-
1 रथचर्या
-
2 रथचर्षण
-
3 रथचर्षणि
-
4 रथ
rátha1) m. (4. ṛi) « goer», a chariot, car, esp. a two-wheeled war-chariot (lighter andﾠ swifter than the anas q.v.), any vehicle orﾠ equipage orﾠ carriage (applied alsoﾠ to the vehicles of the gods), waggon, cart RV. etc. etc. (ifc. f. ā);
a warrior, hero, champion MBh. Kathās. BhP. ;
the body L. ;
a limb, member, part L. ;
Calamus Rotang L. ;
Dalbergia Ougeinensis L. ;
= paurusha L. ;
(ī) f. a small carriage orﾠ waggon, cart Ṡiṡ. ;
ratha
affection, love (cf. next). - 2
- रथकट्या
- रथकड्या
- रथकर
- रथकल्पक
- रथकाम्य
- रथकाय
- रथकार
- रथकारक
- रथकुटुम्ब
- रथकुटुम्बिक
- रथकुटुम्बिन्
- रथकूबर
- रथकृच्छ्र
- रथकृत्
- रथकृत्स्न
- रथकेतु
- रथक्रान्त
- रथक्रीत
- रथक्षय
- रथक्षोभ
- रथगणक
- रथगर्भक
- रथगुप्ति
- रथगृत्स
- रथगोपन
- रथग्रन्थि
- रथघोष
- रथचक्र
- रथचरण
- रथचर्या
- रथचर्षण
- रथचर्षणि
- रथचित्र
- रथजङ्घा
- रथजित्
- रथजूति
- रथज्ञान
- रथज्वर
- रथतुर्
- रथदानविधि
- रथदारु
- रथदुर्ग
- रथद्रु
- रथद्रुम
- रथधुर्
- रथधुर्य
- रथनाभि
- रथनिर्घोष
- रथनिर्ह्राद
- रथनिस्वन
- रथनीड
- रथनेमि
- रथंतर
- रथपथ
- रथपद
- रथपद्धति
- रथपर्याय
- रथपाद
- रथपुंगव
- रथप्रतिष्ठाविधि
- रथप्रष्ठ
- रथप्रा
- रथप्रोत
- रथप्रोष्ठ
- रथप्सा
- रथबन्ध
- रथभङ्ग
- रथभृत्
- रथमण्डल
- रथमध्य
- रथमहोत्सव
- रथमार्ग
- रथमित्र
- रथमुख
- रथयातक
- रथयात्रा
- रथयान
- रथयावन्
- रथयुग
- रथयुज्
- रथयुद्ध
- रथयूथ
- रथयोग
- रथयोजक
- रथयोध
- रथरश्मि
- रथराज
- रथरेणु
- रथरेष
- रथलक्षण
- रथवंश
- रथवत्
- रथवर
- रथवर्त्मन्
- रथवारक
- रथवाह
- रथवाहक
- रथवाहण
- रथवाहन
- रथविज्ञान
- रथविद्या
- रथविमोचन
- रथवीति
- रथवीथी
- रथवृत्
- रथवेग
- रथव्रज
- रथव्रात
- रथशक्ति
- रथशाला
- रथशिक्षा
- रथशिरस्
- रथशीर्ष
- रथश्रेणि
- रथसङ्ग
- रथसत्तम
- रथसप्तमी
- रथसारथि
- रथसूत्र
- रथस्थ
- रथस्पति
- रथस्पष्ट
- रथस्पृश्
- रथस्वन
-
5 रथः _rathḥ
रथः [रम्यतेनेन अत्र वा, रम्-कथन्; cf. Uṇ.2.2]1 A carriage, chariot, car, vehicle; especially, a war-chariot.-2 A hero (for रथिन्); अपवातेषु पार्येषु त्रयस्ते$भावञ् रथाः Mb.1.2.92.-3 A foot.-4 A limb, part, member.-5 The body; cf. आत्मानं रथिनं विद्धि शरीरं रथमेव तु Kaṭh. 1.3.3.-6 A reed.-7 Pleasure, delight.-Comp. -अक्षः 1 a carriage-axle.-2 a measure of length (= 14 aṅgulas).-अङ्गम् 1 any part of a carriage.-2 particularly, the wheels of a carriage; रथो रथाङ्गध्वनिना विजज्ञे R.7.41; Ś.7.1.-3 a discus, especially of Viṣṇu; चक्रधर इति रथाङ्गमदः सततं विभर्षि भुवनेषु रूढये Śi.15.26.-4 a potter's wheel. (-ङ्गः) the ruddy goose. ˚आह्वयः, ˚आह्वानः, ˚नामकः, ˚नामन् m. the ruddy goose (चक्रवाक); रथाङ्गनामन् वियुतो रथाङ्गश्रोणिबिम्बया । अयं त्वां पृच्छति रथी मनोरथशतैर्वृतः ॥ V.4. 18; Ku.3.37; R.3.24; रथाङ्गाह्वानानां भवति विधुरम् Udb.; (the male bird is said by poets to be separated from the female at night, and to be united at sun-rise). ˚पाणिः N. of Viṣṇu; रथाङ्गपाणेः पटलेन रोचिषा Śi.1.21; दुरन्तवीर्यस्य रथाङ्गपाणेः Bhāg.-अभ्रः a reed cane.-अर्थकः a small carriage.-अश्वः a carriage-horse-आयुधकः a kind of bow.