-
1 रथचक्र
rátha-cakrán. (m. w.r. MBh.) a chariots-wheel Br. Kauṡ. MBh. etc.;
N. of wk.;
- cít mfn. arranged in the form of a chariots-wheel TS. ṠBr. etc.;
-râ̱kṛiti mfn. having the form of a chariots-wheel KātyṠr., Paddh.
-
2 अक्षः _akṣḥ
अक्षः [अश्-सः]1 An axis, axle, pivot; अक्षभङ्गे च यानस्य....न दण्डं मनुरब्रवीत् Ms.8.291,292; दृढधूः अक्षः Kāś. V. 4.74; Śi.12.2, 18.7; ज्योतिश्चक्राक्षदण्डः Dk.1 Axle-pole.-2 The pole of a cart.-3 A cart, car; also a wheel.-4 The beam of a balance.-5 Terrestrial latitude.-6 A die for playing with; cube; यानाक्षमधिकृत्य ब्रूत इति गम्यते न तु विदेवना- क्षमिति । ŚB. on MS.6.8.35.-7 The seed of which rosaries are made.-8 A weight equal to 16 māṣas and called कर्ष.-9 N. of the plant Terminalia Belerica (बिभीतक- Mar. बेहडा) the seed of which is used as a die; also the nut of this plant; यथा वै द्वे वामलके द्वे वा कोले द्वौ वाक्षौ मुष्टिरनुभवति Chān. Up; so धाराभिरक्षमात्राभिः.-1 A shrub producing the rosary seed, Eleocarpus Ganitrus (रुद्राक्ष); the seed of this plant, as also of another plant (इन्द्राक्ष).-11 A serpent; hence a curve.-12 Garuḍa.-13 N. of a son of Rāvaṇa.-14 The soul.-15 Knowledge (usually, sacred).-16 Law; a lawsuit; legal procedure.-17 A person born blind.-18 the lower part of the temples (कर्ण- नेत्रयोर्मध्ये शङ्खादधोभागः).-19 The base of a column; अथवाक्षं नवांशोच्चं जन्म चैकेन कारयेत् । Māna.14.17.-2 The window-like part of a swing, a hammock, a palanquin, an axle of a chariot; पार्श्वयोर्वारणं कुर्यात् तस्याधो$क्षं सुसंयुतम् । Māna.5.165,166.-21 Gambling (in general). cf. अक्षो द्यूते वरूथाङ्गे नयवादौ बिभीतके । कर्षे व्याप्तौ कृषे (?) चक्रे आधारव्यव- हारयोः । आत्मजे पाशके दैत्यभेदे चेन्द्रियवालयोः । Nm.-क्षम् (अश्नुते व्याप्नोति विषयान् स्ववृत्त्या संयोगेन वा)1 An organ of sense; निरोधाच्चेतसो$क्षाणि निरुद्धान्यखिलान्यपि Pt.2.154; संयताक्षो विनीतः Mātaṅga L.12.1. (The word संयताक्ष here means 'having control over his senses', but 'having eyes closed' M. W.); m. also (नियच्छेद्विषयेभ्यो$क्षान् Bhāg.; an object of sense.-2 The eye, (only at the end of comp.; जलजाक्ष, कमलाक्ष, &c.)-3 Sachal salt, sea-salt.-4 Blue vitriol (from its crystallized shape) (Mar. मोरचूद) [cf. L. axis; Gr. akshon or axon, old Germ. ahsa; Germ. achse.]-Comp. -अंशः the degree of latitude.-अग्रम् the axle or its end; the anterior end of the axle or its end; the anterior end of the pole of a car.