Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

उत्तरवेदि

  • 1 तरवारिः _taravāriḥ

    तरवारिः A sword; परितः शिथिलोदग्रतरवारितडिल्लताः Śiva. B.22.39.

    Sanskrit-English dictionary > तरवारिः _taravāriḥ

  • 2 तरवारि


    tára-vāri
    (m. L. ;

    for tala-v-?) a one-edged sword Hcar. VI Kalyāṇam. Pañcad. II, 77 ;
    cf. tala-vāraṇa

    Sanskrit-English dictionary > तरवारि

  • 3 तरवालिका


    tára-vālikā
    f. (for tala-v-?) = kar- id. L. Sch.

    Sanskrit-English dictionary > तरवालिका

  • 4 तरवी


    taravī
    (in astrol.) تربيع, quadrature

    Sanskrit-English dictionary > तरवी

  • 5 अन्तरवासक

    අන්තරවාසක antaravaasaka antaravāsaka m
    inner garment.

    Pali-English dictionary > अन्तरवासक

  • 6 गीतरव

    ගීතරව giitarava gītarava m
    sound of a song.

    Pali-English dictionary > गीतरव

  • 7 उत्तरवादिन्


    úttara-vādin
    m. a replicant;

    a defendant;
    one whose claims are of later date than another's Yājñ.

    Sanskrit-English dictionary > उत्तरवादिन्

  • 8 उत्तरवासस्


    úttara-vāsas
    n. an upper garment R.

    Sanskrit-English dictionary > उत्तरवासस्

  • 9 उत्तरवीथि


    úttara-vīthi
    f. (in astron.) the northern orbit VarBṛS.

    Sanskrit-English dictionary > उत्तरवीथि

  • 10 उत्तरवेदि


    úttara-vedí
    f. the northern altar made for the sacred fire VS. ṠBr. AitBr. etc.

    Sanskrit-English dictionary > उत्तरवेदि

  • 11 औत्तरवेदिक


    aúttaravedika
    mfn. (fr. uttara-vedi), relating to orﾠ performed on the northern altar ṠBr. VII.

    Sanskrit-English dictionary > औत्तरवेदिक

  • 12 कृतरव


    kṛitá-rava
    mfn. making a cry, sounding, singing

    Sanskrit-English dictionary > कृतरव

  • 13 गर्जितरव


    garjita-rava
    m. id. ṠārṇgP.

    Sanskrit-English dictionary > गर्जितरव

  • 14 शान्तरव


    ṡāntá-rava
    mfn. uttering auspicious sounds VarBṛS.

    Sanskrit-English dictionary > शान्तरव

  • 15 श्रौतप्रश्नोत्तरव्यवस्था


    ṡrauta-praṡnôttaravyavasthā
    f. rules for sacrificial rites in the form of question andﾠ answer

    Sanskrit-English dictionary > श्रौतप्रश्नोत्तरव्यवस्था

  • 16 सार्तरव


    sâ̱rta-rava
    mfn. uttering wailing sounds, lamenting R.

    Sanskrit-English dictionary > सार्तरव

  • 17 उत्तर


    úttara
    1) mfn. (compar. fr. 1. ud;

    opposed to adhara;
    declined Gram. 238. a), upper, higher, superior (e.g.. uttaredantās, the upper teeth) RV. AV. TS. ChUp. Ragh. etc.;
    northern (because the northern part of India is high) AV. Mn. Suṡr. Pañcat. etc.;
    left (opposed to dakshiṇa orﾠ right, because in praying the face being turned to the east the north would be on the left hand) AV. KātyṠr. MBh. etc.;
    later, following, subsequent, latter, concluding, posterior, future RV. AV. KātyṠr. MBh. Ragh. Hit. etc. (opposed to pūrva, etc. e.g.. uttaraḥkālaḥ, future time;
    uttaraṉvākyam, a following speech, answer, reply;
    phalamuttaram, subsequent result, future consequence;
    varshôttareshu, in future years);
    followed by (e.g.. smôttara mfn. followed by sma Pāṇ. 3-3, 176);
    superior, chief, excellent, dominant, predominant, more powerful RV. AV. ;
    gaining a cause (in law);
    better, more excellent RV. ;
    m. N. of a son of Virāṭa MBh. ;
    of a king of the Nāgas L. ;
    N. of a mountain Kathās. ;
    of several men;
    (ās) m. pl. N. of a school;
    (ā), of. (scil. diṡ) the northern quarter, the north Kathās. etc.;
    N. of each of the Nakshatras that contain the word uttara (cf. uttara-phalgunī, etc.);
    N. of a daughter of Virāṭa andﾠ daughter-in-law of Arjuna MBh. ;
    of a female servant Lalit. ;
    (e) f. du. the second andﾠ third verse of a Tṛica ( orﾠ a stanza consisting of three verses);
    (ās) f. pl. the second part of the Sāma-saṃhitā;
    (am) n. upper surface orﾠ cover MBh. Ragh. Daṡ. etc.;
    the north R. Dhūrtas. ;
    the following member, the last part of a compound;
    answer, reply Ragh. R. Prab. etc.;
    (in law) a defence, rejoinder, a defensive measure;
    contradiction Car. ;
    (in the Mimāṇsā philosophy) the answer (the fourth member of an adhikaraṇa orﾠ case);
    superiority, excellence, competency R. Pañcat. Kathās. etc.;
    result, the chief orﾠ prevalent result orﾠ characteristic, what remains orﾠ is left, conclusion, remainder, excess, over andﾠ above, (often ifc. e.g.. bhayôttara, attended with danger, having danger as the result;
    dharmôttara, chiefly characterized by virtue;
    shashṭy-uttaraṉsahasram, one thousand with an excess of sixty, i.e. 1060;
    saptôttaraṉṡatam, 107);
    remainder, difference (in arithmetic);
    N. of a song Yājñ. ;
    N. of each of the Nakshatras that contain the word uttara;
    a particular figure in rhetoric;
    N. of the last book of the Rāmāyaṇa;
    (am) ind. at the conclusion, at the end e.g.. bhavad-uttaram, having the word bhavat at the end;
    asrôttaramīkshitā, looked at with tears at the close i.e. with a glance ending in tears;
    afterwards, thereafter;
    behind MBh. etc.;
    in the following part (of a book);
    + cf. Gk. ὕστερος
    út-tara
    2) mfn. crossing over;

    to be crossed (cf. dur-uttara)
    - उत्तरकल्प
    - उत्तरकाण्ड
    - उत्तरकामाख्यतन्त्र
    - उत्तरकाय
    - उत्तरकाल
    - उत्तरकुरु
    - उत्तरकोशला
    - उत्तरक्रिया
    - उत्तरखण्ड
    - उत्तरखण्डन
    - उत्तरग
    - उत्तरगीता
    - उत्तरग्रन्थ
    - उत्तरंग
    - उत्तरच्छद
    - उत्तरज
    - उत्तरज्या
    - उत्तरज्योतिष
    - उत्तरतन्त्र
    - उत्तरतर
    - उत्तरतस्
    - उत्तरतापनीय
    - उत्तरत्र
    - उत्तरदन्त
    - उत्तरदायक
    - उत्तरदिक्स्थ
    - उत्तरदिगीश
    - उत्तरदिश्
    - उत्तरदेश
    - उत्तरद्रु
    - उत्तरधर्म
    - उत्तरधारय
    - उत्तरधुरीण
    - उत्तरधेय
    - उत्तरनाभि
    - उत्तरनारायण
    - उत्तरपक्ष
    - उत्तरपट
    - उत्तरपथ
    - उत्तरपथिक
    - उत्तरपद
    - उत्तरपदिक
    - उत्तरपदकीय
    - उत्तरपर्वत
    - उत्तरपश्चार्ध
    - उत्तरपश्चिम
    - उत्तरपाद
    - उत्तरपुरस्तात्
    - उत्तरपुराण
    - उत्तरपूर्व
    - उत्तरप्रच्छद
    - उत्तरप्रत्युत्तर
    - उत्तरप्रोष्ठपदा
    - उत्तरफल्गुनी
    - उत्तरफाल्गुनी
    - उत्तरबर्हिस्
    - उत्तरभक्तिक
    - उत्तरभद्रपदा
    - उत्तरभाद्रपदा
    - उत्तरभाग
    - उत्तरमति
    - उत्तरमन्द्रा
    - उत्तरमात्र
    - उत्तरमानस
    - उत्तरमार्ग
    - उत्तरमीमांसा
    - उत्तरमूल
    - उत्तरयुग
    - उत्तररहित
    - उत्तररामचरित
    - उत्तररूप
    - उत्तरलक्षण
    - उत्तरलक्ष्मन्
    - उत्तरलोमन्
    - उत्तरवयस
    - उत्तरवल्ली
    - उत्तरवस्ति
    - उत्तरवस्त्र
    - उत्तरवादिन्
    - उत्तरवासस्
    - उत्तरवीथि
    - उत्तरवेदि
    - उत्तरशान्ति
    - उत्तरशैल
    - उत्तरसक्थ
    - उत्तरसंज्ञित
    - उत्तरसाक्षिन्
    - उत्तरसाधक
    - उत्तरहनु
    - उत्तरांस
    - उत्तरागार
    - उत्तराङ्ग
    - उत्तराद्रि
    - उत्तराधर
    - उत्तराधिकार
    - उत्तराधिकारिन्
    - उत्तरापथ
    - उत्तराभास
    - उत्तराभिमुख
    - उत्तराम्नाय
    - उत्तरायण
    - उत्तरारणि
    - उत्तरार्क
    - उत्तरार्चिक
    - उत्तरार्थ
    - उत्तरार्ध
    - उत्तरार्ध्य
    - उत्तरावत्
    - उत्तराशा
    - उत्तराश्मन्
    - उत्तराश्रमिन्
    - उत्तराश्रित
    - उत्तराषाढा
    - उत्तरासङ्ग
    - उत्तरासद्
    - उत्तराह
    - उत्तरेतरा
    - उत्तरोत्तर
    - उत्तरोत्तरिन्
    - उत्तरोष्ठ
    - उत्तरौष्ठ

