. Cat. 2, 3, 5: cur non aut stantem comprehenderint, aut fugientem consecuti sint, remaining in the city, id. Cael, 28, 67;

    so (opp. fugio),

    id. Tusc. 2, 23, 54:

    cum gladiis in conspectu senatus,

    id. Phil. 2, 4, 8:

    qui domi stare non poterant,

    id. Fl. 6, 13:

    (meretrix) olente in fornice stans,

    Hor. S. 1, 2, 30; cf. Ov. Am. 1, 10, 21; Juv. 10, 239; cf.

    of minerals not attracted by the magnet: pondere enim fretae partim stant, quod genus aurum,

    Lucr. 6, 1058. —
    3.
    In milit. lang.
    a.
    To stand in the ranks or under arms, to fight:

    quisque uti steterat, jacet obtinetque ordinem,

    Plaut. Am. 1, 1, 86: ut sustinere corpora plerique nequeuntes arma sua quisque stantes incumberet, Sall. ap. Serv. Verg. A. 9, 229 (H. 3, 72 Dietsch):

    cum milites a mane diei jejuni sub armis stetissent defatigati, Auct. B. Afr. 42, 3: primo haud impari stetere acie,

    Liv. 26, 44:

    in Asia totius Asiae steterunt vires,

    id. 37, 58: in acie, Auct. B. Hisp. 28 fin.:

    pars acie stabat, Auct. B. Afr. 51, 6: stetit acies in armis,

    Sen. Phoen. 389; cf.:

    stetit ordine certo Infelix acies,

    Luc. 7, 2, 16.—
    b.
    Pregn., to stand firm in fight, stand one's ground, maintain the contest (opp. abjecto scuto fugere), Cic. Tusc. 2, 23, 54; cf.:

    in acie stare ac pugnare (opp. in castra refugere),

    Liv. 22, 60, 25:

    Tarquiniensis, novus hostis non stetit solum, sed etiam ab suā parte Romanum pepulit,

    id. 2, 6, 11:

    comminus,

    Caes. B. C. 1, 47:

    inque gradu stetimus, certi non cedere,

    Ov. M. 9, 43; cf.:

    contra leonem,

    Spart. Carac. 5.—
    c.
    Transf., of a battle, to last, hold out, continue (a favorite expression of Livy):

    ibi aliquamdiu atrox pugna stetit,

    Liv. 29, 2:

    diu pugna neutro inclinata stetit,

    id. 27, 2:

    ita anceps dicitur certamen stetisse,

    id. 8, 38:

    primo stetit ambiguā spe pugna,

    id. 7, 7.—
    4.
    Nautical t. t., to lie, to lie or ride at anchor:

    ante hostium portus in salo stare,

    Liv. 37, 16;

    Auct. B. Afr. 62: naves regiae in sinu Maliaco,

    Liv. 36, 20:

    classis instructa in portu,

    id. 37, 11:

    classis in salo ad Leptim, Auct. B. Afr. 62, 4: litore puppes,

    Verg. A. 6, 901.—
    5.
    Of servants, to stand, wait, attend (very rare): neque pueri eximiā facie stabant, C. Gracch. ap. Gell. 15, 12, 2:

    sto exspectans, si quid mihi imperent,

    Ter. Eun. 3, 5, 46:

    ad cyathum et vinum,

    Suet. Caes. 49; cf.:

    ad pedes,

    id. Galb. 22.—
    6.
    Of buildings, cities, etc., to stand finished, be erected (mostly poet.):

    intra annum nova urbs stetit,

    Liv. 6, 4, 6:

    jam stabant Thebae,

    Ov. M. 3, 131:

    moenia jam stabant,

    id. F. 3, 181:

    stet Capitolium Fulgens,

    Hor. C. 3, 3, 42:

    aedificant muros... Stabat opus,

    Ov. M. 11, 205:

    jam stare ratem,

    Val. Fl. 1, 96.—
    7.
    Of the countenance, to be unmoved, to be at rest ( poet.):

    stat num quam facies,

    Luc. 5, 214:

    stant ora metu,

    are rigid, Val. Fl. 4, 639; cf.:

    cur ad patrios non stant tua lumina vultus,

    Stat. Th. 10, 693.—
    8.
    To stand up, stand upright, stand on end; to bristle up, stiffen, etc. ( poet. and in post-Aug. prose): papillae, Lucil. ap. Non. 391, 26:

    mammae,

    Plin. 28, 19, 77, § 249:

    steterunt comae,

    Verg. A. 2, 774; 3, 48; Ov. M. 7, 631; cf. id. ib. 10, 425:

    crines fulvi pulvere,

    Stat. Th. 3, 326:

    setae,

    Ov. M. 8, 286:

    in vertice cristae,

    id. ib. 6, 672:

    aristae,

    id. ib. 10, 655:

    stantes oculi,

    prominent, Ov. F. 6, 133:

    oculis rigentibus et genis stantibus,

    fixed, Plin. 23, 1, 24, § 49. —In mal. part., Mart. 3, 73, 2; App. M. 2, p. 117, 39; Auct. Priap. 75, 2.—Rarely of fluids, to coagulate, stiffen:

    sanguis stetit,

    Sen. Oedip. 585.—
    9.
    With abl., to stand out with, be thick with, full of any thing (mostly poet.): stant pulvere campi, Enn. ap. Porphyr. ad Hor. C. 1, 9, 1 (Ann. v. 592 Vahl.): cupressi Stant rectis foliis, id. ap. Philarg. ad Verg. G. 2, 444 (Ann. v. 268 ib.): stat sentibu' fundus, Lucil. ap. Don. Ter. And. 4, 2, 16; Titin. ap. Non. 391, 21; so,

    ager sentibus,

    Caecil. ib. 391, 23:

    vides ut altā stet nive candidum Soracte,

    Hor. C. 1, 9, 1: caelum caligine stat, Sisenn. ap. Non. 392, 8:

    pulvere caelum,

    Verg. A. 12, 408:

    pulvereo globo astra,

    Stat. Th. 7, 124:

    stant lumina (Charontis) flammā,

    Verg. A. 6, 300:

    stant pulvere Syrtes,

    Claud. Laud. Stil. 1, 257.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., to stand: mentes, rectae quae stare solebant, Enn. ap. Cic. Sen. 6, 16 (Ann. v. 208 Vahl.):

    stetisse ipsum in fastigio eloquentiae,

    Quint. 12, 1, 20.—
    B.
    In partic.
    1.
    Pregn., to stand one's ground, stand firm or unshaken; to endure, persevere, persist, abide, continue:

    moribus antiquis res stat Romana virisque, Enn. ap. Aug. Civ. Dei, 2, 21 (Ann. v. 492 Vahl.): disciplinam militarem, quā stetit ad hanc diem Romana res, solvisti,

    Liv. 8, 7:

    res publica staret,

    Cic. Phil. 2, 10, 24; cf. id. Cat. 2, 10, 21:

    stante urbe et curiā,

    id. Planc. 29, 71:

    ut eo neglecto civitas stare non possit,

    id. Cael. 1, 1:

    utinam res publica stetisset, quo coeperat statu,

    id. Off. 2, 1, 3:

    qui illam (rem publicam) cadere posse stante me non putārant,

    id. Fam. 6, 6, 2:

    ut stante re publicā facere solebamus,

    id. Off. 2, 1, 3:

    neque enim aliter stare possemus,

    id. Sest. 45, 97:

    per quos homines ordinesque steterim, quibusque munitus fuerim, non ignoras,

    id. Fam. 13, 29, 7; cf.:

    eorum auxilio, qui me stante stare non poterant,

    id. ib. 7, 2, 3:

    respublica stetit virtute tuā,

    Liv. 4, 40:

    stetit regnum puero,

    id. 1, 3:

    dum stetimus,

    Ov. Tr. 1, 9, 17:

    stamus animis,

    Cic. Att. 5, 18, 2:

    stas animo,

    Hor. S. 2, 3, 213:

    Gabinium sine provinciā stare non posse,

    could not hold out, subsist, Cic. Pis. 6, 12; cf. id. Fl. 6, 14; Suet. Oth. 5:

    nedum sermonum stet honos,

    Hor. A. P. 69.—Hence, nearly—esse, tantā stat praedita culpā (natura), Lucr. 5, 199:

    pausam stare fragori,

    id. 1, 747.—
    b.
    (Acc. to its use as a milit. t. t., v. supra, I. B. 3.) To maintain the contest:

    cum in senatu pulcherrime staremus,

    Cic. Fam. 1, 4, 1.—
    c.
    Stare in aliquā re, simply aliquā re, and post-class. also alicui rei, to stand firm, persist, persevere; to rest, abide, adhere to, continue in a thing.
    (α).
    In aliquā re:

    si in fide non stetit,

    Cic. Rab. Perd. 10, 28:

    sin in eo non stat,

    id. Att. 2, 4, 1:

    stare oportet in eo, quod sit judicatum,

    id. Fin. 1, 14, 47:

    in sententiā,

    Liv. 4, 44.—
    (β).
    With abl.:

    eā omnes stant sententiā,

    Plaut. Curc. 2, 1, 35:

    suis stare judiciis,

    Cic. Tusc. 5, 28, 81:

    censoris opinione,

    id. Clu. 47, 132:

    alicujus decreto,

    Caes. B. G. 6, 13:

    stare conditionibus,

    Cic. Att. 7, 15, 2:

    stare conventis,

    id. Off. 3, 25, 95:

    stare jurejurando,

    Quint. 5, 6, 4:

    nihil quo stat loco stabit, omnia sternet abducetque vetustas,

    Sen. ad Marc. 26, 4.— Pass. impers.:

    stabitur consilio,

    Liv. 7, 35:

    etsi priore foedere staretur,

    id. 21, 19:

    famā rerum standum est,

    id. 7, 6.—
    (γ).
    With dat.:

    arbitri sententiae stare,

    Dig. 4, 7, 23 fin.:

    voluntati patris,

    ib. 26, 7, 3; 36, 3, 6:

    rei judicatae,

    ib. 42, 1, 32:

    emptioni,

    ib. 19, 1, 13; ib. 4, 8, 27 (five times) et saep.—
    (δ).
    Stat sententia, aliquid, or, impersonally, stat ( alicui), the determination stands or holds good; I ( thou, he, etc.) am determined: Pa. Vide quid agas. Ph. Stat sententia, Ter. Eun. 2, 1, 18:

    Hannibal, postquam ipsi sententia stetit, pergere ire,

    Liv. 21, 30:

    stat sententia tradere mecum Dotalem patriam,

    Ov. M. 8, 67:

    modo nobis stet illud, unā vivere in studiis nostris,

    Cic. Fam. 9, 2, 5:

    stat pectore fixum, Aeetae sociare manus,

    Val. Fl. 5, 289:

    nos in Asiam convertemus: neque adhuc stabat, quo potissimum,

    Cic. Att. 3, 14, 2:

    mihi stat alere morbum,

    Nep. Att. 21, 6:

    quos ut seponi stetit,

    Sil. 3, 68:

    stat, casus renovare omnes,

    Verg. A. 2, 750. —
    d.
    In aliquā re, or simply aliquā re, to rest on, be fixed on, depend upon, etc.:

    omnis in Ascanio stat cura parentis,

    Verg. A. 1, 646:

    regnum fraternā stare concordiā,

    Liv. 45, 19:

    quā (disciplinā) stetit Romana res,

    id. 8, 7:

    hac arte (i.e. bello) in patriā steti,

    id. 5, 44, 2; Val. Fl. 3, 673; Verg. A. 2, 163:

    magis famā quam vi stare res suas,

    Tac. A. 6, 30:

    apud quos virtute quam pecuniā res Romana melius stetit,

    id. H. 2, 69 fin.:

    famā bella stare,

    Curt. 3, 8, 7.—
    2.
    In theatr. lang., of plays and actors, to stand, i.e. to please, take, succeed:

    quod si intellegeret, cum stetit olim nova (fabula), Actoris operā magis stetisse quam suā,

    Ter. Phorm. prol. 9 sq.:

    partim vix steti, id. Hec. prol. alt. 7: securus, cadat an recto stat fabula talo,

    Hor. Ep. 2, 1, 176:

    illi, scripta quibus comoedia prisca viris est, Hoc stabant, hoc sunt imitandi,

    id. S. 1, 10, 17.—
    3.
    Stare, ab, cum, or pro aliquo, or aliquā re, or with adv. loci, to stand by, on the side of, adhere to a person or thing, take the part of:

    ut nemo contra civium perditorum dementiam a senatu et a bonorum causā steterit constantius,

    Cic. Brut. 79, 273:

    a se potius quam ab adversariis,

    id. Inv. 1, 43, 81:

    a mendacio contra verum,

    id. ib. 1, 3, 4:

    a contrariā ratione,

    Auct. Her. 4, 2, 4:

    cum di prope ipsi cum Hannibale starent,

    Liv. 26, 41, 17; 5, 38:

    stabat cum eo senatus majestas,

    id. 8, 34, 1:

    nobiscum adversus bar, baros,

    Nep. Ages. 5, 4:

    si pro meā patriā ista virtus staret,

    Liv. 2, 12:

    pro jure gentium,

    id. 38, 25:

    pro vobis adversus reges stetimus,

    id. 45, 22, 10; 23, 8, 3 Fabri ad loc.:

    pro Jubā atque Afris,

    Quint. 11, 1, 80:

    pro signis,

    Ov. A. A. 1, 200:

    quamvis duces non essent praesentes, staret tamen pro partibus invicta fortuna ultoris,

    Flor. 4, 7, 10:

    hic primo pro Pompei partibus, mox simulatione contra Pompeium stetit,

    Vell. 2, 48, 4:

    voluptas pro iisdem partibus standi,

    Sen. Vit. Beat. 4, 1; cf.:

    et dii quoque pro meliore stant causā,

    Curt. 4, 1, 13:

    hinc stas, illinc causam dicis,

    Plaut. Men. 4, 2, 48:

    unde stetisset, eo se victoria transferret,

    Just. 5, 4, 12: non semper vostra evortet: nunc Juppiter hac stat, stands at your side, stands by you, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 263 Vahl.); imitated by Verg. A. 12, 565.—So with in:

    Graeci, qui in Darei partibus steterant,

    Curt. 3, 11, 18.—
    4.
    Stare per aliquem, to stand to one's account, be chargeable or owing to one; to lie at one's door, be one's fault; followed by a negative consequence or effect, expressed by quin, [p. 1763] quominus, or ne.
    (α).
    With quin:

    quoniam per eum non stetisset, quin praestaretur, etc.,

    Liv. 2, 31, 11 Weissenb.ad loc.—
    (β).
    With quominus (freq.):

    si poterit fieri, ut ne pater per me stetisse credat, Quominus haec fierent nuptiae, volo: sed si id non poterit, Id faciam in proclivi quod est, per me stetisse, ut credat,

    Ter. And. 4, 2, 16 sq.:

    Caesar ubi cognovit per Afranium stare, quominus proelio dimicaretur,

    Caes. B. C. 1, 41:

    graviter eam rem tulerunt, quod stetisse per Trebonium, quominus oppido potirentur, videbatur,

    id. ib. 2, 13; so,

    nec, quominus perpetua cum eis amicitia esset, per populum Romanum stetisse,

    Liv. 8, 2, 2; 9, 14, 1; 6, 33, 2; 44, 14, 12.—
    (γ).
    With ne:

    ne praestaremus per vos stetit, qui, etc.,

    Liv. 45, 23, 6:

    non per milites stetisse, ne vincerent,

    id. 3, 61, 2:

    quasi per ipsum staret, ne redderetur,

    Suet. Aug. 28.—Rarely without the negation; so with ut:

    per quam (ignorantiam) stetit, ut tibi obligarer,

    Plin. Ep. 10, 6 (22), 2; cf. Ter. And. 4, 2, 17 supra; absol.:

    id est, non per me stetit, sed per illud,

    Quint. 3, 6, 78; with subj.-clause:

    si per eum non stetit, parere defuncti voluntati,

    Dig. 32, 1, 36.—
    5.
    Of price, to stand one in, to come to, to cost (mostly post-Aug.):

    Periclum vitae meae tuo stat periculo,

    Plaut. Capt. 3, 5, 82:

    Polybius scribit, centum talentis eam rem Achaeis stetisse,

    Liv. 34, 50; cf.:

    sit argumento tibi gratis stare navem,

    Cic. Verr. 2, 5, 19, § 48:

    haud illi stabunt Aeneia parvo Hospitia,

    Verg. A. 10, 494:

    quae neque magno Stet pretio,

    Hor. S. 1, 2, 122:

    multo sanguine ac vulneribus ea Poenis victoria stetit,

    Liv. 23, 30:

    haud scio an magno detrimento certamen staturum fuerit,

    id. 3, 60:

    utrique vindicta libertatis morte stetit,

    Vell. 2, 64, 3:

    heu quanto regnis nox stetit una tuis?

