-
1 यमपुरिस
යමපුරිස yamapurisa mtortures in the hell. -
2 यमपालक
yáma-pālakam. Yama's servant Kāraṇḍ.
-
3 यमपालपुरुष
yáma-pāla-purusham. id. ib.
-
4 यमपाश
-
5 यमपुर
-
6 यमपुराण
yáma-purāṇan. N. of a Purāṇa
-
7 यमपुरुष
yáma-purusham. Yama's servant ĀṡvGṛ. BhP.
-
8 यमप्रस्थपुर
yáma-prastha-puran. N. of a town (where Yama was especially worshipped) Cat.
-
9 यमप्रिय
yáma-priyam. « beloved by Yama», Ficus Indica L.
-
10 मध्यमपाण्डव
madhyamá-pāṇḍavam. « the middlemost of the five Pāṇḍavas», Arjuna W.
-
11 मध्यमपुरुष
madhyamá-purusham. a partic. personification Gaut. ;
(in gram.) the second person in verbal conjugation, a termination of the second person (cf. prathama-purusha, uttama-purusha)
-
12 मध्यमपूरुष
madhyamá-pūrusham. a mediocre person MBh.
-
13 यम
yámam. a rein, curb, bridle RV. V, 61, 2 ;
a driver, charioteer ib. VIII, 103, to ;
the act of checking orﾠ curbing, suppression, restraint (with vācām, restraint of words, silence) BhP. ;
self-control forbearance, any great moral rule orﾠ duty (as opp. to niyama, a minor observance;
in Yājñ. III, 313 ten Yamas are mentioned, sometimes only five) Mn. MBh. etc.;
(in Yoga) self-restraint (as the first of the eight Aṇgas orﾠ means of attaining mental concentration) IW. 93 ;
any rule orﾠ observance PārGṛ. ;
( yamá) mf (ā́ orﾠ ī́)n. twin-born, twin, forming a pair RV. etc. etc.;
m. a twin, one of a pair orﾠ couple, a fellow (du. « the twins»
N. of the Aṡvins andﾠ of their twin children by Mādrī, called Nakula andﾠ Saha-deva;
yamaumithunau, twins of different sex) ib. ;
a symbolical N. for the number « two» Hcat. ;
N. of the god who presides over the Pitṛis (q.v.) andﾠ rules the spirits of the dead
RV. etc.. etc.. IW. 18; 197, 198 etc.. RTL. 10; 16; 289 etc.. ;
(he is regarded as the first of men andﾠ born from Vivasvat, « the Sun», andﾠ his wife Saraṇyū;
while his brother, the seventh Manu, another form of the first man, is the son of Vivasvat andﾠ Saṃjñā, the image of Saraṇyū;
his twin-sister is Yamī, with whom he resists sexual alliance, but by whom he is mourned after his death, so that the gods, to make her forget her sorrow, create night;
in the Veda he is called a king orﾠ saṉgamanojanānām, « the gatherer of men», andﾠ rules over the departed fathers in heaven, the road to which is guarded by two broad-nosed, four-eyed, spotted dogs, the children of Ṡaramā q.v.;
in Post-vedic mythology he is the appointed Judge andﾠ « Restrainer» orﾠ « Punisher» of the dead, in which capacity he is alsoﾠ called dharmarāja orﾠ dharma andﾠ corresponds to the Greek Pluto andﾠ to Minos;
his abode is in some region of the lower world called Yama-pura;
thither a soul when it leaves the body, is said to repair, andﾠ there, after the recorder, Citra-gupta, has read an account of its actions kept in a book called Agra-saṃdhānā, it receives a just sentence;