-अग्रकीलः -लकः a linch-pin, a pin which fastens the yoke to the pole.-आवपनम् [अक्षान् पाशान् आवपति क्षिपत्यस्मिन्; आ-वप्-आधारे ल्युट्] a dice-board (अक्षा उप्यन्ते$स्मिन्निति अक्षावपनम् अक्षस्थानावपनपात्रम्, सायण).-आवलिः f. a rosary.-आवापः [अक्षान् आवपति क्षिपति; आवप्-अण्] a gambler, keeper of the dice or gambling table; he is one of the रत्निन्s mentioned in Taitt. Saṁ. I.8.9.1.2 and Śat. Br.5.3.2; also ˚अतिवापः (अक्षावापो नाम अक्षाणां क्षेप्ता अक्षगोप्ता वा द्यूतकारः).-उपकरणम् a piece at chess.-कर्णः hypotenuse, particularly of the triangle formed with the gnomon of a dial and its shadow; (astr.) argument of the latitude.-कुशल, -शौण्ड a. [स. त.] skilful in gambling.-कूटः [ अक्षस्य कूट इव] the pupil of the eye.-कोविद, -ज्ञ a. skilled in dice; so ˚विद्, ˚वेत्तृ &c.-क्षेत्रम् [अक्षनिमित्तं क्षेत्रम्] an astronomical figure (अक्षसाधनार्थं क्षेत्रतया कल्पितानां अक्षभवानामष्टानां क्षेत्राणामेकं).-ग्लहः [तृ. त.] gambling, playing at dice.-चक्रम् the circle of sensual passions. दृढनियमित ˚क्रः K.37 (also axis and wheels).-जम् [अक्षात् जायते; जन्-ड]1 direct knowledge or cognition.-2 a thunderbolt (वज्रम् अस्थिरूपावयवजातत्वात्तस्य तन्नामत्बम्).-3 a diamond.-4 अक्षक्षेत्रम् q.v. (m. in some of these senses).-जः N. of Viṣṇu.-तत्त्वम्, -विद्या the science of gambling; ˚विद् skilled in the principles of gambling.-दण्डः axle-pole.-दर्शकः, -दृश् [अक्षाणाम् ऋणादानादिव्यवहाराणां दर्शकः दृश्-ण्वुल्, अक्षान् पश्यतीति दृश् -क्विप् कुत्वम्]1 a judge (one who tries law- suits).-2 a superintendent of gambling.-दृक्कर्मन् n. operation or calculation for latitude.-देविन् m.. [अक्षैर्दीव्यति, दिव्-णिनि],अक्षद्यूः, [दिव्-क्विपू ऊठ् P.VI.4.19.]-द्यूतः [अक्षैर्द्यूतं यस्य] a gambler, dicer.-द्यूतम् dice play, gambling; ˚तादिगणः a class of words mentioned in P.IV.4.19.-द्यूतिकम् [अक्षद्यूत- ठक्] dispute at play.-द्रुग्ध a. [अक्षैः द्रुग्धः] unlucky at dice (opposed to अक्षप्रिय fond of dice, or lucky in gambling).-धरः [अक्षं चक्रं रथावयवं तत्कीलकमिव कण्टकं वा धरतीति धरः धृ-अच् ष. त.]1 N. of Viṣṇu.-2 N. of the plant (also called शाखोट); Trophis Aspera. (Mar. हेदि, खरोत).-3 a wheel.-4 any one who bears a wheel, or who holds dice.-धूः (धुर्) the yoke attached to the fore-part of the pole of a car.-धूर्तः [अक्षे तद्देवने धूर्तः] 'dice-rogue,' a gamester, a gambler.-धूर्तिलः [अक्षस्य शकटस्य धूर्तिं भारं लाति, ला-क; or अक्ष-धुर्-तिलप्रत्ययः] a bull or ox yoked to the pole of a cart.-पटलः[ष. त.]1 a court of law.