    Ov. F. 2, 812 et saep.:

    nulla pestis humano generi pluris stetit,

    Sen. Ira, 1, 2, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > sto

  • 63 constituo

    cōn-stituo, uī, ūtum, ere [ statuo ]
    1) ставить, помещать (bovem ante aram VM; aliquem ante pedes alicujus C); складывать, класть ( arma in templo C)
    c. aliquid ante oculos C — представить (вообразить) что-л.
    2) выстраивать, располагать (legiones pro castris Cs; pedites in colle QC; classem apud Salamīna Nep); расквартировывать ( praesidia circum Narbonem Cs)
    3) формировать (legionem ex. veterānis C)
    4) поселять, водворять ( plebem in agris publicis C)
    5) устанавливать, утверждать, вводить (concordiam C; pacem C, Nep)
    6) составлять, приобретать ( auctoritatem sibi Nep)
    c. amicitiam cum aliquo C — заключить дружбу с кем-л.
    7) назначать, избирать (aliquem in quaestōris loco C; aliquem regem Cs)
    8) устраивать, приводить в порядок (rem familiarem C; Chersonēsum Nep; civitatem Su)
    senectus, quae fundamentis adulescentiae constituta est C — старость, крепкая благодаря основам, заложенным в молодости
    bene de rebus domesticis constitutus C — обзаведшийся хорошим домашним хозяйством, домовитый хозяин
    non tam sinistre constitutum est, ut... PJ — дело обстоит не настолько уж плохо, чтобы...
    9) учреждать (ludos quinquennales Su; vectigal C); основывать, строить (castella Cs; urbem Nep etc.); возводить, устанавливать, воздвигать (alicui statuam Nep; turres Cs); организовывать, создавать (regnum populumque Just; potestatem decemviralem Nep)
    10) постановлять, назначать, определять (diem nuptiis Pl; poenam alicui C, Q; pretium frumento C)
    11) юр.
    c. crimen in aliquo C — подать жалобу на кого-л.
    c. quaestionem C, Qначать следствие
    12) сговариваться, уславливаться, назначать (c. locum Ter; tempus C etc.; mercēdem alicujus rei C)
    c. alicui J — назначить кому-л. свидание
    ut erat constitutum C — как было условлено, по уговору
    13) решаться (constituo abire или ut abeam Pl etc.)

    Латинско-русский словарь > constituo

  • 64 oppono

    op-pōno, posuī, positum (postum Lcr), ere
    1) ставить против, выставлять навстречу, противопоставлять
    se o. alicui in itinere Cs — преградить кому-л. путь
    foramini alternos oculos o. Pt — смотреть в отверстие то одним, то другим глазом
    o. auriculam H — дать согласие, согласиться (на какую-л. просьбу)
    2) закладывать, давать в залог ( suum anulum Pl)
    3) противополагать (clementiae crudelitas opponitur Sen); противопоставлять (в виде возражения или довода), ссылаться (o. auctoritatem suam C)
    formidines o. C — стращать, запугивать

    Латинско-русский словарь > oppono

  • 65 expono

    ex-pōno, posuī, positum, ere, heraus-, offen hinsetzen, aufstellen, I) eig.: A) im allg.: scalas, hinsetzen, anlegen, Verg. Aen. 10, 654: fenum Graecum in sole aut in furno, ut siccescat, Col. 12, 28, 1: eam (partem foliorum inferiorem) supra fieri et exponi ad oculos et ad solem, Gell. 9, 7, 1: im Bilde, vitam in oculis atque in conspectu omnium, Cic. div. in Caec. 27: totam causam explicemus atque ante oculos expositam consideremus, Cic. Rosc. Am. 34. – dah. expositus, v. Örtl., frei daliegend, hinliegend, sich erstreckend, expositae prope in ipsis litoribus urbes, Liv.: Numidia ad ripas exposita fluminis Ampsaci, Mela: rupes exposta (= exposita) ponto, Verg. – B) insbes.: 1) an das Land setzen, a) an das Land werfen, -spülen, os (Orphei) peregrinis arenis, Ov. met. 11, 56: contortas fundo rates Tauromenitanis litoribus (v. der Charybdis), Pacat. pan. 26, 4. – b) als naut. t. t., α) an das Land setzen, landen, ausladen, ausschiffen, lebl. Ggstde., advexi, exposui, Cic.: exp. frnmentum, Cic.: merces suas, ICt.: tegulas de navibus, Liv. – Pers. (bes. Truppen), copias, milites, exercitum, Caes.: ibi Themistoclem, Nep.: milites (ex) navibus, Caes.: filium in terram, Caes.: milites od. exercitum in terram, Caes. u. Liv.: legiones in terram, Vell.: alqm in litus, Liv., in litore, Suet.: alqm in portu Tarentino, Iustin.: exercitum in Africa, Liv.: milites ad eum locum, qui appellabatur Palaeste, Caes. – dah. scherzh., ego istos amasios hoc ictu exponam (an die Luft setzen) atque omnes eiciam foras, Plaut. truc. 658: paene exposivit cubito, hat mich fast auf den Sand gesetzt, Plaut. Cas. 853. – β) über Bord werfen, onus, Marcian. dig. 39, 4, 16. § 8. – 2) öffentlich aufstellen, alqd venditioni, Tac.: bes. zur Schau, vasa Samia, Cic.: u. magnum argenti pondus (eine Masse von Silbergeschirr), Caes.: alqm populo videndum, Ov.: copias in omnibus collibus, gleichs. ausstellen, offen aufstellen, Caes. – 3) ein Kind an einem Orte aussetzen, puellam, Komik.: puerum, Iustin.: pueros, Lact.: filios, Tert.: puellam ad necem, Plaut.: in proxima alluvie pueros, Liv.: infantem ad ianuam matris, Suet.: ingenuus in Gallia natus, sed expositus, Suet.: subst., expositum agnoscere, recipere, Quint.: lex de expositis, Quint. – 4) eine Pflanze usw. ins Land setzen, mense Februario seu planta seu semen exponitur, Pallad. 3, 25, 31. – II) übtr.: 1) aufstellen, vor Augen legen, a) im allg.: praemia alci, Cic.: vitam suam ad imitandum, Cic.: factum (zur Nachahmung), Cic. – b) aussetzen = zur Verfügung stellen, alci DCCC, Cic.: per urbes benigne commeatus, Liv.: colores alci ad variandum, Cic. – c) als jurist. t. t., schriftl. ausstellen, epistulam (einen Schein) in eos exposuit, ICt.: exp. cautionem in alqm, ICt. – 2) mündlich od. schriftlich darlegen, a) aus einandersetzen, darstellen, zeigen, schildern, beschreiben, abhandeln, vitam alcis totam, Cic.: mores Graiorum, Nep.: alqm versibus, Nep.: breviter consulatum alcis, Cic.: Africae situm paucis, Sall.: mandata in senatu, Cic.: plura de alqo, Nep.: bl. de vita imperatorum, Nep.: m. folg. indir. Fragesatz (m. qui, quid, quemadmodum u. dgl.), Lucr., Cic. u.a.: m. folg. Acc. u. Infin. (= zeigen, dartun), Lucr. 1, 121. Cic. Tusc. 1, 26. – b) den Inhalt von etwas in Worte kleiden, aufsetzen, aufstellen, condiciones pacis, Iustin.: orationem obliquam, Iustin. – 3) aussetzen = preisgeben, bloßstellen, gew. exponi od. expositum esse u. Partiz. expositus, a) der Lage, Stellung nach, ager expositus ventis, Plin.: locus expositus solibus, Plin.: mare procellis undique expositum, Mela: mare in omnes tempestates expositum, Sen.: mare nimiā propinquitate ad pericula classium externarum expositum, Liv.: expositi adversus Italiam, Liv.: ut (exercitus) undique hosti exponeretur, Flor.: expositus ad ictus, Liv. u. Curt.: ad omnes ictus, Curt.: contra magnas copias se expositum videre, Auct. b. Afr. – b) den Verhältnissen nach, ne inermes provinciae barbaris nationibus exponerentur, Tac.: expositum ad invidiam Marcelli nomen, Tac.: ut minus ad iniurias fortunae simus expositi, Sen.: libertas exposita ad iniurias Masinissae, Liv.: ira magis exposita contemptui est, Sen. – absol. (iracundi) simplices videntur, quia expositi sunt, weil sie (der Tücke) preisgegeben sind, Sen. de ira 2, 16, 3: u. so bei Spät. oft = dem Hohne preisgeben, nomen dei, Lact.: vitia patriarcharum, Ambros.; vgl. Bünem. Lact. 1, 7. § 7. – 4) ablegen (s. Bünem. Lact. 3, 26, 13 u. 7, 5, 22. Rönsch Itala p. 364), nomen virginitatis, Arnob.: infantiam, Lact.: veterem hominem, Tert.: curas, Arnob. – / Archaist. Perf. exposivit, Plaut. Cas. 853. – Synkop. Partiz. Perf. expostus, Cato r. r. 151, 2. Verg. Aen. 10, 694. Stat. Theb. 5, 551 u. 7, 197.

    lateinisch-deutsches > expono

  • 66 furor [2]

    2. furor, ōris, m. (furo), die Raserei, die Wut, I) als physischer Zustand, die Raserei, Tobsucht, der Wutausbruch, die Wut, ira furor brevis est, Hor.: fere ira et concitatio furori sunt similia, Quint.: ubi maxime furor urget, Cels.: virgines velut captae furore eo cursu se ex sacrario proripuerunt, ut etc., Liv. – II) übtr.: A) v. Leb., als Geistes- od. Gemütsstimmung: 1) im engern Sinne: a) die Raserei bei der Bacchusfeier usw., maiorem orsa furorem, Verg.: face, ut hunc furor agitet, Catull.: beim Feste der Cybele, violenti signa furoris, Lucr.: venit in exemplum furor hic, Ov.: bildl., versatur mihi ante oculos aspectus Cethegi et furor in vestra caede bacchantis, Cic. Cat. 4, 11. – b) die Raserei des Begeisterten, die Verzückung, Begeisterung, sine quodam adflatu quasi furoris, Cic.: feminae in furorem turbatae adesse exitium canebant, Tac.: negat sine furore Democritus poëtam magnum esse posse, Cic.: cuius furor consederit, Cic.: ut primum furor cessit, Verg.: Plur., vaticinos concepit mente furores, Ov. met. 2, 640. – c) die Wut des Kämpfenden, die Kampfwut, Kriegswut, bellandi furor, Sil.: fur. Teutonicus, Lucan.: fur. armorum, Vell.: sic animis iuvenum furor additus, Verg.: sine me furere (austoben) ante furorem, Verg.: der Tiere, furor illorum (taurorum), Phaedr. – personif., Furor, im Gefolge des Mars, Verg. Aen. 1, 294. Sil. 4, 327. Stat. Theb. 3, 424 u. 7, 52. – d) die Wut des Zornigen, tum regia Iuno acta furore gravi, Verg.: inceptum frustra submitte furorem, Verg.: populum Romanum egit in furorem praetexta C. Caesaris cruenta, Quint. – meton., die Ursache des Zorns,Unwillens, ut tibi sim merito semper furor, Prop. 1, 18, 15. – e) die Raserei der Liebenden die wahnsinnige-, heftige Leidenschaft, Liebeswut, amenti caeca furore, Catull.: intus erat furor igneus (glühende), Ov.: furori indulgere, Ov.: furorem vincere ratione, Ov.: ante omnes furor est insignis equarum, Geilheit, Brunst, Verg.: Plur., mille puellarum, puerorum mille furores, Hor.: mens tamen ut rediit, pariter rediere furores, Ov. – meton., der Gegenstand der heftigen Leidenschaft, sive mihi Phyllis, sive esset Amyntas, seu quicumque furor, Verg. ed. 10, 38. – 2) im weitern Sinne, das wahnsinnige-, unsinnige Beginnen jmds., der Wahnsinn, die Tollheit, Verrücktheit, Verblendung, a) übh.: furore atque amentiā impulsus, Caes.: indomitus furore, Catull.: caeci furore, Verg.: idem furor et Cretenses lacerabat, Liv.: dignum furore suo habuit exitum, Vell. – furor est m. Infin., Tibull. 1, 10, 33. Ov. met. 6, 170 u. art. am. 3, 172. Sen. ad Helv. 10, 6: u. so id primum aliis videri furor (Unsinn) m. folg. Infin., Iustin. 18, 3, 11. – m. folg. quod (weil, daß), Iuven. 15, 35. – b) insbes.: α) leidenschaftliche-, heftige Begierde, nec minor in campo (Martio) furor est, Petron.: movit tantum vox illa furorem, Lucan.: m. obj. Genet., prodigus vitae furor, Poët. inc.: impius lucri fur., Sen. poët.: fur. impendiorum, Suet.: quis vos agitat furor m. folg. Infin., Sen. Thyest. 339; vgl. Sen. Phaedr. (Hippol.) 917. – β) das unsinnige-, maßlose Beginnen derer, die sich gegen den Staat auflehnen, die Verbissenheit, aufrührerische Gesinnung, Empörung, fur. multitudinis, Cic.: abiecti hominis et semivivi fur., Cic.: comes od. dux illius furoris, Liv.: scelus ac furor tuus, Cic.: alcis effrenatus et praeceps furor, Cic.: Cinnani furores, Pacat. pan.: tribunicii furores, Liv.: alcis furorem frangere, Cic., armis compescere, Vell. – B) v. Lebl., die Wut, das Toben der Stürme u. Gewässer, caeli furor aequinoctialis, Catull.: boreae dirus furor, Sil.: fur. maris, Tibull.: furores et rabies tanta caeli marisque, Verg.

    lateinisch-deutsches > furor [2]

  • 67 sto [1]

    1. sto, stetī, statum, stātūrus, āre (Stamm sta, wie in εστη-κα, εστάναι, ahd. stân), stehen, I) im Ggstz. zum Sitzen usw., im weiteren Sinne = stehend verweilen, sich aufhalten, sich befinden, A) eig.: 1) im allg.: a) v. leb. Wesen: stant ambo, non sedent, Plaut.: cum virgo staret et Caecilia in sella sederet, Cic.: stans ac rectus homo (Ggstz. humilis et ad terram more quadrupedum abiectus), Liv.: stantes (im Stehen, sich erhoben habend) plaudebant, Cic. (vgl. stantia in plausum tota theatra, Prop.): Minerva, quae est in Parthenone stans (in stehender Stellung), Plin.: stando (im Stehen) mingens, Amm.: cui standi (sich auf den Füßen zu erhalten) vulnera vires non dederant, Ov.: stans pede in uno, Hor.: stante alqo, in jmds. Gegenwart, Cic. u. Tac.: me stante, Cic.: stantibus legatis, in Gegenwart d.G., Liv. – ad ianuam, ad curiam, Cic.: ad fores, Curt.: ante aedes, Plaut.: post aulaea, Curt.: in atriis, Plaut.: in conspectu exercitus, Curt.: cum gladiis in conspectu senatus, Cic.: circum senatum (v. Bürgern usw.), Cic.: propter in occulto, Cic.: stat super (oben darauf, auf dem Wagen), Ov.: hic foris, Plaut.: hinc procul, Ter.: qui proximi steterant, Caes. – Pass. impers., quid agitur? statur! Plaut. u. Ter. – b) v. lebl. Subjj.: stabat in his (lucis) ingens quercus, Ov.: in cava nullus stet tibi nare pilus, Ov.: stant saxa antro, Ov.: stramenta stantia in segete relinquit, ut postea subsecentur, Varro. – v. Altären u. Bildsäulen, stabant sine ignibus arae, Ov.: quorum statuae steterunt in rostris, Cic.: signa stant ad impluvium, Cic.: stabat commune sepulcrum, Hor.: aëneus (als eherne Bildsäule) ut stes, Hor.: levi de marmore tota stabis, wirst dastehen (als Bildsäule) aus M., Verg. – v. Webstuhle und dem Gewebe, aufrecht stehend, stans tela, Ov. met. 4, 275: stantes telae, Ov. fast. 3, 819.

