Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

ग्राम्यधर्म

  • 41 नाट्यम् _nāṭyam

    नाट्यम् [नटस्येदं कृत्यं ष्यञ्]
    1 Dancing.
    -2 Dramatic representation, gesticulation; acting; नाट्ये च दक्षा वयम् Ratn.1.6; नूनं नाट्ये भवति च चिरं नोर्वशी गर्वशीला Vikr. 18.29.
    -3 The science or art of dancing or acting, scenic art; नाट्यं भिन्नरुचेर्जनस्य बहुधाप्येकं समाराधनम् M.1.4.
    -4 The costume of an actor; न लक्ष्यसे मूढदृशा नटो नाट्यधरो यथा Bhāg.1.8.19.
    -ट्यः An actor.
    -Comp. -अङ्गानि n. (pl.) ten अङ्गs of नाट्य i. e. गेयपद, स्थितपाद्य, आसीन, पुष्पगण्डिका, प्रच्छेदक, त्रिगूढक, सैन्धव, द्विगूढक, उत्तमोत्तमक, उक्तप्रत्युक्त.
    -आगारम् a dancing room.
    -आचार्यः a dancing preceptor.
    -उक्तिः f. dramatic phraseology (as: स्वगत, प्रकाश, अपवाहित, जनान्तिक).
    -धर्मिका, -धर्मी the rules of dramatic representation.
    -प्रियः an epithet of Śiva.
    -रासकम् a kind of play consisting of one act; S. D.
    -वेदः the science of drama and dancing.
    -वेदी a stage, scene.
    -शाला 1 a dancing-hall.
    -2 a theatre.
    -शास्त्रम् 1 the dramatic science, dramaturgy.
    -2 a work on dramatic representation.

    Sanskrit-English dictionary > नाट्यम् _nāṭyam

  • 42 प्रकरणम् _prakaraṇam

    प्रकरणम् 1 Treating, explaining, discussing.
    -2 (a) A subject, topic, department, a subject (of represen- tation); कतमत् प्रकरणमाश्रित्य Ś.1. (b) A head or subject of treatment. (c) A province or department.
    -3 A section, chapter or any smaller division of a work. तस्यायं प्रकरणाधिकरणसमुद्देशः Kau. A.1.1.1.
    -4 An opportunity, occasion.
    -5 An affair, a matter; अस्मिन्नेव प्रकरणे धनंजयमुदारधीः (उवाच) Mb.12.26.1.
    -6 An introduction, prologue; वयमपि प्रकरणमारभामहे Pratijñā 1.
    -7 Relation.
    -8 Doing much or well.
    -9 A species of drama with invented or fictitious plot; as the मृच्छकटिक, मालतीमाधव, पुष्पभूषित &c. The S. D. thus defines it:-- भवेत् प्रकरणे वृत्तं लौकिकं कविकल्पितं । शृङ्गारो$ङ्गी नायकस्तु विप्रो$मात्यो$थवा वणिक् । सापायधर्मकामार्थपरो धीर- प्रशान्तकः ॥ 511.
    -1 Context. This is one of the six प्रमाणs helpful in properly construing a विनियोगविधि. These प्रमाणs and their relative strength is stated by जैमिनि in श्रुतिलिङ्गवाक्यप्रकरणस्थानसमाख्यानां पारदौर्बल्यमर्थविप्र- कर्षात् प्रकरणाच्च ज्योतिष्टोमेनैकवाक्यता स्यात् ŚB. on MS.1. 5.37.
    -Comp. -समः a kind of sophism; an assertion by two opponents of some argument which has the same force.