-2 depository of legal documents.-3 = अक्षि- पटलम्, q. v. -लः [अक्षाणां व्यवहाराणां पटलमस्त्यस्य अच्] a judge.-4 record-office (GI).-5 account-office (RT).-पटलाधिकृतः superintendent of records and accounts.-परि ind [अक्षेण विपरतिम् वृत्तं P.II.1.1 द्यूतव्यवहारे पराजये एवायं समासः Sk.] so as to be a loser (by an unlucky throw of dice) पाशकक्रीडायां यथा गुटिकापाते जयो भवति तद्वि- परीतपातः Tv.)-पाटः = ˚वाटः, q. v.-पाटकः [अक्षे व्यवहारे पाटयति; पट् दीप्तौ-ण्वुल्] one who is well-versed in law, a judge.-पातः [ष. त.] cast of dice.-पादः N. of the sage Gautama, founder of the Nyāya system of philosophy, or a follower of that system (अक्षं नेत्रं दर्शनसाधनतया जातः पादो$स्य; अक्षपादो हि स्वमतदूषकस्य व्यासस्य मुखदर्शनं चक्षुषा न कर्तव्यम् इति प्रतिज्ञाय पश्चाद् व्यासेन प्रसादितः पादे नेत्रं प्रकाश्य तं दृष्टवान् इति प्रसिद्धिः Tv.)-पीडा [ष. त.]1 an injury to the organs.-2 [अक्षम् इन्द्रियं रसनारूपं पीडयति आस्वादनात्; पीड्-अच्] N. of the plant यवतिक्ता. (Mar. शंखिनी).-भागः (˚अंशः) a degree of latitude.-भारः [ष. त.]1 a cart-load.-2 the lower part of a chariot. (cf. तत्तद्देशे तु छिद्रं स्यादक्षभारे रथान्तकम् । छिद्रे प्रवेशयेत् कीलं युक्त्या च पट्टयोजितम् ॥ Māna. 42.51-53.)-मदः [च. त.] a mad passion for gambling.-मात्रम् [अक्षो मात्रा यस्य]1 anything as large as dice; dice.-2 a moment of time (निमिषः) twinkling of an eye.-माला, -सूत्रम् [अक्षाणां माला -सूत्रम्]1 a rosary, string of beads (अकारादिक्षकारान्तः अक्षः तत्कृता तत्प्रतिनिधिभूता वा माला); कृतो- $क्षसूत्रप्रणयी तया करः Ku.5.11,66; ˚मालामुपयाचितुमागतो$स्मि K.151. (It is made of रुद्राक्ष seeds, corals, crystals, rubies, gems &c.)-2 N. of अरुन्धती (अक्षमाला त्वरुन्धती - Hm.); अक्ष- माला वसिष्ठेन संयुक्ताधमयोनिजा...जगामाभ्यर्हणीयताम् Ms.9.23. मातङ्गयामक्षमालायां गर्हितायां रिरंसया । Bu. ch.4.77. (अक्षस्य नक्षत्रचक्रस्य मालेव भूषणत्वात्; सा ह्युत्तरस्यां दिशि गगने सप्तर्षिमण्डले मालारूपेण वसिष्ठसमीपे वर्तते सर्वेभ्यश्चोज्ज्वलत्वात्तस्या मालारूपेण स्थितत्वाच्च नक्षत्रचक्रभूषणत्वम् Tv).-राजः [अक्षाणां राजेव] one addicted to gambling; also 'the die called Kali'.--वामः [स. त.] an unfair gambler.-वाटः [अक्षाणां पाशकक्रीडानां बाटः वासस्थानम्]1 a gambling house; the gambling table.-2 [अक्षस्य रथचक्रस्य क्षुण्णस्थानस्य इव वाटः] a place of contest, arena, wrestling ground (तत्र हि रथचक्रक्षुण्णपांशुसदृशपांशुम- त्त्वात् तत्सदृशत्वम् Tv.)-विद a. skilled in gambling.