    Sanskrit-English dictionary > उत्तर

  • 18 अन्तर _antara

    अन्तर a. [अन्तं राति ददाति, रा-क]
    1 Being in the inside, interior, inward, internal (opp. बाह्य); योन्तरो यमयति Śat. Br.; ˚र आत्मा Tait. Up.; कश्चनान्तरो धर्मः S. D. अन्तरापणवीथ्यश्च नानापण्योपशोभिताः अनुगच्छन्तु Rām.7.64.3.
    -2 Near, proximate (आसन्न); कृष्वा युजश्चिदन्तरम् Rv.1. 1.9.
    -3 Related, intimate, dear, closely connected (आत्मीय) (opp. पर); तदेतत्प्रेयः पुत्रात्...... प्रेयो$न्यस्मात्सर्व- स्मादन्तरतरं यदयमात्मा Śat. Br.; अयमत्यन्तरो मम Bharata.
    -4 Similar (also अन्तरतम) (of sounds and words); स्थाने$न्तरतमः P.I.1.5; हकारस्य घकारोन्तरतमः Śabdak.; सर्वस्य पदस्य स्थाने शब्दतो$र्थतश्चान्तरतमे द्वे शब्दस्वरूपे भवतः P. VIII.1.1. Com.
    -5 (a) Different from, other than (with abl.); यो$प्सु तिष्ठन्नद्भ्यो$न्तरः Bṛi. Ār. Up.; आत्मा स्वभावो$न्तरो$न्यो यस्य स आत्मान्तरः अन्यस्वभावः व्यवसायिनो$न्तरम् P.VI.2.166 Sk. ततो$न्तराणि सत्त्वानि स्वादते स महाबलः Rām.7. 62.5. (b) The other; उदधेरन्तरं पारम् Rām.
    -6 Exterior, outer, situated outside, or to be worn outside (अन्तरं बहिर्योगोपसंव्यानयोः P.I.1.36) (In this sense it is declined optionally like सर्व in nom. pl. and abl. and loc. sing.) अन्तरे-रा वा गृहाः बाह्या इत्यर्थः (चण्डालादिगृहाः); अन्तरे-रा वा शाटकाः परिधानीया इत्यर्थः Sk.; so अन्तरायां पुरि, अन्तरायै नगर्यै, नमो$न्तरस्मै अमेधसाम् Vop.
    -रम् 1 (a) The interior, inside; ततान्तरं सान्तरवारिशीकरैः Ki.4.29,5.5; जालान्तरगते भानौ Ms.8.132; विमानान्तरलम्बिनीनाम् R.13.33; Mk.8.5, Ku. 7.62; अपि वनान्तरं श्रयति V.4.24; लीयन्ते मुकुलान्तरेषु Ratn. 1.26, Ki.3.58; अन्तरात् from inside, from out of; प्राकारपरिखान्तरान्निर्ययुः Rām.; अन्तरे in, into; वन˚, कानन˚, प्रविश्यान्तरे &c. (b) Hence, the interior of any thing, contents; purport, tenor; अत्रान्तरं ब्रह्मविदो विदित्वा Śvet. Up. (c) A hole, an opening; तस्य बाणान्तरेभ्यस्तु बहु सुस्राव शोणितम्.
    -2 Soul, heart; mind; सततमसुतरं वर्णयन्त्यन्तरम् Ki.5.18 the inmost or secret nature (lit. middle space or region); लब्धप्रतिष्ठान्तरैः भृत्यैः Mu.3.13 having enter- ed the heart; सदृशं पुरुषान्तरविदो महेन्द्रस्य V.3.
    -3 The Supreme Soul.
    -4 Interval, intermediate time or space, distance; रम्यान्तरः Ś.4.11; किंचिदन्तरमगमम् Dk.6; अल्प- कुचान्तरा V.4.49; क्रोशान्तरेण पथि स्थिताः H.4 at the distance of; बृहद् भुजान्तरम् R.3.54; अन्तरे oft. trans- lated by between, betwixt; गीतान्तरेषु Ku.3.38 in the intervals of singing; मरणजीवितयोरन्तरे वर्ते betwixt life and death; अस्त्रयोगान्तरेषु Rām.; तन्मुहूर्तकं बाष्पसलिलान्तरेषु प्रेक्षे तावदार्यपुत्रम् U.3 in the intervals of weeping; बाष्पविश्रामो$प्यन्तरे कर्तव्य एव U.4 at intervals; स्मर्तव्योस्मि कथान्तरेषु भवता Mk.7.7 in the course of conversation; कालान्तरावर्तिशुभाशुभानि H.1 v. l. See कालान्तरम्; सरस्वतीदृषद्वत्योर्यदन्तरम् Ms.2.17,22; द्यावापृथिव्यो- रिदमन्तरं हि व्याप्तं त्वयैकेन Bg.11.2; न मृणालसूत्रं रचितं स्तनान्तरे Ś.6.18 between the breasts; Bg.5.27; अस्य खलु ते बाणपथवर्तिनः कृष्णसारस्यान्तरे तपस्विन उपस्थिताः Ś.1; तदन्तरे सा विरराज धेनुः R.2.2;12.29. (b) Intervention (व्यवधान) oft. in the sense of 'through'; मेघान्तरालक्ष्यमि- वेन्दुबिम्बम् R.13.38 through the clouds; वस्त्रं अन्तरं व्यवधायकं यस्य स वस्त्रान्तरः P.VI.2.166 Sk.; महानद्यन्तरं यत्र तद्देशान्त- रमुच्यते; जालान्तरप्रेषितदृष्टिः R.7.9 peeping through a window; विटपान्तरेण अवलोकयामि Ś.1; क्षणमपि विलम्बमन्तरीकर्तु- मक्षमा K.36 to allow to come between or intervene; कियच्चिरं वा मैघान्तरेण पूर्णिमाचन्द्रस्य दर्शनम् U.3.
    -5 Room, place, space in general; मृणालसूत्रान्तरमप्यलभ्यम् Ku.1.4; न ह्यविद्धं तयोर्गात्रे बभूवाङ्गुलमन्तरम् Rām.; मूषिकैः कृते$न्तरे Y.1. 147; गुणाः कृतान्तराः K.4 finding or making room for themselves; न यस्य कस्यचिदन्तरं दातव्यम् K.266; देहि दर्शना- न्तरम् 84. room; पौरुषं श्रय शोकस्य नान्तरं दातुमर्हसि Rām. do not give way to sorrow; तस्यान्तरं मार्गते Mk.7.2 waits till it finds room; अन्तरं अन्तरम् Mk.2 make way, make way.
    -6 Access, entrance, admission, footing; लेभेन्तरं चेतसि नोपदेशः R.6.66 found no admission into (was not impressed on) the mind; 17.75; लब्धान्तरा सावरणे$पि गेहे 16.7.
    -7 Period (of time), term; मासान्तरे देयम् Ak.; सप्तैते मनवः । स्वे स्वेन्तरे सर्वमिदमुत्पाद्यापुश्चराचरम् Ms.1.63, see मन्वन्तरम्; इति तौ विरहान्तरक्षमौ R.8.56 the term or period of separation; क्षणान्तरे -रात् within the period of a moment.
    -8 Opportunity, occasion, time; देवी चित्रलेखामव- लोकयन्ती तिष्ठति । तस्मिन्नन्तरे भर्तोपस्थितः M.1. अत्रान्तरे प्रणम्याग्रे समुपविष्टः; Pt.1 on that occasion, at that time; अस्मिन्नन्तरे Dk.164; केन पुनरुपायेन मरणनिर्वाणस्यान्तरं संभावयिष्ये Māl.6; कृतकृत्यता लब्धान्तरा भेत्स्यति Mu.2.22 getting an opportunity; 9; यावत्त्वामिन्द्रगुरवे निवेदयितुं अन्तरान्वेषी भवामि Ś.7. find a fit or opportune time; शक्तेनापि सता जनेन विदुषा कालान्तरप्रेक्षिणा वस्तव्यम् Pt.3.12; waiting for a suitable opportunity or time; सारणस्यान्तरं दृष्ट्वा शुको रावणमब्रवीत् Rām.
    -9 Difference (between two things), (with gen. or in comp.) शरीरस्य गुणानां च दूरमत्यन्तमन्तरम् H.1.46; उभयोः पश्यतान्तरम् H.1.64, नारीपुरुषतोयानामन्तरं महदन्तरम् 2.39; तव मम च समुद्रपल्वलयोरिवान्तरम् M.1; Bg.13.34; यदन्तरं सर्षपशैलराजयोर्यदन्तरं वायसवैनतेययोः Rām.; द्रुमसानुमतां किमन्तरम् R.8.9;18.15; rarely with instr.; त्वया समुद्रेण च महदन्तरम् H.2; स्वामिनि गुणान्तरज्ञे Pt.1.11; difference; सैव विशिनष्टि पुनः प्रधानपुरषान्तरं सूक्ष्मम् Sāṅ. K.
    -1 (Math.) Difference, remainder also subtraction, cf. योगोन्तरेणोनयुतो$र्धितस्तौ राशी स्मृतौ संक्रमणाख्यमेतत् ॥ Līlā.
    -11 (a) Different, another, other, changed, altered (manner, kind, way &c.); (Note:- that in this sense अन्तर always forms the latter part of a compound and its gender remains unaffected i. e. neuter, whatever be the gender of the noun forming the first part; कन्यान्तरम् (अन्या कन्या), राजान्तरम् (अन्यो राजा), गृहान्तरम् (अन्यद् गृहम्); in most cases it may be rendered by the English word 'another'.); इदमवस्थान्तरमारोपिता Ś.3 changed condition; K.154; Mu.5; शुभाशुभफलं सद्यो नृपाद्देवाद्भवान्तरे Pt.1.121; जननान्तरसौहृदानि &Sacute.5.2 friendships of another (former) existence; नैवं वारान्तरं विधास्यते H.3 I shall not do so again; आमोदान् हरिदन्तराणि नेतुम् Bv.1.15, so दिगन्तराणि; पक्षान्तरे in the other case; देश˚, राज˚, क्रिया˚ &c. (b) Various, different, manifold (used in pl.); लोको नियम्यत इवात्मदशान्तरेषु Ś.4.2; मन्निमित्तान्यवस्थान्तराण्यवर्णयत् Dk.118 various or different states; 16; sometimes used pleonastically with अन्यत् &c.; अन्यत्स्थानान्तरं गत्वा Pt.1.
    -12 Distance (in space); व्यामो बाह्वोः सकरयोस्ततयोस्ति- र्यगन्तरम् Ak.; प्रयातस्य कथंचिद् दूरमन्तरम् Ks.5.8.
    -13 Absence; तासामन्तरमासाद्य राक्षरीनां वराङ्गना Rām.; तस्यान्तरं च विदित्वा ibid.
    -14 Intermediate member, remove, step, gradation (of a generation &c.); एकान्तरम् Ms.1.13; द्वयेकान्तरासु जातानाम् 7; एकान्तरमामन्त्रितम् P.VIII.1.55; तत्स्रष्टुरेकान्तरम् Ś.7.27 separated by one remove, See एकान्तर also.
    -15 Peculiarity, peculiar or characteristic possession or property; a (peculiar) sort, variety, or kind; व्रीह्यन्तरेप्यणुः Trik.; मीनो राश्यन्तरे, वेणुर्नृपान्तरे ibid.; प्रासङ्गो युगान्तरम् cf. also प्रधानपुरुषान्तरं सूक्ष्मम् Sāṅ. K.37. &c.
    -16 Weakness, weak or vulnerable point; a failing, defect, or defective point; प्रहरेदन्तरे रिपुम्, Śabdak. सुजयः खलु तादृगन्तरे Ki.2.52; असहद्भिर्माममिमित्रैर्नित्यमन्तरदर्शिभिः Rām; परस्यान्तरदर्शिना ibid.; कीटकेनेवान्तरं मार्गयमाणेन प्राप्तं मया महदन्तरम् Mk.9; अथास्य द्वादशे वर्षे ददर्श कलिरन्तरम् Nala.7.2.; हनूमतो वेत्ति न राक्षसो$न्तरं न मारुतिस्तस्य च राक्षसो$न्तरम् Rām.
    -17 Surety, guarantee, security; तेन तव विरूपकरणे सुकृतमन्तरे धृतम् Pt.4 he has pledged his honour that he will not harm you; आत्मान- मन्तरे$र्पितवान् K.247; अन्तरे च तयोर्यः स्यात् Y.2.239; भुवः संज्ञान्तरयोः P.III.2.179; धनिकाधमर्णयोरन्तरे यस्तिष्ठति विश्वासार्थं स प्रतिभूः Sk.
    -18 Regard, reference, account; न चैतदिष्टं माता मे यदवोचन्मदन्तरम् Rām. with reference to me; त्वदन्तरेण ऋणमेतत्.
    -19 Excellence, as in गुणान्तरं व्रजति शिल्पमाधातुः M.1.6 (this meaning may be deduced from 11).
    -2 A garment (परिधान).
    -21 Purpose, object, (तादर्थ्य) तौ वृषाविव नर्दन्तौ बलिनौ वासितान्तरे Mb.1.12.41; (Malli. on R.16.82).
    -22 Concealment, hiding; पर्व- तान्तरितो रविः (this sense properly belongs to अन्तर्-इ q. v.).
    -23 Representative, substitution. क्षात्रमाचरतो मार्गमपि बन्धोस्त्वदन्तरे Mb.12.1.3.
    -24 Destitution, being without (विना) which belongs to अन्तरेण. (अन्तरमवकाशाव- धिपरिधानान्तर्धिभेदतादर्थ्ये । छिद्रात्मीर्यावेनाबहिरवसरमध्येन्तरात्मनि च Ak.) [cf. L. alter]
    -25 Space (अवकाश); प्रेक्षतामृषि- सङ्घानां बभूव न तदान्तरम् Rām.7.14.19.
    -26 Separation (वियोग); भार्यापत्योरन्तरम् Mb.5.35.43.
    -27 A move or skilful play in wrestling; अन्योन्यस्थान्तरप्रेप्सू प्रचक्राते$न्तरं प्रति Mb.9.57.11.
    -28 A moulding of the pedestal and the base; षडंशं चान्तरे कर्णे उत्तरांशं तदूर्ध्वके । Māna.13.121; cf. स्थानात्मीयान्यतादर्थ्यरन्ध्रान्तर्धिषु चान्तरम् । परिधाने$वधौ मध्ये$- न्तरात्मनि नपुंसके । Nm.
    -Comp. -अपत्या a pregnant woman.
    -चक्रम् a technical term in augury Bṛi. S. chap.86.
    -ज्ञ a. knowing the interior, prudent, wise, foreseeing; नान्तरज्ञाः श्रियो जातु प्रियैरासां न भूयते Ki.11.24 not knowing the difference.
    -तत् a. spreading havoc.
    -द a. cutting the interior or heart.
    -दिशा, अन्तरा दिक् intermediate region or quarter of the compass.
    -दृश् a. realizing the Supreme Soul (परमात्मानुसंधायिन्).
    -पु(पू)रुषः the internal man, soul (the deity that resides in man and witnesses all his deeds); तांस्तु देवाः प्रपश्यन्ति स्वस्यैवान्तरपूरुषः; Ms.8.85.
    -पूजा = अन्तर-पूजा.
    -प्रभवः [अन्तराभ्यां भिन्नवर्णमातापितृभ्यां प्रभवति] one of a mixed origin or caste. (अम्बष्ठ, क्षत्तृ, करण, इ.); अन्तरप्रभवाणां च धर्मान्नो वक्तुमर्हसि Ms.1.2.
    -प्रश्नः an inner question, one contained in and arising out of what has been previously mentioned.
    -शायिन् -स्थ, -स्थायिन् -स्थित a.
    1 inward, internal, inherent; ˚स्थैर्गुणैः शुभ्रैर्लक्ष्यते नैव केन चित् Pt. 1.221.
    -2 interposed, intervening, separate.
    -3 seated in the heart, an epithet of जीव.