    Sanskrit-English dictionary > प्रकरणम् _prakaraṇam

  • 43 प्रति _prati

    प्रति ind.
    1 As a prefix to verbs it means (a) towards, in the direction of; (b) back, in return, again; तष्ठेदानीं न मे जीवन् प्रतियास्यसि दुर्मते Rām.7.18.13; (c) in opposition to, against, counter; (d) upon, down upon; (see the several roots with this preposition).
    -2 As a prefix to nouns not directly derived from verbs it means (a) likeness, resemblance, equality; (b) opposite, of the opposite side; प्रतिबल Ve.3.5. 'the opposing force'; so प्रतिद्विपाः Mu.2.13; (c) rivalry; as in प्रतिचन्द्रः 'a rival moon'; प्रतिपुरुषः &c.
    -3 As a separable preposition (with acc.) it means (a) towards, in the direction of, to; तौ दम्पती स्वां प्रति राजधानीं प्रस्थापयामास वशी वसिष्ठः R.2.7;1. 75; प्रत्यनिलं विचेरु Ku.3.31; वृक्षं प्रति विद्योतते विद्युत् Sk.; (b) against, counter, in opposition to, opposite; तदा यायाद् रिपुं प्रति Ms.7.171; प्रदुदुवुस्तं प्रति राक्षसेन्द्रम् Rām.; ययावजः प्रत्यरिसैन्यमेव R.7.55; (c) in comparison with, on a par with, in proportion to, a match for; त्वं सहस्राणि प्रति Ṛv.2.1.8; (d) near, in the vicinity of, by, at, in, on; समासेदुस्ततो गङ्गां शृङ्गवेरपुरं प्रति Rām.; गङ्गां प्रति; (e) at the time, about, during; आदित्यस्योदयं प्रति Mb; फाल्गुनं वाथ चैत्रं वा मासौ प्रति Ms.7.182; (f) on the side of, in favour of, to the lot of; यदत्र मां प्रति स्यात् Sk.; हरं प्रति हलाहलं (अभवत्) Vop.; (g) in each, in or at every, severally (used in a distributive sense); वर्षं प्रति, प्रतिवर्षम्; यज्ञं प्रति Y.1.11; वृक्षं वृक्षं प्रति सिञ्चति Sk.; (h) with regard or reference to, in relation to, regarding, concerning, about, as to; न हि मे संशीतिरस्या दिव्यतां प्रति K.132; चन्द्रोपरागं प्रति तु केनापि विप्रलब्धासि Mu.1; धर्मं प्रति Ś.5.18; मन्दौत्सुक्यो$स्मि नगरगमनं प्रति Ś.1; Ku.6.27; 7.83; त्वयैकमीशं प्रति साधु भाषितम् 5.81; Y.1.218; R.6. 12;1.29;12.51; (i) according to, in conformity with; मां प्रति in my opinion; (j) before, in the presence of; (k) for, on account of.
    -4 As a separable preposi- tion (with abl.) it means either (a) a representative of, in place of, instead of; प्रद्युम्नः कृष्णात् प्रति Sk.; संग्रामे यो नारायणतः प्रति Bk.8.89; or (b) in exchange or return for; तिलेभ्यः प्रति यच्छति माषान् Sk.; भक्तेः प्रत्यमृतं शंभोः Vop.
    -5 As the first member of Avyayībhāva compound it usually means (a) in or at every; as प्रतिसंवत्सरम् 'every year', प्रतिक्षणम्, प्रत्यहम् &c.; (b) towards, in the direction of; प्रत्यग्नि शलभा डयन्ते.
    -6 प्रति is sometimes used as the last member of Avyayī. comp. in the sense of 'a little'; सूपप्रति, शाकप्रति. [ Note:-- In the com- pounds given below all words the second members of which are words not immediately connected with verbs, are included; other words will be found in their proper places.]
    -Comp. -अंशम् ind. on the shoulders.
    -अक्षरम् ind. in every syllable or letter; प्रत्यक्षरश्लेषमयप्रबन्ध Vās.
    -अग्नि ind. towards the fire.
    -अग्र = प्रत्यग्र q. v.
    -अङ्गम् 1 a secondary or minor limb (of the body), as the nose.
    -2 a division, chapter, section.
    -3 every limb.
    -4 a weapon. (
    -ङ्गम्) ind.
    1 on or at every limb of the body; as in प्रत्यङ्ग- मालिङ्गितः Gīt.1.
    -2 for every subdivision.
    -3 in each case (in grammar).
    -अधिदेवता a tutelary deity who stays in front or near one; Hch.
    -अधिष्ठानम्, -आधानम् the principal place of residence; Bṛi. Up.2.2.1.
    -2 repository.
    -अनन्तर a.
    1 being in immediate neigh- bourhood; दानमानादिसत्कारैः कुरुष्व प्रत्यनन्तरम् Rām.4.15.27. (com. प्रत्यनन्तरं स्वाधीनम्).
    -2 standing nearest (as an heir).
    -3 immediately following, closely connected with; जीवेत् क्षत्रियधर्मेण स ह्यस्य (ब्राह्मणस्य) प्रत्यनन्तरः; Ms.1. 82;8.185. (
    -रम्) ind.
    1 immediately after.
    -2 next in succession.
    -रीभू to betake oneself close to; P. R.
    -अनिलम् ind. towards or against the wind.
    -अनीक a
    1 hostile, opposed, inimical.
    -2 resisting, opposing.
    -3 opposite.
    -4 equal, vying with. (
    -कः) an enemy.
    (-कम्) 1 hostility, enmity, hostile attitude or position; न शक्ताः प्रत्यनीकेषु स्थातुं मम सुरासुराः Rām.
    -2 a hostile army; यस्य शूरा महेष्वासाः प्रत्यनीकगता रणे Mb.; ये$वस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः Bg.11.32. (प्र˚ may have here sense 1 also).
    -3 (in Rhet.) a figure of speech in which one tries to injure a person or thing connected with an enemy who himself cannot be injured; प्रतिपक्षमशक्तेन प्रतिकर्तुं तिरस्क्रिया । या तदीयस्य तत्स्तुत्यै प्रत्यनीकं तदुच्यते K. P.1.
    -अनुप्रासः a kind of alliteration.
    -अनुमानम् an opposite conclusion.
    -अन्त a. contiguous, lying close to, adjacent, bordering.
    (-न्तः) 1 a border, frontier; स गुप्तमूलप्रत्यन्तः R.4.26.
    -2 a bordering country; especi- ally, a country occupied by barbarian or Mlechchhas. ˚देशः a bordering country. ˚पर्वतः an adjacent hill; पादाः प्रत्यन्तपर्वताः Ak.
    -अन्धकार a. spreading shadow; Buddh.
    -अपकारः retaliation, injury in return; शाम्येत् प्रत्यप- कारेण नोपकारेण दुर्जनः Ku.2.4.
    -अब्दम् ind. every year
    -अमित्र a. hostile. (
    -त्रः) an enemy. (
    -त्रम्) ind. towards as enemy.
    -अरिः 1 a well-matched opponent.
    -2 the 9th, 14th or 23rd asterism from the जन्मनक्षत्र.
    -3 a particular asterism; दारुणेषु च सर्वेषु प्रत्यरिं च विवर्जयेत् Mb.13.14.28 (com. प्रत्यरिं स्वनक्षत्राद् दिननक्षत्रं यावद् गणयित्वा नवभिर्भागे हृते पञ्चमी तारा प्रत्यरिः ।).
    -अर्कः a mock sun; parhelion.
    -अर्गलम् the rope by which a churning stick is moved.
    -अवयवम् ind.
    1 in every limb.
    -2 in every particular, in detail.
    1 lower, less honoured; पुरावरान् प्रत्यवरान् गरीयसः Mb.13.94.12.
    -2 very low or degrading, very insignificant; Ms.1.19.
    -अश्मन् m. red chalk.
    -अष्ठीला a kind of nervous disease.
    -अहम् ind. every day, daily; day by day; गिरिशमुपचचार प्रत्यहं सा सुकेशी Ku.1.6.
    -आकारः a scabbard, sheath.
    -आघातः 1 a counter-stroke.
    -2 reaction.
    -आचारः suitable conduct or behaviour.
    -आत्मम् ind. singly, severally.
    -आत्मक a. belonging to oneself.
    -आत्म्यम् similarity with oneself.
    -आत्मेन ind. after one's own image; स किंनरान् कुंपुरुषान् प्रत्यात्म्येना- सृजत् प्रभुः Bhāg.3.2.45.
    -आदित्यः a mock sun.
    -आरम्भः 1 recommencement, second beginning.
    -2 pro- hibition.
    -आर्द्र a. fresh.
    -आशा 1 hope, expectation; न यत्र प्रत्याशामनुपतति नो वा रहयति Māl.9.8.
    -2 trust, con- fidence.
    -आसङ्गः Connection, contact; अथ प्रत्यासङ्गः कमपि महिमानं वितरति Mv.1.12.
    -आस्वर 1 returning.
    -2 reflecting; Ch.Up.1.3.2.
    -आह्वयः echo, resonance; छाया प्रत्याह्वयाभासा ह्यसन्तो$प्यर्थकारिणः Bhāg.11.28.5.
    -उत्तरम् a reply, rejoinder.
    -उलूकः 1 a crow; मृत्युदूतः कपोतो$यमुलूकः कम्पयन्मनः । प्रत्युलूकश्च कुह्वानैरनिद्रौ शून्यमिच्छतः ॥ Bhāg.1.14.14.
    -2 a bird resembling an owl.
    -ऋचम् ind. in each Rik.
    -एक a. each, each one, every single one. (
    -कम्) ind.
    1 one at a time, severally; singly, in every one, to every one; oft. with the force of an adjective; विवेश दण्डकारण्यं प्रत्येकं च सतां मनः R.12.9. 'entered the mind of every good man'; 12.3;7.34; Ku.2.31.
    -एनस् m.
    1 an officer of justice (who punishes criminals); Bṛi. Up.4.3.7.
    -2 a heir responsible for the debts of the deceased; surety.
    -कञ्चुकः 1 an adversary.
    -2 a critic.
    -कण्ठम् ind.
    1 severally, one by one.
    -2 near the throat.
    -कलम् ind. constantly, perpetually.
    -कश a. not obeying the whip.
    -कष्ट a. comparatively bad.
    -कामिनी a female rival; Śi.
    -कायः 1 an effigy, image, picture, likeness.
    -2 an adversary; स वृषध्वजसायकावभिन्नं जयहेतुः प्रतिकाय- मेषणीयम् Ki.13.28.
    -3 a target, butt, mark.
    -कितवः an opponent in a game.
    -कुञ्जरः a hostile elephant.
    -कूपः a moat, ditch.
    -कूल a.
    1 unfavourable, adverse, contrary, hostile, opposite, प्रतिकूलतामुपगते हि विधौ विफलत्व- मेति बहुसाधनता Śi.9.6; Ku.3.24.
    -2 harsh, discordant. unpleasant, disagreeable; अप्यन्नपुष्टा प्रतिकूलशब्दा Ku.1. 45.
    -3 inauspicious.
    -4 contradictory.
    -5 reverse, inverted.
    -6 perverse, cross, peevish, stubborn. ˚आचार- णम्, ˚आचरितम् any offensive or hostile action or conduct; प्रतिकूलाचरितं क्षमख मे R.8.81. ˚उक्तम्, -क्तिः f. a contra- diction. ˚कारिन्, -कृत, -चारिन्, -वत्ति a. opposing. ˚दर्शन a. having an inauspicious or ungracious appearance. ˚प्रवर्तिन्, -वर्तिन् a. acting adversely, taking an adverse course. ˚भाषिन् a. opposing, contradicting. ˚वचनम् dis- agreeable or unpleasant speech. ˚वादः contradiction. (प्रतिकूलता, -त्वम् adverseness, opposition, hostility. प्रति- कूलयति 'to oppose'.).
    -कूल ind.
    1 adversely, contrarily.
    -2 inversely, in inverted order.
    -कूलय Den. P. to resist, oppose.
    -कूलिक a. hostile, inimical.
    -क्षणम् ind. at every moment or instant, constantly; प्रतिक्षणं संभ्रमलोलदृष्टि- र्लीलारविन्देन निवारयन्ती Ku.3.56.
    -क्षपम् ind. everynight.
    -गजः a hostile elephant
    -गात्रम् ind. in very limb.
    -गिरिः 1 an opposite mountain.
    -2 an inferior mountain.
    -गृहम्, -गेहम् ind. in every house.
    -ग्रामम् ind. in every village.
    -चक्रम् a hostile army.
    -चन्द्रः a mock moon; paraselene.
    -चरणम् ind.
    1 in every (Vedic) school or branch.
    -2 at every foot-step.
    -छाया, -यिका 1 a reflected image, reflection, shadow; रूपं प्रतिच्छायिक- योपनीतम् N.6.45.
    -2 an image, picture.
    -जङ्घा the forepart of the leg.
    -जिह्वा, -जिह्विका the soft palate,
    -तन्त्रम् ind. according to each Tantra or opinion.
    -तन्त्र- सिद्धान्तः a conclusion adopted by one of the disputants only; (वादिप्रतिवाद्येकतरमात्राभ्युपगतः).
    -त्र्यहम् ind. for three days at a time.
    -दण्ड a. Ved. disobedient.
    -दिनम् ind. every day; राशीभूतः प्रतिदिनमिव त्र्यम्बकस्याट्टहासः Me.6.
    -दिशम् ind. in every direction, all round, every- where.
    -दूतः a messenger sent in return.
    -देवता a corresponding deity; गताः कलाः पञ्चदश प्रतिष्ठा देवाश्च सर्वे प्रतिदेवतासु Muṇḍa.3.2.7.
    -देशम् ind. in every country.
    -देहम् ind. in every body.
    -दैवतम् ind. for every deity.
    -द्वन्द्वः 1 an antagonist, opponent, adversary, rival.
    -2 an enemy. (
    -द्वम्) opposition, hostility.
    -द्वन्द्विन् a.
    1 hostile, inimical.
    -2 adverse (प्रतिकूल); कृतान्तदुर्वृत्त इवापरेषां पुरः प्रतिद्वन्द्विनि पाण्डवास्त्रे Ki.16.29.
    -3 rivalling, vying with; किसलयोद्भेदप्रतिद्वन्दिभिः (करतलैः) Ś.4.5. (-m.) an opponent, adversary, rival; तुल्यप्रति- द्वन्द्वि बभूव युद्धम् R.7.37.;15.25.
    -द्वारम् ind. at every gate.
    -धुरः a horse harnessed by the side of another.
    -नप्तृ m. great-grandson, a son's grandson.
    -नव a.
    1 new, young, fresh.
    -2 newly blown budded; सान्ध्यं तेजः प्रतिनवजपापुष्परक्तं दधानः Me.38.
    -नाडी a branch-vein.
    -नायकः the adversary of the hero of any poetic com- position; धीरोद्धतः पापकारी व्यसनी प्रतिनायकः S. D., as रावण in the Rāmāyaṇa, शिशुपाल in Māgha-Kāvya &c.
    -नारी, -पत्नी, -युवतिः a female rival; Śi.7.45.
    -निनादः = प्रतिध्वनिः q. v.
    -न्यायम् ind. in inverted order; पुनः प्रतिन्यायं प्रतियोन्याद्रवति स्वप्नायैव Bṛi. Up.4.3.15.
    -पक्ष a. like, similar.
    (-क्षः) 1 the opposite side, party or faction, hostility; विमृश्य पक्षप्रतिपक्षाभ्यामवधारणं नियमः Gaut. S,
    -2 an adversary, enemy, foe, rival; प्रति- पक्षकामिनी, -लक्ष्मी 'a rival wife'; Bv.2.64; दासीकृतायाः प्रति- पक्षलक्ष्याः Vikr.1.73; प्रतिपक्षमशक्तेन प्रतिकर्तुम् K. P.1; Vikr.1.7; often used in comp. in the sense of 'equal' or 'similar'.
    -3 remedy, expiation; यादवस्य पापस्य प्रतिपक्षमुपदिशामि Nāg.5.
    -4 a defendant or respondent (in law). ˚ता
    1 hostility, opposition.
    -2 obstacle.
    -पक्षित a.
    1 containing a contradiction.
    -2 nullified by a contradictory premise; (as a hetu in न्याय); cf. सत्प्रतिपक्ष.
    -पक्षिन् m. an opponent, adversary.
    -पण्यम् merchandise in exchange; Buddh.
    -प्रथम् ind. along the road, towards the way; प्रतिपथगतिरासीद् वेगदीर्घीकृताङ्गः Ku.3.76.
    -पदम् ind.
    1 at evry stop.
    -2 at every place, everywhere.
    -3 expressly.
    -4 in every word; प्रतिपदाख्याने तु गौरवं परिहरद्भिर्वृत्तिकारैः सर्वसामान्यः शब्दः प्रति- गृहीतः प्रकृतिवदिति ŚB. on MS.8.1.2.
    -पल्लवः an opposite or outstretched branch; R.
    -पाणः 1 a stake.
    -2 a counter-pledge.
    -3 a counter-stake; Mb.3.
    -पादम् ind. in each quarter.
    -पात्रम् ind. with regard to each part, of each character; प्रतिपात्रमाधीयतां यत्नः Ś.1 'let care be taken of each character'.
    -पादपम् ind. in every tree.
    -पाप a. returning sin for sin, requiting evil for evil.
    -पु(पू)रुषः 1 a like or similar man.
    -2 a substitute, deputy.
    -3 a companion.
    -4 the effigy of a man pushed by thieves into the interior of a house before entering it themselves (to ascertain if any body is awake).
    -5 an effigy in general. (
    -षम्) ind. man by man, for each man.
    -पुस्तकम् a copy of an original manuscript.
    -पूर्वाह्णम् ind. every forenoon.
    -प्रति a. counter-balancing, equal to.
    -प्रभातम् ind. every morning.
    -प्रसवः 1 (As opposed to अनुप्रसव) tracing causes back to the origin as -- a pot, a lump of mud, mud, clay, Pātañjala Yogadarśana.
    -2 Negation of (or exception to) a negation. The force of a प्रतिप्रसव is positive, limiting as it does the scope of a प्रतिषेध or negation. Hence it is just the opposite of परिसंख्या whose force is negative or exclusive since it limits the scope of a positive statement. प्रतिप्रसवो$यं न परिसंख्या ŚB. on MS.1.7.45.
    -प्रकारः an outer wall or rampart.
    -प्रियम् a kindness or service in return; प्रतिप्रियं चेद् भवतो न कुर्यां वृथा हि मे स्यात् स्वपदोपलब्धिः R.5.56.
    -बन्धुः an equal in rank or station; Mb.5.121.13.
    -बलः a.
    1 able, powerful.
    -2 equal in strength, equally matched or powerful.
    (-लम्) 1 a hostile army; अस्त्रज्वालावलीढप्रतिबलजलधेरन्तरौर्वायमाणे Ve.3.7.
    -2 strength.
    -बाहु 1 the forepart of the arm.
    -2 an opposite side (in a square or polygon).
    -बि (वि) म्बः, -म्बम् 1 a reflection, reflected image; ज्योतिषां प्रतिबिम्बानि प्राप्नु- वन्त्युपहारताम् Ku.6.42; Śi.9.18.
    -2 an image, a picture.
    -बीजम् a rotten seed.
    -भट a. vying with, rivalling; घटप्रतिभटस्तनि N.13.5.
    (-टः) 1 a rival, an opponent; निवासः कन्दर्पप्रतिभटजटाजूटभवने G. L.21.
    -2 a warrior on the opposite side; समालोक्याजौ त्वां विदधति विकल्पान् प्रतिभटाः K. P.1.
    -भय a.
    1 fearful, formidable, terrible, frightful.
    -2 dangerous; स्वगृहोद्यानगते$पि स्निग्धैः पापं विशङ्क्यते मोहात् । किमु दृष्टबह्वपायप्रतिभयकान्तारमध्यस्थे ॥ Pt.2.171; Nāg.5.1.; Bhāg.1.6.14. (
    -यम्) a danger; सुनन्द, श्रुतं मया संनिहितगरुडप्रतिभयमुद्देशं जामाता जीमूतवाहनो गतः Nāg.5.
    -भैरव a. dreadful.
    -मञ्चः a kind of measure (in music.)
    -मञ्चाः Platforms opposite to each other; दशभागिकौ द्वौ प्रतिमञ्चौ Kau. A.2.3.21.
    -मण्डलम् 1 a secondary disc (of the sun &c.).
    -2 an eccentric orbit.
    -मन्दिरम् ind. in every house.
    -मल्लः an antagonist, a rival; उपेयिवांसं प्रतिमल्लतां रयस्मये जितस्य प्रसभं गरुत्मतः N.1.63; पातालप्रतिमल्लगल्ल &c. Māl.5.22.
    -मानना worship (पूजा); स्पर्शमशुचिवपुरर्हति न प्रतिमाननां तु नितरां नृपोचिताम् Śi.15.35.
    -माया a counter-spell or charm; प्रतिमाया कृतं च तत् Mb.1.34.22.
    -मार्गः the way back; Mb.4.
    -मार्गम् ind. back, back- wards.
    -माला capping verses (Mar. भंडी).
    -मासम् ind. every month, monthly.
    -मित्रम् an enemy, adversary.
    -मुख a. standing before the face, facing; प्रतिमुखागत Ms.8.291.
    -2 near, present. (
    -खम्) a secondary plot or incident in a drama which tends either to hasten or retard the catastrophe; see S. D.334 and 351-364. (
    -खम्) ind.
    1 towards.
    -2 in front, before.
    -मुखरी a particular mode of drumming.
    -मुद्रा 1 a counter- seal.
    -2 the impression of a seal.
    -मुहूर्तम् ind. every moment.
    -मूर्तिः f. an image, a likeness.
    -मूषिका f. a musk-rat (Mar. चिचुंदरी).
    -यूथपः the leader of a hostile herd of elephants.
    -रथः an adversary in war (lit. in fighting in a war-chariot); दौष्यन्तिमप्रतिरथं तनयं निवेश्य Ś.4.2.
    -रथ्यम् in every road; अस्मिन् नगरे प्रतिरथ्यं भुजङ्गबद्धसंचारे Udb.
    -रवः, -ध्वनिः 1 an echo; प्रतिरवविततो वनानि चक्रे Ki.1.4.
    -2 quarrel; controversy.
    -3 (Ved.) life (प्राण).
    -रसितम् an echo; केनास्मत् सिंह- नादप्रतिरसितसखो दुन्दुभिस्ताड्यते$यम् Ve.1.22.
    -राजः a hostile king.
    -रात्रम् ind. every night.
    -रूप a.
    1 corresponding, similar, having a counter-part in; अग्निर्यथैको भुवनं प्रविष्टो रूपं रूपं प्रतिरूपो बभूव Kaṭh.2.2.9.
    -2 beautiful.
    -3 suitable, proper; इदं न प्रतिरूपं ते स्त्रीष्वदाक्षिण्यमीदृशम् Bu. Ch.4.66; आत्मनः प्रतिरूपं सा बभाषे चारुहासिनी Rām.4. 19.17.
    -4 facing (अभिमुख); प्रतिरूपं जनं कुर्यान्न चेत् तद् वर्तते यथा Mb.12.97.16 (com. प्रतिरूपं युद्धाभिमुखम्).
    (-पम्) 1 a picture, an image, a likeness.
    -2 a mirror-like reflecting object; अदर्शनं स्वशिरसः प्रतिरूपे च सत्यपि Bhāg. 1.42.28.
    -4 an object of comparison (उपमान); भवान्मे खलु भक्तानां सर्वेषां प्रतिरूपधृक् Bhāg.7.1.21.
    -रूपक a. resembling, similar (at the end of comp.); जहीमान् राक्षसान् पापानात्मनः प्रतिरूपकान् Mb.3.29.11; चेष्टाप्रतिरूपिका मनोवृत्तिः Ś.1.
    (-कम्) 1 a picture, an image; अग्निदैर्गर- दैश्चैव प्रतिरूपककारकैः Mb.12.59.49.
    -2 a forged edict; जर्जरं चास्य विषयं कुर्वन्ति प्रतिरूपकैः Mb.12.56.52.
    -3 a reflec- tion.
    -लक्षणम् a mark, sign, token.
    -लिपिः f. a tran- script, a written copy.
    -लेखः a writ of reply; प्रावृत्तिकश्च प्रतिलेख एव Kau. A.2.1.28.
    -लोम a.
    1 'against the hair or grain', contray to the natural order, inverted, reverse (opp. अनुलोम); नववर्षसहस्राक्षः प्रतिलोमो$भवद् गुरुः Bhāg.12.14.15.
    -2 contrary to caste (said of the issue of a woman who is of a higher caste than her husband).
    -3 hostile.
    -4 low, vile, base.
    -5 left (वाम).
    -6 obstinate, perverse; अपरिचितस्यापि ते$प्रतिलोमः संवृत्तः Ś.7.
    -7 disagreeable, unpleasant. (
    -मम्) any injurious or unpleasant act. (
    -मम्) ind. 'against the hair or grain', inversely, invertedly. ˚ज a. born in the inverse order of the castes; i. e. born of a mother who is of a higher caste than the father; cf. Ms.1.16,25.
    -लोमक a. reverse, inverted; राजन्यविप्रयोः कस्माद् विवाहः प्रतिलोमकः Bhāg.9.18.5.
    -कम् inverted order.
    -लोमतः ind.
    1 in consequence of the inverted order or course; Ms.1.68.
    -2 in an unfriendly manner; यदा बहुविधां वृद्धिं मन्येत प्रतिलोमतः Mb.12.13.39.
    -वत्सरम् ind. every year.
    -वनम् ind. in every forest.
    -वर्णिक a. similar, corresponding.
    -वर्धिन् a. being a match for.
    -वर्षम् ind. every year.
    -वस्तु n.
    1 an equivalent, a counter- part.
    -2 anything given in return.
    -3 a parallel. ˚उपमा a figure of speech thus defined by Mammaṭa:-- प्रतिवस्तूपमा तु सा ॥ सामान्यस्य द्विरेकस्य यत्र वाक्यद्वये स्थितिः । K. P.1; e. g. तापेन भ्राजते सूर्यः शूरश्चापेन राजते Chandr.5. 48.
    -वातः a contrary wind; प्रतिवाते$नुवाते च नासीत गुरुणा सह Ms.2.23. (
    -तम्) ind. against the wind; चीनांशुक- मिव केतोः प्रतिवातं नीयमानस्य Ś.1.33.
    -वारणः a hostile elephant.
    -वासरम् ind. every day.
    -विटपम् ind.
    1 on every branch.
    -2 branch by branch.
    -विषम् an anti- dote. (
    -षा) a birch tree.
    -विष्णुकः a Muchakunda tree.
    -वीरः an opponent, antagonist.
    -वीर्यम् being equal to or a match for.
    -वृषः a hostile bull.
    -वेलम् ind. at each time, on every occasion.
    -वेशः 1 a neighbouring house, neighbourhood.
    -2 a neighbour.
    -वेशिन् a. a neigh- bour; दृष्ट्वा प्रभातसमये प्रतिवेशिवर्गः Mk.3.14.
    -वेश्मन् n. a neighbour's house.
    -वेश्यः a neighbour.
    -वैरम् re- quital of hostilities revenge.
    -शब्दः 1 echo, reverbera- tion; वसुधाधरकन्दराभिसर्पी प्रतिशब्दो$पि हरेर्भिनत्ति नागान् V. 1.16; Ku.6.64; R.2.28.
    -2 a roar.
    -शशिन् m. a mock-moon.
    -शाखम् ind. for every branch or school (of the Veda).
    -शाखा a side-branch; महाभूतविशेषश्च विशेषप्रतिशाखवान् Mb.14.35.21.
    -संवत्सरम् ind. every year.
    -सङ्गक्षिका 1 a cloak to keep off the dust; Buddh.
    -संदेशः a reply to the message; दर्पसारस्य प्रति- संदेशमावेदयत् D. K.2.1.
    -सम a. equal to, a match for.
    -सव्य a. in an inverted order.
    -सामन्तः an enemy.
    -सायम् ind. every evening.
    -सूर्यः, -सूर्यकः 1 a mock-sun.
    -2 a lizard, chameleon; 'कृकलासस्तु सरटः प्रतिसूर्यः शयानकः ।' Hemchandra; तृष्यद्भिः प्रतिसूर्यकैरजगरस्वेदद्रवः पीयते U.2.16.
    -सेना, सैन्यम् a hostile army; निहतां प्रतिसैन्येन वडवामिव पातिताम् Rām.2.114.17.
    -स्थानम् ind. in every place, everywhere.
    -स्मृतिः N. of parti- cular kind of magic; गृहाणेमां मया प्रोक्तां सिद्धिं मूर्तिमतीमिव । विद्यां प्रतिस्मृतिं नाम Mb.3.36.3.
    -स्रोतस् ind. against the stream; सरस्वतीं प्रतिस्रोतं ययौ ब्राह्मणसंवृतः Bhāg.1.78. 18. -a. going against the stream; अथासाद्य तु कालिन्दी प्रतिस्रोतः समागताम् Rām.2.55.5.
    -हस्तः, -हस्तकः a deputy, an agent, substitute, proxy; आश्रितानां भृतौ स्वामिसेवायां धर्मसेवने । पुत्रस्योत्पादने चैव न सन्ति प्रतिहस्तकाः ॥ H.2.33.
    -हस्तीकृ to take; Pratijñā 3.
    -हस्तिन् the keeper of a brothel; Dk.2.2.