    2) insbes.: a) als milit. t.t. – stehen, aufgestellt sein, laxius, Curt.: in ulteriore ripa, Curt.: ante signa, Curt.: pro porta (v. Posten), Liv.: extra teli iactum, Liv.: sub armis, Auct. b. Afr.: in acie, Auct. b. Hisp.: haud impari acie, Liv.: pars aciei stetit sub hoste (tiefer als der F.), Auct. b. Afr.: quotā parte virium suarum ibi dimicavit Antiochus? In Asia totius Asiae steterunt vires, Liv.: stetimus tela aspera contra contulimusque manus, Verg.: Bactriani armati stabant, Curt.: Eumenes rex Attalusque cum omni manu sua ab tergo inter postremam aciem ac vallum steterunt, Liv. – b) v. Dienern, dastehen, aufwarten, pueri eximiā facie stabant, C. Gracch. fr.: sto exspectans, si quid mihi imperent, Ter.: ad cyathum et vinum, Suet.: ad pedes, Suet. – c) v. Buhldirnen = prostare, feilstehen, meritoria (sc. scorta) intra urbem stare vetuit, Vopisc. Tac. 10, 2: stat meretrix certo cuivis mercabilis aere, Ov. am. 1, 10, 21: olente in fornice stans, Hor. sat. 1, 2, 30: quod steterat multis in carcere fornicis annis, Iuven. 10, 239; vgl. 11, 172. – d) von Gebäuden = fertig dastehen, erbaut sein, iam stabant Thebae, Ov.: stet Capitolium fulgens, Hor.: aedificant muros. Stabat opus, Ov.: iam stare ratem, Val. Flacc. – e) v. Schiffen u. Schiffern, wo liegen, vor Anker liegen, stant litore puppes, Verg.: lembi, qui in Strymone stabant, Liv.: stabat classis in salo ad Leptim, Auct. b. Afr.: classe divisā pars in salo ad ostium portus in ancoris stetit, Liv.: intra sexagesimum diem quam caesa silva erat centum sexaginta navium classis in ancoris stetit, Flor.: nox ea, quā propter vim tempestatis stare ad ancoram in salo Romana classis non posset, Liv. – f) starrend stehen, emporstehen, -starren, -ragen, steteruntque comae, Verg. u. Ov.: crines fulti pulvere, Stat.: saetae, cristae, Ov.: stant mammae, Plin. – g) mit Abl. = von etwas starren, strotzen, vollstehen, -sein, cupressi stant rectis foliis, Enn. fr.: stat ager sentibus, Caecil. com. fr.: stat nive candidum Soracte, Hor.: pulvere caelum stare, Verg.: stant lumina flammā, Verg.

    B) bildl.: 1) im allg.: in fastigio eloquentiae, Quint.: ante oculos stat ille meos, Ov.: pericula stant circum alqm, Verg.

    2) auf jmds. Seite stehen, -sein, ihm anhangen, beistehen, od. das Gegenteil, gegen jmd. stehen, jmds. Gegner sein, a) mit ab u. Abl.: stare a se potius quam ab adversariis, Cic.: ab iis stare, Nep.: a senatu et a bonorum causa stare, Cic. – b) mit cum u. Abl.: vobiscum me stetisse dicebat, Cic.: quae (pars) cum Romanis stabat, Liv.: cum di prope cum Hannibale starent, Liv.: capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant, Liv.: übtr., fortuna cum barbaris stabat, Liv.: victoria stat tecum, Ov. – c) m. pro u. Abl.: pro nobis, Ov.: pro Iuba atque Afris, Quint.: pro Pompei partibus, id est pro re publica, Vell.: pro meliore causa, Curt.: pro isdem partibus, Sen.: ruina partium, pro quibus steterat, Liv. fr.: stabat pro templo, für den T. (als Schützer), er war der Tempelhüter, Verg.: übtr., si pro mea patria ista virtus staret, Liv.: ni pro iure gentium stetisset fortuna, Liv.: stabat pro partibus invicta fortuna, Flor.: stabit pro signis iusque piumque tuis, Ov. – d) m. in u. Abl.: Graeci, qui in Darei partibus steterant, Curt. 3, 11 (28), 18. – e) mit in od. contra od. adversus u. Akk., gew. im Ggstz. zu ab, cum, pro u. Abl.: nec steterunt in te virque paterque meus, Ov.: quod adversus populi commoda in senectute steterat, sich dem V. des V. widersetzt hatte, Nep.: cum saepe a mendacio contra verum stare homines consuescerent, Cic.: qui nobiscum adversus barbaros steterunt, Nep.: Ligarium non pro Cn. Pompeio, sed pro Iuba et Afris inimicissimis populo Romano stetisse, Quint.: Mulciber in Troiam, pro Troia stabat Apollo, Ov.: mox simulatione contra Pompeium et Caesarem, animo pro Caesare stetit, Vell.: quemadmodum Antiochi Philippique bello pro vobis adversus reges, sic nunc pro rege adversus vos stetimus, Liv.: cum quo ferocissime pro Romana societate adversus Punicum foedus steterat, Liv. – f) mit Advv.: hinc stas, illim causam dicis, Plaut. Men. 799: ut, unde stetisset, eo se victoria transferret, Iustin. 5, 4, 12: prope incondita Thurinorum turba nec satis fido animo, unde pugnabat, stans, Liv. 25, 15, 13: unde ius stabat, ei (populo) victoriam dedit (eventus belli), Liv. 21, 10, 9: aliunde stet semper, aliunde sentiat, Liv. 24, 45, 3.

    3) auf jmd. od. etwas beruhen, m. in u. Abl. od. m. bl. Abl., omnis in Ascanio cari stat cura parentis, Verg.: stat salus in armis, Val. Flacc.: vigili stant bella magistro, Sil.

    4) wie unser zu stehen kommen = kosten, centum talentis, Liv.: magno pretio, Hor.: alci gratis, Cic. Verr. 5, 48 (s. Zumpt z. St.). – übtr., multo sanguine ac vulneribus ea Poenis victoria stetit, Liv.: damnavit multo staturum sanguine Martem, Mart.: sanguine quippe, si renuat, blando nimium facilique marito statura obsequia, Sil.: nulla pestis humano generi pluris stetit, Sen.: tunc res immenso placuit statura labore, Lucan.: haud scio an magno detrimento certamen staturum fuerit, Liv.: periculum vitae meae tuo stat periculo, wird erkauft, ist zu haben für usw., Plaut.: Herculeo stabunt (logi ridiculi) prandio, cenā tibi, Plaut.

    II) prägn.: A) eig.: 1) im Ggstz. zur Bewegung = stillstehen, -halten, still-, unbeweglich dastehen, sich nicht rühren, a) eig.: α) v. leb. Wesen, si iste ibit, ito: stabit, astato simul, Plaut.: sed abi intro, noli stare, Plaut.: quid stas lapis? Ter. – equus stare nescit, Verg.: ut taurus vaccā ademptā stare nequit, ruhen und rasten, Ov. – β) v. lebl. Subjj., wie v. Schiffen, videsne navem illam? stare nobis videtur, at iis qui in navi sunt moveri haec villa, Cic. Acad. 2, 81: stetit aequore puppis, Ov.: mea si staret navis in Oceano, still läge, Prop. – von Himmelskörpern, statim stant signa, Plaut. – von Gewässern und anderen Flüssigkeiten, stant aquae, Ov.: placidum ventis stat mare, Verg.: stantia freta, Ov.: stat et fracto dolio vinum, Sen.: gelidus in venis stetit haesitque sanguis, Sen. poët.: cuius ex levi tactu stabant profluvia sanguinis, Arnob. – vom Eis, stat glacies iners, Hor. – b) übtr., von der Zeit – gleichs. stillstehen, verweilen, non segnis stat remeatve dies, Tibull.: veluti stet volucris dies, Hor.

    2) mit dem Nbbegr. der Festigkeit, a) als milit. t.t. – α) stehen, festen Fuß fassen, standhalten, in gradu (auf der Mensur), Cic.: qui (miles) steterit (Ggstz. abiecto scuto fugiat), Cic.: in acie stare ac pugnare (Ggstz. in castra refugere), Liv.: verb. comminus stare et impetum sustinere, Caes.: contra leonem etiam stetit, Spart. – β) übtr., v. Kampfe selbststehen, auf einer Stelle haften, schweben, anceps dicitur certamen stetisse, soll ohne allen Ausschlag gestanden haben, Liv.: ibi aliquamdiu atrox pugna stetit, Liv.: diu pugna neutro inclinata stetit, Liv. – b) von Felsen, Gebäuden = fest, unerschütterlich stehen, dauern (vgl. Drak. Liv. 31, 31, 15), quam si dura silex aut stet Marpesia cautes, Verg.: nec domus ulla nec urbs stare poterit, Cic.: stantibus Hierosolymis, Cic.: muros stare, Liv.: stantia moenia (Ggstz. ruinae muri), Liv.: aedes sacrae stantes (Ggstz. aedium sacrarum ruinae), Sen. – c) v. Geschossen, fest stecken bleiben, haften, missum stetit inguine ferrum, Ov.: hasta stetit medio tergo, Ov.: ossa inter ferreus ad costas alto stat vulnere mucro, Verg.

    B) bildl.: 1) im allg., stillstehen, stehenbleiben, utinam res publica stetisset quo coeperat statu, Cic. de off. 2, 3: nihil quo stat loco stabit, omnia sternet abducetque secum vetustas, Sen. ad Marc. 26, 6.

    2) stare per alqm, durch jmds. Schuld gleichs. hangen bleiben = an jmd. hangen, liegen, jmds. Schuld sein, per me stetisse, Ter.: non per me stetit, Quint. – oft stat od. non (nihil) stat per alqm m. folg. quo minus u. Konj., Caes., Liv. u.a., od. stat per alqm m. folg. quin od. ne u. Konj., Liv., Suet. u.a. (vgl. Drak. Liv. 8, 2, 2. M. Müller Liv. 2, 31, 11. Ruperti Tac. dial. 21 extr.): u. per alqm stat m. folg. ut u. Konj., Plin. ep. 10, 6 (22), 2. Ps. Quint. decl. 250: per alqm non stat m. folg. Infin., Scaevol. dig. 32, 1, 38. § 6.

    3) mit dem Nbbegr. der Festigkeit u. Dauer = a) fest-, unerschüttert stehen, sich halten, sich behaupten, bestehen, verbleiben, Bestand haben (Ggstz. titubare, corruere, concĭdere), si stare non possunt, corruant, wenn sie sich nicht halten, sich nicht (bei ihren Vermögensumständen) behaupten können, so mögen sie fallen (bankrott werden), Cic.: qui me stante (solange ich mich in meiner Würde behauptete) stare non poterant, Cic.: per quos homines ordinesque steterim, Cic.: dum stabat regno incolumis, Verg.: stamus animis, sind festen Mutes, Cic.: stas animo, Hor.: quae si valuissent, res publica staret, tu tuis flagitiis concĭdisses, Cic.: res publica stat virtute suā, Liv.: regnum eorum novum fraternā stare concordiā, Liv.: tutelā muliebri res Latina et regnum avitum puero stetit, verblieb dem Kn., Liv.: stat nulla mortalibus umquam, fortunā titubante, fides, Sil.: nullo enim modo posse video stare istum (Caesarem) diutius, quin ipse per se etiam languentibus nobis concĭdat, Cic. ad Att. 10, 8, 6. – b) bei etw. festbleiben, α) = beharren, verharren, ihm nachkommen, an etw. sich halten bei etw. es bewenden lassen, m. in u. Abl., in fide, Cic.: in sententia, Liv.: stare oportet in eo, quod sit iudicatum, Cic. – m. bl. Abl., stant sententiā, Plaut.: suis stare iudiciis, Cic.: censoris opinione, Cic.: alcis iudicio, Cic.: alcis decreto, Caes.: illis promissis, Cic.: pacto, Liv.: ut palam in senatu diceret, staturus eo esset, quod censuissent, an ad populum laturus, Liv.: impers., eo stabitur consilio, Liv.: statur priore foedere, Liv. – mit Dat., arbitri sententiae, voluntati patris defuncti, ICt.: rei iudicatae, ICt. – β) übtr., feststehen = festgesetzt-, fest bestimmt-, fest beschlossen sein, stat sua cuique dies, Verg.: tempus agendae rei nondum stare, Liv.: u. so stat sententia, Ter.: stat pensata diu belli sententia, vincam servare invitos, Sil. – dah. stat alci sententia m. folg. Infin. = es steht bei jmd. der Entschluß-, der Wille fest, es ist bei jmd. fest beschlossen, zu usw., Liv.: so auch stat pectore fixum mit folg. Infin., Val. Flacc.: u. stat alci od. bl. stat mit folg. Infin., Cic. u.a. – c) v. Schauspielern u. Schauspielen, stehen = sich auf der Bühne halten, gefallen (Ggstz. cadere, exigi), in his, quas primum Caecilii didici novas, partim sum earum exactus, partim vix steti, Ter.: illi, scripta quibus comoedia prisca viris est, hoc stabant, Hor. – cum stetit olim nova (fabula), actoris operā magis stetisse quam suā, Ter.: securus, cadat an recto stet fabula talo, Hor. – / Perf. stĕtĕrunt gemessen, Verg. Aen. 2, 774; 3, 48. Prop. 2, 8, 10 M. Ov. her. 7, 166. – Das Supinum statum will Prisc. 9, 38 mit langem a, dagegen 10, 27 mit kurzem a gemessen haben; stātūrus mißt Lucan. 2, 566 u. 719; 3, 381. Sil. 17, 82. Mart. 6, 32, 3. – vulg. Nbf. isto, wov. istat, Augustin. serm. 118, 4 Mai: istamus, Itala (Fuld.) Roman. 5, 2: istatis, Itala (psalt. Veron.) psalm. 133, 1: ista, Itala (Fuld.) Iacob. 2, 3: istare, Isid. de nat. rer. 44, 2 cod. Bamb. A.

    lateinisch-deutsches > sto [1]