    Sanskrit-English dictionary > अन्तर _antara

  • 19 फलम् _phalam

    फलम् [फल्-अच्]
    1 Fruit (fig. also) as of a tree; उदेति पूर्वं कुसुमं ततः फलम् Ś.7.3; R.4.43;1.49.
    -2 Crop, produce; कृषिफलम् Me.16.
    -3 A result, fruit, consequence, effect; अत्युत्कटैः पापपुण्यैरिहैव फलमश्नुते H.1.8; फलेन ज्ञास्यसि Pt.1; न नवः प्रभुराफलोदयात् स्थिरकर्मा विरराम कर्मणः R.8.22;1.33; अनिष्टमिष्टं मिश्रं च त्रिविधं कर्मणः फलम् Bg.18.12.
    -4 (Hence) Reward, recompense, meed, retribution (good or bad); फलमस्योपहासस्य सद्यः प्राप्स्यसि पश्य माम् R.12.37.
    -5 A deed, act (opp. words); ब्रुवते हि फलेन साधवो न तु कण्ठेन निजोपयोगिताम् N.2.48 'good men prove their usefulness by deeds, not by words'.
    -6 Aim, object, purpose; परेङ्गितज्ञानफला हि बुद्धयः Pt.1.43; किमपेक्ष्य फलम् Ki.2.21, 'with what object in view; Me.56.
    -7 Use, good, profit, advantage; जगता वा विफलेन किं फलम् Bv.2.61.
    -8 Profit or interest on capital.
    -9 Progeny, offspring; तस्यापनोदाय फलप्रवृत्तावुपस्थितायामपि निर्व्यपेक्षः (त्यक्षामि) R.14.39.
    -1 A kernel (of a fruit).
    -11 A tablet or board (शारिफल).
    -12 A blade (of a sword).
    -13 The point or head of an arrow, dart &c.; barb; आरामुखं क्षुरप्रं च गोपुच्छं चार्धचन्द्रकम् । सूचीमुखं च भल्लं च वत्सदन्तं द्विभल्लकम् ॥ कर्णिकं काकतुण्डं च तथान्यान्यप्यनेकशः । फलानि देशभेदेन भवन्ति बहुरूपतः ॥ Dhanur.64-5; फलयोगमवाप्य सायकानाम् Ms.7.1; Ki.14.52.
    -14 A shield.
    -15 A testicle; अकर्तव्यमिदं यस्माद् विफलस्त्वं भविष्यसि Rām.1.48.27.
    -16 A gift.
    -17 The result of a calculation (in Math.)
    -18 Product or quotient.
    -19 Menstrual discharge.
    -2 Nutmeg.
    -21 A ploughshare.
    -22 Loss, disadvantage.
    -23 The second (or third) term in a rule-of-three sum.
    -24 Correlative equation.
    -25 The area of a figure.
    -26 The three myrobalans (त्रिफला).
    -27 A point on a die.
    -28 Benefit, enjoyment; ईश्वरा भूरिदानेन यल्लभन्ते फलं किल Pt.2.72.
    -29 Compensation; यावत् सस्यं विनश्येत् तु तावत् स्यात् क्षेत्रिणः फलम् Y.2.161.
    -3 A counterpart (प्रतिबिम्ब); तन्मायाफलरूपेण केवलं निर्विकल्पितम् Bhāg.11.24.3.
    -31 Shoulder-blade; तस्यां स फलके खड्गं निजघान ततो$ङ्गदः Rām.6.76.1.
    -Comp. -अदनः = फलाशनः q. v.; a parrot.
    -अधिकारः a claim for wages.
    -अध्यक्षः Mimu- sops Kauki (Mār. खिरणी).
    -अनुबन्धः succession or sequence of fruits or results.
    -अनुमेय a. to be inferred from the results or consequences; फलानुमेयाः प्रारम्भाः संस्काराः प्राक्तना इव R.1.2.
    -अनुसरणम् 1 rate of profits.
    -2 following or reaping consequences.
    -अन्तः a bamboo.
    -अन्वेषिन् a. seeking for reward or recompense (of actions).
    -अपूर्वम् The mystic power which produces the consequences of a sacrificial act.
    -अपेक्षा expectation of the fruits or consequences (of acts), regard to results.
    -अपेत a. useless, unfertile, unpro- ductive.
    -अम्लः a kind of sorrel. (
    -म्लम्) tamarind. ˚पञ्चकम् the five sour fruits; bergumot (जम्बीर), orange (नारिङ्ग), sorrel (आम्लवेतस), tamarind (चिञ्चा) and a citron (मातुलुङ्ग, Mar. महाळुंग).
    -अशनः a parrot.
    -अस्थि n. a cocoa-nut.
    -आकाङ्क्षा expectation of (good) re- sults; see फलापेक्षा.
    -आगमः 1 production of fruits, load of fruits; भवन्ति नम्रास्तरवः फलागमैः Ś.5.12.
    -2 the fruit season, autumn.
    -आढ्य a. full of or abounding in fruits. (
    -ढ्या) a kind of plantain.
    -आरामः a fruit- garden, orchard.
    -आसक्त a.
    1 fond of fuits.
    -2 attach- ed to fruits, fond of getting fruit (of actions done).
    -आसवः a decoction of fruit.
    -आहारः feeding or living on fruits, fruit-meal.
    -इन्द्रः a species of Jambū (Rājajambū).
    -उच्चयः a collection of fruits.
    -उत्तमा 1 a kind of grapes (having no stones).
    -2 = त्रिफला.
    -उत्पत्तिः f.
    1 production of fruit.
    -2 profit, gain. (
    -त्तिः) the mango tree (sometimes written फलोत्पति in this sense).
    -उत्प्रेक्षा a kind of comparison.
    -उदयः 1 ap- pearance of fruit, production of results or consequences, attainment of success or desired object; आफलोदयकर्मणाम् R.1.5;8.22.
    -2 profit, gain.
    -3 retribution, punishment.
    -4 happiness, joy.
    -5 heaven.
    -उद्गमः appear- ance of fruits; भवन्ति नम्रास्तरवः फलोद्गमैः Ś.5.12 (v. l.).
    -उद्देशः regard to results; see फलापेक्षा.
    -उन्मुख a. about to give fruit.
    - उपगम a. bearing fruit.
    -उपजीविन् a. living by cultivating or selling fruits.
    -उपभोगः 1 enjoyment of fruit.
    -2 partaking of reward.
    -उपेत a. yielding fruit, fruitful, fortile.
    -काम a. one who is desirous of fruit; धर्मवाणिजका मूढा फलकामा नराधमाः । अर्चयन्ति जगन्नाथं ते कामं नाप्नुवन्त्युत ॥ (मल. त. Śabda. ch.)
    -कामना desire of fruits or consequences.
    -कालः fruit- season.
    -केसरः the cocoanut tree.
    -कोशः, -षः, कोशकः the scrotum (covering of the testicles).
    -खण्डनम् frustration of fruits or results, disappointment.
    -खेला a quail.
    -ग्रन्थः (in astrol.) a work describing the effects of celestial phenomena on the destiny of men; Bṛi. S.
    -ग्रहः deriving benefit or advantage.
    -ग्रही, -ग्राहिन् a. (also फलेग्रहि and फलेग्राहिन्) fruitful, yielding or bearing fruit in season; श्लाध्यतां कुलमुपैति पैतृकं स्यान्मनोरथतरुः फलेग्रहिः Kir. K.3.6; Māl.9.39; भूष्णुरात्मा फलेग्रहिः Ait. Br. (शुनःशेप legend); फलेग्रहीन् हंसि वनस्पतीनाम् Bk.; द्वितीयो ह्यवकेशी स्यात् प्रथमस्तु फलेग्रहिः Śiva. B.16.27. (-m.) a fruit-tree.
    -ग्रहिष्णु a. fruitful.
    -चोरकः a kind of perfume (Mar. चोरओवा).
    - छदनम a house built of wooden boards.
    -तन्त्र a. aiming only at one's advantage.
    -त्रयम्, -त्रिकम् the three myrobalans (त्रिफला).
    -द, -दातृ, -प्रद a.
    1 productive, fruitful, bearing fruit; फलदानां तु वृक्षाणां छेदने जप्यमृक्शतम् Ms.11.142; गते$पि वयसि ग्राह्या विद्या सर्वात्मना बुधैः ।...... अन्यत्र फलदा भवेत् ॥ Subhāṣ.
    -2 bringing in gain or profit.
    -3 giving a reward, rewarding. (
    -दः) a tree.
    -धर्मन् a. ripening soon and then falling on the ground, perishing; फेनधर्मा महाराज फलधर्मा तथैव च। निमेषादपि कौन्तेय यस्यायुरपचीयते Mb.3.35.2-3.
    -निर्वृत्ति f. final consequence or reward.
    -निवृत्तिः f. cessation of consequences.
    -निष्पत्तिः f.
    1 production of fruit.
    -2 attainment of reward.
    -परिणतिः f.,
    -परिणामः, -पाकः (
    -फलेपाकः also)
    1 the ripening of fruit.
    -2 the fulness of cousequences.
    -पाकः Carissa Carandas (Mar. करवंद).
    -पाकान्ता, -पाकावसाना an annual plant; ओषध्यः फलपाकान्ताः Ak.
    -पातनम् knocking down or gathering fruit.
    -पादपः a fruit-tree.
    -पूरः, -पूरकः the common citron tree; एतस्मिन् फलपूरबीजनिकरभ्रान्त्या नितान्तारुणे संप्राप्तेषु शुकेषु पञ्जरशुका निर्गन्तुमुद्युञ्जते । Rām. Ch.7.86.
    -प्रजननम् the produc- tion of fruit.
    -प्रदानम् 1 the giving of fruits.
    -2 a ceremony at weddings.
    -प्राप्तिः f. attainment of the desired fruit of object.
    -प्रिया 1 the Priyaṅgu plant.
    -2 a species of crow.
    -प्रेप्सु a. desirous of attaining results.
    -बन्धिन् a. forming or developing fruit.
    -भागः a share in any product or profit.
    -भागिन्, -भाज् a. partaking of a reward or profit; दातॄन् प्रतिग्रहीतॄ प्रतिग्रहीतॄश्च कुरुते फल- भागिनः Ms.3.143.
    -भावना The acquisition of a result; success; सुपर्वणां हि स्फुटभावना या सा पूर्वरूपं फलभावनायाः N.14. 7.
    -भुज् m. a monkey; P. R.
    -भूमन् m. greater fruit; क्रतुवच्चानुमानेनाभ्यासे फलभूमा स्यात् MS.11.1.29.
    -भूयस्त्वम् (see फलभूमन् above); यथा कर्मसु सौर्यादिषु फलं कर्मणा क्रियत इति कर्माभ्यासे फलभूयस्त्वमेवमिहापि ŚB. on MS.11.1.29.
    -भूमिः f. a place where one receives the reward or recompense of his deeds (i. e. heaven or hell).
    -भृत् a. bearing fruit, fruitful.
    -भोगः 1 enjoyment of consequences.
    -2 usufruct.
    -मत्स्या the aloe plant.
    -मुख्या a species of plant (अजमोदा).
    -मूलम् fruits and roots; फलमूलाशिनौ दान्तौ Rāmarakṣā 18.
    -योगः 1 the attainment of fruit or the desired object; Mu.7.1.
    -2 wages, remuneration.
    -3 a stage in the perform- ance of a drama; सावस्था फलयोगः स्यात् यः समग्रफलागमः S. D.
    -राजन् m. a water-melon.
    -राशिः m. the 3rd term in the rule of three.
    -वन्ध्यः a tree barren of fruit.
    -वर्णिका jelly (?); Gaṇeśa P.2.149.
    -वर्तिः f. a coarse wick of cloth besmeared with some laxative and inserted into the anus for discharging the bowels, suppository.
    -वर्तुलम् a watermelon.
    -वल्ली a series of quotients.
    -विक्रयिन् a. a fruit-seller.
    -वृक्षः a fruit-tree.
    -वृक्षकः the bread-fruit tree.
    -शाडवः the pome- granate tree.
    -शालिन् a.
    1 bearing fruit, fruitful.
    -2 sharing in the consequences.
    -शैशिरः the Badara tree.
    -श्रेष्ठः the mango tree.
    -संस्थ a. bearing fruit.
    -संपद् f.
    1 abundance of fruit.
    -2 success.
    -3 prosperity.
    -साधनम् a means of effecting any desired object, realization of an object
    -सिद्धिः f.
    1 reaping fruit, attainment or realization of the desired object.
    -2 a prosperous result.
    -स्थानम् the stage in which results are enjoyed; Buddh.
    -स्थापनम् the sacrament called सीमन्तोन्नयन; फलस्थापनात् मातापितृजं पाप्मानमपोहति Hārīta.
    -स्नेहः a walnut tree.
    -हारी an epithet of Kālī or Durgā
    -हानिः loss of profit
    -हीन a. yielding no fruit or profit.
    -हेतु a. acting with a view to results.