    Sanskrit-English dictionary > प्रति _prati

  • 44 बन्धुर _bandhura

    बन्धुर a. [बन्ध्-उरच्]
    1 Undulating, wavy, uneven; प्रसकलकुचबन्धुरोद्धुरोरः Śi.7.34; Ku.1.42; U.6.25; अयं रक्षोनाथः क्षितिधरशिरोबन्धुरतरे (रथे तिष्ठन्) Mv.6.3.
    -2 Bent, inclined, bowed; बन्धुरगात्रि R.13.47; (= सन्नताङ्गि).
    -3 Crooked, curved.
    -4 Pleasing, handsome, beautiful, lovely; कथं नु तं बन्धुरकोमलाङ्गुलिम् Ś.6.12 (where it may mean 'undulating' also); समस्तशास्त्रस्मृतिबन्धुरे मुखे K.3; बन्धुरा लावण्यधरा कन्धरा Dk.1.1.
    -5 Deaf.
    -6 Injurious, mischievous.
    -रः 1 A goose.
    -2 A crane.
    -3 A drug.
    -4 An oil-cake.
    -5 The vulva.
    -6 The बन्धुजीव tree.
    -राः m. (pl.) Parched corn or meal thereof.
    -रा An unchaste woman.
    -रम् 1 A diadem.
    -2 A band, rope; पञ्चबन्धुरम् (रथम्) Bhāg.4.26.1.

    Sanskrit-English dictionary > बन्धुर _bandhura

  • 45 भिषज् _bhiṣaj

    भिषज् m. [बिभेत्यस्मात् रोगः, भी-षुक् ह्रस्वश्च Uṇ.1.134]
    1 A physician, doctor; भिषजामसाध्यम् R.8.93; गतस्पृहो धैर्यधरः कृपालुः शुद्धो$धिकारी भिषगीदृशः स्यात् ।
    -2 N. of Viṣṇu.
    -3 Medicine, a remedy. -m. dual. The two Aśvins (physicians of gods).
    -Comp. -जितम् a drug or medi- cine.
    -पाशः a quack doctor.
    -प्रिया f. A species of moonseed (Mar. गुळवेल).
    -मातृ f. N. of a plant. (Mar. अडुळसा).
    -वरः an excellent physician. (
    -रौ) the two Aśvins.
    -वरा N. of a plant (Mar. हिरडा).
    -विद् m. a physician.

    Sanskrit-English dictionary > भिषज् _bhiṣaj

  • 46 समाधिः _samādhiḥ

    समाधिः 1 Collecting, composing, concentrating (as mind).
    -2 Profound or abstract meditation, concentra- tion of mind on one object, perfect absorption of thou- ght into the one object of meditation, i. e. the Supreme Spirit, (the 8th and last stage of Yoga); व्यवसायात्मिका बुद्धिः समाधौ न विधीयते Bg.2.44; आत्मेश्वराणां न हि जातु विघ्नाः समाधिभेदप्रभवो भवन्ति Ku.3.4,5; Mk.1.1; Bh.3.54. R.8.79; Śi.4.55.
    -3 Intentness, concentration (in general), fixing of thoughts; यथा भानुगतं तेजो मणिः शुद्धः समाधिना । आदत्ते राजशार्दूल तथा योगः प्रवर्तते ॥ Mb.12.298.12; तस्यां लग्नसमाधि (मानसम्) Gīt.3; अहःसु तस्या हृदि ये समाधयः Rām. ch.2.41.
    -4 Penance, religious obligation, devotion (to penance); अस्त्येतदन्यसमाधिभीरुत्वं देवानाम् Ś1; तपः- समाधि Ku.3.24; अथोपयन्तारमलं समाधीना 5.24;5.6;1.59; सर्वथा दृढसमाधिर्भव Nāg.5.
    -5 Bringing together, concentration, combination, collection; union, a set; सा तस्य धर्मार्थसमाधियुक्तं निशम्य वाक्यम् Rām.4.33.5; तं वेधा विदधे नूनं महाभूतसमाधिना R.1.29.
    -6 Reconciliation, settling or composing differences.
    -7 Silence.
    -8 Agreement, assent, promise.
    -9 Requital.
    -1 Completion, accom- plishment.
    -11 Perseverance in extreme difficulties.
    -12 Attempting impossibilities.
    -13 Laying up corn (in times of famine), storing grain.
    -14 A tomb.
    -15 The joint of the neck; a particular position of the neck; अंसाववष्टब्धनतौ समाधिः Ki.16.21.
    -16 (In Rhet.) A figure of speech thus defined by Mammaṭa; समाधिः सुकरं कार्यं कारणान्तरयोगतः K. P.1; see S. D.614.
    -17 One of the ten Guṇas or merits of style; अन्यधर्मस्ततो$न्यत्र लोकसीमानुरोधिना । सम्यगाधीयते यत्र स समाधिः स्मृतो यथा ॥ Kāv.1.93.
    -18 A religious vow or self-imposed res- traint.
    -19 Support, upholding.
    -Comp -भङ्गः inter- ruption of meditation.
    -भृत् a. absorbed in meditation.
    -योगः 1 employment of meditation.
    -2 the efficacy of contemplation.
    -विग्रहः embodiment of meditation.
    -स्थ a. absorbed in meditation or contemplation.