  • 68 constituo

    constituo, ĕre, stitŭi, stitutum [cum + statuo] - tr. - [st2]1 [-] placer. [st2]2 [-] faire faire halte, établir, poster, ranger (des troupes, une flotte...). [st2]3 [-] construire, dresser, élever, créer, faire, fonder, instituer, installer, établir, assurer. [st2]4 [-] disposer, régler, oganiser, mettre en ordre. [st2]5 [-] fixer, assigner, attribuer, définir, déterminer, démontrer. [st2]6 - intr. - s'engager, s'entendre, convenir; donner un rendez-vous. [st2]7 [-] résoudre, décider, se résoudre à.    - constituere turres: élever des tours.    - legiones in acie constituere, Caes. BG. 2, 8: ranger en bataille les légions.    - naves nisi in alto constitui non poterant, Caes. BG. 4, 24: les vaisseaux ne pouvaient jeter l'encre qu'en pleine mer.    - civitas constituta: cité ayant sa constitution, cité ayant ses lois bien établies.    - constituere reges: créer des rois.    - paulisper agmen constituit, Sall. J. 49, 5: il fit faire une courte halte à son armée.    - domicilium sibi Magnesiae constituere, Nep. Them. 10, 2: s'établir à Magnésie.    - rem publicam constituere: organiser l'Etat.    - colloquio diem constituere: fixer un jour pour une entrevue.    - die constituta causae dictionis: au jour fixé pour le procès.    - aliquid cum aliquo constituere: fixer (décider) qqch avec qqn.    - aliquid alicui constituere: fixer (décider) qqch avec qqn.    - constituere (avec inf., ou ut et subj.): décider de.    - constituerunt ea quae ad proficiscendum pertinerent comparare, Caes. BG. 1, 3: ils décidèrent de rassembler ce qui convenait pour le départ.    - constitueram, ut Aquini manerem, Cic. Att. 16, 10, 1: j'avais décidé de rester à Aquinum.    - constituimus inter nos ut: nous avons décidé entre nous de.    - constituere de aliquo (de aliqua re): prendre une résolution sur qqn (sur qqch).
    * * *
    constituo, ĕre, stitŭi, stitutum [cum + statuo] - tr. - [st2]1 [-] placer. [st2]2 [-] faire faire halte, établir, poster, ranger (des troupes, une flotte...). [st2]3 [-] construire, dresser, élever, créer, faire, fonder, instituer, installer, établir, assurer. [st2]4 [-] disposer, régler, oganiser, mettre en ordre. [st2]5 [-] fixer, assigner, attribuer, définir, déterminer, démontrer. [st2]6 - intr. - s'engager, s'entendre, convenir; donner un rendez-vous. [st2]7 [-] résoudre, décider, se résoudre à.    - constituere turres: élever des tours.    - legiones in acie constituere, Caes. BG. 2, 8: ranger en bataille les légions.    - naves nisi in alto constitui non poterant, Caes. BG. 4, 24: les vaisseaux ne pouvaient jeter l'encre qu'en pleine mer.    - civitas constituta: cité ayant sa constitution, cité ayant ses lois bien établies.    - constituere reges: créer des rois.    - paulisper agmen constituit, Sall. J. 49, 5: il fit faire une courte halte à son armée.    - domicilium sibi Magnesiae constituere, Nep. Them. 10, 2: s'établir à Magnésie.    - rem publicam constituere: organiser l'Etat.    - colloquio diem constituere: fixer un jour pour une entrevue.    - die constituta causae dictionis: au jour fixé pour le procès.    - aliquid cum aliquo constituere: fixer (décider) qqch avec qqn.    - aliquid alicui constituere: fixer (décider) qqch avec qqn.    - constituere (avec inf., ou ut et subj.): décider de.    - constituerunt ea quae ad proficiscendum pertinerent comparare, Caes. BG. 1, 3: ils décidèrent de rassembler ce qui convenait pour le départ.    - constitueram, ut Aquini manerem, Cic. Att. 16, 10, 1: j'avais décidé de rester à Aquinum.    - constituimus inter nos ut: nous avons décidé entre nous de.    - constituere de aliquo (de aliqua re): prendre une résolution sur qqn (sur qqch).
    * * *
        Constituo, constituis, constitui, constitutum, penul. prod. constituere, Collocare. Caesar, Intra syluam aciem ordinesque constituerant. Avoyent mis et posé, ou assis.
    \
        Constituitote vobis ante oculos huius etiam miseri senectutem. Cic. Mettez vous devant les yeulx et considerez.
    \
        Constituit horrea certis locis. Caesar. Il establist, et assist.
    \
        Constituere. Terent. Proposer, Deliberer, Arrester.
    \
        Constituere sibi aliquod genus aetatis degendae. Cic. Eslire une facon ou maniere de vivre.
    \
        Ante constituere quid accidere possit. Cic. Arrester.
    \
        Communiter constituere de reditu alicuius. Brutus Ciceroni. Adviser et ordonner, ou conclure ensembleement.
    \
        Constitutum ex omnium sententia. Cic. Ordonné par le commun advis.
    \
        Constitutum est mihi. Cicero. J'ay deliberé, arresté et conclu en mon esprit.
    \
        Constitutum, pro Certo, stabilito, non controuerso. Cic. Arresté, et vuidé.
    \
        Constituere alicui se venturum. Cic. Promettre de venir.
    \
        Constitueram vt irem rus. Plaut. J'avoye proposé d'aller aux champs.
    \
        Constituere tempus. Terent. Assigner, Prendre jour ou heure.
    \
        Ad constitutum venire. Sub. diem. Varro. Venir au jour assigné, au jour dict, et prins ensemble, Au jour promis ou establi.
    \
        Hominem ante pedes Q. Manilii, qui tum erat Triumvir, constituunt. Cic. L'ameinent prisonnier devant luy.
    \
        Ciuitates constituere. Cic. Estre autheur de l'assemblee d'un peuple, Estre premier fondateur de la cité.
    \
        Constituere aliquem magna gratia apud regem. Cic. Le mettre fort avant en la grace du Roy.
    \
        Dispositionem causae velut in re praesenti constituere. Quintil. Faire l'ordonnance, et asseoir les parties de son plaidoyer par ordre: ce qui ne se peult faire, et ne peult on bonnement enseigner en general, ains fault venir aux cas particuliers, et selon iceulx ordonner.
    \
        In re praesenti optime deliberabis et constitues. Traianus ad Plinium. Vous ne scauries mieulx adviser et arrester ou ordonner ce qu'il fault faire, que allant sur les lieux.
    \
        Actionem constituere. Cic. Le Preteur anciennement apres avoir ouy les parties sur le different de l'action appartenant au cas dont le demandeur vouloit faire poursuite, vuidoit ledict different, et assignoit l'action telle, et par tels mots qu'il voyoit estre à faire par raison, Vuider la fin de non proceder.
    \
        Inire et constituere consilium. Cic. Adviser et arrester quelque conseil ensemble.
    \
        Constituere aera militantibus. Liu. Leur ordonner, ou assigner et taxer le payement.
    \
        AEquitatem. Cic. Entretenir et maintenir equité.
    \
        Amicitiam cum aliquo. Q. Cicero. Faire amitié ou alliance avec aucun.
    \
        Constituit vtilitas amicitiam. Cic. Fait, Cause, Engendre, Brasse les amitiez.
    \
        Controuersiam constituere. Cic. Monstrer aux juges le poinct sur lequel noz parties adverses et nous sommes en different.
    \
        Crucem sibi constituere. Cic. Se dresser son gibet, Faire choses parquoy on gaigne d'estre pendu.
    \
        Diem alicui. Cic. Assigner, Prefire, Determiner.
    \
        Titan medium constituit diem. Seneca. Il est midi.
    \
        Disceptationem constituere. Cic. Quand les parties arrestent ensemble le poinct sur lequel elles sont en different.
    \
        Domos. Ouid. Bastir, Edifier.
    \
        Finem rei. Cicero, Vt finis aliquando iudiciariae controuersiae constitueretur. Qu'on arrestast et meist on fin au different qui avoit si longuement duré, à scavoir qui debveroit juger des matieres criminelles, ou gens prins du Senat, ou du nombre des hommes d'armes.
    \
        Fines in amicitia. Cic. Mettre bornes.
    \
        Iudices de quaque re constituere. Cic. Establir.
    \
        Iudicium constituere. Quintil. Recevoir les parties en procez ordinaire sur quelque poinct.
    \
        Rarum est vt in foro iudicia propter id solum constituantur. Quintil. Il advient peu souvent que les juges criminels congnoissent de telles matieres.
    \
        Iudicium capitis in aliquem constituere. Cic. Luy bailler juges pour luy faire son procez extraordinaire.
    \
        Iura constituere. Lucret. Faire des loix et establir.
    \
        Ius. Cicero. Quand un Jurisconsulte ou Magistrat arreste un poinct de droict, qui au paravant estoit obscure ou incertain, en facon que le peuple de là en apres soit asseuré comment il se doibt gouverner et les juges juger.
    \
        Ius in verbis. Cic. Prendre droict seulement par les mots.
    \
        Legem ciuitati. Cic. Donner, Bailler, Instituer, Constituer.
    \
        Maiestatem. Sallust. L'entretenir et maintenir, La confermer et mettre en asseurance, ou la remettre sus.
    \
        Malum alicui. Cicero. Dresser à quelqu'un quelque mauvais parti, luy bastir, etc.
    \
        Mercedulas praediorum. Cic. Arrester le pris. Budaeus exponit. Affermer ses terres, les bailler à ferme.
    \
        Mercedem funeris ac sepulturae. Cic. Ordonner.
    \
        Metam. Virgil. Mettre ung but.
    \
        Modum rebus infinitis. Cic. Mettre les choses infinies à quelque raison et mesure.
    \
        Constituere sibi aliquem vitae modum. Cic. Eslire quelque maniere de vivre.
    \
        Moenia. Virgil. Edifier.
    \
        Necessitudinem cum aliquo. Cicero. Faire amitié, ou alliance avec aucun.
    \
        Constituere oppidum. Caesar. Bastir et fonder une ville.
    \
        Pax tota prouincia constituta. Cic. Asseuree.
    \
        Pecuniam constituere. Vlpianus. Promettre et obliger de parolle pour raison de ce dont il y avoit autre obligation precedente.
    \
        Poenam aut supplicium in aliquem constituere. Caesar. Ordonner et arrester quelle peine il doibt porter.
    \
        Constituere praesidia defensionis suae in arce legis. Cic. Mettre le principal et la force de sa defence aux parolles et aux mots de la loy.
    \
        Pretium frumento. Cic. Mettre pris.
    \
        Prouinciam alicui. Cic. Assigner.
    \
        Quaestionem nouam. Cicero. Ordonner qu'une matiere qui n'a point accoustumé de venir en jugement, y vienne: et aussi bailler juges extraordinaires en certains cas, comme les commissaires de la tour quarree à Paris.
    \
        Reditum ex mari constituere, piscinas faciendo. Colum. Faire des estangs de maree, ou à poissons de mer, desquels on recoive tous les ans de la rente, ou du revenu.
    \
        Regem populis. Caesar. Establir un Roy, Instituer, Constituer.
    \
        Rem familiarem. Cic. Remettre sus.
    \
        Nummariam rem. Cicero. Arrester et ordonner sur le faict des monnoyes, touchant la valeur et le cours d'icelles.
    \
        Sacra. Cic. Instituer.
    \
        Patriam mihi sanctitatem in illo colendo constitui. Plancus ad Ciceronem. Je l'ay en aussi grande reverence que s'il estoit mon pere.
    \
        Spem in aliquo. Cicero. Mettre ou asseoir son esperance sur quelqu'un.
    \
        Summam totius litis in re aliqua. Quintilianus. Quand le defendeur, ou le demandeur s'arreste principalement sur un poinct, et employe toute la plus grande partie de ses raisons et allegations en cest endroict.
    \
        Templum. Ouidius. Edifier.
    \
        Tempus alicui rei constituere. Caesar. Assigner, Prendre jour, ou heure.
    \
        Testem aliquem in alium. Cicero. Le faire venir porter tesmoignage à l'encontre de quelqu'un.
    \
        Testes. Cic. Dresser ses tesmoings.
    \
        Posteaquam victoria Syllae constituta est. Cic. Apres qu'il a esté certain qu'il estoit le vainqueur, Apres que la victoire a esté arrestee et asseuree pour Sylla.
    \
        Vrbem. Ouid. Edifier, Fonder.
    \
        Constituere et regere inscitiam iuuenum. Cicero. La radresser.
    \
        Constituere in digitis singulas causae partes. Cic. Quand un advocat en plaidant ouvre la main, et assigne sur le bout de ses doigts les poincts de sa matiere et parties de son plaidoyer.

    Dictionarium latinogallicum > constituo

  • 69 expono

    ex-pōno, posuī, positum, ere, heraus-, offen hinsetzen, aufstellen, I) eig.: A) im allg.: scalas, hinsetzen, anlegen, Verg. Aen. 10, 654: fenum Graecum in sole aut in furno, ut siccescat, Col. 12, 28, 1: eam (partem foliorum inferiorem) supra fieri et exponi ad oculos et ad solem, Gell. 9, 7, 1: im Bilde, vitam in oculis atque in conspectu omnium, Cic. div. in Caec. 27: totam causam explicemus atque ante oculos expositam consideremus, Cic. Rosc. Am. 34. – dah. expositus, v. Örtl., frei daliegend, hinliegend, sich erstreckend, expositae prope in ipsis litoribus urbes, Liv.: Numidia ad ripas exposita fluminis Ampsaci, Mela: rupes exposta (= exposita) ponto, Verg. – B) insbes.: 1) an das Land setzen, a) an das Land werfen, - spülen, os (Orphei) peregrinis arenis, Ov. met. 11, 56: contortas fundo rates Tauromenitanis litoribus (v. der Charybdis), Pacat. pan. 26, 4. – b) als naut. t. t., α) an das Land setzen, landen, ausladen, ausschiffen, lebl. Ggstde., advexi, exposui, Cic.: exp. frnmentum, Cic.: merces suas, ICt.: tegulas de navibus, Liv. – Pers. (bes. Truppen), copias, milites, exercitum, Caes.: ibi Themistoclem, Nep.: milites (ex) navibus, Caes.: filium in terram, Caes.: milites od. exercitum in terram, Caes. u. Liv.: legiones in terram, Vell.: alqm in litus, Liv., in litore, Suet.: alqm in portu Tarentino, Iustin.: exercitum in Africa, Liv.: mi-
    ————
    lites ad eum locum, qui appellabatur Palaeste, Caes. – dah. scherzh., ego istos amasios hoc ictu exponam (an die Luft setzen) atque omnes eiciam foras, Plaut. truc. 658: paene exposivit cubito, hat mich fast auf den Sand gesetzt, Plaut. Cas. 853. – β) über Bord werfen, onus, Marcian. dig. 39, 4, 16. § 8. – 2) öffentlich aufstellen, alqd venditioni, Tac.: bes. zur Schau, vasa Samia, Cic.: u. magnum argenti pondus (eine Masse von Silbergeschirr), Caes.: alqm populo videndum, Ov.: copias in omnibus collibus, gleichs. ausstellen, offen aufstellen, Caes. – 3) ein Kind an einem Orte aussetzen, puellam, Komik.: puerum, Iustin.: pueros, Lact.: filios, Tert.: puellam ad necem, Plaut.: in proxima alluvie pueros, Liv.: infantem ad ianuam matris, Suet.: ingenuus in Gallia natus, sed expositus, Suet.: subst., expositum agnoscere, recipere, Quint.: lex de expositis, Quint. – 4) eine Pflanze usw. ins Land setzen, mense Februario seu planta seu semen exponitur, Pallad. 3, 25, 31. – II) übtr.: 1) aufstellen, vor Augen legen, a) im allg.: praemia alci, Cic.: vitam suam ad imitandum, Cic.: factum (zur Nachahmung), Cic. – b) aussetzen = zur Verfügung stellen, alci DCCC, Cic.: per urbes benigne commeatus, Liv.: colores alci ad variandum, Cic. – c) als jurist. t. t., schriftl. ausstellen, epistulam (einen Schein) in eos exposuit, ICt.: exp. cautionem in alqm, ICt. – 2) mündlich od. schriftlich darlegen, a) aus-
    ————
    einandersetzen, darstellen, zeigen, schildern, beschreiben, abhandeln, vitam alcis totam, Cic.: mores Graiorum, Nep.: alqm versibus, Nep.: breviter consulatum alcis, Cic.: Africae situm paucis, Sall.: mandata in senatu, Cic.: plura de alqo, Nep.: bl. de vita imperatorum, Nep.: m. folg. indir. Fragesatz (m. qui, quid, quemadmodum u. dgl.), Lucr., Cic. u.a.: m. folg. Acc. u. Infin. (= zeigen, dartun), Lucr. 1, 121. Cic. Tusc. 1, 26. – b) den Inhalt von etwas in Worte kleiden, aufsetzen, aufstellen, condiciones pacis, Iustin.: orationem obliquam, Iustin. – 3) aussetzen = preisgeben, bloßstellen, gew. exponi od. expositum esse u. Partiz. expositus, a) der Lage, Stellung nach, ager expositus ventis, Plin.: locus expositus solibus, Plin.: mare procellis undique expositum, Mela: mare in omnes tempestates expositum, Sen.: mare nimiā propinquitate ad pericula classium externarum expositum, Liv.: expositi adversus Italiam, Liv.: ut (exercitus) undique hosti exponeretur, Flor.: expositus ad ictus, Liv. u. Curt.: ad omnes ictus, Curt.: contra magnas copias se expositum videre, Auct. b. Afr. – b) den Verhältnissen nach, ne inermes provinciae barbaris nationibus exponerentur, Tac.: expositum ad invidiam Marcelli nomen, Tac.: ut minus ad iniurias fortunae simus expositi, Sen.: libertas exposita ad iniurias Masinissae, Liv.: ira magis exposita contemptui est, Sen. – absol. (iracundi) simplices videntur,
    ————
    quia expositi sunt, weil sie (der Tücke) preisgegeben sind, Sen. de ira 2, 16, 3: u. so bei Spät. oft = dem Hohne preisgeben, nomen dei, Lact.: vitia patriarcharum, Ambros.; vgl. Bünem. Lact. 1, 7. § 7. – 4) ablegen (s. Bünem. Lact. 3, 26, 13 u. 7, 5, 22. Rönsch Itala p. 364), nomen virginitatis, Arnob.: infantiam, Lact.: veterem hominem, Tert.: curas, Arnob. – Archaist. Perf. exposivit, Plaut. Cas. 853. – Synkop. Partiz. Perf. expostus, Cato r. r. 151, 2. Verg. Aen. 10, 694. Stat. Theb. 5, 551 u. 7, 197.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > expono