    Sanskrit-English dictionary > फलम् _phalam

  • 20 महा _mahā

    1
    महा A cow.
    2
    महा The substitute of महत् at the beginning of Karmadhāraya and Bahuvrīhi compounds, and also at the beginning of some other irregular words. (Note: The number of compounds of which महा is the first mem- ber is very large, and may be multiplied ad infinitum. The more important of them, or such as have peculiar significations, are given below.)
    -Comp. -अक्षः an epithet of Śiva. ˚पटलिक a chief keeper of archives.
    -अङ्ग a. huge, bulky.
    -(ङ्गः) 1 a camel.
    -2 a kind of rat.
    -3 N. of Śiva.
    -अञ्जनः N. of a mountain.
    -अत्ययः a great danger or calamity.
    -अध्वनिक a. 'having gone a long way', dead.
    -अध्वरः a great sacrifice.
    -अनसम् 1 a heavy carriage.
    -2 cooking utensils. (
    -सी) a kitchen-maid. (
    -सः, -सम्) a kitchen; सूपानस्य करिष्यामि कुशलो$स्मि महानसे Mb.4.2.2.
    -अनिलः a whirl- wind; महानिलेनेव निदाघजं रजः Ki.14.59.
    -अनुभाव a.
    1 of great prowess, dignified, noble, glorious, magnanimous, exalted, illustrious; ग्रहीतुमार्यान् परिचर्यया मुहुर्महानु- भावा हि नितान्तमर्थिनः Śi.1.17; Ś.3.
    -2 virtuous, righteous, just.
    (-वः) 1 a worthy or respectable person.
    -2 (pl.) people of a religious sect in Mahārāṣtra founded by Chakradhara in the 13th century.
    -अन्तकः 1 death.
    -2 an epithet of Śiva.
    -अन्धकारः 1 thick darkness.
    -2 gross (spiritual) ignorance.
    -अन्ध्राः (pl.) N. of a people and their country.
    -अन्वय, -अभिजन a. nobly-born, of noble birth. (
    -यः, -नः) noble birth, high descent.
    -अभिषवः the great extraction of Soma.
    -अमात्यः the chief or prime minister (of a king).
    -अम्बुकः an epithet of Śiva.
    -अम्बुजम् a billion.
    -अम्ल a. very sour. (
    -म्लम्) the fruit of the tamarind tree. अरण्यम् a great (dreary) forest, large forest.
    -अर्घ a. very costly, costing a high price; महार्घस्तीर्थानामिव हि महतां को$प्यतिशयः U.6.11. (
    -र्घः) a kind of quail.
    -अर्घ्य a.
    1 valuable, precious.
    -2 invaluable; ines- timable; see महार्ह below.
    -अर्चिस् a. flaming high.
    -अर्णवः 1 the great ocean.
    -2 N. of Śiva.
    -अर्थ a.
    1 rich.
    -2 great, noble, dignified.
    -3 important, weighty.
    -4 significant.
    -अर्बुदम् one thousand millions.
    -अर्ह a.
    1 very valuable, very costly; महार्हशय्यापरिवर्तनच्युतैः स्वकेशपुष्पैरपि या स्म दूयते Ku.5.12.
    -2 invaluable, inestimable; महार्हशयनोपेत किं शेषे निहतो भुवि Rām.6.19. 2. (
    -र्हम्) white sandal-wood.
    -अवरोहः the fig-tree.
    -अशनिध्वजः a great banner in the form of the thunderbolt; जहार चान्येन मयूरपत्रिणा शरेण शक्रस्य महाशनि- ध्वजम् R.3.56.
    - अशन a. voracious, gluttonous; Mb. 4.
    -अश्मन् m. a precious stone, ruby.
    -अष्टमी the eighth day in the bright half of Āśvina sacred to Durgā; आश्विने शुक्लपक्षस्य भवेद् या तिथिरष्टमी । महाष्टमीति सा प्रोक्ता......
    -असिः a large sword.
    -असुरी N. of Durgā.
    -अह्नः the afternoon.
    -आकार a. extensive, large, great.
    -आचार्यः 1 a great teacher.
    -2 an epithet of Śiva.
    -आढ्य a. wealthy, very rich. (
    -ढ्यः) the Kadamba tree.
    -आत्मन् a.
    1 high-souled, high-minded, magnanimous, noble; अयं दुरात्मा अथवा महात्मा कौटिल्यः Mu.7; द्विषन्ति मन्दाश्चरितं महात्मनाम् Ku.5.75; U.1.49; प्रकृतिसिद्धमिदं हि महात्मनाम् Bh.1.63.
    -2 illustrious, distinguished, exalted, eminent; किमाचाराः किमाहाराः क्व च वासो महात्मनाम् Mb.3. 1.4.
    -3 mighty (महाबल); अथायमस्यां कृतवान् महात्मा लङ्केश्वरः कष्टमनार्यकर्म Rām.5.9.74. (-m.)
    1 the Supreme Spirit; युगपत्तु प्रलीयन्ते यदा तस्मिन् महात्मनि Ms.1.54.
    -2 the great principle, i. e. intellect of the Sāṅkhyas. (महात्मवत् means the same as महात्मन्).
    -आनकः a kind of large drum.
    -आनन्दः, -नन्दः 1 great joy or bliss.
    -2 espe- cially, the great bliss of final beatitude.
    (-न्दा) 1 spirituous liquor.
    -2 a festival on the ninth day in the bright half of Māgha.
    -आपगा a great river.
    -आयुधः an epithet of Śiva.
    -आरम्भ a. undertaking great works, enterprizing. (
    -म्भः) any great enterprize.
    -आलयः 1 a temple in general.
    -2 a sanctuary, an asylum.
    -3 a great dwelling.
    -4 a place of pilgrimage.
    -5 the world of Brahman.
    -6 the Supreme Spirit.
    -7 a tree &c. sacred to a deity.
    -8 N. of a particular dark fortnight.
    -9 पितृश्राद्ध in the month of Bhādra- pada. (
    -या) N. of a particular deity.
    - आशय a. high- souled, nobleminded, magnanimous, noble; दैवात् प्रबुद्धः शुश्राव वराहो हि महाशयः Ks; राजा हिरण्यगर्भो महाशयः H.4; see महात्मन्.
    (-यः) 1 a noble-minded or magnanimous person; महाशयचक्रवर्ती Bv.1.7.
    -2 the ocean.
    -आस्पद a.
    1 occupying a great position.
    -2 mighty, powerful.
    -आहवः a great or tumultuous fight.
    -इच्छ a.
    1 magnanimous, noble-minded, high-souled, noble; मही महेच्छः परिकीर्य सूनौ R.18.33.
    -2 having lofty aims or aspirations, ambitious; विद्यावतां महेच्छानां...... नाश्रयः पार्थिवं विना Pt.1.37.
    -इन्द्रः 1 'the great Indra', N. of Indra; इयं महेन्द्रप्रभृतीनधिश्रियः Ku.5.53; R.13.2; Ms.7.7.
    -2 a chief or leader in general.
    -3 N. of a mountain range; पतिर्महेन्द्रस्य महोदधेश्च R.6.54;4.39,43. ˚चापः rain-bow. ˚नगरी N. of Amarāvatī, the capital of Indra. ˚मन्त्रिन् m. an epithet of Bṛihaspati. ˚वाहः the elephant Airāvata; महेन्द्रवाहप्रतिमो महात्मा Mb.9.17.52.
    -इभ्य a. very rich.
    -इषुः a great archer; अधिरोहति गाण्डीवं महेषौ Ki.13.16.
    -इष्वासः a great archer, a great warrior; अत्र शूरा महेष्वासा भामार्जुनसमा युधि Bg.1.4.
    -ईशः, -ईशानः N. of Śiva; महेशस्त्वां धत्ते शिरसि रसराजस्य जयिनीम् Udb. ˚बन्धुः the Bilva tree.
    -ईशानी N. of Pārvatī.
    -ईश्वरः 1 a great lord, sovereign; महेश्वरस्त्र्यम्बक एव नापरः R.; गोप्तारं न निधीनां कथयन्ति महेश्वरं विबुधाः Pt.2.74.
    -2 N. of Śiva.
    -3 of Viṣṇu.
    -4 a god (opp. प्रकृति).
    -5 the Supreme Being (परमात्मा); मायां तु प्रकृतिं विद्यान्मायिनं तु महेश्वरम् Śvet. Up.4.1. ˚सखः N. of Kubera; यया कैलासभवने महेश्वरसखं बली Mb.9.11.55.
    (-री) 1 N. of Durgā.
    -2 a kind of bell-metal.
    -उक्षः (for उक्षन्) a large bull; a full grown or strong bull; महोक्षतां वत्सतरः स्पृशन्निव R.3.32;4.22;6.72; Śi.5.63.
    -उत्पलम् a large blue lotus. (
    -लः) the Sārasa bird.
    -उत्सवः 1 a great festival or occasion of joy; नयनविषयं जन्मन्येकः स एव महोत्सवः Māl.1.36.
    -2 the god of love.
    -उत्साह a. possessed of great energy, energetic, persevering; अहं च कर्णं जानामि...... सत्यसंधं महोत्साहं...... Mb.3.91.2.
    (-हः) 1 perseverance.
    -2 great pride; ये जात्यादिमहो- त्साहान्नरेन्द्रान्नोपयान्ति च । तेषामामरणं भिक्षा प्रायश्चितं विनिर्मितम् ॥ Pt.1.38.
    -उदधिः 1 the great ocean; महोदधेः पूर इवेन्दु- दर्शनात् R.3.17.
    -2 an epithet of Indra. ˚जः a conch- shell, shell.
    - उदय a. very prosperous or lucky, very glorious or splendid, of great prosperity.
    (-यः) 1 (a) great elevation or rise, greatness, prosperity; नन्दस्त्वतीन्द्रियं दृष्ट्वा लोकपालमहोदयम् Bhāg.1.28.1; अपवर्ग- महोदयार्थयोर्भुवमंशाविव धर्मयोर्गतौ R.8.16. (b) great fortune or good luck. (c) greatness, pre-eminence.
    -2 final beatitude.
    -3 a lord, master.
    -4 N. of the district called Kānyakubja or Kanouja; see App.
    -5 N. of the capital of Kanouja.
    -6 sour milk mixed with honey.
    -7 = महात्मन् q. v.; संसक्तौ किमसुलभं महोदयानाम Ki.7.27. ˚पर्वन् a time of union of the middle of श्रवण नक्षत्र and the end of व्यतिपात (generally in the month of माघ or पौष at the beginning of अमावास्या).
    - उदर a. big-bellied, corpulent.
    -(रम्) 1 a big belly.
    -2 dropsy.
    -उदार a.
    1 very generous or magnanimous.
    -2 mighty, powerful.
    -उद्यम a. = महोत्साह q. v; महोद्यमाः कर्म समा- रभन्ते.
    -उद्योग a. very industrious or diligent, hard- working.
    -उद्रेकः a particular measure (= 4 प्रस्थs).
    -उन्नत a. exceedingly lofty. (
    -तः) the palmyra tree.
    -उन्नतिः f. great rise or elevation (fig. also), high rank.
    -उपकारः a great obligation.
    -उपाध्यायः a great preceptor, a learned teacher.
    -उरगः a great serpent; वपुर्महोरगस्येव करालफणमण्डलम् R.12.98.
    -उरस्क a. broad-chested. (
    -स्कः) an epithet of Śiva.
    -उर्मिन् m. the ocean; ततः सागरमासाद्य कुक्षौ तस्य महोर्मिणः Mb.3.2.17.
    -उल्का 1 a great meteor.
    -2 a great fire-brand.
    -ऋत्विज् m. 'great priest', N. of the four chief sacri- ficial priests.
    -ऋद्धि a. very prosperous, opulent. (-f.) great prosperity or affluence.
    -ऋषभः a great bull.
    -ऋषिः 1 a great sage or saint; यस्मादृषिः परत्वेन महांस्त- स्मान्महर्षयः; (the term is applied in Ms.1.34 to the ten Prajāpatis or patriarchs of mankind, but it is also used in the general sense of 'a great sage').
    -2 N. of Sacute;iva.
    -3 of Buddha.
    -ओघ a. having a strong current.
    -घः a very large number; शतं खर्व- सहस्राणां समुद्रमभिधीयते । शतं समुद्रसाहस्रं महौघमिति विश्रुतम् ॥ Rām.6.28.37.
    -ओष्ठ (महोष्ठ) a. having large lips. (
    -ष्ठः) an epithet of Śiva.
    -ओजस् a. very mighty or powerful, possessed of great splendour or glory; महौजसा मानधना धनार्चिताः Ki.1.19. (-m.) a great hero or warrior, a champion. (-n.) great vigour.
    -ओजसम् the discus of Viṣṇu (सुदर्शन). (
    -सी) N. of plant (Mar. कांगणी).
    -ओदनी Asparagus Racemosus (Mar. शतावरी).
    -ओषधिः f.
    1 a very efficacious medicinal plant, a sovereign drug.
    -2 the Dūrvā grass.
    -3 N. of various plants ब्राह्मी, श्वेतकण्टकारी, कटुका, अतिविष &c. ˚गणः a collection of great or medicinal herbs:-- पृश्निपर्णी श्यामलता भृङ्गराजः शतावरी । गुड्चा सहदेवी च महौषधिगणः स्मृतः ॥ cf. also सहदेवी तथा व्याघ्री बला चातिबला त्वचा । शङ्खपुष्पी तथा सिंही अष्टमी च सुवर्चला ॥ महौषध्यष्टकं प्रोक्तं....
    -औषधम् 1 a sovereign remedy, panacea.
    -2 ginger.
    -3 garlic.
    -4 a kind of poison (वत्सनाभ).
    -कच्छः 1 the sea.
    -2 N. of Varuṇa.
    -3 a mountain.
    -कन्दः garlic.
    -कपर्दः a kind of shell.
    -कपित्थः 1 the Bilva tree.
    -2 red garlic.
    -कम्बु a. stark naked. (
    -म्बुः) an epithet of Śiva.
    -कर a.
    1 large-handed.
    -2 having a large revenue.
    -कर्णः an epithet of Śiva.
    -कर्मन् a. doing great works. (-m.) an epithet of Śiva.