    Sanskrit-English dictionary > समाधिः _samādhiḥ

  • 47 सु _su

    1
    सु I. 1 U. (सुवति-ते) To go, move. -II. 1, 2 P. (सवति, सौति) To possess power or supremacy. -III. 5. U. (सुनोति, सुनुते; सुत; the स् of सु is changed to ष् after any preposition ending in इ or उ)
    1 To press out or extract juice.
    -2 To distil.
    -3 To pour out, sprinkle, make a libation.
    -4 To perform a sacrifice especially the Soma (sacrifice).
    -5 To bathe.
    -6 To churn. -Desid. (सुषूषति-ते) -- With उद् to excite, agitate. -प्र to produce, beget.
    2
    सु ind. A particle often used with nouns to form Karmadhāraya and Bahuvrīhī compounds, and with adjectives and adverbs. It has the following senses:--
    1 Well, good, excellent; as in सुगन्धि.
    -2 Beautiful, handsome; as in सुमध्यमा, सुकेशी &c.
    -3 Well, perfectly, thoroughly, properly; सुजीर्णमन्नं सुविचक्षणः सुतः सुशासिता स्त्री नृपतिः सुसेवितः......सुदीर्घकाले$पि न याति विक्रियाम् H.1.22.
    -4 Easily, readily, as in सुकर or सुलभ q. v.
    -5 Much, very much, exceedingly; सुदारुण, सुदीर्घ &c.
    -6 Worthy of respect or reverence.
    -7 It is also said to have the senses of assent, prosperity, and distress.
    -Comp. -अक्ष a.
    1 having good eyes.
    -2 having keen organs, acute.
    -अङ्ग a. well-shaped, handsome, lovely.
    -अच्छ a. see s. v.
    -अन्त a. having happy end, ending well.
    -अल्प, -अल्पक a. see s. v.
    -अस्ति, -अस्तिक see s. v.
    -आकार, -आकृति a. well-formed, handsome, beautiful.
    - आगत see s. v.
    -आदानम् taking justly or properly; स्वादानाद्वर्णसंसर्गात्त्वबलानां च रक्षणात् । बलं संजायते राज्ञः स प्रेत्येह च वर्धते ॥ Ms.8.172.
    -आभास a. very splendid or illustrious; सारतो न विरोधी नः स्वाभासो भरवानुत Ki.15. 22.
    -इष्ट a. properly sacrificed; स्विष्टं यजुर्भिः प्रणतो$स्मि यज्ञम् Bhāg.4.7.41. ˚कृत् m. a form of fire; धर्मादिभ्यो यथान्यायं मन्त्रैः स्विष्टकृतं बुधः Bhāg.11.27.41.
    -उक्त a. well-spoken, well-said; अथवा सूक्तं खलु केनापि Ve.3. (
    -क्ता) a kind of bird (सारिका).
    (-क्तम्) 1 a good or wise saying; नेतुं वाञ्छति यः खलान् पथि सतां सूक्तैः सुधा- स्यन्दिभिः Bh.2.6; R.15.97.
    -2 a Vedic hymn, as in पुरुषसूक्त &c. ˚दर्शिन् m. a hymn-seer, Vedic sage. ˚वाकन्यायः A rule of interpretation according to which some thing that is declared as being subordinate to some- thing else should be understood to signify a part or whole on the basis of expediency or utility. This is discussed by जैमिनि and शबर at MS.3.2.15-18. ˚वाच् f.
    1 a hymn.
    -2 praise, a word of praise.
    -उक्तिः f.
    1 a good or friendly speech.
    -2 a good or clever saying.
    -3 a correct sentence.
    -उत्तर a.
    1 very superior.
    -2 well towards the north.
    -उत्थान a. making good efforts, vigorous, active. (
    -नम्) vigorous effort or exertion.
    -उन्मद, -उन्माद a. quite mad or frantic.
    - उपसदन a. easy to be approached.
    -उपस्कर a. furnished with good instruments.
    -कण्टका the aloe plant.
    -कण्ठ a. sweet- voiced. (
    -ण्ठी) the female cuckoo.
    -कण्डुः itch.
    -कन्दः 1 an onion.
    -2 a yam.
    -3 a sort of grass.
    -कन्दकः onion.
    -कर a. (
    -रा or
    -री f.)
    1 easy to be done, practi- cable, feasible; वक्तुं सुकरं कर्तुं (अध्यवसातुं) दुष्करम् Ve.3 'sooner said than done'.
    -2 easy to be managed. (
    -रः) a good-natured horse. (
    -रा) a tractable cow. (
    -रम्) charity, benevolence.
    -कर्मन् a.
    1 one whose deeds are righteous, virtuous, good.
    -2 active, diligent. (-m.) N. of Visvakarman.
    -कल a. one who has acquired a great reputation for liberality in giving and using (money &c,)
    -कलिल a. well filled with.
    -कल्प a. very qualified or skilled; कालेन यैर्वा विमिताः सुकल्पैर्भूपांसवः खे मिहिका द्युभासः Bhāg.1.14.7.
    -कल्पित a. well equip- ped or armed.
    -कल्य a. perfectly sound.
    -काण्डः the Kāravella plant.
    -काण्डिका the Kāṇḍīra creeper.
    -काण्डिन् a.
    1 having beautiful stems.
    -2 beautifully joined. (-m.) a bee.
    -काष्ठम् fire-wood.
    -कुन्दकः an onion.
    -कुमार a.
    1 very delicate or soft, smooth.
    -2 beautifully young or youthful.
    (-रः) 1 a beautiful youth.
    -2 a kind of sugar-cane.
    -3 a kind of grain (श्यामाक).
    -4 a kind of mustard.
    -5 the wild Cham- paka.
    (-रा) 1 the double jasmine.
    -2 the plantain.
    -3 the great-flowered jasmine.
    -कुमारकः 1 a beauti- ful youth.
    -2 rice (शालि).
    (-कम्) 1 the Tamāla- patra.
    -2 a particutar part of the ear.
    -कुमारी the Navamallikā jasmine.
    -कृत् a.
    1 doing good, benevolent.
    -2 pious, virtuous, righteous.
    -3 wise, learned.
    -4 for- tunate, lucky.
    -5 making good sacrifices or offerings. (-m.)
    1 a skilful worker.
    -2 N. of Tvaṣṭri.
    -कृत a.
    1 done well or properly.
    -2 thoroughly done; कच्चिन्नु सुकृतान्येव कृतरूपाणि वा पुनः । विदुस्ते सर्वकार्याणि Rām.2.1.2.
    -3 well made or constructed.
    -4 treated with kindness, assisted, befriended.
    -5 virtuous, righteous, pious.
    -6 lucky, fortunate.
    (-तम्) 1 any good or virtuous act, kindness, favour, service; नादत्ते कस्यचित् पापं न चैव सुकृतं विभुः Bg.5.15; Me.17.
    -2 virtue, moral or religious merit; स्वर्गाभिसंधिसुकृतं वञ्चनामिव मेनिरे Ku.6.47; तच्चिन्त्यमानं सुकृतं तवेति R.14.16.
    -3 fortune, auspiciousness.
    -4 recompense, reward.
    -5 Penance; तदभूरिवासरकृतं सुकृतैरुप- लभ्य वैभवमनन्यभवम् Ki.6.29.
    -कृतिः f.
    1 well-doing, a good act.
    -2 kindness, virtue.
    -3 practice of penance.
    -4 auspiciousness.
    -कृतिन् a.
    1 acting well or kindly.
    -2 virtuous, pious, good, righteous; सन्तः सन्तु निरापदः सुकृतिनां कीर्तिश्चिरं वर्धताम् H.4.132; चतुर्विधा भजन्ते मां जनाः सुकृतिनो$र्जुन Bg.7.16.
    -3 wise, learned.
    -4 benevolent.
    -5 fortunate, lucky.
    -कृत्यम् a good action; सुकृत्यं विष्णु- गुप्तस्य मित्राप्तिर्भार्गवस्य च Pt.2.45.
    -केश(स)रः the citron tree.
    -क्रतुः 1 N. of Agni.
    -2 of Śiva.
    -3 of Indra.
    -4 of Mitra and Varuṇa.
    -5 of the sun.
    -6 of Soma.
    -क्रयः a fair bargain.
    -क्षेत्र a. sprung from a good womb.
    -खल्लिका luxurious life.
    -ग a.
    1 going gracefully or well.
    -2 graceful, elegant.
    -3 easy of access; अकृत्यं मन्यते कृत्यमगम्यं मन्यते सुगम् । अभक्ष्यं मन्यते भक्ष्यं स्त्रीवाक्यप्रेरितो नरः ॥ Pt.2.148.
    -4 intelligible, easy to be understood (opp. दुर्ग). (
    -गः) a Gandharva; गीतैः सुगा वाद्यधराश्च वाद्यकैः Bhāg.1.12.34.
    (-गम्) 1 ordure, feces.
    -2 happiness.
    -गण् m. a good calculator; L. D. B. -a. counting well.
    -गणकः a good calculator or astronomer.
    -गत a.
    1 well-gone or passed.
    -2 well-bestowed. (
    -तः) an epithet of Buddha.
    -गतिः 1 Welfare, hap- piness.
    -2 a secure refuge.
    -गन्धः 1 fragrance, odour, perfume.
    -2 sulphur.
    -3 a trader.
    (-न्धम्) 1 sandal.
    -2 small cumin seed.
    -3 a blue lotus.
    -4 a kind of fragrant grass. (
    -न्धा) sacred basil.
    -गन्धकः 1 sulphur.
    -2 the red Tulasee.
    -3 the orange.
    -4 a kind of gourd,
    -गन्धमूला a land-growing lotus-plant; L. D. B.
    -गन्धारः an epithet of Śiva.
    -गन्धि a.
    1 sweet-smelling, fra- grant, redolent with perfumes.
    -2 virtuous, pious.
    (-न्धिः) 1 perfume, fragrance.
    -2 the Supreme Being.
    -3 a kind of sweet-smelling mango. (
    -न्धि n.)
    1 the root of long pepper.
    -2 a kind of fragrant grass.
    -3 cori- ander seed. ˚त्रिफला
    1 nutmeg.
    -2 areca nut.
    -3 cloves. ˚मूलम् the root Uśīra. ˚मूषिका the musk-rat.
    -गन्धिकः 1 incense.
    -2 sulphur.
    -3 a kind of rice. (
    -कम्) the white lotus.
    -गम a.
    1 easy of access, accessible.
    -2 easy.
    -3 plain, intelligible.
    -गरम् cinnabar.
    -गहना an enclosure round a place of sacrifice to exclude profane access. ˚वृत्तिः f. the same as above.
    -गात्री a beautiful woman.
    -गृद्ध a. intensely longing for.
    -गृह a. (
    -ही f.) having a beautiful house or abode, well-lodged; सुगृही निर्गृहीकृता Pt.1.39.
    -गृहीत a.
    1 held well or firmly, grasped.
    -2 used or applied properly or auspiciously. ˚नामन् a.
    1 one whose name is auspiciously invoked, one whose name it is auspicious to utter (as Bali, Yudhi- ṣṭhira), a term used as a respectful mode of speaking; सुगृहीतनाम्नः भट्टगोपालस्य पौत्रः Māl.1.
    -ग्रासः a dainty mor- sel.
    -ग्रीव a. having a beautiful neck.
    (-वः) 1 a hero.
    -2 a swan.
    -3 a kind of weapon.
    -4 N. of one of the four horses of Kṛiṣṇa.
    -5 of Śiva.
    -6 of Indra.
    -7 N. of a monkey-chief and brother of Vāli. [By the advice of Kabandha, Rāma went to Sugrīva who told him how his brother had treated him and besought his assistance in recovering his wife, promising at the same time that he would assist Rāma in recovering his wife Sīta. Rāma, therfore, killed vāli, and installed Sugrīva on the throne. He then assisted Rāma with his hosts of monkeys in conquering Rāvaṇa, and recovering Sīta.] ˚ईशः N. of Rāma; सुग्रीवेशः कटी पातु Rāma-rakṣā.8.
    -ग्ल a. very weary or fatigued.
    -घोष a. having a pleasant sound. (
    -षः) N. of the conch of Nakula; नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणपुष्पकौ Bg.1.16.
    -चक्षुस् a. having good eyes, seeing well. (-m.)
    1 discerning or wise man, learned man.
    -2 The glomerous fig-tree.
    -चरित, -चरित्र a.
    1 well-conducted, well-behaved; वृषभैकादशा गाश्च दद्यात् सुचरितव्रतः Ms.11.116.
    -2 moral, virtuous; तान् विदित्वा सुचरितैर्गूढैस्तत्कर्मकारिभिः Ms.9.261. (
    -तम्, -त्रम्) 1 good conduct, virtuous deeds.
    -2 merit; तव सुचरितमङ्गुलीय नूनं प्रतनु Ś.6.1. (
    -ता, -त्रा) a well-conducted, devoted, and virtuous wife.
    -चर्मन् m. the Bhūrja tree.
    -चित्रकः 1 a king fisher.
    -2 a kind of speckled snake.
    -चित्रा a kind of gourd.
    -चिन्ता, -चिन्तनम् deep thought, deep reflection or consideration.
    -चिरम् ind. for a very long time, very long.
    -चिरायुस् m. a god, deity.
    -चुटी a pair of nippers or tongs.
    -चेतस् a.
    1 well-minded.
    -2 wise.
    -चेतीकृत a. with the heart satiated; well- disposed; ततः सुचेतीकृतपौरभृत्यः Bk.3.2.
    -चेलकः a fine cloth.
    -च्छद a. having beautiful leaves.
    -छत्रः N. of Śiva. (
    -त्रा) the river Sutlej.
    -जन a.
    1 good, virtuous, respectable.
    -2 kind, benevolent.
    (-नः) 1 a good or virtuous man, benevolent man.
    -2 a gentleman.
    -3 N. of Indra's charioteer.
    -जनता 1 goodness, kind- ness, benevolence, virtue; ऐश्वर्यस्य विभूषणं सुजनता Bh.2. 82.
    -2 a number of good men.
    -3 bravery.
    -जन्मन् a.
    1 of noble or respectable birth; या कौमुदी नयनयोर्भवतः सुजन्मा Māl.1.34.
    -2 legitimate, lawfully born.
    -जलम् a lotus.
    -जल्पः 1 a good speech.
    -2 a kind of speech thus described by Ujjvalamaṇi; यत्रार्जवात् सगाम्भीर्यं सदैन्यं सहचापलम् । सोत्कण्ठं च हरिः स्पृष्टः स सुजल्पो निगद्यते ॥
    -जात a.
    1 well-grown, tall.
    -2 well made or produced.
    -3 of high birth.
    -4 beautiful, lovely; सुजातं कल्याणी भवतु कृत- कृत्यः स च युवा Māl.1.16; R.3.8.
    -5 very delicate; खिद्यत् सुजाताङ्घ्रितलामुन्निन्ये प्रेयसीं प्रियः Bhāg.1.3.31.
    -डीनकम् a kind of flight of birds; Mb.8.41.27 (com. पश्चाद् गतिः पराडीनं स्वर्गगं सुडीनकम्).
    -तनु a.
    1 having a beautiful body.
    -2 extremely delicate or slender, very thin.
    -3 emaciated. (
    -नुः, -नूः f.) a lovely lady; एताः सुतनु मुखं ते सख्यः पश्यन्ति हेमकूटगताः V.1.1; Ś.7.24.
    -तन्त्री a.
    1 well-stringed.
    -2 (hence) melodious.
    -तपस् a.
    1 one who practises austere penance; a वानप्रस्थ; स्विष्टिः स्वधीतिः सुतपा लोकाञ्जयति यावतः Mb.12.71.3.
    -2 having great heat. (-m.)
    1 an ascetic, a devotee, hermit, an anchorite.
    -2 the sun. (-n.) an austere penance.
    -तप्त a.
    1 greatly harassed, afflicted.
    -2 very severe (as a penance); तपसैव सुतप्तेन मुच्यन्ते किल्बिषात्ततः Ms.11.239.
    -तमाम् ind. most excellently, best.
    -तराम् ind.
    1 bet- ter, more excellently.
    -2 exceedingly, very, very much, excessively; तया दुहित्रा सुतरां सवित्री स्फुरत्प्रभामण्डलया चकाशे Ku.1.24; सुतरां दयालुः R.2.53;7.21;14.9;18.24.
    -3 more so, much more so; मय्यप्यास्था न ते चेत्त्वयि मम सुतरा- मेष राजन् गतो$ स्मि Bh.3.3.
    -4 consequently.
    -तर्दनः the (Indian) cuckco.
    -तर्मन् a. good for crossing over; सुतर्माणमधिनावं रुहेम Ait. Br.1.13; (cf. also यज्ञो वै सुतर्मा).
    -तलम् 1 'immense depth', N. of one of the seven regi- ons below the earth; see पाताल; (याहि) सुतलं स्वर्गीभिः प्रार्थ्यं ज्ञातिभिः परिवारितः Bhāg.8.22.33.
    -2 the foundation of a large building.
    -तान a. melodious.
    -तार a.
    1 very bright.
    -2 very loud; सुतारैः फूत्कारैः शिव शिव शिवेति प्रतनुमः Bh.3.2.
    -3 having a beautiful pupil (as an eye). (
    -रः) a kind of perfume. (
    -रा) (in Sāṁkhya) one of the nine kinds of acquiescence.
    -तिक्तकः the coral tree.
    -तीक्ष्ण a.
    1 very sharp.
    -2 very pungent.
    -3 acutely painful.
    (-क्ष्णः) 1 the Śigru tree.
    -2 N. of a sage; नाम्ना सुतीक्ष्णश्चरितेन दान्तः R.13.41. ˚दशनः an epithet of Śiva.
    -तीर्थः 1 a good preceptor.
    -2 N. of Śiva. -a. easily crossed or traversed.
    -तुङ्ग a. very lofty or tall.
    (-ङ्गः) 1 the cocoa-nut tree.
    -2 the culminating point of a planet.
    -तुमुल a. very loud.
    -तेजन a. well-pointed, sharpened. (
    -नः) a well-pointed arrow.
    -तेजस् a.
    1 very sharp.
    -2 very bright, or splendid.
    -3 very mighty. (-m.) a worshipper of the sun.
    -दक्षिण a.
    1 very sincere or upright.
    -2 liberal or rich in sacrificial gifts; यज्ञैर्भूरिसुदक्षिणैः सुविहितैः संप्राप्यते यत् फलम् Pt.1. 31.
    -3 very skilful.
    -4 very polite. (
    -णा) N. of the wife of Dilīpa; तस्य दाक्षिण्यरूढेन नाम्ना मगधवंशजा पत्नी सुदक्षिणेत्यासीत् R.1.31;3.1.
    -दण्डः a cane, ratan.
    -दत् a. (
    -ती f.) having handsome teeth; जगाद भूयः सुदतीं सुनन्दा R.6.37.
    -दन्तः 1 a good tooth.
    -2 an actor; a dancer. (
    -न्ती) the female elephant of the north-west quarter.