  • 70 sto

    1. sto, stetī, statum, stātūrus, āre (Stamm sta, wie in εστη-κα, εστάναι, ahd. stân), stehen, I) im Ggstz. zum Sitzen usw., im weiteren Sinne = stehend verweilen, sich aufhalten, sich befinden, A) eig.: 1) im allg.: a) v. leb. Wesen: stant ambo, non sedent, Plaut.: cum virgo staret et Caecilia in sella sederet, Cic.: stans ac rectus homo (Ggstz. humilis et ad terram more quadrupedum abiectus), Liv.: stantes (im Stehen, sich erhoben habend) plaudebant, Cic. (vgl. stantia in plausum tota theatra, Prop.): Minerva, quae est in Parthenone stans (in stehender Stellung), Plin.: stando (im Stehen) mingens, Amm.: cui standi (sich auf den Füßen zu erhalten) vulnera vires non dederant, Ov.: stans pede in uno, Hor.: stante alqo, in jmds. Gegenwart, Cic. u. Tac.: me stante, Cic.: stantibus legatis, in Gegenwart d.G., Liv. – ad ianuam, ad curiam, Cic.: ad fores, Curt.: ante aedes, Plaut.: post aulaea, Curt.: in atriis, Plaut.: in conspectu exercitus, Curt.: cum gladiis in conspectu senatus, Cic.: circum senatum (v. Bürgern usw.), Cic.: propter in occulto, Cic.: stat super (oben darauf, auf dem Wagen), Ov.: hic foris, Plaut.: hinc procul, Ter.: qui proximi steterant, Caes. – Pass. impers., quid agitur? statur! Plaut. u. Ter. – b) v. lebl. Subjj.: stabat in his (lucis) ingens quercus, Ov.: in cava nullus stet tibi nare pilus, Ov.: stant saxa antro, Ov.: stramenta stantia in segete re-
    ————
    linquit, ut postea subsecentur, Varro. – v. Altären u. Bildsäulen, stabant sine ignibus arae, Ov.: quorum statuae steterunt in rostris, Cic.: signa stant ad impluvium, Cic.: stabat commune sepulcrum, Hor.: aëneus (als eherne Bildsäule) ut stes, Hor.: levi de marmore tota stabis, wirst dastehen (als Bildsäule) aus M., Verg. – v. Webstuhle und dem Gewebe, aufrecht stehend, stans tela, Ov. met. 4, 275: stantes telae, Ov. fast. 3, 819.
    2) insbes.: a) als milit. t.t. – stehen, aufgestellt sein, laxius, Curt.: in ulteriore ripa, Curt.: ante signa, Curt.: pro porta (v. Posten), Liv.: extra teli iactum, Liv.: sub armis, Auct. b. Afr.: in acie, Auct. b. Hisp.: haud impari acie, Liv.: pars aciei stetit sub hoste (tiefer als der F.), Auct. b. Afr.: quotā parte virium suarum ibi dimicavit Antiochus? In Asia totius Asiae steterunt vires, Liv.: stetimus tela aspera contra contulimusque manus, Verg.: Bactriani armati stabant, Curt.: Eumenes rex Attalusque cum omni manu sua ab tergo inter postremam aciem ac vallum steterunt, Liv. – b) v. Dienern, dastehen, aufwarten, pueri eximiā facie stabant, C. Gracch. fr.: sto exspectans, si quid mihi imperent, Ter.: ad cyathum et vinum, Suet.: ad pedes, Suet. – c) v. Buhldirnen = prostare, feilstehen, meritoria (sc. scorta) intra urbem stare vetuit, Vopisc. Tac. 10, 2: stat meretrix certo cuivis mercabilis aere, Ov. am. 1, 10, 21: olente in fornice stans,
    ————
    Hor. sat. 1, 2, 30: quod steterat multis in carcere fornicis annis, Iuven. 10, 239; vgl. 11, 172. – d) von Gebäuden = fertig dastehen, erbaut sein, iam stabant Thebae, Ov.: stet Capitolium fulgens, Hor.: aedificant muros. Stabat opus, Ov.: iam stare ratem, Val. Flacc. – e) v. Schiffen u. Schiffern, wo liegen, vor Anker liegen, stant litore puppes, Verg.: lembi, qui in Strymone stabant, Liv.: stabat classis in salo ad Leptim, Auct. b. Afr.: classe divisā pars in salo ad ostium portus in ancoris stetit, Liv.: intra sexagesimum diem quam caesa silva erat centum sexaginta navium classis in ancoris stetit, Flor.: nox ea, quā propter vim tempestatis stare ad ancoram in salo Romana classis non posset, Liv. – f) starrend stehen, emporstehen, -starren, -ragen, steteruntque comae, Verg. u. Ov.: crines fulti pulvere, Stat.: saetae, cristae, Ov.: stant mammae, Plin. – g) mit Abl. = von etwas starren, strotzen, vollstehen, -sein, cupressi stant rectis foliis, Enn. fr.: stat ager sentibus, Caecil. com. fr.: stat nive candidum Soracte, Hor.: pulvere caelum stare, Verg.: stant lumina flammā, Verg.
    B) bildl.: 1) im allg.: in fastigio eloquentiae, Quint.: ante oculos stat ille meos, Ov.: pericula stant circum alqm, Verg.
    2) auf jmds. Seite stehen, -sein, ihm anhangen, beistehen, od. das Gegenteil, gegen jmd. stehen, jmds. Gegner sein, a) mit ab u. Abl.: stare a se potius
    ————
    quam ab adversariis, Cic.: ab iis stare, Nep.: a senatu et a bonorum causa stare, Cic. – b) mit cum u. Abl.: vobiscum me stetisse dicebat, Cic.: quae (pars) cum Romanis stabat, Liv.: cum di prope cum Hannibale starent, Liv.: capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant, Liv.: übtr., fortuna cum barbaris stabat, Liv.: victoria stat tecum, Ov. – c) m. pro u. Abl.: pro nobis, Ov.: pro Iuba atque Afris, Quint.: pro Pompei partibus, id est pro re publica, Vell.: pro meliore causa, Curt.: pro isdem partibus, Sen.: ruina partium, pro quibus steterat, Liv. fr.: stabat pro templo, für den T. (als Schützer), er war der Tempelhüter, Verg.: übtr., si pro mea patria ista virtus staret, Liv.: ni pro iure gentium stetisset fortuna, Liv.: stabat pro partibus invicta fortuna, Flor.: stabit pro signis iusque piumque tuis, Ov. – d) m. in u. Abl.: Graeci, qui in Darei partibus steterant, Curt. 3, 11 (28), 18. – e) mit in od. contra od. adversus u. Akk., gew. im Ggstz. zu ab, cum, pro u. Abl.: nec steterunt in te virque paterque meus, Ov.: quod adversus populi commoda in senectute steterat, sich dem V. des V. widersetzt hatte, Nep.: cum saepe a mendacio contra verum stare homines consuescerent, Cic.: qui nobiscum adversus barbaros steterunt, Nep.: Ligarium non pro Cn. Pompeio, sed pro Iuba et Afris inimicissimis populo Romano stetisse, Quint.: Mulciber in Troiam, pro Troia stabat Apollo, Ov.: mox simulatione contra Pompeium et
    ————
    Caesarem, animo pro Caesare stetit, Vell.: quemadmodum Antiochi Philippique bello pro vobis adversus reges, sic nunc pro rege adversus vos stetimus, Liv.: cum quo ferocissime pro Romana societate adversus Punicum foedus steterat, Liv. – f) mit Advv.: hinc stas, illim causam dicis, Plaut. Men. 799: ut, unde stetisset, eo se victoria transferret, Iustin. 5, 4, 12: prope incondita Thurinorum turba nec satis fido animo, unde pugnabat, stans, Liv. 25, 15, 13: unde ius stabat, ei (populo) victoriam dedit (eventus belli), Liv. 21, 10, 9: aliunde stet semper, aliunde sentiat, Liv. 24, 45, 3.
    3) auf jmd. od. etwas beruhen, m. in u. Abl. od. m. bl. Abl., omnis in Ascanio cari stat cura parentis, Verg.: stat salus in armis, Val. Flacc.: vigili stant bella magistro, Sil.
    4) wie unser zu stehen kommen = kosten, centum talentis, Liv.: magno pretio, Hor.: alci gratis, Cic. Verr. 5, 48 (s. Zumpt z. St.). – übtr., multo sanguine ac vulneribus ea Poenis victoria stetit, Liv.: damnavit multo staturum sanguine Martem, Mart.: sanguine quippe, si renuat, blando nimium facilique marito statura obsequia, Sil.: nulla pestis humano generi pluris stetit, Sen.: tunc res immenso placuit statura labore, Lucan.: haud scio an magno detrimento certamen staturum fuerit, Liv.: periculum vitae meae tuo stat periculo, wird erkauft, ist zu haben für usw., Plaut.: Her-
    ————
    culeo stabunt (logi ridiculi) prandio, cenā tibi, Plaut.
    II) prägn.: A) eig.: 1) im Ggstz. zur Bewegung = stillstehen, -halten, still-, unbeweglich dastehen, sich nicht rühren, a) eig.: α) v. leb. Wesen, si iste ibit, ito: stabit, astato simul, Plaut.: sed abi intro, noli stare, Plaut.: quid stas lapis? Ter. – equus stare nescit, Verg.: ut taurus vaccā ademptā stare nequit, ruhen und rasten, Ov. – β) v. lebl. Subjj., wie v. Schiffen, videsne navem illam? stare nobis videtur, at iis qui in navi sunt moveri haec villa, Cic. Acad. 2, 81: stetit aequore puppis, Ov.: mea si staret navis in Oceano, still läge, Prop. – von Himmelskörpern, statim stant signa, Plaut. – von Gewässern und anderen Flüssigkeiten, stant aquae, Ov.: placidum ventis stat mare, Verg.: stantia freta, Ov.: stat et fracto dolio vinum, Sen.: gelidus in venis stetit haesitque sanguis, Sen. poët.: cuius ex levi tactu stabant profluvia sanguinis, Arnob. – vom Eis, stat glacies iners, Hor. – b) übtr., von der Zeit – gleichs. stillstehen, verweilen, non segnis stat remeatve dies, Tibull.: veluti stet volucris dies, Hor.
    2) mit dem Nbbegr. der Festigkeit, a) als milit. t.t. – α) stehen, festen Fuß fassen, standhalten, in gradu (auf der Mensur), Cic.: qui (miles) steterit (Ggstz. abiecto scuto fugiat), Cic.: in acie stare ac pugnare (Ggstz. in castra refugere), Liv.: verb. comminus stare et impetum sustinere, Caes.: contra leonem
    ————
    etiam stetit, Spart. – β) übtr., v. Kampfe selbststehen, auf einer Stelle haften, schweben, anceps dicitur certamen stetisse, soll ohne allen Ausschlag gestanden haben, Liv.: ibi aliquamdiu atrox pugna stetit, Liv.: diu pugna neutro inclinata stetit, Liv. – b) von Felsen, Gebäuden = fest, unerschütterlich stehen, dauern (vgl. Drak. Liv. 31, 31, 15), quam si dura silex aut stet Marpesia cautes, Verg.: nec domus ulla nec urbs stare poterit, Cic.: stantibus Hierosolymis, Cic.: muros stare, Liv.: stantia moenia (Ggstz. ruinae muri), Liv.: aedes sacrae stantes (Ggstz. aedium sacrarum ruinae), Sen. – c) v. Geschossen, fest stecken bleiben, haften, missum stetit inguine ferrum, Ov.: hasta stetit medio tergo, Ov.: ossa inter ferreus ad costas alto stat vulnere mucro, Verg.
    B) bildl.: 1) im allg., stillstehen, stehenbleiben, utinam res publica stetisset quo coeperat statu, Cic. de off. 2, 3: nihil quo stat loco stabit, omnia sternet abducetque secum vetustas, Sen. ad Marc. 26, 6.
    2) stare per alqm, durch jmds. Schuld gleichs. hangen bleiben = an jmd. hangen, liegen, jmds. Schuld sein, per me stetisse, Ter.: non per me stetit, Quint. – oft stat od. non (nihil) stat per alqm m. folg. quo minus u. Konj., Caes., Liv. u.a., od. stat per alqm m. folg. quin od. ne u. Konj., Liv., Suet. u.a. (vgl. Drak. Liv. 8, 2, 2. M. Müller Liv. 2, 31, 11. Ruperti Tac. dial. 21 extr.): u. per alqm stat m. folg. ut
    ————
    u. Konj., Plin. ep. 10, 6 (22), 2. Ps. Quint. decl. 250: per alqm non stat m. folg. Infin., Scaevol. dig. 32, 1, 38. § 6.
    3) mit dem Nbbegr. der Festigkeit u. Dauer = a) fest-, unerschüttert stehen, sich halten, sich behaupten, bestehen, verbleiben, Bestand haben (Ggstz. titubare, corruere, concĭdere), si stare non possunt, corruant, wenn sie sich nicht halten, sich nicht (bei ihren Vermögensumständen) behaupten können, so mögen sie fallen (bankrott werden), Cic.: qui me stante (solange ich mich in meiner Würde behauptete) stare non poterant, Cic.: per quos homines ordinesque steterim, Cic.: dum stabat regno incolumis, Verg.: stamus animis, sind festen Mutes, Cic.: stas animo, Hor.: quae si valuissent, res publica staret, tu tuis flagitiis concĭdisses, Cic.: res publica stat virtute suā, Liv.: regnum eorum novum fraternā stare concordiā, Liv.: tutelā muliebri res Latina et regnum avitum puero stetit, verblieb dem Kn., Liv.: stat nulla mortalibus umquam, fortunā titubante, fides, Sil.: nullo enim modo posse video stare istum (Caesarem) diutius, quin ipse per se etiam languentibus nobis concĭdat, Cic. ad Att. 10, 8, 6. – b) bei etw. festbleiben, α) = beharren, verharren, ihm nachkommen, an etw. sich halten bei etw. es bewenden lassen, m. in u. Abl., in fide, Cic.: in sententia, Liv.: stare oportet in eo, quod sit iudicatum, Cic. – m. bl. Abl., stant
    ————
    sententiā, Plaut.: suis stare iudiciis, Cic.: censoris opinione, Cic.: alcis iudicio, Cic.: alcis decreto, Caes.: illis promissis, Cic.: pacto, Liv.: ut palam in senatu diceret, staturus eo esset, quod censuissent, an ad populum laturus, Liv.: impers., eo stabitur consilio, Liv.: statur priore foedere, Liv. – mit Dat., arbitri sententiae, voluntati patris defuncti, ICt.: rei iudicatae, ICt. – β) übtr., feststehen = festgesetzt-, fest bestimmt-, fest beschlossen sein, stat sua cuique dies, Verg.: tempus agendae rei nondum stare, Liv.: u. so stat sententia, Ter.: stat pensata diu belli sententia, vincam servare invitos, Sil. – dah. stat alci sententia m. folg. Infin. = es steht bei jmd. der Entschluß-, der Wille fest, es ist bei jmd. fest beschlossen, zu usw., Liv.: so auch stat pectore fixum mit folg. Infin., Val. Flacc.: u. stat alci od. bl. stat mit folg. Infin., Cic. u.a. – c) v. Schauspielern u. Schauspielen, stehen = sich auf der Bühne halten, gefallen (Ggstz. cadere, exigi), in his, quas primum Caecilii didici novas, partim sum earum exactus, partim vix steti, Ter.: illi, scripta quibus comoedia prisca viris est, hoc stabant, Hor. – cum stetit olim nova (fabula), actoris operā magis stetisse quam suā, Ter.: securus, cadat an recto stet fabula talo, Hor. – Perf. stĕtĕrunt gemessen, Verg. Aen. 2, 774; 3, 48. Prop. 2, 8, 10 M. Ov. her. 7, 166. – Das Supinum statum will Prisc. 9, 38 mit langem a, dagegen 10, 27 mit kurzem a gemessen
    ————
    haben; stātūrus mißt Lucan. 2, 566 u. 719; 3, 381. Sil. 17, 82. Mart. 6, 32, 3. – vulg. Nbf. isto, wov. istat, Augustin. serm. 118, 4 Mai: istamus, Itala (Fuld.) Roman. 5, 2: istatis, Itala (psalt. Veron.) psalm. 133, 1: ista, Itala (Fuld.) Iacob. 2, 3: istare, Isid. de nat. rer. 44, 2 cod. Bamb. A.
    ————————
    2. stō, s. iste .

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > sto

  • 71 oculus

    глаз (1. 7 pr. 1. 52 § 1 D. 9, 2. 1. 12 § 1 D. 21, 1); взор (1. 1 § 21 D. 41, 2);

    oculis suis subicere locum, осматривать (1. 8 § 1 D. 10, 1);

    ante oculos habere, наблюдать (1. 4 § 1 D. 13, 4. 1. 3 § 2 D. 27, 2. 1. 13 § 5 D. 48, 5);

    oculos imponere alicui rei, пожелать чего, добиваться чего (1. 1 C. 7, 39);

    publicos oc. incestare (1. 12 C. 12, 36).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > oculus