    -कला the night of the new moon.
    -कल्पः a great cycle of time (1 years of Brahman); Bhāg.7.15.69.
    -कविः 1 a great poet, a classical poet, such as कालिदास, भवभूति, बाण, भारवि &c.
    -2 an epithet of Śukra.
    -कषायः N. of a plant (Mar. कायफळ).
    -कान्तः an epithet of Śiva. (
    -ता) the earth.
    -काय a. big-bodied, big, gigantic, bulky.
    (-यः) 1 an elephant.
    -2 an epithet of Śiva.
    -3 of Viṣṇu.
    -4 of a being attending on Śiva (= नन्दि).
    -कारुणिक a. exceedingly compassionate.
    -कार्तिकी the night of full-moon in the month of Kārtika.
    -कालः 1 a form of Śiva in his character as the destroyer of the world; महाकालं यजेद्देव्या दक्षिणे धूम्रवर्णकम् Kālītantram.
    -2 N. of a cele- brated shrine or temple of Śiva (Mahākāla) (one of the 12 celebrated Jyotirliṅgas) established at Ujjayinī (immortalized by Kālidāsa in his Meghadūta, which gives a very beautiful description of the god, his temple, worship &c., together with a graphic picture of the city; cf. Me.3-38; also R.6.34); महाकालनिवासिनं कालीविलासिनमनश्वरं महेश्वरं समाराध्य Dk.1.1.
    -3 an epithet of Viṣṇu.
    -4 N. of a kind of gourd.
    -5 N. of Śiva's servant (नन्दि). ˚पुरम् the city of Ujjayinī. ˚फलम् a red fruit with black seeds; पक्वं महाकालफलं किलासीत् N.22.29.
    -काली an epithet of Durgā in her terrific form.
    -काव्यम् a great or classical poem; (for a full description of its nature, contents &c., according to Rhetoricians see S. D.559). (The number of Mahākāvyas is usually said to be five:-- रघुवंश, कुमारसंभव, किरातार्जुनीय, शिशुपालवध and नैषधचरित or six, if मेघदूत-- a very small poem or खण़्डकाव्य-- be added to the list. But this enumeration is apparently only traditional, as there are several other poems, such as the भट्टिकाव्य, विक्रमाङ्कदेवचरित, हरविजय &c. which have an equal claim to be considered as Mahākāvyas).
    -कीर्तनम् a house.
    -कुमारः the eldest son of a reigning prince, heir-apparent.
    -कुल, -कुलीन a. of noble birth or descent, sprung from a noble family, nobly born. (
    -लम्) a noble birth or family, high descent.
    -कुहः a species of parasitical worm.
    -कृच्छ्रम् a great penance.
    -केतुः N. of Śiva.
    -केशः, -कोशः 1 an epithet of Śiva.
    -2 a large sheath.
    -क्रतुः a great sacrifice; e. g. a horse-sacrifice; तदङ्गमग्ऱ्यं मघवन् महाक्रतोरमुं तुरङ्गं प्रतिमोक्तुमर्हसि R.3.46.
    -क्रमः an epithet of Viṣṇu.
    -क्रोधः an epithet of Śiva.
    -क्षत्रपः a great satrap.
    -क्षीरः sugar-cane.
    -क्षीरा f. a She-buffalo; Nighaṇṭaratnākara.
    -खर्वः, -र्वम् a high number (ten billions ?).
    -गजः a great elephant; see दिक्करिन्.
    -गणपतिः a form of the god Gaṇeśa.
    -गदः fever.
    -गन्ध a. exceedingly fragrant. (
    -न्धः) a kind of cane. (
    -न्धम्) a kind of sandal- wood. (
    -न्धा) N. of Chāmuṇḍā.
    -गर्तः, -गर्भः -गीतः N. of Śiva.
    -गर्दभगन्धिका N. of a plant, भारङ्गी.
    -गल a. longnecked.
    -गवः Bos gavaeus.
    -गुण a. very efficacious, sovereign (as a medicine); त्वया ममैष संबन्धः कपिमुख्य महागुणः Rām.5.1.12. (
    -णः) a chief quality, cardinal virtue.
    -गुरुः a highly respectable or venerable person; (these are three, the father, mother and preceptor; पिता माता तथाचार्यो महागुरुरिति स्मृतः).
    -गुल्मा the Soma plant.
    -गृष्टिः f. a cow with a large hump.
    -ग्रहः 1 an epithet of Rāhu.
    -2 the sun; महाग्रहग्राहविनष्टपङ्कः Rām.5.5.6.
    -ग्रामः N. of the ancient capital of Ceylon, the modern Māgama.
    -ग्रीवः 1 a camel.
    -2 an epithet of Śiva.
    -ग्रीविन् m. a camel.
    -घूर्णा spirituous liquor.
    -घृतम् ghee kept for a long time (for medicinal purposes).
    -घोष a. noisy, loud-sounding. (
    -षम्) a market, fair. (
    -षः) a loud noise, clamour.
    -चक्रम् the mystic circle in the शाक्त ceremonial.
    -चक्रवर्तिन् m. a universal monarch.
    -चण्डा N. of Chāmuṇḍā.
    -चपला a kind of metre.
    -चमूः f. a large army.
    -छायः the fig-tree.
    -जङ्घः a camel.
    -जटः an epithet of Śiva.
    -जटा 1 a great braid of hair.
    -2 the matted hair of Śiva.
    -जत्रु a. having a great collar-bone. (
    -त्रुः) an epithet of Śiva.
    -जनः 1 a multitude of men, a great many beings, the general populace or public; महाजनो येन गतः स पन्थाः Mb.3.313. 117; आगम्य तु ततो राजा विसृज्य च महाजनम् 6.98.25.
    -2 the populace, mob; विलोक्य वृद्धोक्षमधिष्ठितं त्वया महाजनः स्मेरमुखो भविष्यति Ku.5.7.
    -3 a great man, a distinguished or eminent man; महाजनस्य संसर्गः कस्य नोन्नतिकारकः । पद्मपत्रस्थितं तोयं धत्ते मुक्ताफलश्रियम् Pt.3.6.
    -4 the chief of a caste or trade.
    -5 a merchant, tradesman.
    -जवः an antelope.
    -जातीय a.
    1 rather large.
    -2 of an excellent kind.
    -जालिः, -ली N. of a plant (Mar. सोनामुखी)
    -जिह्वः an epithet of Śiva.
    -ज्ञानिन् m.
    1 a very learned man.
    -2 a great sage.
    -3 N. of Śiva.
    -ज्यैष्ठी the day of fullmoon in the month of Jyeṣṭha; ताभिर्दृश्यत एष यान् पथि महाज्यैष्ठीमहे मन्महे N.15.89; पूर्णिमा रविवारेण महाज्यैष्ठी प्रकीर्तिता Agni P.121.63.
    -ज्योतिस् m. an epithet of Śiva.
    -ज्वरः great affliction.
    -ज्वाल a. very brilliant or shining.
    (-लः) 1 N. of Śiva.
    -2 a sacrificial fire.
    -डीनम् a kind of flight; 'यानं महाडीनमाहुः पवित्रामूर्जितां गतिम्' Mb.8.41.27 (com.).
    -तपस् m.
    1 a great ascetic.
    -2 an epithet of Viṣṇu.
    -तलम् N. of one of the seven lower regions; see पाताल.
    -तारा N. of a Buddhist goddess.
    -तिक्तः the Nimba tree.
    -तिथिः the 6th day of a lunation.
    -तीक्ष्ण a. exceedingly sharp or pungent. (
    -क्ष्णा) the marking- nut plant.
    -तेजस् a.
    1 possessed of great lustre or splendour.
    -2 very vigorous or powerful, heroic. (-m.)
    1 a hero, warrior.
    -2 fire.
    -3 an epithet of Kārtikeya. (-n.) quick-silver.
    -त्याग, -त्यागिन् a. very generous. (-m.) N. of Śiva.
    -दंष्ट्रः a species of big tiger.
    -दन्तः 1 an elephant with large tusks.
    -2 an epithet of Śiva.
    -दण्डः 1 a long arm.
    -2 a severe punishment.
    -दम्भः an epithet of Śiva.
    -दशा the influence exercised (over a man's destiny) by a predominant planet.
    -दानम् the gift of gold equal to one's own weight; अथातः संप्रवक्ष्यामि महादानस्य लक्षणम्.
    -दारु n. the devadāru tree.
    -दुर्गम् a great calamity; Pt.
    -दूषकः a kind of grain.
    -देवः N. of Śiva.
    (-वी) 1 N. of Pārvatī.
    -2 the chief queen.
    -द्रुमः the sacred fig-tree.
    -द्वारम् a large gate, the chief or outer gate of a temple.
    -धन a.
    1 rich.
    -2 expensive, costly; हेमदण्डैर्महाधनैः Rām.7. 77.13.
    (-नम्) 1 gold.
    -2 incense.
    -3 a costly or rich dress.
    -4 agriculture, husbandry.
    -5 anything costly or precious.
    -6 great booty.
    -7 a great battle (Ved.).
    -धनुस् m. an epithet of Śiva.
    -धातुः 1 gold.
    -2 an epithet of Śiva.
    -3 lymph.
    -4 N. of Meru.
    -धी a. having a great understanding.
    -धुर्यः a full-grown draught ox.
    -ध्वजः a camel.
    -ध्वनिक a. dead.
    -नग्नः an athlete; Buddh.
    -नटः an epithet of Śiva; महानटः किं नु...... तनोति...... साम्प्रतमङ्गहारम् N.22.7; महानटबाहुनेव बद्धभुजाङ्केन Vās.
    -नदः a great river.
    -नदी 1 a great river, such as Gaṅgā, Kṛiṣṇā; मन्दरः पर्वतश्चाक्षो जङ्घा तस्य महानदी Mb.8.34.2; संभूयाम्भोधिमभ्येति महानद्या नगापगा Śi.2.1.
    -2 N. of a river falling into the bay of Bengal.
    -नन्दा 1 spirituous liquor.
    -2 N. of a river.
    -3 ninth day of the bright half of the month of Māgha; माघमासस्य या शुक्ला नवमी लोकपूजिचा । महानन्देति सा प्रोक्ता....
    -नरकः N. of one of the 21 hells.
    -नलः a kind of reed.
    -नवमी the ninth day in the bright half of Āśvina, sacred to the worship of Durgā ततो$नु नवमी यस्मात् सा महानवमी स्मृता.
    -नाटकम् 'the great drama', N. of a drama, also called Hanumannāṭaka, (being popularly ascribed to Hanumat); thus defined by S. D.:-- एतदेव यदा सर्वैः पताकास्थानकैर्युतम् । अङ्कैश्च दशभिर्धीरा महानाटकमूचिरे ॥
    -नाडी sinew, tendon.
    -नादः 1 a loud sound, uproar.
    -2 a great drum.
    -3 a thunder-cloud.
    -4 a shell.
    -5 an elephant.
    -6 a lion.
    -7 the ear.
    -8 a camel.
    -9 an epithet of Śiva. (
    -दम्) a musical instrument.
    -नाम्नी 1 N. of a परिशिष्ट of Sāmaveda.
    -2 (pl.) N. of 9 verses of Sāmaveda beginning with विदा मघवन् विदा.
    -नायकः 1 a great gem in the centre of a string of pearls.
    -2 a great head or chief.
    -नासः an epithet of Śiva.
    -निद्र a. fast asleep. (
    -द्रा) 'the great sleep', death.
    -निम्नम् intestines, abdomen.
    -नियमः an epithet of Viṣṇu.
    -निर्वाणम् total extinction of individuality (according to the Buddhists).
    -निशा 1 the dead of night, the second and third watches of the night; महानिशा तु विज्ञेया मध्यमं प्रहरद्वयम्
    -2 an epithet of Durgā.
    -नीचः a washerman.
    -नील a. dark-blue. (
    -लः) a kind of sapphire or emerald; इन्द्रनीलमहानीलमणिप्रवरवेदिकम् Rām.5.9.16; महा- महानीलशिलारुचः Śi.1.16;4.44; R.18.42; Kau. A.2.11. 29. ˚उपलः a sapphire.
    -नृत्यः, -नेत्रः an epithet of Śiva.
    -नेमिः a crow.
    -न्यायः the chief rule.
    -पक्ष a.
    1 having many adherents.
    -2 having a large family or retinue; महापक्षे धनिन्यार्थे निक्षेपं निक्षिपेद् बुधः Ms.8.179.
    (-क्षः) 1 an epithet of Garuḍa.
    -2 a kind of duck. (
    -क्षी) an owl.
    -पङ्क्तिः, -पदपङ्क्तिः a kind of metre.
    -पञ्चमूलम् the five great roots:-- बिल्वो$ग्निमन्थः श्योनाकः काश्मरी पाटला तथा । सर्वैस्तु मिलितैरेतैः स्यान्महापञ्चमूलकम् ॥
    -पञ्चविषम् the five great or deadly poisons:-- शृङ्गी च कालकूटश्च मुस्तको वत्सनाभकः । शङ्खकर्णीति योगो$यं महापञ्चविषाभिधः ॥
    -पटः the skin.
    -पथः 1 chief road, principal street, high or main road; संतानकाकीर्णमहापथं तत् Ku.7.3.
    -2 the passage into the next world, i. e. death.
    -3 N. of certain mountain-tops from which devout persons used to throw themselves down to secure entrance into heaven.
    -4 an epithet of Śiva.
    -5 the long pilgrimage to mount Ke- dāra.
    -6 the way to heaven.
    -7 the knowledge of the essence of Śiva acquired in the pilgrimage to Kedāra.
    -पथिक a.
    1 undertaking great journeys.