    -दर्श a. lovely, gracious looking; सुदर्शः स्थूललक्षयश्च न भ्रश्येत सदा श्रियः Mb.12.56.19 (com. सुदर्शः प्रसन्नवक्त्रः).
    -दर्शन a. (
    -ना or
    -नी f.)
    1 good-looking, beautiful, handsome.
    -2 easily seen. (
    -नः) the discus of Viṣṇu; as in कृष्णो$प्यसु- दर्शनः K.
    -2 N. of Śiva.
    -3 of mount Meru.
    -4 a vul- ture. (
    -नी, -नम्) N. of Amarāvatī, Indra's capital. (
    -नम्) N. of Jambudvīpa.
    -दर्शना 1 a handsome wo- man.
    -2 a woman.
    -3 an order, a command.
    -4 a kind of drug.
    -दास् a. very bountiful.
    -दान्तः a Buddhist.
    -दामन् a. one who gives liberally. (-m.)
    1 a cloud.
    -2 a moun- tain.
    -3 the sea.
    -4 N. of Indra's elephant.
    -5 N. of a very poor Brāhmaṇa who came to Dvārakā with only a small quantity of parched rice as a present to his friend Kṛiṣṇa, and was raised by him to wealth and glory.
    -दायः 1 a good or auspicious gift.
    -2 a special gift given on particular solemn occasions.
    -3 one who offers such a gift.
    -दिनम् 1 a happy or auspicious day.
    -2 a fine day or weather (opp दुर्दिनम्); so सुदिनाहम् in the same sense.
    -दिह् a. well-polished, bright.
    -दीर्घ a. very long or extended. (
    -र्घा) a kind of cucumber.
    -दुराधर्ष a.
    1 very hard to get.
    -2 quite intolerable.
    -दुरावर्त a. a very hard to be convinced.
    -दुरासद a. unapproachable.
    -दुर्जर a. very difficult to be digested.
    -दुर्मनस् a. very troubled in mind.
    -दुर्मर्ष a. quite in- tolerable.
    -दुर्लभ a. very scarce or rare.
    -दुश्चर a.
    1 inaccessible.
    -2 very painful.
    -दुश्चिकित्स a. very difficult to be cured.
    -दुष्प्रभः a chameleon.
    -दूर a. very distant or remote. (
    -सुदूरम् means
    1 to a great distance.
    -2 to a very high degree, very much; सुदूरं पीडयेत् कामः शरद्गुणनिरन्तरः Rām.4.3.12.
    -सुदूरात् 'from afar, from a distance').
    -दृढ a. very firm or hard, compact.
    -दृश् a. having beautiful eyes. (-f.) a pretty woman.
    -देशिकः a good guide.
    -धन्वन् a. having an excellent bow. (-m.)
    1 a good archer or bowman.
    -2 Ananta, the great serpent.
    -3 N. of Viśvakarman. ˚आचार्यः a mixed caste; वैश्यात्तु जायते व्रात्यात् सुधन्वाचार्य एव च Ms.1.23.
    -धर्मन् a. attentive to duties. (-f.) the council or assembly of gods. (-m.)
    1 the hall or palace of Indra.
    -2 one diligent in properly maintaining his family.
    -धर्मा, -र्मी 1 the council or assembly of gods (देवसभा); ययावुदीरितालोकः सुधर्मानवमां सभाम् R.17.27.
    -2 (सुधर्मा) N. of Dvārakā; दिवि भुव्यन्तरिक्षे च महोत्पातान् समु- त्थितान् । दृष्ट्वासीनान् सुधर्मायां कृष्णः प्राह यदूनिदम् ॥ Bhāg.11.3. 4;1.14.34.
    -धात a. well cleaned.
    -धार a. well-pointed (as an arrow).
    -धित a. Ved.
    1 perfect, secure.
    -2 kind, good.
    -3 happy, prosperous.
    -4 well-aimed or directed (as a weapon).
    -धी a. having a good understanding, wise, clever, intelligent. (
    -धीः) a wise or intelligent man, learned man or pandit. (-f.) a good under- standing, good sense, intelligence. ˚उपास्यः
    1 a particu- lar kind of royal palace.
    -2 N. of an attendant on Kṛiṣṇa. (
    -स्यम्) the club of Balarāma. ˚उपास्या
    1 a woman.
    -2 N. of Umā, or of one of her female com- panions.
    -3 a sort of pigment.
    -ध्रूम्रवर्णा one of the seven tongues of fire.
    -नन्दम् N. of Balarāma's club; प्रतिजग्राह बलवान् सुनन्देनाहनच्च तम् Bhāg.1.67.18.
    -नन्दः a kind of royal palace.
    -नन्दा 1 N. of a woman.
    -2 N. of Pārvatī; L. D. B.
    -3 yellow pigment; L. D. B.
    -नयः 1 good conduct.
    -2 good policy.
    - नयन a. having beau- tiful eyes. (
    -नः) a deer.
    (-ना) 1 a woman having beautiful eyes.
    -2 a woman in general.
    -नाभ a.
    1 having a beautiful navel.
    -2 having a good nave or cen- tre.
    (-भः) 1 a mountain.
    -2 the Maināka mountain, q. v. (
    -भम्) a wheel, discus (सुदर्शन); ये संयुगे$चक्षत तार्क्ष्यपुत्रमंसे सुनाभायुधमापतन्तम् Bhāg.3.2.24.
    -नालम् a red water-lily.
    -निःष्ठित a. quite ready.
    -निर्भृत a. very lonely or private. (
    -तम्) ind. very secretly or closely, very narrowly, privately.
    -निरूढ a. well-purged by an injection; Charaka.
    -निरूहणम् a good purgative.
    -निर्णिक्त a. well polished.
    -निश्चलः an epithet of Śiva.
    -निषण्णः (-कः) the herb Marsilea Quadrifolia (Mar. कुऱडू).
    -निहित a. well-established.
    -नीत a.
    1 well-con- ducted, well-behaved.
    -2 polite, civil.
    (-तनि) 1 good conduct or behaviour.
    -2 good policy or prodence.
    -नीतिः f.
    1 good conduct, good manners, propriety.
    -2 good policy.
    -3 N. of the mother of Dhruva, q. v.
    -नीथ a. well-disposed, well conducted, righteous, vir- tuous, good.
    (-थः) 1 a Brāhmaṇa.
    -2 N. of Śiśupāla, q. v.; तस्मिन्नभ्यर्चिते कृष्णे सुनीथः शत्रुकर्षणः Mb.1.39.11.
    -3 Ved. a good leader.
    -नील a. very black or blue. (
    -लः) the pomegranate tree. (
    -ला) common flax.
    (-लम्), -नीलकः a blue gem.
    -नु n. water.
    -नेत्र a. having good or beautiful eyes.
    -पक्व a.
    1 well-cooked.
    -2 thoroughly matured or ripe. (
    -क्वः) a sort of fra- grant mango.
    -पठ a. legible.
    -पत्नी a woman having a good husband.
    -पत्र a.
    1 having beautiful wings.
    -2 well-feathered (an arrow).
    -पथः 1 a good road.
    -2 a good course.
    -3 good conduct.
    -पथिन् m. (nom. sing. सुपन्थाः) a good road.
    -पद्मा orris root.
    -परीक्षित a. well-examined.
    -पर्ण a. (
    -र्णा or
    -र्णी f.)
    1 well-winged; तं भूतनिलयं देवं सुपर्णमुपधावत Bhāg.8.1.11.
    -2 having good or beautiful leaves.
    (-र्णः) 1 a ray of the sun.
    -2 a class of bird-like beings of a semi-divine charac- ter.
    -3 any supernatural bird.
    -4 an epithet of Garuḍa; ततः सुपर्णव्रजपक्षजन्मा नानागतिर्मण्डलयन् जवेन Ki.16.44.
    -5 a cock.
    -6 the knowing (ज्ञानरूप); देहस्त्वचित्पुरुषो$यं सुपर्णः क्रुध्येत कस्मै नहि कर्ममूलम् Bhāg.11.23.55.
    -7 Any bird; द्वा सुपर्णा सयुजा सखाया समानं वृक्षं परिषस्वजाते Muṇd. 3.1.1. ˚केतुः N. of Viṣṇu; तमकुण्ठमुखाः सुपर्णकेतोरिषवः क्षिप्तमिषुव्रजं परेण Śi.2.23.
    -पर्णकः = सुपर्ण.
    -पर्णा, -पर्णी f.
    1 a number of lotuses.
    -2 a pool abounding in lotuses.
    -3 N. of the mother of Garuḍa.
    -पर्यवदात a. very clean.
    -पर्याप्त a.
    1 very spacious; तस्य मध्ये सुपर्याप्तं कारयेद् गृहमात्मनः Ms.7.76.
    -2 well-fitted.
    -पर्वन् a. well- jointed, having many joints or knots. (-m.)
    1 a bam- boo.
    -2 an arrow.
    -3 a god, deity; विहाय या सर्वसुपर्व- नायकम् N.4.9;14.41,76.
    -4 a special lunar day (as the day of full or new moon, and the 8th and 14th day of each fortnight).
    -5 smoke. (-f.) white Dūrvā grass.
    -पलायित a.
    1 completely fled or run away.
    -2 skilfully retreated.
    -पाक्यम् a kind of medicinal salt (Mar. बिडलोण).
    -पात्रम् 1 a good or suitable vessel, worthy receptacle.
    -2 a fit or competent person, any one well-fitted for an office, an able person.
    -पाद् (
    -पाद् or
    -पदी f.) having good or handsome feet.
    -पार्श्वः 1 the waved-leaf fig-tree (प्लक्ष).
    -2 N. of the son of Sampāti, elder brother of Jaṭāyu.
    -पालि a. distinguished.
    -पीतम् 1 a carrot.
    -2 yellow sandal. (
    -तः) the fifth Muhūrta.
    -पुंसी a woman having a good husband.
    -पुरम् a strong fortress.
    -पुष्प a. (
    -ष्पा or
    -ष्पी f.) having beautiful flowers.
    (-ष्पः) 1 the coral tree.
    -2 the Śirīṣa tree. (
    -ष्पी) the plantain tree.
    (-ष्पम्) 1 cloves.
    -2 the menstrual excretion.
    -पुष्पित a.
    1 well blossomed, being in full flower.
    -2 having the hair thrilling or bristling.
    -पूर a.
    1 easy to be filled; सुपूरा स्यात् कुनदिका सुपूरो मूषिकाञ्जलिः Pt.1.25.
    -2 well-filling. (
    -रः) a kind of citron (बीजपूर).
    -पूरकः the Baka-puṣpa tree.
    -पेशस् a. beautiful, tender; रत्नानां पद्मरागो$स्मि पद्मकोशः सुपेशसाम् Bhāg.11.16.3. ˚कृत् m. a kind of fly; Bhāg.11.7.34.
    -प्रकाश a.
    1 manifest, apparent; ज्येष्ठे मासि नयेत् सीमां सुप्रकाशेषु सेतुषु Ms.8.245.
    -2 public, notorious.
    -प्रतर्कः a sound judgment.
    -प्रतिभा spirituous liquor.
    -प्रतिष्ठ a.
    1 standing well.
    -2 very celebrated, renowned, glorious, famous.
    (-ष्ठा) 1 good position.
    -2 good reputation, fame, celebrity.
    -3 esta- blishment, erection.
    -4 installation, consecration.
    -प्रतिष्ठित a.
    1 well-established.
    -2 consecrated.
    -3 ce- lebrated. (
    -तः) the Udumbara tree.
    -प्रतिष्णात a.
    1 thoroughly purified.
    -2 well-versed in.
    -3 well-investi- gated, clearly ascertained or determined.
    -प्रतीक a.
    1 having a beautiful shape, lovely, handsome; भगवान् भागवतवात्सल्यतया सुप्रतीकः Bhāg.5.3.2.
    -2 having a beau- tiful trunk.
    (-कः) 1 an epithet of Kāmadeva.
    -2 of Śiva.
    -3 of the elephant of the north-east quarter.
    -4 An honest man; स्तेयोपायैर्विरचितकृतिः सुप्रतीको यथास्ते Bhāg.1.8.31.
    -प्रपाणम् a good tank.
    -प्रभ a. very brilliant, glorious. (
    -भा) one of the seven tongues of fire.
    -प्रभातम् 1 an auspicious dawn or day-break; दिष्टथा सुप्रभातमद्य यदयं देवो दृष्टः U.6.
    -2 the earliest dawn.
    -प्रभावः omnipotence.
    -प्रमाण a. large-sized.
    -प्रयुक्तशरः a skilful archer.
    -प्रयोगः 1 good management or ap- plication.
    -2 close contact.
    -3 dexterity.
    -प्रलापः good speech, eloquence.
    -प्रसन्नः N. of Kubera.
    -प्रसाद a. very gracious or propitious. (
    -दः) N. of Śiva.
    -प्रातम् a fine morning.
    -प्रिय a. very much liked, agreeable. (
    -यः) (in prosody) a foot of two short syllables.
    (-या) 1 a charming woman.
    -2 a beloved mistress.
    -प्रौढा a marriageable girl.
    -फल a.
    1 very fruitful, very productive.
    -2 very fertile.
    (-लः) 1 the pomegranate tree.
    -2 the jujube.
    -3 the Karṇikāra tree.
    -4 a kind of bean.
    (-ला) 1 a pumpkin, gourd.
    -2 the plan- tain tree.
    -3 a variety of brown grape.
    -4 colocynth.
    -फेनः a cuttle-fish bone.
    -बन्धः sesamum.
    -बभ्रु a. dark-brown.
    -बल a. very powerful.
    (-लः) 1 N. of Śiva.
    -2 N. of the father of Śakuni.
    -बान्धवः N. of Śiva.
    -बाल a. very childish.
    -बाहु a.
    1 handsome- armed.
    -2 strong-armed. (
    -हुः) N. of a demon, brother of Mārīcha, who had become a demon by the curse of Agastya. He with Mārīcha began to disturb the sacrifice of Viśvāmitra, but was defeated by Rāma. and Lakṣmaṇa; यः सुबाहुरिति राक्षसो$परस्तत्र तत्र विससर्प मायया R.11.29.
    -बीजम् good seed; सुबीजं चैव सुक्षेत्रे जातं संपद्यते तथा Ms.1.69.
    (-जः) 1 N. of Śiva.
    -2 the poppy.
    -बोध a.
    1 easily apprehended or understood. (
    -धः) good information or advice.
    -ब्रह्मण्यः 1 an epithet of Kārtikeya.
    -2 N. of one of the sixteen priests employed at a sacrifice.
    -भग a.
    1 very fortu- nate or prosperous, happy, blessed, highly favoured.
    -2 lovely, charming, beautiful, pretty; न तु ग्रीष्मस्यैवं सुभगमपराद्धं युवतिषु Ś.3.9; Ku.4.34; R.11.8; Māl.9.
    -3 pleasant, grateful, agreeable, sweet; दिवसाः सुभगा- दित्याश्छायासलिलदुर्भगाः Rām.3.16.1; श्रवणसुभग M.3.4; Ś.1.3.
    -4 beloved, liked, amiable, dear; सुमुखि सुभगः पश्यन् स त्वामुपैतु कृतार्थताम् Gīt.5.
    -5 illustrious.
    (-गः) 1 borax.
    -2 the Aśoka tree.
    -3 the Champaka tree.
    -4 red amarnath. (
    -गम्) good fortune. ˚मानिन्, सुभगं- मन्य a.
    1 considering oneself fortunate, amiable, pleasing; वाचालं मां न खलु सुभगंमन्यभावः करोति Me.96.
    -2 vain, flattering oneself.
    -भगा 1 a woman beloved by her hus- band, a favourite wife.
    -2 an honoured mother.
    -3 a kind of wild jasmine.
    -4 turmeric.
    -5 the Priyaṅgu creeper.
    -6 the holy basil.
    -7 a woman having her husband alive (सौभाग्यवती); जयशब्दैर्द्विजाग्र्याणां सुभगानर्तितै- स्तथा Mb.7.7.9.
    -8 a five-year old girl representing Durgā at festivals.
    -9 musk. ˚सुत the son of a favou- rite wife.
    -भङ्गः the cocoa-nut tree.
    -भटः a great war- rior, champion, soldier.
    -भट्टः a learned man.
    -भद्र a. very happy or fortunate. (
    -द्रः) N. of Viṣṇu; साकं साकम्पमंसे वसति विदधती बासुभद्रं सुभद्रम् Viṣṇupāda S.31. (
    -द्रा) N. of the sister of Balarāma and Kṛiṣṇa, married to Arjuna q. v. She bore to him a son named Abhimanyu.
    -भद्रकः 1 a car for carrying the image of a god.
    -2 the Bilva tree.
    -भाषित a.
    1 spoken well or eloquent.
    (-तम्) 1 fine speech, eloquence, learning; जीर्णमङ्गे सुभाषितम् Bh.3.2.
    -2ल a witty saying, an apophthegm, an apposite saying; सुभाषितेन गीतेन युवतीनां च लीलया । मनो न भिद्यते यस्य स वै मुक्तो$थवा पशुः Subhāṣ.
    -3 a good remark; बालादपि सुभाषितम् (ग्राह्यम्).
    -भिक्षम् 1 good alms, successful begging.
    -2 abundance of food, an abundant supply of provisions, plenty of corn &c.
    -भीरकः the Palāśa tree.
    -भीरुकम् silver.
    -भूतिः 1 well-being, wel- fare.
    -2 the Tittira bird; Gīrvāṇa.
    -भूतिकः the Bilva tree.
    -भूषणम् a type of pavilion where a ceremony is performed on a wife's perceiving the first signs of con- ception; सुभूषणाख्यं विप्राणां योग्यं पुंसवनार्थकम् Māna.34.354.
    -भृत a.
    1 well-paid.
    -2 heavily laden.
    -भ्रू a. having beautiful eyebrows. (
    -भ्रूः f.) a lovely woman. (N. B. The vocative singular of this word is strictly सुभ्रूः; but सुभ्रु is used by writers like Bhaṭṭi. Kālidāsa, and Bhavabhūti; हा पितः क्वासि हे सुभ्रु Bk.6.17; so V.3.22; Ku.5.43; Māl.3.8.)
    -मङ्गल a.
    1 very auspicious.
    -2 abounding in sacrifices.
    -मति a. very wise. (
    -तिः f.)
    1 a good mind or disposition, kindness, benevolence, friendship.
    -2 a favour of the gods.
    -3 a gift, blessing.
    -4 a prayer, hymn.
    -5 a wish or desire.
    -6 N. of the wife of Sagara and mother of 6, sons.
    -मदनः the mango tree.
    -मदात्मजा a celestial damsel.
    -मधुरम् a very sweet or gentle speech, agreeable words.
    -मध्य, -मध्यम a. slender-waisted.
    -मध्या, -मध्यमा a graceful woman.
    -मन a. very charming, lovely, beautiful.