  • 72 statuō

        statuō uī, ūtus, ere    [status], to cause to stand, set up, set, station, fix upright, erect, plant: statue signum, L.: agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem), H.: Crateras magnos statuunt (on the table), V.: tabernacula statui passus non est, to pitch, Cs.: aeiem quam arte statuerat, latius porrigit, had drawn up, S.: statuitur Lollius in convivio, is taken to the banquet: tabernacula in foro, L.: ubi primum equus Curtium in vado statuit, L.: in nostris castris tibi tabernaculum statue, Cu.: pro rigidis calamos columnis, O.: alqm capite in terram, T.: patrem eius ante oculos: bovem ad fanum Dianae et ante aram, L.: Puer quis Ad cyathum statuetur? H.— To construct and place, set up, erect, make, build: eique statuam equestrem in rostris statui placere, in his honor: Effigiem, V.: Templa tibi, O.: aras e caespite, O.: aëneum tropaeum: carceres eo anno in Circo primum statuti, L.: incensis operibus quae statuerat, N.: Inter et Aegidas mediā statuaris in urbe, i. e. a statue of you, O.: Urbem quam statuo vestra est, found, V.— To cause to stand firm, strengthen, support: rem p. certo animo, Att. ap. C.—Of rules and precedents, to establish, constitute, ordain, fix, settle, set forth: omnīs partīs religionis: vectigal etiam novum ex salariā annonā, L.: Exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placare studeant, T.: in alquo homine exemplum huius modi: si quid iniungere inferiori velis, si id prius in te ac tuos ipse iuris statueris, etc., first admit it against yourself, L.: citius Quam tibi nostrorum statuatur summa laborum, i. e. is recounted, O.— Of persons, to constitute, appoint, create: arbitrum me huius rei.—Of limits and conditions, to determine, fix, impose, set: imperi diuturnitati modum statuendum putavistis, that a limit should be assigned: statui mihi tum modum et orationi meae, imposed restraints upon: non statuendo felicitati modum, by not limiting his success, L.: modum carminis, O.: providete duriorem vobis condicionem: Finem orationi, make an end of, T.—Of a time or place, to fix, appoint, set: statutus est comitiis dies, L.: multitudini diem statuit ante quam liceret, etc., S.: fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant, Cu.— To decide, determine, settle, fix, bring about, choose, make a decision: ut pro merito cuiusque statueretur, L.: ut ipse de eo causā cognitā statuat, to try the cause and decide, Cs.: utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?: ut statuatis hoc iudicio utrum, etc.: in hoc homine statuetur, possitne homo damnari, etc.: quid faciendum sit, L.: nondum statuerat, conservaret eum necne, N.: in senatu de lege: de absente eo statuere ac iudicare, L.: de P. Lentulo, i. e. decide on the punishment of, S.: (ii), quos contra statuas: Res quoque privatas statui sine crimine iudex, sat in judgment upon, O.—In the mind, to decide, make up one's mind, conclude, determine, be convinced: numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum, etc.: neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.: vix statuere apud animum meum possum, utrum, etc., to make up my mind, L.: quidquid nos communi sententiā statuerimus. — To decree, order, ordain, enact, prescribe: statuunt ut decem milia hominum mittantur, Cs.: eos (Siculos) statuisse, ut hoc quod dico postularetur: patres ut statuerent, ne absentium nomina reciperentur: statutum esse (inter plebem et Poenos), ut... impedimenta diriperent, agreed, L.: statuunt ut Fallere custodes tentent, O.: sic, di, statuistis, O.: (Vestalibus) stipendium de publico, decreed a salary, L.: cur his quoque statuisti, quantum ex hoc genere frumenti darent.—Of punishments, to decree, measure out, inflict, pass sentence: considerando... in utrā (lege) maior poena statuatur: obsecrare, ne quid gravius in fratrem statueret, treat harshly, Cs.: quid in illos statuamus consultare, S.: cum triste aliquid statuit, O.: legem de capite civis Romani statui vetare, i. e. sentence of death to be passed.—To resolve, determine, purpose, propose: statuit ab initio ius publicano non dicere: statuerat excusare, to decline the office: proelio decertare, Cs.: non pugnare, L.: habere statutum cum animo ac deliberatum, to have firmly and deliberately resolved: caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat.— To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold, be convinced, conclude, think, consider: leges statuimus per vim et contra auspicia latas: statuit senatus hoc, ne illi quidem esse licitum, cui concesserat omnia: qui id statuat esse ius quod non oporteat iudicari, who holds that to be the law: cum igitur statuisset, opus esse, etc., had become convinced: statuistis, etiam intra muros Antoni scelus versari, inferred: Hoc anno statuit temporis esse satis, O.: si id dicunt, non recte aliquid statuere eos qui consulantur, that they hold an erroneous opinion: hoc si ita statuetis: statuit nauarchos omnīs vitā esse privandos, thought it necessary to deprive, etc.: causam sibi dicendam esse statuerat, knew: Caesar statuit exspectandam classem, Cs.: si, ut Manilius statuebat, sic est iudicatum: uti statuit, as he thought, L.: omnīs statuit ille quidem non inimicos, sed hostīs, regarded not as adversaries, but as foes: Anaximenes aëra deum statuit, regarded.
    * * *
    statuere, statui, statutus V
    set up, establish, set, place, build; decide, think

    Latin-English dictionary > statuō

  • 73 expono

    ex-pōno, pŏsŭi, pŏsĭtum, 3 (ante-class. perf. exposivit, Plaut. Cas. 4, 4, 27;

    sync. expostus,

    Verg. A. 10, 694; Stat. Th. 7, 197), v. a., to put or set out, to set forth, expose (class.; most freq. in the trop. signif.; cf.: expedio, explano, explico).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    stravit pelliculis haedinis lectulos et exposuit vasa Samia,

    set out, Cic. Mur. 36, 75:

    vasa,

    id. Verr. 2, 4, 16, § 35:

    apparatum in porticibus,

    Suet. Caes. 10; cf.:

    aliquid in publico,

    Plin. 35, 7, 33, § 52; cf. id. 15, 5, 6, § 21:

    herbam in sole,

    Col. 12, 28, 1:

    aliquem ictu,

    to put out, turn out, Plaut. Truc. 3, 1, 14:

    cubito,

    id. Cas. 4, 4, 27.—
    B.
    In partic.
    1.
    Of children, to expose:

    puellam ad necem,

    Plaut. Cist. 1, 3, 18; id. Cas. prol. 41; Ter. Heaut. 4, 1, 37; Cic. Rep. 2, 2; Liv. 1, 4, 5; cf. id. 1, 6, 3:

    ad januam matris,

    Suet. Claud. 27 al. —
    2.
    Naut. t. t.
    a.
    To set on shore, to land, disembark:

    milites ex navibus,

    Caes. B. G. 4, 37, 1;

    for which: socios de puppibus,

    Verg. A. 10, 288:

    milites in terram,

    Caes. B. C. 3, 23, 2:

    expositis omnibus copiis,

    id. ib. 3, 29, 2; 1, 31 fin.; Liv. 24, 40, 9:

    ibi in terram,

    id. 34, 8, 7; Front. Strat. 2, 5, 44; cf.:

    in litora,

    Liv. 37, 28, 8:

    aegra mancipia in insulam,

    Suet. Claud. 25; but also with abl.:

    in Africa,

    Liv. 28, 44, 10 Drak. N. cr.:

    in terra,

    Vell. 2, 79, 4:

    in litore,

    Suet. Caes. 4; Just. 22, 5; Liv. 2, 22, 3; 26, 17, 2; Sen. Ep. 53, 2:

    in portu,

    Just. 18, 1, 3:

    ibi Themistoclem,

    Nep. Them. 8, 7:

    ad eum locum milites,

    Caes. B. C. 3, 6, 3:

    quibus regionibus exercitum exposuisset,

    id. ib. 3, 29 fin.:

    expositum peregrinis arenis os,

    Ov. M. 11, 56:

    quartā vix demum exponimur horā,

    Hor. S. 1, 5, 23: advexi frumentum;

    exposui, vendo meum, etc.,

    have unloaded, unpacked, opened, Cic. Off. 3, 12, 51:

    merces,

    Dig. 14, 2, 10.—
    b.
    To throw on the ground, throw down:

    paene exposivit cubito,

    Plaut. Cas. 4, 4, 34.—
    c.
    To throw overboard:

    si propter necessitatem adversae tempestatis expositum onus fuerit,

    Dig. 39, 4, 16, § 8.—
    3.
    Mercant. t. t.: pecuniam, to offer a sum to one, place at one's disposal, to be ready to pay:

    de Oppio bene curasti, quod ei DCCC. exposuisti,

    Cic. Att. 5, 4, 3 (for which, aperuisti, id. ib. 5, 1, 2).—
    4.
    Pregn., to leave exposed or unprotected, to expose, lay open (not ante-Aug.):

    ad ictus,

    Liv. 9, 35, 6; Curt. 8, 14, 31:

    ille ad omnes ictus expositus,

    id. 9, 5, 9:

    ne inermes provinciae barbaris nationibus exponerentur,

    Tac. H. 3, 5:

    exercitum hosti,

    Flor. 3, 11; Plin. 11, 19, 21, § 67:

    ceteris animalibus imbecillitatem hominum,

    Lact. 3, 23, 10; id. Epit. 9, 1; Val. Max. 7, 1, ext. 2:

    piscibus beluisque,

    Petr. 115:

    exposito solibus loco,

    Plin. 15, 5, 6, § 21.— Pass. absol.: (iracundi) simplices videntur, quia expositi sunt, Sen. de Ira, 2, 16, 3.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen.:

    totam causam, judices, explicemus atque ante oculos expositam consideremus,

    Cic. Rosc. Am. 12, 34; cf.:

    vitam alterius in oculis conspectuque omnium exponere,

    id. Div. in Caecil. 8, 27:

    disciplina puerilis publice exposita,

    id. Rep. 4, 3:

    orationem,

    to publish, id. de Or. 1, 53, 227; cf.:

    capita exposita nec explicata,

    id. Brut. 44, 164:

    erant huic studio maxima exposita praemia,

    id. de Or. 1, 4, 15:

    praemium,

    to set forth, propose, id. Quint. 23, 74: vitam suam exponere ad imitandum juventuti, id. Fragm. ap. Non. 104, 3:

    factum expositum ad imitandum,

    id. Phil. 2, 44, 114:

    exposita ad exemplum nostra re publica,

    id. Rep. 1, 46:

    opprobrio ad omnium convicia exposito,

    Suet. Caes. 49:

    expositum ad invidiam nomen,

    Tac. H. 2, 53:

    nomen Dei,

    to prostitute, dishonor, Lact. 1, 7.—
    B.
    In partic., of speech, to set forth, exhibit, relate, explain, expound; constr. with acc. and inf., or a rel. clause as object, or with de:

    coepit rationem hujus operis scientissime Gallus exponere,

    Cic. Rep. 1, 14:

    talis coetus, qualem exposui,

    id. ib. 1, 26:

    quae adhuc exposui,

    id. ib. 2, 23:

    obscura dilucide,

    id. Fin. 4, 1, 1:

    rem pluribus verbis,

    id. ib. 3, 4, 15:

    rem breviter,

    id. Cat. 3, 1, 3:

    mandata in senatu,

    id. de Or. 2, 12, 49:

    narrationem,

    id. Or. 62, 210:

    sententias ejus disputationis hoc libro,

    id. Lael. 1, 3:

    artes rhetoricas,

    id. de Or. 3, 20, 75:

    disputationem alicui,

    id. Rep. 1, 8:

    sermonem de amicitia alicui,

    id. Lael. 1, 3:

    eadem multitudini,

    Caes. B. G. 7, 38, 4:

    expone igitur primum animos remanere post mortem, tum docebis, etc.,

    explain, Cic. Tusc. 1, 12, 26:

    apud eosdem (censores), qui magistratu abierint, edant et exponant, quid in magistratu gesserint,

    id. Leg. 3, 20, 47:

    ex memoria alicui quid senatus censuerit,

    id. Cat. 3, 6, 13:

    ab initio, res quemadmodum gesta sit,

    id. Rosc. Am. 5, 14; id. Rep. 1, 26; cf.:

    hoc de quo modo exposuit Antonius,

    id. de Or. 1, 22, 102; id. Fam. 1, 9, 10:

    expone nunc de reprehendendo,

    id. Part. Or. 12, 44.—In abl. neutr. absol.:

    Caesar contione advocata... exposito, quid iniquitas loci posset, etc.,

    Caes. B. G. 7, 52, 2 Oud.; so,

    exposito quod nuntiatum erat,

    Curt. 4, 13:

    quasi gesta bello expositurus,

    Tac. A. 15, 72: summum bonum exposuit vacuitatem doloris, i. q. definivit, be defined, Cic. Fin. 5, 5, 14 Madv.; cf. ib. 5, 8, 22; and, expositio, ib. § 21.—Hence, expŏsĭtus, a, um, P. a., qs. publicly set out; hence, open, free, accessible.
    A.
    Lit.:

    limen,

    Stat. S. 1, 2, 24:

    census,

    open to all, id. ib. 2, 2, 152:

    numen (with nulli negatum),

    Luc. 5, 103; cf.:

    (homo) obvius et expositus,

    Plin. Ep. 1, 10, 2.—As subst.: ex-pŏsĭta, ōrum, n., the open parts, those exposed to view:

    frontem ejus tantum novi et exposita, quae ostendit etiam transeuntibus,

    Sen. Ep. 55, 6.—
    B.
    Trop.
    1.
    Accessible, affable:

    mores,

    Stat. S. 5, 3, 246.—
    2.
    Of authors, intelligible, lucid:

    optimos quidem, sed tamen eorum candidissimum quemque et maxime expositum velim,

    Quint. 2, 5, 19.—
    3.
    In a bad sense, common, vulgar:

    qui nihil expositum soleat deducere, etc.,

    Juv. 7, 54.— Adv.: expŏ-sĭte, plainly, clearly:

    non exposite et aperte ostendere, sed reconditā significatione,

    Gell. 3, 2, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > expono

  • 74 exposita

    ex-pōno, pŏsŭi, pŏsĭtum, 3 (ante-class. perf. exposivit, Plaut. Cas. 4, 4, 27;

    sync. expostus,

    Verg. A. 10, 694; Stat. Th. 7, 197), v. a., to put or set out, to set forth, expose (class.; most freq. in the trop. signif.; cf.: expedio, explano, explico).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    stravit pelliculis haedinis lectulos et exposuit vasa Samia,

    set out, Cic. Mur. 36, 75:

    vasa,

    id. Verr. 2, 4, 16, § 35:

    apparatum in porticibus,

    Suet. Caes. 10; cf.:

    aliquid in publico,

    Plin. 35, 7, 33, § 52; cf. id. 15, 5, 6, § 21:

    herbam in sole,

    Col. 12, 28, 1:

    aliquem ictu,

    to put out, turn out, Plaut. Truc. 3, 1, 14:

    cubito,

    id. Cas. 4, 4, 27.—
    B.
    In partic.
    1.
    Of children, to expose:

    puellam ad necem,

    Plaut. Cist. 1, 3, 18; id. Cas. prol. 41; Ter. Heaut. 4, 1, 37; Cic. Rep. 2, 2; Liv. 1, 4, 5; cf. id. 1, 6, 3:

    ad januam matris,

    Suet. Claud. 27 al. —
    2.
    Naut. t. t.
    a.
    To set on shore, to land, disembark:

    milites ex navibus,

    Caes. B. G. 4, 37, 1;

    for which: socios de puppibus,

    Verg. A. 10, 288:

    milites in terram,

    Caes. B. C. 3, 23, 2:

    expositis omnibus copiis,

    id. ib. 3, 29, 2; 1, 31 fin.; Liv. 24, 40, 9:

    ibi in terram,

    id. 34, 8, 7; Front. Strat. 2, 5, 44; cf.:

    in litora,

    Liv. 37, 28, 8:

    aegra mancipia in insulam,

    Suet. Claud. 25; but also with abl.:

    in Africa,

    Liv. 28, 44, 10 Drak. N. cr.:

    in terra,

    Vell. 2, 79, 4:

    in litore,

    Suet. Caes. 4; Just. 22, 5; Liv. 2, 22, 3; 26, 17, 2; Sen. Ep. 53, 2:

    in portu,

    Just. 18, 1, 3:

    ibi Themistoclem,

    Nep. Them. 8, 7:

    ad eum locum milites,

    Caes. B. C. 3, 6, 3:

    quibus regionibus exercitum exposuisset,

    id. ib. 3, 29 fin.:

    expositum peregrinis arenis os,

    Ov. M. 11, 56:

    quartā vix demum exponimur horā,

    Hor. S. 1, 5, 23: advexi frumentum;

    exposui, vendo meum, etc.,

    have unloaded, unpacked, opened, Cic. Off. 3, 12, 51:

    merces,

    Dig. 14, 2, 10.—
    b.
    To throw on the ground, throw down:

    paene exposivit cubito,

    Plaut. Cas. 4, 4, 34.—
    c.
    To throw overboard:

    si propter necessitatem adversae tempestatis expositum onus fuerit,

    Dig. 39, 4, 16, § 8.—
    3.
    Mercant. t. t.: pecuniam, to offer a sum to one, place at one's disposal, to be ready to pay:

    de Oppio bene curasti, quod ei DCCC. exposuisti,

    Cic. Att. 5, 4, 3 (for which, aperuisti, id. ib. 5, 1, 2).—
    4.
    Pregn., to leave exposed or unprotected, to expose, lay open (not ante-Aug.):

    ad ictus,

    Liv. 9, 35, 6; Curt. 8, 14, 31:

    ille ad omnes ictus expositus,

    id. 9, 5, 9:

    ne inermes provinciae barbaris nationibus exponerentur,

    Tac. H. 3, 5:

    exercitum hosti,

    Flor. 3, 11; Plin. 11, 19, 21, § 67:

    ceteris animalibus imbecillitatem hominum,

    Lact. 3, 23, 10; id. Epit. 9, 1; Val. Max. 7, 1, ext. 2:

    piscibus beluisque,

    Petr. 115:

    exposito solibus loco,

    Plin. 15, 5, 6, § 21.— Pass. absol.: (iracundi) simplices videntur, quia expositi sunt, Sen. de Ira, 2, 16, 3.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen.:

    totam causam, judices, explicemus atque ante oculos expositam consideremus,

    Cic. Rosc. Am. 12, 34; cf.:

    vitam alterius in oculis conspectuque omnium exponere,

    id. Div. in Caecil. 8, 27:

    disciplina puerilis publice exposita,

    id. Rep. 4, 3:

    orationem,

    to publish, id. de Or. 1, 53, 227; cf.:

    capita exposita nec explicata,

    id. Brut. 44, 164:

    erant huic studio maxima exposita praemia,

    id. de Or. 1, 4, 15:

    praemium,

    to set forth, propose, id. Quint. 23, 74: vitam suam exponere ad imitandum juventuti, id. Fragm. ap. Non. 104, 3:

    factum expositum ad imitandum,

    id. Phil. 2, 44, 114:

    exposita ad exemplum nostra re publica,

    id. Rep. 1, 46:

    opprobrio ad omnium convicia exposito,

    Suet. Caes. 49:

    expositum ad invidiam nomen,

    Tac. H. 2, 53:

    nomen Dei,

    to prostitute, dishonor, Lact. 1, 7.—
    B.
    In partic., of speech, to set forth, exhibit, relate, explain, expound; constr. with acc. and inf., or a rel. clause as object, or with de:

    coepit rationem hujus operis scientissime Gallus exponere,

    Cic. Rep. 1, 14:

    talis coetus, qualem exposui,

    id. ib. 1, 26:

    quae adhuc exposui,

    id. ib. 2, 23:

    obscura dilucide,

    id. Fin. 4, 1, 1:

    rem pluribus verbis,

    id. ib. 3, 4, 15:

    rem breviter,

    id. Cat. 3, 1, 3:

    mandata in senatu,

    id. de Or. 2, 12, 49:

    narrationem,

    id. Or. 62, 210:

    sententias ejus disputationis hoc libro,

    id. Lael. 1, 3:

    artes rhetoricas,

    id. de Or. 3, 20, 75:

    disputationem alicui,

    id. Rep. 1, 8:

    sermonem de amicitia alicui,

    id. Lael. 1, 3:

    eadem multitudini,

    Caes. B. G. 7, 38, 4:

    expone igitur primum animos remanere post mortem, tum docebis, etc.,

    explain, Cic. Tusc. 1, 12, 26:

    apud eosdem (censores), qui magistratu abierint, edant et exponant, quid in magistratu gesserint,

    id. Leg. 3, 20, 47:

    ex memoria alicui quid senatus censuerit,

    id. Cat. 3, 6, 13:

    ab initio, res quemadmodum gesta sit,

    id. Rosc. Am. 5, 14; id. Rep. 1, 26; cf.:

    hoc de quo modo exposuit Antonius,

    id. de Or. 1, 22, 102; id. Fam. 1, 9, 10:

    expone nunc de reprehendendo,

    id. Part. Or. 12, 44.—In abl. neutr. absol.:

    Caesar contione advocata... exposito, quid iniquitas loci posset, etc.,

    Caes. B. G. 7, 52, 2 Oud.; so,

    exposito quod nuntiatum erat,

    Curt. 4, 13:

    quasi gesta bello expositurus,

    Tac. A. 15, 72: summum bonum exposuit vacuitatem doloris, i. q. definivit, be defined, Cic. Fin. 5, 5, 14 Madv.; cf. ib. 5, 8, 22; and, expositio, ib. § 21.—Hence, expŏsĭtus, a, um, P. a., qs. publicly set out; hence, open, free, accessible.
    A.
    Lit.:

    limen,

    Stat. S. 1, 2, 24:

    census,

    open to all, id. ib. 2, 2, 152:

    numen (with nulli negatum),

    Luc. 5, 103; cf.:

    (homo) obvius et expositus,

    Plin. Ep. 1, 10, 2.—As subst.: ex-pŏsĭta, ōrum, n., the open parts, those exposed to view:

    frontem ejus tantum novi et exposita, quae ostendit etiam transeuntibus,

    Sen. Ep. 55, 6.—
    B.
    Trop.
    1.
    Accessible, affable:

    mores,

    Stat. S. 5, 3, 246.—
    2.
    Of authors, intelligible, lucid:

    optimos quidem, sed tamen eorum candidissimum quemque et maxime expositum velim,

    Quint. 2, 5, 19.—
    3.
    In a bad sense, common, vulgar:

    qui nihil expositum soleat deducere, etc.,

    Juv. 7, 54.— Adv.: expŏ-sĭte, plainly, clearly:

    non exposite et aperte ostendere, sed reconditā significatione,

    Gell. 3, 2, 14.

    Lewis & Short latin dictionary > exposita

  • 75 exprimo

    ex-prĭmo, pressi, pressum, 3, v. a. [premo], to press or squeeze out, to force out (class.).
    I.
    Lit.:

    oleum ex malobathro,

    Plin. 12, 26, 59, § 129:

    sucum expresso semini,

    id. 20, 1, 2, § 3:

    sucum flore,

    id. 21, 19, 74, § 127:

    sucum radici,

    id. 27, 13, 109, § 136; cf.: vinum palmis, oleum sesamae (dat.), id. 6, 28, 32, § 161:

    oleum amygdalis,

    id. 13, 1, 2, § 8:

    sudorem de corpore,

    Lucr. 5, 487:

    lacrimulam oculos terendo,

    Ter. Eun. 1, 1, 23:

    si nubium conflictu ardor expressus se emiserit, id esse fulmen,

    Cic. Div. 2, 19, 44:

    liquorem per densa foramina (cribri),

    Ov. M. 12, 438; cf.:

    aquam in altum,

    Plin. 31, 3, 23, § 39:

    aquam in altitudinem,

    Vitr. 8, 7:

    quantum has (turres) quotidianus agger expresserat,

    had carried up, raised, Caes. B. G. 7, 22, 4 Oud.:

    pecuniam alicui,

    Suet. Oth. 5; id. Vesp. 4.—
    B.
    Transf.
    1.
    With an object denoting that out of which something is pressed or squeezed, to press, squeeze, wring:

    spongiam ex oleo vel aceto,

    Cels. 5, 24 med.:

    lanam ex vino vel aceto,

    Plin. 29, 2, 9, § 31; cf.:

    Venus madidas exprimit imbre comas,

    Ov. A. A. 3, 224:

    spongiae expressae inter duas tabulas,

    Plin. 31, 11, 47, § 128:

    oleam,

    id. 12, 27, 60, § 130:

    folia rosae,

    id. 21, 18, 73, § 122:

    tuberculum,

    id. 11, 11, 12, § 29.—
    2.
    To form by pressure, to represent, form, model, portray, express (mostly poet. and in postAug. prose;

    freq. in the elder Pliny): (faber) et ungues exprimet et molles imitabitur aere capillos,

    Hor. A. P. 33; cf.:

    alicujus furorem... verecundiae ruborem,

    Plin. 34, 14, 40, § 140:

    expressa in cera ex anulo imago,

    Plaut. Ps. 1, 1, 54:

    imaginem hominis gypso e facie ipsa,

    Plin. 35, 12, 44, § 153; cf.:

    effigiem de signis,

    id. ib.:

    optime Herculem Delphis et Alexandrum, etc.,

    id. 34, 8, 19, § 66 et saep.:

    vestis stricta et singulos artus exprimens,

    exhibiting, showing, Tac. G. 17:

    pulcher aspectu sit athleta, cujus lacertos exercitatio expressit,

    has well developed, made muscular, Quint. 8, 3, 10.
    II.
    Trop.
    A.
    To squeeze or wring out, to extort, wrest, elicit: lex, quam ex natura ipsa arripuimus, hausimus, expressimus, qs. pressed out, Cic. Mil. 4, 10:

    utilitas expressit nomina rerum,

    has imposed, Lucr. 5, 1029: cf.:

    cum ab iis saepius quaereret, neque ullam omnino vocem exprimere posset,

    Caes. B. G. 1, 32, 3:

    expressa est Romanis necessitas obsides dandi,

    Liv. 2, 13, 4:

    confessionem concessi maris hosti,

    id. 37, 31, 5:

    confessionem cruciatu,

    Suet. Galb. 10:

    deditionem ultimā necessitate,

    Liv. 8, 2, 6:

    pecunia vi expressa et coacta,

    Cic. Verr. 2, 2, 69, § 165:

    tu si tuis blanditiis a Sicyoniis nummulorum aliquid expresseris,

    Cic. Att. 1, 19, 9:

    risum magis quam gemitum,

    Plin. Ep. 4, 7, 7 et saep.—With ut:

    expressi, ut conficere se tabulas negaret,

    have constrained, Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    expressit, ut polliceretur,

    Curt. 6, 7. —
    B.
    Transf. (acc. to I. B. 2.), to imitate, copy, represent, to portray, describe, express, esp. in words (cf. reddo):

    cum magnitudine animi tum liberalitate vitam patris et consuetudinem expresserit,

    i. e. imitated, Cic. Rab. Post. 2, 4:

    lex expressa ad naturam,

    id. Leg. 2, 5, 13:

    vitia imitatione ex aliquo expressa,

    id. de Or. 3, 12, 47:

    rem ante oculos ponit, cum exprimit omnia perspicue, ut res prope dicam manu tentari possit,

    Auct. Her. 4, 40, 62; cf. id. ib. §

    63: hanc speciem Pasiteles caelavit argento et noster expressit Archias versibus,

    Cic. Div. 1, 36, 79:

    mores alicujus oratione,

    id. de Or. 2, 43, 184:

    multas nobis imagines fortissimorum virorum expressas scriptores Graeci et Latini reliquerunt,

    id. Arch. 6, 14; cf. id. ib. 12, 30:

    in Platonis libris omnibus fere Socrates exprimitur,

    id. de Or. 3, 4, 15: Mithridaticum bellum magnum atque difficile totum ab hoc expressum est, depicted to the life, id. Arch. 9, 21; cf.:

    ut Euryalum exprimat infans,

    may resemble, Juv. 6, 81.—With rel.-clause as object:

    diligenter, quae vis subjecta sit vocibus,

    id. Fin. 2, 2, 6:

    exprimere non possum, quanto sim gaudio affectus,

    tell, express, Plin. Ep. 5, 15, 2; Vell. 2, 124, 1:

    verbis exprimere quid quis sentiat,

    Plin. Ep. 5, 16, 7:

    quod exprimere dicendo sensa possumus,

    Cic. de Or. 1, 8, 32:

    mores in scriptis exprimere,

    Suet. Vit. Ter. 4.—Of translating into another language, to render, translate:

    si modo id exprimere Latine potuero,

    Cic. Rep. 1, 43; cf. id. ib. 1, 44: katalêpsin, verbum e verbo exprimentes comprehensionem dicemus, id. Ac. 2, 10, 31:

    nec tamen exprimi verbum e verbo necesse erit,

    id. Fin. 3, 4, 15; cf.:

    verbum de verbo expressum extulit,

    Ter. Ad. prol. 11:

    fabellae Latinae ad verbum de Graecis expressae,

    Cic. Fin. 1, 2, 4; Plin. Ep. 4, 18, 1.—Of words, to pronounce, utter:

    nolo exprimi litteras putidius nolo obscurari neglegentius,

    with affected distinctness, Cic. de Or. 3, 11, 41:

    verba,

    Quint. 1, 2, 6; 9, 4, 10; 40 al.—Rarely of a personal object:

    oratorem imitando effingere atque exprimere,

    Cic. de Or. 2, 22, 90:

    moderatorem rei publicae nostris libris diligenter expressimus,

    id. Att. 8, 11, 1.—Hence, expressus, a, um, P. a., clearly exhibited, prominent, distinct, visible, manifest, clear, plain, express (syn. solidus, opp. adumbratus).
    A.
    Lit.:

    species deorum, quae nihil concreti habeat, nihil solidi, nihil expressi, nihil eminentis,

    Cic. N. D. 1, 27, 75; cf.:

    litterae lituraeque omnes assimulatae, expressae,

    id. Verr. 2, 2, 77, § 189:

    corpora lacertis expressa,

    powerful, muscular, Quint. 8 praef. §

    19: protinus omnibus membris, expressus infans,

    fully formed, id. 2, 4, 6.—
    B.
    Trop.
    1.
    In gen.:

    habuit Catilina permulta maximarum non expressa signa, sed adumbrata virtutum,

    Cic. Cael. 5, 12; cf.:

    est gloria solida quaedam res et expressa, non adumbrata,

    id. Tusc. 3, 2, 3 (v. Madv. ad Cic. Fin. 5, 22, 62, p. 723 sq.):

    indicia solida et expressa,

    id. Planc. 12; cf.:

    veri juris germanaeque justitiae solida et expressa effigies,

    id. Off. 3, 17, 69:

    expressa sceleris vestigia,

    id. Rosc. Am. 22, 62:

    expressiora et illustriora,

    id. Fam. 1, 7, 9; cf. Plin. Ep. 5, 15, 3; and:

    quid expressius atque signatius in hanc causam?

    Tert. Res. Carn. 3.—
    2.
    Expressa carmina Battiadae, translated, Cat. 65, 16.—Of distinct pronunciation:

    vitia oris emendet, ut expressa sint verba, ut suis quaeque litterae sonis enuntientur,

    Quint. 1, 11, 4:

    expressior sermo,

    id. 1, 1, 37:

    expressior loquacitas generi picarum est,

    Plin. 10, 42, 59, § 118. —In a bad sense, of a too emphatic, affected pronunciation: sonus erat dulcis: litterae neque expressae neque oppressae, ne aut obscurum esset aut putidum, Cic Off. 1, 37, 133.—Hence, adv.: expressē.
    * 1.
    Lit., with pressure, strongly:

    artus expressius fricare,

    Scrib. Comp. 198.—
    2.
    Trop., expressly, distinctly, clearly:

    conscripta exempla,

    Auct. Her. 4, 7, 10:

    quod ipsum expressius Hesiodus hoc versu significavit,

    Col. 11, 1, 29.—Of pronunciation, distinctly:

    ut ea (R littera) a nullo expressius efferretur,

    Val. Max. 8, 7, 1 ext.

    Lewis & Short latin dictionary > exprimo

  • 76 usurpo

    usurpo, āvi, ātum, 1, v. a. [perh. contr. from usu rapio, to seize to one's own use], to take into use; to make use of; to use, employ, apply, practise, exercise, enjoy (class.; cf. utor).
    I.
    In gen.:

    inter novam rem verbum usurpabo vetus,

    Plaut. Cist. 2, 1, 29:

    nomen tantum virtutis usurpas: quid ipsa valeat, ignoras,

    Cic. Par. 2, 17:

    at quam crebro usurpat Et consul, et Antonius!

    id. Phil. 2, 28, 70; cf.:

    praeclare est hoc usurpatum a doctissimis,

    id. Par. 5, 1, 33:

    peregrinae condicionis homines vetuit usurpare Romana nomina, duntaxat gentilicia,

    Suet. Claud. 25: o barathrum! ubi nunc es? ut ego te usurpem lubens! I would occupy thee ( cast myself into thee), Plaut. Bacch. 1, 2, 41:

    hoc genus poenae saepe in improbos cives hac in re publicā esse usurpatum recordatur,

    Cic. Cat. 4, 4, 7:

    conclusio, quā credo usuros veteres illos fuisse, si jam nota atque usurpata res esset,

    id. Or. 51, 169:

    id nunc jure imperii nostri quotannis usurpatum,

    id. Verr. 2, 5, 20, § 51; consolationes, a sapientissimis viris usurpatae, id. Fam. 5, 16, 3:

    paucas tribus ad usurpandam libertatem vocare,

    id. Agr. 2, 7, 17:

    officium, quod semper usurpavi,

    id. Lael. 2, 8:

    quis est, qui C. Fabricii, M'. Curii non um caritate aliquā benevolentiae memoriam usurpet?

    who does not cherish the memory of, id. ib. 8, 28:

    nec patrum nec avorum memoriā quemquam id jus usurpasse,

    Liv. 27, 8, 9:

    solita munia,

    Tac. H. 4, 49 fin.:

    modo comitatem et temperantiam, saepius violentiam ac libidines usurpans,

    id. A. 11, 16:

    otium post labores,

    id. ib. 14, 55:

    nec puduit has vestis usurpare etiam viros,

    Plin. 11, 23, 27, § 78:

    sibi quisque dominorum usurpat servitutem,

    Dig. 8, 6, 6, § 1.—With de:

    sed de hoc post erit usurpandum, cum de poëtis dicemus,

    Varr. L. L. 6, § 52 Müll.— Impers.: usurpatum est, it is usual, customary; with a foll. ut, Dig. 50, 13, 1, § 6: quod in quibusdam provinciis usurpatur, Co. 2, 2, 22.—
    II.
    In partic.
    A.
    Aliquid oculis, auribus, etc., to take possession or cognizance of, i. e. to perceive, observe, etc., through the senses (ante-class.):

    nec calidos aestus tuimur, nec frigora quimus Usurpare oculis,

    Lucr. 1, 301:

    advenio ex Seleuciā, Macedoniā atque Arabiā, Quas ego neque oculis neque pedibus umquam usurpavi meis,

    I have never seen nor set foot in, Plaut. Trin. 4, 2, 4:

    aliquid sensibus,

    Lucr. 4, 975:

    unde meae usurpant aures sonitum?