    -2 one receiving Śulka (toll) on the high way; cf. Mb.12.76.6 (com. महापथिकः समुद्रे नौयानेन गच्छन् यद्वा महापथि शुल्कग्राहकः)
    -पद्मः 1 a particular high number.
    -2 N. of Nārada.
    -3 N. of one of the nine treasures of Kubera.
    -4 N. of the southernmost elephant supporting the world.
    -5 an epithet of Nanda.
    -6 a Kinnara attendant on Kubera.
    (-द्मम्) 1 a white lotus.
    -2 N. of a city. ˚पतिः N. of Nanda.
    -पराकः a. a particular penance; Hch.
    -पराङ्णः a late hour in the afternoon.
    -पवित्रः an epithet of Viṣṇu.
    -पशुः large cattle; महापशूनां हरणे... दण्डं प्रकल्पयेत् Ms.8.324.
    -पातः a long flight; Pt.2.58.
    -पातकम् 1 a great sin, a heinous crime; ब्रह्महत्या सुरापानं स्तेयं गुर्वङ्गनागमः । महान्ति पातकान्याहुस्तत्संसर्गश्च पञ्चमम् ॥ Ms.1154.
    -2 any great sin or transgression.
    -पात्रः a prime minister.
    -पादः an epithet of Śiva.
    -पाप्मन् a. very sinful or wicked.
    -पुराणम् N. of a Purāṇa; महापुराणं विज्ञेयमेकादशकलक्षणम् Brav. P.
    -पुंसः a great man.
    -पुरुषः 1 a great man, an eminent or distinguished personage; शब्दं महापुरुषसंविहितं निशम्य U. 6.7.
    -2 the Supreme Spirit.
    -3 an epithet of Viṣṇu.
    -पौरुषिकः a worshipper of Viṣṇu; तदहं ते$भिधास्यामि महापौरुषिको भवान् Bhāg.2.1.1.
    -पुष्पः a kind of worm.
    -पूजा great worship; any solemn worship performed on extraordinary occasions.
    -पृष्ठः a camel.
    -पोटगलः a kind of large reed.
    -प्रजापतिः N. of Viṣṇu.
    -प्रतीहारः a chief door-keeper.
    -प्रपञ्चः the great universe.
    -प्रभ a. of great lustre. (
    -भः) the light of a lamp.
    -प्रभुः 1 a great lord.
    -2 a king, sovereign.
    -3 a chief.
    -4 an epithet of Indra.
    -5 of Śiva
    -6 of Viṣṇu.
    -7 a great saint or holy man.
    -प्रलयः 'the great dissolution', the total annihilation of the universe at the end of the life of Brahman, when all the lokas with their inha- bitants, the gods, saints &c. including Brahman himself are annihilated; महाप्रलयमारुत...... Ve.3.4.
    -प्रश्नः a knotty question.
    -प्रसादः 1 a great favour.
    -2 a great present (of food offered to an idol); पादोदकं च निर्माल्यं नैवेद्यं च विशेषतः । महाप्रसाद इत्युक्त्वा ग्राह्यं विष्णोः प्रयत्नतः
    -प्रस्थानम् 1 departing this life, death.
    -2 setting out on a great journey for ending life; इहैव निधनं याम महाप्रस्थानमेव वा Rām.2.47.7 (com. महाप्रस्थानं मरणदीक्षा- पूर्वकमुत्तराभिमुखगमनम्); Mb.1.2.365.
    -प्राणः 1 the hard breathing or aspirate sound made in the pronunciation of the aspirates.
    -2 the aspirated letters themselves (pl.); they are:-- ख्, घ्, छ्, झ्, ठ्, ढ्, थ्, ध्, फ्, भ्, श्, ष्, स्, ह्.
    -3 a raven.
    -प्राणता possession of great strength or essence; अन्यांश्च जीवत एव महाप्राणतया स्फुरतो जग्राह K.
    -प्रेतः a noble departed spirit.
    -प्लवः a great flood, deluge;... क्षिप्तसागरमहाप्लवामयम् Śi.14.71.
    -फल a.
    1 bearing much fruit.
    -2 bringing much reward.
    (-ला) 1 a bitter gourd.
    -2 a kind of spear.
    (-लम्) 1 a great fruit or reward.
    -2 a testicle.
    -फेना the cuttle-fish bone.
    -बन्धः a peculiar position of hands or feet.
    -बभ्रुः a kind of animal living in holes.
    -बल a. very strong; नियुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबलः Rām
    (-लः) 1 wind, storm.
    -2 a Buddha.
    -3 a solid bamboo.
    -4 a palm.
    -5 a crocodile.
    -बला N. of a plant; महाबला च पीतपुष्पा सहदेवी च सा स्मृता Bhāva. P. (
    -लम्) lead. ˚ईश्वरः N. of a Liṅga of Śiva near the modern Mahābaleśwara.
    -बाध a. causing great pain or damage.
    -बाहु a. long-armed, powerful. (
    -हुः) an epithet of Viṣṇu.
    -बि(वि)लम् 1 the atmosphere.
    -2 the heart.
    -3 a water-jar, pitcher.
    -4 a hole, cave.
    -बिसी a variety of skin (चर्म), a product of द्वादशग्राम in the Himālayas.
    -बी(वी)जः an epithet of Śiva.
    -बी (वी)ज्यम् the perinæum.
    -बुध्न a. having a great bottom or base (as a mountain).
    -बुशः barley.
    -बृहती a kind of metre.
    -बोधिः 1 the great intelligence of a Buddha.
    -2 a Buddha.
    -ब्रह्मम्, -ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit.
    -ब्राह्मणः 1 a great or learned Brāhmaṇa.
    -2 a low or contemptible Brāhmaṇa.
    -भटः a great warrior; तदोजसा दैत्यमहाभटार्पितम् Bhāg.
    -भद्रा N. of the river Gaṅgā.
    -भाग a.
    1 very fortunate or blessed, very lucky or prosperous.
    -2 illustrious, distinguished, glo- rious; उभौ धर्मौ महाभागौ Mb.12.268.3; महाभागः कामं नरपतिरभिन्नस्थितिरसौ Ś.5.1; Ms.3.192.
    -3 very pure or holy, highly virtuous; पतिव्रता महाभागा कथं नु विचरिष्यति Mb.4.3.16.
    -भागता, -त्वम्, -भाग्यम् 1 extreme good fortune, great good luck, prosperity.
    -2 great excel- lence or merit.
    -भागवतम् the great Bhāgavata, one of the 18 Purāṇas. (
    -तः) a great worshipper of Viṣṇu.
    -भागिन् a. very fortunate or prosperous.
    -भाण्डम् a chief treasury.
    -भारतम् N. of the celebrated epic which describes the rivalries and contests of the sons of Dhṛitarāṣṭra and Pāṇḍu. (It consists of 18 Parvans or books, and is said to be the composition of Vyāsa; cf. the word भारत also); महत्त्वाद्भारतत्वाच्च महाभारतमुच्यते
    -भाष्यम् 1 a great commentary.
    -2 particularly, the great commentary of Patañjali on the Sūtras of Pāṇini.
    -भासुरः an epithet of Viṣṇu.
    -भिक्षुः N. of Śākyamuni.
    -भीता a kind of sensitive plant (लाजाळू).
    -भीमः an epithet of king Śantanu.
    -भीरुः a sort of beetle or fly.
    -भुज a. long-armed, powerful.
    -भूतम् a great or primary element; see भूत; तस्यैतस्य महाभूतस्य निःश्वसितमेतद्यदृग्वेदः Up.; तं वेधा विदधे नूनं महाभूतसमाधिना R.1. 29; Ms.1.6.
    (-तः) 1 the Supreme Being.
    -2 a great creature.
    -भोगः 1 a great enjoyment.
    -2 a great coil or hood; great winding.
    -3 a serpent. (
    -गा) an epi- thet of Durgā.
    -मणिः 1 a costly or precious jewel; संस्कारोल्लिखितो महामणिरिव क्षीणो$पि नालक्ष्यते Ś.6.5.
    -2 N. of Śiva.
    -मति a.
    1 high-minded.
    -2 clever. (
    -तिः) N. of Bṛihaspati or Jupiter.
    -मत्स्यः a large fish, sea-monster.
    -मद a. greatly intoxicated. (
    -दः) an elephant in rut.
    -मनस्, -मनस्क a.
    1 high-minded, noble- minded, magnanimous; ततो युधिष्ठिरो राजा धर्मपुत्रो महामनाः Mb.4.1.7.
    -2 liberal.
    -3 proud, haughty. (-m) a fabulous animal called शरभ q. v.
    -मन्त्रः 1 any sacred text of the Vedas.
    -2 a great or efficacious charm, a powerful spell.
    -मन्त्रिन् m. the prime-minister, premier.
    -मयूरी N. of Buddhist goddess.
    -मलहारी a kind of Rāgiṇi.
    -महः a great festive procession; Sinhās.
    -महस् n. a great light (seen in the sky).
    -महोपाध्यायः 1 a very great preceptor.
    -2 a title given to learned men and reputed scholars; e. g. महामहो- पाध्यायमल्लिनाथसूरि &c.
    -मांसम् 'costly flesh', especially human flesh; न खलु महामांसविक्रयादन्यमुपायं पश्यामि Māl.4; अशस्त्रपूतं निर्व्याजं पुरुषाङ्गोपकल्पितम् । विक्रीयते महामांसं गृह्यतां गृह्यतामिदम् 5.12 (see Jagaddhara ad loc.).
    -माघी the full-moon day in the month of Māgha.
    -मात्र a.
    1 great in measure, very great or large.
    -2 most excellent, best; वृष्ण्यन्धकमहामात्रैः सह Mb.1.221.27; 5.22.37.
    (-त्रः) 1 a great officer of state, high state- official, a chief minister; (मन्त्रे कर्मणि भूषायां वित्ते माने परिच्छदे । मात्रा च महती येषां महामात्रास्तु ते स्मृताः); Ms. 9.259; गूढपुरुषप्रणिधिः कृतमहामात्रापसर्पः (v. l. महामात्यापसर्पः) पौरजानपदानपसर्पयेत् Kau. A.1.13.9; Rām.2.37.1.
    -2 an elephant-driver or keeper; मदोन्मत्तस्य भूपस्य कुञ्जरस्य च गच्छतः । उन्मार्गं वाच्यतां यान्ति महामात्राः समीपगाः ॥ Pt.1.161.
    -3 a superintendent of elephants.
    (-त्री) 1 the wife of a chief minister.
    -2 the wife of a spiritual teacher.
    -मानसी N. of a Jain goddess.
    -मान्य a. being in great honour with; मकरन्दतुन्दिलानामरविन्दानामयं महामान्यः Bv.1.6.
    -मायः 1 an epithet of Śiva.
    -2 of Viṣṇu.
    -माया 1 worldly illusion, which makes the material world appear really existent.
    -2 N. of Durgā; महामाया हरेश्चैषा यया संमोह्यते जगत् Devīmāhātmya.
    -मायूरम् a particular drug. (
    -री) N. of an amulet and a goddess; Buddh.
    -मारी 1 cholera, an epidemic.
    -2 an epithet of Durgā.
    -मार्गः high road, main street. ˚पतिः a superintendent of roads.
    -मालः N. of Śiva.
    -माहेश्वरः a great worshipper of Maheśvara or Śiva.
    -मुखः a crocodile.
    -मुद्रा a parti- cular position of hands or feet (in practice of yoga).
    -मुनिः 1 a great sage.
    -2 N. of Vyāsa.
    -3 an epithet of Buddha.
    -4 of Agastya.
    -5 the coriander plant. (
    -नि n.)
    1 coriander seed.
    -2 any medicinal herb or drug.
    -मूर्तिः N. of Viṣṇu.
    -मूर्धन् m. an epithet of Śiva.
    -मूलम् a large radish. (
    -लः) a kind of onion.
    -मूल्य a. very costly. (
    -ल्यः) a ruby.
    -मृगः 1 any large animal.
    -2 an elephant,
    -3 the fabulous animal called शरभ.
    -मृत्युः, -मेधः N. of Śiva.
    -मृत्युंजयः a kind of drug.
    -मृधम् a great battle.
    -मेदः the coral tree; महामेदाभिधो ज्ञेयः Bhāva. P.
    -मेधा an epithet of Durgā.
    -मोहः great infatuation or confusion of mind. (ससर्ज) महामोहं च मोहं च तमश्चाज्ञानवृत्तयः Bhāg.3.12.2. (
    -हा) an epithet of Durgā.
    -यज्ञः 'a great sacrifice', a term applied to the five daily sacrifices or acts of piety to be performed by a house-holder; अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः पितृयज्ञस्तु तर्पणम् । होमो दैवो (or देवयज्ञः) बलिर्भौतो (or भूतयज्ञः) नृयज्ञो$तिथिपूजनम् ॥ Ms.3.7,71, (for explanation, see the words s. v.).
    -2 N. of Viṣṇu.
    -यमकम् 'a great Yamaka', i. e. a stanza all the four lines of which have exactly the same words, though different in sense; e. g. see Ki.15.52, where विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणाः has four different senses; cf. also बभौ मरुत्वान् विकृतः समुद्रः Bk.1.19.
    -यशस् a. very famous, renowned, celebrated.
    -यात्रा 'the great pilgrimage', the pilgrimage to Benares.
    -यानम् N. of the later system of Buddhist teaching, firstly promul- gated by Nāgārjuna (opp. हीनयान).
    -याम्यः an epi- thet of Viṣṇu.
    -युगम् 'a great Yuga', consisting of the four Yugas of mortals, or comprising 4,32, years of men.