    (-नः) 1 wheat.
    -2 the thorn-apple. (
    -ना) the great-flowered jasmine.
    -मनस् a.
    1 good-minded, of a good disposition, benevolent; शान्तसंकल्पः सुमना यथा स्याद्वीतमन्युर्गौतमो माभिमृत्यो Kaṭh.1.1.
    -2 well-pleased, satisfied; (hence
    -सुमनीभू = to be at ease; जिते नृपारौ समनीभवन्ति शद्बायमानान्यशनैरशङ्कम् Bk.2.54.). (-m.)
    1 a god, divinity.
    -2 a learned man.
    -3 a student of the Vedas.
    -4 wheat.
    -5 the Nimba tree. (-f., n.; said to be pl. only by some) a flower; मुमुचुर्मुनयो देवाः सुमनांसि मुदान्विताः Bhāg.1.3.7; रमणीय एष वः सुमनसां संनिवेशः Māl.1. (where the adjectival; sense in 1 is also intended); किं सेव्यते सुमनसां मनसापि गन्धः कस्तू- रिकाजननशक्तिभृता मृगेण R.G; Śi.6.66. ˚वर्णकम् flowers, unguent or perfume etc. for the body; सा तदाप्रभृति सुमनो- वर्णकं नेच्छति Avimārakam 2. (-f.)
    1 the great-flowered jasmine.
    -2 the Mālatī creeper. ˚फलः the woodapple. ˚फलम् nutmeg.
    -मनस्क a. cheerful, happy.
    -मन्तु a.
    1 advising well.
    -2 very faulty or blameable. (-m.) a good adviser.
    -मन्त्रः N. of the charioteer of Daśāratha.
    -मन्दभाज् a. very unfortunate.
    -मर्दित a. much harassed.
    -मर्षण a. easy to be borne.
    -मित्रा 1 N. of one of the wives of Daśāratha and mother of Lakṣmaṇa and Śatrughna.
    -मुख a. (
    -खा or
    -खी f.)
    1 having a beautiful face, lovely.
    -2 pleasing.
    -3 disposed to, eager for; सुरसद्मयानसुमुखी जनता Ki.6.42.
    -4 favour- able, kind.
    -5 well-pointed (as an arrow).
    -6 (सुमुखा) having a good entrance.
    (-खः) 1 a learned man.
    -2 an epithet of Garuḍa.
    -3 of Gaṇeśa; सुमुखश्चैकदन्तश्च कपिलो गजकर्णकः Maṅgal. S.1.
    -4 of Śiva.
    (-खम्) 1 the scratch of a finger-nail.
    -2 a kind of building.
    (-खा, -खी) 1 a handsome woman.
    -2 a mirror.
    -मूलकम् a carrot.
    -मृत a. stone-dead.
    -मेखलः the Muñja grass.
    -मेधस a. having a good understanding, wise, intelligent; इमे अङ्गिरसः सत्रमासते$द्य सुमेधसः Bhāg.9.4.3. (-m.) a wise man. (-f.) heart-pea.
    -मेरुः 1 the sac- red mountain Meru, q. v.
    -2 N. of Śiva.
    -यन्त्रित a.
    1 well-governed.
    -2 self-controlled.
    -यमाः a parti- cular class of gods; जातो रुचेरजनयत् सुयमान् सुयज्ञ आकूति- सूनुरमरानथ दक्षिणायाम् Bhāg.2.7.2.
    -यवसम् beautiful grass, good pasturage.
    -यामुनः 1 a palace.
    -2 N. of Viṣṇu.
    -युक्तः N. of Śiva.
    -योगः 1 a favourable junc- ture.
    -2 good opportunity.
    -योधनः an epithet of Duryodhana q. v.
    -रक्त a.
    1 well coloured.
    -2 im- passioned.
    -3 very lovely.
    -4 sweet-voiced; सुरक्तगोपी- जनगीतनिःस्वने Ki.4.33.
    -रक्तकः 1 a kind of red chalk.
    -2 a kind of mango tree.
    -रङ्गः 1 good colour.
    -2 the orange.
    -3 a hole cut in a house (सुरङ्गा also in this sense).
    (-ङ्गम्) 1 red sanders.
    -2 vermilion. ˚धातुः red chalk. ˚युज् m. a house-breaker.
    -रङ्गिका the Mūrvā plant.
    -रजःफलः the jack-fruit tree.
    -रञ्जनः the betel nut tree.
    -रत a.
    1 much sported.
    -2 playful.
    -3 much enjoyed.
    -4 compassionate, tender.
    (-तम्) 1 great delight or enjoyment.
    -2 copulation, sexual union or intercourse, coition; सुरतमृदिता बालवनिता Bh.2. 44. ˚गुरुः the husband; पर्यच्छे सरसि हृतें$शुके पयोभिर्लोलाक्षे सुरतगुरावपत्रपिष्णोः Śi.8.46. ˚ताण्डवम् vigorous sexual movements; अद्यापि तां सुरतताण्डवसूत्रधारीं (स्मरामि) Bil. Ch. Uttara.28. ˚ताली
    1 a female messenger, a go-between.
    -2 a chaplet, garland for the head. ˚प्रसंगः addiction to amorous pleasures; कालक्रमेणाथ योः प्रवृत्ते स्वरूपयोग्ये सुरत- प्रसंगे Ku.1.19.
    -रतिः f. great enjoyment or satis- faction.
    -रस a. well-flavoured, juicy, savoury.
    -2 sweet.
    -3 elegant (as a composition). (
    -सः, -सा) the plant सिन्धुवार. (
    -सा) N. of Durgā. (
    -सा, -सम्) the sacred basil.
    (-सम्) 1 gum-myrrh.
    -2 fragrant grass.
    -राजन् a. governed by a good king; सुराज्ञि देशे राजन्वान् Ak. (-m.)
    1 a good king.
    -2 a divinity.
    -राजिका a small house-lizard.
    -राष्ट्रम् N. of a country on the western side of India (Surat). ˚जम् a kind of poison.
    -2 a sort of black bean (Mar. तूर). ˚ब्रह्मः a Brāhmaṇa of Surāṣṭra.
    -रूप a.
    1 well-formed, handsome, love- ly; सुरूपा कन्या.
    -2 wise, learned. (
    -पः) an epithet of Śiva.
    -रूहकः a horse resembling an ass.
    -रेतस् n. mental power (चिच्छक्ति); सुरेतसादः पुनराविश्य चष्टे Bhāg. 5.7.14.
    -रेभ a. fine-voiced; स्यन्दना नो चतुरगाः सुपेभा वाविपत्तयः । स्यन्दना नो च तुरगाः सुरेभा वा विपत्तयः ॥ Ki.15.16. (
    -भम्) tin.
    -लक्षण a.
    1 having auspicious or beautiful marks.
    -2 fortunate.
    (-णम्) 1 observing, examining carefully, determining, ascertaining.
    -2 a good or auspicious mark.
    -लक्षित a. well determined or ascertained; तुलामानं प्रतीमानं सर्वं च स्यात् सुलक्षितम् Ms.8.43.
    -लग्नः, -ग्नम् an auspicious moment.
    -लभ a.
    1 easy to be obtained, easy of attainment, attainable, feasible; न सुलभा सकलेन्दुमुखी च सा V.2.9; इदमसुलभवस्तुप्रार्थनादुर्नि- वारम् 2.6.
    -2 ready for, adapted to, fit, suitable; निष्ठ्यूतश्चरणोपभोगसुलभो लाक्षारसः केनचित् Ś.4.4.
    -3 natural to, proper for; मानुषतासुलभो लघिमा K. ˚कोप a. easily provoked, irascible.
    -लिखित a. well registered.
    -लुलित a.
    1 moving playfully.
    -2 greatly hurt, injured.
    -लोचन a. fine-eyed. (
    -नः) a deer.
    (-ना) 1 a beauti- ful woman.
    -2 N. of the wife of Indrajit.
    -लोहकम् brass.
    -लोहित a. very red. (
    -ता) one of the seven tongues of fire.
    -वक्त्रम् 1 a good face or mouth.
    -2 correct utterance. (
    -क्त्रः) N. of Śiva.
    -वचनम्, -वचस् n. eloquence. -a. eloquent.
    -वयस् f. a hermaphrodite.
    -वर्चकः, -वर्चिकः, -का, -वर्चिन् m. natron, alkali.
    -वर्चला 1 N. of the wife of the sun; तं चाहमनुवर्तिष्ये यथा सूर्यं सुवर्चला Rām.2.3.3.
    -2 linseed.
    -वर्चसः N. of Śiva.
    -वर्चस्क a. splendid, brilliant.
    -वर्ण see s. v.
    -वर्तित 1 well rounded.
    -2 well arranged.
    -वर्तुलः a water-melon.
    -वसन्तः 1 an agreeable vernal season.
    -2 the day of full moon in the month of Chaitra, or a festival celebrated in honour of Kāmadeva in that month (also सुवसन्तकः in this sense).
    -वह a.
    1 bearing well, patient.
    -2 patient, enduring.
    -3 easy to be borne-
    (-हा) 1 a lute.
    -2 N. of several plants like रास्ना, निर्गुण्डी &c.; Mātaṅga L.1.1.
    -वासः 1 N. of Śiva.
    -2 a pleasant dwelling.
    -3 an agreeable perfume or odo- ur.
    -वासकः a water-melon.
    -वासरा cress.
    -वासिनी 1 a woman married or single who resides in her father's house.
    -2 a married woman whose husband is alive.
    -विक्रान्त a. very valiant or bold, chivalrous; सुविक्रान्तस्य नृपतेः सर्वमेव महीतलम् Śiva. B.16.45. (
    -न्तः) a hero. (
    -न्तम्) heroism.
    -विग्रह a. having a beautiful figure.
    -विचक्षण a. very clever, wise.
    -विद् m. a learned man, shrewd person. (-f.) a shrewd or clever woman.
    -विदः 1 an attendant on the women's apartments.
    -2 a king.
    -विदग्ध a. very cunning, astute.
    -विदत् m. a king
    -विदत्रम् 1 a household, family.
    -2 wealth.
    -3 grace, favour.
    -विदल्लः an attendant on the women's apart- ments (wrongly for सौविदल्ल q. v.). (
    -ल्लम्) the wo- men's apartments, harem.
    -विदल्ला a married woman.
    -विध a. of a good kind.
    -विधम् ind. easily.
    -विधिः a good rule, ordinance.
    -विनीत a.
    1 well trained, modest.
    -2 well executed. (
    -ता) a tractable cow.
    -विनेय a. easy to be trained or educated.
    -विभक्त a. well pro- portioned, symmetrical.
    -विरूढ a.
    1 fully grown up or developed.
    -2 well ridden.
    -विविक्त a.
    1 solitary (as a wood).
    -2 well decided (as a question).
    -विहित a.
    1 well-placed, well-deposited.
    -2 well-furnished, well- supplied, well-provided, well-arranged; सुविहितप्रयोगतया आर्यस्य न किमपि परिहास्यते Ś.1; कलहंसमकरन्दप्रेवशावसरे तत् सुविहितम् Māl.1.
    -3 well done or performed.
    -4 well satisfied (by hospitality); अन्नपानैः सुविहितास्तस्मिन् यज्ञे महात्मनः Rām.1.14.16.
    -वी(बी)ज a. having good seed.
    (-जः) 1 N. of Śiva.
    -2 the poppy. (
    -जम्) good seed.
    -वीरकम् 1 a kind of collyrium.
    -2 sour gruel (काञ्जिक); सुवीरकं याच्यमाना मद्रिका कर्षति स्फिचौ Mb.8.4.38.
    -वीराम्लम् sour rice-gruel.
    -वीर्य a.
    1 having great vigour.
    -2 of heroic strength, heroic, chivalrous.
    (-र्यम्) 1 great heroism
    -2 abundance of heroes.
    -3 the fruit of the jujube. (
    -र्या) wild cotton.
    -वृक्तिः f.
    1 a pure offering.
    -2 a hymn of praise.
    -वृत्त a.
    1 well-behaved, virtuous, good; मयि तस्य सुवृत्त वर्तते लघुसंदेशपदा सरस्वती R. 8.77.
    -2 well-rounded, beautifully globular or round; मृदुनातिसुवृत्तेन सुमृष्टेनातिहारिणा । मोदकेनापि किं तेन निष्पत्तिर्यस्य सेवया ॥ or सुमुखो$पि सुवृत्तो$पि सन्मार्गपतितो$पि च । महतां पादलग्नो$पि व्यथयत्येव कष्टकः ॥ (where all the adjectives are used in a double sense). (
    -त्तम्) a good or virtuous conduct; भर्तुश्चिन्तानुवर्तित्वं सुवृत्तं चानुजीविनाम् Pt.1.69. (
    -त्ता) a sort of grape.
    -वेल a.
    1 tranquil, still.
    -2 humble, quiet. (
    -लः) N. of the Trikūṭa mountain.
    -व्रत a. strict in the observance of religious vows, strictly virtuous or religious. (
    -तः) a religious student.
    (-ता) 1 a virtuous wife.
    -2 a tractable cow, one easily milked.
    -शंस a. well spoken of, famous, glorious, commendable.
    -शक a. capable of being easily done.
    -शर्मन् (m., f.) a person desiring intercourse (Uṇ.4. 165].
    -शल्यः the Khadira tree.
    -शाकम् undried ginger.
    -शारदः N. of Śiva.
    -शासित a. kept under control, well-controlled.
    -शिक्षित a. well-taught, trained, well- disciplined.
    -शिखः fire.
    (-खा) 1 a peacock's crest.
    -2 a cock's comb.
    -शीतम् yellow sandal-wood.
    -शीम a. cold, frigid. (
    -मः) coldness
    -शील a. good-tempered, amiable.
    (-ला) 1 N. of the wife of Yama.
    -2 N. of one of the eight favourite wives of Kriṣṇa.
    -शेव a. full of happiness; pleasant to be resorted; एष पन्था उरुगायः मुशेवः Ait. Br.7.13.11.
    -शोण a. dark-red.
    -श्रीका the gum olibanum tree.
    -श्रुत a.
    1 well heard.
    -2 versed in the Vedas.
    -3 gladly heard (also an ex- clamation at a श्राद्ध); पित्रे स्वदितमित्येव वाच्यं गोष्ठे तु सुश्रुतम् Ms.3.254. (
    -तः) N. of the author of a system of medicine, whose work, together with that of Charaka, is regardad as the oldest medical authority, and held in great esteem in India even to this day.
    -श्लिष्ट a.
    1 well-arranged or united.
    -2 well-fitted; Māl.1.
    -श्लेषः close union or embrace.
    -श्लोक्य a. very famous; तेजीयसामपि ह्येतन्न सुश्लोक्यं जगद्गुरो Bhāg.3.12.31.
    -संवीत a.
    1 well-girt; स ददर्श ततः श्रीमान् सुग्रीवं हेमपिङ्गलम् । सुसंवीतम्... Rām.4.16.15.
    -2 well dressed.
    -संवृतिः good concealment. a. well-concealed; परितप्तो$प्यपरः सुसंवृतिः Śi.16.23.
    -संस्कृत a.
    1 well cooked or prepared.
    -2 kept in good order; सुसंस्कृतोपस्करया व्यये चामुक्तहस्तया Ms.5.15.
    -संगृहीत a.
    1 well controlled or governed; सुसंगृहीतराष्ट्रो हि पार्थिवः सुखमेधते Ms.7.113.
    -2 well received.
    -3 well kept.
    -4 well abridged.
    -संध a. true to a promise.
    -संनत a. well-directed (as an arrow).
    -सत्या N. of the wife of Janaka.
    -सदृश् a. agreeable to look at.
    -समाहित a.
    1 well arranged, beautifully adorned; very beautiful; ऋतुकालं प्रतीक्षन्ते नार्थिनः सुसमाहिते । संगमं त्वहमिच्छामि त्वया सह सुमध्यमे ॥ Rām.1.48.18.
    -2 completely loaded; तद्यथानः सुसमा- हितमुत्सर्जद्यायात् Bṛi. Up.4.3.35.
    -3 Very intent, attentive.
    -समीहित a. much desired.
    - सरण N. of Śiva.
    -सह a.
    1 easy to be borne.
    -2 bearing or enduring well. (
    -हः) an epithet of Śiva.
    -सहाय a. having a good companion; प्रणेतुं शक्यते दण्डः सुसहायेन धीमता Ms.7.31.
    -साधित a. well trained or educated.
    -सार a. having good sap or essence.
    (-रः) 1 good sap, essence, or substance.
    -2 competence.
    -3 the red-flowering Kha- dira tree.
    -सारवत् n. crystal.
    -सिकता 1 good sand.
    -2 gravel.
    -3 sugar.
    -सुरप्रिया jasmine.
    -सेव्य a. to be well or easily followed (as a road).
    -सौभगम् con- jugal felicity.
    -स्थ a.
    1 well-suited, being in a good sense.
    -2 in health, healthy, faring well.
    -3 in good or prosperous circumstances, prosperous.
    -4 happy, fortunate. (
    -स्थम्) a happy state, well-being; प्रह्लाद सुस्थरूपोसि पश्यन् व्यसनमात्मनः Mb.12.222.12; सुस्थे को वा न पण्डितः H.3.114.
    -स्थित a. in the same sense as सुस्थ. (
    -तम्) a house with a gallery on all sides.
    -स्थितिः (also सुस्थता) f.
    1 good condition, well-being, welfare, happiness.
    -2 health, convalescence.
    -स्थिर a.
    1 stable.
    -2 resolute, cool.
    -स्नातः 1 one who bathes at the end of a sacrifice; L. D. B.
    -2 well purified by bathing.
    -स्मित a. pleasantly smiling. (
    -ता) a woman with a pleased or smiling countenance.
    -स्वपनः an epithet of Śiva.
    -स्वर a.
    1 melodious, harmonious.
    -2 loud. ˚यन्त्रकम् a kind of musical instrument; युता सुस्वरयन्त्रकैः Śukra.1.247.
    -हित a.
    1 very fit or suitable, appro- priate.
    -2 beneficial, salutary.
    -3 friendly, affection- ate.
    -4 satisfied; सहस्रनेत्रः सुहितत्वमाप न Rām. ch.2.64. (
    -ता) one of the seven tongues of fire.
    -हृद् a. having a kind heart, cordial, friendly, loving, affectionate; सुहृदः सुहृदो$न्यांश्च दुर्हृदश्चापि दुर्हृदः । सम्यक्प्रवृत्तान् पुरुषान्नसम्यगनुपश्यतः ॥ Mb.3.28.36. (-m.)
    1 a friend; सुहृदः पश्य वसन्त किं स्थितम् Ku.4.27; मन्दायन्ते न खलु सुहृदामभ्युपेतार्थकृत्याः Me.4.
    -2 an ally. ˚भेदः
    1 the separation of friends.
    -2 N. of the 2nd book of the हितोपदेश; मित्रलाभः सुहृद्भेदो विग्रहः संधिरेव च । पञ्चतन्त्रात्तथान्यस्माद् ग्रन्थादाकृष्य लिख्यते ॥ H. Pr.9. ˚वाक्यम् the counsel of a friend.
    -हृदः a friend.
    -हृदय a.
    1 good-hearted.
    -2 dear, affectionate, loving.