in MBh. Yama is described as dressed in blood-red garments, with a glittering form, a crown on his head, glowing eyes andﾠ like Varuṇa, holding a noose, with which he binds the spirit after drawing it from the body, in size about the measure of a man's thumb;
he is otherwise represented as grim in aspect, green in colour, clothed in red, riding on a buffalo, andﾠ holding a club in one hind andﾠ noose in the other;
in the later mythology he is always represented as a terrible deity inflicting tortures, called yātanā, on departed spirits;
he is alsoﾠ one of the 8 guardians of the world as regent of the South quarter;
he is the regent of the Nakshatra Apa-bharanī orﾠ Bharaṇī, the supposed author of RV. X, 10; 14,
of a hymn to Vishṇu andﾠ of a law-book;
yamasyâ̱rkaḥ N. of a Sāman. ĀrshBr.);
N. of the planet Saturn (regarded as the son of Vivasvat andﾠ Chāyā) Hariv. BhP. ;
of one of Skanda's attendants (mentioned together with Ati-yama) MBh. ;
a crow L. (cf. - dūtaka);
a bad horse (whose limbs are either too small orﾠ too large) L. ;
(ī́) f. N. of Yama's twin-sister (who is identified in Postvedic mythology with the river-goddess Yamunā) RV. etc. etc.;
n. a pair, brace, couple L. ;
(in gram.) a twin-letter (the consonant interposed andﾠ generally understood, but not written in practice, between a nasal immediately preceded by one of the four other consonants in each class) Prāt. Pat. on Pāṇ. 1-1, 8 ;
pitch of the voice, tone of utterance, key Prāt. ;
- यमकालिन्दी
- यमकिंकर
- यमकीट
- यमकील
- यमकेतु
- यमकोटि
- यमकोटी
- यमक्षय
- यमगाथा
- यमगीता
- यमगृह
- यमघण्ट
- यमघ्न
- यमज
- यमजात
- यमजातक
- यमजित्
- यमजिह्वा
- यमतर्पण
- यमता
- यमतीर्थ
- यमत्व
- यमदंष्ट्र
- यमदण्ड
- यमदिश्
- यमदूत
- यमदूतक
- यमदेवत
- यमदेवत्य
- यमदैवत
- यमद्रुम
- यमद्वितीया
- यमद्वीप
- यमधर्मनिर्भयस्तोत्र
- यमधानी
- यमधार
- यमनक्षत्र
- यमनगरातिथि
- यमनेत्र
- यमपट
- यमपटिक
- यमपद
- यमपालक
- यमपालपुरुष
- यमपाश
- यमपुर
- यमपुराण
- यमपुरुष
- यमप्रस्थपुर
- यमप्रिय
- यमभगिनी
- यमभट
- यममन्दिर
- यममार्ग
- यमयज्ञ
- यमयाग
- यमयातना
- यमरथ
- यमराज्
- यमराज
- यमराजन्
- यमराज्य
- यमराष्ट्र
- यमर्क्ष
- यमलोक
- यमवत्
- यमवत्सा
- यमवाहन
- यमविषय
- यमव्रत
- यमशान्ति
- यमशिख
- यमश्राय
- यमश्रेष्ठ
- यमश्व
- यमसंहिता
- यमसत्त्ववत्
- यमसदन
- यमसभ
- यमसभा
- यमसभीय
- यमसात्
- यमसादन
- यमसू
- यमसूक्त
- यमसूर्य
- यमस्तोत्र
- यमस्तोम
- यमस्मृति
- यमस्वसृ
- यमहार्दिका
- यमहासेश्वरतीर्थ
-
14 मध्यम
madhyamámf (ā)n. (superl. of mádhya) middle (used like Lat. medius e.g.. madhyaimegulme, « in the midst of the troop») MBh. R. ;
being orﾠ placed in the middle, middlemost, intermediate, central RV. etc. etc.;
middle-born (neither youngest nor oldest), Veṇis. ;