-आरोहः one who fights from a chariot.-ईशः a warrior fighting from a chariot.-ईषा, -शा the pole of a carriage; रथेषाश्च रथेषाभिः... संगतैः सहिताः Mb.6.46.5.-उडुपः, -पम् the body of a chariot.-उद्वहः, -उपस्थः the seat of a chariot, the driving-box; रथोपस्थ उपाविशत् Bg.1.47.-कट्या, -कड्या an assem- blage of chariots.-कल्पकः an officer who is in charge of a king's chariots.-करः, -कारः 1 a coachbuilder, carpenter, wheel-wright; रथकारः स्वकां भार्यां सजारां शिरसा- वहत् Pt.4.54.-2 N. of a caste called सौधन्वन (q. v.); तस्मादत्रैवर्णिको रथकारः ŚB. on MS.6.6.47; परिशेषाद- त्रैवर्णिको रथकारः स्यात् ŚB. on MS.6.1.44. ˚न्यायः The rule according to which the रूढ अर्थ is stronger than the यौगिक अर्थ; cf. योगाद्रूढिर्बलीयसी. This is discussed and established in connection with the word रथकार by Jai- mini and शबर in MS.6.1.44-5.-सुटुम्बिकः, -कुटुम्बिन् m. a charioteer, coachman.-कूबरः, -रम् the pole or shaft of a carriage; कूबरा रथकूबरैः... संगतैः सहिताः Mb.6. 46.5.-केतुः the flag of a chariot.-क्षोभः the jolting of a chariot; रथक्षोभपरिश्रमम् R.1.58.-गणकः an officer who counts chariots.-गर्भकः a litter, palanquin.-गुप्तिः f. a fence of wood or iron with which a chariot is provided as a protection from collision.-घोषः the rat- tling of a chariot.-चरणः, -पादः 1 a chariot-wheel; धृतरथचरणो$भ्ययाच्चलद्गुः Bhāg.1.9.37; Dk.2.7.-2 the सुदर्शन wheel; रथाङ्गे चन्द्रार्कौ रथचरणपाणिः शर इति Śiva- mahimna 18.-2 the ruddy goose.-चर्या chariot-exercise, the use of a chariot, travelling by carriage; अनभ्यस्त- रथचर्याः U.5; सारथे रथचर्यासु सज्जो भव सुशिक्षितः Bm.1.684.-जङ्घा the hinder part of a chariot.-ज्वरः a crow.-दुर्गम् the throng of chariots.-धुर् f. the shaft or pole of a chariot.-नाभिः f. the nave of the wheel of a chariot; रथनाभिरिवाभिख्यायेत Ait. Up.2.4.5.-नीडः the inner part or seat of a chariot.-पुंगवः a chief or distinguished warrior.-बन्धः 1 the fastenings or har- ness of a chariot.-2 a league of warriors.-महोत्सवः, -यात्रा the solemn procession of an idol placed in a car (usually drawn by men).-मुखम् the forepart of a carriage.-युद्धम् 'a chariot-fight', a fight between combatants mounted on chariots.-योगः a team (of horses etc.) on a chariot; Bri. Up.-योजकः a chariot- eer, harnesser of a chariot.-वंशः a number of chariots.-वर्त्मन् n.,-वीथिः f. highway, main road.-वारकः son of a Śūdra and a Sairandhrī.-वाहः 1 a carriage- horse.-2 charioteer.-विज्ञानम्, -विद्या the art of driving chariots.-शक्तिः f. the staff which supports the banner of a war-chariot; रथशक्तिं मुमोचासौ दीप्तामग्नि- शिखामिव Mb.1.6.13.-शाला a coach-house, carriage- shed.-शास्त्रम्, -शिक्षा the art of driving a chariot, coachmanship.-सप्तमी the seventh day in the bright half of Māgha. -
6 अरण्यम् _araṇyam