    -योगिन् m.
    1 an epithet of Śiva.
    -2 of Viṣṇu.
    -3 a cock.
    -योनिः f. excessive dilation of the female organ.
    -रक्तम् coral.
    -रङ्गः a large stage.
    -रजतम् 1 gold; उच्चैर्महारजतराजिविराजितासौ Śi.4.28.
    -2 the thorn-apple.
    -रजनम् 1 safflower.
    -2 gold.
    -3 turmeric; तस्य हैतस्य पुरुषस्य रूपं यथा महारजनं वासः Bṛi. Up.2.3.6.
    -रत्नम् 1 a precious jewel; वज्रं मुक्ता प्रवालं च गोमेदश्चेन्द्रनीलकः ॥ वैडूर्यः पुष्करागश्च पाचिर्माणिक्यमेव च । महारत्नानि चैतानि नव प्रोक्तानि सूरिभिः ॥ Śukra.4.155-56.
    -रथः 1 a great chariot.
    -2 a great warrior or hero; द्रुपदश्च महारथः Bg.1.4; कुतः प्रभावो धनंजयस्य महारथजयद्रथस्य विपत्तिमुत्पादयितुम् Ve.2; दशरथः प्रशशास महारथः R.9.1; Śi.3.22; (a महारथ is thus defined:-- एको दशसहस्राणि योधयेद्यस्तु धन्विनाम् ॥ शस्त्रशास्त्र- प्रवीणश्च विज्ञेयः स महारथः ॥).
    -3 desire, longing; cf. मनोरथ.
    -रवः a frog.
    -रस a. very savoury.
    (-सः) 1 a sugar- cane.
    -2 quicksilver.
    -3 a precious mineral.
    -4 the fruit of the date tree.
    -5 any one of the eight substan- ces given below:-- दरदः पारदं शस्ये वैक्रान्तं कान्तमभ्रकम् । माक्षिकं विमलश्चेति स्युरेते$ष्टौ महारसाः ॥ (
    -सम्) sour ricewater.
    -राजः 1 a great king, sovereign or supreme ruler; पञ्चाशल्लक्षपर्यन्तो महाराजः प्रकीर्तितः Śukra.1.184.
    -2 a respect- ful mode of addressing kings or other great personages (my lord, your majesty, your highness); इति सत्यं महाराज बद्धो$स्म्यर्थेन कौरवैः Mb.
    -3 a deified Jaina teacher.
    -4 a fingernail. ˚अधिराजः a universal emperor, para- mount sovereign. ˚चूतः a kind of mango tree.
    -राजिकः N. of Viṣṇu.
    -राजिकाः (m. pl.) an epithet of a class of gods (said to be 22 or 236 in number.).
    -राज्यम् the rank or title of a reigning sovereign.
    -राज्ञी 1 the reigning or chief queen, principal wife of a king.
    -2 N. of Durgā.
    -रात्रम् midnight, dead of night.
    -रात्रिः, -त्री f.
    1 see महाप्रलय; ब्रह्मणश्च निपाते च महाकल्पो भवेन्नृप । प्रकीर्तिता महारात्रिः.
    -2 midnight.
    -3 the eighth night in the bright half of Āśvina.
    -राष्ट्रः 'the great kingdom', N. of a country in the west of India, the country of the Marāṭhās.
    -2 the people of Mahārāṣṭra; the Marāṭhās (pl.). (
    -ष्ट्री) N. of the principal Prākṛita; dialect, the language of the people of the Mahārāṣṭra; cf. Daṇḍin:-- महाराष्ट्राश्रयां भाषां प्रकृष्टं प्राकृतं विदुः Kāv.1.34.
    -रिष्टः a kind of Nimba tree growing on mountains.
    -रुज्, -ज a. very painful.
    -रुद्रः a form of Śiva.
    -रुरुः a species of antelope.
    -रूप a. mighty in form.
    (-पः) 1 an epithet of Śiva.
    -2 resin.
    -रूपकम् a kind of drama.
    -रेतस् m. an epithet of Śiva.
    -रोगः a dangerous illness, grievous malady; (these are eight:-- उन्मादो राजयक्ष्मा च श्वासस्त्वग्दोष एव च । मधुमेहश्चाश्मरी च तथो- दरभगन्दरौ ॥).
    -रौद्र a. very dreadful. (
    -द्री) an epithet of Durgā.
    -रौरवः N. of one of the 21 hells; Ms.4.88-9.
    -लक्ष्मी 1 the great Lakṣmī, or Śakti of Nārāyaṇa; सेवे सैरिभमर्दिनीमिह महालक्ष्मीं सरोजस्थिताम्.
    -2 a young girl who represents the goddess Durgā at the Durgā festival.
    -लयः 1 a great world destruction.
    -2 the Supreme Being (महदादीनां लयो यस्मिन्).
    -लिङ्गम् the great Liṅga or Phallus. (
    -ङ्गः) an epithet of Śiva.
    -लोलः a crow.
    -लोहम् a magnet.
    -वंशः N. of a wellknown work in Pali (of the 5th century).
    -वक्षस् m. epithet of Śiva.
    -वनम् a large forest in Vṛindāvana.
    -वरा Dūrvā grass.
    -वराहः 'the great boar', an epithet of Viṣṇu in his third or boar incarnation.
    -वर्तनम् high wages;
    -वल्ली 1 the Mādhavī creeper.
    -2 a large creeping plant.
    -वसः the porpoise.
    -वसुः silver; Gīrvāṇa.
    -वाक्यम् 1 a long sentence.
    -2 any continuous composition or literary work.
    -3 a great proposition, principal sentence; such as तत्त्वमसि, ब्रह्मैवेदं सर्वम् &c.
    -4 a complete sentence (opp. अवान्तरवाक्य q. v.); न च महावाक्ये सति अवान्तरवाक्यं प्रमाणं भवति ŚB. on MS.6.4.25.
    -वातः a stormy wind, violent wind; महावाता<?>तैर्महिषकुलनीलैर्जलधरैः Mk.5.22.
    -वादिन् m. a great or powerful disputant.
    -वायुः 1 air (as an element).
    -2 stormy wind, hur- ricane, tempest.
    -वार्तिकम् N. of the Vārtikas of Kātyāyana on Pāṇini's Sūtras.
    -विडम् a kind of factitious salt.
    -विदेहा N. of a certain वृत्ति or condition of the mind in the Yoga system of philosophy.
    -विद्या the great lores; काली तारा महाविद्या षोडशी भुवनेश्वरी । भैरवी छिन्नमस्ता च विद्या धूमवती तथा । बगला सिद्धविद्या च मातङ्गी कमला- त्मिका । एता दश महाविद्याः... ॥
    -विपुला a kind of metre.
    -विभाषा a rule giving a general option or alternative; इति महाविभाषया साधुः.
    -विभूतिः an epithet of Śiva.
    -विषः a serpent having two mouths.
    -विषुवम् the vernal equinox. ˚संक्रान्तिः f. the vernal equinox (the sun's entering the sign Aries).
    -विस्तर a. very extensive or copious.
    -वीचिः N. of a hell.
    -वीरः 1 a great hero or warrior.
    -2 a lion.
    -3 the thunderbolt of Indra.
    -4 an epithet of Viṣṇu.
    -5 of Garuḍa.
    -6 of Hanumat.
    -7 a cuckoo.
    -8 a white horse.
    -9 a sacrificial fire.
    -1 a sacrificial vessel.
    -11 a kind of hawk. ˚चरितम् N. of a celebrated drama by Bhavabhūti.
    -वीर्य a. of great valour, very powerful.
    (-र्यः) 1 N. of Brah- man.
    -2 the Supreme Being. (
    -र्या) the wild cotton shrub.
    -2 an epithet of संज्ञा, the wife of the sun.
    -वृषः a great bull.
    -वेग a.
    1 very swift or fleet.
    (-गः) 1 great speed, excessive velocity.
    -2 an ape.
    -3 the bird Garuḍa.
    -वेघः a particular position of hands or feet (in the practice of Yoga).
    -वेल a. billowy.
    -व्याधिः f.
    1 a great disease.
    -2 a very bad kind of leprosy (black leprosy).
    -व्याहृतिः f. a great mystical word, i. e. भूर्, भुवस् and स्वर्.
    -व्रत a. very devotional, rigidly observing vows.
    (-तम्) 1 a great vow, a great reli- gious observance; a vow for not taking even water for a month; महाव्रतं चरेद्यस्तु Mb.12.35.22 (com. महाव्रतं मासमात्रं जलस्यापि त्यागः).
    -2 any great or funda- mental duty; प्राणैरपि हिता वृत्तिरद्रोहो व्याजवर्जनम् । आत्मनीव प्रियाधानमेतन्मैत्रीमहाव्रतम् Mv.5.59; क्रतौ महाव्रते पश्यन् ब्रह्मचारी- त्वरीरतम् N.17.23.
    -व्रतिन् m.
    1 a devotee, an ascetic.
    -2 an epithet of Śiva.
    -शक्तिः 1 an epithet of Śiva.
    -2 of Kārtikeya.
    -शङ्कुः the sine of the sun's eleva- tion.
    -शङ्खः 1 a great conch-shell; पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं Bg.1.15; महाशङ्खमयी माला ताराविद्याजपे प्रिया Tantra.
    -2 the temporal bone, forehead.
    -3 a human bone.
    -4 a particular high number.
    -5 one of Kubera's treasures.
    -शठः a kind of thorn-apple.
    -शब्द a. making a loud sound, very noisy, boisterous.
    -शल्कः a kind of sea- crab or prawn; Ms.3.272.
    -शालः a great householder.
    -शालिः a kind of large and sweetsmelling rice.
    -शाल्वणम् ('great fomentation') N. of a remedy; Suśr.
    -शासन a.
    1 exercising great power.
    -2 whose commands are great; त्रैलोक्यघिपतित्वमेव विरसं यस्मिन् महा- शासने Bh.3.8.
    (-नम्) 1 the knowledge of Brahma as expounded in the Upaniṣadas.
    -2 great order of government.
    -शिरस् m. a kind of serpent.
    -शिवरात्रिः N. of a festival on the 14th day of the dark half of Māgha,
    -शुक्तिः f. a pearl-shell.
    -शुक्ला an epithet of Sarasvatī.
    -शुभ्रम् silver.
    -शूद्रः (-द्री f.)
    1 a Sūdra in a high position.
    -2 a cowherd.
    -3 an upper servant. (
    -द्री) a female cow-keeper. (
    -द्रा) a Śudra woman in a high position.
    -शून्यम् a particular mental condi- tion of a Yogin.
    -शृङ्गः 1 a species of stag.
    -2 the शरभ animal.
    -श्मशानम् an epithet of Benares.
    -श्यामा the Sissoo tree. (Mar. शिसवी).
    -श्रमणः 1 an epithet of Buddha.
    -2 a Jain monk.
    -श्लक्ष्णा sand.
    -श्वासः a kind of asthma.
    -श्वेता 1 an epithet of Sarasvatī.
    -2 of Durgā.
    -3 white sugar.
    -संहिता great combi- nation.
    -संक्रान्तिः f. the winter solstice.
    -सती a very chaste woman.
    -सत्ता absolute existence.
    -सत्यः an epithet of Yama.
    -सत्त्व a.
    1 noble.
    -2 very strong or powerful.
    -3 just, righteous.
    (-त्त्वः) 1 a large animal.
    -2 N. of Sākyamuni.
    -3 an epithet of Kubera.
    -संधिविग्रहः the office of the minister of peace and war.
    -सन्नः an epithet of Kubera.
    -सन्निः m. (in music) a kind of measure.
    -समुद्रः the great ocean.
    -सर्गः a great or completely new creation (after a complete destruction of the world).
    -सर्जः the bread- fruit or jack-tree.
    -साधनभागः a great executive officer.
    -सांतपनः a kind of very rigid penance; see Ms.11. 218.
    -सांधिविग्रहिकः a minister of peace and war.
    -सामन्तः a great vassal.
    -सामान्यम् the widest genera- lity.
    -सारः a kind of Khadira tree.
    -सारथिः an epithet of Aruṇa.
    -साहसम् great violence or outrage, great audacity.
    -साहसिकः a dacoit, highwayman, a daring robber.
    -सिंहः the fabulous animal called Śarabha.
    -सिद्धिः f. a kind of magical power.
    -सुखम् 1 great pleasure.
    -2 copulation. (
    -खः) a Buddha.
    -सुगन्धम् a fragrant unguent.
    -सुगन्धिः a kind of antidote.
    -सुधा silver; Gīrvāṇa.
    -सुभिक्षम् good times.
    -सूक्तः the composer of the great Sūktas or hymns of the 1th Maṇḍala of the Ṛigveda.
    -सूक्ष्मा sand.
    -सूतः a mili- tary drum.
    -सेनः 1 an epithet of Kārtikeya; महासेन- प्रसूतिं तद्ययौ शरवणं महत् Rām.7.16.1.
    -2 the commander of a large army. (
    -ना) a great army.
    -स्कन्धः a camel.
    -स्थली the earth.
    -स्थानम् a great position.
    -स्नेहः a combination of the 4 kinds of fat.
    -स्मृतिः the Ṣaḍaṅgas and Smṛitis; महास्मृतिं पठेद्यस्तु तथैवानुस्मृतिं शुभाम् Mb.12.2.3.
    -स्रोतस् n. the bowels.
    -स्रग्विन् m. an epithet of Śiva.
    -स्वनः a kind of drum.
    -हंसः an epithet of Viṣṇu.
    -हविस् n. clarified butter.
    -हस्तः an epithet of Śiva.
    -हासः a loud or boisterous laughter, cachinnation.
    -हिमवत् m. N. of a mountain.
    -ह्रस्वा N. of a plant (Mar. कुहिली).