of a middle kind orﾠ size orﾠ quality, middling, moderate TS. etc. etc.;
standing between two persons orﾠ parties, impartial, neutral MBh. Kāv. etc.;
(in astron.) mean (cf. madhya) Sūryas. ;
relating to the meridian ib. ;
m. the middlemost prince (whose territory lies between that of a king seeking conquest andﾠ that of his foe) Mn. VII, 155 ;
the middle character in plays IW. 473 ;
the midland country (= madhya-deṡa) L. ;
(in music) the 4th orﾠ 5th note Saṃgīt. ;
the middlemost of the 3 scales ib. ;
a partic. Rāga ib. ;
(in gram.) the 2nd person (= - purusha) Pāṇ. ;
the governor of a province L. ;
a kind of antelope L. ;
N. of the 18th Kalpa (s.v.) Cat. ;
pl. a class of gods ṠāṇkhSr. ;
(with Buddhists) N. of a partic. Buddh. sect Sarvad. ;
m. n. the middle of the body, waist MBh. R. etc.;
(ā) f. the womb TBr. ;
the middle finger Kauṡ. Suṡr. ;
midnight L. ;
a girl arrived at puberty L. ;
the pericarp of a lotus L. ;
a central blossom W. ;
a kind of metre L. ;
(in music) a partic. Mūrchanā Saṃgīt. ;
n. the middle APrāt. ;
mediocrity, defectiveness, Ṡṛiṇgār. ;
N. of the 12th (14th) Kāṇḍa of the ṠBr. ;
(in astron.) the meridian ecliptic point Sūryas. ;
- मध्यमकक्षा
- मध्यमकाण्ड
- मध्यमखण्ड
- मध्यमगति
- मध्यमग्राम
- मध्यमजात
- मध्यमटीका
- मध्यमपद
- मध्यमपर्ण
- मध्यमपाण्डव
- मध्यमपुरुष
- मध्यमपूरुष
- मध्यमभृतक
- मध्यमयान
- मध्यमरात्र
- मध्यमरेखा
- मध्यमलोक
- मध्यमवयस्
- मध्यमवयस्क
- मध्यमवाह्
- मध्यमशी
- मध्यमसंग्रह
- मध्यमसाहस
- मध्यमस्थ
- मध्यमस्था
- मध्यमस्थेय
- मध्यमस्वर
-
15 अपास् _apās
अपास् [अप्-अस्] 4 P.1 (a) To throw or fling away, cast away or off, leave, keep or put aside, reject, discard (opinion also); सारं ततो ग्राह्यमपास्य फल्गु Pt.1.5; किमित्यपांस्याभरणानि यौवने धृतं त्वया वार्धकशोभि वल्कलम् Ku.5.44; निरस्तगाम्भीर्यमपास्तपुष्पकम् Śi.1.55; इत्यादीनामपि काव्यलक्षणत्वम- पास्तम् S. D. rejected, discarded. (b) To leave, abandon, desert, quit, retire or withdraw from; यदि समरमपास्य नास्ति मृत्योर्भयम् Ve.3.5.-2 To scare, disperse, drive away; अपास्य चास्य यन्तारम् Mb.-3 To leave behind, leave in a deserted condition; to disregard, take no notice of, condemn. -
16 अपि _api
अपि ind. (Sometimes with the अ dropped according to the opinion of Bhāguri; वष्टि भागुरिरल्लोपमवाप्योरुपसर्गयोः; पिधा, पिधान &c.)1 (Used with roots and nouns in the sense of) Placing near or over, taking towards, uniting with; reaching or going up to, proximity, nearness &c. [cf. Gr. epi, Zend api, Germ. and Eng. be]. (Note:- अपि, as a prefix to roots, occurs mostly in Veda, its place being taken by अभि in classical literature).