-वृत्त a. [अक्षे वृत्तः व्यापृतः स. त.] engaged in, addicted to, gambling; what has occurred in gambling.-वृत्तम् राशिचक्ररूपं वृत्तक्षेत्रम् the zodiacal circle.-शालिन् (शालिकः) officer in charge of the gambling house; EI 24.173.-स्तुषः Beleric Myrobalan (Mar. बेहडा)-हृदयम् perfect skill in, or conversancy with, gambling (lit. the heart or innermost nature of dice or gambling); वशीकृताक्षहृदयां K.131. -
3 घोणा _ghōṇā
घोणा 1 The nose; घोणोन्नतं मुखम् Mk.9.16.-2 The nose of a horse, snout (of a hog); घुर्घुरायमाणघोरघोणन K.78.-3 The beak (of an owl); Mb.1.-4 The nave of a wheel (रथचक्रपिण्डिका); तदेव स्थगु यद्दीर्घं रथघोण- मिवायतम् Rām.2.1.46. -
4 रथ
rátha1) m. (4. ṛi) « goer», a chariot, car, esp. a two-wheeled war-chariot (lighter andﾠ swifter than the anas q.v.), any vehicle orﾠ equipage orﾠ carriage (applied alsoﾠ to the vehicles of the gods), waggon, cart RV. etc. etc. (ifc. f. ā);
a warrior, hero, champion MBh. Kathās. BhP. ;
the body L. ;
a limb, member, part L. ;
Calamus Rotang L. ;
Dalbergia Ougeinensis L. ;
= paurusha L. ;
(ī) f. a small carriage orﾠ waggon, cart Ṡiṡ. ;
ratha
affection, love (cf. next). - 2
- रथकट्या
- रथकड्या
- रथकर
- रथकल्पक
- रथकाम्य
- रथकाय
- रथकार
- रथकारक
- रथकुटुम्ब
- रथकुटुम्बिक
- रथकुटुम्बिन्
- रथकूबर
- रथकृच्छ्र
- रथकृत्
- रथकृत्स्न
- रथकेतु
- रथक्रान्त
- रथक्रीत
- रथक्षय
- रथक्षोभ
- रथगणक
- रथगर्भक
- रथगुप्ति
- रथगृत्स
- रथगोपन
- रथग्रन्थि
- रथघोष
- रथचक्र
- रथचरण
- रथचर्या
- रथचर्षण
- रथचर्षणि
- रथचित्र
- रथजङ्घा
- रथजित्
- रथजूति
- रथज्ञान
- रथज्वर
- रथतुर्
- रथदानविधि
- रथदारु
- रथदुर्ग
- रथद्रु
- रथद्रुम
- रथधुर्
- रथधुर्य
- रथनाभि
- रथनिर्घोष
- रथनिर्ह्राद
- रथनिस्वन
- रथनीड
- रथनेमि
- रथंतर
- रथपथ
- रथपद
- रथपद्धति
- रथपर्याय
- रथपाद
- रथपुंगव
- रथप्रतिष्ठाविधि
- रथप्रष्ठ
- रथप्रा
- रथप्रोत
- रथप्रोष्ठ
- रथप्सा
- रथबन्ध
- रथभङ्ग
- रथभृत्
- रथमण्डल
- रथमध्य
- रथमहोत्सव
- रथमार्ग
- रथमित्र
- रथमुख
- रथयातक
- रथयात्रा
- रथयान
- रथयावन्
- रथयुग
- रथयुज्
- रथयुद्ध
- रथयूथ
- रथयोग
- रथयोजक
- रथयोध
- रथरश्मि
- रथराज
- रथरेणु
- रथरेष
- रथलक्षण
- रथवंश
- रथवत्
- रथवर
- रथवर्त्मन्
- रथवारक
- रथवाह
- रथवाहक
- रथवाहण
- रथवाहन
- रथविज्ञान
- रथविद्या
- रथविमोचन
- रथवीति
- रथवीथी
- रथवृत्
- रथवेग
- रथव्रज
- रथव्रात
- रथशक्ति
- रथशाला
- रथशिक्षा
- रथशिरस्
- रथशीर्ष
- रथश्रेणि
- रथसङ्ग
- रथसत्तम
- रथसप्तमी
- रथसारथि
- रथसूत्र
- रथस्थ
- रथस्पति
- रथस्पष्ट
- रथस्पृश्
- रथस्वन
См. также в других словарях:
rátha-cakrá — रथचक्र … Indonesian dictionary