    Sanskrit-English dictionary > महा _mahā

Страницы

См. также в других словарях:

  • tára-vālikā — तरवालिका …   Indonesian dictionary

  • tára-vāri — तरवारि …   Indonesian dictionary

  • taravī — तरवी …   Indonesian dictionary

  • Brahmin — This article is about the social caste. For the moth family, see Brahmaeidae. For similarly spelled words, see Brahman (disambiguation). An article related to Hinduism …   Wikipedia

  • Mahuri — (माहुरी) is a Hindu caste (jāti) under Vaisya varna. Mahuri Vaisya people are reported to have migrated from the city of Mathura and surrounding rural locations to the then suba of Bengal under the Mughal Empire. As a faithful community, the… …   Wikipedia

  • Bengali Brahmins — are those Brahmins who traditionally reside in the Bengal region of the Indian subcontinent, currently comprising the Indian state of West Bengal, Tripura, Assam and Bangladesh. When the British left India in 1947, carving out a separate nation… …   Wikipedia

  • Brahmin communities — in India are traditionally divided into two regional groups: Pancha Gauda Brahmins and Pancha Dravida Brahmins according to the following shloka found in the Rajatarangini of Kalhana (12th century): : sa. कर्णाटकाश्च तैलंगा द्राविडा महाराष्ट्रकाः …   Wikipedia

  • Pancha-Gauda — and Pancha Dravida are two chief divisions of Brahmins, as per the śloka from Rājatarangini of IAST|Kalhaṇa / Kalhana:कर्णाटकाश्च तैलंगा द्राविडा महाराष्ट्रकाः ,गुर्जराश्चेति पञ्चैव द्राविडा विन्ध्यदक्षिणे | सारस्वताः कान्यकुब्जा गौडा… …   Wikipedia

  • Локоттаравада — Ранний буддизм Письменные источники Палийский канон …   Википедия

  • aúttaravedika — औत्तरवेदिक …   Indonesian dictionary

  • garjita-rava — गर्जितरव …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»