-2 (As a separable adverb or conjunction) And, also, too, moreover, besides, in addition, having a cumulative force (समुच्चय); अस्ति मे सोदरस्नेहो$प्येतेषु; Ś.1 on one's part, in one's turn; विष्णुशर्मणा$पि राजपुत्राः पाठिताः Pt.1; राजा$पि मुनिवाक्यमङ्गीकृत्यातिष्ठत् Dk.2; अपि-अपि or अपि च as well as, and also; अपि स्तुहि, अपि सिञ्च P.I.4.46 Sk., न नापि-न चैव, न वा$पि, नापि वा चापि neither-nor; न चापि काव्यं नवमित्यवद्यम् M.1.2 nor; वा$पि or; अल्पो$प्येवं महान् वा$पि Ms.3.53 whether small or great.-3 It is often used to express emphasis in the sense of 'too', 'even', 'very'; विधुरपि विधियोगाद् ग्रस्यते राहुणा$सौ H.1.19 the very moon; यूयमप्यनेन कर्मणा परिश्रान्ताः Ś.1 even you, you also; अन्यदपि also another; अद्यापि even, yet, still, even now; इदानीमपि even now; मुहूर्तमपि even for a moment, for one moment at least; नाद्यापि not yet; यद्यपि though, although, even if; तथापि still, यद्यपि बहु नाधीषे तथापि पठ पुत्र व्याकरणम्; nevertheless, notwithstanding, yet; sometimes यद्यपि is understood, तथा$पि only being used; as in भवादृशेषु प्रमदाजनोदितं भवत्यधिक्षेप इवानुशासनम् । तथा$पि वक्तुं व्यवसाययन्ति मां निरस्तनारीसमया दुराधयः Ki 1.28.-4 Though (oft. translatable by 'even', 'even if'); सरसिजमनुविद्धं शैवलेनापि रम्यम् Ś.1.2 though over-spread &c.; इयमधिकमनोज्ञा वल्कलेनापि तन्वी ibid. though in her bark dress; बलवदपि शिक्षितानाम् 1.2 though ever so learned. In this sense अपि is most frequently used by writers to show real or imaginary opposition (विरोध); कृष्णमपि असुदर्शनम्, पुष्पवत्यपि पवित्रा &c.-5 But however.-6 Used at the beginning of sen- tences अपि introduces a question; अपि सन्निहितो$त्र कुलपतिः Ś.i; अपि क्रियार्थं सुलभं समित्कुशं...अपि स्वशक्त्या तपसि प्रवर्तसे Ku.5.33,34,35; अप्यग्रणीर्मन्त्रकृतामृषीणां कुशाग्रबुद्धे कुशली गुरुस्ते R.5.4.-7 Hope, expectation (usually with the potential mood); कृतं रामसदृशं कर्म । अपि जीवेत्स ब्राह्मणशिशुः U.2 I hope the Brāhmaṇa boy comes to life. Note-- In this sense अपि is frequently used with नाम and has the sense of (a) 'is it likely', 'may it be'; (b) 'perhaps', 'in all probabi- lity' or (c) 'would that', 'I wish or hope that'; अपि नाम कुलपतेरियमसवर्णक्षेत्रसंभवा स्यात् Ś.1; Ś.7; तदपि नाम मनागवतीर्णो$सि रतिरमणबाणगोचरम् Māl.1 perhaps, in all probability; अपि नाम तयोः कल्याणिनोः अभिमतः पाणिग्रहः स्यात् ibid.; अपि नाम रामभद्रः पुनरपीदं वनमलङ्कुर्यात् U.2; 'is it likely', 'I wish'; यथा वनज्योत्स्नानुरूपेण पादपेन संगता अपि नाम एवमहमप्यात्मनो$नुरूपं वरं लभेयेति Ś.1 would that; अपि नामाहं पुरूरवा भवेयम् V.2 I wish I were P.-8 Affixed to inter- rogative words, अपि makes the sense indefinite, 'any', 'some'; को$पि some one; कीमपि something; कुत्रापि some- where; कदा$पि at any time; कथमपि any how &c. के$पि एते प्रवयसः त्वां दिदृक्षवः U.4 some people. It may often be translated by 'unknown', 'indescribable', 'inexpres- sible' (अनिर्वाच्य); व्यतिषजति पदार्थानान्तरः को$पि हेतुः U.6.12. तत्तस्य किमपि द्रव्यं यो हि यस्य प्रियो जनः 2.19; Mu.3.22; K.143; को$पि महिमा स्यात् U.6,6.11,7.12; Māl.1.26; R.1.46.