    Sanskrit-English dictionary > सु _su

  • 48 अन्य


    ánya
    1) (3) n. inexhaustibleness (as of the milk of cows) AV. XII, 1, 4 (cf. ányā.)

    anyá
    2) as, ā, at, other, different;

    other than, different from, opposed to (abl. orﾠ in comp.);
    another;
    another person;
    one of a number;
    anyaanya orﾠ ekaanya, the one, the other;
    anyacca, andﾠ another, besides, moreover
    + cf. Zd. anya;
    Armen. ail;
    Lat. alius;
    Goth. aljis, Theme alja;
    Gk. ἄλλος; cf. alsoﾠ ἔνιοι
    - अन्यकाम
    - अन्यकारुका
    - अन्यकृत
    - अन्यक्षेत्र
    - अन्यग
    - अन्यगामिन्
    - अन्यगोत्र
    - अन्यचित्त
    - अन्यचोदित
    - अन्यज
    - अन्यजात
    - अन्यजन्मन्
    - अन्यतस्
    - अन्यता
    - अन्यदुर्वह
    - अन्यदेवत
    - अन्यदेवत्य
    - अन्यदैवत
    - अन्यधर्म
    - अन्यधी
    - अन्यनाभि
    - अन्यपर
    - अन्यपुष्ट
    - अन्यपूर्वा
    - अन्यबीजज
    - अन्यबीजसमुद्भव
    - अन्यबीजोत्पन्न
    - अन्यभृत्
    - अन्यभृत
    - अन्यमनस्
    - अन्यमनस्क
    - अन्यमातृज
    - अन्यराजन्
    - अन्यराष्ट्रीय
    - अन्यरूप
    - अन्यरूपिन्
    - अन्यलिङ्ग
    - अन्यलिङ्गक
    - अन्यवर्ण
    - अन्यवाप
    - अन्यव्रत
    - अन्यशाखक
    - अन्यसंगम
    - अन्यसाधारण
    - अन्यस्त्रीग
    - अन्यादृक्ष
    - अन्यादृश्
    - अन्यादृश
    - अन्याधीन
    - अन्याश्रयण
    - अन्याश्रित
    - अन्यासक्त
    - अन्यासाधारण
    - अन्योढा
    - अन्योत्पन्न
    - अन्योदर्य

    Sanskrit-English dictionary > अन्य

  • 49 अरण्य


    áraṇya
    n. (fr. 1. áraṇa;

    fr. ṛi Uṇ.), a foreign orﾠ distant land RV. I, 163, 11 and VI, 24, 10 ;
    a wilderness, desert, forest AV. VS. etc.. ;
    m. the tree alsoﾠ called Kaṭphala L. ;
    N. of a son of the Manu Raivata Hariv. 434 ;
    of a Sādhya ib. 11536 ;
    of a teacher (disciple of Pṛithvidhara)
    - अरण्यकणा
    - अरण्यकदली
    - अरण्यकर्पासी
    - अरण्यकाक
    - अरण्यकाण्ड
    - अरण्यकार्पासी
    - अरण्यकुलथिका
    - अरण्यकुसुम्भ
    - अरण्यकेतु
    - अरण्यगज
    - अरण्यगत
    - अरण्यघोली
    - अरण्यचटक
    - अरण्यचर
    - अरण्यज
    - अरण्यजिर
    - अरण्यजीव
    - अरण्यद्वादसि
    - अरण्यधर्म
    - अरण्यधान्य
    - अरण्यनृपति
    - अरण्यपर्वन्
    - अरण्यभव
    - अरण्यभाग
    - अरण्यमक्षिका
    - अरण्यमार्जार
    - अरण्यमुद्ग
    - अरण्ययान
    - अरण्यरक्षक
    - अरण्यरजनी
    - अरण्यराज्
    - अरण्यराज्य
    - अरण्यरुदित
    - अरण्यवत्
    - अरण्यवायस
    - अरण्यवास
    - अरण्यवासिन्
    - अरण्यवास्तुक
    - अरण्यवस्तुक
    - अरण्यशालि
    - अरण्यश्वन्
    - अरण्यषष्ठिका
    - अरण्यषष्ठी
    - अरण्यहलदी
    - अरण्याधीति
    - अरण्याध्ययन
    - अरण्यायन
    - अरण्येगेय
    - अरण्यौकस्

    Sanskrit-English dictionary > अरण्य

  • 50 तोय


    tóya
    n. (ifc. f. ā) water Naigh. I, 12 Mn. V, VIII f. MBh. etc.. (- yaṉ-kṛi with gen., « to make offerings of water to the dead», XVIII, 32 ;

    (ā) f. N. of a river in Ṡālmala-dvīpa VP. II, 4, 28 ;
    of another in India)
    - तोयकण
    - तोयकर्मन्
    - तोयकाम
    - तोयकुम्भा
    - तोयकृच्छ्र
    - तोयकृत्
    - तोयक्रीडा
    - तोयगर्भ
    - तोयचर
    - तोयज
    - तोयडिम्ब
    - तोयडिम्भ
    - तोयद
    - तोयदान
    - तोयधर
    - तोयधार
    - तोयधि
    - तोयनिधि
    - तोयनीवी
    - तोयपात
    - तोयपाषाणजमल
    - तोयपिप्पली
    - तोयपुष्पी
    - तोयप्रष्ठा
    - तोयप्रसादन
    - तोयफला
    - तोयमय
    - तोयमल
    - तोयमुच्
    - तोययन्त्र
    - तोयरस
    - तोयराज्
    - तोयराशि
    - तोयवत्
    - तोयवल्लिका
    - तोयवल्ली
    - तोयवाह
    - तोयवृक्ष
    - तोयवृत्ति
    - तोयव्यतिकर
    - तोयशुक्तिका
    - तोयशूक
    - तोयसर्पिका
    - तोयसूचक

    Sanskrit-English dictionary > तोय

  • 51 देय


    déya
    mfn. (1. dā) to be given orﾠ presented orﾠ granted orﾠ shown;

    fit orﾠ proper for a gift AV. TS. Mn. MBh. etc.;
    to be orﾠ being given in matrimony (cf. brahma-);
    to be delivered orﾠ handed over Mn. VIII, 185 ;
    to be ceded (road) Mn. II, 138 ;
    to be returned Vikr. IV, 33 ;
    to be paid (as a debt, wages, taxes etc.) Mn. Yājñ. ;
    to be laid orﾠ set to (as fire) MBh. Bhpr. ;
    n. giving, gift (cf. a-, bala-, magha-, rādho-, vasu-, vaira-);
    tax, tribute MBh. XII, 3308 ;
    water (?) L. ;
    - देयधर्म

    Sanskrit-English dictionary > देय

  • 52 नव्य


    návya
    1) mf (ā)n. = - vīya RV. etc. etc.;

    (with strī) f. a newly-married woman;
    (ā) f. a redflowered Punar-navā L. ;
    2) mfn. to be praised, laudable RV. ( navá AV. II, 5, 2)
    navya
    seeﾠ above

    - नव्यधर्मितावच्छेदकवादार्थ
    - नव्यनिर्माण
    - नव्यमतरहस्य
    - नव्यमतवाद
    - नव्यमतविचार
    - नव्यमतवादार्थ
    - नव्यमुक्तिवादटिप्पनी
    - नव्यवत्
    - नव्यवर्धमान

    Sanskrit-English dictionary > नव्य

  • 53 पुष्य


    púshya
    n. nourishment (pl.) Car. ;

    the blossom orﾠ flower i.e. the uppermost orﾠ best of anything
    ( pushyā) m. N. of the 6th ( orﾠ 8th, but seeﾠ nakshatra) lunar asterism ( alsoﾠ called Sidhya andﾠ Tishya) AV. etc. etc.;
    (= - yoga), the conjunction of the moon with Pushya Mn. MBh. etc.;
    N. of the month Pausha VP. ;
    of the Kali-yuga orﾠ fourth age W. ;
    of one of the 24 mythical Buddhas MWB. 136 n. 1 ;
    of various princes VP. ;
    n. N. of a Sāman. ĀrshBr. ;
    (pushyā́) f. a species of plant AV. ;
    the asterism Pushya L. RV. ;
    + (cf. Gk. ἄνθος;
    Lat. flos)
    - पुष्यधर्मन्
    - पुष्यनेत्र
    - पुष्यमित्र
    - पुष्ययशस्
    - पुष्यरथ
    - पुष्यलिपि
    - पुष्यस्नान