    Plaut. Cas. 3, 5, 9.—
    B.
    In jurid. lang., to get possession of, to acquire, obtain a thing:

    amissam possessionem ex jure civili surculo defringendo,

    Cic. de Or. 3, 28, 110:

    nec interest is qui usurpaverit (possessionem) dominus sit, necne,

    Dig. 41, 3, 5:

    mercatores, qui de fundis fiscalibus mercari consuerunt, nullam immunitatem solvendi publici vectigalis usurpare possunt,

    ib. 39, 4, 9, § 8.— Abscl.: Mucium dicere solitum, lege non isse usurpatum mulierem, quae, cum Kal. Jan. apud virum matrimonii causā esse coepisset, a. d. IIII. Kal. Jan. sequentis usurpatum isset;

    non enim posse impleri trinoctium, quod abesse a viro usurpandi causa ex XII. tabulis deberet, because, unless absent from him at least three full days of the year, she became subject to him as his wife by prescription,

    Gell. 3, 2, 12 sq. Weiss (Herz. legi: non esse usurpatam mulierem); cf. Macr. S. 1, 3, 9; Serv. ad Verg. G. 1, 31; Gai Inst. 1, 111; Gell. 18, 6, 8 sq.—
    2.
    To assume or appropriate unlawfully, to usurp (not ante-Aug.):

    civitatem Romanam usurpantes securi percussit,

    Suet. Claud. 25:

    dominium totius loci,

    Cod. Just. 8, 10, 8:

    cognomina,

    Plin. 35, 10, 36, § 71:

    illicitum collegium,

    Dig. 47, 22, 2:

    cujus jus tyranni quaque usurparunt,

    Liv. 34, 32, 2:

    alienam possessionem,

    id. 33, 40, 5:

    possessionem Armeniae,

    Tac. A. 14, 26.—
    C.
    To make use of or be acquainted with under any name, i. e. to name or call, to speak of habitually, adopt, assume in words or speech (cf. nuncupo):

    Jovem atque Junonem, reliquos, quos fratres inter se agnatosque usurpari atque appellari videmus,

    Cic. Univ. 11:

    soleo saepe ante oculos ponere idque libenter crebris usurpare sermonibus, omnis posse, etc.,

    id. Marcell. 2, 5:

    Graecum verbum usurpavi,

    id. Phil. 1, 1, 1:

    admonet saepe usurpatae Dionysi tyranni vocis, quā, etc.,

    Liv. 24, 22, 8:

    saepe eum usurpasse vocem, multo miserius seni exilium esse,

    id. 2, 40, 11:

    tabulata instituenda sunt: hoc enim nomine usurpant agricolae ramos truncosque prominentes,

    Col. 5, 6, 11:

    C. Laelius, is, qui Sapiens usurpatur,

    Cic. Off. 2, 11, 40; Vulg. Deut. 5, 11:

    cum hoc decere... quod semper usurpamus in omnibus dictis et factis..cum hoc, inquam, decere dicimus,

    speak of, insist on, Cic. Or. 22, 73.

    Lewis & Short latin dictionary > usurpo

  • 77 pono

    pōno, posuī (posīvī), positum, ere
    1)
    а) класть (aliquid in mensā Naev; finem vitae T)
    p. aliquid in manu Pt — вручать что-л. кому-л.
    б) ставить, размещать ( sellam in foro C); выстраивать ( pedĭtes post equĭtes L); разбивать, располагать (castra in colle Cs; Roma in montibus posita C)
    p. aliquid in conspectu и ante oculos C — показать что-л. воочию (наглядно)
    в) ставить на стол, подавать (pocula V, QC); запечатлевать ( oscula in labellis Prp)
    2) бросать, кидать ( aliquid in flammam O); бросать, опускать ( ancoras L)
    3) сажать ( arborera H); сеять ( semina V)
    5) вкладывать, помещать ( pecuniam in praedio C)
    6) употреблять, использовать, распоряжаться (p. otia recte H); обращать, прилагать ( omnem curam in salute patriae C)
    7) складывать, сдавать на хранение ( testamentum in aerario Cs)
    8) делать ставку, ставить ( в игре или пари) ( aliquid Pl)
    9) назначать, устанавливать, обещать (praemium Sl, L)
    10) издавать ( leges C); придавать, давать (nomen alicui C etc.); определять ( alicui poenam C)
    p. de quo quis audire vellet C — предложить тему, которую желательно было бы сделать предметом лекции
    11) укладывать, приводить в порядок, причёсывать (comas, capillos O)
    13) опускать ( caput H); преклонять (genua O, QC etc.)
    14) возлагать, надевать ( coronam in caput AG — ср. 19.)
    15)
    а) жертвовать, посвящать богам (ex praedā tripodem Delphis Nep)
    se p. totum in aliquā re Cцеликом отдаться чему-л
    б) приносить, давать ( vota Prp)
    16) расставлять, располагать, дислоцировать ( duas legiones in aliquā regione Cs); выставлять ( vigilias Sl); приставлять ( alicui custodem C); помещать, переносить ( aliquem in caelo Just); переводить ( aliquem Thebis H); назначать ( Numĭdis imperatorem Sl)
    17)
    а) воздвигать (alicujus slatuam Nep; templa Jovi V); строить, устраивать (insidias contra aliquem C, Cs); основывать, сооружать, строить (aram L; urbem V)
    Tibur Argeo positum colono H — Тибур, заложенный аргосскими поселенцами
    19) сбрасывать с себя, скидывать, снимать (vestem C; coronam luctus gratiā C — ср. 14.; praetextam puerīlem T); откладывать ( librum de manibus C)
    20)
    а) обрезывать ( ungues H); сбривать ( barbam Su); терять ( vires V); ронять ( frondes V); складывать (arma C etc.); откладывать в сторону ( iracunda fulmina H); отбрасывать прочь (curas L etc.; metum O)
    б) утрачивать, отдавать (vitam C etc.; spem Pl); заканчивать, прекращать ( bellum Sl)
    21) производить на свет, рожать ( utĕri onus O)
    22) успокаивать, унимать (magnos morūs Prp; freta H); униматься, утихать (venti ponunt V, O, AG)
    23)
    а) возлагать ( omnem spem in aliquā re Cs); полагать, считать, рассматривать (aliquem primum Nep; aliquid in mălis C)
    p. aliquid inter munĕra naturae J — относить что-л. к числу даров природы
    б) (пред)полагать (hoc posito atque concesso C)
    aliquod pretium alicui rei p. Sen — придавать чему-л. какую то цену, в какой-то мере дорожить чём-л
    в) подвергать (aliquid in dubio L; caput periculo Pl); вменять ( aliquid in laude alicujus C); включать ( aliquem inter vatum choros H); утверждать, высказывать ( aliquid pro certo Cs)
    г) выдвигать (quaestionem L, Ph, Sen)

    Латинско-русский словарь > pono

  • 78 asto

    a-sto (ad-sto), stitī, āre, I) bei etw. od. jmd. stehen, stehen bleiben, sich hinstellen, A) im allg.: age asta; mane, audi, Pacuv. fr.: asta et Athenas contempla, Enn. fr.: asta, ut consuetus es puer olim, Plaut.: erus stupidus astat, Turpil. fr.: astante atque audiente Italiā totā, Cic.: astante et inspectante ipso, Caes.: super astantium manibus in murum attollitur, Sall. fr.: ast. arrectis auribus, Verg.: ast. hic, Ter.: ad id, Liv.: ast. alci, Plaut.: confidenter alci contra, Plaut.: portis, Verg.: mensae inter copreas, Suet.: ante aedes, Plaut.: cum patre, Ter.: ante oculos, Verg.: iuxta genitorem, Verg.: pro foribus, Suet.: v. Lebl., arduus in moenibus astans (v. trojanischen Pferde), Verg.: sedes relictae astant, stehen verlassen da, Verg.: mihi caeruleus supra caput astitit imber, Verg.: poet. übtr., certa quidem finis vitae mortalibus astat, steht bevor, Lucr. 3, 1076: astante ope barbaricā, noch stand, dauerte, Enn. tr. 120 (83). – / ast. illum locum, Prisc. 18, 208; aber Plin. pan. 23, 2 jetzt Keil te artaret. – B) insbes.: a) ( wie assum) jmdm. ratend, helfend zur Seite stehen, Plaut. Amph. 993: dum adsto advocatus quoidam cognato meo, Plaut. Cas. 567. – b) dienend dastehen, aufwarten, tibi servi multi ad mensam astant, Naev. com. 26. – II) aufrecht-, aufgerichtet stehen, ego miser vix adsto prae formidine, halte mich kaum auf den Beinen, Plaut. capt. 637: cave ne cadas; asta, Plaut. most. 324: v. Lebl., squamae astantes, emporstehend, zu Berge stehend, Verg. georg. 3, 545. – / Perf. Conj. astasint (astassint) = astiterint, Paul. ex Fest. 26, 3: Supin. astatum od. astitum nach Prisc. 9, 38; dah. Part. Fut. act. astiturus, Aemil. Porcina b. Prisc. 9, 38.

    lateinisch-deutsches > asto

  • 79 attineo

    at-tineo (ad-tineo), tinuī, tentum, ēre (ad u. teneo), I) v. tr. festhalten, aufhalten, zurück-, innehalten, 1) eig.: nunc eandem (pallam) ante oculos attines, hältst sie fest in der Hand vor meinen Augen, Plaut.: nunc iam cultrum attinet, hat er schon das Messer fest in der Hand, Plaut.: att. prensam dextram vi, Tac.: alqm castris, carcere, publicā custodiā, Tac.: ut perpetuis quibusdam vinculis vinctus attineatur, Fronto: signatum argentum fisco vel aerario attinetur, Tac.: valetudine infensā domi attineri, Tac.: ita me vadatum amore vinctumque attines, Plaut. – 2) übtr.: a) aufhalten, festhalten, ita med attinuit, ita detinuit, Plaut. Men. 589: nos in sollicitudine, fort u. fort in Unruhe erhalten, Sall. hist. fr. 1, 48 (51), 6: simul Romanum et Numidam spe pacis, mit Friedenshoffnungen hinhalten, Sall. Iug. 108, 3. – b) als Besitz festhalten, nicht aus den Händen lassen, behaupten, magnos dominatus, Poëta b. Cic. or. 157: ripam Danuvii, Tac. ann. 4, 5. – c) geistig festhalten, fesseln, formam huius morem virtus hic animum attinere hic tuum, Plaut. mil. 1327: sed me Caesaris oratio uncis unguibus attinet, Fronto ad M. Caes. 1, 9. p. 21 M. = ep. Graec. 6. p. 253, 6 N. – II) v. intr. nach etwas hinhalten, sich hinerstrecken, 1) in lokaler Hinsicht, qui in Europa sunt (Scythae) a laevo Thraciae latere ad Borysthenem atque inde ad Tanaim... rectā plagā attinent, Curt. 6, 2 (6), 13. – 2) übtr., sich worauf erstrecken, nur in der dritten Pers., α) alqd attinet ad alqm od. ad alqd, es erstreckt sich etw. auf einen Ggstd., es geht etw. eine Pers. od. Sache an, betrifft od. berührt sie, macht ihr etwas aus, ist von Belang für sie, hat Einfluß auf sie, quid id ad vos attinet? Cato fr.: iamne me vis dicere id quod ad te attinet? Ter.: cetera, quae ad somnum, cibi desiderium, febrem, puris colorem attinent, Cels.: cetera, quae ad colendam vitem attinebunt, Cic.: oft in der Wendung quod attinet ad alqm od. ad alqd, was anlangt, was betrifft den u. den, das u. das, zB. ut aibat de eius consilio sese velle facere quod ad hanc rem attinet, Ter.: nam ego, quod ad me attinet, nolim, Cato fr.: quod ad sese attineat, Cato fr.: qui omnes, quod ad me attinet (meinetwegen), vellem viverent, Cic.: quod ad me attinet, ipse hoc bustum ante non videram, Curt.: id quod ad me nihil attinet, für mich von keinem Belang, mir gleichgültig ist, Cic. – β) bl. alqd attinet od. attinet m. folg. Subjektssatz (Infin. od. Acc. od. Infin.), es kommt darauf an, gehört zur Sache, es liegt daran, macht etwas (nichts) aus, ist von Belang, ist zweckmäßig, es hilft, immer m. vorhergeh. Negation (nihil, non, neque) od. in negativen Fragesätzen (s. Seyffert Cic. Lael. 39. p. 280), eā re non venit, quia nihil attinuit, Cic.: illi ea conquisiverunt, quae nihil attinebant, Cornif. rhet.: neque enim attinet, es gehört nicht hierher, Quint. – sin autem eos non probabat, quid attinuit cum iis, quibus re concinebat, verbis discrepare? Cic.: nec victoribus mitti attinere puto, Liv.: dici plura non attinet, Curt.: neque quemquam attinebat id recusare, Cic.: nihil attinet me plura scribere, Cic.: u. quorsum attinet m. folg. Infin., Val. Max. 4, 4 pr.

    lateinisch-deutsches > attineo

  • 80 oppidum

    oppidum, ī, n. ( aus *op-pedum; vgl. griech. πέδον, Grund, Boden), jeder umfriedigte Raum; dah. I) (altlat.) die Schranken des Zirkus, Naev. b. Varro LL. 5, 153. – II) als fester Sitz, fester Punkt, fester Platz = a) die Stadt als Aufenthaltsort, Wohnplatz, opp. Genabum, Caes.: opp. Mitylene, Vitr.: antiquum opulentum opp., Enn. fr.: opp. maritimum, Liv.: novum Gallorum opp., Liv.: opp. parvulum, Curt.: opp. pervetus in Sicilia, Cic.: libera ac foederata oppida, Suet:: oppidum aedificare, Liv.: post me erat Aegina, ante me Megara, dextrā Piraeus, sinistrā Corinthus; quae oppida quodam tempore florentissima fuerunt, nunc prostrata ac diruta ante oculos iacent, Sulp. in Cic. ep.: cum uno loco tot oppidûm cadavera proiecta iacent, Sulp. in Cic. ep.: sanguine per triduum in oppido (in der St. = in Rom) pluisse, Liv.: urbe oppidove (aus Rom od. einer Landstadt) egressus, Suet. – mit Genet. des Städtenamens (wie ἄστυ), in oppido Antiochiae, Cic. ad Att. 5, 18, 1. – Plur. oppida, dichterisch = die Prachtgebäude der Stadt, die Staatsgebäude, Hor. carm. 2, 15, 18. – b) ein verschanzter Wald bei den Britanniern, Caes. b. G. 5, 21, 3. – / Genet. Plur. oppidûm, Sulp. in Cic. ep. 4, 5, 4.

    lateinisch-deutsches > oppidum

См. также в других словарях:

  • judex ante oculos aequitatem semper habere debet — /juwdeks asntiy okyalows iykwateytam sempar habiriy debat/ A judge ought always to have equity before his eyes …   Black's law dictionary

  • judex ante oculos aequitatem semper habere debet — /juwdeks asntiy okyalows iykwateytam sempar habiriy debat/ A judge ought always to have equity before his eyes …   Black's law dictionary

  • Judex ante oculos aequitatem semper habere debet — A judge ought always to have equity before his eyes …   Ballentine's law dictionary

  • Ad oculos — Lateinische Phrasen   A B C D E F G H I L M N O P …   Deutsch Wikipedia

  • Ad oculos demonstrieren — Lateinische Phrasen   A B C D E F G H I L M N O P …   Deutsch Wikipedia

  • ad oculos — {{#}}{{LM A00692}}{{〓}} {{[}}ad oculos{{]}} {{■}}(lat.){{□}} {{《}}▍ loc.adv.{{》}} Ante la vista: • No me creí lo que me decía hasta que no lo tuve ad oculos.{{○}} {{★}}{{\}}PRONUNCIACIÓN:{{/}} [ad ókulos]. {{★}}{{\}}ORTOGRAFÍA:{{/}} Por ser un… …   Diccionario de uso del español actual con sinónimos y antónimos

  • devant — Devant, quasi Deante, que le Portugais dit Diante, et le Castillan Delante, pro Ante. Interponitur autem u, ad vitandum hiatum. Comme fait aussi l Italien, disant, Devante et devanti. Devant quelqu un, Ante aliquem. Devant moy, Ante oculos, Coram …   Thresor de la langue françoyse

  • Auge — 1. Ab Auge, ab Herz. (Luzern.) 2. Als das aug erfüllet, so ist dem bauch genug gethan. – Henisch, 152. 3. An den Augen sieht man, was einer ist und was er kann. 4. An den augen tevblein vnd in den hertzen tevflein. – Trymberg, Renner, um das Jahr …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

  • LANX — an a λαγχάνω, sortior, partem capio, κληρῶ, varia significat, uti vidimus supra, in voce Lances. Sed et vas sacrificale denotare, habes apud Martin. Lexic. Philol. quem vide, ut et infra, in voce Satura. Addam hîc saltem aliquid, de Furto per… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Legio XV Primigenia — Sestercio emitido en Roma en 37 38 con el retrato y titulatura imperial de Calígula, creador de la Legio XV Primigenia Activa Desde 39 hasta 70 …   Wikipedia Español

  • Celtic Rite — The term Celtic Rite is generally, but rather indefinitely, applied to the various rites used in Great Britain, Ireland, perhaps in Brittany, and sporadically in Northern Iberia, and in the monasteries which resulted from the Irish missions of St …   Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»