-9 After words expressing number, अपि has the sense of 'totality', 'all'; चतुर्णामपि वर्णानाम् of all the 4 castes; सर्वैरपि राज्ञां प्रयोजनम् Pt.1.-1 It sometimes ex- presses 'doubt' or 'uncertainty', 'fear' (शङ्का); अपि चोरो भवेत् G. M. there is perhaps a thief.-11 (with pot. mood) It has the sense of संभावना 'possibility', 'sup- position'; P.I.4.96;III.3.154; अपि स्तुयाद्विष्णुम्, अपि स्तुयाद्राजानम्, अपि गिरिं शिरसा भिन्द्यात् Sk.; सो$यमपि सिञ्चेत्सहस्रं द्राक्षाणां क्षणेनैकेन Dk.127.-12 Contempt, censure, or re- proof; P.I.4.96,III.3.142; धिग्देवदत्तमपि स्तुयाद् वृषलम्; धिग्जाल्मं देवदत्तमपि सिञ्चेत् पलाण्डुम्; अपि जायां त्यजसि जातु गणिका- माधत्से गर्हितमेतत् Sk. shame to &c. or fie upon, Deva- datta &c.-13 It is also used with the Imperative mood to mark 'indifference on the part of the speaker', where he permits another to do as he likes, (अन्ववसर्ग or काम- चारानुज्ञा, the imperative being softened;) अपि स्तुहि Sk. you may praise (if you like); अपि स्तुह्यपि सेधा$स्मांस्तथ्यमुक्तं नराशन Bk.8.92.-14 अपि is sometimes used as a particle of exclamation,-15 Rarely in the sense of 'there- fore', 'hence' (अत एव).-16 Used as a separable preposition with gen. it is said to express the sense of a word understood (पदार्थ), and is treated as a कर्म- प्रवचनीय P.I.4.96; the example usually given is सर्पि- षो$पि स्यात् where some word like बिन्दुरपि 'a drop,' 'a little' &c. has to be understood, 'there may perhaps be a drop of ghee', 'I presume there may be at least a drop' &c. अपि संभावनाप्रश्नशङ्कागर्हासमुच्चये । तथायुक्तपदार्थेषु कामचारक्रियासु च ॥ Viśva.; अपिः पदार्थसंभावनान्ववसर्गगर्हासमुच्चयेषु P.I.4.96. G. M. adds the sense of आशिस् 'blessing' (भद्रमपि), मृति 'death' (मरणमपि) and भूषा 'decoration' (अपि नह्यति हारं). cf. also...अपिः प्रश्नविरोधयोः । संभावनायां गर्हायां समुच्चयवितर्कयोः । Nm. -
17 अथ _atha
अथ (Ved. अथा) ind. [अर्थ्-ड, पृषोद˚ रलोपः Tv.] A particle used at the beginning (of works) mostly as a sign of auspiciousness, and translated by 'here', 'now' (begins) (मङ्गल, आरम्भ, अधिकार) (Properly speaking 'auspiciousness' or मङ्गल is not the sense of अथ, but the very utterance or hearing of the word is considered to be indicative of auspiciousness, as the word is supposed to have em- anated from the throat of Brahmā ओंकारश्चाथशब्दश्च द्वावेतौ ब्रह्मणः पुरा । कण्ठं भित्त्वा विनिर्यातौ तेन माङ्गलिकावुभौ ॥ and therefore we find in Śāṅkara Bhāṣya अर्थान्तरप्रयुक्तः अथशब्दः श्रुत्या मङ्गलमारचयति); अथ निर्वचनम्; अथ योगानुशासनम्; अथेदं प्रारभ्यते द्वितीयं तन्त्रम् Pt.2. (usually followed by इति at the end, इति प्रथमो$ङ्कः here ends &c.).