    Sanskrit-English dictionary > पुष्य

  • 54 राज्य


    rājyá
    mfn. kingly, princely, royal TBr. ;

    n. ( alsoﾠ rā́jya orﾠ rājyā) royalty, kingship, sovereignty, empire (« over» loc. orﾠ comp.;
    « of» gen. orﾠ comp.;
    acc. with kṛi orﾠ Caus. of kṛi orﾠ with upa-ās orﾠ vi-dhā, to exercise government, rule, govern) AV. etc. etc.;
    kingdom, country, realm (= rāshṭra) ib. ;
    - राज्यकर
    - राज्यकर्तृ
    - राज्यकृत्
    - राज्यखण्ड
    - राज्यच्युत
    - राज्यच्युति
    - राज्यतन्त्र
    - राज्यत्याग
    - राज्यदेवी
    - राज्यद्रव्य
    - राज्यधर
    - राज्यधुरा
    - राज्यपद
    - राज्यपरिक्रिया
    - राज्यपरिभ्रष्ट
    - राज्यपाल
    - राज्यप्रद
    - राज्यभङ्ग
    - राज्यभाज्
    - राज्यभार
    - राज्यभेदमर
    - राज्यभोग
    - राज्यभ्रंश
    - राज्यभ्रष्ट
    - राज्यरक्षा
    - राज्यलक्ष्मी
    - राज्यलाभ
    - राज्यलीला
    - राज्यलोक
    - राज्यलोभ
    - राज्यलौल्य
    - राज्यवती
    - राज्यवर्धन
    - राज्यविभव
    - राज्यविभूति
    - राज्यव्यवहार
    - राज्यश्री
    - राज्यसुख
    - राज्यसेन
    - राज्यस्थ
    - राज्यस्थायिन्
    - राज्यस्थिति
    - राज्यहर

    Sanskrit-English dictionary > राज्य

  • 55 वंश


    vaṉṡá
    m. (derivation doubtful) the bamboo cane orﾠ any cane (accord. toﾠ L. alsoﾠ « sugarcane» andﾠ « Shorea Robusta») RV. etc. etc.;

    the upper timbers orﾠ beams of a house, the rafters orﾠ laths fastened to the beams (of a roof;
    cf. prācīna-v-) AV. etc. etc.;
    a cross-beam, joist, joint VarBṛS. ;
    a reed-pipe, flute, fife Kāv. Rājat. ;
    the back-bone, spine VarBṛS. BhP. ;
    a hollow orﾠ tubular bone BhP. ( B.) Sch. ;
    the upper nasal bone L. ;
    the central projecting part of a scimitar orﾠ sabre VarBṛS. ;
    the line of a pedigree orﾠ genealogy (from its resemblance to the succession of joints in a bamboo), lineage race, family, stock ṠBr. etc. etc. (esp. a noble race, a dynasty of kings, a list of teachers etc.;
    cf. Pāṇ. 2-1, 19 Sch.);
    offspring, a son BhP. ;
    (ifc.) a succession orﾠ collection of similar things, assemblage multitude, host (as of chariots, stars etc.) MBh. Kāv. etc.;
    a partic. measure of length (= 10 Hastas) Līl. ;
    a partic. musical note Ṡiṡ. ;
    pride, arrogance Vās. ;
    bamboo-manna L. ;
    N. of Vishṇu L. (ā) f. N. of an Apsaras (daughter of Prādhā) MBh. ;
    (ī) f. seeﾠ s.v.
    - वंशऋषि
    - वंशकठिन
    - वंशकफ
    - वंशकर
    - वंशकर्पूररोचना
    - वंशकर्मन्
    - वंशकीर्ति
    - वंशकृत्
    - वंशकृत्य
    - वंशक्रमागत
    - वंशक्रमाहितगौरव
    - वंशक्षय
    - वंशक्षीरी
    - वंशग
    - वंशगुल्म
    - वंशगोप्तृ
    - वंशघटिका
    - वंशचरित
    - वंशचर्मकृत्
    - वंशचिन्तक
    - वंशच्छेत्तृ
    - वंशज
    - वंशतण्डुल
    - वंशदला
    - वंशधर
    - वंशधान्य
    - वंशधारा
    - वंशधारिन्
    - वंशनर्तिन्
    - वंशनाडिका
    - वंशनाडी
    - वंशनाथ
    - वंशनालिका
    - वंशनिश्रेणी
    - वंशनेत्र
    - वंशपत्त्र
    - वंशपत्त्रक
    - वंशपरम्परा
    - वंशपात्र
    - वंशपीत
    - वंशपुष्पा
    - वंशपूरक
    - वंशपोत
    - वंशप्रतिष्ठानकार
    - वंशबाह्य
    - वंशब्राह्मण
    - वंशभव
    - वंशभार
    - वंशभृत्
    - वंशभोज्य
    - वंशमय
    - वंशमूल
    - वंशमूलक
    - वंशमृन्मय
    - वंशयव
    - वंशराज
    - वंशराज्यधर
    - वंशरोचना
    - वंशलोचना
    - वंशलक्ष्मी
    - वंशलून
    - वंशवर्ण
    - वंशवर्तिन्
    - वंशवर्धन
    - वंशवर्धिन्
    - वंशवितति
    - वंशविदारिणी
    - वंशविशुद्ध
    - वंशविस्तर
    - वंशवृद्धि
    - वंशशर्करा
    - वंशशलाका
    - वंशसमाचार
    - वंशस्तनित
    - वंशस्तूप
    - वंशस्थ
    - वंशस्थविल
    - वंशस्थिति
    - वंशहीन

    Sanskrit-English dictionary > वंश

  • 56 वाद्य


    vā́dya
    mfn. to be said orﾠ spoken orﾠ pronounced orﾠ uttered AitBr. ;

    to be sounded orﾠ played (as a musical instrument) Cat. ;
    n. a speech ṠBr. ;
    instrumental music Mālav. Kathās. etc.;
    m. orﾠ n. a musical instrument R. Kathās. Pañcat. ;
    - वाद्यकर
    - वाद्यधर
    - वाद्यनिर्घोष
    - वाद्यभण्ड
    - वाद्यमण्ड
    - वाद्यवादकसामग्री

    Sanskrit-English dictionary > वाद्य

  • 57 सूर्य


    sūrya
    sū́rya

    m. the sun orﾠ its deity (in the Veda the name Sūrya is generally distinguished from Savitṛi <q.v.>, andﾠ denotes the most concrete of the solar gods, whose connection with the luminary is always present to the poet's mind;

    in Nir. VII, 5 he is regarded as one of the original Vedic triad, his place being in the sky, while that of Agni is on the earth, andﾠ that of Indra is in the atmosphere;
    ten hymns in the RV. are entirely in praise of Sūrya,
    e.g.. I, 50, I, 115 etc.., alsoﾠ AV. XIII, 2 ;
    he moves through the sky in a chariot drawn by seven ruddy horses orﾠ mares < seeﾠ saptâ̱ṡva, harit, harid-aṡva>;
    in the later mythology Sūrya is identified with Savitṛi as one of the 12 Ādityas orﾠ emblems of the Sun in the 12 months of the year, andﾠ his seven-horsed chariot is said to be driven by Aruṇa orﾠ the Dawn as its charioteer, who is represented without legs;
    the Sun, whether named Sūrya orﾠ Vivasvat, has several wives seeﾠ sūryā below) RV. etc. etc. (cf. IW. 11; 16 etc.. RTL. 341);
    a symbolical expression for the number « twelve» (in allusion to the sun in the 12 signs of the zodiac) Jyot. Hcat. ;
    the swallow-wort (either Calotropis orﾠ Asclepias Gigantea, = arka) L. ;
    N. of the son of Bali L. ;
    of a Dānava VahniP. ;
    of an astronomer (= sūrya-dāsa) Cat. ;
    epithet of Ṡiva MBh. ;
    (ā́) f. the wife of Sūrya orﾠ the Sun ( alsoﾠ called Saṃjñā, q.v.);
    the daughter of Sūrya orﾠ the Sun ( seeﾠ RV. I, 116, 17 ;
    alsoﾠ described as daughter of Prajāpati orﾠ of Savitṛi andﾠ wife of the Aṡvins, andﾠ in other places as married to Soma;
    in RV. I, 119, 2 she is called Ūrjānī, andﾠ in VI, 55, 4, VI, 58, 4 the sister of Pūshan <q.v.>, who is described as loving her, andﾠ receiving her as a gift from the gods;
    accord. toﾠ some she represents a weak manifestation of the Sun;
    Sūryā Sāvitrī is regarded as the authoress of the Sūryā-sûkta RV. X, 85) RV. AV. AitBr. Kauṡ. ;
    = vāc Naigh. I, 11 ;
    = sūryā-sû̱ktā (q.v.) ṠāṇkhGṛ. ;
    a new bride;
    a drug L. ;
    the colocynth orﾠ bitter gourd L. ;
    mfn. solar (perhaps w.r. for saurya) Jyot. <For cognate words seeﾠ under 2. svár.>
    - सूर्यकमल
    - सूर्यकर
    - सूर्यकल्प
    - सूर्यकवच
    - सूर्यकवि
    - सूर्यकान्त
    - सूर्यकान्ति
    - सूर्यकाल
    - सूर्यकेतु
    - सूर्यक्रान्त
    - सूर्यक्षय
    - सूर्यगङ्गातीर्थ
    - सूर्यगर्भ
    - सूर्यगुप्त
    - सूर्यग्रह
    - सूर्यग्रहण
    - सूर्यचक्षुस्
    - सूर्यचन्द्र
    - सूर्यचन्द्रमस्
    - सूर्यचन्द्रमस
    - सूर्यज
    - सूर्यज्योतिस्
    - सूर्यतनय
    - सूर्यतपस्
    - सूर्यतापिनी
    - सूर्यतीर्थ
    - सूर्यतेजस्
    - सूर्यत्वच्
    - सूर्यत्वच
    - सूर्यत्वचस्
    - सूर्यदत्त
    - सूर्यदशाफल
    - सूर्यदास
    - सूर्यदृश्
    - सूर्यदेव
    - सूर्यदेवत्य
    - सूर्यद्वादशार्या
    - सूर्यधर
    - सूर्यध्यान
    - सूर्यध्वज
    - सूर्यनक्षत्र
    - सूर्यनगर
    - सूर्यनन्दन
    - सूर्यनमस्कार
    - सूर्यनाडी
    - सूर्यनाभ
    - सूर्यनारायण
    - सूर्यनेत्र
    - सूर्यपक्षकरण
    - सूर्यपक्षशरण
    - सूर्यपञ्चाङ्ग
    - सूर्यपञ्चाङ्गस्तोत्र
    - सूर्यपण्डित
    - सूर्यपति
    - सूर्यपत्त्र
    - सूर्यपत्नी
    - सूर्यपर्णी
    - सूर्यपर्वन्
    - सूर्यपाद
    - सूर्यपुत्र
    - सूर्यपुर
    - सूर्यपुराण
    - सूर्यपूजा
    - सूर्यपूजाविधि
    - सूर्यप्रकाश
    - सूर्यप्रज्ञप्ति
    - सूर्यप्रतिष्ठा
    - सूर्यप्रदीप
    - सूर्यप्रभ
    - सूर्यप्रभव
    - सूर्यप्रभीय
    - सूर्यप्रशिष्य
    - सूर्यफणिचक्र
    - सूर्यबलि
    - सूर्यबिम्ब
    - सूर्यभक्त
    - सूर्यभक्तक
    - सूर्यभट्ट
    - सूर्यभट्टीय
    - सूर्यभा
    - सूर्यभागा
    - सूर्यभानु
    - सूर्यभास्
    - सूर्यभ्राज्
    - सूर्यभ्रातृ
    - सूर्यमणि
    - सूर्यमण्डल
    - सूर्यमती
    - सूर्यमन्त्र
    - सूर्यमरुत्
    - सूर्यमरुत
    - सूर्यमल्ल
    - सूर्यमाल
    - सूर्यमास
    - सूर्यमुखी
    - सूर्यम्पश्य
    - सूर्ययन्त्र
    - सूर्ययम
    - सूर्यरथ
    - सूर्यरश्मि
    - सूर्यरहस्य
    - सूर्यराज्य
    - सूर्यराम
    - सूर्यरुच्
    - सूर्यर्क्ष
    - सूर्यर्च्
    - सूर्यलता
    - सूर्यलोक
    - सूर्यलोचना
    - सूर्यवंश
    - सूर्यवंश्य
    - सूर्यवक्त्र
    - सूर्यवज्रपञ्जर
    - सूर्यवत्
    - सूर्यवन
    - सूर्यवर
    - सूर्यवरुण
    - सूर्यवर्ग
    - सूर्यवर्चस्
    - सूर्यवर्ण
    - सूर्यवर्मन्
    - सूर्यवल्ली
    - सूर्यवार
    - सूर्यविकासिन्
    - सूर्यविघ्न
    - सूर्यविलोकन
    - सूर्यवेश्मन्
    - सूर्यवैश्वानर
    - सूर्यव्रत
    - सूर्यशतक
    - सूर्यशान्ति
    - सूर्यशिष्य
    - सूर्यशोभा
    - सूर्यश्रित्
    - सूर्यश्री
    - सूर्यश्वित्
    - सूर्यषट्पदी
    - सूर्यषडक्षरी
    - सूर्यसंक्रम
    - सूर्यसंक्रान्ति
    - सूर्यसंज्ञ
    - सूर्यसदृश
    - सूर्यसप्तति
    - सूर्यसप्तार्या
    - सूर्यसम
    - सूर्यसहस्रनामन्
    - सूर्यसहस्रनामावली
    - सूर्यसामन्
    - सूर्यसारथि
    - सूर्यसावर्णि
    - सूर्यसावित्र
    - सूर्यसिंह
    - सूर्यसिद्धान्त
    - सूर्यसुत
    - सूर्यसूक्त
    - सूर्यसूत
    - सूर्यसूरि
    - सूर्यसेन
    - सूर्यस्तवकपालमोचन
    - सूर्यस्तवन
    - सूर्यस्तुत्
    - सूर्यस्तुति
    - सूर्यस्तोत्र
    - सूर्यहृदय

    Sanskrit-English dictionary > सूर्य

Страницы

См. также в других словарях:

  • Aruna Ramchandra Dhere — (Devanagari: अरुणा रामचंद्र ढेरे) (b. 1957) is a Marathi writer from Maharashtra, India.[1] She has a Ph.D. from Pune University in Marathi literature. She was a lecturer and producer in the Educational Media Research Center at Pune University… …   Wikipedia

  • Mahadevshastri Joshi — (Devanagari: महादेवशास्त्री जोशी) (January 12, 1906 December 12, 1992) was a Marathi writer. Joshi was born on January 12, 1906 in the town of Ambede in Goa. He received the epithets shastri (शास्त्री) and pandit (पंडित) following his education… …   Wikipedia

  • anyá-dharma — अन्यधर्म …   Indonesian dictionary

  • áraṇya-dharma — अरण्यधर्म …   Indonesian dictionary

  • déya-dharma — देयधर्म …   Indonesian dictionary

  • dhairya-dhara — धैर्यधर …   Indonesian dictionary

  • divyá-dharmin — दिव्यधर्मिन् …   Indonesian dictionary

  • grāmyá-dharma — ग्राम्यधर्म …   Indonesian dictionary

  • grāmyá-dharmin — ग्राम्यधर्मिन् …   Indonesian dictionary

  • kshatríya-dharma — क्षत्रियधर्म …   Indonesian dictionary

  • kshatríya-dharman — क्षत्रियधर्मन् …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»