अरण्यम् (sometimes) m. also, [अर्यते गम्यते शेषे वयसि ऋ-अर्तेर्निच्च Uṇ.3.12] A land neither cultivated nor grazed, a wilderness, forest, desert; प्रियानाशे कृत्स्नं किल जगदरण्यं हि भवति U.6.3; माता यस्य गृहे नास्ति भार्या चाप्रियवादिनी । अरण्यं तेन गन्तव्यं यथारण्यं तथा गृहम् ॥ Chāṇ. 44; तपःश्रद्धे ये ह्युपवसन्त्यरण्ये Muṇd.1.2.11. oft. used at first member of comp. in the sense of 'wild', 'grown or produced in forest'; ˚बीजम् wild seed; ˚कार्पासि, ˚कुलत्थिका; ˚कुसुम्भः &c; so ˚मार्जारः, ˚मूषकः.-2 A foreign or distant land; अरण्येषु जर्भुराणा चरन्ति Rv.1.163.11.-ण्यः N. of a plant कट्फल (Mar. कायफळ)-Comp. -अध्यक्षः headman or superintendent of a forest district; forest keeper or ranger.-अयनम्, -यानम् going into the forest, becoming a hermit; अथ यदरण्यायनमित्या- चक्षते ब्रह्मचर्यमेव तद् Ch. Up.8.5.3.-ओकस्, -सद् a.1 dwelling in woods, being in a forest; किंतु ˚सदोवयं अनभ्यस्त रथचर्याः U.5; वैक्लव्यं मम तावदीदृशमपि स्नेहादरण्यौकसः Ś. 4.6.-2 especially, one who has left his family and be- come an anchorite, forest-dweller.-कणा wild cumin seed (Mar. जिरें)-कदली wild plantain.-काण्डम् N. of the third book of the Rāmāyaṇa which embodies Rāmā's exploits in the course of his journey through the forests in company with Viśvāmitra.-गजः a wild elephant (not tamed).-गानम् N. of one of the four hymn-books of the Sāmaveda (to be chanted in the forest).-चटकः a wild sparrow.-चन्द्रिका (lit.) moonlight in a forest; (fig.) an ornament or decora- tion which is useless, or does not serve its purpose; just as moonlight in a forest is useless there being no human beings to view, enjoy and appreciate it, so is decoration when not viewed and appreciated by those for whom it is intended; thus Malli. on स्त्रीणां प्रियालोक- फलो हि वेषः Ku.7.22 remarks अन्यथा$रण्यचन्द्रिका स्यादिति भावः.-चर (˚ण्येचर also),-जीव a. wild, living in woods.-ज a. wild; ˚आर्द्रका wild ginger.-जीरम् wild cumin. (Mar. कडू जिरें).-दमनः N. of a plant.-द्वादशी, -व्रतम् N. of a ceremony performed on the 12th day of Mārgaśīrṣa.-धर्मः 1 wild state or usage, wild nature; तथारण्यधर्माद्वियोज्य ग्राम्यधर्मे नियोजितः Pt.1-2 the duties of a Vānaprastha or anchorite.-धान्यम्, -शालिः wild rice (नीवार).-नृपतिः, -राज् (ट्),-राजः 'lord of the woods', epithet of a lion or a tiger; so अरण्यानां पतिः.-पण्डितः [अरण्ये एव पण्डितः, न तु नगरादिषु जनसमाजेषु] 'wise in a forest'; (fig.) a foolish person (who can display his learning only in a forest where no one will hear him and correct his errors).-पर्वन् N. of the first section of the Mb.-भव a. growing in a forest, wild; यथा˚ वास्तिलाः Pt.2.86.-मक्षिका a gadfly (Mar. घोडमाशी)-मुद्रकः a kind of wild bean.-यानम् retiring to the woods.-रक्षकः conservator of forests, forest-keeper.-राज्यम् sovereignty of the woods.-रुदितम् (˚ण्ये˚) 'weeping in a forest', a cry in the wilderness; (fig.) a vain or useless speech, or a cry with no one to heed it, or anything done to no purpose; अरण्ये मया रुदितम् Ś.2; प्रोक्तं श्रद्धाविहीनस्य अरण्यरुदितोपमम् Pt.1.393; तदलमधुनारण्यरुदितैः Amaru.76.-वायसः a wild crow, raven.-वासः, -समाश्रयः 1 retiring into woods, residence in a forest; ˚योन्मुखं पितरम् R.12.8.-2 a hermit- age, forest habitation.-वासिन् a. living in a forest, wild; m. a forest-dweller, an anchorite. (-नी) N. of a plant अत्यम्लपर्णी.-वास्तु (-स्तू)कः N. of a plant वनवेतः.-विलपितम्, -विलापः (˚ण्ये) = ˚रुदितम् above.-श्वन् m. 'a wild hound', wolf.-षष्ठी N. of a festival celebrated on the 6th day of the bright half of Jyeṣṭha.-सभा a forest-court. -