-2 Then, afterwards (आनन्तर्य) अथ प्रजानामधिपः प्रभाते R.2.1; often as a correlative of यदि or चेत्; न चेन्मुनिकुमारो$यं अथ को$स्य व्यपदेशः Ś.7; मुहूर्तादुपरि उपाध्याय- श्चेदागच्छेत् अथ त्वं छन्दो$धीष्व P.III.3.9. Sk.-3 If, supposing, now if, in case, but if (पक्षान्तर); अथ कौतुक- मावेदयामि K.144, अथ तु वेत्सि शुचि व्रतमात्मनः पतिकुले तव दास्यमपि क्षमम् ॥ Ś.5.27; अथ मरणमवश्यमेव जन्तोः किमिति मुधा मलिनं यशः कुरुध्वे Ve.3.6. अथ गृह्णाति Ś.7; Ku.5.45; Mu.3.25; Ki.1.44; अथ चास्तमिता त्वमात्मना R.8.51 while, but, on the other hand; oft followed by ततः or तथापि, Bg.2.26;12.9,11; अथ चेत् but if Bg.2. 33;18.58.-4 And, so also, likewise (समुच्चय); गणितमथ कलां वैशिकीम् Mk.1. मातृष्वसा मातुलानि श्वश्रूरथ पितृष्वसा । संपूज्या गुरुपत्नीवत् समास्ता गुरुभार्यया ॥ Ms.2.1.31; भीमो$थार्जुनः G.M.-5 Used in asking or introducing questions (प्रश्न) oft. with the interrogative word itself; अथ सा तत्रभवती किमाख्यम्य राजर्षेः पत्नी Ś.7; अर्थवान् खलु मे राजशब्दः । अथ भगवाँल्लोकानुग्रहाय कुशली काश्यपः Ś.5; अथ शक्नोषि भोक्तुम् G. M.; अथात्रभवति कथमित्थंभूता M.5; अथ केन प्रयुक्तो$यं पापं चरति पूरुषः । Bg.3.36; अथ भवन्तमन्तरेण कीदृशो$स्या दृष्टिरागः Ś.2; अथ माडव्यं प्रति किमेवं प्रयुक्तम् Ś.6 (अथ may in these two sentences mean 'but').-6 Totality, enti- rety (कार्त्स्न्य); अथ धर्मं व्याख्यास्यामः G. M. we shall explain the whole धर्म (धर्म in all its details.) Śi;7.75.-7 Doubt, uncertainty (संशय, विकल्प); शब्दो नित्यो $थानित्यः G. M. The senses of अथ usually given by lexicographers are:-अथो$थ स्यातां समुच्चये । मङ्गले संशयारम्भा- धिकारानन्तरेषु च । अन्वादेशे प्रतिज्ञायां प्रश्नसाकल्ययोरपि ॥ Some of these senses are indentical with those in (1), while some are not in general use.-Comp. -अतः -अनन्तरम् now, therefore; अथा$तो धर्मजिज्ञासा Ms.1.1.1.-अपि moreover, and again &c. (= अथ in most cases); ˚च likewise, also.-किम् what else, yes, exactly so, quite so, certainly; सर्वथा अप्सरःसंभवैषा । अथ किम् Ś.1; अपि वृषलमनुरक्ताः प्रकृतयः अथ किम् Mu.1.-किमु how much more, so much more.-तु but, on the contrary. अथ तु वेत्सि शुचि व्रतमात्मनः । Ś.5.27.-वा 1 or (used like the English disjunctive conjunction 'or' and occupying the same place); व्यवहारं परिज्ञाय वध्यः पूज्यो$थवा भवेत् H.1.55; समस्तैरथवा पृथक् Ms.7.198; अथवा-अथवा either-or; वाथ is often used in the same sense with वा; कार्तिके वाथ चैत्रे वा Pt.3.38; साम्ना दानेन भेदेन समस्तैरथवा पृथक् । विजेतुं प्रयतेतारीन्न युद्धेन कदाचन ॥ Ms.7.182; अथापि वा also used in the same sense; एतदेव व्रतं कुर्यु- श्चान्द्रायणमथापि वा 11.117;8.287.-2 or rather, or why, or perhaps, is it not so (correcting or modifying a previous statement); why should there be any thought or hesitation about it, or it is no wonder; अपि नाम कुलपतेरियमसवर्णक्षेत्रसंभवा स्यात् । अथवा कृतं सन्देहेन Ś.1.,1.16; गमिष्याम्युपहास्यताम्...अथवा कृतवाग्द्वारे वंशे$स्मिन् R.1.3-4; अथवा मृदु वस्तु हिंसितुम् R.8.45.; दीर्ये किं न सहस्रधाहमथवा रामेण किं दुष्करम् U.6.4; अधोधो गङ्गेयं पदमुपगता स्तोकमथवा । विवेकभ्रष्टानां भवति विनिपातः शतमुखः Bh.2.1. -
18 अनानुकृत्य _anānukṛtya
अनानुकृत्य a. Ved. Inimitable, unparalleled; अनानु- कृत्यमपुनश्चकार Rv.1.68.1;112.5. -
19 अनुवृत्तिः _anuvṛttiḥ
अनुवृत्तिः f.1 Assenting to, approval; तवानुवृत्तिं न च कर्तुमुत्सहे Ku.5.65.-2 Obedience, conformity, following, continuance in (opp. व्यावृत्ति); taking up; continuity; ज्येष्ठानुवृत्तिजटिलम् R.13.78 by following the example of; अनुवृत्त्या प्रमार्ष्टुमागतः Dk.1 service; cf. also वाचानुवृत्तिः खलु अतिथिसत्कारः Pratimā 5. ततान वह्निः पवनानुवृत्त्या Ki.16.52 in consequence of.-3 Acting according or suitably to, compliance, acquiescence; gratifying, pleasing; कान्ता˚ - चातुर्यमपि शिक्षितं वत्सेन U.3; Māl.9; Śi.9.58; K.265; M.2.9; राज्यं हि नाम राजधर्म˚ परस्य नृपतेर्महदप्रीतिस्थानम् Mu.3 who conforms to or is true to the duties of kings; (previous) compliant or obedient spirit, previous course of conduct; U.7.5.-4 Rememberance आसेदुषां गोत्रभिदो$- नुवृत्त्या Ki.18.18.-5 (Gram.) Being supplied or repeated in a following rule; continued influence of a preceding on a following rule.-6 Imitating, resembling &c.-7 Repetition; वर्णानामनुवृत्तिरनुप्रासः. -
20 अन्ध _andha
अन्ध a.1 Blind (lit. and fig.); devoid of sight, unable to see (at particular times); दिवान्धाः प्राणिनः केचिद्रात्रावन्धास्तथापरे; D. Bhāg. made blind, blinded; स्रजमपि शिरस्यन्धः क्षिप्तां धुनोत्यहिशङ्कया Ś.7.24; मदान्धः blinded by intoxication; so दर्पान्धः, क्रोधान्धः; काम˚ लोभ˚ अज्ञान˚ अज्ञाना- न्धस्य दीपस्य ज्ञानाञ्जनशलाकया । चक्षुरुन्मीलितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ॥; सहजान्धदृशः स्वदुर्नये Śi.16.29 blind to his own wicked acts.-2 Making blind, preventing the sight; utter, pitchy; complete, thick (darkness) प्रधर्षितायां वैदेह्यां बभूव सचराचरम् । जगत्सर्वममर्यादं तमसान्धेन संवृतम् ॥ Rām 3.52. 9. Ms.8.94; सीदन्नन्धे तमसि U.3.33; Māl.9.8.2; See ˚कूप, ˚तामसम् infra.-3 Afflicted. आर्यः पर्युषितं तु नाभ्य- वहरत्यन्धः क्षुधान्धो$प्यसौ Viś. Guna.11.-4 Soiled, tarnished; निःश्वासान्ध इवादर्शश्चन्द्रमा न प्रकाशते Rām.3.16.13.-न्धम् Darkness. अन्धः स्यादन्धवेलायां बाधिर्यमपि चाश्रयेत् Mb. 1.14.12.-2 Spiritual ignorance; अज्ञान or अविद्या q.v.-3 Water; also, turbid water.-धः 1 A kind of mendicant (परिव्राजक) who has completely controlled his organs; तिष्ठतो व्रजतो वापि यस्य चक्षुर्न दूरगम् । चतुष्पदां भुवं मुक्त्वा परिव्राडन्ध उच्यते ॥-2 An epithet of the zodiacal signs at particular periods; (नष्टद्रव्यलाभालाभोपयोगयुक्तो राशिभेदः); मेषो वृषा मृगेन्द्रश्च रात्रावन्धाः प्रकीर्तिताः । नृयुक्कर्कटकन्याश्च दिवान्धाः परिकीर्तिताः ॥-न्धाः (pl.) N. of a people; see अन्ध्र.-Comp. -अलजी a blind boil or abscess in the eyes (one that does not open or suppurate). (Ved. अलजि विसल्पस्य विद्रधस्य वातीकारस्य वालजेः Av.9.8.2.)