7 चातुरिकः _cāturikḥ
चातुरिकः [चातुरीं रथचर्यां वेत्ति ठक्] A coachman, driver, charioteer. -
8 माया _māyā
माया [मा-यः बा˚ नेत्वम्]1 Deceit, fraud, trick, trickery; a device, an artifice; रथचर्यास्त्रमायाभिर्मोहयित्वा परंतप Mb. 7.46.24; यो मायां कुरुते मूढः प्राणत्यागे धनादिके Pt.1. 359.-2 Jugglery, witchcraft, enchantment, an illusion of magic; स्वप्नो नु माया नु मतिभ्रमो नु Ś.6.1; मायायोगविदां चैव न स्वयं कोपकारणात् Kau. A.1.19.-3 (Hence) An unreal or illusory image, a phantom, illusion, unreal apparition; मायां मयोद्भाव्य परीक्षितो$सि R.2.62; विकृतिः किं नु भवेदियं नु माया Ki.13.4; R.12.74; oft. as the first member of comp. in the sense of 'false', 'phantom', 'illusory'; e. g. मायावचनम् false words; मायामृग &c.-4 A political trick or artifice, diplomatic feat.-5 (In Vedānta phil.) Unreality, the illusion by virtue of which one considers the unreal universe as really existent and as distinct from the Supreme Spirit; मायां तु प्रकृतिं विद्यान्मायिनं तु महेश्वरम् Śvet. Up.-6 (In Sāṅ. phil.) The Pradhāna or Prakṛiti.-7 Wickedness.-8 Pity, compassion.-9 N. of the mother of Buddha.-1 Ved. Extraordinary power, wisdom (प्रज्ञा).-11 (With Śaivas) One of the four snares (पाश) which entangle the soul.-12 N. of the city Gayā.-13 N. of Lakṣmī.-14 N. of Durgā; देवीं मायां तु श्रीकामः Bhāg.2.3.3.-15 Skill, art; दधारैको रणे राजन् वृषसेनो$स्त्रमायया Mb.7.16.1.-Comp. -आचार a. acting deceitfully.-आत्मक a. false, illusory.-उप- जीविन् a. living by fraud; बहवः पण्डिताः क्षुद्राः सर्वे मायो- पजीविनः Pt.1.288.-कारः, -कृत्, -जीविन् m.) a con- jurer, juggler.-चण a.1 noted for juggling.-2 deceptive.-जलम् artificial water; स्निग्धत्वमायाजललेपलोपसयत्न- रत्नांशुमृजांशुकाभाम् N.1.93.-दः a crocodile.-देवी N. of the mother of Buddha. ˚सुतः Buddha.-धर a. deceitful, illusive.-पटु a. skilled in deception, fraudu- lent, deceitful.-प्रयोगः 1 deceitfulness, employment of tricks or fraud; मायाप्रयोगः प्रिये Pt. 1.19.-2 employ- ment of magic.-फलम् a gall-nut.-मृगः a phantom deer, an illusory or false deer.-यन्त्रम् an enchantment.-योगः employment of magic.-योधिन् a. fighting deceitfully.-रसिक, -वसिक a. deceitful.-वचनम् false or deceitful words.-वादः the doctrine or illusion, (a term applied to Buddhism).-विद् a. skilled in deception or magical arts.-सुतः an epithet of Buddha.
См. также в других словарях:
rátha-cárshaṇa — रथचर्षण … Indonesian dictionary
rátha-carshaṇi — रथचर्षणि … Indonesian dictionary
rátha-caryā — रथचर्या … Indonesian dictionary