-अहिः, -अहिकः a blind serpent, i. e. one that is not poisonous. (-हिः, -हिकः) N. of a fish (कुचिका).-कारः [अन्धं करोति] darkness (lit. and fig.); लीनं दिवाभीतमिवान्धकारम् Ku. 1.12; काम˚, मदन˚; अन्धकारतामुपयाति चक्षुः K.36 grows dim; बाष्पजलधारान्धकारितमुखी K.161,286.-कूपः [अन्धयतीत्यन्धः, अन्धः कूपः]1 a well, the mouth of which is hidden; a well overgrown with plants &c.-2 [अन्धस्य दृष्टयभावस्य कूप इव] mental darkness, infatuation.-3 N. of a hell, to which those who tease and kill harmless creatures are condemned.-तमसम् (P.V.4. 79.)-तामसम्, -न्धातमसम् deep or complete darkness; लोकमन्धतमसात्क्रमोदितौ R.11.24; अन्धतमसमिव प्रविशामि U.7 the gloom of hell; प्रध्वंसितान्धतमसस्तत्रोदाहरणं रविः Śi.2.33. (-सा) night.-तामिस्रः, श्रः (-स्रम् also)1 complete or deep darkness (especially of the soul); तामिस्रोष्टदशधा तथा भवत्यन्धतामिस्रः Sāṅ K.48 (भयविशेषविषयको$भिनिवेशः); तस्यामन्धतामिस्रमभ्यध्यायत् Mv.1.-2 spiritual ignorance (देहे नष्टे अहमेव नष्टः इति रूपमज्ञानम्); enveloped in utter darkness.(-स्रः, स्रम्) 1 N. of a division of Tartarus or infernal regions, the second of the 21 hells to which those who seduce the wives of others and enjoy them are condemned. According to Bhavabhūti persons committing suicide were condemned to this hell; cf. अन्धतामिस्रा ह्यसूर्या नाम ते लोकास्तेभ्यः प्रतिविधीयन्ते य आत्मघातिन इत्येवमृषयो मन्यन्ते U.4; तामिस्रमन्धतामिस्रं महारौरवरौरवौ । नरकं कालसूत्रं च महानरकमेव च ॥ Ms.4.88,197; Y.3.224; doctrine of annihilation after death.-2 Death मोहो$प्रकाशस्तामिस्रमन्धतामिस्रसंज्ञितम् । मरणं चान्धतामिस्रं तामिस्रं क्रोध उच्यते ॥ Mb.12.313.25.-धी a. mentally blind.-पूतना a demoness supposed to cause diseases in children; यो द्वेष्टि स्तनमतिसारकासहिक्काछर्दीभिर्ज्वर- सहिताभिरर्द्यमानः । दुर्वर्णः सततमधःशयो$म्लगन्धिस्तं ब्रूयुर्वरभिषजोन्ध- पूतनार्तम् Suśr.-मूषा a small covered crucible with a hole in the side.-मूषिका [अन्धं दृष्ट्यभावं मुष्णाति, मुष्-ण्वुल्] N. of a plant or grass देवताड (तत्सेवनेन चक्षुष्मत्ता भवतीति वैद्यकप्रसिद्धिः).-रात्री dark night (Ved).-वर्त्मन् m. [अन्धं सूर्यप्रकाशराहित्याद्वर्त्म यत्र] the seventh skandha or region of wind.
Страницы
См. также в других словарях:
yáma-pāla-purusha — यमपालपुरुष … Indonesian dictionary
yáma-pālaka — यमपालक … Indonesian dictionary
yáma-pāṡa — यमपाश … Indonesian dictionary
yáma-prastha-pura — यमप्रस्थपुर … Indonesian dictionary
yáma-priya — यमप्रिय … Indonesian dictionary
yáma-pura — यमपुर … Indonesian dictionary
yáma-purāṇa — यमपुराण … Indonesian dictionary
yáma-purusha — यमपुरुष … Indonesian dictionary
madhyamá-pāṇḍava — मध्यमपाण्डव … Indonesian dictionary
madhyamá-purusha — मध्यमपुरुष … Indonesian dictionary
madhyamá-pūrusha — मध्यमपूरुष … Indonesian dictionary
